Annais: Samobójstwa Literackie

Annais Samobjstwa literackie
1
Copyright by Annais (Anna Alochno-Janas) www.facebook.com/Annais.pisarka www.annais.pl
ANNAIS
Samobjstwa literackie
Bohater literacki jako outsider i samobjca
Bdzin 2011 2
Copyright by Annais (Anna Alochno-Janas) Wszelkie prawa zastrzeone.
Kopiowanie, rozpowszechnianie czci lub caoci bez zgody autorki zabronione Projekt okadki: Anna Alochno-Janas Obraz na okadce: Kamil Janas Zdjcie autorki: Kamil Janas ISBN: 978-83-63080-06-8 Wydanie I: Bdzin 2011
Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl
www.e-bookowo.pl
Wydawnictwo internetowe e-bookowo
3
Spis treci
Wstp. ................................................................................................................................................ 5 I. Dewaluacja pojcia mierci ................................................................................................. 5 II. Kryteria czowieczestwa .................................................................................................... 6 III. Ciemna poowa ksiyca. Zo, melancholia, mier oswojona .............................. 8 IV. Samobjstwo: jeli nie mona y z samym sob ................................................... 16 Rozdzia pierwszy. W pogoni za ideaem met bdzie mier. Doktor Jekyll i... ten drugi... .............................................................................................................................................. 20 Rozdzia drugi. Wszdzie obcy. Martin Eden ...................................................................... 30 Rozdzia trzeci. Zabi si bez powodu. Esther czyli Sylvia ............................................. 46 Rozdzia czwarty. Samobjstwa czy nie samobjstwa? .................................................. 62 I. Genialny kaleka w niewoli zmysw. Jan Grenouille ................................................ 62 II. Nie spa to znaczy nie umiera. Elias Alder ................................................................ 67 III. By czowiekiem i umrze. Andrew Martin ................................................................. 73 Zakoczenie. y czy nie y? - oto jest pytanie ................................................................ 77 Inspiracje tekstowe ...................................................................................................................... 81 Inspiracje wizualne ...................................................................................................................... 83 rda pierwodrukw .................................................................................................................. 84 O autorce ........................................................................................................................................ 85
4
Annais
osignitych form, ale w jego przecitnoci. Uznajc dwubiegunowo czowieka, ktry

znajduje si w sytuacji nieustannego wyboru pomidzy dobrem a zem, pisze on: I w tym wanie widz istot czowieczestwa (...). Miedzy anioami i szatanami czowiek lokuje si swoj przecitnoci. Walka z anioem i walka z szatanem - jest zmaganiem si ludzkiej przecitnoci z wytworami fantazji chccej wyj poza przecitno. Nigdy nie wyjdzie. Nadludzka wielko jest wytworem historii. Wspczeni s mali i mieszni. definiowania czowieka uznajc je za niemoliwe, a nawet niepotrzebne: ...niedefiniowalno naley do istoty czowieka. Jest on tylko jakim midzy, jak granic, jakim przejciem, jakim przejawianiem si Boga w nurcie ycia i wiecznym wychodzeniem ycia ponad siebie adnego znaczenia. A zatem nasuwa si myl, e, paradoksalnie, czowiek obejmujc (a samo. Tym samym jednak zamknita zostaje kwestia definicji. Czowiek definiowalny nie miaby przynajmniej prbujc obj) swoim intelektem cay wiat materialny i metafizyczny, natury czowieczestwa, owego nieuchwytnego, enigmatycznego meritum, ktre wymyka mu si bdc pozornie tylko namacalnym i dostpnym dla jego akncego poznania umysu. spojrzenia nigdy nie bdzie dostatecznie szeroka. transcendujac swj czas, tworzc wok siebie cay szereg paszczyzn quasi-rzeczywistoci Czowiek pozostanie wic dla siebie samego zawsze do koca niepoznawalny, zawsze bdzie o nie potrafi okreli istoty samego siebie, nie potrafi siebie przekroczy i dostrzec owej ulotnej krok dalej od odkrycia tajemnicy, za kadym razem bada bdzie jaki aspekt (lub nawet Radykalnie podszed do sprawy Max Scheler, ktry zakwestionowa wszelkie prby
kilka) ludzkiej natury, ale nigdy nie ujrzy caego jej wachlarza, poniewa perspektywa jego
III. Ciemna poowa ksiyca. Zo, melancholia, mier oswojona

wymienione, a s przecie nie mniej istotne, a s nimi: zdolno istoty ludzkiej do za, do melancholii oraz do autodestrukcji. O zjawisku za wiele napisano: w. Augustyn twierdzi, e zo jest brakiem dobra,
S jeszcze wszake trzy wyznaczniki czowieczestwa, ktre nie zostay dotychczas
Annais
zasadza si na podobiestwie do delikatnoci listkw mimozy. Melancholia to czarna

zalewajca dusz, to nic, ktre boli (Fernando Pessa), to histeria ducha (S. Kierkegaard), a
ten, kto urodzi si melancholikiem, sczy smutek z kadego wydarzenia (S. Freud). W sztuce
najsynniejszy motyw melancholii stworzy oczywicie Albrecht Drer: Gest podparcia gowy,
twarz przylega do doni (wezgowie licu uczyniwszy z doni jak poetyzuje Dante) i szukajca jakby snu (...), to oznaka ycia, ktre nie moe siebie utrzyma, przygniecione nieuniesionym ciarem. Niemal wszystkie alegorie melancholii przedstawiaj figura sedens, posta siedzc w smutnym zamyleniu i zawieraj ten motyw twarzy opadajcej, leccej w d, ku ziemi, czy osuwajcej si na bok i rozpaczliwie pozbawionej wyrazu.
Melancholia Jakuba de Ghyena, na ktrym twarz siedzcej na kuli i podpierajcej gow 10

