FREUDUNRYYORUMMETODU*

BlentAKOT**

zet Bu makale, Sigmund Freudun grleri dorultusunda ry olayn ele almaktadr. alma, giri, be blm bal ve sonu blmnden mteekkildir. Makalede ilk olarak rynn tanmlanmas, rya yorumunun tarih serveni ve slm dininin rya yorumuna bak anlatlmaktadr. kinci olarak ise, psikanaliz ekol ve Sigmund Freudun ry teorisi izah edilmektedir. zellikle Freuda gre rynn nasl olutuu, ry yorum metodu ve Freudun ry yorumunun dayand temellerle ona yaplan eletiriler de incelenmektedir. Sonuta ry olaynn genel bir deerlendirmesi ve Freudun ry yorum metodu ortaya konulmaya allmtr. Anahtar Kelimeler: Ry, yorum, psikanaliz, Freud

Dream nterpretation of Freud's Method Abstract This paper examines dream events in line with Sigmund Freud's views. The study is composed of entry, five chapters and conclusion. In the article first defined as a dream, dream interpretation and the historical journey to Islam's view of dream interpretation are described. The second, the school of psychoanalysis, Sigmund Freud's dream theory are explained. Especially how to create a dream for Freud, Freud's dream interpretation, dream interpretation method and the criticism of him with the fundamentals are investigated. Result of events in the dream and Freud's dream interpretation of the overall assessment method has been tried to put forward. Key Words: Dream, interpretation, psychoanalysis, Freud

**

Bu makale,Ry Tecrbesinin Psikolojik ve Dn Temelleri balkl baslmam yksek lisans tezimizin (Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2005) ikinci blmnden faydalanlarak hazrlanmtr. Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Temel slm Bilimleri Blm, Tasavvuf Tarihi Anabilim Dal,bulentakot@hotmail.com

DinbilimleriAkademikAratrmaDergisi Cilt10,Say1,2010 ss.213235.

db10/1


Ry

BLENTAKOT

Ry kelimesi, Arapada ra-e-ye fiil kknden fala kalbnda bir mastar olup uykuda bir eyi grmek demektir. sim olarak da uykuda grlen ey manasna gelir.1 Bazen hemze vavl olarak ruya eklinde de okunur.2 Ry kavramsal olarak ise; bir kimsenin uyku srasnda zihninden geen hayal dizisine, kiinin uyku halinde grd eye ve uykuda bir ey grmesine denir.3 Uykunun REM (Rapid eye movement=hzl gz hareketi) evresi kefedilince laboratuarlarda rylar ve ry grme zerine aratrmalar yapld. Uzun zaman boyunca sadece uykunun REM evresi esnasnda ry grldne inanlyordu. Daha sonra yaplan almalarda NREMde (non rapid eye movement) de ry grld anlald. Gece boyunca ry gryor olmamz nemli bir hipotez olarak kabul edilmitir.4 Ryda iken btn hayallerimiz gerekmi gibi yaanr ve hissedilir. Uykudan uyanldnda bunun bir hayal olduu fark edilir.5 koruduunu ve salkl hale 214|db Yaplan aratrmalar rynn uykuyu getirdiini de ortaya koymutur.6 nsanlar zaman zaman ryda grdkleri imgelerden etkilenerek dnce ve hayal dnyalarn ekillendirirler. Ryda grlen imgeler zamanla unutulur ve farknda olmadan gerek kltrel ve evresel unsurlarla da birleerek gerek olaylar gibi alglanabilir. Nitekim hayaletlerin varlna dair inanlarn sebebi, rylardr.7

1 2

5 6

Ebul-Fazl Muhammed b. Mkerrem b. Ali el-Ensr bn Manzr, Lisnul-Arab, Daru Sadr, Beyrut, 1990,c.XIV,s.297. Halil b. Ahmed el-Ferahid, Kitbul-Ayn, Darul-hy et-Turas el-Arab, Beyrt, 2005, s.328. el-Ferahid, Kitbul-Ayn, s.328.; Ayrca u eserlere bk. Hseyin b. Muhammed erRagp el-Isfahn, Mfredt f Garbil-Kurn,Beyrut,tsz.,s.658.;emseddin Smi, Kms- Trk,ar Yay., 2007, s.676.; Hasan Avni Yksel, Trk- slm Tasavvuf Geleneinde Ry,Gazi niv. Sosyal Bilimler Enstits (Baslmam Doktora Tezi), Ankara,1990, s.1. Dilek imen, Ryalar, Duyudurum ve Sorunlarla Ba etme Stratejileri,Yznc Yl niversitesi Salk Bilimleri Enstits,(Baslmam Yksek Lisans Tezi),Van,2007, s.12. Tahir zakka,Btncl Psikoterapi,Litera Yay.,st.,2004,s.442. Sabri zbaydar,Rylarn Fonksiyonu, Baha Matbaas,st.,1971,s.52; Ry uykuyu korumakla grevli bir gece bekisidir. Kabuslarda ise beki, uyuyan uyandrr. nk beki, yalnz bana bu tehlikeyi savacak gte deildir. Bk.Halis zg,Ry Nedir?, retmen Dergisi Yay.,Ankara,1959,s.16. Gustav Jahoda, The Psychology of Superstition, Penguin Books, Victoria,1970,s.39.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1


1.Ry Yorumu

FREUDUNRYYORUMMETODU

1.1.Ry Yorumunun Tarih Geliimi Gizemli mhiyeti itibariyle ry, insanlarn devaml olarak ilgisini ekmitir. Ry olay, insann girift zelliklerinden biri olmas bakmndan ilk alardan beri aklamakta glk ekilen problemlerdendir.8 nsan, ryda uzaklara gidiyor, birok yer dolayor, olaylara karyor, lm kiilerle temas kuruyor, fakat gzlerini at zaman kendisini yatanda buluyor. lkel insan, bu durumun nasl yaandn merak ediyor ama kendi kendine zemiyordu. Deprem, yldrm ve sel gibi tabiat olaylar da ilkel insann bilinmezleri arasna girince, onda tabiattaki btn varlklarn canl olduu kanaati uyanmtr. Onun nazarnda uyankken mahede edilen olaylarla ryda grlen olaylar, ayn zellii tamaktadr. Her ikisi de objektif zellikte olaylardr.9 Ry yorumlamann tarihi, ryy psikolojik bir fenomen olarak deil de, bedenden ayrlan ruhun kendine zg hayat ya da hayaletlerin kard ses ve grntler olarak tasavvur etmekle db|215 balar. Dou kltrlerinde ry, belirli dn ve ahlk kalplara gre yorumlanmaktadr. Byle bir yorum ynteminde her semboln belirli bir anlam vardr. Yorumlaycnn kard bu anlamlar birletirilerek deerlendirilir.10 Yakn dou kltrlerinde yaplan ry yorumlarnn ilk dnemlerinde, rylarn psikolojik kkenli olduklar tezinden deil de, Tanrsal mesajlarn iletilmesinde bir ara olduu dncesinden yola klrd.11 Ry, insanlar tarafndan gelecekten haber veren bir olay olarak grlmeye allmtr. Bulunan ilk yazl belgeler arasnda ry yorumlarna da rastlanmtr.12 rnein, eski Msrllarda gaybtan haber verme konusunda ry yorumunun nemli bir yere sahip olduunu gryoruz.13 surlular ve Msrllar, ry yorumu
8 9 10

11 12

13

lyas elebi, slm nancnda ayb Problemi,MFV.Yay., st.,1996,s.14. mer Rza Dorul,Dinler Tarihi,nklap Yay.,st.,1963,s.711. Erich Fromm,Ryalar,Masallar ve Mitoslar,ev.:Aydn Artan-Kaan kten, Artan Yay.,st.,1990,s.127,128. Erich Fromm, Ryalar,Masallar ve Mitoslar,s.129. Bugn tespit edilebilen en eski ry yorum kitab, M..2000-1800 yllarnda Msrda on ikinci slaleye ait olan Papirs zerine yazlm bir Msr kitabdr ve halen ngilterede Britisch Museumda bulunmaktadr.Bk.Hakk inas oruh,Ry Dnyamz, Kitaplk Ticaret Limited irketi Yay.,st.,1968,s.59. lyas elebi, slm nancnda ayb Problemi,MFV.Yay.,st.,1996,s.18;Rylarn tarihi boyutuna deinecek olursak; M..3000 yllarnda Mezopotamyada yaayan Smerler, rylara byk nem atfetmilerdir. Smer Kral Gudea (.m..2050 )

