BAB I

PENDAHULUAN

1.1

PENGENALAN

Bahasa merupakan sistem atau alat komunikasi yang amat penting bagi manusia dalam perhubungan sehari-hari. Menurut Asmah Haji Omar (2004 ! "bahasa yang digunakan merupakan sistem lambang yang mengaitkan maksud atau #ikiran manusia dengan sesuatu benda yang konkrit ataupun sesuatu yang abstrak! supaya demikian pengguna bahasa dapat memahami sesuatu benda yang diperkatakan itu$. Bahasa merupakan sistem lambang bunyi suara yang dipakai sebagai alat perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia iaitu antara seorang indi%idu dengan indi%idu yang lain. Bahasa juga merupakan suatu unsur yang dinamik! yakni sentiasa berubah-ubah mengikut situasi dan &aman atau perkembangan semasa. Oleh hal yang demikian! menurut '. (athesan! bahasa sentiasa dianalisis dan didekati dengan menggunakan pelbagai pendekatan untuk mengkajinya. )atabahasa ialah pengetahuan atau pelajaran tentang pembentukan perkataan dan proses pembinaan ayat iaitu penyusunan kata dalam ayat dan lain-lain. 'e*ara umumnya! tatabahasa Bahasa Melayu men*akupi dua bidang iaitu bidang Mor#ologi iaitu kajian tentang kata dan pembentukan kata! kelas kata dan imbuhan dan bidang 'intaksis iaitu kajian tentang pembentukan ayat. +alam Bahasa Melayu! mor#ologi merupakan suatu bidang ilmu yang mengkaji tentang kata dan pembentukan kata termasuk in#leksi! terbitan dan pemajmukan. )erdapat beberapa perkara yang dikaji dalam bidang mor#ologi. Antara ,

bidang tersebut ialah *ara suatu kata dibentuk! proses-proses yang berlaku dalam pembentukan kata dan bentuk-bentuk yang terhasil dari proses tersebut. Menurut (ik 'a#iah -arim (,../ ! mor#ologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur! bentuk dan penggolongan kata. Manakala pendapat 0aminah Hj.'abran dan 0ahim 'yam (,..1 ! mor#ologi ialah satu bidang dalam kajian bahasa yang mengkaji tentang perkataan dan *ara-*ara pembentukannya. Mar&ukhi (yak Abdullah dan 'amsu 2aa*ob pula menyatakan mor#ologi ialah kajian tentang struktur dalaman kata-kata atau bentuk-bentuk kata dan bidang ilmu bahasa yang membi*arakan atau mempelajari selok-belok struktur kata serta pengaruh perubahan-perubahan struktur kata terhadap golongan dan erti kata. )erdapat pelbagai aliran yang *uba menghuraikan proses ini antaranya! aliran sistemik-#ungsional bagi Asmah Hj. Omar (2004 ! aliran tagmemik untuk Abdullah Hassan (200/ dan aliran trans#ormasi generati# bagi golongan (ik 'a#iah -arim (,../ . +alam hal ini! proses mor#ologi yang dirasakan sesuai dari mana-mana aliran akan digunakan bagi menjelas pembentukan kata dalam bahasa Melayu. mor#ologi meliputi tiga (3 aspek iaitu4 i 5enggolongan -ata ii 5roses 5embentukan -ata iii Bentuk -ata )erhasil 'eperti yang kita sedia maklum baha6a mor#ologi ialah bidang kajian linguistik yang mengkaji bahasa dari aspek pembentukan dan penggolongan perkataan. (amun begitu! se*ara amnya! penggolongan kata dalam bahasa Melayu masih ren*am atau masih kabur kerana terdapat beberapa penggolongan kata yang masih belum tuntas (sempurna . 7ni sedikit sebanyak akan menimbulkan salah #aham dan perbe&aan pendapat di kalangan ahli dan pelajar bahasa berhubung penggolongan kata. Menurut )atabahasa +e6an (,..1 ! terdapat empat (4 bentuk kata asas dalam bahasa Melayu iaitu bentuk kata tunggal! bentuk kata terbitan! bentuk kata majmuk! 2 Bidang

dan

bentuk kata ganda.

5embentukan kata la&imnya dihuraikan daripada sudut

prosesnya. 'elalunya kita membi*arakan pembentukan satu-satu perkataan itu melalui proses-proses pengimbuhan! penggandaan! atau pemajmukan. 1.2 PERNYATAAN MASALAH

5ara sarjana bahasa mempunyai pandangan yang agak sama mengenai penggunaan kata ganda dalam pembentukkan ayat. +alam buku (ahu Melayu Mutakhir oleh Asmah Hj. Omar (menyatakan baha6a kata ganda ialah bentuk kata yang dihasilkan dengan menggandakan atau mengulangi kata dasar! sama ada kata ganda tersebut diulangi se*ara keseluruhan atau pada bahagian-bahagian tertentu dan dengan imbuhan atau tanpa imbuhan. diulang. 9ika dilihat pada pandangan tentang pembentukan kata ganda atau proses penggandaan kata yang dinyatakan oleh ahli bahasa seakan-akan sama maknanya. (amun terdapat beberapa perbe&aan sebenarnya dari segi penggolongan kata ganda diutarakan oleh kalangan ahli bahasa! dan ini telah menimbulkan pertindihan antara golongan kata ganda yang berbe&a. Mengikut )atabahasa +e6an :disi -etiga (2008 penggandaan merujuk kepada proses yang menggandakan kata dasar. Melalui proses demikian! kata dasar hanya akan mengalami tiga proses penggandaan! iaitu ia boleh mengalami proses penggandaan penuh! penggandaan berentak atau penggandaan separa. (amun dalam buku berjudul 5etunjuk )atabahasa Bahasa Melayu karya Asra# (200; ganda berimbuhan. Asmah Hj. Omar (2008 berpendapat penggandaan dalam bahasa Melayu terdiri daripada enam jenis iaitu penggandaan seluruh kata! penggandaan kata akar! penggandaan suku kata pertama! penggandaan suku kata akhir! penggandaan berima dan penggandaan menyaling. 3 jelas menunjukkan sedikit kelainan dengan penambahan kata ganda bersajak dan kata Arbak Othman (,.81 menyatakan baha6a penggandaan sebagai proses bagaimana suatu kata dasar atau sebahagian daripadanya

)eks klasik Hikayat Hang Tuah adalah satu bahan ba*aan bahasa klasik yang dijadikan bahan rujukan dalam pembelajaran sama ada di sekolah! di uni%ersiti atau juga oleh indi%idu-indi%idu tertentu dari semasa ke semasa. )erdapat banyak kajiankajian yang telah dijalankan oleh pengkaji terdahulu dalam teks HH) ini. (amun didapati tiada kajian yang dibuat untuk mengkaji kata ganda yang melibatkan teks bahasa Melayu klasik ini. +i sini! pengkaji lihat kepentingan untuk mengkaji tentang kata ganda yang terdapat di dalam "Hikayat Hang Tuah ini! di mana pengkaji telah menggunakan proses penggandaan yang diambil daripada Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (2008 kerana perin*iannya lebih mudah pada pandangan pengkaji. 1.3 OBJEKTIF KAJIAN

Objekti# kajian ini dijalankan terhadap kata ganda yang terdapat dalam teks < Hikayat Hang Tuah= se*ara terperin*inya adalah untuk.. i menganalisis kata ganda mengikut jenis-jenis kata ganda seperti kata ganda seluruh! kata ganda separa! kata ganda berimbuhan dan kata ganda berentak mengikut peratusan. ii menganalisis kekerapan penggunaan bagi setiap kata ganda. iii menganalisis peranan kata ganda mengikut pergolongan kata di dalam ayat. 1.4 KEPENTINGAN KAJIAN

-ajian-kajian terhadap teks klasik Hikayat Hang Tuah telah banyak dilakukan. >alau bagaimanapun! kebanyakkan pengkajian sebelum ini hanya tertumpu kepada bidang pragmatik! semantik dan juga kajian dari aspek sosial dan ekonomi masyarakat Melayu! sikap dan pemikiran serta 6atak-6atak pahla6an Melayu yang ada hubungannya dengan kedudukan teks tersebut. Oleh yang demikian! dalam kajian yang dibuat ini diharapkan dapat memberi sumbangan kepada bidang ilmu bahasa khususnya yang berkaitan dengan penghuraian berkenaan kata ganda dalam bahasa Melayu.

Hasil daripada kajian ini juga diharapkan dapat memenuhi dan melengkapkan tatabahasa Melayu dengan *ara mengenal pasti semua jenis kata ganda yang terdapat dalam bahasa Melayu iaitu kata ganda seluruh! kata ganda separa! kata ganda berimbuhan dan kata ganda berentak dengan lebih mendalam serta menjelaskan #ungsi-#ungsinya dalam kajian linguistik. +engan yang demikian! ini dapat membantu dalam ke#ahaman tentang kata ganda dengan lebih baik dan berkesan. -ajian ini juga berkepentingan untuk memberi man#aat kepada pengguna bahasa Melayu se*ara umumnya. 'e*ara khusunya! ia boleh dijadikan sebagai bahan rujukan kepada para pelajar yang sedang mempelajari makna dan jenis-jenis kata ganda yang terdapat dalam bahasa Melayu. Bagi guru-guru bahasa Melayu! kajian ini diharap dapat membantu mereka menjelaskan dan menerangkan jenis-jenis dan #ungsi penggunaan kata ganda yang sesuai dengan lebih e#ekti# agar mudah di#ahami oleh pelajar. Bagi penggubal kurikulum pula mdiharapkan kajian ini mampu memberi panduan yang jelas dan membantu mereka menentukan hala tuju pendidikan bahasa Melayu yang berkaitan dengan penggunaan kata ganda dalam tatabahasa Melayu se*ara jitu dan seterusnya memberi man#aat terhadap kepentingannya. 'e*ara keseluruhannya! kajian ini diharap dapat menjadi satu landasan dan panduan untuk kajian-kajian akan datang! sama ada ingin menambah atau meluaskan kajian kepada aspek-aspek nahu yang lain. 1.5 SKOP KAJIAN

'e*ara amnya! pengkajian terhadap teks klasik Hikayat Hang Tuah ini sangat luas dan sentiasa terbuka kepada pengkaji untuk melaksanakan kajian. Melalui pemba*aan dan perbin*angan-perbin*angan yang diadakan! pengkaji mendapati baha6a penelitian permasalahan kajian terdahulu banyak mem#okuskan kepada aspek semantik! mor#ologi! kesusasteraan dan nilai-nilai budaya serta senario kehidupan masyarakat Melayu lama berdasarkan pen*eritaan dalam teks klasik ini.

