Osnove Gramatike Portugalskoga Jezika

Urednica
Jadranka Haur
Nikica Talan
Recenzenti
August Kovaec Draen Varga
Lektura portugalskog teksta

Maria Bernardette Duarte Godinho Sluba lekture kolske knjige eljko Brneti
Lektura hrvatskog teksta Grafiki urednik
OSNOVE GRAMATIKE PORTUGALSKOGA JEZIKA GRAMATICA ELEMENTAR DA LINGUA PORTUGUESA
Korektorica
Melanija Ivezi Talan
Oblikovanje naslovnice
Dubravka Rakoci
Prijelom
Dubravko Duvani
KOLSKA KNJIGA, d.d., Zagreb, 2003.
Nijedan dio ove knjige ne smije se umnoavati, fotokopirati ni na bilo koji nain reproducirati bez nakladnikova pismenog doputenja.
CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i sveuilina knjinica - Zagreb UDK

811.134.3'36
TALAN, Nikica
Osnove gramatike portugalskoga jezika Gramatica elementar da lingua portuguesa Nikica Talan. - Zagreb : kolska knjiga,
2003.
ISBN 953-0-40924-9
43lO16155
Tisak: GRAFIKI ZAVOD HRVATSKE, d.o.o. Zagreb
kolska knjiga
Zagreb, 2003.
Sadraj
Predgovor
.........................................................................................
FONETIKA I ORTOGRAFIJA Portugalska abeceda Oralni samoglasnici Nazalni samoglasnici Polusamoglasnici Silazni oralni dvoglasnici Uzlazni oralni dvoglasnici Silazni nazalni dvoglasnici Uzlazni nazalni dvoglasnici Oralni troglasnici Nazalni troglasnici Suglasnici Oznaivanje suglasnika Oznaivanje nazala Mjesto naglaska Pravila naglaivanja Grafiki naglasci Ostali pravopisni i interpunkcijski znakovi Rastavljanje rijei na slogove MORFOLOGIJA
.........................................................
II II
................................................................
.................................................................
...............................................................
.....................................................................
........................................................
............ ...........................................
......................................................
....................................................
.....................................................................
.............. .....................................................
............ ......................................................................
...........................................................
..................................................................
........................................................................
.................................................................
.......................................................................
............................
..................................................
12 14 16 16 18 19 20 21 22 22 29 32 32 33 36 37 38 41 41 41 48 53 56 58 59 60 66 67 68 75
..............................................................................
IMENICE Rod imenice Tvorba enskog roda Nepromjenijive imenice Imenice mukog roda koje zavravaju na -a Imenice koje mogu biti mukog i enskog roda Broj imenice Tvorba mnoine Stupanj imenice
........................................................................................
.............................................................................
..........................................................
....................................................
....................
...............
.............................................................................
.................................................................
.......................................................................
LAN
..............................................................................................
Uporaba odreenog lana Izostavljanje odreenog lana
......................................................
................................................
Uporaba neodreenog lana ............... . .......... . . ... .... 76 Izostavljanje neodreenog lana ..... .. . ... . .. .... ... . . . . . . 78
.. . .... ..... . .. .. . .. . . . . . .. .. . ..
Tablini prikaz jednostavnih glagolskih vremena pomonih glagola ter, haver, seTi estar ... . ..
............ . ..
...........
128 132 136 141 148 1 55 1 65 1 65 1 68 1 82
PRIDJEVI Tvorba pridjeva enskog roda . Stupnjevanje pridjeva Mjesto pridjeva Slaganje pridjeva u rodu i broju ZAMJENICE
........................................................................................
.. ........
. ..
.
..................................
..............................................................
........................................................................
..............................................
79 80 83 88 89 91 91 91 92 93 94 96 97
Paradigma jednostavnih glagolskih vremena pravilnih glagola triju konjugacija - aktivni oblik Paradigma sloenih glagolskih vremena pravilnih glagola triju konjugacija - aktivni oblik Paradigma pravilnih glagola triju konjugacija povratni oblik . ... ... ...
............. . ................ .............. ........... ............... .
....... .
.. .
..
..
....
..........
............... .. ................................................................
. .
............... ...
OSOBNE ZAMJENICE
............................................ ....
...............
Oblici osobnih zamjenica . Oblici o, lo i no osobne zamjenice (u slubi izravnog objekta) .. . ... Povratna zamjenica . .... ... . .. Uporaba osobnih zamjenica s prijedlozima Kombinacije i kontrakcije nenaglaenih osobnih zamjenica u slubi objekta .... .. ........... .. . . ..... ..... Mjesto nenaglaenih osobnih zamjenica . . . . .... .
....... . ................................................. ................ .................................... ... . ... . . . . . .... ........ . ... ...... . ...
....................... ..........................
Paradigma pravilnih glagola triju konjugacij a zamjeniki oblik . . .. .

.. .................... . .............. ...........
............. .................
...
....
Paradigma pravilnih glagola triju konjugacija pasivni oblik . . .. . .. . Tvorba glagolskih vremena i naina .
. ............... ..
.....
.. ... .......... .. ..... .........
. .
. 1 62
....................
. ..
POSVOJNE ZAMJENICE (POSESIVI)
.....
... .
.. ....................................
Oblici posvojnih zamjenica Mjesto posvojnih zamjenica Oblici pokaznih zamjenica Mjesto pokaznih zamjenica
UPITNE ZAMJENICE
............................. .
............................. ..............
.. .
...... .
. ..
...
1 00 1 00 1 00
Konjugacija nepraviinih glagola . ... .. Nepravilni glagoli 1. konjugacije ... . ... Nepravilni glagoli 2. konjugacije . . Nepravilni glagoli 3. konjugacije .....................................
....... ............. ................. .... ... ............. . .
........
.... ................. ..............
Glagoli s nepravilnim participom ......................................... 1 89 Abundantni glagoli ... ...... ...

.. . ...........
.... . .
.
......
.... . . ..
.. .. .
.........
. . 1 90
.
POKAZNE ZAMJENICE (DEMONSTRATIVI)

....
...
..
..... .......... .....
......... ...................................
.. .. ......... .. . .. . 1 0 1 . .. .. . .. 101 103

... . . .. .... . . . ...... ...
Bezlini glagoli ........................... ............................................ 1 92 Defektivni glagoli ................................................................... 1 94 Sintaksa glagolskih naina i vremena ................................... Indikativ (indicativo) ........................................................ Konjunktiv (conjunctivo) ................................................. Imperativ (imperativo) .................................................... Infinitiv (infinitivo) ................................ ........................... Gerundiv (gerundio) ........................................................ Particip (participio) .......................................................... Slaganje glagola s reeninim subjektom ... . .
.. .....
ODNOSNE ZAMJENICE (RELATIVI)

..... . .
.....
..... .
.
.. ...... . ...............
..
....
.... .
. 1 04 1 07 108
III
...... ..... ... .. . .. ......... ..... ....

. . . . ..............
.....
.... ..... 1 06
.
NEODREENE ZAMJENICE
...................
. .. . . .
.
... . ... ......
Osobitosti nekih neodreenih zamjenica . . Neki ustaljeni izrazi s neodreenim zamjenicama

.....
... ........
...
.. ..
..
...
1 96 1 96 205 212 214 216 217 218
BROJEVI .
. ....
. .
... .....
.... .
. .......... . .
. .. ..... ..... ... .. .... . .. . .

. . . .. . . .
.. . ........ .
. ..... 1 13 1 17
..... .......
....
Uporaba glavnih brojeva
................ ............................ .........
Slaganje vremena ................................................................... 227 Sintaksa pomonih glagola haver, seTi estar .. ....
.............
Uporaba rednih odnosno glavnih umjesto rednih brojeva 1 18 GLAGOLI . . . .

. . .. ....
.... 228
.......
..........
.... ....... ...... . .... . . ..... .....

. . . . . . .. .
..... .
. .... .. 1 2 1
.
PRILOZI ........................................................................................ 231 Klasifikacija priloga ................................................................ 23 1 Priloni izrazi ............. ...................................... ...................... 233 Mjesto priloga u reenici ....................................................... 236
Klasifikacija portugalskih glagola
.......................... ..... ........
121 123 1 27
Pomoni glagoli i njihova uporaba
........... ............
..
..... .......
Nomenklatura najeih glagolskih oblika
.................. .......
Ponavljanje priloga na Stupnjevanje priloga PRIJEDLOZI VEZNICI
mente
..............................................
237 237 241 243 243 245 249 25 1 25 1 253 257
Predgovor
Ove Osnove gramatike portugalskoga jezika namijenjene su prije svega studentima portugalskog jezika i knjievnosti, ali i svima ko ji ue ili se spremaju nauiti jezik Cam6esa i Pessoe - jezik kojim danas govori vie od dvjesto milijuna izvornih govornika diljem Europe, June Amerike, Afrike i Azije. Gramatika sadri sve va nije obavijesti o strukturi portugalskoga jezika, kao i brojne prim jere kojima se potkrepljuju iznesene gramatike postavke. Najve i broj primjera preuzet je (bilo u cjelini bilo djelomino) iz dviju vodeih gramatika portugalskog jezika (Cunha, Celso; Cintra, Lin dley: Nova Gramtitica do Portugues Contemporaneo, Lisboa, 141998. te Cuesta, Vazquez Pilar; Luz, Maria Albertina Mendes da: Gramtitica da Lingua Portuguesa, Lisboa, 1 989), dok sam odree ni broj primjera smislio sam ili ih preuzeo iz desetak manjih gra matika koje ovdje neu posebno navoditi. Na kraju srdano zahvaljujem svima koji su pomogli da ove
............. .................................................
.................................................................................
..................................................... ..................................
Koordinativni veznici
............................................................
Subordinativni veznici UZVICI
..........................................................
.........................................................................................
SINTAKSA
..................................................................... ...............
Nezavisno sloena reenica Zavisno sloena reenica
..................................................
......................................................
Pretvaranje aktivne u pasivnu reenicu
...............................
Osnove gramatike ugledaju svjetlo dana, osobito recenzentima

akademiku Augustu Kovaecu i dr. Draenu Vargi, lektorici M . Bernardette Duarte Godinho, Upravi kolske knjige d.d. te urednici Jadranki Haur. U Zagrebu, svibanj 2002.
Nikica Talan
FONETIKA I ORTOGRAFIJA
Portugalska abeceda
Slovo
a b c d e f g h i j k l m n o
Naziv slova
a be ce de e efe gue (ge) aga i jota kapa ele eme ene 6 pe que erre esse te u ve duplo ve (ddblio) xis i grego (ipsilon) ze
Izgovor
a be se de E
Efi
ge (3e) tlga i 3:)ttl kaptl Eli Erni Eni :) pe ke ERi Esi te
P
q r s t u v
w x
u
ve duplu ve (dubliu)
fi!
igregu (ipsil:m) ze
y z
Napomena: Slova k,
wiyupotrebljavaju se iskljuivo u opeprihvaenim e?un.arodnim skraenicama i simbolima, odnosno u stranim rijeima Ih flJelma stranog podrijetla:
kg ( quilograma) darwinismo
=
Kad se nae ispred umekanog l [l] ili ispred poluvokala w, portugalsko a izgovara se malo "velarnije', pribliavajui se ot vorenom o [::l], kao, npr., u francuskoj rijei pate:
byroniano
'kilogram' 'darvinizam' 'byronovski'
mal [mat] mau[maw]

Oznauje se znakom
'zlo', 'loe' 'zao', 'lo'
a.
e
Oralni samoglasnici
Samoglasnik mukao.
e u portugalskom moe biti otvoren, zatvoren ili
Naglaeno a uglavnom se izgovara kao u hrvatskom standar dnom jeziku:
Otvoreno e [E] odgovara francuskom ili talijanskom otvorenom e. Oznauje se znakovima e i e, a u brazilskom pravopisu jo i znakom e: 'zec' lebre [lebri] 'ljubazan' amtivel[Brnavd] 'eir' chapeu [jBpeW] Zatvoreno e [e] izgovorom je jednako francuskom ili talijanskom zatvorenom e, a oznauje se znakovima e i e:
casa [kazB] mar[mar]

Oznauje se na tri naina:
'kua' 'more'
a, ti i il.
U nenaglaenom poloaju a se najee izgovara kao, primje rice, u engleskim rijeima mother ili above:
mesa [meZB] conter [k6ter]
'stol' 'sadravati'
chaga [jagB] mtiquina [mmnB ]
'rana' 'stroj'
Jednako tako izgovara se i kad je pod naglaskom, ali samo is pred m, n i nh:
'mjesec' mes [me j] Muklo e [i] taman je i kratak samoglasnik koji je svojevrsna re dukcija samoglasnika e (otvorenog i zatvorenog) i samoglas nika i. Katkad se, dapae, uope ne izgovara. Oznauje se s e i i:
lama [lilmB] pano [pilnu] manha[milJm]
'blato' 'krpa, platno' 'lukavstvo'
se [si] pescar [pijkar] de longe [dil 63i] divino[divinu]
'sebe', se'; 'ako', 'da' 'ribariti' 'izdaleka' 'boanski', 'boanstven'
Oznauje se znakovima a i a, a u lisabonskom izgovoru i zna kom e lijevo od [j], [3], [A], [P] i [i]:
lei [lilj] cereja [siril3B] espelho [ijpilAu]
'zakon' 'trenja' 'ogledalo'
Portugalsko i najee izgovorom odgovara hrvatskom fiki se oznauje s i, a na poetku rijei katkad i s e:
i. Gra
mina[minB] educar [idukar ]
'rudnik'; 'mina' 'odgajati'
Kad se nae ispred umekanog l [l] ili ispred poluvokala w, izgovara se malo 'velarnije', kao u engleskoj rijei bid ili nje makoj Schiff.
mil [mH]
'tisuu'
dom C -) , nazalnost se samoglasnika Ci to onda kad se oni nau unutar rijei) prikazuje pomou m ispred suglasnika p, b, m te po mou n ispred ostalih suglasnika, a katkad znak nazalnosti i pos ve izostane.
Ispred glasova [J], [3], [A] i [P] izgovara se vrlo kratko i gotovo nikad se ne uje:
escova [ijk5v13] escada [ijkad13]
'etka' 'stuba', 'stubite'
Rezultat je kraze a + an ili a + am Ci tada je njegov izgovor kra tak), odnosno kraze il, + an Ca tada mu je izgovor dug) :
o
Samoglasnik o u portugalskom moe biti otvoren i zatvoren.
a antiga [atig13] il, antiga [atig13]
'stara' 'na starinski nain'
Otvoreno o [::l] odgovara francuskom ili talijanskom otvore nom o. Mnogo je otvorenije od hrvatskog o pribliavajui se iz govorom glasu a. Oznauje se znakovima o i 6:
Nalazi se u inicijalnom poloaju u rijei koje poinju s
an- ili
am-, a u finalnom poloaju u rijei koje zavravaju na -ii: anca [\1k13]

Iii [1\1]
'bok' 'vuna'
sorte [s5rti] av6 [13v5]
'sudbina'; 'srea' 'baka'
Zatvoreno o [o] izgovorom je vrlo blizu glasuu, a oznauje se znakovima D i ou:
Grafiki se oznauje s ju rijei):
em ili en ci nikad se ne pojavljuje na kra

'iako' 'vjerovanje'
aVD [13v6]
ou [6]
II
'djed'
'ili' i
embora [eb5rn] crem;a [S13]

Grafiki se oznauje
Portugalskou izgovorom je jednako hrvatskom glasuu. Ozna uje se znakovimau i o. Kad nije naglaeno, izgovara se vrlo krat ko:
im ili in:
'da' 'krajevi'; 'ciljevi'
sim [st] fins [fif]

o
Grafiki se oznauje
eru [lmi] rua [RU13] dormir [durmir] casa [kazuJ
'sirov 'ulica' 'spavati' 'sluaj'
om ili on:
'ton' 'ast'
tom [t6] honra [6R13]
Nazalni samoglasnici
Jedno od najvanijih obiljeja portugalskog jezika jest i bogat stvo nazalnih samoglasnika. Za razliku od francuske, portugalska je nazalizacija slabija, blia onoj u poljskom jeziku, npr. Osim til-
ii
Grafiki se oznauje
um ili un:
'jedan'; 'neki' 'jedni'; 'neki'
um [ii] uns [iif]
Polusamoglasnici
u portugalskom postoje dva polusamoglasnika. To su j (u fo netskoj se transkripciji oznauje i znakom j) te w (u fonetskoj se transkripciji oznauje i s ):
oj
Grafiki se oznauje s oi. Kad nije na poetku rijei, u dana njem portugalskom jeziku moe biti zamijenjen oblikom ou:
bDi [b6j] noite [n6jti] toiro [t6jru]
'vol'; 'govedo' 'no' 'bik'
ceia [siljt!] meu [mew]
'veera' 'moj'
Silazni oralni dvoglasnici
oj
Grafiki se oznauje s
aj
U staroj se portugalskoj grafiji oznaivao s nauje s ai:
ui, a nekad se oznaivao i s ue:

'bio sam'; 'iao sam' 'misliti'; 'brinuti se'
ae, dok se danas oz
fui [fUj] cuidar [kujdar]
pai [paj]
'otac'
Valja, medutim, napomenuti da se u nekim prezimenima i da lje upotrebljava stari oblik: Caetano [kajtanu].
aw
Grafiki se oznauje s au, a u starijoj grafiji oznaivao se s aD. Danas se s aD oznauje samo kad je rije o kontrakciji prijedloga a i odredenog lana mukog roda o:
Ej
Grafiki se oznauje s ei i ei. N ajee se moe sresti u mnoini imenica kojima jednina zavrava na -el:
pau [paw] aD [aw]
'tap'
aneis [t!llEjf] papeis [pt!ptjf]
'prsteni' 'papiri'
EW
Bj
Grafiki se oznauje s ei, a katkad (kad se nade slijeva naglae nom samoglasniku) i s ai:
eu:
'nebo' 'optuenik'
ceu [stw] reu [Rtw]
leite [liljti] ensaiar [est!jar]
'mlijeko' 'pokuavati'; 'vjebati'
ew
eu i eu, a prije se oznaivao i s eo:

'katran' 'Europa'
breu [brew]
Danas se grafiki oznauje s oi, a nekad se oznaivao s oi i s De. Pojavljuje se u nekim glagolskim oblicima te, prije svega, u mno ini imenica koje u jednini zavravaju na -01:
Europa [eur6pt!]
rois [R6jf] sois [s6jf]
'popisi' 'sunca'
iw
iD:
'rijeka'
rio [Riw]
Uzlazni oralni dvoglasnici
WE
ja
ue, ue, oe i oe:

'vedski'; ' veanin' 'mnogo', 'jako', 'super' 'novac' 'boem'; 'boemski'
ia, ia i ea:
'avao' 'dnevnik' 'vjeran'
sueco [swsku]
bue[bws]
diabo [djabu] didrio [djarju] leal [Ijal]
moeda [mwsdu] boemio [bwsmju]
we
ue i oe:
'duet' 'pjesma'
ie i ie:
'dijeta' 'poprena crta'
dieta [djst]
vies [vjsf]
dueto [dwetu] poema [pwem]

wi
ui, ui, oi i oi:

'spokojan' 'buka' 'mlin'
io i i6:
' (ivotinjski) mozak'
miolos [mj51uf]
tranquilo [trilkwilu] ruido [Rwfdu] moinho [mwfJ1u]
jo
wo
io i io:
'sredina kruha'; 'modina'
WJ
uo:
'voden'
miolo [mj61u]
aquoso [kw6zu]
ju
iu i eu:
'sitan'; 'dijete' ' (kratka) arapa'
Grafiki se oznauje suo : aquosos [kw5zuf] 'vodeni'
miMo [mjudu] peuga [pjug]
wa
Grafiki se oznauje s ua:
Silazni nazalni dvoglasnici

Silazni nazalni dvoglasnici mogu biti naglaeni ili nenaglae ni, no za razliku od svojih oralnih 'parova' ne mogu biti otvoreni ili zatvoreni jer su samoglasnici koji im slue kao osnova uvijek zatvoreni.
quase [kwazi]
WB
'gotovo', 'skoro'
Grafiki se oznauje s ua:
ij
'kvadratni'; 'kvadrat' Grafiki se oznauje s ile, ili,
quadrado [kwdradu]
em i ens:
'majka'
mile [mj]
cliibra [kjbrn] tem[tj] viagens[vja3i!jf]
'gr'
3. lice jednine indikativa

prezenta glagola ter - 'imati' 'putovanja'
we
uen:
'podnositi'
aguentar[ngwetar]
oj
oe:
3. lice jednine indikativa prezenta glagola por 'staviti'
-
Oralni troglasnici
poe [p6j] limoes[lim6jf] Camoes[Knm6jf]
jaj
'limun'
iai i eai:
2. lice mnoine konjunktiva
prezenta glagola sair- 'izai' 'vjerni'; 'iskreni'
saiais [snjajf] leais[ljajf]
iij
ui. Prisutan je samo u rijeima:

'mnogo' 'mnogo' Grafiki se oznauje s
muito[mtijtu] mu[mtij]
iw
iei:
'vjernici'
fieis[fjejf]
Grafiki se oznauje s lio i s am (ovaj posljednji oblik pojavlju je se u 3. licu mnoine prezenta i perfekta):
jBj
iei:
2. lice mnoine konjunktiva
prezenta glagolafiar- 'presti'
mlio[mw] nlio[nw] tiravam[tiravi!w]
'ruka' 'ne'
fieis[fjiljf]
3. lice mnoine indikativa imperfekta glagola tirar 'vui'
jaw
iau:
'mijauk'
Uzlazni nazalni dvoglasnici
miau[mjaw]
ji
WBj
Grafiki se oznauje s 'prelac'
ian:
Dei:
'praina'
fiandeiro[fji!diljru]
WB
poeira[pwiljrn]
waj
uan:
'kada' Grafiki se oznauje s
uai:
'jednaki'
quando[kwdu]
iguais[igwajf]
NazaZni trogZasnici
jiw
U velikom se pak broju primjera, kad se nae ispred spome nutih znakova (e, 9, t), ne izgovara, oznaujui tek to daje pret hodni samoglasnik otvoren:
eilo:
'lav'
ae9ilo [asw] actor [at6r] electrico [ilEtriku]
'radnja' 'glumac' 'tramvaj' 'slijep'; 'slijepac' 'pet'
leilo [ljw]
joj
Grafiki se oznauje
seBe:
'lavovi'
Kad se nae ispred
e i i izgovara se kao s:
leBes [lj6jf]
Napomena:
eego [sEgu] cineo[siku] eabe9a [kllbesll] pese090 [pifk6su]
Kad je rije o dvoglasnicima i troglasnicima, valja napome nuti da se oni u nekim primjerima vie ne doivljavaju takvima. Problem je, meutim, u tome to ta pojava najee nije obuhvaala cijeli Portu gal. odnosno (kad je rije o luzofonom svijetu uope) cijelo portugalsko govorno podruje, pa odatle i osciliranje u biljeenju izgovora pojedinih rijei unutar kojih se pojavljuju dvoglasnici ili troglasnici.
J ednako se izgovara i kad je popraeno cediljom ispred 'glava' 'vrat'
a, o, u:
Lijevo od
h slui za tvorbu grafema ch:

'klju' 'mrlja'
S ugZasnici
b
Izgovara se kao hrvatsko b:
ehave [javi] mancha [mjll] d

'krumpir' 'golubica' Izgovara se kao hrvatsko
batata [bllt<ltll] pomba [p5bll]

e
d:
'sumnja' 'obrazac'
duvida [duvidll] padrilo [plldw]

r.
Izgovara se kao
k kad se nae ispred a, o, u, l,

'bakar' 'iji' 'j asnoa'
f
Izgovara se kao hrvatsko f.
eanto [ktu] eobre [k5bri] eujo [ku3u] clareza [kllln!Zll] eravo [kravu]
od
'kut'; 'pjev(anje)'
f aca [fakll] f acto [faktu] g
'no' 'injenica'
'avao'; 'karanfil'
Jednako se tako izgovara i u nekim rijeima kad se nae lijevo
Izgovara se kao hrvatsko g kada je ispred suglasnika ili samog lasnika a, o, u:
e, 9,
t:
eoecinela[bksinEIll] 'bubamara' eonvie9ilo [k6viksw] 'uvjerenje' caraeteristica [k1ll1lktirijtikll] 'karakteristika'
grdfieo [grafiku] galo [galu] algo[algu] gume[gumi]
'grafiki'; 'grafikon' 'pijetao' 'neto' 'otrica'
Jednako se tako izgovara i u skupini gue, odnosno
gui:
Lijevo od
h slui za tvorbu graferna lhe:

'kukuruz' 'zidina'
gueto [gstu] guia [giB]
'geto' 'vodi'
milho [mlAu] muralha [muraAB]

m
Kada se pak nae ispred
e i i, izgovara se kao hrvatsko :

'led' 'irafa'
gelo [3elu]
h
Izgovara se kao hrvatsko
m:
'isti' 'mit'
mesmo [me3mu] mito [mitu]
Kao i u ostalim romanskim jezicima, nikad se ne izgovara:
Jedina iznimka jest kada se pojavljuje u slubi nazala (am,

fi
em) .
hdbil [abil] habituar [Bbituar]
'vjet', 'spretan' 'priuiti'
Kad se nae desno od suglasnika rna eh, Ih i nh:
e, l, n, slui za tvorbu grafe
Osim kad se pojavljuje na kraju sloga, a prije nekog suglasnika, oznaujui nazalnost (kao u rijei genro ili eanero), portugalsko se n izgovara kao i hrvatsko:
ehama [jnmB] lhe [Ai] patranha [pBtrnJ1B]
'plamen' 'njemu', 'mu'; 'njoj', 'joj' 'izmiljotina'
nulo [milu] abd6men [Bbd5men]

Kad se
'nitavan'; 'nikakav' 'abdomen'
n pojavljuje lijevo od h, slui za tvorbu graferna nh:

'gnijezdo' 'drvo za ogrjev'
j
ninho [niJ1u] :
'koljeno' 'aneo'
lenha [hJ1B] p
joelho [3wnAu] anjo [ij3u]

l
p:
'noga' 'hipoteka'
perna [pSffiB]
Izgovara se kao hrvatsko l kad se nae na poetku rijei ili slo ga, kao i poslije bilo kojeg suglasnika:
hipoteea [iputekB]
leite [lnjti] sala [salB] planeta [pIBnetB]
'mlijeko' 'dvorana' 'planet'
U kombinacijama pr i pt naelno se ne izgovara, oznaujui otvorenost prethodnog samoglasnika:
aeeprilo [BSEsijW] baptizar [batizar] 6ptimo [5timu] oprilo [::>psijw]

ili
'znaenje' 'krstiti' 'najbolji', 'izvrstan'
Kad se nae na kraju rijei ili sloga izgovara se 'velarizirano', a u dodiru s bezvunim suglasnikom i samo postaje bezvuno:
Ipak, ima i izuzetaka, kao to su: 'izbor' 'otmica'
geral [3iral] algodilo [algudijw]
'opi'; 'glavni' 'pamuk'
rapto [Raptu]
Izgovara se kao hrvatsko lc que[ki]

quintal [kital]
Na kraju rijei, reenice ili reenine cjeline (odnosno prije stanke) , kao i ispred bezvuno g suglasnika izgovara se kao :
mas[muj] os pais [ujpajf) risco[ RiJku]
'to'; 'da'; 'kako' 'povrtnjak'
Obvezno je praeno polusamoglasnikom koji se grafiki ozna . UJe su.

r
'ali' 'roditelji' 'rizik'
Na P ?etku rijei, zI?eu suglasnika i samoglasnika koji pri . padaJu dvama razhItIm slogoVi ma, ili udvostrueno izmeu d.va saoglasnik r se izgoara kao 'j ako' r [R], s mnogo vie VibraCIj a nego pn Izgovaranju njegova hrvatskog 'dvojnika': rato[Ratu] 'mi' 'ast' honra[5Rn] 'kola' carro[kaRu]
U
N a kraju rijei ili sloga, a ispred zvunog suglasnika izgovara se kao : as vitelas[n3vitelnj] 'telad' 'od' desde[de3di] Kada se pak s s kraja rijei nae ispred glasova[J]), [3] i[R], ono u svakidanjem govoru jednostavno ispada: 'papue' as chinelas[nfinelnj] uns jogos[u3:Sguj] 'igre' 'sirupi' os xaropes[ujnr5pij] dois requerimentos[d6jRikirimtuj] 'dvije molbe'
U prefiksu
ostalim primjerima izgovara se otprilike kao hrvatsko 'kamen' pedra [pedru] porco [p6rku] 'svinja'
r.
Izgovara se kao s na poetku rijei, iza l, n, . trueno Izmeu dva samoglasnika:

salsa[salsn] insulto[isultu] universidade[univirsidadi] absoluto[nbsulutu] massa[masu]
r,
b i kad je udvos
trans- s se izgovara kao z, ili , ovisno o tome slije di li iza spomenutog prefiksa samoglasnik, bezvuni ili zvuni suglasnik: 'prolazni'; 'prijelazni' transitivo[t:riizitivu] 'preobrazba' ormar;ao[trnjfurmnsllw] transf 'prelaziti preko ruba' transbordar[t:rii3burdar]
U prefiksu des- izgovara se kao ako iza prefiksa slijedi bez vuni suglasnik, kao ako slijedi zvuni suglasnik, a kao z ako slijedi samoglasnik: dessalgar[dijsalgar] 'odstraniti sol' 'neudobnost' orto[diJk6f6rtu] desconf desviar[di3vjar] 'skrenuti' 'ieznuti' desaparecer[diznpuriser]
'perin' 'uvreda' 'sveuilite' 'apsolutan' 'tijesto'; 'masa' I me u dva samoglasnika te na kraju rijei, a ispred samoglas mka, Izgovara se kao z: 'sluaj' caso[kazu] asa razu] 'krilo'
as ervas[uzervuj] os homens[uz:Sml1jj]
'trave' 'mukarci'
Izgovara se kao hrvatsko tenente[tinti] tartaruga[tnrturugu]
t.
'porunik' 'kornjaa'
ex-ministro [Bj3minijtru]
'bivi ministar' 'ispit'
Izgovara se kao hrvatsko v: verve [vsrvi] valvula [vaivulB]

x
exame [izumi]
'zanos', 'polet' 'ventil'
Kad je na poetku rijei, x se izgovara kao : 'ah' (igra) xadrez [fBdreJ] 'ah' (perzijski vladar) Na kraju rijei, a ispred samoglasnika izgovara se kao z: calix amargo [kalizBmargU] 'gorka aa' Na kraju rijei, reenice ili reenine cjeline (odnosno prije stanke), kao i ispred bezvunog suglasnika izgovara se kao : Felix tambem [feliJtBbj] 'Felix takoder'
xa [fa]
Na kraju rijei ili sloga, a prije zvunog suglasnika izgovara se kao : Felix vem [feli3vt}j] 'Felix dolazi' Unutar rijei uglavnom se izgovara kao : caixao [kajJt}w] 'sanduk'; 'lijes' U uenim rijeima nerijetko se izgovara kao ks :
flexao [flEksw] paradoxo [pBrnd6ksu]
'fleksija' 'paradoks'
Na poetku rijei, izmedu dva samoglasnika te na kraju rijei, a ispred samoglasnika, izgovara se kao hrvatsko z: 'nitica' zero [zsru] 'initi' f azer [fBzer] o rapaz e bom [uRupazsb5] 'djeak je dobar' Na kraju rijei, reenice ili reenine jelie (odnosno prje stanke), kao i ispred bezvunog suglasmka Izgovara se kao s: 'kapuljaa' capuz [kupuJ) rapazf eio [RupaJfuju] 'ruan djeak' Na kraju rijei ili sloga, a prije zvunog suglasnika izgovara se kao : 'umiljat glas' voz meiga [V;)3mujgB] U svakidanjem govoru zs kraja rijei, kada se nade ispred gla sova [fD, [3] i [R], jednostavno ispada: 'deset eira' dez chapeus [dsJBPSWJ] 'deset vreva' dezjarros [ds3aRuj] 'deset reala' dez reis [dsRsjJ]
U uestalijim rijeima (napose u nekim glagolskim oblicima) izgovara se i kao s: proximo [pr5simu] '(o)blinji' auxilio [awsilju] 'pomo' trouxeram [trOSSrBW] 3. lice mnoine indikativa aorista glagola trazer- 'nositi' Kad je x sastavni dio prefiksa ex-, taj se prefiks izgovara troja ko: kao , ili z. Kao izgovara se ispred bezvunog suglasnika, kao ispred zvunog suglasnika, a kao z ispred samoglasnika: excitar [iJsitar] (ili [BjJsitar]) 'nadraiti'
Oznaivanje suglasnika
U portugalskom jeziku naelno se ne onauju suglasnici koji se ne izgovaraju. Izuzeci su e i p iz skupna: cc, e9, ct, pc, P9: pt, i to kada prvi suglasnik oznaava da Je prethodno a, e Ih o otvoreno: 'pouavati' leccionar 'radnja' aC9ao 'pridjev' adjeetivo 'izuzetan' exeepcional 'prijam' recep9ao 'krtenje' baptismo
Samo u dva primjera postoje dvostruki suglasniki grafemi. Ri je je o r i s koji se udvostruuju kad se nadu izmedu dva sa moglasnika: correio 'pota' 'spokoj' Muklo h se uglavnom, zbog etimolokih razloga, oznauje na poetku rijei: hoje < hOdie 'danas' homem < hOminem 'avjek'
sossego
teatro quzmlca
'kazalite'
'kemija' Samo neka imena hebrejskog podrijetla zadravaju stari nain pisanja: Baruch, Loth.
Osim vrlo rijetkih iznimaka (uglavnom imena ljudi i zemljopis nih naziva: Jacob, David; Madrid), portugalske rijei ne zavr avaju na b, c, d, f, g, h, j, t, v. Stoga npr. umjesto club valja pi sati: 'klub' clube Zavrno b pojavljuje se u prefiksima sub- i ab- kada su oni od vojeni crticom od drugog dijela sloenice: sub-secretario 'podtajnik' 'ukinue' Poetna skupina sc- iz starog pravopisa u novom se pravopisu gubi, odnosno prelazi u e: 'znanost' sciencia> ciencia 'pozornica' scena> cena Sloenice koje etimoloki sadre tu skupinu danas se takoder piu bez s: 'protuznanstveni' anticienti fico
encenar;ao
U sloenicama se pojavljuje samo kad su dijelovi sloenice od vojeni crticom: 'nadovjek' super-homem 'panhelenski' pan-helenico Kada pak crtica izostane, nestaje i h: desumano 'neovjean' 'opet imati' Zbog tradicijskih razloga h se odralo (kako u zavrnom tako i u poetnom poloaju) i u nekim usklicima: ha! 'oj!', 'molim!' ah! 'ehej!'; 'joj!'; 'oho!'
reaver
Kad se pak pojavljuje u sredini rijei, iskljuivo je dio grafema ch, Ih i nh: machado 'sjekira'
alho Minho
'inscenacija'
'enjak'
N ekadanje skupine ph, rh (rrh), th i ch (u izgovoru k) u novom su portugalskom pravopisu zamijenjene s f, r (rr), t i qu (ispred e, l) , odnosno s c (ispred ostalih samoglasnika ili ispred suglas nika). Tako se primjerice pharmacia, rhet6rica, theatro, chimi ca danas piu: [armacia 'ljekarna' ret6rica 'retorika'
Kad je, medutim, rije o sloenicama koje su ve kao takve u . . . le u portugalski jezik, one i dalje zadravaju stan oblIk se: 'sveznajui' omnisciente proscenio 'proscenij'
U suvremenom portugalskom jeziku na poetku rijei vie se ne pojavljuje cedilja, pa se tako, npr., pie: 'cipela' sapato 'Cejlon' Ceiliio umjesto r;apato i (:eilao.
Oznaivanje nazala
Unutar rijei nazalnost se samoglasnika oznauje s m ispred suglasnika p, b, m te s n ispred ostalih suglasnika: sarampo 'ospice' lombo 'slabine'; 'peenica' ruimmente 'loe' bendizer 'blagosloviti' inveja 'zavist' connosco 's nama' Na kraju rijei nazalni se samoglasnici oznauju s -a, -as, -im, -ins, -om, -ons, -um, -uns: 'gorljivost'; 'napor' afli 6rftis 'sirote' flautim 'mala flauta' jolhetins 'podlisci' 'ton' tom bons 'dobri' 'neki' algum
atuns
lavlje!
Napomena: O
e) na treem slogu od kraja - tako naglaene rijei nazivaju se palavras esdrUxulas (proparoxit6nicas).
Napomena: Radi pojednostavnjenja, ovdje emo se sluiti iskljuivo kroatiziranim grkim nazivima: oksitona, paroksitona i proparoksitona.
Pravila naglaivanja
Oksitone su u portugalskom: - Rijei koje zavravaju na nazalni samoglasnik ili nazalni dvoglasnik: 'sestra' irma 'brat' irmao 'srce' corarao Najee iznimke:
6rflio benrao
'siroe' 'blagoslov' 'ljubazan' 'travanj' 'lijevak'
- Rijei koje zavravaju na -l: gen til Abril

junil
'tune'
oznaivanju naza1nih dvoglasnika vidjeti prethodno pog
M jesto naglaska
Broje li se slogovi od kraja prema poetku rijei, naglasak se u portugalskom jeziku moe nalaziti: a) na posljednjem slogu - pri emu se rijei s tako naglaenim, posljednjim slogom u portugalskom nazivaju palavras agudas (ili oxit6nicas) b) na pretposljednjem slogu - rijei s tako naglaenim slogom nazivaju se palavras graves (ili paroxit6nicas)
Najee iznimke: 'lak'; 'jednostavan' jacil 'teak' dificil Setubal - Rijei koje zavravaju na -r (u tu se skupinu ubrajaju i svi gla goli u infinitivu) : 'pjevati' cantar 'j esti' comer 'otii' partir 'toplina' calor 'gospodin' senhor
Najee iznimke:
apicar
'eer' 'ria' 'sposoban'
- Rijei koje zavravaju na -em, -ens, -am (ukljuujui i glagol ske oblike):
tiragem viagens olham
- Rijei koje zavravaju na -z: arroz capaz Estremoz - Rijei koje zavravaju na -i:
javali Tupi Guarani
'vuenje'; 'naklada' 'putovanja'

3. lice mnoine indikativa prezenta glagola olhar- 'gle dati' 3. lice mnoine indikativa
'vepar'
viram
aorista glagola ver - 'vidjeti'
Najee iznimke:
alguem ninguem
'netko' 'nitko' 'abdomen'
- Rijei koje zavravaju na -u: peru 'puran' 19uau - Rijei koje zavravaju na -um: atum 'tuna' - Rijei koje imaju naglasak na zadnjem slogu te sve jednoslo ne rijei: av6 'baka' pa 'lopata' pe 'stopalo' Paroksitone su u portugalskom: - Rijei koje zavravaju na -a, -e ili -o, neovisno o tome jesu li u jednini ili mnoini: 'kua' ('kue') casa (s) 'mlijeko' ('mlijeka') 'brati' ('bratii') primo (s) Iznimke obino imaju grafiki naglasak: excelentissimo 'najizvrsniji' [abrica 'tvornica'
leite(s)
- Rijei koje zavravaju na -n (a to je veina strunih rijei) :

abdomen
Proparoksitone su u portugalskom: - velik broj rijei grkog podrijetla (od kojih sve imaju grafiki naglasak):
astr6nomo fi16so[0 [armada
'astronom' 'filozof 'ljekarna'
- prva lica mnoine imperfekta, pluskvamperfekta i kondicio nala:

davamos
1 . lice mnoine indikativa imperfekta glagola dar 'dati'
l. lice mnoine indikativa pluskvamperfekta glagola dar - 'dati' l. lice mnoine kondicionala sadanjeg glagola dar- 'dati'
deramos
dariamos
Grafiki naglasci
U portugalskom jeziku postoje tri, odnosno etiri grafika nag laska. To su akut n, gravis (') i cirkumfleks ("). Njima bi se u odre enom smislu, kao svojevrsni pomoni, odnosno zamjenski naglasak mogla pridruiti i tilda (-).
Ostali pravopisni i interpunkcijski znakovi
Apostrof ( ' ) se u suvremenom portugalskom jeziku rabi goto vo iskljuivo u pjesnitvu, ponajvie radi izbjegavanja hijata:
minh' alma d' agua
'moja dua' 'vodeni'
Akut se rabi za oznaivanje naglaenih samoglasnika a, i, u:

ha
gola haver- 'nalaziti se', 'pos tojati' 'tu' 'krinja'
3. lice indikativa prezenta gla
Cedilju (,) smjetamo ispod slova e, a ispred samoglasnika a, o, u:

castial castio aucar
ai bau pe p6
'svijenjak' 'ist', 'nenatrunjen' 'eer'
te za oznaivanje otvorenosti samoglasnika e, o: 'stopalo' 'praina'; 'prah'
Crtica (-) slui:

couve-flor guarda-chuva
a) za povezivanje sloenica: 'cvjetaa' 'kiobran'
Gravis slui za oznaivanje kvalitete samoglasnika nastale sa imanjem prijedloga a[B] sa enskim oblicima lana i pokaz nim zamjenicama (a, as, aquele, aquela i dr.) . Cirkumfleks oznaava zatvorenost samoglasnika e i o te sa moglasnika a kad se nae lijevo od m i n:
tres aVD camara hispanico
b) za povezivanje proklitika, enklitika i mezoklitika s odreenim glagolima:

disse-me contaram-lhe dir-lhe-ei f ar-nos-ia di-go vos-so
'rekao mi je' 'ispriali su mu' 'rekao bih mu' 'napravio bi nam'

