Restaurimi I Kulls Oda e Junikut 1

RESTAURIMI I KULLS ODA E JUNIKUT

Treva shqiptare e Kosovs ruan edhe sot nj trashgimi
arkitektonike popullore me nj larmi dhe prmbajtje shum t
pasur. Kjo trashgimi popullore shqiptare paraqitet n nj
vazhdimsi t pandrprer q nga parahistoria e ktej, deri n fillim
t shek. XX.
Treva shqiptare e Kosovs ruan edhe sot nj trashgimi
arkitektonike popullore me nj larmi dhe prmbajtje shum t
pasur. Kjo trashgimi popullore shqiptare paraqitet n nj
vazhdimsi t pandrprer q nga parahistoria e ktej, deri n fillim
t shek. XX. N konteks t krijimtaris s gjithmbarshme t mjeshtrit
popullor shqiptar veohet edhe kulla pr banim e tipit t Rrafshit t
Dukagjinit.
Duke u nisur nga rndsia e madhe kulturore dhe historike e ksaj gjinie objektesh t
fortifukura pr banim, n kuadr t veprimtaris pr ruajtjen e monumenteve t cultures
materiale n Kosov, koh m par u prfundua restaurimi I pes kullave t tipit t
Rrafshit t Dukagjinit.

Projektin pr restaurimin e ktyre pes kullave e financoi Bashksia Evropiane Agjensia
Evropiane pr Rikonstruksion. N kuadr t ktij projekti u prfshin kto 5 kulla t tipit t
Rrafshit t Dukagjinit: kulla q historikisht n popull sht e njohur me emrin Kulla e
Junikut apo ODA e JUNIKUT, pastaj Kulla e DEMUKAJVE n Deanin e Vjetr, Kulla e
OSDAUTAJVE dhe Kulla e KUKLECVE n Isniq, si dhe kulla e Shaban GOCKS n Pej.
Shumicn e ktyre kullave e karakterizon nj histori e bujshme e t kaluars s popullit
shqiptar, i cili pa reshtur i rrezistoi shum pushtuesve dhe luftoi pr t mbijetuar dhe
ruajtur qenien kombtare.

Do theksuar se, me kt rast, nj ndrmarje e ktill n fushn e ruajtjes apo restaurimit
t monumenteve t cultures shqipatre n Kosov u ndrrmor pr her t par. Duke e
patur parasysh rndsin e madhe kulturo historike dhe vlerat e mdha arkitektonike t
kulls Oda e Junikut, autoti i ktij shkrimi e propozoi kt kull pr restaurim dhe e
przgjodhi pr tia hartuar projektin ideor dhe kryesor pr Restaurimin dhe Rivitalizimin e
saj.
Restaurimi I Kulls Oda e Junikut 2

Pra, ndr kullat e tipit t Rrafshit t Dukagjinit, me vlera t mdha arkitektonike si dhe
me nj rndsi t madhe historike, shquhet edhe kulla e Brahim HOXHS, n popull e
njohur si Kulla e Junikut, apo edhe si Oda e Junikut.
Ajo u ndrtua n fillim t shek.XVIII, n Junik, m saktsisht, n mhalln e Hoxhajve,
apo si i thon ndryshe, n mhalln Trgovisht t ktij vendbanimi. Kjo mhall s
bashku me mhallt e Berishs dhe Gacaferit e prfaqsojn qendrn embrionale,
prkatsisht pjesn m t vjetr t Junikut.
N kto mhall t banuara nga junikasit m t kamur u ndrtuan kullat m t vjetra,
m t mirat, dhe njhersh m tipiket, me tipare t mirfillta arkitektonike. Ndr kto
kulla, pr shkak t rndsis s madhe historike dhe vlerave t mirfillta arkitektoniko
formsuese kulla Oda e Junikut n vitin 1982 u vu nn mbrojtje t Ligjit me vendimin
nr.v.E.K.77/6/82.
Mjerisht, edheprkundr ksaj, n prill t vitit 1999, e gjith pjesa e drunjt e ksaj kulle u
dogj. N historikun e ksaj kulle, nuk dim me saktsi se sa e sa her kjo kull u dogj dhe
srish u rindrtua (meremetua).















Restaurimi I Kulls Oda e Junikut 3

Oda e Junikut (Historiku i shkurtr i kulls)

N kt kull, kryefamiljari, apo plaku i kulls, e ndante drejtsin sipas kanunit t Lek
DUKAGJINIT. Prej kohs kur u trashgua nga Avdyl HOXHA, kulla e mori emrin Oda e
Junikut. N t, krert e t gjitha viseve shqiptare vinin pr ti zgjidhur mosmarveshjet,
apo pr t mar vendime pr t mirn e popullit shqiptar.

