14. Bitkisel la Hammaddeleri Toplants, Bildiriler, 29-31 Mays 2002, Eskiehir, Eds. K.H.C.Baer ve N.

Krmer Webde yayn tarihi: Haziran 2004 ISBN 975-94077-2-8

BODRUM YRESNDE HALK TIBBINDA YARARLANILAN BTKLER

Fsun ERTU 1
zet: Mula iline bal Bodrum Yarmadas'nda 1999-2002 yllarnda srdrlen yararl bitkiler aratrmasnda, 350yi akn yararl bitki arasnda 92'si doal, 24' yetitirilen toplam 116 bitkinin tedavide kullanm saptanmtr. Tmne ilikin herbaryum rnekleri salanm, yerel adlar ve farkl kullanm biimleri tespit edilmitir. Doal tbbi bitkilerden 47 familya ierisinde en yksek temsil orannn 17 tr ile Lamiaceae familyasna ait olmas Bodrum yresinin aromatik bitkiler asndan zenginliinin bir gstergesidir. Bu familyay 11 trle Asteraceae izlemekte, Cupressaceae, Liliaceae ve Rosaceae familyalar da 3'er trle temsil edilmektedir. Karn ars, bulant ve hazmszlk gibi mide rahatszlklar yaygn olarak tbbi bitkilerle tedavi edilmektedir ve bu amala kullanlan 24 tr saptanmtr. drar yolu ve brek rahatszlklarnda 20, ksrk ve yaralarn tedavisinde de 15'er trn kullanld renilmitir. Infusyon ve dekoksiyon yntemleri ay ad altnda en yaygn uygulama biimidir, bunu lapa, bitki ya ve bitki suyu (zellikle kekik trlerinde) uygulamalar izlemektedir. Doal olarak bu yrede yetien tohumlu bitki ve mantarlardan 142 'si halkn gda olarak deerlendirdii trlerdir, ancak bunlardan 35'inin (% 25) ayn zamanda tedavide kullanld belirlenmitir. Bu orann yenen bitkilerin drtte birini oluturmas beslenme ve salk kavramlarnn rtmesini vurgulamaktadr. Tbbi kullanm saptanan 24 tarm bitkisinden 16'snn temelde gda bitkisi olmas da yine bu birliktelie iaret etmektedir.

GR Bodrum, Mula ili snrlarnda ve Trkiye Florasnn C1 karesinde yer alr. 650 km2 lik Bodrum yarmadasnn en yksek yeri 700 metre kadardr. Scak ve kurak geen yazlarna karn lman ve yal klar, yllk ortalama 750mm. ya almasn salar. Blgenin bitki rtsnn ou Akdeniz elementlerinden olumutur. Egede etnobotanik aratrmalarnda (e.g. Altan ve Altepe 2001, ubuku et al. 1994, Honda et al. 1996, Sayar et al. 1995) zellikle tbbi bitkilerin saptanmasna nem verilmitir. rnein Altan ve Altepe, Kuadasnda 43 trn tbbi kullanmn; Honda ve arkadalar ise sadece Mula ili snrlarnda 29 tre ait 39 tbbi reeteyi saptamlardr. Bodrum Yarmadasnda Tuzlac tarafndan gerekletirilen floristik almalarda 72 familyada 346 tr saptanm, bunlardan 118inin yresel adlar, 43nn yerel kullanmlar (6s tbbi) verilmitir (2000). Bodrum Yararl Bitkiler Aratrma Projesinde zellikle Bodrum kasabas merkez alnarak, Bodrumun ksmen yarmadann dnda kalan kylerinden ve Milas'a yakn yrelerinden de her trl bitki kullanmna ilikin bilgi ile bunlara ait herbaryum rnekleri toplanmtr. Bugne dek 774 bitki rneinden 89 familya ve 390 tr belirlenmi ve tm veri tabanna ilenmitir. Bodrum'da zel bir niversite kurmay hedefleyen Akdeniz lkeleri Akademisi Vakf'nn desteiyle, 1999 Ekim' inde Bodrum Yararl Bitkiler Aratrma Merkezi bnyesinde balayan
1

Ph.D. , Yazma adresi: Rdvan Paa Sok. Refik Bey Apt. 13/14 Gztepe 81080 stanbul; fertug@attglobal.net

76

Fig.1: Bodrum yarmadas, almann gerekletirildii yerleimler (izim: Aye Tunay). almalarda halkn gda, ila, yem, yakacak ve eitli gereksinimlerini karlamak iin kulland tm bitkilerin saptanmasna allmtr. Vakfn ekonomik glkler nedeniyle kapanmasndan sonra aratrmalar zel abalarla srdrlmtr. almalarda 20 kiilik gnll grubun da katks byktr. Bitki tehisleri zellikle Ankara Gazi ve stanbul niversitesi Botanik blmlerinde ve eitli uzmanlarn katklaryla tamamlanmtr (Bkz. Teekkr listesi). YNTEMLER Bodrum Yararl Bitkiler Aratrmas uzun vadeli ve farkl disiplinlerin katksyla ok ynl bilgiler derlemeye ynelik olarak tasarland. ok sayda kaynak kiinin bilgisine bavuruldu (109 kii) ve zellikle pazar taramalarna nem verildi. Bodrum pazar her hafta ziyaret edilerek pazara getirilen tm gda ve ila bitkileri ile sepet, kak, nazarlk gibi, bitkilerden retilen malzemeler kaydedildi. lede Cuma gnleri kurulan pazar, evre kylerde yaayanlar iin ok nemli bir al-veri ortam salad gibi bizim iin de farkl yerlerden ok sayda bitkinin getirildii, farkl bilgileri olan kylleri ve pazarclar bir arada bulabileceimiz zengin bir alma alan oldu. Ayrca evre pazarlara (Milas, Mula, Yataan ve Ortaca) da gidilerek karlatrmalar yaplmaya alld. Pazarda tandmz kyllerle bitki toplamaya kld. Kylerde tannan, kullanlan bitkilerden birounun pazara getirilmedii gzlemlendi. zellikle yem, yakacak ve ila bitkilerinden ou ile el sanatlarnda kullanlan bitkiler pazar d aratrmalarda saptand. Uygulanan yeni bir yntem de ilkokul retmenleri ve rencileriyle ortak almayd. Yaliftlik beldesinde ve Gndoan' da gerekletirilen bu almalarda n bilgiler verildikten sonra, rencilere yenen ve ifal bitkilere ilikin formlar verildi. Bu formlarda ya da getirdikleri rneklerde rastlanan yeni bitkiler ve kullanmlar o kaynak kiilere gidilerek doruland, rnekler birlikte topland ya da ayrntlar derlendi. Bu almalar aratrmaya byk katk salad gibi genlerin evrelerindeki bitkilere ve ailelerinin bilgi birikimine ilgisini de arttrd.