1 . lice indikativa prezenta glagola dizer- 'rei'
'tri' 'djed' 'komora' 'panjolski'
c) za rastavljanje rijei na slogove na kraju pojedinog retka:
Tilda preuzima ulogu grafikog naglaska u rijei u kojoj ne ma drugog grafikog znaka za oznaivanje naglaska:
maii eiiibra
'va'
'jabuka' 'gr' 'srca'
Trema O se rabi samo u brazilskom portugalskom. Uporaba joj je ograniena iskljuivo na slovo u, i to samo onda kada se ono izgovara, a smjeteno je izmeu gili q s lijeve, odnosno iz meu e ili i s desne strane:
agilentar argiliao
U rijei u kojoj ve postoji grafiki naglasak, tilda slui iskljui vo za oznaivanje nazalnosti (kao, primjerice, u rijei 6rfiio).
'podnositi' 'optuba'; 'osporavanje'
cinqilenta eloqilencia tranqililo
'pedeset' 'rjeitost'
es-cla-re-cer a-bro-Ihos re-gre-dir ra-char fi-Iho ma-nha

2. Smiju se rastavljati:
'rasvijetliti' 'kupinjaa' 'povui se', 'ustuknuti' 'cijepati' 'sin' 'j utro'
'spokojan' Interpunkcijski znakovi potpuno su jednaki kao i u hrvatskom jeziku, pa ih stoga nije potrebno posebno opisivati.
Rastavljanje rijei na slogove

Pri rastavljanju portugalskih rijei na slogove pozornost valja obratiti na sljedea pravila:
1 . Nipoto se ne smiju rastavljati:
a) uzastopni samoglasnici koji nisu dio dvoglasnika ili troglas nika:

co-or-de-nar ca-i-eis
a) dvoglasnici i troglasnici, a ni skupine ia, ie, io, oa, ua, ue i uo: au-ro-ra 'zora'
mui-to par-tiu a-guen-tar Pa-ra-guai gl6-ria ca-rie Ma-rio ma-goa re-gua te-nue cont-ti-guo
'koordinirati'
2. lice mnoine indikativa imperfekta glagola cair 'pasti'
'mnogo' aorista glagola partir 'otii'

-
fi-el mi-Ct-do ra-i-nha sa-Ct-de ab-di-car abs-tra-ir bis-ne-to oc-ci-pi-tal sub-ju-gar subs-cre-ver ter-ra pro-f es-sor des-cer abs-ces-so
'vjeran' 'sitan'; 'dijete' 'kraljica' 'zdravlje' 'abdicirati' 'apstrahirati' 'praunuk' 'zatiljni' 'podjarmiti' 'potpisati' 'zemlja' 'profesor' 'sii' 'apsces' .
3. lice jednine indikativa
'podnositi' 'Paragvaj' 'slava' 'karijes' 'Mario' 'modrica' 'ravnalo' 'tanahan' 'dodiran'
b) uzastopni suglasnici koji pripadaju razliitim slogovima:
b) dva suglasnika s poetka sloga (izmedu kojih nema samog lasnika) , a ni grafemi ch, lhe i nh: pneu-md-ti-co 'pneumatski'
psi-c6-lo-go mne-m6-ni-co
e) slova unutar grafikih skupina rr, ss, sc, sr, xc:
'psiholog' 'mnemoniki'
ex-ce-der
Napomena:
3. lice jednine konjunktiva prezenta glagola crescer 'rasti' 'prekoraiti'

-
MORFOLOGIJA
IMENICE
Gramatika obiljeja portugalskih imenica jesu rod, broj i stu panj. Rod i broj, s obzirom na opeprihvaenost tih kategorija, ne treba posebno objanjavati, dok se pod stupnjem (koji nije uvijek jednoglasno i jednoznano prihvaen u jezikoslovnim krugovima) razumijeva deminutivno i augmentativno preoblikovanje imeni ce.
ROD IMENICE
Kada neka rije, npr. couve-jlor, sadri crticu i ona se sluaj no poklopi s krajem retka, tu crticu va1ja ponoviti na poetku sljedeeg retka: couve-I-jlor (,cvjetaa').
Dva su roda imenica u portugalskom jeziku: muki i enski. Pritom valja napomenuti da se rod portugalske imenice ne moe uvijek odgonetnuti ni prema njezinu znaenju, ni I?rema njezi nu nastavku. Ipak postoje odreena pravila koja nam u tome uve like pomau. Kad je rije o znaenju, mukog su roda redovito imenice koje oznauju: l. mukarce ili muka zanimanja: o]ose
o prof essor o padre
2. ivotinje mukog spola:
'profesor' 'sveenik'
'konj' 'maak' o gato 3. jezera, planine, rtove, oceane, rijeke i vjetrove, II kojima se podrazumijevaju rijei 'jezero', 'planina', 'rt', 'ocean', 'rijeka' i 'vje tar': 'Dunav' o Danubio o Atlantico 'Atlantik' 'Alpe' os Alpes 'maestral' o mistral
o cavalo
4. mjesece, godinja doba (osim proljea) i strane svijeta:
2. ivotinje enskog spola:
'nadolazei oujak' 'ljeto' 'sjever' 5. stabla, odnosno drvee (osim voaka kojima je plod enskoga roda): o carvalho 'hrast' o limoeiro 'stablo limuna' 6. slova: oM 'be' o ce 'ce' 7. glazbene note: o do 'do' o mi 'mi' 8. metale: o ouro 'zlato' of erro 'eljezo' o chumbo 'olovo' Iznimke: a prata 'srebro' a platina 'platina' a Iata 'bijeli lim' 9. druge (poimeniene) vrste rijei: o belo 'lijepo' o porque 'zato' enskog su roda (s obzirom na kriterij znaenja) imenice koje oznauju: l. ene i enska zanimanja: a Maria 'Marija' a prof essora 'profesorica' afreira 'redovnica'
o Marro vindouro o Verao o Norte
'kobila' 'maka' gradove i otoke, u kojima se podrazumijevaju rijei 'grad' i 'o 3. tok': a antiga Lisboa 'stari Lisabon' a Sicilia 'Sicilija' 4. dijelove svijeta te veinu zemalja i pokrajina: 'Danska' a Dinamarca a Escocia 'kotska'
a gata
5. voke kojima je plod enskog roda:
a egua
a pereira a macieira
'kruka' 'j abuka'
i veinu vonih plodova. Iznimke: 'ananas' o abacaxi o melao 'dinja' o abrunho 'ljiva' 'j agoda' o morango Zatim, enskog su roda: 6. imenice koje oznauju apstraktne stvari: aft M a beleza 'ljepota' a saudade 'enja' Iznimke: o amor 'ljubav' o vicio 'porok' 7. nazivi znanosti i umijea: 'matematika' a matemdtica a historia 'povijest' a arte 'umjetnost'
8. dani u tjednu:
Mukog je roda i najvei dio imenica koje zavravaju na: 'ponedjeljak' 'utorak' 'subota' 'nedjelja'
-u: o peru o chapeu -ote : o capote o pacote -ume : o cardume o pe rfume -iio : o sabiio o aniio -ai, -oi , -6i : o pai o boi o her6i -al, -el, -U , -oi, -ul: o pardal o papel o barrU of aral o consul Iznimke: a vogal a credenciai -r: o luar o prazer
a segunda-feira eira a te n;a-f Iznimke: o sabado o domingo

Napomena:
'puran' 'eir' 'kabanica' 'zamotuljak' 'riblje jato' 'miris' 'sapun' 'patuljak' 'otac' 'govedo' 'junak' 'vrabac' 'papir' 'bavica' 'svjetionik' 'konzul' 'samoglasnik' 'vjerodajnica' 'mjeseina' 'uitak'; 'zadovoljstvo'
Dva su stabla s dotinim plodovima u kojih se gramatiki ro dovi ne podudaraju. To su:

o castanheiro (,kesten' - stablo) - a castanha (,kesten' - plod) a figueira (,smokva' - stablo) - o figo ('smokva' - plod).
Gramatiki i 'prirodni' rod ne podudaraju se ni u imenica:

mulherilo virago mulherio
'enetina' 'mukobanja' 'enskadija'
koje, premda oznauju ene, pripadaju mukom (gramatikom) rodu.
Glede nastavka imenice, mukog su roda uglavnom imenice koje zavravaju na nenaglaeno -o: o aluno 'uenik' o labo 'vuk' te velika veina imenica koje zavravaju na naglaene samoglas nike: o cha 'aj' o sofa 'sofa' o cafe 'kava' o pe 'stopalo' Iznimke: af e 'vjera' a av6 'baka' a mare 'plima i oseka' a se 'katedrala '
o amor
'ljubav' 'boja' 'bol' 'cvijet'
Iznimke:
a cor a dor a flor
Zatim, mukog je roda veina imenica koje u jednini zavrava ju na -s i -z: o gds 'plin'
o ds o cabaz o verniz o arroz
'as' 'koarica' 'lak' 'ria'
Iznimku od tog pravila ine sve imenice na -ez koje pripadaju enskom rodu, kao i imenice: a paz 'mir'
a cicatriz a raiz a voz a noz a cruz a luz
'oiljak' 'korijen' 'glas' 'orah' 'kri' 'svjetlo'
Jednako tako, enskog je roda i velik broj imenica koje zavra vaju na -e, -ade, -ice, -ude: 'ptica' a ave 'istina' a verdade 'starost' a velhice 'vrlina' a virtude Najee iznimke: 'dolina o vale 'zatvor o cdrcere 'zub' o dente 'sag' o tapete 'fratar o frade o abade 'opat' te imenice koje zavravaju na -ote i -urne. Zatim, enskom rodu pripadaju i imenice sa sljedeim zavrecima: -(c)9aO, -sao ili -dao: 'presjek'; 'odsjek' a sec9ao 'zbrka' a confusao 'mnotvo' a multidao
-gem: a vantagem a origem -ez: a palidez a gravidez
'prednost' 'izvor, 'podrijetlo' 'bljedoa' 'trudnoa'
enskog su roda (s obzirom na kriterij nastavka) ponajprije imenice koje zavravaju na nenaglaeno -a ili na -a: a aluna 'uenica'
a loba a ma9a
'vuica' 'jabuka'
Openito se moe rei da meu imenicama koje zavravaju na -aa stvarne (konkretne) imenice pripadaju mukom rodu:
o algodao of eijao
Valja, meutim, napomenuti da u toj skupini postoji i prilino velik broj iznimaka, o emu e biti rijei na drugom mjestu.
'pamuk' 'grah'
a apstrakne imenice enskom rodu:
a educat;ao a opiniao
Iznimka je imenica pada enskom rodu.
'odgoj' 'mnijenje'.
mao ('ruka') koja, premda konkretna, pri
No osim imenica krajnje nepravilne tvorbe, to smo ih pret hodno prikazali, postoji i mali broj njih koje u mukom rodu za vravaju na -o, tvorei enski rod dodavanjem posebnih nastava ka (a ne uobiajenog nastavka -a). To su, primjerice:
Muki rod
diacono
(akon)
enski rod
diaconisa
(enski akon)
Muki rod
maestro
(dirigent)
enski rod
maestrina
(dirigentica)
Tvorba enskog roda

enski rod imenice moe biti posve razliit od mukog ili pak izveden od mukog roda. Od imenica enskog roda koje su posve razliite od svojih mukih 'parova' najee se navode sljedee:
galo
(pijetao)
galinha
(koko)
si1fo
(zrani duh)
sflfide
(zrana vila)
Muki rod
bode
(jarac)
enski rod
cabra
(koza)
Muki rod
genro
(zet)
enski rod
nora
(snaha)
Imenice koje u mukom rodu zavravaju na suglasnik enski rod obino tvore dodavanjem nastavka -a:
boi (touro)
(vol, bik)
vaca
(krava)
homem
(mukarac)
mulher
(ena)
Muki rod
campones
(seljak)
enski rod
camponesa
(seljakinja)
Muki rod
juiz
(sudac)
enski rod
juiza
(sutkinja)
cao
(pas)
cadela
(kuja)
macho
(mujak)
fimea
(enka)
espanhol
(Spanjolac)
espanhola
(Spanjoika)
senhor
(gospodin)
senhora
(gospoa)
carneiro
(ovan)
ovelha
(ovca)
marido
(mu, suprug)
mulher
(ena, supruga)
cavaleiro
(vitez)
dama
(dama)
padrasto
(ouh)
madrasta
(maeha)
To se, dakle, odnosi i na sve imenice mukog roda koje zavra vaju na -or.
compadre
(kum)
comadre
(kuma)
pai
(otac)
mae
(majka)
Muki rod
leitor
(itatelj)
enski rod
leitora
(itateljica)
Muki rod
pintor
(slikar)
enski rod
pintora
(slikarica)
frei
(asni brat, fratar)
s6ror (soror)
(asna sestra)
zangao
(trut)
abelha
(pela)
Od imenica mukog roda koje zavravaju na nenaglaeno -o enski se rod obino tvori tako da se taj nastavak zamijeni nastav kom -a:
Treba, meutim, istaknuti da neke od njih enski rod tvore dodavanjem nastavka -eira, kao:
Muki rod
gato
(maak)
enski rod
gata
(maka)
Muki rod
pombo
(golub)
enski rod
pomba
(golubica)
Muki rod
cantador
(pjeva)
enski rod
cantadeira
(pjevaica)
Muki rod
cerzidor
(izvoa finog topanja)
enski rod
cerzideira
(izvoaica finog topanja)
Druge pak nastavak
-or mijenjaju u nastavak -triz, kao npr: Muki rod

imperador
(car)
3. mijenjajui nastavak -lio u nastavak -ona:
Muki rod
actor
(glumac)
enski rod
actriz
(glumica)
enski rod
imperatriz
(carica)
Muki rod
bonachao
(dobroudnik)
enski rod
bonachona
(dobroudnica)
Muki rod
moleirao
(debeo, jak mlinar)
enski rod
moleirona
(debela, jaka mlinarica)
Imenica pak embaixador ('veleposlanik') u enskom rodu ima dva oblika: embaixatriz (naziv za suprugu veleposlanika) i em. baixadora (naziv za veleposlanicu). Imenice mukog roda koje zavravaju na tvoriti na tri naina:
chorao
(plaljivac)
chorona
(plaljivica)
paspalhao
(glupan)
paspalhona
(glupaa)
comilao
(prodrljivac)
comilona
(prodrljivica)
pobretao
(veliki bijednik)
pobretona
(velika bijednica)
-aa enski rod mogu
espertalhao
(prefriganac)
espertalhona
(prefriganka)
poltrao
(straljivac)
poltrona
(straljivica)
1. mijenjajui nastavak -lio u nastavak -oa:
Muki rod
ermitao
(pustinjak)
enski rod
ermitoa
(pustinjakinja)
Muki rod
horteHio
(vrtlar)
enski rod
horteloa
(vrtlarica)
figurao
(glaveina; lukavac)
figurona
(glaveina; lukavica)
sabichao
(mudrija)
sabichona
(mudrijaica)
foliao
(veseljak)
foliona
(veseljakinja)
solteirao
(stari momak)
solteirona
(stara cura, usidjelica)
leitao
(muki odojak)
leitoa
(enski odojak)
patrao
(gazda)
patroa
(gazdarica)
2. mijenjajui nastavak -aa u nastavak a:
Napomena: Kako je to oito iz navedene tablice, imenice koje enski rod tvore nastavkom -ona ili su uveanice ili poimenieni pridjevi.
Muki rod
aldeao
(seljak)
enski rod
aldea
(seljakinja)
Muki rod
castelao
(katelan)
enski rod
castela
(katelanka)
Osim ve spomenutih imenica clio i zanglio, prije navedena tri postupka tvorbe ne slijede ni sljedee imenice:
anan
(patuljak)
ana
(patuljkiea)
cidadao
(graanin)
cidada
(graanka)
Muki rod
baran
(barun)
enski rod
baronesa
(barunica)
Muki rod
maganao
(vragolan)
enski rod
magana
(vragolanka)
anciao
(starac)
ancia
(starica)
cirurgiao
(kirurg)
cirurgia
(ena-kirurg)
anfitriao
(domain)
anfitria
(domaica)
cortesao
(dvorjanin)
cortesa
(dvorjanka)
ladrao
(kradljivac)
ladra
(kradljivica)
perdigao
(mujak prepelice)
perdiz
(prepelica)
campeao
(prvak)
campea
(prvakinja)
irmao
(brat)
irma
(sestra)
lebrao
(zec)
lebre
(zeica)
sultao
(sultan)
sultana
(sultanova ena)
Imenice koje oznauju plemike i druge poasne naslove en ski rod tvore nastavcima -esa, -essa i -isa:
Od imenica koje se prilino razlikuju u mukom i enskom ro du (premda je enski rod izveden od mukog roda) navest emo tek nekoliko najuestalijih:
Muki rod
abade
(opat)
enski rod
abadessa
(opatica)
Muki rod
diacono
(akon)
enski rod
diaconisa
(enski akon)
Muki rod
avo
(djed)
enski rod
av6
(baka)
Muki rod
maestro
(dirigent)
enski rod
maestrina
(dirigentica)
barao
(barun)
baronesa
(barunica)
duque
(vojvoda)
duquesa
(vojvotkinja)
consul
(konzul)
consulesa
(ena-konzul)
poeta
(pjesnik)
poetisa
(pjesnikinja)
conde
(grof)
condessa
(grofica)
sacerdote
(sveenik)
sacerdotisa
(sveenica)
czar
(car)
czarina
(carica)
profeta
(prorok)
profetisa
(proroica)
frade
Napomena:
freira
(asna sestra)
rapaz
(djeak, momak)
rapariga
(djevojka)
Od imenice prior ('prior', 'poglavar) enski rod glasi priore sa (poglavarica nekih enskih redova) i priora (,sestra treoretkinja'). Od imenice principe ('kraljevi') enski rod glasi princesa ('kraljevna').
(fratar)
grou
(dral)
grua
(enka drala)
rei
(kralj)
rainha
(kraljica)
her6i Imenice koje zavravaju na -e (a koje nisu ubrojene ni u jednu dosad navedenu skupinu) obino su nepromjenijive, odnosno imaju jednak oblik u mukom i enskom rodu: o aman te ('ljubavnik') a aman te ('ljubavnica') npr. Manji broj njih, meu tim, enski rod tvori tako da spomenuti nastavak zamijeni nastav kom -a:
-
heroina
(junakinja)
reu
(optuenik)
re
(otpuenica)
(junak)
Nepromjenljive imenice
Meu imenicama koje se odnose na ivotinje, a oznauju oba spola bez oznake roda (tzv. epicenos), valja izdvojiti sljedee:
Muki rod
elefante
(slon)
enski rod
elefanta
(slonica)
Muki rod
mestre
(magistar)
enski rod
mestra
(magistra)
a dguia a mosca a baleia a ona a borboleta a pulga a cobra a sardinha
'orao' 'muha' 'kit' 'snjeni leopard' 'muha' 'buha' 'bjelouka' 'srdela',
governante
(voditelj, upravitelj)
governanta
(voditeljica, upraviteljica; odgajateljica)
monge
(redovnik)
monja
(redovnica)
infante
(infant)
infanta
(infantkinja)
parente
(roak)
parenta
(roakinja)
ali:
o besouro o polvo o condor o crocodilo o tigre o gaviao o tatu
'hrut' 'hobotnica' 'kondor' 'krokodil' 'tigar' 'kobac' 'pasanac'.
Prilino velik broj i menica ima samo jedan oblik za oba roda (muki i enski), pri emu razlikovnu ulogu uglavnom ima lan ili koji drugi popratni element:
Muki rod
o agente
(otpravnik)
O
enski rod
a agente
(otpravnica)
Muki rod
o herege
(krivovjerac)
o imigrante
enski rod
a herege
(bivovjerka)
a imigrante
artista
a artista
(umjetnica)
(umjetnik)
(useljenik)
O indigena
(usljenica)
a indigena
(urodenica)
Kada, u posebnim prilikama, treba razlikovati muki i enski spol o dreene ivotinje, tada se ispred imenice doda rije macho ('mujak') ili ! emea (,enka'): crocodilo macho (crocodilo ! emea) ili
o camarada
(drug)
O
a camarada
(drugarica)
(urodenik)
o interprete
o macho do crocodilo (a! emea do crocodilo).

Meu nepromjenljivim imenicama (koje uvijek prati isti lan) posebnu skupinu tvore one koje istodobno oznauju muku i ensku osobu. Mukog su roda tako:
colega
a colega
(kolegica)
a interprete
(kolega)
O
(prevoditelj)
O jovem
(prevoditeljica)
colegial cliente
a colegial
(gojenica)
a jovem
(djevojka)
(gojenac)
O
(mladi)
o algoz o ap6stolo o canjuge o carrasco o individuo o verdugo

a enskog:
'krvnik' 'apostol' 'brani drug' 'krvnik' 'pojedinac' 'krvnik',

O O
a cliente
(klijentica)
o jomalista
ajomalista
(klijent)
(novinar)
o martir
(muenik)
(novinarka)
a martir
(muenica)
compatriota
(zemljak)
O
a compatriota
(zemljakinja)
a dentista
dentista
(zubar)
o selvagem
(divljak)
o servente
a selvagem
(zubarica)
a estudante
(divija1dnja)
a servente
estudante
(uenik)
(uenica)
(sluga)
O suicida
(slukinja)
a suicida
a criam;a a criatura a pessoa a testemunha a vitima
'dijete' 'stvorenje' 'osoba' 'svjedok' 'rtva'.
gerente
a gerente
(poslovotkinja)
(poslovoa)
(mukaracsamoubojica)
(enasamoubojica)
Navedenoj skupini pripadaju i sve imenice ili poimenieni pri djevi sa zavretkom na -ista:
Kada se eli speci fi cirati je li rije o osobi mukog ili enskog spola, valja se izraziti opisno: o canjuge masculino (,brani drug, suprug), uma pessoa do sexo masculino ('osoba mukog spola').
Muki rod
o pianista
(glasovira)
enski rod
a pianista
(glasoviraica)
Muki rod
o anarquista
(anarhist)
enski rod
a anarquista
(anarhistica)
Napomena: Imenica o (a) personagem ('osoba') upotrebljava se u oba ro
da, ovisno o tome odnosi li se na muku ili ensku osobu.
o patriarca o pirata o heresiarca o tetrarca
'patrijarh' 'gusar' 'osniva hereze' 'tetrarh',
Posebnu skupinu ine nepromjenijive imenice koje promje nom roda ea to se najee ostvaruje pukom promjenom lana) mijenjaju i znaenje:
Muki rod
o cabe<;a
(ef, poglavar)
O caixa
enski rod
a cabe<;a
(glava)
Muki rod
o guarda
(straar)
enski rod
a guarda
(straa)
a guia
ali i na imenice grkog podrijetla koje zavravaju na -oma, a oznauju stvari:
-ema i
o andtema o cinema o diadema o dilema o emblema o edema o estratagema of onema o poema o problema o sistema o telef onema o tema o teorema o trema o diploma o idioma o aroma o axioma o coma
'anatema' 'kino' 'dijadem' 'dilema' 'emblem' 'edem' 'ratna varka' 'fonem' 'pjesma' 'problem' 'sustav' 'telefonski razgovor' 'tema' 'teorem' 'trema' 'diploma' 'idiom' 'aroma' 'aksiom' 'zarez', 'koma'.
a caixa
(kutija)
o guia
(vodi: osoba)
o lente
(blagajnik)
(vodi: knjiga)
a lente
o capital
(kapital)
a capital
(glavni grad)
(sveuilini profesor)
O lingua
(lea)
o cisrna
(raskol)
O corneta
a cisrna
(briga)
(tuma, prevoditelj)
a lfngua
(jezik)
a cometa
(komet)
o moral
(duevno raspoloenje)
O
a moral
(moral)
(kometist)
o cura
(upnik)
a cura
(kura)
polfcia
a polfcia
(policija)
(policajac)
Imenice mukog roda koje zavravaju na -a

Premda smo vidjeli d a nastavak -a redovito oznauje enski rod imenice, valja nam na kraju ukratko upozoriti i na niz imeni ca mukog roda koje zavravaju tim nastavkom. To se prije svega odnosi na imenice koje oznauju zanimanja svojstvena mukarcima:
o jesuita o monarca o nauta
'isusovac' 'monarh' 'pomorac'
Napomena: Premda je imenica grama ('gram') enskog roda, njezine slo enice pripadaju mukom rodu: um miligrama ('miligram'), o quilogra ma ('kilogram').
Imenice koje mogu biti mukog i enskog roda

Naposljetku valja upozoriti i na nekoliko imenica koje variraju s obzirom na rod. Jezikoslovci, meutim, preporuuju za njih slje dee opcije: a) muki rod:
BROJ IMENICE
S obzirom na broj, veina se portugalskih imenica moe upot rebljavati i u jednini i u mnoini. Samo u jednini (singularia tan tum) rabe se imenice koje oznauju strane svijeta, kovine, kemij ske elemente i sL, apstraktne stvari, umjetnosti, zanate, kao i mnoge strane rijei:
agape antilope caudal cla contraito diabete(s) gengibre pra{:a sanduiche soprano sueter
b) enski rod:
'agape', 'domjenak' 'antilopa' 'vodena bujica' 'klan' 'alt' 'dijabetes' 'umbir' '(obian) vojnik' 'sendvi' 'sopran' 'pulover'
juri gor jeta interim tum), kao: alvissaras anais arredores belas-artes cas condolencias
'ocjenjivako povjerenstvo' 'napojnica' 'privremena uprava'
Neke se pak imenice rabe iskljuivo u mnoini
(pluralia tan
'nagrada donositeiju dobre vijesti' 'ljetopis' 'predgrae' 'lijepe umjetnosti' 'sjedine' 'suut' 'praznici' 'talog 'naoale' 'suut' 'tmina' 'ivene namirnice'
abusao aluviao filoxera omoplata ordenan{:a sentinela
'zloporaba' 'naplavina' 'filoksera' 'pleka' 'metodinost' 'straar'
Jerias J ezes 6culos pesames trevas viveres
Tvorba mnoine
Imenice koje u jednini zavravaju na samoglasnik (bilo oralni bilo naza1ni) ili dvoglasnik (osim ako to nije -aa) mnoinu tvore tako da im se doda nastavak -s:
Toj skupini pripadaju i sve uveanice :
Muki rod
amigalhao
(prijatelj ina)
enski rod
amigalhOes
(prijateljine)
Muki rod
vozeirao
(glasina)
enski rod
vozeiroes
(glasine)
Muki rod
mesa
(stol)
enski rod
mesas
(stolovi)
Muki rod
pai
(otac)
enski rod
pais
(oevi)
2. Manji ih broj nastavak -aa zamjenjuje nastavkom -aes:

Muki rod
alemao
(Nijemac)
enski rod
alemaes
(Nijemci)
Muki rod
charlatao
(nadrilijenik)
enski rod
charlataes
(nadrilijenici)
estante
(polica)
estantes
(police)
pau
(tap)
paus
(tapovi)
chapeu
(eir)
chapeus
(eiri)
mae
(majka)
maes
(majke)
bastiao
(bedem)
bastiaes
(bedemi)
escrivao
(pisar)
escrivaes
(pisari)
cao Imenice koje u jednini zavravaju na -aa mnoinu tvore na tri naina.
(pas)
caes
(psi)
guardia
(gvardijan)
guardiaes
(gvardijani)
capelao
(kapelan)
capelaes
(kapelani)
pao
(kruh)
paes
(kruhovi)
1 . Najvei dio nastavak -ao zamjenjuje nastavkom -oes:

Muki rod
balao
(balon)
capitao
capitaes
(kapetani)
sacristao
(sakristan)
sacristaes
(sakristani)
enski rod
baloes
(baloni)
Muki rod
gaviao
(kobac)
enski rod
gavioes
(kopci)
(kapetan)
catalao
(Katalonac)
catalaes
(Katalonci)
tabeliao
(javni biljenik)
tabeliaes
(javni biljenici)
can'tao
(pjesma)
canltoes
(pjesme)
naltao
(narod)
naltoes
(narodi)
confissao
(ispovijed)
confissoes
(ispovijedi)
operaltao
(operacija)
operaltoes
(operacije)
3. Mali broj oksitona i svi paroksitoni mnoinu tvore tako da im se na oblik jednine doda nastavak -s:
Muki rod
cidadao
(graanin)
enski rod
cidadaos
(graani)
Muki rod
benltao
(blagoslov)
enski rod
benltaos
(blagoslovi)
coraltao
(srce)
coraltoes
(srca)
opiniao
(mnijenje)
opinioes
(mnijenja)
eleil(ao
(Izbor)
eleic,;oes
(Izbori)
questao
(pitanje)
questoes
(pitanja)
cristao
(kranin)
cristaos
(kranin)
6rfao
(siroe)
6rfaos
(siroad)
estac;:ao
(postaja)
estac;:oes
(postaje)
tubarao
(morski pas)
tubaroes
(morski psi)
irmao
(brat)
irmaos
(braa)
6rgao
(organ)
6rgaos
(organi)
fracltao
(frakcija)
fracc;:oes
(frakcije)
vuicao
(vulkan)
vulcoes
(vulkani)
pagao
(poganin)
pagaos
(pogani)
s6tao
(potkrovlje)
s6taos
(potkrovlja)
Napomena: U tu su skupinu uvrtene i sve naglaene jednoslone rijei:
chilo ('pod'), grilo ('zrno'), milo ('ruka') i vilo ('praznina') , mnoina kojih glasi: chilos, grilos, milos i vilos. Kada artesilo znai 'obrtnik', mnoina mu tada glasi artesilos. Kada pak oznauje 'arhitektonski ukras', mnoina mu moe biti dvojaka: artesilos ili artesoes.
Neke od imenica koje zavravaju na -ao jo nemaju ustaljen oblik mnoine, no u suvremenom se jeziku sve vie uoava sklo nost p rema obliku -Des:
Imenice koje zavravaju na - r, -z i - n mnoinu tvore dodava njem nastavka - es:
Jednina
a<;ucar
(eer)
Mnoina
a<;ucares
(eeri)
mares
Jednina
rapaz
(djeak)
abd6men
Mnoina
rapazes
(djeaci)
abd6menes
mar
(more)
(mora)
(abdomen)
(abdomeni)
Jednina
alazao
(rian)
Mnoina
alazaes alazoes
(riani)
Jednina
ermitao
(pustinjak)
Mnoina
ermitaes ermitaos ermitoes
(pustinjaci)
cruz
(kri)
cruzes
(krievi)
dinon
(propis)
cananes
(propisi)
aldeao
(seljak)
aldeaos aldeoes aldeaes

(seljaci)
hortelao
(vrtlar)
hortelaos horteloes
(vrtlari)
Napomena: Mnoina imenice caracter ('karakter') glasi caracteres, pri e mu se naglasak pomie za jedan slog udesno, a slovo cjasno se uje u iz govoru kao glas [k). Slino pomicanje naglaska za jedan slog udesno bi ljei se i u imenicama especimen ('ogledni primjerak'), Jupiter ('Jupiter') i Lucif er ('Lucifer') , mnoina kojih glasi: especimenes, Jupiteres i Luci/ eres.
anan
(patuljak)
anaos anoes
(patuljCi)
refrao
(refren)
refraes refraos
(refreni)
anciao
(starjeina)
anciaos ancioes anciaes

(starj eine)
rufiao
(svodnik)
rufiaes rufioes
(svodnici)
Imenice koje u jednini zavravaju na -s, a naglaene su na pos ljednjem slogu, mnoinu tvore tako da im se na jedninu doda nas tavak -es. Kada su pak takve imenice naglaene na pretposljed njem slogu, ostaju nepromjenijive:
castelao
(katelan)
castelaos casteloes
(katelani)
sultao
(sultan)
sultoes sultaos sultaes

(sultani)
O
Jednina
o ananas
(ananas)
Mnoina
os ananases
(ananasi)
Jednina
o atlas
(atlas)
O
Mnoina
os atlas
(atlasi)
portugues o reves
(nesrea)
os portugueses
(Portugalci)
pires
os pires
(tanjurii)
corrimao
(rukohvat)
corrimaos corrimoes
(rukohvati)
verao
(ljeto)
veroes veraos
(ljeta)
(Portugalac)
(tanjuri)
O lapis
os reveses
(nesree)
os lapis
(olovke)
(olovka)
deao
(dekan)
deaes deoes
(dekani)
vilao
(prostak)
vilaos viloes
(prostaci)
o pais
(zemlja)
os paises
(zemlje)
o oasis
(oaza)
os oasis
(oaze)
Napomena: Jednoslonica cais ('pristanite/) jest nepromjenljiva. To se moe rei i za malobrojne rijei koje u jednini zavravaju na -X, npr. o to rax ('prsni ko/) os torax.
-
U umanjenicama stvorenim pomou prefiksa lik mnoine dobiva i izvorna rije i prefiks:
Jednina
balaozinho
(baloni)
-zinho i -zito ob
Imenice koje u jednini zavravaju na zavrno -l zamjenjuju s -is:
-al, -el, -01, -ulu mnoini
Mnoina
bal6e(s) + zinhos > bal6ezinhos
(balonii)
Jednina
animal
(ivotinja)
Mnoina
animais
(ivotinje)
Jednina
farol
(svjetionik)
Mnoina
far6is
(svjetionici)
papelzinho
(papiri)
papei(s) + zinhos
>
papeizinhos
(papirii)
colarzinho
(ogrliica)
colare (s) + zinhos > colarezinhos

(ogrliice)
papel
(papir)
papeis
(papiri)
paul
(movara)
pauis
(movare)
caozito
(psi)
cae (s) + zitos > caezitos

(psii)
Napomena: Iznimku od tog pravila ine imenice
mal ('zlo/) , mel ('med/), real ('real/) , consul (,konzul') i njegove izvedenice. Njihova mnoina gla si: males, meles, reis i consules.
Sloenice sastavljene od rijei koje se piu zajedno, bez crtice, mnoinu tvore kao da je rije o obinim, jednostavnim imenica ma:
Imenice koje u jednini zavravaju na -il, a naglaene su na pos ljednjem slogu, mnoinu tvore promjenom zavrnog -l u -s:
aguardente(s) malmequere(s) pontape(s)
'rakija' (,rakije') 'krasuljak' ('krasuljci') 'udarac nogom' ('udarci nogom')
Jednina
ardil
(lukavstvo)
Mnoina
ardis
(lukavstva)
Jednina
funil
(lijevak)
Mnoina
funis
(iijevci)
Problem, medutim, nastaje kada se dijelovi sloenice povezu ju crticom. Mnoina se tada tvori na etiri naina.
Imenice koje u jednini zavravaju na -il, a naglaene su na pretposljednjem slogu, mnoinu tvore tako da nastavak -il zamijene nastavkom -eis:
1 . Kada je prvi dio sloenice glagol ili nepromjenljiva vrsta rijei, a drugi dio imenica ili pridjev, samo drugi dio sloenice dobiva oznaku mnoine:
Jednina Jednina
f6ssil
(fosil)
Mnoina
guarda-chuvas
(kiobrani)
Jednina
(potpisnik)
Mnoina
Mnoina
f6sseis
(fosili)
Jednina
reptil
(gmaz)
Mnoina
repteis
(gmazovi)
guarda-chuva
(kiobran)
abaixo-assinado abaixo-assinados
(potpisnici)
vice-presidente vice-presidentes
(potpredsjednik) (potpredsjednici)
grao-duque
(nadvojvoda)
grao-duques
(nadvojvode)
2. Kada se dijelovi sloenice povezuju crticom, samo prvi dio do

biva oznaku mnoine:
Jednina
(suncobran)
Mnoina
(suncobrani)
Jednina
pe-de-cabra
(poluga)
Mnoina
pes-de-cabra
(poluge)
jeziku najupotrebljavaniji jest svakako prvi koji, se moe dodati bilo imenikoj, bilo pridjevskoj, bilo glagolskoj osnovi. Nas, daka ko, ovdje zanimaju iskljuivo imenice, pa emo stoga navedeni sufiks oprimjeriti s nekoliko imenikih uveanica:
chapeu-de-sol chapeus-de-sol
caldeirao paredao papelao sapatao
'veliki kotao' 'zidina' 'papirina' 'cipeletina'
3. Oznaku mnoine prvi dio sloenice dobiva i onda kada joj je

drugi dio imenica koja poblie oznauje njezin prvi dio:
Jednina
navio-escola
(kolski brod)
Mnoina
navios-escola
(kolski brodovi)
Jednina
salano-familia
(obiteljsko primanje)
Mnoina
salarios-familia
(obiteljska primanja)
Zanimljivo je da su portugalske uveanice uvijek mukog ro da, ak i kada su stvorene od enskih imenica (kako je razvidno iz prva dva primjera caldeirao i paredao).
-
Za stvaranje pak portugalskih umanjenica upotreblj avaju se sljedei sufiksi: -inho, -zinho, -ino, -im, -acho, -icho, -ucho, -ebre,
4. Kada je pak sloenica s astavljena od dviju imenica ili od imeni

ce i pridjeva, tada, u naelu, oba njezina dijela dobivaju oznaku mnoine:
-eco, -ico, -ela, -elho, -ejo, -ilho, -ete, -eto, -ito, -zito, -ote, -isco, -usco, -ola. Najvie se upotrebljavaju prva dva (-inho i -zinho), i
to ne samo u imenicama, pridjevima i prilozima nego i u drugim, nepromjenljivim vrstama rijei. Pritom valja napomenuti da za razliku od uveanica stvorenih uz pomo sufiksa -ao, umanjenice stvorene uz pomo sufiksa -(z)inho uvaju izvorni rod imenice od koje potjeu, kako se to vidi iz sljedeih primjera: casa ('kua') casinha (,kuica') , cao ('pas') cai5zinho ('psi') .
-
Jednina
peixe-espada
Mnoina I peixes-espadas
(sabljarke)
vagOes-Ieitos
(spavaa kola)
Jednina
amor-perfeito
(mauhica)
Mnoina
amores-perfeitos
(mauhice)
(sabljarka)
vagao-lejto
(spavaa kola)
gentU-homem
(plemi)
gentis-homens
(plemii)
LAN
Kao i u drugim romanskim jezicima, i u portugalskom postoji lan, koji se u naelu koristi svaki put kad je imenica odreena, osim ako ispred nje ve ne stoji neki drugi determinativ, poput, primjerice, pokazne zamjenice ili broja. I odreenom i neodree nom lanu zajedniko je to to imenicu poblie odreuju, ozna ujui joj rod i broj. Usto, lan pomae i razlikovanju homonim nih imenica:
STUPNJEVI IMENICE
Prema nekim teoretiarima, svaka se imenica u naelu moe pojaviti u tri stupnja. U prvome se pojavljuje u svome uobiaje nom znaenju, a u drugom i treem to znaenje najee postaje vie ili manje osjeajno obojeno. I dok prvi stupanj nema pose ban naziv, drugi i trei u gramatici su poznati kao uveanica ili augmentativ, odnosno umanjenica ili deminutiv.
policia capital
'policajac' 'policija' 'kapital' ,glavni grad'
-ao, -iilhao, -(z)arrao, -eirao, -af;a, -af;o, -azio, -uf;a, -anzil, -areu, -ar ra, -orra, -astro, -az, -alhaz, -arraz. Najproduktivniji i u govornom
Sufiksi za stvaranje portugalskih uveanica su sljedei:
a policia
a capital
Odreeni lan Jednina

o a
Neodreeni lan Jednina

um uma
Mnoina
os as
Mnoina
uns umas
redio, nego i da bi je (eventualno) izdvojio iz istovrsne skupi ne predmeta, oznaujui je kao onu koja je po neemu osobi ta:
Niio era uma loja qualquer, era a Loja.