N vijim, pa u ndalur m gjersisht n historikun e bujshm t ksaj kulle, t shtojm se,
ajo nuk ishte vetm monument ku ndahej drejtsia sipas kanunit, por ishte kull e
kuvendeve dhe e besave n luft kundr armiqve t shqiptarve. Ndaj, prej 21-25 maj
t vitit 1912, n kulln e Avdyl HOXHS, pra n Odn e Junikut, u mbajt Kuvendi i
Junikut, ku morn pjes 250 delegat shqiptar.

N kt kull u mor
vendimi pr kryengritje
deri n fitore. Me nj fjal,
kulla n prgjithsi, apo
Oda e Junikut, ishte simbol
i qndress dhe
mbijetess, mikpritjes dhe
burrris, bess e nderit
shqiptar.

Ajo shrbeu si vend ku u
morn shum vendime me
rndsi, aty u respektua
mnyra dhe rregullimi i
jets s shqiptarve n
baz t ligjeve
tradicionale e jo sipas
ligjeve t sunduesit.


Restaurimi I Kulls Oda e Junikut 4

Tiparet arkitektoniko formsuese t kulls Oda e Junikut

Mbshtetur n shtjellimin analitik t gjith dokumentacionit teknik, prkatsisht t
rilevimit arkitektonik t gjendjes burimore t ksaj kulle, vijm n prfundime se, si nga
aspekti i strukturimit funksional e hapsinor, kompozuar sipas skems s tipizuar, po ashtu
edhe nga aspekti i tipareve stilistike t ndrtimit, kulla, Oda e Junikut i prket mirfilli:
tipit t shtat t kullave me dyshekllk kndor t drunjt me shtrirje nga ana e djatht e
ballins.
Ky prkufizim tipologjik i kulls Oda e Junikut sht bazuar n studimin e
gjithmbarshm t autorit, nj segment i t cilit e prfshin prkufizimin e tipave stilistik
t ndrtimit t kulls shqiptare t tipit t Rrafshit t Dukagjinit.
Kulla n fjal, pr shkak t karakterit specifik funksional, sht e natyrshme q n kuadr
t strukturimit arkitektoniko prmbajtsor dhe funksional t saj t paraqiten ca veori.
Veorit e ksaj kulle spikaten tek strukturimi I dispozicionit arkitektoniko funksional dhe
prmbajtsor i katit m prfaqsues, katit t tret, me rast, pr dallim nga kullat e
tjera, prbri ambientit t ods s burrave, diktuar nga karakteri I kulls, sht ndrtuar
edhe nj kthin tjetr e dedikuar ekskluzivisht pr qndrimin e plakut t kulls, i cili e
ndante drejtsin sipas kanunit t Lek Dukagjinit. Ngaq plaku i kulls ishte nj
personalitet i respektuar, si shohim nga planimetria e katit t tret t kulls, dhoma e
tij, prvese gjendej ngjitas me odn e burrave n t ciln ndahej drejtsia, ajo e
ngrthente edhe oxhakun e vatrs. Nj prmbajtje e ktill e katit t tret kushtzoi
prmasa m t mdha t divanhanes.
Do t thot, me kt rast, divanhanja shquhet me nj thellsi t barabart me prmasat
e dy kthinave s bashku, t shtrira njra bri tjetrs. Kjo thellsi kaq e madhe e
divanhanes, nga ana tjetr, pr nevoja t ndriimit t saj, kushtzoi ndrtimin edhe t
nj dyshekllku tjetr, prkatsisht t dyshekllkut t gurt, me dritare drejtkndore. Ky
dyshekllk i gurt, sht ndrtuar n ann e pasme t kulls, apo shikuar nga brenda,
prkundruall dyshekllkut t drunjt kndor, me prmasa m t mdha, dhe me tipare
t mirfillta arkitektoniko formsuese.

Pr m tepr, njsia funksionale e divanhanes me dyshekllk, si pjes prbrse e katit
m prfaqsues t kulls Oda e Junikut, n dispozicionin e saj arkitektoniko funksional
e ngrthen dyshekllkun kndor t drunjt, pastaj, oxhakun e vogl t vatrs pr
pjekjen e kafes n stint e ngrohta si dhe baxhn e ujit.