-ajian pada teks klasik Hikayat Hang Tuah ini adalah kajian dalam bidang mor#ologi iaitu untuk pembentukan dan pergolongan kata sahaja iaitu -ata ?anda. 7a tidak melibatkan pengkajian keseluruhan teks. 'kop kajian hanyalah pada sepuluh (,0 halaman tera6al! sepuluh (,0 halaman di pertengahan dan sepuluh (,0 halaman terakhir pada teks Hikayat Hang Tuah! di mana pengkaji hanya menyenaraikan kesemua kata ganda yang terdapat pada tiga puluh (30 halaman yang dinyatakan untuk dianalisis se*ara kuantitati# mengikut jenis kata ganda! kekerapan penggunaannya dan peranan kata ganda itu dalam ayat. 1.6 DEFINISI KAJIAN

1.6.1. Defi i!i "# K$ !e% K#&# G# "# -ata ganda ialah perkataan yang mengalami pengulangan pada kata dasarnya! sama ada se*ara sepenuh! separa atau berentak. Menurut (ik 'a#iah -arim! kata ganda ialah bentuk kata yang dihasilkan dengan menggandakan atau mengulangi kata dasar! sama ada kata ganda tersebut diulangi se*ara keseluruhan atau pada bahagianbahagian tertentu dan dengan imbuhan atau tanpa imbuhan. Arbak Othman memberikan de#inisi penggandaan sebagai proses bagaimana suatu kata dasar atau sebahagian daripadanya diulang. Bahagian yang diulang ini dipanggil gandaan yang boleh mendahului atau mengikuti dasarnya. )erdapat tiga jenis kata ganda iaitu@a 5enggandaan penuh - proses yang menggandakan keseluruhan kata ganda. ?andaan penuh boleh dibuat pada kata akar dan kata terbitan. -ata nama! kata kerja dan kata si#at jua boleh digandakan. Aontohnya pulau-pulau, cantikcantik, anak-anak dan lari-lari. -ata nama yang mengandungi imbuhan juga boleh digandakan sepenuhnya! seperti pemimpin-pemimpin, pelatih-pelatih dan sebagainya. b 5enggandaan separa - proses yang menggandakan sebahagian kata dasar. -ata dasar boleh merupakan kata tunggal atau kata terbitan. 5enggandan separa

boleh berlaku di hadapan atau di belakang kata dasar. Aontohnya kekura, pepohon, berlari-lari, kecil-kecilan. * 5enggandaan berentak - proses yang menggandakan kata dasar mengikut rentak bunyi tertentu dalam kata dasar itu. +alam penggandaan berentak! seluruh kata dasar digandakan dan bunyi-bunyi tertentu diulang atau diubah! di mana penggandaan berentak boleh dibahagikan kepada tiga jenis iaitu@i 5enggandaan berentak pengulangan %okal - penggandaan yang mempunyai *iri-*iri persamaan pada bunyi-bunyi %okal tertentu! iaitu terdapat *iri-*iri keharmonian %okal. Aontohnya@ sayur-mayur, selok-belok, hina-dina. ii 5enggandaan berentak pengulangan konsonan - iaitu penggandaan yang mempunyai *iri-*iri persamaan pada bunyi-bunyi konsonan tertentu. Aontohnya @ gunung-ganang, batu-batan, mandi-manda. iii 5enggandaan berentak bebas - iaitu penggandaan yang tidak mempunyai *iri-*iri persamaan pada bunyi %okal atau konsonan. AontohnyaB susur-galur, sahabat-handai, tinggi-lampai. )erdapat sekurang-kurangnya lima makna dalam penggandaan kata iaitu@i gandaan sebagai penanda jamak! iaitu jumlah yang banyak. Aontohnya mejameja, bukit-bukau. ii gandaan sebagai penanda nama hai6an. Aontohnya biri-biri, rama-rama dan kupu-kupu. iii gandaan sebagai penanda makna serupa. Aontohnya langit-langit, gula-gula. i% gandaan sebagai penanda pelbagai jenis. Aontohnya sayur-mayur, kuih-muih. % ?andaan sebagai penanda tidak tentu. Aontohnya apa-apa, siapa-siapa. 1.6.2. Defi i!i Hi'#(#& H# ) T*#+ Hikayat Hang Tuah ialah sebuah epik kepahla6anan yang merentasi sepanjang &aman naik turun kerajaan :mpayar Melaka. 7a merupakan epik Melayu yang bukan sahaja terkenal di kalangan bangsa Melayu tetapi juga di seluruh rantau (usantara. ;

Manuskrip Hikayat Hang Tuah ini menggambarkan 6ira agung Melayu yang diperlihatkan mempunyai *iri-*iri hebat sebagai seorang 6ira pada &aman kesultanan Melayu iaitu Hang )uah. Beliau merupakan seorang laksamana yang terutama serta pahla6an Melayu yang amat taat kepada rajanya terutama semasa pemerintahan 'ultan Mansur 'hah di Melaka pada abad ke-,1. +i dalam Hikayat Hang Tuah ini men*atatkan keper6iraan Hang )uah di samping gambaran bangsa Melayu dalam tiga &aman. Caman permulaan sesebuah kerajaan! &aman kegemilangan dan &aman kejatuhannya diperikan se*ara jelas dalam hikayat ini. Hang )uah me6akili &aman dan bangsanya merupakan tokoh yang gemilang dari segi perjalanan hidup dan pen*apaiannya. Hikayat Hang Tuah pada dasarnya juga men*eritakan sejarah serta kenyataan hidup bangsa Melayu itu sendiri. Hikayat ini diper*ayai mula ditulis sekitar ,;00 (Deiden manus*ript Aod.Or.,;/2 tetapi manuskrip lengkap adalah bertarikh ,84.. Manuskrip ini juga telah diiktira# sebagai Memory o# the >orld pada tahun 200,. 1., KERANGKA ILMU

+alam konteks disertasi! kajian yang dipilih ini merupakan satu kajian yang berbentuk kajian diskripti#. Maksud kajian diskripti# ialah kajian yang telah ditetapkan (set untuk melihat dan melaporkan perkara seperti adanya (to determine and report the 6ay things are no6 . -ajian ini tidak *uba untuk menga6al pemboleh ubah (does not try to *ontrol a %ariable . +engan sebab itu! pengkaji hanya mengumpulkan maklumat iaitu kata ganda dan juga ayat-ayat yang mengandungi kata ganda yang terdapat dalam teks "Hikayat Hang Tuah$ untuk dianalisis dan dilaporkan dengan dua *ara iaitu kaedah kualitati# dan juga kaedah kuantitati#. 'ehubungan itu! untuk menghasilkan satu kajian yang boleh

dipertanggungja6abkan atau disahkan hujahnya! maka perlulah bersandarkan kepada data yang komprehensi# dan rele%en dengan perkara yang dikaji.

Dabo% (dalam Harimurti ,.88@23 telah menyi#atkan baha6a terdapat lima kaedah memperolehi data dan di antaranya ialah mengikut teks! intuisi dan juga pemerhatian. +engan hal demikian! Kamus Tatabahasa Edisi Keempat terbitan +B5 serta beberapa buah buku rujukan tatabahasa Bahasa Melayu telah pun dijadikan oleh pengkaji sebagai bahan teks yang banyak memberi input tentang maklumat mor#ologi! khususnya berkenaan kata ganda yang hendak dikaji. 1.KESIMPULAN

+i dalam linguistik atau tatabahasa bahasa Melayu men*akupi dua bidang iaitu bidang mor#ologi dan sintaksis. Mor#ologi iaitu kajian tentang struktur kata dan pembentukan kata! pergolongan kata dan imbuhan manakala bidang sintaksis iaitu kajian tentang pembentukan dan struktur ayat. Mor#ologi suatu bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur! pembentukan dan penggolongan kata. 'truktur kata bermaksud susunan bunyi ujaran atau lambang yang menjadi unit tatabahasa yang bermakna. 5embentukan kata pula ialah merupakan unit tatabahasa sama ada bentuk tunggal atau hasil daripada proses pengimbuhan! pemajmukan dan penggandaan. 5enggolongan kata pula ialah proses menjeniskan perkataan berdasarkan keserupaan bentuk dan latar #ungsi dengan anggota lain dalam golongan yang sama. -ata ganda merupakan kata yang terhasil daripada hasil penggandaan sesuatu perkataan. -ata ?anda ialah perkataan yang mengalami pengulangan pada kata dasarnya! sama ada se*ara sepenuh! separa atau berentak. +engan kata lain! kata ganda ialah kata yang dihasilkan dengan menggandakan atau mengulangi kata dasar! sama ada kata ganda tersebut diulangi se*ara keseluruhan atau pada bahagianbahagian tertentu dan dengan imbuhan atau tanpa imbuhan. Manuskrip Hikayat Hang Tuah merupakan sebuah epik kepahla6anan yang merentasi sepanjang &aman naik turun kerajaan :mpayar Melaka. 7a adalah epik Melayu yang bukan sahaja terkenal di kalangan bangsa Melayu tetapi juga di seluruh rantau (usantara. Hikayat ini diper*ayai mula ditulis sekitar ,;00 (Deiden manus*ript Aod.Or.,;/2 tetapi manuskrip lengkap adalah bertarikh ,84. dan manuskrip ini juga telah mendapat pengiktira#an sebagai Memory o# the >orld pada tahun 200,. .

Hasil dapatan daripada kajian kata ganda dalam teks Hikayat Hang Tuah ini adalah mengikut Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (2008 ini adalah untuk menganalisis jenis kata ganda mengikut dan kekerapan penggunaannya dan peranan kata ganda itu mengikut pergolongan kata dalam sesuatu ayat dalam bahasa Melayu.

,0

BAB II

TINJAUAN LITERATUR

2.1

Pe )e #.#

Bahasa terdiri daripada pelbagai komponen. Apabila kita membi*arakan mengenai pembentukan dan pergolongan kata dalam Bahasa Melayu! kita dapat melihat kata dari segi unsur-unsur yang membentuknya! yakni unsur-unsur yang bagaimana dan juga hubungan paradigmatik antara unsur-unsur berkenaan. kata itulah yang dikenal sebagai mor#ologi. Mor#ologi ialah bidang kajian linguistik yang mengkaji bahasa dari aspek pembentukan kata dan penggolongan perkataan. 'alah satu golongan perkataan bahasa Melayu ialah kata ganda. Amnya penggolongan kata dalam bahasa Melayu masih ren*am (kabur kerana terdapat beberapa penggolongan kata yang masih belum tuntas (sempurna . 7ni menimbulkan salah #aham dan perbe&aan pendapat di kalangan ahli dan pelajar bahasa berhubung penggolongan kata. 'eperti yang kita ketahui! penggolongan kata dalam bahasa Melayu telah mengenalpasti beberapa golongan perkataan. Antaranya ialah kata ganda yang terhasil daripada proses penggandaan. 5enggandaan merupakan antara proses umum pembentukan perkataan bahasa Melayu yang terbahagi kepada penggandaan penuh! separa! berima dan bebas (juga dikenali sebagai penggandaan berentak bebas ((ik 'a#iah et al! 200/ . Ensur-unsur yang mendirikan kata adalah mor#em dan penelitian tentang gabungan mor#em menjadi

,,

5embentukan kata dalam bahasa Melayu juga mempunyai beberapa *ara dalam membentuk perkataannya. Ada bentuk perkataan yang bersi#at tunggal! +i samping itu! terdapat perkataan yang *ontohnya rumah! tinggal dan putih.

dibentuk adalah hasil daripada proses pengimbuhan! pemajmukan dan penggandaan. Aontoh perkataan yang dibentuk se*ara pengimbuhan ialah meninggal dan meninggalkan. Aontoh perkataan yang dibentuk se*ara pemajmukan ialah sapu Manakala *ontoh perkataan yang dibentuk se*ara tangan dan kapal terbang.

penggandaan ialah masing-masing dan kereta-kereta. 5enggandaan kata dalam bahasa Melayu ialah proses yang menggandakan kata dasar. +alam proses demikian! kata dasar boleh mengalami penggandaan penuh atau penggandaan separa. -ata dasar boleh digandakan se*ara berentak! iaitu berdasarkan rentak bunyi tertentu. +engan kata lain! kata ganda adalah merupakan kata yang terhasil melalui proses mengulangi kata dasar. 5engulangan kata dasar itu boleh melibatkan seluruh kata dasar itu atau juga digandakan se*ara berima. 2.2 Li&e/#&*/ D#/i A!%e' Li )*i!&i'

+alam pelbagai kamus umum! linguistik dide#inisikan sebagai <ilmu bahasa= atau <belajar ilmiah mengenai bahasa= (Matthe6s ,..; . +alam )he (e6 OF#ord +i*tionary o# :nglish (2003 ! linguistik dide#inisikan sebagai berikut@ "The scienti ic study o language and its structure, including the study o grammar, synta!, and phonetics. "peci ic branches o linguistics include sociolinguistics, dialectology, psycholinguistics, computational linguistics, comparati#e linguistics, and structural linguistics$. 5etikan di atas memba6a maksud "kajian sainti#ik bahasa dan struktur! termasuk kajian tatabahasa! sintaksis! dan #onetik. perbandingan! dan linguistik struktur. 7lmu bahasa yang dipelajari keika ini bermula dari penelitian tentang bahasa sejak &aman 2unani (abad / 'M . 'e*ara amnya! belajar tentang bahasa dapat ,2 5e*ahan tertentu linguistik termasuk sosiolinguistik! dialektologi! psikolinguistik! linguistik pengiraan! bahasa

dibe&akan antara tatabahasa tradisional dengan linguistik moden. #onologi! bidang mor#ologi! bidang sintaksis! dan bidang semantik.