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

BLENTAKOT

konusunda dier milletlerden daha ileri seviyedeydiler. Hintlilerin kutsal kitab Vedalarda ry yorumundan bahsedilir. branler arasnda da ry yorumlama byk deer kazanmtr. Fakat Monoteizmin yaylmas ve bran-Hristiyan doktrininin ferde ahlaki sorumluluk yklemesi ry yorumlamalarna kar kuvvetli bir reaksiyon uyandrm ve rylarda daha ziyade iman ile ilgili iaretler aranmasna yol amtr.14 Eski ran kltr iinde de gaybn bilinmesinde rylarn yorumlanmas nemli bir yer tutar.15 Zerdtn semav meseleler hakkndaki bilgisini ounlukla rysnda grd meleklerden rendiine inanlmaktayd.16 eyhnamede istikbale k tutan rylarla ilgi birok rnek verilmektedir.17 Yahudilikte Talmut kitabnn son ksmnda ry yorumu konusu ilenmitir. ncilde de ry konusu ilenmi hatta Hristiyanlardan baarl ry yorumcular kmtr. Hristiyanln ve Yahudiliin tek din ve ahlk mesuliyet anlay, ry yorumuna kar ilk reaksiyonlar dourmutur.18 Eski Yunan, Roma ve Yahudi medeniyetleri, sur ve Msrllarn ry yorum metotlarn almlardr. Modern fizikte atom fikrinin babas Demokritus (M.. 460-370), rylarn d dnyadaki dier ruhlarn ak deliklerinden bedene girmesi ile meydana geldiini syler. Bugn dahi insan tabiatna dair yazd eserlerle bilinen Yunan filozofu Plutarch, Symposiac adl eserinde rylardan bahseder. 19 Aristo, (M..IV-V. Yzyl) Rylar ve Onlarn Yorumlar zerine (Derams and Their Interpretation) adl esriyle bu konuda ilk bilimsel eseri yazmtr. Daldisli Macrobius ve Artemidorus (M..II. Yzyl) tabir kitaplarnn babas saylan Oneirocriticay hazrlamlardr.20
mehur yazlarnda, kendisini bir tapnak bina etmeye tevik eden bir ok ry grdn ifade etmektedir. Bk. Annemarie Schimmel, Dinler Tarihine Giri, AF. Yay., Ankara,1955, s.39. Sabri zbaydar,Rylarn Fonksiyonu,Baha Matbaas,st.,1971,s.15,16. lyas elebi,age.,s.22. mer Rza Dorul,Dinler Tarihi,s.141. Ebul- Kasm Mansur b. Ali el-Firdevs,eyhname,ev.:Necati Lugal,Maarif Basmevi Yay., st., 1994,c.III,s.88-90. brahim Trek,Rylar,Varlk Yay.,st.,1965,s.13,14. brahim Trek,Rylar,s.12,13. Metin zgl Kayahan,Siyas Rylar, Aka Yay.,Ankara,1989,s.1.;Bu kitap, Yunancadan Huneyn b.shak tarafndan Arapaya evrilmitir.

216|db

14 15 16 17

18 19 20

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

FREUDUNRYYORUMMETODU

XIX. yzyla gelindii zaman psikolojik anlamda rylar hakknda Sigmund Freud (1856-1939) ve oluturduu Psikanaliz kuram karmza kmaktadr. Bu adan yaynlad eserlerle rylarn anlalmasna byk katkda bulunan ve dier fikirlerini de ry kuramnn tesiriyle oluturan Sigmund Freud, aratrmamzn ana meselesi olacaktr. 1.2.slm Dininde Ry Yorumunun Kavramsal erii Ry yorumu, dn literatrde tabir kelimesi ile karlk bulmutur. Tabir ise, Arapa bir kelime olup a-be-re fiil kknden tremitir. kinci vezin olan tefilden mastar olan tabir kelimesi gemek, geirmek, ryy tefsir etmek ve onun iin en uygun izh yapmak manasna gelir.21 Tabir, ryda grlenlerin delalet ettii manay ortaya karmak iin, hiss-i mteree yansyan grntlerin levh-i mahfuzdaki aksine gemektir.22 Tabir yaparken rydaki grntlerden bir ipucu bulmak, daha sonra bu grntlerdeki bo ve aslsz unsurlar yani nefisten kaydb|217 naklanan unsurlar ilhi unsurlardan ayklamak gerekir. Ancak bu ekilde rynn esas manas ortaya kar.23 Bu ortaya kan mana iin dilimizde tabir kelimesi yaygn olarak kullanlmaktadr.24 Ry yorumu ile alakal vakt ve vakayinme kavramlar da kullanlmaktadr. Vakt kelimesi szlkte sknt, glk gibi anlamlara gelir.25 Vakayinme ise gnlk vaka ve hadiselerin kaytl bulunduklar eserler hakknda kullanlan bir tabirdir. Bunun yerine ruznme de denildii gibi26 edebiyatmzda tabirname olarak da
21

22

23 24 25 26

bn Manzr, age., c.IV,s.529; Ayrca tabir yerine e anlaml olarak kullanlan dier kelimeler de tefsir ve tevildir. Lgat asndan makul bir manann ortaya karlmas demek olan tefsir, rynn tabiri anlamnda kullanlmtr. el-Isfahn,age,s.380.; Tevil ise, aslna dnmek manasnda e-v-l fiil kknden tremitir. Enine boyuna dnmek ve deerini ifade etmek anlamnda tevilul hdise szn tevili denilmitir. Tevil deyince bir de ry tabiri anlalmaktadr. Bk.bn Manzr,age.,c.XI,s.32-34.; Tefsir, tevilden tevil de tabirden daha umm kullanlmaktadr. Istlahta tabir, uyku esnasnda grlen eylerin gizli ve ak taraflarn ayrt edip bir karne ile ne anlama geldiklerini geree uygun bir ekilde yorumlamaktr.Bk.M.Nazif ahinolu,Tabir, A., MEB.Yay., st.,1986,c.XI,s.602. Eb Zeyd Abdurrahman b. Muhammed bn Haldun,Mukaddime,ev.:Zakir Kadir Ugan,MEB, Yay.,st.,1996,c.I,s.252. Elmall Hamdi Yazr,Hak Dn Kurn Dili,Feza Yay.,st.,1992,c.IV,s.286. Sleyman Ate,Yce Kurnn ada Tefsiri;ar Yay.,st.,1998, c.IV, s.399. Isfahn,age.,s.1582. Memet Zeki Pakaln,Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, MEB Yay., st., 1983, c.III,s.575.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

BLENTAKOT

adlandrlmaktadr.27 Bunun yannda tabirat- vkt, tabirat- ry, ryname, seyirnme, gzarinme gibi isimleri de vardr. Tabirnmelerin manzum olanlar bulunmakla birlikte daha ok mensur olarak yazlmlardr28 slm dinine gre ry yorumunun ehil kimseler tarafndan yaplmas gerekir. Yorum yetenei olmayan kimseler ry yorumu ile uramamaldr. Tabir kitaplarna bakmakla, yani yalnzca sembollerin yorumlanmas yoluyla ry yorumland zaman yanltc olabilir. nk ry yorumu, ahs ve zamana gre farkllk gsterir.29 Sonuta ry yorumu veya tevili renmeye dayal bir ilimdir. Nitekim yette te bylece Rabbin seni seecek sana (ryda grlen) olaylarn yorumunu retecek.30 buyrulmas31 buna delildir. Ry yorumu, geliigzel sadece birtakm metotlar bilmekle elde edilemez. Ayrca bu hususta bir uzmandan eitim almak zorunludur.32 Ry, birden fazla ekilde yorumland takdirde bu iten anlayan bir kimse onu nasl yorumlarsa o ekilde gerekleir ve artk onun dier ekilde gereklemesi beklenemez. Bunun iin 218|db bir kimse grd ryy rastgele kiilere anlatp yorum yaptrmamal, ehline danmaldr.33 Bu konuda Peygamber Efendimiz (s.a.v.)in de sahabeye uyarlar vardr.34