(Ne bijae to bilo kakav duan, bijae to Duan u pravom smis lu rijei.)
Da bi se uspostavili odnosi koji s e u hrvatskom uspostavljaju padenim nastavcima, portugalski jezik upotrebljava prijedloge koji se saimaju s lanom. Odredeni lan saima se s prijedlozi. ma a, de, em i por, a neodreeni s em i de. Posljedicu tih saima nja prikazuju sljedee dvije tablice.
Budui da je lan generalizirani demonstrativ (od kojega je uostalom i nastao) , ne udi to se nerijetko upotrebljava um jesto pokazne zamjenice, kao, npr., u reenici:
Levarei comigo produtos da regiiio.

(Ponijet u sa sobom proizvode ovog kraja.)
Odreeni lan
o Prijedlozi
a
os
as
Jednako tako odreeni se lan esto upotrebljava umjesto pos vojne zamjenice, osobito kad je rije o imenicama koje ozna uju dijelove tijela, odjevne predmete (odnosno predmete za osobnu upotrebu) ili rodbinske veze:
Passei a miio pelo queixo.

ao do no pelo a da na peta aos dos nos pelos as das
nas
(Rukom sam pogladio [svoju] bradu.)
de
em
Enfiou as cal{:as e saiu.

(Navukao je [svoje] hlae i izaao.)
por (per)
pelas
Jd niio chamou pela miie.

(Vie nije dozivao [svoju] majku.) Kad se, meutim, spomenute imenice upotrebljavaju s prijedlozima de ili a ili pak s prilonim izrazom, lan se izostavlja:
Odreeni lan
um uma uns umas
Pus-me de joelhos.
(Kleknuo sam.)
Prijedlozi
em
num dum
numa duma
nuns duns
numas dumas
Emagrece a olhos vistos.

(Mravi naoigled.)
de
U europskom portugalskom (za razliku od brazilskog) odree

ni se lan gotovo redovito upotrebljava ispred posvojnih prid jeva:
Uporaba odreenog lana
U dananjem portugalskom jeziku odreeni lan je element koji u pravom smislu rijei poblie odreuje imenicu. Ako je ri je o opoj imenici, tada on ne slui samo da bi je poblie od-
Estive com a tua irmii.

(Bio sam s tvojom sestrom.)
Postoje, meutim, etiri iznimke od tog pravila. Odreeni lan se, naime, izostavlja:
1. ako se posvojni pridjev odnosi na Boga ili Majku Boju:
Nosso Pai Nosso Senhor Nossa Senhora

2. ako je sastavni dio vokativa:
'nebeski Otac' 'Gospodin (Isus)' '(naa) Gospa'
Dd cd isso, meu padrinho!
Kad se lan upotrebljava u izrazima koji se odnose na vrijeme, pozornost valja obratiti na sljedee: - lan se isputa ispred imena mjeseci, osim ako oni nisu pob lie odreeni nekim kvalifikativom: 'potkraj svibnja', ali: em finais de Maio 'u svibnju 1 968.'. no Maio de 1 968 - Ispred imena dana u tjednu isputa se lan, osim ako im ne prethodi prijedlog: Sexta-feira vou ao teatro. (U petak idem u kazalite), ali:
(Daj to ovamo, kume!)

3. ako je dio nekih ustaljenih izraza, kao to su:
Aos domingos iam il Missa.
em minha opiniao por sua vontade por meu maZ
'po mojemu miljenju' 'njegovom voljom' 'na moju nesreu'
4. ako se ispred posvojnog pridjeva nalazi pokazna zamjenica:
(Nedjeljom su ili na misu.) - lan se upotrebljava uz sate ili imenice meio-dia ('podne') i meia-noite ('pono'), ali iskljuivo u kombinaciji s prijedlogom (najee je to prijedlog a) , dakle kao dio prilonog izraza: 'u etiri popodne' as quatro da tarde 'u podne' ao meio-dia - lan se upotrebljava i uz imena godinjih doba: As nevoas anunciam o Inverno. (Magle navjeuju zimu.) Kad je, meutim, ime godinjeg doba popraeno prijedlogom de lan se moe i izostaviti: Que noite de inverno! (Kakva zimska no!) - Uz imena blagdana ili praznika takoer se upotrebljava lan: 'mlado ljeto' o Ano-Bom 'Boi' o Natal
Nao aguento esse teu siiencio.
(Ne podnosim tu tvoju utnju.)
Uz imenicu u jednini odreeni lan esto izraava ideju kate gorije, klase ili skupine kojoj ta imenica pripada. To osobito dolazi do izraaja u poslovicama:
O pao peZa cor, e o vinho pelo sabor.
(Kruh se poznaje po boji, a vino po okusu.) Kad je, meutim, rije o poslovicama, izrekama i lakonskim usporedbama, lan se moe i izostaviti:
Pobreza nao e vileza.
(Siromatvo nije sramota.)

Preto como azeviche.
(Crn kao crni jantar.)
Kad oznaava teinu ili mjeru, lan ima 'distributivnu' vrijed nost u izrazima tipa: Este tecido custa 10 euros o metro. (Metar ovog platna stoji 1 0 eura.)
o feijao esta a 20 kunas o quilo.
(Kilogram graha stoji 20 kuna.)
Ako se, meutim, odreenoj osobi ne obraamo izravno, lan se izostavlja:

Como vai senhor Fontes?
Ako imenica casa oznauje 'dom', 'ognjite', lan se izostavlja: Voltou para casa. (Vratio se doma.) Ako pak oznauje 'zgradu' ili 'ustanovU, lan je obvezan: Esta casa esta vazia. (Ova je kua prazna.) U relativnom superlativu lan moe stajati ispred imenice: Era o aluno mais estudioso da turma. (Bio je najmarljiviji uenik u razredu.), ali, jednako tako, i ispred superlativa: Era o mais estudioso aluno da turma. ili Era aluno o mais estudioso da turma.
Uz osobna imena u pisanom jeziku u naelu ne stoji lan, osim ako ona nisu popraena kvalifikativom, kao: 'boanstveni Dante' o divino Dante 'nekadanji Daniel' o Daniel de outrora U govornom pak jeziku u Portugalu (a velikim dijelom i u Bra zilu) ve je odavno postalo pravilo da se ispred osobnih imena stavlja odreeni lan, ime se stvara svojevrsno prisno ozraje: O Sampaio chefia bem a Republica Portuguesa. (Sampaio dobro upravlja Portugalom.) Jednako tako, lanom su redovito popraeni i nadimci: Morreu o Palha{:o. (Umro je Pajac.) Ispred imenica senhor ('gospodin') , senhora ('gospoa') ili me nina ('gospoica') obvezno se stavlja odreeni lan: 'gospodin Fontes' o senhor Fontes 'gospoa barunica' a senhora Baronesa a menina Joana 'gospoica Joana'
(Kako ste, gospodine Fontes?) Pridjev sao ili santo, odnosno santa ('svet', 'sveta') u naelu ni je popraen lanom: Santa Clara e Sao Francisco ('sveta Klara i sveti Franjo') . Ako se, meutim, pod imenom sveca (kojega prati spomenuti pridjev) razumijeva njegov blagdan, tada je lan obvezan: Ja a trago debaixo de olho desde o Santo Antonio. (Drim je na oku jo od [blagdana] sv. Antuna.) Kad su pak posrijedi zemljopisni nazivi, lan se u naelu upot rebljava uz nazive zemalja, pokrajina, kontinenata, planina, vulkana, pustinja, zvijea, rijeka, jezera, mora, oceana, otoja i strana svijeta (bilo u doslovnom znaenju, bilo u znaenju pokrajina ili vjetrova) : 'Brazil' o Brasil
o Alentejo a Europa os Alpes o Vesuvio o Saara a Ursa Maior o Nilo o Caspio o Adriatico o Atliintico os A{:ores o Norte
'Alpe' 'Vezuv' 'Sahara' 'Veliki medvjed' 'Nil' 'Kaspijsko jezero' 'Jadran' 'Atlantik' 'Azori'
'sjever' lan se, meutim, izostavlja uz sljedee zemlje i pokrajine:

Portugal Angola
'Andora' 'Izrael' 'Salvador' 'Aragonija' 'Kastilja' 'Le6n' Imena etiriju europskih zemalja mogu i ne moraju biti pop raena lanom (ovo posljednje obino se primjenjuje kad uz njih stoji prijedlog). To su: 'panjolska' Espanha 'Engleska' Inglaterra Prant;a 'Francuska' Italia 'Italija' Kad oznauju samo smjer, uz imena strana svijeta nije obvez no stavljati lan: Marcha para oeste (Pohod na zapad). lan se ne upotrebljava ispred imena gradova, mjesta i veine otoka: Lisboa (,Lisabon'), Zagreb, Creta ('Kreta'), Malta. Ipak neki od gradova, kojima imena potjeu od opih imeni ca, sauvali su lan: a Guarda, o Porto, o Cairo (,Kairo'), A Haia (,Hag'). Od veih otoka koji imaju lan valja spomenuti etiri: a Madeira 'Korzika' a C6rcega 'Sardinija' a Sardenha a Sicilia 'Sicilija' lan se isputa i ispred imena planeta i zvijezda: Marte ('Mars'), venus ('Venera') , Sirius, Vega.
MOf;ambique Cabo Verde sao Tome e Principe Macau Timor Andorra Israel sao Salvador Aragao Castela Leao
'Mozambik' 'Kapverdski otoci' 'Makao'
Od brazilskih pokrajina lan nemaju: Goias, Mato Grosso, Mi nas Gerais, Pernambuco, Rondonia, Santa Catarina, sao Paulo i Sergipe, a od portugalskih pokrajina lan nema samo pokrajina Trds-os-Montes. Brazilska pokrajina Alagoas moe i ne mora ima ti lan. Naposljetku napomenimo da i zemljopisna imena (poput osobnih) dobivaju lan kad su popraena kvalifikativom: o Portu gal das descobertas ('Portugal iz razdoblja otkria') . Ispred imenica koje oznauju knjievna i umjetnika djela stavlja se lan ak i kad on inae ne pripada naslovu pripada jueg djela: Comecei a ler a Ana Karenina. (Poeo sam itati Anu Karenjinu.) Kad je pak rije o neodreenim zamjenicama ambos ('oba') i todo ('sav', 'itav'), potrebno je istaknuti da su to jedine rijei u portugalskom jeziku koje stoje ispred lana to pripada istoj sintagmi: ambos os sexos ('oba spola'), todo o Brasil ('sav Bra zil') .
Izostavljanje odreenog lana

Openito se moe rei da se odreeni lan izostavlja uvijek kad su rod i broj imenice ve dovoljno odreeni drugim vrstama rijei, osobito pokaznim zamjenicama i brojevima: Este homem sojreu muito. (Ovaj je ovjek puno trpio.) Ele achou duas novas perolas. (N aao je dva nova bisera.) Odreeni se lan izostavlja i onda kada se pojam koji oznauje imenica ne eli poblie odrediti. Tako, primjerice, postoji jas na znaenjska razlika izmeu triju sljedeih izjava: Poi acusado do crime. (Optuen je zbog zloina.) Poi acusado de um crime. Poi acusado de crime. U prvom primjeru zloin je jasno odreen, u drugom je neto neodreeniji, a u treemu je posve neodreen.
lan se obino izostavlja i u: 1 . nabrajanjima, osobito kad se eli postii dojam nagomilanosti ega: Ha ld de tudo: ldpis, borrachas, marcadores... (Ima ondje svega: olovaka, gumica, flomastera... ) 2. vokativima: meu pai! (oe moj!) 3. prije imenica koje oznauju podruje uenja ili studija, a upot rebljavaju se s glagolima aprender (,uiti'), estudar ('uiti', 'studi rati') , cursar ('studirati'), ensinar ('poduavati') i njihovim istoz nanicama: aprender ingles 'uiti engleski' cursar direito 'studirati pravo' estudar latim 'uiti, studirati latinski' ensinar geometria 'poduavati geometriju' 4. prije imenica ammo ('sranost'), forr;a ('snaga'), motivo ('povod') , ocasiao ('prilika') , permissao ('doputenje'), tempo ('vrijeme'), valor ('vrijednost') popraenih glagolima ter (,imati'), dar (,dati')' pedir (,moliti', 'traiti') i njihovim istoznanicama: Nao houve tempo para descanso. (Nije bilo vremena za odmor.) Nao dei motivo a critica. (Nisam dao povoda kritici.) Pedimos permissao para sair. (Molili smo doputenje za izlazak.)
Uporaba neodreenog lana
Neodreeni lan slui, prije svega, za predstavljanje sluatelju ili itatelju jo nepoznata bia ili predmeta. Nakon to su tak vo bie ili predmet sluatelju ili itatelju predstavljeni, nema vie razloga za upotrebu neodreenog lana koji otad mjesto ustupa odreenom lanu: Chegou um homem com um livro na mao. O homem era mag ro e o livro 'gordo'. (Stigao je ovjek s knjigom u ruci. ovjek je bio mrav, a knjiga 'debela.)
Zatim, neodreenim se lanom pomnije odreuje skupina ili vrsta kojoj pripada imenica ve poblie oznaena odreenim lanom: A chuva continuava, uma chuva mansa e lenta. (Kia je i dalje padala, kia blaga i troma.) Zbog izrazite mogunosti uopavanja neodreeni lan moe od imenice u jednini uiniti predstavnika cijele vrste ili skupi ne kojoj ta imenica pripada: Aquele e um homem. (Ono je pravi ovjek.) Dodavanje neodreenog lana u mnoini glavnom broju u go vornom je jeziku najei nain izraavanja pribline koliine ega: Tinha, quando muito, uns dez anos. (Imao je najvie nekih deset godina.) Isto znaenje ima i dodavanje neodreenog lana u jednini is pred meia: Decorreu uma boa meia-hora. (Prolo je nekih dobrih pola sata.) Neodreeni lan upotrebljava se i ispred dijelova tijela (ruke, noge i dr.), odnosno ispred predmeta koji se obino navode u parovima: Tinha uns sapatos rotos. (Imao je potrgane cipele.) Neodreenim se lanom moe oznaiti i djelo nekog umjetni ka (najee slika nekog slikara): Nao sabe distinguir um Picasso de um calendtirio. (Ne zna razlikovati Picassa od kalendara.) Kao i odreeni. i neodreeni se lan moe upotrebljavati uz zemljopisne nazive uz uvjet da su popraeni kvalifikativom: Vivemos numa Europa enlouquecida.
(ivimo u poludjeloj Europi.)
Izostavljanje neodreenog lana

Neodreeni lan u naelu se izostavlja:
u usporedbama tipa:
Qual [uracilo, revolveu tudo.
ako imenici prethodi jedna od sljedeih pokaznih ili neodre enih zamjenica: igual ('jednak'), semelhante ('slian') , tal (,takav) , odnosno certa ('izvjesni')' outro ('drugi') , qualquer ('bilo koji') i tanto ('tolik') :
Em outra circunstancia eu aprovaria semelhante atitude.
(Kakav uragan, sve je isprevrnuo.) Bailava como nume da jloresta. (Plesala je poput umskog duha.) ispred imenica ili pridjeva koji oznauju neodreenu koliinu ega, kao to su: coisa ('stvar'), gente ('ljudi')' infinidade ('beskraj'), multidilo (,mnotvo'), numero ('broj'), parte (,dio'), pessoa ('osoba'), porr;ilo ('dio', 'udio'), quantia ('svota'), quanti dade (,koliina'), soma (,iznos'); escasso (,oskudan')' excessivo ('prekomjeran') , suficiente ('dovoljan') i dr.: Havia grande numero de pessoas no casamento. (Na vjenanju je bilo mnogo ljudi.) Nilo ha suficiente espar;o para o m6vel. (Nema dovoljno prostora za pokustvo.) u nabrajanjima: Casas, arvores, nuvens desagregavam-se numa melanc6lica paisagem de Outono. (Kue, drvea i oblaci rasplinjavahu se u otunom jesenskom krajobrazu.) u apozicijama i uvijek kad to zahtijevaju jasnoa ili emfaza: amilia, possuia fortuna grossa. O meu pai, homem de boa f otac, ovjek iz ugledne obitelji, posjedovao je veliko bo (Moj gatstvo.)
(U nekoj drugoj okolnosti ja bih prihvatio takav stav.) Kada se spomenute zamjenice nau iza imenice (u ulozi pridjeva) , imenica dobiva lan: Quero um livro igual a esse. (elim takvu knjigu.) lan se, meutim, obino izostavlja ako je rije o nijenoj ili upitnoj reenici: Nunca li coisa igual. (Nikad nisam takvo to itao.) Ja viste trejeitos semelhantes? (Jesi li ve vidio takve grimase?)
u komparativima jednakosti stvorenima uz pomo priloga tilo ('tako') ili tanto (,toliko') : Nunca passei por lugar tilo perigoso como aquele. (Nikad nisam proao kroz onako opasno mjesto.) Trabalhava com tanto cuidado como o pai. (Radio je tako brino kao i otac.)
u komparativima inferiornosti i superiornosti, osobito kad se pojavljuju u nijenom ili upitnom obliku: Nilo encontrarias melhor amigo nesta emergencia. (Ne bi naao boljeg prijatelja u ovoj nevolji.) Conseguiste maior renda este mes? (Jesi li ovaj mjesec ostvario vei prihod?)
PRIDJEVI
Poput imenica, i pridjevi se razlikuju u broju, rodu i stupnju. Glede broja, stanje je vrlo jednostavno jer se mnoina pridjeva tvori jednako kao i mnoina imenica, uz napomenu da u pridjev skih sloenica samo posljednji dio dobiva oznaku mnoine: letras anglo-americanas (,angloamerika knjievnost') . Iznimku ini pridjev surdo-mudo ('gluhonijem'), ija mnoina glasi surdos-mu dos, te pridjevi koji se odnose na boje. Oni, naime, ostaju nepro-
mijenjeni ako je drugi dio pridjevske sloenice imenica: unif ormes verde-oliva (,zelenomaslinaste uniforme') . Kad su, meutim, pos rijedi rod i stupanj, stanje je neto sloenije, pa emo ga stoga pri kazati u sklopu zasebnih poglavlja.
montes pedres
'planinski' 'crnobijel'
jenljivi:
3. neki pridjevi sa zavretkom na -or, koji takoer ostaju neprom
Tvorba pridjeva enskog roda

enski rod pridjeva tvori se jednako kao i enski rod imenica, no postoje i neke iznimke na koje valja upozoriti. Pridjevi koji u mukom rodu zavravaju nastavkom -o enski rod tvore zamjenjujui taj nastavak nastavkom -a:
Muki rod enski rod Muki rod enski rod
melhor pior maior menor superior int erior interior exterior posterior ulterior citerior multicor incolor sensabor
'bolji' 'gori' 'vei' 'manji' 'gornji' 'donji' 'unutranji' 'vanjski' 'kasniji' 'naknadan' 'ovo stran' 'viebojan' 'bezbojan' 'bezokusan'
belo
(lijep)
bela
(lijepa)
ligeiro
(lak)
ligeira
(laka)
Oni pak pridjevi koji u mukom rodu zavravaju na -u, -es i -or enski rod tvore tako da se mukom rodu doda nastavak -a:
eru
(sirov)
crua
(sirova)
nu
(goi)
nua
(gola)
frances
(francuski)
francesa
(francuska)
ingles
(engleski)
inglesa
(engleska)
encantador
(aroban)
encantadora
(arobna)
orientador
(usmjerivaki)
orientadora
(usmjerivaka)
Nasuprot tomu, vei dio pridjeva koji zavravaju na -dor ili -tor, npr. gerador (,stvaralaki') ili motor ('pokretni') , te nastavke mijenja u -triz: geratriz, motriz, a manji dio njih nastavak -or zamjenjuje nastavkom -eira: trababalhador (,radni') trabalha deira.
-
Iznimke su: l. nekoliko pridjeva sa zavretkom na -u i -es, koji ostaju neprom jenljivi: hindu 'indijski'; 'hinduistiki' zulu cortes 'uljudan' descortes 'neuljudan'
Pridjevi koji zavravaju na -ao enski rod tvore dodavanjem nastavka -a ili -ona:
sao
(zdrav)
sa
(zdrava)
chorao
(plaljiv)
ehorona
(plaljiva)
Pridjevi sa zavretkom na -eu (sa zatvorenim e) enski rod tvo re nastavkom -eia:
U sloenim pridjevima nastavak za enski rod dobiva samo drugi dio dotine sloenice: a literatura hispano-americana ('hispanoamerika knjievnost'). Izuzetak je pridjev surdo-mu do ('gluhonijem') kojemu enski rod glasi surda-muda.
europeu
(europski)
europeia
(europska)
plebeu
(plebejski)
plebeia
(plebejska)
Stupnjevanje pridjeva
Vrijednost izraena pridjevom moe se usporeivati izmeu dviju ili vie osoba ili stvari s obzirom na istu osobinu ili se pak moe izraziti tako da je ta osobina via od uobiajene ili najvia meu tri ili vie osoba, odnosno stvari. U prvom primjeru rije je o komparativu, a u drugome o superlativu. Stupnjevanjem (usporeivanjem, komparacijom) pridjeva moe se izraziti jednakost, superiornost ili inferiornost. Jednakost se izraava veznicima como i quanto (,kao') : Carlos e tlio inteligente como {quanto} Paulo. (Carlos je jednako pametan kao Paulo.), a superiornost i inferiornost veznicima do que ili que (nego): Carlos e mais inteligente do que Paulo. (Carlos je pametniji od Paula.) , odnosno: Carlos e menos inteligente do que Paulo. (Carlos je manje pametan od Paula.) Kao to se, dakle, na temelju prethodnih primjera vidi, kom parativ jednakosti tvori se tako da se ispred pridjeva stavi prilog tlio ('tako') a iza veznici como ili quanto, komparativ superiornos ti tako da se ispred pridjeva stavi prilog mais (,vie') a iza veznici do que ili que, dok se komparativ inferiornosti tvori tako da se is pred pridjeva stavi prilog menos (,manje') a iza veznici do que ili que. Kad je pak rije o superlativu, valja istaknuti da on moe biti dvojak: relativan i apsolutan. U relativnom superlativu pridjev iz raava usporedbu izmeu stvari ili osoba na koje se odnosi i dru gih osoba ili stvari iste vrste. Apsolutni superlativ oznaava da ne ka osoba ili stvar posjeduje odreeno svojstvo u vrlo velikoj mje ri, pri emu se zanemaruje usporedba s drugim osobama ili stva rima iste vrste. Relativni superlativ uvijek je analitiki, bilo da je rije o rela tivnom superlativu superiornosti ili o relativnom superlativu in-
hebreu
(hebrejski)
hebreia
(hebrejska)
pigmeu
(pigmejski)
pigmeia
(pigmejska)
Iznimke su judeu (,idovski') i sandeu ('glup') kojima enski rod glasi: judia i sandia. Pridjevi sa zavretkom na -eu (s otvorenim e) enski rod tvore nastavkom -oa.
Muki rod enski rod
ilheu
(otoki)
ilhoa
(otoka)
Postoje i nepromjenljivi pridjevi, odnosno oni koji posjeduju jedinstven oblik za oba roda. To su pridjevi sa zavretkom na -a, -e, -ar, -or, -l, -m, i -z: hip6crita 'licemjeran' arabe 'arapski' exemplar 'uzoran' maior 'vei' cordiai 'srdaan' virgem 'djevianski' audaz 'smion' U tu se skupinu ubrajaju i pridjevi koji zavravaju na -s, a ima ju naglasak na pretposljednjem slogu: reles (,obian'), simples ('jednostavan') . Iznimku ine pridjevi andaluz ('andaluzijski') , bom ('dobar') i espanhol ('panjolski'), kojima enski rod glasi an daluza, boa i espanhola, te najvei dio pridjeva sa zavretkom na -es i -or.
feriornosti. Uvijek se tvori tako da se ispred komparativa supe riornosti, odnosno inferiornosti stavi odredeni lan: Este aluno e o mais estudioso da turma. (Ovaj je uenik najmarljiviji u razredu.) Este aluno e o menos estudioso entre todos. (Ovaj je uenik najmanje marljiv izmedu svih.) Apsolutni superlativ moe biti analitiki i sintetiki. Analitiki se tvori pomou neke druge rijei, najee priloga muito ('veoma', 'jako'), imensamente ('beskrajno'), extraordinariamente (,izvanredno'), excessivamente ('pretjerano'), grandemente ('uvelike'), excepcionalmente (,iznimno') i dr.: 'vrlo marljiv' muito estudioso imensamente triste 'beskrajno tuan' grandemente prejudicial 'uvelike tetan' extraordinariamente salubre 'izvanredno zdrav' Sintetiki superlativ sastoji se od jedne rijei, pridjeva dakako, kojoj se u naelu dodaje sufiks -issimo: fertil ('plodan') -f ertilissimo ('najplodniji') vulgar (,obian') - vulgarfssimo ('najobiniji') Ako pridjev zavrava na samoglasnik, taj samoglasnik nestaje ispred spomenutog sufiksa: belo ('lijep') - belfssimo ('najljepi') triste ('tuan') tristfssimo (,najtuniji') esto, medutim, pridjev uz nastavak -fssimo poprima i svoj izvorni latinski oblik, pa tako pridjevi: - koji zavravaju na - vel superlativ tvore nastavkom -bilfssimo: amdvel ('ljubazan') - amabilissimo ('najljubazniji') indelevel ('trajan') - indelebilissimo ('najtrajniji') - koji zavravaju na -z nastavkom - cfssimo: capaz ('sposoban') - capacfssimo ('najsposobniji') feliz (,sretan') felicfssimo ('najsretniji') - koji zavravaju na nazalni samoglasnik (grafiki predoen slovom m) nastavkom -nfssimo: comum ('opi') comunfssimo ('najopiji')
-
- koji zavravaju na dvoglasnik -ao nastavkom -anfssimo: pagao ('poganski') - paganfssimo ('najpoganskiji') vao ('prazan') - vanfssimo ('najprazniji') Nerijetko se dogodi da se portugalski oblik pridjeva znatno razlikuje od latinskoga, od kojega se izvodi superlativ:
Normalni oblik pridjeva
amargo
Superlativ
amarissimo
Normalni oblik pridjeva

magnifico
Superlativ
magnificentissimo
(gorak)
amigo (prijateljski) antigo
(naj gori)
amidssimo (najprijateljskiji) antiquissimo
(velianstven)
malefico
(najvelianstveniji)
maleficentlssimo
(kodljiv)
malevolo
(najkodljiviji)
malevolentissimo
(star)
benefico (blagotvoran) benevolo
(najstariji)
beneficentlssimo
(zloban)
miudo
(najzlobniji)
minutissimo
(najblagotvorniji)
benevolentissimo
(sitan)
nobre (plemenit) pessoal
(najsitniji)
nobilissimo (najplemenitiji) personalissimo
(dobrohotan)
crisUio (kranski) cruel (okrutan) doce
(najdobrohotniji)
cristianissimo
(najkranskiji)
crudelissimo
(osoban)
pr6digo
(najosobniji)
prodigalissimo
(najokrutniji)
duldssimo
(rastroan)
sabio
(najrastroniji)
sapientissimo
(sladak)
fiel
(najslai)
fidelissimo
(uen)
sagrada
(najueniji)
sacratissimo
(vjeran)
frio
(najvjerniji)
frigidissimo
(svet)
simples
(najsvetiji)
simplidssimo, simplissimo
(hladan)
geral (openit) inimigo (neprijateljski)
(najhladniji)
generalissimo
(jednostavan)
soberbo
(najjednostavniji)
superbissimo (najoholiji)
(najopenitiji)
inimidssimo (najneprijateljskiji)
(ohol)
Superlativi na -imo i -rimo iste su latinske tvorbe. Osim triju koji pripadaju razgovornom jeziku: t acilimo (,najlaki'), dijicilimo ('najtei') i pauperrimo ('najsiromaniji'), svi ostali upotrebljavaju se iskljuivo u knjievnom jeziku:
Normalni oblik pridjeva Superlativ Normalni oblik pridjeva Superlativ
Pridjev
Komparativ superiornosti
born
(dobar)
melhor
(bolji)
Superlativ Apsolutni Relativni 6ptimo, bonissirno, o melhor muito born (najbolji)

(najbolji)
acre
(opor)
acerrimo
(najoporiji)
magro
(mrav)
macerrimo, magrissimo
(najmraviji)
mau
(zao)
pior
(gori)
pessimo malissirno, muito mau

(najgori)
o pior
(najgori)
celebre
(slavan)
celeberrimo
(najslavniji)
negro
(crn)
nigerrimo, negrissirno
(najcrnji)
grande
(velik)
maior
(vei)
maximo, grandissimo, muito grande

(najvei)
o maior (maximo)
(najvei)
humilde
(ponizan)
humilirno, humildissimo
(najponizniji)
pobre
(siromaan)
pauperrirno, pobrissimo
(najsiromaniji)
pequeno
(mali)
menor
(manji)
minirno (pequenissimo)
(najmanji)
o menor (minimo)
(najmanji)
integro
(potpun)
integerrimo
(najpotpuniji)
salubre
(zdrav)
saluberrirno
(najzdraviji)
livre
(slobodan)
liberrimo
(najslobodniji)
Neki pridjevi imaju samo oblik za komparativ i superlativ:

Komparativ Superlativ
Apsolutni superlativ moe se tvoriti i prefiksima, odnosno pseudoprefiksima kao to su: extra-, hiper-, multi-, super-, ultra i dr.:
extrajino hipersensivel multimilionario superexaltado ultra-rapido
superior
(gornji)
supremo (sumo)
(najgornji. najvii)
inferior
(nii. donji)
inf rrno
(najnii, najdonji)
-
'izuzetno fin' 'hipersenzibilan' 'multimilijunaki' 'strahovito oduevljen' 'izuzetno brz'
anterior
(prethodni)
posterior
(kasniji. zadnji)
p6stumo
(najkasniji. najzadnji)
ulterior
(onostrani)
Ultimo
(najonostraniji)
etiri pridjeva imaju posve nepravilan komparativ i superlativ. To su: bom, mau, grande i pequeno.
Oblici superior i interior, supremo (ili sumo) i injimo mogu se upotrebljavati kao komparativ i superlativ pridjeva alto ('visok') , odnosno baixo (,nizak') .
M jesto pridjeva
Moe se rei da u naelu pridjev ispred imenice ima objektiv nu, a pridjev koji se pojavljuje poslije imenice subjektivnu vrijed nost. Poslije imenice obino se upotrebljavaju pridjevi: koji oznauju neku vrstu ili kategoriju: animal domestico 'domaa ivotinja' flor silvestre 'umski cvijet' agua mineral 'mineralna voda' deputado parlamentar 'saborski zastupnik' koji oznauju vrlo istaknuta svojstva imenice, npr. oblik, di menziju, boju ili stanje: terreno plano 'ravno zemljite' homem baixo 'nizak ovjek' blusa preta 'crna bluza' burro encarregado 'natovaren magarac' koji su praeni nekom dopunom: um programa facil de cumprir 'lako provediv program'
um povo dese joso de liberdade 'narod eljan slobode'
Este escritor tem um estilo simples.
(Ovaj pisac pie jednostavnim stilom.) Izuzmu li se dosad navedeni primjeri, svaki put kad se nade is pred imenice pridjev u naelu ima preneseno znaenje: um gran de homem (,velik, znamenit ovjek'), ali: um homem grande ('vi sok ovjek') ; uma pobre mulher ('jadna, nesretna ena')' ali: uma mulher pobre ('siromana ena') .
Slaganje pridjeva u rodu i broju

Pravila o slaganju pridjeva i imenice u portugalskom jeziku ug lavnom se slau s istovrsnim pravilima u panjolskom, francus kom i talijanskom. Bilo u slubi atributa, bilo u slubi predikata pridjev se redovito slae s imenicom u rodu i broju. Ako se odnosi na nekoliko imenica, najee dobiva oblik mnoine, a muki rod ima prednost pred enskim. Pokuat emo to objasniti od prim jera do primjera. Kad se pridjev nade ispred imenica, u pravilu se uvijek slae s najbliom (prvom) od njih: Vive em tranquilos bosques e montanhas. Vive em tranquilas montanhas e bosques. (ivi u mirnim umama i planinama.) No kad su imenice osobna ili rodbinska imena, pridjev uvijek dobiva oblik mnoine: Conheci ontem as gentis irma e cunhada de Laura. (Juer sam upoznao Laurinu ljubaznu sestru i ogoricu.) Kad se pak pridjev nade iza imenica, njegovo slaganje uvijek ovisi o rodu i broju tih imenica. Ako su imenice istog roda i u jednini, pridjev poprima rod ime nica (muki ili enski) . Kad je pak rije o broju, pridjev se e e upotrebljava u jednini, a rjede u mnoini:
Estudo a lingua e a literatura portuguesa. Estudo a lingua e a literatura portuguesas.
Prije imenice obvezno se upotrebljavaju samo: relativni superlativi: o melhor ('najbolji'), o pior ('najgori') , o maior ('najvei'), o menor ('najmanji') : O melhor meio de ganhar e poupar. (Najbolji nain da se zaradi jest tednja.) neki jednosloni pridjevi koji s imenicom tvore izraze jednake sloenim imenicama, kao bom dia (dobar dan) pridjevi koji su u tom poloaju stekli posebno znaenje, kao simples. Nessa ocasiao ele era um simples escrevente. (Tada je on bio obini pisar.), ali:
(Studiram portugalski jezik i knjievnost.)
Ako su imenice razliitih rodova i u jednini, pridjev se moe slagati s najbliom imenicom (ee), ili pak s obje imenice, pri emu poprima oblik mukog roda mnoine (rjee) : Estudo o idioma e a literatura portuguesa. Estudo o idioma e a literatura portugueses. (Studiram portugalski jezik i knjievnost.) Ako su imenice istog roda, ali razliitog broja pridjev poprima rod imenica. Kad je rije o broju, pridjev je ee u mnoini ili pak poprima broj najblie imenice (rjee): Estudo as linguas e a civilizafilo ibericas. Estudo as linguas e a civilizafilo iberica. (Studiram iberske jezike i civilizaciju.) Ako su imenice razliitih rodova i u mnoini, pridjev poprima oblik mnoine i rod najblie imenice ili (to je mnogo rjee) oblik mnoine mukog roda: Estudo os idiomas e as literaturas ibericas. Estudo os idiomas e as literaturas ibericos. (Studiram iberske jezike i knjievnosti.) Ako su imenice razliitog roda i broja, pridjev obino poprima oblik mukog roda mnoine ili (rjee) dobiva rod i broj najbli e imenice, to se zbiva razmjerno esto kad je posljednja ime nica enskog roda i u mnoini: alares e a cultura portugueses. Estudo os f (Studiram portugalska narjeja i kulturu.)
Estudo o idioma e as tradifoes portuguesas.
ZAMJENICE
OSOBNE ZAMJENICE
Oblici osobnih zamjenica

Osobna zamjenica jedna je od rijetkih vrsta rijei koja je sau vala ostatke deklinacije. Razlikujemo dva tipa osobne zamjenice: osobnu zamjenicu u slubi subjekta i osobnu zamjeniCU u slubi objekta (izravnog i neizravnog). U tom posljednjem primjeru raz likuje se naglaeni i nenaglaeni oblik osobne zamjenice.
Osobne zamjenice u slubi subjekta
l . lice
Osobne nerefleksivne zamjenice u slubi objekta (izravnog i neizravnOg) Nenaglaeni oblik . Naglaeni oblik
(ja)
tu
(ti)
eu
(mi; me) (ti; te) (ga, ju; mu joj) (nam; nas) (vam; vas)
os, as; lhes vos nos o, a; lhe te
me
(mene; meni; sa mnom) (tebe; tebi; s tobom) (njega, nju; njemu, njoj) (nama; nas; s nama) (vama; vas; s vama) (njih; njim)
eles, elas v6s, convosco n6s, connosco ele, ela ti, contigo
mim, comigo
Jednina
2. lice 3. lice l . lice
(on, ona)
n6s v6s
(vi)
ele, ela
(mi)
Mnoina
2. lice 3. lice
eles, elas
(oni, one)
(ih; im)
(Studiram portugalski jezik i kulturnu batinu.) Zamjenica vos u suvremenom se portugalskom jeziku vie ne upotrebljava (osim u posebnim prilikama, kao to su bogosluje, sveana obraanja diplomatskom koru i sL) . Umjesto nje u for malnom se obraanju upotrebljavaju zamjenice os Senhores, as Senhoras ili as meninas (u mnoini) , odnosno o Senhor, a Senho ra ili a menina (u jednini) . U neformalnom se pak obraanju upotrebljava zamjenica voces (u mnoini), odnosno voce (u jed nini) .
Oblici o, lo i no osobne zamjenice (u slubi izravnog objekta)

Kada se osobna zamjenica 3. lica u slubi izravnog objekta na lazi ispred glagola, pojavljuje se uvijek u prije navedenim oblici ma: o, a, os, as: Nunca o (a, os, as) encontramos em casa. (Nikad ga (je, ih) ne naemo kod kue.) Kada se, meutim, nalazi iza glagola, povezana crticom s nji me, oblik joj ovisi o zavretku glagolskog oblika: Ako glagolski oblik zavrava na samoglasnik ili oralni dvoglas nik, upotrebljavaju se oblici -o, -a, -os, -as: Louvo-o. (Hvalim ga.)
jenica quem ('tko'), alguem ('netko'), ninguem ('nitko) : nao-no ti rem! (nemojte ga vaditi!) . U futuru i kondicionalu osobna zamjenica u slubi izravnog objekta ne pojavljuje se na kraju, ve unutar glagolskog oblika (tzv. mezoklitika) :
Futur Kondicional
vend8-lo-ei
(prodat u ga)
vend8-lo-ia
(prodao bih ga)
vende-Io-as
(prodat e ga)
vende-Io-ias
(prodao bi ga)
vende-Io-a
(prodat e ga)
vende-Io-ia
(prodao bi ga)
Ako glagolski oblik zavrava na or, -s ili -z, tada ti suglasnici nestaju, a zamjenica poprima oblike -lo, -la, -los, -las: Nao quero vende-lo. (Ne elim ga prodati.) Jednaka promjena nastaje kada se spomenuta zamjenica po javljuje iza usklika (odnosno priloga) eis i zamjenica nos i vos: Bi-lo sorridente. (Eno ga nasmijeena.) O nome nao vo-lo direi. (Ime vam neu rei.)
vende-Io-emos
(prodat emo ga)
vende-Io-iamos
(prodali bismo ga)
vende-Io-eis
(prodat ete ga)
vende-Io-ieis
(prodali biste ga)
vende-Io-ao
(prodat e ga)
vende-Io-iam
(prodali bi ga)
Povratna zamjenica
Jednako kao i ostali romanski jezici, i portugalski se razlikuje od hrvatskog mijenjanjem povratne zamjenice u svakom licu:
Bu lava-me.
Ako pak glagolski oblik zavrava na nazalni diftong, zamjenica o kojoj je rije poprima oblike -no, -na, -nos, -nas: dao-no 'daju ga' poe-na 'stavlja je' tem-nos 'ima ih'
trouxeram-nas
'donijeli su ih' U familijarnom (europskom) portugalskom jeziku te oblike poprima i poslije priloga nao ('ne') i bem ('dobro'), a i poslije zam-
(Ja se perem.) Tu lavaste a ti. (Ti pere sebe.) alamos de nos. Nos f (Mi govorimo o sebi.) O pintar nao trouxe o quadro consigo. (Slikar nije donio sa sobom sliku.)
Confiamos em v6s. Povratna zamjenica

l.
Nenaglaeni oblik
Naglaeni oblik
lice
me
(se; si)
mim, comigo
(sebe; sebi; sa sobom)
(Imamo povjerenja u vas.) Nao ha discordancia entre elas. (Meu njima nema neslaganja.)
Jednina
2. lice 3. lice
l.
te
(se; si)
ti, contigo
Ako je naglaena osobna zamjenica u slubi objekta praena prijedlogom com ('s', 'sa'), njezin oblik tada glasi:
com igo contigo connosco convosco com ele com ela com eles com elas Estive com ele agora mesmo.
se
(se; si)
si, consigo
'sa mnom' 's tobom' 's nama' 's vama' 's njim' 's njom' 's njima' 's njima'
lice
nos
(se; si)
n6s, connosco
Mnoina
2. lice 3. lice
vos
(se; si)
v6s, convosco
U 3. licu upotrebljava se, meutim, u obliku:
se
(se; si)
si, consigo
Oblici povratne zamjenice u mnoini upotrebljavaju se tako er za izraavanje uzajamnosti neke radnje: Carlos e eu abrar;amo-nos. (Carlos i ja smo se zagrlili.)
(Upravo sad sam bio s njim.) Kada su pak zamjenice popraene s outros ('drugi')' mesmos ('isti'), pr6prios ('sami'), todos ('svi'), ambos ('oba') i bilo kojim bro jem, tada se umjesto connosco i convosco upotrebljavaju oblici com n6s i com v6s:
Tera de resolver isto com v6s mesmos.
Uporaba osobnih zamjenica s prijedlozima

Naglaene osobne zamjenice u slubi objekta (izravnog i neiz ravnog) upotrebljavaju se iskljuivo s prijedlogom koji im pret hodi: Fez isto para mim. (Uinio je to za mene.) Gosto de ti. (Volim te.) A ele cabe decidir. (Na njemu je da odluL)
Orai por n6s.
(Morat e to rijeiti s vama samima.)