77

Bodrum ve evresinde saptanan 390 trden 52'si tarm yaplan ya da blgeye zg olmayan bitkilerden olumaktadr, 338i ise yerlilerin "deli" dedii doal bitkilerdir. Halen 35 trn yerel adlar ya da kullanmlar eksiktir, ancak 350'yi akn bitkinin yerel adlar ve kullanmlar renilmitir. Bunlardan 21'i endemik trlerdir (Ekim et al. 2000). Gda olarak kullanlan doal bitkilerin oran olduka yksektir. 300' akn doal bitkiden 142'si ile tarm yaplan 36 bitki gda grubunu oluturmaktadr (Ertu baskda). kinci nemli grup tbbi bitkilerdir. Bu grup, te biri gda olarak da yararlanlan 92'si doal, 24' tarm yaplan ya da blgeye zg olmayan toplam 116 trden olumaktadr (Bkz. Tablo 1 ve 2). Dier nemli kullanm gruplarndan biri 60 bitkiden oluan hayvan yemi grubu ve sepet, hasr, kak gibi malzemelerin retiminde yararlanlan 40 trle el sanatlar grubudur. Dier trlerin ardak, it yapmndan, balk avlamaya ve sosyal kullanmlara dein uzanan geni bir kullanm eitlemesi vardr. TIBB BTK ARATIRMASI- DEERLENDRME: Saptanan 116 tbbi bitkinin sekizi endemik trlerdir, ve bu trler arasnda bir deniz yosunu, bir liken bir mantar ve bir parazit bitki de bulunmaktadr. Ekme ve doal trlerde toplam 49 familya iinde Lamiaceae ve Asteraceae familyalar en fazla trle temsil edilenlerdir. Bu 116 trden, doal bitkilere ilikin 200, tarm yaplanlara ilikin 51, toplam 251 uygulama reetesi derlenmitir. Pazarda tbbi bitki olarak satlmakta olan ya da halk arasnda saaltmda kullanld hatrlanan be bitki listeye alnm (Tablo 1), ancak yerel kullanm olarak reete belirtilmemitir. Saptanan en yaygn uygulama biimi ay ad altnda infusyon ve dekoksiyon yntemleridir, bunu lapa, bitki ya ve bitki suyu uygulamalar (zellikle kekik trlerinde) izlemektedir. Bodrum halk tbbnda kullanm saptanan bitkilerden 3 ve st sayda reete veren, yani en ok kullanlan 22 doal bitkinin ayn zamanda yrede en yaygn bulunan bitkiler olmas, insanlarn doal evreleriyle uzun vadeli uyumuna iaret etmektedir. Bodrum'da yaygn grlen Harup aacnn (Ceratonia siliqua) Anadoluda tbbi kullanmna ilikin kaynak bulunamad. Oysa Bodrumda meyvelerinin ksrkte, ishal durumunda ve kum sancsnda kullanmna ilikin drt reete derlendi. Endemik bir tr olan Arum dioscoridis var. spectabile (Ylan dili) tohumlarnn, kknn ve yapraklarnn da be farkl kullanm renildi. Egede bu trn olmasa da, Manisa yresinde Arum balansanum R. Miller meyvelerinin benzer ekilde basur hastalna kar yenildii kaydedilmitir (Sevin ve Altan 1996). Bir dier endemik tr olan ve adn bu yreden alan Lavandula stoechas ssp. cariensis (Karaba otu/ Karan/ Anababa kokusu) 10 reete ile en yaygn kullanlan bitkilerdendir. iekli dallar ay olarak ksrk ve bronitte, souk algnlnda, ba arsnda, ayrca kum sancs, lser, mide ve gs arlarnda ve kalp rahatszlklarnda kullanlr. Alerjiye kar dallar kaynatlp suyunda banyo yaplr. Konak, kepek nlemede yararldr. Yrede bulunan her iki alttrn de yaygn olarak kullanld bilinmektedir. Baytop ok eski dnemlerden beri kullanlan bir drog olduunu belirtmektedir (1999: 285). Yurtiinde olduu kadar yurtdnda da Trk Kekii olarak tannan, yrede Kekik, Salman Kekik, ncir Kekii gibi adlar verilen Origanum onites ile ilgili en az 20 kaynak kiiden 8 farkl reete saptand. Kekik ya eldesinde ise yaygn olmasna karn O. onitesin deil, Coridotymus capitatusun kullanld saptand. Bu yan Bodrum yresinde karn arlarnda ve eker hastalnda kullanld saptanm, Manisa yresinde ise kulunlarda, di arlarnda ve yaralarda kurt ldrc olarak kullanm gzlenmitir (Altan ve Altepe 2001).

78

Fig.2: Bodrum pazarnda tbbi Fig.3: Arum dioscorides var. bitkilerin satld tezgahlardan biri. spectabile, Ylandili.

Fig.4: Lavandula stoechas ssp. cariensis, Bodrumda yaygn olarak kullanlan endemik bir bitki.

Fig.5: Kekik ya elde edilen Coridotymus capitatus.

Fig.6: Bodrum pazarnda ifal bitkiler kitabndan yararlanan Nazende nal.

Bodrum'un ot yemeklerinde, orbalarnda, otlu brek ve ekmeklerinde zgn bir yeri olan Isrgan, ya da Bodrum azyla Dalan (Urtica dioica) ise 13 reete ile en yaygn tbbi kullanm olan bitki olarak saptand.

