MYAH (SULAR) BABI METN Miyah; m'in cem'idir. Med'siz de okunur. Asl mevh olup vv elife, hs da hemzeye evrilmitir.

Su, ltif bir cisimdir ki, her byyen eyin hayat onunla kimdir: Hades, mutlak surette m-i mutlak denilen su ile giderilir. M-i mutlak su denilince hatra gelen bulut, dere, kaynak, kuyu, deniz ve erimi de damlayan kar suyu, dolu ve buz suyu ve i gibi sulardr. Bu taksim mahedeye gre yaplmtr. Yoksa btn sular gkten inmitir. Tel Hazretleri: Grmedin mi ki Allah gkten su indirmitir... buyurmutur. Nekre bir kelime imtihan makamnda olursa (nefiden getim) isbat siyaknda olsa bile umum ifade eder. Zemzem suyu ile hibir kerhet olmakszn hades giderilir. mam Ahmed'den bir rivyete gre zemzemle hades gidermek mekruhtur. Kasten gnete stlan su dahi kerahetsiz olarak hades giderilir. fi'ye gre bunun keraheti tbbdir. mam Ahmed kaynak su ile necaset ykamay mekruh grmtr. ZAH Musannf evvelce beyan ettii temizliin ne ile yaplacan izaha balyor. Bab, lgatta kendisi ile bakasna ulalan ey demektir. Istlahda ise; ilmin ekseriyetle fasllara ve meselelere mil olan hususi birtakm toplu ksmlarnn ismidir. Miyah kelimesi cem kesrettir. Cem klleti emvah gelir. Her byyen hayvan ve nebat gibi eyin hayat su ile kaimdir. Tuzlu suda hayat yoktur, denilemez. nk bu rzdir. Esas itibariyle onda lezzet vardr. Yani onun asl da gkten inmedir. Hades (yani abdestsizlik ve cnblk) mutlak surette m-i mutlak denilen su ile giderilir. M-i mutlak su denilince hatra gelen ve pis olmayan sudur. Bu kaytla, mukayyet su, msta'mel su ve necis su triften hari kalr. Zhire baklrsa necis su ile msta'mel su mukayyet deillerdir. Lkin suyun pisliini ve msta'mel olduunu bilene gre mukayyet deillerdir. Onun iin ulemadan bazlar: Suyun halini bilene nisbetle su denilince hatra gelen sudur demilerdir. Malmun olsun, mutlak su tabiri su demekten daha hususidir. nk mutlak kelimesi bir kayttr. Onun iin bu kaytla mukayyet su tariften karlmtr. Yalnz su dersek mns her suya mil olur. Mukayyed su da buna dahildir. Burada onu kastetmek doru deildir. Sema suyu, dere suyu gibi terkiplerdeki izafet tarif iindir. Mukayyet sudaki izafet byle deildir. Zira ondaki kayt lzmdr. Kayt olmakszn ona su denilemez. Mesel; glsuyu byledir. Kar ve buz sularnn eriyip damlamas mam A'zam'la mam Muhammed'e gre arttr. mam Ebu Ysuf'tan bir rivayete gre damlasn damlamasn mutlak suretle cizdir. Esah olan Tarafeyn'in kavlidir. Sahih kavle gre i sudur. Bazlar onun hayvan soluu mnasna geldiini sylemilerdir. Nekre kelime meselesi bir itiraza cevabtr. tiraz udur: yetteki m'i yani su kelimesi isbat siyaknda gelmitir. Binaenaleyh umum ifde etmez. Cevap : Lafz bir karine bulunursa nekre isbat siyaknda da umum ifade eder. Nitekim umum bir vasfla sfatland zaman byledir. Buna misl; m'min bir kle daha hayrldr, cmlesidir. Lafz karine bulunmad zaman dahi nefis bilecektir. Kuru hurma ekirgeden daha hayrldr gibi yerlerde nekre umum ifde eder. Burada da yledir. Zira siyak imtihan siyakdr. mtihan, nimetleri verenin onlar saymasdr. Binaenaleyh yet-i kerime, Allah Tel'nn her suyu gkten indirdiini ifade eder. Sularn bir ksmn indirdiini ifade etmez ki yerdeki sularn bazlar gkten inmemitir, denilebilsin. Zira imtihann kemli umumdadr. yet-i kerimeden suyun temizliine de istidll olunur. nk necisle imtihan olunmaz. Zemzem kuyu sularna dahil olduu halde musannfn onu ayrca zikretmesi tasrihin faydasna iaret iindir. rih hac bahsinin sonunda zemzemle taharetlenmenin mekruh olduunu, ykanmann ise mekruh olmadn syleyecektir. Bundan u fayda hsl olur ki, kerahet bulunmamas hadesi gidermeye mahsustur; pislii zemzemle gidermek mekruhtur.

Kasten gnete stlan ifadesindeki kasten kayd tesadfi bir kayttr. Yoksa filere gre su kendi kendine de snsa hkm birdir. rih:Bunun keraheti fi'ye gre tbbdir diyor. Ben derim ki: bn Hacer ile Reml'nin erhlerinde aka bildirildiine gre bu kerahet tbb deil, er' ve tenzhdir. bni Hacer yle demektedir: Bu suyu kullanmakla baras illeti domasndan korkulur. Nitekim Hazret-i mer (r.a.) den sahih olarak bu ekilde rivyet edilmi; baz mdakkik doktorlar da buna itimad etmilerdir. nk yall bedenin mesamelerini tkayarak kan durdurur. bn Hacer bu suyun filerce mekruh olmasnn artlarn da saymtr. Bu artlar: scak bir beldede scak mevsimde kullanlmas, pas tutan bir kabta bulunmas ve scak iken kullanlmasdr. Abdestin Menduplar Babnda izah etmitik ki menduplardan biri de gnete stlan su ile abdest almamaktr. el-Hilye sahibi de bunu sylemi ve Hazret-i mer'in bu su ile abdest almay yasak etmesiyle istidll etmitir. Onun iin Feth'l-Kadr sahibi mekruh olduunu aklamtr. el-Bahr sahibi dahi ayn eyi yapmtr. Mrac'd-Dirye de el-Knyeden naklen yle deniliyor: Gnete stlan su ile abdest almak mekruhtur. nk Peygamber (s.a.v.) ie (r.a.)'n suyu gnete sttn grm de: (Yapma Hmeyra! nk bu baras illetini dourur) buyurmutur. Hazret-i mer'den de bunun misli rivyet olunmutur. Bir rivyette mekruh deildir. mam Malik ile mam Ahmed buna kildirler. fi'ye gre kasten gnete stlrsa mekruhtur. el-Gye nam eserde: Scak memlekette, pas tutan kablarda gnete snm su ile abdest almak mekruhtur. Kasd itibara almak zayftr. Kast bulunmamas te'yid etmez deniliyor. Grdk ki bize gre de itimad edilen kavil kerahettir. nk nihyet edilen eser sahihtir. Zhire gre bu kerahet bizce de tenzihdir. nk menduplar arasnda saylmtr. u halde bizim mezhebimizle fi mezhebi arasnda fark yoktur. Bu izah ganimet bil! METN Hades, tuz meydana getiren, su ile de giderilebilir; tuzun erimesiyle hsl olan su ile giderilemez. nk birincisi asl tabiat zere bakdir. kincisi tuz tabiatna inkilb eder. Nebattan sklan su ile yani aa suyu veya meyva ras ile dahi giderilemez. nk mukayyet sudur. Ba ubuu veya dier meyvelerden kendi kendine damlayan su bunun hilfnadr. O hadesi giderir. Bazlar gidermediini sylemilerdir ki bu kavil daha mnasibtir. Nitekim runbulliyye'de el-Burhandan naklen beyan edimi. Kuhistni de buna itimad ederek: Sklmak hakikiye ve asma suyu gibi hkmye mildir demitir. Keza kavun ve karpuzdan skmadan kan su ile hurma ras (hilf ve hadesi gidermemenin daha uygun olmas hususunda) asma suyu gibidirler. ine katlan temiz eyden daha az olan su ile dahi hades giderilemez. Halebe (fazlalk) ya tam karmak ile, nebatn veya karpuzun iine ilemekle yahud kendisiyle temizlik kasdedilmeyen bir eyle kaynatmakla veya karan eyin galebesiyle olur. Karan ey kat ise hurma rasnda olduu gibi isim deimedike suyun koyuluu ile, myi ise suyun vasflarna zd olduu takdirde, ekser vasflarnn deimesiyle, st gibi suyun vasflarna uygun ise vasflarndan birinin deimesiyle, msta'mel su gibi suya mmasil ise cz'i hesab iledir. Eer m-i mutlak yardan fazla ise hepsi ile temizlik cizdir. Deilse ciz deildir. Msta'mel su hakknda bu zikrettiklerimiz hem dardan katlana hem de uzva temas eden az m-i mutlaka mildir. el-Bahr, en-Nehir ve el-Minah sahiblerinin tahkiklerine gre kk havuzlardaki suya karan msta'mel suyun onlardakine msavi olduu anlalmadka o havuzlardan abdest almak cizdir. Ben derim ki: Lkin runbulli el-Vahbniyye zerine yazd erhde bu iki mesele arasnda fark bulmutur. stersen ona dikkatle mracaatta bulun! ZAH

rihin nk birincisi asli tabiat zere bakdir diyerek naklettii iki nev tuzlu su farkn Drer sahibi gstermitir. Bunlarn birincisini Uynu'l-Mezahipden, ikincisini el-Hulsa'dan nakletmitir. Fakat Drer haiyesini yazan Allme Nh Efendi buna itiraz etmi, el-Hulsann ibaresinin yle olduunu sylemitir: Bir kimse tuzlu su ile abdest alrsa ciz deildir. el-Bezzziyede bildirildiine gre tuzlu su hakik suyun tabiatna uygun deildir. nk yazn donar, kn erir, Zeyla dah ayn eyi sylemitir. elBahr sahibi ile Allme Makdis onu tasdik etmilerdir. Bu sylenenlerin muktezas, sonra erisin, ister erimesin onunla abdest alnmaz. Bence dorusu bu tuzlu su ile mutlak surette abdest caiz olmamaktr. Yani ister tuz olup dur. Ba ubuunun Arabaskermdir. Suyt'nin rivyet ettii bir hadste: zme kerm demeyin; dier bir rivayette; Kerm m'minin kalbidir buyurulmutur. nk bu sz onunla adlandrlan eyde ok hayr ve menfaat bulunduuna dellet eder ki buna lyk olan m'minin kalbidir. Mnavi: Acaba maksat zm aacna bu ismi tahsis etmenin yasaklanmas ve bu ismin m'minin kalbine verilmesinin daha mnasip olduunu bildirmek midir? Bu takdirde zme kerm demeye bir mn yoktur. Yoksa zme kerm ad verilmesi haram olan bir eyi medhe ve nefisleri ona tevike yol aaca iin mi yasak edilmitir? Zira zmden haram olan arap yaplr. zme kerm adn vermek, bu pis ve haram arabn asln hayrla vasflandrmak olur ki, haram medhe yol aar. Bu iki kkn ikisi de ihtimal dahilindedir diyor. Kams sahibi birinci ihtimali kat'iyetle kabul etmi, er'a erhinde ise ikinci ihtimal zerinde durulmutur. Ba ubuu ve emsalinden kendi kendine damlayan su hadesi gideremez diyenlerin sz burada daha makbul grld gibi birok kitaplarda sarahaten bildirilmi; hatta el-Haniyye ve elMuht gibi bazlarnda yalnz bu kavil zikredilmitir. Reml el-Minah hiyesinde unlar sylemitir: Mezhebin kitaplarna mracaat edenler biroklarnda bunun ciz olmadn greceklerdir. Binaenaleyh itimad bu kavledir. Buna nisbetle bu kitabn metnindeki hkm terk edilmitir. Galebe meselesine gelince: Malmun olsun ki ulema m-i mutlak ile hadesin giderilmesi ciz olduunda; mukayyed su ile bunun ciz olmadnda ittifak etmilerdir. Suya karp da ona galebe etmedike mutlak su hkmnden karmayan temiz bir ey ile galebenin izah hususunda ise fukahamzn ifadeleri muhteliftir. mam Fahrettin Zeyla bu muhtelif kavillerin arasn faydal bir kaide ile bulmutur ki, ondan sonra gelen muhakkklardan Kemal bn Hmm, bn Emr Hc, Drer, Bahr, ve Nehir sahibleri, kitabmzn Musannf ile rih-i ve bakalar bunu tasdik ve kabul etmilerdir. Kaide srihin en ksa ibre ve en gzel iaretle kitabmzda beyan ettikleridir. Kendisi ile temizlik kastedilmeyen ifadesinden maksat; orba suyu, bakla suyu gibi eylerdir. Bunlar vasflar deisin deimesin, sularnn berrakl kalsn kalmasn, muhtar kavle gre mukayyet su olurlar. rih bu sz ile ar temizlik maksad ile suya atlp kaynatlan ven ve benzeri eylerden ihtiraz etmitir. Bunlar suya galebe ederek onu bulama gibi yapmadka zarar etmezler. Safran da hurma ras gibidir. Suya karr da boya haline gelirse artk m-i mutlak deildir. Koyuluuna, berraklna da baklmaz. Kara boya veya maz suya atlr da naka elverili bir hal alrsa o su dahi ml mutlak deildir, zira artk ona su ad verilmez. Bunu el-Bahr sahibi bildirmitir. arih de tenbih edecektir. Suya karan mayi ya btn vasflarnda yani tadnda, kokusunda ve renginde ona zddr ki sirke byledir. Ya baz vasflarnda zd, bazlarnda uygundur; yahud btn vasflarnda suya denktir. rih bunlar ve hkmlerini tafsiltyla beyan etmitir. Suya sirke gibi btn vasflarnda ona zd olan bir ey karrsa galebe, ekseri vasflarnn deimesiyle olur. Btn vasflar eyden ibret olduuna gre ekserisi ikidir. u halde mesel suda sirkenin bir vasf grlrse zarar etmez.

St, kokusu bulunmamak hususunda suya uygun, tad ve renk hususunda ona zddr. Baz karpuz cinsleri de yledir. Renk ve kokusu bulunmamas hususunda suya uygun, tad hususunda zddr. Ama Reml'nin el-Bahr haiyesinde: Stte mhede edilen husus kokuda suya muhalif olmasdr denilmektedir. Msta'mel suyun mutlak suya mmasil ve denk olmas temiz olduunu bildiren kavle gredir. elBahr nam eserin sahibi suya mmasil olmak zere srn dilinden damlayan su ile kokusu kesilen glsuyunu gstermitir. Mutlak su, karandan daha ok olmaz da ona msavi veya daha az olursa onunla temizlik ciz deildir. Hamamlarn ve mescidlerin adrvanlar gibi akmayan ve ona on arn gelmeyen sular da kk havuzlar cmlesindendir. Bu kavle gre ykananlarn bedenlerine temas eden su, mutlak suya msav veya ondan fazla olmadka onlarda abdest almak ve ykanmak cizdir. el-Bahr nam eserin sahibi buna ulemann umum ifade eden szleri ile ve bir de Bedy' sahibinin u sz ile istidll etmitir: Az su temizleyici olmaktan ancak temizleyici olmayan bir eyin mesel glsuyunun veya stn karmas ve galebe almas ile kar. Su galip gelirse temizleyici olmaktan kmaz. Burada msta'mel olan su bedene temas edendir, phesiz bu su, kullanlmayan sudan daha azdr. O halde bununla o su temizleyici olmaktan nasl kar! Kaari'l-Hidye Sircddn'in fetvalarnda yle deniliyor: Siracddin'e soruldu: Halkn abdest aldklar kk fskiyelerin iine msta'mel su iniyor ama ilerine her gn yeni su konuyor; bunlardan abdest alnr m alnmaz m? Sirac: ine mezkr sudan baka bir ey dmezse zarar etmez; cevabn verdi. Yani byle bir fskiyenin iine pislik derse kk olduu iin pislenir demek istemitir. runbulli: bu iki mesele arasnda fark bulunmutur cmlesinden murad, msta'mel suyu dardan alp temiz suya kartrmakla msta' mel olmas ve bir de ykanan kimse, az suya dalp zsna temas eden suyun msta'mel olmasdr. runbull yle diyor: Suyun bedene temas eden cz' msta'mel olur; geri kalan ksm msta'mel olmaz. Bu msta'mel cz' de ok suyun iinde yok olur, sz merdudtur, kabul edilemez. Zira msta'mel hkm btn suya sirayet etmitir. Yoksa az miktarda musta'mel su katmakla ekserisi temiz kalan su gibi deildir. Bu szde hasl Bedy sahibinin yukarda naklettiimiz mtalasna cevaptr. Bedyi sahibi Cnp kimse suya dalar veya elini daldrrsa hkmen btn suyu msta'mel yapar; velev ki hakikatte kullanlan msta'mel su yalnz bedene temas eden ksm olsun. Ama dardan az miktarda msta'mel suyu temiz; kartrmak byle deildir. Bu surette btn suya msta'mel hkm verilemez. Zira hadesli kimse ondan bir ey kullanmamtr ki msta'mel olduu iddia edilebilsin. Hakikaten ve hkmen msta'mel olan su sadece bu temas eden czdr demitir. Szn hulsas udur: Dardan atlan msta'mel su ile temiz suyun msta'mel olmas galebe ile olur. Yani hangisi daha fazla ise suya o hkm verilir. Bedenin temas ettii suyun hkm byle deildir. Beden suya temas eder etmez btn su msta'mel olur el- Bahr sahibi bu fark reddetmitir: Bu farkn bu manas yoktur. nk her iki surette uy ve karma msavidir. Hatta biri itiraz ederek Bilakis dardan atlan msta'mel su tesir ynnden daha kuvvetlidir. Zira onda msta'mel su bellidir: diyebilir demitir rih: onun iin dikkatle mracaat tavsiye etmitir. Malmun olsun ki bu mesele byk limlerin zihinlerini hayrette brakan maselelerden biridir. Bu hususta aralarnda mnzaa ve mnakaalar olmu ve uy' bulmutur. Allme Ksm onun hakknda; Refu'l-tibah an meseleti'l-Miyah namyla bir risale yazm, bu risalede suya kartrlanla bedene temas eden suyun msta'mel hkm verilmemesi hususunda birbirinden fark olmadn tahkik etmitir. Yani mcerred beden suya temas etmekle su musta'mel olmaz. Dardan atlarak kartrlan suda nasl galebe (fazlalk) aranrsa, bedenin temas ettii suda da galebe itibara alnr demek istemitir.

Zamannn ulemasndan bazlar Allme Kasm'a muvafakat gstermi: dierleri ise onu muhaze etmilerdir. Bunlardan biri de talebesi Allame Abdi'l-Ber b hne'dir. bn hne Zehru'r-Ravz fi mes'eletil-Havz adnn verdii bir risle ile ona reddiye yazm ve stadmz Allme Ksm'n sylediklerine aldanma! demitir el-Vahbniyye zerine yazd erhte dahi ona red cevab vermitir. bn hne el-Hniyye ve dier kitaplarda beyan edilen bu szlerle istidl etmitir: Bir kimse serinlemek iin elini veya ayan kaba daldrsa su msta'mel olur. nk zaruret yoktur Bir delili de mam Ebu Zeyd Debbusi'nin el-Esrr nam eserindeki u szleridir u kadar var ki mam Muhammet: (Bir kimse az suda ykanrsa hkmen btn su msta'mel olur): demitir. Yukardaki fark buradan ne'et etmitir. Allme bni ilb bununla fetva vermitir. el-Bahr sahibi, Allme Ksm tarafn tutmu ve El-Hayru'l-Bak fi'l-Vudi mine'l-Fusk adnda bir risale te'lif ederek bn hne'nin istidll ettii szn zayf bir kavle istinad ettiini sylemi: Bu zayf kavil msta'mel suyun necis olmasdr. Malmdur ki, necaset az da olsa az suyu ifsd eder demitir. Allme Baklln, smil Nablus ve olu Seyyid Abdulgan de onu tasdik etmilerdir. en-Nehir ve el-Minah adl kitaplarda da byledir. Onun bn Emr Hcc ile Kaariu'I-Hidye'ye muvafakat ettiini de biliyorsun. Allme Nuh Efendi'nin sz de ona meyyal grnyor. Sonra el-Hazin rihi'nin de onu tercihe meylettiini grdm. Bu zat yle diyor: Hak, (el-Bahr) sahibinin yazdklardr. O bunlar mezhebine btn kitablarna vakf olup onlarn zhirde muztarip grnen ibaralerini naklettikten sonra yazmtr. Bu hususla te'lif edilen risleleri grm ve bu sdk dvaya dil beyyine getirmitir. Ben bu hususta geni bir risale yazarak oradaki sylenenleri tahkik ettim ve duydum ki stadmz eref'd-Dn Gazz de buna meyletmi. Ben derim ki: Bunda byk kolaylk ve genilik vardr. Bilhassa beldemizdeki mescidlerin vesair yerlerin havuzlarndaki sular kesildii zaman bu kolaylk daha da kendini gsterir. Lkin ihtiyat unutulmamaldr. Binaenaleyh byle bir hal karsnda kalan kimsenin bu kk havuzda a'zsn ykamamas, ondan avucu ile su alarak dnda ykamas lzmdr. Velev ki 'zsn ykad su o havuza sram olsun. Hi olmazsa bu dardan atlm olur. Mnakaa mevzuu olan bedenin suya temas kabilinden olmaz. nk bu makam sz gtren bir makamdr. Hakikat hali Allah Tel bilir. METN Bu sylediimiz m-i mutlak ksmlar ile az su bile olsa iinde kansz hayvanlardan ar, akrep, bak yani sivrisinek gibileri lse dahi hadesi gidermek cizdir. Bazlar bak'n tahtakurusu olduunu sylemilerdir. el-Mcteb nam eserde: Esah kavle gre kan emmi slk suyu ifsd eder. Tahtakurusunun, kenenin ve sln hkm de bundan anlalr denilmitir. el-Vehbaniyye de: pek bcei, suyu, yumurtas ve tersi temizdir. Nitekim pislikten doan kurt da temizdir deniliyor. Suda doan balk, yenge, kurbaa hatta kpekbal ve sudomuzu (denizhnzr) gibi hayvanlarn suda lmesi onu ifsad etmez. Ancak kara kurbaas mstesnadr. Onun kan vardr. Kara kurbaasnn parmaklar arasnda yzge yoktur. Esah kavle gre onun suda lmesi suyu ifsad eder. Nitekim karada yaayan ylann kan varsa o da ifsad eder; yoksa ifsad etmez. Keza bu saydklarmzdan biri darda lr da suda kalrsa esah kavle gre suyu ifsad etmez. len kurbaa gibi bir hayvan suda dalrsa o sudan abdest almak ciz olur. Fakat eti haram olduu iin iilmesi caiz deil, tahrimen mekruhtur. ZAH rihin Bu sylediklerimizle hadesi gidermek cizdir sz sahihtir mnsnadr. Velev ki bazlarnda mesel, gasbedilmi sudan hell olmasn. Sahih tabiri ekseriyetle akitlerde, hell tabiri de fiillerde kullanlrsa da burada cizdir sznden sahihdir mnsn kastetmek daha yerinde bir i olmutur.

Kansz hayvandan murad; akar kan olmayandr. nk Kuhistn'de:Muteber olan hi kan yok deil, akar kan olmayandr. Hatta suda kan donmu bir hayvan bulunsa suyu pislemez denilmitir. Ben derim ki: Bit ve pirenin kan da yledir; akmaz. Bu kaytla akar kan olan hayvanlar bahsimizden hari kalr. Bunlarn kanlar kendilerinden olsun, slkte olduu gibi emmekle bakalarndan alnm olsun, suyu ifsad eder. Burada kansz hayvandan murad, kara hayvandr. nk musannf daha sonra su hayvanndan bahsetmitir. el-Bahr nam kitabta ve dier eserlerde bak, sivrisinein bydr, denilmise de, Kmus'ta bakka sivrisinek ve pis kokan yass krmz bir hayvancktr, diye tarif edilmitir. Burada ikinci mnnn kastedildii anlalyor. Bazlar;Bak; tahtakurusudur demilerdir. el-Hlyesinin ibaresi de bunu te'yid etmektedir. Baz yerlerde buna fesfes derler. Kene gibi bir hayvan olup pek pis kokar. en-Nehir adl kitabta; Slk hakkndaki tercih tahtakurusu hakknda da tercihtir. nk ondaki kan da bakasndan alnmtr denilmitir. Fakat sz gtrr. nk tahtakurusu ile slk orasnda ak fark vardr. Sln kan bakasndan alnma da olsa akar kandr. Onun iin abdesti bozar. Tahtakurusunun kan byle deildir. Onun kan sinein kan gibidir. Abdesti bozmaz ve akmaz. Grdn ki suyu ifsad eden kanl hayvandan murad; akar kan olandr. Buna gre slk ve keneyi de byk olursa diye kaytlamak gerekir. nk evvelce grld vecihle k abdesti bozmaz. O halde kan akmad iin suyu da ifsad etmemesi lzm gelir. pekbceinin suyundan murad; htimal kemale ermeden lenlerde grlen ste benzer sudur. Yahud ipei alnrken iinde kaynatld sudur. Bence murad birincisidir. nk Sayrafiyye de: Bir kimse ipekbceinin zerine basar da elbisesine dirhem miktarndan fazla bir ey srarsa onunla namaz klmas ciz olur deniliyor. el-Vehbniyyede ipekbcei tersinin temiz olduuna kat' hkm verilmemi: pekbceinin tersi hakknda ihtilf vardr denilmitir. Suda doan hayvandan maksad, akar kan olsun olmasn doup bymesi ve yaamas suda olan hayvandr. Zhir rivye budur. Yani bu hayvann kan hakikatte kan deildir. el-Hulsada su hayvan: Sudan karrsa derhal len hayvandr. Yaarsa hem kara hem su hayvandr diye tarif edilmitir. u halde su hayvan ile kara hayvan arasnda nc bir ksm meydana getirilmitir. Fakat bu ksmn hkm ayrca beyan edilmemitir. Sahih kavle gre bu ksm, su hayvanna mlhaktr. Zira kan yoktur. Ben derim ki: Bu ksmdan murad; suda doup karld vakit hemen lmeyen yenge ve kurbaa gibi hayvanlardr. Ama karada doup suda yaayan kaz ve rdek gibi hayvanlar byle deildir. Nitekim az ileride grlecektir. rih kpekbal ile deniz hnzr hakkndaki zayf kavli nazar itibare almama benziyor. Mezkr kavle gre bunlarn suda lmesi suyu ifsad eder. Kamus'da beyan edildiine gre yengecin birok faydalar varm. Kara kurbaas suyu ifsad ettiine gre Hidye sahibinin kara kurbaas suyu ifsad etmez diye kat'i konumas, akar kan olmayana hamledilir. el-Mnye de bildirildiine gre akar kan olan byk kertenkele, kara ylan hkmndedir. Kara kurbaas ile kara ylannn akar kanlar yoksa suyu ifsad etmezler. METN Az suda karada doup suda yaayan kaz ve rdek gibi bir hayvan lrse esah kavle gre suyu pisler. Yine esah kavle gre sair mayilerin hkm de suyun hkm gibidir. Hatta ona on ebadnda ra dolu bir havuza sidik srasa onu ifsad etmez. Akan ra ile birlikte ayann kan da aksa ra pis olmaz. mam Muhammed buna muhaliftir. Bunu umunn ve bakalar beyan etmilerdir. ok su akar bile olsa evsafndan (yani renk, tad ve kokusundan)biri deimekle bilittifak necis olur. Fakat az su, evsaf deimese dahi necis olur. mam Malik buna muhaliftir. ok durmakla su deiirse

necis olmaz. Ama necaset sebebiyle bozulduunu bilirse caiz deildir. bhe ederse asl olan suyun temizliidir. Mutezile taifesine ramen havuzdan abdest almak, nehirden abdest almaktan efdaldir. ZAH Suyu ifsad etmeyen her ey dier mayileri de ifsad etmez. Esah olan kavil budur. Bunu Thfe ve Muht sahipleri bildirmi; Bedy sahibi ise Fkha daha yaraan ifdesini kullanmtr. ra dolu havuza sidik srad zaman rann bozulmamas necasetin eseri grlmediine gredir. ine kan karan ra necis olmaynca iilmesi de helldir. nk su hkmne girmitir. ine karan pislik yok olup gitmitir. Yukardaki kurbaa meselesi byle deildir. Dn! mam Muhammad buna muhalif olunca buradaki kavil, mam A'zam'la Ebu Ysuf'dan bildirilmitir. Bize gre az saylan su, mam Malik'e gre deimedike pis olmaz. Ona gre az su deien sudur. ok su ise deimeyen sudur. fii'ye gre iki kulle su ok, ondan az olan az sudur. Bize gre bunlarn arasndaki fark ilerde gelecektir. rihin bhe ederse asl olan suyun temizliidir demesinden anlalr ki sormaya hacet yoktur. el-Bahr da Mbtega'dan naklen u izahat vardr: Bir kimse az bir suda vah hayvan izleri grrse o sudan abdest alamaz. Su kuyusunun yanndan vahi hayvanlar geer de ondan su itiklerine kanaat getirirse su pistir; getirmezse pis deildir. u halde rihin bozulduunu bilirse szn, kalbi kanaat getirirse mnsna almak icap eder. Yoksa mcerred bhe mni deildir. nk el-Aslda; Pis olduundan korkulan fakat yzde yz bilinmeyen havuzdan abdest alnabilir denilmitir. Buradaki yzde yz kalbin kanaat getirmesine, korkuyu da bhe veya vehim mnsna hamletmek gerekir. Mtezile taifesi havuzlardan abdest almay ciz grmezler. Onlar kahretmek o havuzlardan abdest almakla olur. Feth'l-Kadr sahibi: Bu ancak kahretme rzasndan dolay efdaliyeti ifade eder. Bu rzann tahakkuk etmedii yerde nehirden almak efdal olur demitir. imdi Mtezile'nin nasl men edildiine gelelim: el-Mirc adl eserde yle deniliyor: Sylendiine gre havuz meselesi paralanmayan cz nazariyesine ibtina eder. Ehl-i snnete gre haride paralanmayan cz vardr. Ve necasetin czleri suyun paralanmayan cz'ne ular. Havuzun geri kalan yeri temiz kalr. Mtezile ile felsefecilere gre ise paralanmayan cz' yoktur. Binaenaleyh suyun hepsi pislie bitiir. Ve onlarca havuz pislenir. Ama bu izah sz gtrr. Ben derim ki: Bunun izah yledir: Paralanmayan cz, asl paralanmayan cevher-i fertten ibarettir. Cevher-i ferd; tek cevher demek olup btn fertleri bir araya gelince cisimleri meydana getiren cevherdir. Bu cevher ehl-i snnete gre sabit ve mevcuttur. Her cisim paralanarak cevher fertte nihayet bulunur. Byk bir havuza necaset der de onun paralanamaz czlere ayrldn farzedersek, bu czlerin karsna kendileri kadar su czleri gelir. Artan su czleri temiz kalr. Binaenaleyh btn havuzun pis olduuna hkm verilemez. Felsefecilere gre paralanmayan cz yoktur. Her cisim sonsuz paralara ayrlr. Necasetin her cz' paralanabilir. Temiz suyun czleri de yledir. Binaenaleyh temiz suyun hibir cz' yoktur ki karsna necasetin bir cz' gelmesin. Bu suretle necasetin czleri suyun btn czleri ile birleir. Ve btn havuzun pis olduuna hkm verilir. zahn sz gtrmesi u ynden olsa gerekir: Mesele paralanmayan cz nazariyesine ibtina etse kk havuza den necasetin de sudan fazla veya ona msavi olmadka havuzun pislenmemesi icap eder. nk suyun geri kalan czleri temizdir. Btn suyun pis olduuna hkmedilemez. Bir de necaset tabiri mutemet kavlin hilfna kullanlmtr. Mutemet kavle gre msta'mel su temizdir.