Innym przykadem obrazu przedstawiajcego ten klasyczny wizerunek jest sztych
Albrecht Drer Melancholia
IV. Samobjstwo: jeli nie mona y z samym sob

energi ycia, przyjemnoci i seksualnoci oraz autodestrukcyjny popd mierci, ktrego Zygmunt Freud odkry w czowieku dwa przeciwstawne popdy: eros i tanatos, czyli
zadaniem jest sprowadzenie ycia organicznego z powrotem do stanu martwego, podczas gdy
eros zmierza do tego, by przez coraz dalej sigajc koncentracj ywej substancji rozproszonej w formie czsteczek skomplikowa ycie i tym samym, naturalnie zachowa je. Przy tym oba popdy zachowuj si (...) konserwatywnie, d bowiem do przywrcenia stanu zakconego przez powstanie ycia. Powstanie ycia byoby wic przyczyn kontynuacji ycia i zarazem deniami. W ostatnim zdaniu zawiera si odkrywczy paradoks, ktry jednak potwierdza si rwnie deniem do mierci, samo za ycie byoby walk i kompromisem midzy tymi dwoma w praktyce yciowej. Prawd okazuje si odwieczny pogld o dualizmie duszy ludzkiej, o tym, jednych pd do destrukcji ujawnia si ekstrawertycznie, za u innych - introwertycznie. e jest ona w nieustannym konflikcie z sam sob z powodu ambiwalentnych, nie dajcych si ku yciu i pd ku mierci mona przeoy na pragnienie tworzenia i pragnienie niszczenia. U
Podczas, gdy pierwsi kieruj swoj negatywn energi w kierunku innych ludzi, u drugich czysto subiektywnego poczucia sprawiedliwoci.
z sob pogodzi pragnie, drczcych tsknot rwnoczenie do dobra i do za. Poniewa pd
jak tylko na szkodzeniu sobie i na niszczeniu siebie. Tacy wanie ludzie s ostatecznie tymi, napitnowany zarzutem tchrzostwa i gupoty, wyklty przez Koci katolicki i tzw. Samobjstwo to szczeglny rodzaj mierci; potpiany, wzbudzajcy kontrowersje,
uleg deformacji popd samozachowawczy. Ludziom tym zdaje si nie zalee na niczym innym ktrzy odmawiajc sobie prawa do ycia, staj si jednoczenie katami i ofiarami w wietle rozsdnych ludzi, ale jeli wzi pod uwag fakt, e nawet pasja niszczenia jest pasj twrcz (Michai Bakunin), e samobjcy byli arystokratami mierci (Daniel Stern) oraz e urasta ono do rangi mierci elitarnej, wyjtkowej, wzniosej, mierci z tzw. klas. Samobjstwo tak naprawd jest skrajnym aktem odwagi, gestem zaprzeczenia egzystencji, niegodzenia si na ni w takiej formie, w jakiej zostaa nam podarowana, to brak akceptacji
intelektualici maj obowizek popeni samobjstwo jako klasa (Ernesto Che Guevara), to
16
Rozdzia pierwszy.
W pogoni za ideaem met bdzie mier. Doktor Jekyll i... ten drugi...
By moe istota godnoci czowieka tkwi w jego zdolnoci do gardzenia samym sob. George Santayana
temat natury ludzkiej pozornie tylko jest histori o metamorfozie czowieka w potwora; udaje tylko nowel z pogranicza fantastyki i grozy. Mimo caego naturalizmu, przekonujcych szczegw i precyzyjnej intrygi jest raczej podobna do nasyconej symbolami
Historia Henryka Jekylla i Edwarda Hyde'a, z ktrej pyn uniwersalne wnioski na
bani kierujcej nas w stron biblijnej opowieci o zerwaniu zakazanego owocu 7. W acinie skcony wewntrznie w momencie, kiedy (dosownie i w przenoni) zapragn sign po boje. Ale by moe nie tylko czowiek jest winien takiego stanu rzeczy, moe Bg take ponosi na wieki zczone, e w otchani drczonego sumienia musz toczy tragiczne, nie koczce si
7
sowo malum oznacza zarwno jabko jak i zo, a wic czowiek sta si dwoisty i zo. Sam dla siebie uczyni pieko we wasnym wntrzu i skaza si na nieustann walk z samym sob. Przeklestwo ludzkoci polega wic na tym, e dwie sprzeczne natury s ze sob
Ewa zrywajc owoc przeciwstawia si Bogu, ale co tak naprawd byo jej motywacj? Opr przeciw zakazom, brak pokory czy te zwyka babska ciekawo? I dlaczego to ona, a nie Adam? Okazuje si, e dwjka ma charakter eski i dlatego diabe kusi najpierw kobiet, wiedzia bowiem, (...) e Ewa zostaa oddzielona od swego maonka, jak naturalna dwjnia od jednoci. Wynikaoby z tego zatem, e Ewa zostaa niejako zaprogramowana przez kolejno stworzenia, bowiem zrywajc owoc upomniaa si tylko o przypisany jej z gry dualizm, ktry wszak by jedynie potencjalny, a do momentu, kiedy powiadczya jego istnienie czynem. Jak pisze Biaoszewski: w rozrnieniu zaczyna si grzech, a Ewa bdc stworzona jako druga, stanowia przeciwiestwo mczyzny. Adam nie mia z nikim porwnania, bo by jedynym czowiekiem, by jedni bez przeciwiestw. Ewa za staa si rozrnieniem i kontrastem dla niego, jednak jego pierwotnym stanem bya jedno. Dla Ewy przeciwnie pierwotnym stanem bya dwubiegunowo, poniewa bya czym rnym od Adama, ktry by jej przeciwiestwem.
20
Annais
zwizku z tym wzbudza nieuzasadnion, lecz bardzo siln niech, ktra bya waciwie jego
znakiem rozpoznawczym, swoistym do nikogo niepodobnym tropem, ladem, ktry go zawsze zdradza. Vladimir Nabokov w swych Wykadach o literaturze pisze, e przeobraenie Jekylla w
