BẤT ĐẲNG THỨC SCHUR VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐỔI

BIẾN P,Q,R
Võ Thành Văn
Lớp 11 Toán-Khối chuyên THPT-ĐHKH Huế

*LỜI MỞ ĐẦU:
Như các bạn đã biết,bất đẳng thức Schur là một bất đẳng thức mạnh và có nhiều ứng
dụng,tuy nhiên nó vẫn còn khá xa lạ với nhiều bạn học sinh THCS cũng như THPT.Qua
bài viết này,tôi muốn cũng cấp thêm cho các bạn một kĩ thuật để sử dụng tốt BDT
Schur,đó là kết hợp với phương pháp đổi biến .
Trước hết tôi xin nhắc lại về bất đẳng thức Schur và phương pháp đổi biến .
I-BẤT ĐẲNG THỨC SCHUR:
Với các số thực dương a,b,c và bất kì ta luôn có

Hai trường hợp quen thuộc được sử dụng nhiều là k=1 và k=2:

II-PHƯƠNG PHÁP ĐỔI BIẾN P,Q,R:

Đối với một số bài bất đẳng thức thuần nhất đối xứng có các biến không âm thì ta có thể
đổi biến lại như sau:
Đặt
Ta có một số đẳng thức sau:
.

Đặt

Khi đó

Có thể thấy ngay lợi ích của phương pháp này là mối ràng buộc giữa các biến p,q,r mà
các biến a,b,c ban đầu không có như:
Những kết quả trên đây chắc chắn là chưa đủ,các bạn có thể phát triển thêm nhiều đẳng
thức,bất đẳng thức liên hệ giữa 3 biến p,q,r.Và điều quan trọng mà tôi muốn nói đến là từ
bất đẳng thức và ,ta có:

(từ )

(từ )
Tuy nhiên trong một số trường hợp thì có thể các đại lượng có thể nhận giá trị âm
lẫn giá trị dương nên ta thường sử dụng

Có lẽ đến đây các bạn đã hiểu được phần nào về bất đẳng thức Schur và phương pháp đổi
biến p,q,r.Sau đây là một số ví dụ minh họa,nhưng trước hết,các bạn hãy tập làm thử rồi
xem đáp án sau:
vo thanh van
Jun 3 2008, 08:25 PM
III-VÍ DỤ MINH HỌA
3.1:Bất đẳng thức Schur:
Ví dụ 1:Võ Thành Văn:
Cho a,b,c là các số thực không âm.Chứng minh rằng:

Lời giải:

Đặt

Áp dụng BDT Holder,ta có:

Ta cần chứng minh:

(đúng theo BDT Schur)

Vậy ta có đpcm.
Ví dụ 2:APMO 2004:
Cho 3 số thực dương .Chứng minh rằng:
 Lời giải

Lời giải 1:Khai triển bất đẳng thức trên,ta cần chứng minh:

Ta có:

(theo BDT
Schur)
Áp dụng các BDT trên,ta có:

Lời giải 2:
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM,ta có:

Bất đẳng thức cuối đã rất quen thuộc,ta có đpcm.

vo thanh van
Jun 3 2008, 08:27 PM
Ví dụ 3:VMO 2002-Trần Nam Dũng
Chứng minh rằng với mọi ,ta có:

Lời giải:
Sử dụng bất đẳng thức AM-GM,ta có:

Mặt khác sử dụng bất đẳng thức Schur,

Do đó

Bất đẳng thức được chứng minh.