Saiu com n6s tres.
(Izaao je s nama trima.)
(Moli za nas!)
Iza prijedloga aJora, Jora, excepto, menos, salvo ('osim') upotrebljavaju se oblici eu i tu: Toda a gente desconfiava disso, menos eu. (Svi su sumnjali u to osim mene.)
tirante
Gramatika tradicija preporuuje upotrebu naglaenih osob nih zamjenica u slubi objekta i poslije prijedloga entre ('izme u') : Poi um duelo entre mim e eleo (Bio je to dvoboj izmeu mene i njega.) U govornom jeziku prevladava, meutim, upotreba osobnih zamjenica u slubi subjekta (to je ve poelo prodirati i u knji evni jezik): Entre eu e tu niio existe nenhum problema. (Izmeu mene i tebe ne postoji nikakav problem.) S prijedlogom ate ('do') upotrebljavaju se naglaene osobne zamjenice u slubi objekta: mim, ti i dr.: Um grito chegou ate mim. (Do mene je dopro krik.)
me + os = mos te + os = tas lhe + os = lhos nos + [Ij as = no-los vos + [l] os = vo-los lhes + os = Ihas
me + as = mas te + as = tas lhe + as = lhas nos + [Ijas = no-las vos + [Ijas = vo-las lhes + as = Ihas
M jesto nenaglaenih osobnih zamjenica

Bilo da je rije o nenaglaenoj osobnoj zamjenici u slubi iz ravnog ili u slubi neizravnog objekta, njezino uobiajeno mjesto u europskom portugalskom u naelu je iza glagola (enklitika):
Parece-me que estds enganado.
Ako, meutim, ate znai 'ak', osobne zamjenice upotrebljava ju se u slubi subjekta: Ate eu fui ao Ministerio. (ak i ja sam iao u ministarstvo.)
(ini mi se da se vara.) U futuru i kondicionalu ona se umee unutar glagolskog obli ka (mezoklitika): calar-me-ei, calar-me-ia ('uutjet u', 'uutio bih'), a ispred glagola (dakle kao proklitika) obino se pojavljuje samo u sljedeim situacijama:
Kombinacije i kontrakcije nenaglaenih osobnih zamjenica u slubi objekta

Kada se u istoj reenici nau dvije nenaglaene osobne zamje nice u slubi objekta, jedna u slubi izravnog, a druga u slubi neizravnog, mogu se kombinirati na sljedei nain: me + o = mo te + o = to lhe + o = lho nos + [Ijo = no-lo vos + [Ijo = vo-lo lhes + o = lho me + a = ma te + a = ta lhe + a = lha nos + [lja no-la
=
u reenicama koje sadre negaciju izraenu rijeima: niio (ne), nunca (nikad), jamais (nikad), ninguem (nitko), nada (nita) :
Niio sei como te chamas.
(Ne znam kako se zove . )

Ninguem me disse que estavam doentes.
(Nitko mi nije rekao da su bolesni.)
u reenicama koje poinju upitnim zamjenicama i prilozima:

Quem me busca a esta hora?
vos + [Ija = vo-la lhes + a = lha
(Tko me trai u ovo doba?)
Por que te assustas de cada vez?
(Zato se svaki put preplai?)
kada reenini subjekt koji se nalazi ispred glagola sadri neku od neodreenih zamjenica: ambos ('oba') , todo ('sav'), tudo ('sve'), alguem ('netko'), outro ('drugi'), qualquer ('bilo tko') i dr.:
Ambos se sentiam embara{:ados.
u usklinim i optativnim reenicama (tj. u reenicama koje iz raavaju elju):

Que Deus te aben{:oe!
(Oboje su se osjeali smeteno.)

Alguem lhe bate nas costas.
(Neka te Bog blagoslovi!)

Que o diabo o leve!
(Netko ga lupka po leima.) u rastavnim reenicama:

Ou as J az ela ou as J a{:o eu.
(Neka ga vrag odnese!)
u zavisno sloenim reenicama, ak i ako veznik nije naveden:

Quando me deitei, ela ja estava no quarto.
(Ili e ih napraviti ona, ili u ih napraviti ja.) U infinitivnom obliku glagola nenaglaena zamjenica moe stajati ispred i iza njega (pri emu, statistiki gledano, prevladava ova posljednja mogunost) :
Canta-Ihe cantigas para o embalar.
(Kada sam legao ona je ve bila u sobi.)

Que e que desejas te mande do Rio?
(to hoe da ti poaljem iz Ria?) Uz dosad navedene primjere, portugalski jezik tei proklitici:
(Pjeva mu pjesme da bi ga uspavala.)

Para assusta-Io, os soldados atiravam a esmo.
kada glagolu prethode prilozi ili priloni izrazi kao to su: bem (,dobro')' mal (,loe'), ainda ('jo'), ja ('ve'), sempre ('uvijek'), s6 ('samo', 'tek'), talvez (,moda') i dr.:
Ate a voz jti me parecia dif erente.
(Da bi ga preplaili, vojnici su nasumce pucali.) U glagolskim izrazima u kojima je glavni glagol u infinitivu nenaglaena zamjenica moe uvijek stajati iza infinitiva:
Veio visitar-me.
(ak mi se i glas ve inio drukijim.)

S6 depois se sentou no chao.
(Doao me je posjetiti.) Ispred ili iza pomonog glagola moe doi samo ako su ispu njeni prije navedeni uvjeti za proklitiku odnosno enklitiku. Kada glavni glagol ima oblik participa tada nenaglaena zam jenica ne moe stajati iza njega, ve se pojavljuje kao proklitika ili enklitika pomonog glagola, u skladu s prije iznesenim pravilima:
Tenho-o trazido sempre, s6 hoje e que o viste?
(Tek potom je sjeo na pod.)
kada inverzna reenica (odnosno reenica s obrnutim redosli jedom rijei) poinje izravnim objektom ili predikatom:
A grande noticia te dou agora.
(Veliku vijest ti sada priopujem.)

Razoavel lhe parecia a solu{:iio proposta.
(Uvijek ga nosim, zar si ga tek danas vidio?)

Arrepende-te do que me disseste e tudo te sera perdoado.
(Razumnim mu se inilo predloeno rjeenje.)
(Pokaj se za ono to si mi rekao i sve e ti biti oproteno.)
POSVOJNE ZAMJENICE (POSESIVI)
kada je imenica ve poblie odreena neodreenim lanom, brojem, pokaznom ili neodreenom zamjenicom:
Recebi um telegrama teu.
Oblici posvojnih zamjenica

Hrvatskijezik Portugalski jezik
(Dobio sam tvoj brzojav.)

Notaste esse erro seu?
moj, moja, moji, moje tvoj, tvoja, tvoji, tvoje njegov, njegova, njegovi, njegove njezin, njezina, njezini, njezine (Va, Vaa, Vai, Vae) na, naa, nai, nae va, vaa, vai, vae njihov, njihova, njihovi, njihove
meu, minha, meus, minhas teu, tua, teus, tuas seu, sua, seus, suas
(Jesi li primijetio tu njegovu pogreku?)

Ela aceitou certas ideias nossas.
(Prihvatila je neke nae zamisli.)
u izravnim upitima:
E apenas impressilo minha?
nosso, nossa, nossos, nossas vosso, vossa, vossos, vossas seu, sua, seus, suas
(Je li to samo moj dojam?) u emfatinim konstrukcijama:

Ja za se vilo trinta anos, Deus meu!
(Ve je tomu trideset godina, Boe moj!) Da bi se izbjegla dvoznanost posvojne zamjenice seu (uolji va i u prethodnoj tablici), obino se upotrebljava kontrakcija pri jedloga de ('od') i osobnih zamjenica ele, ela, eles, elas: dele, dela, deles, de1as. Tako emo umjesto o seu pai rei: o pai dele ('njegov otac') , o pai dela ('njezin otac') , o pai deles, o pai delas ('njihov otac), odnosno o pai do Senhor, o pai de v: Ex.a ili o pai de Voce ('Va otac,).
POKAZNE ZAMJENICE (DEMONSTRATIVI)
Oblici pokaznih zamjenica

Promjenljive Zenski rod Nepromjenljive
M jesto posvojnih zamjenica

Posvojna zamjenica redovito prethodi imenici koju odreuje: Cada um tratava do seu cilo. (Svatko se brinuo o svom psu.) U sljedeim primjerima moe, meutim, stajati i iza nje, i to: kada imenica nije popraena odreenim lanom: Esperava noticias tuas para de novo te escrever. (ekao sam tvoje vijesti kako bih ti ponovno pisao.)
Muki rod
este
(ovaj)
estes
(ovi)
esta
(ova)
estas
(ove)
isto
(ovo)
esse
(taj)
esses
(ti)
essa
(ta)
essas
(te)
isso
(to)
aquele aqueles
(onaj) (oni)
aquela aquelas
(ona) (one)
aquilo
(ono)
Svi navedeni oblici mogu se spojiti s prijedlozima de i em, pa dobivamo:

Promjenljive Muki rod enski rod Nepromjenijive
neste nesse
nestes nesses
nesta nessa
nestas nessas
nisto nisso naquilo
naquele naqueles odnosno:
naquela naquelas
Promjenljive Muki rod enski rod
Nepromjenijive
deste desse
destes desses
desta dessa
destas dessas
disto disso daquilo
daquele daqueles
daquela daquelas
acold ('tamo', 'ondje') i dr., ili pak rijeju mesmo, odnosno proprio ('ba', 'upravo') : Este aqui jd pagou. (Ovaj ovdje je ve platio.) Esse ai e utilzdvel? (Taj tu se moe iskoristiti?) Esse mesmo deu-me dinheiro. (Ba taj mi je dao novac.) Kao demonstrativi mogu se upotrijebiti i zamjenice o, a, os, as, i to: a) kada se pojavljuju kao istoznanice zamjenica aquele(s), aquela(s), aquilo: Nao vejo o que esperei. (Ne vidim onog koga sam ekao.) b) kada u mukom rodu jednine zamjenjuju zamjenicu isto (is so, aquilo), a imaju ulogu izravnog objekta ili predikata: Nao cuides que nao era sincero, era-o. (Ne misli da nije bio iskren, bio je.)
Pokazne se zamjenice mogu spojiti i s neodreenom zamjeni com outro ('drugi') , no takve kontrakcije u suvremenom se portu galskom jeziku uglavnom izbjegavaju kao zastarjele:
M jesto pokaznih zamjenica

Kao i posvojna, i pokazna zamjenica redovito prethodi imenici koju odreduje: Estes homens e estas mulheres nasceram para trabalhar. (Ovi mukarci i ove ene rodeni su za rad.) U odreenim primjerima moe, medutim, stajati i iza nje, i to ponajvie kad se eli poblie odrediti ve spomenuta imenica ili radi posebnog isticanja imenice koja prethodi pokaznoj zamjeni ci: A tendencia como esta tambem se manifesta no ciclo mais conhecido da coleetanea, ciclo esse que abrange sete sonetos. (Takva se tendencija oituje i u najpoznatijem ciklusu zbirke, ciklusu koji obuhvaa sedam soneta.) Maria jose, essa, era mais inteligente do que o que se pensa va. (Maria Jose, ta [vam] je bila pametnija no to se mislilo.)
estoutro esseoutro aqueloutro
estoutros essoutros aqueloutros
estoutra essoutra aqueloutra
estoutras essoutras aqueloutras
Zatim, demonstrativi se mogu i pojaati, i to uglavnom prilo zima aqui ('ovdje'), ai (,tu'), ali ('ondje'), cd ('ovdje'), ld ('ondje') ,
ODNOSNE ZAMJENICE (RELATIVI) Promjenljive Muki rod enski rod Nepromjenijive
Uz ostale prijedloge i prijedlone izraze uglavnom se, ili ak obvezatno, upotrebljava zamjenica o qual:
A rapariga sobre a qual te f alei e muito bonita.
(Djevojka o kojoj sam ti govorio vrlo je lijepa.) Ta se zamjenica upotrebljava i kao partitivna estica poslije nekih neodreenih zamjenica, brojeva ili superlativa:
Era pai de uns sete ou oito filhos, alguns dos quais ja principia vam a ajuda-Io.
o qual os quais
(koji) (koji)
a qual
(koja)
as quais
(koje)
que
(koji, koja, koje, to)
cujo
(iji)
cujos
(iji)
cuja
(ija)
cujas
(ije)
quem
(koji, koja, koje)
quanto quantos
(koji, to)
quanta quantas
(koja, to) (koje, to)
(Bio je otac sedmero ili osmero djece, od kojih su mu neka ve poela pomagati u radu.)
Kako u francuskom i panjolskom, tako je i u portugalskom os novna i najee upotrebljavana odnosna zamjenica que. Nep romjenljiva je i ima jednak oblik za jedninu i mnoinu, bez raz like je li rije o osobama, ivotinjama ili stvarima: O homem que esta a f alar e o meu irmilo. (ovjek koji govori moj je brat.) Ako se odnosi na cijeli prethodni izraz ili reenicu, zamjenica que moe biti popraena demonstrativom o, odnosno imenicom coisa ('stvar) ili kojom drugom slinom rijei, ime se taj izraz ili reenica saimlje: Achou mais prudente que eu me saf asse, o quefiz tilo depressa quanto pude. (Uinilo mu se pametnijim da umaknem, to sam u najkraem moguem roku i uinio.) Katkad, meutim, u takvim primjerima demonstrativ o (ili imenica coisa i sL) moe i izostati: A uma pergunta assim, a rapariga nilo sabia que responder. (Na takvo pitanje djevojka nije znala to bi odgovorila.) Kad je rije o prijedlozima, openito se moe rei da se zamje nica que u naelu upotrebljava iza jednoslonih prijedloga a, com, de, em i por. Indicou-Ihe um hotel, de que ele tomou nota. (Upozorio ga je na neki hotel koji si je ovaj zabiljeio.)
Zamjenica quem u suvremenom se portugalskom jeziku upot rebljava iskljuivo za osobe, a za stvari samo ako su personifi cirane.
A mim quem me converteu foi eleo
(Mene je obratio upravo on.) Kao isti relativ, quem znaenjem odgovara zamjenici o qual i uvijek je praen prijedlogom: A senhora a quem cumprimentei e a esposa dele. (Gospoa koju sam pozdravio njegova je ena.) ili (Gospoa to sam je pozdravio njegova je ena.)
Zamjenica cujo osobita je po tome to neposredno prethodi imenici na koju se odnosi. Budui da je istQdobno i relativ i de terminativ, ne moe se upotrebljavati s lanom jer ga ve uk ljuuje u svoju upotrebu. S imenicom koju oznauje slae se u rodu i broju:
O homem cujo casaco e azul e o meu pai.
(ovjek iji je kaput plav moj je otac.)
Kao odnosna zamjenica, quanto je uvijek praen neodree nom zamjenicom tudo (odnosno todos ili todas) koja mu pret hodi:
Em tudo quanto olhei, fiquei em parte.
(U svemu to vidjeh ostadoh po strani.)
UPITNE ZAMJENICE
NEODREENE ZAMJENICE
Upitne su zamjenice u portugalskom que ('to'), quem ('tko'), qual ('koji') i quanto (,koliko') . Podjednako se upotrebljavaju u iz ravnim i u neizravnim pitanjima: Que trabalho estilo a J azer? (Kakav to posao rade?) Diga-me que trabalho estilo aJ azer. (Recite mi kakav to posao rade.) Quem disse tal coisa? (Tko je to rekao?) Ignoramos quem disse tal coisa. (Ne znamo tko je to rekao.) Qual dos livros preJ eres? (Koju knjigu vie voli?) Nilo sei qual dos livros preJeres. (Ne znam koju knjigu vie voli.) Quantos passageiros desembarcaram? (Koliko se putnika iskrcala?) Pergunta quantos passageiros desembarcaram! (Pitaj koliko se putnika iskrcala!) Navedene se upitne zamjenice esto upotrebljavaju i u uskli nim reenicama, odnosno kao sastavni dio uzvika, poprimajui (prema kontekstu) razliite osjeajne nijanse: Que inocencia! Que alegria! (Kakva bezazlenost! Kakva radost!)
Napomena: Kad se nae unutar reenice, upitnoj zamjenici que esto
Neodreene zamjenice mogu biti promjenljive i nepromjenIji ve. Evo tablinog pregleda najvanijih:
Promjenljive Muki rod
Jednina
enski rod Mnoina

Jednina
Nepromjenljive
Mnoina
algum
(neki)
alguns
(neki)
alguma
(neka)
algumas
(neke)
alguem
(netko)
nenhum
(nijedan)
nenhuns
(nijedni)
nenhuma
(nijedna)
nenhumas
(nijedne)
ninguem
(nitko)
todo
(sav)
outra
todos
(svi)
outros
toda
(sva)
o utra (druga)
todas
(sve)
outras
tudo
(sve)
outrem
(drugi)
(drugi)
(druge)
(drugi)
muito
(mnogi)
muitos
(mnogi)
muita
(mnoga)
muitas
(mnoge)
cada
(svaki, svaka, svako)
pouco
(malo)
poucos
(malo)
pouca
(malo)
poueas
(malo)
nada
(nita)
certo
(izvjesni)
certos
(izvjesni)
certa
(izvjesna)
certas
(izvjesne)
algo
(neto)
vario
()
-
varios
(nekoliko)
varia
()
-
varias
(nekoliko)
tantas
quem quer
(bilo tko)
prethodi odreeni lan: Disseste-lhe o que tinhas ouvido? Uesi li mu rekao to si uo?) Kad se pak nae na kraju reenice ili je izdvojeno, upitno se que osamo staljuje i dobiva naglasak: O que? Ainda niio chegou? ( to? Zar jo nije stigao?) Para que tanta discusstio? (emu tolika diskusija?)
tanto
(tolik)
tantos
(toliki)
tanta (tolika)
(tolike)
quanto
(kolik)
quantos
(koliki)
quanta
(kolika)
quantas
(kolike)
qualquer
(bilo koji)
quaisquer
(bilo koji)
qualquer
(bilo koja)
quaisquer
(bilo koje)
?vije ?eodre?ene zamjenice algum i outro mogu se spojiti s pnjedloZIma de I em, pa dobivamo:
-
Cada
dalgum dalguma dalguns dalgumas
nalgum nalguma nalguns nalgumas, noutro noutra noutros noutras.
Kad nije vezana uz imenicu, zamjenica cada moe se upotrijebiti samo u sintagmi cada um (a) ili cada qual:
Cada um espera o milagre.
(Svatko oekuje udo.)

Cada qual conhece a vida dela.
odnosno:
do utro do utra do utros do utras
(Svatko poznaje njezin ivot.) Ispred glavnog broja moe poprimiti znaenja to emo ih ilustrirati sljedeim dvama primjerima:
De cada duzia de ovos que vendeu, a metade era lucro.
Takve se o ?trkcije, meutim, u suvremenom portugalskom . . . . JezIku sve Vise IzbjegavajU kao zastarjele.
(Od svakog tuceta jaja to ga je prodao polovica je bila ista do bit.)

Vinha ver-me cada tres dias.
(Posjeivala me je svaka tri dana.)
Osobitosti nekih neodreenih zamjenica

Algum i nenhum
Certo
Kad se nae ispred imenice, zamjenica algum ima pozitivnu .. vrIjednost:

Ele sabe alguma coisa.
Certo je neodreena zamjenica samo kad se nalazi ispred ime nice. Tada se obino isputa neodreeni lan koji bi inae trebalo staviti ispred imenice, no ako se on ipak upotrijebi, imenica pos taje manje neodreena, 'prisnija': O rosto da rapariga tinha uma certa grafa.
(On neto zna.) Kad se, meutim, nae iza imenice, ta zamjenica u suvremenome portugalskom jeziku dobiva negativnu vrijednost:
Nao escreveu, que eu saiba, livro algum.
(Djevojino lice nije bilo sasvim lieno stanovite draesti.) Ako se certo nalazi iza imenice, tada postaje pridjev sa znaenjem 'siguran', 'izvjestan', 'toan', 'pouzdan':
[dade certa nao sei.
(Koliko ja znam, nije napisao nijednu knjigu.) Kad je pak zamjenica nenhum popraena negacijom (nao) ' moe poprimiti vrijednost neodreenog lana:
Nao Jui nenhum vaqueiro, mas sim honrado pastor.
(Tonu dob ne znam.) Pridjev postaje i kad se u poredbenim izrazima nae iza prilo ga tao:
Estou tao certa do que digo como da luz que nos alumia.
(Nisam bio [nikakav] kravar, ve asni pastir.)
(Toliko sam siguran u ono to kaem koliko sam siguran u svjetlost to nas obasjava.)
Naa Nada znai 'nita', no katkad moe znaiti i 'togod', odnosno 'neto', kao u upitnim nijenim reenicama tipa: O capitao nao come nada? Uedete li togod, kapetane?) Uz pridjev ili neprelazni glagol moe imati i prilonu funkciju: Nao foi nada caro. (Uope nije bilo skupo.) Outro
(Sukob je probudio sav zavod.)

Todo ele tinha s6 pele e osso.
(Sav je bio kost i koa.) U mnoini, meutim, oznaava brojanu ukupnost (bilo da se nalazi ispred ili iza imenice) : Todos os homens caminhavam em silencio. (Svi su mukarci stupali u tiini.) Ispred pridjeva ili participa moe znaiti 'potpuno', 'posve':
Esta todo confuso.
Kad je rije o zamjenici outro, ponajprije valja razlikovati izraz outro dia (ili o outro dia) u znaenju 'neki dan', 'prije nekoliko da na', od izraza no outro dia (ili ao outro dia) u znaenju 'idui dan': Outro dia disse-me que estava doente. (Neki mi je dan rekao da je bolestan) No outro dia, de manha, o navio partiu. (Idueg dana ujutro brod je isplovio.) Rije outro moe se upotrijebiti i kao pridjev u znaenju 'razli it', 'promijenjen', 'nov:
Entrei em casa outro homem.
(Potpuno je smeten.)
Tuo
Zamjenica tudo odnosi se na stvari, ali se moe odnositi i na osobe:

Aqui na casa tudo dorme.
(Ovdje u kui sve spava.)
Neki ustaljeni izrazi s neodreenim zamjenicama

Napomenimo na kraju da se prilian broj neodreenih zamje nica pojavljuje i u ustaljenim izrazima tipa: 'tko god da bio' seja quem f or seja qualfor 'koji god da bio', 'kakav god da bio' 'kakav god da bio' i dr. qualquer que seja
(Uoh u kuu kao nov ovjek.)

Qualquer
Zamjenica qualquer moe katkad imati i pogrdno znaenje, osobito kad joj prethodi neodreen lan: Nao e uma qualquer coisa, nao! (Nije to maji kaalj!)
Too
Kad se, u jednini, nae iza imenice ili ispred osobne zamjeni ce, todo znai 'sav, 'itav, 'cjelokupan': O conflito acordou o colegio todo.
BROJEVI
U portugalskom jeziku postoje etiri vrste brojeva: glavni (car dina is), redni (ordinais), umnoni (multiplicativos) i razlomaki (jraccionarios). U prvoj tablici prikazat emo glavne i redne, a u drugoj umnone i razlomake brojeve.
Znamenka
l
Glavni broj
(jedan)
Redni broj
um
primeiro
(prvi)
2 3 4 5 6 7 8 9 10
II
dois
(dva)
segundo
(drugi) (trei)
trs
(tri)
terceiro quarto
(etvrti) (peti)
quatro
(etiri)
cinco
(pet) (est) (sedam) (osam) (devet) (deset) (jedanaest) (dvanaest) (trinaest)
quinto sexto
(esti)
seis
sete oito
setimo
(sedmi)
oitavo
(osmi) (deveti)
nove dez
nona
decimo
(deseti)
onze doze
undeimo (decirno primeiro)

(jedanaesti) (dvanaesti) (trinaesti)
12 13
duodecimo (decirno segundo) decimo terceiro
treze
14 15 16 17 18 19 20 21 30 40 50 60 70 80 90 100 200 300
catorze
(etrnaest)
decimo quarto
(etrnaesti)
400 500 600 700 800 900 1 000 10 000 100 000 1 000 000
quatrocentos
(etiristo)
quadrigentesimo
(etiristoti)
quinze
(petnaest)
decimo quinto
(petnaesti)
quinhentos
(petsto)
quingentesimo
(petstoti)
dezasseis (dezesseis)
(esnaest)
decimo sexto
(esnaesti)
seiscentos
(esto)
seiscentesimo (sexcentesimo)
(estoti)
dezassete (dezessete)
(sedamnaest)
decimo setimo
(sedamnaesti)
setecentos
(sedamsto)
septingentesimo
(sedamstoti)
dezoito
(osamnaest)
decimo oitavo
(osamnaesti)
oitocentos
(osamsto)
octingentesimo
(osamstoti)
dezanove (dezenove)
(devetnaest)
decimo nono
(devetnaesti)
novecentos
(devetsto)
nongentesimo
(devetstoti)
vinte
(dvadeset)
vigesimo
(dvadeseti)
mil
(tisuu)
milesirno
(tisuiti)
vinte e um
(dvadeset jedan)
vigesimo primeiro
(dvadeset prvi)
dez mil
(deset tisua)
dez milesimos
(desettisuiti)
trinta
(trideset)
trigesimo
(trideseti)
cem mil
(sto tisua)
cem milesimos
(stotisuiti)
quarenta
(etrdeset)
quadragesimo
(etrdeseti)
um milhao
(milijun)
milionesimo
(milijunti)
cinquenta
(pedeset)
quinquagesimo
(pedeseti)
sessenta
(ezdeset)
sexagesirno
(ezdeseti)
Umnoni brojevi
duplo (dobro, duplice)
(dvostruk)
Razlomaki brojevi
meio (metade)
(polovina)
setenta
(sedamdeset)
septuagesimo
(sedamdeseti)
triplo (triplice)
(trostruk)
oitenta
(osamdeset)
(um) tero (tera parte)

(treina)
octogesimo
(osamdeseti)
noventa
(devedeset)
nonagesirno
(devedeseti)
quadrupIo
(etverostruk)
(um) quarto (quarta parte)

(etvrtina)
cem
(sto)
centesimo
(stoti)
quintupIo
(peterostruk)
(um) quinto (quinta parte)

(petina)
duzentos
(dvjesto)
ducentesimo
(dvjestoti)
sextuplo
(esterostruk)
(um) sexto (sexta parte)

(estina)
trezentos
(tristo)
tricentesimo (trecentesimo)
(tristoti)
septupIo
(sedmerostruk)
(um) setimo (setima parte)

(sedmina)
"
6ctuplo
(osmerostruk)
(um) oitavo (oitava parte)

(osmina)
nonupio
(deveterostruk)
(um) nona (nona parte)

(devetina)
decupio
(deseterostruk)
(um) decimo (decima parte)

(desetina)
undecupio
(jedanaesterostruk)
(um) undecimo (undecima parte, onze avos)

(jedanaestina)
duodecupio
(dvanaesterostruk)
(um) duodecirno (duodecima parte, doze avos)

(dvanaestina)
Umnoni brojevi su nepromjenljivi kada imaju vrijednost imenica: Podia ser meu aviJ, tem o triplo da minha idade. (Mogao bi mi biti djed, triput je stariji od mene.) Kada, meutim, imaju vrijednost pridjeva, mijenjaju rod i broj: Costuma tomar o remedio em doses duplas. (Ima obiaj uzimati lijek u dvostrukim dozama.) Ipak dva oblika umnonog broja duplice i triplice- mijenjaju samo broj: eram-se alguns saltos triplices. (Izvedeno je nekoliko trostrukih skokova.)
-
centupio
(stostruk)
(um) centesimo (centesima parte)

(stotnina)
Od glavnih brojeva enski rod dobivaju brojevi um i dois te stotice poevi od dvjesto: um dois uma duas duzentos trezentos duzentas trezentas
Razlomaki pak brojevi slau se s glavnim brojevima koji oz nauju broj dijelova: Li um tert;o e Carlos leu dois teros do livro. (Proitao sam treinu knjige, a Carlos je proitao dvije treine.)
Uporaba glavnih brojeva
Brojevi milhtio, bilhtio ('bilijun'), trilhtio ('trilijun') i dr. ponaa ju se kao imenice koje variraju u broju: dois milh6es ('dva miliju na'), vinte trilhOes (,dvadeset trilijuna'), a zamjenica ambos, kada zamjenjuje os dois mijenja rod: ambos os pes ('dvije noge'), ambas as mtios ('dvije ruke'). Redni brojevi mijenjaju rod i broj: primeiro
(prvi)
primeira
(prva)
primeiros
(prvi)
prirneiras
(prve)
vigesimo
(dvadeseti)
vigesima
(dvadeseta)
vigesimos
(dvadeseti)
vigesimas
(dvadesete)
U glavne brojeve obino se uvrtava i nitica ili nula (zero) ko ja ima vrijednost apozicije: grau zero (nula stupnjeva) Broj 1 00 ima dva oblika: cem i cento. Oblik centa danas se rabi samo za tvorbu brojeva izmeu 100 i 200: centa e dois homens ('stotinu i dva ovjeka'), u izrazu cem por centa ('sto posto') te kao imenica (kojoj obvezatno prethodi lan) : Comprou um centa de bananas. (Kupio je stotinu banana.) Stotice, desetice i jedinice meusobno se povezuju veznikom e ('i') : 2 1- vinte e um
159
-
centa e cinquenta e nove
Veznik se ne upotrebljava izmeu tisuica i stotica, osim kad broj zavrava stoticom s dvije nitice: 1 959 - mil novecentos e cinquenta e nove, ali: 1 900 - mil e novecentos
Uporaba rednih odnosno glavnih umjesto rednih brojeva

u odreenom broju primjera u portugalskom se glavni broj moe zamijeniti rednim. Rednim se brojem oznauju stoljea te redoslijed vladara (kra ljeva, careva, papa) i dijelova nekog djela (poglavlja ili svesci knjige, glazbeni stavci i sL) , ali samo do deset, dok se od jeda naest nadalje upotrebljava glavni broj, i to uvijek i iskljuivo kada je broj iza imenice: Gregorio VII (setimo) 'Grgur VIL' Joao Paulo II (segundo) 'Ivan Pavao II.' acto III (terceiro) 'in III.' canto VI (sexto) 'pjevanje VI.' Joao XXIII (vinte e tres) 'Ivan XXIII.' seculo XXI (vin te e um) 'XXI. stoljee' capitulo xl (onze) 'XI. poglavlje' tomo XVI (dezasseis) 'XVI. svezak' Kada je pak ispred imenice, upotrebljava se glavni broj: decimo seculo 'deseto stoljee' terceiro acto 'trei in' sexto canto 'esto pjevanje' vigesimo primeiro seculo 'dvadestprvo stoljee' decimo primeiro capitulo 'jedanaesto poglavlje' U nabrajanju zakonskih lanaka i dekreta redni se broj upot rebljava do devet, a od deset nadalje upotrebljava se glavni broj: artigo 1 0 (primeiro) 'lanak prvi' artigo 90 (nono) 'lanak deveti'
'lanak deseti' artigo 75 (setenta e cinco) 'lanak sedamdeset peti' Za oznaivanje dana u mjesecu, godina i sati rabe se glavni brojevi: Chegamos as seis horas do dia treze de Maio do ano dois mil e um. (Stigli smo u est sati dana trinaestog svibnja godine dvije ti sue i prve.) U navoenju brojeva stranica i listova knjige, kua, stanova, hotelskih soba, brodskih kabina i sjedala u dvorani ili prijevoz nom sredstvu upotrebljavaju se glavni brojevi, pri emu se podrazumijeva isputena rije numero (broj) : pagina 3 (tres) '3. stranica' 'kabina (broj) 4' cabina 4 (quatro) quarto 1 9 (dezanove) 'soba (broj) 1 9' Ako, meutim, broj prethodi imenici, upotrebljavaju se redni brojevi: terceira pagina, quarta cabina, decimo nono quarto.
artigo 10 (dez)
GLAGOLI
Klasifikacija portugalskih glagola
Portugalske glagole obino se razvrstava u est kategorija (uk ljuujui i konjugaciju koja u strogom smislu i ne pripada gla golskim kategorijama). To su: broj (numero), lice (pessoa), nain (modo), vrijeme (tempo), stanje (voz) i konjugacija (con juga{:iio).
(plural).
L U prvoj kategoriji razlikujemo jedninu (singular) i mnoinu 2. U drugoj kategoriji razlikujemo tri glagolska lica: l. ja (eu), od nosno mi (n6s), 2. ti (tu), odnosno vi (v6s), 3. on (ele) i ona
(ela), odnosno oni (eles) i one (elas).
3. U treoj kategoriji razlikujemo etiri glagolska naina: indika
tiv (indicativo), konjunktiv (conjunctivo), kondicional (futuro do preterito) i imperativ (imperativo) kojima neki gramatiari, kao posebnu skupinu, dodaju i tzv. nominalne glagolske obli ke (jormas nominais): osobni i neosobni infinitiv (infinitivo pessoal e impessoal), gerundiv ( gerundio) i particip (parti cipio). lost (preterito ili passado), sadanjost (presente) i budunost (futuro). no (voz activa), pasivno (voz passiva) i povratno ili refleksivno (voz rejlexiva).
4. U etvrtoj kategoriji razlikujemo tri glagolska vremena: pro
5. U petoj kategoriji razlikujemo tri glagolska stanja (lika): aktiv
6. U estoj kategoriji razlikujemo tri konjugacije obiljeene razli
itim samoglasnicima ispred zajednikog infinitivnog zavretka -r: konjugacija -ar: tip lavar 2. konjugacija -er: tip meter 3. konjugacija -ir: tip partir
l.
Prema kriterij fl:ksije portugalski se glagoli dijele na pravilne . (reulares), kOJI ul po emu ne odstupaju od konjugacijske pa radle (lavar, r:zeter, partir), nepravilne (irregulares), koji od . stupaJu od konjugacIJske paradigme (dar, estar, J azer, ser), abundantne (abundantes), koji imaju dva ili vie jednakovri jen oblika, to s njee odnosi na participe (pa tako, na pnmJer glagol aceztar Ima participe aceitado, aceito i aceite) te d efektivne (deJ ectivos), koji nemaju neke glagolske oblike (abo . !zr, J air). U tu posljednju skupinu gramatiari katkad ubrajaju l bezhne glagole (verbos impessoais, verbos unipessoais) koji se upotrebljavaju samo u 3. licu jednine, odnosno u 3. licu jed nine i mnoine (chover, ladrar). Prea fu?kiji glagoli u portugalskom dijele se na glavne . rprz:zczpazs) l pomon (auxiliares). Glavni glagoli su oni koji ImajU potpuno znaenje, tvorei samu reeninu jezgru:
Estudo portugues.
Pomoni glagoli i njihova uporaba

U portugalskom jeziku najvie se rabe pomoni glagoli ter (,imati'), ha ver ('postojati'; imati'), ser (,biti') i estar ('biti') . Od osta lih glagola koji u nekim prilikama mogu biti pomoni glagoli valja navesti glagole ir (,ii'), vir ('doi'), andar (,hodati', 'ii'), ficar ('ostati') i acabar (,zavriti'). Na svakog pojedinog od njih osvrnut emo se ukratko u iduem prikazu.
Teri haver upotrebljavaju se: a) s participom glavnoga glagola za tvorbu sloenih vremena (u aktivu) kojima se oznauje da je neka radnja zavrena, ponov ljena ili nastavljena:
Tenho Jeito exercicios.
(I dalje vjebam.)
Havfamos comprado livros.
(U im portugalski.)
Resolverei este problema.
(Bili smo kupili knjige.) b) s infinitivom glavnoga glagola kojemu prethodi prijedlog de za izraavanje obveze (moranja, trebanja) ili vrste nakane da se to uini:
Tenho de J azer exercicios.
(Rijeit u ovaj problem.)

Comprei um livro.
(Kupio sam knjigu.) P? moni su pak oni glagoli koji, lieni posve iIi djelomino vlastIta znaenja, stoje uz nominalne glagolske oblike glavnog gla ?ola tvorei s njima izraze koji poprimaju posebne znaenjske ni Janse:
Tenho estudado portugues.
(Moram vjebati.)
Havemos de comprar livros.
(Moramo kupiti knjige.) iIi: (Kupit emo knjige po svaku cijenu.)
(Studiram portugalski.; tj. 'Poeo sam ga studirati i jo uvijek ga studiram'.) Hei-de resolver este problema. (Svakako moram rijeiti ovaj problem.) iIi (vrsto sam nakanio rijeiti ovaj problem.)
Um livro Joi comprado por mim.
Ser se upotrebljava s participom glavnoga glagola za tvorbu pasiva kojim se izraava radnja:
Exercicios J oram J eitos por mim.
(Ja sam kupio knjigu.)
(Ja sam vjebao.) Livros sero comprados por n6s. (Mi emo kupiti knjige.)
Estarse upotrebljava: a) s participom glavnoga glagola za tvorbu pasiva kojim se izra ava stanje: Estou arrependido do que fiz. (Kajem se za ono to sam uinio.) Estamos bebedos. (Pijani smo.) b) s infinitivom glavnoga glagola kojem prethodi prijedlog a ili gerundiv za oznaivanje trajanja neke radnje: Estava a ouvir mUsica. ili Estava ouvindo musica. (Sluao je glazbu.) e) s infinitivom glavnog glagola kojem prethodi prijedlog para za izraavanje radnje koja e se uskoro neizbjeno dogoditi ili za izraavanje namjere da se ostvari radnja izraena glavnim gla golom: O aviao esta para chegar. (Zrakoplov samo to nije stigao.)
Os convidados iam chegando de autom6vel.
(Uzvanici su malo pomalo pristizali automobilom.) b) s infinitivom glavnoga glagola za izraavanje vrste nakane da se obavi neka radnja ili za izraavanje sigurnosti da e ta rad nja biti ostvarena u bliskoj budunosti:
Vou procurar o medico.
(Potrait u lijenika.) O navio vai partir. (Laa e krenuti.)
Vir se upotrebljava:
a) s gerundivom glavnoga glagola za izraavanje radnje koja se odvija postupno (vidi takoer glagol ir):
Vinha rompendo a madrugada.
(Svanjivalo je.)
Venho tratando desse assunto.
Ha dias estou para visita-Io.
(Vodim brigu o tome.) b) s infinitivom glavnoga glagola da se naznai kretanje prema odreenom eilju ili namjera da se obavi neka radnja:
azer compras. Veio f
(Ve par dana se spremam posjetiti ga.) d) s infinitivom glavnoga glagola kojem prethodi prijedlog por ka ko bi se naznailo da se radnja koja je ve trebala biti ostvare na jo nije ostvarila: O trabalho esta por terminar. (Trebalo bi dovriti posao.) A carta ficou por escrever. (Trebali bismo napokon napisati pismo.)
(Otiao je u kupovinu.)
Vieste interromper-me o trabalho.
(Doao si me prekinuti u poslu.) e) s infinitivom glavnoga glagola kojem prethodi prijedlog a za iz raavanje konanog rezultata neke radnje:
Vim a saber disso muito tarde.
Ir se upotrebljava: a) s gerundivom glavnoga glagola za izraavanje radnje koja se zbiva postupno ili se ponavlja nekoliko puta: O navio ia encostando ao cais. (Brod je postupno pristajao uz obalu.)
(Doznao sam za to vrlo kasno.)

