1

Ερώτημα 5
Α. (απο Ιουλιο 2007)

Έστω p1 και p2 προτασιακές μεταβλητές. Ποιες από τις παρακάτω δηλώσεις είναι
σωστές;
(Σωστό) Ο προτασιακός τύπος (p1 → p2) → (¬p2 → ¬p1) είναι ταυτολογία.
(Λάθος) Ο προτασιακός τύπος (p1 → p2) → (¬p1 ∧ ¬p2) είναι αντίφαση.
(Σωστό) p1 ∧ ¬p1 |= p2 ∧ ¬p2
(Λάθος) (p1 ∧ ¬p1) → p2 |= p2

Β. (Απο Ιουνιο 2007)

Ο τύπος p1  ( p1  p2 ) είναι:

1. (Σωστό) Ταυτολογία
2. (Λάθος) Ταυτολογικά ισοδύναμος με τον p2
3. (Σωστό) Ταυτολογικά ισοδύναμος με τον (p1  p1 )  p2
4. (Σωστό) Ταυτολογικά ισοδύναμος με τον p1  ( p2  p1 )

Γ. (Από Ιουλιο 2006)

Θεωρούμε το σύνολο προτασιακών τύπων T = { p1 ∨ ¬p2 , p1 ∧ p2 , p1 ∨ p3 }

Ποιες από τις παρακάτω ταυτολογικές συνεπαγωγές αληθεύουν και ποιες όχι;
(Σωστό) T |= ¬p1 → (p1 ∧ p2)
(Λάθος) T |= (p1 ∧ p2) → p3
(Λάθος) T |= (p2 ∨ p3) → (p1 ∧ p3)
(Σωστό) T |= (p1 ∨ p2) → (¬p1 → ¬p3)

Δ. (Από Ιουλιο 2006)

Δίδεται το αξιωματικό σχήμα ΑΣ3: (¬φ → ¬ψ) → ( (¬φ → ψ) → φ) . Ποιες από τις
παρακάτω προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;
5. (Σωστό) Ο τύπος (¬¬φ → ¬ψ) → ( (¬¬φ → ψ) → ¬φ) προκύπτει άμεσα από το ΑΣ3 με
συντακτική αντικατάσταση.
6. (Λάθος) Ο τύπος (φ → ¬ψ) → ( (φ → ψ) → ¬φ) προκύπτει άμεσα από το ΑΣ3 με
συντακτική αντικατάσταση.
7. (Λάθος) Ο τύπος (¬¬φ → ψ) → ( (¬¬φ → ¬ψ) → ¬φ) προκύπτει άμεσα από το ΑΣ3 με
συντακτική αντικατάσταση.
8. (Σωστό) Ο τύπος (¬φ → ¬¬ψ) → ( (¬φ → ¬ψ) → φ) προκύπτει άμεσα από το ΑΣ3 με
συντακτική αντικατάσταση.
 1

Ερώτημα 6
(από Ιουνιο 2004)
α) (i) Έστω  i , i  1,..., n ,  j , j  1,..., m και  τύποι του προτασιακού λογισμού. Δείξτε
ότι αν {ψ 1 ,...,ψ n , ϕ } |= χ 1 ∨ ... ∨ χ m και {ψ 1 ,...,ψ n } |= χ 1 ∨ ... ∨ χ m ∨ ϕ , τότε {ψ 1 ,...,ψ n } |
= χ 1 ∨ ... ∨ χ m

(ii) Δείξτε χρησιμοποιώντας προαιρετικά το (i) ότι αν { ,  } |-  και { } |- χ ∨ ϕ , τότε

{ } |-  .
β) Χωρίς να επικαλεστείτε ούτε το θεώρημα Πληρότητας αλλά ούτε και γνωστά
θεωρήματα (απαγωγή, αντιθετοαναστροφή, εις άτοπον απαγωγή κλπ) δείξτε ότι {¬ }
|- (¬ψ → ϕ ) → ψ .

Απάντηση

α).(i) Πρέπει να δείξουμε ότι αν (Υπ1) κάθε αποτίμηση που ικανοποιεί τα {ψ 1 ,...,ψ n , ϕ } ,
ικανοποιεί και το χ1 ∨ ...∨ χ m, και (Υπ2) κάθε αποτίμηση που ικανοποιεί τα
{ψ 1 ,...,ψ n } , ικανοποιεί και το χ1 ∨ ...∨ χ m ∨ ϕ , τότε κάθε αποτίμηση που ικανοποιεί τα
{ψ 1,...,ψ n}, ικανοποιεί και το χ1 ∨ ...∨ χ m.

Θεωρούμε λοιπόν μία οποιαδήποτε αποτίμηση που ικανοποιεί τα {ψ 1,...,ψ n}. Από την
(Υπ2), η συγκεκριμένη αποτίμηση πρέπει να ικανοποιεί και το χ1 ∨ ...∨ χ m ∨ ϕ . Αν η
αποτίμηση δεν ικανοποιεί το φ, πρέπει να ικανοποιεί το χ1 ∨ ...∨ χ m. Αν η αποτίμηση
ικανοποιεί το φ, τότε ικανοποιεί όλα τα στοιχεία του {ψ 1 ,...,ψ n , ϕ } . Συνεπώς, από την
(Υπ1), η συγκεκριμένη αποτίμηση ικανοποιεί και το χ1 ∨ ...∨ χ m.
α).(ii) Δεχόμαστε ότι ισχύει το {ψ, φ} |- χ και το {ψ} |- χ ∨ φ , και θα αποδείξουμε ότι
ισχύει και το {ψ} |- χ . Από το Θεώρημα Εγκυρότητας του Προτασιακού Λογισμού
(Θεώρημα 2.14, Δημητρακόπουλος), συνάγουμε ότι
– {ψ, φ} |= χ , γιατί ισχύει το {ψ, φ} |- χ , και
– {ψ} |= χ ∨ φ , γιατί ισχύει το {ψ} |- χ ∨ φ .
Από το (α) γνωρίζουμε ότι όταν ισχύουν τα {ψ, φ} |= χ και {ψ} |= χ ∨ φ, τότε ισχύει και
το {ψ} |= χ. Τέλος, από το Θεώρημα Πληρότητας του Προτασιακού Λογισμού
(Θεώρημα 2.12, Δημητρακόπουλος), συνάγουμε το ζητούμενο {ψ} |- χ , γιατί ισχύει το
{ψ} |= χ .
β) Θα δώσουμε μία τυπική απόδειξη του (¬ψ → ϕ ) → ψ από το {¬ϕ} στο αξιωματικό
σύστημα του Προτασιακού Λογισμού:
1. ¬ϕ → (¬ψ → ¬ϕ ) ΑΣ1, όπου φ αντικαθιστώ ¬φ, και όπου ψ
αντικαθιστώ ¬ψ.
2. ¬ϕ Υπόθεση.
 1

3. (¬ψ → ¬ϕ ) 1, 2, MP.
4. (¬ψ → ¬ϕ ) → ((¬ψ → ϕ ) → ψ ) ΑΣ3, όπου φ αντικαθιστώ ψ, και όπου ψ
αντικαθιστώ φ.
5. ((¬ψ → ϕ ) → ψ ) 3, 4, MP.

Ερώτημα 7
(από Ιουλιο 2006)
Για κάθε φυσικό αριθμό n ≥ 1, θεωρούμε το σύνολο προτασιακών τύπων
Tn = { φ0, φ0 → φ1, φ1 → φ2, …, φn–1 → φn }
όπου φ1, φ2, …, φn αυθαίρετα επιλεγμένοι προτασιακοί τύποι.
1) Δείξτε με τυπική απόδειξη ότι T1 |– φ1 και Τ2 |– φ2 .
2) Δείξτε με μαθηματική επαγωγή ότι Tn |– φn για κάθε n ≥ 1.

Απάντηση
α)
1) T1 |– φ1 σημαίνει { φ0, φ0 → φ1} |– φ1 και η απόδειξη είναι,
1. φ0 υπόθεση
2. φ0 → φ1 υπόθεση
3. φ1 1,2 MP

Τ2 |– φ2 σημαίνει {φ0, φ0 → φ1, φ1 → φ2} |– φ2 και η απόδειξη είναι

1. φ0 υπόθεση
2. φ0 → φ1 υπόθεση
3. φ1 → φ2 υπόθεση
3. φ1 1,2 MP
5. φ2 4,3 MP

2) Για n=1 έχουμε δείξει ότι η πρόταση ισχύει. Έστω ότι ισχύει για n, δηλαδή Tn |– φn.
Θα δείξουμε ότι ισχύει και για n+1, δηλαδή Tn+1 |– φn+1.
Είναι Tn+1 = Tn ∪ {φn → φn+1}. Από την υπόθεση οι προτασιακοί τύποι Tn παράγουν τον
τύπο φn, ο οποίος μαζί με τον φn → φn+1 και τον κανόνα MP παράγουν τον φn+1.

Ερώτημα 8
(Από Ιουλιο 2005)
α) Να αποδείξετε ότι |– ((φ → ψ) → ¬χ) → (χ → ¬(φ → ψ)). Μπορείτε να
χρησιμοποιήσετε τα γνωστά θεωρήματα για τον Προτασιακό Λογισμό (απαγωγή,
αντιθετοαναστροφή, εις άτοπον απαγωγή κλπ.) αλλά όχι τα θεωρήματα εγκυρότητας –
πληρότητας.
β) Να δείξετε ότι
{ p1 → p2 , p2 → p3 , …, p9 → p10 , p10 → p1 } |= (p1 ∧ p2 ∧ … ∧ p10 ) ∨ (¬ p1 ∧ ¬ p2 ∧ … ∧ ¬
p10 )

Απάντηση
 1

α) Εφαρμόζοντας το Θεώρημα Απαγωγής δύο φορές αρκεί να δείξουμε ότι

{(φ → ψ) → ¬χ, χ } |– ¬(φ → ψ).
Από το Θεώρημα Αντιθετοαναστροφής αρκεί να δείξουμε ότι
{(φ → ψ) → ¬χ, φ → ψ } |– ¬ χ
το οποίο είναι απλή εφαρμογή του MP:
1. φ→ψ (υπόθεση)
2. (φ → ψ) → ¬χ (υπόθεση)
3. ¬χ 1,2,MP
β) Πρέπει να δείξουμε ότι όποτε αληθεύουν οι πρώτοι τύποι αληθεύει και ο δεύτερος.
Έστω ότι αληθεύουν όλοι οι πρώτοι τύποι.
• Αν α(p1)=A, τότε από την p1 → p2 έχουμε ότι α(p2)=A, από την p2 → p3 έχουμε ότι
α(p3)=A και διαδοχικά παίρνουμε ότι η αποτίμηση όλων των προτασιακών
μεταβλητών είναι Α. Άρα η αποτίμηση του (p1 ∧ p2 ∧ … ∧ p10) είναι Α.
• Αν α(p1)=Ψ, τότε από την p10 → p1 έχουμε ότι α(p10)=Ψ, από την p9 → p10 έχουμε ότι
α(p9)=Ψ και διαδοχικά παίρνουμε ότι η αποτίμηση όλων των προτασιακών
μεταβλητών είναι Ψ. Άρα η αποτίμηση του (¬p1 ∧ ¬p2 ∧ … ∧ ¬p10 ) είναι Α.
Και στις δύο περιπτώσεις λοιπόν ο δεύτερος τύπος είναι αληθής.
Προσπαθήστε να απαντήσετε τις ακόλουθες ερωτήσεις και τα
υποερωτήματά τους βρίσκοντας για κάθε ένα αν είναι Σωστό (Σ) ή Λάθος
(Λ). Το ερώτημα θα σας ωφελήσει πολλαπλάσια αν υπολογίσετε την
απάντηση κάθε πρότασης πριν απαντήσετε αν είναι Σωστή ή Λάθος. Ο
χρόνος που θα πρέπει να αφιερώσετε συνολικά στην κάθε ερώτηση δεν θα
πρέπει να υπερβαίνει τα 7 λεπτά.