Restaurimi I Kulls Oda e Junikut 5


N kt kontekst, ndrtimi i dyshekllkut t gurt, prkundruall dyshekllkut t drunjt,
paraqitet si tipar i veant i ksaj kulle. M tej, divanhanja e ksaj kulle komunikon
drejprsdrejti me odn e burrave, me odn e plakut, si dhe me nevojtoren. Nartyrisht
se, n kt kontekst, si shohim nga planimetria e katit t tret t ksaj kulle, oda e
burrave ngrthen n vete nj dispozicion arkitektoniko funksional t tipizuar.
Pr shkak t karakterit t veant t ksaj ode, n t ciln ndahej drejtsia sipas
kanunit, kjo od gjithnj shquhej me nj enterier shum t pasur, me tipare harmonike
dhe t arrira.
0











Kati i dyt i ksaj kulle, prmes njrs linj funksionale, prkatsisht linjs s lvizjes t
antarve t familjes, komunikon drejtprsdrejti me katin e dyt t saj, ndrkaq sipas
linjs tjetr t lvizjes s mysafirve, prkatsisht linjs s veant funksionale,
komunikon drejprsdrejti me shkallt e jashtme t gurta, t cilat t shpinin tek pjesa e
oborrit dedikuar pr mysafir.
Kati i par i ksaj kulle shquhet me nj dispozicion funksional dhe prmbajtje t
zakonshme. Ky kat i ngrthen: dy qilere, shtpin e zjarrit, nevojtoren si dhe korridorin. T
gjitha kto njsi funksionale, prmes korridorit dhe shkallve karakteristike dykrahshe
komunikojn drejtprsdrejti me prdhesen, prkatsisht me ahurin e kulls, i cili
shquhet me prmasa bukur t mdha. Pr rrjedhoj, edhe grazhdi i drunjt, ndrtuar
Restaurimi I Kulls Oda e Junikut 6

mbi nj mur-parapet t gurt, me nj shtrirje prbri tri faqeve t mureve t ahurit,
shquhet me nj gjatsi t madhe, m pak t zakonshme.
Prdhesa - ahuri i kulls, prmes ports s bukur karakteristike me hark t dyfisht,
komunikon me pjesn intime t oborrit, e cila prmes dyerve t mdha t oborrit dhe
ders s vogl, dedikuar pr hyrjen e antarve t familjes, komunikon drejprsdrejti
me rrugn dytsore t mhalls s HOXHAJVE.









Marr n prgjithsi, planifikimine dispozicionit funksional t oborrit t ksaj kulle e
karakterizon nj shkall e lart e zonimit funksional, n kuptim t ndarjes fizike t oborrit
n dy njsi t veanta funksionale. Ky zonim i oborrit mirfilli plekset me konceptin e
trsishm funksional t kompleksit banimor t ksaj kulle, e cila m hert e kishte t
ndajshtuar edhe shtpin e gjat. N kt kontekst, njsia funksionale e oborrit,
prkatsisht pjesa e oborrit e shtrir nga ana ballore e kulls dhe e dedikuar pr
komunikim t mysafirve, prmes dyerve t mdha sht e ndrlidhur drejprsdrejti
me rrugn kryesore. Ndrkaq, pjesa e pasme, apo pjesa intime e oborrit, dedikuar pr
antart e familjes, po kshtu, prmes nj pal dyerve t dyta sht e ndrlidhur
drejprsdrejti me rrugn dytsore t mhalls s zn ngoje m sipr.
Ksaj do shtuar edhe kt se, mu pran fasads ballore t ksaj kulle sht ndrtuar
kroi i burimit nntoksor, i cili n rrjedhn e tij merr formn e nj prrocke e cila e
prshkon gjith pjesn e prparme t oborrit. M t njtn dukuri shquhet edhe pjesa e
pasme e oborrit dedikuar pr familjart. Tiparet stilistiko ndrtimore t kulls Oda e
Junikut Si tham edhe m sipr, kjo kull, pr shkak t historis s saj t bujshme, n
periudha t ndryshme kohore psoi ndryshime. Prandaj, kulla n kohn e ndrtimit, si
dhe n fazn e par t ekzistimit t saj, shkallt njkrahshe t jashtme t cilat t
shpienin n katin e par, i kishte t ndrtuara n mnyr tipike prej konstruksionit t
drunjt. Sheshi i ktyre shkallve nga dy ant prkatse rrethohej me perde drrasash,
Restaurimi I Kulls Oda e Junikut 7

realizuar sipas nj strukture konstruktive dhe formsuese tipike pr shkallt e jashtme t
kullave t Rrafshit t Dukagjinit. Ky shesh i shkallve t jashtme, realizuar n form
konsole para ports s bukur harkore t katit t par, prmes ksaj porte ndrlidhet me
krahun e shkallve t brendshme, t cilat, m tej, t shpien tek divanhanja, prkatsisht
tek oda e burrave si dhe tek oda e plakut. Kur flasim pr gjendjen burimore t ballins
s kulls Oda e Junikut do theksuar se, tiparet stilistike arkitektonike formsuese t saj
shquhen me nj strukturim arkitektoniko kompozicional harmonik dhe t baraspeshuar
estetikisht.