79

Tbbi kullanm olan 92 doal bitkiden 35inin yenen-iilen bitki oluu beslenme ve salk kavramlarnn rtmesini vurgulamaktadr. Tbbi kullanm saptanan 24 tarm bitkisinden 19'unun temelde gda bitkisi olmas da yine bu birliktelie iaret etmektedir. Karn ars, bulant ve hazmszlk gibi mide rahatszlklar yaygn olarak tbbi bitkilerle tedavi edilmektedir ve bu amala kullanlan 24 tr saptanmtr. drar yolu ve bbrek rahatszlklarnda 20, ksrk ve yaralarn tedavisinde de 15'er trn kullanld renilmitir. Bodrum'da akrep ve ylan sokmalarna kar da toplam 6 bitkinin yaygn olarak kullanld kaydedilmitir. Kuzu gbei mantar (Morchella) sevilerek yenen bir mantar olmasnn yan sra ylan, akrep sokmalarnda sklkla kullanlr. zellikle bu mantarn yaygn bulunduu ormanlk blgelerde hemen her evde ipe dizili kuru rneklere rast gelinmitir. Kurutulmu mantarlar gerektiinde kaynatlp iilir ya da dvlp slatlarak sokulan yere konur. Honda ve arkadalar da Mula blgesinde M. esculentann akrep sokmasna kar eitli kullanmlarn saptamlardr (1996: 77). Saptanan tbbi bitkilerden 7'si de halk veterinerliinde kullanlmaktadr. Bunlardan 5'i doal, ikisi yetitirilen bitkiler (sarmsak ve arpa) olup, 3 doal bitki (yukarda sz edilen Origanum, Dracunculus vulgaris ve Vitex) hem insan hem de hayvan saaltmnda ortak kullanlmaktadr. Sadece hayvan saaltmnda kullanlan iki doal bitki ise Daphne gnidioides (Eircik als) ile Anagyris foetida (Kei Gevii) hayvanlarn ikinliklerini gidermede kullanlmaktadr. Baytop, D. oleoidesin Konya yresinde de hayvan saaltmnda, A. foetida nn ise Silifkede insan tedavisinde kullanldn belirtmektedir (1999:192, 370 ). GENEL DEERLENDRME: Trkiye'de 3700' akn (Gner et al. 2000:619) endemik bitkinin varl ve kltrel birikimin zenginlii dnldnde etnobotanik almalarn nemi daha iyi anlalmaktadr. Bodrum gibi Trkiye'nin en turistik yrelerinden birinde 1999-2002 yllarnda gerekletirilen bu almada saptanan yararl bitki saysnn 350'nin zerinde olmas halkn halen doal evresinde yer alan bitkilere ilikin nemli bir bilgi birikimine sahip olduuna iaret etmektedir. Saptanan tbbi bitkilerin tm yararl bitkilerin te birini oluturmas nemli bir veri olmakla birlikte, bunlarn ulusal bir veri bankasnda deerlendirilememi oluu da nemli bir eksiklii vurgulamaktadr. Bu projede saptanan bilgiler, kaynakada verilen yaynlara baklarak tarandnda 20'sinin Anadolu'da kullanmna ilikin kaynak bulunamam ve 20 tr iin de yeni kullanmlar saptanmtr. Ancak Trkiyede bugne dek yaplan almalarn okluu gz nne alndnda bu tr bir taramann salkl sonulara ulamak iin yetersiz olduu aktr. Bu sorun ancak Gazi niversitesinin TUHB veri bankas gibi kaynaklarn ulusal eriime amasyla ya da ulusal bir veri bankasnn kurulmasyla zlebilecektir. Bodrum'da tm bu veri ve uygulamalarn saptanm olmas, ne yazk ki bu bilginin kuaklar arasnda salkl bir biimde aktarldna, sreklilii olduuna iaret deildir. Halkn bilgi birikimi son yllarda nemli kesintilere uramtr. Alan almalarnn azlna karn saylar hzla artan derleme ve eviri yaynlar da ne yazk ki bize Trkiye'ye zg trlerin, Trkiye'ye zg kullanmlarn sunmamaktadr. eitli eviri yaynlar ve gazetelerde kan ifal bitkilere ilikin yazlar nemli bir bilgi kirlilii yaratmaktadr. rnein her hafta Yataan'n Kapuba kynden Bodrum pazarna eitli tbbi bitkiler getiren Nazende nal artk kendi tand ve kulland bitkiler yerine kitaplarda resimlerini grd bitkileri toplayp getirmektedir. Bodrum Aratrmasnda saptanan bitki ve bilgilerin hangilerinin gerekten yararl, gelecee ynelik ekonomik bir kaynak olabileceini, hangisinin yararsz hatta zararl bir uygulama olduunu deerlendirmek uzmanlarn grevidir. Ancak eer bu almalar hzla srdrlemezse

80

neyi kaybettiimizi bile bilmeden bu bilgiler yok olacaktr. Bilgilerin de endemik olduunu ve ou endemik bitkilerden daha da ksa mrl ve korunmaya muhta olduunu unutmayalm. TEEKKR
Aada adlar saylan kurum ve kurululara bitki tehislerindeki katklarndan dolay en iten teekkrlerimi sunarm: Prof. K.Hsn Can Baer: Anadolu niversitesi; Do. Nezaket Adgzel, Prof. Hayri Duman, Prof. Ekrem Sezik ve Prof. Mecit Vural: Gazi niversitesi; Prof. Kerim Alpnar, Dr. Emine Akaln, Dr. Yelda Aktan, Prof. Gler Aykulu, Prof. Tuna Ekim, ve Prof. Neriman zhatay: stanbul niversitesi; Dr. Glah obanolu: Marmara niversitesi; Prof. Mustafa Ilolu: Mula niversitesi ve Biyoloji retmeni Mustafa Keskin. Bodrumda veri toplanmas ve herbaryum rneklerinin hazrlanmasnda gnll alan ekip yeleri: Hava Ard- Bardak, Blent Bardak, Saide Bal, Edibe Berk, Gner Baykal, Lon Briet, Naime Gen, Lale Gingk, lge Gker, Fikret lhan, Tijen naltong, Cneyt Karalolu,Trkan ve mer Kipmen, Fatma Okyay, Aynur zet, Lale Sarslmaz, Fato irin, nci Tahsin, Aye Tunay, Nazl Tural, Mehmet Uslu ve ner Eyboluna zverili almalar iin sonsuz teekkr borluyum. (Tm fotoraflar yazar tarafndan ekilmitir)