Α. (Θέμα Ιουλίου 2007) Θεωρούμε μία πρωτοβάθμια γλώσσα με ένα διμελές

κατηγορηματικό σύμβολο P που ερμηνεύεται στο σύνολο των φυσικών αριθμών ΙΝ με
το P(x, y) να δηλώνει ότι x ≤ y. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αληθεύουν σε αυτή
την ερμηνεία και ποιες όχι;
(Σ/Λ) ∃y ∀x P(x, y)
(Σ/Λ) ∃x ∀y P(x, y)
(Σ/Λ) ∀x ∀y (¬P(x, y) ∨ ¬P(y, x))
(Σ/Λ) ∀x ∃y (x ≠ y ∧ P(x, y))

1. (Λάθος) ∃y ∀x P(x, y)
2. (Σωστό) ∃x ∀y P(x, y)
3. (Λάθος) ∀x ∀y (¬P(x, y) ∨ ¬P(y, x))
4. (Σωστό) ∀x ∃y (x ≠ y ∧ P(x, y))
 1

Β. (Θέμα Ιουνίου 2007) Έστω S n  {1,2,K , n} το σύνολο των φυσικών από το 1 έως το n
και P( Sn ) το σύνολο των υποσυνόλων του S n . Έστω Q κατηγορηματικό σύμβολο που
ερμηνεύουμε στο P( Sn ) ως εξής: Q ( x, y ) αν και μόνο αν x  y .
1. (Σ/Λ) Ο τύπος xyQ ( y , x ) αληθεύει στη παραπάνω δομή
2. (Σ/Λ) Ο τύπος xy ( x  y  Q ( y , x )) αληθεύει στη παραπάνω δομή
3. (Σ/Λ) Ο τύπος f ( x )  yQ ( x, y ) αληθεύει για 2 n στοιχεία x του P( Sn )
4. (Σ/Λ) Ο τύπος xy (Q ( x, y )  Q ( y, x )  x  y ) αληθεύει στη παραπάνω δομή
9. (Σωστό) Ο τύπος xyQ ( y , x ) αληθεύει στη παραπάνω δομή
10. (Λάθος) Ο τύπος xy ( x  y  Q ( y , x )) αληθεύει στη παραπάνω δομή
11. (Σωστό) Ο τύπος f ( x )  yQ ( x, y ) αληθεύει για 2 n στοιχεία x του P( Sn )
12. (Λάθος) Ο τύπος xy (Q ( x, y )  Q ( y , x )  x  y ) αληθεύει στη παραπάνω δομή

Γ. (Θέμα Ιουλίου 2006) Θεωρούμε μια πρωτοβάθμια γλώσσα με ένα διμελές

κατηγορηματικό σύμβολο P. Ερμηνεύουμε τη γλώσσα αυτή στο κατευθυνόμενο
γράφημα του σχήματος ώστε οι μεταβλητές να ερμηνεύονται ως κορυφές του
γραφήματος και το σύμβολο P με τη σχέση που αποτελείται από όλα τα ζευγάρια
κορυφών (a,b) για τα οποία υπάρχει ακμή από την a στη b. Ποιες από τις παρακάτω
προτάσεις αληθεύουν σε αυτή την ερμηνεία;

1. (Σ/Λ) ∃x∀y ¬P(x, y)

2. (Σ/Λ) ∀x∀y ¬P(x, y)
3. (Σ/Λ) ∃x∀y P(x, y)
4. (Σ/Λ) ∀x∀y ∃z(P(z, x) ∧ P(z, y))

1. (Σωστό) ∃x∀y ¬P(x, y)

2. (Λάθος) ∀x∀y ¬P(x, y)
3. (Σωστό) ∃x∀y P(x, y)
4. (Σωστό) ∀x∀y ∃z(P(z, x) ∧ P(z, y))

Δ. (Θέμα Ιουνίου 2006) (ελαφρώς τροποποιημένο) Οι παρακάτω δομές ικανοποιούν την

πρόταση ∃x∀y P(x, y).

1. (Σ/Λ) Το σύνολο των φυσικών Ν με P( x, y ) να σημαίνει τη συνήθη διάταξη x  y

2. (Σ/Λ) Το σύνολο των φυσικών Ν με P( x, y ) να σημαίνει «το y διαιρείται από το x ».
3. (Σ/Λ) Το σύνολο των πραγμ/κών R με P( x, y ) να σημαίνει τη συνήθη διάταξη x  y
4. (Σ/Λ) Το σύνολο των κορυφών {0,1,2,3,4,5,6} του παρακάτω γραφήματος με
P( x, y ) να σημαίνει ότι οι κορυφές x και y συνδέονται με ακμή.
 1

1 2

0
6 3

6 4

1. (Σωστό) Το σύνολο των φυσικών Ν με P( x, y ) να σημαίνει τη συνήθη διάταξη

x y
2. (Σωστό) Το σύνολο των φυσικών Ν με P( x, y ) να σημαίνει «το y διαιρείται από
το x ».
3. (Λάθος) Το σύνολο των πραγμ/κών R με P( x, y ) να σημαίνει τη συνήθη διάταξη
x y
4. (Λάθος) Το σύνολο των κορυφών {0,1,2,3,4,5,6} του παρακάτω γραφήματος
με P( x, y ) να σημαίνει ότι οι κορυφές x και y συνδέονται με ακμή.

Ερώτημα 1.
(Θέμα Ιουνίου 2006)
Δίνεται η πρόταση
  xy1 ( x , y )  xy 2 ( x , y ) ,
όπου 1 ( x , y )  P ( x , y )  z ( P ( x , z )  z  y ) και  2 ( x , y )  P ( y , x )  z ( P ( z , x )  z  y ) .
Ερμηνεύουμε την πρόταση σε κατευθυνόμενα γραφήματα
α) Εξετάστε σε ποια από τα παρακάτω γραφήματα αληθεύει η πρόταση  .

(ii) (iii)
(i)

β) Δώστε μια δομή που επαληθεύει την φ με τουλάχιστον 5 κορυφές. Εξηγήστε (με λόγια, στη φυσική
γλώσσα) ποιες δομές επαληθεύουν την φ.
γ) Στη συνέχεια βρείτε μία κανονική ποσοδεικτική μορφή της πρότασης φ.

(Υπόδειξη: ο τύπος P ( x , y )  z ( P ( x, z )  z  y ) είναι ταυτολογικά ισοδύναμος με τον

z ( P ( x , y )  ( P ( x , z )  z  y ))

Απάντηση:

α) Επαληθεύεται στα (i) και (ii) και δεν επαληθεύεται στο (iii).
β) Μία τέτοια δομή είναι ένας κατευθυνόμενος κύκλος με 5 ή περισσότερες κορυφές.
Το πρώτο τμήμα της  λέει «κάθε κορυφή του γραφήματος έχει έξω βαθμό ακριβώς 1». Το δεύτερο
τμήμα λέει «κάθε κορυφή του γραφήματος έχει έσω βαθμό ακριβώς 1». Συνεπώς η σύζευξη λέει ότι κάθε
κορυφή ενός γραφήματος που επαληθεύει την  έχει έσω και έξω βαθμό ακριβώς 1, άρα ένα τέτοιο
γράφημα είναι ένα σύνολο από κατευθυνόμενους κύκλους.
γ) Εφαρμόζοντας την δοθείσα υπόδειξη ο τύπος  γίνεται αμέσως:
  xyzf1 ( x , y , z )  xyzf 2 ( x, y , z ) όπου f1 ( x , y , z )  P ( x , y )  ( P ( x , z )  z  y ) και βέβαια
 1

f 2 ( x , y , z )  P ( y , x )  ( P ( z , x )  z  y ) . Οι f1 ( x , y , z ) και f 2 ( x , y , z ) δεν έχουν ποσοδείκτες άρα δεν

έχουμε κάτι παραπάνω να κάνουμε σε αυτές. Έχουμε λοιπόν:
  xyzf1 ( x , y , z )  xyzf 2 ( x , y , z )  (μετακίνηση του ποσοδείκτη του x )
x  yzf1 ( x , y , z )yzf 2 ( x , y , z )   (αλφαβητική παραλλαγή στη δεύτερη εμφάνιση του y )
x  yzf1 ( x , y , z )uzf 2 ( x ,u , z )   (μετακίνηση του ποσοδείκτη του y )
x  y zf1 ( x , y , z )uzf 2 ( x ,u , z )   (μετακίνηση του ποσοδείκτη του u )
x  yu zf1 ( x , y , z )zf 2 ( x ,u , z )   (μετακίνηση του ποσοδείκτη του z )
xyuz  f1 ( x , y , z ) f 2 ( x ,u , z ) 
Παρατήρηση: Είναι ενδιαφέρον να δούμε την τελευταία πρόταση όταν οι f1 ( x , y , z ) και
f 2 ( x, u , z ) αντικατασταθούν με τις ίσες εκφράσεις τους. Η σημασία της είναι ότι «για κάθε
κορυφή x υπάρχουν δύο κορυφές y και u τέτοιες που υπάρχει ακμή από την u στη x και από
την x στη y και οποιαδήποτε κορυφή με ακμή προς ή από τη x ταυτίζεται με τις κορυφές u ή y
αντίστοιχα». Η πρόταση αυτή βέβαια περιγράφει ένα σύνολο κατευθυνόμενων κύκλων.

Ερώτημα 2.
(Θέμα Ιουνίου 2004)
α) Θεωρούμε την δήλωση: για κάθε φυσικό αριθμό n υπάρχει ένας άλλος (o
m) που είναι ο μοναδικός μέγιστος μεταξύ εκείνων που το διπλάσιό τους
δεν ξεπερνά τον αρχικό. Ποιες είναι οι τιμές του m όταν n = 10, n = 21;
Γράψτε στη γλώσσα της Θεωρίας Αριθμών μια πρόταση που να εκφράζει
την παραπάνω δήλωση.
β) Δείξτε ότι δεν είναι λογικά έγκυρος ο τύπος xy  yx ,
περιγράφοντας μια ερμηνεία της γλώσσας της Θεωρίας Αριθμών που να
μην τον ικανοποιεί.
Απάντηση:
α) Όταν n = 10, η τιμή του m είναι 5. Όταν n = 21, η τιμή του m είναι 10.
Για την πρόταση της Θεωρίας Αριθμών, χρειάζομαι το διμελές κατηγορηματικό σύμβολο < που
επαληθεύεται από ένα ζευγάρι φυσικών αριθμών x, y αν και μόνο αν ο x είναι μικρότερος του y. Επειδή η
ϑα όπως ορίζεται στο βιβλίο του Κ. Δημητρακόπουλου δεν έχει αυτό το διμελές
γλώσσα Γ1
κατηγορηματικό σύμβολο, το ορίζω ως εξής:
x < y ≡ ∃z(¬(z ≈ 0) ∧ ( y ≈ x ⊕ z))
Η ζητούμενη έκφραση είναι:
∀n∃m(¬(n < 0''⊗m) ∧ ∀k(¬(n < 0''⊗k) → ¬(m< k)))
β) Θεωρώ την ερμηνεία της γλώσσας της Θεωρίας Αριθμών που αντιστοιχεί στους φυσικούς αριθμούς,
όπως αυτή ορίζεται στο βιβλίο του Κ. Δημητρακόπουλου, Παράδειγμα 3.4.iii. Αρκεί να βρω έναν
συγκεκριμένο τύπο φ για τον οποίο η πρόταση xy  yx δεν ικανοποιείται στη συγκεκριμένη
ερμηνεία.
Έστω φ(x, y) ≡ x < y , όπου το διμελές κατηγορηματικό σύμβολο < ορίζεται όπως στο (α). Για κάθε
φυσικό αριθμό x, ο τύπος φ(x, y) επαληθεύεται αν θέσω όπου y τον επόμενο του x. Από την άλλη, δεν
μπορεί να υπάρξει φυσικός αριθμός y που να είναι μεγαλύτερος από κάθε φυσικό αριθμό. Συνεπώς, το
∀x∃yϕ είναι λογικά έγκυρο ενώ το ∃y∀xϕ είναι ψευδές.
 1

Ερώτημα 3.
(Θέμα Ιουλίου 2004)
α) Δείξτε με δύο διαφορετικούς τρόπους ότι (φ ψ) ( ψ φ ψ) είναι ταυτολογία
(φ,ψ τύποι της προτασιακής λογικής).
β) (i) Εξετάστε αν x(φ ψ) |= xφ x ψ, και εξετάστε αν είναι λογικά έγκυρος ο τύπος x(φ ψ) xφ xψ.
(ii) Εξετάστε αν xφ xψ |= x(φ ψ), και εξετάστε αν είναι τυπικό θεώρημα ο τύπος xφ xψ x(φ ψ).

