PENGENDALIAN

‘COLD CHAIN’
OLEH
JUHAINUN TAHA
KETUA PENOLONG PENGARAH KANAN
JABATAN KESIHATAN NEGERI SABAH

DISEDIAKAN: SALBIAH MOHD SALLEH

19 Mac 2009 1
 Kandungan
A. Definasi
B. Vaksin dan Diluent
1. Penyimpanan Vaksin
2. Kestabilan Vaksin
3. Potensi Vaksin
C. Peralatan Cold Chain
D. Pemantau Suhu Cold Chain
E. Penerimaan Vaksin
F. Sistem Inventori Vaksin

19 Mac 2009 2
 A. DEFINASI‘COLD CHAIN’
 Cold Chain – rangkaian pembekalan dalam julat suhu
yaag terkawal.

 Sistem Cold Chain – sistem mengangkut, mengedar dan

menyimpan produk , bermula dari kilang pembuatnya
sehingga ke tempat diguna pada suhu yang ditetapkan.

 Melibatkan penggunaan bahan-bahan, peralatan-

peralatan dan prosedur-prosedur yang dapat
mengekalkan produk berada pada julat suhu tertentu
sepanjang rangkaian pengedaran dan penyimpanan.
19 Mac 2009 3
 SISTEM ‘COLD CHAIN’

19 Mac 2009 4
 SISTEM ‘COLD CHAIN’ VAKSIN

WHO.Vaccine, Immunization and Biologicals. The Cold Chain, Nov 26,

2002
19 Mac 2009 5
 RANGKAIAN SEJUK
KILANG
VAKSIN

LAPANGAN
TERBANG
NEGARA

STOR
PENGEDAR

(PNIAGA)
STOR
DAERAH

KLINIK KESIHATAN /
FARMASI

19 Mac 2009
KLINIK 6
IMUNISASI/ WAD
 ‘Cold Chain’

19 Mac 2009 7
 ‘COLD CHAIN’- Kenapa Penting ?
1. Mengawal kualiti, keselamatan dan efikasi
produk - produk yang sensitif kepada suhu
seperti bahan-bahan :
 Farmaseutikal
 Biologikal
 Diagnostik
 Sampel-sampel makmal
 Kimia
 Makanan

19 Mac 2009 8
 ‘COLD CHAIN’- Kenapa Penting ?
2. Komponen penting di dalam pembekalan
vaksin-vaksin pencegahan penyakit di dalam
Program Immunisasi negara seperti :
 BCG
 Hepatitis B
 Hib
 Diptheria, Petussis dan Tetanus
 Polio
 Measle, Mump dan Rubella
 Tetanus
 Influenza
19 Mac 2009 9
 ‘COLD CHAIN’- Kenapa Penting ?
3. Impak dari putusnya ‘cold chain’ vaksin akan
menyebabkan:
 Potensi dan efikasi vaksin dan komponen terjejas.
 Tiada bekalan vaksin.
 Menjejaskan program immunisasi semasa.
 Pembaziran dan kerugian wang kerajaan

 Peningkatan tindakbalas advers selepas

administrasi
 Menjejaskan keyakinan masyarakat kepada
perkhidmatan kesihatan yang disediakan.
19 Mac 2009 10
 B. VAKSIN ?
 Bahan biologikal yang sensitif , di mana potensinya
boleh hilang dengan masa terutama apabila terdedah
kepada haba, cahaya matahari atau cahaya lampu
kalimantang, dan juga kepada pembekuan.

 Potensi vaksin yang hilang tidak dapat dibalik semula.

 Bagi menjamin potensi vaksin dan pelindungan

terhadap penyakit dicapai, vaksin perlu diedar,
disimpan dan diadministrasikan pada suhu-suhu yang
disyorkan.