u da var ki paralanmayan cz meselesinde mehur olan hilf mslmanlarla felsefecilerin hkemas arasndadr. Felsefeciler paralanmayan cz' kabul etmemi Bu alem kadmdir., Bedenler haredilmeyecektir gibi sapk nazariyeleri bunun zerine kurmulardr. Mslmanlar paralanmayan cz', bunu reddetmek iin kabul etmilerdir. nk bu alemin maddesi paralanamayan czde karar klarsa bu cz' hdis ve bir mucide muhta olur ki, o mucid Allah Tel'dr. Nitekim yerinde beyan edilmitir. Mtezile'ye gelince: Onlarn bu hususta ehli snnete hibir muhalefeti yoktur. Aksi takdirde kat'i surette kafir olurlard. Halbuki onlar bizim kblemizin ehli ve fer'i meselelerde bizim mezhebimize bal insanlardr. u halde en iyisi bu meseleyi mcaveret kavline bina etmektir. Yani Mtezile'ye gre su mcevveretle (yanndakine bitimekle) bize gre iine ilemekle pis olur. Pisliin suya ileyip ilemedii ise eserinden anlalr. Pisliin eseri grlmedike suyun pis olduuna hkm verilemez. Bu da msta'mel suyun pis sayldna gredir. Burasn izah ederken benim anladm budur. Bunu ganimet bil! Zira bu ekilde izahn baka kitaplar'da hemen hemen gremeyeceksin. Dorusunu Allah bilir! METN Keza iersine nan, safran, yemi ve aa yapra gibi kat ve temiz bir ey karan su ile btn vasflarn deitirse bile berrakl ve ismi baki kalmak art ile esah kavle gre mutlak olarak hades giderilebilir. Sebebi yukarda gemiti. Lkin el-Bahr nam eserde Knye den naklen: O su ile bir ey boyamak mmkn olursa hurma ras gibi onunla da hades gidermek ciz deildir denilmitir. ZAH Evvelce de grld vecihle suya karan temiz ve kat cismin suda kaynatlmam olmas lzmdr. Suya karan kat cisim onun btn vasflarn deitirse bile su yine temizdir. nk ulemadan nakledildiine gre mslmanlar, iersine yaprak den havuzlardan suyun btn vasflar deitii halde abdest alrlar. Buna kimse itiraz etmezdi. Bunu en-Nehir sahibi en-Nihye den nakletmitir. Esah kavlin mukabili udur: Bazlarna gre yapraklarn rengi avutaki suda belli olursa onunla abdest alnmaz. Fakat iilir. Bunun avula kaytlanmas ok deimesine iarettir. nk bazen suyun rengi bulunduu yerde deimi grnr de avula alnd zaman grnmeyebilir. Dn! Mutlak olarak hades giderilebilir ifadesinden maksat; suya karan cisim toprak gibi yer cinsden olsun olmasn, onu suya kartrmakla sabun ve nnda olduu gibi temizlik kastedilsin edilmesin mam A'zam'a gre caizdir demektir. rih sebebi yukarda gemiti diyerek suya gelebe meselesindeki Karan ey kat olursa, ismi bak kalmak art ile suyun koyu olmasndan bilinir szn kastetmitir. METN ersine necaset den akar su ile dahi hadesi gidermek cizdir. Akar su rf ve dete gre akar saylan sudur. Bazlar Saman pn gtren sudur demilerdir. Birinci kavil daha ak; ikincisi daha mehurdur. Necasetin eseri grlmezse su yardmsz bile aksa esah kavle gre onunla hades giderilebilir. Dere yukardan tkansa da yardmsz olarak kendiliinden akan su ile bir adam abdest alsa ciz olur. nk akar sudur. Keza bir kimse kk bir havuzdan dere aar yahud havuzun oluk tarafna arkada suyu dker, o da abdest alr; teki tarafnda iine su toplanan bir kap bulunursa o su ile ikinci, nc ilah... defalar abdest almas cizdir. Meselenin tamam el-Bahrdadr. Akar suda le bulunur yahud iine biri bevleder de bir bakas alt tarafndan abdest alrsa, akntda eseri grlmedike yani bilinmedike cizdir. Eser ya tad ya renk yahud kokudur. Musannfn mutlak olan sznn zahiri le ve bakalarna da mildir. Kemal ibn Hmm'n tercih ettii kavil budur. Tilmizi Ksm, muhtar kavlin bu olduunu sylemi en-Nehir sahibi onu takviye etmi; musannf da tasdik eylemitir.

Kuhistn'de Muzmerat'tan, o da Nisab'tan naklen: Fetva buna gredir denilmitir. Bazlar: suyun yars veya ekserisi necasetin zeri ne akarsa caiz deildir demilerdir ki, bu sz daha ihtiyatldr. ZAH Tahtav'nin beyanna gre akar suyun tarifi hakkndaki birinci kavil daha ak ve daha sahihtir. Nitekim el-Bahr ve en-Nehir sahipleri de ayn eyi sylemilerdir. nk rfe dayanr. Ve mam A'zam'n Bana gelenlere sorulur kaidesine uygundur. Lkin bu beyan mkil grlm: rf ve dete gre akar sayanlarn okluuna ve ihtilflarna bakarak bu miktar asla tayin edilemez denilmitir. kinci kavil daha mehurdur. nk birok kitap!arda hatta metinler de mevcuttur. Sadru'-eria ve ona tabi olarak bn Kemal Anlalmas g olmayan tarif budur demilerdir. Lkin grdm ki birinci kavil daha sahihtir. Bugn rf ve det udur: Su bir taraftan girer dier taraftan karsa ona akar su ad verilir. Velev giren su az olsun, bununla mescidlerdeki havuzlarla hamam adrvanlarn hkm anlalm olur. Halbuki bunlar saman pn gtrmezler. elHznede bildirildiine gre biri temiz, dieri pis su dolu iki kap yksek bir yerden dklerek havada birbirine karsalar, yere dtklerinde ikisi de temiz saylrlar. Bu iki kabn sular yerde aktlsa akar su hkmne girerler. Malmun olsun ki buradaki dere tkama vesaire meseleleri msta'mel suyun pis olduu kavline gredir. Buna gre zikredilen fer'i meseleler sahihtir. nk bu takdirde mesele necasetin akar suya dmesi kabilinden olur. yi anla! Bir kimse kk bir havuzdan dere aarak suyu aktr ve akarken abdest alr da o su bir yere toplanrsa; sonra baka biri o yerden bir delik aarak suyu aktr ve akarken abdest alr da su bir yere toplanrsa, nc bir ahs dahi ayn eyi yaparsa iki yer arasnda az ok bir mesafe bulunduu takdirde hepsinin abdestleri ciz olur. Bunu el-Muhit ve dier kitaplar nakletmitir. Bunun snr, msta'mel suyun aknt yerinden baka yere dmemesidir. Bu takdirde msta'mel hkmnden karak akar suya tbi olur. Meselenin tamam el-Mnyededir. Keza havuzun oluk tarafna arkada su dker o da abdest alr ve tek tarafnda bulunan bir kaba bu su akarsa o su ile ikinci, nc ve drdnc yani birok defalar abdest almak caizdir. Bunu Tahtavi beyan etmitir. rihin eseri grlmedike ifadesi yani bilinmedike diye tefsir etmesi tad ve renge de mil olsun diyedir. Hidye erhinde: Zahire gre bu vasflardan murad, necasetin vasflardr. Mesel glsuyu ve sirke gibi pislenen eyler deildir. Byle pislenmi bir mayi, akar suya dklrse o myideki necasetin eseri itibara alnr: myi'in kendi eseri itibara alnmaz. nk mayi ykanmakla temiz olmutur denilmi, bundan sonra Hidye rihi: Buna tenbihte bulunan kimse grmedim. Halbuki mhimdir. Bunu belle! demitir. rihin: Akar suda le bulunursa sz grlen grlmeyen necasetlere mildir. Ve her iki nevde eserin grlmesi muteberdir. Kemal bni Hmm'n tercih ettii kavli Seyyidi Abdlgan dahi mdet'l-Mtf'nin Akan su birbirini temizler szn hatrlatarak te'yid ettii gibi, Feth'l-Kadr ve dier kitaplar dahi u ifade ile teyidde bulunmutur: Pis su byk havuzun suyuna kart vakit, havuzun suyundan fazla bile olsa onu pislemez. Seyyidi Abdlgan yle ise akar su evleviyetle pislemez demitir. rihin Daha ihtiyatldr dedii sz mam A'zam'la mam Muhummed'in kavlidir. Bundan nceki kavil mam Ebu Ysuf'undur. el-Mnya sahibi, mam A'zam'la Muhammed'in kavlini tercih etmi, ayn eserin arihi Haleb de onu takviyede bulunarak Feth'l-Kadr sahibine ve el-Bahr sahibinin Ebu Ysuf kavli iin Bu daha gzeldir demesine cevap vermitir. Ekseri kitaplarda zikredilen kavil budur. Hidye sahibi et-Tecnis adl eserinde bu kavlin sahih olduunu bildirmitir. nk burada necaset bulunduu yakinen malmdur. Grlmeyen necaset byle deildir. Zira onun eseri grlmeyince anlalr ki kendisini su gtrmtr. Allme Nuh Efendi de onu teyid etmi ve enNehirin beyanna uzun uzun itirazda bulunarak maksad aklamtr. Hsl burada iki sahih kavil vardr: Bunlarn ikincisi rihin dedii gibi daha ihtiyatldr. el-Mnye sahibi yle diyor:

u hale gre yamur suyu evin zerindeki oluktan akar da evin zerinde fk paralar bulunursa su temizdir. Fk paralar oluun aznda bulunur: yahud suyun hepsi veya yars, yahud ekserisi zerlerinden geerse o su necistir. Aksi takdirde temizdir. Ben derim ki: Bizim memleketimizdeki lam dereleri de bu hilafa gre halledilir. Bunlardan pislik akar ve diplerine ker. Lkin gndzleri necasetin eseri bellidir. O zaman pis olduklar hususunda sz yoktur. Geceleri bu eser ve deiiklik ortadan kalkar. Ve mezkr hilf onlar hakknda da cri olur. nk zerinden su akar; alt necasettir. Haznet'l-Fetav da yle deniliyor: Btn derenin ii pis olur da altndan grnmeyecek ekilde ok akarsa o temizdir. Byle deilse temiz saylmaz. el-Mltekat'da beyan edildiine gre ulemadan bazlar: Su akarsa az da olsa temizdir demilerdir. Mhim Tenbih: Bizim memleketimizde hayvan pisliklerini evlere akan su yollarn tkamak iin bu yollara atmak adet olmutur. Bu pislikler oralara ker ve zerlerinden su akar. Bu mesele le meselesi gibidir. Suyun pis olduunu sylersek bunda byk glk vardr. Halbuki glk nss ile kaldrlmtr. Bu meseleyi Dmak Mfts Allme Abdurrahman Ammad Hediyet bn Ammad adl eserinde bahis mevzuu etmi; baz fer'i meselelerle ve mehur (Meakkat kolayl celb eder) kaidesiyle keza onun zerine yazlan fer' meselelerle istidl ederek cevaz vermitir. Seyyidi Abdlgan Nablus de erhinde bu mesele zerine uzun uzadya beyanatta bulunmutur. Hlsas udur: Pislik su yatana ker de eseri grlmezse su temizdir. Su, evlerdeki havuzlara deimi bir halde ularsa, ister byk havuzda, ister kne insin, pistir. Velev ki deiiklii kendiliinden ortadan kalksn. nk pis su kendiliinden temiz olmaz; ancak zerinden temiz su gemekle temizlenir. Temiz suyun aknts kesildikten sonra kk havuzun dibine pislik km ise pislik kara amur haline gelmedike havuzdaki su pistir. Kara amur haline gelmise zerinden akan temiz su kesildikten sonra pis deildir. Btn bu izahat bizim mezhebimize gre hayvan pislii necis olduuna gredir. mam Zfer'den bir rivayete gre eti yenen hayvanlarn fks temizdir. elMbteg da bildirildiine gre btn hayvan fklar necistir. Yalnz mam Muhammed'den bir rivyete gre zaruret icab bunlar temizdir. Bu rivyette hayvan sahiplerine genilik ve kolaylk vardr. Zira onlar hayvan pislikleri ile bulamaktan pek az hli kalrlar. Bu rivayeti belle! Bizim de burada buna kail olmamz bad grlmemeli! nk zaruret bunu icap ettiriyor. Nitekim ulema msta'mel suyun temizlii meselesinde ve emsalinde zaruretten dolay mam Muhammed'in kavli ile fetva vermilerdir. bn Hacer'in el-Ubab erhinde mam fi'nin Bir i daralrsa geniler sz zerine yle denilmitir: am'n dereleri az da aksalar ilerindeki pislik sebebiyle deimeleri zarar etmez. nk insanlarn muhta olduklar bu derelerin bu pisliklerden hli olarak akmas mmkn deildir. Bu szn zhiri gsteriyor ki, ona gre affedilen ey pisliin kendisi deil, eseridir. Ben derim ki: bhesiz zaruret aynnn affedilmesini de gerektirmektedir. Zira memleketimizde sudan uzak mahallelerin ounda su ktl vardr. Ekseri zamanlarda suyun iinde pisliin ayn mevcuttur. Bu pislik havuzlarn diplerine ker. ok defa kullanmakla havuzlardaki su azalr yahud su kesilerek akmaz olur. Bhusus dereler kiraland ve suyun gnlerce kesildii zamanlar susuzluk ekilmez dereceyi bulur. Bu havuzlarda pislik var diye halk onlardan faydalanmaktan men edilirse bundan kendilerine pek byk bir glk doar. Nitekim grlen bir haldir. Binaenaleyh halkn kolaylk gsterilmeye ihtiyac, hayvan sahiplerinin ihtiyacndan fazladr. Filhakika el-Mnye erhinde yle denilmektedir: Ulemamzn kaidelerinden bildiimiz ey, zaruret ve umumi belva hallerinde kolaylk gstermektir. Nitekim ky kuyular meselesiyle emsalinde byle yapmlardr. Yani zrlnn pisliini, sokaklarn pislie galebe alan amurunu vesaireyi zararsz saymlardr. Evet, baz vakitlerde deime artar, su havuza yemyeil akar; iinde pisliin ayn vardr. O zaman havuz kkse su ksa bile pislenir. nk pis, su ile akar. Bu halde o suyu kullanmaya zaruret yoktur. Suyun sofilemesi beklenir. Unutmamal ki kanallardaki ve havuz diplerindeki pislikler zaruretten dolay affedilmitir. Meakkat kolayl celb ettii ve bir i darald zaman geniledii iin balanmtr. Allahu a'lem!

METN Ulema suyun inmesi ve avuladka hemen arkasnn gelmesi art ile hamam havuzunu da akar su hkmne katmlardr. Mesela kk bir havuzun su bir tarafndan girip br tarafndan karsa o havuzun her tarafndan abdest almak mutlak surette cizdir. Bununla fetva verilir. Keza bee be ebadnda bir pnardan su kaynarsa yine bununla fetva verilir. Bunu Kuhistn Tetimme ye nisbet ederek nakletmitir. Durgun olan ok suyun hkm de byledir. Yan iine grnmeyen necaset der de velev grnen necasetin dt yerde olsun eseri grlmezse o su ile hadesi gidermek cizdir. el-Bahr nam eserde beyan edildiine gre bununla fetva verilir. ZAH Hamam havuzunun akar su hkmne katlmas necasetin eseri grlmedike pislenmi saylmamas hususundadr. Ben derim ki: Hamam havuzundan bakalar da yledir nk el-Zahiriyye de beyan edildiine gre bu hkm ona on ebadndan kk olan havuz hakkndadr. Bundan sonra Hamam havuzu da byledir denilmitir. Bellenilmelidir. Avuladka hemen arkasnn gelmesinden murad; iki avu arasnda akntnn durmamasdr. Havuza bir taraftan girip br taraftan kan suyun kendi kendine kmas ile karlmas arasnda fark yoktur. nk Tatarhniyyede yle deniliyor: Havuza su girer de kmaz, fakat iinde bir insan ykanr da onun ykanmas ile br taraftan pei peine karsa havuz pis olmaz. Sonra ulemann szlerinden anlalyor ki, suyun girip kmas havuzun stnden olacaktr. Su havuzun dibindeki bir delikten karsa akar saylmaz. Zira itibar suyun yznedir. Buna delil havuz hakknda derinlii deil uzunluk ve genilii nazar- itibara almalar, okluk ve azln da st ksmndan hesap etmeleridir. Nitekim rih bunu anlatacaktr. el-Mnye de; Su zayf akarsa ar ar abdest almaldr. Ta ki zerinden msta'mel su gitsin! denilmitir. Ben bu meseleyi ak olarak bir yerde grmedim. Ama Seyyid Abdlgan'nin erhiride mam Ebu Ysuf'a iinde fare ld haber verilen hamam deposu meselesi hakknda yle denildiine grdm: Bunda yukarsndan girip aasndan bir boru ile kan depo suyunun akar su hkmnde olmadna iaret vardr. rihin Mutlak surette cizdir. sznden murad, havuz ister drde drt ebadnda, ister daha byk olsun demektir. Bazlar, Daha byk olursa havuz pislenir. nk msta'mel su oraya yerleir. Meer ki suyun girdii veya kt yerden abdest alsn demilerdir. Nitekim el-Mnye de beyan edilmitir. Mutlak sznden bir de u anlalr: Su hafif akt iin msta'mel suyun kmadn bilse de zarar etmez. Halbuki yle deildir. Zira el-Mnye de Hniyye'den naklen yle denilmitir: Daha dorusu bu takdir lzm deildir. Suyun okluundan ve kuvvetinden musta'mel su o anda karsa cizdir. Aksi takdirde ciz deildir. rihler bunu tasdik etmi; hatta el-Hlye sahibi bhesiz bu gzeldir ifadesini ziyade eylemitir. Sonra bu izahat msta'mel suyun pis olduunu bildiren kavle gredir. Esah ve muhtar olan kavle gre ise avulad suyun yahud yarsnn veya yardan biraz fazlasnn msta'mel olduuna kalbi kanaat etmedike o sudan abdest atmas cizdir. el-Bahrn beyanna gre bununla fetva verilir, ifadesinden maksat; grnr necasetle grnmez necasetin fark olmadn anlatmaktr. Bu kavli Bahr sahibi, Mnye erhine nisbet etmi, bundan bn Emir Hcc'n Hilyesini kastetmitir. O da ayn kavli Nisabtan nakletmitir. O Nisab'n ibaresini burada deil, akar su babnda zikretmitir. Halbuki bu kavil Halebi'nin Mnye erhinde Hulsa dan naklettikleri karsnda mkl kalr. Orada; Grnr pislikte necasetin dt yer bilittifak pislenir. Grnmeyen pislikte pislenir diyenler olduu gibi, pislenmez diyenler de vardr denilmektedir. Bunun benzeri Hlye ile Bedy'de de mevcuttur. Lkin Bedy' de Bilittifak yerine Zhir rivyete gre denilmitir. Bedy sahibi: Bunun mns necasetin dt yerden kk bir havuz kadarn brakr, sonra abdest alr demitir. elKifyede braklacak yer drt arn takdir edilmitir. Bazlar: Aratrr, neticede necasetin ulamadna kanaat getirdii yerden abdest alr demilerdir.

Hilye sahibi; Ben, esah olan budur derim demitir. Keza el-Hniyye sahibi grnen necasetin yeri pislendiini hilf nakletmeksizin kat' bir lisanla ifade etmi: sonra grnmeyen necaset hakkndaki iki kavli nakletmitir. el-Mebsut ta bu iki kavlin birincisi. Bedyide ise ikincisi sahih kabul edilmitir. Evet el-Hazin sahibi; Fetva grnenle grnmeyen necaset arasnda fark yapmakszn mutlak surette pislenmeyeceine verilmitir; meer ki suda deime ola! nk belva umumdir. Hatta ulema yer deitirmeden bulunduu yerden istinca yapabileceini sylemilerdir. Nitekim el-Mctebdan naklen el-Mi'racda da byledir. demitir. Feth'l-Kadir'de: mam Ebu Ysuf'tan bir rivayete gre havuz da akar su gibi ancak suyu deimekle pislenir. Sahih kabul edilmesi gereken kavil budur. Binaenaleyh grnen necasetle grnmeyen necaset arasnda fark bulunmamak icap eder. nk delil fark gstermeksizin sadece ok su olduu zaman pislenmediini iktiza ediyor deniliyor. Anlalyor ki, kitabmzn rihin syledikleri mam Ebu Ysuf'tan gelen Akar su gibidir rivayetinin zahirine istinat etmektedir. Evvelce beyan ettiimiz vecihle Ebu Ysuf akar suda mutlak olarak eserin grlmesini nazar itibara almtr. Metinlerden anlalan da budur. Burada Kenz sahibi dahi Havuz, akar su gibidir demitir. Mltek da ayn ey sylenmitir. Zhirine baklrsa Kenz sahibi bu rivayeti benimsemitir. Onun iin Feth'l-Kadr sahibi de onu tercih etmi, Hilye sahibi dahi onu beenmitir. nk akar su babnda imam Ebu Ysuf'tan rivayet edilene uygundur. Hilye sahibi yle diyor: Buna bn Mace'nin Snen'inde Cabir (r.a.)'den rivayet ettii u hadis hiddir: Cabir: (Ben bir gle vardm. Baktm ki iinde bir eek lm bunun zerine o glden su almaktan vaz gedik ve Reslullah (s.a.v.) geldik. bhesiz suyu hibir eye pislemez, buyurdular. Artk biz de ondan su idik, hayvanlarmz suladk ve su aldk) demitir. Bu rivayet yukarda geen ittifak nakline aykrdr. Allahu a'lem. METN Durgun suyun miktar hususunda muteber olun cihet, hal bana gelen kimsenin galebe-i zann (yani kalbinin yatmas)dr. Necasetin suyun br tarafna varmadna kalbi yatarsa ciz, yatmazsa ciz deildir. mam A'zam'dan nakledilen zhir rivyet budur. mam Muhammed de bu kavle rcu etmitir. Esah olan bu kavildir. Nitekim el-Gye ve dier kitaplarda da beyan edilmitir. el-Bahr sahibi tahkik etmi ve mezhebin bu olduunu, bununla amel edileceini, ona on ebad ile takdirin bir esasa dayanmadn sylemi: ve Sadru'-eria'nn verdii cevab reddetmitir. Lkin en Nehir sahibi yle demitir: Sen bilirsin ki ona on hesabn itibara almak daha mazbut bir itir. Bilhassa avamdan olup da bir fikri bulunmayanlar hakknda bu daha elverilidir. Onun iin mteehhirin ulemann bykleri bununla fetva vermilerdir. Yani drt ke olan havuz glde drt tarafn mecmuu kirbas arn ile krk arn: yuvarlak olanlarda otuz alt arn, ke olanda on be arn, bir eyrek yahud on be arn ve bete bir olacaktr. Havuzun uzunluu var, genilii yok fakat ona on ebadn buluyorsa kolaylk olmak iin, ondan abdest cizdir. Suyun st ksm on arn, alt ksm daha az olursa, az ksmna varncaya kadar o sudan abdest ciz olur. Bunun aksini farzederek iine bir necaset dt zaman on arna ulamadka abdest ciz deildir. ZAH mam Muhammed bir mddet byk havuzun ona on ebadnda olacan sylemi; sonra bundan dnerek: Hibir tayinde bulunmuyorum, demitir. el-Bahr da bildirildiine gre bunu ondan mevsuk imamlar nakletmilerdir Esah olan Kavil budur ibaresine Feth'l-Kadr sahibi: Ebu Hanife nin kaidesine en uygun olan da budur cmlesini eklemitir. Yani er'an tayin edilmi bu miktar olmayan yerde tahakkm suretiyle miktar tayin edilemez; mesele, hal bana gelen kimsenin reyine braklr.