O inquerito veio a esclarecer esse problema.
(Istraga je razjasnila taj problem.)
d) s infinitivom glavnoga glagola kojem prethodi prijedlog de za izraavanje radnje koja je netom zavrena: Eles vern de chegar. (Oni su upravo doli.)
Nomenklatura najeih glagolskih oblika

Budui da se portugalski nazivi za oznaivanje glagolskih obli ka prilino razlikuju od hrvatskih, navodimo najee upotreblja vane izraze:
Portugalski Hrvatski
Andar se, slino glagolu estar, upotrebljava s infinitivom glav
noga glagola kojemu prethodi prijedlog a ili gerundivom kako bi se izrazilo trajanje neke radnje: Ando a ler os cldssicos. ili Ando lendo os c1assicos. (Ve due vrijeme itam klasike.)
Ficar se upotrebljava:
presente preterito imperfeito preterito perfeito preterito perfeito composto preterito mais-que-perfeito
prezent imperfekt aorist perfekt pluskvamperfekt
a) za tvorbu pasiva kojim se izraava promjena stanja: Ficou rnolhado. (Smoio se.) b) s infinitivom glavnoga glagola kojem prethodi prijedlog a ili gerundivom za izraavanje trajanja radnje koja se uobiajeno obavlja ili koja traje due od one izraene glagolom estar: Ficava a can tar ili: Ficava cantando. (Obiavala je pjevati.) ili: (Pjevala je.) c) s infinitivom glavnoga glagola kojem prethodi prijedlog por ka ko bi se naznailo da se radnja koja je ve trebala biti ostvare na jo nije ostvarila (vidjeti takoer glagol estar) : O trabalho ficou por terrninar. (Trebalo bi zavriti posao.)
preterito mais-que-perfeito anterior pretproio sloeno vrijeme futur I. futuro do presente futuro do presente composto futuro do preterito futuro do preterito composto participio regular participio irregular futur II. (egzaktni) kondicional sadanji kondicional proli pravilni particip nepravilni particip
Acabar se upotrebljava s infinitivom glavnog glagola kojem
prethodi prijedlog de za izraavanje netom zavrene radnje: O aviao acabou de aterrar. (Zrakoplov je upravo sletio.)
Tablini prikaz jednostavnih glagolskih vremena pomonih glagola ter, haver, ser i estar
INDICATIVO
Presente
Preterito mas-que-per! eito
tivera tiveras tivera
houvera houveras houvera houveramos houvereis houveram
fora foras fora fOramos foreis foram
estivera estiveras estivera estiveramos estivereis estiveram
tenho tens tem temos tendes tem
hei Ms M havemos haveis hao
sou es e somos sois sao
estou estas esta estamos estais estan
tiveramos tivereis tiveram
Futuro do presente
Preterito imperj'eito
terei estava estavas estava estavamos estaveis estavam teras teni teremos tereis teran
haverei haven is havera haveremos havereis haverao
serei seras sera seremos sereis serao
estarei estaras estara estaremos estareis estarao
tinha tinhas tinha tinhamos tinheis tinham
havia havias havia haviamos havieis haviam
era eras era eramos ereis eram
Preterito perj' eito
Futuro do preterito
tive tiveste teve tivemos tivestes tiveram
houve houveste houve houvemos houvestes houveram
fui foste foi fomos fostes foram
estive estiveste esteve estivemos estivestes estiveram
teria terias teria teriamos terieis teriam
haveria haverias haveria haveriamos haverieis haveriam
seria serias seria seriamos serieis seriam
estaria estarias estaria estariamos estarieis estariam
CONJUNCTIVO
Presente
IMPERATIVO tem seja sejas seja sejamos sejais sejam esteja estejas esteja estejamos estejais estejam ter FORMAS NOMINAIS
Infinitivo impessoal
se havei sede
esta estai
tenha tenhas tenha tenhamos tenhais tenham
haja hajas haj a hajamos haj ais hajam
tende
haver
ser
estar
Preterito imper/eito
Infinitivo pessoaZ
tivesse tivesses tivesse tivessemos tivesseis tivessem
houvesse houvesses houvesse houvessemos houvesseis houvessem
fosse fosses fosse fOssemos fOsseis fossem
estivesse estivesses estivesse estivessemos estivessesis estivessem
ter teres ter termos terdes terem
haver haveres haver havermos haverdes haverem
ser seres ser sermos serdes serem
estar estares estar estarmos estardes estarem
Gerundio Futuro
tendo for fores for formos fordes forem estiver estiveres estiver estivermos estiverdes estiverem tido
havendo
sendo
estando
tiver tiveres tiver tivermos tiverdes tiverem
houver houveres houver houvermos houverdes houverem
Participio
havido
sido
estado
Paradigma jednostavnih glagolskih vremena pravilnih glagola triju konjugacija - aktivni oblik
INDICATIVO
Presente lavar (prati)
lava lavas
-
Preterito mais-que-perfeito
lavara lavaras lavara metera meteras metera meteramos metereis meteram partira partiras partira partlramos partireis partiram
meter (staviti)
meto metes mete metemos meteis metem
partir (otii)
parta partes parte partimos partis partem
lavaramos lavareis lavaram
lava lavarnos lavais lavam
Futuro do presente
lavarei lavaras meterei metenis metera meteremos metereis meterao partirei partiras partira partiremos partireis partirao
Preterito imperf eito

lavava lavavas lavava lavavamos lavaveis lavavam metia metias metia metlamos metieis metiam partia partias partia partfamos partieis partiam
lavara lavaremos lavareis lavarao
Preterito perfeito
lavei lavaste lavou lavamos lavastes lavaram meti meteste meteu meternos metestes meteram parti partiste partiu partimos partistes partiram lavaria lavarias lavaria lavariamos lavarfeis lavariam
Futuro do preterito
meteria meterias meteria meteriamos meterieis meteriam partiria partirias partiria partiriamos partirieis partiriam
CONJUNCTIVO
Presente
lave laves lave lavemos laveis lavem meta metas meta metamos metais metam parta partas parta partamos partais partam
IMPERATIVO
lava lavai mete metei parte parti
FORMAS NOMINAIS
lavar
meter
partir
Preterito impeifeito
lavasse lavasses lavasse lavassemos lavasseis lavassem metesse metesses metesse metessemos metesseis metessem partisse partisses partisse partissemos partisseis partissem lavar lavares lavar lavarmos lavardes lavarem
Infinitivo pessoal
meter meteres meter metermos meterdes meterem partir partires partir partirmos partirdes partirem
Futuro
lavar lavares lavar lavarmos lavardes lavarem meter meteres meter metermos meterdes meterem partir partires partir partirmos partirdes partirem lavado lavando
Gerundio
metendo partindo
Participio
metido partido
Paradigma sloenih glagolskih vremena pravilnih glagola triju konjugacija - aktivni oblik
INDICATIVO
Preterito perf eito composto
tenho (hei) lavado tens (Ms) lavado tem (M) lavado temos (havemos) lavado tendes (haveis) lavado tem (hao) lavado tenho (hei) metido tens (has) metido tem (ha) metido temos (havemos) metido tendes (haveis) metido tem (hao) metido tenho (hei) partido tens (has) partido tem (ha) partido temos (havemos) partido tende s (haveis) partido tem (hao) partido
Preterito mais-que-perfeito anterior

tivera (houvera) lavado tiveras (houveras) lavado tivera (houvera) lavado tivera (houvera) metido tiveras (houveras) metido tivera (houvera) metido tivera (houvera) partido tiveras (houveras) partido tivera (houvera) partido
tiveramos tiveramos tiveramos (houveramos) lavado (houveramos) metido (houveramos) partido tivereis (houvereis) lavado tiveram (houveram) lavado tivereis (houvereis) metido tiveram (houveram) metido tivereis (houvereis) partido tiveram (houveram) partido
Futuro do presente composto Preterito mais-que-perf eito composto

tinha (havia) lavado tinha (havia) metido tinha (havi partido tinhas (havias) lavado tinhas (havias) metido tinhas (havias) partido tinha (havia) lavado tinhamos (haviamos) lavado tinheis (havieis) lavado tinham (haviam) lavado tinha (havia) metido tinha (havia) partido terei (haverei) lavado teras (haveras) lavado tera (havera) lavado terei (haverei) metido teras (haveras) metido tera (havera) metido terei (haverei) partido teras (haveras) partido tera (havera) partido
tinhamos (haviamos) tinhamos (haviamos) partido metido tinheis (havieis) metido tinham (haviam) metido tinheis (havieis) partido tinham (haviam) partido
teremos (haveremos) teremos (haveremos) teremos (haveremos) partido metido lavado tereis (havereis) lavado terao (have rao) lavado tereis (havereis) metido terao (haverao) metido tereis (havereis) partido terao (haverao ) partido
Futuro do preterito composto

teria (haveria) lavado terias (haverias) lavado teria (haveria) lavado teriamos (haveriamos) lavado terieis (haverieis) lavado teriam (haveriam) lavado teria (haveria) metido terias (haverias) metido teria (haveria) metido teriamos (haveriamos) metido terieis (haverieis) metido teriam (haveriam) metido teria (haveria) partido terias (haverias) partido teria (haveria) partido teriamos (haveriamos) partido terieis (haverieis) partido teriam (haveriam) partido
Preterito mais-que-perfeito composto

tivesse (houvesse) lavado tivesses (houvesses) lavado tivesse (houvesse) lavado tivessemos (houvessemos) lavado tivesseis (houvesseis) lavado tivessem (houvessem) lavado tivesse (houvesse) metido tivesses (houvesses) metido tivesse (houvesse) metido tivessemos (houvessemos) metido tivesseis (houvesseis) metido tivessem (houvessem) metido tivesse (houvesse) partido tivesses (houvesses) partido tivesse (houvesse) partido tivessemos (houvessemos) partido tivesseis (houvesseis) partido tivessem (houvessem) partido
CONJUNCTIVO
eito composto Preterito perf
tenha (haja) lavado tenha (haja) metido tenha (haja) partido tenhas (haj as) lavado tenhas (hajas) metido tenhas (haj as) partido tenha (haja) lavado tenhamos (haj amos) lavado tenham (hajam) lavado tenha (haja) metido tenhamos (hajamos) metido tenham (hajam) metido tenha (haja) partido tenhamos (haj amos) partido tenham (hajam) partido tiver (houver) lavado tiveres (houveres) lavado tiver (houver) lavado
Futuro composto
tiver (houver) metido tiveres (houveres) metido tiver (houver) metido tiver (houver) partido tiveres (houveres) partido tiver (houver) partido
tivermos (houvermos) tivermos (houvermos) tivermos (houvermos) partido metido lavado tiverdes (houverdes) lavado tiverem (houverem) lavado tiverdes (houverdes) metido tiverem (houverem) metido tiverdes (houverdes) partido tiverem (houverem) partido
FORMAS NOMINAIS
Infinitivo impessoal composto
Paradigma pravilnih glagola triju konjugacija povratni oblik

ter partido INDICATIVO
Presente
ter lavado
ter rnetido
Infinitivo pessoal composto
lavo-me ter (haver) partido teres (haveres) partido ter (haver) partido lavas-te lava-se lavamo-nos lavais-vos lavam-se
meto-me metes-te mete-se metemo-nos meteis-vos metem-se

Preterito imper f eito
parto-me partes-te parte-se partimo-nos partis-vos partem-se
ter (haver) lavado teres (haveres) lavado ter (haver) lavado termos (havermos) lavado terdes (haverdes) lavado terem (haverem) lavado
ter (haver) metido teres (haveres) metido ter (haver) metido termos (havermos) metido terdes (haverdes) metido terem (haverem) metida
termos (havermos) partido terdes (haverdes) partido terem (haverem) partido lavava-me lavavas-te lavava-se lavavamo-nos lavaveis-vas
metia-me metias-te metia-se metiamo-nos metieis-vos metiam-se

Preterito perfeito
partia-me partias-te partia-se partiamo-nos partieis-vos partiam-se
tendo lavado
Gerundio composto
tendo metido
lavavam-se tendo partido lavei-me lavaste-te lavau-se lavamo-nos lavastes-vos lavaram-se
meti-me meteste-te meteu-se metema-nos metestes-vos meteram-se
parti-me partiste-te partiu-se partima-nas partistes-vos partiram-se
Futuro do presente
tenho-me lavado tens-te lavado tem-se lavado terno-nos lavado tendes-vos lavado tem-se lavado
tenho-me metido tens-te metido tem-se metido terno-nos metido tendes-vos metido tem-se metido
tenho-me partido tens-te partido tem-se partido terno-nos partido tendes-vos partido tem-se partido
lavar-me-ei lavar-te-as lavar-se-a lavar-nos-emos lavar-vos-eis lavar-se-ao
meter-me-ei meter-te-as meter-se-a meter-nos-emos meter-vos-eis meter-se-ao

,
partir-me-ei partir-te-as partir-se-a partir-nos-emos partir-vos-eis partir-se-ao
Preterito mais-que-perf eito
Futuro do presente composto
lavara-me lavaras-te lavara-se lavaramo-nos lavareis-vos lavaram-se
metera-me meteras-te metera-se meteramo-nos metereis-vos meteram-se
partira-me partiras-te partira-se partiramo-nos partireis-vos partiram-se
ter-me-ei lavado ter-te-as lavado ter-se-a lavado ter-vos-eis lavado ter-se-ao lavado
ter-me-ei metido ter-te-as metido ter-se-a metido ter-vos-eis metido ter-se-ao metido
ter-me-ei partido ter-te-as partido ter-se-a partido ter-vos-eis partido ter-se-ao partido
ter-nos-emos lavado ter-nos-emos metido ter-nos-emos partido
Preterito mais-que-per f eito composto
Futuro do preterito
tinha-me lavado tinhas-te lavado tinha-se lavado tinheis-vos lavado tinham-se lavado
tinha-me metido tinhas-te metido tinha-se metido tinheis-vos metido tinham-se metido
tinha-me partido tinhas-te partido tinha-se partido tinheis-vos partido tinham-se partido
lavar-me-ia lavar-te-ias lavar-se-ia lavar-nos-iamos lavar-vos-ieis lavar-se-iam
meter-me-ia meter-te-ias meter-se-ia meter-nos-iamos meter-vos-ieis meter-se-iam
partir-me-ia partir-te-ias partir-se-ia partir-nos-iamos partir-vos-ieis partir-se-iam
tinhamo-nos lavado tinhamo-nos metido tinhamo-nos partido
Preterito perf eito
ter-me-ia lavado ter-te-ias lavado ter-se-ia lavado ter-vos-ieis lavado ter-se-iam lavado
ter-me-ia metido ter-te-ias metido ter-se-ia metido ter-vos-ieis metido ter-se-iam metido
ter-me-ia partido ter-te-ias partido ter-se-ia partido ter-vos-ieis partido ter-se-iam partido
(que) me tenha lavado (que) te tenhas lavado (que) se tenha lavado (que) nos tenhamos lavado (que) vos tenhais lavado
(que) me tenha metido (que) te tenhas metido (que) se tenha metido (que) nos tenhamos metido (que) vos tenhais metido (que) se tenham metido
(que) me tenha partido (que) te tenhas partido (que) se tenha partido (que) nos tenhamos partido (que) vos tenhais partido (que) se tenham partido
ter-nos-iamos lavado ter-nos-iamos metido ter-nos-iamos partido
CONJUNCTIVO
Presente
(que) se tenham lavado (que) me parta (que) te partas (que) se parta (que) nos partamos (que) vos partais (que) se partam (se) me tivesse lavado (se) te tivesses lavado (se) se tivesse lavado
(que) me lave (que) te laves (que) se lave (que) nos lavemos (que) vos laveis (que) se lavem
(que) me meta (que) te metas (que) se meta (que) nos metamos (que) vos metais (que) se metam
Preterito mais-que-per f eito
(se) me tivesse metido (se) te tivesses metido (se) se tivesse metido (se) nos tivessemos metido (se) vos tivesseis metido (se) se tivessem metido
(se) me tivesse partido (se) te tivesses partido (se) se tivesse partido (se) nos tivessemos partido (se) vos tivesseis partido (se) se tivessem partido
(se) me lavasse (se) te lavasses (se) se lavasse (se) nos lavassemos (se) vos lavasseis (se) se lavassem
(se) me metesse (se) te metesses (se) se metesse (se) vos metesseis (se) se metessem
(se) me partfsse (se) te partisses (se) se partisse (se) vos partisseis (se) se partissem
(se) nos tivessemos lavado (se) vos tivesseis lavado (se) se tivessem lavado
(se) nos metessemos (se) nos partissemos
Futuro
(se) me lavar (se) te lavares (se) se lavar (se) nos lavarmos (se) vos lavardes (se) se lavarem (se) me meter (se) te meteres (se) se meter (se) nos metermos (se) vos meterdes (se) se meterem (se) me partir (se) te partires (se) se partir (se) nos partirmos (se) vos partirdes (se) se partirem lavar-me lavares-te lavar-se ter- se lavado
Infinitivo impessoaZ composto
ter-se metido
ter-se partido
Infinitivo pessoaZ
meter-me meteres-te meter-se metermo-nos meterdes-vos meterem-se partir-me partires-te partir-se partirmo-nos partirdes-vos partirem-se
Futuro composto
(se) me tiver lavado (se) te tiveres lavado (se) se tiver lavado (se) nos tivermos lavado (se) vos tiverdes lavado (se) se tiverem lavado (se) me tiver metido (se) te tiveres metido (se) se tiver metido (se) nos tivermos metido (se) vos tiverdes metido (se) se tiverem metido (se) me tiver partido (se) te tiveres partido (se) se tiver partido (se) nos tivermos partido (se) vos tiverdes partido (se) se tiverem partido
lavarmo-nos lavardes-vos lavarem-se
Infinitivo pessoaZ composto

ter-me lavado teres-te lavado ter-se lavado termo-nos lavado terdes-vos lavado ter-me metido teres-te metido ter-se metido termo-nos metido terdes-vos metido terem-se metido ter-me partido teres-te partido ter-se partido termo-nos partido terdes-vos partido terem-se partido
IMPERATIVO
lava-te lavai-vos mete-te metei-vos parte-te parti-vos
terem-se lavado
Gerundio
lavando-se
FORMAS NOMINAIS
Infinitivo impessoaZ
lavar-se
I I
metendo-se
I I
partindo-se
Gerundio preterito
tendo-se metido
meter-se
partir-se
tendo-se lavado
tendo-se partido
Paradigma pravilnih glagola triju konjugacija zamjeniki oblik

INDICATIVO
Presente
tenho-o lavado ten-lo lavado tem-no lavado parto-o parte-lo parte-o partimo-Io parti-lo partem-no terno-lo lavado tende-lo lavado tem-no lavado meto-o mete-lo mete-o metemo-Io metei-Io metem-no
Preterito imperfeito
tenho-o metido ten-lo metido tem-no metido terno-lo metido tende-lo metido tem-no metido
tenho-o partido ten-lo partido tem-no partido terno-lo partido tende-lo partido tem-no partido
lavo-o lava-lo lava-o lavamo-Io lavai-Io lavam-no
lavara-o partia-o partia-Io partia-o partiamo-Io partiei-Io partiam-no lavara-Io lavara-o lavaramo-Io lavarei-Io lavaram-no
metera-o metera-lo metera-o meteramo-Io meterei-Io meteram-no
partira-o partira-Io partira-o partiramo-Io partirei-Io partiram-no
lavava-o lavava-Io lavava-o lavavamo-Io lavavei-Io lavavam-no
metia-o metia-Io metia-o metiamo-Io medei-Io metiam-no

Preterito perfeito
lavei-o lavaste-o lavou-o lavamo-Io lavaste-Io lavaram-no
meti-o meteste-o meteu-o metemo-Io meteste-Io meteram-no
parti-o partiste-o partiu-o partimo-Io partiste-Io partiram-no
tinha-o lavado tinha-Io lavado tinha-o lavado tinhamo-Io lavado tinhei-Io lavado tinham-no lavado
tinha-o metido tinha -lo metido tinha-o metido tinhamo-Io metido tinhei-Io metido tinham-no metido
tinha-o partido tinha-Io partido tinha-o partido tinhamo-Io partido tinhei-Io partido tinham-no partido
. .
Futuro do presente
lava-Io-ei lava-lo-as lava-lo-a lava-lo-emos lava-lo-eis lava-Io-ao
mete-Io-ei mete -lo-as mete lo-a mete -lo-emos mete -lo-eis mete -lo-ao
parti-Io-ei parti -lo-as parti -lo-a parti -lo-emos parti -lo-eis parti -lo-ao
te-Io-ia lavado te-Io-ias lavado te-Io-ia lavado te-Io-iamos lavado te-lo-ieis lavado te-Io-iam lavado
te-Io-ia metido te-Io-ias metido te-Io-ia metido te-Io-iamos metido te-lo-ieis metido te-Io-iam metido
te-Io-ia partido te-Io-ias partido te-Io-ia partido te-Io-iamos partido te-lo-ieis partido te-Io-iam partido
CONJUNCTIVO
Futuro do presente composto Presente
te-Io-ei lavado te-lo-as lavado te-lo-a lavado te-Io-emos lavado te-Io-eis lavado te-Io-ao lavado
te-Io-ei metido te-lo-as metido te-lo-a metido te-Io-emos metido te-Io-eis metido te-Io-ao metido
te-Io-ei partido te-lo-as partido te-lo-a partido te-Io-emos partido te-Io-eis partido te-Io-ao partido
(que) o lave (que) o laves (que) o lave (que) o lavernos (que) o laveis (que) o lavem
(que) o meta (que) o metas (que) o meta (que) o metamos (que) o metais (que) o metam
(que) o parta (que) o partas (que) o parta (que) o partamos (que) o partais (que) o partam
Preterito imperf eito Futuro do preterito
(se) o lavasse parti-Io-ia parti -lo-ias parti -lo-ia parti -lo-iamos parti -lo-ieis parti -lo-iam (se) o lavasses (se) o lavasse (se) o lavassemos (se) o lavasseis (se) o lavassem
(se) o metesse (se) o metesses (se) o metesse (se) o metessemos (se) o metesseis (se) o metessem
(se) o partisse (se) o partisses (se) o partisse (se) o partissemos (se) o partisseis (se) o partissem
lava-Io-ia lava-Io-ias lava-Io-ia lava-Io-iamos lava-Io-ieis lava-Io-iam
mete-Io-ia mete -lo-ias mete -lo-ia mete -lo-iamos mete -lo-ieis mete -lo-iam
Preterito per f eito

(que) o tenha lavado (que) o tenhas lavado (que) o tenha lavado (que) o tenhamos lavado (que) o tenhais lavado (que) o tenham lavado (que) o tenha metido (que) o tenhas metido (que) o tenha metido (que) o tenhamos metido (que) o tenhais metido (que) o tenham metido (que) o tenha partido (que) o tenhas partido (que) o tenha partido (que) o tenhamos partido (que) o tenhais partido (que) o tenham partido
Futuro
(se) o lavar (se) o lavares (se) o lavar (se) o lavarmos (se) o lavardes (se) o lavarem (se) o meter (se) o meteres (se) o meter (se) o metermos (se) o meterdes (se) o meterem (se) o partir (se) o partires (se) o partir (se) o partirmos (se) o partirdes (se) o partirem
Futuro composto
(se) o tiver lavado (se) o tiveres lavado (se) o tiver lavado (se) o tivermos lavado (se) o tiver metido (se) o tiveres metido (se) o tiver metido (se) o tiver partido (se) o tiveres partido (se) o tiver partido
(se) o tivermos metido (se) o tivermos partido

(se) o tivesse lavado (se) o tivesse metido (se) o tivesse partido (se) o tivesses lavado (se) o tivesses metido (se) o tivesses partido (se) o tivesse lavado (se) o tivessemos lavado (se) o tivesse metido (se) o tivessemos metido (se) o tivesse partido (se) o tivessemos partido (se) o tivesseis partido
(se) o tiverdes lavado (se) o tiverdes metido (se) o tiverdes partido (se) o tiverem lavado (se) o tiverem metido (se) o tiverem partido
IMPERATIVO
lava-o lavai-o mete-o metei-o parte-o parti-o
(se) o tivesseis lavado (se) o tivesseis metido
(se) o tivessem lavado (se) o tivessem metido (se) o tivessem partido
FORMAS NOMINAIS
lava-lo
mete-lo
parti-lo
Infinitivo impessoal preterito
te-lo lavado
te-lo metido
te-lo partido
Paradigma pravilnih glagola triju konjugacija pasivni oblik

INDICATIVO
Infinitivo pessoaZ
lava-lo lavare-Io lava-lo lavarmo-Io lavarde-Io lavarem-no
Presente
mete-lo metere-Io mete-lo metermo-Io meterde-Io meterem-no
parti-lo partire-Io parti-lo partimo-Io partirde-Io partirem-no
sou louvado es louvado e louvado somos louvados sois louvados sao louvados
sou metido es metido e metido somos metidos sois metidos sao metidos
Preterito imper/ eito
sou partido es partido e partido somos partidos sois partidos sao partidos
Infinitivo pessoaZ preterito
te-lo lavado tere-lo lavado te-lo lavado termo-lo lavado terde-Io lavado terem-no lavado
te-lo metido tere-lo metido te-lo metido termo-lo metido terde-Io metido terem-no metido
te-lo partido tere-lo partido te-lo partido termo-lo partido terde-Io partido terem-no partido
era louvado eras louvado era louvado eramos louvados ereis louvados eram louvados
era metido eras metido era metido eramos metidos ereis metidos eram metidos
Preterito per/ eito
era partido eras partido era partido eramos partidos ereis partidos eram partidos
Gerundio
lavando-o
metendo-o
partindo-o
fui lavado foste lavado foi lavado fomos lavados
fui metido foste metido foi metido fomos metidos fostes metidos foram metidos
fui partido foste partido foi partido fomos partidos fostes partidos foram partidos
tendo-o lavado
Gerundio preterito
tendo-o metido
tendo-o partido
fostes lavados foram lavados
Preterito perj' eito composto
Futuro do presente
tenho sido lavado tens sido lavado tem sido lavado temos sido lavados tendes sido lavados ttm sido lavados
tenho sido metido tens sido metido tem sido metido temos sido metidos tem sido metidos
tenho sido partido tens sido partido tem sido partido temos sido partidos tem sido partidos
serei lavado seras lavado sera lavado seremos lavados sereis lavados serao lavados
serei metido seras metido sera metido seremos metidos sereis metido serao metidos
serei partido seras partido sera partido seremos partidos sereis partidos serao partidos
tendes sido metidos tendes sido partidos
Futuro do presente composto
fora lavado foras lavado fora lavado f6ramos lavados fOreis lavados foram lavados
fora metido foras metido fora metido f6ramos metidos fOreis metidos foram metidos
fora partido foras partido fora partido f6ramos partidos f6reis partidos foram partidos
terei sido lavado teras sido lavado tera sido lavado
terei sido metido teras sido metido tera sido metido
terei sido partido tenis sido partido tera sido partido
teremos sido lavados teremos sido metidos teremos sido partidos tereis sido partidos tereis sido metidos tereis sido lavados terao sido lavados terao sido metidos terao sido partidos
Futuro do preterito
tinha sido lavado tinhas sido lavado tinha sido lavado tinheis sido lavados
tioha sido metido tinhas sido metido tinha sido metido
tinha sido partido tinhas sido partido tinha sido partido
seria lavado serias lavado seria lavado serfamos lavados serfeis lavados seriam lavados
seria metido serias metido seria metido serfamos metidos serfeis metidos seriam metidos
seria partido serias partido seria partido seriamos partidos serieis partidos seriam partidos
tinhamos sido lavados tinhamos sido metidos tlnhamos sido partidos tinheis sido metidos tinheis sido partidos tinham sido lavados tinham sido metidos tinham sido partidos
Preterito perf eito
teria sido lavado terias sido lavado teria sido lavado
teria sido metido terias sido metido teria sido metido
teria sido partido terias sido partido teria sido partido
(que) tenha sido lavado (que) tenhas sido lavado (que) tenha sido lavada
(que) tenha sido metido (que) tenhas sida metido (que) tenha sido metido
(que) tenha sido partido (que) tenhas sida partido (que) tenha sido partido
teriamos sido lavados teriamos sido metidos teriamos sido partidos terieis sido lavados terieis sido metidos terieis sido partidos teriam sido lavados teriam sido metidos teriam sido partidos
(que) tenhamos sido (que) tenhamas sido (que) tenhamos sido partidos metidos lavados (que) tenhais sido lavadas (que) tenhais sido metidos (que) tenham sido metidos (que) tenhais sido partidos (que) tenham sido partidos
CONJUNCTIVO
Presente
(que) tenham sido lavados (que) seja partido (que) sejas partido (que) seja partido (se) tivesse sida lavada (se) tivesses sida lavado (se) tivesse sida lavada
(que) seja lavado (que) sejas lavado (que) seja lavado
(que) seja metido (que) sejas metido (que) seja metido
(que) sejamos lavados (que) sejamos metidos (que) sejamos partidos (que) sejais lavados (que) sejais metidos (que) sejais partidos (que) sejam lavados (que) sejam metidos (que) sejam partidos
(se) tivesse sida metida (se) tivesses sida metida (se) tivesse sida metida (se) tivessemos sida metidas (se) tivesseis sida metidos (se) tivessem sida metidas
(se) tivesse sida partida (se) tivesses sida partida (se) tivesse sida partida (se) tivessemas sida partidos (se) tivesseis sida partidas (se) tivessem sida partidas
(se) tivessemas sida lavadas (se) fosse partido (se) fosses partido (se) fosse partido (se) tivesseis sida lavadas (se) tivessem sida lavadas
(se) fosse lavado (se) fosses lavado (se) fosse lavado
(se) fosse metido (se) fosses metido (se) fosse metido
(se) fOssemos lavadas (se) fOssemos metidas (se) fOssemos partidas (se) fOsseis lavados (se) fosseis metidos (se) fOsseis partidos (se) fossem lavados (se) fossem metidos (se) fossem partidos
Futuro
(se) for lavado (se) fores lavado (se) for lavado (se) formos lavados (se) fordes lavados (se) forem lavados
Infinitivo impessoaZ preterito
(se) for metido (se) fores metido (se) for metido (se) formos metidos (se) fordes metidos (se) forem metidos
Futuro composto
(se) for partido (se) fores partido (se) for partido (se) formos partidos (se) fordes partidos (se) forem partidos
ter sido lavado
ter sido metido
ter sido partido
Infinitivo pessoal
ser lavado seres lavado ser lavado sermos lavados
ser metido seres metido ser metido sermos metidos serdes metidos serem metidos
ser partido seres partido ser partido sermos partidos serdes partidos serem partidos
(se) tiver sido lavado (se) tiveres sido lavado (se) dver sido lavado (se) tivermos sido lavados (se) tiverdes sido lavados (se) tiverem sido lavados IMPERATIVO se lavado sede lavados FORMAS NOMINAIS ser lavado
(se) tiver sido metido (se) tiveres sido metido (se) dver sido metido (se) tivermos sido metidos (se) tiverdes sido metidos (se) tiverem sido metidos
(se) tiver sido partido (se) tiveres sido partido (se) tiver sido partido (se) tivermos sido partidos (se) tiverdes sido partidos (se) tiverem sido partidos
serdes lavados serem lavados
Infinitivo pessoal preterito
ter sido lavado teres sido lavado ter sido lavado termos sido lavados terdes sido lavados terem sido lavados
ter sido metido teres sido metido ter sido metido terdes sido metidos terem sido metidos
ter sido partido teres sido partido ter sido partido terdes sido partidos terem sido partidos
termos sido metidos termos sido partidos
se metido sede metidos
se partido sede partidos sendo lavado
I I
Gerundio
sendo metido
I l
sendo partido
Gerundio preterito
ser metido
tendo sido lavado ser partido
tendo sido metido
tendo sido partido
Tvorba glagolskih vremena i naina

Kako se uostalom na temelju prije navedenih paradigma pra vilnih glagola triju konjugacija moe razabrati, indikativ prezen ta tvori se tako da se infinitivnoj osnovi glagola (lav-, met-, part-) dodaju nastavci -o, -as, -a, -amos, -ais, -am za prvu; -o -es, -e, -emos, -eis, -em za drugu; -o, -es, -e, -imos, -is, -em za treu ko njugaciju. Od indikativa prezenta tvore se indikativ imperfekta, konjun ktiv prezenta i imperativ.
Indikativ imperfekta tvori se od osnove indikativa prezenta (lav-, met-, par-) kojoj se dodaju nastavci -ava, -avas, -ava, -ava mos, -aveis, -avam za prvu; odnosno -ia, -ias, -ia, -iamos, -ieis, -iam za drugu i treu konjugaciju. Izuzetak su glagoli ser, ter, vir i por (,staviti') kojima prvo lice indikativa imperfekta glasi era, ti nha, vinha i punha. Konjunktiv prezenta tvori se od osnove prvog lica indikativa prezenta kojoj se dodaju nastavci -e, -es, -e, -emos, -eis, -em za pr vu; odnosno -a, -as, -a, -amos, -ais, -am za drugu i treu konjuga ciju. Iznimka su glagoli haver, ser, estar, dar ('dati') ' ir, querer i saber (,znati') kojima prvo lice u konjunktivu prezenta glasi: haja, seja, esteja, de, va, queira i saiba. Imperativ ima poseban oblik samo za drugo lice jednine i mnoine, a sva su ostala lica 'posuena' od konjunktiva prezenta. Kada je pak glagol u nijenom obliku, imperativni se oblici ne smiju upotrebljavati, ve se umjesto njih upotrebljava iskljuivo konjunktiv prezenta. Poseban oblik za drugo lice jednine i mno ine izvodi se od drugog lica indikativa prezenta odbacivanjem zavrnog -s: lava(s), meters), parte(s), odnosno la vai (s), metei(s), parties). Iznimka je glagol ser kojemu imperativ glasi se, odnosno sede. Glagoli dizer ('rei'), J azer ('initi') i trazer ('nositi') u drugom licu jednine imperativa obino gube zavrno -e: diz, J az, traz. Jed nako se ponaaju i glagoli sa zavretkom na -uzir: aduzir ('navesti'), traduzir ('prevesti') i drugi, kojima drugo lice jednine u imperativu takoer gubi zavrno -e: aduz, traduz. Indikativ aorista tvori se tako da se infinitivnoj osnovi glagola (lav-, met-, part-) dodaju nastavci -ei, -aste, -ou, -amos, -astes,
-aram za prvu, -i -este, -eu, -emos, -estes, -eram za drugu, a -i, -iste, -iu, -imos, -istes, -iram za treu konjugaciju.
Od indikativa aorista tvore se indikativ pluskvamperfekta te konjuktiv imperfekta i futura.