19 Mac 2009 11
 Jenis-Jenis Vaksin

INACTIVATED PURIFIED LIVE

(KILLED) (ATTENUATED)
Hepatitis A Hepatitis B BCG
Influenza ( IM) Hib Cholera
Rabies Meningococcal Polysac. Measles
Tetanus Toxoid Meningococcal Conj. Mumps
Diphtheria toxoid Pertussis (acellular) Polio (Oral)
JE Pneumococcal Conj. Rubella
Typhoid ( Inj.) Pneumococcal Polysac. Varicella
Typhoid ( Oral )
19 Mac 2009 12
 Eksipien Vaksin

19 Mac 2009 13
 WHO-Recommended Vaccine Storage Conditions
 
Primary Intermediate Health Health
Vaccines Region District Centre Post

6 monthsa 3 months 1 month 1 month Daily use

OPV -15oC to -25oC

BCG WHO no longer recommends
Measles that freeze-dried vaccines be
stored at –20°C. Storing them at
MMR –20°C is not harmful but it is
MR unnecessary. Instead, these
Yellow Fever vaccines should be kept in
refrigeration and transported at
Hib freeze-dried +2°C to +8°C.
+2oC to +8oC
Hep B  
 
DTP-Hep B  
Hib liquid
DTP
DT
TT
Td
Note a. 6 months is the maximum recommended storage time at primary level. This includes
the period required to obtain clearance from the National Regulatory Authority.
19 Mac 2009 14
 Kestabilan Vaksin
 Sensitivity to Heat

Range Vaccine
Most sensitive OPV
Measles, MR, MMR
DTP, DTP-HepB, DTP-Hib, DTP-HepB+Hib,YF
BCG
Hib, DT
Td, TT, HepB, JE
Least sensitive

19 Mac 2009 15
 Kestabilan Vaksin
 Sensitivity to Cold
Range Vaccine
Most sensitive HepB
Hib(liquid)
DTP, DTP-HepB, DTP-Hib, DTP-HepB+Hib,YF
DT
Td
Least sensitive TT, Hib lyophilised
Vaccines damaged by freezing Vaccines unaffected by freezing
DPT, DT,Td,TT, Hepatitis B BCG *,OPV,Measles *, Mumps
Note: Vaccines freeze at temperatures just below zero.
BCG and measles vaccines must not be frozen after reconstitution. Diluent for
any vaccine
19 Mac 2009 must never be frozen. 16
 Kestabilan Vaksin
 Sensitivity to Light

1. Eg. BCG, measles, MR, MMR dan Rubella

vaccine.

2. Keep covered and protected from strong lights at

all times in dark brown glass.

19 Mac 2009 17
 Potensi Vaksin
1. Potensi vaksin boleh hilang secara kekal
apabila ‘cold chain’ putus atau bila vaksin
terdedah pada suhu di luar julat.

2. Tidak semua vaksin akan hilang potensi pada

+8°C , ianya bergantung :
1. Data kestabilan dan immunogenisiti oleh
pengeluar.
2. Tempoh masa terdedah
3. Suhu.

19 Mac 2009 18
 Potensi Vaksin
3. Potensi vaksin dapat ditentukan melalui ujian
makmal / Ujian Potensi Vaksin bagi
menentukan samaada ianya masih boleh
digunakan.

4. Ujian Potensi Vaksin – hanya dibuat jika

melibatkan kuantiti minima seperti di Jadual
berikut.

19 Mac 2009 19
 Vaccine Potency Testing
Minimum quantities of vaccine justifying vaccine potency testing

WHO

19 Mac 2009 20
 Diluent Vaksin
1. Diluent vaksin adalah spesifik untuk vaksinnya dan
tidak boleh bertukar ganti.

2. Mungkin mengandungi :
a. Stabilizers to improve heat stability of the
vaccine
b. Bactericides to maintain sterility
c. Chemicals to assist in dissolving the vaccine
into liquid
d. Buffers to ensure the correct acidic balance

19 Mac 2009 21
 Diluent Vaksin
3. Diluent vaksin adalah kurang sensitif kepada suhu
penyimpanan , tidak perlu simpan dalam cold chain.

4. JANGAN BEKUKAN vial diluent bersama vaksin.

Pembekuan boleh meningkat risiko vial retak dan
mencemar kandungannya.

5. Simpan diluent yang dibekalkan bersama vaksin

jenis beku-kering pada suhu di antara +2°C dan
+8°C dan pastikan dibekalkan bersama-sama
vaksinnya.

19 Mac 2009 22
 Diluent Vaksin
6. Jika ruang mencukupi, diluent yang
dibekalkan berasingan dari vaksinnya juga
boleh disimpan dengan selamat pada suhu di
antara +2°C to +8°C bagi mengelakkan
kejutan haba kepada vaksin semasa
rekonstitusi.