Hyde'a nie jest przemian w penym tego sowa znaczeniu: ... przemiana Jekylla nie jest kompletn metamorfoz, lecz polega na koncentracji za, ktre ju w nim tkwio. Jekyll nie jest dobrem w stanie czystym, a Hyde nie jest czystym zem: pewne elementy odraajcego Hyde'a tkwi w Jekyllu i, podobnie, nad Hyde'em unosi si aureola sympatycznego Jekylla, przeraonego Jekylla, ktry jest w poowie Jekyllem, w poowie Hyde'em. Zgadzam si z tym stwierdzeniem, nikczemnoci swej gorszej poowy. Relacje pomidzy tymi dwoma osobnikami ilustruje dom aczkolwiek nie do koca, poniewa nieco inaczej zinterpretowaabym osobowo jak zmieni z powrotem w Jekylla. A skoro chce si z powrotem zmieni, to Jekyll musi cigle w ekstrakt za wypad z piercienia dobra, ale sam piercie pozosta: Hyde wci jeszcze chce si za, lecz Jekyllem, w ktrym dokonao si co na ksztat zamiany miejsc: w Jekyllu waciwym wyborem, a dobro stao si czym wstydliwym, niewygodnym, zepchnitym na samo dno posiada kada z tych postaci. Nabokv pisze, e nad Hyde'e, unosi si ... osupiaa, ale nim tkwi; ale tkwi w n i m, a nie n a d nim. Wedug mnie Hyde nie jest czystym ekstraktem dobro byo na powierzchni, Jekyll by wiadomy jego istnienia, zo natomiast kryo si w gbi
dominujca pozostao Jekylla, co w rodzaju kka dymu lub aureoli, jak gdyby w ciemny
jego osobowoci, zostao zepchnite do podwiadomoci i tylko czasami stawao si widoczne. Natura Hyde'a bya skonstruowana dokadnie odwrotnie: to zo stao si wiadomym osobowoci, wypartym i pozornie zapomnianym. Nie bya to zwyka zmiana proporcji, bo przemiana nie powodowaa dolania za do duszy Jekylla, nie zwikszaa jego iloci. Byo w nim tyle samo za i dobra, co przed przemian, tyle tylko, e zmienia si hierarchia wadzy: w
osobie Hyde'a to zo byo dominant, a a dobro tym, co zdominowane. Najdobitniej wiadczy
o tym scena, w ktrej Jekyll budzi si ze snu i spostrzega, e bez wasnej ingerencji zamieni minuty patrzyem na ni w osupieniu, nim przeraenie zbudzio si w mej piersi i zgrzytno niby zdruzgotane cymbay. Wyskoczyem z ka, pobiegem do zwierciada, a to, co w nim
si w Hyde'a: ... pi leca na kodrze (...) Bya to rka Edwarda Hyde'a. Przez dobre p
26
Rozdzia drugi.
Wszdzie obcy. Martin Eden
Samotno jest przedsionkiem mierci. Anne Louise Stal Holstein
pozycja w dorobku Jacka Londona zasuguje na szczegln uwag. Nie ulega wtpliwoci, e gburowatego marynarza, ktry jedynie dziki wasnemu samozaparciu i sile woli zdoa w powaaniem i rozgosem pisarza, to historia samego autora. Nawet zakoczenie ksiki si z bied i surowoci rodowiska, z jakiego pochodzili, obaj od najmodszych lat imali si ambicj samouka i stale utrzymujcy si entuzjazm dla poznawania nowego. krtkim czasie przedzierzgn si w kulturalnego, byskotliwego erudyt oraz cieszcego si pozostaje w cisym zwizku z yciorysem Londona i okazuje si w pewien sposb prorocze: rnych zaj i ciko pracowali, aby utrzyma si przy yciu, obaj wiele podrowali i w
jest to powie autobiograficzna, a historia nieokrzesanego, prostolinijnego i nieco
Martin Eden jako jedna z najwietniejszych powieci amerykaskich i najznakomitsza
zarwno bohater jak i twrca, ktry go wykreowa, wybrali mier samobjcz, z t jedynie rnic, e Martin si utopi, a Jack zay morfin. Poza tym niewiele ich rni. Obaj zmagali duej mierze zwizali swe losy z morzem i eglowaniem, wreszcie obaj sw rozleg wiedz i wyksztacenie zdobyli wycznie poprzez sw nieugit postaw zdeterminowanego wasn Kiedy wyszed Martin Eden, chocia z wszystkich jego dzie zasugiwa na najgortsze
przyjcie, nieprzyjazna Jackowi prasa (...) zignorowaa lub osmarowaa t ksik (...) krytycy nie zrozumieli ksiki, a recenzenci posdzali go o odejcie od socjalizmu i ukazanie indywidualizmu w rowych barwach, podczas gdy on zamierza uczyni z Martina Edena akt oskarenia przeciw nietzscheaskiej filozofii nadczowieka. To wszystko prawda, jednake nie
30
Annais
stwierdzajc, e dwch jest wrogw szczcia ludzkiego: cierpienie i nuda. (...) w miar jak
zdoamy si oddali od jednego za, zbliamy si do drugiego, i na odwrt, i ycie nasze polega
na silniejszej lub sabszej oscylacji midzy nimi. (...) bieda i niedostatek powoduj cierpienie, natomiast pewno i nadmiar nud. Oto, czemu widzimy nisze klasy ludu stale w walce z rozpaczliwej walce z nud. Do powyej przytoczonych refleksji znakomicie pasuje take poemat T. S. Eliota, a zwaszcza jego pocztkowy fragment: My wydreni ludzie My, chochoowi ludzie Razem si koyszemy Gowy napenia nam soma Nie znaczy nic nasza mowa Kiedy do siebie szepczemy Gos nasz jak suchej trawy Przez ktr wiatr dmie 13 Pokaza tu poeta pustk (wydrenie) i bezwolno ludzi poddajcych si nakazom z tego stanu, cakowit negacj wolnoci czowieka i bezsens denia do niej. Jestemy zawsze jedynie igraszk na asce jakiego imperatywu, ktry nami rzdzi, a moliwo bycia wolnym to zudzenie, ktremu ulega kady, fakt ten za podkrela, e wszyscy s niewolnikami wspomnienia, ktre idealizujemy, mody, ktrym ulegamy, obyczaje, ktrych przestrzegamy, obyczajowym, jednostajno nudy (koysanie si) oraz niewiar w moliwo wyzwolenia si wasnych marze, uroje, fantazji. Zniewala nas wszystko: to, czego si boimy, to, do czego bied, a wic z cierpieniem, natomiast sfery bogate i wytworne w nieustannej, czsto naprawd
stworzylimy go w swojej gowie. Ale jest tu jeszcze jeden aspekt, a mianowicie owa soma