mam fii'nin kail olduu vecihle ok suyu iki kulledir diye snrlandrmaya gelince: Bunu bildiren hadis sabit deildir. Nitekim, bunu bn Medini sylemi, Hafz bn Hcer ve bakalar da mezkr hadisin zayf olduunu bildirmilerdir. Feth'l-Kadr'de, el-Bahr ve dier mufassal kitablarda bu hususta uzun beyanat vardr. el-Bahr sahibi tahkikat neticesinde imammzdan (yani Ebu Hanife, Ebu Ysuf ve Muhammed'den) nakledilen zhir rivyetin, meseleyi bir miktarla tayin etmeksizin hal bana gelen kimsenin reyine brakmak olduunu sylemi, sonra unlar ilve etmitir: mam Muhammed'in ona on ebadn takdirden dnmediini farzetsek bu sz kendinden bakasn ilzam etmez. nk vacip olan ey, hal bana gelen kimsenin pislii ok saymasdr. Bir kiinin ok saymas bakasn ilzam etmez. Bilkis bu i, kalbi kanaat getirenlerin haline gre deiir. Bu mesele avamn mctehidi taklit etmesi icab eden suretlerden deildir. Bunu Kemal bn Hmm beyan etmitir. Ben derim ki: Lkin Hidye ve dier kitablarda bildirildiine gre byk gl, bir taraf alkaland zaman br taraf hareket etmeyen sudur. el-Mirc nm eserde zahir mezhebin bu olduu kaydedilmektedir. Zeyla: Bazlar suyu alkalamakla, bazlar da lmekle amel edileceini: sylemilerdir demitir. Zahir mezhep bunlardan birincisidir. Mtekaddimin ulemann kavli de budur. Hatta el-Beday ve el-Muht nm kitablarda: Mutekaddimn ulemamzdan gelen rivayet suyu alkalamakla amel edecei hususunda ittifak ettiklerini gsterir denilmitir. alkalamak, bir anda suyun ykselip alalmasdr. Biraz durduktan sonra alalmas deildir. Hareketin asl muteber deildir. Tatarhaniyye'de: Mehur kitaplarn imammzdan naklettiklerinin bu olduu bildiriliyor demitir. alkalamann ykanmakla m, abdest almak veya elle hareket ettirmek sureti ile mi itibar edilecei hususunda rivayet vardr. Bunlarn esah olan ikincisi (yani abdest almakla itibar edilmesi)dir. nk ortadr. Nitekim el-Muhit ve el-Havi'l-Kuds adl kitablarda da byle denilmitir. Meselenin tamam el-Hilye ile dier eserlerdedir. bhesiz ki hibir eyle takdir etmeksizin srf galebe-i zann ile suyun br tarafa ulatn itibara almak zahire gre alkalamakla ulamaya aykrdr. Zira galebe-i zann (kalbin kanaat getirmesi) adamna gre deiir. Suyun bir tarafn alkalamak ise hiss bir eydir; gzle grlr. Bunda deime yoktur. Halbuki bu kavillerin ikisi de zahir rivayede imammzdan nakledilmitir. Bu hususta sz eden kimse grmedim. Bana yle geliyor ki, iki kavlin aras yle bulunacaktr: Maksat fiilen alkalama bulunmad vakit, alkalanm olsa br tarafa ulaacana galebe-i zann hsl olmasdr. yi dnlsn! el-Bahr sahibi Sadru'-eria'nn cevabn reddetmitir. Sadru'-eria ona on ebadiyle takdir meselesini bir esasa bina etmitir. O esas, Peygamber (s.a.v.)'n: Her kim bir kuyu kazarsa, etraf krk arn onundur hdis-i erifidir. Binaenaleyh kuyunun evresi her taraftan onar arn o kimsenin olur. Kuyunun evresi dahiline bakasnn kuyu kazmasn men eder. T ki su onun kuyusuna ekilip kendi kuyusunun suyu azalmasn. Pislik szmasn diye oraya hel ukuru kazmasn da men eder. Ama evrenin dna kazmaktan men edemez. evre her taraftan onar arndr. Bu izahattan sonra Sadru'-eriha: Anlalyor ki eriat, pisliin sirayet etmemesi hususunda ona on ebad itibara almtr demitir. el-Bahr sahibi Sadru'-eria'nn bu izahatn reddetmi ve: Sahih kavle gre evre her taraftan krk arndr. Yerin kvam suyun kvamndan kat kat fazladr. Binaenaleyh sirayet etmemek hususunda suyu yerle kyas etmek doru deildir. Bir de muhtar kavle gre kuyu ile hel arasndaki mesafede itimad edilecek ey pisliin ilemesidir. Bu ise, yerin sertliine, gevekliine gre deiir demitir. rihin en-Nehirden naklettii sz el-Bahr sahibi de bahis mevzuu etmi; sonra onu red ile: Ulemann fetvasyla deil. ancak mezhebin sahih kavli ile amel edilir demitir. Tahtav'nin beyanna gre el-Bahr sahibi hakldr. Tahtav: Her ikisinin szlerine vkf olunca kat' surette buna hkmedersin demitir. Ben derim ki: Muhakkklardan Kemal bn Hmm ile tilmizi Allame bn Emr Hacc'n szlerinin hamledildii kavil budur. Lkin baz hiye yazanlar. eyhlislam Sdettin Dir'nin el-Kavl'rRak... adl risalesinde metin yazan ulemann ona on ebadn semelerini hakikat bulduunu, aksini

iddia edenlere beli bir surette red cevab verdiini. doruyu ifade eden yz kadar nakil serdettiini sylemidir. eyhlislm, szn bir iirle bitirmi ve yle demitir: Anlamak hususunda toy isen, Kmil birini grdnde mnakaa etme! Helli grmedinse, Gzleri ile gren insanlar bari teslim et! bhesiz ona on hesab ile fetva veren Hidye sahibi, Kdhn ve dier tercih sahibi mteehhrn, mezhebimizi bizden iyi bilirler. Bize den vazife onlara tbi olmaktr. rih drtke tabiriyle ona on ebadndan murad yzlm yz arn olan havuza iaret etmitir. Drtke, ke veya yuvarlak olmas fark etmez. Drtke havuzun drt taraf onar arndr. Yzlm ise yz arn eder. Yuvarlak ve ke havuzlar dahi rihin vasfettii gibi olurlarsa yzlmleri yzer arn eder. Bunlar kare ekline evrilse ona on ebadnda arn olurlar. (es-Sirc nm eserde bildirildiine gre yuvarlak havuzun evresi (36) arn, kutru (11) btn bete bir arndr. Bunun yzlmn bulmak iin kutrunun yars ile evresinin yarsn birbirine arpmak gerekir. es-Sirac'n beyan ettii bu kavil bu husustaki be kavlin biridir. Drer sahibi bunun sahih ve hesap ilmine gre mdellel olduunu sylemitir, runbulli ez-Zehru'Nadr adl risalesinde delilini de izah etmi, dier drt kavli rtmtr. keli havuzun her kenar bazlarna gre on be arn bir eyrek, dier bazlarna gre on be btn, bete bir arn olacaktr. Bu suretle onun da yzlm yz arn ederse de bu hesaplarn ikisi de tam yz etmez, yze en yakn on be btn bete bir olandr. Onun iin rih yalnz bununla iktifa etse daha iyi olurdu. Kirbas arn pamuklu kumalar lmeye yarayan bir uzunluk lsdr. Ne kadar olduu ileride gelecektir. TENBH: rih derinlik hakknda zhir rivyede bir takdir bulunmadna iaret iin derinlik miktarndan bahsetmemitir. Sahih olan budur. Hidye sahibi derinliin avula su alnd vakit alp dibi grnmeyecek ekilde olmasn sahih bulmutur. el-Mi'rcta fetvann buna gre olduu kaydedilmitir. el-Bahr sahibi ise birinci kavli daha uygun bulmutur. Derinlik hususunda muhtelif kaviller vardr. Bazlar drt parmak, bazlar topuklara kadar olacan sylemi, birtakmlar bir kar, daha bakalar bir arn, hatta iki arn olacan bildirmilerdir. Uzunluu olup genilii olmayan havuz, eni iki metre, boyu elli metre eklinde tasavvur olunabilir. Byle bir havuzun yzlm yine yz arn eder. Byle bir havuzdan kolaylk iin abdest ciz olmasnda, murad; msta'mel suyun necis olduu kavline gredir. Yahud iine necaset dse de abdest cizdir, demektir. ki kavilden biri ve muhtar olan budur. Nitekim Drer'de Uyn'lMezhip ve Zahiriyye'den naklen beyan edilmitir. el-Muht, el-htiyr ve dier kitaplarn sahipleri de bu kavli sahih bulmulardr. Feth'l-Kadr sahibi ise dier kavl tercih etmi, Tilmizi Ksm da onu sahih kabul etmitir. Zira suyun okluunun delili necasetin br tarafa varmamasdr. Genilik itibar edilirse phesiz varacaktr. Bunun bir misli de uzunluu, genilii olmayp derinlii bulunan havuzdur. nk kullan derinlikten deil, sathtandr. el-Bahr sahibi buna cevap vermi: Bu kavil daha gzel ise de ulema halka kolaylk dnm ve bunun da byk havuza katlacan sylemilerdir. Nitekim Tecnis sahibi (Mslmanlara kolaylk olmas iin) sz ile buna iaret etmitir demitir. Bazlar bu sz yle ta'lil etmilerdir: Uzunluk itibara alnrsa havuz pislenmez. Genilik itibar edilirse pislenir. u halde pislenip pislenmedii bheli kaldndan havuz temizdir. Meselenin tamam Nuh Efendi hiyesindedir. Bununla bu havuz, genilii olamayp derinlii bulunan havuzdan ayrlr.

Suyun st ksm on arn, alt ksm daha az olursa az ksmna varncaya kadar o sudan abdest ciz olur. Yani az ksmna ulatnda oraya bir necaset derse pislenir. Nitekim el-Mnyede de byle denilmitir. Necaset msta'mel suyun necis olduu kavline gre msta'mel suya da amildir. Onun iin el-Bahr sahibi Su azalr da ona on arndan daha aa inerse ondan abdest alnmaz: lkin ondan avula su karlarak darsnda abdest alnr. Msta'mel suyun temiz olduu rivayetine gre ise mesele kk havuzlardan abdest alma meselesi olur. Onlar hakknda evvelce sz etmitik. Necaset dtkten sonra havuz tekrar dolarsa necis olarak kalr. Ama kalmaz diyenler de olmutur. el-Hilyede ikinci vechin anlalmad kaydedilmitir. el-Mnye erhinde yle deniliyor: Hsl su az iken pislenirse bir daha oalsa da temiz olmaz. Pislie temas etmezden nce su oksa necaset dtkten sonra azalsa bile pis olmaz. Binaenaleyh suyun okluu ve azlna itibar, pislie temas ettii zamandr. ster pislik suya atlsn, ister su pisliin zerine dklsn. Muhtar olan budur demitir. Bunun aksini farz edersek yani st ksm ona on ebadn doldurmaz da alt ksm doldurursa iine necaset dt zaman on arna ulamadka abdest ciz olmaz. On arna ulatnda ciz olur. Velev ki st ksmdaki su miktarca alt ksmdakinden daha ok olsun. el-Bahr da Sirc- Hind'den naklen bu kavlin daha mnasip olduu bildirilmitir. Ben derim ki: Galiba ulema burada necsetin dmesi halini nazar- itibara almamlardr. Zira alt ksmdaki su yerinin okluu sebebiyle baka bir havuz hkmndedir ve necaset buraya ilk defa dm olsa zarar etmez. Birinci mesele bunun gibi deildir. Dn! Bunun hakknda yle bir lgaz (bilmece) sylerler: ok suyun iine necaset der su pislenir. Sonra su azalrsa temizlenir. imdi u kalr: Birinci meselede havuza necaset der de sonra su azalrsa yahud ikinci meselede havuz dolarsa hkm nedir? Haleb: Ben bunun hkmn bulamadm. diyor Ben derim ki: Bu aacak bir szdr. Zira biz o havuzun temizliine hkmettik. Pisleyecek bir ey de rz olmad. Bunun pislii tevehhm edilebilir mi? Evet, pislik grnen necaset olur da havuza kalrsa yahud havuzun st ksm kurumadan dolarsa pislenir. Ama pislik grnmeyen necaset ise yahud grnen necaset olup karlmsa veya st ksm kuruyarak temizliine hkmolunduktan sonra dolarsa pislenmez. nk pislii gerektiren bir ey yoktur. Benim anladm budur. METN Byk havuzun suyu donar da bir delik alrsa su buzdan ayr olduu takdirde abdest almak cizdir. Zira buz tavan gibidir. Buza bitiik ise caiz olmaz. nk bu, tekne gibidir. Hatta delik yerini kpek yalasa pis olur. Ama iine der de lrse. pis olmaz. nk altna iner. Sonra muhtar olan kavil pislenen yerin mcerred akmas ile temizlenmesidir. Kuyu ve hamam havuzu da byledir. ZAH Byk havuzdaki suyun yz donar da onda on ebadn bulmayan bir delik alrsa, buz ayr, su ondan aada olup alkaland zaman hareket edecek ekilde bulunursa o sudan abdest akmak cizdir. Fakat su buza bitiik ise caiz deildir. Nasr ile skaf'n kavilleri budur. bn Mbrek ile Ebu Hafz Kebr Bunda bir beis yoktur demilerdir. Bu kavil daha msamahal, birinci kavil daha ihtiyatldr. Delinen yer iddetle alkalanr da durgun suyun gittii, yerine yeni suyun geldii bilinirse ulema abdest almann hilfsz ciz olduunu sylemilerdir. Bunu Bedy' kaydetmitir. elHniyye de ise; Suyu her uzuv daldrdka bir defa alkalarsa cizdir denilmitir. Zahire baklrsa birinci kavil daha mnasiptir. Nitekim Sirc- Hind'den de nakletmidik. Sonra el-Mnyede fetvann buna gre olduunu grdm. el-Hilyede: Bu kavil msta'mel suyun pis olduuna gredir denilmitir.

Kpein yalad delik yeri pis olur; fakat altnda kalan su temizdir. Bir kimse baka bir yerden delik aar da su alrsa o su ile abdesti ciz olur. Tatarhniyyede de byle denilmitir. Kpek iine der de lrse delik yeri pis olmaz. nk lm ekseriyetle dibe ktkten sonra olur. Su ok olduu iin deliin altndaki su da pis olmaz. Lkin bu meseleyi kpek dmesiyle tasvir sz gtrr. Zira delik; kpein azna burnuna su temas ederek pislenmitir. Onun iin el-Mnye de mesele koyunun dmesiyle tasvir edilmitir. erhinde: lmn dibe kmeden delikte meydana geldii yahud den hayvana pislik bulat bilinirse delikteki su da pis olur denilmitir. Sonra muhtar kavle gre pislenen yer mcerret akmakla yani bir taraftan girip hemen br taraftan kmakla temizlenir. Velev ki kan su az olsun. bn hne diyor ki: nk hakikaten akar su olmutur. Suyun bir ksmnn kmasyle necasetin kalp kalmadnda bhe hsl olmutur. bhe ile necaset kalmaz. Bazlar; havuzdaki su kadar kmadka, birtakmlar da havuzdakinin misli su kmadka temizlenemeyeceini sylemilerdir. Su havuza girmeksizin, mesela bir delik alarak ksa akm saylmaz. Suyun ilk girdiinde havuzun dolu olmas art deildir. nk havuzdaki su noksan iken su girer de dolar ve bir ksm akarsa yine temizlenir. Nitekim pis su ile dolu iken girdiinde de yledir. Bunu el-Hilye sahibi tahkik etmi ve havuzun temizlendiine hkmedilmeden kan suyun pis olduunu sylemitir. Ben derim ki: Bu sz son iki kavle gre aktr. Zira havuzdakinin bir veya misli su kmadka havuzun temizlendiine hkmolunamaz. Binaanaleyh kan suyun pis olduu anlalr. Fakat muhtar olan kavle gre mcerred suyun kmasyla temizlendiine hkmedilir. u halde kan su temizdir. Dn! Sonra ben bunu ez-Zhihyye de grdm. baresi yledir: Sahih olan udur ki, havuzdakinin bir misli kmasa da temiz olur. Bir insan havuzdan kan o sudan alarak onunla abdestlense cizdir, Hamd Allah'a mahsustur. Lkin yine ez-Zahiriyye de beyn edildiine gre pis bir havuz su ile dolar da suyu kenarlarna taar ve kenarlar kurursa temiz olmaz. Ama temizlendiini syleyenler de vardr. el-Hulsada: Muhtar kavle gre havuzdakinin bir misli kmasa da temiz olur. Havuz dolar da kenarndan su, akar ekilde karak aala ularsa temiz olur. Ama bir veya iki arn yaylmakla temiz olmaz deniliyor. Teemml buyurulsun! Su kuyusu ile hamam havuzu da mcerred kmakla pislikten temizIenirler. Evvelce beyan ettiimiz vecihle kuyu ve hamam havuzu hkmnde olan ve avulandnda hemen arkas gelen sular da akmakla temizlenirler. TENBH: Acaba byk leen ve tekne gibi eyler havuz hkmne girer mi? Bunlarda pis su bulunur da zerlerine temiz su akarak etraflarndan taarsa kendileri ve ilerindeki su temiz olur mu olmaz m? Zira bunlar ykamak iin bir zaruret yoktur. Ben bu hususta bir mddet ekimser kaldm. Sonra Hzanet'l-Fetv da grdm ki; havuzun suyu pislenir de bir kimse ondan tekne ile alarak su borusunun altna tutar ve teknedeki akarsa o sudan abdest almak caiz deildir. ez-Zahriyye de havuz meselesinde syle denilmitir: Su, havuzun br tarafndan karsa iindekinin misli kmadka temizlenmez. Nitekim bazlarna gre tekne de byledir. Ama sahih kavle gre iindekinin bir misli kmasa bile temizlenir. Anlaldna gre el-Hiznenin sz sahih olan hilfa dayanmaktadr. Bunu, Bedyi sahibinin syledikleri teyid etmektedir. Bedy' sahibi havuzun akmas hususundaki kavl naklettikten sonra aynen yle diyor: Pislenen hamam havuzun ve kaplara mildir. Bu szn muktezas, sahih olan kavle gre kaplar dahi mcerred zerinden su akmakla temiz olur, demektir. Bedy' sahibi bu kavl yle ta'lil etmitir: Bu su akar su olmutur. Biz onda necaset kaldn yzde yz bilmeyiz. Allah'a hamd olsun ki bu hkm akla kavumutur. imdi bir ey kalr ki bana sorulmutur. O da udur. Bir kova pislenir de birisi ona su doldurur ve etrafndan taarsa mcerred bununla temizlenir mi

temizlenmez mi? Benim burada anlattklarmdan ve geen meselelerden anladma gre temiz olur. nk akntnn bir ey yardm ile olmas art deildir. Buna rf ve dette akmak denilmez eklinde bir itiraz da kabul edemeyiz. Zira evvelce grdk ki, bir adamn ayann kan raya kararak aksa ra pislenmez. rihin ondan sonra bahsettii kk havuzdan dere ama ve oluun bir tarafna su dkme ilah... meseleleri de byledir. Ulema btn bunlar akarsu saymlardr. Burada da yledir. Evvelce grdmz vecihle esah olan kavil sair mayilerin hkm de su gibi olmasdr. Hsl bu meselenin emsali oktur. Aksini iddia edene sarih nakil ile davasn isbat der. Yoksa kuru bir iddia ile: Byle olsa idi ulema onu zeytinya gibi mayilerin temizlenmesi bahsinde anlatlrd demek meseleyi halletmez. u da var ki, ben bundan sonra Kuhistn'de bu sylediime dellet eden beyanat grdm. Orada yle deniliyor: Su ve pekmez gibi mayilerin temizlenmesi ya zerlerine kendi cinslerinden bir ey kartrarak aktmakla olur nitekim mam Muhammed'den rivayet edilen budur yahud su ile kartrarak aktmakla olur. Mesel ya mlee koyarak zerine bir misli su dker ve alkalar. Biraz durunca ya suyun stne kar. Ve mlei altndan delerek suyu aktr. Bunu defa tekrarlaynca ya temizlenir. Nitekim Zhid de beyan olunmutur. Bu aka gsterir ki mcerred aktmakla temizlemek caizdir. Benim cizane grm budur. Ama her ilim sahibinin stnde daha lim vardr. Burasn yazdktan sonra el-Ebh hiyesinde Dmak Mfts smail Hik'ten alnan u meseleyi grdm: brikte pis su bulunur da zerine temiz su dklr ve emzikten aknt saylacak derecede akar fakat su deimezse temizlendiine hkmolunur. METN unu da bil ki Kuhistn'de beyan edildiine gre muhtar olan arn, kirbas arndr. Bu arn yalnz yedi tutamdan ibarettir. Binaenaleyh velev hkmen olsun ona on hesabndan zamanmzn arnyla byk gl sekize sekiz ebadnda olan gldr. Velev ki hkmen kayd esah kavle gre uzunluu olup genilii olmayan gle amil olsun diyedir. Keza derinlii on arn olan kuyu dahi esah kavle gre bunun gibidir. u halde bu kuyunun suyu ona on ebadn bulursa pislenmez. Nitekim el-Mnyede de byle denilmitir. O zaman aa yukar be parmak miktarndaki derinlik (3312) batman temiz su eder ki, bu su, takriben uzunluuna, geniliine ve derinliine her yan iki arn eyrek ve yarm parmak olan bir gle sar. Her arn (24) parmaktr. Ben derim ki: Bu sz itiraz gtrr. nk mutemed kavle gre yalnz bana derinlie itibar yoktur. Basiretli ol! ZAH Muhtar kavle gre gln lm kirbas arnyla yaplr. Hidye de fetvann buna gre olduu bildirilmi; Drer, Zahriyye. Hulsa ve Hznede bu tercih edilmitir. el-Bahr sahibi, Haniyye ve dier kitablarda mesha arn ile yaplaca kaydedildiini sylemitir. Mesha arn yedi tutam olup her tutamda bir de dik parmak vardr (yani be parmaktr). Muhit ve Kfide her zaman ve meknn kendi arn muteber olaca beyan edilmitir. en-Nehir sahibi en mnasibi de budur demitir. Ben derim ki: Lakin el-Mnye erhinde bu kavil reddedilmi: Bu takdir iinden maksat, pisliin ulamadna galebe-i zan hsl etmektir. Bu, zaman ve mekna gre deimez denilmitir. elBahr nam eserde bildirildiine gre birok kitablarda kirbas arnnn drder parmaktan alt tutam olduu kaydedilmitir ki mecmuu Lailhe illellh Muhammedr Raslllh cmlelerindeki harflerin saysnca (24) parmak eder. Dik parmakdan murad baparman kaldrlmas (yani onun da hesaba katlmas)dr. Bir tutamdan murad da yan yana drt parmaktr. Bu el arnna yakndr. nk el arn alt tutamdan biraz fazladr ki, iki kar eder. rih sekize sekiz szn her halde Kuhistn'den nakletmi fakat denememitir. Dorusu sekize on olacaktr.

Bunu izah edelim: Bir tutam drt parmaktr. Onlarn zamannda bir arn sekiz tutam ve parmak olduuna gre bir arn (35) parmak demektir. On adedi bu arnla sekizle arplnca seksen eder. Bu sekseni otuz bele arpnca (2800) parmak eder ki kirbas arn ile ona on da bu kadar eder. Zira kirbas arn yedi tutamdr. Bu hesabtan bir arn (28) parmaktr. On kere on yzdr. (28)i yzle arparsak (2800) olur. Fakat rihin syledii rakam bu sayy doldurmaz. (Daha ak ifade ile; kare eklindeki byk bir havuzun kenarlar onar arndr. Bunun yzlmn bulmak iin iki kenarnn uzunluunun birbirine arparz, on kere on yz eder. Bir arn (28) parmak olduuna gre yz arn (2800) parmak eder). rihin sylediine gre havuzun kenarlar sekize sekizdir. Sekiz kere sekiz (64)dr. Onlarn arn (35) parmaktr. Binaenaleyh (35)i (64) ile arparz, (2240) parmak olur ki bu rokam kirbas arn ile (80) arn eder. Halbuki matlup olan yz olmasdr. Binaenaleyh dorusu bizim sylediimizdir. rihin: Aa yukar be parmak derinlik... diye balayarak anlatt meselenin hulsas udur: Ona on ebadnda bir gln derinlii be parmak miktar olursa ierisi (3312) batman su alr... Halbuki derinliin miktar hakkndaki kavilleri yukarda grmtk. Bunlarn arasnda be parmakla miktar tayini yoktur. Parmakla miktar tayin edilecekse drt parmakla tayin daha mnasibtir. Zira bu miktar Kuhistan'den nakledilmitir. Hem daha kolaydr. Bu hesaba gre o su uzunluuna, geniliine ve derinliine 2.5 arn bir parmak ve bir parman de biri byklnde drtke bir havuzu doldurur. ke olursa uzunluu ve genilii 3 5/6 arn derinlii iki buuk arn 1 1/3 parmak byklnde; yuvarlak olursa kutru ve derinlii iki arn 21 5/6 parmak byklnde bir havuzu doldurur. Bu suyun kulle hesab ile ekisi on yedi kulle ve bir kullenin bede birinin de biridir. Bir kulle (byk kp) Irak ratl ile (250) ratldr (dipnogoster2249). Her ratl 128 dirhem ve bir dirhemin yedide drddr. Bunun hepsi zamanmzdaki am ratl ile (761) ratl on okyye (51) dirhem ve bir dirhemin yedide dr. Her ratl (720) dirhemdir. Takriben 460 gramlk l METN Piirmekle tabiat deimi orba ve bakla suyu gibi eylerle hadesi (abdestsizlii, cnbl) gidermek caiz olamaz. Suyun tabiat akmak, Sulamak ve nebat bitirmektir. Ancak temizlik maksadyla kaynatlan nan ve sabun gibi eylerin suyu, berrakln muhafaza etmek artyla kullanlabilir. Kurbet yani sevab niyetiyle yahud hadesi gidermek veya bir farz eda iin kullanlan msta'mel su, uzuvdan ayrld m bir yerde karar klmasa bile onunla abdest ve gusl ciz deildir. Velev ki kurbet niyetiyle birlikte hadesi de gidersin yahud bu ii yapan mmeyyiz (yani kr zaran ayran) sabi veya ibdet detinden dolay yapan hayzl kadn olsun. Yahut su, cenaze ykamakta kullanlsa veya yemekten evvel ve sonra snnet niyetiyle ellerini ykam olsun. Velev ki hadisi giderirken kurbet niyet etmi olsun. Nitekim abdestsiz bir kimsenin abdest almas bu kabildendir: velev serinlemek niyetiyle olsun ama abdestli bir kimse serinlemek veya abdesti retmek niyetiyle yahud elindeki amurdan dolay abdest alrsa su bilittifak msta'mel olmaz. Nitekim bir uzvu sevab niyet etmeksizin den fazla ykamak, uyluunu veya temiz elbisesini yahud eti yenilen hayvan ykamak da byledir. Suyun msta'mel olmas hususunda farzn skat iin kullanlmas arsdr. Buna Kemal b Humm da tenbihte bulunmutur. Mesel abdestsiz veya cnb bir kimse ykanmas farz olan uzuvlarndan birini ykar, yahut elini ayan kpe daldrr da bununla su karmay niyet etmezse su msta'mel olur. nk bilittifak farz sakt olmutur. Velev ki btn uzuvlarn ykanmas tamama ermeden o uzuvdan hades cnublk kalkm olsun. Abdest ile cnblk birer btndr. Yaplmalar da bozulmalar da mutemed kavle gre paralanmay kabul etmez.

Ben derim ki: Mazmaza ile istinaka da mil olmak ii/ buraya Yahud bir snneti iskat iin ibaresini ziyade etmek gerekir, iyi dn! Mezhebe gre uzuvdan ayrlan su bir yerde karar klmasa bile msta'mel olur. Bazlar; Karar klarsa msta'mel olur, glk sebebiyle bu kavil tercih edilir diyerek bu kavli reddetmi: Abdest alan kimsenin mendile ve elbisesine srayan su, ok bile olsa bilittifak affolunmutur demilerdir. ZAH Piirmek, suyu bir eyle kartrarak kaynatmaktr. Yalnz suyu kaynatmak piirmek deildir. Bakla suyu gibi eyler piirince berrakln muhafaza ederse hadesi gidermekte kullanlmadan caizdir, fakat koyulup bulama gibi olurlarsa ciz deildir. Zira evvelce de Hidaye'den naklen grdmz vecihle artk ona su ismi verilemez. Abdestin snnetleri bahsinde grmtk ki kurbet, sevab olan bir ii yapmaktr. Bununla kime yaklamak istenildii bilindikden sonra vakf ve kle azalarnda olduu gibi niyete bile hcet yoktur. el-Bahrda Nikye erhinden naklen: Kurbet, kendisine er'i bir hkm olan sevab istihkak teallk eden fiildir deniliyor. Biri'nin el-Ebh erhinde bildirildiine gre ulemamz: Ahirette amelin sevab, Allah Tel'nn kulunun ameline karlk olmak zere vacip kld eydir demilerdir. u halde rihin kurbeti sevab diye tefsir etmesi, bir eyi hkm ile tefsir ve izahdr ulemann szlerinde bunun emsali oktur. (Musta'mel su, kullanlm su demektir). Malmun olsun ki msta'mel su hakknda drt yerde sz edilecektir. Birincisi; sebebi hakkndadr. Musannf buna kurbet niyetiyle yahud hadesi gidermek iin diyerek iaret etmitir. kincisi; ne zaman sbut bulaca hususundadr. Buna da bir yere karar klarsa sz ile etmitir. ncs; sfat hakkndadr. Bunu Msta'mel su, temizdir sz ile bayan edecektir. Drdncs; hkm hakkndadr. Bunu da temizleyici deildir diye beyan edecektir. Bir farz iskat (yani eda) iin kullanlmas, suyun msta'mel olmasnn nc sebebidir. (Birinci sebep kurbet niyeti, ikinci hadesi gidermektir.) Suyun msta'mel olmasnda esas budur. Suyun kirlendiine asl bunun iin hkm verilmitir. Feth'l-Kadr'de yle denilmitir: nk rih tarafndan bildirilmitir ki, farz iskat eden let ve kendisi ile sevab ilenen ey kirlenir. Nasl ki zekt mal farz iskat etmekle kirlenir, hatta bizzat kirlerden saylmtr. Bizim akl erdirebildiimiz cihet sevab ile farz iskatnn da deimede ikisinin, de tesirli olmalardr. Grmyor musun nafile sadakada yalnz sevap kazanma vasf vardr. Ve deimeye tesir etmi, hatta Peygamber (s.a.v.)'e sadaka almak haram olmutur. Bundan anlyoruz ki her birinin er'i deimede tesiri vardr. Ben derim ki: Bunun muktezas kurbetin de asl olmasdr. Hadesi gidermek byle deildir. nk o ancak kurbetin veya farz iskatin yahud her ikisinin zmnnda tahakkuk eder. Bu sebeble ayr bir fer' olmutur. Bundan anlalr ki ikisini zikretmek kfidir. Hadesi gidermeyi sylemeye hacet yoktur. Suyun msta'mel olmasna tesir eden yalnz iki asl vardr. Ve yle denilir: msta'mel su; kurbet iin kullanlan sudur. ster bununla birlikte hadlesi gidermek veya farz iskat bulunsun ister bulunmasn. Yahud msta'mel su; bir farz iskat iin kullanlan sudur. ster bununla birlikte kurbet niyeti veya hades gidermek bulunsun, ister bulunmasn. Fetthu alm olan Allah'n verdii feyizle benim anladm budur. Bunu ganimet bil! Mmeyyiz sabi niyet ederek abdest alrsa kulland su msta'mel olur. Zhirine baklrsa niyet etmeksizin alrsa su msta'mel olmaz. Teemml et!