Απάντηση:
α) Αν φ ψ είναι ψευδής, τότε η συνεπαγωγή (φ ψ) ( ψ φ ψ) είναι αληθής.
Αν τώρα φ ψ είναι αληθής, τότε το συμπέρασμα ψ φ ψ της συνεπαγωγής
είναι αληθές, κατά συνέπεια και η συνεπαγωγή (φ ψ) ( ψ φ ψ) είναι
αληθής. Επομένως ο τύπος είναι ταυτολογία.

Διαφορετικά, με βάση το θεώρημα εγκυρότητας αρκεί να δείξουμε:

|-ΠΛ(φ ψ) ( ψ φ ψ)

Αυτό όμως προκύπτει από το ΑΣ1 αν θέσουμε όπου φ το (φ ψ) και όπου ψ το ψ.

β) i. Αρκεί να ελέγξουμε ότι για κάθε δομή Α και αποτίμηση u,

αν Α|=x(φ ψ)[u] τότε Α|=xφ xψ [u]
Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι Α τυχούσα δομή και u τυχούσα αποτίμηση.
Τότε σύμφωνα με τον ορισμό Tarski (3.7.9),
υπάρχει αЄ|Α| τέτοιο ώστε Α|=(φ ψ)[u(x|α)].
Σύμφωνα με τον ορισμό (3.7.4)
υπάρχει αЄ|Α| τέτοιο ώστε Α|=φ[u(x|α)] και Α|=ψ[u(x|α)]
Άρα υπάρχει αЄ|Α| τέτοιο ώστε Α|=φ[u(x|α)] και υπάρχει αЄ|Α| τέτοιο ώστε Α|=ψ[u(x|α)]
Επομένως Α|=xφ[u] και Α|=xψ[u]
Με βάση το 3.7.4 Α|=xφ xψ [u]
Σύμφωνα με την άσκηση αυτοαξιολόγησης 3.5α |=x(φ ψ) xφ xψ
Επομένως ο παραπάνω τύπος είναι λογικά έγκυρος.
Διαφορετικά αφού έχουμε δείξει
x(φ ψ) |= xφ xψ
με επίκληση του θεωρήματος πληρότητας:
x(φ ψ) |- xφ xψ
με εφαρμογή του θεωρήματος απαγωγής:
|- x(φ ψ) xφ xψ
και τέλος με εφαρμογή του θεωρήματος εγκυρότητας:
|=x(φ ψ) xφ xψ
ii. Με αντιπαράδειγμα θα δείξουμε ότι xφ xψ δεν συνεπάγεται λογικά το x(φ ψ). Αν θεωρήσουμε το
σύμπαν των φυσικών αριθμών και ο τύπος φ αντιστοιχεί στην ιδιότητα «ο x είναι άρτιος», ενώ ο τύπος ψ
στην ιδιότητα «ο x είναι περιττός», τότε υπάρχει φυσικός αριθμός που είναι άρτιος και φυσικός αριθμός
που είναι περιττός, αλλά δεν υπάρχει φυσικός αριθμός που είναι ταυτόχρονα και άρτιος και περιττός. Με
βάση την άσκηση αυτοαξιολόγησης 3.5α προκύπτει ότι ο τύπος xφ xψ x(φ ψ) δεν είναι λογικά
έγκυρος. Με επίκληση του θεωρήματος εγκυρότητας προκύπτει ότι ο τύπος δεν είναι τυπικό θεώρημα.

Ερώτημα 4.
 1

(Θέμα Ιουλίου 2005)

α) Να διατυπώσετε στη γλώσσα της Θεωρίας Αριθμών μια πρόταση που
εκφράζει τη δήλωση: «κάθε άρτιος φυσικός αριθμός διαφορετικός από το 0
γράφεται σαν άθροισμα δύο περιττών».
β) Δίνεται η πρόταση φ = ∀ x (P(x) → ∃ y P(y)). Να βρεθεί πρόταση
λογικά ισοδύναμη με την άρνηση της φ έτσι ώστε το σύμβολο της άρνησης
( ¬ ) να εφαρμόζεται μόνο στο κατηγορηματικό σύμβολο P.

Απάντηση:
α) Ας ονομάσουμε Α(x) τον τύπο «o x είναι άρτιος», δηλαδή Α(x) ≡ ∃y(x ≈ ( y + y))
και Π(x) τον τύπο «o x είναι περιττός», δηλαδή Π(x) ≡ ∃y(x ≈ ( y + y) + 0')
Τότε η ζητούμενη πρόταση είναι
∀x ( A(x) ∧ (x ≈/ 0) → ∃y∃z(Π ( y) ∧ Π(z) ∧ x ≈ y + z))
β) ¬ φ = ¬∀ x (P(x) → ∃ y P(y)) ≡ ∃ x¬ (P(x) → ∃ y P(y))
[άρνηση ποσοδείκτη]
≡ ∃ x(P(x) ∧ ¬∃ y P(y))
[άρνηση συνεπαγωγής]
≡ ∃x(P(x) ∧ ∀y ¬P(y))
[άρνηση ποσοδείκτη]

Προσπαθήστε να απαντήσετε τις ακόλουθες ερωτήσεις και τα

υποερωτήματά τους βρίσκοντας για κάθε ένα αν είναι Σωστό (Σ) ή Λάθος
(Λ). Το ερώτημα θα σας ωφελήσει πολλαπλάσια αν αιτιολογήσετε
λεπτομερώς την απάντηση κάθε πρότασης πριν απαντήσετε αν είναι Σωστή
ή Λάθος. Ο χρόνος που θα πρέπει να αφιερώσετε συνολικά στην κάθε
ερώτηση δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 7 λεπτά.

A. (Θέμα Ιουλίου 2007, ελάχιστα τροποποιημένο). Ποιες από τις παρακάτω

προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;
1. Κάθε γράφημα με n κορυφές και n – 1 ακμές είναι συνδεόμενο.
Σε κάθε συνδεόμενο γράφημα με τουλάχιστον 3 κορυφές, οι κορυφές
βαθμού 1 αποτελούν σύνολο ανεξαρτησίας.
Υπάρχει απλό διμερές (διχοτομίσιμο) γράφημα με n ≥ 3 κορυφές και
n (n – 1) / 2 ακμές.
Το συμπληρωματικό κάθε γραφήματος είναι συνδεόμενο.

Β. (Θέμα Ιουλίου 2007, ελάχιστα τροποποιημένο). Έστω G απλό μη

κατευθυνόμενο γράφημα του οποίου όλες οι κορυφές έχουν άρτιο βαθμό.
Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;
Το G μπορεί να είναι διμερές (διχοτομίσιμο).
Το G μπορεί να μην είναι συνδεόμενο.
Το G δεν μπορεί να έχει περιττό αριθμό κορυφών.
 1

Το G μπορεί να περιέχει ακμή που δεν ανήκει σε κύκλο.

Γ. (Θέμα Ιουνίου 2007, σημαντικά τροποποιημένο). Ποιες από τις

παρακάτω προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;
Υπάρχει γράφημα 10 κορυφών, εκ των οποίων 5 έχουν βαθμό 3 και 5 έχουν
βαθμό 4.
Το Κn,n έχει κύκλο Euler για κάθε n ≥ 2.
Για να προκύψει μη συνδεόμενο γράφημα από το Kn (n ≥ 5) πρέπει να
αφαιρεθούν τουλάχιστον οι μισές ακμές του.
Υπάρχει μη συνδεόμενο γράφημα με 10 κορυφές και 36 ακμές.

Δ. (Θέμα Ιουνίου 2006, σημαντικά τροποποιημένο). Τα παρακάτω

γραφήματα είναι δυνατό να κατασκευαστούν:
Γράφημα με 6 κορυφές και 7 ακμές που έχει κύκλο Euler.
Γράφημα 6 κορυφών, εκ των οποίων 3 έχουν βαθμό 3 και 3 έχουν βαθμό 4.
Γράφημα 7 κορυφών, εκ των οποίων 1 έχει βαθμό 1, 3 έχουν βαθμό 3, 1
έχει βαθμό 4, και 2 έχουν βαθμό 6.
Συνδεόμενο διμερές (διχοτομίσιμο) γράφημα που το συμπληρωματικό του
γράφημα είναι επίσης συνδεόμενο.
Απάντηση:

A. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;

2. Κάθε γράφημα με n κορυφές και n – 1 ακμές είναι συνδεόμενο.

ΛΑΘOΣ. Αντιπαράδειγμα:

Σε κάθε συνδεόμενο γράφημα με τουλάχιστον 3 κορυφές, οι κορυφές

βαθμού 1 αποτελούν σύνολο ανεξαρτησίας.
ΣΩΣΤΟ. Εάν δύο κορυφές βαθμού ένα ενώνονται μεταξύ τους
τότε η ακμή που τις ενώνει είναι η μοναδική προσπίπτουσα σε
αυτές τις κορυφές και λόγω συνεκτικότητας το γράφημα δεν έχει
καμία άλλη ακμή και καμία άλλη κορυφή. Άρα το γράφημα δεν
έχει τουλάχιστον 3 κορυφές.
Υπάρχει απλό διμερές (διχοτομίσιμο) γράφημα με n ≥ 3 κορυφές και n (n –
1) / 2 ακμές.
ΛΑΘΟΣ. Ένα τέτοιο γράφημα θα είναι αναγκαστικά το πλήρες
σε n κορυφές το οποίο (για κάθε n ≥ 3) έχει περιττούς κύκλους
άρα δεν είναι διμερές.
Το συμπληρωματικό κάθε γραφήματος είναι συνδεόμενο.
 1

ΛΑΘΟΣ. Αντιπαράδειγμα: Το συμπληρωματικό του Kn

αποτελείται από n απομονωμένες κορυφές.

Β. Έστω G απλό μη κατευθυνόμενο γράφημα του οποίου όλες οι κορυφές

έχουν άρτιο βαθμό. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αληθεύουν και
ποιες όχι;
Το G μπορεί να είναι διμερές (διχοτομίσιμο).
ΣΩΣΤΟ. Όντως από τις παραπάνω ιδιότητες δεν αποκλείεται
να είναι διμερές. Για παράδειγμα το K2,2 είναι απλό, κανονικό
αρτίου βαθμού και διμερές.
Το G μπορεί να μην είναι συνδεόμενο.
ΣΩΣΤΟ. Όντως μπορεί να ικανοποιεί τις παραπάνω ιδιότητες
και ταυτόχρονα να μην είναι συνεκτικό. Για παράδειγμα θεωρήστε
2 αντίτυπα του K2,2 και σχηματίστε την διακεκριμένη ένωσή τους.
Το G δεν μπορεί να έχει περιττό αριθμό κορυφών.
ΛΑΘΟΣ. Αντιπαράδειγμα: Το K3.
Το G μπορεί να περιέχει ακμή που δεν ανήκει σε κύκλο.
ΛΑΘΟΣ Έστω τυχαία ακμή σ. Θεωρούμε την συνεκτική
συνιστώσα G που την περιέχει. Τότε το γράφημα G είναι
συνεκτικό και κάθε κορυφή έχει άρτιο βαθμό. Έπεται ότι το G
έχει κύκλο Euler, συνεπώς, πάντα υπάρχει κύκλος του G που
περιέχει την σ.

Γ. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;

Υπάρχει γράφημα 10 κορυφών, εκ των οποίων 5 έχουν βαθμό 3 και 5 έχουν
βαθμό 4.
ΛΑΘΟΣ. Δεν υπάρχει τέτοιο γράφημα διότι το πλήθος των
κορυφών με περιττό βαθμό είναι πάντα άρτιο.
Το Κn,n έχει κύκλο Euler για κάθε n ≥ 2.
ΛΑΘΟΣ. Αν n περιττός τότε το Κn,n δεν έχει κύκλο Euler.
Για να προκύψει μη συνδεόμενο γράφημα από το Kn (n ≥ 5) πρέπει να
αφαιρεθούν τουλάχιστον οι μισές ακμές του.
ΛΑΘΟΣ. Επιλέγοντας μία κορυφή του Kn και αφαιρώντας όλες
τις ακμές που προσπίπτουν σε αυτήν, προκύπτει το Kn-1 και μια
απομονωμένη κορυφή, άρα μη συνεκτικό γράφημα. Οι ακμές που
αφαιρούμε είναι n-1 αριθμός που είναι μικρότερος (για n ≥ 5) από
τις μισές ακμές του Kn που είναι [n(n-1)/2]+1.
Υπάρχει μη συνδεόμενο γράφημα με 10 κορυφές και 36 ακμές.
 1

ΣΩΣΤΟ. Το K9 έχει 36 ακμές. Θεωρώντας την ένωση του K9 μαζί

με μία απομονωμένη κορυφή σχηματίζουμε γράφημα με 10
κορυφές και 36 ακμές. Ισοδύναμα, θεωρούμε το K10, επιλέγουμε
μια κορυφή και αφαιρούμε όλες τις (9 το πλήθος) προσπίπτουσες
σε αυτήν ακμές.