27 28

29

30 31 32

33 34

Mustafa Tat-Halil eltik, Trk Edebiyatnda Tasavvuf Ry Tabirnmeleri, Aka Yaynlar, Ankara,1995, s. XXVII. Orhan aik Gkyay, Tabirnmeler, Seme Makaleler 3-Glk Nerede?-, letiim Yay., stanbul,2002, s. 151-168. Muhammed Abdulhay el-Kettn, Hz. Peygamberin Yntemi, ev.: Ahmet zel,z Yay.,st.,1990,c.I,s.142. Ysuf,12/6. bn Srn, Kitabu Fit-Tabir,Matbaat Curnal, Msr,H.1297.s.2. Ahmet Avni Konuk,Fussul Hikem Tercme ve erhi,MFV. Yay., st., 1989, c.II, s.107. Hasan Avni Yksel,age.,s.87. Konu, Hz. Peygamber (s.a.v.) den nakledeceimiz aadaki hdise ile daha anlalr hale gelecektir. Kocas ticaret maksadyla uzak lkelerde seyahatte bulunan bir kadn, grd ryy gelip Hz. Peygambere anlatr. Rysnda evinin direinin dtn ve a bir ocuk dourduunu grmtr. Peygamberimiz, o kadna; Kocan yaknda dnecektir inallah sen de slih bir evlat douracaksn der. Kadn daha sonra ayn ryy tekrar grr, gelir ve Hz. Peygamber i bulamaynca rysn Hz. Aie (r.a.)ye anlatr. Hz. Aie ona Eer ryn doru ise seyahatte olan kocan lecektir ve sen de ahlaksz bir evlat douracaksn.der. Biraz sonra Hz. Peygamber ieri girer. Hz. Aie, kadnn grd ryy ve kendi tabirini anlatnca Peygamberimiz zlr. Hem ryy hem de tabirini ho karlamaz. Hz. Aieye Brak bu eit tabirleri, sana bir Mslman rysn tabir ettirmek iin gelirse hayr ile onu tabir et! nk ry tabir edildii gibi olur. buyurur. Bk. Abdulaziz Debba,el-briz,eriat, Marifet,Hakikat ,ev.:C.Yldrm,Demir Yay., st., 1976, c.I, s.317.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

FREUDUNRYYORUMMETODU

Btn bunlarla anlalyor ki; ry yorumu zel bir ilim olduu iin herkes ryy doru yorumlayamaz. Ancak bu ilme sahip olanlar rylar doru olarak yorumlayabilirler.35 2.Freudun Psikanaliz Kuram ve Ry Yorumuna Bak Psikoloji biliminde Freud ve kurduu psikanaliz ekol, insan kiiliinin bilinmeyen yanlarnn belirlenmesinde ry konusuna ynelmitir.36 Psikanalitik kuram derken zihinsel ileyi ve bunun insan geliimi ile ilgili bir varsaymlar topluluunu anlyoruz. Psikanalitik kuramn anormal zihinsel ileyi kadar normal ileyi ile de ilgili olduunu kavramak nemlidir.37 Freud, psikanaliz tekniine Breuer ile birlikte ve esas itibariyle hipnoza dayanan bir teknikle balamtr.38 Freud, psikanalizde izledii yolla ilgili olarak unlar sylemektedir: Ruhsal olaylarn sk bir gerekircilik (determinizm) ilikisi iinde akp gittiini dpedz benimsemekteydim; dolaysyla, youn bir dikkat sonucu hastann anmsayaca eyin aradmz eyle ilgisiz tamamen geliigdb|219 zel eyler olduuna inanamazdm. Ancak, hastann aklna gelen eyin aranlan eyle zde olamayacan, ortadaki psikolojik durum, yeterince aklamaktayd.39 Freud, nevrozun bastrma (repression) mekanizmasndan kaynaklandna emindi ve bu kavram, psikanalizin temel ta olacakt. Bu mekanizmay biraz aacak olursak, insan zihni, gemite yaanan travmatik tecrbeleri, bunlardan kaynaklanan duygusal zdrap veren veya utanlacak olan halleri bilinaltnda tutar, bunlarn bilince kmasn engeller. Bu adan bastrma mekanizmas, bilin ile bilinalt arasnda bekleyen bir beki gibidir. Hal byle olunca bilinli ve bilinsiz zihin arasnda kiinin farknda olmad

35 36

37

38

39

Hasan Kamil Ylmaz, Aziz Mahmut Hdy ve Celvetiyye Tarkat,MFV.Yay., st.,1980, s.114. Psikanaliz ekol hakknda daha geni bilgi iin bk. Sigmund Freud,Psikanaliz ve Uygulama, ev:Muammer Sencer,Say Yay.,VI. Bask,st.,2001,s.224.; Sigmund Freud, Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,ev.:Kamuran ipal,Cem Yay., st., 1996, s.37.; Erich Fromm,Psikanaliz ve Din,ev.:kr Alpagut,Kabalc Yay., st., 1990,s.66. Charles Brenner,Psikanaliz Temel Kavramlar,ev.:Ik Savar- Yusuf Savar, HYB Yay., II.Bask,Ankara,1998,s.3,4. Saffet Murat Tura,Freuddan Lacana Psikanaliz,Ayrnt Yay., II. Bask, st., 1996, s.40;Fellicien Challaye,Freud ve Freud Doktrini,ev.:Halis zg, zg Yay.,II. Bask, st.,1968, s.17. Sigmund Freud,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,ev.: Kamuran ipal ,Cem Yay., st.,1996,s.37.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

BLENTAKOT

srekli bir atma sz konusudur ve ite bu atma, histeri, saplant ve fobi gibi nevrotik bozukluklara sebep olur.40 Nevroz dneminin oluumu iin kesin nem tayan olaylar, erken ocukluk dneminde gemekte, ama arlk zaman zerinde deil, lzumsuz yaantnn karlat durumlarda, o yaantya kar gsterilen tepkide bulunmaktadr.41 Mesela, erken ocukluk dneminin fobileri bu trdendir. Eer ocukluk fobileri yerleip kuvvetlenir, hayatn ileri safhalarnda da kendini gsterirse, analizlere gre bunlarn muhtevas, igdsel isteklerle iliki kurmu i tehlikelerin temsilcileridir.42 Bu yzden Freud, ilk ocukluk yllarna ait tecrbelerin ok nemli olduuna inanr. Bu devrin ferdin kiiliinde ve duygusal yapsnda nemli rol oynad kanaatindedir. Cinselliin hayatn bandan beri var olduunu ve daha sonraki gelimeleri etkilediini savunmasyla birlikte cinsellik, psikanalizin en temel kavram haline gelir.43 Freuda gre, bilinaltn derinlemesine incelerken bir insann gemiinde ancak szl imgeler bulunduu lde gerilere gidebili220|db riz. Baka bir deyile ruh zmlemesi, yaamn ikinci, nc ylndan daha geriye uzanamaz. Szl arm ve imgeleri ekip evirme yntemi, kendi yntemini snrlamtr. Kiilik zmlemesi, balangta saaltm (tedavi) srecine kiilik ve kiilikten gelen direnme kavramlarnn sokulmasyla hastalk belirtilerinin zmlenmesinde kullanlan allm ruh zmlemesi uygulamasnn biraz deitirilmesiydi. Ancak, kiilik zrhnn bulunmas, hastann balanmas bitkisel (sinirsel) enerjilerini aa karacak, bylece bitkisel devingenliini yerine getirecek yeni bir uygulamann gelitirilmesini zorunlu klmtr. Kiilik zmlemesiyle insann cokusal (duygusal) anlatmn okuma yollarn gsterir. Ferud, bylece bilind dnce ve arzular su yzne karmtr.44 Dinden mahrum ve bilimin ok sayda dzmece nesnelliiyle ihanete uram modern akl, hibir eyi ayn zamanda kiisel gndelik yaama dair bir davran bilgisi de olan bir bilim kadar inand-

40 41

42 43 44

Sigmund Freud,Ruh zmlemesine Giri Konferanslar,ev.:Emre-Aye Kapkn, Payel Yay.,st.,1998,s.295,296. Sigmund Ferud, Hz. Musa ve Tek Tanrclk,ev.:Kamuran ipal, Balam Yay., st., 1987,s.19. Sigmund Freud,Endie,ev.: Leyla zcengiz, Dergah Yay., st.,1977,s.97. Ali Kse, Freud ve Din,z Yay.,st.,2000,s.32. Wilhelm Reich,Reich Freudu Anlatyor,ev.: Bertan Onaran,Payel Yay., st., 1981, s.23,24.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

