Amsterdamsche Huwelijks - en Begrafenis-Penningen in de 17de Eeuw / Door H.J. de Dompierre de Chaufepié

Amsterdamsche Huwelijks- en Begrafenis-
penningen in de 17de Eeuw
DOOR
D". H. J. DE DOMPIERRE DE CHAUFEPI.
r is een aardige prent van Danckerts
voorstellende de huwelijksmedaille". Een
zittende jonge vrouw houdt de hand van
een voor haar staand jonkman vast, terwijl hij haar
eenen penning reikt, het onderschrift zegt Dats de
Bruydt daer men om danst". Wanneer onze voor-
vaderen huwden, was het metalen stuk vaak het
monument dat door de eeuwen heen zou spreken
van hun geluk en vreugde. Maar niet alleen wanneer
men om de bruid danste" werden die penningen
vervaardigd, ook wanneer men vijfentwintig, vijftig
jaren met haar door het leven gedanst had en zelfs
wanneer de dood voor altijd het huwelijk verbrak,
werd dit vermeld op gouden of zilveren medailles.
Op die soort van monumenten van Amsterdamsche
Generated on 2013-03-17 18:15 GMT / http://hdl.handle.net/2027/uc1.$b521374

Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
geslachten in de 17de eeuw willen wh' een oogenblik
31
de aandacht der lezers van dit jaarboekje vestigen.
Brandt zegt:
Men hoort de bruiloftspenning spreken
Met tong en taal van 't beelde teeken.''
Er zit inderdaad veel sympathieks in deze medailles
ook al zijn de voorstellingen die wij er op aan-
treffen dikwijls banaal en voor onzen modernen
smaak wat te gezocht, ook al doen de versjes ons
vaak aan ulevellenposie denken.')
Hier en daar was het niet gemakkelijk de zeker-
heid te erlangen of een of andere penning inderdaad
betrekking had op een Amsterdamsch geslacht of
persoon, evenmin durven wij verzekeren dat de
opsomming, die hier volgt volledig is; wij beperkten
ons onderzoek trouwens tot de stukken van het
Amsterdamsch Gemeente Archief en het Koninklijk
Penningkabinet in den Haag.2)
I.
Het eerst zullen wij de aandacht vragen voor de
trouwpenningen, om daarna de begrafenis- en doods-
penningen te bespreken.
In 1621 vierden Maarten Ryokhaver en Alijd
van der Laan hun gouden bruiloft; Dirks noemt
') Verg. de Roevkr, van vrijen en trouwen" p. 113.
!) Men vergelijke; Amsterdam in de 17de Eeuw pag. 65
en pag. 70, 71, penningen in het bezit van den heer D. G.

Meer Jr. en Catalogus der tentoonstelling van 1876, pag. 223.
32
en beschrijft dezen penning in zijn Kepertorium
(Deel I. No. 876) en wij vinden hem afgebeeld op
de groote gedenkplaat die de acht gouden bruiloften
van het geslacht van Loon herdenkt (in 1722 door
Goeree gesneden, Muller 3703). Bovenaan prijkt
het geslachtswapen der Ryckhavers, onderaan dat
der van Loons, midden in het veld zijn twee elkan-
der drukkende handen afgebeeld terwijl twee duifjes
naast het wapen der van Loon's elkander zitten
aan te staren; door heel het veld loopen banden
welke samengehouden worden in een krans.
De keerzijde draagt het volgende opschrift:
Anno 1621.
Vijfticn jaer 't saem ons trou en Echt
volbracht sien wy (Got lof) de vrucht van ons
geslacht 26 7 temb.
Van veel hooger artistieke waarde is de penning
dien wij nu behandelen zullen. Jan Pietersz van
den Eeckhout (geb. 12 Aug. 1589) was in het eerste
huwelijk verbonden met Grietje, de dochter van
Claas Gerbrandtsz. Leydekker (f 16 Oct. 1631),
later in 1633 hertrouwde hij met Cornelia Dedels
dochter en bij die gelegenheid werd een fraaie pen-
ning gegraveerd, waarvan wij de voorzijde hierachter
afbeelden. ') Uit het eerste huwelijk is geboren de
') Naar eene teekening van den heer J. Bijtel, Amanuensis

aan het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.
33
'bekende schilder Gerbrandt van den Eeckhout.
Jan van den Eeckhout was een aanzienlijk goudsmid.
Op den penning zien wij eene zittende vrouwen-
gestalte met twee kinderen, aan haar voeten staat
een genius die een schild houdt waarop het ons
reeds bekende symbool der verbonden handen. De
vrouw houdt in haar hand een staaf waarop twee
verbonden harten en bloemen aangebracht zijn,
onder aan den stang is een slot waarvan de grijn-
zende dood den sleutel houdt, de achtergrond wordt
gevormd door groote gebouwen en een poort.
Het omschrift zegt:
Daer 't een in 't ander hert, Door liefd gesloten weit.
siet men veel vreugde spruyten Druck angst of lijden groot,

Niet anders dan de doot kan 't selve weer ontsluyten.
34
De keerzijde vermeldt de vergaering in den echte-
lijken staet op den 22 Februari A 1633. Daarom-
heen staat het volgende vers:
Cupido schoot d' hemel besloot tot Trouen echt U
beyden van twee tot een soo vast dat geen Alleen de
doot salt scheyden.
De dichter was blijkbaar zeer onder den indruk
dat alleen de dood een einde aan dit aardsch geluk
maken kon.
Eerst in 1652 stak de Dood den sleutel in het
slot, 2 November van dat jaar toch stierf Jan van
den Eeokhot. Het is zeer waarschijnlijk dat men
dit soort penningen bij de zilversmeden verkocht
met oningevuld middenvlak waar men dan later
de namen der echtelieden op graveerde Voorbeel-
den er van waren op de in 1901 gehouden
tentoonstelling te Utrecht, o. a. No. 73 met het
motief van onzen penning.
In 1629 huwt Danil des Ruelles met Guille-
mette Bengevoort in de Waalsche kerk te Amster-
dam, en ter herinnering aan dit feit werd een
medaille gegraveerd die wij onlangs uitgaven in
het Bulletin des Eglises Wallonnes (T. VIII p. 135),
afgebeeld op plaat I, No. 1.
De voorzijde bevat eene symbolische voorstelling;
te midden van de engelenkooren reikt Christus de
hand aan eene jonge vrouw. Het omschrift zegt:
Hout daer Joncvrouw die ick bemin en anders geen.