Indikativ pluskvamperfekta tvori se tako da se osnovi indikativa aorista (koja se dobije tako da se od drugog lica jednine ili pr vog lica mnoine odbije nastavak -aste, -este ili -iste, odnosno -amos, -emos ili -imos) dodaju nastavci -ara, -aras, -ara, -aramos, -areis, -aram za prvu, -era, -eras, -era, -eramos, -ereis, -eram za drugu, a -ira, iras, -ira, -iramos, -zreis, -iram za treu konjugaciju. Konjunktiv imperfekta tvori se od osnove indikativa aorista kojoj se dodaju nastavci: -asse, -asses, -asse, -assemos, -asseis, -as sem za prvu, -esse, -esses, -esse, -essemos, -esseis, -essem za drugu, a -isse, -isses, -isse, -issemos, -zsseis, -issem za treu konjugaciju. Konjunktiv futura I. tvori se od osnove indikativa aorista ko joj se dodaju nastavci: -ar, -ares, -ar, -armos, -ardes, -arem za pr vu, -er, -eres, -er, -ermos, -erdes, -erem za drugu, a -ir, -ires, -ir, -irmos, -irdes, -irem za treu konjugaciju.
Od neosobnog infinitiva tvore se futur 1., kondicional, osobni infinitiv, gerundiv i particip.
Futur I. tvori se tako da se neosobnom infinitivu dodaju nas tavci -ei, -as, -a, -emos, -eis, -ilo (koji vrijede za sve tri konjugaci je). Izuzetak su glagoli dizer, Jazer i trazer kojima prvo lice futura I. glasi: direi, J arei, trarei. Kondicional sadanji tvori se tako da se neosobnom infiniti vu dodaju nastavci -ia, -ias, -ia, -zamos, -zeis, -iam (koji vrijede za sve tri konjugacije). Izuzetak su glagoli dizer, Jazer i trazerkojima prvo lice kondicionala sadanjega glasi: diria, J aria, traria. Osobni infinitiv tvori se tako da se neosobnom infinitivu do daju nastavci -es (drugo lice jednine) te -mos, -des, -em (prvo, dru go i tree lice mnoine). Gerundiv se tvori tako da se infinitivnoj osnovi doda nastavak -ando za prvu, -endo za drugu i -indo za treu konjugaciju. Particip se tvori tako da se infinitivnoj osnovi doda nastavak -ado za prvu odnosno -ido za drugu i treu konjugaciju. Glagoli dizer, escrever ('pisati') , J azer, ver ('vidjeti'), por, abrir ('otvoriti'),
eobrir ('pokriti'), vir i njihove izvedenice imaju nepravilni particip: dito, escrito, l eito, visto, posto, aberto, eoberto, vindo. Iznimka je glagol prover (,nabaviti') kojem je particip pravilan: provido. Indikativ perfekta tvori se od indikativa prezenta pomonoga glagola ter ili haver i participa glavnoga glagola. Sloeni pluskvamperfekt tvori se od indikativa imperfekta po monoga glagola terili haveri participa glavnoga glagola. Pretproio sloeno vrijeme tvori se od pluskvamperfekta jed nostavnog pomonoga glagola ter ili haver i participa glavnoga glagola. Futur II. (egzaktni) tvori se od futura I. pomonog glagola ter ili haver i participa glavnoga glagola. Kondicional proli tvori se od kondicionala sadanjeg pomo nog glagola terili haveri participa glavnoga glagola. Konjunktiv perfekta tvori se od konjunktiva prezenta pomo noga glagola ter ili haver i participa glavnoga glagola. Konjunktiv pluskvamperfekta tvori se od konjunktiva imper fekta pomonoga glagola ter ili haveri participa glavnoga glagola. Konjunktiv futura II. (egzaktnog) tvori se od konjunktiva fu tura I. pomonog glagola ter iU ha ver i participa glavnoga glagola. Sloeni neosobni infinitiv tvori se od neosobnog infinitiva po monoga glagola ter ili haveri participa glavnoga glagola. Sloeni osobni infinitiv tvori se od osobnog infinitiva pomo noga glagola ter ili haver i participa glavnoga glagola. Sloeni gerundiv tvori se od gerundiva pomonog glagola ter ili haver i participa glavnoga glagola.
Konjugacija nepravilnih glagola

Kad je rije o glagolskoj nepravilnosti, valja napomenuti da se ona nipoto ne smije brkati s pravopisnim promjenama u konju gaciji inae pravilnih glagola. Tako, primjerice, glagoli 1. konjuga cije kojima osnova zavrava na -e, - i -g ta slova uvijek mijenjaju u -qu, -e i -gu kad je iza njih slovo -e: fiear -fiquei; justiar -justi eei, ehegar- eheguei. Isto tako, glagoli 2. i 3. konjugacije kojima os nova zavrava na -c, -g i -gu ta slova uvijek mijenjaju u -f, -j i -g kada su iza njih slova -o ili -a: veneer - veno - vena; tanger tanjo - tanja; erguer - ergo - erga; restringir - restrinjo - restrinja; extinguir - extingo - extinga.
Nepravilni glagoli 1 . konjugacije Stvarne glagolske nepravilnosti meu glagolima 1 . konjugacije uoljive su u glagolu estar (koji smo prije tablino prikazali) i dar te u glagolima koji zavravaju na -ear i (mnogo rjee) na -iar.
1 . Dar
Glagol dar nepravilan je samo u sljedeim vremenima. INDICATIVO

Presente Preterito perf eito Preterito mais que per /eito
dou das da damos dais dao
dei deste deu demos destes deram
dera deras dera deramos dereis deram
CONJUNCTIVO
Presente
de des de demos deis deem

desse des ses desse des semo s desseis dessem
Preterito mais que per f eito

der deres der dermos derdes derem
Glagoli sa zavretkom na -iarveinom imaju pravilan oblik ko njugacije:
Indicativo presente
anuncio anuncias anuncia anunciamos anunciais anunciam
Conjunctivo presente
anuncie anuncies anuncie anunciemos anuncieis anunciem
Imperativo
anuncia
anunciai
IMPERATIVO Iznimka su pet glagola te skupine koji se ponaaju kao i glagoli dai
2. Glagoli na -eari -iar

Glagoli koji zavravaju na -ear u indikativu i konjunktivu pre zenta, kao i u imperativu, iza naglaenog samoglasnika -e umeu samoglasnik -i. Kao primjer neka poslue glagoli passear (,etati') i anunciar ('navijestiti') :
-ear (jer se u izgovoru redovito brkaju nenaglaena e i l) . To su: ansiar (,strepiti') , incendiar ('zapaliti') ' mediar (,nalaziti se u sre dini') , odiar ('mrziti') i remediar ('pomoi', 'nai lijeka') . Kao prim jer tablino emo prikazati glagol incendiar.
na
Indicativo presente
incendeio incendeias
incendeie incendeies incendeie incendiernos incendieis incendeiem
Imperativo
Indicativo presente
passeio passeias passeia passeamos passeais passeiam
passeie passeies passeie passeemos paseeis passeiem
incendeia
Imperativo
incendeia incendiamos
passeie
incendiais incendeiam
incendiai
passeai
U toj skupini postoji, meutim, i podskupina glagola koji osci liraju izmeu dviju prije navedenih paradigma, pa se jedanput spreu kao glagol anunciar, a drugi put kao glagol incendiar. To
su glagoli: agenciar (,nastojati', 'poslovati') , eomerciar ('trgovati'), negociar ('pregovarati') , obsequiar (,iskazati potovanje'), premiar ('nagraditi') i senteneiar ('presuditi') .
2. Creri ler
Glagoli erer ('vjerovati') i ler ('itati') nepravilni su u indikativu i konjunktivu prezenta te u imperativu:
Nepravilni glagoli 2. konjugacije

Od glagola 2. konjugacije, uz ve navedene lino emo prikazati i sljedee glagole:
l.
haver, ser i ter, tab
Indieativo presente
creio lein cres les ere le erernos lemos
Conjunetivo presente
creia leia creias leias creia leia creiamos leiamos creiais leiais creiam leiam
Imperativo
Caber
Glagol eaber ('pripadati komu') nepravilan je u indikativu pre zenta, aorista i pluskvamperfekta te u konjunktivu prezenta, im perfekta i futura I. Imperativ tog glagola vie se ne rabi. INDICATIVO
ere le
credes ledes
erede lede
Presente
caibo cabes cabe cabernos cabeis cabem
Preterito perfeito
coube coubeste coube caoubemos coubestes couberam

coubera couberas coubera couberamos coubereis couberam
creem leem
Jednako se spreu i izvedenice tih glagola, npr. ('prestati vjerovati'), reler ('ponovno itati') i dr.
deserer
3. Dizer
Glagol dizer pravilan je samo u indikativu prezenta i gerundi vu. Svi ostali oblici tog glagola su nepravilni. INDICATIVO
CONJUNCTIVO
Presente Preterito imperfeito

coubesse coubesses coubesse coubessemos coubesseis coubessem

dizia dizias dizia diziamos dizieis diziam
Preterito perfeito
disse disseste disse dissemos dissestes disseram
Presente
caiba caibas caiba caib amos caibais caibam
Futuro
couber couberes couber coubermos couberdes couberem
digo dizes diz dizemos dizeis dizem
FORMAS NOMINAIS
dissera disseras dissera disseramos dissereis disseram
Futuro do presente
direi dinis dini diremos direis dirao
Futuro do preterito
diria dirias diria diriamos dirieis diriam
dizer
Infinitivo pessoal
disser disseres disser dissermos disserdes disserem
Gerundio
dizendo
Participio
dito
CONJUNCTIVO
Jednako kao glagol dizer sp reu se i izvedenice tog glagola: bendizer ('blagosloviti'), contradizer ('proturjeiti') , desdizer ('po rei') , maldizer ('prokleti') , predizer ('prorei') i dr.
Presente
diga digas diga digamos digais digam
Preterito imper f eito

dissesse dissesses dissesse dissessemos dissesseis dissessem
Futuro
disser disseres disser dissermos disserdes disserem
4. Fazer
I taj j e glagol pravilan samo u indikativu prezenta i gerundivu, a svi ostali oblici su mu nepravilni. INDICATIVO
Presente
fac;o fazes faz fazemos

fazia fazias fazia faziamos fazieis faziam
Preterito perf eito

fiz fizeste fez fizemos fizestes fizeram
IMPERATIVO diz(e) dizei
fazeis fazem
Preterito mais-que-per feito

fizera fizeras f IZera f IZeramos fizereis fizeram CONJUNCTIVO
Futuro do presente
farei fanis fara faremos fareis farao
Futuro do preterito
faria farias faria fariamos farieis fariam
Jednako kao glagolf azer spreu se i njegove sljedee izvedeni ce i sloenice: af azer ('naviknuti') , contraJ azer ('krivotvoriti') , des J azer (,rainiti') , liqueJ azer ('rastopiti') , per J azer (,dovriti') , rare J azer ('razrijediti') , reJ azer ('ponovno uraditi') i satisJ azer ('zadovoljiti') .
5. Perder
Glagol perder ('gubiti') nepravilan je u indikativu i konjunkivu prezenta te u imperativu.
Indicativo presente
perco perdes perde perdemos perdeis perdem
perca percas perca percamos percais percam
Imperativo
Presente
fac,:a fac,:as fac,:a fac,:amos fac,:ais fac,:am IMPERATIVO

f IZesse fizesses fizesse fizessemos fizesseis fizessem
Futuro
fizer fizeres f IZer f IZermos fizerdes fizerem
perde
perdei
6. Poder
Glagol poder ('moi') nepravilan je u indikativu prezenta, ao rista i pluskvamperfekta te u konjunktivu prezenta, imperfekta i futura I. Imperativ tog glagola vie se ne upotrebljava. INDICATIVO
faz(e) FORMAS NOMINAIS
fazei
fazer
Infinitivo pessoal
fazer fazeres fazer fazermos fazerdes fazerem
Gerundio
fazendo
Participio
feito
Presente
posso podes pode podemos podeis podem
Preterito perf eito

pude pudeste pode pudemos pudestes puderam

pudera puderas pudera puderamos pudereis puderam
CONJUNCTIVO
Presente
possa possas possa possamos possais possam

pudesse pudesses pudesse pudessemos pudesseis pudessem
Futuro
puder puderes puder pudermos puderdes puderem

pusera puseras pusera puseramos pusereis puseram
Futuro do presente
porei ponis poni porernos poreis porao
Futuro do preterito
poria porias poria poriamos porieis poriam
CONJUNCTIVO
7. P(Jr
Presente
ponha ponhas ponha ponhamos
Por j e j edini glagol u portugalskom j eziku koji ima nepravilan infinitiv. Rije je zapravo o skraenom obliku staroga portugal skog infinitiva poer ili poer (izvedenoga od latinskoga glagola po nere) .

pusesse pus ses ses pusesse pusessernos pusesseis pusessem
Futuro
puser puseres puser pusermos puserdes puserem
INDICATIVO
ponhais
Presente
ponho poes poe pomos pondes poem

punha punhas punha pt1nhamos pt1nheis pUnham
Preterito per f eito

pus puseste pos pusemos pusestes puseram
ponham
IMPERATIVO poe ponde
FORMAS NOMINAIS
por
Infinitivo pessoaZ
por pores por pormos pordes porem
Prema predloku glagola prazer sp reu se i glagoli ('ugoditi') i desprazer ('ne sviati se') .
aprazer
Gerundio
pando
Participio
posto
9. Querer
Glagol querer ('htjeti', 'eljeti') nepravilan j e u indikativu pre zenta, aorista i pluskvamperfekta te u konjunktivu prezenta, im perfekta i futura I. Imperativ tog glagola vie se ne upotrebljava. INDICATIVO
Presente
quero
Preterito per /eito

quis quiseste quis quisemos quisestes quiseram
Preterito mais-que-per/ eito

quisera quiseras quisera quiseramos quisereis quiseram
Jednako kao glagol p6r spreu se i sve njegove izvedenice : an tepor ('staviti pred'), apor ('staviti pokraj') , compor ('sloiti') , con trapor ('staviti nasuprot') , decompor ('rastvoriti') , depor ('odloiti') , descompor ('rastaviti') , dispor ('raspolagati'), expor (,izloiti') , im por ('nametnuti') , opor ('suprotstaviti') , propor ('predloiti') , repor ('ponovno staviti') , supor ('pretpostaviti') , transpor ('premjestiti') .
queres quer queremos quereis querem
8. Prazer
Glagol prazer ('sviati se') upotrebljava se samo u 3. licu, a nepravilni su mu sljedei oblici: INDICATIVO
CONJUNCTIVO
Presente
queira queiras
quisesse quisesses quisesse quisessemos quisesseis quisessem
Futuro
quiser quiseres quiser quisermos quiserdes quiserem
Presente
praz
Preterito perf eito

prouve
Preterito mais-que per / eito

prouvera
queira queiramos queirais queiram
CONJUNCTIVO
Preterito imper / eito

prouvesse
Futuro
prouver
Osim oblika quer, u 3. licu indikativa prezenta u europskom se portugalskom upotrebljava i oblik quere, i to kada je glagolski ob lik popraen enklitikom: quere-a.
Glagol requerer ('zahtijevati') u 1 . licu indikativa prezenta ima obllik requeiro. Osim toga, posve je pravilan u aoristu i u vreme nima koja se izvode od aorista. Za razliku od glagola querer, upot rebljava se i u infinitivu. Glagoli bem-querer ('voljeti') i malquerer ('mrziti') imaju nep ravilne participe: benquisto i malquisto.
1 0. Saber
IMPERATIVO
sabe
l l . Trazer
sabei
Glagol trazer ima pravilan samo indikativ imperfekta i nomi nalne glagolske oblike, a svi ostali oblici su mu nepravilni.
INDICATIVO
Glagol saber nepravilan je u indikativu prezenta, aorista i plus kvamperfekta, u konjunktivu prezenta, imperfekta i futura I. te u imperativu.
INDICATIVO
Presente
Preterito perf eito
traga
Preterito perfeito Preterito mais-que-perfeito
trazia trazias trazia traziamos trazieis traziam
trouxe trouxeste trouxe trouxemos trouxestes trouxeram
trazes traz trazemos trazeis trazem
Presente
sei sabes sabe sabernos sabeis sabem

CONJUNCTIVO
soube soubeste soube soubemos soubestes souberam
soubera souberas soubera souberamos soubereis souberam
Futuro do presente
Futuro do preterito
trouxera trouxeras
Preterito imper / eito Futuro Presente
trarei tranis trara traremos trareis trarao
traria trarias traria trariamos trarieis trariam
trouxera trouxeramos trouxereis trouxeram
saiba saibas saiba saibamos saibais saibam
soubesse soubesses soubesse soubessemos soubesseis soubessem
souber souberes souber soubermos souberdes souberem
CONJUNCTIVO
INDICATIVO
Presente
traga tragas traga tragamos tragais tragam

trouxesse trouxesses trouxesse trouxessemos trouxesseis trouxessem
Futuro
trouxer trouxeres trouxer trouxermos trouxerdes trouxerem
Presente
vejo ves ve vemos vedes veem
Preterito perfeito
vi viste viu vimos vistes viram

vira viras vira viramos vireis viram
IMPERATIVO traz(e) trazei CONJUNCTIVO
12. Valer
Glagol valerje nepravilan u l. licu indikativa prezenta, pa, pre ma tome, i u konjunktivu prezenta koji se tvori od glagolske os nove spomenutog lica.
Presente
veja vejas veja vejamos vejais vejam
visse visses visse vissemos visseis vissem
Futuro
vir vires vir virmos virdes virem
Indicativo presente
valho vales vale valernos valeis valem
valha valhas valha valhamos valhais valham
IMPERATIVO ve vede
13. Ver
Glagol ver nepravilan je u indikativu prezenta, aorista i plus kvamperfekta, u konjunktivu prezenta, imperfekta i futura I. te u imperativu. Nepravilan mu je i particip koji glasi visto.
Prema navedenom predloku sp reu se glagoli antever ('predvidjeti', 'slutiti') , entrever (,nazirati') , prever ('predvidjeti') i rever ('opet vidjeti') . Glagol prover, premda izvedenica glagola ver, pravilan je u indikativu aorista, pa, prema tome, i u indikativu pluskvamperfekta te u konjunktivu imperfekta i futura I. Pravilan mu je i particip (provido). Kao prover spree se i glagol desprover.
Nepravilni glagoli 3. konjugacije Od nepraviInih glagola 3. konjugacije, osvrnut emo se na slje dee:
1. Ir
Kao medir spree se i glagol desmedir ('prekoraiti doputene granice'). Kao pedir spreu se glagoli despedir ('otpustiti'), expedir ('odaslati') i impedir ('sprijeiti') zajedno sa svojim izvedenicama: desimpedir (,ukloniti zapreke') , reexpedir ('ponovno odaslati) i dr.
3. 0uvir
Glagol ir pravilan je samo u indikativu imperfekta i futura I. (ia, irei), u kondiciona1u sadanjem (iria) te u nominalnim glagolskim oblicima - infinitivu (ir), gerundivu (indo) i participu (ido). U ao ristu i vremenima koja se izvode od aorista glagol ir potpuno je jednak oblicima glagola ser: tui, fora, fosse i for. U ostalim vreme nima spree se ovako:
Indicativo presente Conjunctivo presente Imperativo
Glagol ouvir ('uti') pokazuje slian tip nepravilnosti kao i gla goli medir i pedir.
Indicativo presente Conjunctivo presente Imperativa
ouo (oio) ouves ouve ouvimos ouvis ouvem

4. Rir
oua (oia) ouas oua ouamos ouais ouam ouvi ouve
vou vais vai vamos ides van

2 . Medir i pedir
va vas va vamos vades van ide vai
Glagol rir ('smijati se') nepravilan je u indikativu i konjunktivu prezenta te u imperativu.

Glagoli medir (,mjeriti') i pedir (,moliti', 'traiti') nepravilni su u indikativu i konjunkivu prezenta te u imperativu.
rio ris ri mede pede rimos rides riem medi pedi meo peo medes pedes mede pede medimos pedimos medis pedis medem pedem mea pea meas peas mea pea meamos peamos meais peais meam peam
ria rias ria riamos riais riam ride ri
Kao glagol rir spree se i glagol sorrir (smijeiti se).
5. Vir
CONJUNCTIVO
Glagol virnepravilan je u veini glagolskih vremena. U jednos tavnim se vremenima spree ovako:
Presente
Preterito imperj eito
Futuro
venha venhas venha
viesse viesses viesse viessernos viesseis viessern
vier vieres vier viermos vierdes vierem
INDICATIVO
Presente
Preterito imper / eito
Preterito perj eito
venharnos venhais venham
venho vens vern virnos vindes vern
vinha vinhas vinha vinhamos vinheis vinham
vim vieste veio viernos viestes vieram
IMPERATIVO
vern
vinde
FORMAS NOMINAIS
Preterito mais-que-per /eito
Futuro do presente
Futuro do preterito
Infinitivo pessoaZ
Gerundio
Participio
viera vieras viera vieramos viereis vieram
virei vinis vini viremos vireis viraG
viria virias viria viriamos virieis viriam
vir
vir vires vir virrnos virdes virem
vindo
vindo
Prema predloku glagola vir spreu se i izvedenice toga glago la: advir ('prispjeti') , avir ('dogoditi se'), convir ('pristajati', 'odgo varati'), desavir ('posvaati'), intervir ('uplesti se'), provir ('potjecati') i sobrevir ('iskrsnuti').
6. Glagoli koji zavravaju na -uzir

Glagoli 3. konjugacije koji zavravaju na -uzir. aduzir ('priloiti', 'navesti') , conduzir (,voziti'), deduzir (,izvoditi') , induzir (,navesti', 'nagovoriti') , introduzir ('uvesti') , luzir ('svijetliti') , pro duzir ('proizvesti') , reduzir (,skratiti', 'smanjiti') ' reluzir ('blistati'), traduzir ('prevesti') i dr. u 3. licu jednine indikativa prezenta od bacuju zavrno -e: aduz, conduz, deduz, induz, introduz, luz i dr.
Kao glagol servir, uz glagole spreu se i sljedei glagoli: aderir

(prionuti)
mentir ('lagati') i sentir ('osjeati') ,
conferir
(dodijeliti)
digerir
(probaviti)
ingerir
(pojesti)
repelir
(odgurnuti)
advertir
(opomenuti)
convergir
(konvergirati)
discernir
(razabrati)
inserir
(umetnuti)
repetir
(ponoviti)
7. Glagoli tipa servir i donnir

Vea skupina glagola 3. konjugacije koji u osnovi imaju -e ili -o mijenja te samoglasnike u -i, odnosno -u u 1 . licu indikativa pre zenta, pa, prema tome, i u svim licima konjunktiva prezenta. Kao primjer navodimo glagole servir ('sluiti') i dormir ('spavati') .
aferir
(badariti)
deferir
(prihvatiti)
divergir
(razilaziti se)
preferir
(vie voljeti)
seguir
(slijediti)
compelir
(prisiliti)
desferir
(razviti jedra)
ferir
(raniti)
referir
(izvijestiti)
sugerir
(sugerirati)
competir
(natjecati se)
despir
(svui)
inferir
(zakljuivati)
reflectir
(odraavati)
vestir
(obui)
Indicativo presente
sirvo serves serve servirnos servis servem
sirva sirvas sirva sirvamos sirvais sirvam Iznimke ine:
l. glagoli medir, pedir, despediri impedir koji pokazuju nepra vilnost u indikativu i konjunkivu prezenta te u imperativu (vidjeti tablicu)
2. glagoli agredir ('napasti') , denegrir (,ocrniti') , prevenir ('preduhitriti') , progredir ('napredovati') , regredir ('nazadovati') i transgredir ('prestupiti') koji -e iz glagolske osnove mijenjaju u -i u prva tri lica jednine te u 3. licu mnoine indikativa prezenta, u svim licima konjunktiva prezenta i u 2. licu jednine imperativa
Indicativo presente
durmo dormes dorme dormimos dormis dormem
durma durmas durma durmamos durmais durmam
Indicativo presente
agrido agrides agride agredimos agredis agridem
agrida agridas agrida agridamos agridais agridam
Imperativo
agride
agredi
Kao glagol dormir spreu se glagoli 3. konjugacije koji u infini tivu imaju grafiko o: tossir ('kaljati')' engolir ('progutati') , cobrir ('pokriti') i njihove izvedenice: descobrir (,otkriti') , encobrir ('prikriti') i recobrir ('ponovno pokriti'). Iznimku ine: 1. glagoli u kojih o odgovara starom dvoglasniku low] i koji, prema tome, uvaju [o] kroz sva lica konjugacije, kao npr. glagol ouvir: ou90, ouves, ouve i dr. 2. glagoli polir (,latiti') i sortir ('opskrbljivati') koji dobivaju [u] u prva tri lica jednine te u 3. licu mnoine indikativa prezenta, u svim licima konjunktiva prezenta i u 2. licu jednine imperativa: puZo, puZes, puZe, puZem; surto, surtes, surte, surtem.
8. Glagoli tip a frigir i acudir
Ovisno o stupnju jezine kultiviranosti, glagoli construir ('graditi'), destruir ('razoriti') i reconstruir (,rekonstruirati') mogu se sprezati na dva naina: construo, construis, construi, construem ili construo, constr6is, constr6i, constroem itd. Ostale izvedenice la tinskog glagola struere, kao npr. instruir (,obuavati') i obstruir ('zaepiti') imaju samo pravilan oblik konjugacije. Od manje uestalih glagola, [u] iz glagolske osnove u svim ob licima konjugacije uvaju: aludir
(aludirati)
curtir
(taviti)
influir
(utjecati)
resumir
(saeti)
assumir
(preuzeti)
iludir
(obmanuti)
presumir
(pretpostavljati)
urdir
(snovati)
Iako u glagolskoj osnovi sadre [i] i [u] , glagoli /rigir ('priti') i acudir ('priskoiti u pomo') ponaaju se kao da su glagoli s gra fikim e i o u infinitivu, spreui se u indikativu i konjunktivu pre zenta te u imperativu poput glagola servir i dormir.
Indicativo presente Canjunctivo presente Imperativo
Kao influir sp reu se i ostali glagoli sa zavretkom na -uir: anuir ('pristati'), arguir (,koriti'), atribuir ('pripisati')' constituir ('sainjavati') ' destituir ('svrgnuti'), diluir ('otopiti') , diminuir ('umanjiti'), estatuir (,ustanoviti'), imbuir (,natopiti'), instituir ('osnovati'), restituir ('povratiti'), redarguir ('odgovoriti istom mje rom') i ruir ('sruiti se') .
frijo acudo freges aco des frege acode frigimos acudimos frigis acudis fregem acodem
frija acuda frijas acudas frija acuda frijamos acudamos frijais acudais frijam acudam frigi acudi frege acode
Glagoli s nepravilnim participom

Neki glagoli 2. i 3. konjugacije imaju samo nepravilan oblik participa, a pravilan oblik (na -ido) nikad i nisu imali. Evo tih gla gola s odgovarajuim participima:
Infinitivo Participio Infinitiva Participio
dizer escrever subir

(popeti se)
dito escrito feito vista
por abrir cobrir vir
posto aberto coberto vindo
Kao glagol /rigir sp reu se sljedei glagoli: bulir

(vreti)
cuspir
(pljunuti)
fugir
(pobjei)
fazer ver
consumir
(troiti)
escapulir
(umaknuti)
sacudir
(tresti)
sumir
(sakriti; izgubiti)
U govornom jeziku tako se sp reu i (inae pravilni) glagoli en tupir (,zaepiti') i desentupir (,odepiti') .
Valja napomenuti da i izvedenice tih glagola imaju nepravilni particip: desdizer - desdito, reescrever ('ponovno pisati') reescri to, contra/azer - contra/ eito, prever - previsto, impor - imposto, entreabrir (,odkrinuti') entreaberto, descobrir - descoberto, con vir - convindo i dr.
-
Uz tri glagola 1 . konjugacije u suvremenom se portugalskom jeziku upotrebljavaju iskljuivo nepravilni participi (bilo da je ri je o konstrukcijama s pomonim glagolom ser ili ter). To su gla goli ganhar (,zaraivati'), gastar (,troiti') i pagar ('platiti') kojima participi glase: ganho, gasto i pago.
Druga konjugacija:
Infinitivo Participio regular Participio irregular
acender (upaliti) benzer (blagosloviti) eleger (izabrati) incorrer (upasti) morrer (umrijeti) prender (uzeti) romper (slomiti) suspender (objesiti) Trea konjugacija:
Infinitivo
acendido benzido elegido incorrido morrido prendido rompido suspendido
aceso bento eleito incurso morto preso roto suspenso
Abundantni glagoli
Ve je spomenuto kako se u abundantnih glagola, dakle glago la koji imaju dva ili vie jednakovrijednih oblika, njihova abun dancija najee odnosi na participe. Naime, prilino velik broj glagola uz pravilni oblik participa (na -ado ili -ido) ima i onaj nep ravilni. Pravilni se oblik u naelu upotrebljava za tvorbu sloenih vremena u aktivu (dakle s pomonim glagolom ter ili haver), a nepravilni u tvorbi pasiva (dakle s pomonim glagolom ser) . Pri tom valja istaknuti da se iskljuivo nepravilni oblik participa upot rebljava kao pridjev, kao i to da se jedino on moe kombinirati s glagolima estar, ficar, andar, ir i vir. I jedan i drugi oblik prikazat emo tablino kroz sve tri konjugacije. Prva konjugacija:
Infinitivo Participio regular Participio irregular
Participio regular
Participio irregular
emergir (izroniti) exprimir (izraziti) extinguir (ugasiti) frigir (priti) imergir (uroniti) imprimir (otisnuti) inserir (umetnuti) omitir (izostaviti) subrnergir (potopiti)
emergido exprimido extinguido frigido imergido imprimido inserido omitido submergido
emerso expresso extinto frito imerso impresso inserto omisso submerso
aceitar (prihvatiti) entregar (uruiti) enxugar (obrisati) expressar (izraziti) expulsar (protjerati) isentar (izuzeti) matar (ubiti) salvar (spasiti) soltar (osloboditi) vagar (biti prazan)
aceitado entregado enxugado expressado expulsado isentado matado salvado soltado vagado
aceite entregue enxuto expresso expulso isento morto salvo solto vago
Bezlini glagoli
Bezlini su glagoli oni koji se upotrebljavaju samo u treem li cu svih vremena i naina te u infinitivu. Unutar skupine bezlinih glagola portugalski gramatiari obino razlikuju dvije podskupi ne. Prvu tvore glagoli zvani impessoais (,bezlini' u pravom smis lu rijei), tj. oni koji se upotrebljavaju iskljuivo u 3. licu jednine, a drugu glagoli pod nazivom unipessoais ('oni koji imaju samo jedno lice'), tj. glagoli koji se upotrebljavaju samo u 3. licujednine i mnoine. U prvu skupinu (verbos impessoais) ubrajaju se:
1. glagoli koji oznauju prirodne pojave, kao:
3. glagoli, popraeni prijedlogom, koji oznauju prijeku potrebu, dostatnost ili osjet, u izrazima tipa::
Basta de provocQ,foes!
(Dosta provokacija!) Chega de lamurias! (Dosta je bilo jadikovki!)

Doi-me do lado esquerdo.
(Boli me s lijeve strane.) U drugu skupinu (verbos unipessoais) ubrajaju se: 1. glagoli koji izriu radnju ili stanje svojstveno ivotinji, kao: ladrar ('lajati') , rosnar (,roktati'), galopar ('galopirati')' zurrar ('njakati') i sl.:
Os sapatos coaxavam.
alvorecer amanhecer anoitecer chover chuviscar estiar nevar orvalhar relampejar saraivar trovejar ventar
'svanjivati' 'razdanjivati se' 'smrkavati se', 'mraiti se' 'kiiti' 'sipiti', 'rominjati' 'prestati kiiti' 'snijeiti' 'rositi' 'sijevati' 'padati tua' 'grmjeti' 'puhati vjetar'
(abe su kreketale.) Borboletas esvoQ,favam de ramo em ramo. (Leptiri su leprali od grane do grane.) 2. glagoli koji oznauju prijeku potrebu, dostatnost ili osjet, ka da za subjekt imaju imenicu ili imeniku zavisnu reenicu, bilo da je ona svedena na infinitiv, bilo da poinje veznikom que:
Urgem as providencias prometidas. (Treba hitno poduzeti obeane mjere.) Convem sair mais cedo. (Dolikuje ranije izaL) Pareceu-me que ela chorava. (inilo mi se da ona plae.)
3. glagoli acontecer ('dogoditi se'), concernir (,odnositi se na'), grassar (,harati'), constar (,sastojati se od'), assentar ('pristajati') i jo neki drugi:
2. glagol haver u znaenju 'postojati' ili 'biti' i glagol f azer kad oznauje proteklo vrijeme:
Houve momentos de panico.
(Bilo je trenutaka kad je vladala panika.)

Faz cinco anos que nilo o vejo.
Aconteceu o que eu esperava.
(Ve pet godina ga nisam vidio.)
(Dogodilo se to sam oekivao.)
o exemplo naD concerne ao caso.

(Primjer se ne odnosi na ovaj sluaj .)
Kao glagol abolir

(opozvati)
banir spreu se, izmeu ostalih, i sljedei glagoli:

carpir
(p1ijeviti)
As epidemias grassavam na regiao.

(Epidemije su harale onim krajem.)
exaurir
(iscrpsti)
imergir
(uroniti)
O livro consta de duas partes.

(Knjiga se sastoji od dva dijela.)
aturdir
(omamiti)
colorir
(bojiti)
fremir
(treperiti)
jungir
(ujarmiti)
Os vestidos assentam - lhe bem.

(Haljine joj pristaju.) Kad su upotrijebljeni u prenesenom znaenju, glagoli koji oz nauju prirodne pojave ili glasanje ivotinja mogu se pojaviti u svim licima:
brandir
(vitlati)
demolir
(razruiti)
fulgir
(bljesnuti)
retorquir
(odbrusiti)
brunir
(latiti)
emergir
(izroniti)
haurir
(iscrpsti)
ungir
(pomazati)
Tanto ladras que trincas a lingua.

(Toliko laje da e si pregristi jezik.)
Def ektivni glagoli

Defektivni glagoli, koji najveim dijelom pripadaju 3. konjuga ciji, mogu se podijeliti u dvije glavne skupine. Prvu skupinu tvore glagoli koji nemaju l. lice indikativa pre zenta, pa, prema tome, ni konjunktiv prezenta, a ni oblike impe rativa 'posuene' od konjunktiva prezenta (a to su sva lica u nije nom te L i 3. lice jednine i mnoine u afirmativnom obliku) . Kao primjer neka nam poslui glagol banir ('prognati') :
Drugu pak skupinu ine glagoli koji imaju samo 2. i 3. lice mnoine indikativa prezenta, pa, prema tome, nemaju ni konjun ktiv prezenta, ni nijeni imperativ, a od afirmativnog imperativa imaju samo 2. lice mnoine. Kao primjer neka nam poslui glagol f alir ('bankrotirati') :
Indicativo presente
-
-
Imperativo a firmativo negativo

-
Indicativo presente
-
-
Imperativo Afirmativo Negativo

-
falimos falis
-
fali
-
banes bane banimos banis banem
bane
-
bani
-
Kao glagol f alir spreu se, izmeu ostalih, i sljedei glagoli: aguerrir
(naviknuti na rat)
A lei niio distingue entre nacionais e estrangeiros quanto ii aquisiriio e ao gozo dos direitos civis.
(Zakon ne razlikuje dravljanine i strance kad je rije o stjeca nju i uivanju graanskih prava.)
delinquir
(ogrijeiti se o zakon)
empedemir
(okameniti)
punir
(kazniti)
combalir
(oslabiti)
descomedir-se
(biti nepristojan)
foragir-se
(iseliti se iz zemlje)
remir
(otkupiti)
3. za izraavanje uobiajene radnje ili stanja nekog subjekta ia ko se ta radnja ili stanje ne dogaaju u trenutku u kojemu se go vori (tzv. obiajni prezent) :
comedir-se
(suzdravati se)
embair
(obmanuti)
fomir
(opskrbjeti)
renhir
(prepirati se)
Sou tfmido.
(Srameljiv sam.)
Como pouqufssimo.
Jednako se spree i glagol adequar iz prve te glagoli se i reaver iz druge konjugacije.
preeaver
(Jedem vrlo malo.)
Sintaksa glagolskih naina i vremena

Indikativ (indica ti vo)
Indikativom se iskazuje neka prola, sadanja ili budua rad nja ili stanje koje je stvarno, sigurno, injenino i sa subjektivne toke gledita posve neutralno. To je nain koji se najee pojav ljuje u glavnoj reenici. Ovdje emo ukratko upozoriti na njegove posebnosti u svakom pojedinom glagolskom vremenu.
4. da bi dogaaji koji su se zbili u prolosti dobili na ivosti (tzv. historijski ili narativni prezent) :
Fernando Pessoa morre em 1 935.

(Fernando Pessoa umire 1 935.)
5. za izraavanje radnje koja se treba dogoditi u bliskoj budunosti:
Amanhii vou a Lisoba.

(Sutra idem u Lisabon.)
Prezent (presente)
Indikativ prezenta upotrebljava se:
6. Indikativ prezenta moe posluiti i za izraavanje molbe, ali iskljuivo meu poznanicima (zamjenjujui imperativ ili futur) :
1. za izraavanje trenutane radnje, odnosno radnje koja se

zbiva u trenutku u kojemu se govori (tzv. trenutani prezent) :
Resolves-me isto amanhii.

(Rijeit e mi to sutra.)
Gai chuva. / Chove. / Esta a eho ver.

(Pada kia.)
2. za izraavanje trajnih radnji i stanja, kamo pripadaju i znanstvene injenice, dogme, zakonski lanci i sl. (tzv. trajni prezent) :
7. Da bi se izbjegla grubost imperativa katkad se upotrebljava indikativ prezenta glagola querer za kojim slijedi infinitiv glavnog glagola:
Quer sentar-se, minha senhora?

(Biste li sjeli, gospoo?) Naposljetku valja napomenuti da umjerena upotreba indika tiva prezenta za izraavanje budue radnje moe oznaivati i va no stilistiko sredstvo kojim se istie izvjesnost radnje to e se
A Terra gira em tomo do pr6prio eixo.

(Zemlja se okree oko vlastite osi.)
Deus e Pai.
(Bog je Otac.)
dogoditi. To osobito dolazi do izraaja u pogodbenim reenica ma tipa:
Se eu nao tivesse perdido todo o dinheiro, ia tambem.

(Da nisam izgubio sav novac, iao bih i ja.)
Se ele partir amanha, sigo com eleo

(Ode li on sutra, i ja u s njime.)
6. umjesto indikativa prezenta, kao oblik uljudnosti (tzv. imperfekt uljudnosti) :
Mais um passo, e es um homem morto!

(Jo samo korak i mrtav si!)
Pedia-te que saisses.

(Molio bih te da izae.)
Imperfekt (preterito imperfeito)

Ve samo znaenje rijei imper !eito (nesvren, nezavren) upuuje na pojam trajnosti povezan s ovim glagolskim vreme nom, koje se upravo zbog tog svog obiljeja u naelu upotreblja va pri opisivanju prolih dogaaja. Tako se imperfekt najee upotrebljava u sljedeim prilikama:
7. da bi se neka bajka, basna ili legenda smjestila u daleku prolost:
Era uma vez uma rapariga chamada Judite.

(Bila jednom jedna djevojka zvana Judita.)
8. Kad je jasno naznaeno vrijeme ili datum zbivanja nekog dogaaja, taj se dogaaj moe izraziti i indikativom imperfekta:
1 . kada se u mislima prenesemo u prolost opisujui to se tada dogaalo:
As seis horas em ponto batia il sua porta.

(Tono u est sati zakucao je na njezina vrata.)
LI eufumava, pensa va, bisbilhotava e esperava pela mulher.

(Ondje sam puio, razmiljao, traao i ekao enu.)
Aorist (preterito perfeito)

Aoristom se iskazuje radnja koja se dogodila u odreenom tre nutku u prolosti. Rije je, dakle, o zavrenoj radnji koja se na ne ki nain 'udaljila od sadanjosti':
2. za izraavanje radnje koja je trajala u trenutku kad se dogo

dila neka druga prola radnja (pri emu se ta druga radnja obino izraava aoristom) :
Falava alto, e algumas mulheres acordaram.

(Glasno je govorio pa su se neke ene probudile.)
Jantei e depois adormeci como um anjo.

(Veerao sam i potom zaspao poput anela.) Da bi izrazio trajnu radnju ili radnju koja se ponavlja, aorist mora biti praen prilozima ili prilonim izrazima kao to su: sem pre ('uvijek') , frequentemente ('esto), vlrias vezes ('vie puta'), muitas vezes ('mnogo puta') , todos os dias (,svaki dan') i dr. Tada trajnost ili ponavljanje ne proizlazi iz samog glagola, ve iz prilo ga koji 'oblikuje' taj glagol:
3. za izraavanje radnje koja se u prolosti ponavljala:
Quando eu !alava, ela costumava estar ealada.

(Kad bih ja govorio, ona je obino utjela.)
4. za izraavanje injenica koje u kontekstu nekog prolog dogaa(n)ja imaju trajno obiljeje:
Sentou-se no muro que dava para o rio.

(Sjeo je na zid koji gledae prema rijeci.)
Os homens do mar tiveram sempre uma grande ternura pelas aves.

(Ljudi od mora uvijek su osobito voljeli ptice.) U razgovornom jeziku aorist se nerijetko upotrebljava umjes to futura II. (egzaktnog):
5. umjesto kondicionala, za izraavanje radnje koja bi bila ne posredna i sigurna posljedica neke druge radnje da se ona dogo dila:
Quando jantarmos, jl ele morreu.

(Kada budemo veerali, on e ve biti mrtav.)
Osnovna razlika izmeu aorista i imperfekta jest u tome to se imperfektom uglavnom izraava trajna radnja ili radnja koja se u prolosti ponavljala, a aoristom jednokratna radnja:
3. za uljudno obraanje, kada se eli ublaiti neka tvrdnja ili molba:
Estava a escrever uma carta, quando entrou o meu irmao.

(Pisao sam pismo kad je uao moj brat.)
Tinha vindo pedir uma inJormar;ao.

(Ljubazno bih Vas molio jednu obavijest.) 4. U knjievnom jeziku pluskvamperfekt se katkad moe upotrijebiti umjesto: a) kondicionala sadanjeg ili prolog:
Perfekt (preterito perfeito composto)

Perfektom se obino izraava ponavljanje neke radnje ili pak njezino nastavljanje sve do trenutka u kojemu govorimo:
Um pouco mais de sol - e Jora brasa. . .

(Jo malo sunca - i bio bih oganj ...) b) konjunktiva imperfekta:
Tenho-a encontrado na Universidade.

(Sreem je na sveuilitu.) Pritom se ispred glagola esto stavlja neki od sljedeih priloga: ultimamente ('u posljednje vrijeme') , recentemente ('nedavno') , diariamente ('dnevno'), anualmente ('godinje') , regularmente ('redovito'), Jrequentemente ('esto') i dr.:
Assistimos ii Tragedia, como seJ oramos os ultimos personagens p6stumos do Mestre.

(Prisustvovali smo Tragediji kao da smo posljednji posmrtni li kovi Majstora.) Takva se zastarjela upotreba pluskvamperfekta ustalila u ne kim izrazima koji se i danas upotrebljavaju, kao: Quem me dera! (,Kamo sree!'); Tomara eu! (,Kamo sree!', 'Dabogda!') , Pudera! (,Naravno!') i dr.
Ultimamente tenho estado doente.

(U posljednje vrijeme pobolijevam.) Perfekt se dakle, kako to vidimo i iz prethodna dva primjera, na neki nain 'vee uz sadanjost', po emu se bitno razlikuje od aorista.
Pluskvamperfekt (preterito mais-que-perfeito)

Kao to smo vidjeli, portugalski pluskvamperfekt ima dva ob lika: jednostavni i sloeni. U govornom jeziku upotrebljava se is kljuivo sloeni oblik, a jednostavni oblik pripada pisanom, knji evnom jeziku. Pluskvamperfekt se uglavnom upotrebljava u slje deim prilikama:
l. za izraavanje radnje koja se dogodila prije neke druge prole radnje:
Futur I. (futuro do presente simples)

U portugalskom jeziku futur
I.
se upotrebljava:
1 . za izraavanje radnja i dogaaja koji e sigurno ili vrlo vjerojatno uslijediti nakon vremena u kojemu se govori:
As aulas comer;arao amanha.

(Nastava e poeti sutra.'
2. za izraavanje pretpostavke, mogunosti ili kolebanja u nekoj tvrdnji (tzv. futur probabilnosti) :
Aproximou-se para nos dizer que o taxi jd tinha chegado.

(Pribliio se da nam kae kako je taksi ve bio stigao.)
Estard em casa.
(Bit e da je doma.)
2. za izraavanje radnje koja se dogodila u neko neodreeno

doba prolosti, kao u reenici:
3. kao uljudan oblik obraanja (umjesto prezenta) :
Casara, tivera JUhos, mas nada disso o tocara por dentro.

(Oenio se, rodio djecu, no nita od toga ne bijae ga dirnulo iznutra.)
E que eu vou J azer ld, nao me dird?

(Hoete li mi rei to u ja raditi ondje?)
4. za izraavanje molbe, elje ili zapovijedi (tzv. zapovjedni fu tur) , pri emu glasovna intonacija moe oslabiti ili pojaati impe rativni karakter futura:
Takvom se konstrukcijom izraava namjera za izvrenjem ne ke radnje. b) indikativ prezenta glagola nog glagola:
Ronrartis pai e mae.

( asti oca i majku.)
ter + prijedlog de + infinitiv glav-
Temos de resolver isso quanto antes possivel.

