I - BALKAN HARB-DOU VE BATI ORDULARININ MUHAREBELER Osmanl mparatorluu Balkan Harbinde, kendi bnyesinden km olan drt devlet Bulgaristan,

Yunanistan, Srbistan ve Karada ile arpt. Harp sonunda ise yaklak be asr egemenlii altnda bulundurduu Balkan topraklarnn tamamn kaybetti. Harbin patlamasna sebeb olarak pek ok husus belirtilebilir. Ancak en nemlileri yle sralanabilir: Rusya, 1905 RUS-JAPON Harbinde Japonlara yenilince yaylma ve ilgi sahasn Uzak Doudan tekrar Balkanlara ve Osmanl imparatorluu topraklar zerine kaydrd. ar Deli Petro ile balayan "ak denizlere kma" siyaseti gerei olarak Balkanlarda genileme, Karadeniz kylarna hakim olma ve Boazlar ele geirme yolunu tuttu. Hedeflerine ulaabilmek iin de Balkanlardaki Slav rknn koruyuculuunu srdrd. Bulgar ve Srp devletlerinin genilemesi iin destek salad. Hatta 1885'de harbetmi olan Bulgar-Srp devletlerinin Osmanl devleti aleyhine anlamalarn gerekletirdi ve bylece Osmanl devletine kar kurulan Balkan ittifaknn temelini att. 13 Mart 1912'de yaplan BulgarSrp andlamasna gre her iki devlet Osmanl Devletinden alacaklar topraklar konusunda anlayorlar ve bu konuda aralarnda kan anlamazlklarn zmnde Rusya'nn hakemliini kabul ediyorlard.

Balkanlarda, Ruslar ve genilemek sevdasnda olan Osmanl mparatorluundan doan dier devletler Osmanl Devletine ve birbirlerine kar mcadelelerini srdrrken, Osmanl ynetimi kendisine kar olanlara kar tedbir almad ve bu devletlerin

aralarndaki srtmeleri artracak herhangi bir giriimde bulunmad. Balkanlardaki gelimelerin mparatorluun temelini sarsacak olaylar olduunu deerlendiremedi. Buna o dnemde cereyan eden olaylarn etkisi olduu da sylenebilir. Bu olaylar madde balklar ile belirtmek faydal olacaktr. 23 Temmuz 1908 2 nci Merutiyet ilan, ttihat ve Terakki cemiyetinin siyasi hayata arln koymas, siyasi ekimelerin sonucu i siyasi buhran domas, ksa aralklarla sk sk hkmet deiiklii, siyasi kavgalardan ordunun kendini syramamas ve ordunun siyasetin iine girmesi. 5 Ekim 1908 Avusturya'nn Bosna-Hersek'i ilhak. 13 Nisan 1909 31 MART vak'as, Hareket Ordusunun stanbul'a yrmesi. 14 Nisan 1909 Ermenilerin Adana isyan. 27 Nisan 1909 Abdlhamit'in tahttan indirilmesi ve Sultan Reat'n padiah olmas. 1909-1911 Arnavutluk ayaklanmas. 1910 Havran'da Drzi ayaklanmas. 1911 Yemen ayaklanmas (mam Yayha). 1911 Traplusgarp harbi, Balkan devletlerinin bekledikleri frsatn domas.