badet detinden dolayl hayzl kadnn kulland abdest suyu da msta'mel olur. en-Nehir sahibi diyor ki: Ulema hayzl kadnn abdestte kulland suyun msta'mel olduunu sylemiler; nk bu kadnn her farz namaz iin abdest almas ve namazghnda farz namaz klacak kadar oturmas mstehabtr: t ki detini unutmasn; demilerdir. Onlarn sylediklerinin muktezas, bu iin yalnz farza mahsus olmasdr. Halbuki det edindii teheccd veya kuluk namaz iin abdest alarak namazghnda otursa kulland suyun msta'mel olmas gerekir. Ben de sylediklerini grmedim . Remli ve dier ulema Nehir sahibinin bu szlerini tasdik etmilerdir. Bu szn mns aktr. Onun iin arih onu kat'i sylemi; Cmiu'l-Fetvaya tbi olarak ibadeti mutlak zikretmitir. Camiu'l-Fetvada, Namaz vakti hayzl kadnn abdest alarak mescidinde oturmas, ibadet detini unutmamak iin namaz ed edecek miktarda tesbih ve tehlilde bulunmas mstehabtr denilmitir. Cenaze ykamakta kullanlan su msta'meldir. Esah kavil budur. el-Bahr sahibinin beyanna gre mam Muhammed'in bu suya aleltlak necasettir, demesi cenaze ekseriyetle necasetten hli olmad iindir. Ben derim ki: Bu sz umumiyetle ulemann syledikleri ve Bedy sahibinin itimad ettii lnn necaseti hakik pisliktir. nk o kanl hayvandr; necis olmas hkm necaset, yani abdestsizlik deildir szne binaendir denilebilir. Bu takdirde mam Muhammed'in kavlini te'vile hacet yoktur. Bu meseleyi kuyu faslnn banda izah edeceiz. Cenaze ykamay mmeyyiz sabiye atfetmek de cizdir. O zaman mn yle olur: Velev ki mmeyyiz sabi cenaze ykad iin abdest alm olsun. Zira cenaze ykadktan sonra abdest almak menduptur. Nitekim evvelce gemiti. Yemekten nce ve sonra el ykamann snnet olduunu el-Bahr sahibi el-Muhit nm eserden alarak kaydetmitir. el-Muhit'te: Bununla bir kurbet yapmtr. Zira eli ykamak, snnettir denilmitir. en-Nehir de: Buna gre az ve burun ykamak gibi her snnette suyun msta'mel olmas gerekir. Ama bunda tereddt vardr deniliyor. Reml: Bunda tereddt yoktur. Hatta bir kimse cnp deil iken: srf temizlik maksadyla az ve burun gibi uzuvlarn ykasa su msta'mel olmaz demitir. Abdestsiz bir kimse niyet ederek abdest alrsa hem kurbet yapm hem de hadesi gidermi olur. Serinlemek iin abdest alrsa yalnz hadesi gidermi olur. Serinlemek meselesinde mam Muhammed'in muhalif olduu sylenir. nk ona gre su ancak kurbet niyetiyle kullanlrsa msta'mel olur. Bu hkm mam Muhammed'in: Abdestsiz bir kimse kovay karmak iin kuyuya dalsa su temiz ve temizleyicidir sznden alnmtr. Serahs diyor ki: Sahih olan udur: mam Muhammed'e gre hadesi gidermekle su msta'mel olur. Ancak kuyu meselesinde olduu gibi bir zaruret bulunursa o baka. Meselenin tamam el-Bahrdadr. Bakasna retmek iin abdest almann kurbet saylmadna itiraz edilmi. Abdesti retmek sevabtr. Binaenaleyh bu niyetle alnan abdestte kullanlan su msta'mel olur denilmitir. Buna Bahr Nehir ve dier kitablarda yle cevap verilmitir: Kurbet abdestin kendisi deil, onu retmektir. Bu ise abdestten hari bir itir. Onun iin szle de yaplr. Elindeki amur ve kir pas gibi eyleri ykamakla hades giderilmi yahut kurbet yaplm olmadndan su msta'mel saylmaz. Keza bir kadn peliklerine insan sa ekler de ykarsa su mstamel olmaz. nk kesilen sa insan bedeni olmaktan kmtr. Fakat bain talakla boand koca s lr de onun ban ykarsa su msta'mel olur. Meselenin tamam el-Bahrdadr. FADE: Seyyid Abdlgani'nin beyanna gre abdestsiz bir kimsenin gerek amurdan dolay, gerekse hadesi gidermek iin bir uzvu bir defa ykamas kfidir. Fakat necaset evvelce de grdmz vecihle bunun hilfnadr. den fazla ykana ii birinci abdestten sonra olursa su msta'meldir. Ayn abdestte olursa bid'attr. Nitekim yerinde grmtk. Uyluk abdest uzuvlarndan olmad iin abdestsiz bir kimsenin onu ykarken kulland su msta'mel saylmaz. Fakat o kimse cnb ise su msta'mel olur. Bazlar Abdestsizlik btn bedene sirayet eder. Abdest uzuvlarnn ykanmasyla onun btn bedenden

kalkmas tahfif iindir kavlini mlhaza ederek uyluun ykand suyun da msta'mel olduunu sylemilerdir. Fakat tercih edilen kavil bunun hilafdr. Seyyidi Abdlgani'nin ifadesine gre abdest uzuvlarnda murad; snneti ilemeye niyet art ile ykanmas snnet olan uzuvlara da amildir. Temiz elbiseden murad; elbise kap-kacak ve yemi gibi kat eylerdir. Hayvan eti yemlen diye kaytlamaya hacet yoktur, nk eek ve fare gibilerle yrtc hayvanlar da ayn hkmdedirler. Bunlardan biri suya derse az suya girmedike su temiz olmaktan kmaz. Bunu da Seyyidi Abdulgan sylemitir. el-Bahrda da Mbteg'dan naklen ayn ey ifade edilmi; Rahmeti dahi bunun benzerini sylemitir. Abdestsiz veya cnb bir kimse su olmak iin deil de, serinlemek veya amur ve hamur gibi bir eyden dolay elini ykamak iin kpe daldrrsa su msta'mel olur. Su almak yahud suya den ta karmak iin daldrrsa zaruretten dolay su msta'mel olmaz. nk bilittifak farz skt olmutur ifadesinden maksat; dier 'zy ykarken o uzvu tekrarlamaya lzum yoktur, demektir. Evvelce grld vecihle bu ta'lil mam A'zam'dan rivayet edilmitir. Mutemel kavle gre paralanmay kabul etmez sz zerine eyh Kasm el-Mecma' haiyelerinde unlar sylemitir: Hacdes iki mnda kullanlr. Biri, taharetsiz helal olmayan eylerden men eden er'i mahiyet mansnadr. Bu Ebu Hanife ile mmeyn arasnda hilfsz paralanmay kabul etmez. Dieri hkmi necaset mnsnadr. Bu hem sbt bulmas, hem korkmas hususunda hilafsz paralanmay kabul eder. Suyun msta'mel olmas, hkmi necaseti gidermekledir. Ben derim ki: Zhirine baklrsa bu paralanmaktan subut hususunu kastetmitir Nitekim cnple nisbetle abdessizlikle hal byledir. nk abdestsizlik bedenin baz uzuvlarna sirayet eder. eyh Ksm'n; Birinci mnya gre hilfsz paralanmay kabul etmez iddias sz gtrr. Zira rih evvelce beyan etmiti ki, sadece eli az ykamakla Kur'an okumann ve Mushaf'a el srmenin caiz olup olmadnda hilf vardr. Dn! rihin: Yahud bir snneti iskt iin ibresini ziyade etmek gerekir szne yle itiraz olunur: Snnet ancak niyet edilerek yaplr ve musannfn Krbet iin kullanlan ifadesine dahildir. Az ve burun gibi uzuvlar ykamakla srf temizlik kastedilirse bu sefer su msta'mel olmaz. Nitekim Reml'den naklen evvelce grmtk. u halde ortada snnet diye bir ey yoktur. Sonra bunu Haleb'nin hiyesinde grdm. Halebi: Galiba rih iyi dn demekle buna iaret etmi olacak diyor. Belh ulemasndan bir tifenin kavline gre su dt yerde karar klp oturmadka msta'mel olmaz. Fahr'l-slm ve dier baz ulema da bu kavli tercih etmilerdir. el-Hulasa ile baz kitaplarda muhtar olan budur denilmitir. Ancak birinci kavil daha sahihtir. Umumiyetle ulema onunla amel etmilerdir. Hilfn eseri urada kendini gsterir: Msta'mel su yerinden ayrlarak bir insann zerine der de onu aktrsa ikinci kavle gre sahih, yani zararszdr; birinci kavle gre msta'meldir. Ben derim ki : Evvelce grld vecihle guslde btn uzuvlar bir uzuv hkmndedir. Msta'mel su bir uzuvdan ayrlarak ykanan kimsenin baka bir uzvuna der de onu aktrsa her iki kavle gre de zarar etmez. kinci kavli tercih edenler gl nazar- itibara almlardr. nk su yalnz yerinden ayrlmakla msta'mel olur, denilirse onun pis olduunu bildiren kavle gre abdest alan kimsenin elbisesi pislenir. Bunda byk glk vardr. Gayet'l-Beyan'da byle denilmitir. Fakat mendile ve elbiseye srayan msta'mel su bilittifak affedilmitir. Yani bundan dolay muaheze olunmayacaktr. Msta'mel su pistir, diyenler bile zaruret sebebiyle buna kail olmulardr. Nitekim Bedyi ve dier kitablarda da beyan olunmutur.

METN Musta'mel su cnbden bile damlasa temizdir. Zhir olan budur. Lkin iren olduu iin iilmesi ve onunla hamur karlmas tenzihen mekruhtur. Pis olduu rivayetine gre ise tahrimen mekruh olur. Hkm, hadesi hatta mutemed ve vcuh kavle gre pislii temizlememesidir. Fer'i bir mesele : Hadesli bir kimse su ile taharetlenmi olmak ve zerinde pislik bulunmamak art ile kova karmak yahut serinlemek iin kuyuya dalar da niyet etmez ve ounmazsa esah kavle gre o kimse temiz, su ise msta'meldir. k suyun msta'mel olmak iin bedenden ayrlmas arttr. Evvelce grld vecihle bundan murad, btn su deil, 'zsna temas edip ayrlan sudur. ZAH Msta'mel suyun temiz olduunu mam Muhammed, mam A'zam'dan rivyet etmitir. mam A'zam'dan nakledilen mehur rivyet budur. Muhakkk ulema bunu tercih etmi: Fetva bunun zerinedir demilerdir. Bu hususta abdestsiz ile cnb arasnda fark yoktur. et-Tecnisde cnb istisna edilmitir. Ancak mutlak hkm vermek evldr. mam A'zam'dan msta'mel suyun necaset ve galiz necaset olduuna dair rivayetler de vardr. Irak ulemas ise hilf kabul etmeyerek bilittifak temiz olduunu sylemilerdir. el-Mcteba da: Sahih rivayete gre imamlarmzn hepsi msta'mel su temizdir: temizleyici deildir; demilerdir. Binaenaleyh onun galiz veya hafif necaset olduunu anlatmaya almak faydaszdr denilmitir. El-Bahr sahibi bu rivayetleri uzun uzadya izaha alm; delilin kuvvetine bakarak necis olduunu bildiren kavli tercih etmitir. Zhir rivayete gre msta'mel su, cnbden bile damlasa temizdir. ez-Zahre nam eserde byle denilmitir. Msta'mel suyun temiz olmas zhir rivayedir; fetva bunun zerinedir diyenlerden bazlar da elKfi, el-Musaff sahipleridir. Nitekim eyh smil'in erhinde de byledir. Msta'mel suyun pis olduu rivayetine gre iilmesi ve onunla hamur karlmas tahrimen mekruhtur. el-Bahr sahibi yle diyor: phesiz msta'mel suyun iilmesi temiz olduu rivayetine gredir. Necis olduunu bildiren rivyete gre ise haramdr. nk Tela Hazretleri: Allah onlara pis eyleri haram klmtr buyuruyor. Necaset de pis eylerdendir. arih, Nehir sahibine tbi olmutur. Nehir sahibi keraheti tahrimiyyeye hamlederek Bahr sahibini tasdik eylemitir. Zira kerahet kelimesi mutlak olarak sylenirse kerahet-i tahrimiyyeye hamledilir. Ben derim ki: Bunu teyid eden bir cihet de msta'mel suya necis denilse bile pisliinin kat' olmamasdr. Onun iindir ki ulema eek eti ve benzerleri hakknda mekruh tabirini kullanmlardr. Fer'i bir mesele: Suya necaset derse vasf deidii takdirde ondan hibir suretle faydalanmak ciz deildir. Vasf deimemise tarla ve hayvan sulamak gibi eylerde faydalanmak caizdir. Bu meseleyi Bahr sahibi el-Hulsa dan nakletmitir. Mutemed ve mraccah kavle gre msta'mel suyun hkm hadesi, yani hkm necaseti temizlenmedii gibi hakik necaseti de temizlememektir. Halbuki hakik necaset, m-i mutlaktan baka mayilerle de temizlenir. Buna mam Muhammed muhaliftir. Metindeki fer' meseleye Kenz ve dier kitablarda: Kuyu meselesi C.H.T.'dir denilmitir. (C.H.T. bir ksaltmadr.) C harfi ile necistir, cmlesine iaret edilmitir. Bundan maksat mam A'zam'n: Adam da, su da necistir kavlidir. H ile mam Ebu Ysuf'un: Adam da su da halleri zredir szne iaret edilmitir (Halleri zere olunca adam pis, su temiz demektir). T ile mam Muhammed'in: Adam da su da thir (yani temiz)dir szne iaret edilmitir. Bundan sonra birinci kavle gre adamn pis saylmas hususundaki sahih kavil hakknda ihtilf edilmitir; bazlar cnblkten dolay pis sayldn, binaenaleyh Kur'an okuyamayacan sylemi; birtakmlar msta'mel su pis olduu iin adamn da pis sayldn, azn ykarsa Kur'an okuyabileceini bildirmilerdir: el-Hniyye sahibi bu kavli daha mnasib bulmutur. Ben derim ki: Birinci kavlin esas, baz hususlardan suya temas eder etmez ykama farz skt olmakla vcudu tamamen dalmadan suyun pislenmesi, ikincisinin esas cnblkten ktktan sonra

pislenmesidir. Nitekim el-Bahr sahibi el-Haniyyeden ve Hidaye erhlerinden naklen ayn eyi sylemitir. Birinci kavle gre suyun da pis olmas icap eder. mam Ebu Ysuf'un kavli, cnblkten kmak iin akmayan sudan dknmenin art olmas esasna, mam Muhammed'in kavli ise art olmamas esasna mebnidir ve zaruretten dolay su da msta'mel olmamtr. el-Bahr sahibi ve bakalar bu meseleyi byle izah etmilerdir. Kuyuya dalan hadesli kimseden murad, abdestsiz veya cnb kimselerle hayz ve nifaslar kesilen kadnlardr. Byle kadnlar kanlar kesilmeden kuyuya dalar da zerlerinde necaset bulunmazsa, serinlemek iin suya giren temiz erkek gibidirler. Zira henz hayz veya nifasdan km deillerdir. Binaenaleyh su da msta'mel olmaz. Bu meseleyi el-Bahr sahihi el-Haniyye ile el-Hulsa dan nakletmitir. Tamam Haleb'dedir. Kuyudan maksad, ona on ebadnda olmayan ve akmayan kuyudur rihin byle bir kuyuya dalan kimseyi kova karmakla kaydlamas, ykanmak niyetiyle girmi olsa bilittifak su msta'mel olaca iindir. en-Nehirde: Bu ittifak imam A'zam'la mam Muhammed arasndadr. nk Ebu Ysuf'a gre suyu dknmek arttr deniliyor. Ben derim ki: Anlaldna gre Ebu Ysuf'un dknmeyi art komas ykanmaya niyet bulunmad zamandr. Dknmek, niyet yerini tutar. Nitekim rih ounmann da niyet yerine getiini sarahaten bildiriyor. Tedebbr eyle! rih serinlemeyi Bahr ve Nehir sahiblerine uyarak zikretmitir. Bu sz mam Muhammed'den rivayet edilen bir sylentiye dayanr. Gya mam Muhammed: Su ancak kurbet niyetiyle kullanlrsa msta'mel olur demi. Halbuki az yukarda grdk, bu sz mam Muhammed'in sahih kavline aykrdr. Kuyu meselesinde ona gre suyun msta'mel olmamas zarurete binaendir. Serinlemekte bir zaruret yoktur. Onun iin Hidye de serinlemekten bahsedilmemi, sadece; Kova karmak iin dalarsa denilmekle yetinilmitir. Kuyuya dalan kimsenin su ile taharetlenmi olmakla kaytlanmas, talarla taharetlenmise btn su bilittifak pislenecei iindir. Bunu en-Nehir sahibi sylemitir. Ayn sz Bezzziyede dahi mevcuttur. Ben derim ki: ttifak dvas sz gtrr. nk Tatarhniyye sahibi pislenip pislenmemesi hususunda sahih kavlin ne olduunda ihtilf olunduunu nakletmitir. Yani bu ihtilf; ta pislii hafifletir mi, temizler mi esasna dayanr. Feth'l-Kadr sahibi temizlediini tercih etmitir. Evet, ekseri kitaplarda hafiflettii tercih edilmitir. Bu husustaki szn tamam inallah istinca babnda gelecektir. Kuyuya dalan kimse ykanmay niyet ederse bilittifak su msta'mel olur. Yalnz mam Zfer'in kavline gre msta'mel olmaz. Bunu Sirc kaydetmitir ki, yukarda sylediimiz vecihle Ebu Ysuf'a gre de msta'mel olduunu teyit eder. Niyet etmezse ifdesinden maksat, suya daldktan sonra niyet etmezse demektir. Ounmaz dediine baklrsa, kova karmak iin iner de suda ounursa su bilittifak msta'mel olur. Zira ounmak o kimsenin fiilidir ve niyet yerini tutar, ykanmak iin inmi gibi olur. Bunu Bahr ve Nehir sahipleri kaydetmilerdir. gh ol! el-Mnyet's-Sagr erhinde ounmak kiri gidermek niyetiyle olmamakla kaytlanmtr. Metinde bahsedilen esah kavil yukarda C.H.T. ksaltmasiyle ifade ettiimiz kavilden bakadr. Hidye sahibi onu mam A'zam'dan ayrca bir rivayet olmak zere nakletmitir. el-Bahrda yle deniliyor: Ebu Hanife'den bir rivyete gre adam temizdir. nk uzuvdan ayrlmadan suya msta'mel hkm verilemez. Zeyla, Hind ve bakalar Hidyet; sahibine uyarak bu rivayetin kyasa en uygun olduunu sylemilerdir. Feth'l-Kadr de ve Mecma erhinde sahih kabul edilen rivayetin bu olduu bildirilmitir.

el-Bahrda: Bundan anlald ki, bu meselede muhtar olan mezhep, adamn temiz, suyun da temiz, fakat temizleyici olmaddr. Adamn temiz olmas rivayetin sahih kabul edildiini anladk. Msta'mel suyun temizlii de sahih rivayete gre yledir denilmitir. Hilede dahi buna benzer izahat vardr ve bununla anlalr ki bu kavil mam Muhammed'in deildir. nk ona gre zaruretten dolay su msta'mel olmaz. Nitekim yukarda geti. mam A'zam'a gelince: O burada zarureti nazar itibara alm deil. Yukarda izah edildii vecihle suyun msta'mel olduuna farzn iskat ile hkmetmiler. Zarurete itibar etse idi ksaltma ile ifade edilen hilf sahih olmazd. Evet, el-Bahrda Crcn'nin hilf inkr ettii, nk bu bbta nss bulunmad, suyu avula aldnda zaruretten dolay nasl bilittifak msta'mel olmazsa burada da msta'mel olmad kaydedilmitir denilmitir. Ben derim ki: bu izahat mezhemizin kitablarnda mehur olan beyanata aykrdr. Onlarda hilfn sbit olduu ve zarureti yalnz mam Muhammed'in itibara ald bildiriliyor. Her halde dier imamlarn onu nazar itibara almamas, suya dalma ihtiyac nadir vukubulduu iindir. Avula su alma ihtiyac byle deildir. Anla! rihin Evvelce grld vecihle bundan murad btn su deil, 'zsna temas edip ayrlan sudur. ifdesini Hilye, Bahr ve Nehir sahipleri de tasrih etmilerdir. Fakat Allme Makdisi Kenz erhinde bunu pek uzak bir te'vil diyerek reddetmitir. Evvelce grld vecihle sz ile rih Dardan konulan su ile bedene temas eden su arasnda fark yoktur meselesine iaret ediyor. Bu, kk havuzlar meselesidir ki mteehhirn ulema arasnda ne kadar byk mnakaalara yol atn grdm. METN: Domuzla insan derisinden maada debagatlanan her deri ve debagata tahamml olup da -velev gnele olsun- dibagatlanan her ey temiz olur. Byle bir ey ile namaz klnr ve ondan abdest alnr. Dibagata tahamml olmayan ey ise dibagatlanmakla temizlenmez. Binaenaleyh kk ylan ve fare derisi de debagatla temizlenmez. Kk ylan derisinin debagat kabul etmeyeceini Zeyla sylemitir. Fakat ylann gmlei temizdir. Fare derisi kesmekle de temiz olmaz. nk kesmek ve debagat, bunlara tahamml ile kaytldr. Domuz derisi debagatla temizlenmez. Musannfn onu insandan nce zikretmesi, makam ihanet ve tahkir makam olduu iindir. nsan derisi, erefinden dolay debagatlanmaz. Debagatlansa kullanlmas haram olmakla beraber temizlenir. Hatta insan kemii unla tlse esah kavle gre hrmet iin yenilmez. Musannfn sz kpek derisinin dibagatla temizleneceini ifade etmektedir. Bazlar: Mutemed olan da budur demilerdir. ZAH Eti yenilsin yenilmesin hayvan derisinin dibgatlanmadan nce Araba'da ismi ihab'dr. Dibagatlandktan sonra edim, sarm ve crab ad verilir. Musannf dibagat meselesini sular bahsinde istidrat (yeri gelmiken) kabilinden zikretmitir. Yoksa mnasibi, ondan necasetlerin temizlenmesi babnda bahsetmekti. en-Nehir ve dier kitablarda bildirildii vecihle bunu ya deri dibagatlandktan sonra su kab olarak kullanmaya elverili olduu iin yapmtr ki, rih ondan abdest alnr sz ile buna iaret etmitir; yahut Kuhistn'nin dedii gibi dibagat baz yerlerde temizleyici olduundan veyahud dibagat ine dibagatl deri den kaptan abdest almak cizdir sz kuvvetinde olduundan byle yapmtr. Nitekim sam hiyelerinden byle nakledilmitir. Mesane; sidik yeridir. kembe, gevi getiren hayvanlarn midesidir. Barsaklar dahi ikembe gibidir. el-Bahr'da Tecnsden naklen yle deniliyor: Bir kimse koyunun barsaklarn iler de bunlar zerinde iken namaz klarsa cizdir. nk bunlardan kiri yaplr, bu ise dibagat gibidir. Keza mesaneyi dibagatlar da iine st koyarsa ciz olur. lenebilirse ikembe de yledir. mam Ebu Ysuf el-ml adl eserinde bunun temizlenmediini, zira et gibi olduunu sylemitir.

Her ey tabirinin evl grlmesi, hkm yalnz deriye mahsus olmad iindir. Dibag (tabaklamak) bozulup kokmay nleyen eydir ki, hakiki ve hkm olmak zere iki nevidir. Hakiksi es, maz ve karaz yapra gibi eylerdir. Hkmsi topraklamak, gneletmek ve rzgra tutmak gii eylerdir. Zeyla'nin beyanna gre deri kurur da kaznmazsa temizlenmez. rih; Velev gnele olsun yani gne ve emsali hkm tabakla diyerek mam fi'nin muhalif olduuna. bir de sair hkmlerde dibagatn iki nevi arasnda hibir fark olmadna iaret etmitir. El-Bahr sahibi: Yalnz bir hkm mstesna! Hakik dibagdan sonra deriye su isabet ederse btn rivayetlerin ittifak ile o deri tekrar necis olmaz. Fakat hkmi dibagattan sonra deri slanrsa bu hususta iki rivayet vardr demitir. Kuhistn'nin Muzmert'tan nakline gre esah kavil necis olmamasdr. Muhtarat'n-Nevzl sahibi hilfn su ile ykamadan hkm dibagatla surete mahsus olduunu, ykandktan sonra yaplrsa bir daha bilittifak necis olmadn kaydetmitir. rihin: Byle bir eyle namaz klnr sz derinin iine ve dna mildir. nk sahih hadsler mutlaktr. mam Malik buna muhaliftir. Lkin deri, eti yenilen hayvann derisi ise, yenilmesi hell deildir. Sahih olan budur. Zira Tel Hazretleri: Size le yemek haram klnd buyuruyor. Bu da leden bir czdr. Peygamber (s.a.v.) Meymune (r.a.)'nn koyunu hakknda: l hayvann yalnz yenilmesi haram klnmtr buyurmu, ayn zamanda deriyi dibaglamalarn ve ondan faydalanmalarn emretmitir. Ama eti yenilmeyen hayvann derisi olursa yenilmesi bilicm ciz olmaz. nk onun dibagat kesilmesinden daha kuvvetli deildir. Kesmek. ona mubah klamazsa dibagat da mubah klamaz. Bunu el-Bahr sahibi Sircdan nakletmitir. Kk ylan derisinden maksat; kan olan ylandr. Kan olmayan ylan temizdir. Zira evvelce grdk ki byle bir ylan suda lrse suyu ifsad etmez. Bunu Haleb ifde etmitir. Zhirine baklrsa ylan byk de olsa gmlei temizdir. Rahmet: nk ona hayat ilemez, o kl ve kemik gibidir demitir. Ulemadan bazlar: Dibagatla temizlenmemek hususunda insan derisi de domuz derisi gibidir. nk her ikisinin derileri kat kat olduundan dibagat kabul etmez. Binaenaleyh buradaki istisna munkat'dr demi; birtakmlar insan derisinin dibagatla temizlendiini, lkin dier czleri gibi ondan da faydalanmann ciz olmadn sylemilerdir. Nitekim el-Gaye'de nassan beyan edilmitir. O halde istisna sahih deildir. Fakat bunlara yle cevap verilmitir: Temizlenir demek, kullanmas ciz olur demektir. Burada mecazn alakas sylenildii gibi lzum deil, sebebiyet msebbebiyettir. Zira bilirsin ki temiz olmasndan faydalanlmasnn ciz olmas lzm gelmez. Ancak her ikisinden faydalanmann ciz olmasnn illeti deiiktir. Domuzda illet temiz olmamas, insanda ise kymet ve erefidir. Nitekim rih buna iaret etmitir. en-Nehir sahibi: Bunda hakiki mndan ayrlmak olsa da yine evldr demi; bu sz ile; nk mezhepte nakledilen rivyete uyuyor demek istemitir. Evet, domuz derisi dibagatla temiz olmaz. nk l olsun, diri olsun domuzun ayn, yani btn czleri ile zat necistir. Onu pislii baka hayvanlar gibi kanl olmasndan deildir. Bundan dolaydr ki ulemamzdan nakledilen zhir rivyete gre o temizlenmeyi kabul etmez. Ancak mam Ebu Ysuf'tan bir rivayete gre kabul eder. Bu rivayeti el-Mnye sahibi kaydetmitir. Musannfn domuzu insandan nce zikretmesi ihanet ve tahkir iindir. Geri bir eyi bakalarndan nce zikretmek, onun tekilerden daha fazla olan an ve erefine ihtimam iindir. Lkin bu hareket ihanet yerinde deil, ikram yerindedir. hanet yerinde erefli olan sona braklr. Nitekim Tel Hazretleri'nin: Yldzperestlerin tapnaklar yerle yz edilirdi yet-i kerimesinde byle olmutur. nk ykmak bir ihanettir. Onun in evvel yldzperestlerin tapnaklarn veya rahiplerin manastrlarn, Hristiyanlarn kiliselerini ve Yahudilerin havralarn zikretmi; Mslmanlarn mescidlerini ereflerinden dolay sona brakmtr. Buradaki temiz olmamak hkm de bir ihanettir.