Daer is myn trouw myn hart en sin naast Godt alleen.
35
De keerzijde vertoont hoe Laban Rachel aan
Jacob gaf en zegt:
Doen Laban Rachel stelde aan Jacob's groene sy,
was herders ziel vernoeght van al de slaverny.
Hun huwelijk dat slechts tien jaren duurde was
gezegend met zes kinderen.
In 1647 is het weder het geslacht van Loon, dat
onze aandacht vraagt, toen vierden namelijk Hans
van Loon en Anna Ruyckhavers hun gouden brui-
loft. Bij Dirks wordt deze penning onder No. 1062
in het Repertorium vermeld en ze is gereproduceerd
op de meer genoemde prent van 1722.
Aan de voorzijde staan smaakvol gerangschikt
<ie geslachtswapens onder banderollen met de namen
en de vermelding van den huwelijksdatum (27 Mei
1597). Boven in hemellicht prijkt Jehovah's naam
en uit wolken gestoken elkander drukkende handen,
die de banden vasthouden welke de wapenschilden
verbinden, aan de keerzijde lezen wij onder den
naam Jehovah:
De liefde blijft in eeuwigheyt
Geloof en hoop vergaen
Als liefd noch jaar noch tijt verbeyt
Ist Jubeljaar voldaan.
Palus Stockius mocht op zijn 82-jarigon leeftijd
in 1648 den dag herdenken, waarop hij voor 50

jaar in den echt trad met Sophie van Dijlsen
3fi
(Dirks 1072). Op dezen gegraveerden penning sieren,
vogeltjes en engelen de voorzijde, terwijl de keer-
z\jde een nest met vogeltjes vertoont met de toe-
passelijke opschriften o. a. met een woordspeling'
op 's mans naam God's stock sterkt". Op dergelijke
woordspelingen waren onze voorouders verzot, zoo
b.v. op dominus Lastdrager:
Die Godes last droeg aen sijn kerck
Heeft nu bij Godt de loon van 't werk,
of op dominus Smit:
Met Godes hamer sloeg dese Smit
In 's Hetnelskamer hij rustend zit.
Doch wij dwalen af en een aardig specimen der
17-eeuwsche numismatiek wacht ons.
Meermalen werden medailles geslagen op belang-
rijke historische gebeurtenissen door opschriften in
verband gebracht met particuliere evenementen;
zoo is er in het Amsterdamsen Archief een penning
op den vrede van Munster (van Loon II. 311) waar
op den rand gegraveerd staat:
Gilte van Abraham van der Hoeven met Catharina
de Geer Bruydegom aan Anna de Geer ter gedach-
tenisse den 13 Februari 1652.
De penning, die nu te bespreken is munt uit door
zijne artistieke waarde. In Amsterdam huwden in
1653 Willem Janszoon Meerman en Perina van
Limborch, de Pallas van het IJ", zooals haar lof-

dichter Heemskerk haar noemt in den Bloemkrans
37
van verscheyde gedichten" of wel de Kunstnimph"
aan wie door den poeet de meest mogelijke voor-
spoed toegewenscht wordt en zelfs ... een tweeling,
daar wanneer men met Meerman huwt zulk ver-
meeren" voor de hand ligt.
Aan de voorzijde van den hiernevens afgebeelden
penning ziet men twee herten, die vastgehouden
worden, in een ring, door een vrouw met twee
kinderen; terzijde trekken twee ossen een ploeg
en trekkebekken twee duifjes, een groote zonnebloem
staat verder in het veld en de schiftende zon ver-
licht dit tooneel; onderaan staat op eene cartouche:
De liefde, die van Godt afvloeit
Twee harten in de Trouwring boeit
En maakt ze soo gelijck van aart
Dat de eene volgt daar d' ander vaart.
Zou dit gedicht niet zn'n van de hand van vrouw
Limburg die menschen kan bekoren" en Die, o
Amstelstad Uw roem, doet ten blau. gewelf toe
zweven"?
Aan de keerzijde zien wij de bekende handen en
de beide geslachtswapens van Meerman en Limburg.
Het kantschrift luidt:
Willem Jansz. Meerman Perina van Lihborcii
Getrouwt den 26 Januari A 1653 in Amsterdam.
Dit unieke stuk, door Dirks vermeld l.l. 1221, is
in 1891 voor het Penningkabinet aangekocht van

een der nakomelingen van Perina.

as
In 1674 is het weder een van Loon (Dirks 1702)
die 50 jaar gehuwd is, ditmaal met Emerentia van
Veen; de zeer smaakvolle penning die dit feest
herdenkt, is afgebeeld op de reeds vermelde prent,
hij vertoont aan de voorzijde de geslachtswapens
tusschen rozen en toortsen, een vijftig prijkt in een
ring terwijl olijftakken het geheel omgeven, het
vers aan de keerzijde zegt:
Myn vaders en myn grootvaers lot van vyfligh
jaer in de echt te leven wert mij met vreught
vergunt van Godt Godt gun 't oock aan
myn soons en neven.
Zeer waarschijnlijk is dit een gedicht van Brandt
-die ook een uitgebreider poeem op dezen penning
maakte en daarbij zeer leerzaam de beteekenis der
verschillende emblemata uitlegt.
Het gedicht vangt aan met de volgende juiste
opmerking:

40
Hoe zelden worden in Jit leven
De gulde bruiloften gegeven.
Men drijf en druk nu uit in goudt
En zilver 't geen uw stamhuis bouwt."
De hemelstraal, boven in het veld, vermeldt
de kracht der Goddelijke gunst. De symboliek
der twee toortsen, waarvan de een meer opvlamt
dan de ander en omgeven is door knoppen, ter-
wijl de tweede door bloeiende rozen is omslingerd,
is niet zeer duidelijk, wel weder de ronde ring"
die de trouw verbeeldt en de L omsluit, de L die
den duur van 't huwelijk aanwast en tevens op
de L van van Loon eene toespeling vormt. Het
mooist is echter de beteekenis van de olijftak die
't heil van den echt beschrijven zal met groote en
kleine olijven, de afzetsels van het trouwverbond.
Er zijn drie groote olijven, dit zijn een drietal
zonen, dan zes kleinere dat zijn de zes kleinkinde-
ren. Ten slotte spreekt de dichter de hoop uit dat:
God maak' ten dienst van Amsterdam
Van elke telg een vruchtbre stam.
1675. Weder vinden wij den dichter Brandt bij
het feest waarvan wij nu den gedenkpenning gaan
vermelden. Het gold het gouden feest van Willem
van Borselen en Soetje Spiering, een feest daar
honderden vergeefs om wenschen" en waar men
bij herdenkt al wat voorbij gegaan is; gelukkig

gaf dit in dit geval meer stof tot danken dan tot
41
klagen, meerder zoet" dan zuur". Aan de voorzijde
zien wij man en vrouw die samen den ring met
de L in de hand houden, tusschen hen de familie-
wapens en een boom met vier takken, ongetwijfeld
symboliseerende vier kinderen, de ranken", de
afzetsels van den ouden stam, die zooals de dichter
zegt, met hun zeden moeten lichten,
in 't midden van de duisterheit
Der bose en goddelooze tijden."
Aan de keerzijde lezen wij:
Mijn kinderen gedenkt aen 't goedt dat Godt
ons schenkt Die, 't soet der echt nae 't paeren
ons gunde vijftig jaren 1675."
In 1677 herdachten P. H. Roonaer en A. D. van
Bleyswijk hun gouden bruiloft. Van dezen penning,
dien Dirks l.l. No. 1677 vermeldt, bezit het Penning-
kabinet twee verschillende exemplaren: een geheel
gegraveerd en een met gegoten en opgewerkte
voorzijde. De voorstelling van beiden is hetzelfde,
ook de opschriften zijn gelijkluidend. Een uit de
wolken gestoken hand houdt de banden vast, waar-
aan de beide geslachtswapens verbonden zijn, twee
engeltjes vliegen boven de schilden en houden eenen
ring omvat met de symbolische L, de omschriften
vermelden de namen. Aan de keerzijde het volgende

gedichtje:
42
Het jubeljaer
Geluckig lot een
Halve eeuw gepaert te
leven is ons in danck
gegunt van Godt. Godt
gunt oock aen ons
nicht' en neven.
In 1680 herdenken Franqois Wijnaents en Alida
Essings hun zilveren bruiloft. Aan de voorzijde
ziet men hoe Rebecca Jacob eene kan reikt. Jacob
is in Turksche dracht met tulband en zwaard; op
den achtergrond is de put en de kameelen, gegra-
veerd is het opschrift:
Op de silvre bruyloft van FRangois Wijnaents en
Alida Essings getrout sijnde 25 jaer den 14 Maart 1680.
Aan de keerzijde prijkt het zeer mooi gedreven
familiewapen met het opschrift:
Voor vijl en twintigh jaer dat sich FRANgois ver-
bont in d'echt met Alida beduyt dees silvere ront.
De penning die thans onze aandacht vraagt, is
geheel in denzelfden geest gemaakt als de medaille
van Eeckhot en Dedel.
Jacobus Sael gaf hem bij zijn huwelijk in 1686
aan Maria Brederoe, het stuk is afgebeeld in de
Roever's Van vrijen en trouwen" en vertoont twee
echtelieden die elkander de hand geven; de dood

tusschen hen nedergehurkt, houdt den sleutel
43
waarmede een stang gesloten is, die twee harten
verbindt, een mooi gestoffeerd landschap vormt den
achtergrond, terwijl uit den hemel een engel met
twee kransen nederdaalt, in de hoeken verschillende
emblemata, gewonde herten die wegsnellen, een
vogel in vlammen, een gevleugeld hart. Aan de
keerzijde is het middengedeelte van het veld inge-
nomen door het gedichtje dat wij reeds aantroffen
en dat mededeelt dat alleen de dood vermag de
verbinding der harten te doen ophouden. In de
hoeken is het geheele huweujks-allegoie-materieel
tentoongesteld: de verbonden handen met een bran-
dend hart, de toortsen, de pelikaan, die haar jongen
met haar bloed voedt. Om den kant staan de namen
van Sael en Brederoe en de datum (28 Mei 1686).
In 1688 brak voor Cornelis Bolwerk en Marga-
retha Sengerd de dag aan waarop zij hun gouden
bruiloft vierden; hun kleine, eenvoudige huwelijks-
penning copieerden ze van dien van van Borselen.
Ook hier toch zien wij man en vrouw die eenen
ring vasthouden waarin L, ook hier de familiewa-
pens, ook hier de boom, maar daarvan is de kruin
anders ingericht, en dit kan geen verwondering
baren wanneer wij aan de keerzijde lezen dat ses
takken, sestien looten aan den stam zijn ontsproten,
deze alle moesten toch eene aanduiding vinden in
de zwaardere takken (de kinderen) en de kleinere
takjes (de kleinkinderen). Het opschrift aan de