Osmanl ynetimi belirtilen bu olaylar ile urarken Balkan devletlerinin ekmeine ya sren -bugnk deerlendirmelerimize gre- tarihi bir hata yapt. 3 Temmuz 1910'da Kiliseler Kanunu kard. Bununla "ihtilafl kilise, mektep ve mukaddes yerlerde hangi unsurun nfusu ok ise ona aittir" esasn kabul etti. Oysa Fatih stanbul'u fethettikten sonra stanbul'daki Rum patriini Avrupa Trkiye'sindeki btn reayann hem ruhani ve hem de cismani reisi olarak atamt. Rum kiliseleri dier kiliselere gre elde ettikleri bu stnl kendi kltrlerini yayma, kendilerinden olmayanlar ezme, eziyet etme eklinde kullandlar. Bylece ortaya kan srtme ile kiliseler ve dolaysyla bunlara bal olan gruplar yllarca birbirleriyle mcadele etti ve birbirlerini devaml hasm olarak grdler. te Kiliseler Kanunu bu dmanl sona erdirdi, o zamana kadar birbirleriyle mcadele edenlerin birleerek Osmanl Devletine kar mcadele etmelerine sebeb oldu. Bylece Balkan ittifaknn gereklemesi iin en byk problem ortadan kalkyordu. Hepsi de genilemek sevdasnda olan Balkan devletlerinin tek problemleri kalmt. Topraklarna katmak istedikleri blgelerin birbirleriyle atmas. Bulgaristan; Byk Bulgaristan' kurmak, Makedonya ve Kuzey Ege kylarn ele geirmek; Srbistan, 14 nc yzyldaki Srbistan Kralln ihya etmek ve Makedonya'ya sahip olmak istiyordu. Yunanistan Megola Idea'y gerekletirmek, Karada ise kodra blgesinde topraklarn geniletmek gayesini gdyordu. Haliyle bu paylamann kesin zm harp sonuna braklacakt. Yukarda aklanan Bulgar - Srp Antlamasn 29 Mays 1912'de Bulgar -Yunan Antlamas takip etti. Austos 1912'de Karada Bulgarlar ile szl bir anlama yapt. Artk Balkan ittifak tamamlanmt. imdi sra yllardr yaplan askeri ve siyasi hazrlklar uygulama alanna koymaya gelmiti. Bu dnemde Osmanl Devletinin ekonomik durumu ok bozuktu. Srekli savalarn masraflarna ek olarak Arnavutluk, Suriye ve Yemen isyanlar devletin maddi gcn tketmiti. ve d borlar ile bunlarn faizleri, altndan kalklamayacak duruma gelmi ve dolaysyla ordunun ara, gere ve silh ihtiyalar temin edilememiti. Ordunun muharebe eitimi ok yetersiz, birlik mevcutlar % 35 gibi ok dk seviyede, ulatrma imkn kstl, ikmal tekilat ilemez durumda, harp stoklan yetersiz ve hareket kabiliyetinden yoksun durumda idi. En nemlisinde ordu iinde birlik beraberlik, disiplin ve askerlik anlay yok idi. Siyasi ekimeler orduyu da eitli gruplara blmt. Subaylar arasnda doan husumet vatan savunmas iin omuz omuza arpabilmeyi bile engelliyecek durumdayd. Bunlar yetmiyormu gibi, Balkanlardaki gerginliin artmas zerine byk devletlerin "Balkanlarda bir harp ksa dahi Balkanlardaki statkonun deitirilmiyecei" yolundaki

