Drvene konstrukcije I vjebe

GFSA, k. 2012/2013
1

1 ANALIZA OPTEREENJA
1.1 Osnovni pojmovi i podjela optereenja

Cilj analize optereenja je odrediti optereenja koja mogu djelovati na razmatranu
konstrukciju tokom njenog predvienog vijeka trajanja i u definiranim uvjetima
upotrebe. Pri tome se utvruju vrste, intenziteti i raspodjele optereenja, pravci i
smjerovi djelovanja, te mogunosti zajednikog nastupanja vie razliitih optereenja,
tj. kombinacije optereenja.
Optereenje predstavlja:
- skup sila koje djeluju na konstrukciju (direktno optereenje);
- skup nametnutih deformacija ili ubrzanja izazvanih, na primjer, temperaturnim
promjenama, promjenom vlanosti, nejednakim slijeganjem oslonaca ili potresom
(indirektno optereenje).

Usljed djelovanja optereenja, u graevinskoj konstrukciji se javljaju odgovarajui
uticaji (efekti djelovanja): unutranje sile, momenti, naponi, deformacije, te ugibi i
rotacije itave konstrukcije ili njenih pojedinih elemenata.
Ako neko optereenje ne izaziva znaajnija ubrzanja konstrukcije ili konstruktivnih
elemenata, nazivamo ga statikim (mirnim). S druge strane, ako neko optereenje
izaziva znaajna ubrzanja konstrukcije ili konstruktivnih elemenata, onda ga nazivamo
dinamikim. Dinamiko optereenje prikazano ekvivalentnim (zamjenjujuim) statikim
optereenjem na statikom modelu naziva se kvazi-statikim.
Prema vaeim standardima za drvene konstrukcije, optereenja su podijeljena u tri
grupe:

Grupa I osnovna optereenja:
- vertikalna optereenja:
o stalno optereenje (teine elemenata, obloge i sl.)
o promjenjivo optereenje (korisna optereenja, snijeg i dr.);
- horizontalna optereenja:
o optereenja od vjetra (kada djeluje kao samostalno optereenje).

Grupa II dopunska optereenja:
- vjetar (kada ne djeluje kao samostalno optereenje),
- optereenje skela i oplata (za beton),
- optereenja privremenih konstrukcija,
- trenje na leitima,
- sila koenja (od motornih vozila),
- temperaturne promjene,
- skupljanje i bubrenje,
- druga mogua horizontalna optereenja koja nisu obuhvaena prvom grupom.

Grupa III izvanredna (naroita ili incidentna) optereenja:
- potres,
- razmicanje (i primicanje) oslonaca,
- pritisak leda,
- poarno optereenje u trajanju od 30 min.

Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
2


Dokazi napona i deformacija sprovode se za mogue kombinacije optereenja.
Jedna kombinacija sastoji se od vie razliitih optereenja koja mogu nastupiti
istovremeno. Mjerodavna je ona kombinacija koja daje najvee uticaje. Prilikom
definiranja kombinacija osnovnih i dopunskih optereenja, u obzir se uzimaju samo
najizraenija dopunska optereenja.


1.2 Optereenje snijegom

Optereenje snijegom posljedica je teine nagomilanog snijega na konstrukciji. Po
svom karakteru, to je gravitaciono optereenje koje djeluje u vertikalnom
(gravitacionom) pravcu i u propisima se izraava kao sila po jedinici tlocrtne povrine
razmatranog krova (ili osnove krova).
U predjelima koji obiluju snijegom, osnovno optereenje snijegom odreuje se
prema sljedeem izrazu:
2
0
m / kN 75 . 0
4
500 H
75 01 . 0 s > |
.
|

\
|
+ =

H nadmorska visina.

Optereenje snijegom na razmatranu krovnu povrinu dobijamo kao:

s=k
s
s
0
[kN/m
2
] osnove krova

gdje je k
s
koeficijent redukcije kojim uzimamo u obzir umanjenje optereenja snijegom
usljed nagnutosti (skoenosti) krovne ravni. Za ravne ili blago nagnute krovove (nagib
<20) ovaj koeficijent jednak je jedinici, dakle, nema redukcije optereenja snijegom.
Za strme krovove (nagib >60) ovaj koeficijent jednak je nuli tada vie nije mogue
znaajnije akumuliranje snijega na krovu pa se optereenje snijegom zanemaruje.
Vrijednosti k
s
za razliite nagibe krovnih ravni prikazani su u tablici.