keerzijde luidt:
44
Ses takken, sestien looten Uit Bqlwerk's
stam gesproten op twee na overent Staan hier op
Goud geprent Toen Bolwerk grijs van haaren
Getrout was vijftig jaaren. 6 April 1688.
Willem Raecx en Maria Bosch waren in 1690
vijftig jaar getrouwd en lieten toen een penning
slaan (Dirks 1l. No. 2176). Op de voorzijde de ge-
slachtswapens omgeven door olijf- en lauwertakken,
twee uit de wolken gestoken handen houden onder
een in hemellicht schitterend oog, de banden die de
wapenschilden verbinden, op banderollen en cartou-
ches staan de namen en data, aan de keerzijde staat
tusschen een cartouche met de vermelding 16^90
en de emblemata des huwelijks het volgende ge-
dicht, de penning spreekt:
Door man en vrou, ben
ik dees dag
Naar vijftig jaar te
samen leven
aan kind, kindskind en
vriend gegeven
opdat haart feest lang
heugen mag.
Johann Hendrick Mysohen werd 22 April 1641
geboren en zijn vrouw Catarina van Eyok 28
Mei 1647. Zn' huwden 17 October 1666 en her-

dachten in 1691 hunne zilveren bruiloft. Aan de
45
voorzijde van deD bij die gelegenheid vervaardigden
penning staan onder hemellicht de geslachtswapens,
de traditioneele verbonden handen ontbreken niet.
De keerzijde vertoont huwelijksemblemata en het
volgende gedicht, de penning spreekt:
Door man en vrou
ben ik dees dag
Naar een kwart eeuw te samen leven
Aan kinderen en vriend gegeven
opdat haar 't feest
lang heugen mag.
Een variant dus van het vorige versje.
Een stijve ernstige penning sluit ditmaal de reeks;
vroohjk zien ze er dan ook niet uit C. Stalpebt
van der Wiele en E. Bobt, zooals hun conterfljtsels
door Smeltzing in metaal zijn gebracht toen ze in

1696 vijftig jaar verbonden waren door de trou,
4t;
zooals het statige opschrift aan de keerzijde zegt.
Het deftige nexus et solutio non nisi Deo" komt
best overeen met de zuurzoete gelaatsuitdrukking
van de jubilarissen.
Aan de keerzijde is het gewone handengedruk,
trekbekken, alles verlicht en aanschouwd door een
in hemellicht schitterend oog, en dextra fldesque"
expliceert ook hier het deftige Latijn.
Maar helaas, eens zal de Dood toch de stang
ontsluiten en zullen de samengeklonken harten van
elkander afvallen, eens komt de tijd dat men den
weg gaat betreden die alle vleesch moet gaan"
en dan is het uit met schitterend licht, met bran-
dende toortsen, met samengekoppelde harten, trek-
kebekkende duifjes, loten schietende takken! Zand-
loopers, zeisen, grafurnen, doodsbeenderen, grijnzende
schedels, ziedaar wat er voor in de plaats komt!
II.
Was het zooals wij nu gezien hebben de gewoonte
om de blijde dagen des levens met eenen gedenk-
penning aan de vergetelheid te ontrukken, na den
dood lieten de nabestaanden van den gestorvene
te zijner eer of om de begrafenis te memoreeren
medailles slaan.
Vooreerst vinden wij in 1643 eenen penning op
Simon Episcopius (van Loon II 269)') Borremans
zingt er van:

') Afgebeeld: Amslerdam in de 17de eeuw p. 69.
47
Dit silvere stuk brengt in 't gedacht
Hem die des waren Godsdienst kracht
En Vrijheid kloek heeft voorgestaan
En nu is tot zijn God gegaan.
Aan de voorzijde zien wij de Waarheid met een
stralende zon in de eene hand en boek en palm in
de andere. Naast haar staat de Vrijheid met speer
en hoed. Het omschrift luidt aan de voorzijde:
De heldere suyvere naakte Waarheyt en ghulde
Vrijheyt.
Aan de keerzijde wordt het vervolgd:
Krachtig verdedicht met leer en leven door Meester
Simon Episcopius.
In potische termen omgezet vinden wij deze
gedachte aldus in de Bloemenkrans:
Bisschop die waarheids glants en d' aangename Vrijheid
Met leer en leven steeds heeft krachtig voorgestaan.
In het veld der keerzijde is een lang opschrift
gegraveerd, vermeldende dat deze penning geschon-
ken is aan hen die Episcopius tijdens zijn ziekte
bedienden en na zijn overlijden droegen toen hij
soetelijck in den Heere ontslapen is den 4en April
1643 s' morgens omtrent 10 uren tot Amsterdam.
In 1648 stierf Pieteb Vink; een aardige medaille
huldigt hem (Dirks 1069). De uit de hand gewerkte
voorzijde vertoont een man te midden van den
Tijd en den Dood. Het opschrift zegt:

Abit tempus, venit Mors.
'18
Aan de keerzijde is het familiewapen gegraveerd.
Waar wij bij de huwelijkspenningen reeds zagen
hoe historiepenningen soms door opschriften tot
familiepenningen werden gemaakt, daar treffen wij
dit hier ook weder aan. Er zijn twee curieuse
stukken, een in het Amsterdamsch Archief en een
in het Haagsche Penningkabinet, die beiden hetzelfde
historische en familiefeit memoreeren. De historische
gebeurtenis is de mislukte aanslag op Amsterdam
zooals die gemoreerd wordt door eenen penning,
waarvan wij de afbeelding bij van Loon II, pag.
344. 3, vinden. Aan de keerzijde vermelden opschrif-
ten de begrafenis van Adriana Bas, huisvrouw van
Hendrick Reael. Op het Haagsche exemplaar