'eterusnya! 9adi! dapatlah

linguistik dapat dibahagikan kepada beberapa *abang atau bidang iaitu! bidang disimpulkan di sini baha6a mor#ologi adalah merupakan satu *abang kepada linguistik iaitu untuk mempelajari pola pembentukan kata dalam bahasa! dan berusaha merumuskan aturan yang menjadi a*uan pengetahuan penutur bahasa tersebut. 2.2.1 Ti 0#*# Li&e/#&*/ Di M#.#(!i# Mor#ologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur! bentuk dan penggolongan kata mengikut Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (20,0@43 . Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat (2001 ! mor#ologi memba6a maksud gabungan atau kesatuan bunyi yang mengandungi atau menyampaikan pengertian atau makna tertentu. 'truktur kata yang dimaksudkan dalam de#inisi mor#ologi di atas adalah susunan bentuk bunyi ujaran atau lambang (tulisan yang menjadi unit bahasa yang bermakna. 7a juga mende#inisikan mor#ologi ialah satu kajian tentang pembentukan kata dalam sesuatu bahasa! termasuk in#leksi (pengimbuhan ! terbitan! dan pemajmukan. Menurut Ahmad -hair Mohamad (or (200. ! mor#ologi bermaksud bidang ilmu atau pengetahuan tentang bentuk kata yang menjadi kajian. 7a merupakan satu *abang ilmu linguistik yang merujuk kepada kajian tatakata yakni bagaimana sesuatu kata dibentuk. Mengikut -amarudin Haji Husin dan rakan-rakannya dalam buku 5engajian Melayu ,! $lmu %ahasa dan Kecekapan %erbahasa (,..;@83 mor#ologi ialah disiplin ilmu bahasa yang mengkaji struktur! bentuk dan penggolongan kata. Bentuk kata ini merujuk kepada bentuk bunyi atau ujaran sesuatu kata itu. Abdullah Hassan (200/ pula menegaskan baha6a mor#ologi ialah satu bidang ilmu yang mengkaji bentuk perkataan. 7stilah ini dipinjamkan daripada biologi yang bermaksud kajian tentang bentuk tubuh hai6an dan tumbuhan. -onsep bentuk ini diterapkan kepada bentuk perkataan bahasa manusia. Menurut beliau lagi! ada empat proses mor#ologi yang berlaku dalam bahasa Melayu iaitu pengimbuhan! ,3

penggandaan! pemajmukan dan pengakroniman. 5roses ini dilakukan kepada bentuk dasar. +asar ini akan membentuk imbuhan apabila mengalami proses pengimbuhan! bentuk yang digabungkan dengan bentuk perkataan lain akan menghasilkan proses pemajmukan. Begitu juga yang terjadi bagi proses penggandaan dan pengakroniman. 'ehubungan itu! 'iti Hajar Hj.Husin Abdul A&i&! dalam bukunya Tatabahasa %ahasa &elayu - 'erkataan, (,../@,; telah menyatakan satu teori mor#ologi iaitu mor#ologi satu *abang daripada ilmu linguistik yang mengkaji soal-soal yang berkaitan dengan kemungkinan adanya perubahan kata! golongan kata! dan makna kata akibat daripada perubahan bentuk kata. Mor#ologi mengkaji selok-belok bentuk kata dan #ungsi gramatik atau semantik perubahan kata itu. itu bergabung untuk membentuk ayat. 0aminah Hj. 'abran dan 0ahim 'yam (,.81 dalam buku Kajian %ahasa (ntuk 'elatih &aktab 'erguruan! mende#inisikan mor#ologi sebagai satu bidang dalam kajian bahasa yang mengkaji tentang perkataan dan *ara-*ara pembentukkannya. Enit-unit tatabahasa yang menjadi unsur perkataan disebut Beliau juga telah merumuskan baha6a mor#ologi adalah bidang mengkaji bagaimana mor#em-mor#em

mor#em. Mor#em ialah unit yang terke*il dalam bahasa yang ber#ungsi gramatis atau yang menjalankan tugas nahu. 5erkataan ialah bentuk bahasa yang terke*il juga tetapi mengandungi makna yang lengkap dan dapat berdiri sendiri. 5erubahan 'truktur -ata Aontoh @ beri G pemberian Aontoh @ *ari G pen*arian

MO0HODO?7

5erubahan ?olongan -ata

0ajah , @ Huraian tentang mor#ologi mengikut Tatabahasa 5erubahan Maksud -ata %ahasa Dewan Kamus Dewan Edisi Keempat (2001 ! terdapat enam bidang kajian mor#ologi iaitu mor#em! alomor#! mor#em kosong! struktur kata! penggolongan kata dan ,4 Aontoh @ tupai G tupai-tupai

pembentukan kata. 9usteru! dapat dirumuskan baha6a bidang mor#ologi adalah kajian tentang proses pembentukan kata yang akan melalui proses penyusunan mor#em atau unit-unit tatabahasa yang menjadi unsur perkataan dari segi struktur! bentuk dan penggolongan kata sebagai proses pembinaanya! menjadi bentuk kata yang kukuh. Mengikut (ik 'a#iah -arim (,../ ! mor#ologi ialah satu bidang ilmu yang mengkaji bentuk perkataan! struktur kata dan penggolongan kata. +engan struktur kata dimaksudkan susunan bentuk bunyi ujaran atau lambang (tulisan yang menjadi unit tatabahasa yang bermakna. (ik 'a#iah -arim dan rakan-rakannya dalam buku Tatabahasa Dewan Edisi %aharu , (2004 @43 berpendapat mor#ologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur ! bentuk dan penggolongan kata. +engan struktur kata dimaksudkan susunan bentuk bunyi ujaran atau lambang yang turut menjadi unit bahasa yang bermakna. Bentuk kata pula ialah rupa unit tatabahasa! sama ada bentuk tunggal atau hasil daripada proses pengimbuhan! pemajmukan dan penggandaan. 5enggolongan kata ialah proses menjeniskan perkataan berdasarkan keserupaan bentuk dan #ungsi dengan anggota lain dalam kumpulan yang sama. -esimpulannya! mor#ologi bahasa Melayu ialah bidang yang mengkaji struktur! bentuk dan penggolongan kata dalam bahasa Melayu. kata ganda. kepada tiga )umpuan utama kajian ini adalah untuk mengkaji dan melihat de#inisi! asal-usul! jenis dan *iri binaan +apatlah dirumuskan disini baha6a! kata ganda boleh dibahagikan jenis iaitu kata ganda penuh! separa dan berentak kerana ketiga-

tiga elemen ini sudah kukuh dan tidak dapat disangkal lagi. -ajian yang dijalankan ini adalah berada di ba6ah aspek penggolongan kata iaitu proses untuk menjeniskan perkataan berdasarkan keserupaan atau persamaan #ungsi. -ata nama dipilih kerana ia merupakan salah satu kelas kata yang penting dan sering kali 6ujud dalam komunikasi harian. 9usteru itu! kajian ini dijalankan adalah untuk mengenal pasti dan menjelaskan jenis-jenis dan struktur kata ganda dan melihat kekerapan penggunaan kata ganda dalam teks Hikayat Hang Tuah.

,1

2.2.2 Ti 0#*# Li&e/#&*/ Di L*#/ Ne)e/i 5ada peringkat a6al! usaha mengkaji penggolongan kata dalam bahasa Melayu telah dilakukan oleh sarjana Barat. Esaha ini telah dilakukan sejak a6al abad ke-,. lagi! antaranya Marsden (,8,2 ! Ara6#urd (,812 ! MaF6ell (,882 ! >instedt (,.2; ! 5ayne (,.;0 dan De6is (,./. . 7a merupakan bahagian dari kompetensi linguistik termasuk pengetahuan mengenai mor#ologi bahasa! yang meliputi pembentukan kata! pengu*apan kata tersebut! maknanya! dan bagaimana unsur-unsur tersebut digabungkan (Hromkin I 0odman! ,..8@./ . 'elain itu! usaha menggolongkan kata turut dilakukan oleh orang-orang Melayu. Menerusi buku-buku tatabahasa yang dihasilkan golongan kata dihuraikan se*ara ringkas! antaranya Kitab 'ermulaan 'ertuturan &elayu (,.,, oleh Abdullah Abdul 0ahmanB 'enjuh 'uratan! (,.22 oleh Mohd. 'hah 2uso#B Kitab 'unca %ahasa! (,.28 oleh Abdullah )alib@ Kitab 'enanggam %ahasa! (,.3/ oleh 'yed Muhammad Othman 2ahyaB )alan %ahasa &elayu! (,.3; oleh Md. 'aid 'ulaiman! dan 'elita %ahasa &elayu, 'enggal *! (,.40 oleh Cainal Abidin Ahmad. +i samping itu! Kitab 'engetahuan %ahasa (,81; ! yang dihasilkan oleh 0aja Ali Haji turut memuatkan penggolongan kata (dalam Harimurti -ridalaksana! (,.;1@ 12/-132 . OJ?rady I ?u&man (2000@,2, menyatakan pendapat dalam buku yang disediakan oleh 0adiah 2uso## dan rakan-rakannya! (2004@3/ iaitu mor#ologi adalah merujuk kepada kajian tentang pembentukan kata dan struktur kata. Manakala ahli bahasa barat juga iaitu Deonard Bloom#ield dalam bukunya +anguage yang telah diterjemahkan oleh Alias Mahpol! -amaru&aman Mahayiddin dan (oor :in Mohd. (oor! menyatakan baha6a "mor#ologi adalah konstruksi yang mengandungi bentukbentuk terikat antara konsituen-konsituennya. Mor#ologi meliputi konstruksi katakata dan bahagian kata. Antara penahu-penahu dan pengkaji barat yang tergolong dalam peringkat pergolongan dan pembentukan kata dalam menghuraikan kata ganda adalah seperti Abdullah Hassan (,.;4! ,.84 ! Arbak Othman (,.8, ! Hashim Musa (,..3 ! Dia6 2o*k Hang dan Abdullah Hassan (,..4 ! (ik 'a#iah -arim et.al (,..; ! Ca=ba (2000 ! ,/