W tum. Cz. Miosza.
wypeniajca gowy. Ot ludzie z wyszych sfer rzadko doceniaj to, co jest im dane, dyskutuj wprawdzie o sztuce, literaturze czy polityce, ale posuguj si wiedz, ktra nie ma
13
rodzina, przed ktr udajemy, wreszcie - nasz wasny wizerunek, w ktry wierzymy, bo
dymy i na czym nam zaley, to, czego si wstydzimy i co prbujemy ukry, nasze
34
wczenie ani za pno to sztuka najtrudniejsza ze wszystkich. Niewielu j potrafi.
Wierno sobie samemu to rzadka cnota. A odej w odpowiednim momencie ani za
Obraz Z. Beksiskiego bez tytuu. Rozpad, ruina, wewntrzna destrukcja.... Wrak czowieka pusty w rodku. Bez nadziei, bez przyszoci, bez siebie....
45
Rozdzia trzeci.
Zabi si bez powodu. Esther czyli Sylvia
Przeszkodzi komu w mierci wcale nie znaczy wrci go yciu. Luise Rinser
niemale dosownie z ycia wzita, ale rwnie dla jedynego w swoim rodzaju sposobu, w jaki opowiada o samobjstwie.
Szklany klosz Sylvii Plath to ksika szczeglna. Nie tylko dlatego, e jest to historia
Ksika powinna by niebezpieczestwem. (...) sdz, e ksika musi naprawd by ran, e musi w taki lub inny sposb zmienia ycie czytelnika. (...) chodzi mi o przebudzenie kogo, o wszystkim wstrzsn, wszystko zakwestionowa. A powie ta jest wanie dlatego zmienia perspektyw patrzenia na sprawy dla czowieka fundamentalnie, jakimi s ycie i pozoruje, e bdzie to na poy wdziczna na poy banalna opowie o modziutkiej studentce, prowincji, ktra osiga sukces dostajc stypendium w renomowanym college'u i wyjeda do Nowego Jorku, gdzie czuje si nieco zagubiona. Wprawdzie drastyczny pocztek odnosi si ju przeraa, cho wie, e musi to zaakceptowa. Mwi o mierci jak kady ze strachem, wstrtem, objawiajc ch ucieczki. Potem jednak narratorka wciga nas w zwyczajny,
Emil Cioran powiedzia kiedy: ksika powinna gmera w ranach, nawet je jtrzy.
schostanie go. (...) nie lubi ksiek, ktre czyta si tak, jak czyta si gazet; ksika musi niepokojca, e wszystko kwestionuje i to nie podajc wyranych powodw, jest szokujca, bo
mier, jest wstrzsajca, bo poddaje w wtpliwo istnienie kategorii normalnoci i zaciera granice pomidzy normalnym, zdrowym a chorym, nienormalnym. Pierwsza cz ksiki jej przyjaniach i miostkach, jej kompleksach i zdolnociach. O biednej dziewczynie z tym w sposb, w jaki moda dziewczyna wchodzca w dorose ycie mwi o czym, co j
do mierci i dotyczy gonej sprawy stracenia Rosenbergw, jednake bohaterka opowiada o
46
Annais
duchowym chirurgiem i pod narkoz modlitwy potrafi wyci t cz duszy, ktra jest
zakaona zoliwym rakiem.
ma wyjcia i w ktrej kady ruch zagroony jest ryzykiem; tak jak w labiryncie, kiedy wraca powoduje zmian, kiedy czowiek zastyga, jak we nie, w ktrym nogi ma si z waty i nie si nim pogardza. Mona pogardza yciem, ale nie mona wzgardzi samym sob. Odkry to
si wci do tego samego punktu, kiedy kady ruch wydaje si pozorny, bo jest daremny, i nie mona uciec przed niebezpieczestwem. I chocia Camus twierdzi, e trzeba sobie wyobraa Syzyfa szczliwym, e czowiek absurdalny przezwycia swj tragiczny los pogard, to Kierkegaard, ktry wyznaje: Od wczesnego dziecistwa nosiem w sercu bolesn strza. Pki w nim tkwi, jestem ironiczny gdyby j wyrwa, umr. Take Emil Cioran ma tu co do powiedzenia i stwierdza, e melancholia nigdy nas nie opuszcza, nie zostawia w samotnoci konkluduje wtek wspania metafor mwic, e wszyscy ludzie nosz lustro w gowie, gdy jednak podnoszenie szklanego klosza nie jest spraw atw, choby z tego wzgldu, e nie da
silniejszy. Wtedy wiat jest jedn wielk kup mieci, a czowiek czuje napierajce na niego ycie jak wielki ciar ponad siy i zdaje mu si, e jest ono gigantyczn klatk 24, z ktrej nie
Ale nowotwr melancholii, tak jak rak, powstaje z niczego i lubi wraca jeszcze
(sic!), jest naszym ja zwrconym na zawsze twarz do siebie samego. Piotr Abelard ciemno i odblask s istotnie w tradycji melancholii odmiennymi i jednoczesnymi przymiotami zatem tem, z ktrego wyksztacaj si obrazy. 26 Skonno do melancholii tkwi zatem w czarnowidzcym, sennym) oraz zdolno rozjaniania, rzucania jak lustro odbicia, bycia
czarna 25 mieszajc si w mzgu z krwi tworzy rodzaj byszczcej tafli. Za czer i tafla,
czarnej ci, ktra posiada zarazem moc zaciemniania (czynienia ponurym, pospnym,
najgbszej warstwie osobowoci, stanowi wyraz najintymniejszego i najmroczniejszego zarazem cienia ku wasnemu wntrzu, jest dozgonn wiernoci wasnemu smutkowi i najintensywniej odczut heideggerowsk trwog istnienia. Jest nieodnalezion strat, bolenie niewypenionym brakiem, a ostatecznie przeksztaca si w swoisty flirt ze mierci.
24 25 26
wietnie ilustruje to film Cube (Szecian) czowiek jest tam dosownie wyrwany ze swojego ycia i mczy si z powodu dawicego poczucia klaustrofobii, nienormalnego zamknicia, odizolowania, ktrego przyczyny nie da si wytumaczy. Wracamy do rda czyli do galenowskich typw temperamentw. Zob. Wstp. Std wynika proste odniesienie do wczeniej cytowanych uwag Kpiskiego o ciemnej przestrzeni psychotycznej.
54
Rozdzia czwarty.
Samobjstwa czy nie samobjstwa?
I. Genialny kaleka w niewoli zmysw. Jan Grenouille