beyanatlarna aldanarak, 70.000 yetimi er, harbe girmesi her an muhtemel olan iki ordudan terhis edildi. Osmanl Devletinin Trakya'da Dou Ordusu (1 nci Ordu), Makedonya'da ise Bat Ordusu (2 nci Ordu) bulunuyordu. Bu iki ordunun harekt iin toplam 12 adet plan hazrland. Bu planlara gre Dou Ordusu 478.848 kii ile harbe katlmas gerekirken-yukanda saylan aksaklklar nedeniyle-115.000 kii ile; Bat Ordusu 334.815 kii yerine 175.000 kii ile harbe katlmak zorunda kald. Hazrlanan planlarn ve seferberliin uygun yrtlememesinden dolay da her iki ordu toplam 290.000 askeriyle, Balkanllarn 480.000 kiilik ordularna kar savamak zorunda brakld. Ayrca mevcut erlerin de 1/8'i tfeksiz idi. Balkanl devletlerin harekt planlan ve kuvvetleri ise yleydi: Bulgarlarn 3 ordu halinde 288 taburlar bu harp iin hazrlanmt. 1 nci ve 3 nc Ordular ile Yldz (Istranca) Dalarn aarak Krklareli-stanbul istikametinde taarruz etmeyi, 2 nci Ordu ile Tunca ve Arda nehirleri arasndan taarruz ile Edirne'yi ele geirmeyi planladlar. Bu hedeflerine 8 ayda ulaacaklarn deerlendiren Bulgarlar harektn aklanmasnda grlecei gibi 58 gnde ulatlar. Srplar, 6 tmenlik 1 nci Ordular ile Vranya zerinden Vardar havzasna; bir Srp, bir Bulgar tmeninden ibaret 2 nci Ordusu ile Kstendil'den Vardar havzasnn dousuna; 4 tmenlik 3 nc Ordu ile bir koldan ar Dalarna, dier koldan ise skp zerine taarruz etmeyi planladlar. Yunanllar, 7 tmen ve 1 svari tugayndan ibaret kolorduluk kuvvetleriyle Teselya zerinden Selanik'e, bu kuvvetlerinden bir tmen ile Manastr'a doru taarruz etmeyi ngrdler. Karadallar ise 3 tmen ile kodra'ya, 1 tmen ile de 3 nc Srp Ordusu ile beraber taarruz etmeyi planladlar. Balkanl devletlerin seferberliklerini ilan etmesi, hudutlarda askeri ynak yapmas ve hudut olaylarnn artmas zerine Osmanl Devleti 1 Ekim 1912'de seferberlik ilan etti. 8 Ekim 1912'de Karada Osmanl Devletine harp ilan ederek kodra zerine taarruza balad. Seferberlik hazrlklarnn 15 gnde tamamlanabilecei dncesiyle Trk Bakomutanl 17 Ekim 1912'de arpmalara fiilen balanabileceini dnerek 16 Ekim'de Bulgaristan ve Srbistan'a; 18 Ekim'de de Yunanistan'a harp ilan etti. ark (Dou) Ordusunun Muharebeleri Bulgar Kuvvetleri i nci, 2 nci ve 3 nc Ordularyle 18 Ekim 1912'de taarruza geti. 21 Ekim 1912 gn 2 nci Ordu ileri ksmlaryla Arda ve Tunca nehirleri arasndan Edirne'nin 16-20 km. bats ile Edirne kuzeyi blgesine kadar ilerledi. 1 nci ve 3 nc Ordular, Tunca nehrinin dousundan Edirne-Krklareli hattnn 15 km. kuzeyine kadar yaklatlar. stanbul'da bulunan Mrettep 18 nci Kolorduya Krklareli blgesine, Tekirda'daki 17 nci Kolorduya Saray gneyine yanamas iin emir verildi. Bulgar Ordusunun dank durumu ve kuvveti, dou yanna bir taarruz frsatn veriyordu. Ancak, Trk Dou Ordusunun birlikleri de dankt. Bunlarn toplanmalarnn beklenmesi iin zamana ihtiya vard. 17/18 Ekim 1912'de Dou Ordusu karargh stanbul'dan Lleburgaz'a gelmiti.