>. Marsden (,8,2 ! 0.O >instedt (,.,;! ,.1; dan A.( MaF6ell (,.32!,.33 . -esemua mereka bersetuju mengkategorikan kata ganda kepada kata ganda penuh! berentak dan separa ((or Hashimah Hj. 9alaluddin! (2003@2; . +alam buku tatabahasa kini! khususnya buku untuk kegunaan sekolah aspek golongan kata turut dibin*angkan dan huraiannya memperlihatkan pendekatan ilmu linguistik moden. Da&imnya! golongan kata ini dibin*angkan bersama-sama aspek lain seperti imbuhan! penggandaan! pemajmukan dan sintaksis. Antara yang membin*angkan aspek ini juga ialah Abdullah Hassan! The &orphology o &alay, (,.;2 B 'enerbitan Kata Dalam %ahasa &alaysia! (,.8/ B Asmah Hj. Omar! ,ords -lasses in &alay! (,./8K,..3a B .ahu &elayu &utakhir! (,..3b B Arbak Othman! Tatabahasa %ahasa &alaysia (,.8, B (ik 'a#iah -arim et al.! Tatabahasa Dewan! (,.8/ dan Hashim Musa! %inaan dan /ungsi 'erkataan dalam %ahasa &elayu0 "atu Huraian dari "udut Tatabahasa 1enerati , (,..3 . Bagaimanapun! buku-buku ini hanyalah menyatakan golongan kata yang terdapat dalam bahasa Melayu! tetapi kriteria penggolongan kata tidak banyak dibin*angkan. Menurut )eeu6 (,./2@4,2 ! kriteria atau kaedah penggolongan kata dalam bahasa Melayu hanya dihuraikan pada tahun ,.4. oleh ?onda menerusi artikelnya "'roglegomena tot een theorie der woordsoorten in $ndeonesische talen $. Bagaimanapun! hasil kerja ?onda ini tidak sistematik kerana kriteria semantik! sintaksis dan mor#ologi yang digunakan olehnya terlalu arbitrari si#atnya. 'roblems $n The "tudy o Oleh sebab itu! )eeu6 sekali lagi telah menghasilkan artikel lain yang bertajuk " "ome ,ord -lasses in %ahasa $ndonesia (,./2 . Bagaimanapun! kaedah yang dikemukakan oleh )eeu6 hanya atau lebih tertumpu kepada kata si#at tanpa membin*angkan golongan kata yang lain. 2.3 Li&e/#&*/ D#/i A!%e' Te'! Hi'#(#& H# ) T*#+

Menurut -assim Ahmad! Hikayat Hang )uah ini mempunyai pengaruh yang besar kepada ji6a! pemikiran dan *ara hidup orang Melayu. -ebanyakan orang Melayu

,;

mengetahui *erita Hang )uah. Mereka mengaguminya kegagahan <per6ira= Melayu seperti Hang )uah! Hang 9ebat! Hang -asturi! Hang Dekir dan Hang Dekiu. 7ntipati utama teks ini ialah mengenai si#at dan ketokohan indi%idu yakni sumbangan "keper6iraan$ kerana menumpaskan segala an*aman musuh dari dalam dan luar negeri sehingga telah mengharumkan nama kerajaan Melayu Melaka sebagai sebuah negara-empayar yang kuat dan besar. +i samping itu! teks ini turut mengandungi unsur-unsur pergolakan politik dalaman! seperti perselisihan dua sabahat )uah dan 9ebat kerana perbe&aan pendapat mengenai erti konsep taat setia dan penderhakaan kepada pemerintah. 2.3.1 K#0i# Be/'#i&# Hi'#(#& H# ) T*#+ 1HHT2 Hikayat ini juga telah menarik minat para sarjana dari luar negeri untuk menelitinya dari pelbagai aspek dan pendekatan! seperti Lalentijn (,;2/ dan O%erbe*k (,.20 di mana mereka menyi#atkan hikayat ini sebagai kha&anah sastera Melayu paling berharga dan mempunyai mutu seni sastera yang tinggi! serta berjaya menggambarkan keper6iraan orang Melayu. 5arnikel (,./0 dengan pendekatan MarFisnya melihat hikayat ini sebagai gambaran perjuangan antara kelas pemerintah #eudal yang di6akili oleh Hang )uah dan kelas yang diperintah (rakyat yang di6akili oleh Hang 9ebat. Ara6#ord (,820 pula menyi#atkan hikayat ini sebagai suatu yang tidak masuk akal dan bersi#at dongeng. >instedt (,.3. berpendapat baha6a hikayat ini bukan karya Melayu asli kerana terdapatnya pengaruh asing menguasai jalan *eritanya. )eeu6 (,./4 bersependapat dengan Ara6#ord dan >instedt - menganggap hikayat ini banyak mengandungi unsur-unsur khayalan dan mitos! meskipun hikayat ini telah berjaya menggambarkan keper6iraan pahla6an Melayu. Menurut 5arnikel (,.;/ ! keistime6aan teks HH)! selain sebagai teks "ejarah &elayu adalah terletak pada kejayaan mengungkapkan pelbagai persoalan dan nilainilai budaya orang Melayu abad ke-,1. )erdapat dua nilai budaya utama orang Melayu disampaikan dalam HH) iaitu konsep kesetiaan kepada raja (melalui 6atak Hang )uah dan konsep penderhakaan (melalui 6atak Hang 9ebat . ,8

-assim Ahmad I Abu Hassan 'ham melihat HH) menjadikan konsep keper6iraan sebagai persoalan utama. Mohd. )aib Osman melihat HH) sebagai karya yang berjaya mengambarkan sistem budaya hidup masyarakat Melayu se*ara realistik. >atak Hang )uah lahir dan merupakan pahla6an sebuah masyarakat #eudal yang mempertahankan dan mendaulatkan #eudalisme itu sendiri. 7nti <ketokohan= ini menurut 'ulastin 'utrisno! terletak pada petikan ayat pertama dalam naskhah tertua iaitu Aod. Or ,;/2 yang tersimpan di 5erpustakaan Eni%ersiti Deiden! berbunyiB "$nilah hikayat Huah Tuah yang amat setiawan pada tuannya dan terlalu sangat berbuat kebaktian kepada tuannya. 5etikan ayat tersebut menjelaskan tema utama *erita HH) iaitu <kebaktian= Hang )uah terhadap rajanya. 7a juga bererti kepahla6anan dan ke*intaannya kepada kerajaan Melaka. Ca=aba berpendapat! HH) merupakan lambang kesatriaan dan kepahla6anan bangsa Melayu dan Hang )uah adalah satu *ontoh yang tinggi dan mulia dalam mengabdikan diri kepada raja dan negara. 'e*ara amnya! menurut 'ulastin 'utrisno (,.83 ! sebilangan besar para sarjana luar negeri melahirkan rasa kekaguman mereka terhadap HH) dan menganggapnya sebagai sebuah epik yang penting. 2.3.2 Pe.3#)#i 4e/!i Te'! )eks Hikayat Hang Tuah (HH) yang bertulis sudah dikenali sejak dari abad ke-,8 lagi dan ianya semakin mendapat tempat istime6a pada abad ke-20 apabila ia menjadi satu bahan kajian para sarjana luar. )erdapat lebih kurang dua puluh (20 %ersi HH) yang bertulisan tangan telah ditemui dan kumpulkan dan berada di :ngland dan (etherlands. Menurut 'ulastin 'utrisno (,.83 ! kebanyakan naskhah HH) tidak lengkap sebagai sebuah hikayat dan setakat ini hanya 3 buah edisi sahaja yang lengkap *eritanya telah diterbitkan iaitu :disi 'hellabear! :disi Balai 5ustaka dan :disi +e6an ,.

Bahasa +an 5ustaka. :disi 'hellabear yang diterbitkan pada tahun ,.0. adalah berdasarkan naskhah yang dimiliki oleh 0aja Muda 5erak iaitu 0aja Abdul 9alil! 5utera 'ultan 7dris. >alau bagaimanapun! menurut 'ulastin 'utrisno! terdapat 3 buah naskhah di 5erak! iaitu naskhah >an Muhammad 7sa (orang kaya Menteri negeri 5erak ! naskhah Muhammad 'alleh (Orang -aya 'ri Andika 0aja (egeri 5erak ! dan naskhah 0.9.>ilkinson (setiausaha 0esiden British di 5erak . :disi Balai 5ustaka pula berdasarkan naskhah kepunyaan -oninklijik Bata%iaas*h ?enoots*hap yang ditulis dalam tulisan 9a6i! :disi +B5 yang diterbitkan pada tahun ,./4 berdasarkan naskhah yang pada asalnya dimiliki oleh Almarhum )engku 7brahim 7bni )engku Muhammad M )engku 'eri Etama 0aja iaitu anggota kerabat +iraja -elantan. Menurut 'ulastin 'utrisno lagi! ketiga-tiga edisi HH) tersebut memiliki struktur *erita! susur galur peristi6a! per6atakan yang baik serta gaya bahasa yang sama. 5ada dasarnya! semua naskah HH) sama ada tersimpan di dalam dan luar negara memiliki banyak persamaan. pengubahsuaian dari %ersi yang asal. 2.4 Pe )+*/#i# P/$!e! Pe ))# "## D# K#&# G# "# 5endek kata! tidak banyak berlaku

5roses penggandaan kata dalam bahasa Melayu ialah proses yang menggandakan kata dasar. -ata ganda pula ialah bentuk yang dihasilkan melalui proses menggandaan kata dasar yang disebut penggandaan penuh! penggandaan separa seperti negeri-negeri! pensyarah-pensyarah! buku-buku! lelaki! jejari! kekura dan pelbagai lagi. +i ba6ah ini dihuraikan proses penggandaan kata dalam bahasa Melayu. 2.4.1 Me )i'*& T#&#3#+#!# De5# E"i!i Ke&i)# 1266-2.

Mengikut Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (2008 terbitan +B5! proses penggandaan dalam bahasa Melayu merujuk kepada proses yang menggandakan kata dasar. +alam proses yang demikian! kata dasar boleh mengalami penggandaan penuh atau penggandaan separa. -ata dasar juga boleh digandakan se*ara berentak! iaitu 20

berdasarkan rentak bunyi tertentu. +engan kata lain! terdapat tiga jenis penggandaan! iaitu B i 5enggandaan penuh! ii 5enggandaan separa! dan iii 5enggandaan berentak. 2.4.1.1 Pe ))# "## Pe *+ 5enggandaan penuh ialah proses yang menggandakan keseluruhan kata dasar atau mengulangi seluruh kata dasar. )erdapat dua jenis penggandaan penuh! iaitu @5enggandaan penuh yang melibatkan kata dasar yang tidak mempunyai apa-apa imbuhan atau kata tunggal. Aontohnya @ sekolah makan besar baju sekolah-sekolah makan-makan besar-besar baju-baju

5enggandaan penuh yang melibatkan kata dasar berimbuhan. Aontohnya @ Berimbuhan dengan a6alan pelari pelari-pelari kekasih kekasih-kekasih pelatih pelatih-pelatih Berimbuhan dengan akhiran amalan amalan-amalan lakonan lakonan-lakonan jaring jaringan-jaringan Berimbuhan dengan apitan perbualan -emalangan -ejadian 2.4.1.2 Pe ))# "## Se%#/#

perbualan-perbualan kemalangan-kemalangan kejadian-kejadian

2,

5enggandaan separa ialah proses yang menggandakan sebahagian kata dasar sahaja. 5enggandaan separa berlaku pada dua jenis kata dasar iaitu@i 'ada kata dasar tunggal dan la2imnya melibatkan pengulangan suku kata pertamanya serta letak pengulangan itu pada bahagian hadapan kata dasar. Lokal dalam bentuk gandaan ini mengalami proses pelemahan! menjadikannya %okal <e= pepet. 5roses ini dapat digambarkan seperti yang berikut @ jari 'iku 'ungut 5ohon Daki ii3 'ada kata dasar yang berimbuhan. 5enggandaan separa yang berlaku hanya mengulangi kata dasar dan tidak melibatkan imbuhan. 5enggandaan ini berlaku pada kata kerja dan kata adjekti#! dan boleh terletak di bahagian belakang kata dasar atau di bahagian hadapan kata dasar. -ata +asar Berimbuhan tersenyum ber*akap setinggi membantu men*uit menari mengejar 7mbuhan tersenyum-senyum ber*akap-*akap setinggi-tinggi bantu-membantu *uit-men*uit tari-menari kejar-mengejar jejari sisiku susungut popohon lalaki jejari sesiku sesungut pepohon lelaki