FREUDUNRYYORUMMETODU

rc bulmamtr. Philip Riefin Psikanalizin cazibesine ilikin ksa tanm byledir. Freudun bilimi, bilgi ile inan, teknik ile etik arasndaki yeni bir orta yoldur. Yeni psikanalitik ethostaki tek buyruk, mutlak drstlk gereidir. Freud, hastalarna kesinlikle drst olmaya sz verdiinizi asla unutmayn!, u ya da bu sebeple sylenmesi ho olmad iin hibir eyi asla darda brakmayn! der. Bu zorunluluktan kurtulan hibir konu yoktur. Btn isimler, aa vurulmal ve nc taraflarn mahremiyet ve sr tutma haklar gz ard edilmemelidir, der.45 Freud, yaamn amacn belirlemek iin insanlarn zihninde sorular olutuunu ve bu amala yola kldnda, ulalan noktann haz ilkesi olduunu savunur. Yaamn amac kukusuz yantlanmas g bir sorudur. Bu yzden, insanlarn kendi davranlar ile neyi yaamlarnn ama ve niyeti olarak ortaya serdikleri, yaamdan ne talep ettikleri, yaamda neye erimeyi arzuladklar eklindeki daha iddiasz bir soruya yneliyoruz.46 Freudun kendisi, psikanalizi, anormal psikolojinin veya psikyatrinin bir dalndan ziyade, psikolojinin asal bir sistemi olarak db|221 grmtr.47 Genel olarak psikanaliz, insan psikolojisine salad ok byk katklarnn yan sra zellikle ruhsal tedavi alanna byk yenilik getirmitir.48 Rylarn anlalmas, bilindnn tannmasnda bir via regia (kral yolu) olup psikanalizin en salam temelidir. Ry yorumu, her isteyene psikanaliz inancn alayp psikanalistlie zenecek her kiinin kendini gerekletirebilmesini salayacak bir beceridir.49 Bilindndan gelen igdlerin duygu ve dnceler zerindeki etkisi Freudun aratrmalar nda kesinlemitir. Bylece ruhbilim, bilindndan gelen igdlerin duygu, dnce ve dolaysyla da davranlar zerindeki etkisini kabul etmitir. Ayrca, bu igdlerin etkilerinin bazen akln etkisinin tesine geebilecei gerei de bilim adamlar tarafndan kabul grmektedir. Duygularmzn, eylemlerimizin yalnz aydn dnceler ve bilinli glerce gdldn ya da belirlendiini sananlar buzdann su st ke-

45 46

47

48 49

John, Forrester,Freud Savalar,ev.:Hakan Atalay,Ayrnt Yay., st., 2000, s.57-58. Sigmund Freud, Uygarln Huzursuzluu, ev.:Haluk Barcan,Metis Yay., st., 1999,s.36. Calvin Hall,Freudyen Psikolojiye Giri,ev.:Ersan Devrim,Kakns Yay., st., 1999, s.7.; Sigmund Freud, Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,s.37. Charles Brenner, Psikanaliz Temel Kavramlar,s.11. Sigmund Freud,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,s.42.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

BLENTAKOT

simiyle hesap yapanlardan daha zekice davranm olamazlard. Hayatmz hep akl eleman iinde ve gz nnde serbeste yzerek gemiyordu, hayat gemisi bilindnn parlamalarna sk sk balyd.50 Psikanaliz teknii araclyla Freud, her rynn arkasnda etkin bilinli dnce ve isteklerin bulunduunu gsterebilmi ve rynn ortaya kma nedeninin ry gren iin bilinmeyen ve de psikanalitik teknik uygulanmadan hibir zaman bilinmeyecek olan bilind zihinsel ileyi olduunu genel bir kural olarak ortaya koyabilmitir.51 Psikanaliz, ruhun en ince ayrntsna kadar incelenmesini salamtr. Psikanalistin laboratuarnda hi ara gere yoktur. Psikanalist, bulgularn lemez ya da sayamaz. Ama rylar, armlar araclyla, hastann sakl kalm arzularna ve kayglarna ulamay baarr.52 Freuda gre rylar, zihnin bilin dna ulaan yoludur. Uykudaki znel yaant ve uyandktan sonra ry dediimiz ey, uyku srasnda bilind zihinsel ileyiin sonucudur.53 Ry, insann 222|db zihinsel ve bedensel zellikleriyle ilgili bir konu veya olgudur.54 3.Freuda Gre Rynn Oluum Sreci Ry hali, aa seviyeli bir uurluluk, yahut yukar seviyeli bir uursuzluk halidir. yle ki, ry grlrken beyin hcreleri dnme vazifesini yapmaktadrlar. Yalnz bu dnme vazifesi, uyank dnmenin btn vasflarn tayamamakta, uurun dzenleyici kontrolnden mahrum bulunmaktadr.55 Rynn oluum sreci, nceden bilinen hibir eye benzemeyen tmyle yeni ve yabanc bir eydir.56 Freud, rylarn oluum srecinde ruhun etkisinin olmadn dnmektedir.57 Ayrca Freud ve onun gibi dnenler rynn ruhsal olmasn pek rasyonel bulmadklarndan tr, gelecekten

50 51 52 53 54

55 56 57

Stefan Zweig, Freud ve retisi, ev.:Emin Eliin,Papirs Yay.,st.,2003,s.53. Charles Brenner, age.,s.14. Erich, Fromm,Psikanaliz ve Din,s.18. Charles Brenner,age.,s.160. Sigmund Freud,Dlerin Yorumu,ev.:Emre Kapkn,Payel Yay.,I.Bask, st., 1996, c.I, s.215. brahim Trek,age.,s.90. Sigmund Freud,Ruh zmlemesine Giri Konferanslar,s.42. Sigmund Freud,Dlerin Yorumu,c.I,s.114.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

FREUDUNRYYORUMMETODU

haber veren rylara kar pheci ve ihtiyatl bir tavr ile onu ne tamamen reddediyor ne de tamamen kabul ediyorlar.58 Freuda gre ry, nevrotik belirtiler gibi yasaklanm istekler ile bu istekleri engelleyen gler arasndaki bir uzlama sonucu ortaya kar.59 Freudun ry oluumu konusundaki en nemli temel kavramlarndan biri de, ry sansrdr. Freud, birok rynn gerek anlamlarn gizleme eilimi iinde bulunduklarn kefetmitir.60 Freud, bu sansr mekanizmasnn egonun savunma etkinliklerinden bir olduu grndeydi. Ona gre uyku sresince bilind zihinsel etkinlikler, kiiyi uyandrabilecek oranda younlar. Sansr mekanizmas sayesinde kii uykusunu srdrebilir. Bir baka deyile, uyumakta olan kii, bilindndan taan bu dncelerle uyanaca yerde ry grr.61 Burada rylarn oluumunun ry dncelerin arptlmasna yol aan bir sansrn egemenlii altnda gerekletiini syleyebiliriz.62 Ry sansr, bylesine anlaml bir bulutur. Ama dogmatik bir biimde her ryya ayn biimde uygulanrsa, rylar anlayp, onlar zmleyebilme ansmz da byk lde azaltabilir.63 Freud, rylarn baka bir dnyadan gelmediini, aksine kendisini baka bir dnyaya gtrdn varsayar. 64 Atom bilimi, insann evresindeki eyalarn tabiat hakknda nasl bir bilgi kayna oldu ise, ry bilimi de, uuraltmz, davranlarmz ve beynimizin alma tarz hakknda o kadar kuvvetli bir kaynak olmutur. 65 Freuda gre ry, ruh dnyasndan gelen uyarclara kar yaplan bir tepkidir. Byle olunca rylarn balca ii, uykunun devam edebilmesi iin, bir uyarmay tesirsiz klmasdr. Rynn yardm olmam olsayd uyumamz mmkn olmazd. Bu sebeple uyumamz salayan rydr.66 Freuda gre insan, uykusu srasnda ou cinsel birok gd ve isteklerin tesiri altndadr. Eer uykuda bunlarn tatmini gerekle-

db|223

58 59 60

61 62

63 64 65 66

Sigmund Freud,Dlerin Yorumu,c.I,s.116. Halil Apaydn,Ry ve Fonksiyonu, OMFD., Samsun,1997,say:IX.,s.265,266. Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,ev.:Aydn Artan, Artan Yay., I. Bask,st.,1981,s.128. Engin Getan,Psikanaliz ve Sonras,Maya Yay.,II. Bask,Ankara,1984,s.15,16. Sigmund Freud,Narsizm zerine ve Schreber Vakas,ev.:Banu Bykkal-Saffet Murat Tura, Metis Yay.,st.,1998,s.42. Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,s.130,133. Sigmund Freud,Dlerin Yorumu,c.I,s.61. brahim Trek,age.,s.9. Halis zg,Rya Nedir?,s.3,6.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