Tom Tykwer postanowi nakrci adaptacj filmow 33 Pachnida P. Sskinda, cho
Kosiskiego) - dlatego midzy innymi zdecydowaam otworzy rozdzia czwarty wanie t zbrodni (zuboenie, spustoszenie, wypaczenie), a dla reysera - w najlepszym przypadku enujc wpadk, a w najgorszym - zawodowym samobjstwem. Ale c, poczekamy, zobaczymy... pozycj. Kady, kto czyta Pachnido wie, e jest to opowie z gatunku tych, ktre posuguj
prawd mwic bdzie musia powanie napracowa si nad scenariuszem, poniewa jest to
si wyobrani czytelnika oraz gbok introspekcj postaci, a wic wybitnie niefilmowych.
waciwie powie prawie pozbawiona dialogw (podobnie jak choby Malowany ptak
W ogle jestem zdania, e s takie ksiki (Zbrodnia i kara!), dla ktrych sfilmowanie jest Ksika Sskinda opowiada o genialnym perfumiarzu Janie Baptiste Grenouille'u. By
on czowiekiem szczeglnym ze wzgldu na nadnaturalnie rozwinity zmys wchu zdolny wyczuwa kad najdelikatniejsz nawet wo oraz potraficy rozkada zoone zapachy na czynniki pierwsze. Fascynacja tworzeniem wyszukanych perfum poczona z wrodzonym
talentem stopniowo przerodzia si w obsesj, aby wykreowa pachnido o hipnotyzujcym sprowadza bohatera na drog serii przestpstw: Grenouille dopuszcza si zamordowania
Prace nad filmem miay miejsce w roku 2005. Dzi mog stwierdzi, e film okaza si by zaskakujco udany i sugestywny.
dziaaniu wydestylowane z dziewiczego ciaa kobiecego. Denie do spenienia tego marzenia wielu modziutkich dziewczt, aby za pomoc wypracowanych przez siebie metod i technik
33
wysczy z ich skry zapach wieo rozkwitej modoci i niedojrzaej jeszcze, pczkujcej
62
Annais
panw wobec niewolnikw. Jednak geniusz zostaje w swej pysze ukarany: dostrzega, e
dziea, ktre stwarza nie s przeznaczone dla niego, lecz wanie dla tych, ktrych twrca
przerasta, dla tych, ktrzy nie s wiadomi wielkoci dziea, ale ulegaj jego urokowi. tak naprawd bogiem dla ludzi jest w wykreowany przez niego zapach, a nie on sam. Nie
Grenouille rzeczywicie mgby uchodzi za Boga, ale zdawa sobie spraw, e nim nie jest i e zaznawszy w dziecistwie ciepa i uczucia, poszukiwa wci wasnej tosamoci, prawdy o sobie samym. Zaobserwowa, e jedynym znanym mu uczuciem do innych jest nienawi, a poniewa nie potrafi kocha, pragn, aby otoczenie odwzajemnio to uczucie, tak jak si poniewa nie posiada zapachu. Z drugiej za strony jako narcystyczny samotnik nie samym, bo tylko sam ze sob czu si naprawd szczliwy. potrzebowa innych ludzi ani ich mioci czy uwielbienia, pragn zawadn cudzym Wstrzsajca jest kocowa scena tej ksiki, tym bardziej, e nie jest to typowe zapachem, ktry tak go urzeka i poczu go jako wasny, ulec mu, aby zakocha si w sobie
odwzajemnia mio. Jednak ludzie po prostu go ignorowali, nie zauwaali jego obecnoci,
samobjstwo, lecz raczej zabjstwo na prob ofiary, specyficzny rodzaj eutanazji. Ot nasz bohater uda si pno w nocy na cmentarz, gdzie napotka zgromadzonych tam tzw. ludzi marginesu, czyli rnej maci zodziei, mordercw, prostytutki itp. Tam ju cakowicie nagym szaem, poddali si dziaaniu magicznego zapachu i zapaali do nieznanego im zachannie zjedli. Byli niezwykle dumni. Po raz pierwszy zrobili co z mioci. 35 A skoro tak, to zdecydowany, skropi si obficie swoim pachnidem i ruszy w ich stron. Ci za ogarnici czowieka nagl, niepohamowan mioci. Grenouille przyciga ich do siebie z nieprzepart nasuwa si tu moe szereg niepokojcych pyta na temat mioci: czy mio powoduje opartym wycznie na chemii cia? Czy jest pragnieniem wchonicia w siebie drugiego czowieka? Czy mona j sprowadzi do zaspokajania wasnego egoizmu? Wreszcie, czy kanibalizm mona uzna za - wprawdzie obrzydliw i odraajc w naszym krgu
34 35
si niczym anielska istota nie z tego wiata, chcieli by jak najbliej, zaczli wic otacza go i zacienia krg. W kocu rozszarpali go na kawaki 34 pomagajc sobie noami, a na kocu
destrukcj i unicestwia obiekt swego uwielbienia? Czy jest bezrozumnym podaniem
Taka reakcja to nie mit, wszak wielu sawnych ludzi skary si na irracjonalne zachowanie fanw w obecnoci idola. Jest to ostatnie zdanie powieci.
64
II. Nie spa to znaczy nie umiera. Elias Alder