KAYNAKLAR:
Altan, Y., ve E. Altepe (2001) Kuadas (Aydn)nn Etnobotanik zellikleri. Gemiten Gelecee Kuadas Sempozyumu (23-26 ubat 2000) Bildiriler Kitab, s. 499-506, Meta Basm, zmir. Baytop, T. (1999) Trkiyede Bitkiler ile Tedavi. Nobel Tp Kitabevleri, stanbul. ubuku, B., M.Atay, G. Saryar, N. zhatay (1994) Aydn ili Halk lalar. Geleneksel ve Folklorik Droglar Dergisi 1/1: 1-60. Ertu, F. (2000) An Ethnobotanical Study in Central Anatolia (Turkey). Economic Botany Journal 54/2: 155-182. Ertu, F. (2002) Uslusuyla Delisiyle Kenker. Bilim ve Teknik 419: 94-95. Ertu, F. (baskda) Wild Edible Plants of the Bodrum Area (Mula, Turkey), Turkish Journal of Botany (Proceedings of VIth Plant Life of Southwest Asia Symposium, Yznc Yl University, Van 10-14 June 2002). Ekim, T., M. Koyuncu, M. Vural, H. Duman, Z. Ayta ve N. Adgzel (2000) Trkiye Bitkileri Krmz Kitab (Erelti ve Tohumlu Bitkiler), Trkiye Tabiatn Koruma Dernei, Ankara. Gner, A., zhatay, N., Ekim, T., Baer, K.H.C. (eds.) (2000) Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol 11, Edinburgh: University Press. Honda, G., Yeilada E., Tabata, M., Sezik E., Fujita T., Takeda Y., Takaishi Y. ve T. Tanaka (1996) Traditional medicine in Turkey VI. Folk medicine in West Anatolia: Afyon, Ktahya, Denizli, Mula, Aydn provinces, Journal of Ethnopharmacology 53:75-87. Sayar, A., Gvensen, A., zdemir, F., ztrk, M. (1995) Mula lindeki baz trlerin etnobotanik zellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi 2/1: 151-160. Sevin, .S. ve Altan, Y. (1996) Demirci (Manisa) Yresinde Halkn eitli Amalar iin Yararland Baz Bitkiler, s. 24-36, Spil Fen Bilimleri Kongresi Bildiri Kitab, 04-05 Eyll 1995, Manisa. Sezik, E. (1969) Mula civarnda salep elde edilen bitkilerin mahalli isimleri. stanbul Eczaclk Fakltesi Mecmuas 5:77. Sezik, E. (1984) Orkidelerimiz: Trkiye'nin Orkideleri. stanbul: Sandoz Kltr Yaynlar. Tuzlac, E. (2000) Bodrum Yarmadas'nn Bitkileri Hakknda Baz Aratrmalar, Eds. . al, T. Ersz, A. A. Baaran, New Trends and Methods in Natural Products' Research. Proceedings of XII th International Symposium on Plant Originated Crude Drugs, s. 249-263, Ankara, Turkey, May 20-22, 1998, Ankara.

81

TABLO 1. BODRUM DOAL TIBB BTKLER

Familyas
ANACARDIACEAE

Tr Pistacia lentiscus L.

ANACARDIACEAE

ANACARDIACEAE APIACEAE

APIACEAE APOCYNACEAE

Pistacia terebintus L. ssp. palaestina (Boiss.) Engler Rhus coriaria L. Daucus carota L. grup C Tordylium officinale L. Nerium oleander L. Arum dioscoridis Sm. var. spectabile (Schott) Engler (END)

Yerel Ad Sakz Aac / Sakzlk/ Sakzdr k/ Kndk /Knk/ Dat als itemik/ etimek/ Menengi Sumak /Somak Daraklk Bit otu Aac/ Kanaac / Zakkum Ylan dili /Au otu

Kul. Ksm Dal, sakz, meyve

Kullanm Tarifi Sakz ak yaralara srlr; ufak meyveleri piirilip iilince bayan arlarna (ayba?) iyi gelir; dal stlp karna konursa ary keser; yapraklar suda kaynatlr, bu suda banyo yaplrsa romatizma ve dier arlar keser. Nezleye kar etimek tohumu havanda dvlp kahve gibi piirilerek iilir.

Reete Pres no

rn. no

56, 178, 204, 282

Meyve

359, 405, 437

46

Tohum iek Tohum Yaprak? Tohum, yaprak, kk

Kum sancsnda somak kaynatlr iilir. drar zorunda iei kaynatlp iilir. Bite kar tohumlar ezilip baa srlr. Kansere kar suyu iilir; mantar hastalklarnda yapra kaynatlp iilir. Mayasl ve mantarda krmz tohumdan 1 tane yutulur; kk kurutulup mayaslda 1 ay ka iilir; tohumlar ezilerek ayakkab topuuna konur, atlak onarr; meyvalar ortadan ikiye blnerek akrep sokan yere srlr. Yapraklar kzde stlr ya da klde piirilir, dtan bademcik zerine bastrlr, boaz arsn azaltr. Akrep ve ylan sokmasna kar ila: Rumi takvimin birinde (yeni takvimle 14 Mays) sabah ezanndan sonra bitki sklr. Kk soyulup doranr. Bir tencerede kk stle kaynatlr. Muhallebi kvamna gelince ateten alnr, bir tepsiye serilir ve gnete kurutulur. Kuru madde 1-2 cm kplk paralar halinde saklanr. Akrep sokmasnda kuru paralar dvlp 1-2 tatl ka toz 1 cezve lk su ile ezilir. Bu karm panzehir olarak iilir. Toz halinde saklanmsa 1 tatl ka toz 1 bardak suda eritilir. Kk ayrca topua diken

1 1 565, 620 331 389, 390, 391 179, 283, 378, 605, 653

200

1 2

ARACEAE

ARACEAE

Dracunculus vulgaris Schott.