Dou Ordusu, sklet merkezi ile Krklareli istikametinde taarruz eden Bulgar Ordusuna kar, Krklareli-Edirne-Yenice hattnda savunma kararn verdi. Bakomutan Vekili Nzm Paa'nn srekli ie karmas ve basks sonucu, yaklak olarak iki misli stn bulunan ordudan oluan Bulgar kuvvetlerine kar, taarruza karar verildi. O srada Krklareli-Edirne evresinde 1 nci, 2 nci, 3 nc, 4 nc Kolordular, Edirne'deki birliklerden tekil edilen Mrettep Kolordu ve Svari Tmeni vard. 21 Ekimde, sklet merkezi Krklareli-Yanbolu genel istikametinde olmak zere ileri harekta geildi. 22 Ekim 1912 saat 14.00'te, her iki ordu, deta tesadf muharebesi tarznda Slolu ve Younta blgelerinde savamaya baladlar. iddetli muharebeler 23 Ekim gn leye kadar devam etti. Bulgar Ordusu geri ekilmek iin hazrlanrken, Trk Ordusu Krklareli-Edirne-Yenice hattna ekilme kararn verdi. Ancak geri ekilen birlikleri bu hatta durdurmak mmkn olamaynca 24 Ekim akam, Pnarhisar-Lleburgaz hattna ekilmek zorunluunda kalnd ve bylece Krklareli Bulgarlarn igaline terkedildi. Bu arada Trk ordusunun seferberlii hl tamamlanamam, seferber edilen erlerin % 25'i henz birliklerine katlmamt. Zamansz terhis dolaysyla ordunun yeterli eitim grm personeli azalm;bu yetmiyormu gibi, birliklerin toplanmalar ve hazrlklar tamamlanamadan taarruza geilmi ve dman karsnda para para ezilmiti. Bu hal, sava azminin sarslmasna ve moralin yklmasna sebep oldu. Birliklerde disiplin kalmad ve subaylar, birliklerine hkim olamadlar. Kaar gibi geriye ekilen birlikler Pnarhisar-Lleburgaz hattnda zor durduruldu. Bu seferde komutanlar hangi hatta savunma yaplacana karar veremediler. Bu hatta m yoksa daha douda m savunalm tartmas srerken ve birlikler yeterli savunma tertiplerini alamadan 28 Ekim 1912'de bu hatta Bulgar taarruzlar balad. Drt gn sren Pnarhisar-Lleburgaz kesimindeki muharebede de ordu bozgun halinde geriye kanca, Ordunun atalca'ya ekilmesi kararlatrld. ekilmeyi himaye ve gerekli zaman kazanmak maksadyla orlu'da bir mfreze ve onun kuzeyinde de Svari Tmeni brakld. Bulgar Ordusunun takip harekatna gememesinden faydalanan Dou Ordusu, atalca mevziinde tertiplendi; atalca Ordusu ad ile ve alt kolordu halinde tekiltlandrld. Bolayr mevzii anakkale Boaz Komutanlnca savunuldu. Bulgar Ordusu, orlu Mfrezesi ile Svari Tmeninin yapt oyalama muharebeleri dnda hi bir direnmeyle karlamadan, atalca mevzilerine kadar ilerlemiti. Halbuki Bulgar Ordusu, balangta Krklareli-Edirne hattnda byk savalarn olacan, orlu blgesinde etin muharebelerin cereyan edeceini sanm; kuvvetlerini ar davranarak ileri srmt. 13 Kasm 1912'de atalca mevzii nne ulaan Bulgarlar, 17 Kasmda taarruza getiler ise de baar salayamadlar; durmak zorunda kaldlar. 2 nci Bulgar Ordusunun 22-24 Ekimde Edirne'yi bir baskn ile ele geirme giriimi baarszla urad. Dou Ordusu, Lleburgaz ve daha sonra atalca savalarn yaparken, Edirne, savunmaya devam ediyordu. 16 Kasmda ablukay tamamlayan Bulgar ve Srp ordular, ayr ayr tahkimat yaparak, 21 Kasmdan itibaren Edirneyi top ateine tuttular. Bat Trakya'da bulunan Krcaali Mfrezesinin, taarruz ederek dman yan ve gerilerine etkili olaca beklenirken, Bulgar Rodop Grubunun taarruzu karsnda hemen dalm ve hi bir varlk gsteremeden, yerli halk ile birlikte, Gmlcine'ye doru panik halinde ekilmiti. Bylece, Bat Trakya, Bulgarlarn eline gemi, Dou ve Bat Ordular arasndaki irtibat, harbin balangcndan henz 11 gn gemeden kesilmiti.