lezen wij:
49
1653
15 Augusti
Reaal en had geen Boon van noden
Mits t puyck der Burgers uyt syn wyck
Vrywilligh haren dienst aenboden
Te helpen onder d' Aerd het lyk
Zyn bedgenoodt, vraehht ghy wie 'twas
Int leven Adriana Bas.
Op het Amsterdamsche exemplaar staat:
Den 15 Augutt is
begraven Juffrou
Adriana Bas huysvrou
van den heer Hendrick
Reyal Reiniersen
synde 3 jaren 16 dagen
na het belegh van Amsterdam.
Het is hoogst waarschijnlijk dat men in de goud-
smidswinkels deze penningen koopen kon met de
voorzijde als van Loon 344. 3 en de keerzijde glad;
talrijk zijn ten minste deze penningen met op andere
wijze gegraveerde keerzijden.
In 1655 ontsliep Susanne Hochepied, haar nage-
dachtenis wordt gehuldigd door een mooie portret-
medaille, die wij onlangs beschreven in het Bulletin
de 1'Histoire des Eglises Wallonnes (1901, pag. 137
en pl. I, 2).
Susanne was de dochter van Danil Hochepied
en Catharina van der Merct; zij werd den twee-

den Maart op twintig jarigen leeftijd begraven in
50
de Zuiderkerk. Aan de voorzijde staat haar borst-
beeld, aan de keerzijde het familiewapen, omgeven
door vliegende, bloemen houdende genien.
In 1660 treffen wij de vermelding aan van Flinck
den grooten schilder; het type zijner medaille komt
veel voor en was waarschijnlijk in den handel met
oningevulde cartouches verkrijgbaar. Aan de voor-
zijde zien wij den doode op een praalbed uitgestrekt,
twee engelen dragen het en op de cartouche er
onder staat het volgende opschrift:
Geboren te Kleef, in den Jaere
1615 den 25en Van Loumaent
Gestorven t' Amsterdam 1660
den 2en van Sprokelmaent.
Boven den doode vliegen in de wolken door
hemellicht omglansd twee genin, die een banderol
dragen waarop staat:
Siet de Doot is een Inganck ten Leven.
Aan de keerzijde houdt de Dood een doek op
met dit opschrift van J. van den Vondel:
Hier liet Flink het sterflijk deel
Wiens onsterfelijke geest
Tuigt met zijn gekroont penseel
Hoe natuur den schilder vreest
Die zijn doeken 't leven gaf
Kunst braveert de Doot en 't graf.

Emblemata des doods omringen den doek en er
51
onder is op een cartouche met vleermuisvleugels
gegraveerd: Memento Mori.
Op den dood van Cornelis Witsen zijn twee zeer
bekende penningen geslagen, de een vertoont de
in antieke dracht gehulde buste van Witsen en
aan de keerzijde die van Optia (van Loon III.
p. 71. 2). Een andere medaille (van Loon III.
p. 71. 1) geeft aan de voorzijde het portret, aan de
keerzijde het geslachtswapen. Tot nadere opmer-
kingen geven deze stukken geen aanleiding.
In 1673 sneuvelden ter zee twee verdienstelijke
zonen van de Amstelstad: Zweees en van Gelder.
De eerste penning, afgebeeld bij van Loon III.
121. 1, vertoont aan de voorzijde den zeeheld uit-
gestrekt op een praalbed, waarachter een graf-
monument is opgericht, dat geheel gedekt wordt
door het geslachtswapen omgeven door vlaggen,
kanonnen, speeren, zwaarden en pieken; op de car-
touche staat:
Jo Davit Zweerts Capt. vier zeeslagen mannelijck
bij geweest, in den laetsten zonder wijcken gevelt den
21 Aug. 1673.
De keerzijde vertoont het bekende type van den
zeeslag, met het brandende schip op den voorgrond
en pugnando" in de afsnede.
Op de voor- en keerzijde staat het volgende

gedicht:
52
Doe nam mij daer ik vocht een yser uyter Tijt
Wie soud' een sterfelijk lyf voor sooveel eers niet wagen
Dus moet men juychen en geen oorlogshelt beklagen
Die 't lieve Vaderland voor Dwinglandy bevrijt.
De penning op van Gelder zien wij ook bij van Loon
III 121. 2, afgebeeld. De geheele voorzijdes inge-
nomen door het geslachtswapen; op de cartouche
er onder staat:
Gedagteni3 van Jonkheer Jan Paulz van Gelder
Capt. op 'tbed van eer gestorven den 22Aug. A1673
out 26 jaren.
Aan de keerzijde dezelfde voorstelling van eenen
zeeslag en aan voor- en keerzijden de opschriften:
Van Gelder's zeevoogd's zoon en hulp en eer bleef doodt
Doen viermaal 't Frans en Brits geweld voor Holland vloot
De vader won de slag, de zoon verloor zijn bloed
De winst is dier gekocht, 't verlies is wel geboet.
Het zij hier ter loops aangeteekend dat de
penning, die van Loon IV 186 geeft als geslagen
op den dood van de Ryter, waarschijnlijk niet
ter herdenking van dit feit gemaakt is, er is ten
minste geen enkele reden om dit aan te nemen.
In 1673 stierf een Amsterdamsch krijgsman te
land, de luitenant Lodewijk Serrrier. Deze penning
is beschreven in het meervermelde Bulletin"

pag. 137.
53
De voorzijde is geheel gelijk aan die van Flinck
alleen staat op de cartouche:
Saligh syn de dooden die in den Heere sterven van
nu aen, ja segt de Geest opdat sy rusten moghen na
haren arbeit. Apoc. 15 cap 15.
Dit is onjuist; de tekst wordt gelezen Apoc. 14 vers
13. Waar bij Flinck een opschrift staat, is hier een
krans.
Aan de keerzijde een cartouche geflankeerd door
twee geraamten, de een met zeis, de ander met
omgewende toorts, op de cartouche zit een genius
bellen te blazen aldus aanduidende de broosheid van
het menschelijk leven, op de cartouche onderaan:
L'homnie propose Dieu dispose.
Ingegraveerd is:
Ter gedachtenis van Louis Serrurier Luytenant
van een compagnie voetknegten Natus Amsterd. 11
Janua 1654 Ohiit Breda 26 September 1673.
In 1674 stierf Geertry van der Schie aan
wie de nevensgaande afgebeelde goed gegraveerde
penning gewijd is.
Wij zien aan de voorzijde het geslachtswapen en
palmtakken, aan de keerzijde een doodshoofd met
doodsbeenderen en het adagium:

Den Dagh des doots is beter Als den Dagh der geboorte.