Δ. Τα παρακάτω γραφήματα είναι δυνατό να κατασκευαστούν:

Γράφημα με 6 κορυφές και 7 ακμές που έχει κύκλο Euler.
ΣΩΣΤΟ. Θεωρούμε τον 3-κύκλο C3 και τον 4-κύκλο C4 και
σχηματίζουμε την ένωσή τους ταυτοποιώντας μία κορυφή του C3
με μία κορυφή του C4.
Γράφημα 6 κορυφών, εκ των οποίων 3 έχουν βαθμό 3 και 3 έχουν βαθμό 4.
ΛΑΘΟΣ. Δεν μπορεί να κατασκευασθεί τέτοιο γράφημα διότι
το πλήθος των κορυφών με περιττό βαθμό είναι πάντα άρτιο.
Γράφημα 7 κορυφών, εκ των οποίων 1 έχει βαθμό 1, 3 έχουν βαθμό 3, 1
έχει βαθμό 4, και 2 έχουν βαθμό 6.
ΛΑΘΟΣ. Δεν μπορεί να κατασκευασθεί τέτοιο γράφημα διότι
αν δύο κορυφές έχουν βαθμό 6 τότε όλες οι υπόλοιπες έχουν
βαθμό τουλάχιστον 2 ενώ ζητείται μια κορυφή να έχει βαθμό 1.
Συνδεόμενο διμερές (διχοτομίσιμο) γράφημα που το συμπληρωματικό του
γράφημα είναι επίσης συνδεόμενο.
ΣΩΣΤΟ. Τα σύνολα ανεξαρτησίας οιουδήποτε διμερούς
γραφήματος θα δώσουν στο συμπληρωματικό γράφημα 2 πλήρη
υπο-γραφήματα. Αν το αρχικό (διμερές) γράφημα δεν είναι πλήρες
τότε τα 2 υπο-γραφήματα θα ενώνονται με κάποια ακμή.

Συγκεκριμένο παράδειγμα: G= G
=
 1

Ερώτημα 5.
(Θέμα Ιουλίου 2007).
1. Να δείξετε ότι κάθε διμερές (διχοτομίσιμο) γράφημα με n κορυφές
περιέχει σύνολο ανεξαρτησίας με τουλάχιστον n / 2 κορυφές.
2. Έστω G απλό μη κατευθυνόμενο γράφημα με n κορυφές οι οποίες
μπορούν να χρωματιστούν με k χρώματα ώστε καμία ακμή να μην
έχει άκρα του ίδιου χρώματος. Να δείξετε ότι το G περιέχει σύνολο
ανεξαρτησίας με τουλάχιστον n / k κορυφές.
Απάντηση:
1. Έστω G διχοτομίσιμο γράφημα με n κορυφές. Αυτό σημαίνει ότι οι
κορυφές του G χωρίζονται σε 2 σύνολα ανεξαρτησίας τα οποία
συμβολίζουμε με V1 ,V2 . Αν n1 , n2 είναι ο αριθμός κορυφών των V1 ,V2
αντίστοιχα, τότε ισχύει n1  n2  n . Αν και τα δύο σύνολα V1 ,V2 έχουν
n n
λιγότερες από n/2 κορυφές τότε n  n1  n2    n , άτοπο. Άρα
2 2
τουλάχιστον ένα από τα 2 σύνολα ανεξαρτησίας έχει τουλάχιστον n/2
κορυφές.
2. Έστω G διχοτομίσιμο γράφημα με n κορυφές το οποίο επιδέχεται
χρωματισμό με k χρώματα. Οι κορυφές του ίδιου χρώματος αποτελούν
ένα σύνολο ανεξαρτησίας συνεπώς οι κορυφές του G χωρίζονται σε k το
πλήθος σύνολα ανεξαρτησίας τα οποία συμβολίζουμε με V1 , V2 ,..., Vk . Αν
ni είναι ο αριθμός κορυφών του Vi για i  1, 2,..., k τότε ισχύει
n1  n2  ...  nk  n . Αν κάθε ένα από τα σύνολα ανεξαρτησίας έχει
λιγότερες από n/k κορυφές τότε
n n n
n  n1  n2  ...  nk    ...   n
k k k ,
kέ 

άτοπο. Άρα κάποιο από τα V1 , V2 ,..., Vk έχει τουλάχιστον n/k κορυφές.

Ερώτημα 6.
(Θέμα Ιουλίου 2006). Έστω απλό μη κατευθυνόμενο γράφημα G(V, E).
Συμβολίζουμε με χ(G) τον χρωματικό αριθμό του G, και συμβολίζουμε
με Gu το γράφημα που απομένει αν αφαιρέσουμε από το G την κορυφή u
και όλες τις ακμές που προσπίπτουν σε αυτή.
α) Να κατασκευάσετε γράφημα G(V, E) τέτοιο ώστε για κάθε κορυφή
u ∈ V, χ(Gu) < χ(G).
β) Να δείξετε ότι κάθε μη συνεκτικό (μη συνδεόμενο) γράφημα G έχει
κορυφή u τέτοια ώστε χ(Gu) = χ(G).
γ) Να δείξετε ότι αν για κάθε κορυφή u ∈ V ενός γραφήματος G(V, E),
χ(Gu) < χ(G), τότε το γράφημα G είναι συνεκτικό (συνδεόμενο).
 1

Απάντηση:
α) Ένα τέτοιο γράφημα είναι το πλήρες γράφημα Κ3 σε 3 κορυφές. Για
κάθε κορυφή u το γράφημα Gu αποτελείται από δύο κορυφές και την
ακμή που τις συνδέει. Προφανώς ο χρωματικός αριθμός του G= Κ3 είναι
3, ενώ για κάθε u ο χρωματικός αριθμός του Gu=K2 είναι 2 και η σχέση
χ(Gu) < χ(G) ισχύει.
β) Αν ο χρωματικός αριθμός του G είναι n τότε υπάρχει συνεκτική
συνιστώσα G0 με χ(G0) = n. Θεωρώντας λοιπόν ως u μια κορυφή που δεν
ανήκει στην συνεκτική συνιστώσα G0, η αφαίρεσή της (μαζί με τις
προσπίπτουσες ακμές) δεν θα επηρεάσει το χρωματικό αριθμό της G0.
Επιπλέον η G0 θα περιέχεται στο Gu άρα θα ισχύει
χ(Gu) ≥ χ(G0)= n = χ(G)
και τελικά χ(Gu) = χ(G).
γ) Έστω ότι για κάθε κορυφή u ενός γραφήματος G(V, E), χ(Gu) < χ(G).
Τότε το γράφημα G είναι συνδεόμενο διότι αν δεν ήταν, σύμφωνα με το
β) θα υπήρχε κορυφή u τέτοια ώστε χ(Gu) = χ(G), άτοπο.

Ερώτημα 7.
(Θέμα Ιουνίου 2004). Ένα τριμερές γράφημα είναι ένα γράφημα του
οποίου οι κόμβοι διαμερίζονται σε τρία σύνολα ανεξαρτησίας. Το Κm, n, k
είναι το πλήρες τριμερές γράφημα στο οποίο τα τρία σύνολα
ανεξαρτησίας, έστω Α, Β και Γ, έχουν αντίστοιχα m, n και k κορυφές, και
στο οποίο κάθε κορυφή σε κάθε σύνολο από τα Α, Β και Γ είναι
συνδεδεμένη με όλες τις κορυφές στα άλλα δύο σύνολα.
α) Δείξτε ότι το Κ2, 4, 6 έχει κύκλο Hamilton.
β) Δείξτε ότι το Κn, 2n, 3n έχει κύκλο Hamilton για κάθε θετικό ακέραιο n.

Απάντηση:
α) Το παρακάτω σχήμα δείχνει έναν κύκλο Hamilton (κάθε χρώμα είναι
και ένα σύνολο ανεξαρτησίας) στο Κ2,4,6.

Αν u1 , u2 είναι οι κόκκινες κορυφές, v1 , v2 , v3 , v4 οι πράσινες και

w1 , w2 , w3 , w4 , w5 , w6 οι μαύρες, ο παραπάνω κύκλος Hamilton δίνεται από
την εξής ακολουθία κορυφών:
   u1 , w1 , u2 , w2 , v1 , w3 , v2 , w4 , v3 , w5 , v4 , w6 , u1  .
 1

β) Έστω {u1 , u2 ,K , un } , {v1 , v2 ,K , v2 n } και {w1 , w2 ,K , w3n } τα τρία σύνολα

ανεξαρτησίας του Κn,2n,3n. Γενικεύοντας το προηγούμενο ερώτημα και με
βάση τον ορισμό 4.10 του τόμου Α το
   u1 , w1 , u2 , w2 ,K , un , wn , v1 , wn 1 , v2 , wn  2 ,K , v2 n 1 , w3n 1 , v2 n , w3n , u1 
είναι μονοπάτι αφού κάθε κορυφή ακολουθείται από μια κορυφή που
ανήκει σε διαφορετικό σύνολο ανεξαρτησίας άρα (εξ’ ορισμού του
τριμερούς γραφήματος) όλες οι παραπάνω ακμές υπάρχουν. Προφανώς
το σ είναι κύκλος και επειδή περιέχει όλες τις ακμές του Κn,2n,3n είναι
κύκλος Hamilton.
1. Δείτε τον ορισμό του k-κανονικού γραφήματος στον Τόμο Β΄, σελ.
69.
α) Αποδείξτε ότι δεν υπάρχει απλό 5-κανονικό γράφημα με 2m+1
κορυφές, για κάθε m≥3.
β) Θεωρήστε ένα απλό 5-κανονικό γράφημα με τριάντα (30) ακμές. Αν
το γράφημα αυτό είναι συνδεδεμένο και επίπεδο, ποιος ο αριθμός
των όψεών του;
γ) Αποδείξτε ότι δεν υπάρχει απλό 5-κανονικό γράφημα με διάμετρο
ένα (1) που να είναι επίπεδο (δείτε τον ορισμό της διαμέτρου στον
Τόμο Β΄, σελ. 150).
2. Πόσα υπογραφήματα των γραφημάτων Κ6 και Κ20 είναι ισομορφικά
με το παρακάτω γράφημα; Θεωρούμε ότι κάθε κορυφή των Κ6 και
Κ20 έχει ‘ετικέτα’ (δηλαδή οι κορυφές είναι διακεκριμένες).
(Υπόδειξη: δείτε το Ερώτημα 1.β των Εξετάσεων Ιουνίου 2007)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
[3.1.α]
Η απάντηση βασίζεται στο λήμμα της χειραψίας: Ας υποθέσουμε ότι
υπάρχει 5-κανονικό γράφημα G=(V,E) τάξης 2κ+1, για κάποιο κ≥3. Τότε,
το άθροισμα βαθμών του θα ήταν ίσο με το διπλάσιο του πλήθους των
ακμών του γραφήματος: 2|Ε| = Σv∈V dG(v) = 5|V| = 10κ+5. Αυτό όμως
είναι άτοπο, γιατί απαιτεί ένας άρτιος φυσικός αριθμός (2|Ε|) να ισούται
με έναν περιττό φυσικό αριθμό (10κ+5).
[3.1.β]
Εφόσον το άθροισμα των βαθμών του γραφήματος είναι ίσο με το
διπλάσιο του πλήθους των ακμών του (2|Ε| = Σv∈V dG(v)), προκύπτει ότι
5|V| = 2*30 ή ισοδύναμα |V|=12. Από τον τύπο του Euler (Τόμος Α΄, σελ.
142), προκύπτει εύκολα ότι ο αριθμός των όψεων είναι ο=|Ε| - |V|+2 =
30-12+2=20.
 1