2.4.1.3 Pe ))# "## Be/e &#' 22

5enggandaan berentak ialah proses yang menggandakan kata dasar mengikut rentak bunyi tertentu dalam kata dasar itu. +alam penggandaan berentak! seluruh kata dasar digandakan dan bunyi-bunyi tertentu diulang atau diubah. Berdasarkan perubahan dan pengulangan bunyi-bunyi demikian! maka penggandaan berentak terbahagi kepada tiga jenis! iaitu @a * 5enggandaan Berentak 5engulangan Lokal 5enggandaan Berentak Bebas b 5enggandaan Berentak 5engulangan -onsonan

a3 'enggandaan %erentak 'engulangan 4okal +alam penggandaan jenis ini! bunyi yang diulang ialah %okal! iaitu yang mempunyai *iri-*iri keharmonian %okal! Aontohnya @ -ata (ama -ata -erja -ata Adjekti# sayur-mayur! lauk-pauk gotong-royong! *erai-berai ramah-tamah

b3 'enggandaan %erentak 'engulangan Konsonan +alam penggandaan jenis ini ialah penggandaan yang mempunyai *iri persamaan pada bunyi-bunyi konsonan tertentu! Aontohnya @ -ata (ama -ata -erja -ata Adjekti# kayu-kayan! tanah-tanih kumat-kumit huru-hara

* 5enggandaan Berentak Bebas 5enggandaan jenis ini ialah penggandaan yang tidak mengandungi *iri persamaan pada bunyi %okal mahupun bunyi konsonan. Aontohnya @ -ata (ama -ata -erja -ata Adjekti# anak-pinak ulang-alik simpang-siur

2.4.2 Pe ))# "## Be/"#!#/'# N#+* Ke7#! Ki i 23

+alam (ahu -emas -ini (2008 ! terdapat enam jenis penggandaan iaitu@ i 5enggandaan 'eluruh -ata ii 5enggandaan -ata Akar iii 5enggandaan 'uku -ata 5ertama K ?andaan 'eparaK +6ipur6a i% 5enggandaan 'uku -ata Akhir % 5enggandaan Berima K Berentak K Bersajak %i 5enggandaan Menyaling 2.4.2.1 Pe ))# "## Se.*/*+ K#&# -ata-kata selapis atau satu #onem dari semua golongan kata boleh digandakan seluruhnya. Misalnya@ anak-anak! makan-makan! *antik-*antik! satu-satu dan sebagainya. 5roses ini berlaku untuk perkataan dalam semua golongan seperti kata nama! kata kerja! kata adjekti# dan kata ad%erba. Bagi kata polimor#emik iaitu kata terdiri daripada dua mor#em atau kata kompleks hanya boleh digandakan pada kata nama sahaja seperti kementerian-kementerian dan makanan-makanan. 2.4.2.2 Pe ))# "## K#&# A'#/ 'ebahagian besar kata gandaan jenis ini merupakan kata kerja. Aontohnya! bermainmain! melambai-lambai! dibelek-belek dan seumpamanya. 2.4.2.3 Pe ))# "## S*'* K#&# Pe/&#7# 8 G# "## Se%#/#8 D5i%*/5# 9ika diperhatikan kata lelaki bandingkan dengan laki dan bentuk-bentuk yang serupa itu! dapat disimpulkan baha6a tiap-tiap satunya terdiri daripada 5enambah N -ata Akar. 7ni bermakna baha6a O le- P setara# dengan mor#em terikat yang ber#ungsi sebagai a6alan. Oleh itu! kata-kata demikian adalah kata kompleks. 7ni berdasarkan struktur #onologi kata gandaan@ ' N ' N Q (misalnya lelaki ' R suku kata pengulang ' R suku kata yang diulang Q R suku kata lainnya ' N Q R kata akar (A Daki SP lalaki SP lelaki 24

0umusannya! ada penggantian O a P dengan O e P! yakni e-pepet. 5erubahan pada kualiti %okal berlaku berasaskan peraturan #onotaktik bahasa Melayu yang tidak gemarkan adanya %okal selain e-pepet pada suku kata pertama pada kata-kata yang terdiri daripada tiga suku kata di samping mengutamakan keindahan bunyi yang dihasilkan. 5roses penggandaan d6ipur6a yakni pengulangan suku kata pertama pada kata akar dengan atau tanpa perubahan dalam nilai bunyi %okal yang terdapat pada kata pengulang. 5enggandaan jenis ini hanya berlaku pada golongan kata nama misalnya tetamu! lelipan! lelangit! kekura! lelabu! sesiku! beba6ang! pepijat! jejari! bebenang dan pelbagai lagi. 7a ber#ungsi sebagai penetap dan pengubah golongan. +i samping itu! ia boleh mendapat akhiran-an seperti dedaunan! bebuahan. (amun mengikut perspekti# Abdullah Hassan (200; ! penggandaan separa juga berlaku terhadap kata kerja! kata ad%erb dan kata adjekti#. Aontohnya lelari (kata kerja ! lelambat (kata ad%erba dan memerah (kata adjekti# . 2.4.2.4 Pe ))# "## S*'* K#&# A'+i/ Hanya ada dua perkataan sahaja yang membuktikan adanya penggandaan jenis ini iaitu segala-gala dan pertama-tama. 9ika kita tidak mengetahui asal-usul perkataan ini! sudah tentu ramai yang beranggapan baha6a kedua-duanya merupakan hasil penggandaan kata akar yang mendapat a6alan Tper-U dan Tse-U. 'ebenarnya perkataan ini berasal daripada bahasa 'anskrit dan ditegaskan di sini! suku kata pertama bagi kedua-duanya bukanlah a6alan tetapi merupakan bahagian keseluruhan kata. 9usteru dapat dirumuskan baha6a penggandaan jenis ini terhasil apabila perkataan ini masuk ke dalam bahasa Melayu dan ia digunakan apabila sesuatu penegasan dalam u*apan diperlukan. 2.4.2.5 Pe ))# "## Be/i7# 8 Be/e &#' 8 Be/!#0#'

21

5enggandaan jenis ini berlaku seluruhnya pada unsur dasar! tetapi pada masa yang sama berlaku juga penggantian salah satu konsonan atau %okal atau kedua-duanya dalam salah satu suku kata pada unsur yang menggandakan itu. 5enggantian bunyibunyi ini menghasilkan kesan gerin*ingan atau juga rima di mana memberi keindahan bunyi atau euni. Menurut Asra# (200; ! penggandaan bersajak berlaku pada kelas kata kata nama! kata kerja! kata adjekti# dan kata keterangan. 7a boleh berlaku dalam tiga keadaan yakni mengalami persamaan bunyi di hujung seperti hinggar-binggar! seterusnya mengalami persamaan bunyi di pangkal misalnya suku-sakat dan keadaan ketiga ialah persesuaian bunyi di tengah seperti beras-petas. Aontohnya@ -ata (ama -ata -erja -ata Adjekti# -ata -eterangan a6an-gema6an! sorak-sorai bongkar-bangkir! kumat-kamit serba-serbi! *ompang-*amping lintang-kedak! serta-merta

+i samping itu! terdapat *ontoh yang sukar ditentukan mana satu unsur dasarnya dan mana satu merupakan hasil daripada penggandaan. Misalnya dolakdalik! porak-peranda dan huru-hara. 2.4.2.6 Pe ))# "## Me (#.i ) +alam proses ini! unsur yang diulang (A mendapat a6alan Tme-U atau Tme-iU dan menghasilkan unsur pengulang (B .
A karang sayang sebelah tutup kasih B mengarang menyayangi menyebelahi menutupi mengasihi

Melalui penggandaan ini! makna yang timbul adalah <menyaling= atau <perbuatan menyaling=. 5enggunaan tanda sempang tidak diperlukan kerana jika 0umusannya! digunakan sempang ini menghasilkan kata yang sangat panjang.

2/

gandaan ini lebih sesuai dikenal pasti sebagai gandaan dalam #rasa disebabkan adanya Tme-U pada unsur B membuktikan hakikat ini. 2.4.3 Pe ))# "## Be/i73*+# Berdasarkan Asra# (200; ! kata ganda berimbuhan ialah kata ganda yang memperoleh imbuhan baik berupa a6alan! akhiran! apitan atau sisipan. Antara *ontohnya@ -ata (ama -ata -erja -ata Adjekti# -ata -eterangan jadi-jadian, rumah-rumahan berura-ura, bertikam-tikaman keanak-anakan, kecil-kecilan buat-buatan, setidak-tidaknya

2.4.4 K#&# G# "# Bi.# )# (or Hashimah (2002 dalam tulisannya mengenai Kata 1anda %ahasa &elayu, 5nalisis "emantik dan 'ragmatik telah membuktikan baha6a kata ganda boleh bermaksud bukan sahaja jamak tetapi juga boleh memaparkan maksud khusus dan tidak khusus. -ata adjekti#! kata nama dan kata kerja apabila digandakan boleh memperlihatkan ketidakkhususan maknanya. Aontohnya adalah seperti berikut@-ata (ama (-husus siapa apa mana -ata -erja (-husus main gila makan -ata Adjekti# (-husus gemuk sakit tinggi -ata ?anda ()idak -husus siapa-siapa apa-apa mana-mana -ata ?anda ()idak -husus main-main gila-gila makan-makan -ata ?anda ()idak -husus gemuk-gemuk sakit-sakit tinggi-tinggi

0umusannya! siapa-siapa tidak mempunyai rujukan yang khusus kerana tiada #okus yang spesi#ik. Begitu juga dengan gemuk-gemuk yang gambaran tidak khusus tergambar di sini. 5endekatan yang digunakan oleh (or Hashimah adalah bersi#at deskripti# yang menekankan aspek nahu praktis berdasarkan korpus bahasa Melayu. 2;

2.5

Ke!i7%*.#

+aripada huraian di atas! penelitian tentang pembentukan kata bukanlah suatu kajian yang baru! malahan! aspek ini telah dikaji sejak &aman 2unani lagi. Bagi bahasa Melayu! aspek pembentukan kata merupakan salah satu aspek yang telah lama dikaji oleh ahli-ahli bahasa sama ada ahli bahasa barat mahupun tempatan. Menerusi bukubuku tatabahasa yang dihasilkan! didapati aspek ini telah 6ujud sejak abad ke-,. lagi. 'ejak itu! aspek ini terus dibin*angkan dalam menentukan pembentukan kata dalam bahasa Melayu dan beberapa kaedah serta perananya telah diterapkan.

28

BAB III METODOLOGI KAJIAN 3.1 Pe )e #.#

-ajian ini merupakan satu kajian mengkaji tentang kata ganda yang terdapat dalam teks <Hikayat Hang Tuah=. Berdasarkan tujuan kajian! maka bab ini menerangkan mengenai rekabentuk kajian! populasi dan sampel kajian! instrumen kajian! prosedur pengumpulan data dan prosedur menganalisis data. 3.2 Re'#3e &*' K#0i#

-ajian ini adalah berbentuk satu kajian diskripti#. Maksud kajian diskripti# ialah kajian yang telah ditetapkan (set untuk melihat dan melaporkan perkara seperti adanya (to determine and report the 6ay things are no6 . -ajian ini tidak *uba untuk menga6al pemboleh ubah (does not try to *ontrol a %ariable . +engan sebab itu! pengkaji hanya mengumpulkan maklumat iaitu kata ganda dan juga ayat-ayat yang mengandungi kata ganda yang terdapat dalam teks "Hikayat Hang Tuah$ untuk dianalisis dan dilaporkan. -ajian ini juga tidak melibatkan pengkajian pada keseluruhan teks. +engan menggunakan kaedah perpustakaan! pengkaji telah menyenaraikan kesemua kata ganda dan juga ayat yang mengandungi kata ganda yang terdapat pada tiga puluh (30 halaman yang dikaji iaitu pada sepuluh (,0 halaman tera6al! sepuluh (,0 halaman di pertengahan dan sepuluh (,0 halaman terakhir pada teks Hikayat Hang Tuah untuk dianalisis se*ara kuantitati# mengikut jenis kata ganda! kekerapan penggunaannya serta peranan kata ganda itu mengikut pergolongan kata dalam sesuatu ayat dalam bahasa Melayu. 2.