54
55
Liesbet Jans' dochter ging in datzelfde jaar ter
ziele. Een dikke gezonde jonge knaap zit op een
doodshoofd en blaast lustig zeepbellen, op den
achtergrond zijn vier oude vrouwen gezeten, terwijl
in de wolken God de Vader de afmen beschermend
uitstrekt. Het omschrift zegt:
Heati qui in domino mortui sunt.
Aan de keerzijde zien wij een uitgaande kaars en
zoo ginck mijn leven wyt.
Liesbet Jas's kaars brandde van 9 December
1615 tot 16 Februari 1674.
De bovenstaande penning gewyd aan Pieteh Vis'
nagedachtenis is zooals men ziet een kleine variant

56
van den vorigen. Hier ook de bellen blazende jongen
de oude vrouwen en de zegenende God, daar Pieteb
Vis een klein jongetje van drie jaar was zegt het
opschrift:
Laet de kinderkens tot mij komen want der Sulcken
is het koninckrijk Godts.
Aan de keerz\jde staat de kaars:
Sic evanescit.
Naast de zeer verspreide medaillemotieven, die
wij reeds op doodspenningen aantroffen is er nog
een voorstelling die zeer populair is. In het midden
prijkt een doodshoofd op doodsbeenderen en cartouche,
om den schedel ligt een lauwerkrans terwijl er op
staat een gevleugelde zandlooper, zeisen steken er
uit, omringd door banderollen; op de cartouche
en banderollen placht men vroome spreuken te
graveeren zoo hier:
Den dag des doots is beter- als den dagh der geboorte.
en:
Saligh zijn de Dooden die in den Heere sterven want
zij rusten van haren arbeid.
Soms was de keerzijde glad en voorzien van op-
schriften, hier echter was als keerzijde gebruikt
de voorstelling die wij reeds zagen van de door
twee geraamten geflankeerde cartouche; daarop
staat gegraveerd dat Casparus Caspari voorganger

was van de Augsburgsche confessie, die 49 jaar zijn
57
ambt waarnam en in 1678 op 79 jarigen leeftijd
stierf; opschriften zeggen nog:
Mijn lichaam dat nu rust zal wederom verrijzen
En met mijn ziel vereent mijn Heylant eeuwig prijzen.
en:
Gij die als vrienden mij gedragen hebt ter aarden
Wilt voor uw laatste dienst dit mij ter eer aanvaarden.
In dat zelfde jaar 1678 stierf Henrics Velt-
huyzen, een jongeling van 18 jaar, diep betreurd
door zijn parentes et pater moestissimi". 'tls een
eenvoudige gegraveerde penning met de gewone
emblemata des doods en de spreuk:
Quem superi diligunt, adolescens moritur.
Nog een Amsterdammer wordt in dit jaar op een
medaille herdacht; het is Theodorus Vinck. Aan
de voorzijde het motief dat wij bij Casparus Caspari
ontmoetten: de schedel met zandlooper; aan de
keerzijde gegraveerd de geslachtswapens en de
cartouche met naam en data.
Een dergelijke penning memoreert Jan Swart,
gestorven op zijn twintigste jaar.
Na al deze minder bekende persoonlijkheden
klinkt als een donderslag de naam van den vader
der volmaakte poezy" Joost van den Vondel. Zijn
penning vinden wij afgebeeld bij van Loon III,

283. 2. Aan de voorzijde het borstbeeld in krans,
58
aan de keerzijde staat, zooals de rechtsgeleerde
Abba het in zijn gedicht uitdrukt de Rynzwaan",
die den dichter verpersoonlijkt. De vogel is om-
geven door een zware krans waar op de linten staat:
slants oudste en grootste poeei".
Eigenaardig is een niet gedateerde maar waar-
schijnlijk uit dezen tijd stammende penning, waar
aan de voorzijde de traditioneele emblemen prijken,
maar aan de keerzijde een man is afgebeeld die
een mand draagt, terwijl op den achtergrond een
dorp zichtbaar is, 'ter onder geschreven opschrift
zegt:
Dit wordt U toegedacht
Die Lysbet Swaan
Ter aarde bragt
Weduwe van Jan Wat.
In 1680 stierf in Amsterdam Bertha Wirtz. Haar
penning is afgebeeld bij de Vries en de Jonge. pl.
X. No. 6; aan de voorzijde zien wij het geslachts-
wapen omgeven door de woorden:
Bartha Wirtz overl. 16 Juli 1680 out 8jarenlOM
'22 dag.
Brandt dien wij reeds meermalen ontmoetten
maakte voor de keerzijde het volgende gedicht:
Begeeft mij ryckdom, staet en jeught
God's liefde maakt mijn hert verheught
Myn dood kan vader's roem niet hinderen