BLENTAKOT

tirilmezse insan uyanp daha gerek tatminler aramaya ynelir. Freud iin rylar, cinsel arzularn st rtl bir biimde giderilmesine yararlar. Rynn meydana gelme sebebini bir istein tatmini olarak anlamak, Freudun bu konudaki en nemli buluudur.67 Bu szler ile Freud, rylarn deerini kendine gre zetliyor. Ona gre rylar, gndz hayatnda elde edilemeyen bir istein tatminini salamak iin oluur. Ry sadece bunu mu salar? Yoksa rynn baka trl fonksiyonlar da var mdr? Bu sorularn cevaplarn Freudun kuramnn sonunda yaplan eletirilerde greceiz. 4.Freudun Ry Yorum Metodu Ry, bir sanat eseri gibidir, dardan apak grnd halde, kendisini hibir zaman aklamaz ve hibir zaman ak bir anlam tamaz. Ry, hibir zaman unu yapmalsn ya da hakkat budur demez. Ry, sadece tabiatn bir bitkiyi yetitirdii gibi bize bir imge sunar; sonu karmay ise bize brakr.68 Freuda gre ry yorumu, bir rynn anlamnn belirtilmesi; baka bir deyimle psiik faaliyet zincirinin nemli ve deerli bir halkasn meydana getirecek 224|db baka bir eyin rynn yerine gemesi demektir.69 Freud, ry grene sorular sorarak grd rynn kaynana inebilmektedir. Bu metoda serbest arm metodu adn vermitir. Serbest arm metodunda rylarda grnte balantsz, sama gibi grlen karmak hayaller hep uur dnn maskeli grnnden ibarettir. Ona gre btn mesele, bunlar tefsr edebilmektir.70 Freud, rylar yorumlamak iin deneysel metodu kullanarak, rynn iki trl hazrlan nedeninin olduunu syler. Ya normal olarak basklanm bir itepi (bilinsiz bir istek) biz uyurken Egonun egemenlik alannda szn geirecek kadar glenmekte ya da uyank yaamdan arta kalan bir eilim kapsamndaki btn atan itepileriyle dnsel bir olay, biz uykudayken bilinsiz bir ierikten destek grerek gllk kazanmaktadr. Yani rylar kaynan ya Egodan ya da dden almaktadr.71
67 68

69

70

71

Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,s.110. Sigmund Freud-Gustave Jung-Alfred Adler,Psikanaliz Asndan Edebiyat,ev.: Selahattin Hilav, Dost Kitabevi Yay.,II.Bask,Ankara,1981,s.77. Sigmund Freud,Rya Yorum Metodu,ev.,Ayegl Gnkut, Ata Kitabevi, st., 1964, s.5. Kemal Ayas,Dinde limde Ry ve Ry Tabirleri,Rait Btn Matbaas,II. Bask,st., 1949,s.20. Sigmund Freud,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,s.102.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

FREUDUNRYYORUMMETODU

Freud, rynn bir unsurunun tad duygusal manay bulmak iin ry gren kimseyi, grd ry hakknda konuturmaya ve serbest arm yntemini bu ekilde uygulamaya balamtr.72 Ona gre ry, gemiin hayata kavumasndan baka bir ey deildir. Fakat bu bizim de bilemeyeceimiz bir gemitir. ou zaman unutulmu bir teferruat, ortadan kalkma benzeyen ve gerekte hafzann derinliklerinde gizlenmi duran bir hatra sz konusudur. ok kere de yd edilen hayal, uyank bulunulduu srada dalgnlkla kavranlm bir nesnenin veya bir olgunun hayalidir.73 Freud, rynn bilind bir dncenin yerine geirilmi ve bozulmu bir ey olduunu, yorumlanmasnn da bu bilind dnceleri kefederek mmkn olacan belirtiyor. Ry yorumlamada uyulmas gereken kurallar da yle aklyor: a) ster akla yakn, ister sama, isterse kark olsun, rynn yzeysel anlam zerinde durmamza gerek yoktur. Aradmz bilind dnce, hibir zaman bu olamaz. b) almalarmzda her e iin, aslnn yerine geen fikirleri db|225 bulmakla yetinmeliyiz ve bunlar zerinde fazla kafa yorup uyup uymadklarna bakmamalyz. Ya da ry esinin bizi ne kadar uzaa gtrd konusunda kafa yormamalyz. c) Aradmz bilind dnceleri kendiliinden ortaya kncaya kadar beklemeliyiz. Freud, bunlardan sonra ry yorum srecini ve yorum aamalarn ylece aklamaktadr. Gizli rynn ak ry haline dnmesini salayan srece ry faaliyeti (dream work) denir. Ak olan rydan gizli olan dnceye doru yol almak isteyen sre de bizim yorumlama srecimizdir. Bu bakmdan yorumlamann amac, ry faaliyetini bir anlamda bozup ykmaktr. steklerin gereklemesi amacn gtt derhal anlalabilecek olan ocuksu rylarda bile bir lye kadar ry faaliyeti grlebilir. nk buralarda da istek bir geree ve dnceler de genellikle grsel imgeler haline dntrlmtr. Burada yoruma gerek yoktur, sadece bu deiiklikleri adm adm izlememiz yeterlidir.74

72 73 74

Halis zg,Rya Nedir?,s.10. Henri Bergson,Zihin Kudreti,ev.,Mira Katrcolu,MEB Yay.,st., 1989,s.134. Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,ev.:Ali Seden,Altn Yay., st., 1978, s.180.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

BLENTAKOT

Bu adan ry faaliyetinin ilk yapt i, younlatrmadr. Bu terimle, ak ry ieriinin, gizli rynnkinden ok daha az zengin olduunu, sanki bu gizli rynn ksaltlm bir evirisi olduunu anlatmak istiyoruz. Baz durumlarda younlatrma bulunmayabilir, ama kural olarak genellikle vardr, hem de ok ileriye gtrlm bir ekilde vardr. Bunun tersi hibir zaman sz konusu deildir. Yani ak rynn gizli rynn kapsam bakmndan daha geni, ierik bakmndan daha zengin olduu durumlar yoktur. Younlatrma u ekillerde ortaya kar; baz gizli eler tmyle ortadan kaldrlr sonra gizli rydaki bir sr kompleksten ancak bir blm ak ierie aktarlr. En son olarak baz ortak zellikleri olan gizli dnceler, ak ryda bir araya getirilmi ve bir btn haline sokulmu olarak bulunur.75 Younlatrma eilimi, bizim uyankken dncemizde birbirinden ayr tuttuumuz eler yani birimlerden oluturmaya ynelik bir eilimdir. Dolaysyla ak rynn tek bir esi, okluk bir yn gizli ry dncesini ierir. Sanki bu dncelerin hepsi iin 226|db ortak bir simge roln oynar. Zaten ak rynn kapsam, kendinden doup kt zengin malzemeyle karlatrlrsa, son derece daraltlm bir durum gsterir.76 Ry faaliyetinin ikinci ii, kaydrmadr. Kaydrma, ruhsal enerjilerin bir eden dierine gemesidir. Kaydrma, iki ekil alr: Birincisinde, gizli bir enin yerine onun bir paras deil, onunla ok daha az ilgili bir baka ey, ima edici yan olan bir ey getirilir. kincisinde, vurgulama nemli bir eden, nemsiz olan bir baka eye aktarlr. Bu ekilde sanki rynn arlk merkezi deitirilir ve bylece ryya yabanc bir grn verilir. Rylardaki ima yoluyla kaydrma olaynda yerini ald eyle yeni gelen arasnda ok uzaktan ve yzeysel bir ba vardr. Bu yzden de bunlarn anlalmas kolay deildir. Ry sansr, ancak imadan asl dnceye gidii olanaksz kld lde baarya ulam olur.77 Ry oluum srecinde ruhsal younluklarn bir aktarm ve yer deitirmesi ortaya kmakta ve ry ierii ile ry dncelerinin metinleri arasndaki fark da bunun sonucu olmaktadr. Bu sre, ry ileminin temel kesiminden baka bir ey deildir ve ry yer deitirmesi (kaydrma) diye tanmlamay hak etmektedir.