Ylan Ba / Ylan Ba As

Kk, tohum

334, 372, 604

268, 444

82

batmasnda da topua konursa iyiletirir. Stle kaynatlan kk ylan sokan hayvanlarn da azna dklr. Kk dvlp stle kartrlnca bcek sokmalarna da iyi gelir; tohumlar basurda yara zerine srlr.
ARISTOLOCHIACEA E ASPLENIACEAE

Aristolochia hirta L. (END) Ceterach officinarum DC.

Ylan otu? Altn otu /Kna otu (Mumcul ar)

Tm bitki Yaprak

? la iin topland duyulmu Yapraklar idrar yolu hastalklarnda ve bbrek tan drmek iin kaynatarak iilir. Kaynatlp suyu kum sancsn gidermek iin iilir . Kaynatlp suyu iildiinde kadnlarn kanamalarn keser. Tereyayla merhem yaplr, arlara kar srlr. iekleri kaynatlp suyu iildiinde klkurdunu drr. ay gnde 1-2 bardak iilirse karn arlarna, mide kramplarna, deme iyi gelir. iei kurutulup ezilir gze srlrse gzdeki aklar giderir (katarakt?) drar yollar hastalklarnda, iltahapta, bbrek ta drmek iin ay iilir. Evlerden akrebi uzaklatrdna inanlr. drar arttrc ve bbrek ta iin ay olarak. Eve kuru iek demetlari asldnda akrep girmeyeceine inanlr. ay i yaralara (mide/ barsak) iyidir. Ate drc, iltahap skc ve gevetici olarak ay iilir. Papatya ay ate drc, iltahap skc ve gevetici olarak iilir. ay romatizma ve boaz arsna iyidir, ar kesicidir. ksrk iin kaynatlp iilir. Tohumlu iekleri kurutulup havanda dvlerek toz haline getirilip yara ve banlarn zerine de ekilir- kurutucu; Tohumlar ya veya kuru ay olarak iildiinde mide yaralarn kapatr, bomaca tarz ksrklere de iyi gelir .

518

191, 381

12, 90

ASTERACEAE ASTERACEAE

Calendula Karagz otu arvensis L. Chrysanthem Dallama um coronarium L. Chrysanthem Alagme um segetum / L. Alegme ci Helichrysum Sar orientale (L.) Solmaz DC. Helichrysum stoechas (L.) Moench Inula heterolepis Boiss. Matricaria camomilla L. Matricaria cf. macrotis Rech. fil. (END.) Pallenis spinosa (L.) Cass Sar Solmaz Yourt Otu Babata Babata / Mays Papatyas

iek Yaprakl sap, iek

1 2

297 43, 238, 246, 314, 324, 520 291, 482, 571 576 89

ASTERACEAE

Yaprakl sap, iek iek

ASTERACEAE

ASTERACEAE

iekli dal iekli dal iek iek

340, 477, 635

152

ASTERACEAE

34

ASTERACEAE ASTERACEAE

1 4

527 208

ASTERACEAE

Yldz Otu

Tohum, iek

251, 584

83

ASTERACEAE

Scolymus Kenker hispanicus L. /Uslu Kenker

Kk, tm bitki

ASTERACEAE

Taraxacum officinale Weber Cyngoglossu m creticum Mill. Capsella bursapastoris (L.) Medik

Hindiba/ Kaymak Ay Kula Da Marulu/ Kaya Marulu

iek sap Yaprakl dal Yaprak, taze srgn

BORAGINACEAE

Kenker kk Ocak aynda kazlp karlr, ykanp kaynatlr, suyu ieye konur, sabah a karnna iilir, eker iin; idrar yolu hastalklarnda tm bitki kaynatlp suyu iilir; kk ta dkmek iin kaynatlp iilir. iek saplar (gnde 5-6 sap) inenerek yendiinde kronik karacier iltahaplarna, sarlk, dalak hastalklarna iyi gelir. Diz arlarnda lapa olarak kullanlr. Bitki kylr, 1/2-1 tatl ka dolusu bir bardak su ile halanr, 10 dak. demlenip szlr. Burun, mide, barsak, dlyata kanamalarnda, iddetli adet kanamalarnda gnde 2-3 kere iilir. Adet dzenleyicidir. Termiye'ye ok iyi gelir. Kant gidermek iin yapraklar ezilir, kanan yere srlr. U ksmlar kaynatlp suyuyla gargara yaplrsa di arsna iyidir; kk kaynatlp iilirse ishale iyi gelir. ay olarak kaynatlp iilirse ekeri drr. Kk ieklenmeden ate drc olarak kullanlr. Yarm tatl ka bitki kk kylp bir su barda suda 1 gece bekletilir, ltlp szlerek iilir.Yapraklar dvlp suyu aryan di ve dietlerine srlr. Sarlkta meyva ksm ezilerek burna ekilir.

32, 77, 134, 382a, 687, 727

733

21, 141, 176, 195 506, 627 25, 26,48, 64?, 65?, 95, 117, 184, 193, 726 577

BRASSICACEAE

CAPPARACEAE

CISTACEAE

Capparis spinosa L. var. inermis Turra Cistus creticus L. Cistus laurifolius L. Umbilicus horizontalis (Guss.) DC.

Gebre otu/ Kebere Pamukcu k/ Pamuklu k als Yetgm Kel otu / Kalaba

Yaprak

Yaprakl dal, kk Dal ular Kk

306, 332

CISTACEAE CRASSULACEAE

1 2 234, 375, 548

17, 421

CUCURBITACEAE

CUPRESSACEAE

CUPRESSACEAE

Ecballium Karga elaterium (L.) Dvelei A. Richard / Krlang kavunu Juniperus Andz drupacea Lab.? Juniperus Ard oxycedrus L. /And Juniperus phoenicea L. Ard/ Arde

Meyve

659

Maz Kozalak , katran Tohum, yaprakl dal

Mazs kaynatlp suyu iilirse idrar yollar ve prostata iyidir. Kozalaklar ay olarak tedavide. Soan klde piirip iine ard katran damlatlr, ivi batan yere konur. Meyvesi tazeyken kaynatlp iildiinde karn arsn keser, ishale de iyi gelir; kum sancsn geirir. Dal da atete stlp

599

53

CUPRESSACEAE

57

84

karna konursa ary geirir.