N kt faz burimore t ndrtimit, te kjo kull, n kuadr t strukturimit hapsinor t saj,
prve njsis kompozicionale t pjess ballore t dyshekllkut t drunjt q paraqitet
si motiv kryesor arkitektoniko kompozicional i ballins, po kshtu, n pjesn e poshtme t
saj, edhe trsia kompozicionale e shkallve t drunjta, imponohet si njsi
kompozicionale jo m pak e rndsishme. Ngaq, n trsin e formulimit
kompozicional t ballins s ksaj kulle, kto dy njsi kompozicionale t drunjta m nj
tekstur t ngroht, n mes veti t baraspeshuara estetikisht, m tej, sajojn nj
baraspesh t harmonizuar me pjesn e majt t ballins, strukturuar me elemente
arkitektonike t gurta me nj tekstur kontraste - t ftoht. Nj karakter i ktill
kontrastues i formulimit trsor kompozicional dhe estetik ksaj kulle i jep nj pamje t
theksuar piktoreske. M tej, n fazn e mvonshme, me ndrtimin e shkallve t
jashtme prej gurit, identiteti dhe karakteri artistiko formsues i ballins s kulls Oda e
Junikut sht ndryshuar, krahasuar me tiparet formsuese t ballins n fazn e saj
burimore. Pasardhsit e sotm nuk jan n dijeni se n koh u ndrtuan kto shkall
t gurta. Supozohet t jen ndrtuar pas djegies s pjes s drunjt t kulls n nj
koh t panjohur. N kt kontekst do theksuar se, n nj faz t mvonshme, pas
ndarjes s familjes, prkatsisht pas ndarjes s oborrit, n prdhese t ksaj kulle sht
kushtzuar hapja e nj porte t re harkore, dhe njhersh mbyllja e ports s bukur n
Restaurimi I Kulls Oda e Junikut 8

pozit burimore. Prve ksaj, konform parimeve ndrkombtare pr restaurim, diktuar
nga krkesat bashkkohore t standardeve pr banim, katit t par i sht shtuar nj
dritare harkore pr ndriim dhe ajrosje t qilerit t shndrruar n ambient kuzhine, si dhe
dritarja tjetr drejtkndore, hapur pr nevoja t ambientit t ri t banjos.Ndrkaq,
fasada lindore e kulls i ka ruajtur tiparet e saj burimore. N kuadr t strukturimit
kompozicional t saj, njsia kompozicionale e dyshekllkut t drunjt m nj tekstur t
ngroht, zbatuar n nj kontrast ngjyre me ftohtsin e muraturs s gurt, ksaj fasade
i jep nj pamje paksa m t ngroht dhe m piktoreske. Pr m tepr, po e vrojtuam
me nj sy analitik dukjen jugore, pastaj dukjen lindore dhe prerjen vertikale t
dushekllkut kndor t kulls Oda e Junikut, do t vijm n prfundime se edhe ky
dyshekllk shquhet me nj struktur konstruktive dhe formsuese t tipizuar, realizuar me
nj prkujdesje t veant estetike. Tektonika e ndrtimit t ktij dyshekllku kndor,
prkatsisht strukturimi i tij arkitektoniko kompozicional, sikundr tek kulla e KUKLECVE
n Isniq, dhe kulla e Rxh ALIS n Deanine Vjetr, sht sajuar prmes formave dhe
detajeve t formsuara n nj shkall t lart artistike, t cilin formsim tanim e
shquan nj shprehje stilistike e kristalizuar. Nga hollsit e rilevimit arkitektonik in situ t
gjendjes burimore t oxhakut t vatrs t shtpis s zjarrit, ndrtuar n katin e par t
kulls s zn ngoje, msojm se me far prkujdesje artistike sht formsuar ky
oxhak i vatrs. Po kshtu edhe dern e ods s burrave, rikonstruktuar sipas nj
fotografie t ruajtur, e shquan nj strukturim kompozicional me tipare t harmonishme
dhe elegante. S fundi t themi se kjo kull, n kontekst t restaurimit dhe rivitalizimit t
saj, karakterizohet me nj funksion t dyfisht, q nnkupton se ajo sot shfrytzohe pr
banim dhe njhersh edhe si nj muze etnografik privat prregjionin e Junikut.