Musannfn sz kpek derisinin dibagatla temizleneceini ifade etmektedir. nk mutlak olan deriden yalnz domuzla insan derisini istisn etmitir. Bazlar kpein ayn necis olmadna bakarak mutemed olan kavil budur, demilerdir. Az sonra grlecei zere sahih kabul edilen iki kavlin esah olan budur. Fil'e gelince: Onun hkm de kpek gibidir. Nitekim eyhayn'n kavli budur. Esah olan da budur. mam Muhammed buna muhaliftir. Beyhak'nin rivayetine gre Peygamber (s.a.v.) fil diinden yaplma bir tarakla taranrm. Cevher ve dier lgat ulemas bunu fil kemiinden yaplma diye tefsir etmilerdir. Feth'l-Kadrde: Bu hads mam Muhammed'in filin ayn necistir, szn iptal eder deniliyor. METN Dibagatla temizlenen her ey yani her deri zahir mezhebe gre kesmekle de temizlenir. Ama eti yenilmeyen hayvansa ekseriyetin kavline gre eti temizlenmez. Kendisi ile fetva verilen en sahih kavil budur. Velev ki el-Feyz sahibi temizliine kail olmu bulunsun. Acaba derisinin temizlenmesi iin eriata uygun olarak kesilmesi art mdr? Mesel ehil bir kimse tarafndan mahallinde besmele ile mi kesilmeli? Bazlar buna evet, bazlar da hayr cevabn vermilerdir. Birinci kavil daha makbuldr. Zira Mecs'nin kesmesi ile kasten Besmele'yi terk edenin kesmesi hi kesmemek gibidir. Velev ki ikinci kavil sahih kabul edilmi olsun! kinci kavlin sahih olduunu Zhid el-Knye ve el-Mcteb'da beyan etmitir. el-Bahrda da bu kabul edilmitir. FER' BR MESELE : Sincap gibi kffar diyarndan ihra edilen bir derinin temiz bir eyle dibaland bilinirse temizdir. Pis bir eyle dibagland bilinirse pistir. bhe edilirse efdal olan onu ykamaktr. ZAH Kesmeye ve dibagata tahamml olmayan (bunlar gtrmeyen) fare gibi bir hayvann derisi kesmekle temizlenmez. Bir kimse, zerinde bir dirhemden fazla kesilmi ylan derisi olduu halde namaz klsa namaz caiz deildir. Nitekim Muht, Haniyye. Valvalciyye gibi eserlerde de byle denilmitir. Hulsa sahibinin: Kesilen ylan, fare ve art pis saylmayan herhangi bir hayvann eti ile namaz klmak cizdir sz mkldr. Feth'l-Kadrde dahi bahis mevzuu edilmitir. Tamam el-Hlyededir. Ben derim ki: Buna gre bir kimsenin zerinde tiryak (panzehir) bulunur da iinde kesilen ylan eti bulunursa, bir dirhemden fazla olduu takdirde namaz ciz olmaz. Vehbniyyede bunun yenilmeyecei aklanmtr. Agh ol! Bundan domuz haritir. nk o dibagatla temizlenmez. Binaenaleyh kesmekle de temiz olmaz. Zhire baklrsa insan da byledir. Velev ki dibagatla derisinin temizlendiine hkmetmi olalm. nsan ehadet getirdii sbut bulmakszn kesilmi olsa, sonra ykanmadan az bir suya dse o suyu ifsad eder. Ama bunu sarahaten syleyen grmedim. Evet Gurer'l-Efkr adl eserin av bahsinde: nsanla domuzun derilerine dibagat nasl tesir etmezse, kesmek de tesir etmez denildiini grdm. Dn! Dibagatla temizlenen her deri zahir mezhebe gre kesmekle de temizlenirse de bazlar Kesilmekle derisi temizlenen hayvanlar yalnz art pis saylmayan hayvanlardr demilerdir. rihin: Kendisi ile fetva verilen en sahih kavil budur sz mukbilinin de sahih kabul edildiini gsterir. Gerekten onu Hidye, Thfe ve Bedyi sahipleri sahih kabul etmi; musannf dahi kesilen hayvanlar bahsinde Kenz ve Drer sahipleri gibi onu tercih etmitir. el-Mi'rcda mezkr kavlin muhakkk ulemann kavli olduu bildirilmitir. rihin syledii, Mevhibu'rRahman nam eserin ibaresidir. Bu eserin El-Burhn adl erhinde: Kesmek bu hayvann derisini temizler demek cizdir. nk derisinin iinde ve zerinde namaz klmaya, scaktan souktan korunmak iin giymeye ve avret yerini onunla rtmeye ihtiya vardr. Etini temizler, demek ciz

deildir. Zira temizliinden maksat olan etini yemek hell deildir denilmitir. Meselenin tamam Nuh hiyesindedir. Hsl hayvan, eti yenen hayvanlardansa kesmek, onun hem derisini hem etini temizler. Eti yenenlerden deilse ayn necis olduu takdirde hibir eyini temizlemez. Ayn necis deilse derisi dibagat tamad takdirde hkm yine budur. nk bu takdirde hayvann derisi eti mesabesinde olur. Derisi dibagata tahamml ederse yalnz derisi temizlenir. Bu zikredilenler arasnda insan, domuz gibidir. (Ama bu hkm) ona ta'zim iindir. Hayvan kesmeye ehil olmaktan maksat, kesenin mslman olmas, ihraml bulunmamas, yahut hristiyan veya yahudi gibi kitap ehlinden bulunmasdr. Mahallinden murad da; hayvann enesi ile grtlann arasdr. htiyar olarak hayvan byle kesilir. Zhire baklrsa zarur kesmenin hkm de byledir. Zarur kesi hayvan rasgele bir yerinden kesmektir. Besmele de hakiki ve hkm Besmele'ye mildir. Besmele'yi unutmak, hkmen Besmele saylr. Musannfn Velev ki ikinci kavil sahih kabul edilmi olsun sz, birinci kavil sahih kabul edilmemi vehmini douruyor. Halbuki el-Knye sahibi her iki kavlin sahih kabul edildiini nakletmitir. elBahr sahibi, Mi'racda el-Mcteba ve el-Knyeden ikinci kavlin sahih kabul edildii naklolunmutur ibaresi bulunduunu syledikten sonra; el-Knye sahibi, el-Mctebnn da sahibidir. Bu zat ilmi ve fkh ile mehur mam Zhid'dir. Mezkr ikinci kavlin esah olduuna delil el-Nihye sahibinin eriata uygun kesilmesi artn (temriz sigas ile yani) denilmitir sigas ile syleyerek el-Hniyeye nisbet etmesidir demitir. lenmi sincap derisinin pis olduu bilinirse o deri ykanmadka iinde namaz klmak ciz deildir. Pisliinde phe edilirse ykanmas efdal olur. nk phe yerinde gle meddi olmamak art ile mevsuk olanla amel etmek efdaldir. Bundan dolay ulema zimmlerin yani mslman memleketine tbi gayri mslimlerin) elbiselerini giymekte ve onlarla namaz klmakta beis olmadn sylemilerdir. Bundan yalnz don ve gmlek mstesnadr. Bunlar hades yerlerine yakn olduu iin ilerinde namaz klmak mekruhtur. Ama caizdir. Zira asl olan temizliktir. Bir de mslmanlar ganimet elbiselerini ykamadan onlarla namaz klagelmilerdir. Bahsin tamam el-Hilye dedir. el-Knye de beyan edildiine gre memleketimizde dibaglanan deriler, kesildikleri yer ykanmad ve dibaglanrken pislikten korunmadklar, bilakis pis yere brakldklar ve dibagat bittikten sonra dahi ykanmadklar halde temizdirler. Onlardan mest, tozluk, kitap klf, tarak, daarck ve su tulumu yapmak cizdir. Ya ve kuru olmalar fark etmez. Ben derim ki: Bittabi bu, pislii bilinmedii yalnz bhe edildii zaman cizdir. METN: Mezhebe gre domuzdan maad btn l hayvanlarn kl, kemii mehur kavle gre siniri, trna ve yal kirden hli olan boynuzu, insann yolunmadk sa ve kemii, mezhebe gre mutlak surette dileri ve baln kan temizdir. Keza hayat girmeyen uzuvlar hatta tercih edilen kavle gre maya ve st de temizdir. nsan kulann temiz olup olmadnda ihtilf edilmitir. Bedyide necis olduu. el-Hniyyede ise temiz olduu kaydedilmektedir. el-Ebhda: Diriden ayrlan uzuv onun ls gibidir. Ancak sahibi hakknda temizdir. Velev ki ok olsun denilmitir. Az suya insan derisinden trnak kadar bir para dmekle su bozulur, fakat trnak dmekle bozulmaz. Z A H: Mezhebe gre sznden murad; mam Ebu Ysuf'un kavlidir ki zhir rivayettir. Bu rivayet domuz klnn necis olduunu ifade eder. Bedyide bu kavil sahih kabul edilmi, el-htiyarda da tercih

olunmutur. Bir kimse zerinde bir dirhemden fazla domuz kl olduu halde namaz ciz olmaz. Az suya domuz kl dse suyu pisler. mam Muhammed'e gre pislemez. Bunu el-Bahr sahibi sylemitir. Drer de bildirildiine gre mam Muhammed domuz klnn temiz olduuna zaruretten dolay kail olmutur. nk dikicilerin onu kullanmaya ihtiyalar vardr. Allme Makdis: Bizim zamanmzda buna ihtiyalar kalmamtr. Binaenaleyh temizliine hkm vermeye sebeb olan zaruret ortadan kalkt iin kullanlmas ciz deildir demitir. Sinir hakknda rihin mehur kavle gre tabirini kullanmas bu babta iki rivayet olduu iindir. Bu rivayetlerden biri onun temiz olduunu, nk kemik sayldn, dieri pis olduunu, zira sinirde his ve hayat bulunduunu ifade etmektedir. Sirac sahibi ikinci rivayeti sahih kabul etmitir. Yal kirden hl olmak kl, kemik vesairenin hepsine amildir. nsann yolunmu yal sa bundan haritir. l hayvann kl temizdir. Bu babtaki Hazreti Meymune hadsini az yukarda grmtk. Mezkr hadsin bir rivyetinde: Bunun ancak eti haramdr buyurulmutur ki etinden baka bir eyinin haram olmadn gsterir. Bu hkme, saydmz czler de dahildir. el-Bahr ve dier kitablarda bu hususa dair ak hadsler vardr. Bir de hayvan lmezden nce kllarnn temiz olduu malmdur. ldkten sonra da hkm budur. nk klda hayat yoktur. Maya: St emen olan karnndan kan sar bir maddedir. Bunu peynir yapmakta kullanrlar. Olak stten kesilip yemeye balaynca maya ikembe olur. Bu husustaki tercih edilen sz mam A'zam'ndr. Ama: ben bunun tercih edildiini grmedim. htimal rih onu Mltek sahibinin tertibinden alm olacaktr. Mltek sahibi mam A'zam'n kavlini nce, mameyn'in kavlini sonra zikretmitir. Onun deti budur. Hangi kavli tercih ederse onu evvela zikreder. Mlteka sahibinin erhi ile birlikte ibaresi yledir: l hayvann mayas mayi bile olsa temizdir. St de yle, yani kesilmi hayvan st gibidir. mameyn buna muhaliftir. nk onlara gre maya ve st, bulunduklar yerin pislii sebebi ile necis olurlar. Biz deriz ki: Yerin pislii hayvann salnda bir tesir icra etmez. Zira fk ile kan arasnda kan st temizdir. ldkten sonra da byledir. Mevahib'r-Rahman adl eserde: l hayvann st ve mayas da temizdir. mameyn bunlar necis saymlardr; muvafk olan da budur. Meer ki maya sertlemi ola. Bu takdirde ykamakla temizlenir deniliyor ki, bu sz maya hakknda mameyn'in kavlinin tercih edildiini, st hakknda ise ihtilf olmadn gsterir. Ve Mltek ile erhinde bildirilene muhaliftir. Anla! nsann bandaki sa temizdir. Bunu beyana hacet yoktur. Burada maksad, salnda bandan yolunan satr. Bu sa necistir. Bundan da murad; saclarn cilde bitien yal ulardr. Ben derim ki: u halde bir kimse salarn slatarak tararsa. tarak dilerinin arasnda kalan salar az suyu ifsad eder. Lkin Tahtv'nin beyan ettii u szden ifsad etmedii mns karlr: Sala birlikte ciltten kan ey trnak kadar olmadka suyu ifsad etmez. Dn! nsan dii mutlak surette temizdir. Yani gerek kendinin, gerek bakasnn, lnn veya dirinin olsun dirhem miktar veya daha fazla tutsun, zerinde tasn veya yerine kaksn fark etmez. el-Bahr sahibi diyor ki: Bedy Kf ve dier kitaplarda aklandna gre insan dii temizdir. Zhir mezhep budur; sahih olan da budur, nk dilerde kan yoktur. Pisleyen ise kandr. Zahre ile dier baz eserlerde pis olduu sylenmise de bu kavil zayftr. nsan kula hakknda Bedyi'nin ibaresi udur: Diriden ayrlan czde el, kulak, burun ve emsalinde olduu gibi kan varsa o cz' bilittifak pistir. Sa ve trnak gibi kansz ise bize gre temizdir. El-Hniyyede ise bilkis temiz olduu beyan edilmi ve yle denilmitir: Bir kimse kula cebinde olarak yahud onu yerine iade ederek namaz klsa zhir rivayete gre namaz cizdir. Tecns sahibi bunun illetini bildirmi ve: Et olmayan eye lm girmez. Binaenaleyh lmle o ey pis olmaz demi; kula kesmenin lm hkmnde olduunu anlamak istemitir. Fakat Bahr sahibi. Bedyi'deki izahat karsnda bunu mkl saymtr. Hilye sahibi de unlar sylemitir: bhesiz ki kulak canl uzuvlardandr. Etten de hli deildir. Onun iin Fakh Ebu'l-Leys

pis olduunu tercih etmi; mteehhirn ulemadan bir cemaat de onu tasdik eylemilerdir. Makdis erhinde buna yle cevap verilmitir: Ben derim ki: iklin cevab udur: Kula yerine iade ve kulan yerinde durmas ekseriya hayatn ona avdet etmesi ile olur. Binaenaleyh ona diriden ayrlm demek doru olamaz. nk hayat avdet etmekle yerinden hi ayrlmam gibi olur. Bir ahsn ldn, sonra mucize veya keramet kabilinden dirildiini farzetsek o ahs tekrar temiz olur. Ben de derim ki: Kulaa hayat avdet ederse kabul ediyoruz. Fakat kula cebinde iken namaz klarsa ikal yine bkidir. En iyisi rihin iaret ettii el-Ebhn kavli ile cevap vermektir. Sirac'da da byle aklanm ve: Kesilmi kulakla kesilmi di, sahipleri hakknda temizdirler, velev ki dirhem miktarnda fazla olsunlar denilmitir. el-Hniyyenin sz Ebahtaki kaytla itibara alndktan sonra Bedyi'nin szne muhalif deildir. Diriden ayrlan parann l hkmnde olduu hads-i erifden alnmtr. Bu hdsi Hilye sahibi. Ebu Davud'un, Tirmizi'nin, bni Mce'nin ve dier hads imamlarnn kitablarndan nakletmitir. Tirmiz onun hasen olduunu sylemitir. Hads udur: Hayvandan diri iken kesilen para ldr. Az suya den trnak kadar insan derisi veya eti yahud yara kabuu gibi eyler suyu ifsad eder. Ama batan den konak gibi eyler az olursa suyu bozmaz. Trnak dmekle de su bozulmaz. nk el-Bahrn beyanna gre trnak sinirdir. Zhirine baklrsa trnan zerinde yal kr bulunduu takdirde hkm deri ve et gibi olur. Dn! Musannfn Baln kan temizdir sz, Kenz'in: Baln kan affedilmitir ifadesinden daha gzeldir. nk balk kan, hakikatte kan deildir. Buna delil, gnee kar tutulunca beyazlamasdr. Kan gnee kar tutulunca siyahlar. METN Malumun olsun ki, mam A'zam'a gre kpein ayn necis deildir. Fetva buna gredir. Velev ki bn hne'nin beyan ettii gibi bazlar ayn necis olduunu tercih etmi olsunlar. Binaenaleyh kpek satlr, kiraya verilir, ldrlrse denir derisinden seccade ve kova yaplabilir. Suya der de diri olarak karlrsa, azna su girmemi olmak art ile kuyunun suyunu pislemez. Silkinerek sratt su elbiseyi pislemedii gibi elbisenin zerinde salyas grlmedike srmas ile elbise pislenmez ve kpei tayan kimsenin namaz bozulmaz. Velev ki byk olsun. Hulvn aznn balanmasn art komutur. Etinin necis, klnn temiz olduunda ise hilf yoktur. Z A H: Kpein pislii ayn necis olduundan deil, eti ve kan pis olduu iindir. Kpek sa, kan ve et yerlerinde olduu mddete bunlarn hkmleri yoktur. Namaz klan kimsenin i organlar gibidir. Binaenaleyh kpek dier hayvanlar hkmndedir. Metindeki fer' meselelerin bazlarnn hkmleri kitablarda bu ekilde bildirilmi, bazlarnn bunlarn aksine olduu sylenmi, iki kavlin aralar bulunmutur. el-Hnyyede kpein satlmas retilmi olmakla kaytlanmtr. Bunun ikinci kavle gre sylendii anlalyor. Delili ayn kitabn u ifadesidir: Kedi ve vahi hayvan ve ku, retilmi olsun olmasn satlabilir. (Bundan yalnz kpein retilmi olan satlaca anlalyor). Dn! Zhire gre kpein kiraya verilmesi de renmi olmakla kaytldr. Velev ki beki kpei olsun. Zira kira menfaat karldr. Onun iin Umdet'l-Mft adl kitabta bu cmleden sonra: Kedinin kiraya verilmesi ciz deildir; nk o retilemez denilmitir. Valvalciyye ve dier baz kitablarda: Kpek sudan karak silkinir de bir insann elbisesine srarsa onu pisler. Ama yamurda slanr da silkinirse pislemez. nk birincide derisi slanmtr. Derisi necistir. kincide tyleri slanmtr; tyleri temizdir deniliyor. Bu sz kpein ayn necis olduuna gredir.

Nitekim el-Bahrda da byledir. Tamam biraz aada gelecektir. Isran kpein salyasnn grlmesinden murad; slakln grlmesidir. Muhtar olan kavil budur. Islakln almeti el ile dokunulduu zaman elin slanmasdr. Bazlar: Kpein sknet halinde srmsa elbise pistir. nk onu ya dudaklar ile tutmutur. Kzgn iken srmsa pis deildir. Zira dileri ile tutmutur demilerdir. Kpeini tayan kimsenin namaz bozulmaz. Bedyide anlatldna gre ulemamz: Bir kimse cebinde kpek yavrusu olduu halde namaz klarsa namaz caizdir demilerdir. Ebu Cafer Hinduvn cevaz meselesini kpein aznn balanmas ile kaytlamtr. el-Muhitte yle deniliyor: Bir kimse zerinde bir kpek yavrusu yahud art ile abdest ciz olmayan bir hayvan olduu halde namaz, klarsa bazlar ciz olmadn sylemilerdir. Esah olan udur ki kpein az ack ise ciz deildir. Zira salyas cebine akar ve dirhem miktarndan fazla olursa pisler. Ama salyas cebine akmayacak ekilde az kapal olursa cizdir. nk her hayvann d temizdir; ancak lrse pis olur. inin pislii ise merkezindedir. Namaz klann iinin pislii gibi onun da hkm yoktur. En iyisi mutlak cizdir szn, namaza mn miktarn namaz bitmeden akmayacandan emin olan hakknda sylemelidir. Bedyi'nin ifadesinden anlalan da budur. Kpei cebinde tamakla kaytlamak baka ekli hari brakmak iindir. Mesel kpek, seccadenin zerine otursa azn balamak ile kaytlanmaz. nk Zahiriyyede aklandna gre kucana elbisesi pis bir ocuk oturur da kendi kendine durabilirse yahut bana pis bir gvercin konarsa namaz cizdir. Teemml et! rihin Hulvn dedii zat Hinduvn'dir. Bahr, Nehir ve dier kitaplarda bu zatn ad gemektedir. Kpein etinin necis olduunda hilaf yoktur. Onun iin ulema, etinden doan artnn necis olduuna ittifak etmilerdir. u halde aynnn temizliinden murad; diri olduu mddete ztnn temizliidir. Cildinin temizlii dibgat ve kesmekle olur. Canl saylmayan czleri ise sair yrtclar gibidir. Kpein tyleri hilfsz temizdir. Bu meseleyi el-Bahr sahibi, yukarda geen Valvalciyye meselesinden almtr. Valvalciyye'nin syledikleri kpein necis ayn olduuna gredir. Orada kpein tyleri temizdir, demitir. Bir de Siracdan olmutur. Siracda: Kpein cildi necis, tyleri temizdir. Muhtar kavil budur denilmektedir. nk cildinin pislii aynnn kendinin pisliine binaendir. Bu suretle aynnn kendinin necis, tylerinin temiz olduuna ittifak edilmi olur. Siracn ibaresinden anlaldna gre kpein ayn necis olduunu syleyenler, tylerinin temiz olup olmadnda ihtilaf etmilerdir. Muhtar olan kavil temiz olmasdr. ttifaktan bahsedilmesi buna dayanr. Lkin bu mkildir. Zira aynnn necis olmas btn czlerinin necis olmasn iktiza eder. ihtimal Siracn sz, l kpee hamledilmitir. Ama yukardaki Valvalciyye'nin syledikleri buna aykrdr. Evet, el-Minah nm eserde yle deniliyor: Zahir rivayet mutlaktr. Fark yapmamtr. Yani slanan kpek silkinir de bir insann elbisesine srarsa onu pisler. Islakln cildine ileyip ilememesi fark etmez. Bu sz tylerinin de necis olmasn iktiza eder. Teemml et! METN Misk temizdir, helldir. Her hl ve krda yenilir. Miskin yata (yani torbac) dahi esah kavle gre mutlak surette temizdir. Bunu Feth'l-Kadir beyan etmitir. El-Ebah'da zebad'n (yani misk kedisinden karlan misk'in) de yle olduu bildirilmitir. nk kokuya inklp eder. Eti yenilen hayvann sidii hafif necaset olmak zere pisdir. mam Muhammed temiz olduunu sylemitir. Ama Ebu Hanife'ye gre gerek tedavi iin, gerekse baka bir niyetle asla iilemez. FER' BR MESELE: Haramla tedavi hususunda ihtilf edilmitir. Zahir mezhebe gre memnudur. Nitekim El-Bahrn st emme bahsinde beyan edilmitir. Lkin musannf st bahsinde olsun. burada olsun sylediklerini Hv'den nakletmitir. Bazlar: Haramda ifa olduu bilinir:baka ila da bilinmezse tedviye ruhsat verilir. Nasl ki susuz kalan bir kimseye arap imek iin ruhsat verilmitir demilerdir. Fetva buna gredir. ZAH

Misk temiz ve helldir. (Gazal denilen hayvann kanndan hasl olup bir torbacn iinde bulunur.) Asl itibariyle kan da olsa deimi, temiz olmutur. Nitekim insan pisliinin kl de temizdir. Deimeden murad; hal deitirerek koku olmasdr. Bize gre misk temizleyici eylerdendir. Musannf helldir tabirini ziyade etmitir. nk temizlii hell olmasn icap ettirmez. Nitekim toprak da temizdir, fakat yenilmesi hell deildir. Hilye'de yle deniliyor: Peygamber (s.a.v.)den sahih rivayetle nakledilmitir ki Misk, kokularn en gzelidir. Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Nevev misk'in temiz olduuna ve satlmasnn cevazna mslmanlarn icm' bulunduunu nakletmitir. Misk her halkrda yenir. Yani yemeklerde, ilalarda zaruret olsun olmasn kullanlabilir. Kmus'ta beyan olunduuna gre kalbi kuvvetlendirir; kalb arpntsna iyi gelir; barsaklardaki ikinlii giderir. Misk torbac mutlak surette temizdir. Yani ya ile kurusu, kesilmi hayvandan alnmas ile l hayvandan alnmas arasnda bir fark bulunmad gibi, slanm olsa, bozulacak olan ile bozulmayacak olan arasnda da fark yoktur. Bundan anlalr ki Drerdeki: Kesilmemi hayvandan alnan ya misk temiz deildir ibaresi esah kavle aykrdr. Esah kavli Feth'l-Kadrden maad Zeyla, Sadru'-eria ve Bahr sahibi de beyan etmilerdir. Ebh da zebdn, ed-Drr'l-Mntekda amberin de byle olduu kaydedilmitir. Feth'l-Kadir ve Hilye; sahibleri zebd'n temiz olup olmadn aratrdklarn, fakat bu hususta bir nakil bulamadklarn sylemilerdir. Lkin Ebh er hinde. Cevhiru'l-Fetv'dan naklen Hznet'r-Rivyt sahibinin u szleri kaydedilmitir: Zebd temizdir. Bu, bir kedinin teridir ve mekruhtur denilemez. nk ter de olsa deimi ve kerahatsiz temiz olmutur. el-Mevhib erhinde: Bunu gvenilir bilirkiilerden mrekkep bir cemaattan iittim. Zebc kedinin teridir dediler. u halde temizdir ibaresi vardr. el-Munhciye de: Misk temizdir. nk asl kan da olsa deimitir. Zebad da temizdir. Amber de yledir denilmektedir. bn hne'nin Elgznda: Bazlan misk ile amberin temiz olmadn sylemilerdir. Zira misk diri bir hayvandan karlr; amber ise bir deniz hayvannn pisliidir denilmise de bu sze itibar ve iltifat olunmaz. Nitekim Kdhan da byle demitir. Ambere gelince : Sahih kavle gre zift gibi denizde bulunan bir maddedir. Bunlarn ikisi de temiz ve kokularn en gzellerindendir. bn Hcer'in Tuhfesinde: Amber fk deildir. O denizde bir nebattr deniliyor. mam Muhammed: Eti yenilen hayvanlarn sidii temizdir demitir. Delili Ureneliler hadsidir. Urene kabilesinin halk hastala tutulmu; Peygamber (s.a.v.) onlara develerinin sidiklerini imeleri iin ruhsat vermitir. Bu kavle gre iine yenilen hayvan sidii karan su, sidie galip olup onu temizleyici olmaktan karmadka pislenmez. Ama kitablarn metinleri eyhayn'n kavli zere yazlmtr. Bu sebepten imdt nam kitabta: Fetv eyhayn'n kavline gredir denilmitir. Eb Hanfe'ye gre eti yenilen hayvanlarn sidikleri pistir. Bu hkmde Ebu Ysuf da onunla beraberdir. Delili: Bevlden korunun! hadsidir. Ancak tedavi iin iilmesine cevaz verilmitir. Bu babta onun delili de Uraneliler hadsidir. mam Muhammed ise mutlak surette ciz olduunu sylemitir. mam A'zam Uraneliler hadsi ile istidlle yle cevap vermitir: Peygamber (s.a.v.) develerin sidiinde Uranelilere ifa olduunu vahiy sureti ile bilmitir. Bakalar hakknda ifa olduu yzde yz bilinemez. Zira bu hususta mracaat edilecek yer doktorlardr. Onlarn sz ise hccet deildir. Hatta helaki defetmek iin haram yemek yzde yz belli olsa, yenilmesi hell olur. Nitekim zaruret annda l eti yemek, arap imek bu kabildendir. Meselenin tamam Bahr'dadr. Haramla tedavi hususunda ihtilf edilmitir. Nihyede Zahreden naklen: Baka bir il bilinmez; haramda ifa olduu bilinirse cizdir denilmi; Haniyyede Peygamber (s.a.v.)'in: bhesiz Allah sizin ifnz size haram kld eylerde halketmemitir hadis-i erifinin mnsn beyan ederken: iinde ifa bulunan haramla tedavide beis yoktur. Nasl ki Hidye sahibi dahi Tecns adl eserinde unlar sylemitir: Bir kimsenin burnu kanar da ifa dilei ile alnna ve

burnuna kanla Fatiha'y yazarsa cizdir. ifa olduunu bilirse sidik ile yazmaktan da beis yoktur. Lkin byle bir ey nakledilmemitir. Cevazn sebebi udur: Tedavide haram hkm sakttr. Nasl ki susuz kimseye arabn, a kimseye le yemenin hell olmas byledir. Seyyidi Abdlgan diyor ki: Ulemann bu meseledeki ihtilflar ak anlalamyor. nk zaruretten dolay ciz olacanda hepsi ittifak ediyor. Nihaye sahibinin bilgiyi art komasna ondan sonrakinin ifay art komas aykr deildir. Onun iin pederim Drer erhinde (Gerek tedavi iin sz zanna hamledilir. Yoksa yaknen bilindii zaman ciz olmas bilittifaktr. Nasl ki el-Musaffda da aklanmtr) demitir. Ben derim ki: Bu sz aktr. stidll hususunda mam A'zam'n yukarda geen kavline muvafktr. Lkin biliyorsun ki doktorlarn sz ile yzde yz ilim hasl olmaz. Zhire gre tecrbe ile yakn ilim deil, galebe-i zan hsl olur. Ancak ilimden galebe-i zann kastederlerse bir diyeceim kalmaz. Bu da ulemann szlerinde yaygn haldedir. Dn! KUYU BABI METN Yukarda getii gibi byk havuz saylmayan bir kuyuya hayvandan baka bir pislik der yahud suda yaamayan kanl bir hayvan kuyuda lr de ier, tyleri dklr veya dalrsa, yahud darda lp kuyuya atlrsa mutemed kavle gre kurumu bir fare dahi olsa den karldktan sonra kuyunun da btn suyu karlr. Bundan yalnz temiz olan ehidle, ykanm mslman cenazesi mstesnadr. Kfir ise mutlak surette kuyuyu pisler; dk ocuk gibidir. Velev ki den pislik hafif necaset yahut bir damla sidik, bir damla kan veya mumlanm bir fare kuyruu olsun. Mumlanmamsa bir faredeki kadar su karlr. Velev ki hayvan darda dalp sonra kuyuya atlsn. Bunu Vn sylemitir. Kuyunun btn suyundan murad; pisliin dt andaki sudur. Bunu bn Kemal sylemitir. Mutemed kavle gre derinlie itibar yoktur. Ancak den necaset, pis odun paras veya pis bez paras gibi bir olur da karlmasna imkn bulunmazsa o baka. Suya kovann yarsn dolduramayacak miktara ininceye kadar karmakla btn eya kuyuya tbi olarak temizlenir. Bir ksmn karr da kalann yarna brakr ve su artarsa sahih kavle gre kalan miktar karr. Bunu el-Hulsa sahibi beyan etmitir. Musannf, hayvann dmesini lmekle kaytlamtr. nk diri olarak karlrsa, ayn necis olmamak, zerinde hades veya pislik bulunmamak art ile hi bir ey lzm gelmez. Meer ki azn suya daldrm olsun. Bu takdirde artna baklr. Art pis olan hayvanlardansa kuyunun btn suyu karlr; deilse bir ey karlmaz. Sahih olan kavil budur. Evet, pheci hayvanlardansa su temizleyici olsun diye on kova karmak menduptur. El-Hniyyede byle deniliyor. Tatarhniyyede: Fare derse yirmi, kedi ve pislik kartran tavuk derse krk kova su karlr. Nitekim hadesli insanda da bu miktar karlr ifadesi ziyade edilmitir. Sonra bu hkm farenin kediden, kedinin kpekten, koyunun kurttan kam olmadna gredir. Kaarak kuyuya derlerse mutlak surette kuynun btn suyunu karmak icap eder. Nitekim Cevherede de byle denilmitir. Lkin en-Nehir'de Mcteb'dan naklen: Fetva bunun aksinedir; nk hayvann suya bevlettii phelidir denilmitir. ZAH Musannf az suyun iine necaset dmekle suyun pis olacan ve o suyu dkmek lzm geleceini anlattktan sonra arkasndan kuyu meselelerini getirmitir. nk bunlardan bazlar az su hkmlerine uymazlar. Kuyu meseleleri kyasa deil, nakl eserlere ibtina eder. Feth'l-Kadr'de: Zira kyas ya Bir'in dedii gibi hi temizlenmemesini iktiza eder. nk pislik kuyunun amurlarna, duvarlarna kart icin temizlenmesine imkn yoktur. Su ise azar azar kaynar yahut hi pislenmemesini gerektirir. Zira bundan korunmaya imkn yoktur. Veyahut temizlenmesi mam Muhammed'den nakledildii ekilde olur. mam Muhammed: Kuyu suyunun akar su hkmnde olduunda Ebu Ysuf'la ikimizin reyi birleti. nk kuyu altndan kaynar; stnden su alnr.