(Rijeit emo to to je prije mogue.) ili: (Moramo to rijeiti to je prije mogue.) Takvom se konstrukcijom izraava budua radnja obligatornog karaktera neovisno o volji subjekta. c) indikativ prezenta glagola
5. u pogodbenim reenicama koje se odnose na ostvarive radnje:
Se pensares bern, vertis que nao e verdade.

(Promisli li dobro, vidjet e da nije istina.) Kad je rije o futuru, valja upozoriti na stilistiki uinak zamje ne prezenta i futura. Naime, ako upotreba prezenta umjesto fu tura neku radnju ili dogaaj ini izvjesnijim, upotreba futura um jesto prezenta ima obratan uinak - tu radnju ili dogaaj ona ini neizvjesnijim. Isto tako, u dijela suvremenih portugalskih autora, vjerojatno pod utjecajem francuskog jezika, futur se katkad upotrebljava za izraavanje radnje koja se dogodila nakon neke druge radnje u prolosti:
ir + infinitiv glavnog glagola:
Vamos cantar.
(Zapjevat emo.) Takvom se konstrukcijom izraava radnja koja se ima dogoditi neposredno nakon trenutka u kojemu se govori.
Futur egzaktni (futuro do presente composto)

U portugalskom jeziku futur II. (egzaktni) se upotrebljava:
Joao casou-se em 1 922, mas Pedro esperara ainda dez anos pa ra constituirf amilia.
(Joao se oenio 1 922, dok e Pedro ekati jo deset godina da bi osnovao obitelj.) Takva upotreba futura podsjea na upotrebu historijskog pre zenta. U dananjem govornom portugalskom jeziku sam futur se, meutim, razmjerno rijetko upotrebljava. Umjesto njega naje e se upotreblj avaju sljedee konstrukcije: a) indikativ prezenta glagola glavnog glagola:
1 . za izraavanje budue radnje koja e se dogoditi prije neke

druge budue radnje:
Os homens serao prisioneiros das estruturas que terao criado.

(Ljudi e biti robovi struktura koje budu stvorili.)
2. za izraavanje izvjesnosti budue radnje:
A Justir;a perdurara e nao tera sido vao o esforr;o da minha vi da inteira.

(Pravednost e opstati i napor svega mog ivota nee biti uza ludan.)
haver + prijedlog de + infinitiv
Rei-de arranjar emprego.

(Nai u posao.) ili: (Namjeravam nai posao.)
3. za izraavanje neizvjesnosti (nagaanja, pretpostavke, sum nje) u svezi s nekom prolom radnjom ili dogaajem:
Tera passado o [uracao?

(Je li uragan prohujao?)
Kondicional sadnji (futuro do preterlto simples)

U portugalskom jeziku kondicional sadanji se upotrebljava:
Kondicional proli (futuro do preterlto composto)

Kondicional proli upotrebljava se:
1 . za izraavanje radnje koja se dogodila nakon vremena o ko jemu se govori:
l . za izraavanje radnje koja bi se dogodila u prolosti da je bio ispunjen odreeni uvjet:
Depois de instalada, a Academia trans formar-se-ia em sua out ra casa.

(Nakon osnutka Akademija e se pretvoriti u njegov drugi dom.)
Se tivesse eu estado ea, nada disso se teria passado.

(Da sam ja bio ovdje nita se od toga ne bi bilo dogodilo.)
2. za izraavanje (neostvarene) mogunosti neke prole radnje:
Sem ti, quem sabe, teria sido uma grande cantora?

(Da nije bilo tebe, bila bih moda velika pjevaica.)
2. za izraavanje neizvjesnosti (nagaanja, pretpostavke, sumnje) u svezi s nekom prolom radnjom ili dogaajem:
Eu teria, talvez, uns doze anos.

(Imao sam moda nekih dvanaest godina.)
3. za izraavanje neizvjesnosti glede proteklih dogaaja, oso bito u upitnim reenicama koje ne zahtijevaju odgovor sugovor nika:
3. kao uljudan oblik prezenta, najee za izraavanje neke e

lje:
Que teria acontecido?

( to li se to dogodilo?)
Desejartamos ouvi-lo sobre o crime.

(Htjeli bismo ga sasluati u svezi sa zloinom.) 4. u nekim upitnim ili uzvinim reenicama, za izraavanje uenja ili negodovanja:
Konjunktiv (conjunctivo)
Indikativom se glagolski proces izraava kao izjava (tvrdnja ili negacija), dok se konjunktivom, nasuprot tome, taj proces izraava u zavisnosti od subjektivnog stava (miljenja, tumaenja, osje aja i dr.) onoga koji spomenuti proces, odnosno radnju izrie. In dikativ se obino upotrebljava u reenicama koje dopunjuju zna enje glagola kao to su: afirmar ('tvrditi'), eompreender ('razumjeti') , comprovar ('potvrditi'), erer (u afirmativno m znae nju) , dizer, pensar ('misliti') , ver, vergzear ('provjeriti', 'potvrditi') i dr. Konjunktiv se pak u naelu upotreblj ava u zavisnim reenica ma to nadopunjavaju glagole koji izraavaju neki zahtjev, elju, sumnju, mogunost ili doputenje. Najei takvi glagoli su:
O nosso amor esta morto... Quem o diria?

(Naa je ljubav mrtva. . . Tko bi to rekao?)
5. u pogodbenim reenicama kada se odnose na dogaaje koji se nisu ostvarili i koji se vjerojatno i nee ostvariti:
Se tivesse ouvido o conselho, essa desgrat;a nao se daria.

(Da sam bio posluao savjet, ta se nesrea ne bi dogodila.) Pritom valja napomenuti da se u pogodbenim reenicama kondicional sadanji moe zamijeniti indikativom imperfekta. Takva je zamjena osobito esta u modalnih glagola, kao to su po der, dever, saber, querer, desejar, sugerir i dr.:
deixar desejar du vidar exigir impedir
'dopustiti' 'eljeti' 'sumnjati' 'zahtijevati' 'sprijeiti'
Sem a sua inter f erencia, eu estava perdido.

(Bez njegova posredovanja j a bih bio izgubljen.)
implorar lamentar mandar negar ordenar pedir permitir pref erir proibir querer recomendar rogar suplicar Upotreba konjunktiva
'usrdno moliti' 'aliti' 'zapovjediti' 'nijekati' 'narediti' 'moliti' 'dopustiti' 'vie voljeti' 'zabraniti' 'htjeti' 'preporuiti' 'moliti' 'preklinjati'
depois que qualquer que
'nakon to' 'tko god', 'koji god'
Ostali primjeri u kojima je obvezatan konjunktiv (prezenta ili imperfekta) :
l . kada prilog talvez stoji ispred glagola:
Talvez f ar;a [rio amanha.

(Sutra e moda biti zima.)
2. u zavisno sloenim reenicama poslije glagola koji izraavaju neki osjeaj:
admirar-se alegrar-se bastar espantar gostar recear temer

(udi me da je naao mjesto.)
'diviti se' 'veseliti se' 'biti dovoljno' 'straiti' 'voljeti' 'plaiti se' 'strahovati' i dr.
Konjunktiv se najvie upotrebljava u zavisnim reenicama koje dopunjuju prije navedene glagole:
Quero quefiques aqui.

(elim da ostane ovdje.)
Admiro-me que tenha achado o lugar. Basta que me diga o que deva f azer.
(Dovoljno je da mi kaete to moram uraditi.)
Ordenem que se f ar;a siiencio.

(Naredite da zaute.)
Duvido que ela tenha razilo.

(Sumnjam da ona ima pravo.) Upotreba konjunktiva obvezatna je i poslije tzv. konjunktivnih izraza, primjerice:
Gosto que venham sempre cedo.

(Drago mi je to uvijek dolaze rano.)
3. iza izraza tipa:
a nao ser que por mais que contanto que logo que antes que
'osim ako' 'ma kako', 'ma koliko' 'samo ako' 'im' 'prije nego'
convem que e bom que e impossivel que e importante que e incrivel que e pena que
'red je da', 'dolikuje da' 'dobro je da' 'nemogue je da' 'vano je da' 'nevjerojatno je da' 'teta je da'
e possivel que e provdvel que

e triste que
'mogue je da' 'vjerojatno je da' 'alosno je da' 'bojim se da' 'dao Bog da', 'kad bi bar'
e) pretpostavku, nagaanje, hinjenje:
Entao nao havia um direito que lhe garantisse a sua casa?

(Nije dakle bilo pravice koja bi mu jamila njegov dom?) 7. U prilonim zavisnim reenicama konjunktiv u naelu nema vlastite vrijednosti, ve je sveden na puko sintaktiko sredstvo ko je prati pojedine veznike. Redovito se pojavljuje poslije sljedeih veznika: a) uzronih koji nijeu pojam uzroka
tenho receio de que tomara que
Convem que todos se retirem imediatamente.

(Bilo bi dobro da se svi odmah povuku.)
(nao porque, nao que):
E pena que nao viajes connosco.

( teta to ne putuje s nama.)
Nao que nao quisesse amar, mas amar menos, sem tanto sofri men to.
(Nije da uope ne bih htio voljeti, htio bih samo voljeti manje, bez tolike patnje.)
E incrivel que ele nao saiba.

(Nevjerojatno je da on ne zna.) 4. u nezavisnim reenicama koje poinju s
que:
b) dopusnih (embora, ainda que, conquanto, posto que, mesmo que, se bem que i dr.):
Que saibam todos.

(Neka svi znaju.)
Embora sejam ricos, gastam pouco.

(Iako su bogati, malo troe.) c) namjernih
Que se retire.
(Nek se povue.)
(para que, a fim de que, porque):
5. za izraavanje alternative u izrazu quer... quer.
(Poi preciso muito tempo para que eles se convencessem de que alidos.) estavam J
(Trebalo je dugo vremena da se uvjere kako su u steaju.) d) vremenskih
Quer queira quer nao, deverd ir.

(Htio ili ne, morat e ii.)
(antes que, ate que) :
6. u pridjevskim zavisnim reenicama koje izraavaju:

a) cilj to ga valja dostii:
Voufugir antes que venha a saber disso.

(Pobjei u prije nego dozna za to.)
Tentava chamd-lo a uma realidade que reanimasse sonhos per didos.

(Pokuavala ga je dozvati zbilji koja bi nanovo oivjela izgub ljene snove.) b) nepouzdanu, nesigurnu, nevjerojatnu injenicu ili dogaaj:
8. Kao glagolski nain kojim se izraava (ne) mogue i nestvarno,

konjunktiv se upotrebljava i u: a) poredbenim reenicama koje poinju s
como se ('kao da') :
Cantavam os galos no poleiro como se Josse de madrugada.

(U kokoinjcu pjevahu pijevci kao da je zora.) b) pogodbenim reenicama u kojima je uvjet neostvariv ili hi potetski:
Saiu rapidamente, e durante muito tempo nao houve quem o conveneesse a voltar ld.
(Naglo je izaao, a potom dugo vremena nije bilo nikoga tko bi ga uvjerio da se vrati onamo.)
Se aparecesse o sol, tudo mudava.

(Kad bi se pojavilo sunce, sve bi se promijenilo.)
Napomenimo na kraju da gramatike konstrukcije u kojima se pojavljuje konjunktiv katkad znaju biti stilski vrlo nezgrapne ili pak loe zvue. Tada ih je poeljno zamijeniti drugim odgovara juim oblicima, meu koje pripadaju:
1.
2. budue radnje (ili dogaaja) :
Meus olhos apodre{:am se te abandonar.

(Neka mi istrunu oi ako te napustim.)
infinitiv:
Imperfekt (preterlto imperfeito do conjunctivo)

Konjunktivom imperfekta moe se izraziti:
O prof essor pediu que o aluno lesse um romance. = O prof essor pediu ao aluno ler um romance.
(Profesor je zamolio uenika da proita roman.)
l . prolost:
2. gerundiv (osobito u pogodbenim reenicama) :
azer para que eu o fizesse. Bastou que me dissesse o que devia f

=
Se seguisses o caminho mais curto, chegarias o primeiro. guindo o caminho mais curto, chegarias primeiro.
(Da ide kraim putem, stigao bi prvi.)
Se
(Bilo je dovoljno da mi kae to moram napraviti pa da to nap ravim.)
2. budunost:
3. apstraktna imenica:
=
Nao acredito que ele esteja inocente. (Ne vjerujem da je nevin.) Nao acredito na sua inocencia.
(Ne vjerujem u njegovu nevinost.)
Aos domingos treinava o discurso destinado ao pretendente que chegasse primeiro.

(Nedjeljom je vjebala govor namijenjen snuboku koji e prvi naii.)
4. eliptina konstrukcija:
3. sadanjost:
Quer sejam ricos ou pobres, quer sejam brancos ou pretos, sao todos iguais peran te a lei = Ricos ou pobres, brancos ou pretos, to dos sao iguais peran te a lei.
(Bilo da su bogatai ili siromasi, bilo da su bijelci ili crnci, pred zakonom su svi jednaki. = Bogatai ili siromasi, bijelci ili crnci, pred zakonom su svi jednaki.)
Tivesses cora{:ao, terias tudo.

(Da ima srca, imao bi sve.)
Perfekt (preterlto perfeito do conjunctivo)

Konjunktiv perfekta moe izraziti:
1.
prolu radnju (uz uvjet da je zavrena) :
Upotreba konjunktivnih vremena

Prije je reeno da se glagolski proces ili radnja, kad je posrijedi konjunktiv, izraava u zavisnosti od subjektivnog stava onoga ko ji taj proces ili radnju izrie. Stoga u konjunktivu vremenske kate gorije nisu tako jasno razgraniene kao u indikativu, to valja uzeti u obzir pri razmatranju konjunktivnih vremena.
Espero que nao te tenha of endido.

(Nadam se da te nisam povrijedio.)
2. buduu radnju (koja je ve zavrila u odnosu prema nekoj dru goj buduoj radnji) :
Espero que o Joao tenha acabado o trabalho quando eu voltar.

(Nadam se da e Joao ve dovriti posao kad se ja vratim.)
Prezent (presente do conjunctivo)

Konjunktiv prezenta slui za izraavanje:
Pluskvamperfekt (preterlto mais-que-perfeito do conjunctivo)

Konjunktivom pluskvamperfekta moe se izraziti:
1. sadanje radnje (ili dogaaja) :
1. prola radnja koja se dogodila prije neke druge prole radnje:
Pena e que os meninos estejam tao mal providos de roupa.

( teta to su djeaci tako loe opskrbljeni odjeom.)
Esperei-a ate que tivesse terminado o seu trabalho.

( ekao sam je dok nije zavrila s radom.)
2. nestvarna radnja ili dogaaj u prolosti:
Acreditas que a Lucia o tivesse amado?

(Vjeruje li da ga je Lucija voljela?)
Nijeni pak imperativ od konjunktiva prezenta 'posuuje' ob lik za svih est lica ( lave, laves, lave, lavemos, laveis, lavem) . Imperativom (ili zapovjednim nainom) u portugalskom se ne izrie samo zapovijed ( Caia-te! - ' util') , nego i savjet (Se sensato! - 'Budi pametan!'), poziv ( Venham visitar-nos! - 'Doite nas pos jetitil') , molba (Nao me deixes s6! 'Ne ostavljaj me samog!') i dr.
-
Futur I. (futuro do conjunctivo simples)

Futurom I. izraava se mogunost da se neka radnja ostvari u budunosti. Rije je o konjunktivnom vremenu koje se upotreb ljava u zavisnim reenicama, i to: a) prilonim (pogodbenim, nainskim, vremenskim) , kojima je glavna reenica u futuru ili prezentu:
U pogodbenim reenicama moe se, u nekim situacijama, upotrijebiti i kao nadomjestak za konjunktiv futura:
Leiam este livro, e conhecerao o Brasil!

(Proitajte ovu knjigu i upoznat ete Brazil!) umjesto:
Se quiseres ve-lo, vai a sua casa.

(eli li ga vidjeti, idi k njemu doma.)
Se lerem este livro, conhecerao o Brasil.

(Proitate li ovu knjigu, upoznat ete Brazil.) Napokon, valja napomenuti da u slubi imperativa mogu biti i usklici: Pogo! ('Vatra!') , Silencio! ('Tiina!') , Avante! ('Naprijed!') te drugi glagolski naini, kao to su primjerice: - indikativ prezenta:
Pa{:a-o como souber.

(Napravite to kako znate.)
Quando puderem, venham ver-me.

(Kada budete mogli, posjetite me.) b) pridjevskim, kojima je glavna reenica u prezentu ili futuru:
Direi (digo) uma palavra amiga aos que me ajudarem.

(Uputit u prijateljsku rije onima koji mi budu pomogli.)
O senhor traz-me o dinheiro amanha.

(Donijet ete mi novac sutra.) umjesto:
a{:as mal aos que nao te seguirem. Nao J

(Ne naudi onima koji te ne budu slijedili.)
Traga-me o dinheiro amanha.

(Donesite mi novac sutra.) - indikativ futura I:
Futur II. (futuro do conjunctivo composto)

Futur II. slui za izraavanje budue radnje koja je zavrena s obzirom na drugu buduu radnju:
Tu irds com igo.

(Ii e sa mnom.) umjesto:
Quando tiveres acabado o trabalho, eu ja estarei em casa.

(Kada bude zavrio s radom ja u ve biti kod kue.)
Vem comigo.
(Idi sa mnom.)
Imperativ (imperativo)
Kako je ve spomenuto, afirmativni imperativ ima vlastiti ob lik samo za 2. lice jednine i mnoine (lava, laval) , a ostale oblike 'posuuje' od konjunktiva prezenta ( lave, laves, lavemos, lavem) .
- konjunktiv imperfekta:
E se tu te calasses?
(A da uuti?) umjesto:
Caia-te!
(Uuti!) - infinitiv:
5. kada, praen prijedlogom a, ima vrijednost gerundiva u izra

zima koji se tvore glagolima estar, dr.:
andar, /icar, viver ('ivjeti') i
Estou a ouvir os teus passos.

(Sluam tvoje korake.)
Nilojumar!
(Zabranjeno puenje!) - gerundiv:
Andam a montar casa.

(Grade kuu.)
Correndo!
(Trei!) umjesto:
6. kada pripada nekom glagolskom izrazu a da pritom nije uda

ljen od svog pomonog glagola:
Corra!
(Trite!)
Os galos comer;aram a cantar.

(Pijevci su poeli pjevati.) 7. kada se pojavljuje u kombinaciji s tzv. kauzalnim (deixar, man dar, J azer i dr .. ) ili senzitivnim ( ver, ouvir, sentir i dr.) pomo nim glagolima, a nalazi se neposredno iza njih ili je od njih od vojen svojim subjektom u obliku nenaglaene zamjenice u slubi izravnog ili neizravnog objekta:
Infinitiv (infinitiva)
U portugalskom jeziku infinitiv uva svoj neosobni oblik, kao infinitivo impessoal:
1.
Deixas correr os dias como as aguas do Paraiba?

(Puta da ti dani teku poput voda Paraibe?)
kada se ne odnosi ni na kakav subjekt:
Viver e sofrer.
(ivjeti znai trpjeti.)
Ela viu-os partir pouco a pouco.

(Vidjela ih je gdje postupno odlaze.) U ovom posljednjem primjeru moe se upotrijebiti i osobni in finitiv, pogotovo ako je subjekt infinitiva izraen imenicom:
2. kada je u slubi imperativa:
Sublinhar todos os verbos!

(Podcrtati sve glagole!)
Ele viu-as entrarem chorando.

(Vidio ih je gdje ulaze plaui.)
3. kada u imenikoj reenici ima narativno ili deskriptivno zna

enje:
Mandou os homens levantarem -se.

(Naredio je mukarcima da ustanu.) Osobni pak infinitiv (infinitivo pessoal), osim zbog stilskih (najee ritmikih i eufonijskih) razloga, upotrebljava se jo i:
1.
Mais dois dias. E a Catarina a piorar.

(Jo dva dana. I Katarini je sve gore.)
4.
kada, praen prijedlogom de, slui kao dopuna pridjevima/ acil ('lak) , possivel ('mogu') , bom (,dobar') , raro ('rijedak') i dr.:
Hd lembram;as diftceis de a/ astar.

(Ima uspomena koje je teko odagnati.)
kada je subjekt jasno naznaen:
O curioso e tu nilo perceberes nada.

(Zanimljivo je da ti nita ne razumije.)
2. kada se odnosi na initelja radnje koji nije jasno naznaen, pa

se na nj eli uputiti glagolskim nastavkom:
funkciji s nainskim prilogom:
JJ melhor nilo comeres.

(Bolje da ne jede.)
Ele ouvia sorrindo.

(Sluao je smijeei se.)
3. kada, u 3. licu mnoine, upuuje na neodreenost subjekta:
Gerundiv kojemu prethodi prijedlog em

Kad je popraen prijedlogom em, gerundiv (donekle emfati ki) izraava radnju koja neposredno prethodi radnji glagola glav ne reenice:
Ouvi dizerem que ela tinha chumbado.

( uo sam ih gdje govore kako je pala na ispitu.)
Gerundiv (genlndio)
Vidjeli smo da gerundiv ima dva oblika: jednostavni sloeni (tendo ili havendo lido).
Em se lhe dando carda, ressurgia nele o tagarela da cidade. (lendo) i

(Samo da mu se prui prilika, ponovno bismo u njemu dobili gradsko traalo.)
Sloeni oblik oznauje radnju koja se dogodila prije neke druge radnje izraene glagolom glavne reenice:
Gerundiv u glagolskim izrazima

Zajedno s pomonim glagolima estar, andar, ir i vir gerundiv tvori glagolske izraze kojima se oznaavaju razliiti aspekti glagol ske radnje, o emu je bilo rijei u poglavlju o pomonim glagoli ma.
Nilo tendo conseguido dormir, fui f azer um caf e.

(Ne mogavi zaspati, otiao sam skuhati kavu.) Jednostavni pak oblik oznauje radnju koja je u tijeku, odnos no onu koja je poela neposredno prije ili poslije radnje izraene glagolom glavne reenice ili pak tee usporedno s njom.
Particip (participio)
Kad u portugalskom jeziku govorimo o participu, mislimo is kljuivo na particip proli jer su funkcije nekadanjeg participa sa danjeg (slino kao u panjolskom) prenesene na gerundiv, dok se sam taj particip upotrebljava iskljuivo kao pridjev.
Gerundiv ispred glavne reenice

Kad se nalazi na poetku reenice (odnosno, tonije, kad pret hodi glavnoj reenici) , gerundiv oznaava: a) radnju koja se zbila neposredno prije radnje izraene glagolom glavne reenice:
Proferinda estas palavras, saiu.

(Izgovorivi ove rijei, izae.) b) radnju koja jo traje, a poela je prije ili istodobno kad i radnja glavne reenice:
a upotrebi participa u tvorbi sloenih glagolskih vremena bilo je rijei unutar poglavlja o pomonim i abundantnim glagolima. Stoga emo se ovdje usredotoiti na njegovu 'samostalnu' upot rebu, odnosno na upotrebu koja nije vezana uz pomone glagole.
Kada nije praen pomonim glagolom, particip u najveem broju primjera oznaava stanje koje je rezultat neke zavrene radnje:
Estremecendo, vejo um casal de sessenta anos.

(Drui, gledam brani par ezdesetogodinjaka.)
Achada a solut;ilo do problema, nilo mais torturou a cabet;a.

(Poto je naao rjeenje problema, nije vie razbijao glavu. )
Gerundiv uz glavni glagol

Kad se nae uz glavni glagol, gerundiv u naelu oznaava rad nju istodobnu s radnjom tog glagola, preklapajui se zapravo u
Particip prelaznih glagola u naelu ima vrijednost pasiva:
Lidos os documentos, procedeu-se as assinaturas.

(Poto su proitani dokumenti, pristupilo se potpisivanju.)
Particip neprelaznih glagola gotovo uvijek ima vrijednost akti va:
II.
Slaganje s vie subjekata
Chegado aos pes, o cao comeou a lamber- mos.

(Nakon to se pribliio mojim nogama, pas ih je poeo lizati.)
Kada pak posjeduje vie subjekata (sujeito composto), tada se, glede broja, stavlja u mnoinu, a glede lica: a) u prvo lice mnoine ako meu subjektima postoji neki koji je u prvom licu:
Premda se njime izraava rezultat neke zavrene radnje, parti cip sam po sebi ne kazuje je li ta radnja prola, sadanja ili bu dua. Tako jedan te isti oblik moe oznaivati: a) prolost:
S6 o Florencio e eu ficamos calados.

(Samo Florencio i ja smo uutjeli.) b) u drugo lice mnoine ako postoji neki subjekt u drugom, a is todobno nema nijednog u prvom licu:
Aberta uma excepao, esta vamos perdidos.

(Da smo uinili iznimku, ne bi nam bilo spasa.) b) sadanjost:
Tu ou os teusfilhos vereis a revoluao dos costumes.

(Ti i tvoja djeca doivjet ete revoluciju obiaja.)
Aberta uma excepao, estamos perdidos.

(Uinimo li iznimku, nema nam spasa.)
e) u tree lice mnoine ako su subjekti u treem licu:
e) budunost:
Quando o Lucas e a filha chegaram, ja era tarde.

(Kada su stigli Lucas i ki mu, bilo je ve kasno.) III. Posebni sluajevi a)
Aberta uma excepao, estaremos perdidos.

(Budemo li uinili iznimku, nee nam biti spasa.)
Kada particip izraava samo glagoisko stanje, bez ikakva upu ivanja na vremenske odnose, tada se on izjednauje s pridje vom:
S jednim subjektom
Kad je subjekt sastavljen od partitivnog izraza tipa metade de ('polovica ega') , parte de ('dio ega') , o resto de ('ostatak ega') , o grosso de ('glavnina ega') i imenice ili zamjenice u mnoini, glagol moe biti u jednini ili mnoini:
Com a cabea levantada, olhava o ceu.

(Uzdignute glave promatrae nebo.)
A maior parte deles ja nao vai il / abrica.
Slaganje glagola s reeninim subjektom

Izuzmemo li neke posebne primjere, slaganje glagola u broju i licu s njegovim reeninim subjektom (tzv. concordancia verbal) u portugalskom jeziku nije osobit problem. I.
(Najvei dio ih vie ne ide u tvornicu.)
A maior parte destes quartos nao tinham tecto, nem portas, nem pavimento.
(Najvei dio ovih soba nije imao ni stropa, ni vrata, ni poda.)
Slaganje s jednim subjektom
Kad glagol ima samo jedan subjekt (izreen ili neizreen), sla e se s njim u broju i licu:
Kada je subjekt broj u mnoini ispred kojega se nalazi izraz koji oznauje priblinu koliinu ega: cerca de ('oko', 'priblino') , mais de ('vie od'), menos de (,manje od') i dr., glagol je u nae lu u mnoini:
Nada sou, nada posso, nada possuo.

(Nisam nita, ne mogu nita, ne posjedujem nita.)
Restavam cerca de cem pessoas.

(Ostalo je stotinjak ljudi.)
Kada je subjekt odnosna zamjenica que, glagol se slae u broju i licu sa zamjenicom koja joj prethodi:
Um se, medutim, moe i ispustiti: Nao sou dos que acreditam no estado de direito.
(Nisam od onih koji vjeruju u pravnu dravu.)
Pui eu que lhe pedi que nao viesse.

(Ja sam bio taj koji ga je molio neka ne dolazi.)
Nao es tu que me dds f elicidade.

(Nisi ti ta koja me usreuje.) Ako odnosnoj zamjenici que prethodi pokazna zamjenica koja slui kao predikat ili apozicija osobnoj zamjenici u slubi subjek ta, glagol odnosne zamjenice moe se slagati s navedenom osob nom zamjenicom (osobito kad je rije o pokaznim zamjenicama
Kada je subjekt odnosna zamjenica quem, glagol je obino u treem licu jednine:
Nao Jui eu quem te salvou?

(Nisam li ja bio taj koji te je spasio?) U govornom jeziku, a dijelom i u pisanome, glagol se, medu tim, slae s osobnom zamjenicom - subjektom prethodne ree nice:
o, a, os, as) :
Nao sou eu quem o descrevo.

(Nisam ja taj koji ga opisujem.)
Nao somos nos os que vamos convida-los.

(Nismo mi ti koji emo ih pozvati.) No glagol pritom moe biti i u treem licu, slaui se s pokaz nom zamjenicom, poglavito ako se ne eli istaknuti tijesna veza izmedu subjekta i predikata:
Pui essa que nas ruas esmolou.

(Bila sam ta koja je prosjaila po ulicama.) Kada odnosnoj zamjenici que prethodi izraz um dos ('jedan od') ili uma das ('jedna od'), glagol kojemu je ona subjekt obino je u treem licu mnoine ili, rjede, u treem licu jednine:
Kada je subjekt jedna od upitnih (quais?, quantos?), pokaznih (estes, esses, aqueles) ili neodredenih (alguns, muitos, poucos, quaisquer, varios) zamjenica u mnoini, kojima prethodi neki od izraza kao to su npr. de nos ('od nas'), de vos ('od vas'), den tre nos ('izmedu nas') ili dentre vos (,izmedu vas') , glagol moe ostati u treem licu mnoine ili se pak moe slagati s osobnom zamjenicom koja oznauje cjelinu:
Mas, quantos, dentre nos, ainda estao vivos?

(No koliki su izmedu nas jo ivi?)
Es um dos raros homens que tem o mundo nas maos.

(Jedan si od rijetkih ljudi koji dre svijet u rukama.)
Quantos dentre vos que me ouvis nao tereis tomado parte em romagens?
(Koliki izmedu vas koji me sluate neete sudjelovati u hodo aima?) Ako je upitna ili neodredena zamjenica u jednini, u jednini e, dakako, biti i glagol:
Poi um dos poucos do seu tempo que reconheceu a originalida de e importancia da literatura brasileira.
(Bio je jedan od rijetkih u svome vremenu koji je prepoznao iz vornost i vanost brazilske knjievnosti.) Iza izraza um dos que glagol je redovito u treem licu mnoine:
Qual de nos estava presente?

(Koji je od nas bio nazoan?)
Eu tambem era um dos que a amavam.

(I ja sam bio jedan od onih koji su je voljeli.)
Kad je posrijedi subjekt s tzv. prividnom mnoinom, obino u imenima mjesta i naslovima djela koja imaju oblik mnoine,
glagol je u jednini uz uvjet da ta imena ili naslovi nisu upotri jebljeni s lanom:
2. kada je subjekt glagola ser jedna od sljedeih zamjenica: isto, isso, aquilo, tuda ili o, a predikat je izraen imenicom u mno
ini:
Comparado com o romance Agosto Azul, Regressos mostra uma ligeira mudam;a no que diz respeito ao uso de recursos esti listicos.
(Usporeen s romanom Agosto Azul, [roman) Regressos poka zuje neznatnu promjenu glede upotrebe stilskih sredstava.) Kada imenu ili naslovu prethodi lan, glagol, naravno, popri ma oblik mnoine:
Tudo isto eram sintomas graves.

(Sve su to bili ozbiljni simptomi.) Valja, meutim, istaknuti da u ovom posljednjem primjeru glagol moe stajati i u jednini:
Se calhar, tudo e simbolos.

(Moda su sve simb li.)
dimensao.
As Mem6rias P6stumas de Bras Cubas deram-Ihe uma outra
(Posmrtni zapisi Bnlsa Cubasa dali su mu drugu dimenziju.)
3. kada je subjekt izraz koji ima kolektivno znaenje, kao o resto, o mais: O resto sao atributos sem importtincia.
(Ostalo su nevani atributi.) 4. u bezlinim reenicama:
U reenicama s neodreenim subjektom glagol se stavlja u tre e lice mnoine:
Pediram-me que a procurasse.

(Molili su me da je potraim.) Ako je, meutim, popraen zamjenicom se, glagol ostaje u tre em licu jednine:
Eram quase oito horas.

(Bilo je gotovo osam sati.) Kad se upotrebljavaju u znaenju 'otkucavati sate', glagoli dar, bater (,udarati') , soar ('odzvoniti') i sL, slau se s brojem koji ozna uje sate:
Ainda se vive relativamente bem.

(Jo uvijek se ivi razmjerno dobro.)
Batiam dez horas quando ele acordou.
Slaganje glagola ser
(Kada se probudio, otkucavalo je deset sati.) Ako se, meutim, kao subjekt pojavljuju imenice relogio ('ura') , sino ('zvono') sineta ('zvonce') i sL) , glagol se, naravno, slae s nji ma:
U nekim primjerima glagol ser slae se s predikatom, kao na primjer.:
l. u reenicama koje poinju upitnim zamjenicama que i quem:
O relogio de uma das igrejas bateu duas horas.

(Ura jedne od crkava otkucala je dva sata.)
Que sao seis meses?

( to je to est mjeseci?)
Quis saber quem eram os meus pais.

(Htio sam doznati tko su bili moji roditelji.)
Ako je subjekt ime osobe ili osobna zamjenica, glagol se slae s tim imenom ili zamjenicom bez obzira na to je li predikat u jednini ili u mnoini:
Ovidio e muitos poetas ao mesmo tempo.

(Ovidije istodobno u sebi utjelovljuje mnoge pjesnike.)
Todo ele era olhos e cora{:ao.

(Sav se pretvorio u oi i srce.)
Kada su subjekti dva ili vie infinitiva, glagol ostaje u jednini:
Olhar e ver nao e a mesma coisa.

(Gledati i vidjeti nije ista stvar.) Ako, meutim, ti infinitivi izraavaju sasvim suprotne pojmo ve, glagol moe biti u mnoini:
Kada se subjekt sastoji od brojevnog izraza koji oznauje vr stu cjelinu, glagol ser ostaje u jednini:
Dez euros?! Nao sera demais?

(Deset eura?! Nije li to previe?)
Na sua vida alternam-se rir e chorar.

(U njegovu se ivotu izmjenjuju smijeh i pla.)
Kada se u reenici pojavljuje nepromjenljivi izraz e que, glagol se slae s imenicom ili zamjenicom koja mu prethodi:
Tu e que deves escolher o sitio.

(Ti mora izabrati mjesto.) b)
Kada se vie subjekata 'saimlje' neodreenom zamjenicom ( tudo, nada, ninguem i dr.), glagol ostaje u jednini, slaui se sa zamjenicom:
Letras, ciencias, costumes, institui{:oes, nada disso e nacional.
S vie subjekata
Kao to se pridjev moe slagati s najbliom imenicom, tako se i glagol u nekim primjerima moe slagati s najbliim subjek tom:
l.
(Knjievnost, znanost, obiaji, ustanove, nita od toga nije domae.) To vrijedi i onda kad spomenuta zamjenica najavljuje subjek te to slijede:
kada se subjekti nalaze iza glagola:
Habita-me o espa{:o e a desola{:ao.

(Nastanjuje me prostor i pusto.)
azia lembrar-se dela: a manha, os pdssaros, o mar, as Tudo o / flores, os campos...

(Sve ga je podsjealo na nju: jutro, ptice, more, cvijee, polja. . . )
2. kada su subjekti sinonimi ili gotovo sinonimi: A concilia{:ao e a harmonia entre uns e outros e possivel.
(Mogue je pomirenje i sklad izmeu jednih i drugih.)
Kada se subjekti odnose na istu osobu ili stvar, glagol ostaje u jednini:
A Ideia, o sumo Bem, o Verbo s6 se nos revela depois da nossa morte.

(Ideja, najvie Dobro, Rije otkriva nam se tek poslije smrti.)
3. u stupnjevitom nabrajanju: A mesma coisa, o mesmo acto, a mesma palavra provocava ora risadas, ora grandes castigos.
(Ista stvar, isti in, ista rije bijae uzronik as grohotna smijeha, as grdnih batina.)
4. ako se subjekti shvate kao jedinstvena cjelina koja izraava j ednaku kakvou ili jednak stav prema emu:
Kada su subjekti imenice u jednini povezane veznicima ou ili nem, glagol je u mnoini ako se radnja izraena njime odnosi na sve subjekte:
O bem ou o mal vem dali.

(Dobro ili zlo dolaze odande.) Ako se odnosi na jedan od subjekata, glagol je u naelu u jed nini:
Morro, se a gra{:a e a miseric6rdia de Deus me nao acode.

(Mrijet u ne pomogne li mi Boja milost i milosre.)
Nem tormenta nem tormento nos poderia parar.

(Ne bi nas mogla zaustaviti ni patnja ni oluja.)
U govornom jeziku, meutim, glagol nerijetko zna poprimiti i oblik mnoine:
te subjekte veznik com povezuje kao da je rije o vezniku e:
Nem Joao nem Carlos serao eleitos presidente do clube.

(Ni Joao ni Carlos nee biti izabrani za predsjednika kluba.) Katkad se pak glagol u takvim situacijama slae s najbliim subjektom iako se radnja odnosi na sve subjekte:
O mestre com o boleeiro Jizeram a emenda.

(Popravak su obavili majstor i koija.) S prvim se subjektom slae ako elimo istaknuti vanost tog prvog subjekta, a na tetu drugoga, svedenoga na puki dodatak prvome:
Nem o sol, nem o vento, nem o rufdo das aguas o perturbava.

(Nije ga smetalo ni sunce, ni vjetar, ni ubor voda.)
A viuva, com o resto da f amilia, mudara-se para a cidade.

(Udovica se, zajedno s ostatkom obitelji, preselila u grad.)
Ako subjekti povezani veznicima ou ili nem ne pripadaju istom licu, glagol e poprimiti oblik mnoine i lica koje mu prethodi:
Nem tu nem eu soubemos ser nos.

(Ni ti ni ja nismo znali biti mi.)
Kad su subjekti povezani poredbenim veznicima, kao to su como ('kao'), assim como ('kao i'), bem como ('kao i') i dr., gla gol se moe slagati s prvim subjektom:
O dolar, assim como a libra esterlina, aqui nao vale nada.

(Dolar, kao i funta, ovdje ne vrijedi nita.) ili pak s oba subjekta (i tada je u mnoini):
U izrazima um ou outro ('jedan ili drugi')' i nem um nem outro ('ni jedan ni drugi') glagol je u jednini kada su ti izrazi upotri jebljeni kao imenika ili pridjevska zamjenica:
So um ou outro menino usava sapatos.

(Tek pokoje dijete je nosilo cipele.) Nerijetko se, meutim, glagol moe pojaviti i u mnoini, i to iskljuivo kad su navedeni izrazi upotrijebljeni kao imenika zam jenica:
Tanto um como outro se ocupavam em mercade jar.
(I jedan i
drugi bavili su se trgovanjem.)
Nem um nem outro puderam compreender toda a gravidade do malo

(Ni jedan ni drugi nisu mogli razumjeti svu ozbiljnost zla.)
S prvim se subjektom slae kad elimo istaknuti upravo taj subjekt, a s oba subjekta kad smatramo da i jedan i drugi subjekt tvore vrstu cjelinu, meusobno se isprepleui i pojaavajui (osobito ako je rije o suodnosnim strukturama tipa tanto... co
mo) .
U izrazu um e outro ('jedan i drugi') glagol moe biti u mnoini ili u jednini (premda se ovo posljednje dogaa znatno rjee) :
Slaganje vremena
Neije rijei moemo ponoviti na dva naina: tono onako ka ko ih je tko rekao, pri emu upotrebljavamo upravni govor (dis curso directo), ili pak izvjetavajui o njima, pri emu se sluimo neupravnim govorom (discurso indirecto) . Kad je rije o neuprav nom govoru, u portugalskom jeziku vrijede pravila o slaganju vre mena (concordancia dos tempos) .
Um e outro tinham a sola rota.

CIedan i drugi imali su poderan on.)
Kada su subjekti povezani veznikom com, glagol moe biti u mnoini ili se moe slagati s prvim subjektom. U mnoini je ako
sloenim se reenicama vrijeme glagola zavisne reenice ravna prema glagolu glavne reenice, pa tako dobivamo sljedeu tablicu:
U svim se licima upotrebljava:

1 . kad je u slubi pomonog glagola (sa znaenjem ekvivalen tnim glagolu ter), bilo uz particip, bilo uz infinitiv kojemu pret hodi prijedlog de: Tambem a mim me hilo f erido.
(I mene su ranili.)
Upravni govor (Discurso directo)

prezent (presente)
Neupravni govor (Discurso indirecto)

imperfekt (imperfeito)
Nilo sei para que lado me hei-de virar.

(Ne znam kamo se okrenuti [od posla] .)
Preciso de dinheiro.
(Trebam novac.)
Ele disse que precisava de dinheiro.