75 76 77

Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,s.181. Freud,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,s.105. Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,s.183-184.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

FREUDUNRYYORUMMETODU

Ry yer deitirmesi (kaydrma) ve ry younlatrmas, rylarn taknd biimi, etkinliklerine varabileceimiz iki etmendir.78 Yer deitirmenin (kaydrma) sonucu, ry ieriinin artk ry dncelerinin ekirdeine benzememesi ve rynn bilindnda var olan ry isteinin bir arptlmasndan baka bir ey vermemesidir. O istein izini geriye, akldaki bir ruhsal ajann dieri zerine uygulad sansre dek srebiliriz. Ry yer deitirmesi (kaydrma) ve bu arptmann gerekletirildii ana yntemlerden biridir. O halde ry yer deitirmesinin (kaydrma) ayn sansrn yani, ruh ii savunma sansrnn etkisiyle gerekletiini varsayabiliriz.79 Ry faaliyetinin baard nc i, psikoloji asndan en ilgin olandr. Bu, dncelerin grsel imgeler haline getirilmesidir. Bunlarn grsel imgeler haline getirilmesi, dncelerin geirebilecei tek deiiklik deildir. Buna karn yine de rylarn ortaya knda bu, nemli bir noktadr. Hepimizin bildii gibi, ry faaliyetinin bu blm en az deiiklie urayandr.80 Bilind malzemenin her iki esi arasndaki benzerlik, birleik ya da dnl bir db|227 fikrin yaratlmas frsat olarak ele alnr. Ry ieriinde yer alan bu nc e, kendisini oluturan her iki eyi de temsil eder.81 Gerekten de ry konusunda tbbi grle psikanalitik gr arasndaki kartlk burada ok belirgindir. Byle bir younlatrma, kaydrma, geriye giderek dncelerin imgeler haline getirilmesi bir yeniliktir.82 Freud, rylarda ilk bakta anlamsz duran grnr ieriin ardnda, anlaml bir sylemin bulunduunu dnyordu. Analiz edilen ahsn zel dili anlalmaya balandnda, ilk karmaa ortadan kalkyor; ry, bir ifre zlr gibi belli bir anlama kavuuyordu.83 Sonuta Freudun kulland ry yorum metodu, uygulan bakmndan ry ieriini belirli bir anahtara gre aklayan ifre metodundan ok daha gtr. nk Freud, ayn ry ieriinin deiik kiiler iin ayr ayr manalar tadna inanr. Tek kar yol olarak, bol ve kullanl bir malzeme kayna olan kendi rylarn ele alarak inceler. Bunlar, btn normal insanlarn grebilecei
78 79 80 81 82 83

Freud,Dlerin Yorumu,c.II,s.41-42. Freud,Dlerin Yorumu,c.II,s.42. Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,s.191-192. Freud,Gnlk Yaamn Psikopatolojisi, ev.: emsa Yein,Payel Yay., st., 1996,s.91. Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,s.191,192. Saffet Murat Tura,age.,s.42.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

BLENTAKOT

rylardr; ou da gnlk olaylarla ilgilidir.84 Bu bakmdan Freud, rylar; istek85, ceza86 ve sknt87 olarak gruba ayryor. 88 Ona gre ryalar, bask altna alnm ve tatmin edilmemi duygular, arzular ve dncelerin uyku annda st uurun basksndan kurtulmasndan meydana gelmektedir.89 5.Freudun Ry Yorumunun Dayand Temeller ve Eletiriler Freud, Project For a Scientific Psychology 90kitabnn 19. 20. ve 21. blmlerinde rylar genel olarak arzu doyurma, halsinatr bir nitelik tama, halsinasyonlar ve rylar ieren geri planda kalm bir durumu temsil etme, motor bir paralizinin varl, savunma mekanizmasnn var oluu ve rylar ile nrotik semptomlarn mekanizmalar arasndaki benzerlikler olarak ifade etmektedir.91 ncelikle Freudun rylar arzu tatmininden ibarettir tanmlamasnn temelini, eski Yunan filozoflarnda bulmaktayz. Dolay228|db syla Freud, kendiliinden yeni bir tez ortaya atm deildir. yle ki; Platon, rylarmzn akl d drtlerimizin bir eseri olduklarn kabul etmektedir. Ona gre, skin ve huzurlu bir biimde yataa yatldnda, akl d rylar grme olasl ok azalmaktadr.92 Freud da Aristo gibi rylarn aklclna nem vermektedir. Aristo,

84 85

86 87

88 89

90

91 92

Freud, Rya Yorum Metodu,s.12. stek ve arzu rylar ile ilgili geni bilgi iin bk. Sigmund Freud,Dlerin Yorumu, c.II,s.273-275.; Freud, Rya Yorum Metodu,s.31,32.;Berrin Trkolu, Ryalarn Gizli Dili, Snr tesi Yay.,st.,2001,s.45. Ceza ryalar ile ilgili geni bilgi iin bk. Freud,Dlerin Yorumu,c.II,s.279. Sknt,korku ryalar ile ilgili geni bilgi iin bk. Sigmund Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi, s.231,232.; Charles Brenner,age.,s.173.; Freud, Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak, s.109.; Fellicien Challeye, Freud ve Freud Doktrini,ev.Halis zg,zg Yay.,st.,1968,s.74. Freud,Psikanaliz zerine,ev.:A.Avni ne,Say Yay., st., 2001,s.46. Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,s.142.; Sigmund Freud,Olgu ykleri, ev.: Ayhan Erilmez,Payel Yay., I.Bask,st., 1998,c.II, s.245; Umay Gnay, k Tarz iir Gelenei ve Ry Motifi,Aka Yay.,Ankara,1999,s.101,102. Freudun Project For a Scientific Psychology kitab hakknda daha geni bilgi iin bk. Andersson, Ola.,1962, Studies in the prehistory of psychoanalysis. Stockholm: Svenska Bokfrlaget.; Sigmund Freud, 1925, A note upon the "mystic writing-pad." SE,19: 225-232.; Sigmund Freud,1985,The complete letters of Sigmund Freud toWilhelm Fliess, 1887-1904. Jeffrey Moussaieff Masson, Ed. and Trans. Cambridge, MA, and London: Belknap Press of Harvard University Press.;Pribram, Karl H., and Gill, Merton M. 1976, Freud's "project" reassessed. London: Hutchinson. smail Ersevim,Psikanalizin Temelleri zerine,Assos Yay.,st.,2002,s.495. Erich Fromm,Ryalar Masallar ve Mitoslar,s.136.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

FREUDUNRYYORUMMETODU

rylarmzn genelde bir anlam iermediini ne srer. Ona gre rylarn bir ou rastlant sonucu oluur ve gelecei nceden grme gibi bir ileve de sahip deildir.93 Freudun rylar sembol diliyle anlatmaya dayal fikrinin esasn Daldisli Artemidor da bulmaktayz. Daldisli Artemidora gre, ry denilen ey, sembol diliyle anlatlm bir bilgidir. Arzularmzn biim bulduu Platon ile Freudun savunduu ry yapsna ise, fantasma adn vermektedir.94 Freudun teorisine gre, btn davranlar, jestler, rylar zel sebeplere dayanmaktadrlar. nsann i dnyas ve yaay ile ilgilidir. nsan ne kadar gayret ederse etsin iinde olup bitenleri saklayamaz, gizleyemez. nk insann d yz, i yznn izlerini tar. Grld gibi burada Freud, byk Alman Filozofu Nictzschenin dncelerini paylamaktadr. Nictzsche, i dnyann dinamik bir mahiyet tadn sylyordu. Freud da igdlerin srekli olarak faaliyette bulunduklarn kabul etmektedir. Dikkat edersek Freudun zerinde ok durduu ve hayat dramnn gerek kayna halinde grd cinsel igdnn Eflatunun Erosuna ait db|229 zellikler tadn grrz.95 Freudun rylarda, gizli kalm arzu tatmini gerekleir eklindeki grnn temellerini Amerikann kuzeyinde yaam olan kzlderili kabilesi Iraques ile Fransz Cizvit Papazlar arasnda yazlan mektuplarda da bulmaktayz. Iraqesler, rylarn Freudda olduu gibi her zaman rh bir arzuyu belirtmediini, ancak ryda rh bir arzunun ekil deitirerek ortaya kabileceini, bu ekil deitirmi rh arzuyu, rynn anlatlan muhtevasndan tanyabilmek iin, ok derin grl insanlara ihtiya bulunduunu ileri sryorlard.96 zetle Freudun kuramna yaplan itirazlar; deneysel yntemin uygulanmamas, cinselliin ar vurgulanmas, nrotik kiilerin gzlemine dayal bir kuram olmas ve her eyi aklayabilen, gc snrsz bir kuram olduu iddias balklarnda toplanmaktadr.97

93

94 95 96 97

Erich Fromm,Ryalar Masallar ve Mitoslar,s.137.Aristonun ry anlay ile ilgili daha geni bilgi iin bk.Aristo,On Sleep and Dreams,ed.:David Gallop, Aris&Phillips, London,1996. Erich Fromm,Ryalar Masallar ve Mitoslar,s.140. Halis zg,Freud ve Freudizm,retmen Dergisi Yay.,Ankara,1959,s.14,15. brahim Trek,age.,s.20,21. Doan Ccelolu,nsan ve nsan Davran,Remzi Kitabevi, st.,1994, s.414,415.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