Binaenaleyh hamam havuzu gibi o da pislenmez demitir. Biz de nakl eserlere uyarak kuyulardan birka kova su ckarp atarsak mes'ul olmayz. Tarikat icab insan, Peygamber (s.a.v.) ile ashab (r.a.) hazeratnn elinde, yedekinin elindeki kr gibi olmaldr denilmitir. Feth'l-Kadr sahibi bundan sonra rivyet edilen eserleri senetleri ile sralamtr. Mracaat edebilirsin. rihin hayvandan baka kaydna lzum grmesi musannf, hayvan hkmlerini baka yerde hassaten beyan ettii iindir. Mutemed kavle gre kuyuya kurumu bir fare dahi dse onu pisler. Hznet'l-Fetavda: Kurumu fare kuyuyu pislemez. Zira kurumas dibagatdr denilmise de bu kavil zayftr. Nitekim el-Bahrda da byle denilmi; el-Hilyesde gzelce aklanmtr. ehidin temizliinden murad: zerinde pislik akar kan bulunmamaktr. Necasetler bahsinde grlecei vecihle ehidn kan, zerinde bulunduu mddete afv saylr. Bunun ifade ettii mn; ehidin zerinde kan bulunursa suyu pislemez demektir. Onun iin el-Hniyyeade; ehit az olan suya derse onu pislemez. Ancak kan akarsa o baka! denilmitir. Lkin bundan anlalan udur: ehitten akar kan karsa suyu pisler. Bu da akacak kuvvette olmayan kann kmasndan ihtiraz iindir. Yoksa ehidin zerinden suya kan akarsa demek deildir. Teemml et! Evet, pislenmeyi akar kuvvetinde olup da suya karrsa diye kaytlamak gerekir. Kan, ehidin zerinden ayrlmazsa suyu pislemez. Teemml et! Ykanm mslman cenazesi temizdir. Fakat ykanmadan suya derse, ulema az olan suyu pisleyeceini bildirmilerdir. Byle bir cenaze srtnda iken namaz klmak viz deildir. Muht sahibi bununla istidll ederek; lnn pislik necasetidir, hades necaseti deildir. nk kanl hayvandr. Dier hayvanlar gibi o da suyu pisler demi, el-Kf sahibi de bu kavli sahih bulmutur. Bedy'de bu kavil ulemann umumuna nispet edilmitir. Ben derim ki: Bu sz mam Muhammed'in el-Asldaki Cenazeden dklen ykant suyu pistir szn bizim te'vil ettiimiz mnda te'yit eder. Msta'meldir; sahih olan budur diyenlerin kavlini zayflatr. Anla! Kfirin cenazesi, ykansn ykanmasn mutlak surette suyu pisler, el-Bahr'n cenazeler bahsinde: Ulema kfirin ykanmakla temizlenmeyeceine ittifak etmilerdir. Ykandktan sonra dahi onun cenazesi srtnda olan kimsenin namaz sahih deildir deniliyor. Ben derim ki: Bu sz dahi lnn necaseti hades necaseti deil, pislik necasetidir diyenleri ve yukarda sylediklerimizi te'yit eder. Anla! rih dk gibidir szn Bahr ile Kuhistn'ye uyarak mutlak sylemitir. el-Hniyyede ise bu sz den ocuun alamamas ile kaytldr. el-Hniyye sahibi: Dk ocuk alamazsa (yani hayat eseri gstermezse) ykansa bile suyu pisler. Alar da lrse hkm byk insan gibidir. Ykandktan sonra suya derse onu pislemez diyor. Onu tayann namaz da bu hkme gredir. Nitekim el-Hniyye'de bu da zikredilmitir. Yine ayn eserde bildirildiine gre tavuktan kan ta yumurta, koyundan doan kuzu suya derse onu pislemez. Ben derim ki: Dk ocuk meselesinin izh yledir: ocuk hayat eseri gstermezse ona her ynden insan hkm verilmez. Ykanmakla temizlense bile namaz klnmaz. O sair hayvanlarn ls hkmndedir. Hayat eseri gsterirse byle deildir. Bu sefer ona byk insan hkm verilir. Suda yaamayan kanl hayvan tbiri; ar ve akrep gibi kansz hayvanlarn ve keza balk ve yenge gibi suda yaayanlarn suyu pislemediine iaret etmektedir. Uzuvlar suya dalann byk veya kk olmas fark etmez. Farenin, insann ve filin suda lp dalmalar hep birdir. nk rm paras yerinden ayrlmtr. Bu necistir ve mayidir. Binaenaleyh arap damlas hkmndedir. Onun iin el-Bahrda: Kuyuya bir fare kuyruu derse btn suyu karlr denilmitir. Bundan

anlalr ki bir hayvan dalmakszn yaralansa kuyunun btn suyu karlr. Onun bir paras dalmas gibidir. Bu sebepten el-Haniyyede: l etinden bir para suyu pisler denilmitir. Suya den pislik hafif bile olsa onu pisler. Zira tahfifin eseri drtte bir miktardan azn affolunmasdr ki, suda bu kendini gsteremez. Tahtav'nin ifadesine gre bu su, bir elbiseye srarsa zahire bakarak hafif necaset saylamaz. Mumlanmam fare kuyruundan murad; kesilen yerine suyun temasna mni olacak mum ve zamk gibi bir ey konmayan demektir. ayet kesilen yer zamklanrsa kuyruk fare hkmn alr. Yani imemi veya dalmamsa yirmi kova su karmak icap eder. Mutemed kavle gre suyun derinliine itibar yoktur. Bu mutemed kavlin makabli udur: Kuyunun derinlii ona on arn ebadnda ise ok su hkmndedir. Evvelce grdk ki, bu sz sahih kabul etmek gariptir. Cumhur ulemann mutlak olan kavillerine aykrdr. Onun iin el-Bahr sahibi: Aikrdr ki bu kavlin sahih kabul edildii sbut bulsa, ulemamzn kitaplarndaki meseleler yklrd demitir. Kuyunun pislenen suyu evvel necaset karldktan sonra temizlenir. nk necaset kuyuda iken su karmann bir faydas yoktur. Zaten kuyunun pislenmesine den necaset sebeb olmutur. O kuyuda iken kuyunun temizlendiine hkm vermek mmkn deildir. Nakledilen eserler suyun karlmas gerektiine dellet ettii iin kuyunun btn suyu karlr. amuru karlmaz. Lkin ihtiyaten o amurla mescit svanmaz. Kuyunun necaset dt andaki suyu karlr. Necaseti karmadan su artarsa fazlasn karmak icap etmez. Bu husustaki iki kavlin biri budur. Aada karma vaktinin nereden itibar edilecei gelecektir. O kavle gre fazlasn karmak icap eder. imdi u mesele kalr: Necaset dt anda karlmas icap eden su miktar mevcut deil de sonradan artarak bu miktar bulursa, yine dt an m muteber olacaktr? arihin szne gre evet, o an muteberdir. Fakat el-Bahr'da: Su karldktan sonra o miktar bulursa artk ondan bir ey karlmaz denilmitir. rihin karlmasna imkn bulunmazsa o baka szne el-Bahr da itiraz edilmi: Bu sz ancak kuyu kaynakl olup btn suyunun karlmas mmkn olmad zaman dorudur. O zaman ondan malm miktar su karlr. Ama kaynakl deilse necasetin mutlaka karlmas lzm gelir. nk kuyunun btn suyunu atmak vaciptir denilmitir. Ben derim ki: Bazen btn suyu karmak icap ettii halde pislii karmak imkansz olur. Zira vacip olan evvel pislii karp atmaktr. Bildiin gibi suyu kardktan sonra vacip deildir. Pis odun paras, pis bez paras tbirleri necasetin ayn karlmak lzm geldiine iarettir. Ben derim ki: mknsz olsa bile karlmak lzmdr. Kuhistn'de el-Cevhir'den naklen yle deniliyor: Kuyuya bir serce der de karlmasna imkn bulunamazsa, sere kuyuda kald mddete kuyu pistir. Serenin deiip amur olduu anlalncaya kadar o kuyu terk edilir. Bazlar alt ay terk edileceini sylemilerdir. Suyu kovann yarsn doldurmayacak derecede azalncaya kadar karmakla btn eya yani kova, p, makara ve karann eli kuyuya tbi olarak temizlenir. nk bu eyann pislenmesi kuyunun pislii sebebi iledir. Binaenaleyh kuyu temizlenince bunlar da temiz olur. Nasl ki, arap sirke olunca ona tebean kp de temizlenir. Taharet yeri temizlenince ona tebean taharetlenenin eli de temiz olur. Elinde pis su eseri varken ibriin kulpunu tutarsa elini defa ykamakla ona tebean ibriin kulpu da temizlenir. rihin Hulsadan naklettii mesele, yani suyun bir ksmn karp bir ksmn yarna brakmas meselesi el-Hniyyede de mevcuttur. Bu kavil suyu karrken ara vermeden her kovay pei peine ekmenin art olmadna binaendir. Muhtar olan kavil budur: Nitekim Bahr ve Kuhistnde de byle denilmitir.

Kuyudan diri olarak karlan hayvann ayn necis deil, zerinde de hades veya pislik bulunmazsa kuyu temizdir. Fakat domuz ve bir kavle gre kpek gibi ayn necis bir hayvan derse kuyu mutlak surette pis olur. Hadesli, yani abdestsiz bir kimse kuyuya derse krk kova su karlmas menduptur. Den hayvann zerinde necaset bulunduu bilinirse kuyu mutlak surette pislenir. elBahr'da yle deniliyor: Necaset bulunduu bilinirse diye kaytladk. nk ulema; sr ve emsali bir hayvan kuyudan diri karlrsa bir ey lzm gelmeyeceini sylemilerdir. Velev ki zhire gre hayvann sidiinin uyluklarna bulam olabilecei dnlsn. Lkin bu hayvann byk bir suya girerek pisliin ykanmas ihtimali vardr. Zaten eyada asl olan temizliktir. Feth'l-Kadrde dahi buna benzer izahat vardr. Ancak byle bir hayvan kuyudan diri olarak karldnda yine yirmi kova su karmak menduptur. nk el-Haniyyede yle deniliyor: Kuyuya bir koyun der de diri olarak karlrsa, temizlemek iin deil de kalbi yattrmak iin yirmi kova su karlr. Hibir ey karmadan abdest almak cizdir. Eek ve katrn hkm de byledir. Sudan diri olarak karlr da azna su girmezse kuyu temizdir. Eti yenilen deve, sr, koyun, kular ve kapal tavuk hep ayn hkmdedir. (Yani bunlarda da kalbi yattrmak iin yirmi kova su karlr). Muhtrt'n-Nevzilde de bunun gibi izahat vardr. rih: pheli hayvanlardansa su temizleyici olsun diye on kova karmak menduptur. elHniyyede byle deniliyor demise de ben bunu el-Hniyyede gremedim. Orada sylenilen udur: Katr ve eek derse azna su girdii takdirde kuyunun btn suyu karlr. el-Bahr'da da ayn esere ve dier kitaplara nisbet edilerek bu sylenmitir. Bir benzeri de Drer dedir. Drer rihi onu Mubteg'ya nisbet etmitir. Bedy, Kuhistn, mdad, Hav, Kudsi, Muhtarat'n-Nevzl, Bezzziye ve dier kitaplarda dahi mevcuttur. el-Mnyede: Eb Yusuf'tan byle rivayet edilmitir denilmi; ayn eseri erheden Haleb, bakasndan bunun hilfnn rivayet edilmediini sylemitir. Feth'l-Kadir de: Az suya girerse necis hayvanda suyun hepsi karlr. pheli hayvanda da ekseriyetin kavli budur denilmitir. el-Cevherede: Kez art pis veya pheli olan her hayvanda suyun hepsi karlr deniliyor. es-Siracda dahi: Katr ve eek artndan dolay suyun hepsi karlr. nk suyun temizleyicilii kalmamtr denilmektedir. el-Hilyede: nk su pheli olmutur. Bu esah kavle gre temizleyici olduuna hkm verilmeyen sudur. Mekruh su byle deildir. Onun temizleyicilii gitmi deildir denilerek illeti beyan edilmitir. Buna benzer ta'lil, Fethu'l-Kadir'de de vardr. Lkin el-Bahr da Muhit ten naklen yle deniliyor: Eein art suya derse ona galebe almadka abdest almak ciz olur. Zira bu su mam Muhammed'e gre msta'mel su gibi temiz, fakat temizleyici deildir. Ben derim ki: Lkin bu sz bildiin gibi ekser ulemann szlerine aykrdr. Velevki arih gelecek artklar bahsinde onu tercih etmi olsun. Biz bu husustu ona tenbihte bulunacaz. Hsl eein az suya girerse su pheli olur. Ve art pis olan hayvanlarda olduu gibi kuyunun btn suyu karlr. el-Mnye erhinde yle deniliyor Zira ikisi de temizleyici olmamakta mterektirler. Velev ki temizlikte ayrlsnlar. Su karlmazsa ok defa ondan biri abdest alabilir. Halbuki yalnz onunla namaz caiz deildir. Binaenaleyh hepsi karlr. el-Hilye sahibi diyor ki: Azna su girmezse mesele byle deildir. nk sahih kavle gre su pheli olmaz. Nitekim etTuhfede de byle denilmitir. Koyunda olduu gibi ondan sadece yirmi kova su karlr. Ben derim ki; Bununla en-Nehir sahibinin: Lkin el-Hniyye'de bildirildiine gre sahih kavil katr ve eekte suyun pheli olmamasdr. u halde hibir ey karmak icap etmez. Evet, on kova karmak mendup olur. Bazlar yirmi kova karlacan sylemilerdir sznn meneinin suyun azna girip girmediinde phe edildii hal olduu anlalr. rih de ona uymutur. Dikkat et! Sonra statlarmzn stad Rahmet'nin buna tenbihte bulunduunu grdm. Hadesli, yani abdestsiz veya cnp bir kimse kuyuya derse krk kova su karlr. Bunu, Tatarhniyye sahibi Feteva'l Hcceya nisbet ederek sylemi: sonra Gyasiyede de btn suyun karlacan bildirildiini nakletmitir. Vehbaniyye erhinde yle deniliyor: Tahkik udur ki, msta'mel suyun pis olduu itibara alnarak mam A'zam'la Ebu Ysuf'a gre btn suyu karmak icap eder. Bazlar mam A'zam'a gre krk kova karlacan sylemilerdir. mam

Muhammed'in mezhebine gre ise o suyun temizleyicilii kalmaz. eyhayn'a gre de sahih olan budur. Binaenaleyh su temizleyici olsun diye yirmi kova karlr. Meselenin tamam ayn eserdedir. Bedyi sahibi yirmi kovay mkil saymtr. Zira msta'mel su temizdir. Sir ma'yiler gibi o da mutlak suya galebe etmedike zarar etmez demi; sonra yle devam etmitir: Ama ihtimal de, denilebilir ki suyun temizlii yzde yz belli deildir. Zira sair mayilerin aksine bunda hilf vardr. u halde eriatn bildirdii en az miktar karlr ki o da ihtiyaten yirmi kovadr. Ben derim ki: Bu mesele mstla'mel su hakknda, Dardan dklenle vcuda temas eden arasnda fark yoktur. Msta'mel su yalnz 'zya temas edendir; btn kuyuya dalmaz; dalm olsa btn suyu karmak gerekirdi. nk temizleyici olduunda phe edilen suyu karmak vacip olunca, temiz olmad muhakkak bilinen msta'mel suda bu hkm evleviyete kalr diyen kavli te'yid ettii gibi, el-Bahr sahibinin u szn de te'yid eder: Btn suyun msta'mel olduunu syleyenlerin istidll ettikleri fer'i meseleler msta'mel suyun pis olduu rivayetine dayanr. Allahu lem. T E T M M E : ez-Zhire adl eserde imam Hasan'n namaz bahsinden naklen yle denilmitir: Kfir diri olarak suya derse kuyunun btn suyu karlr. Bedyide bunun imam A'zam'dan bir rivayet olduu kaydediliyor. nk kafir hakik veya hkmi pislikten hli deildir. Hatta ykanr da hemen ardndan kuyuya derse bir ey karmak lzm gelmez. Ben derim ki: ihtimal suyun karlmas ihtiyat iindir. rihin: nk hayvann suya bevlettii phelidir sz kedi ile farenin bevli kuyuyu pislediine binaendir. Bu hususta sz edilmitir. Az ileride gelecektir. M ET N Kuyu kaynad iin btn suyu karmak mmkn olmazsa, karmaya baland vakit kuyuda ne kadar su bulunursa o miktar karlr. Bunu Haleb sylemitir. Bu hususta su ilerinden anlayan iki dil erkein sz ile amel edilir. Bununla fetva verilir. Bazlar 200'den 300 kovaya kadar su karlr, diyenlerin kavli ile amel edileceini sylemilerdir. Bu daha kolaylk, birinci daha ihtiyattr. Hayvan imemi dalmam ve tyleri dklmemi olarak kartlrsa insan gibi olduu takdirde kuyunun btn suyu karlr. Dk ocuk, kuzu, olak ve byk kaz dahi bu hkme dahildir. Gvercin ve kedi gibi ise vacip olarak krk, mendup olarak altm kova karlr. Sere ve fare gibi bir hayvan ise yukarda getii gibi yirmiden otuz kovaya kadar su karlr. Bu hkm kaynayan ve kaynamayan kuyularn hepsine mildir. Sarn ve byk kup gibi eylerin hkm byle deildir. Onlarn iindeki suyun hepsi dklr. nk kuyularn hkm nakl eserlere mahsustur. Bunu Bahr ve Nehir sahipleri sylemilerdir. Musannf Kenz zerine yazd hiyelerde : Netif nam eserde de bunun benzeri vardr, demi ve Knye den birikinti ukurunun su kuyusu hkmnde olduunu, Fevait'den de byk ksm yere gmlm kpn su kuyusu hkmnde olduunu nakletmitir. Buna binaen sarn ve byk kp, kuyu gibidir. Onlardan da kuyuda olduu gibi su karlr. Bu yazy ganimet bil! ZAH Btn suyu karmak mmkn olmazsa ifadesinden murad; karmak ok zor olursa demektir. Nitekim Mnye erhinde Byk glkle karlabilecek gibi ise denilmitir. Drer'de dahi bu tabir kullanlmtr. Kuyunun kaynamasndan maksat, akar su haline gelmesi deildir. Bahr sahibinin dedii gibi her kovay kardka arkasndan bir o kadar yahut daha fazla su kaynamasdr. Halebi: karmaya baland vakit ilah... szn, Mnye erhinde Kfi den nakletmitir. Bazlar: Kuyuya necaset dt vakit ne kadar su bulunursa o miktar karlr demilerdir. rihin bn Keml'den naklettii de budur. bn Keml burada da ayn yoldan yrmtr. elmdad da dahi byle denilmitir. Hidye sahibinin: Kuyuda ne kadar su bulunuyordu ise o miktar karlr sz de buna iaret etmektedir. Tatarhniyyede Muhitten naklen yle deniliyor:

Kuyu paklanmadan su artarsa bazlar necaset dt zaman mevcut olan, birtakmlar da karld zaman mevcut olan su kadar karlacan sylemilerdir. el- Haniyye sahibi: Bunun semeresi suyun bir ksmn karp ertesi gn brakldndan daha fazla olduunu grd zaman ortaya kar. Bazlar btn suyun karlacan, birtakmlar brakt zaman ne kald ise o miktar karlacan sylemilerdir ki, sahih olan budur diyor. Mnye erhinde: Bu semere necasetin dt zaman deil, suyun karld zaman itibara alndna gredir. Bundan anlalr ki, sahih olan kavil Kfi'nin szdr denilmitir. Ben derim ki: Buras sz gtrr. Bilkis iki kavle gre de semere vardr. nk semereden murad, hilfn semeresidir. yle grnyor ki Hniyyenin sahih kabul etlii sz, necasetin dt zaman mevcut olan suyu itibar eden kavildir. Zira hilfn hlsas necaset dt zaman mevcut olan sudan fazlasn karmak icap eder mi, etmez mi meselesidir. Muteber olan karma zamandr diyen, fazla suyun karlmasnn icap ettiini sylemek istemitir. Suyun fazlalamas karmaya balamazdan nce veya sonra olmu, bir ey fark etmez. te Hniyyede suyu karmaya balamazdan sonraki surete tenbih edilmitir. Zira bu belli deildir. Hniyye sahibi, sahih kavle gre brakt zaman mevcut olan su kadar karlacan aklamtr. Yani fazlasn karmak vacip deildir. Bu, necasetin dt zamana itibar edilir, diyen kavli sahih karmaktr. O kavle gre sonradan fazlalaan suyu karmak vacip deildir. Bylece anlalr ki burada sahih kabul edilen kavil, Kfdekinin hilfnadr. Benim anladm budur. Bunu dn! Kuyudaki suyun miktarn tayin iin su iinden anlayan iki kiinin hakemliine ba vurulur. Bu iki adam kuyuda bin kova su olduunu sylerlerse o miktar su karlr. Mnye erhinde byle denilmitir. Bununla fetva verilir. Kfi ve Drer sahipleri Esah kavil budur demiler; bn Kemal Sahih olan budur. Fetva buna gredir ifadesini kullanm; el-Mi'racda Muhtar kavil budur denilmitir. Hidye de Fkha en yaraan budur, yani kitap ve snnetten karlan mnya en muvafk olan budur deniliyor. Zira eriat tarafndan hret bulmayan hususlarda bakasnn kavli ile amel etmekte miktar tayini vardr. Tel Hazretleri: Bilmiyorsanz ehl-i zikre sorun! buyurmutur. Nitekim av cezas ve ahit meselelerinde de hal byledir. Bazlar iki-iki yz kovadan yze kadar su karlacan sylemilerdir. Kenz ve Mltekda buna katiyetle hkmolunmutur. Hulsa ve Tatarhniyyede: Bu kavil mam Muhammed'den rivayet olunmutur. Fetva da buna gredir denilmitir. el-Mi'rac da Muhtar kavlin bu olduu bildirilmi, nye de ise buna mam A'zam'dan bir rivaret olduu sylenmi; Muhtar ve kolay olan budur denilmitir. Nitekim elihtiyar da da byle denilmitir. el-Nehir sahibi iki yz kova karmann vacip, nc yzn mendup olduunu ifade etmidir. Bu suretle sahih kavil ve fetva muhtelif olmutur. Hilyede ve ona uyarak Bahrda bu kavil zayf grlm: eriatn hkm btn suyu karmak olunca husus bir adetle yetinmek, bu adedi bildiren nakl bir delile baldr. Bu delil nerededir? Bilkis bn Abbas ile bn Zbeyr'den rivayet oluna eser bunun aksine dellet etmektedir denilmitir. Bu zevat, zemzem kuyusunda bir zenci ld vakit btn suyun karlmasna fetva vermilerdir. Mezkr eserin insatlar ve bu insatlara yaplan itirazlara verilen cevaplar el-Bahr ve dier kitaplarda beyan edilmitir. en-Nehir sahibi: Galiba ulema, r gibi inzibat altna alnd iin mam Muhammed'den nakledilen kavli kolaylk olsun diye tercih etmilerdir diyor. Ben derim ki: Lkin hem geti, hem de gelecektir ki, kuyu meseleleri eserlere uymaya ibtina eder. u da var ki ulema, mam Muhammed'in bu fetvay Badad'da grdklerine gre verdiini sylemilerdir. Badad'n kuyularnda su oktur. Kfe kuyular gibilerinde yz kova karlacana dair mam A'zam'dan nakledilen kavil de byledir. Zira onlarn sular azdr. Binaenaleyh birinci kavle dnmek gerekir. nk bu kavil o taraflarda suyu bilen ve anlayan kimselerin takdiridir. Ona her yerin kuyular hakknda lzm ve geerli olsun diye mracaat edilecek deildir. Hilftan kmak iin bu kavil daha ihtiyatldr. Eserlere yani nakl delillere de uygundur. nsan gibi olduu takdirde ifadesinden murad; csse itibariyle insana muadil olan koyun ve kpek gibi hayvanlardr. Dk ocuk, kuzu ilah... bu hkme dahildir cmlesi, kuyudan karlacak su bykler hakknda ne ise kkler hakknda da o miktardr; aralarnda fark yoktur mansnadr. Lkin smail Nablus koyunun yavrusu kk olursa kedi hkmnde olduunu sylemi, olu Seyyid Abdlgan dahi; insan

anasndan ufak doar yahut derse kedi gibidir. nk miktarda isme deil, csseye itibar olunur demitir. Ben derim ki: Lkin evvelce Hniyyeden naklen grdk ki, den ocuk hayat eseri gsterirse byk insan gibidir. Cenazesi ykandktan sonra suya derse onu pislemez. Hayat eseri gstermezse ykansa bile suyu pisler. Yine grdk ki, farenin kuyruu zamklanrsa btn bir fare hkmn alr. Sonra Kuhistn'de unu grdm: Kuyuya dk bir ocuk derse btn su karlr. Eb Hanife'den bir rivayete gre olak da koyun gibidir. Dier bir rivayete gre olak ve kuzu tavuk gibidir. Zhidi'de dahi byle nakledilmitir. Bundan anlalyor ki olak, hakknda iki rivayet vardr. Zhire baklrsa kuzu da yledir. Dk ocuu byk insana katmak birinci rivyeti te'yid ediyor. rihin el-Hulsaya uyarak kaz' byk olursa diye kaytlamas, kk kaz ise gvercin gibidir demesi ikinci rivayeti de'yid eder. es-Siracda: mam A'zam'a gre kaz bir rivayette koyun gibi, dier bir rivayette kedi gibidir deniliyor. Ben derim ki: Bu makam incelemeye ve dnmeye deer. Bilmelisin ki, imamlarmzn syledikleri gibi rivayetler insan derse kuyunun btn suyu, tavuk derse krk kova, farede yirmi kova karlacan ifade etmektedir. Onun iin ileride de anlatacamz vecihle derece hsl olmutur. Bundan dolay el-Mstesfa sahibi. Kuyu meseleleri rivayetlere balanmaya ibtina eder. Nass fare, tavuk ve insan hakknda gelmitir. u halde nasl oluyor da benzerleri bunlara kyas ediliyor? diye itirazda bulunmu; sonra yle cevap vermitir: Bu kaide kkletikten sonra zerine fer' meseleler yrtmek hususunda kyasa uygun olarak sbut bulanlar gibi olmutur. el-Bahrda buna itiraz edilmi ve: Bu sz burada reyin dahli olduunu gsterir, halbuki yle deildir. En iyisi (Bu kyasla deil, nassn delleti ile hkme ilhaktr) demelidir. Nitekim el-Mi'rc sahibi bunu tercih etmitir denilmitir. Bunu bildikten sonra anlarsn ki, nass olarak rivayet edilen mezkr derece zhir rivayette byk ile kk arasn ayrmam; bu hususta nassla beraber kalnmtr. Onun iin ulema dk ocuk hakknda ihtilf etmemilerdir. Koyun ve kaz gibi ilhak edilenler byle deildir. Onlar hakknda k de by gibidir, denilebilir. Bazen csseye bakarak fark vardr da denilebilir. Bu sebepten onlar hakknda ihtilf edilmitir. Allah'n ltuf ve feyzi ile benim anladm budur. Bunu ganimet bil! T E N B i H : Musannfn syledikleri bu hususta yalnz derece bulunduunu ifade ediyor. nk nass yalnz derece bilmitir. Ama mam Hasan'n Ebu Hanfe'den rivayetine gre kuyuya byk kene ve kk fare derse on kova, gvercin derse otuz kova su karlacaktr. u halde dereceler bee ykselir. Ancak metinlerde yanz derece bildirilmitir. Zhir rivaye de odur. Nitekim el-Bahr ile Kuhistn de beyan edilmitir. S A R N I : ine su toplanan byk havuzdur. Bazlar: sarnca fare derse yirmi kova su karlr, demilerdir. rih bunu reddediyor. Nitekim bunu Nehir sahibi adalarndan birinden nakletmitir. Bu zat ulemann kaynayan ve kaynamayan kuyular arasnda fark grmeyen mutlak szleri ile istidll etmitir. en-Nehir sahibi Bahra uyarak Kfi, Bedyi ve dier kitaplardaki u szle bunu reddetmitir: Byk kpe fare derse btn suyu dklr. Bunun izah udur: Kyasa muhalif olarak kuyularn bir ksm suyunu karmakla yetinmek, eserlerle sabit olmutur. Bakalar onlara katlamaz. Ama bu cevap, sarn hibir suretle kuyu saylmadna gre tamam olur demitir. Yani sarncn kuyu saylaca iddia edilirse eserlere muhalif olmaz, demek istemitir. Bunu sarnla kuyunun her ikisinin yere kazlan eyler olmas te'yid eder. Zira sarn yere kazlan ve suyuna el ermeyen kuyudur. Kaynak, byk kp ve havuz byle deildir. Allame Makdis de bu kavle meyletmi ve: Bahr sahibinin delilinin hakikatten uzakl aikardr. Byk kp nerede, sarn nerede, Bilhassa binlerce kova su alan sarn!..demitir. Lkin bu sz Netif tekinin hilfnadr.