20 25 30 35 40 45 50 55 60 >60
k
s
1.00 0.93 0.87 0.80 0.73 0.67 0.60 0.53 0.47 0.00
Meuvrijednosti se dobijaju linearnom interpolacijom!

U krajevima bez snijega ipak treba uzeti minimalno zamjenjujue optereenje
intenziteta s
0
=0.35 kN/m
2
osnove krova.
Kod krovnih povrina sa nagibom na dvije strane (dvovodni krovovi), prilikom
traenja najnepovoljnijih uticaja, potrebno je razmotriti i sluaj kada je jedna strana
krova optereena punim optereenjem od snijega, a druga polovinom optereenja od
snijega.
Ako oblik krova takav da moe doi do nagomilavanja snijega, to se analizom
optereenja mora uzeti u obzir.
Obzirom da je optereenje snijegom definirano po jedinici tlocrtne povrine krova,
kada ga rasporedimo po kosoj krovnoj povrini ono iznosi s'=scos i djeluje u
gravitacionom pravcu!

Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
3

1.3 Vjetar
1.3.1 Openito

Odreivanje djelovanja vjetra na graevinske konstrukcije je izuzetno sloen
ininjerski problem jer je djelovanje vjetra dinamiko i ovisi o vie razliitih faktora kao
to su: brzina vjetra, visina objekta, lokacija, oblik terena, oblik i vitkost objekta,
tekstura fasade objekta, poloaj susjednih objekata i dr. Rezultati mjerenja brzine vjetra
na odreenoj visini openito pokazuju promjenjivu trenutnu brzina vjetra, dok je
srednja (prosjena) brzina priblino konstantna. Srednja brzina vjetra poveava se s
visinom. Odnos poveanja srednje brzine vjetra funkcija je konfiguracije terena,
posebno stoga to vjetar usljed trenja smanjuje brzinu pri tlu. to je vee mijeanje
okolnih objekata (zgrade, brda, drvee i sl.) pojavit e se i vee odstupanje u
maksimalnoj brzini vjetra. Prema vaeim standardima vjetar se definira:
a) u meteorolokom smislu kao horizontalno ili priblino horizontalno strujanje
zraka u atmosferi;
b) u smislu mehanike fluida kao turbulentno strujanje zraka;
c) u smislu djelovanja na graevinske konstrukcije kao dinamiko optereenje
sluajnog karaktera (stohastika poremeajna sila), koja se u nainu prorauna
tretira kao kvazistatiko optereenje a djeluje u horizontalnim ravnima;
d) u matematskom smislu kao sluajan proces.

Ukupno optereenje vjetrom neke izloene (ravne) stranice objekta odreuje se
prema izrazu:

( ) A C G K S 10 k k v
2
1
W
z
2
z
2
z
3
2
T t 10 , 50 , m
=

[kN]

Rasporeeno optereenje vjetrom neke izloene (ravne) stranice objekta odreuje se
prema izrazu:
( ) C G K S 10 k k v
2
1
q
z
2
z
2
z
3
2
T t 10 , 50 , m w
=

[kN/m
2
]

gustina zraka. Ovisi o nadmorskoj visini i temperaturi zraka. U proraunu se uzima
vrijednost koja odgovara nadmorskoj visini podnoja objekta i temperaturi t=15C.
Dozvoljeno je raunati sa konstantnom vrijednou gustine zraka, bez obzira na
nadmorsku visinu podnoja objekta u iznosu od =1.225kg/m
3
.

v
m,50,10
osnovna brzina vjetra. To je osrednjena (prosjena u taki) brzina vjetra
(indeks m) u intervalu od jednog sata, sa povratnim periodom od T=50 godina,
mjerena na izloenom mjestu tokom najmanje 15 godina, pri visini instrumenta od
10m (indeks 10) iznad terena koji odgovara klasi hrapavosti B.

k
t
faktor vremenskog intervala osrednjavanja (za t=1h=3600s, k
t
=1).

k
T
faktor povratnog perioda (za T=50 godina k
T
=1). Za razliite vrste konstrukcija
vrijednost ovoga koeficijenta odreena je standardima (npr. za kole T=100 godina,
k
T
=1.06)

Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
4

S
z
faktor topografije. Ovim faktorom uzima se u obzir uticaj topografskih
karakteristika terena na profil vjetra.