[3.1.γ]
Η διάμετρος ορίζεται ως η μέγιστη απόσταση μεταξύ δύο οποιωνδήποτε
κορυφών του γραφήματος. Συνεπώς, όταν η διάμετρος ισούται με 1,
οποιοδήποτε ζευγάρι διαφορετικών κορυφών είναι συνδεδεμένο με
απευθείας ακμή, δηλαδή το γράφημα είναι πλήρες. Ο βαθμός όλων των
κορυφών ενός πλήρους γραφήματος ΚΝ είναι ίσος με Ν-1. Εύκολα λοιπόν
διαπιστώνουμε ότι το μοναδικό πλήρες γράφημα που είναι 5-κανονικό
είναι το Κ6. Το γράφημα Κ6 εμπεριέχει ως υπογράφημα το Κ5 (όπως και
το Κ3,3) άρα με βάση το Θεώρημα του Kuratowski (Τόμος Α΄, σελ. 145)
δεν είναι επίπεδο. Συνεπώς, δεν υπάρχει επίπεδο 5-κανονικό γράφημα
διαμέτρου 1.
[3.2]
Συμβολίζουμε με G το γράφημα 6 κορυφών που δίνεται στην εκφώνηση.
Ας δούμε κατ’ αρχήν το πλήθος των ισομορφικών γραφημάτων Η του G
που εμφανίζονται ως υπογραφήματα του Κ6. Έστω f:GH η
αμφιμονοσήμαντη αντιστοίχιση των κορυφών του G σε κορυφές του H.
Ας ονομάσουμε τις κορυφές βαθμού 3 στο G a και b, οπότε οι εικόνες
τους θα είναι οι f(a) και f(b). Υπάρχουν ακριβώς C(6,2) τρόποι να
επιλέξει κανείς από το V(Η) τις εικόνες των δυο κορυφών βαθμού 3 στο
G. Παρατηρείστε ότι χρησιμοποιούμε ΕΠΙΛΟΓΗ 2 από 6 διακεκριμένα
αντικείμενα, και όχι ΔΙΑΤΑΞΗ 2 από 6 διακεκριμένα αντικείμενα, γιατί
δε μας απασχολεί ποια από τις δυο κορυφές του Κ6 θα παίξει το ρόλο της
f(a) και ποια το ρόλο της f(b), αφού με αντιστροφή των ρόλων τους (μαζί
με αντίστοιχη μετακίνηση των γειτονικών τους κορυφών−εικόνων
βαθμού 2) θα πάρουμε ακριβώς το ίδιο υπογράφημα του Κ6.
Ως προς την κορυφή f(a) τώρα, έχουμε C(4,2) επιλογές για τον
προσδιορισμό (στο Η) των δυο κορυφών βαθμού δύο που θα ενώνονται
με αυτήν, και θα αποτελούν τις εικόνες των γειτονικών κορυφών βαθμού
2 ως προς την κορυφή a.
Παρόμοια, για την κορυφή f(b) υπάρχουν C(2,2) επιλογές για τον
προσδιορισμό (στο Η) των δυο εικόνων των κορυφών βαθμού 2 που
ενώνονται με την κορυφή b στο G. Συνολικά λοιπόν, εφαρμόζοντας τον
κανόνα του γινομένου, στο γράφημα Κ6 (με επιγραφές στις κορυφές)
υπάρχουν C(6,2)*C(4,2)*C(2,2) = 90 διαφορετικά υπογραφήματα που
είναι ισομορφικά του G.
Έστω τώρα ότι μας δίνεται το γράφημα Κ20 (με επιγραφές στις κορυφές),
μέσα στο οποίο αναζητάμε υπογραφήματα ισομορφικά του G. Θα πρέπει
κατ’ αρχήν να προσδιορίσουμε το σύνολο των 6 κορυφών του Κ 20, στο
επαγόμενο υπογράφημα Κ6 των οποίων θα αναζητήσουμε ισομορφικά
γραφήματα του G. Υπάρχουν ακριβώς C(20,6) διαφορετικοί τρόποι για
να γίνει αυτό. Όπως είδαμε και προηγούμενα, δεδομένου του
υπογραφήματος Κ6 του Κ20 που έχουμε εστιάσει την προσοχή μας,
υπάρχουν C(6,2)*C(4,2)*C(2,2) = 90 διαφορετικά υπογραφήματά του
 1

που είναι ισομορφικά του G. Άρα λοιπόν (κανόνας γινομένου) υπάρχουν

μέσα στο Κ20 C(20,6)* C(6,2)*C(4,2)*C(2,2) = 3.488.400 διαφορετικά
υπογραφήματα που είναι ισομορφικά του γραφήματος G.
Προσπαθήστε να απαντήσετε τις ακόλουθες ερωτήσεις και τα
υποερωτήματά τους βρίσκοντας για κάθε ένα αν είναι Σωστό (Σ) ή Λάθος
(Λ). Το ερώτημα θα σας ωφελήσει πολλαπλάσια αν αιτιολογήσετε
λεπτομερώς την απάντηση κάθε πρότασης πριν απαντήσετε αν είναι
Σωστή ή Λάθος. Ο χρόνος που θα πρέπει να αφιερώσετε συνολικά στην
κάθε ερώτηση δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 7 λεπτά.

A. (Θέματα Ιουνίου και Ιουλίου 2007). Ποιες από τις παρακάτω

προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;
Προσπαθήστε να απαντήσετε τις ακόλουθες ερωτήσεις και τα
υποερωτήματά τους βρίσκοντας για κάθε ένα αν είναι Σωστό (Σ) ή Λάθος
(Λ). Το ερώτημα θα σας ωφελήσει πολλαπλάσια αν αιτιολογήσετε
λεπτομερώς την απάντηση κάθε πρότασης πριν απαντήσετε αν είναι
Σωστή ή Λάθος. Ο χρόνος που θα πρέπει να αφιερώσετε συνολικά στην
κάθε ερώτηση δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 7 λεπτά.

A. (Θέματα Ιουνίου και Ιουλίου 2007). Ποιες από τις παρακάτω

προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;
Δύο γραφήματα είναι ομοιομορφικά μεταξύ τους αν και μόνο αν
αμφότερα είναι επίπεδα γραφήματα.

ΛΑΘΟΣ: Πχ, τα ακόλουθα γραφήματα είναι μεταξύ τους

ομοιομορφικά (το δεξιό προκύπτει από το αριστερό με απλοποίηση
σειράς στην κορυφή ν1) αλλά φυσικά δεν πρόκειται για επίπεδα
γραφήματα, αφού το αριστερό γράφημα δεν είναι άλλο από το Κ3,3:
v7 v2 v7 v2

v1

v6 v3 v6 v3

v5 v4 v5 v4

Κάθε γράφημα ομοιομορφικό με το Κ2,3 είναι διμερές (διχοτομίσιμο).

ΛΑΘΟΣ: Αν πχ σε μια από τις κορυφές του μεγαλύτερου μεριδίου

κάνουμε απλοποίηση σειράς, θα προκύψει γράφημα με τρίγωνο, που
βέβαια δε μπορεί να είναι διμερές.
Δύο ομοιομορφικά γραφήματα έχουν πάντα τον ίδιο αριθμό κορυφών.

ΛΑΘΟΣ: Η πράξη της απλοποίησης σειράς ελαττώνει το πλήθος

κορυφών κατά μία, αλλά δεν επηρεάζει την ομοιομορφικότητα των
γραφημάτων.
 1

Οποιαδήποτε επίπεδη αποτύπωση ενός γραφήματος περιλαμβάνει τον

ίδιο αριθμό όψεων.
ΣΩΣΤΟ: Ο τύπος του Euler που δίνει το πλήθος των όψεων, είναι
ρ=ε-κ+2, όπου ρ το πλήθος όψεων σε μια αποτύπωση, ε το πλήθος
ακμών και κ το πλήθος κορυφών. Όλα τα γραφήματα που είναι
επίπεδες αποτυπώσεις του ίδιου γραφήματος, είναι ισομορφικά μεταξύ
τους, άρα έχουν και το ίδιο πλήθος ακμών και κορυφών. Συνεπώς, θα
πρέπει να έχουν και το ίδιο πλήθος όψεων.

Β. (Θέματα Ιουνίου 2006, ελάχιστα τροποποιημένο). Για οποιαδήποτε

ισόμορφα γραφήματα G και H ισχύει:
3. οι πίνακες γειτνίασης των G και H είναι πάντοτε ίσοι.

ΛΑΘΟΣ: Μπορεί να είναι διαφορετικοί οι πίνακες γειτνίασης, αλλά

ισχύει ότι υπάρχει κάποια μετάθεση των γραμμών και στηλών τους (η
μετάθεση που προκύπτει από τη συνάρτηση που αποδεικνύει τον
ισομορφισμό) που κάνει τους δυο πίνακες να είναι ίσοι.
το G έχει ένα σύνολο ανεξαρτησίας με περισσότερες από k κορυφές αν
και μόνο αν και το H έχει.
ΣΩΣΤΟ: Αν δεν ίσχυε, τότε έστω ότι το G έχει σύνολο ανεξαρτησίας
Α με κ κορυφές, αλλά στο Η οποιεσδήποτε κ κορυφές δεν απαρτίζουν
σύνολο ανεξαρτησίας. Αυτό θα σήμαινε ότι ενώ στο G δεν υπάρχει
ακμή μεταξύ κορυφών του Α, όποια εικόνα Β του Α και να
θεωρήσουμε στο Η, αναγκαστικά θα πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον
μια ακμή μεταξύ κορυφών του Β. Αυτό όμως αναιρεί την
ισομορφικότητα των γραφημάτων G και Η.
O αριθμός κύκλων Hamilton του G ισούται με τον αριθμό κύκλων
Hamilton του H .
ΣΩΣΤΟ: Έστω μια αμφιμονοσήμαντη αντιστοιχία f:V(G)V(H) που
αποδεικνύει τον ισομορφισμό των G,H. Έστω ότι τα δυο γραφήματα
έχουν ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ πλήθος κύκλων Hamilton. Τότε, υπάρχει
κύκλος Hamilton C στο G που η εικόνα του ΔΕΝ είναι ένας κύκλος
Hamilton στο Η. Αυτό όμως αναιρεί το ότι η f είναι η
αμφιμονοσήμαντη αντιστοιχία που αποδεικνύει τον ισομορφισμό των
G και Η.
είτε αμφότερα τα γραφήματα έχουν κύκλο Euler ή κανένα.
ΣΩΣΤΟ: Αν δεν ίσχυε αυτό, τότε το ένα γράφημα θα είχε μόνο
άρτιους βαθμούς, ενώ το άλλο γράφημα θα είχε τουλάχιστον έναν
 1

περιττό βαθμό. Εμείς γνωρίζουμε ότι η ακολουθία βαθμών είναι

αναλλοίωτη ιδιότητα ως προς τον ισομορφισμό γραφημάτων.

Γ. Έστω Α ο πίνακας γειτνίασης ενός γραφήματος G(V,E), |V|=n, . Ποιες

από τις παρακάτω προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;
4. τα διαγώνια στοιχεία του Α είναι 0 αν το G δεν περιέχει ανακυκλώσεις

ΣΩΣΤΟ: Το Α[ν,ν] υποδηλώνει το πλήθος των ακμών από την κορυφή

ν προς την κορυφή ν, άρα, θα είναι μη μηδενικό ΜΟΝΟ σε περίπτωση
που υπάρχουν ανακυκλώσεις.
Tο G είναι συνδεδεμένο αν ένα στοιχείο (i,j) του πίνακα Α1+ Α2+ …+ Αn-
1
είναι 0.
ΛΑΘΟΣ: Το ΑΚ[i,j] ισούται με το πλήθος διαδρομών που απαρτίζονται
ακριβώς από Κ ακμές, από την κορυφή i προς την κορυφή j, στο
γράφημα. Αν για κάποιες κορυφές i,j ισχύει ότι Α[i,j] + Α2[i,j] + Α3[i,j]
+ ... + ΑΝ-1[i,j] = 0, σημαίνει ότι ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ μονοπάτι σύνδεσης
των κορυφών i και j στο γράφημα. Δηλαδή, το γράφημα δεν είναι
συνδεδεμένο.
το G δεν περιέχει κύκλους αν ένα στοιχείο (i,i) του πίνακα Α1+ Α2+ …+
Αn-1 είναι 0.
ΛΑΘΟΣ: Αν ισχύει ότι Α[i,i] + Α2[i,i] + Α3[i,i] + ... + ΑΝ-1[i,i] = 0, τότε
αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει κλειστή διαδρομή που να διέρχεται από
την κορυφή i. Δε σημαίνει όμως ότι γενικά δεν υπάρχουν στο γράφημα
άλλες κλειστές διαδρομές (άρα, και κύκλοι).
Tα διαγώνια στοιχεία του πίνακα Α2 ισούται με τους βαθμούς των
κορυφών του G .
ΛΑΘΟΣ: Η συγκεκριμένη ιδιότητα ισχύει ΜΟΝΟ όταν έχουμε απλά,
μη κατευθυνόμενα γραφήματα. Όταν πχ επιτρέπουμε παράλληλες
ακμές, αυτό δεν ισχύει (βλ. παρατήρηση στην απάντηση του [4.β]).