Ben derim ki; Acaba sarn ve byk kp gibi eylerin mcerret suyu dklmekle kendileri de temizlenir mi, yoksa dkldkten sonra mutlaka defa ykanmalar m icap eder? Zhire baklrsa ykanmalar gerekir. Sonra bunu Tatarhniyyede grdm. yle diyor: Fetva'l-Hucce nam eserde bildirildiine gre Abdullah bin Mbarek'e yere oturtulan byk kpn pislenip pislenmeyecei sorulmu da: defa ykanr ve her defasnda su dar atlr. Bylelikle temizlenir. Kp karlmaz, cevabn vermitir. Musannf: en-Netif nam kitapta da bunun benzeri vardr demise de bn Abdrrezzak: Ben bunu en-Netif kitabnda gremedim diyor. Ben derim ki: Ben Netifle unu grdm: Kuyuya gelince: Onun altndan yardmclar vardr. Yani altndan kaynayan ve ona yardmc olan sular vardr. phesiz bu tarife gre sarn, byk kp ve yamurdan yahut derelerden dolan kuyularn hkm hari kalr. Binaenaleyh bu sz Bahr ve Nehirdekinin mislidir. Onlardan da kuyuda olduu gibi u karlr cmlesinden murad; gvercin derse krk, farede yirmi kova su karmakla iktifa edilir demektir. Ben derim ki: Sarn hakknda bu sz makbul, fakat byk kp hakknda makbul deildir. nk kp, kuyu olmaktan kmtr. Byk ksmnn yerde gml olmas evvelcede arzettiimiz gibi onu ne rf ve nede, adete nede lugata gre kuyu hkmne sokamaz. el-Fevait in szleri, Bedyi, Kaft ve dier kitaplardaki mutlak beyana aykrdr. Makdisi'den naklen yukarda sylediimiz gibi byk kple sarn arasndaki fark aktr. yi anla! METN Su orta kova ile karlr. Bundan maksat o kuyunun kovasdr. Kuyunun kovas yoksa bir s' (3120 gram) alacak kova ile karlr. Orta kovadan bakas bununla hesap edilir. Kovann ekserinin dolmas, az da olsa mevcut suyun karlmas, suyun bir ksmnn akmas ve icap eden su miktarnn korunmas kfidir. Csse tibariyle gvercinle fare arasndaki hayvan, hkmde fare gibidir. Nasl ki tavukla koyun arasndaki de tavuk gibidir. Demekki dellet tariki ile (aradaki hayvan) kne katlmtr. Nitekim az olan da oa katlr. Mesel fare ile kedi beraber dseler hkm bu olduu gibi iki kedi byklndeki hayvan bilittifak bir koyun gibidir. ki fare bir fare hkmndedir. fareden bee kadar bir kedi gibi, alt fare zhir rivyete gre bir koyun gibidir. ZAH Kuyudan karlacak su, her kuyunun orta byklkteki kendi kovasyla ekilir. el-Bahr adl kitapta beyan edildiine gre zahir rivayet budur. Ayn kitaba hiye yazan Remli, mutad kovay pek byk olmamas art ile kaytlamtr. Pek byk olursa: zikrettiimiz s' doldurmak icap etmez. Reml: Fakihin incelemesini gerektiren budur diyor. rih orta kovay izah hususunda el-Bahr sahihine uymutur. Halbuki bu tarif sz gtrr, nk baka bir kavildir. Zeyla'nin ve dier baz ulemann szleri bunu gstermektedir. Bedyide yle denilmitir: Kova hakknda ihtilf edilmitir. Bazlar, byk olsun kk olsun her kuyunun su ekilen kovas itibara alnr, demilerdir. Ebu Hanife'den kovann bir sa' olaca rivayet edilmitir. Birtakmlar bykle kk arasnda orta olacan sylemilerdir. Bedy sahibinin Byk olsun kk olsun sz Reml'nin bahsettiine herhalde aykr der. Teemml et! karlmas icap eden su byk bir kova ile bir defada ekilirse kifayet eder. nk maksat hsl olmutur. Zahir mezhep budur. Kovann ekserisinin dolmas kafidir. Delik olur da karldnda iindekinin yardan fazlas kalrsa yeter. Aksi takdirde kfi deildir. Kuyudaki mevcut su karlmas icap eden miktardan az da olsa onu karmak kfidir. Hatta bu su karldktan sonra kuyunun suyu artarsa bir ey karmak icap etmez. Nitekim El-Bahrdan naklen evvelce beyan etmitik. Kuyuya bir delik alr da suyun bir ksm o delikten akarsa temizlik namna bu da yeter. Feth-Kadir de de byle denilmitir. Kuyu suyunun karlmas icap eden miktar korursa esah kavle gre dibi kurumu olmak art ile tekrar su kaynad zaman kuyu pislenmez. Dibi kurumamsa tekrar su gelince kuyu pislenir. el- Bahrda da Sirac dan naklen bu izahat vardr. rihin Dellet tariki

le sznden murad; (Usul-i Fkhta bahsedilen) delleti nasstr. Dellati nass; sylenenin sylenmeyen mnya evleviyet veya msvt yolu ile dellet etmesidir. Anaya babaya f demenin haram klnmasnn, dp svmesinin haram olduuna da dellet etmesi, yetim mal yemenin haram klnmas, o mal itlf etmenin de haram olduunu gstermesi bu kabildendir. arih bununla el-Mstesfa nam eserden evvelce naklettiimiz sze cevap vermek istediine iarette bulunmutur. Fare ile kedi beraber derlerse hkm budur.. sznden murad, lrlerse krk kova su karlr, lmezlerse bir ey karmak lzm gelmez demektir. Kuyuda yalnz fare lrse yahut yaralanr veya suya bevlederse btn su karlr. Yalnz kedi lrse phesiz krk kova su karlr. Bunu Nehir sahibi beyan etmitir. ki fare gvercin kadar da olsalar bir fare hkmndedirler. Ancak mam Muhammed'den bir rivayete gre bu kadar byk iki fare iin de krk kova su karlr. Zhir rivayete gre fareden bee kadar kedi, alt fare koyun hkmndedir. mam Muhammed'in kavli budur. Ebu Ysuf'a gre ise be fareden dokuza kadar kedi, on farede koyun hkm verilir. Mevhip sahibi mam Muhammed'in kavlni kat' surette kabul etmi, Ebu Ysuf'un kavlini zayftr diyerek terk etmitir. M ET i N Necasetin ne vakit dt bilinirse dt andan itibaren kuyunun galiz (youn) necasetle pislendiine, bilinmezse iip dalmad takdirde bir gn bir gece evvel dtne hkmedilir. Bu hkm abdest ve gusl hakkndadr. Bu su ile karlan hamur kpeklere yedirilir. Bazlar bir fiye satlabileceini sylemilerdir. Abdest, gusl ve hamurdan bakas hakknda, mesel elbise ykamak hususunda suyun o anda pislendiine hkmolunur. Cevherede: Bu hkm abdest aldna yahut pislik ykadna gredir. Byle olmazsa bilittifak bir ey lazm gelmez denilmitir. Den hayvan ier veya dalrsa istihsanen gn gece evvel dtne hkm verilir. mameyn kuyunun necaset dt bilindii andan itibaren pis olacan sylemilerdir. Bundan nce kimseye bir ey lzm gelmez. Bazlar Bununla fetva verilir demilerdir. ZAH Youn necaset, pisliin sfatdr. Evvelce grdk ki, hafif necasetin eseri suda belli olmaz. Necasetin ne zaman dt grmekle yahut galabe-i zanla bilindii gibi iki erkein ehdeti ile de sabit olur. Kuyunun abdestle gusl hakknda pis saylmas farz, nezir, vacip ve sabah namaznn snneti gibi namazlarn kazas cihetindendir, ileride grlecei vecihle sabah namaznn snneti ancak farz ile beraber kazaya kalp ayn gn zevalden nce klnrsa kaza edilir. Anlamalsn! Hilye'nin Bedy'den nakline gre necaset kararak pislenen bir ey necaset az da olsa yenmez; ama baka hususatta ondan faydalanmak caiz olur. Nitekim pis rlan yann temiz ksm fazla ise ondan kandil yaklabilir. Bu da yledir. Bundan anlalr ki hamur kelimesi bir kayt deildir. Baka yiyecek ve iecekler de onun gibidir. Dn! Pis hamurun bir fiye satlmas, filere gre iki kulle miktarn bulan su pislik kabul etmedii iindir. Lkin ez-Zahrede bildirildiine gre mam Ebu Ysuf'tan bir rivayette byle bir hamurun insana yedirilemeyecei beyan edilmitir. Onun iin rih bu kavli bazlarnn sz olarak gstermi; birinci kavli Bedyi sahibinin yapt gibi kat' sylemitir. Galiba bunun vechi Hanef'nin itikadna gre hamurun pis olmas ve bakasnn itikadna bakmamasdr. Onun iin de Hanef'ye bu hususta fetva sorulsa sadece kendi itikadna gre fetva verir. Abdest, gusl ve hamurdan baka eyler hakknda kuyunun o anda yani farenin bulunduu anda pislettiine hkmolunur. Bir gn bir gece ncesine gidilmedii gibi elbisenin ykand zaman dahi dnlmez. Onun iin Zeyla: Yani hibir zamana isnad etmeksizin o anda pislendiine hkmedilir; nk bu i elbisede pislik bulmak kabilindendir. Hatta halk o kuyunun suyu ile elbiselerini ykam olsalar sahih kavle gre elbiseden bakasn ykamalar icap etmez demitir. Bu sz Bahr sahibi

el-Muhit'e nisbet etmitir. Sadr'-eria'nn eserine haiye yazanlardan biri buna itiraz etmi: Kuyunun imdi pislendiine hkmedilirse daha evvel o kuyunun suyu ile ykanan elbisenin pis olmamas gerekir. O elbiseyi ykamak lzm gelmez. Binaenaleyh elbiseden bakasn ykamalar icap etmez, demenin bir mns kalmaz demitir. Kez el-Hilyede yle itiraz edilmitir: Elbiseyi bu kuyunun suyu ile ykand iin ykamak lzm gelirse o halde neden fare dmezden evvel hsl olduu yzde yz bilinen ykand zamana istinaden pis olduuna hkmetmemi de sadece farenin bulunduu zamanla yetinmitir. Halbuki bu sz ne mam A'zam'n kavli ile badar ne de mameyn'in kavilleri ile. nk mam A'zam ykamakla beraber iadeyi de vacip grmekte, mameyn ise elbisenin asla ykanmas icap etmediini sylemektedir. Bu itiraz Bahr, Nehir ve dier kitaplarn sahipleri de yerinde bulmulardr. Ben derim ki: Baar Allah'ndr. Zeyla'nin syledikleri btn metinlerin mutlak olan beyanlarna muhaliftir. nk metin sahipleri abdestle elbise arasnda fark yapmakszn necis olduuna hkm vermilerdir. Hidye'de ve Kudr'nin Muhtasar'nda: ayet o kuyudan abdest aldlarsa bir gn bir gecelik namazlarn tekrar klarlar ve suyunun temas ettii her eyi ykarlar denilmektedir. Kahn'n el-Camiu's-Sagir erhinde: Fare imise gn gecelik namazlarn tekrar klarlar. Bu gn zarfnda o sudan elbiseye bir ey srarsa elbiseyi pisler. Hamur karlrsa ekmei yenilmez deniliyor. el-Mnye ile erhinde dahi bunun benzeri vardr. Sonra grdm ki Sadr'-eri'ya hiye yazanlardan biri bizim naklettiimizi yazm ve en mteber kitablarda imam A'zam'dan en mehur rivyetin bu olduunu sylemitir. Bylece dorunun hale gre hkm vermekle yetinmemek olduu meydana km ve bununla ikl giderilmi olur. Evet, Drer'de Zeyla'nin sznn mam A'zam'la mameyn'in szlerinden karma olduuna iaret edilmi, Zeylai'nin sz nakledildikten sonra: Mi'rac'd-Dirye sahibinin: Sabbg bununla fetva verirdi, demesi de bunu te'yid eder denilmitir, el-Bahr sahibi: Sabbgi namaza aid eylerde Ebu Hanife'nin, bakalarnda mameyn'in kavli ila fetva verirdi. Mi'rc'd-Dirya'de de byle beyan edilmitir diyor. Ben de derim ki: phesiz Sabbgi'nin fetvas namazn kazas lzm geldiini, elbiseyi ykamak icab etmediini gsteriyor. Bu ise Zeyla'nin sylediinin aksinedir. u halde te'yid nerede? Evet, bazlarnn dedii gibi Zeyla'nin ibresinde istisna edal ziyadedir diye kabul edilirse bu te'yid kendim gsterir. Ben de tashih edilmi eski bir nshada ve kendi mhrl nshamda bu edatn atldn grdm. u sylediklerimizden anlalr ki kitabmzn rihi verdii tafsilatta Zeyla'ye tabi olmutur. Halbuki Zeyla'nin sz umumiyetle muteber kitablara muhliftir, iinde ikller de vardr. Binaenaleyh Bahr ve Minah sahibleri kabul etmi de olsalar onun szune itimad edilemez. Onun iin Feth'l-Kadir sahibi de itimad etmemitir. Allah'n bir ltfu olan bu izah ganimet bil! Cevhere sahibi; Bu hkm abdest aldna yahut pislik ykadna gredir diyerek Kudri'nin yukarda naklettiimiz szne iaret etmitir. Cevhere sahibi sylediklerini stad Muvaffaku'd-Din'e nisbet etmi sonra yle demitir: Buradaki mn udur: Suyun temizlii-pislii bheli olmutur. Eer halk nceden yzde yz abdestsiz iseler bu bheli su ile hadesleri giderilemez. Abdestli iseler bu bheli su ile namazlar btl olmaz. nk ek ile yakn zail olmaz. Ben derim ki: Bu sz dahi mu'teber kitablarn mutlak olan ibrelerine aykrdr. Onlara gre namazn tekrar ve o mddette bu kuyunun suyu neye srarsa onun ykanmas lazmdr. Hamur meselesi dahi buna aykrdr. nk buna gre hamurun temiz, hell olmas gerekir. Zira evvelden temiz idi; imdi bheli su ile temizlii gitmi olamaz. Ulemann bilumum mezhebimizin kitablarnda akladklarna muhliftir. Kez ulema mam A'zam'n (Bir gnden gne kadar pisliine hkmedilir.) szn, ibdet meselesinde ihtiyat budur. diyerek tercih etmilerdir. bhesiz ki bu tafsilat ihtiyata muhaliftir. Binaenaleyh mezhebin kitablarnda ki ile amel etmek evldr. stihsan, Kerhi'nin dedii gibi; daha kuvvetli bir delilden dolay bir meseleyi benzerlerinden kesip ayrmaktr. Bu daha kuvvetli delil, nass olsun, icm veya kyas- hafi olsun mctehidlerin zihnine geliveren kyas celinin mukabilidir. Meselenin tamam Allme Ksm'n fetvsndadr. mameyn'in buradaki kavli kyas- celidir. Bunlarn her biri mufassal kitablarda beyan edilmitir.

Bununla fetva verilir. diyen, Cevhere sahibidir. Allme Ksm Tashihu'l-Kudri'de sylemitir: Fetvl-Attb'de: Muhtar olan mameyn'in kavlidir, denilmitir.

unu

Ben derim ki: Buna muvafakat edilmemitir. mam A'zam'n kavline Burhn, Nesef, Mavsl ve Sadru'-eria itimad etmi; btn eserlerde onun delili tercih edilmitir. Bedyi' sahibi mam A'zam'nkinin kavl-i istihsan, mameyn'in kavl-i kyas olduunu aklamtr, ibdetlerde istihsan daha ihtiyattr. METN F E R' B R M E S E L E: Bir kimse elbisesinde men, bevil veya kan bulsa son ihtilmdan, son bevil ve burun kanamasndan itibren namazlarn tekrar klar. Cbbesinin iinde l bir fare bulursa cbbede delik olmad takdirde cbbeye pamuk konduundan beri: delik varsa imi ve kurumu bulunduu takdirde gn, aksi takdirde bir gn bir gecelik namazlarn tekrarlar. ZAH O kimsenin burnu kanarsa mesele aktr. Fakat kanamazsa hkmn ne olacan ulema beyan etmemilerdir. AIIahu a'lem. Onun iin bn Rstem kan bulunduu surette namazlarn tekrarlamayacan rivyet etmitir. nk elbisesine bakasnn kan bulam da olabilir. Zhire gre o kan, bulunduu vakitten nce bulamamtr. Men byle deildir. Zira bir kimsenin elbisesine bakasnn menisi bulaamaz. Binaenaleyh zhire gre kendi menisidir. Ve mennin kmasna sebep olan ihtilm vaktinden beri mevcud olduu anlalr. Hatta elbise bakasyla ortaklaa giydikleri bir ey ise bu hususta men ile kan orasnda fark kalmaz. Muhit sahibi, bn Rstem'in rivyetini tercih etmitir. Tahtav: bn Rstem'in zhire gre o kan bulunduu vakitten nce bulamamtr; sz kurumu kan hakknda ak deildir diyor. Sirc'ta yle denilmektedir: Bir kimse elbisesinde bir dirhemden fazla youn necaset bulsa da ne zaman bulatn bilemezse bilittifak hibir namazn tekrarlamaz. Esah olan kavil budur. Ben derim ki: Bu sz kana da mildir. Ve esah kavle gre onun da mutlak surette tekrar ve kaza gerektirmemesi lzm gelir. Dn! METN el-Feyz 'de bildirilen esah kavle gre fare sidiinden, gvercin ve sere tersinden kez esah kavle gre yrtc kularn tersinden dolay kuyudan su karlmaz. nk bunlardan korunmak imknszdr. ne ucu gibi ufak sidik damlasndan ve pis tozdan dolay da su karlmaz. Zira bunlar affedilmitir. ki para deva ve koyun fksndan dolay dahi su karlmaz. Nitekim salrken st kabna der de dalp renk vermeden hemen atlrsa affolunur. ki para tbiri tesadfidir. Zira fazlas da ayn hkmdedir. Bunu el-Feyz ve dier kitaplar zikretmitir. Onun iin musannf: Affedilen az miktar, bakan kimsenin az grddr. ok miktar ise bunun aksinedir, denilmitir. timad bunadr. diyor. Nitekim Hidaye ve dier kitaplarda da byledir. Zira Ebu Hanife rey ile bir ey takdir etmez. FER' BR MESELE: Su kuyusu ile hel arasndaki uzaklk, pisliin eseri grnmeyecek kadar olmaldr. Esah kavle gre fare sidiinden dolay, kuyunun suyu karlp atlmaz. arih, necasetler bahsinde fetvann buna gre olduunu syleyecek: Fare tersinin eseri grlmezse suyu pislenmez. Kedinin sidii de su kaplarndan bakalarnda affedilmitir. Fetva buna gredir. diyecektir. Ben derim ki: el-Haniyye'de beyan edildiine gre kedi ile farenin sidikleri ve terslen en zahir rivyetlerde necis saylmtr. Suyu ve elbiseyi pislerler, ihtimalki ulema afv kavlini zarureten dolay tercih etmilerdir. Tavuk ile kazdan baka eti yenilen kularn tersleri de gvercin ve sere tersi hkmndedir. Esah kavle gre eti yenmeyen kularn tersi de suyu pislemez. el-Mebst'ta sahih kabul edilen kavil budur. Kdhn ise Cami'de, pisledii rivyetini sahih kabul etmitir.

Ku terslerinin zararsz kabul edilmesi kuyular bunlardan korumak mmkn olmad iindir. Bu ta'lilden anlalan udur: Ku tersi pistir; ama zaruretten dolay affedilmitir. Ulema bu meselede ihtilf etmilerdir. Lkin gerek Hidye'de gerekse dier kitaplarda bize gre necis saylmad tercih edilmitir. nk hibir itiraz varid olmakszn Mescid-i Haram'da (Kbe'de) gvercin yetitirmenin caiz olduuna amel icm vardr. Halbuki el-Bahr'da da beyan edildii gibi bu hayvanlarn hali malumdur. el-Bahr sahibi: Ulema necaset hkmnn skt olduuna ittifak etmekle beraber bu hilfn faydasn sylememilerdir. diyor. Ben derim ki: Fayda tliklerde kendini gsterebilir. Kez bir kimse ku tersini kasten suya atarsa hilfn faydas zahir olur. nk bu i onun fiili ile olmutur, bunda bir zaruret yoktur. en-Nehir'de: Fayda urada zhir olabilir. Bir kimse pislii elbisede grr de yannda temiz elbisesi bulunursa zaruret kalmad iin affolunmutur diye o pis elbise ile namaz ciz deil, temiz olanla namaz cizdir. denilmise de Tahtv bunu itiraz ederek: nk bunun gerektirdii hkm baka su bulununca o su ile, temizlenmenin ciz olmamasdr. demitir. Musannf, sidiin damlamas meselsinde Drer sahibine tbi olmutur. El-Feyz sahibi bu kavlin zayf olduuna iaret etmitir. Kuhistn'nin necasetler bahsinde de: Sidik damlamas suya derse esah kavle gre onu pisler. denilmitir. Kez Haddd bunu el-Kifaye'den naklederek :Suyun temizlii daha kuvvetlidir. Bir de su hakknda glk yoktur, Beden ve elbise byle deildir. eklinde ta'lilde bulunmutur. rih de Necasetler Bahsinde buna kat'iyetle kil olmutur. Bu suretle anlalyor ki, musannfn sz zayf kavil zerine bina edilmitir. Nitekim buna Allame; Nh Efendi de tenbih etmitir. ki deve tezei veya koyun fks dmekle kuyunun suyunu karmak icap etmez. Bu istihsandr. el-Feyz nam eserde yle deniliyor: Kuyu pis olmaz. Meer ki ok ola! Bu hususta pisliin ya veya kuru olmasyla salam veya krk olmas arasnda fark yoktur. Kez kuyunun ehirlerde olduu gibi kapa bulunsun, yahut ky kuyular gibi kapaksz olsun, hkmen birdir. Sahih olan budur. Tatarhniyye'de beyan edildiine gre imam Muhammed el-Asl'da eek tersi ile sr tersinden bahsetmemitir. Ulema bu hususta ihtilaf etmi; az veya kuru da olsa kuyuyu pislediini sylemi; birtakmlar kuru olursa pislemediine kil olmulardr. Ekseri ulemaya gre bu hususta bir zaruret ve belva varsa su pis olmaz. Zaruret yoksa pis olur. Koyun tersi salrken st kabna derse affolunur. Yani zarar etmez. Fakat salmazken derse baka kaplara dm gibi olur. Ve esah kavle gre kab pisler. nk zaruret sama anna mahsustur. Koyunun deti o anda pislemektir, bundan korunmak ise gtr. Baka zaman byle deildir. Bunu Mnye rihi sylemitir. St kabna den koyun tersi dalr yahut st onun rengini alrsa pis olur. Kuyu ve st kab meselelerindeki bir veya iki para kaydn bazlar ten ihtiraz sanmlardr. nk rivayetlerde mefhum-u det mu'teberdir. mam Muhammed el-Camiu's-Sar adl eserinde bunu bir veya iki koyun fks diye kaydlamtr. el-Bahr sahibi diyor ki: Bu anlay, ancak mam Muhammed sadece bu kadar sylemi olsa tamam saylrd. Halbuki o, pek ok olmadka pislenmez. say pek ok deildir demitir. el-Camiu's-Sair'in ibresi Muht ve dier kitablarda byle nakledilmitir. u halde rih, musannfn iki para koyun ve deve pislii diyerek bunlarn azn kasdettiine, yoksa murad tam iki demek olmadna iaret etmitir. Musannfn Denilmitir szn de azn oun hududunu beyana hamletmitir. T ki bu szn baka bir kavil olduu zannedilmesin. Musannf bu sz ile azla oun hududunu beyan hususunda hilf bulunduunu anlatmak istemitir. Filhakika bu hususta birka kavil vardr ki, bunlarn ikisi sahih kabul edilmitir. En makbul buradakidir. kincisi: Her kova bir para necasetten hli kalmazsa bu oktur. en-Nihye sahibi bu kavli sahih bulmu ve el-Mebst'a nisbet etmitir. yi anla!

Musannfn timad bunadr dedii kavil Bedyi', Kf, Bahr ve dier birok kitablarn sahibleri tarafndan sahih kabul edilmitir. el-Feyz nm eserde: Bununla fetva verilir denilmitir. Bunun tercihine sebep, miktar tayin edilmemesidir. mam A'zam'n deti, husus bir miktar veya say ile snrlandrmaya muhta olup da nass bulunmayan yerde reyle takdir etmeyip o ii bana gelenin reyine havale etmektir. Su kuyusu ile hel arasndaki uzakln ne kadar olacanda ulema ihtilf etmilerdir. Bir rivyete, gre hel pisliinin kuyuya ulamasna mni olacak uzaklk be arn, dier rivyette yedi arn olacaktr, Hulvn: itibara alnacak olan ey tad, renk ve kokudur. Bunlardan biri . deimezse cizdir. Deiirse ciz olmaz. Velev ki uzaklk on arn olsun. demitir. Bahr'da beyan edildiine gre Hulsa ve Hniyye'de: timad bunadr denilmi; Muht sahibi de bunu sahih kabul etmitir. Hsl bu mesele yerin sertliine gevekliine gre deiir. Bu hususta mikdar tyin edecek kimse bulunduu yerin halini nazar- dikkate alacaktr; METN Artn hkm artklayana gredir. Artklayandan murad; itiinin bir ksmn kapta brakandr. nk bu su o hayvann tkr ile karr. mdi az temiz olan insann art mutlak surette yani cnp. kfir veya kadn da olsa temiz ve bil kerhe temizleyicidir. Evet, Mcteb'da beyan edildiine gre zevk almak ve bakasnn tkrn kullanmak iin olursa, kadnn art erkee, erkein art kadna mekrhtur. Bu ciz deildir. Az temiz olmak art ile eti yenilen hayvann arl da temiz ve temizleyicidir. Esah kavle gre ot da bunlardandr. Akar kan olmayan hayvan dahi byledir. Domuzun, kpein, yrtc hayvanlarn -ki, yaban kedisi de bunlardandr-, arap ien kimsenin itikten hemen sonra ve fare yiyen kedinin yedikten hemen sonra art necistir; hem youn necasettir. Velev ki ien ahs uzun olup dili ikiyi kaplamasn! Velev ki suyu hayli zaman sonra isin! ZAH: Musannf, hayvan dmekle suyun pislenip pislenmemesi meselelerini bitirince, hayvandan domas itibariyle artk meselelerine gemitir. Artn Arabas S'r dr. S'r; su ienin kapta veya havuzda brakt ksmdr. Sonra bu kelime yiyecek vesaire artklama istiare edilmitir. S'rn cemi es'r gelir. Kms'un ifadesine gre s'r mutlak bakiye kalnt mnsnda hakikattir. Maksad, artk artklayann etine gredir. Artklayann eti temiz ise art da temizdir; eti necis ise art da necis, mekrh ise art mekrh, pheli ise art da phelidir, demektir. Bunu bn Melek sylemitir. nk bu su o hayvann tkr ile karr cmlesi neden hkmen artklayana gre verildiinin illetidir. Yani hayvann tkr etinden doar. Artk temizlii, pislii, kerheti ve bhelii onunla llr. Cnb, kfir veya kadn da olsa ifadesi mutlakn beyandr. Msta'mel suyun necis olduunu bildiren kavle gre cnb kimsenin art necis olmak gerekir; nk mreccah kavle gre bunu imekle farz skt olmutur denilirse yle cevap veririz: Msta'mel olan su, kalan deil, iilendir. Kabul etsek bile glkten dolay msta'mel saylmaz. Tas almak iin elini kpe daldrmak gibi olur. Meselenin tamam Bahr'dadr. Kfirin art da temizdir. nk Sahihayn'da bildirildiine gre Peygamber (s.a.v.) mriklerden bazlarn mescidde misafir etmitir. u halde Tel Hazretleri'nin: Mrikler ancak ve ancak necistir. yet-i kermesinden murad, itikadlar hususundaki necasettir. Bunu Bahr sahibi sylemitir. Kfir dmekle kuyudaki btn suyun karlmas burada bir ikl husule getiremez. nk bunun sebebi, diri karlan kfirin zeri ekseriyetle hakik veya hkm pislikten hli kalmamasdr. Nitekim evvelce grmtk.

Kadn hayzl veya nifasl bile olsa art temizdir. Zira Mslim'in ve bakalarnn Hazret-i ie'den rivyet ettikleri bir hadste ie (r.a.): Ben hayzl iken su ier; kab Peygamber (s.a.v.)'e verirdim. O da azn benim azmn yerine koyarak ierdi. demitir. Bunu Bahr sahibi sylemitir. Reml: Buradaki kerhet meselesini zevce ve mahrem kadnlardan olmamakla kaydlamak icab eder. diyor. stadmz: Bu zevk alma meselesinden sakalsz berbere tra olmann mekrh olduu mns karlr. ayet tra olan kimse o berberin elinden sakall iken hissettii lezzetten daha fazla lezzet duyarsa mekrh olur demitir. Tahtv: u halde sakalsz masaj yaptrmann, el ve ayaklar ona ovdurmann kerhati evleviyette; kalr. diyor. Bakasnn tkrn kullanmak meselesine Ebussud itiraz etmi: Bu sz erkein artnn erkee, kadnn artnn kadna mekrh olmasna da mildir. Mnasip olan Nehir'de yapld gibi birinci ta'lil ile iktifa etmekti. demitir. Yani Peygamber (s.a.v.) su ier; kab sandakine verir: Sadan saa verin! buyururdu. demek istemitir. el-Minah nam eserde yabanc kadn tbiri kullanlmsa da o da sz gtrr. Burada anlalan illet yalnz zevk duymaktr. Bundan anlalr ki zevk duyulmazsa kerhet yoktur. Bahusus irenirse! Eti yenilen hayvann art temizdir. Bundan yalnz pislik kartranlar grlecei vecihle onlarn artklar mekruhtur. Esas kavle gre at da eti mam A'zam'dan nakledilen zhir rivayet bu olduu gibi mameyn'in kavli gre etinin mekrh olmas ata ihtiram iindir; pis olduu iin deildir. Binaenaleyh etinin mekrh olmas artnn mekrh olmasn gerektirmez. mstesnadr. Az ileride yenilen hayvanlardandr. de budur. mam A'zam'a nk at cihad letidir.