BLENTAKOT

Bu adan Freud, kendini yle anlatmaktadr: Her rynn belirli bir yorumlama ilemi araclyla bir anlam olduunu ve yorumlama tamamlandnda rynn yerine ry grenin uyank zihinsel yaamnda kolayca tanmlanabilir bir noktaya denk dtn, bu durumda bir rynn anlamnn uyanklk durumundaki dnce srelerinde olduu gibi, birok farkl kaynann olduunu, bir kiide doyurulmu bir istek, bir dierinde farkna varlan bir korku, yine uykuda da sren bir deerlendirme, bir niyet ya da uyku srasndaki bir yaratc dnce paras olabileceini dnebilirdim. Ancak ben bunun yerine rylarn anlamnn tek bir biimle, isteklerin temsil edilmesiyle snrland bir genelleme ile formle ettim ve byle yaparak evrensel bir kar kma eilimi uyandrdm.98 Freud, bu szleriyle rylar yorumlarken ne kadar fazla indirgemeci bir yaklama girdiini kendisi itiraf ediyor. 99 Freudun grleriyle Marxn grleri arasnda da bir paralellik vardr. Marx da Freud gibi, herhangi bir eyin grndnn tam tersi bir anlama gelebileceini ileri srmt.100 Bu adan 230|db Freudun ryya baknn tmyle materyalist ve indirgemeci olduunu bir kez daha grm oluyoruz. Freud, zamannn materyalist grnn etkisi altndayd.101 Freudun rylarn ou kez arzularmzn sembolik tatminlerle giderilmesine yaradn bulmas ok nemliydi. Ama bunun btn rylar iin geerli olduu iddias, onun bu byk buluunu glgelemitir. Rylar, isteklerin tatmini biiminde, korkularn dile gelmesi olarak da belirebilirler. Ama bunlardan daha nemlisi, rylarn baz zamanlarda kendimiz ve bakalar hakkndaki anlaymz ortaya koymalardr. Ayrca Freudun determinist bilim anlayna olan gl ball yukarda bahsettiimiz trden genellemeler yapmasn bir anlamda zorunlu klmtr; nitekim, Psikanalize Giri Derslerinde zgr iradeyi kabul edenlere ynelik olarak yle der: tamamen bilimd olan bu inanc zihinsel yaam belirleyen bir determinizm inancyla deitirmek zorundasnz.102 Dolaysyla, Freudun psiko-

98 99

100 101 102

Sigmund Freud, Olgu ykleri, c.I, s.91,92. Freudun bilimsel metodu hakknda yaplan yorumlar iin bk. Peter Gay,A Godles Jew:Freud,Atheism and The Manking of Psychoanalysis, Yale niversity Pres,New Heaven and London,1987,s.21-30.; Ali Kse, Freud ve Din,z Yay.,st.,2000,s.128.;Ali Rza Aydn,Psikanalizin Dinsel Serveni,Ett Yay., Samsun, 2004,s.23-28. Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,s.37. Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,s.45,46. Sigmund Freud, Introductory Lectures on Psychoanalysis, London: Penguin Books, 1991, s.136.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

FREUDUNRYYORUMMETODU

lojisi esasnda tm zihinsel sreleri belirli bir kalba indirgeyen psikolojizmden baka bir ey deildir ve ayn zamanda psikanalizmin de snr noktasdr.103 Freudun bilimsellik iddiasn eletiren Witgenstein, onun ortaya koyduu tezlerin, varsaym dzeyinden ok daha zayf seviyelerde yer aldn belirtmektedir.104 Freudun bu eletirilerin farknda olmamas dnlemez; ne var ki mekanistik ve determinist felsef kabulleri, Freudun dncesini snrlamakta ve onu byk bir yanlgya itmektedir.105 Freud, hayatnn sonlarna doru rylarn ayn zamanda bir bilgi kayna olduu sonucuna vardn belirterek yle sylemektedir: Dier taraftan iaret edelim ki, eski hikmetlerin, rylarla gelecei nceden grme iddialar hakl ve olduka enteresan bir olaydr.106 Neticede rylar, yalnzca akl d arzularmz dile getirmezler. ou kez ry, insanlarn kendileri ve evreleri hakknda farkna varamadklar grlerinin ve inanlarnn bir belirmesidir. Ry db|231 yorumunda en nemli nokta, bu iki durumu birbirinden ayrabilmektir.107 Ry, ilhi bir ses, bir elidir ve yabanl zihne zerre kadar zarar vermeyen tkenmez bir mesele kaynadr.108 Sonu Rylar, hem uykunun devamn salamakta dolaysyla dinlenmemize yardm etmekte hem de insanolunun bilindnda var olan ou zaman kendisinin bile fark edemedii dncelere ayna tutmaktadr. Bunun yannda ilhi dinler ekseninde yaplan ry ve ry yorum almalarndan sonra XIX. yzylda modern psikolojinin de

103 104

105 106

107 108

lham Dilman, Psychology and Human Behaviour: Is There a Limit to Psychological Explanation?, Philosophy, c.75, say: 292,2000,s.201. Jacques Bouveresse, Witgenstein Reads Freud:Myth of The Unconscious,ev.:Carol Comsan,Princeton University Pres,Princeton,1995,s.46. Ian Craib, Experiencing Identity, Sage,London, 1998, s.143. Halil Apaydn,agm.,s.266. Freud, bu cmleleriyle kendi kuramnn tam tersi dorultuda dnebildiini de bize gstermektedir. Belki de Freud, dncelerinin eksik ynlerini sonradan fark etmiti. Bu konunun ayrntl olarak temellendirilmesi gerekmektedir. Ancak, almamzn kapsam, bunun ortaya konulmasna msait olmad iin daha ayrntl ekilde irdelenmesi, gelecek zamanlarda hem tarafmzdan hem de baka akademisyenlerce yaplacak almalara braklmtr. Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,s.112-146. Carl Gustave Jung,Din ve Psikoloji,ev.:Cengiz iman , nsan Yay., st., 1997,s.33.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

BLENTAKOT

douuyla beraber XX. yzyln banda zellikle psikanaliz ekolnn kurucusu Sigmund Freud ile birlikte rylar hakknda kapsaml almalar yaplmtr. Freud, rylar, uykumuz srasnda oluan akld ruhsal faaliyetler olarak grr. O, rylar tmyle materyalist bak asyla incelemitir. Ona gre rylar, ilhi kaynakl olmayp sadece arzu tatmininden ibaret bilinaltndaki dncelerin serbest olarak yzeye kt, insanlarn bu yolla ruhsal ve fiziksel olarak rahatlayp tatmine ulat bir olaydr. Bu adan Freudun en byk kusuru, cinsiyet hislerini her olaya indirgemesidir. Bize gre de baz rylarn arzu tatminini salad kabul edilebilir; zellikle fiziksel ihtiyalarla ilgili olan yeme, ime, cinsellik korku ve cesaret gibi. Ancak grlen btn rylar bu ekilde isimlendirmek byk bir hata olacaktr. Rylar, yalnzca akl d arzularmz dile getirmezler. ou kez rylar, insanlarn kendileri ve evreleri hakknda farknda olmadklar grlerinin ve inanlarnn da bir tezhrdr. Bu adan rylar, ruhumuzun hem en alt dzeydeki akld zelliklerini ama ayn zamanda en yce ve deerli 232|db ynlerini de gsterebilme gcne sahiptirler. Rylarda olmaz diye bir ey yoktur, olabilirlikler hkimdir. Gnlk hayatmzda yaayamadmz birok deneyimi rylarda yaayabiliriz. Rydaki snrszlklar, bizim bilincimizi geniletir, farkndalmz arttrr. Aslnda rylarda ruhsal bakmdan yaamaya ve renmeye de devam ederiz.