Δ. (Θέματα Ιουνίου 2007). Δίνεται το πλήρες διμερές γράφημα Κn,n με

ετικέτες στις κορυφές του (δηλαδή θεωρούμε ότι όλες οι κορυφές του
είναι διακεκριμένες):
5. Σε αυτό υπάρχουν (2n)! απλά μονοπάτια μήκους 2n-1.

ΛΑΘΟΣ: Αφού το μήκος των μονοπατιών είναι 2Ν-1 και έχουμε 2Ν

κορυφές, αναφερόμαστε σε μονοπάτια Hamilton. Όμως, πχ, εύκολα
 1

μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι το Κ2,2 έχει 4 διαφορετικά μονοπάτια

Hamilton, και όχι (2*2)! = 24 που ισχυρίζεται ο συγκεκριμένος τύπος.
Σε αυτό υπάρχουν (n!)2 απλά μονοπάτια μήκους 2n-1.

ΣΩΣΤΟ: Κάθε μονοπάτι Hamilton στο KN,N αντιστοιχεί και σε μια

ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ διάταξη των Ν κορυφών του ενός μεριδίου και των Ν
κορυφών του άλλου μεριδίου: Πχ, σε κάθε μερίδιο οι κορυφές
διατάσσονται με τη σειρά επίσκεψής τους από το μονοπάτι. Υπάρχουν
(Ν!)2 διαφορετικές διατάξεις των 2Ν κορυφών (Ν! διατάξεις για τις
κορυφές κάθε μεριδίου), καθεμιά από τις οποίες αντιστοιχεί και σε ένα
διαφορετικό μονοπάτι Hamilton.
Το συμπληρωματικό γράφημα του Κn,n έχει n(n-1) ακμές.

ΣΩΣΤΟ: Το πλήρες γράφημα 2Ν κορυφών έχει 2Ν(2Ν–1)/2 = Ν(2Ν–

1) = 2Ν2–Ν ακμές. Το πλήρες διμερές γράφημα ΚΝ,Ν έχει ακριβώς Ν2
ακμές. Συνεπώς, το συμπλήρωμά του έχει Ν2–Ν = Ν(Ν–1) ακμές.
 2n 
Ο αριθμός των κύκλων μήκους 3 στο Κn,n είναι   .
3 

ΛΑΘΟΣ: Οι κύκλοι μήκους 3 στο ΚΝ,Ν είναι ΜΗΔΕΝ, αφού

αναφερόμαστε σε ΔΙΜΕΡΕΣ γράφημα, που δε μπορεί να έχει κανένα
κύκλο περιττού μήκους.
 1

Ερώτημα 8.
(Θέμα Ιουνίου 2007).
α) Θεωρήστε μία επίπεδη αποτύπωση ενός γραφήματος και έστω C
ένας κύκλος ο οποίος περιλαμβάνει ακριβώς δύο όψεις της
αποτύπωσης. Δείξτε ότι αν κάθε μία από τις όψεις είναι άρτιος
κύκλος, τότε και ο C είναι άρτιος κύκλος. Γενικεύστε για την
περίπτωση που ο C περικλείει αυθαίρετο αριθμό όψεων και όλες
είναι άρτιοι κύκλοι.
β) Δείξτε ότι ένα απλό επίπεδο γράφημα είναι διμερές αν και μόνο αν
κάθε εσωτερική όψη του είναι άρτιος κύκλος.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
[6.α]
Έστω f1 και f2 οι δύο όψεις που περιλαμβάνει ο κύκλος C. Αν το κοινό
τους σύνορο ΑΒ είναι περιττό μονοπάτι τότε επειδή η όψη f1 είναι άρτιος
κύκλος, το τόξο ΑxB θα είναι περιττό μονοπάτι. Παρόμοια, επειδή η f2
είναι άρτιος κύκλος, το τόξο ΑyB θα είναι περιττό μονοπάτι. Συνεπώς, ο
κύκλος C θα είναι άρτιος. Αν πάλι το ΑΒ είναι άρτιο μονοπάτι, τότε τα
AxB και AyB είναι επίσης άρτια μονοπάτια και άρα ο C είναι και πάλι
άρτιος.
...
X

f1
B
C
... ...
f2 ...

A y

...
Για την γενίκευση δείχνουμε, με επαγωγή στο k, ότι αν ο C περικλείει
αυθαίρετο αριθμό k (k≥2) όψεων και όλες είναι άρτιοι κύκλοι τότε και ο
C είναι άρτιος κύκλος. Παραπάνω δείξαμε ότι ισχύει το βασικό βήμα
(δηλαδή η περίπτωση k=2). Για να δείξουμε το επαγωγικό βήμα,
υποθέτουμε πως το ζητούμενο ισχύει για k (k≥2) όψεις και δείχνουμε ότι
ισχύει για k+1 όψεις.
Eστω λοιπόν ότι ο C περικλείει k+1 όψεις , και όλες είναι άρτιοι κύκλοι.
Στο σχήμα, έστω ότι στην περιοχή ABy (που δηλώνεται σαν f2)
περικλείονται k από τις όψεις του C ενώ η k+1-οστη είναι αυτή που
σημειώνεται σαν f1. Από την επαγωγική υπόθεση, το σύνορο των k
όψεων δηλαδή ο κύκλος ABy είναι άρτιος κύκλος. Αρα ο C περιλαμβάνει
δύο άρτιους κύκλους οπότε επιχειρηματολογώντας ακριβώς όπως στο
βασικό βήμα (για k=2) καταλήγουμε στο ότι ο C είναι άρτιος κύκλος.
 1

Ενας εναλλακτικός τρόπος λύσης που δεν χρησιμοποιεί επαγωγή είναι ο

εξής: αν ο κύκλος C περιλαμβάνει m όψεις, και κάθε όψη Οi όρίζεται
από άρτιο κύκλο με 2ni ακμές, τότε οι συνολικές ακμές του C θα είναι
2(n1 + n2 +...+ nm ) –k όπου k είναι το πλήθος των κοινών ακμών, και k
είναι άρτιος καθώς κοινές ακμές προκύπτουν μόνο ανά δύο κύκλους. Αρα
C άρτιος κύκλος.
[6.β]
Αν ένα γράφημα είναι διμερές τότε κάθε κύκλος του είναι άρτιος και
συνεπώς και κάθε εσωτερική του όψη (που είναι βέβαια κύκλος) είναι
επίσης άρτια. Αντίστροφα, έστω ένα επίπεδο γράφημα που σε μια επίπεδη
αποτύπωση του κάθε εσωτερική του όψη είναι άρτιος κύκλος. Ένας
τυχαίος κύκλος του γραφήματος είναι το σύνορο κάποιου αριθμού όψεων
και από το (α) επειδή όλες οι όψεις είναι άρτιοι κύκλοι, και ο τυχαίος
κύκλος είναι άρτιος. Συμπεραίνουμε ότι το γράφημα είναι διμερές.
Ερώτημα 9.
(Θέμα Ιουλίου 2007).
Θεωρούμε κατευθυνόμενο γράφημα G(V, E) το οποίο δεν έχει βάρη στις
ακμές αλλά στις κορυφές. Συγκεκριμένα, κάθε κορυφή v ∈ V έχει θετικό
βάρος w(v). Το βάρος των κορυφών w(p) ενός v1 – vk μονοπατιού p = (v1,
v2, …, vk) είναι ίσο με το άθροισμα των βαρών όλων των κορυφών του,
δηλαδή w( p) = ∑ i =1 w(vi ) .
k

α) Να μετασχηματίσετε το γράφημα G σε ένα γράφημα με βάρη μόνο

στις ακμές ώστε κάθε s – t μονοπάτι με ελάχιστο βάρος κορυφών
στο γράφημα G να αντιστοιχεί σε ένα συντομότερο μονοπάτι μεταξύ
των αντίστοιχων κορυφών στο γράφημα που προκύπτει από το
μετασχηματισμό.
β) Χρησιμοποιώντας το (α), να διατυπώσετε αλγόριθμο που δέχεται ως
είσοδο γράφημα G(V, E) με βάρη στις κορυφές και δύο κορυφές s, t
∈ V, και επιστρέφει ένα s – t μονοπάτι με ελάχιστο βάρος κορυφών.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
[7.α]
Το νέο γράφημα G'(V, E) έχει τις ίδιες κορυφές και ακμές με το G. Ας
συμβολίσουμε με d(u, v) το βάρος κάθε ακμής (u, v) του G'. Κάθε ακμή
(u, v) του G' έχει βάρος ίσο με το άθροισμα των βαρών των άκρων της,
δηλαδή d(u, v) = w(u) + w(v).
∑i=1 d (vi , vi+1 )
k −1
Για κάθε μονοπάτι p = (v1, v2, …, vk), έστω d ( p) = το
συνολικό βάρος των ακμών του p. Αντικαθιστώντας τα βάρη d(vi, vi+1) με
w(vi) + w(vi+1), έχουμε:
∑ ∑
k −1
[ w(vi ) + w(vi +1 )] = 2 w(vi )  − w(v1 ) − w(v k ) = w( p) − w(v1 ) − w(vk )
k
d ( p) =
i =1  i =1 
 1

Η 2η ισότητα ισχύει γιατί όλες οι κορυφές του p εκτός από την πρώτη v1
και την τελευταία vk συμπεριλαμβάνονται δύο φορές στο 1ο άθροισμα,
ενώ οι v1 και vk συμπεριλαμβάνονται μόνο μία φορά στο 1ο άθροισμα.
Άρα για κάθε s – t μονοπάτι p, έχουμε ότι d(p) = 2 w(p) – w(s) – w(t). Αν
το p είναι ένα s – t μονοπάτι με ελάχιστο βάρος κορυφών, τότε για κάθε
άλλο s – t μονοπάτι p', w(p) ≤ w(p'). Επομένως,
d(p) = 2 w(p) – w(s) – w(t) ≤ 2 w(p') – w(s) – w(t) = d(p')
Άρα για κάθε άλλο s – t μονοπάτι p', d(p) ≤ d(p'). Έτσι το p είναι ένα
συντομότερο s – t μονοπάτι στο γράφημα G'.
[7.β]
Ο αλγόριθμος ξεκινά υπολογίζοντας το γράφημα G'(V, E), το οποίο έχει
τις ίδιες κορυφές και ακμές με το G, και κάθε ακμή του (u, v) έχει βάρος
d(u, v) = w(u) + w(v). Αφού τα βάρη των κορυφών στο G είναι θετικά, τα
βάρη των ακμών στο G' είναι επίσης θετικά.
Ο αλγόριθμος χρησιμοποιεί τον αλγόριθμο του Dijkstra για να
υπολογίσει ένα συντομότερο μονοπάτι μεταξύ των δεδομένων κορυφών s
και t. Λόγω του (α), το μονοπάτι που επιστρέφει ο αλγόριθμος του
Dijkstra είναι ένα s – t μονοπάτι με ελάχιστο βάρος κορυφών.
 1