19 Mac 2009 23
 C. PERALATAN ‘COLD CHAIN’
1. Mesti mematuhi standard yang ditetapkan oleh
WHO EPI programme dan UNICEF.
2. Peralatan semasa simpanan :
 Bilik Sejuk /Beku ( simpanan dalam kuantiti
banyak Vaksin OPV, measle dan mump )
 Peti Sejuk
( muatan depan/atas, Ice-lined, domestik )
 Peti Pembeku

Jenis elektrik, gas, minyak dan

tenaga solar
19 Mac 2009 24
 PERALATAN ‘COLD CHAIN’
3. Peralatan semasa diangkut :
 Lori/Trak Sejuk/Beku
 Cold Box/ Kotak sejuk
 Vaccine carrier/flask
 International vaccine packages

4. Lain-lain peralatan sokongan :

 Ice packs/ cube
 Bahan-bahan untuk memisah icepack dari
vaksin seperti kertas, kadboard, styrofoam ,
bubble wrap.

19 Mac 2009 25
 PERALATAN ‘COLD CHAIN’

5. Saiz dan jenis peralatan yang diperlukan

bergantung :

a. Peringkat cold chain

b. Kuantiti vaksin
c. Jenis vaksin.
d. Tempoh masa simpanan vaksin
e. Suhu persekitaran dan
f. Cuaca persekitaran
g. Sumber kuasa/ Bekalan elektrik
h. Tempoh masa perjalanan
19 Mac 2009 26
 Peti Sejuk Vaksin

19 Mac 2009 27
Peti Sejuk Jenis Ice lined -
Cara Susun Vaksin

19 Mac 2009 28
Peti Sejuk Jenis Ice lined -
Label Perlu dilekatkan

19 Mac 2009 29
 Peti Sejuk Vaksin
1. Sediakan peti sejuk khas untuk simpanan vaksin dalam
saiz yang bersesuaian dengan kuantiti vaksin yang
disimpan. Juga untuk menyimpan stok kuarantin secara
berasingan.
2. Penuhi rak-rak tengah dan atas peti sejuk sehingga 50 %
penuh bagi memberi ruang pengaliran udara yang
mencukupi untuk menstabilkan suhu peti sejuk
3. Jangan simpan produk bukan vaksin bersama-sama
vaksin.
4. Jangan biarkan pintu peti sejuk terbuka dalam jangka
masa yang lama, akan menjejaskan suhu peti sejuk dan
produk yang sensitif kepada cahaya seperti MMR dan
Varicella

19 Mac 2009 30
 Peti Sejuk Vaksin
5. Susun vaksin :
a. Rak paling atas - OPV, measle dan mumps
b. Rak tengah - DPT, DT, Td, BCG dan
Hepatitis B

6. Elakkan vaksin DPT dari menyentuh plat logam di

belakang peti sejuk di mana ia mungkin menjadi
beku.

7. Susun mengikut tarikh luput- belakang atau kanan

dan ambil vaksin dari kiri (peti sejuk) ke kanan atau
dari depan atau mengikut FIFO atau FEFO.

19 Mac 2009 31
 Peti Sejuk Vaksin
8. Jangan simpan vaksin di pintu dan rak paling
bawah.

9. Asingkan vaksin mengikut jenis yang berlainan

dengan jelas. Jarakkan 1-2 cm antara barisan produk
untuk memberi ruang aliran udara

10. Simpan botol berisi air di tingkat bawah sekali dan

di pintu peti sejuk dan ice pack di ruang beku bagi
menyejukkan peti sejuk semasa kecemasan atau
menstabilkan suhu.
19 Mac 2009 32
Peti Sejuk -
Cara Susun
Vaksin

19 Mac 2009 33
 Penyelenggaraan Peti Sejuk Vaksin
1. Letak di tempat gelap, dingin jauh dari cahaya
matahari atau sumber haba.

2. Letak pada kedudukan sekurang-kurangnya 10 cm

dari dinding untuk pengudaraan.

3. Guna Plug guard bagi mencegah insiden plug

bekalan elektrik tercabut dari outlet.