Kolejnym przypadkiem bdzie historia Johannesa Eliasa Aldera, bohatera znakomitej
(przetumaczonej na 25 jzykw i uhonorowanej midzynarodowymi nagrodami), o interesujcym, na wp baniowym, lecz czsto okrutnie realistycznym klimacie, lecz chyba
wci zbyt mao znanej powieci Roberta Schneidera Brat snu. Jest to historia wiejskiego chopca o dziwnych, tych oczach, opowie o nadwraliwym geniuszu kochajcym muzyk i posiadajcym niezwykle wyczulony zmys suchu, ktry stopniowo objawi si ju w dziecistwie i czsto wiza si z dotkliwym cierpieniem fizycznym: Elias nie tylko sysza rozrzedzao. Patrzy w dolin dwikw, patrzy w ich gigantyczne pasma grskie. Widzia szum wasnej krwi, szelest kosmykw wosw (...) Ponad dwikow kulis szmerw wasnego ciaa, rozcigay si z narastajc szybkoci o wiele potniejsze dekoracje dwikw. Dekoracje pene niesychanego przepychu i lku. Dwikowa pogoda, burze dwikw, dwikowe pustynie. (...) Strumieniami niewyobraalnych rozmiarw spaday na uszy Eliasa pioruny dwikw i szmerw. W powietrzu unosi si zwariowany chaos setek serc, amanie koci, piew i szum krwi niezliczonych y, suche i szorstkie drapanie, a kiedy usta zamykay si amanie i trzeszczenie midzy zbami, niesamowity dwik przeykania, pukania garda, kaszel, spluwanie, smarkanie, bulgot galaretowatych sokw odkowych, gone pluskanie moczu, szelest wosw na gowie i jeszcze dzikszy szum wosw na ciaach zwierzt, guche ocieranie si tkanin o ludzk skr, cienki piew, gdy wyparowyway krople potu, skurcz mini, krzyk krwi, kiedy sztywniay czonki zwierzt i ludzi. (...) I gbiej wnikao jego ucho w rodek wszystkich krzykw, wrzaskw, jazgotw, we wszystkie rozmowy i szepty, piewy i jki, ryki i wrzaski, beki i szlochy, westchnienia i ziajania, cheptania i mlaskania, w sam rodek nagego milczenia, gdzie struny gosowe w rzeczywistoci jeszcze silniej wibroway od dwikw ledwie co wypowiedzianych sw. Zaiste, nawet warkot myli nie by dla tego dziecka niesyszalny. (...) A potem ten dwiki, on je widzia. Widzia jak powietrze bezustannie zagszczao si i ponownie
67
III. By czowiekiem i umrze. Andrew Martin