(Rekao je da treba novac.)
2. kada kao glavni glagol znai 'dobiti', 'stei': Ninguem lhe perguntou onde houvera o dinheiro.
(Nitko ga nije pitao gdje je stekao novac.)
aorlst (pret6rito perfeito)
pluskvamperfekt (pret6rito mais-que-perfeito)
Nem banho tomei.

(Nisam se ni okupao.)
Ele disse que nem banho tinha tomado.

(Rekao je da se nije bio ni okupao.)
3. kada kao glavni glagol, u refleksivnom stanju, znai 'ponaati

se', 'ponijeti se', 'postupiti':
futur I. (futuro do presente)
kondicional sadanji (futuro do pret6rito)
Houve-se como pode naquela situar;ilo.

(Ponio se kako je mogao u onoj situaciji.) 4. kada kao glavni glagol, u refleksivnom stanju, znai 'razrau nati se s kim', 'imati posla s kim':
Que seni feito dele?

(Sto e biti s njime?)
Ele perguntou que seria feito dele.

(Pitao je to e biti s njime.)
imperativ (imperativo) Nao grites!
konjunktiv (conjunctivo)
O Joilo vai ter de haver-se comigo!

(Joao e imati posla sa mnom!)
Ele pediu-lhe que nao gritasse.

(Zamolio ga je neka ne vie.)
(IONe vii!)
5. kada kao glavni glagol znai 'biti to mogue': Nilo ha nega-lo, o apito e de uso geral.
(N emogue je porei, zvidaljka je u opoj upotrebi.)
Sintaksa pomonih glagola haver, ser i estar

O nekim elementima sintakse pomonih glagola bilo je rijei u poglavlju o pomonim glagolima i njihovoj upotrebi. Stoga e mo se ovdje ukratko osvrnuti na samo tri glagola: haver (koji se danas najvie upotrebljava kao bezlini glagol) te ser i estar koji su (slino svojim panjolskim ekvivalentima) najvei problem svima to ue portugalski, odnosno panjolski jezik.
6. U suvremenom emo portugalskom malokad naii na glagol haveru znaenju 'imati', 'posjedovati' ili 'misliti', 'smatrati', 'dr
ati', no nekad se veoma esto upotrebljavao u tim znaenji ma:
Aos que choram, hei inveja.

(Zavidim onima koji plau.)
Haver
Ovisno o znaenju, glagol havermoe se upotrebljavati u svim licima ili pak samo u treem licu jednine.
O que hei por gram crueza.

(to smatram velikom okrutnou.)
U treem Ucu jednine, dakle kao bezlini glagol, haver se upot rebljava kada znai 'postojati' ili kad oznauje proteklo vrijeme:
Havia simples marinheiros; 1u:zvia inf eriores; havia escreventes e opertirios de bordo.
PRILOZI
Prilozi (adverbD nepromjenljiva su vrsta rijei koja se dodaje glagolima ili, rjede, drugim rijeima atributivnog karaktera:
O homem caminhava muito devagar.
(Bilo je obinih mornara; bilo je niih asnika; bilo je pisara i brodskih radnika.)
Ha dois dias que nilo vem trabalhar.
(Ve dva dana ne dolazi raditi.) Kada glagol haver znai postojanje, a popraen je pomonim glagolima ir, dever, poder i dr., tako stvoren izraz je bezlian:
(ovjek je hodao veoma polako.) Katkad se, meutim, prilog moe dodati i cijeloj reenici (pri emu redovito stoji na njezinu poetku ili kraju, a od ostatka re enice grafiki je odvojen zarezom):
InJ elizmente, nem o medico lhes podia valer.
Deve Juzver muitas di/erenyas entre nos. (Mora da postoje velike razlike medu nama.)
Seri eSIIJr Uz krajnje pojednostavnjenje, moglo bi se rei da se glagolom seru pravilu izraavaju trajne i urodene osobine, dok glagol estar uglavnom slui za pripisivanje sluajnih, prolaznih ili privreme nih osobina ograniena trajanja Tako reenice Aquela casa e humida. i Aquela casa esta humi da. na hrvatski mogu biti prevedene posve isto: 'Ona je kua vla na.'. U portugalskom izvorniku postoji, medutim, jasna razlika u znaenju navedenih reenica. Dok se prvom (u kojoj je upotrijeb ljen glagol sen eli rei da je spomenuta kua vjeito vlana, dru gom se tvrdi kako je vlanost tek njezino trenutano, privremeno stanje. Kad je rije o lokalizaciji u prostoru, za pokretne se predmete uvijek upotrebljava glagol estar: Onde esta o carro? {'Gdje je vozi lo?'), a za nepokretne postoji razlika izamedu europskog i brazil skog portugalskog. Predmeti koji su po prirodi stvari nepokretni (spomenik, zgrada, ulica i sl.) u europskom se, naime, portugal skom prostorno lokaliziraju pomou glagola ser (ili /icar) : Onde e ({ica) a Pra9a x? ('Gdje se nalazi Trg X?') , a u brazilskom pomou glagola estar (ili /icar) : Onde esta ({ica) a Pra9a X?
(Naalost, ni lijenik im nije mogao pomoi.)
Klasifikacija priloga
Portugalske priloge gramatiari obino dijele u sljedee skupine.
l. Prilozi mjesta
Portugalski
Hrvatski
dolje iznad
Portugalski
ca defronte
Hrvatski
ovdje suelice
abaixo
acima adiante
pred tu
s onu stranu ondje s ove strane ovdje
dentro
detras fora junto la longe onde perto
u, unutra iza, otraga

van(i) pokraj
af
alem ali aquem aqui atras
ondje
daleko gdje
straga
kroz
atraves
blizu
..
..
2. Prilozi vremena Portugalski

agora ainda amanha anteontem antes cedo depois entao
4.
Prilozi koliine
Hrvatski
sada jo sutra prekjuer prije rano poslije tada, onda
Portugalski
hoje ja logo nunca (jamais) ontem outrora sempre tarde
Hrvatski
danas ve odmah; poslije nikad (a) juer nekad (a) uvijek kasno
Portugalski
ademais assaz bastante bern demais mais menos
Hrvatski
odvie; osim (vie nego) dovoljno prilino, dovoljno veoma, vrlo odvie, previe vie manje
Portugalski
muito pouco quanto quao quase tanto tao
Hrvatski
mnogo malo koliko koliko; kako gotovo, skoro toliko toliko; tako
5. Prilozi afirmacije, negacije i sumnje 3. Prilozi naina Portugalski

adrede alto apenas assim baixo bern como
Portugalski Hrvatski
namjerno glasno; naglas jedva tako tiho dobro kao; kako
Hrvatski
da
Portugalski
acaso
Hrvatski
sluajno, moda
Portugalski
debalde depressa devagar mal melhor quase pior
Hrvatski
uzalud brzo polako loe bolje gotovo, skoro gore
sim
certamente tambem nao
sigurno, svakako takoder ne
talvez (porvenutra qui<;a) possivelmente provavelmente
moda mogue vjerojatno
Napomena: Prilozi navedeni u tablicama nisu, naravno, svi prilozi por
tugalskog jezika. Rije je o izboru koji se ponajvie temelji na kriteriju uestalosti njihove upotrebe. Razumije se da bi priloge naina koji zavr avaju na -mente bilo nemogue poimence spomenuti, makar i u 'naju em' izboru. Uostalom, zbog njihove pravilne, krajnje jednostavne tvor be (a radi utede prostora) ne navode ih ni mnogi rjenici.
Priloni izrazi
Prilonim se izrazom naziva prilog stvoren od dviju ili vie ri jei: Fernanda sorria em slencio. (,Fernanda se tiho smijeila.').
Kao i prilozima, i prilonim izrazima moe se izricati mjesto, vri jeme, nain, afirmacija, negacija, sumnja i dr. Navodimo tek ma nji dio njih koji se ee u potrebljavaju:
1.
3. Priloni izrazi naina Portugalski

a toa
Hrvatski
nasumce po volji, voljno nasuprot
Portugalski
de born grado de cor de ma vontade de regra em geral em silencio em vao gota a gota passo a passo por acaso
Hrvatski
drage volje napamet protiv volje po pravilu openito utke, u tiini uzalud kap po kap korak po korak sluajno
Priloni izrazi mjesta
Portugalski
a direita a esquerda a distancia ao lado ca e la de dentro de cima de longe de perto
Hrvatski
desno lijevo daleko, udaljeno pokraj tu i tamo iznutra odozgo izdaleka izbliza
Portugalski
em baixo em cima para dentro para onde por ali por aqui por dentro por fora por onde
Hrvatski
dolje gore unutra kamo onuda ovuda iznutra izvana kuda
a vontade ao contrario
as apalpadelas pipkajui, tapkajui as avessas as claras as escondidas as pressas com gosto com amor naglavce javno, otvoreno kriomice na brzinu sa zadovoljstvom s ljubavlju
4. Priloni izrazi koliine
2. Priloni izrazi vremena Portugalski

a noite a tarde
Portugalski Portugalski
de noite de quando em quando de tempos em (a) tempos de vez em quando em breve uskoro katkad
Hrvatski
najvie, u najviem stupnju sve vie sve manje namalo vie nita
Portugalski
quando muito pouco mais ou menos pouco a pouco pelo menos por junto (por atacado)
Hrvatski
najvie, u najboljem sluaju otprilike malo-pomalo najmanje, barem naveliko
Hrvatski
naveer poslije podne kasno poslije podne (predveer) danju ujutro
Hrvatski
nou ao maximo
cada vez mais cada vez menos de retalho nada mais
a tardinha
de dia de manha
5. Priloni izrazi afirmacije i negacije Portugalski

eom eerteza
e) prilog negacije uvijek prethodi glagolu:
Hrvatski
naravno
Portugalski
de forma alguma de modo nenhum nem por sonhos
Hrvatski
nikako, nipoto
Entao nao se cava a terra?... nao se lavra?... nao se aduba?... . naD se semela .?...
(Pa zar se zemlja ne kopa ... , ne ore ... , ne gnoji..., ne sije .. .?)
por eerto sem duvida
zasigurno bez sumnje
Ponavljanje priloga na -mente

ni u snu Kada u istoj reenici dva ili vie priloga na -mente dopunjuju istu rije, spomenuti sufiks moe se dodati samo zadnjem:
Cantava alegre e, ao mesmo tempo, tristemente.
M jesto priloga u reenici

1. Prilozi koji dopunjuju pridjev, samostalni particip ili drugi pri log u naelu se pojavljuju ispred njih: Invejei o noivo, tao alegre, tao jovem.
(Pozavidjeh mladencu, tako veselom, tako mladom.)
(U isto je vrijeme pjevala veselo i tuno.)
Stupnjevanje priloga
Neke vrste priloga, poglavito prilozi naina, mogu se i stupnje vati, pa tako dobivamo komparativ i superlativ priloga. Jednako kao u pridjeva, i komparativ priloga moe biti komparativ: a) superiornosti - koji se tvori tako da se ispred priloga stavi pri log mais a iza veznik do que ili que:
Muito apressado, num visivel nervosismo, saiu de casa.

(Sav u urbi i vidno razdraen, izae iz kue.)
O pai sente-se muito mal.

(Otac se osjea veoma loe.)
O filho andava mais depressa do que o pai.

(Sin je hodao bre od oca.) b) jednakosti - koji se tvori tako da se ispred priloga stavi prilog tao a iza veznik como ili quanto:
2. Prilozi koji dopunjuju glagol ponaaju se razliito glede mjesta

u reenici, ovisno o tome je li rije o prilozima naina, vremena i mjesta ili negacije: a) prilozi naina obino se pojavljuju poslije glagola:
O filho andava tao depressa como o pai.

(Sin je hodao jednako brzo kao i otac.) e) inferiornosti - koji se tvori tako da se ispred priloga stavi prilog menos a iza veznik do que ili que:
Ela ouvia-o atentamente.

(Pozorno ga je sluala.) b) prilozi vremena i mjesta mogu stajati prije ili poslije glagola:
De manha, acordei cedo.

(Ujutro sam se rano probudio.)
O filho andava menos depressa do que o pai.

(Sin je hodao sporije od oca.)
A minha sombra ha-de ficar aqui.

(Moja e sjena ostati ovdj e.)
I priloni superlativ (kao i pridjevski) moe biti dvojak: sinte tiki i analitiki.
Sintetiki se tvori od enskog roda sintetikog superlativa prid jeva na koji se dodaje nastavak -mente:
Superlativo Ad jectivo Adverbio
O cavalo correu pessimamente.
(Konj je trao iznimno loe.) Komparativi priloga muito ('mnogo') i pouco ('malo') glase mais i menos, a superlativi o mais (ili muitissimo) i o menos (ili
lento
(Spor)
lentissirno (najsporiji) lentissimamente (najsporije)
pouqu(ssimo) :
lentamente (sporo)
Dom Juan, quando menos pensava, ld se f oi para as profundas do Inf erno.
Analitiki se pak tvori pomou neke druge rijei, najee priloga muito, bem, muitfssimo i sl.:
Estou muitissimo bem.
(Kada je najmanje mislio, Don Juan propade u dubine pakla.)

Come muitEssimo.
(Strahovito puno jede.) Naposljetku valja napomenuti da u govornom portugalskom jeziku prilog nerijetko moe poprimiti oblik umanjenice (stvore ne sufiksom -inho i -zinho) koja, meutim, ima vrijednost uvea nice:
Vem cedinho, logo que amanhera!
(Osjeam se izvanredno dobro.) Prilozi bem (,dobro') i mal ('loe') mogu imati jednak kompa rativ i superlativ kao i pridjevi bom i mau: melhor odnosno pior, pri emu, naravno, ti oblici ostaju nepromijenjeni:
Quem escreve melhor?
(Tko pie bolje?)

O velho estd cada vez pior.
(Doi vrlo rano, ime osvane!)
(Starcu js sve gore.)

mais bem i mais mal koji se u naelu upotrebljavaju uz pridjeve -
No osim tih nepravilnih, postoje i pravilni oblici komparativa:
- participe:
As paredes das salas estilo mais bem pintadas que as dos quar tos.
(Zidovi soba za dnevni boravak bolje su olieni nego zidovi spavaih soba.)
Nilo hd um projecto mais mal executado do que este.
(Nema nacrta koji bi bio loije izveden od ovoga.) Kad se, meutim, komparativ nae iza pridjeva - participa, obvezatna je upotreba sintetikog oblika: Sintetiki superlativ od bem i mal glasi optimamente, odnos no pessimamente:
Sinto-me optimamente.
(Izvrsno se osjeam.)
PRIJEDLOZI
Portugalski gramatiari prijedloge najee definiraju kao nep romjenijive rijei kojima se izriu razliiti odnosi meu pojedinim sintaktikim elementima. Kad je rije o oblicima, prijedlozi mogu biti jednostavni (preposir;oes simples) ili sloeni (preposir;oes com postas). Jednostavni su oni koji su izraeni samo jednom rijei, a sloeni oni koji se sastoje od dvije ili vie rijei. Sloeni se prijed lozi nazivaju jo i prijedloni izrazi (locur;oes prepositivas).
U portugalskom jeziku najvie se upotreblj avaju sljedei prijedlozi:

Portugalski
a ante ap6s ate com contra de desde
Hrvatski
u; na; prema; uz pred, ispred nakon do sea) protiv; na; uz; o od; iz; o (poevi) od
Portugalski
em entre para perante por (per) sem sob sobre
Hrvatski
u; na; kod; za meu, izmeu za; u; prema (is)pred kroz; preko; za; po bez pod na; o
U najupotrebljavanije sloene prijedloge ili prijedlone izraze ubrajaju se:

Portugalski
abaixo de acerca de acima de a despeito de adiante de a fim de alem de antes de ao lado de ao redor de a par de apesar de a respeito de atras de atraves de de acordo com debaixo de de cima de defronte de dentro de depois de diante de
VEZNICI
Hrvatski
dolje, nanie u (s)vezi, o iznad usprkos pred, naprijed u cilju, da bi osim, izuzvei prije pokraj uokrug, naokolo
uz,
Portugalski
em baixo de em cima de em frente a em frente de em lugar de em redor de em tomo de em vez de gra!tas a junto a junto de para baixo de para cima de para com perto de por baixo de por causa de por cima de por detras de por diante de por entre por tras de
Hrvatski
ispod iznad nasuprot, suelice umjesto oko, okolo umjesto zahvaljujui pokraj, uz ispod iznad prema blizu; otprilike ispod zbog iznad iza, odostraga naprijed, sprijeda preko, kroz iza, odostraga Kao rijei koje povezuju reenice ili reenine dijelove, veznici se u portugalskim gramatikama (s obzirom na funkciju) redovito dijele na koordinativne (conjufoes coordenativas) i subordinativ ne (conjufoes subordinativas) .
Koordinativni veznici
Koordinativnim veznicima pripadaju sastavni (conjunfoes adi tivas), suprotni (conjunfoes adversativas) , rastavni (conjunr;oes al ternativas), zakljuni (conjunr;oes conclusivas) i objasnidbeni (conjunr;oes explicativas) .
L Sastavni su veznici: e ('i') i nem ('ni', 'niti'): Leonor voltou-se e desf aleceu.
(Leonor se okrenula i onesvijestila.)
pokraj
usprkos glede, u svezi iza, odostraga kroz, preko u skladu s ispod, odozdo iznad, odozgo suclice, nasuprot u, unutra iza, nakon pred, ispred
Ele nao me disse nem eu lhe perguntei.

(On mi nije rekao niti sam ga ja pitao.)
2. Suprotni su veznici: mas ('ali', 'no', 've') , porem ('ali', 'no', 'me utim'), todavia ('ipak', 'uza sve to', 'ali', 'meutim') , contudo ('ipak', 'uza sve to'), no entanto ('ipak', 'usprkos tomu', 'meutim'), entretanto ('meutim', 'ipak', 'uza sve to'): Apetece-me cantar, mas ninguem canta.
(Dolo mi je da zapjevam, no nitko ne pjeva.)
]ulgava encontra-lo em casa, porem ja tinha saido.

(Mislio sam da u ga zatei doma, ali je ve izaao.)
3. Rastavni su veznici: ou ('ili') te ora... ora ... ('sad... sad') , quer... quer ('bilo .. bilo', 'ili ... ili') , se ja... seja ('bilo .. bilo', 'ili... ili') , nem... nem (,niti. .. niti') : Ou nao compreendia ou nao ouvia.
(Ili ne bi razumio ili ne bi uo.)
Ora lia, ora fingia lero
(Ili je itao ili se pravio da ita.)

4. Zakljuni su veznici: logo ('dakle', 'prema tome'), pois ('dakle',
Kao zakljuni veznik, pois se uvijek upotrebljava poslije onog reeninog dijela na koji se odnosi:
Era, pois, um homem de grande caracter.
'prema tome', 'zbog toga') , portanto ('dakle', 'prema tome') , por conseguinte ('prema tome') , por isso ('zbog toga', 'stoga') , assim ('tako', 'zbog toga') : (Poinio je teak zloin, prema tome zasluuje otru kaznu.)
(Bio je, dakle, ovjek velika znaaja.) Zakljuni veznici logo, portanto i por conseguinte mijenjaju po loaj u reenici ovisno o reeninom ritmu i intonaciji.
Ele cometeu um crime grave, logo merece duro castigo. Nao deixa pois de ser emblematico que a maior parte dos seus poemas sejam precisamente sonetos.
Subordinativni veznici
Subordinativnim veznicima pripadaju uzroni (conjunfoes causais), dopusni (conjunfoes concessivas), pogodbeni (conjun foes condicionais) , namjerni (conjunfoes finais) , vremenski (conjunfoes temporais), posljedini (conjunfoes consecutivas) , po redbeni (conjunfoes comparativas) i izrini (conjunfoes integran tes) .
1. Uzroni su veznici: porque ('jer, 'zato to'), pois ('jer, 'budui da'), porquanto (,budui da', 'jer), como (,budui da') , pois que ('jer, 'budui da') , que ('jer) , ja que, uma vez que, vista que
(Znakovito je, dakle, da su najvei dio njegovih pjesama upra vo soneti.)

5. Objasnidbeni su veznici: que, porque, pois, porquanto (svi u
znaenju 'jer', 'budui da') , i to kad se pojavljuju u primjerima tipa:

Vamos comer, que estou a morrer de f ome.
(Hajdemo jesti jer umirem od gladi.)

Dorme co', pois quero mostrar-te a minha casa.
(,budui da') i dr.:

Tenho de ir, porque ja e tarde.
(Spavaj ovdje jer ti elim pokazati kuu.) Kad je rije o poloaju koordinativnih veznika u reenici, sa mo se veznik mas obvezno pojavljuje na poetkU reenice, a vez nici porem, todavia, contudo, entretanto i no en tanto mogu se po javiti na poetkU reenice ili poslije pojednih reeninih dijelova:
(Moram ii jer je ve kasno.)

Como as pernas exigiam repouso, descia raro cl cidade.
(Budui da su noge zahtijevale odmor, rijetko je silazio u grad.)

2. Dopusni su veznici: embora, conquanto, ainda que, bem que, se bem que, posto que (,makar, 'iako', 'premda'), mesmo que ('pa makar, 'ak i da'), nem que ('ako i', 'pa da i', 'pa makar) , apesar de que ('usprkos tomu to') i dr.: Embora sejam ricos, gastam pouco.
E noite, mas toda a noite se pesca.

(No je, no svu no se lovi.)
A igreja tambem era velha, porem nao tinha o mesmo prestigio.
(I crkva je bila stara, no nije uivala jednak ugled.) U ovoj posljednjoj reenici veznik porem mogao bi stajati i na sljedeim mjestima:
A igre ja tambem era velha; naD tinha, porem, o mesmo pres tigio. A igreja tambem era velha; naD tinha o mesmo prestigio, po rem.
(Iako su bogati, malo troe.)

Nem que a matassem, conf essava.
(Ne bi priznala pa makar je ubili.)

3. Pogodbeni su veznici: se ('ako') , caso ('u sluaju da', 'ako'), con tanto que ('ako', 'samo ako', 'uz uvjet da') , salvo se, a menos que, a nao ser que ('osim ako') , desde que ('samo ako', 'uz uvjet da') i dr.
Se nlio sabes, informa-te.

(Ako ne zna, raspitaj se.)
(Govori da ga je milina sluati.)

7. Poredbeni su veznici: que, do que (iza mais,
Caso preJiram ir ii noite, digam-me.

(elite li ii naveer, recite mi.)
4. Namjerni su veznici: para que,
menos, maior, me nor, melhor i pior), qual (iza tal), quanto (iza tanto), como ('kao'), assim como, bem como ('kao i'), como se ('kao da'), que nem ('kao') i dr.
(Vie od rijei govorile su injenice.)
aJim de que, porque ('da bi, 'k
Mais do que as palavras, f alavam os f actos. Apareceu tlio repentinamente, como se viesse do outro mundo.
(Pojavila se tako iznenadno kao da dolazi s drugog svijeta.)
8. Izrini su veznici que i se. Kada glagol izraava radnju koja je
ko bi') i dr.
Quero por tudo em pratos limpos para que nlio haja mais duvidas.
(elim sve razjasniti kako vie ne bi bilo sumnje.)
O Francisco veio a Jim de que pudesse assistir ao espectaculo.
izvjesna, upotrebljava se veznik que:
(Francisco je doao da bi prisustvovao predstavi.)

5. Vremenski su veznici: quanto ('kad') , enquanto ('dok') , antes
Tenho certeza de que gosta de mim.

(Siguran sam da me voli.) Kada pak izrie neizvjesnost iIi dvojbu, upotrebljava se veznik
que ('prije nego'), depois que (,nakon to', 'poto'), ate que ('do', 'sve dok') , logo que, assim que, apenas, mal (,im', 'tek to'), sempre que ('uvijek kad'), desde que ('otkako') , todas as vezes que, cada vez que (,svaki put kad', 'uvijek kad') : Quando o tio voltou, ela ja tinha saido.
(Kada se ujak vratio, ona je ve izala.)
se: Ninguem sabia se estava ferida ou se f erira alguem.

(Nitko nije znao je li ranjen iIi je on koga ranio.) Veznik se upotrebljava se i u neizravnom pitanju:
Sempre que posso, passo por casa dela.

(Uvijek kad mogu navratim do nje.)
Nlio sei se vai lembrar-se de mim.

(Ne znam hoe li me se sjeati.)
Enquanto ele comia, n6s Uamos .

(Dok je on jeo, mi smo itali.)
6. Posljedini su veznici: que (ispred kojega se pojavljuju pridjevi
tal, tanto, tlio ili tamanho (,toliki'), bez obzira na to jesu li izri jekom navedeni ili se podrazumijevaju), de forma que, de ma neira que, de modo que, de sorte que ('tako da', 'na takav nain da') i dr.: A saida dele foi tlio rapida que ninguem podia acreditar.
(Izaao je tako brzo da nitko nije mogao vjerovati.)
Fala que e um prazer ouvi-Io.
UZVI CI
Semantika vrijednost uzvika veoma j e teko odrediva budui da uvelike ovisi o kontekstu u kojem je uzvik upotrijebljen, a i o samoj intonaciji. Prema osjeajima koje izraavaju, razlikujemo uzvike: - radosti: ah!, oh! ('ehe!', 'ijuju!') - hrabrenja, poticanja: avante! (,naprijed!')' eoragem! ('hrabro!') , eia! (,hajde!', 'odvano!') , vamos! ('idemo!') - odobravanja: bis! ('bis!') , bravo! ('bravo!'), bem! (,tako je!'), viva! (,ivio!') - elje: oh!, oxald! ('da bar!', 'kad bi bar!') - boli: ai!, ui! ('jao!', 'joj!', 'uh!') - uenja ili iznenaenja: ah!, ehi!, ih!, ue! (,oho!', 'oh!', 'o!') - nestrpljenja: hum!, hemI, irra! ('dovraga!') - dozivanja: alo! (,halon, 6! ('o!', 'ejl', 'oj!'), olat, psiu!, pst! ('hej!') - stiavanja: psiu!, silencio! ('pst!', 'tiina!') - zaustavljanja: alto!, alto ld! ('stoj!'), basta! ('dosta!') - strave: ui!, uh! ('jao!', 'brr!')
SINTAKSA
S obzirom na to da ovaj gramatiki pregled ne doputa opir niji osvrt na problematiku portugalske sintakse, ograniit emo se tek na nekoliko osnovnih napomena o nezavisno i zavisno sloe noj reenici. Prostu emo reenicu (periodo simples) ovom prili kom ostaviti po strani, uz napomenu da uobiajen red rijei u njoj - subjekt (sujeito) + glagol ( verbo) + izravni objekt (objecto di recto) + neizravni objekt (sujeito indirecto) :
Carlos of ereceu um livro ao colega.

(Carlos je kolegi darovao knjigu.) moe biti promijenjen, bilo zbog stilskih, bilo zbog gramatikih razloga (o nekima od tih razloga bilo je rijei u prethodnim pog lavljima) . Sloena reenica (periodo composto) moe biti dvovrsna: ne zavisno sloena (oraao coordenada) i zavisno sloena (oraao su bordinada) .
Nezavisno sloena reenica

N ezavisno sloena reenica moe biti:
sastavna (oraao coordenada aditiva), u kojoj se reenini di jelovi, odnosno reenice u afirmativnom obliku povezuju vez nikom e, a u negativnom obliku veznikom nem:
Quis saber quem era o proprietario do predio e onde poderia encontra-Io.

(Htio sam znati tko je vlasnik zgrade i gdje bih ga mogao nai.)
(Nao sabe nem quer saber o que aconteceu.)

(Ne zna niti hoe znati to se dogodilo.)
suprotna (orafiio coordenada adversativa), u kojoj se reeni ni dijelovi, odnosno reenice povezuju suprotnim veznicima: mas, porem, todavia, contudo i dr.: O meu sobrinho e inteligente, mas as vezes um pouco desleixa
Zavisno sloena reenica

Zavisno sloena reenica moe biti imenika, pridjevna ili pri lona.
do.
(Moj neak je pametan, no katkad je malo nemaran.)
Imenika zavisna reenica (orafiio subordinada substantiva) najee poinje veznikom que (ili se) , a glede sintaktine vri jednosti moe biti: E certo que a presenfa do dono o desassossegava um pouco.
(Jasno da ga je nazonost gospodara pomalo uznemirivala.)
Julgava encontrd-Io em casa, porem jo' tinha saido.

(Mislio sam da u ga zatei doma, ali je ve izaao.)
1. subjektna (orafiio subjectiva) kada obavlja funkciju subjekta:
rastavna (orafiio coordenada alternativa), u kojoj se reenini dijelovi, odnosno reenice povezuju rastavnim veznicima: ou, quer... quer, ora... ora i dr.: Responde-me ou nunca maisJ alo contigo.
(Odgovori mi ili nikad vie neu govoriti s tobom.)
2. objektna - izravna (orafiio objectiva directa) kada obavlja fun
kciju izravnog objekta:
Respondi-Ihe que jo' tinha lido a receita.

(Odgovorio sam mu da sam recept ve bio itao.)
3. objektna - neizravna (orafiio objectiva indirecta) kada obav
Quer chovesse, querJizesse sol, ele tinha sempre de trabalhar.

(Uvijek je morao raditi, bilo da kiilo, bilo da sjalo sunce.)
lja funkciju neizravnog objekta:
zakljuna (orafiio coordenada condusiva), u kojoj se reeni ni dijelovi, odnosno reenice povezuju zakljunim veznicima: logo, pois, portanto i dr.: OUfO mUsica, logo ainda niio me enterraram.
(Sluam glazbu, jo uvijek me, dakle, nisu pokopali.)
Niio posso esquecer de que estavas doente quando ele nasceu.

(Ne mogu zaboraviti da si bio bolestan kada se on rodio.)
4.
reenica imenine dopune (orafiio completiva nominal) kada obavlja funkciju imenine dopune: Ele tem a mania de que o alho J az bem ct saude.
(On je opsjednut time da enjak pomae zdravlju.)
Chegou ho' poucos minutos, portanto ainda niio sabe nada.

(Stigao je prije nekoliko minuta, prema tome jo nita ne zna.)
5. predikatna (orafiio predicativa) kada obavlja funkciju predi
objasnidbena (orafiio coordenada explicativa), u kojoj se re enini dijelovi, odnosno reenice povezuju objasnidbenim veznicima: que, porque, porquanto i dr.: Esperem um pouco, que isto acaba-se jo,.
(Priekajte asak jer to e zaas zavriti.)
kata:
A verdade e que eu vou J alar outra vez dela.

(Istina je da u ponovno govoriti o njoj.)
6. apozicijska (orafiio apositiva), kada obavlja funkciju apozici
je:
Niio lhe bastava um bocadinho, pois estava com Jome.

(Nije mu bilo dovoljno malo jer bio je gladan.)
E preciso que se reconhefa que o moral do exercito e irrepreen sivel.

(Valja priznati da je moral vojske besprijekoran.)
7.
reenica kojom se izrie initelj radnje u pasivnom g1agol skom stanju (ora{:iio agente da passiva) : As ordens silo dadas por quem pode.
(Zapovijedi izdaje onaj tko moe.)
ce) koja j oj prethodi. Nuna je za 'odgonetavanje' smisla reenice, a u tekstu se nikad ne odjeljuje zarezom:
Es um dos raros homens que tem o mundo nas milos.

(Jedan si od malobrojnih ljudi koji dre svijet u rukama.) Nasuprot restriktivnoj, objasnidbena prldjevna reenica (ora{:ilo adjectiva explicativa) pojmu imenice (ili zamjenice) koja joj prethodi dodaje jedno svojstvo i odjeljuje se zarezom.
Valja napomenuti da iza nekih glagola kojima se izraava elja ili molba veznik que moe biti i isputen:
Penso daria um so[rivel monge, se nilo fossem estes nervos mi seraveis.

(Mislim da bi od njega postao podnoljiv redovnik kad ne bi bilo tih jadnih ivaca.)
O tio Mario, que era advogado, confiou-lhe a c6pia de todos os documentos.

(Ujak Mario, koji je bio odvjetnik, povjerio mu je presliku svih dokumenata.)
Queira Deus nilo volte mais!

(Da se bar vie ne vrati!)
Prilona zavisna reenica
Pridjevna zavisna reenica (ora{:ilo subordinada adjectiva)
Pridjevna zavisna reenica u portugalskom moe zavisiti od bilo kojeg reeninog dijela iju jezgru tvori imenica ili zamjeni ca: subjekta, predikata, imenine dopune, izravnog objekta, neiz ravnog objekta, initelja radnje u pasivnom glagolskom stanju, prilone oznake, apozicije, pa ak i vokativa. Redovito je uvedena odnosnom zamjenicom, a u cjelini zavisno sloene reenice iji je dio ima zadau 'predstaviti' imenicu ili zamjenicu koja joj pretho di:
Prilona zavi sna reenica obino je uvedena subordinativnim veznicima koji su ujedno osnova njezine klasifikacije, pa tako raz likujemo:
l. uzronu reenicu (ora{:ilo subordinada causa!) , koja poinje

uzronim veznicima: dr.:
porque, pois, porquanto, que, vista que i
Nilo vestimos com luxo porque nilo temos dinheiro.

(Ne oblaimo se raskono jer nemamo novca.)
Susana, que nilo se sentia bem, estava de cama.

(Susana, koja se nije osjeala dobro, leala je u postelji.)
Ceamos il, lareira, que a noite estava [ria.

(Veerasmo oko ognjita jer no bijae studena.)
O que tu ves e belo; mais belo o que suspeitas; e o que ignoras muito mais belo ainda.
(Ono to vidi je lijepo, jo je ljepe ono u to sumnja, a naj ljepe je ono to ne poznaje.) S obzirom na kategoriju smisla odnosno znaenja portugalski gramatiari razlikuju restriktivnu i objasnidbenu pridjevnu ree nicu. Kako j oj i sam naziv kae, restriktivna pridjevna reenica (ora{:ilo adjectiva restrictiva) suava pojam imenice (ili zamjeni-
2. dopusnu reenicu (ora{:ilo subordinada concessiva), koja poi

nje dopusnim veznicima: to que i dr.:
embora, ainda que, se bem que, pos
Embora ele saiba o que aconteceu, mesmo assim nilo disse na da.
(Iako zna to se dogodilo, svejedno nije rekao nita.)
Ainda que eu partisse, seria sempre o mesmo.

( ak i da odem, bilo bi sve po starom.)
3. pogodbenu reenicu (oraryao subordinada condiciona , koja
Comeryaste a correr que nem um louco.

(Poeo si trati kao luak.)
poinje pogodbenim veznicima: se, caso, contanto que, sem que i dr.:
Se fizer sol, levo o chapeu.

(Ako bude sunano, ponijet u eir.)
Pretvaranje aktivne reenice u pasivnu

Kada reenica sadri prelazni glagol, ona se od aktivne moe pretvoriti u pasivnu:
Caso ele venha, e preciso preparar-lhe o quarto.

(Ako doe, treba mu spremiti sobu.)
4.
O prof essor louva o aluno.

(Profesor hvali uenika.)
O aluno e louvado pelo professor.
namjernu reenicu (oraryao subordinada final) , koja poinje namjernim veznicima para que, afim de que, porque, que i dr.: Pediu-lhe (para) que ficasse.
(Molio ga je da ostane.)
Digo-te mais uma vez para que naD repitas o erro.

(Jo jedanput u ti rei da ne bi ponovio pogreku.)
5. vremensku reenicu (oraryao subordinada temporal), koja
Kao to je iz prethodnog primjera razvidno, izravni objekt ak tivne reenice (aluno) pritom postaje subjekt pasivne reenice, glagol u aktivu ([ouva) poprima pasivni oblik (e louvado) , a sub jekt aktivne reenice (professor) postaje initelj radnje u pasivnom glagolskom stanju.
poinje vremenskim veznicima: quanto, enquanto, antes que, depois que, ate que, mal i dr.:
Quando estiou, partiram.

(Kada je prestalo kiiti, otili su.)
Mal sentiu rumores dentro de casa, ergueu-se.

(im je zauo amor u kui, pridigao se.)
6. posljedinu reenicu (oraryao subordinada consecutiva) , koja
poinje posljedinim veznicima que, de forma que, de manei ra que i dr.:
Era uma voz tao grave, que metia medo.

(Bio je to tako ozbiljan glas da je ulijevao strah.)
Falou tao alto que todos o ouviram.

(Govorio je tako glasno da su ga svi uli.)
7.
poredbenu reenicu (oraryao subordinada comparativa), koja poinje poredbenim veznicima que, do que, qual, quanto, co mo, que nem i dr.: Esta mais triste do que parece.
(alosnija je nego to se ini.)
KOLSKA KNJIGA, d.d. Zagreb, Masarykova 28 Za izdavaa ANTE UUL, prof. Tisak zavren II studenom 2003.

Osnove Gramatike Portugalskoga Jezika

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Osnove Gramatike Portugalskoga Jezika

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Urednica

Lektura portugalskog teksta

Lektura hrvatskog teksta Grafiki urednik

OSNOVE GRAMATIKE PORTUGALSKOGA JEZIKA GRAMATICA ELEMENTAR DA LINGUA PORTUGUESA

KOLSKA KNJIGA, d.d., Zagreb, 2003.

CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i sveuilina knjinica - Zagreb UDK

Tisak: GRAFIKI ZAVOD HRVATSKE, d.o.o. Zagreb

Uporaba odreenog lana Izostavljanje odreenog lana

128 132 136 141 148 1 55 1 65 1 65 1 68 1 82

Paradigma pravilnih glagola triju konjugacij a zamjeniki oblik . . .. .

.. ... .......... .. ..... .........

POSVOJNE ZAMJENICE (POSESIVI)

.... ................. ..............

Glagoli s nepravilnim participom ......................................... 1 89 Abundantni glagoli ... ...... ...

POKAZNE ZAMJENICE (DEMONSTRATIVI)

..... .......... .....

.. .. ......... .. . .. . 1 0 1 . .. .. . .. 101 103

ODNOSNE ZAMJENICE (RELATIVI)

...... ..... ... .. . .. ......... ..... ....

... . ... ......

Osobitosti nekih neodreenih zamjenica . . Neki ustaljeni izrazi s neodreenim zamjenicama

1 96 1 96 205 212 214 216 217 218

. .. ..... ..... ... .. .... . .. . .

Uporaba glavnih brojeva

................ ............................ .........

Uporaba rednih odnosno glavnih umjesto rednih brojeva 1 18 GLAGOLI . . . .

.... ....... ...... . .... . . ..... .....

Klasifikacija portugalskih glagola

.......................... ..... ........

Pomoni glagoli i njihova uporaba

Nomenklatura najeih glagolskih oblika

Ponavljanje priloga na Stupnjevanje priloga PRIJEDLOZI VEZNICI

237 237 241 243 243 245 249 25 1 25 1 253 257

Subordinativni veznici UZVICI

Nezavisno sloena reenica Zavisno sloena reenica

Pretvaranje aktivne u pasivnu reenicu

Osnove gramatike ugledaju svjetlo dana, osobito recenzentima

'kilogram' 'darvinizam' 'byronovski'

mal [mat] mau[maw]

'zlo', 'loe' 'zao', 'lo'

e u portugalskom moe biti otvoren, zatvoren ili

Naglaeno a uglavnom se izgovara kao u hrvatskom standar dnom jeziku:

casa [kazB] mar[mar]

mesa [meZB] conter [k6ter]

chaga [jagB] mtiquina [mmnB ]

lama [lilmB] pano [pilnu] manha[milJm]

'blato' 'krpa, platno' 'lukavstvo'

se [si] pescar [pijkar] de longe [dil 63i] divino[divinu]

'sebe', se'; 'ako', 'da' 'ribariti' 'izdaleka' 'boanski', 'boanstven'

lei [lilj] cereja [siril3B] espelho [ijpilAu]

'zakon' 'trenja' 'ogledalo'

mina[minB] educar [idukar ]

'rudnik'; 'mina' 'odgajati'

escova [ijk5v13] escada [ijkad13]

'etka' 'stuba', 'stubite'

a antiga [atig13] il, antiga [atig13]

'stara' 'na starinski nain'

Nalazi se u inicijalnom poloaju u rijei koje poinju s

am-, a u finalnom poloaju u rijei koje zavravaju na -ii: anca [\1k13]

sorte [s5rti] av6 [13v5]

'sudbina'; 'srea' 'baka'

Zatvoreno o [o] izgovorom je vrlo blizu glasuu, a oznauje se znakovima D i ou:

Grafiki se oznauje s ju rijei):

em ili en ci nikad se ne pojavljuje na kra