K
z
faktor ekspozicije kojim se obuhvataju uticaji hrapavosti terena na profil vjetra.
Tereni su prema hrapavosti svrstani u tri klase:
A velike vodene povrine (mora i jezera), mirne i uzburkane;
B otvoreni, ravni tereni sa rijetkim pojedinanim preprekama (drveem, kuama i
sl.);
C umoviti predjeli, industrijske zone, urbani kompleksi, gradovi.

G
z
dinamiki koeficijent kojim se reguliraju efekti djelovanja vjetra na konstrukciju
ovisno o krutosti konstrukcije. U tom smislu, konstrukcije se dijele na krute i vitke,
gdje se pod pojmom konstrukcija smatraju element obloge objekta, konstruktivni
element, glavni nosivi sistem ili sistem objekta u cjelini. Mogue je da dijelovi
obloge ili odgovarajui konstrukcioni djelovi budu vitki, a glavni nosivi sistem krut.

C koeficijenti sile ili pritiska kojim se koriguje osnovno optereenje vjetrom ovisno o
obliku i dimenzijama objekta, te nagibu promatrane stranice

A povrina promatrane stranice

Optereenje vjetrom definirano navedenim izrazima djeluje okomito na promatranu
stranicu!








Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
5

1.3.2 Pojednostavljeni proraun optereenja vjetrom

Pri djelovanju vjetra na zgrade openito razlikujemo vanjsko i unutranje
djelovanje. Ukoliko vjetar djeluje u smjeru prema promatranoj povrini, onda takvo
djelovanje vjetra oznaavamo kao pritisak. Ukoliko vjetar djeluje u smjeru od povrine,
onda takvo djelovanje oznaavamo kao sisanje. Na slici ispod prikazano je vanjsko i
unutranje djelovanje vjetra na zgradu. Smjer puhanja vjetra je s lijeva na desno.
Vanjsko djelovanje vjetra za ovaj smjer puhanja jednoznano je odreeno. Na primjeru
sa slike vidimo pritisak na lijevi zid i sisanje na ostalim stranicama objekta. Meutim,
unutranje djelovanje vjetra je alternativno (promjenjivog znaka) pri emu se oba
sluaja moraju uzeti u obzir. Ukupno optereenje vjetrom dobija se superpozicijom
optereenja za vanjsko i unutranje djelovanje.


Za razliite oblike zgrada i za npr. razliite oblike i nagibe krovnih ravni, karakter
djelovanja vjetra pritisak ili sisanje odreen je koeficijentima sile C.
Optereenje vjetrom neke promatrane povrine zgrade odreuje se prema
sljedeim izrazima:

- vanjsko djelovanje:
pe z z , T , m pe , w
C G q q =

- unutranje djelovanje:
pi z z , T , m pi , w
C G q q =

Rezultujue optereenje vjetrom predstavlja razliku izmeu vanjskog i unutranjeg
djelovanja:
pi , w pe , w w
q q q =

pri emu se ova djelovanja u izraz uvrtavaju sa odgovarajuim predznacima, (+) za
pritisak, odnosno () za sisanje. U navedenim izrazima oznake imaju sljedea znaenja:

q
m,T,z
osrednjeni aerodinamiki pritisak vjetra; osrednjeni aerodinamiki pritisak vjetra
definiran je kao:
( )
2
z
2
z
3
2
T t 10 , 50 , m z , T , m
K S 10 k k v
2
1
q =



G
z
dinamiki koeficijent;

C
pe
, C
pi
koeficijenti sile za vanjsko i unutranje djelovanje, respektivno; mogu
predstavljati pritisak ili sisanje, ovisno o razmatranom sluaju.

Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
6

1.3.3 Djelovanje vjetra na male krute zgrade

Graevinska konstrukcija moe se svrstati u kategoriju malih krutih zgrada ako
zadovoljava sljedee uvjete:
- zgrada je visine h15m;
- irina zgrade (dimenzija okomita na djelovanje vjetra) je najmanje dva puta vea
od referentne visine, tj. b2h;
- zgrada nije posebno izloena djelovanju vjetra ni iz jednog pravca, ne nalazi se
na vrhu kakvog breuljka ili blizu padine visoravni, tj. topografski koeficijent
S
z
=1.0;
- glavni nosivi sistem zgrade je takve krutosti da ugib zgrade na referentnoj visini,
pod djelovanjem vjetra iznosi uh/250.

Veliine kombiniranih koeficijenata GC
pe
i GC
pi
dati su u tabelama ispod.



Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
7



Kombinovani koeficijenti (GC
pe
) vanjskog pritiska vjetra na obloge i odgovarajue
sekundarne nosive konstrukcije zidova i krovova male, krute zgrade dati su u
odgovarajuim propisima (v. JUS U.C7.112) i ovdje ih neemo posebno navoditi.

Optereenje vjetrom odreuje se pomou izraza navedenih pod takom 1.3.2!


1.4 Koncentrisano optereenje

Povremeno koncentrisano optereenje uzima se u iznosu od F=1.0kN i djeluje u
gravitacionom pravcu. Ovo optereenje predstavlja npr. eventualno optereenje od
radnika. Kombinuje se samo sa stalnim optereenjem.


1.5 Doputeni naponi

U drvenim konstrukcijama doputeni napon
d
definiran je odnosom garantovane
srednje vrstoe drveta pri slomu koja se dobija laboratorijskim ispitivanjem
standardnih uzoraka i koeficijenata sigurnosti n (n=2 4).
Osnovni uvjet je da stvarni napon () i deformacije (f
stv
) pri zadatom
najnepovoljnijem optereenju budu manji od doputenih, odnosno:

d
i f
stv
f
dop
.

Ako su stvarni naponi i deformacije pod uticajem najnepovoljnijeg optereenja
manji od doputenih smatra se da element konstrukcije ima dovoljnu nosivost i
stabilnost. Doputeni naponi i deformacije definirani su vaeim standardima za drvene
konstrukcije.
Doputeni naponi koji se koriste prilikom dimenzioniranja odnosno kontrole napona
u drvenim konstrukcijama razlikuju se prema:
botanikoj vrsti drveta,
vrsti naprezanja,
kvalitetnoj klasi,
vlanosti grae.

Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
8

Osnovni doputeni naponi su doputeni naponi za osnovno optereenje (grupa 1, prema
navedenoj podjeli optereenja) i vlanost w=18% za monolitno drvo odnosno w=15%
za ljepljeno lamelirano drvo. Ovi naponi dati su u narednoj tabeli. Kod zajednikog
djelovanja osnovnog (grupa 1) i dopunskog optereenja (grupa 2), osnovne doputene
napone treba poveati za 15%. Za sluaj zajednikog djelovanja osnovnog, dopunskog i
naroitog optereenja (optereenja grupe 1, grupe 2 i grupe 3) doputa se poveanje
osnovnih doputenih napona za 50%.




Elementi od elika u drvenim konstrukcijama dimenzioniraju se u svemu prema
pravilima i naelima metalnih konstrukcija. Pri tome i takvom proraunu vrijede u
svemu osnovni doputeni naponi kao i za metalne konstrukcije ali umanjeni za 10%.

Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
9

1.6 Primjer analize optereenja za dvovodni krov (programski
zadatak)

Nagib krova: =30
Rogovi: 9/15, e=0.70m
Krovni pokriva: falcovani crijep
Nadmorska visina: 630m
Osnovna brzina vjetra: v
m,50,10
=23m/s


Stalna optereenja

- Teina krovnog pokrivaa (crijep i letvice, bez rogova): g
pokr
=550N/m
2


Na jedan rog otpada: g
pokr
e
r
=5500.7=385N/m

- Teina roga: A=(0.090.15)6000=81N/m

Ukupno stalno optereenje roga iznosi: g=81+385=466N/m=0.466kN/m


Snijeg
2
0
m / kN 75 . 0
4
500 H
75 01 . 0 s > |
.
|

\
|
+ =


s=k
s
s
0
[kN/m
2
] osnove krova

20 25 30 35 40 45 50 55 60 >60
k
s
1.00 0.93 0.87 0.80 0.73 0.67 0.60 0.53 0.47 0.00