Ερώτημα 10.
(Θέμα Ιουλίου 2006).
Έστω δύο ομοιομορφικά γραφήματα G(VG, EG) και H(VH, EH). Να
σχολιάσετε την ορθότητα των παρακάτω προτάσεων και να
τεκμηριώσετε τον ισχυρισμό σας (αν η πρόταση είναι ψευδής, πρέπει να
δώσετε ένα αντιπαράδειγμα, αν η πρόταση είναι αληθής, πρέπει να την
αποδείξετε):
α) Το γράφημα G έχει κύκλο Euler αν και μόνο αν το γράφημα H έχει
κύκλο Euler.
β) Το γράφημα G έχει κύκλο Hamilton αν και μόνο αν το γράφημα H
έχει κύκλο Hamilton.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
[8.α]
Η πρόταση ισχύει.
1ος τρόπος Έστω ότι από το γράφημα G με μια απλοποίηση σειράς στην
κορυφή u προκύπτει το γράφημα G’, όπου οι ακμές au και ub
αντικαταστάθηκαν με την ab. Aν το G έχει κύκλο Euler, αυτός περιέχει
όλες τις ακμές του G, άρα και τις au και ub, οπότε ο ίδιος κύκλος, όπου
όμως έχουμε αντικαταστήσει τις au και ub με την ab, αποτελεί κύκλο
Euler του G’. Με την αντίστροφη διαδικασία, αν το G’ έχει κύκλο Euler
θα έχει και το G. Άρα με διαδοχικές απλοποιήσεις σειράς η ύπαρξη
κύκλου Euler διατηρείται.
Έστω τώρα ότι με διαδοχικές απλοποιήσεις σειράς τα γραφήματα G και
H καταλήγουν στα ισομορφικά γραφήματα G1 και H1 (από τον ορισμό
των ομοιομορφικών γραφημάτων). Το γράφημα G έχει κύκλο Euler αν
και μόνο αν το G1 έχει κύκλο Euler, αν και μόνο αν το ισομορφικό
γράφημα H1 έχει κύκλο Euler (καθώς η ύπαρξη κύκλου Euler είναι
αναλλοίωτη ιδιότητα), αν και μόνο αν το γράφημα Η έχει κύκλο Euler.
2ος τρόπος Παρατηρούμε ότι όταν κάνουμε απλοποίηση σειράς, ο βαθμός
κάθε κορυφής που μένει (εκτός από αυτήν που απλοποιήσαμε) παραμένει
ίδιος. Ξέρουμε επίσης ότι ένα γράφημα έχει κύκλο Euler αν και μόνο αν
κάθε κορυφή του έχει άρτιο βαθμό. Τότε με ένα παρόμοιο σκεπτικό, κάθε
κορυφή του G έχει άρτιο βαθμό αν και μόνο κάθε κορυφή του G1 έχει
άρτιο βαθμό, αν και μόνο κάθε κορυφή του H1 έχει άρτιο βαθμό (καθώς η
ύπαρξη βαθμού n είναι αναλλοίωτη ιδιότητα), αν και μόνο κάθε κορυφή
του H έχει άρτιο βαθμό. Συνεπώς, το γράφημα G έχει κύκλο Euler αν και
μόνο αν το γράφημα Η έχει κύκλο Euler.

[8.β]
Η πρόταση δεν ισχύει. Ο κύκλος Hamilton δεν περιέχει αναγκαστικά
όλες τις ακμές, περιέχει όλες τις κορυφές. Μπορεί λοιπόν να υπάρχει
κύκλος Hamilton στο γράφημα που προκύπτει μετά από απλοποίηση
 1

σειράς στην κορυφή u, ενώ στο αρχικό να μην υπάρχει τρόπος να

επισκεφτούμε με κύκλο την κορυφή u. Σαν αντιπαράδειγμα δίνουμε το
εξής

G H

Τα G και H είναι ομοιομορφικά (το Η προκύπτει από το G με

απλοποίηση σειράς στην κορυφή u), το Η έχει κύκλο Hamilton ενώ το G
δεν έχει.
Προσπαθήστε να απαντήσετε τις ακόλουθες ερωτήσεις και τα
υποερωτήματά τους βρίσκοντας για κάθε ένα αν είναι Σωστό (Σ) ή Λάθος
(Λ). Το ερώτημα θα σας ωφελήσει πολλαπλάσια αν αιτιολογήσετε
λεπτομερώς την απάντηση κάθε πρότασης πριν απαντήσετε αν είναι
Σωστή ή Λάθος. Ο χρόνος που θα πρέπει να αφιερώσετε συνολικά στην
κάθε ερώτηση δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 7 λεπτά.

(Θέμα Ιουλίου 2006)

6. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;
1. (Σ/Λ) Ο αλγόριθμος διάσχισης κατά πλάτος παράγει το ίδιο
δέντρο όταν εφαρμόζεται στο Kn και στον κύκλο με n κορυφές.
2. (Σ/Λ) Ο αλγόριθμος διάσχισης κατά βάθος παράγει το ίδιο δέντρο
όταν εφαρμόζεται στο Kn και στον κύκλο με n κορυφές.
3. (Σ/Λ) Οι αλγόριθμοι διάσχισης κατά βάθος και διάσχισης κατά
πλάτος παράγουν το ίδιο δέντρο όταν εφαρμόζονται στο Kn .
4. (Σ/Λ) Ο αλγόριθμος διάσχισης κατά πλάτος μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για τον υπολογισμό του συντομότερου μονοπατιού
από μια κορυφή s σε μια κορυφή t όταν όλες οι ακμές του
γραφήματος έχουν το ίδιο βάρος.

(Θέμα Ιουλίου 2006)

7. Στο διπλανό σχήμα εικονίζονται οι ετικέτες των v1 v2
7 9 ∞
κορυφών (οι αριθμοί στους αντίστοιχους 7 1 8 1
s 0 4 4
κύκλους) μετά τα πρώτα βήματα της εκτέλεσης 2 ∞ t
1 v3 1
του αλγόριθμου του Dijkstra για τον 1 1
1 9
8
υπολογισμό του συντομότερου μονοπατιού από v4 v5
την κορυφή s στην κορυφή t. Σε αυτή τη φάση
οι κορυφές s και v4 (και μόνο αυτές) έχουν
 1

αποκτήσει μόνιμη ετικέτα και οι ετικέτες των

γειτόνων τους έχουν ενημερωθεί. Ποιες από τις
παρακάτω προτάσεις σχετικά με την εξέλιξη
του αλγόριθμου είναι αληθείς και ποιες όχι;

1. (Σ/Λ) Όταν η t αποκτάει μόνιμη ετικέτα, η ετικέτα της v2 είναι ∞.

2. (Σ/Λ) Η v5 αποκτάει μόνιμη ετικέτα πριν από την t.
3. (Σ/Λ) Η μόνιμη ετικέτα της v5 είναι 9.
4. (Σ/Λ) Η v1 αποκτάει μόνιμη ετικέτα πριν από την t.

(Θέμα Ιουνίου 2007)

8. Δίνεται το πλήρες διμερές γράφημα Kn,m με σύνολα ανεξαρτησίας Α
και Β και βάρη 1 σε όλες τις ακμές. Στο γράφημα αυτό:
1. (Σ/Λ) Ο αλγόριθμος διάσχισης κατά πλάτος παράγει δένδρο ύψους
n  m 1
2. (Σ/Λ) Ο αλγόριθμος διάσχισης κατά βάθος παράγει δένδρο ύψους
2
3. (Σ/Λ) Το βάρος του ελάχιστου συνδετικού δένδρου είναι n  m
4. (Σ/Λ) Η προδιατεταγμένη (preorder) διάσχιση του δένδρου που
παράγει ο αλγόριθμος διάσχισης κατά βάθος επισκέπτεται τις
κορυφές των συνόλων Α και Β εναλλάξ

(Θέμα Ιουνίου 2007)

9. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αληθεύουν;
1. (Σ/Λ) Ένα δένδρο με κορυφή βαθμού 3 έχει τουλάχιστον 3 φύλλα
2. (Σ/Λ) Υπάρχει ακυκλικό γράφημα με 10 κορυφές και 8 ακμές
3. (Σ/Λ) Το συμπληρωματικό ενός δένδρου είναι πάντα επίπεδο
γράφημα
4. (Σ/Λ) Δένδρο με 10 κορυφές και 12 ακμές μπορεί να
κατασκευαστεί.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ.
(Θέμα Ιουλίου 2006)
A. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αληθεύουν και ποιες όχι;
1. Ο αλγόριθμος διάσχισης κατά πλάτος παράγει το ίδιο δέντρο όταν
εφαρμόζεται στο Kn και στον κύκλο με n κορυφές.
(Λάθος) Στην πρώτη περίπτωση παράγεται ένα αστέρι Sn (k1,n) ενώ
στην δεύτερη ένα μονοπάτι Pn.
 1

2. Ο αλγόριθμος διάσχισης κατά βάθος παράγει το ίδιο δέντρο όταν

εφαρμόζεται στο Kn και στον κύκλο με n κορυφές.
(Σωστό) Και στις δύο περιπτώσεις παράγεται ένα μονοπάτι Pn.
3. Οι αλγόριθμοι διάσχισης κατά βάθος και διάσχισης κατά πλάτος
παράγουν το ίδιο δέντρο όταν εφαρμόζονται στο Kn .
(Λάθος) Ο πρώτος παράγει ένα μονοπάτι και ο δεύτερος ένα
αστέρι.
 1

4. Ο αλγόριθμος διάσχισης κατά πλάτος μπορεί να χρησιμοποιηθεί

για τον υπολογισμό του συντομότερου μονοπατιού από μια κορυφή
s σε μια κορυφή t όταν όλες οι ακμές του γραφήματος έχουν το ίδιο
βάρος.
(Σωστό) Ο αλγόριθμος είναι τέτοιος που ξεκινώντας από την s
επισκέπτεται τις κορυφές σε απόσταση 1 από την s, μετά αυτές σε
απόσταση 2, κ.ο.κ. Έτσι τα μονοπάτια από την s προς τις άλλες
κορυφές είναι τα συντομότερα σε μήκος και επειδή όλες οι ακμές
έχουν το ίδιο βάρος θα είναι και τα μικρότερα σε βάρος.

(Θέμα Ιουλίου 2006)

B. Στο διπλανό σχήμα εικονίζονται οι ετικέτες
των κορυφών (οι αριθμοί στους αντίστοιχους
κύκλους) μετά τα πρώτα βήματα της εκτέλεσης
του αλγόριθμου του Dijkstra για τον v1 v2
9
υπολογισμό του συντομότερου μονοπατιού 7 ∞
7 1 8 1
από την κορυφή s στην κορυφή t. Σε αυτή τη s 0 4 4
2 ∞ t
φάση οι κορυφές s και v4 (και μόνο αυτές) 1 v3 1
1 1
έχουν αποκτήσει μόνιμη ετικέτα και οι ετικέτες 1
8
9
v4 v5
των γειτόνων τους έχουν ενημερωθεί. Ποιες
από τις παρακάτω προτάσεις σχετικά με την
εξέλιξη του αλγόριθμου είναι αληθείς και ποιες
όχι;

1. Όταν η t αποκτάει μόνιμη ετικέτα, η ετικέτα της v2 είναι ∞.

(Λάθος) Η v3 αποκτά μόνιμη ετικέτα (με τιμή 2) αμέσως μετά και
οι ετικέτες στις γειτονικές κορυφές v2, v5 και t αναθεωρούνται σε
10, 3, 6. Η t θα αναθεωρηθεί και άλλη φορά.
2. Η v5 αποκτάει μόνιμη ετικέτα πριν από την t.
(Σωστό) Σύμφωνα με το σκεπτικό στο (1).
3. Η μόνιμη ετικέτα της v5 είναι 9.
(Λάθος) Σύμφωνα με το σκεπτικό στο (1).
4. Η v1 αποκτάει μόνιμη ετικέτα πριν από την t.
(Λάθος) Μετά την v3 αποκτά μόνιμη ετικέτα η v5 (με τιμή 3), μετά
η t (με τιμή 4) και μετά η v1.