4. Kunci dan penggera (bunyi dan visual) dipasang .

5. Pastikan penutup getah di sekeliling pintu peti sejuk

tidak rosak.
19 Mac 2009 34
 Penyelenggaraan Peti Sejuk Vaksin
6. Defrost peti sejuk apabila ketebalan debu air batu > 6 mm
dengan memindahkan vaksin ke peti sejuk lain atau ke dalam
kotak sejuk yang telah disejukkan terlebih dahulu.
7. Masukkan vaksin sensitif panas ke dalam cold box yang
mengandungi ice pack beku dan vaksin sensitif beku ke
dalam cold box yang mengandungi ice pack cair.
8. Semasa bekalan elektrik putus :
a. < 4 jam - Jangan buka pintu peti sejuk kerana suhu
meningkat sebanyak 1°C dalam masa 1 jam .
b. > 4 jam – Pindahkan vaksin ke dalam kotak vaksin
atau peti sejuk lain.
9. Selenggara dan periksa secara berjadual. Pemeriksaan yang
lebih kerap dibuat ke atas peti sejuk yang telah berusia.
19 Mac 2009 35
 Vaccine Cold Box
 Mengangkut vaksin dalam kuantiti yang banyak,
menyimpan vaksin semasa penyelenggaraan peti sejuk
atau kecemasan.

 Berpenebat dan mempunyai penutup kejap.

 Dibuat dari bahan polyurethane – durable and robust

19 Mac 2009 36
 Vaccine Packaging/ Polystyrene
 Mengangkut vaksin di peringkat antarabangsa
( dipanggil one-way shipping container ).

 Beri pelindungan baik terhadap haba dan sejuk,

mematuhi standard WHO/ UNICEF

 Dibuat dari bahan form polystyrene.

19 Mac 2009 37
 Vaccine Carrier / Flask
 Bekas berpenebat dengan penutup berpenebat kejap.

 Mengangkut vaksin dalm kuantiti kecil untuk kegunaan

1 hari – sesi imunisasi.

 Elakkan membuka peti sejuk dengan kerap semasa

klinik.

19 Mac 2009 38
 Ice Packs
 Bekas plastik berbentuk empat segi bujur yang
diisi dengan air.

 Terdapat adalam 2 saiz,

 0.4 Liter untuk Vaccine Carrier
 0.6 Liter untuk Vaccine Cold Box

 Digunakan untuk menyejukkan Cold box,

Vaccine carrier dan bekas-bekas yang
berpenebat.

 Ambil 24 jam untuk membekukan 1 ice pack

19 Mac 2009 39
Cara Mengisi Ice Pack Ke Dalam
Cold Box

19 Mac 2009 40
Cara Mengisi Ice Pack Ke Dalam
Vaccine Carrier

19 Mac 2009 41
 D. PEMANTAUAN SUHU ‘COLD CHAIN’

a. Jangkasuhu ( Dial, Minimax, Digital)

b. Thermostat ( built-in)
c. Rekod Suhu
d. Cold Chain Monitor Card (CCM)
e. Vaccine Vial Monitor (VVM)
f. Freeze Watch Indicator
g. Stop! Watch Indicator
h. Shake’s Test
i. DT & TT Vaccine Shipping Indicator

19 Mac 2009 42
 a. Jangkasuhu Minimax
 Menunjukkan paras suhu maksima dan
minima yang terjadi dalam satu
jangkamasa tertentu.
 Tiub kanan- untuk bacaan suhu tertinggi
(positif) manakala tiub kiri- suhu
terendah (negatif)
 Julat suhu antara -300C dan 500C.
 Raksa/ merkuri boleh bergerak kedua-
dua arah sambil menolak 2 besi indikator
.
 Suhu maksima dan minima bagi satu-satu
jangkamasa boleh dibaca pada hujung
indikator yang berdekatan dengan kolum
raksa
19 Mac 2009 43
Jangkasuhu Minimax- Cara Penggunaan

1. Jangkasuhu minimax diletakkan menegak di

tengah peti sejuk.

2. Kedudukan jangkasuhu mestilah praktikal

untuk membolehkan bacaan dibuat tanpa
mengeluarkannya.

3. Reset dan tutup rapat pintu peti sejuk dengan

segera selepas bacaan dibuat.