zreszt) powieci dwojga autorw: Isaaca Asimova i Roberta Silverberga pt. Pozytronowy czowiek. technologii. Mia on stanowi dowd na moliwo skonstruowania przez czowieka maszyny posiadajcej sztuczn inteligencj. Eksperyment udaje si i Andrew trafia do powszechnie Andrew zosta stworzony przez naukowcw w dobie szybko rozwijajcej si Opowiem wam o robocie Andrew Martinie z niezwykle wzruszajcej (sfilmowanej
crek pana domu zostaje ochrzczony imieniem Andrew, a niedugo potem jest traktowany jako czonek rodziny, co pozwala mu rwnie na posugiwanie si ich nazwiskiem jako wasnym. Sprowadzono go, aby pomaga w pracach domowych, peni funkcje sucego oraz opiekuna crek pana Martina. Zgodnie z tym jak go zaprogramowano stara si wszystko co wyrnia kadego czowieka spord innych. Andrew objawi zdolno nie tylko do wszystkich zdziwio najbardziej, do odczuwania stanw emocjonalnych i nastrojw. kiedy powiedziano mu, e jako niezadowolony klient moe domaga si skorygowania wykonywa sumiennie, niemniej jednak coraz czciej dochodzia do gosu jego nieustannie rozwijajca si osobowo, ktra szybko objawia znamiona indywidualnoci, a wic czego,
szanowanej rodziny Martinw. Pocztkowo nazywa si NDR-113, ale za spraw modszej z
uczenia si nowych rzeczy, ale take do tworzenia (pisa, rzebi w drewnie), a nawet, co oprogramowania Andrew tak, eby nie wykazywa on ju tych niewtpliwie ludzkich zachowa, Gerald Martin postanowi zapobiec temu. By czowiekiem wiatym i otwartym na rzeczy niewiarygodne czy te pozornie dziwne. Zdecydowa, e Andrew musi pozosta taki, Pan Martin zaniepokoi si tym na pocztku i uda si do korporacji po wyjanienia, ale
jaki jest. Wizao si to jednak w pniejszym okresie z zaakceptowaniem konsekwencji tego posunicia. Andrew duo czyta, rozmawia z ludmi, przyjani si z modsz crk Martinw wbrew zewntrznej powoce w istocie jest czowiekiem. Pocigno to za sob mas
Amand i nieustannie si rozwija. W kocu przyszed czas, kiedy zda sobie spraw, e 73
E. Munch - Melancholia
80
W pseudonim Annais przebiera si literacko Anna AlochnoJanas, urodzona 8 kwietnia w Sosnowcu, absolwentka kulturoznawstwa, czterokrotna laureatka konkursw poetyckich (m.in. Laur Zawodziaski, Zagbiowski Pegaz), autorka wierszy, opowiada, esejw, felietonw, recenzji. Swoje teksty wydaje gwnie pod pseudonimem. Pseudonim Annais powsta z poczenia imion Anna i amerykaskiej pisarki Anais Nin. Przybranie pseudonimu pisarskiego byo przemylanym zabiegiem autokreacyjnym majcym na celu zaznaczenie indywidualnoci i twrcze podejcie do wasnej tosamoci. Jest to zarazem gest feministyczny: nazwanie samej siebie imieniem to akt wyboru w przeciwiestwie do nazwisk, ktre okrelaj kulturow przynaleno. Annais bya uczestniczk kursu pisarstwa dr K. Krzan, warsztatw twrczego pisania (M. Fox , J. Suchanek, I. Somak) i warsztatw literackich (F. Netz, M. Szczawiski, M. Melecki) oraz warsztatw krytyki literackiej (K. Uniowski, A. Ncka, W. Rusinek). Publikowaa m.in. w SosnArt, Art Anons, ProArte, www.strefaautora.pl . Na swoim koncie ma take esej Eros i Tanatos w fotografii. Midzy podaniem a mierci opublikowany w monografii pokonferencyjnej Fotografia. Spojrzenia literackie i filmowe (Katowice 2009). W latach 2004-2006 prowadzia wasny e-magazyn literacki Black & White SML i blog erotyczny. Oficjalnie debiutowaa e-bookiem poetyckim Arachnologia www.ebookowo.pl/ebooks/3/405/poezja/arachnologia/ z wasnymi ilustracjami i posowiem Leszka uliskiego; wczeniej wydawaa e-booki wasnym sumptem. Prywatnie jest przykadem na to, e w jednej i tej samej osobie mog tkwi zaskakujce opozycje i kontrasty. Mwi o sobie, e jest romantyczna i erotyczna zarazem. Wielbicielka kotw, czekolady i bkitnych sukienek, inspiracj yciow s dla niej Anas Nin i Stanis awa Przybyszewska, do jej ulubionych twrcw nale m.in.: F. Kafka, A. wirszczyska, H. Powiatowska, I. Filipiak, B. Schulz, S. Plath, K.K. Baczyski, J.C. Somoza, I. Calvino, J. Borges. Od wielu lat fanka Michaela Jacksona, fascynuje si La Roux, lubi soul i smooth jazz, z poezji piewanej preferuje Michaa Bajora i Ann German. Interesuje si feminizmem i pisarstwem kobiet, erotyk w literaturze i sztuce, androgynicznoci, psychoanaliz, filozofi (zwaszcza zagadnieniem samobjstwa i prokreacji), figur femme fatale w filmach noir i wideoklipami. Taczy amatorsko. Mieszka i pracuje w Sosnowcu. Zodiakalny Baran. Wicej informacji: na stronie autorskiej: www.annais.pl oraz na Facebooku: www.facebook.com/Annais.pisarka Kontakt z czytelnikami: annais@autograf.pl
O autorce
85