(Θέμα Ιουνίου 2007)

 1

C. Δίνεται το πλήρες διμερές γράφημα Kn,m με σύνολα ανεξαρτησίας Α

και Β και βάρη 1 σε όλες τις ακμές. Στο γράφημα αυτό:
1. Ο αλγόριθμος διάσχισης κατά πλάτος παράγει δένδρο ύψους
n  m 1
(Λάθος) Παράγεται ένα δένδρο βάθους 2. Ξεκινώντας π.χ. από μία
κορυφή στο Α επισκεπτόμαστε όλες τις κορυφές στο Β και μετά
από μία κορυφή στο Β επισκεπτόμαστε τις υπόλοιπες στο Α.
2. Ο αλγόριθμος διάσχισης κατά βάθος παράγει δένδρο ύψους 2
(Λάθος) Μπορεί να παραχθεί δένδρο ύψους 2 αλλά γενικά αυτό
δεν ισχύει. Π.χ. Για τον Kn,n παράγεται ένα δένδρο ύψους 2n-1.
3. Το βάρος του ελάχιστου συνδετικού δένδρου είναι n  m
(Λάθος) Ένα συνδετικό δένδρο σε n  m κορυφές έχει n+m-1 ακμές
και επομένως το ελάχιστο συνδετικό δένδρο στην περίπτωση μας
έχει βάρος n+m-1.
4. Η προδιατεταγμένη (preorder) διάσχιση του δένδρου που παράγει ο
αλγόριθμος διάσχισης κατά βάθος επισκέπτεται τις κορυφές των
συνόλων Α και Β εναλλάξ
(Λάθος) Αυτό είναι δυνατόν σε κάποιες περιπτώσεις π.χ. στον Kn,n
αλλά γενικά δεν ισχύει για n≠m.

(Θέμα Ιουνίου 2007)

D. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αληθεύουν;
1. Ένα δένδρο με κορυφή βαθμού 3 έχει τουλάχιστον 3 φύλλα
(Σωστό) Θεωρήσατε τρία διαφορετικά μεγιστοτικά μονοπάτια από
την κορυφή βαθμού 3. Πρέπει να καταλήγουν σε τρία φύλλα.
2. Υπάρχει ακυκλικό γράφημα με 10 κορυφές και 8 ακμές
(Σωστό) Π.χ. ένας γράφος με δύο συνιστώσες: ένα δένδρο με 9
κορυφές και μία απομονωμένη κορυφή.
3. Το συμπληρωματικό ενός δένδρου είναι πάντα επίπεδο γράφημα
(Λάθος) Θεωρήσατε τον K6 που αποτελείται από ένα αστέρι S6
(μία κορυφή K6 του συνδέεται με όλες τις άλλες) και τον K5. Το S6
είναι δένδρο και το συμπληρωματικό του είναι ο K5 που δεν είναι
επίπεδος γράφος.
4. Δένδρο με 10 κορυφές και 12 ακμές μπορεί να κατασκευαστεί.
(Λάθος) Πρέπει να ισχύει Ακμές = Κορυφές - 1

Ερώτημα 11.
(Θέμα Ιουνίου 2007).
 1

Θεωρούμε το γράφημα K n ,n με σύνολα ανεξαρτησίας Α και Β και

υποθέτουμε ότι υπάρχει συνδετικό του δένδρο, έστω Tn , με την ιδιότητα
ότι όλα τα φύλλα του βρίσκονται στο ίδιο σύνολο ανεξαρτησίας.
α) Δείξτε πώς, τροποποιώντας το Tn , (n ≥ 2) μπορούμε να πάρουμε ένα
συνδετικό δένδρο Tn1 για το K n1,n1 το οποίο να έχει την ίδια ιδιότητα,
δηλαδή τα φύλλα του να βρίσκονται όλα στο ίδιο σύνολο ανεξαρτησίας
του K n1,n1 .
β) Χρησιμοποιώντας το (α) αποδείξτε ότι για κάθε n  1 , το K n ,n δεν έχει
συνδετικό δένδρο του οποίου όλα τα φύλλα να βρίσκονται στο ίδιο
σύνολο ανεξαρτησίας.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ.
α) Έστω u μια κορυφή του Tn της οποίας όλα τα παιδιά είναι φύλλα και
έστω v ένα τέτοιο φύλλο. Χωρίς βλάβη στη γενικότητα μπορούμε να
υποθέσουμε ότι η v βρίσκεται στο σύνολο ανεξαρτησίας Α του K n,n (μαζί
με όλα τα άλλα φύλλα του Tn ). Συνεπώς η u θα βρίσκεται στο σύνολο
ανεξαρτησίας Β. Διαγράφουμε από το Tn την κορυφή u , την κορυφή v ,
την ακμή (u,v), καθώς και την ακμή (u,w) όπου w πατέρας του u στο Tn ,
w όχι φύλλο. (Το w βρίσκεται στο σύνολο ανεξαρτησίας Α, οπότε αν
μετά την αφαίρεση της (u,w) γίνει φύλλο, θα βρίσκεται στο σωστό
σύνολο ανεξαρτησίας).
Αν η v είναι το μοναδικό παιδί της u , έχουμε τελειώσει: Το δένδρο αυτό
που προέκυψε και που ονομάζουμε Tn1 είναι συνδετικό δένδρο του K n1,n1
και όλα τα φύλλα του βρίσκονται στο σύνολο ανεξαρτησίας Α του K n1,n1 .
Αν τώρα η u έχει και άλλα παιδιά εκτός της v , «κρεμάμε» αυτά τα παιδιά
από άλλες κορυφές του συνόλου ανεξαρτησίας Β. Μια και το γράφημα
μας είναι πλήρες διμερές, οι απαραίτητες ακμές υπάρχουν. Συνεπώς
πράγματι από το Tn κατασκευάσαμε ένα συνδετικό δένδρο του K n1,n1 του
οποίου όλα τα φύλλα βρίσκονται στο σύνολο ανεξαρτησίας Α.
β) Αποδεικνύουμε την πρόταση επαγωγικά στο n . Για n  1 έχουμε το K1,1
το οποίο προφανώς δεν έχει συνδετικό δένδρο του οποίου όλα τα φύλλα
να βρίσκονται στο ίδιο σύνολο ανεξαρτησίας.
Έστω τώρα ότι το Κn,n n ≥ 1, δεν έχει συνδετικό δένδρο του οποίου όλα
τα φύλλα να βρίσκονται στο ίδιο σύνολο ανεξαρτησίας. Τότε δεν θα έχει
και το Κn+1,n+1. Γιατί αν είχε, τότε από το (α) θα είχε και το Κn,n, άτοπο
από την επαγωγική υπόθεση.

Ερώτημα 12.
(Θέμα Ιουνίου 2005).
Δείξτε ότι το συμπληρωματικό γράφημα ενός δένδρου:
 1

α) αποτελείται από ένα πλήρες γράφημα (κλίκα) και μία απομονωμένη

κορυφή αν το ύψος του είναι 1,
β) είναι ένα συνεκτικό γράφημα αν το ύψος του είναι μεγαλύτερο ή ίσο
του 3.
γ)Τι συμβαίνει αν το ύψος του είναι 2;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ.
β) Παρατηρούμε ότι οι κορυφές που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο του
δένδρου συνδέονται μεταξύ τους στο συμπληρωματικό γράφημα (και
μάλιστα σχηματίζεται το πλήρες γράφημα που συνδέει αυτές τις κορυφές
στο συμπληρωματικό).
Έστω ότι το δένδρο έχει ύψος μεγαλύτερο ή ίσο του 3. Τότε το δένδρο
έχει τουλάχιστον τέσσερα επίπεδα, και οι κορυφές του τελευταίου
επιπέδου συνδέονται, στο συμπληρωματικό γράφημα, με αυτές που
βρίσκονται δύο ή περισσότερα επίπεδα πιο πάνω. Οι κορυφές του
προτελευταίου επιπέδου συνδέονται επίσης με αυτές που βρίσκονται δύο
επίπεδα πριν (οι οποίες ήδη είδαμε ότι συνδέονται με το τελευταίο
επίπεδο). Άρα δημιουργείται, στο συμπληρωματικό γράφημα, μια
μοναδική συνεκτική συνιστώσα.
 1

α) Αν το δένδρο έχει ύψος 1, τότε στο συμπληρωματικό το δεύτερο

επίπεδο σχηματίζει κλίκα και η ρίζα του είναι απομονωμένη.
γ) Αν το ύψος είναι 2 δηλαδή έχει τρία επίπεδα, διακρίνουμε περιπτώσεις:
Αν το δεύτερο επίπεδο έχει τουλάχιστον δύο κορυφές τότε αυτές
συνδέονται «διαγωνίως» με αυτές του τρίτου επιπέδου, οι οποίες με τη
σειρά τους συνδέονται με τη ρίζα και έτσι δημιουργείται μία μόνο
συνεκτική συνιστώσα. Αν το δεύτερο επίπεδο έχει μόνο μία κορυφή, τότε
αυτή στο συμπληρωματικό γράφημα είναι μεμονωμένη, ενώ η ρίζα με τις
κορυφές του τρίτου επιπέδου δημιουργούν μία κλίκα.

Ερώτημα 13.
 (Θέμα Ιουνίου 2004).
Θέλουμε σε ένα γράφημα με θετικά βάρη στις ακμές, να βρούμε ένα
ελάχιστο συνδετικό δένδρο στο οποίο όμως πρέπει μία δεδομένη ακμή να
περιλαμβάνεται οπωσδήποτε (ανεξάρτητα από το βάρος της).
Μετατρέψτε τον αλγόριθμο του Prim ώστε να επιλύει αυτό το πρόβλημα.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ.
Πρώτη Λύση:
Έστω ένα συνδεόμενο γράφημα G(V, E, w), w: E → IR, με βάρη στις
ακμές, και έστω e = {u1, u2} η ακμή που πρέπει να περιλαμβάνεται στο
δέντρο. Τροποποιούμε τη φάση αρχικοποίησης του αλγόριθμου του Prim
ως εξής (βλ. σελ. 170, Βούρος):
for i := 1 to n do
v(i) := 0;
v(u1) := 1;
v(u2) := 1;
E := { u1, u2 };
for i := 2 to n – 1 do
...
Τώρα ο αλγόριθμος του Prim ξεκινάει έχοντας επισκεφθεί τις δύο
δεδομένες κορυφές u1 και u2 και έχοντας επιλέξει την δεδομένη ακμή e =
{u1, u2}. Έπειτα ο αλγόριθμος συνεχίζει κανονικά.
Δεύτερη Λύση:
Μειώνουμε το βάρος της ακμής e = {u1, u2} ώστε να είναι μικρότερο
από τα βάρη όλων των ακμών που εφάπτονται στην u1 (π.χ. w(u1, u2) =
0 αφού όλα τα υπόλοιπα βάρη είναι θετικά) και βάζουμε τον αλγόριθμο
του Prim να ξεκινήσει από τη u1. Ο αλγόριθμος θα επιλέξει την e σαν
πρώτη ακμή.
Τρίτη Λύση:
Κατασκευάζω ένα νέο γράφημα G'(V', E', w') αντικαθιστώντας τις
κορυφές u1, u2 με μία νέα κορυφή u (ουσιαστικά «συμπιέζω» τις δύο
κορυφές σε μία). Η νέα κορυφή συνδέεται με όλες τις άλλες κορυφές που
συνδέονταν οι κορυφές u1 και u2. Οι συγκεκριμένες ακμές έχουν τα ίδια
βάρη με αυτά που είχαν οι αντίστοιχες ακμές στο G. Όλες οι υπόλοιπες
κορυφές, ακμές, και βάρη παραμένουν αμετάβλητα.
Αν οι κορυφές u1 και u2 έχουν κάποιους κοινούς γείτονες, γεγονός που
δημιουργεί ζεύγη παράλληλων ακμών, μπορούμε να απομακρύνουμε τη
βαρύτερη ακμή κάθε ζεύγους. Αυτό δεν δημιουργεί ποτέ πρόβλημα, γιατί
το Ελάχιστο Συνδετικό Δέντρο δεν θα μπορούσε ποτέ να
συμπεριλαμβάνει τη βαρύτερη από ένα ζεύγος παράλληλων ακμών.
Στο νέο γράφημα G' εκτελώ τον αλγόριθμο του Prim που υπολογίζει ένα
Ελάχιστο Συνδετικό Δέντρο για το G'. Το δέντρο αυτό επαυξάνεται σε
ένα Συνδετικό Δέντρο του G αντικαθιστώντας την κορυφή u με τις
κορυφές u1 και u2 και προσθέτοντας την ακμή e = {u1, u2}.