19 Mac 2009 44
Jangkasuhu Minimax- Cara Penggunaan

4. Penggunaan jangkasuhu kali pertama atau

selepas “defrosting”
i. Letak di lokasi dan biarkan selama ½ jam
ii. Tekan ‘reset lever’ hingga indikator turun ke paras
merkuri di kedua-dua belah.
iii. Biarkan sekali lagi selama ½ jam
iv. Baca suhu dan rekodkan

5. Penggunaan jangkasuhu untuk penggunaan

seterusnya
i. Baca dan rekod bacaan suhu
ii. Reset indikator

19 Mac 2009 45
 b. Thermostat
1. Fungsi – mengawal suhu di dalam peti sejuk /
pembeku
2. Jika suhu peti sejuk /pembeku adalah sangat tinggi,
putarkan thermostat ke arah yang lebih sejuk dan
sebaliknya.
3. Jika suhu sekeliling > 40 C, putarkan thermostst ke
arah sejuk maksima atau pindahkan peti sejuk ke
tempat yang lebih sejuk.
4. Jika suhu yang dikehendaki tidak dicapai, periksa
peti sejuk untuk sebarang kerosakan dan hubungi
penyelenggara alat tersebut.
19 Mac 2009 46
 c. Rekod Suhu
1. Bacaan suhu hendaklah direkodkan ke
dalam Graf Suhu Peti Sejuk

19 Mac 2009 47
 Rekod Suhu
2. Catit suhu minima, maksima dan semasa mengikut
simbol.
3. Rekod suhu 2 kali sehari, pada jam 8 pagi dan 4
petang
 Perekodan hendaklah menggunakan graf suhu
 Semakan pada waktu sama setiap hari
 Maklumat yang diperlukan pada graf diisi sepenuhnya

4. Bacaan hendaklah ditandatangan ringkas sebagai

bukti.
5. Jadual bertugas untuk staf yang merekodkan suhu
perlu dipamerkan berhampiran dengan jangkasuhu/
peti sejuk untuk memudahkan rujukan.
6. Simpan graf suhu berdekatan peti sejuk/ pembeku.
19 Mac 2009 48
Tindakan Apabila Suhu Peti Sejuk
> Julat Dibenarkan
1. Jalankan pemeriksaan Peti Sejuk, pastikan :
a) Semua suis dipasang
b) Sambungan elektrik baik
c) Fius tidak terbakar
d) Sambungkan kepada ‘essential power supply’
e) ‘Defrosting’ telah dijalankan
f) Getah penutup disekeliling pintu peti sejuk tidak rosak

2. Reset jangkasuhu, dan semak bacaan selepas 1-2 jam

3. Jika perlu, hubungi Ketua Unit / Sykt Konsesi

19 Mac 2009 49
Tindakan Apabila Suhu Peti Sejuk
> Julat Dibenarkan
4. Pindahkan produk ke dalam Cold box/ kotak
polystyrene

5. Bagi bilik/stor - Jalankan pemeriksaan dan pastikan :

a) Pengaliran udara tidak terhalang
b) Kipas angin atau alat penghawa dingin dipasang
c) Jika perlu hubungi Ketua Unit / Syarikat

6. Kurantin dan label jenis dan kuantiti stok terlibat,

tunggu pengesahan pengeluar.

19 Mac 2009 50
 d. Cold Chain Monitor Card
1. Indikator akan berubah
warna dari putih ke biru
jika vaksin telah terdedah
pada suhu +10 C hingga
> +34 C sekurang-kurang
selama 2 jam.

2. Syor tentang tempoh

vaksin boleh digunakan
adalah seperti pada kad
monitor.

19 Mac 2009 51
 Cold Chain Monitor Card

19 Mac 2009 52
 e. Vaccine Vial Monitor
 Kotak tengah 4 segi - bertukar hitam jika vaksin
terdedah pada suhu panas dalam tempoh masa
tertentu.
DIGUNAKAN UNTUK VAKSIN POLIO

19 Mac 2009 53
 f. Freeze Watch Indicator

 Indikator akan berubah warna

dari putih ke merah jika
vaksin telah terdedah pada
suhu <0°C selama 1 jam.

 Diletak bersama vaksin DTP,

TT, DT, Td (titik beku
-6.5°C), Hepatitis B (-0.5°C),
Liq.Hib .

19 Mac 2009 54
 Freeze Watch Indicator

19 Mac 2009 55
 g. Stop! Watch Indicator

1. Indikator ini memantau

operasi sebuah peti sejuk.

2. Satu kad yang

mengabungkan CCM dan
Freeze Watch.