Ví dụ 4:Arqady
Cho a,b,c là các số không âm,trong đó không có 2 số nào đồng thời bằng 0.Chứng minh
rằng:
 Lời giải:

Bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với

Áp dụng bất đẳng thức Cauchy-Schwarz,ta có:

Áp dụng 2 bất đẳng thức trên,ta có:

Giả sử và đặt .
Ta cần chứng minh

Bất đẳng thức cuối dễ dàng chứng minh bằng cách xét 2 trường hợp: và

Đẳng thức xảy ra khi và .

vo thanh van
Jun 3 2008, 08:30 PM
Ví dụ 5:Moldova TST 2005:
Chứng minh rằng nếu a,b,c là các số thực dương và thì:

Lời giải:

Quy đồng mẫu số rồi khai triển,ta cần chứng minh:

Áp dụng bất đẳng thức Schur và giả thiết ,ta có:

Áp dụng BDT AM-GM,ta có:

Mặt khác ta lại có:

Vậy ta có đpcm.
Ví dụ 6:Vasile Cirtoaje:
 Cho là các số thực không âm thỏa mãn .Chứng minh rằng:

Lời giải:

Áp dụng BDT Schur,ta có:

và
Ta cần chứng minh:

Bất đẳng thức cuối hiển nhiên đúng nên ta có đpcm.

Đẳng thức xảy ra khi .
Ví dụ 7:Võ Thành Văn:
Cho .Chứng minh rằng:

Lời giải:

Đổi biến theo p,q,r,bât đẳng thức cần chứng minh được viết lại như sau:
( )
Mặt khác,theo BDT Schur,ta có:

Vậy ta có đpcm
vo thanh van
Jun 3 2008, 08:31 PM
Ví dụ 8: Phạm Kim Hùng
Cho a,b,c là các số thực dương thỏa mãn .Chứng minh rằng:

Lời giải:

Quy đồng,rút gọn và đổi biến theo p,q,r,bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với

Áp dụng BDT Schur,ta có:

Từ giả thiết
Thay 2 điều trên vào bất đẳng thức cần chứng minh,ta có:
Bất đẳng thức cuối đúng nên ta có đpcm.
Ví dụ 9:CRUX
Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn .Chứng minh rằng:

* Bài này đã được anh Hùng sử dụng cho phần BDT TRê-bư-sép trong cuốn Sáng tạo
BDT,tuy nhiên bây giờ các bạn sẽ được thấy một lời giải với BDT Schur và phương pháp
đổi biến p,q,r rất tự nhiên.
Lời giải:

Biến đổi bất đẳng thức cần chứng minh và chuyển về dạng ,ta có:

Theo BDT AM-GM thì

Theo BDT Schur,ta có:

Nên ta cần chứng minh:

Vậy BDT được chứng minh.

vo thanh van
Jun 3 2008, 08:32 PM
3.2: Phương pháp đổi biến p,q,r:
Ví dụ 10: Phạm Kim Hùng
Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn a+b+c=3.Chứng minh rằng:

Lời giải:

Quy đồng mẫu số rồi khai triển,ta cần chứng minh:

Sử dụng bất đẳng thức quen biết ,ta có:

Tiếp tục sử dụng bất đẳng thức trên,ta cần chứng minh:

hay
với . Áp dụng BDT AM-GM,ta có nên cần chứng
minh:

Bắt đẳng thức cuối hiển nhiên đúng nên ta có đpcm.

Đẳng thức xảy ra khi hoặc và các hoán vị.
Ví dụ 11: Dương Đức Lâm
Cho a,b,c > 0.Chứng minh rằng

Lời giải:Võ Quốc Bá Cẩn

Đặt bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với

Áp dụng BDT Cauchy-Schwarz,ta có

Đến đây ta cần chứng minh

Giả sử chuyển về dạng ,BDT trở thành

Từ ta có:

vo thanh van
Jun 3 2008, 08:35 PM
Ví dụ 12: Võ Quốc Bá Cẩn
Cho thỏa mãn .Chứng minh rằng

Lời giải:Nguyễn Thúc Vũ Hoàng

Quy đồng,rút gọn,đổi biến BDT thành và xét hàm theo ,ta cần chứng minh

Áp dụng BDT Schur,ta có

.TH1: ,khi đó

.TH2: ,khi đó

với
Đẳng thức xảy ra khi .
Ví dụ 13:Vasc
Cho a,b,c là các số thực không âm.Chứng minh rằng:
 Lời giải:

Chuẩn hóa ,ta có bất đẳng thức:

Đến đây ta sử dụng một thủ thuật khi dùng bất đẳng thức Schur ,đó là chia trường hợp để
giải quyết:

Nếu thì ta có và
(dpcm)
Nếu ta đưa bất đẳng thức cần chứng minh thành một hàm theo :

Xét
Vì nên suy ra
Vậy bất đẳng thức được chứng minh.