DIOSCOREACEAE

Tamus communis L. ssp. cretica (L.) Kit Tan

Ac ot

Filiz, kk

EQUISETACEAE

FABACEAE

Equisetum aff. talmateia Ehrh. Anagyris foetida L.

Krkkilit Yaprak /At Kuyruu Kei Yaprakl Gevii dal

Mide arsna kk kaynatlp iilir. Tm bitki halanp suyu iilirse bbrekteki kum ve ta dker. U filizleri halanp iine tuz ve zeytinya eklenir ve sabah a karnna iilirse i parazitleri giderir. Kaynatlr, bbrek tan drmek iin iilir. Bykba hayvanlarn ikinliklerini gidermek iin verilir. neklerin karnlar itiinde aznn iki yanna balanr, inek yedike suyu sindirime karr, ilik yava yava iner ekirdekleri hari keiboynuzu yenirse ishale; ekirdekleriyle birlikte ezip kaynatlp suyu iilirse kum sancsna ve ta dkmeye iyi. Meyveleri ezilip kaynatlp iilirse ksrk ve bronite iyi, ishali keser. Suda kaynatp ksrk ve bronitte iilir, ya da sakz gibi inenir. Kknden bir para karlr, yaklr, ya termiyeye srlr. Odununun koru suya atlr tam soumadan pasl ivi batan yere srlr. Mide iin ay, ayrca zeytinyana konup gnete bekletilirse yaraya da kullanlr.

215, 217, 286, 323, 358, 523 648

644

FABACEAE

Ceratonia siliqua L.

Harup/ Harp/ Harnup

Meyve

58, 59, 350, 420

11, 420

FABACEAE

Glycrrhiza sp. Piyan Kk Quercus aucheri Jaub. et Spach (END.) Centaurium erythraea Rafn. ssp. rhodense (Boiss. et Reuter) Melderis Liquidambar orientalis Miller (END) Hypericum perforatum L. var. perforatum Hypericum perforatum L.var. microphyllum DC. Coridothymus capitatus (L.) Reichb. fil. Pinar / Kara Pinar /Piynar Pembe Kantaron

Kk Kk, odun, iek iekli dal

151

FAGACEAE

484, 603

GENTIANACEAE

650

HAMAMELIDACEA E

Gnlk / Knnk/ Sala Sar Kantaron Kzlcrk

Kabuk, balsam

HYPERICACEAE / GUTTIFERAE

iekli dal Tm bitki

Sala ya lser gibi mide hastalklarnda yenir. Knnk/ Sala ya mide arlarna ok yararl, az atlaklarna da iyi gelir. ay olarak iilir- Aktar bilgisi

418, 479

15 , 165

242, 567

70

HYPERICACEAE/ GUTTIFERAE

Baarlarna kar ay.

638, 680

LAMIACEAE

Kekik /Kara Kekik

Yaprakl dal

Ya karlan kekik- Kekik ya 1 kak toz ekere 4-5 damla damlatlr, karn arlarnda

395, 645

85

LAMIACEAE

Lamium moschatum Miller var. moschatum Lavandula stoechas L. ssp. cariensis (Boiss.) Rozeira (END)

Lnln otu

Yaprakl dal

LAMIACEAE

Karaba Otu/ Garan / Karan /Ana baba kokusu

iekli dal ular

LAMIACEAE

Melissa officinalis L. Mentha pulegium L.

Oul otu/ Melisa Narpuz/ Narpz Yaprakl dal

LAMIACEAE

LAMIACEAE

LAMIACEAE

Micromeria nervosa (Desf.) Bentham Origanum onites L.

Kaya Kekii Kekik/ Salman Kekik / ncir Kekii

Yaprakl dal Yaprakl dal

kullanlr. ekere kar bir bardak suya 3 damla damlatlr, iilir. Yarm tatl ka iekli yaprak 1 su barda suda halanr, 5 dak. kadar demlenir. Adet dzensizlikleri, kadn hastalklar ve kan temizlemek iin ay gibi iilir. iekli dallar kurutulup ay ksrk ve bronit iin nefes ac olarak, kum sancsnda; lserde iekleri ve bitkinin u ksmlar ay olarak demlenir, biraz beklenip iilir; nefes ac ve gs arlarn kesicidir. ay souk algnl ve kalbe iyidir. Baarsna kaynatlp iilir. Alerjide dallar kaynatlp suyunda banyo yaplr. Konak, kepek nlemede de yararl, salarn ykarlar. Mide arsna kar: kaynar suya karan, mercankk ve nane atlarak demleme yaplr. Bodrum pazarnda kalp ve damar hastalklar iin ay olarak Bodrum ve Mula'da satlyor. ay astm ve bronite iyi; kuru narpz mide ars, bulant iin ay olarak iilir; soan ve unla kavrulup hazrlanan karm karna srlr, karn arlarn keser. Nezle ve gripte ay olarak iilir.

293, 377

161, 235

35

754

600, 613

80

608

608

Kaynatlp suyu di arsnda iilir. Karn arlarna kar yak olarak: Kuru kekik, kl ve tarhana (yoksa un) karm koyulancaya kadar kaynatlr. Bir bez zerine srlp zerine soan entilir ve aryan blgeye konur, souyuncaya kadar. Karn ars ve kusma durumunda yapraklar az tarhanayla piirilir, beze serilir ve gbee lk olarak konur. Mide ve boaz ars, souk algnl iin ay, mide ekimesinde dil altna bir dal ya da karn ars ve ba dnmesi iin tavada soanla tarhana ve kekik piirilip karna konarak uygulanr. ay eker drmek

245, 326, 580, 614

91, 394

86

iin. Hayvanlarda grlen ap hastalnn tedavisinde de bu kekik kaynatlp hayvann azna dkldnde az yarasn nler.
LAMIACEAE

Origanum vulgare L. ssp. hirtum (Link) Ieswaart

Kara Kekik

Yaprak

LAMIACEAE

Rosmarinus officinalis L. Salvia fruticosa Miller

Biberiye/ Kudili Adaay /Alme Kekik als/ Alme als / Elma als

iekli dal Yaprakl dal, maz

LAMIACEAE

LAMIACEAE

Satureja sp. Sideritis leptoclada O. Schwarz et P.H. Davis (END.) Sideritis libanotica Labill. ssp. linearis (Bentham) Bornm.(END) Teucrium divaricatum Sieber ssp. villosum (Celak.) Rech. fil.