Annais: Samobójstwa Literackie

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Annais: Samobójstwa Literackie

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Annais Samobjstwa literackie

Annais Samobjstwa literackie

Annais Samobjstwa literackie

Copyright by Annais (Anna Alochno-Janas) Wszelkie prawa zastrzeone.

Wydawnictwo internetowe e-bookowo

Annais Samobjstwa literackie

osignitych form, ale w jego przecitnoci. Uznajc dwubiegunowo czowieka, ktry

III. Ciemna poowa ksiyca. Zo, melancholia, mier oswojona

S jeszcze wszake trzy wyznaczniki czowieczestwa, ktre nie zostay dotychczas

zasadza si na podobiestwie do delikatnoci listkw mimozy. Melancholia to czarna

Melancholia Jakuba de Ghyena, na ktrym twarz siedzcej na kuli i podpierajcej gow 10

Innym przykadem obrazu przedstawiajcego ten klasyczny wizerunek jest sztych

Albrecht Drer Melancholia

Annais Samobjstwa literackie

IV. Samobjstwo: jeli nie mona y z samym sob

z sob pogodzi pragnie, drczcych tsknot rwnoczenie do dobra i do za. Poniewa pd

Annais Samobjstwa literackie

Historia Henryka Jekylla i Edwarda Hyde'a, z ktrej pyn uniwersalne wnioski na

osobie Hyde'a to zo byo dominant, a a dobro tym, co zdominowane. Najdobitniej wiadczy

Annais Samobjstwa literackie

Samotno jest przedsionkiem mierci. Anne Louise Stal Holstein

jest to powie autobiograficzna, a historia nieokrzesanego, prostolinijnego i nieco

Martin Eden jako jedna z najwietniejszych powieci amerykaskich i najznakomitsza

Annais Samobjstwa literackie

wczenie ani za pno to sztuka najtrudniejsza ze wszystkich. Niewielu j potrafi.

Wierno sobie samemu to rzadka cnota. A odej w odpowiednim momencie ani za

Annais Samobjstwa literackie

do mierci i dotyczy gonej sprawy stracenia Rosenbergw, jednake bohaterka opowiada o

zakaona zoliwym rakiem.

Annais Samobjstwa literackie

I. Genialny kaleka w niewoli zmysw. Jan Grenouille

si wyobrani czytelnika oraz gbok introspekcj postaci, a wic wybitnie niefilmowych.

destrukcj i unicestwia obiekt swego uwielbienia? Czy jest bezrozumnym podaniem

Annais Samobjstwa literackie

II. Nie spa to znaczy nie umiera. Elias Alder

Annais Samobjstwa literackie

III. By czowiekiem i umrze. Andrew Martin

szanowanej rodziny Martinw. Pocztkowo nazywa si NDR-113, ale za spraw modszej z

Annais Samobjstwa literackie

Annais Samobjstwa literackie

You might also like