Đẳng thức xảy ra khi và các hoán vị

vo thanh van
Jun 3 2008, 08:36 PM
*Với kĩ thuật xét trường hợp để giải ,chúng ta có thể dễ dàng giải quyết các bài toán sau:
Bài toán 1:
Xét 3 số thực không âm thỏa mãn .Chứng minh rằng:

Gợi ý:
Nhân vào rồi rút gọn,chuyển BDT về dạng p,q,r,ta cần chứng minh

Đến đây chúng ta xét 2 TH và

Bài toán 2:
Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn abc=1.Chứng minh rằng

Gợi ý:Đưa BDT về 1 hàm theo :

Đến đây chúng ta chia thành 2 TH:

TH1:
TH2:
vo thanh van
Jun 3 2008, 08:37 PM
Ví dụ 14: Nguyễn Phi Hùng:
Cho là các số thực không âm thỏa mãn .Chứng minh rằng:
 Lời giải:

Theo giả thiết ta có

Mặt khác theo bất đẳng thức Schur bậc 4 ta có:

Vì vậy ta cần chứng minh

(đpcm)
Đẳng thức xảy ra và các hoán vị.
Ví dụ 15:Cho và .Chứng minh rằng

Lời giải:

Đổi biến thành ,ta có bổ đề:

Áp dụng BDT Cauchy-Schwarz,ta có:

Ta có:

Nên cần chứng minh

Sử dụng bổ đề,ta có:

vo thanh van
Jun 3 2008, 08:38 PM
Ví dụ 16:Võ Thành Văn
Cho các số thực dương a,b,c thỏa mãn .Chứng minh rằng:

Lời giải:

Áp dụng bất đẳng thức Schur,ta có:

Bất đẳng thức cần chứng minh tương đương với:

Bất đẳng thức trên hiển nhiên đúng theo BDT AM-GM nên ta có đpcm.
Ví dụ 17:Nguyễn Mạnh Dũng
 Cho . Chứng minh rằng:

Lời giải:

Ta có:

Đặt
Bất đẳng thức cần chứng minh trở thành

Áp dụng BDT Schur,ta có:

Ta cần chứng minh:

Bất đẳng thức cuối hiển nhiên đúng vì và

Ta có đpcm
Đẳng thức xảy a khi và chỉ khi và các hoán vị
vo thanh van
Jun 3 2008, 08:40 PM
Ví dụ 18:HSG Toán QG THPT năm 2006 bảng B
Chứng minh rằng với mọi số dương a,b,c thỏa mãn abc=1 thì

Lời giải:

Đặt ,ta có ,đồng thời đổi biến thành p,q,r,ta có bất đẳng thức:

Mà bất đẳng thức trên đúng theo BDT Schur nên ta có đpcm.
Ví dụ 19: Phạm Sinh Tân
Cho la các số thực không âm , tìm số nhỏ nhất để biểu thức sau đạt giá trị nhỏ
nhất và đẳng thức xảy ra khi ba biến lệch nhau , chỉ rõ đằng thức xảy ra
 Lời giải:

Đổi biến BDT theo p,q,r và chuẩn hóa p=1.Ta cần chứng minh bất đẳng thức:

Ta có:

Đẳng thức xảy ra khi hoặc và các hoán vị.