Zijn oorloch'sdaden zijn zijn kinderen.
59
Brandt maakte ook nog het volgende versje op
de zelfde gebeurtenis:
Helt Wirtz liet Bertha na
Zij volgt hem al te dra
Maar 't kan zyn roem niet hinderen
Zyn daden zijn zijn kinderen.
Eenige toelichting is hier niet overbodig: Paulus
Wirtz was geboortig uit het Holsteinsche, hij kwam
als krijgsoverste in Nederland en bracht het zelfs
tot veldmaarschalk, vandaar het epitethon held".
Hij stierf op 21 Maart 1676 en liet dus zijn jong
dochtertje Bertha na, die echter zooals wij zagen
in 1680 overleed; ze werd bij haren vader in de
Oude Kerk begraven.
De gewone penning van Petrus Faas in 1682
gestorven, geeft geen aanleiding tot eenige nadere
omschrijving.
Juist nog tegen het einde der eeuw vinden wij
een soort penningen vertegenwoordigd die uitmunten
door de zinrijkheid der opschriften. Het zijn die
medailles waarop de Dienaren des Heiligen Woords"
plegen te worden gehuldigd. De predikanten waren
vaak het voorwerp eener groote vereering en bij
hun dood sloofde de meer of min poetische ge-
meenteleden zich uit om hunne verdiensten aan de
vergetelheid te ontrukken, soms komen daarop de

teksten voor, waarover het laatst gepreekt was,
60
men noemde die swanengalmen" of een overzicht
van de carrire van den afgestorvene, zoo b.v.:
De Bruine rust
en vind zyn lust
Nu hy in Knype, Stavren, Sluys
Te Wezel, Dordrecht, Gravenhagen
Was trouwe dienaar in God's huys.
De Amsterdamsche domin wiens penning wij nu
gaan bespreken was de in 1689 overleden
Danil van Henghel, getrouw predikant In geheel
syn leven 47 tot Amerongen en Leersom 6'/j tot Utrecht
41 Outste predikant omtrent 13 jaren Geboren tot
16 12
Amst. -- Oct. 1618 Gestorven tot Utrecht den -zrz-
Aug. 1689.
Dit een en ander leert ons de voorzijde.
De keerzijde geeft:
Psalm 90 vers 10 Aangaende de dagen onser .laaren
daerin syn 't Seventigh Jaar of soo wy seer sterck sijn
Tachtentich Jaar en de 't uytnemenste van dien is
moeyte en verdriet.
Het omschrift luidt:
Sy sulle rusten op hare slaepstede een yegelick die
in syn oprechtigheit gewandelt heeft.
Geheel andere verdiensten worden op een ander
soort gegraveerde penningen herdacht, wy bedoelen
de stukken die men placht te vereeren aan scheeps-

kapiteins, die de retourvloot uit Indi veilig wisten
61
binnen te brengen. Meest waren deze penningen
in goud en vertoonden ze aan de voorzijde een met
volle zeilen varend schip, terwijl het opschrift de
verdiensten van de zeelieden breed uitmat. Deze
penning vindt hier zijn plaats daar de man, die
gehuldigd werd, reeds was gestorven vr dat men
hem zijn belooning kon ter hand stellen.
In 1689 werd aan Johannes de Hertog de op-
dracht gegeven om enkele schepen van uit Indi
huiswaarts te geleiden, hij kweet zich niet alleen
van die taak maar maakte aan de Kaap de Goede
Hoop nog twee rijke Fransche schepen prijs; de
dappere man stierf helaas vr zijn aankomst in
het vaderland en nu werd dit stuk aan z\jnen ouden
vader vereerd.
Ook deze medaille (van Loon III. 457) vertoont
aan de voorzijde een schip in zee en aan de keer-
zijde staat uitvoerig verhaald wat wij hierboven
aanteekenden.
In 1691 ontmoeten wij weder eenen met lof her-
dachten predikant, nl. Abraham van Beusekom,
(niet van Bennekom, zooals Dirks zegt n 2228).
De voorzijde vertoont in een Oostersch landschap
Christus met de Emmasgangers, aan de keerzijde
verhaalt een lang opschritt dat Abraham van Beu-
sekom dienaar in den Heiligen dienst des Evangelies
was onder de Doopsgezinde", in de echtstaat ge-

treden is met Kommeryntie Markus de Bois, dit
62
geschiedde te Brouwershaven, en dat hem twee
kinderen geboren werden.
1693. Vondel zingt op Ida Blok:
Jongkvrouw Ida stil van aert
Slijt haar jaren ongepaert
En wil ergens in een hoekje
Liever met het stomme boekje
Eensaem spreken stil en vrij
Dan zich onder slavernij
Van het huwelijk begeven
Zij wint rust die zoo kan leven.
En rustig ziet Ida Blok er inderdaad uit zooals
ze in metaal afgebeeld staat op een penning. Het
haar is glad gestreken langs de gladde slapen, om

den mond ligt een vredige glimlach, een dicht ge-
63
plooid doekje bedekt haar jonkvrouwelijke schouders
en borst. De penning is slecht afgebeeld bij de
Vries en de Jonge pl. XI. 4, wij deden haar daarom
nog eens reproduceeren.
De keerzijde wordt gesierd met het volgende ge-
dicht:
Sie 't beeld van Ida Blok een vrouw
Wier deugd en geest en schrandre keunis
Ver boven 't lof van mond en pen is
Die meenig man beschaamen zou
Had niet de doodt daer 't al voor bukt
Te vroeg dit voorbeeldt weggerukt.
De dichter van deze ontboezeming teekent met de
initialen I. D. S. terwijl I. Boskam de vervaardiger
van dit stuk is. Het schijnt dat de naam Ida Blok
een waarborg is geweest voor deugd want in 1696
komt de dood een andere Ida halen.
Het type van deze medaille is geheel hetzelfde
als van die welke wij met den naam van Govrt
Flinck vermeldden, alleen staat hierin de cartouche
aan de voorzijde:
Ida Blok geboren 4 Mey 1655. Overleden 10 Febr.
1096.
Dus houd men naam en beeld in wezen
Nu Ida Blok ons hier begeeft
En boven bij haar Schepper leeft
Een bruyt uyt duytsent uytgelesen
Om 't lam te volgen in syn hof