Garp (Bat) Ordusunun Muharebeleri Bat Ordusu byk ksm ile Koana, Komanova, skp, Manastr blgesinde bulunmakta ve kuvvetlerinin hemen hemen yansn da tali cephelere balam durumda idi. Karada, 8 Ekim 1912'de, mttefiklerin taarruzunu beklemeden harp ilan etti ve byk kuvvetleri ile kodra'ya ilerledi. Bir tmeni ile Berana-Akova istikametinde taarruz etti ve daha sonra Senie'den taarruz eden Srp bar Ordusu ile ibirlii yaparak Talca'ya taarruz etti. Talca Mfrezesi Komutan, savamadan Avusturya'ya snd. Karada bir Tmeni ile de Gosne-pek blgesine taarruz etti. Sonra Srp bar Ordusunun bir Tmeni ile ibirlii yaparak Yakova zerinden kodra'ya geldi. kodra kuatmasna katld. kodra kuatmasnda % 60 kayp veren Karada Ordusu, savan sonunda emeline ulaamam; verdii ar kayplar yznden komulan karsnda ok zayf kalmt. Uzun sre baarl bir ekilde savunan kodra'daki birlikler, alk ve cephanesizlik yznden Karadallarla anlamak zorunda kaldlar. 22 Nisan 1913'te, silahlarn beraberinde gtrmek artyle kaleyi boaltarak Dra blgesine ekildiler. vranya ve Kurunlu blgelerinde bulunan 1 nci ve 3 nc Srp Ordular, karlarndaki zayf rtme birliklerini atarak Komanova mevzii cephesine, yan ve gerilerine taarruza balad. Bu arada 2 nci Srp Ordusunun Kstendil'deki bir Tmeni Eripalanga-Ohapul, Dubnice'deki 7 nci Bulgar Tmeninin byk ksm Koana-tip genel istikametinde taarruza geti. Vardar blgesinden iki Trk tmeni, Koana ve Osmaniye'ye gnderilerek Bulgar taarruzlar durduruldu. Komanova kesiminde yaplan ilk gnk savata, Srp kuvvetlerine ar kayplar verdirildi ve savunulan mevziler muhafaza edildi. 23/24 ekimde, yerli askerlerin disiplinsizlikleri yznden dalmalar, orduya alman gayri mslimlerin moral bozucu propagandas sonucu savunma cephesinde meydana gelen gedikler, 24 Ekim 1912'de genel ihtiyatn mdahalesine ramen kapatlamad. Komanova muharebesinin ok ksa bir arpma sonucu kazanldn ve Trk kuvvetlerinin ekildiini gren Srp Ordusu Bakomutanl, bu kesimde kuvvetli rtme birliinin bulunduunu ve asl kuvvetlerle Vardar nehri batsnda karlalacan zannetmiti. Bat Ordusu, skp-Kprl hattnda yaplan etin savalardan sonra Pirlepe ve kuzeyi blgesine ekilmeye ve Vardar nehri batsndaki srtlarn geitlerinden geecek birliklere tarruz ederek, onlar para para yok etmeye karar verdi. Buradan da Krova-Manastr hattna ekildi. 16-18 Kasm 1912'de Ma-nastr'daki gnlk muharebeden sonra Gney Arnavutluk dalarna ekildi. Bu ordunun muharebe gc kalmamt. Arnavutluk dalarndan ky blgesine ekildi. Bir Bulgar Tmeni de, sklet merkezi ile Koana-tip dorultusunda taarruz ederken, tali kuvvetleriyle Cumaibal'daki rtme birliklerini atarak Cumai-bal-Kresne-Demirhisar ve Nevrokop-Serez dorultularnda taarruzunu srdrd ve siyas hedef olan Selanik'e yneldi. Yunan cephesine gelince, Tesalya blgesinden taaruz eden Yunan Ordusunun byk ksm karsndaki zayf Mrettep 8 nci Kolordu birliklerini atarak ilerledi ve 1/2 Kasm 1912'de

Yenice muharebesini kazand; Alasonya-Karaferye istikametine ilerlemeye balad. Buradan byk ksm ile Selanik'e yneldi ve 9 Kasm 1912'de Selanik'i teslim ald. Tali kuvvetleriyle Surovi'e kadar ilerlediyse de Bat Ordusu ihtiyatlarndan gnderilen iki tmenin kar taarruzu sonucu geri atld ve bylece ana kuvvetlerin ekilme yollarnn emniyeti saland. Epir blgesinden taarruz eden Yunan birlikleri, Lorus'u ele geirmeyi baard; Yanya'y kuatt; Yanya, uzun sre direndi, 5 Mart 1913'te teslim oldu. Yanya muharebesine kadar cereyan eden savalarda