JETA E PERDITSHME NE

QYTETET ARBERORE NE
MESJETE
LENDA:HISTORI
PUNOI:ERISELDA LERA
PERMBAJTJA ?
• E kaluara historike mesdhetare e Shqiperise.
• Veshjet e gruas dhe burrit ne qytetet arberore.
• Imazhe te kesaj periudhe.
• Jeta e perditshme ne Arberi. (Foto)
• Arkitekturen e qyteteve ne Arberi.(Foto)
HISTORY

Include text explaining the actions, or background, leading up to the historical event.

A timeline of the actions leading up to the famous event

[100 000 – 30
Shekullit XII dhe
000 vjet më 8000-4000 p.e.s 2500-1200 p.e.s
XI para erës sonë.
parë] Neoliti Epoka e bronzit Arberit
Ilirët
Paleoliti
 VESHJET E GRAVE NE ARBERI

• Gjatë shekullit XIV, në veshjen e tyre fisnikët e kohës ndiqnin

botën bizantine, për të cilën mund të krijojmë një përfytyrim
deri-diku të qartë nga afresket e ruajtura ende nga disa nga
kishat më të vjetra të vendit, sidomos nga portretet e ktitorëve.
Ata janë paraqitur të veshur së pari, me një rrobë të gjatë deri te
nyjet e këmbëve, të mbyllur përpara, me mëngë të gjata, por
fare të ngushta mbi të cilën vjen sakoja e rëndë, e kopsitur
përpara, po aq e gjatë sa rrobja e brendshme. Sakoja ka mëngë
të shkurtra gjer te bërryli që përfundojnë në ca lapa të gjata që
varen poshtë. Kjo është një veshje e rëndë, ende plotësisht
bizantine, e drejtë, e gjerë, e ngrirë nga zbukurimet e shumta me
fije ari e gurë të çmuar, ku forma e trupit humbet krejt.
• Veshja e grave përbëhej gjithashtu nga një rrobë e brendshme e
gjatë. Sipër saj vishej një sako e gjatë dhe kjo deri për tokë dhe
shumë luksoze. Gratë mbështillnin kokën me një pëlhurë të
hollë, që u mbulonte qafën e pjesërisht supet, gjurmët e së cilës
do t’i ndeshim deri vonë në mbulesat e kokës të grave në disa
krahina të vendit (p.sh në Dropull, Has etj).
 VESHJET E BURRAVE NE ARBERI
• Shekulli XIV është shekulli i flokëve të gjata për burrat, që i
mbajnë të lëshuara supeve e prapa ose të thurura gërshet.
Përveç figurave të paraqitura në freska ktitorësh të kohës, një
dëshmi tjetër për këtë e kemi tek pohimi i fisnikut shqiptar Gjon
Muzaka, i cili në testamentin e vet drejtuar të bijve, tregon se
Teodor Muzaka(që jetoi në shek. XIV) mbiquhej ”Chiscetis”, se i
mbante flokët e gjata ”ksheta”, ashtu si ishte zakoni
përgjithshëm në atë kohë, zakon që vazhdoi edhe në kohën e
rinisë së Gjon Muzakës, pra në shek.XV. Gratë gjithashtu i
mbanin flokët e gjata thurur gërsheta. Shumë të pakta e të
paplota janë të shënat që gjejmë nëpër dokumente për veshjen e
njerëzve të thjeshtë. Më i rëndësishmi ndër ta është një
dokument i vitit 1335, që tregon se një marinari në portin e
Drinit pranë Shkodrës, i marrin ndër të tjera këto plaçka:
tunikën, mantelin, fustanin, këmishën etj. Kjo është dëshmia më
e hershme që njohin deri tani, ku ”fustani” përmendet tashmë si
një pjesë e veshjes, krahas këmishës.
 FOTO NE ARBERI
QYTETI I DRISHTIT DHE KALAJA E
TIJ.
 JETA E PERDITSHME NE ARBERI
• Në shek. XII-XV,qytetet arberore dhe pronat e
fisnikëve arber morën pamjen e plotë të qendrave
ekonomike. Ata filluan të merrnin përsipër
veprimtari të tilla me interes të përgjithshëm, si
ndërtime kishash e manastiresh, hapje e
meremetime rrugësh, ndërtim veprash me karakter
mbrojtës, veçanërisht në dobi të qyteteve e
manastireve të mëdha. Oborret e aristokratëve të
tillë të mëdhenj, si Balshët, Topiajt, Arianitët etj.,
filluan të konkurrojnënjeri tjetrin ne shume zeje te
ekonomise se kohes.
 ARKITEKTURA E QYTETEVE NE ARBERI
• Shumica e vendbanimeve gjendeshin në zonat kodrinore,