Da als Da ay/ Kzlan ay Da ay/ Gktepe ay

Yaprakl dal Yaprakl dal

LAMIACEAE

ay ve yemeklik, kekik suyu yapmnda. Kekik suyu ila olarak yaygn. Kara kekik gzn toplanr, karn ars ve kusmaya kar: yapraklar syrlr, az tarhanayla piirilip tlbente konur, gbee lkken konur. Karn arlarnda, ikinlikte ve tmelerde kara kekik kaynatlp ay gibi iilir. Zihin yorgunluuna, tansiyona ve damar sertliine iyidir. Suya biraz biberiye atlr, bir-iki dakika kaynatlp, iilir. Souk algnlklarnda, nezlede, ksrkte, karn ve ba arlarnda ay iilir.Yaprakl dallarndan elde edilen Alme ya soukalgnlklar ve arlarda stten srlr. Barsak szlarnda ay azar azar iilir. Yanklara da elma ya srlr. Elma yana batrlan bir kn ocuk olmamas yada sidik zoru gibi durumlarda vajinaya yerletirilir. Hamilelik iin de adet dneminin 12. gecesi bu kn konulur. Uuklara da elma ya srlr. Yaralarda yanklarda yapraklar kaynatlp suyu pansuman olur. ay olarak di eti hastalklarnda ve az mikroplarn gidermek iin gargara eklinde kullanlr. Pazarda rastland, ifal bitki olarak satlyor.

51

82

49, 517

16, 87, 299, 355, 740

248

13

LAMIACEAE

Yaprakl dal

Pazarda rastland, ifal bitki olarak satlyor.

14

LAMIACEAE

Yaprakl dal

la/ay?

366

87

LAMIACEAE

Teucrium polium L.

LAMIACEAE

Ziziphora taurica Bieb. ssp.? Ziziphora tenuior L. Laurus nobilis L.

LAMIACEAE LAURACEAE

Pir yavan / Pire Yava/ Paryava n ay Kekii / Sivri kekik Narpuz Defne / Tenel als

Yaprakl dal

Karn arlarnda ay olarak azar azar iilir, kl kurtuna da ay iyi gelir. Cansz hastalara (veremli vb) pire yava ay iyidir. Mideye ok yararl. Kekik suyu bu trden de karlr. Tansiyona, kolestrole iyi, drr, ay hazmszla da iyi gelir. ay hazmszlk ve kabzlk iin kullanlr. Ya: sa dklmesi ve romatizmada srlr. Yapraklar kaynatlp suyu romatizma iin iilir; tohumlar dvlp balla kartrlr karn arsna yenir. Tohumlar dvlp iine leblebi ve eker konularak yenirse mide arsn geirir. iekleri ay olarak ba arsnda kullanlr. tmede tilkien filizleri kaynatlp suyu iilir; dikenli bitki alerjiye kar kaynatlp suyunda banyo yaplr. Yaralarda, zellikle kesici aletlerle alm yaralara kirilik kk ya da gvde ii ezilerek suyu ya da tm yaraya konur. Elektrik arpmalarnda taze bitki dvlr ve arpan yere konur. Kk kabuklar soyulup rendelenir, suyu szlp posa ksm yaralara bastrlr. nsanlar akrep ya da ylan soktuunda soan dvlp sokulan yere baslr. Romatizmada soan kesilir, aryan blgeye konur, su toplanr, su aknca ars gider. ay eker, kanser, baarsnda, ksrk, bronit, lser ve vereme kar 20 dakika kaynatlp soutulduktan sonra bal kartrlarak sabahlar a karnna bir bardak kullanlr (satcdan). ay gastrit, mesane ve boaz iltahabnda, mide ve barsak lserinde etkili. Bitki kompresi yaralarda, i ayak ve ellerde etkili; szlen ayn posas zeytinyayla ezilip yaralara ve ilere srlr.

262, 385, 651

iekli dal Yaprak Yaprak, tohum, iek

422

2 6 406, 407, 512

86 54, 617

LILIACEAE

Asparagus Tilkien acutifolius L.

Tepe filizleri

LILIACEAE

Asphodelus Kirelik/ aestivus Brot. Kirelik / Kirilik

Kk, iek sap

47, 167, 170, 177, 255, 424 254, 303

LILIACEAE

Urginea Ada maritima (L.) Soan / Baker Bambam mayak Viscum album L. ssp. austriacum (Wiesb.) Vollman Malva sylvestris L. am Burcu / am Puru

Soan

412

LORANTHACEAE

Yaprak

618

149, 618

MALVACEAE

Ebegme ci/ Gaba / lmik

Yaprakl dallar

9, 198, 314?, 621

88

MORACEAE

MORCHELLACEAE

Ficus carica L. ssp. carica var. caprificus Tsch. et Rav. Morchella ?esculenta Persoon ?

ncir Boas / Erkek incir Kuzu gbei mantar

Meyve

Mantar

MYRTACEAE

Myrtus communis L. ssp. communis

Mersin als

Yaprak

OLEACEAE

Olea europea L. var. sylvestris (Miller) Lehr. Orobanche gracilis Sm. Evernia prunastri (L.) Ach. Gymnogongr us sp. Pinus brutia Ten.

OROBANCHACEAE

Zeytin keli/ Delice / Deli zeytin Yer Gbei am Yosunu Deniz Kadayf am

Yaprak, filiz

Tm bitki Liken Yosun Yaprak, sakz

PARMELIACEAE

PHYLLOPHORACEA E PINACEAE

PINACEAE

Pinus pinea L.

Kner am

Filiz iek

PLANTAGINACEAE

PLANTAGINACEAE

Plantago Fare coronopus L. Kuyruu ssp. commutata (Guss.) Pilger Plantago Sinirli ot lanceolata L.