Bat Ordusu birliklerinden 54' ehit, 128'i yaral olmak zere 182 subay kayb olmasna karlk, 212 subay muharebe meydanndan kamt. Subaylarndan ounun savamak istemedii bir ordunun Komanova, skp veya Manastr muharebelerinde galip gelmesi elbette mmkn olamazd. Buna ramen, yalnz Bat cephesi muharebelerinde Balkanl mttefik devletlere 65.000 kayp verdirilmitir. Bat Ordusunun son kalntlar 19 Haziran 1913'te Seman iskelesinden Glcemal vapuru ile Rumeli'nden aynld ve bylece Balkanlardaki be asrlk Trk egemenlii sona ermi oldu. 16 Aralk 1912'de balayan Londra Bar Konferansnda; Rumeli'nin Balkanllara braklmas, snrn Dou Trakya'da Midye-Enez hattndan gemesi, Ege denizi adalarnn mukadderatnn byk devletlerce tayin edilmesi 22 Ocakta kabul edildi ve onayland. 23 Ocak 1913'te ttihat ve Terakki Partisi, hkmet darbesi yapt; Kmil Paa kabinesi yerine Mahmut evket Paa kabinesi i bana geti. Bar koullar kabul edilmedi. Mtareke, Edirne'nin yiyecek ve cephanesi konusunda hi bir hkm getirmemi; Bulgarlarn, atalca cephesine yardm imknn salamt. Bu yardm imknndan faydalanan Bulgarlar, 3 ubat 1913'te, muharebeye tekrar baladlar; iki Srp tmeni ile pekitirilmi bir ordu ile Edirne kalesine taarruza getiler. Bir ordu ile de Bolayr mevziine ilerlediler. atalca cephesinde savunmaya getiler. Trk Bakomutanl, atalca'da savunmaya geen Bulgar kuvvetlerini imha etmek ve Edirne istikametinde ilerlemek amacyla 8 ubat 1913'te, Bolayr'dan taarruza geti ve arky kylarna bir kolordu kartt ise de baar salayamad. Edirne Mstahkem Mevki Komutan kr Paa, bir k hareketi ile dmana ar kayp verdirmesine ramen, stn kuvvetler karsnda, 26 Marta kadar dayanabildi. Bulgarlarn, 26 Mart 1913 aramba gn saat 05.30'da Ayvazbaba'dan ehre girmeleri sonucu Edirne dt. Bunun zerine, Mahmut evket Paa kabinesi, 30 Mays 1913'te, Londra Konferans kararlarn kabul etmek zorunda kald. Londra antlamasna gre Rumeli'yi ellerine geirmi olan Balkan devletleri, bu topraklan paylaamyorlard. Bulgarlar, 29 Haziran 1913'te, eski mttefikleri olan Srp ve Yunanllara kar, taarruza geti ve bu suretle ikinci Balkan Sava balam oldu. Srplarn ve Yunanllarn kar taarruzu sonucu, Bulgar Ordusu malup oldu. Bulgar Dobricesi'nde teden beri gz olan Romanya, bu durumdan yararlanarak, 10 Temmuz 1913'te Bulgaristan'a sava iln etti. nce Silistre'yi igal etti; sonra, Sofya dorultusunda ilerlemeye balad.

Bulgarlar, bu muharebeler srasnda, atalca'daki kuvvetlerinden nemli bir ksmn ekmek zorunda kalmlard. Bu durumdan ve Bulgaristan'n Midye-Enez snr hattnn tespiti iine yanamamasndan faydalanan Osmanl kabinesi, ngilizlerin protestosuna ramen, 13 Temmuz 1913'te atalca ve Bolayr cephesinden taarruza geti. 21 Temmuzda Krklareli, 22 Temmuzda Edirne geri alnd. kinci Balkan Savanda, her tarafta yenilgiye urayan Bulgaristan, bar nerisinde bulundu. 10 Austos 1913'te Bkre Antlamas ile, fiil duruma hukuk ekil verildi ve bundan sonra 29 Eyll 1913'te stanbul Antlamas imzaland. Bu antlamaya gre Krklareli, Edirne ve Dimetoka, Osmanl devletinde kalyor; Meri nehri, Trk-Bulgar snrn tekil ediyordu. Yunanllarla 14 Kasm 1913'te Atina'da yaplan bar antlamas ile Meri Nehrinin bats ve Girit adas Yunanllara terk edildi; Anadolu kylarndaki adalarn hangi devlete ait olaca, byk Avrupa devletlerinin kararna brakld. 14 Mart I914'de, artk snr ilikimiz kalmayan Srbistan ve Karadallarla antlama imzaland. * Kaynak: On Yllk Harbin Kadrosu 1912 - 1922, smet GRGL, 9-44 ss.