3.3

P$%*.#!i D# S#7%e. K#0i#

Oleh kerana kajian ini merupakan kajian diskripti#! tiada responden dilibatkan sebagai sampel dalam kajian ini. 7ni merupakan salah satu masalah jika pengkaji menjalankan penyelidikan diskripti# di mana kajian jenis ini akan melibatkan kurang responden atau langsung tidak melibatkan responden manakala hasil atau keputusan yang didapati juga adalah merupakan keputusan yang biasa. 3.4 I !&/*7e K#0i#

+alam menjalankan kajian ini! oleh kerana pengkaji hanya menggunakan kaedah perpustakaan! maka hanya bahan-bahan ba*aan atau rujukan yang diperolehi daripada internet atau buku-buku sahaja yang digunakan sebagai instrumen kajian iaitu@ i Bahan ba*aan Bahasa Melayu iaitu manuskrip Hikayat Hang Tuah. terbitan +B5. iii Buku-buku ilmiah seperti linguistik! mor#ologi dalam BM dan sumber-sumber dari internet. 3.5 P/$!e"*/ Pe )*7%*.# D#&# ii Bahan 0ujukan Bahasa Melayu iaitu Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (2008

5rosedur bermaksud kaedah atau *ara yang sistematik digunakan oleh penyelidik atau pengkaji sama ada berupa indi%idu atau berkumpulan dalam menyelesaikan sesuatu masalah. +alam suatu kajian! kaedah yang hendak digunakan tidak ditetapkan. 7a adalah bergantung kepada kesesuaian 5engkaji sendiri boleh memilih atau menetapkan apa kaedah yang ingin digunakan olehnya dalam menjalankan kajiannya. dengan kajian yang dijalankan. Entuk menyiapkan kertas kerja ini saya telah membuat rujukan dengan menggunakan kaedah kepustakaan. Beberapa buah buku dan artikel telah saya guna sebagai bahan rujukan dan panduan. 'egala maklumat yang diperolehi daripada

30

pelbagai sumber telah dianalisis dan disusun mengikut keperluan sub-topik kertas kerja ini. 3.6 P/$!e"*/ A #.i!i! D#&#

+ata yang dikumpul dari instrumen kajian telah dianalisis oleh pengkaji dengan dua *ara iaitu kaedah kualitati# dan juga kaedah kuantitati#. -aedah kualitati# ialah 7a hanya penyelidikan yang tidak memerlukan penggunaan pendekatan statistik.

memerlukan pengkaji menganalisis ayat yang mengandungi kata ganda untuk dianalisis atau dikategorikan mengikut peranan atau mengikut pergolongan kata dalam bahasa Melayu. 5engkaji juga menggunakan kaedah kuantitati# iaitu analisis yang melibatkan kuantiti data yang diperolehi. +ata-data yang diperolehi telah dianalisis oleh pengkaji mengikut peratusan. +alam analisis ini! pengkaji telah menggunakan jadual dan juga *arta bagi menunjukkan hasil dapatan kajian. 3.6 R*7*!#

-ajian ini dijalankan untuk mengkaji tentang kata ganda dalam teks Hikayat Hang Tuah. -ajian adalah untuk menganalisis kata ganda mengikut jenis kata ganda! kekerapan penggunaan satu-satu kata ganda serta peranan kata ganda mengikut pergolongan kata dalam ayat. -ajian ini merupakan kajian diskripti# di mana tiada langsung responden yang dilibatkan sebagai sampel kajian dan hanya menggunakan instrumen kajian. 5engumpulan data adalah melalui kaedah perpustakaan dan data dianalisis dengan dua *ara iaitu data mengikut peratusan dan peranan kata ganda dalam ayat mengikut pergolongan kata.

3,

BAB I4 ANALISIS KAJIAN 4.1 Pe "#+*.*#

Bab ini mengandungi analisis dan hasil kajian yang diperolehi berdasarkan teks Hikayat Hang Tuah tertumpu kepada kata ganda yang terdapat pada halaman-halaman 3 hingga ,2 iaitu sepuluh (,0 halaman tera6al! halaman 2;0 hingga 2;. iaitu sepuluh (,0 halaman pertengahan dan halaman 140 hingga 14. iaitu sepuluh (,0 halaman terakhir sahaja. -ajian telah dilakukan berdasarkan halaman-halaman tersebut dan didapati baha6a pada setiap halaman muka surat tersebut ada mengandungi kata ganda dan telah pun dikategorikan kat-kata ganda tersebut mengikut jenis dan kekerapan penggunaannya. 4.2 A #.i!i! Je i! K#&# G# "# D# Ke'e/#%#

4.2.1 K#&# G# "# Se.*/*+ -ata ?anda 'eluruh digunakan pada kata dasar yang diulang atau digandakan seluruhnya! *ontohnya de6a-de6a! tuan-tuan dan sebagainya. Aara penulisan kata ganda ini mesti diberi tanda sempang (- . 7a juga digunakan untuk menyatakan makna.... a b * d 9amak atau banyak! *ontohnya tuan-tuan. )unggal atau satu! *ontohnya laki-laki. Banyak yang bersi#at! *ontohnya indah-indah dan besar-besar. Menguatkan keterangan! *ontohnya sangat-sangat dan baik-baik.

+i ba6ah ini! dihuraikan dapatan daripada analisis kata ganda seluruh. 32

J#"*#. 1 7e * 0*''# Se #/#i K#&# G# "# Se.*/*+ 9enis -ata (ama -ata ?anda 'eluruh raja-raja tuan-tuan dewa-dewa laki-laki siapa-siapa -ekerapan ,0 1 2 8 , +ata 1 daripada 20 kata ganda.

-ata Adjekti#

indah-indah besar-besar sama-sama kaya-kaya baik-baik sedikit-sedikit tua-tua

. / 3 2 2 , ,

; daripada 20 kata ganda.

-ata -erja

baling-baling kira-kira

, 2 . 3 ,

2 daripada 20 kata ganda. 3 daripada 20 kata ganda.

-ata -eterangan

masing-masing kalau-kalau sangat-sangat

-ata Bilangan

satu-satu berapa-berapa tiga-tiga

, 2 , ;0

3 daripada 20 kata ganda.

Bilangan perkataan -ata ?anda 'eluruh

20 kata ganda

33

Berdasarkan analisis kata ganda seluruh mengikut peratusan pada jadual di atas! sebanyak lima daripada 20 kata ganda seluruh adalah melibatkan kategori kata nama manakala dalam kategori kata kerja men*atat 2 perkataan kata ganda. -ata adjekti# pula menunjukkan bilangan kata ganda yang tertinggi dengan ; perkataan dan bagi kategori kata keterangan dan kata bilangan masing-masing men*atat 3 perkataan kata ganda. Analisis kekerapan penggunaan kata ganda yang terdapat pada tiga puluh (30 halaman yang dianalisis dalam teks <Hikayat Hang Tuah6 ini! terdapat lima kata ganda yang termasuk di dalam kategori kata nama iaitu kata ganda < raja-raja6 paling banyak ditulis iaitu sebanyak ,0 kali penggunaan! diikuti dengan penggunaan kata < laki-laki6 iaitu sebanyak 8 kali! manakala kata ganda 7tuan-tuan6 dan <dewa-dewa6 masingmasing ditulis sebanyak 2 kali dan kata 7siapa-siapa6 didapati hanya sekali penggunaannya. Analisis kekerapan bagi kata adjekti# pula! kata ganda 7indah-indah6 adalah sebanyak . kali penggunaan! diikuti kata 7besar-besar6 digunakan sebanyak / kali manakala 7sama-sama6 sebanyak 3 kali. Bagi kata ganda <kaya-kaya6 dan <baik-baik6 masing-masing men*atat 2 kali penggunaan dan bagi kata ganda <sedikit-sedikit6 dan 7tua-tua6 didapati hanya men*atat sekali penggunaanya. +alam menganalisis kata ganda seluruh bagi kategori kata kerja! terdapat hanya dua sahaja perkataan kata ganda iaitu kata ganda < baling-baling6 yang men*atat hanya sekali penggunaan dan 2 kali penggunaan bagi kata ganda 7kira-kira6. Analisis kekerapan penggunaan kata ganda bagi kategori kata keterangan! kata ganda <masing-masing6 di*atat sebanyak . kali! 7kalau-kalau6 di*atat 3 kali manakala <sangat-sangat6 hanya sekali penggunaan. Bagi kategori kata bilangan pula! kata ganda < berapa-berapa6 di*atat sebanyak 2 kali manakala kata ganda 7satu-satu6 dan 7tiga-tiga6 didapati hanya ada sekali penggunaan.

34

R#0#+ 19 A #.i!i! Bi.# )# K#&# G# "# Se.*/*+ Me )i'*& Pe/#&*!#

+aripada dapatan kajian dalam rajah 2 mengikut peratusan! data menunjukan baha6a bilangan kata ganda seluruh yang tertinggi adalah daripada kategori kata adjekti# iaitu sebanyak 31V daripada bilangan perkataan! diikuti dengan kata ganda seluruh dari kategori kata nama iaitu sebanyak 20V bilangan perkataan. Bagi kata ganda dalam kategori kata keterangan dan kata bilangan! masing-masing men*atat ,1V bilangan perkataan manakala kata ganda seluruh dari kategori kata kerja hanya men*atat ,0V daripada bilangan perkataan kata ganda seluruh.

4.2.2 K#&# G# "# Se%#/# 1Be/i73*+# 2 -ata ?anda 'epara Berimbuhan adalah merupakan kata ganda yang diberi imbuhan pada kata dasarnya. -ata ganda berimbuhan mesti disertai tanda sempang (- . 7mbuhan boleh diletakkan.. a b * d +i a6al! +i akhir! +i a6al dan di akhir (apitan ! dan +i tengah sebagai sisipan.