në shpatet e maleve a rrëzë tyre dhe përgjatë luginave të
lumenjve. Ka zona në Shqipëri ku mjaft fshatra janë
shtrirë me kohë në dy ose tri nivele banimi, gjithnjë
brenda kufijve të fshatit të tyre ose të malit a të
vendbanimit  që u përkiste.Me moshë nga mesjeta e
hershme, në mos edhe më përpara, duhen konsideruar
fshatrat që mbajnë emrin e një shenjti, si Shëngjergj,
Shëmri, Shënjak, Shënkoll etj., ose thjesht një emër të
krishterë, si Damian, Dedaj, , Kolgecaj, Lekas, , Lleshan,
Markaj, Martanesh, Petran, Petrelë, Simon, Sotirë etj.
Përveç vendbanimeve të hapura, në mesjetë ka pasur edhe
vendbanime të fortifikuara ose kështjella. Sipas
arkeologëve të kësaj periudhe, në Shqipëri njihen rreth 70
kështjella që nga mesjeta e hershme deri në pushtimin
osman.
• Monumentet kryesore të arkitekturës civile në Shqipëri janë
kështjellat. Tipa më interesantë paraqesin kështjellat e Beratit,
Shkodrës, Lezhës, Shurdhahut, Krujës, Rodonit, Petrelës, Kaninës
etj. Për një pjesë të mirë ato janë ndërtuar mbi themelet e kohës
antike të herët ose të vonët, por janë rindërtuar gjatë shekujve të
mesjetës. Kështjellat kryesore të vendit në gjendjen e tyre të sotme
në themel u përkasin shek. XII-XV.
Mjaft kështjella dhe qytete të fortifikuara të vendit tonë ruajnë
edhe sot tiparet arkitektonike të shek. XIII-XIV, kur ato u
ndërtuan apo patën periudhën e lulëzimit më të madh gjatë
mesjetës.
• Fortifikimet më të rëndësishme janë pa dyshim muret rrethuese të
Durrësit që i takojnë periudhës së sundimit të perandorit Anastasi
I dhe qe ,me pak riparime ,vazhduan te ishin ne kembe edhe gjate
mesjetes se mesme . Ato janë ndërtuar krejtësisht me tulla dhe
kanë një gjerësi prej 3,50 metrash. Çdo 60-65 metra janë ndërtuar
kulla të fuqishme pesëkëndëshe, të cilat kanë patur një lartësi prej
18 m dhe ndaheshin në tri kate me dysheme druri.
 ARKITEKTURA E QYTETEVE NE ARBERI
• Banesa, oborri, magazinat dhe stallat e kafshëve (që ngriheshin larg banesës),
madje edhe kopshti bashkë me gropën e gëlqeres, zakonisht ishin të qarkuara me
një mur të përbashkët e të lartë guri. Kur burimet e ujit të pijshëm ishin larg
vendbanimeve, në oborrin e banesës hapej një pus. Paretet e tij visheshin me
gurë cilësorë dhe puset lartësoheshin nga niveli i tokës me një grykë guri, që
mbulohej me kapakë druri. Në mjediset e banesës ose në oborrin e saj ishte edhe
furra familjare për pjekjen e bukës, të mishrave etj. Në oborrin e banesës
kultivoheshin trandafila dhe lule të tjera.. Banesat natën ato ndriçoheshin me
qirinj dylli, të vendosur në shandanë argjendi, me dy, tri ose me më shumë
llambadha. Shandanët ishin të zbukuruar me gdhendje artistike.
Banesat fshatare ndërtoheshin me gurë të lidhur ose jo me llaç dhe nuk kishin
dritare por vetëm frëngji. Në shtëpitë përdhese dyshemeja përbëhej nga trualli i
ngjeshur mirë; ato nuk kishin ende tavanë dhe mbuloheshin ose me tjegulla, ose
me rrasa guri ose me fluga pishe, atje ku kishte lëndë të mjaftueshme drusore.
• Shumica e fshatrave ishin të ndërtuara në terren të thyer, kështu që pjesa
përdhese përdorej për kafshë dhe në katin e sipërm banonte familja. Muret ishin
të pasuvatuara, dritaret të ngushta si frëngji nga jashtë, por të gjera nga brenda.
Në mure nuk kishte dollapë me flegra, por kishte kamare si në antikitet (p.sh. në
Kamenicë). Vatra e zjarrit nuk ishte krejt në mes, por disi më pranë njërit mur.
Banesa e vjetër e Tiranës, në format e saj më fshatarake, duket se ruante mjaft
tipare nga banesa mesjetare.
ARKITEKTURA E QYTETEVE NE ARBERI