Met onnavolglijk maagdenlof.
64
Deugd, eerbaarheid en weinig neiging voor
Hymen's banden vertoonden de maagden die den
naam Ida Blok zoo waardig droegen.
In hetzelfde jaar stierf nog een andere vrouw
in Amsterdam en wel Maria Adriaens. Aan de
voorzijde het gebruikelijke doodshoofd met zand-
looper, aan de keerzijde het gedicht:
De Ryckdom. Staet en Eer
Konst Schoonheyt
Hoogheyts roem
Ja al wat werelt is vergaat
gelijk een bloem
Maria Adriaens.
De laatste Amsterdammer in de 17de eeuw wiens
dood op eenen penning gememoreerd wordt is
Corxelis Nicola; zoon uit een beroemd Patricisch
geslacht, was hij zelf vermaard door het bezit van
eene zeer traaie bibliotheek en muntverzameling.
Aan de voorzijde staat het familiewapen met den
spreuk:
Multis ille bonis llebilis occidit".
Aan de keerzijde staat een grafmonument, aan
de eene zijde daarnaast staat weenend Apollo, aan
de andere zijde de Vrede die den treurenden God
schijnt toe te roepen:
,,Perdis ait lacrymas".
Gij vergiet om niets uw tranen daar de even brave

als geleerde jongeling zeker in den Hemel is.
65
Hoe de Vrede hier nederdaalt om Apollo te
troosten is op den eersten aanblik niet recht dui-
delijk, maar het opschrift helpt ons op weg. Het
zegt (in het Latijn):
Nadat de vrede te land en te water voor de Neder-
landen was verkregen stierf Cornelis Nicola."
In 1697 was de Rijswijksche vrede gesloten, dus
ook hier weder wordt de geschiedenis des Vader-
lands gepaard aan de in de gezinnen voorvallende
gebeurtenissen. Tegen het monument aan ligt een
lier, er voor een uitbrandende toorts en een omge-
vallen urn, waaruit munten te voorschijn vallen;
want Nicola was een niet onverdienstelijk Numis-
maat.
Met dezen Amsterdamschen penningliethebber,
sluiten wij ditmaal onze Amsterdamsche penning-
kundige aanteekeningen.

Den Haag.

Amsterdamsche Huwelijks - en Begrafenis-Penningen in de 17de Eeuw / Door H.J. de Dompierre de Chaufepié

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Amsterdamsche Huwelijks - en Begrafenis-Penningen in de 17de Eeuw / Door H.J. de Dompierre de Chaufepié

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Amsterdamsche Huwelijks- en Begrafenis-

penningen in de 17de Eeuw

D". H. J. DE DOMPIERRE DE CHAUFEPI.

r is een aardige prent van Danckerts

voorstellende de huwelijksmedaille". Een

zittende jonge vrouw houdt de hand van

een voor haar staand jonkman vast, terwijl hij haar

eenen penning reikt, het onderschrift zegt Dats de

Bruydt daer men om danst". Wanneer onze voor-

vaderen huwden, was het metalen stuk vaak het

monument dat door de eeuwen heen zou spreken

van hun geluk en vreugde. Maar niet alleen wanneer

men om de bruid danste" werden die penningen

vervaardigd, ook wanneer men vijfentwintig, vijftig

jaren met haar door het leven gedanst had en zelfs

wanneer de dood voor altijd het huwelijk verbrak,

werd dit vermeld op gouden of zilveren medailles.

Op die soort van monumenten van Amsterdamsche

Generated on 2013-03-17 18:15 GMT / http://hdl.handle.net/2027/uc1.$b521374

geslachten in de 17de eeuw willen wh' een oogenblik

de aandacht der lezers van dit jaarboekje vestigen.

Men hoort de bruiloftspenning spreken

Met tong en taal van 't beelde teeken.''

Er zit inderdaad veel sympathieks in deze medailles

ook al zijn de voorstellingen die wij er op aan-

treffen dikwijls banaal en voor onzen modernen

smaak wat te gezocht, ook al doen de versjes ons

vaak aan ulevellenposie denken.')

Hier en daar was het niet gemakkelijk de zeker-

heid te erlangen of een of andere penning inderdaad

betrekking had op een Amsterdamsch geslacht of

persoon, evenmin durven wij verzekeren dat de

opsomming, die hier volgt volledig is; wij beperkten

ons onderzoek trouwens tot de stukken van het

Amsterdamsch Gemeente Archief en het Koninklijk

Penningkabinet in den Haag.2)

Het eerst zullen wij de aandacht vragen voor de

trouwpenningen, om daarna de begrafenis- en doods-

In 1621 vierden Maarten Ryokhaver en Alijd

van der Laan hun gouden bruiloft; Dirks noemt

') Verg. de Roevkr, van vrijen en trouwen" p. 113.

!) Men vergelijke; Amsterdam in de 17de Eeuw pag. 65

en pag. 70, 71, penningen in het bezit van den heer D. G.

Generated on 2013-03-17 18:15 GMT / http://hdl.handle.net/2027/uc1.$b521374

Meer Jr. en Catalogus der tentoonstelling van 1876, pag. 223.

en beschrijft dezen penning in zijn Kepertorium

(Deel I. No. 876) en wij vinden hem afgebeeld op

de groote gedenkplaat die de acht gouden bruiloften

van het geslacht van Loon herdenkt (in 1722 door

Goeree gesneden, Muller 3703). Bovenaan prijkt

het geslachtswapen der Ryckhavers, onderaan dat

der van Loons, midden in het veld zijn twee elkan-

der drukkende handen afgebeeld terwijl twee duifjes

naast het wapen der van Loon's elkander zitten

aan te staren; door heel het veld loopen banden

welke samengehouden worden in een krans.

De keerzijde draagt het volgende opschrift:

Vijfticn jaer 't saem ons trou en Echt

volbracht sien wy (Got lof) de vrucht van ons

Van veel hooger artistieke waarde is de penning

dien wij nu behandelen zullen. Jan Pietersz van

den Eeckhout (geb. 12 Aug. 1589) was in het eerste

huwelijk verbonden met Grietje, de dochter van