31

J#"*#. 2 7e * 0*''# Se #/#i K#&# G# "# Be/i73*+# 7mbuhan +i a6alan -ata ?anda Berimbuhan Beribu-ribu Berseri-seri Bermain-main Bersama-sama Berjaga-jaga 'ehari-hari 'ekali-kali Bersungguh-sungguh Berlari-lari +igertak-gertak 'ekonyong-konyong Berdebar-debar Berkata-kata 5erlahan-lahan Bergurau-gurau +igurau-gurau Berganti-ganti )erta6a-ta6a Bertambah-tambah Beribu-ribu Bertimbun-timbun 'emata-mata 'ejauh-jauh Berturut-turut 'eikut-ikut Berpuluh-puluh 'ehabis-habis Beratus-ratus Berketi-keti +igamak-gamak +ipertubi-tubi -ekerapan , , 3 1 , , 2 4 3 2 4 , , , , , , , 3 2 1 2 , , , , , , , , , 3/ +ata 3, daripada 48 kata ganda

+i akhiran

Bunyi-bunyian -ayu-kayuan

; ,

2 daripada 48 kata ganda

+engan apitan

Berumbai-umbaikan Berkata-katalah Berkasih-kasihan Bersuka-sukaan Bersembur-semburan Mengalu-alukan -emalu-maluan +ihayam-hayami Beranggap-anggapan -ebudak-budakan +ikedang-kedangkan Berkasih-kasihkanlah )erkira-kirakan

2 , 4 , , , 3 , , , , , , , ,

,3 daripada 48 kata ganda

+engan sisipan Bilangan Berimbuhan

'audara-bersaudara Anak-beranak perkataan -ata ?anda

2 daripada 48 kata ganda

84

48 kata ganda

9adual , di atas menunjukan senarai kata ganda berimbuhan yang didapati pada 30 halaman dalam teks HH) yang dikaji. +apatan kajian menunjukan bagi analisis kekerapan perkataan yang digunakan se*ara keseluruhan! kata ganda 7bunyibunyian6 men*atat kekerapan yang tertinggi digunakan iaitu sebanyak ; kali! diikuti dengan kata ganda 7bersama-sama6 dan 7bertimbun-timbun6 iaitu sebanyak 1 kali digunakan. Bagi kata ganda 7bersungguh-sungguh6, 7sekonyong-konyong6 dan 7berkasih-kasihan6 menunjukkan kekerapan penggunaan sebanyak 4 kali! kata ganda <bermain-main6, 7berlari-lari6, bertambah-tambah6 dan 7kemalu-maluan6 men*atat 3 kali penggunaan. Bagi kata ganda 7sekali-kali6, 7digertak-gertak6, 7beribu-ribu6, 3;

7semata-mata6 dan <berumbai-umbaikan6 menunjukkan 2 kali penggunaan manakala kata ganda yang selebihnya! setiap satu kata ganda berimbuhan itu masing-masing hanya menunjukkan sekali penggunaan. R#0#+ 29 A #.i!i! K#&# G# "# Se%#/# Be/i73*+#

Berdasarkan *arta di dalam rajah 2 di atas! analisis kata ganda separa berimbuhan menunjukkan baha6a kata ganda separa berimbuhan di a6alan menunjukkan peratusan /1V iaitu peratusan bilangan kata yang tertinggi sekali di mana sebanyak 3, kata ganda telah di*atatkan! diikuti dengan kata ganda berimbuhan dengan apitan sebanyak 2;V atau ,3 kata ganda! manakala bagi kata ganda berimbuhan di akhiran dan dengan sisipan masing-masing men*atat bilangan yg sama iaitu sebanyak dua kata ganda atau 4 peratus.

4.2.3 K#&# G# "# Be/e &#' -ata ?anda Berentak ialah kata ganda yang mengalami persamaan atau penyesuaian bunyi (rima ! *ontohnya! a b * +i pangkal G Aontoh@ batu-batan, lalu-lalang, keluh-kesah +i Hujung G Aontoh0 kuih-muih, comot-momot, segar-bugar 'eluruhnya G Aontoh@ kusut-masai, rumput-rampai, huru-hara 38

Aara menulis kata ganda berentak ini juga mesti disertai dengan tanda sempang (- . J#"*#. 3 7e * 0*''# Se #/#i K#&# G# "# Be/e &#' Bunyi Berentak +i pangkal +i hujung 'eluruhnya -ata ?anda Berentak )iada )iada huru-hara +ata K 5eratusan )iada K 0V )iada K 0V , kata ganda K ,00V , kata ganda K ,00V

Bilangan perkataan -ata ?anda Berentak

Mengikut jadual 3 di atas! kata ganda yang didapati daripada 30 halaman atau muka surat yang dikaji dalam manuskrip Hikayat Hang Tuah! perkataan yang termasuk dalam kategori kata ganda berentak hanya terdapat satu perkataan sahaja iaitu kata ganda 7huru-hara6 di mana perkataan ini mempunyai *iri persamaan pada bunyi-bunyi konsonannya. -ata ganda 7huru-hara6 ini merupakan kata ganda Bagi kata ganda berentak di berentak dalam golongan pengulangan konsonan. halaman yang dikaji.

pangkal atau pun berentak di hujung! tidak didapati ke6ujudan perkataan pada

4.3

A #.i!i! Ke!e.*/*+# K#&# G# "#

-eseluruhan data di atas telah digabungkan oleh pengkaji untuk dianalisi se*ara keseluruhan mengikut jenis kata ganda. 9adual 4 di ba6ah ini menunjukkan analisis keseluruhan mengikut jenis kata ganda.

J#"*#. 4 9 A #.i!i! Ke!e.*/*+# K#&# G# "#

9:(7' -A)A ?A(+A -ata ?anda 'eluruh B7DA(?A( 20 kata ganda

3.

-ata ?anda 'epara -ata ?anda 'epara Berimbuhan -ata ?anda Berentak 9EMDAH -:':DE0EHA(

0 kata ganda 48 kata ganda , kata ganda /. kata ganda

+alam jadual 4 di atas! jumlah keseluruhan jenis kata ganda yang terdapat pada 30 muka surat yang dianalisis dalam teks Hikayat Hang Tuah menunjukkan baha6a kata ganda berimbuhan men*atat bilangan kata ganda tertinggi iaitu sebanyak 48 kata ganda daripada /. kata ganda yang disenaraikan. 9umlah kedua tertinggi dari jenis kata ganda seluruh iaitu sebanyak 20 daripada /. kata ganda yang tersenarai! manakala bagi jenis kata ganda berentak hanya , kata ganda yang tersenarai. Bagi kategori kata ganda separa! tiada langsung kata ganda yang didapati dalam teks HH) iaitu pada muka surat yang dikaji. R#0#+ 39 Pe/#&*! Ke!e.*/*+# Me )i'*& Je i! K#&# G# "#

Berdasarkan *arta dalam rajah 3 di atas! jumlah keseluruhan jenis kata ganda yang terdapat pada 30 muka surat yang dianalisis dalam teks Hikayat Hang Tuah ini menunjukkan baha6a kata ganda berimbuhan men*atat peratusan yang paling tinggi iaitu sebanyak ;0V. +iikuti dengan jumlah kedua tertinggi iaitu dari jenis kata ganda seluruh iaitu sebanyak 2.V bilangan kata ganda direkodkan. 5eratusan bilangan kata ganda bagi kata ganda berentak se*ara keseluruhannya hanya 4V dan bagi kategori kata ganda separa! tiada langsung kata ganda yang didapati pada muka surat yang dikaji dan ini memberikan peratusan si#ar. 40

4.4

A #.i!i! K#&# G# "# D#.#7 A(#& Me )i'*& Pe/)$.$ )# K#&#

-ata ?anda dalam bahasa Melayu ialah kata yang melalui proses mengandakan kata dasar. +alam proses demikian kata dasar boleh mengalami penggandaan penuh atau penggandaan separa. -ata dasar juga boleh digandakan se*ara berentak! iaitu berdasarkan rentak bunyi tertentu. +i ba6ah ini! ditunjukkan hasil dapatan kajian yang telah diperolehi tentang peranan atau kategori kata ganda dalam suatu ayat. 4.4.1 Pe ))# "## %e *+ 5enggandaan penuh ialah proses yang menggandakan keseluruhan kata dasar atau mengulangi seluruh kata dasar. )erdapat dua jenis penggandaan penuh! iaitu @4.4.1.1 Pe ))# "## %e *+ '#&# "#!#/ !#+#0# 5enggandaan penuh kata dasar sahaja adalah penggandaan yang melibatkan kata dasar yang tidak mempunyai apa-apa imbuhan atau kata tunggal. +i dalam kajian yang dijalankan ini! didapati terdapat sebanyak dua puluh (20 perkataan kata ganda yang termasuk dalam kategori penggandaan penuh yang hanya melibatkan kata dasar ini. Antara ayat yang mempunyai kata ganda penuh ini ditunjukkan di ba6ah di mana ianya telah dianalisis mengikut pergolongan kata@#2 K#&# #7# 5erkataan kata ganda raja-raja, tuan-tuan, dewa-dewa, laki-laki adalah merupakan kata ganda penuh yang berperanan sebagai kata nama. Antara ayat di dalam HH) yang mengandungi kata ganda jenis ini@, 0aja itu terlalu besar kerajaannya pada segala raja-raja indera seorang pun menyamai dia! sekalian menurut titahnya. (mKs 3! p.,

4,

Hai tuan-tuan! berlengkaplah keluar esok hari! kita hendak pergi berburu. (mKs 1! p.3 Apabila tuan puteri dan segala isi istana itu menengar bunyi-bunyian dan melihat segala perintah de6a-de6a turun terlalu banyak dengan pakaiannya terlalu indahindah. (mKs /! p.2

'eorang jua tiadalah helat lagi daripada laki-laki dan perempuan. (mKs 140! p.3

-ata Adjekti# 5erkataan kata ganda indah-indah! besar-besar! kaya-kaya! baik-baik! sedikit-sedikit dan tua-tua adalah merupakan kata ganda penuh yang berperanan sebagai kata adjekti#. Antara ayat di dalam HH) yang mengandungi kata ganda jenis ini@'etelah sudah! maka )uan 5uteri -emala 5elinggam pun dihiasi oranglah dengan segala pakaian yang indah-indah dari keinderaan. (mKs /! p.3 'yahadan Bendahara )un Mat dan )emenggung )un -arim dan Daksamana )un (adim dengan segala menteri pega6ai orang besar-besar Melaka itu. (mKs 14/! p.4 +emikianlah perinya kebanyakkan rakyatnya dan saudagar dan orang kaya-kaya dan nakhoda dalam negeri Melaka itu. (mKs 141! p.3

)inggallah tuan baik-baik! peliharakan segala menteri pega6ai dan rakyatmu itu. (mKs 140! p., "+aulat )uanku Andika Betara! patik memohon ampun dan kurnia! adat hulubalang minum juga sedikit-sedikit.$ (mKs 2;4! p.2

42

Maka Daksamana pun beri6ayatlah! akan hal megat )erengganu itu habis dipersembahkannya! kemudian dari itu maka Daksamana pun beri6ayatlah pula akan perintah orang tua-tua dahulu kala itu. (mKs2;4! p.2 -ata -erja 5erkataan kata ganda baling-baling dan kira-kira adalah merupakan kata ganda penuh yang berperanan sebagai kata kerja. Antara ayat di dalam HH) yang mengandungi kata ganda dalam pergolongan kata ini ialah@Maka dilihat oleh Barit -etika orang mengamuk datang seperti baling-baling. (mKs 2;,! p.2 Bermula 5uteri ?unung Dedang lari itu kira-kira sepuluh hari perjalanan jauhnya ke negeri Melaka itu. (mKs 14/! p.2 -ata )ugas (-eterangan 5erkataan kata ganda masing-masing! kalau-kalau dan sangat-sanga adalah merupakan kata ganda penuh yang berperanan sebagai kata keterangan. Antara ayat di dalam HH) yang mengandungi kata ganda dalam kata ini ialah@'etelah sudah dilihatnya! maka masing-masing pun menggerakkan kepalanya. (mKs 4! p.2 -erana ayahanda bonda menaruhkan kalau-kalau sungguh seperti kata ahlul nujum itu! tuan kelak beroleh kebesaran dan kemuliaan! supaya adalah nama ayahanda dan bonda disebut orang akhir &aman. (mKs 1! p.2 Maka kata Daksamana "Hai 0angga! adapun akan segala hulubalang Melayu itu nama turunnya diba6a ke sebuah negeri hendaklah sangat-sangat hormat dan takut akan nama tuannya itu$. (mKs 2;0! p.3 -ata )ugas (Bilangan 43

5erkataan kata ganda satu-satu! berapa-berapa dan tiga-tiga adalah merupakan kata ganda penuh yang berperanan sebagai kata bilangan. Antara ayat di dalam HH) yang mengandungi kata ganda jenis ini@9ikalau satu-satu peri surat nama tuannya itu! hingga mati sudahlah! yang memberi itu sekali-kali tiada diperoleh! kerana negeri Majapahit ini negeri besar. (mKs 2;0! p.3 Maka berapa-berapa kali pun disuruh larang oleh bendehara dan temenggung tiadalah didengarnya. (mKs 144! p.4 Maka diisinya ubat peluru tiga-tiga butir pada sepu*uk meriam itu. (mKs 141! p.2 5enggandaan penuh kata dasar berimbuhan. 5enggandaan penuh kata dasar berimbuhan adalah kata diletakkan imbuhan pada kata dasarnya dan diulang atau digandakan keseluruhannya. 'etelah dianalisis kata ganda yang terdapat pada kesemua halaman yang dikaji! didapati tiada kata ganda yang boleh dimasukan dalam kategori penggandaan penuh berimbuhan ini sama ada imbuhan pada a6alan! akhiran atau apitan pada kata dasar. Antara ayat di dalam HH) yang mengandungi kata ganda jenis ini@ @- )7A+A