Tahtvi'nin Bahr'den nakline gre akar kan olmayan hayvan suda yaasn. karada yaasn hkmen msavdir. Art temizdir. Aznn temizlii insan, hayvan ve kansz hayvann hepsinde mu'teber bir arttr. Yrtc hayvandan maksad; arslaa, kurt, pars, kaplan, tilki, srtlan ve emsali gibi az dileri ile avlanan hayvanlardr. arap ien kimse biraz durur da dudaklarn dili ile yaladktan sonra tkrn defa yutar sonra ierse su pis olmaz. Burada murad, mutlaka tkrnde arabn tad veya kokusundan bir eser bulunmamaktr. Bunu Hilye sahibi sylemitir. Tatarhaniyye'nin Necasetler Bahsinde Hv'den naklen yle denilmektedir: Kap dolu olursa sarhoun az temas etmekle hem su hem kap pis olur. Dolu deil ise pislenmez diyenler de olmutur. Yani kap dolu olmazsa su sarhoun byklarna gelir. Onu yuttuu zaman akm gibi olur, demek istiyor. Kedi, fare yedikten sonra biraz durur da azn yalarsa Mnye'nin beyanna gre art mekrh olur. eyhayn'a gre bu su pis deildir. mam Muhammed pis olacan sylemitir, nk ona gre pislik ancak su ile giderilir. Hilye'de bildirildiine gre kedi ok su iebilecek kadar kayp olsa artnn mam Muhammed'in kavline gre pis olmamas icab eder. Fare yedikten hemen sonra kedinin art youn necasettir. mam Ebu Yusuf'tan bir rivyete gre eti yenmeyen hayvanlarn art eti yenilenlerin sidii gibidir. el-Bahr'da: Zhire gre tercih edilen birinci kavildir. denilmitir. METN Kedinin, pislik kartran tavuun, devenin ve srn artklar ile gagasnn temiz olup olmadn sahibi bilmeyen yrtc kuun ve evlerde yaayan kanl hayvanlarn artklar zaruretten dolay temiz olup, esah kavle gre baka su bulunduu takdirde tenzihen mekrh. bulunmad takdirde asla mekrh deildir. Nasl ki bu art fakirin yemesi cizdir. Kuhistni'nin beyanna gre deveye, sra ve koyuna amil olmak iin musannfn anmamas daha gzel olurdu. ZAH Pislik kartran tavuktan murad; kmesinden salnarak serbeste pisliklerde einen ve ayann altndakine gagas eriebilen tavuktur. Kapanarak yemi, suyu verilen tavuun art mekrh deildir. nk byles kendi pisliinden bakasn bulamaz. Kendi pisliinde ise einmez, onun orasndaki daneyi grerek kapar. Nitekim bunu Feth'l-Kadr sahibi incelemitir. Tamam el-Bahr'dadr. Pislik

yiyen deve ve koyunun hali bilinmezse. aznn temiz olup olmad bilindii takdirde art da az gibidir. Bunu Makdis sylemitir. Ben derim ki: Zhire baklrsa rih pislik yiyen Hayvandan eti kokmayan kasdetmitir. nk pislik yedii iin eti kokarsa tafsilta gidilmeksizin mekrh olmas gerekir. Zira ulema byle hayvandan kurban olmayacan sylemilerdir. Nitekim Kurban Bahsinde gelecektir. Vehbniyye erhinde yle denilmitir: el-Mntek'da beyan edildiine gre mekrh olan pislik yiyen hayvan insana yaklat zaman fena kokar, bu hayvan yenmez, st iilmez zerinde bir i grlmez. O haliyle satlmas ve balanmas da mekrh olur. Battal terinin de pis olduunu sylemitir. Musannf Haram-Hell Bahsinde dii eein ve pislik yiyen hayvann elini yemenin mekrh olduunu syleyecektir. rih orada: Pislik yiyen hayvan, etinin kokusu gidinceye kadar kapanr. Bu mddet tavuk iin gn, koyun iin drt ve mehur kavle gre deve ile sr iin on gndr. Pislii ve baka bir eyi eti kokmayacak ekilde yerse helaldir. diyecektir. Bundan anlalr ki, art mekrh olan hayvan pislikten baka bir ey yemeyen hayvandr, T ki eti kokar. Bu takdirde o hayvan yenmez. Onun iin Cevhere sahibi: ayet kartrrsa yahut ekseriyetle hayvan yemi yerse art mekrh olmaz. demitir. Ben derim ki: Bir ey kald. O da ekseriyetle devenin koyun gibi gevi getirmesidir. Devenin gevii de tersi gibi pistir. Nitekim ileride gelecektir. Bunun muktezas artnn da mekrh olmasdr. Velev ki pislik yemesin. Ben bundan bahseden kimse grmedim. Ulemann mutlak olan szlerinden anlalan, sadece kerhet bulunmamasdr. Bu cihet dnlmelidir! rihin yrtc ku hakknda: Gagasnn temiz olup olmadn sahibi bilmeyen ifadesini kullanmas mam Hasan'n Ebu Hanife'den naklettii u kavlden dolaydr: Eer bu ku ehl ahin gibi le yemiyorsa abdest mekrh deildir. Abdest lae yiyen hakknda mekrhtur. Hilye'de beyan olunduuna gre Eb Yusuf'tan da byle bir kavil rivyet olunmutur. Evlerde yaayan kanl hayvanlardan maksad; fare, ylan ve kertenkele gibi akar kan olanlardr. Maysbcei, ekirge ve akrep gibi kansz hayvanlar byle deildir. Nitekim evvelce grmtk. Bahsin tamam el-mdad'dadr. Evlerde yaayan kanl hayvanlarn artklar zaruretten dolay temizdir. Bu yle izah edilir: Kedinin artnda kyas pis olmasn gerektirir. 'nk art salyas ile karmtr. Salyas kedinin pis olan etinden doar. Lakin necaset hkm hadesle bildirilen dolama illetinden dolay bilittifak skt olmutur. Peygamber (s.a.v.): Kedi pis deildir. O sizin etrafnzda ok dnp dolaanlardandr. buyurmutur. Bu hadsi Snen sahiblerinden drd ve bakalar tahri etmilerdir. Tirmiz onun hassen sahih olduunu sylemitir. Yani kedi dar yerlere girer. Bu da kab kaa ondan koruyamayacak derecede insan arasna fazla karmay gerektirir. Ayn illetten dolay evlerde yaayan kanl hayvanlar da kedi mnsndadr. Binaenaleyh zaruret sebebi ile pislik hkm skt olmu; kerhet hkm kalmtr. Zira bu hayvanlar pislikten korunmazlar. Pislik kartran tavua gelince: Onun salyas temizdir. Art da yledir. Ancak pislik yedii iin art mekrh grlmtr. Ama bhe bulunduu iin artnn pis olduuna hkm verilmemitir. Hatta azndakinin pis olduu bilinirse art pistir; temiz olduu bilinirse kerhet kalkar. Yrtc kularda kyas, yrtc hayvanlarda olduu gibi artklarnn pis olmasn gerektirirdi. nk her ikisinin etleri haramdr. Ama istihsan temizliini icab etmitir. Zira bu hayvanlar suyu dilleri ile ierler ki, dilleri pis olan salyalar ile slanm haldedir. Lkin kular ekseriyetle le yediklerinden pislik kartran tavua benzetilmilerdir. Onun iin artklar mekrhtur. Hatta gagalarnn temiz olduu bilinse kerhet kalmaz. Ulema bu meseleyi byle izah etmilerdir. Bundan anlalr ki bu suretlerin bazsnda artn temiz saylmas zaruretten dolay deil, asl itibariyledir. Dikkatli ol!

Kedinin art mekruhtur. nk suyu imezden az nce necaset yemi olmas ihtimali vardr. Feth'l-Kadir'de beyan edildiine gre azn temizledii ihtimali varsa bu kerahet ortadan kalkar. Orada yle deniliyor: Peygamber (s.a.v.) in su kabn kediye eiltmesi bu tevehhmn kalmadna hamledilir. Kedi azn salyas ile ykayacak kadar zaman yannda bulunmu, onu grmtr. mam Muhammed'n kavline gre dahi tevehhmn kalkmas mmkndr. Kedinin ok sudan itiini grr yahut ok sudan iebilecek kadar ortadan kaybolduktan sonra geldiini mahede eder. u halde bu ihtimal ile su imezden az nce necaset yemi olmas ihtimali atr ve sukut eder. Ortada artn kerhetsiz temiz olmas kalr. nk kerhet ancak bu ihtimalden domutu. O do skt olmutur. Buna binaen mutlak surette kedinin artn yemek, onun yalad uzvu ykamadan namaz klmak mekrhtur demek doru deildir. Nitekim bunu ems'l-eimme ve bakalar mutlak olarak sylemilerdir. Bilkis bu tevehhm sbut bulursa mekrhtur diye kaydlanmaldr. Sylediimiz eylerde tevehhm ortadan kalkarsa mekrh olmaz. Bunu Bahr sahibi kabul etmi; Makdis erhinde dahi tasdik edilmitir. Ama evvelce Mnye'den naklettiklerimize aykrdr. Dn! arihin mekrhu tenzihen diye kaydlamas kerhet-i tahrimiyye zannedilmesin diyedir. el-Bahr'da yle deniliyor: Bilmi olki, ulemann szlerinde mekrh kelimesi mutlak olarak kullanlrsa ondan kerhet-i tahrimiyye kasdedilir. Meer ki kerhet-i tenziyye olduu aka bildirilmi ola, Musannf dahi El-Musaff adl eserinde: Kerhet sz mutlak kullanlrsa ondan kerahet-i tahrimiyye kasdedilir. mam Ebu Yusuf yle demitir: Ebu Hanife'ye (Bir ey hakknda mekrhtur dersen neyi kasdedersin?) diye sordum da kerhet-i tahrimiyyeyi cevabn verdi. eklinde izahatta bulunmutur. Hilf, sadece kedinin art hakkndadr. el-Bahr'da yle deniliyor: Pislik kartran tavua gelince: Onun hakkndaki kerhetten ne kasd edildii hususunda hilf olduunu syleyen grmedim. Bilkis ulemann szlerinden anlalan onun hilfsz kerhet-i tenzihiyye olmasdr. nk o pislikten korunamaz. Yrtc kularla evlerde yaayan kanl hayvanlar hakkndaki kerhet de byledir. (Yani tenzihiyyedir.) Fakirin kedi art yemesi cizdir. Bundan murad kedinin yedii yerden ve onun azndan den ekmek krnts gibi kuru eylerden yemektir. Zira bunlar onun salyasndan hali deillerdir. Yoksa salyasnn demedii ekmek ve yiyecek kalntlar deildir. Mayi yiyecekler bunun hilfnadr. Nitekim el-Hilye'de izah olunmutur. rih bunun zengine mekrh olduunu ifade etmitir. nk zengin baka yiyecek bulabilir. Bu hkm az yukarda Feth'l-Kadir'den naklettiimiz vecihle aznn necaseti tevehhm edildiine gredir. FER' BR MESELE: Kedi gibi art mekrh olan bir hayvan zerinde bulundurarak namaz klmak mekrhtur. Ben derim ki: Bunu da yukarda grdn gibi necaset tevehhmyle kaydlamak gerekir. Bundan anlalr ki, zerine mekrh bir artk srayan elbise ile namaz klmak mekrhtur. Nitekim Hilye'de beyan edilmitir. N K T E: Alt ey unutkanlk getirir derler. Bunlar; farenin art, biti diri alarak atmak, durgun suya bevletmek, katr kesmek, sakz inemek ve elma yemektir. Bazlar bu hususta hads rivyet etmi; fakat Farac b. Ebu'l-Cevz bu hadsin uydurma olduunu sylemitir. Bunu Bahr ve Hilye sahibleri kaydetmilerdir. Burada elmann bahis mevzuu edilmesi tp kitaplarnda bildirilen: Elma yemek unutkanlk getirir. faraziyesine uygundur. Bazlar hadsi eki elma kaydyla rivyet etmilerdir. T E T M M E: Birtakmlar unutkanlk getiren eylere bakalarn da ilve etmilerdir ki, bazlar unlardr: syan etmek, dnya sebebi ile gam ve gussa, dnya ile ok megul olmak, ya lokuspara yemek, aslm insana bakmak kk kafadan kan aldrmak, tuzlu et, scak ekmek yemek, mlekten yemek, ok aka yapmak, kabirler arasnda glmek, istinca yerinde abdest almak, donu

veya sar yastk yapmak, cnb iken gkyzne bakmak, evi bez paras ile sprmek, elini yzn eteine silmek, mescidde elbiseyi silkmek, mescide sol aya ile girip sa aya ile kmak, avret yerleri ile oynayarak mennin inmesine sebep olmak, avret yerine bakmak, yol zerine bevletmek, yemi aacnn altna, durgun suya ve kle bevletmek, ferce bakmak, kan alann ayinesine bakmak, krktarakla taranmak vs... Bu bbta Seyyid Abdlgan'nin bir rislesi vardr. METN Ehl eein erkek bile olsa esah kavle gre art bhelidir. (Ama) bu bhe temizliinde deil, temizleyiciliindedir. Anas eek olan katrn art da bhelidir. Anas at veya inek olursa katrn art temizdir. Mesel yaban eei ile inekten doan yavrunun art byledir. Fazla benzeyie itibar yoktur. nk ulema anaya itibar ederek koyunun dourduu kurdun yenilmesinin hell olduunu sylemilerdir. bhesiz yenilmesinin caiz olmas artnn temiz olmasn gereklidir. Musannfn Eba'tan naklettii: Hell olmamas sahih kabul edilmitir sz iin stadmz (Remli): Bu sz gariptir demitir. Hatta bheli olan artk az suya derse czleriyle itibara alnr. Acaba bu su necaseti paklar m? Bu hususta iki kavil vardr. Bir kimse mutlak su bulamazsa bheli su ile hem abdest alr veya ykanr, hem de teyemmm eder. Yani bir halde deil de bir namazda ihtiyaten ikisini birden yapar. Ama esah kavle gre hangisini nce yapsa sahihtir. Teyemmm edip namaz klar da sonra o artk suyu dkerse hem tevemmm, hem namaz tekrarlamas lazm gelir. nk bheli suyun temizleyici olmas ihtimali vardr. Sahih kabul edilen mftbih mezhebe gre teyemmm hurma rasndan nce gelir. nk mtehid bir kavilden dnerse artk onunla amel edemez. Terin hkm de artn hkm gibidir. Binaenaleyh eein teri suya derse mezhebe gre su mkil olur. Nitekim el-Mstesf'da da yle denilmitir. el-Muht'ta: Pislik yiyen hayvann teri elbise ve bedende affedilmitir. denildii gibi elHaniyye'de dahi: Zhire gre bu temizdir. denilmitir. ZAH Ehl eein art bhelidir. Fakat yaban eeinin eti yenir: artnda bhe ve kerhet yoktur. Ehl eek hakknda Esah kavle gre erkek bile olsa kaydnn konulmas mukabil kavilden korunmak iindir. Bunu Kdhn sylemitir. Mukabil kavle gre erkek eein art pistir. nk sidii koklad iin az pislenir. Bedy' sahibi bu szn doru olmadn sylemitir. Zira hayali ve mevhum bir eydir. Ekseriyetle grlen bir mevcud deildir. Binaenaleyh sbit olan bir eyi gidermek hususunda tesiri olamaz. Katrn anasnn eek olmas kaydn birok ulema sarahaten bildirmilerdir. Bunlardan biri de Surc'dir. Surc Hidye erhinde unlar sylemitir: Eek ksrakla iftleirse ikisinden doan katrn eti mekrh olmaz. Buna binaen art da bheli olmaz. Bu szden maksad; katr at hkmne katarak maneyn'e gre eti mekrh deildir; mam A'zam'a gre at gibi o da mekrhtur, demektir. u kadar var ki, art bilittifak bheli deildir. Nitekim atn art hakknda sahih kavil budur. Kez anas inek olan katrn eti de bilittifak helldir. Art bheli deildir. Lkin bu sz Hidye'nin: Katr eek cinsindendir ve eek mesabesindedir. ifadesine aykrdr. Zira bu ifade babann nazar itibara alnacan gsterir. Ancak hayvanlar hakknda esas, anaya itibar ve ilhak etmektir. Mnye erhi ile Nehir'de bildirildiine gre ulema bunu birok yerlerde aklamlardr. Hilye sahibi unlar sylemitir: Ben derim ki: Hidye'deki sz hassaten mam A'zam'n mezhebine gre tahri edilmitir. Ve babas eek, anas at olan katr hakknda ihtiyaten haram taraf mbah tarafna taglib ve tercih edilmitir; denilebilir. Anas at veya inek olan katrn art temizdir. Daha dorusu bn Melek'in Gye'den naklen dedii gibi temizleyicidir. nk yavru anaya tabidir Fazla benzeyie, itibar yoktur sz Miskin'e reddiyedir. Miskin Anaya tbi olmann yeri, babasna fazla benzemedii zamandr. demitir. Ulema bu hususta anaya itibar edileceini sylemilerdir. Hidye ve dier kitablarda buna bakarak kurban etmenin ciz olduu bildirilmi: Evcil ile yaban hayvandan doan yavru anaya baldr. Zira balanmak hususunda ana asfdr. Hatta kurt koyunla iftlese doan yavrudan kurban olur. denilmitir. Dn!

Evet, yavru hakknda ana asldr. nk yavru ondan ayrlmtr. Babadan yalnz bir para su olarak ayrlr. Onun iin klelik ve hrriyet hususlarnda anaya baldr. nsann babasna izafe edilmesi, onu ereflendirmek ve ocuu zyi olmaktan korumak iindir. Yoksa asl itibariyle anasna izafe tzm gelirdi. Nitekim Bedyi'de de byle denilmitir. Tahtv'nin beyanna gre musannf Hell deildir szn Ebh'dan deil, el-Fevidi't-Taciye'den nakletmitir. el-Ebh'da da Hell ile haram bir yere gelirse kaidesi hakkndaki szler ondan nakledilmitir. Hell olmamasndan murad; koyunun dourduu kurdun yenilmesi hell deildir, demektir. Reml'nin: Bu sz gariptir. demesi ulemann mehur olan kavline muhlif olduu iindir. Zira ulemann onaya itibar ettikleri hret bulmutur. Esah kavle gre bhe eek artnn temizliinde deil, temizleyici olup olmadndadr. Cumhurun kavli de budur. Sonra sebebi hakknda muhtelif kaviller ortaya kmtr. Bazlar: Bunun sebebi eti hakkndaki haberlerin elikili olmasdr. demi; birtakmlar art hakknda eshab- kirmn ihtilflarnn sebep olduunu sylemilerdir. Esah olan kavil eyh'l-slm'n szdr ki, udur: Evlerde, avlularda bulunmas dolaysyla eek kediye pek benzer. Lkin ondaki zaruret kedidekinden daha azdr. Zira kedi evin dar yerlerine de girer. Bu cihetten kpee ve yrtc hayvana benzer. Zaruret bir vecihle sbit olup bir vecihle sbit olamaynca ve temizliini pisliini icab eden cihetler dengeleince her ikisi de skt olmu; asla dnlmtr. Burada asl, iki eydir. Birincisi su hakknda temizlik, ikincisi salya hakknda pisliktir. Bunlarn birbirine tercih edecek yerleri yoktur. Binaenaleyh mesele mkil olarak kalmtr. Bir vecihden temizdir; bir vecihten pistir. Tamam elBahr'dadr. phe eek artnn temizliinde deildir. Hem temizliinde hem de temizleyiciliindedir, diyenler olmu. Halbuki zhir rivyeye gre bu suyun elbiseyi, bedeni ve suyu pislemediine, ama hadesi de gidermediine ittifak etmilerdir. Onun iin Kef'I-Esrar sahibi: Bu ihtilf szden ibarettir. Zira bhe yalnz temizleyici olmasndadr diyen temiz bir ey bu su ile pislenmez mnsn kasdetmitir. Artk hem bu su ile abdest almak hem de teyemmm etmek vcib olur. Ama temiz olduunda asla bhe yoktur diye deil! nk temizleyicilii hususundaki bhe, temizlii hakkndaki bheden domutur diyor. Ben derim ki: Yukarda naklettiimiz, eyh'l-slm'n sz de bunu te'yid etmektedir. Zira bhenin temizlik hususunda olduunu aka gsteriyor. Eek art az bir suya karrsa czlerine bakarak hkm verilir. Yani mam Muhammed'e gre msta'mel su gibi olur. Ve sudan fazla olmadka o su ile abdest ciz olur. Bunu Muht sahibi sylemitir. Daha iyisi msav olmadka demeli idi. Zira kk havuzlar meselesinde grdk; karan pis su, mutlak suya msav olursa abdest ciz deildir. es-Sirc nm eserde El-Veciz'den naklen yle deniliyor: Sayraf buna itiraz ederek demitir ki: Bu uzak bir ihtimaldir. Zira daha fazla olmak art ile artkla karan sudan abdest almaya cevaz verilirse artkla da abdest ciz olmal, nk o da salyadan fazladr. Ben derim ki: Evvelce Feth'l-Kadir'den naklettiimizi szler dahi bunu te'yid eder. Ulemann szleri bu halde kuyunun btn suyunun karlacana ittifak etmilerdir. Bu bbtaki nakilleri de arzetmitik. Grmtk ki suyu cz' hesab ile itibar etmek nakillere aykrdr. Ulema ekseriyetin kavli ile amel edileceini aklamlardr. Bundan anlalyor ki buradaki kavil mu'teber deildir. yi dn! Acaba bu su necaseti paklar m? Grdk ki, bhe bu suyun temizleyiciliindedir. O da suyun temiz olup olmamasndan ileri gelir. Yakinen sbit olan pislik, ancak yakinen temiz olan su ile giderilir. yi anla ve dn! Bir namazda hem abdestli hem teyemmml bulunmaktan maksad, bir anda ikisi birden bulunmasa bile klnan namaz bunlardan hali kalmamaktr. Mesel; o su ile abdest alarak namazn klar da sonra abdestini bozarak teyemmm eder ve o namaz bir de teyemmmle klarsa cizdir. Sahih olan kavil budur. nk temizleyici bunlarn ikisinin mecmuu deil, yalnz biridir. ayet artk su temizledi ise teyemmmle klnan lgv olur. Teyemmm temizledi ise abdestle klnann hkm kalmaz. Burada yle bir sual hatra gelebilir: Bundan iki namazn biri abdestsiz klnm olmak lzm gelir.

Bu ise kfr icab eder. Binaenaleyh bir namazda abdestle teyemmmn beraberce bulunmalar gerekir? Cevap udur: Abdestle teyemmmn her biri bir vecihle temizleyici, bir vecihle temizleyici deildir; binaenaleyh ed her vecihle abdestsiz saylamaz. Kfr de lzm gelmez. Nitekim Hanef bir kimse kan aldrdktan sonra namaz klsa namaz ciz olmaz. Ama mesele ihtilfl olduu iin kfr tzm gelmez. Bevl ettikten sonra namaz klmas byle deildir. Bunu Bahr sahibi el-Mi'rc'dan nakletmitir. Zhire baklrsa evl olan bir ed da ikisini birden bulundurmaktr. T ki bu bheden uzaklalm olsun. Sonra runbulliyye'de grdm ki, eyhi, ems Muhibb'den naklen yle diyor: Bir kimse bu sudan abdest alarak namaz klar; sonra o namaz teyemmle tekrarlarsa aralarnda abdestini bozmad takdirde birinci fiili mekrh olur; ikinci mekrh deildir. Abdestini bozarsa ikisi de mekrh olur. Bunun vechi meydandadr. Tedebbr eyle! Mutlak suyu bulan kimse mutlaka onunla abdest alr. Byle bir suyu, artkla abdest alp teyemmm ettikten sonra bulan, onunla abdest olmadan namaz klamaz. Tatarhniyye'de beyan edildiine gre mutlak su ile abdest almadan onu kaybeden kimse, yannda artk su bulunsa bile abdesti tekrarlamaz, sadece teyemmm tekrarlar. Abdestle teyemmmden hangisini nce yapsa ciz ve sahih ise de efdal olan evvel abdest almaktr. nk mam Zfer bunun lzumuna kildir. Bir kimse evvel artk suyu dker de susuz kalrsa teyemmm ve namazn tekrarlamas lzm gelmez. Hatta Nasr b. Yahya'dan rivyet olunduuna gre eek artndan baka bir ey bulamayan kimse onu dker; sonra teyemmm eder. elBahr'da beyan edildiine gre Saffar: Bu kavil gzeldir. demitir. Zeylai'de yle denilmitir: Teyemmmle namaz klan bir kimse namazda eek artn grrse namazn tamamlar. Sonra o artkla abdest alarak namaz tekrarlar. Zira btl olmak ihtimali vardr Teyemmm hurma rasndan nce gelir. Malmun olsun ki, hurma ras hakknda mam A'zam'dan rivayet vardr. Birinci rivayete gre ki ilk kavli budur o ra ile abdest alr, ama buna teyemmm de ilve etmesi mstehap olur. kinci rivyete gre eek artnda olduu gibi ikisini birden yapar. mam Muhammed'in kavli de budur. Gyet'l-Beyn sahibi de bunu tercih etmitir. ncye gre sadece teyemmm eder Bu rivyet Hazreti mam'n son kavlidir; buna rcu etmitir. mam Ebu Yusuf'un ve Eimme-i Selse'nin kavilleri de budur. Tahvi dah onu tercih etmitir. elBahr'da: Bize gre sahih kabul edilen muhtar mezheb budur. deniliyor. Bunu grdkten sonra onlarsn ki musannfn sz ikinci rivyete gredir. Ve ray artklar bahsinde bahis mevzuu etmesinin mnasebeti de meydana kar. Lkin mezhebe gre demesi buna aykrdr. Binaenaleyh nce gelir szn zaman itibariyle deil, rtbe itibariyle ncelik mnsna hamletmek icab eder. Yani teyemmmn rtbesi hurma ras ile abdest almaktan ncedir. Binaenaleyh yalnz hurma rasyla abdest olarak onunla yetinmek caiz deildir. en-Nehir sahibi yle diyor : Hilfn yeri, suya birka kuru hurma atarak piirmeden tatland ve berraklat, sarho da etmedii zamandr. Su tadlanmazsa onunla abdestin ciz olacanda hilf yoktur. Nitekim sarho ederse ciz olmadnda hilf yoktur. Piirilirse sahih kavle gre hkm yine byledir. Mesbt'ta da byle denilmitir Bakalar ciz olmasn tercih etmilerdir. Ancak birinci kavil sular bahsinde gecen kaideye uygun olduu iin evl grlmtr. Her hayvann teri de art hkmndedir. nk ikisi de etten doar. Ulema byle demilerdir. bhesiz ki etten doar artk deil, salyadr. Lkin enNehir'de bildirildiine gre yaknl sebebiyle ona da, etten doar denilmitir. rihin eek tarihini ayrca zikretmesi el-Mnye sahibi gibi bazlar onu istisna ederek: Ancak eein teri mehur rivyetlerde Eb Hanife' den nakledildiine gre temizdir. dedikleri iindir. Bunu Kudri de sylemitir. ems'l-eimme Hulvn ise: Eein teri pistir. u kadar var ki zaruretten dolay elbise ve bedende affedilmitir. demektedir. El-mnye erhinde: Bu istisna ancak temiz olduunda bhe edildii kavline gre sahih olur. Eein artnn temiz veya pis olduu bhelidir. denilirse de her hayvann teri art gibi olduuna gre ancak eein de; temizdir demek dorudur. Yani bunda bhe yoktur. nk Peygamber (s.a.v.) Hicaz scanda plak eee binmitir. Ekseriyetle eek terler, fakat Reslllah (s.a.v.)'in bedenini veya elbisesini ykad rivyet olunmamtr. Eein teri suya karnca suyun hkm mkl olur. Bu mkllk temizleyicilii

hususundadr. Onun iin salyasnda olduu gibi burada da o su ile beraber teyemmm edilir. Ama Sirc'da da beyan edildii gibi o sudan imek cizdir. arih'in Muht'ten naklettii pislik yiyen hayvan terinin elbise ve bedende zararsz saylmas meselesi, Kuhistn'den alnmtr. Kuhistni'nin ibresi yledir: Zbde'de beyan edildiine gre eek, katr vesair pislik yiyen hayvanlarn terleri pistir. Kadhan'da zhir rivyeye gre bu hayvanlarn teri temizdir, denilmitir. El-Muht'te Hulvni'den naklen: (Pistir ama beden ve elbisede de zararsz saylmtr) denilmitir. Eb Hanife'den bir rivayette eek terinin youn necaset bir rivyette ise hafif necaset olduu nakledilmitir. Hsl eek ve katrn teri hakknda mam A'zam'dan kavil rivayet olunmutur. Nitekim el-Mnye erhinde temiz olduu bildirilmitir. Kdihn'n zhir rivyedir dedii budur. Mnye'den naklen arzettiimiz vecihle mehur olan rivyet de budur. Bir rivyette youn necaset: bir rivyette de hafif necasettir. Hulvn'nin sz son iki kavle ihtimallidir. Ancak necasetin hkmn bedende ve elbisede itibardan drmtr. Evvelce grdmz vecihle el-Mnye sahibi bunu bini zarureti ile illetlendirmitir. Bunu grdkten sonra anlarsn ki, szmz pislik yiyen hayvanda deil, eekle katrn teri hakkndadr. Kuhistn'nin Kdhn'dan naklettii ibrede zamir, tesniye zamiridir ve eekle katra rcidir. yle anlalyor ki arihin eline geen Kuhistn nshasnda zamir mfret imi. O bu zamiri pislik yiyen hayvana irca etmi. Halbuki yle deildir. Ben Kdhn'n ibresine baktm. Orada zamir, tesniye zamiridir. Ve st tarafta geen katr ve eee rcidir. Orada pislik yiyen hayvandan bahsedildiini asla gremedim. Keza el-Muht sahibinin Hulvn'den naklettii ibare dahi pislik yiyen hayvan hakknda deil, eekle katr hakkndadr. Buna delil Mnye'den naklettiimiz Hulvn'nin ibresidir. Kuhistn'nin ibresinde de tesniye zamirinden sonra alettyin belli olan odur. Biz pislik yiyen hayvann hkmlerini musannfn: pislik yiyen deve ve srn art dedii yerde anlattk. Bunlarn terlerinin pis olduunu sarahaten syleyen Bakl'nin szn de naklettik. Bunu rih dahi kitabn sonunda muhtelif meseleler arasnda aklamtr. Bu sz evvelce de sylediimiz gibi eti kokan hayvanlara hamledilmitir. Alm ve habr Allah'n bir ltfu olan bu izah ganimet bil! Allah'n saysz ni'metlerine hamd olsun!