Kaynaka
Apaydn, Halil, Ry ve Fonksiyonu, OMFD., Samsun,1997 ,say:IX. sm Efendi, Kms Tercmesi,st.,1852. Ate, Sleyman, Yce Kurnn ada Tefsiri;ar Yay.,st.,1998. Ayas,Kemal,Dinde limde Rya ve Rya Tabirleri,Rait Btn Matbaas,II. Bask,st., 1949. Aydn, Ali Rza,Psikanalizin Dinsel Serveni,Ett Yay., Samsun, 2004. Bergson, Henri,Zihin Kudreti,ev.,Mirac Katrcolu,MEB Yay.,st., 1989. Bouveresse, Jacques, Witgenstein Reads Freud:Myth of The Unconscious,ev.:Carol Comsan,Princeton University Pres, Princeton, 1995. Brenner,Charles,Psikanaliz Temel Kavramlar,ev.,Ik Savar- Yusuf Savar , HYB Yay., II.Bask,Ankara,1998. Challaye, Fellicien, Freud ve Freud Doktrini,ev.Halis zg,zg Yay.,II. Bask, st., 1968. Craib, Ian, Experiencing Identity, Sage,London, 1998.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

FREUDUNRYYORUMMETODU

Ccelolu, Doan, nsan ve nsan Davran,Remzi Kitabevi,V. Bask, st., 1994. elebi, lyas,slm nancnda ayb Problemi,MFV.Yay., st.,1996. imen, Dilek, Ryalar,Duyudurum ve Sorunlarla Ba etme Stratejileri,Yznc Yl niv. Salk Bilimleri Enstits,(Baslmam Yksek Lisans Tezi),Van,2007. oruh, Hakk inasi, Ry Dnyamz,Kitaplk Ticaret Limitet irketi Yay.,st.,1968. Debba, Abdulaziz,el-briz,eriat, Marifet,Hakikat ,ev.:C.Yldrm, Demir Yay., st., 1976. Dee,Nerys,Rylar Anlamak,ev.,Nilfer Kavalal, lhan Yay., st., 1997. Dilman, lham, Psychology and Human Behaviour: Is There a Limit to Psychological Explanation?, Philosophy, c.75, say: 292,2000. Dorul,mer Rza,Dinler Tarihi,nklap Yay.,st.,1963. Dudley, Geoffrey. A,Rylar,ev.,Meltem Can,Arena Yay.,st., 1992. Elmall Hamdi Yazr,Hak Dn Kurn Dili,Feza Yay.,st.,1992. Ersevim, smail, Psikanalizin Temelleri zerine, Assos Yay., st,, 2002. Ferahid, Halil b. Ahmed,Kitbul-Ayn,Darul-hy et-Turas el-Arab, Beyrt, 1426/2005. Firuzbd,Muhammed b. Yakub, el-Kmsul-Muht, Beyrut,1991. Firdevs,Ebul- Kasm Mansur b. Ali,eyhname,ev.,Necati Lugal, Maarif Basmevi Yay., st., 1994. Forrester,John,Freud Savalar,ev.:Hakan Atalay,Ayrnt Yay., st., 2000. Fordham, Frieda, Jung Psikolojisi,ev.:Aslan Yalner, Say Yay.,st. 1994. Frager,Robert, Kalp Nefs ve Rh,ev.,brahim Kapaklkaya,Gelenek Yay., st. 2003. Freud,Sigmund,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak, ev., Kamuran ipal ,Cem Yay., st.,1996. , Dlerin Yorumu,ev.,Emre Kapkn,Payel Yay.,I.Bask, st., 1996. , Narsizm zerine ve Schreber Vakas,ev.,Banu Bykkal-Saffet Murat Tura,Metis Yay.,I. Bask,st.,1998. , Olgu ykleri,ev.,Ayhan Erilmez,Payel Yay.,I.Bask, st.,1998. , Psikanaliz zerine,ev.,A.Avni ne, Say Yay.,st., 2001. , Psikanaliz ve Uygulama,ev.,Muammer Sencer,Say Yay.,st., 2001. , Rya Yorum Metodu,ev.Ayegl Gnkut, Ata Kitabevi, st., 1964. , Ruh zmlemesine Giri Konferanslar,,ev., Emre-Aye Kapkn,Payel, Yay.,st.,1998. , Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,ev.,Ali Seden, Altn Kitaplar Yay.,st., 1978. , Introductory Lectures on Psychoanalysis, London: Penguin Books, 1991. , Uygarln Huzursuzluu, ev. Haluk Barcan,Metis Yay., st.,1999. , Hz. Musa ve Tek Tanrclk,ev.:Kamuran ipal, Balam Yay., st., 1987. , Endie,ev.: Leyla zcengiz, Dergah Yay., st.,1977. Freud, Sigmund-Jung,Gustave-Adler,Alfred,Psikanaliz Asndan Edebiyat, ev., Selahattin Hilav, Dost Kitabevi Yay.,Ankara,1981. Fromm, Erich, Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,ev.,Aydn Artan, Artan Yay., I. Bask,st.,1981.

db|233

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

BLENTAKOT

234|db

, Ryalar,Masallar ve Mitoslar,ev.,Aydn Artan-Kaan kten, Artan Yay., st.,1990. , Psikanaliz ve Din,ev.,kr Alpagut, Kabalc Yay.,I. Bask, st.,1990. Gay, Peter,A Godles Jew:Freud,Atheism and The Manking of Psychoanalysis, Yale niversity Pres,New Heaven and London,1987. Getan,Engin,Psikanaliz ve Sonras,Maya Yay.,II. Bask,Ankara,1984. Gkyay, Orhan aik, Rylar zerine, Milletleraras Kongre Bildirileri, Ankara, 1982. Gkyay, Orhan aik, Tabirnmeler, Seme Makaleler 3-Glk Nerede?,letiim Yay., st.,2002. Gnay,Umay, k Tarz iir Gelenei ve Ry Motifi,Aka Yay.,Ankara,1999. Hall,Calvin.S.,Freudyen Psikolojiye Giri,ev.,Ersan Devrim,Kakns Yay., st., 1999. bn Haldun, Eb Zeyd,Mukaddime, ev.:Zakir Kadir Ugan,MEB, Yay., st.,1996. bn Manzr, Ebul-Fazl Muhammed b. Mkerrem b. Ali el-Ensr, Lisnul-Arab, Daru Sadr, Beyrut 1990. bn Srn, Kitabu Fit-Tabir,Matbaat Curnal, Msr,H.1297. Isfahn, er-Ragp, Mfredt fi Garibil- Kurn, Beyrut,tsz. Jahoda,Gustav, The Psychology of Superstition, Penguin Books, Victoria,1970. Jung,Carl Gustave,Din ve Psikoloji,ev.,Cengiz iman,nsan Yay.,II. Bask, st.,1997. Kaya, Nusret,Psikoestetik, Sistem Yay.,st.,1999. Kettn, Muhammed Abdulhay, Hz. Peygamberin Yntemi, ev.: Ahmet zel,z Yay.,st.,1990. Konuk, Ahmet Avni,Fussul Hikem Tercme ve erhi,MFV. Yay., st., 1989. Kse,Ali,Freud ve Din,z Yay.,st.,2000. t,Gndz,Rylarnzdan Yararlann, Ege Meta Yay.,zmir,1999. zakka,Tahir,Btncl Psikoterapi,Litera Yay.,st.,2004. zbaydar,Sabri,Rylarn Fonksiyonu, Baha Matbaas,st.,1971. zg,Halis,Freud ve Freudizm,retmen Dergisi Yay.,Ankara,1959. zg,Halis,Ry Nedir?,retmen Dergisi Yay.,Ankara,1959. zgl,Metin Kayahan,Siyas Rylar,Aka Yay.,Ankara,1989. Pakaln, Memet Zeki,Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, MEB Yay., st.,1983. Reich, Wilhelm,Reich Freudu Anlatyor,ev.: Bertan Onaran,Payel Yay., st., 1981. Smi,emseddin,Kms- Trk,ar Yay.,2007. Schimmel,Annemarie,Dinler Tarihine Giri, AF.Yay., Ankara,1955. ahinolu,M.Nazif; Tabir, A,MEB. Yay., st.,1986. Tat,Mustafa-eltik,Halil,Trk Edebiyatnda Tasavvufi Ry Tabirnmeleri,Aka Yay., Ankara, 1995. Tura,Saffet Murat,Freuddan Lacana Psikanaliz,Ayrnt Yay., st., 1996. Trek,brahim,Rylar,Varlk Yay.,st.,1965. Trkolu, Berrin,Ryalarn Gizli Dili, Snr tesi Yay.,st.,2001. Ylmaz, Hasan Kamil, Aziz Mahmut Hdy ve Celvetiyye Tarkat,MFV.Yay., st.,1980.

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1

FREUDUNRYYORUMMETODU

Yksel, Hasan Avni,Trk- slam Tasavvuf Geleneinde Ry,Gazi niv. Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 1990. Zweig, Stefan,Freud ve retisi, ev.:Emin Eliin,Papirs Yay., st., 2003.

db|235

DNBLMLERAKADEMKARATIRMADERGSCLT10SAYI1