3. Memantau kedua-dua
suhu rendah dan tinggi
yang berlaku di dalam
peti sejuk.

19 Mac 2009 56
 h. Shake’s Test
 Pembekuan
merosakkan vaksin
DPT, Hepatitis B dan
Tetanus Toxoid.

19 Mac 2009 57
i. DT & TT Vaccine Shipping Indicator

 Titik indikator akan

bertukar ke warna
hitam secara kekal
apabila terdedah pada
suhu > +48° C
 Disertakan bagi setiap
3,000 dos vaksin DT,
DPT dan TT

19 Mac 2009 58
 E. PENERIMAAN VAKSIN
a. Pastikan seal di kotak sejuk vaksin tiada kesan
dibuka.

b. Periksa susun atur keadaan pek ais samada beku,

sedang cair atau telah cair.

c. Periksa indikator pada CCM atau Freeze Watch

jika disertakan.

d. Terima jika pek ais masih beku atau tiada

perubahan warna pada indikator cold chain.

e. Pindah vaksin dari kotak ke peti sejuk dengan

segera.
19 Mac 2009 59
 PENERIMAAN VAKSIN
f. Laporkan keadaan fizikal vaksin dan suhu
simpanan semasa diangkut.

g. Laporkan masa kelewatan yang berlebihan semasa

diangkut

h. Laporkan mana-mana penyimpanan yang sub-

optimal semasa diangkut/ ujian ‘shake’ .

i. Semua stok dan maklumat perlu disemak dan

direkod. Kurantin dan label
jenis dan kuantiti stok
terlibat, tunggu pengesahan
pengeluar jika perlu.

19 Mac 2009 60
 PENERIMAAN VAKSIN

19 Mac 2009 61
 PENERIMAAN VAKSIN

19 Mac 2009 62
 F. SISTEM INVENTORI VAKSIN
1. Tentukan paras minima dan maksima stok vaksin bagi
mencegah kelebihan atau kekurangan stok. Stok yang
berlebihan boleh meningkatkan risiko pembaziran.

2. Simpan stok vaksin dalam kuantiti yang minima,

cukup bagi kegunaan sehingga jadual penghantaran
akan datang atau mengikut kapasiti peti sejuk yang
ada.

3. Periksa tarikh luput stok vaksin secara berjadual,

sekurang-kurangnya 1 x sebulan, lebih kerap daripada
ubat-ubatan lain.

19 Mac 2009 63
 SISTEM INVENTORI VAKSIN
4. Amalkan prinsip MDKD atau MKKD dalam
penyimpanan dan pengeluaran stok vaksin.

5. Laporkan keadaan fizikal vaksin dan suhu simpanan

semasa diangkut.

6. Laporkan masa kelewatan yang berlebihan semasa

diangkut

7. Laporkan mana-mana penyimpanan yang sub-

optimal semasa diangkut/ ujian ‘shake’

19 Mac 2009 64
 G. PERINGATAN !
 Pegawai Farmasi mempunyai peranan penting sebagai Cold
Chain Educator dalam penjagaan vaksin, sebagai
communicators kepada pesakit dan anggota kesihatan lain.

 Amalkan A Good Cold Chain Practice di semua peringkat

-Semua produk cold chain yang perlu dibawa ke wad atau
dipulang ke Farmasi hendaklah dimasukkan ke dalam cold box/
kotak polystyrene beserta ice pack/ ketulan ais

 Catatkan suhu peti sejuk 2 kali sehari termasuk hari cuti

terutama lokasi yang tidak mempunyai punca kuasa kecemasan
(essential power supply)

19 Mac 2009 65
 H. RUJUKAN
1. Cold Chain Management of Vaccines, February 2005, CPD Home Study
Program, Merck Frosst Vaccine Division.

2. WHO. Expanded Programme On Immunization. Safe Vaccine handling,

cold chain and immunizations: A manual for the newly independent states.

3. WHO.Vaccine, Immunization and Biologicals. The Cold Chain, Nov 26,

2002

4. WHO Module 3, The Cold Chain, Immunization Practice

5. WHO. Making use of Vaccine Vials Monitors, Department Of Vaccine,

April 2000

6. WHO V&B- 1999,Temperature monitor for vaccine and the cold chain

7. Buku Panduan Immunisasi Kementerian Kesihatan Malaysia

19 Mac 2009 66
19 Mac 2009 67