2 2
0
m / kN 75 . 0 m / kN 075 . 1
4
500 630
75 01 . 0 s > = |
.
|

\
|
+ =
s=0.871.075=0.935kN/m
2
(osnove krova)
s'=scos=0.935cos30=0.810 kN/m
2
(kose krovne povrine)

s
r
=s'e
r
=0.8100.7=0.567kN/m




Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
10

Vjetar
( )
2
z
2
z
3
2
T t 10 , 50 , m z , T , m
K S 10 k k v
2
1
q =


T=50 godina
z=10m
k
t
=K
T
=S
z
=K
z
=1.0 (Ovako uzeti i u programskom zadatku!)
3
m / kg 225 . 1 =

( )
2 3
2
z , T , m
m / kN 324 . 0 1 1 10 1 1 23 225 . 1
2
1
q = =



GC
pe(2)
=0.4 (pritisak) za nagib krova od 30 (navjetrena strana)
GC
pe(3)
= 0.8 (sisanje) za nagib krova od 30 (strana u zavjetrini)





2
2 , pe z z , T , m 2 , e , w
m / kN 130 . 0 4 . 0 324 . 0 C G q q = = = (pritisak)
2
3 , pe z z , T , m 3 , e , w
m / kN 259 . 0 8 . 0 324 . 0 C G q q = = = (sisanje)

=
=
= =
2
pi z z , T , m i , w
m / kN 097 . 0 3 . 0 324 . 0
0 . 0 0 . 0 324 . 0
C G q q

Pozitivan unutranji pritisak:

2
i , w 2 , e , w 2 , w
m / kN 130 . 0 0 . 0 130 . 0 q q q = = = (pritisak)
2
i , w 3 , e , w 3 , w
m / kN 259 . 0 0 . 0 259 . 0 q q q = = = (sisanje)

Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
11

Negativan unutranji pritisak:

2
i , w 2 , e , w 2 , w
m / kN 227 . 0 ) 097 . 0 ( 130 . 0 q q q = = = (pritisak)
2
i , w 3 , e , w 3 , w
m / kN 162 . 0 ) 097 . 0 ( 259 . 0 q q q = = = (sisanje)

Linijsko optereenje jednog roga iznosi:

- pozitivan unutranji pritisak:
m / kN 091 . 0 7 . 0 130 . 0 e q w
r 2 , w 2 , r
= = =
m / kN 181 . 0 7 . 0 259 . 0 e q w
r 3 , w 3 , r
= = =

- negativan unutranji pritisak:
m / kN 159 . 0 7 . 0 227 . 0 e q w
r 2 , w 2 , r
= = =
m / kN 113 . 0 7 . 0 162 . 0 e q w
r 3 , w 3 , r
= = =

Kada ova optereenja na modelu naznaimo s pravilnim smjerom djelovanja, ne piemo
vie znak ()!



Koncentrisano optereenje

Povremeno koncentrisano optereenje uzima se
u iznosu od F=1.0kN i djeluje u gravitacionom
pravcu na najnepovoljnijem mjestu. Kombinuje
se samo sa stalnim optereenjem.




Drvene konstrukcije I vjebe
GFSA, k. 2012/2013
12

Napomene za izradu programskog zadatka

- Radi jednostavnijeg prorauna, pogotovo kada se analize provode klasinim
metodama, sva optereenja koja djeluju u gravitacionom pravcu na kosu krovnu
povrinu moemo razloiti na komponentu okomito na krovnu ravan i
komponentu u krovnoj ravni. Na primjer, za stalno optereenje ove komponente
su:

cos g g =

sin g g
ll
=

- Prilikom dimenzioniranja doputene napone uzimati u svemu kako je to izloeno
pod takom 1.5!

- Ugibe ograniiti na f
dop
=L/200 gdje je L mjerodavni raspon roga!