4.4.2 5enggandaan 'epara 5enggandaan separa ialah proses yang menggandakan sebahagian kata dasar sahaja. 5enggandaan separa berlaku pada dua jenis kata dasar! iaitu @

5enggandaan 'epara pada kata dasar tunggal 44

5enggandaan 'epara pada kata dasar tunggal ini la&imnya penggandaan atau kata ganda yang melibatkan pengulangan suku kata pertamanya serta letak pengulangan itu pada bahagian hadapan kata dasar. Lokal dalam bentuk gandaan ini mengalami proses pelemahan! menjadikannya %okal <e= pepet. Hasil daripada analisis kajian HH) ini! tiada kata ganda yang boleh dimasukan dalam kategori ini. Antara ayat di dalam HH) yang mengandungi kata ganda jenis ini 5enggandaan separa pada kata dasar yang berimbuhan. 5enggandaan separa pada kata dasar yang berimbuhan adalah merupakan penggandaan separa yang berlaku dengan hanya mengulangi kata dasar dan tidak melibatkan imbuhan. 5enggandaan ini berlaku pada kata kerja dan kata adjekti#! dan boleh terletak di bahagian belakang kata dasar atau di bahagian hadapan kata dasar. 5enggandaan 'epara Berimbuhan dengan A6alan. 5enggandaan separa berimbuhan dengan a6alan ialah kata ganda yang mempunyai imbuhan di hadapan kata dasarnya. +i dalam kajian yang dijalankan! didapati terdapat sebanyak tiga puluh satu (3, perkataan kata ganda yang terdiri daripada pelbagai imbuhan a6alan seperti yang telah pun dijelaskan dalam data di bahagian analisis data di atas. +i ba6ah ini! ditunjukkan beberapa *ontoh ayat yang dipilih berdasarkan jenis imbuhan. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " ber - $ di dalam HH). Maka sekali persetua maka 'ang 'apurba hendak pergi berburu bermain-main pada sisi Bukit 'eguntang itu. (mKs .! p.3 5erkataan main sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. Maka kapitan kapal itu pun menyuruhkan kelasinya turun ke kapalnya mengambil rial! diba6anya naik persembah akan raja bertimbun-timbun. 41 - )7A+A

(mKs 144! p.2 5erkataan timbun sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. Maka penjurit itu pun berlari-lari sambil mengunus kerisnya lalu mengamuk di tengah pesara itu. (mKs 2;,! p., 5erkataan lari sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " se - $ di dalam HH). Maka raja pun jagalah daripada pengsan itu lalu berjalan pula! tiadalah henti lagi! seikut-ikut diberi Allah )aala kakinya berjalan itu dengan sangat ia insa# akan dirinya. (mKs 142! p.3 5erkataan ikut sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. 2ang lari itu tiadalah ia ingat hendak memba6a hartanya lagi! melainkan semata-mata hendak melepaskan tubuhnya juga. (mKs 14/! p., 5erkataan mata sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata nama. +itariknya empat persegi tanah itu sehabis-habis tali belulang sebidang itu! maka diperbuatnya sebuah gedung terlalu besar dan tingginya. (mKs 144! p.3 5erkataan habis sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata tugas. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " di - = di dalam HH). ,. p., 5erkataan gurau sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. 2. Hanya keris panjangnya juga yang digamak-gamaknya. (mKs 2;4! p.3 9angan digurau-gurau di hadapan utusan Melayu ini. (mKs 2;1!

5erkataan gamak sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata tugas.

4/

3. 5atih dan temenggung pun sebagai beranggap kepada Daksamana! dipertubi-tubinya anggap! tetapi Daksamana (mKs 2;8! p.1 5erkataan tubi sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata tugas. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " per - $ di dalam HH). Hatta maka penjurit itu pun perlahan-lahan datang ke belakang laksamana! disendalnya keris pendua Daksamana itu dapat ke tangan penjurit itu. (mKs 2;4! p. 3 5erkataan perlahan adalah kata dasarnya yang berperanan sebagai kata adjekti#. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " ter - $ di dalam HH). Maka 'eri Bertara pun suka terta6a-ta6a melihat 5atih menari itu. (mKs 2;8! p.1 . 5erkataan ta6a sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. 5enggandaan 'epara Berimbuhan dengan Akhiran. +alam Bahasa Melayu terdapat hanya tiga (3 imbuhan akhiran ini iaitu < G an =! < G kan = dan < - i= sahaja. +i dalam kajian yang dijalankan! didapati terdapat hanya dua (2 perkataan kata ganda yang termasuk dalam kategori penggandaan separa berimbuhan akhiran iaitu imbuhan < G an =. +i ba6ah ditunjukan *ontoh ayat. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " G an $ di dalam HH). Apabila tuan puteri dan segala isi istana itu menengar bunyi-bunyian. (mKs /! p.2 5erkataan bunyi sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata tugas. tiada mabuk.

4;

'etelah sampai dilihat baginda bukit itu terlalu baik dan kayu-kayuannya pun semuanya berbuah bermasakan. (mKs 8! p.2 5erkataan kayu sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata nama. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan HH). Aontoh ayat @ )7A+A Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan HH). Aontoh ayat @ )7A+A 5enggandaan 'epara Berimbuhan dengan Apitan. -ata separa imbuhan dengan apitan ialah kata ganda yang diapit oleh dua (2 imbuhan iaitu di hadapan dan di belakang kata dasarnya. +aripada hasil kajian yang dijalankan! didapati terdapat sebanyak tiga belas (,3 perkataan kata ganda yang termasuk dalam kategori ini yang telah pun dijelaskan dalam data di atas. +i ba6ah ini! ditunjukkan beberapa *ontoh ayat yang dipilih berdasarkan jenis imbuhan. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan HH). 'etelah 'eri Betara menengar sembah Daksamana demikian itu! maka 'eri Betara pun kemalu-maluan. (mKs 2;1! p.3 5erkataan malu sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata adjekti#. Maka 'eri Betara pun suka terta6a-ta6a melihat 5atih menari itu! lakunya kebudakbudakan. (mKs2;8! p.1! b.38 5erkataan budak sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata nama. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " ber G an $ di dalam HH). 48 " ke G an $ di dalam " G i $ di dalam " G kan $ di dalam

Beranggap-anggapanlah tuan-tuan sekalian. )uanku$. (mKs 2;8! p.4

Maka sembah Daksamana! "+aulat

5erkataan anggap sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata tugas. Maka 'ang 5etra +e6a pun duduklah pada pulau itu bersuka-sukaan dengan isterinya dan segala pe6iranya. (mKs ;! p., 5erkataan suka sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata adjekti#. 'etelah sudah! maka 'ang 5erta +e6a pun berkasih-kasihan laki isteri dan barang sesaat pun tiada ber*erai. (mKs ;! p.3 5erkataan kasih sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata adjekti#. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan HH). Maka baginda pun turun mandi dengan segala pega6ai ke dalam kolam itu! terlalu ramai besembur-semburan. (mKs .! p.3 5erkataan sembur sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " ber G kan $ di dalam HH). Hendak berkasih-kasihkanlah orang >olanda! tiada lagi hendak mendatangkan khianat orang 9ohor. (mKs 14;! p., 5erkataan kasih sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata adjekti#. +i dudukkannya di atas singgasana yang bertatahkan ratna mutu manikam dan berumbai-umbaikan mutiara. (mKs ,0! p.3 5erkataan umbai sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata adjekti#. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " meng G kan $ di dalam HH). 4. " be G an $ di dalam

, Maka 'ang 'apurba pun segera keluar dari istananya bondanya. (mKs ,0! p.3

mengalu-alukan ayahanda

5erkataan alu sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan dalam HH). ,. 'etelah itu maka dikedang-kedangkan tangannya apabila ia melompat ke kiri dan kanan. (mKs 2;.! p., 5erkataan kedang sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " ter G kan $ di dalam HH). ,. Maka terlalulah banyak orang >olanda dan orang 9ohor beroleh rampasan itu! tiada terkira-kirakan lagi bedil senjata dan harta bertimbun-timbun. (mKs 148! p.2 5erkataan kira sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa berimbuhan " di G i $ di dalam HH). ,. 'etelah dilihat oleh 5er6ala akan Daksamana itu! diikutnya dihanyam-hanyami dari jauh. (mKs 2;;! p., 5erkataan hanyam sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata kerja. 5enggandaan 'epara Berimbuhan dengan 'isipan. -ata separa imbuhan dengan sisipan ialah kata ganda yang mempunyai imbuhan di tengah-tengah kata dasarnya. +aripada hasil kajian yang dijalankan! didapati terdapat 10 " di G kan $ di

hanya dua (2 ayat yang mengandungi perkataan kata ganda yang termasuk dalam kategori ini yang telah pun dijelaskan dalam data di atas. +i ba6ah ini! ditunjukkan *ontoh ayatnya. Antara ayat yang mempunyai penggandaan separa dengan sisipan di dalam HH). Maka anak raja keempat itu pun terlalu berkasih-kasihan saudara-bersaudara itu. (mKs ,2! p.2 5erkataan saudara sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata nama. -asad hatinya hendak bermohonkan anak raja itu hendak merajakan supaya datang pada akhir &aman pun anak-beranaknya hendak diperbuatkan juga. (mKs ,2! p.2 5erkataan anak sebagai kata dasar yang berperanan sebagai kata nama.

4.4.3 5enggandaan Berentak 5enggandaan berentak ialah proses yang menggandakan kata dasar mengikut rentak bunyi tertentu dalam kata dasar itu. +alam penggandaan berentak! seluruh kata dasar digandakan dan bunyi-bunyi tertentu diulang atau diubah. Berdasarkan perubahan dan pengulangan bunyi-bunyi demikian! maka penggandaan berentak terbahagi kepada tiga jenis! iaitu @5enggandaan Berentak 5engulangan Lokal. 5enggandaan Berentak 5engulangan -onsonan. 5enggandaan Berentak Bebas 4.4.3., 5enggandaan Berentak 5engulangan Lokal +alam penggandaan jenis ini! bunyi yang diulang ialah %okal! iaitu yang mempunyai *iri-*iri keharmonian %okal. +i dalam dapatan kajian! tiada perkataan kata ganda yang diperolehi termasuk dalam ketegori ini. Aontohnya @ )7A+A 1,

4.4.3.2 5enggandaan Berentak 5engulangan -onsonan +alam penggandaan jenis ini ialah penggandaan yang mempunyai *iri persamaan pada bunyi-bunyi konsonan tertentu dan di dapati hanya satu (, sahaja kata ganda dalam kategori ini iaitu kata ganda "huru-hara$. Ayat yang terdapat dalam HH) ialah @ Maka orang Melaka pun terkejutlah terlalu huru-hara! beribu-ribu yang mati dan luka kena bedil@ ada kena peluru kena pega6ai rumahnya! ada yang kena pagar! ada yang kena pega6ai jambatan. (mKs 141! p.3 4.4.3.3 5enggandaan Berentak Bebas 5enggandaan jenis ini ialah penggandaan yang tidak mengandungi *iri persamaan pada bunyi %okal mahupun bunyi konsonan. +i dalam dapatan kajian! tiada perkataan kata ganda yang diperolehi termasuk dalam ketegori ini. Aontohnya @ )7A+A

12

13