*Một số bài tập tương tự:
Bài toán 3:Phạm Sinh Tân
Với 3 số thực không âm a,b,c,chứng minh rằng

Bài toán 4:Phạm Sinh Tân

Với a,b,c là các số thực không âm và không có quá hai số nào đồng thời bằng 0.Chứng
minh rằng:

vo thanh van
Jun 3 2008, 08:42 PM
Ví dụ 20: Dương Đức Lâm
Cho a,b,c là các số thực không âm.Chứng minh rằng:

Lời giải:

Ta có:
Đặt ,ta có:

Lúc đó BDT trở thành

Đưa bất đẳng thức về dạng ,từ giả thiết,ta có

và lúc đó,bất đẳng thức trở thành

Nếu ,sử dụng BDT Schur,ta có:

điều này đúng vì
Nếu ,ta có ,

Vậy BDT được chứng minh

Đẳng thức xảy ra khi hoặc và các hoán vị
vo thanh van
Jun 3 2008, 08:44 PM
Ví dụ 21:
Cho a,b,c là các số thực không âm thỏa mãn a+b+c=3.Chứng minh rằng:

Lời giải:

Chuyển đổi BDT về như sau:

Ta thấy BDT trên đúng do :

Theo BDT AM-GM :

và theo BDT Schur thì

Vậy BDT đựoc chứng minh.
Đẳng thức xảy ra và các hoán vị
Ví dụ 22:Darij Grinberg
Cho là các số thực không âm và không có hai số nào đồng thời bằng 0.Chứng minh
rằng:

Lời giải:

Áp dụng BDT Cauchy-Schwarz,ta cần chứng minh:

Đổi biến theo p,q,r,khi đó bất đẳng thức viết thành:

Áp dụng BDT Schur,ta có và BDT quen biết ,ta có đpcm.

Ví dụ 23: Muhai Piticari,Dan Popescu
Chứng minh rằng với và ,ta có

Lời giải:

Đổi biến về p,q,r,ta cần chứng minh

Mặc khác BDT trên đúng theo BDT Schur nên ta có đpcm.
Và một ví dụ điển hình cho phương pháp này là BDT IRAN 96:
Ví dụ 24:IRAN 96:
Chứng minh rằng nếu thì

Lời giải:

Sử dụng phương pháp đổi biến p,q,r,ta chuyển bất đẳng thức về dạng như sau:

Biến đổi tương đương,rút gọn,ta cần chứng minh

Bất đẳng thức cuối đúng nên ta có đpcm.

vo thanh van
Jun 3 2008, 08:47 PM
Qua các ví dụ trên,có lẽ các bạn cũng đã hình dung được ít nhiều về bất đẳng thức Schur
và những ứng dụng của nó trong phương pháp đổi biến p,q,r.Để kết thúc bài viết này,mời
các bạn cùng giải một số bài tập sau:
Bài tập 1:Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn .Chứng minh
rằng

(Vasile Cirtoaje)
Bài tập 2: Darij Grinberg
Cho a,b,c là các số thực không âm.Chứng minh rằng

Bài tập 3: Vasile Cirtoaje

Cho a,b,c là các số thực không âm thoả mãn
Chứng minh rằng
Bài tập 4:Vũ Đình Quý
Cho 3 số thực dương thỏa mãn abc=1.Chứng minh rằng:

Bài tập 5:VMO 2002

Chứng minh rằng với các số thực a,b,c thoả mãn ,ta có

Bài tập 6: Junior TST 2003,Romania

Cho a,b,c là các số thực dương thoả mãn .Chứng minh rằng:

Bài tập 7: Balkan Contest

Cho là các số thực dương thoả mãn .Chứng minh rằng:

Bài tập 8: Phạm Kim Hùng

Chứng minh rằng nếu a,b,c là các số thực không âm và thì
Bài tập 9: Lê trung Kiên,Võ Quốc Bá Cẩn
Cho 3 số thực không âm thỏa mãn .Chứng minh rằng

Bài tập 10:Tìm số nhỏ nhất sao cho BDT sau đúng với mọi không âm:

Bài tập 11: Phạm Kim Hùng

Cho a,b,c là các số thực không âm.Chứng minh rằng:

Bài tập 12:Chứng minh rằng nếu dương thỏa mãn thì

Bài tập 13:

Cho là các số thực dương và

Cmr
Bài tập 14:
Cho thỏa mãn .Chứng minh rằng

Bài tập 15:Vasile Cirtoaje

Cho là các số thực dương thỏa mãn .Chứng minh rằng

CHÚC CÁC BẠN THÀNH CÔNG !!!