Yaprak

Meyve atete kzlenir, kmr gibi olunca zeytinya ile dvlr, ban ve termiye tedavisinde haricen kullanlr, kesik yarasna da iyi gelir. Akrep, kuyruklu ve ylan sokmalarnda ipe dizilip kurutulmu kuzu gbei mantar kaynatlr, iilir, ya da yaralara bastrlr ve akrep sokulan yere sarlr. Her evde bulunur. Akrep sokunca soktuu yerin biraz yukarsn balanp delinir, biraz kan aktlr, kuzu gbei dvlp slatlarak hamur halinde akrebin soktuu yere konur, zehri toplar, vcuda dalmasn nler. Yapraklar kaynatlp suyu bir ieye konur, eker drc olarak iilir. Yapraklar tavada kavrulup havanda dvlr, tozu yaralar iyiletiricidir, gn toz ekilir. Her mevsim yaprakl olduundan tazesi kullanlr. Filizleri ifaldr, kurutulup adaay gibi demlenir, gnde 2-3 kere iildiinde tansiyonu drr. Yapraklar kaynatlrak eker hastalklarnda iilir. Bbrek ta drmede, kum sanclarnda kullanlr. ay iilir. Cinsel gc arttrr, suda kaynatlp buhar cildin gzelletirilmesinde. Stle kaynatlp ksrk iin kullanlr. am yapra eker hastalna iyi gelir. Mays'ta toplanr, kaynatlp suyu szlerek ieye konur, sabahlar a karnna 1 bardak iilir. am dvmesi (sakz) aatan toplanr inendiinde ksr keser. am filizi adyla satlan taze u srgnleri (10-15 cm uzunlukta) astm ve bronit ay iin aranr. ay olarak bbrek ta ve kumu drmede kullanlr, gnde 5-6 kere 2-3 iek sap 5 dakika kadar kaynatlr, demlenir, szlp iilir. Solunum yolu hastalklar, balgam, ksrk ve bomaca iin ay iilir: 1 tatl ka ince kylm bitki 1 bardak suda halanr, iilir. Yara kapatmada:

216, 741

1, 2, 419, 485

39

249, 369

371

1 2 240

83

52, 439 194, 352, 62, 698

148, 379, 399

89

yapraklar ezilip yarann stne kapatlr.

PLUMBAGINACEAE

Plumbago europaea L.

Keler otu

Yaprak

POLYGONACEAE

Rumex sp.

Ilbda/ Labada

Yaprak, tohum

PORTULACACEAE RANUNCULACEAE

Portulaca oleraceae L. Anemone coronaria L. Delphinium staphisagria L. Paliurus spina-christi Miller Pyrus amygdaliform is Vill. var. amygdaliform is Rubus sanctus Schreber

Semizotu Tolaman/ Da Lalesi Bit otu alta zm r / Ahlat /Aklat Brtle n

Yaprakl dallar Yaprak Tohum Tohum Meyve, dal

Sakran ve kellie kar ila yaplr: Taze ot tata ezilir, sa dklen yere konur, epey yakar, suyla ykanr, derisi soyulur, 1015 gn sonra taze sa kar. Tohumlar karn arlarnda ay yaplarak iilir. Tohum ve iekleri kaynatlp ay olarak iildiinde ekerin ykselmesini nler. Ar ayba kanamasnda kaynatlp suyu iilir. Yapraklar i olarak romatizma ve siyatik arsna balanr. Tohumlar ezilip suyla kartrlr, kafa bununla ykanp bitinden ayklanr. ay olarak iilmek zere tohumlar kaynatlr, ksrk ve bronit iin. Meyvas eker hastalna iyi, halanp suyu iilir.

673

92, 312, 333, 539 701 201, FEY 687 592, 619

609

1 1

RANUNCULACEAE

441

RHAMNACEAE

10

ROSACEAE

205, 404

68?

ROSACEAE

Meyve, yaprak, kk

ROSACEAE

Sarcopoteriu m spinosum (L.) Spach.

eti

Tohum, kk

Grip, boaz hastalklar, anjin ve di ars iin yeni srgn, iek ve kklerden birer avu 1 lt. suda kaynatlr, demlenir, gnde 3 fincan iilir. Karn arsna kk kaynatlp iilir. Tohumu hemoroide kar dtan uygulanr. eti kk kum sancsnda kaynatlarak iilir.

374, 401

RUBIACEAE

Galium aparine L.

Sar Yourt Otu / Yapkan otu

Yaprak, dal

RUTACEAE

Ruta chalepensis L.

Sedef otu

ay bbrek, karacier ve dalak hastalklarnda, lenf sistemi bozukluklarnda hergn iilmeli; dardan deri hastalklar ve yaralar iyiletirir; taze bitki posas yaralara baslr. Yapkan otun gvde ve yapraklar yaken dvlr, bamya tohumlar da dvlp kartrlr, kaynatlr, ieye konup iildiinde eker hastalna iyidir. Yaprak, ksrk ve bomacada iekli yapraklar un ve ya ile kavrulup beze serilir, lk olarak gse dal konur, yeniden stlp kullanlabilir. Krklarn, burkulmalarn arsn gidermek

230, 241, 302 , 437 192, 316, 501 376, 536, 607, 745

90

SOLANACEAE

THYMELAEACEAE

Mandragora autumnalis Bertol. Daphne gnidioides Jaub. et Spach

Adamotu / Gork otu Eircik als/ ircik/ Emicik

Kk, meyve Yaprakl dal

zere tarhana ile piirilir, sarlr. Bir kak tarhana unu, az sirke ile iekli ya da yaprakl sedef otu kuru ya da ya kylarak kartrlr, az tuz eklenir, piirilir, lkken sarlr. Sedef otunun yapraklar ve tohumlar btn ilalarn mayasdr denmitir. Kk syrlp ayak mantar'nda kullanlr. Hayvana ot dokunup karn itiinde (yerel deyile gabalama olduunda) hazm kolaylatrmas iin yemlik gibi azna balanr. ay baars, karn ars, egzama, bbrek hastalklarnda kullanlr, kan temizler, ekeri drr, anemi ve kanser tedavisinde kullanlr. Kaynatlarak elde edilen suyu lohusalarn stn arttrr; romatizma arlarnn olduu yere uygulanrsa ary keser. Egzama olan blgeye kurusu dvlp srlr. Halanp yendiinde ekeri drr ve ciltteki lekeler iin de yararl, suyu yze pamukla srlmeli. ifal diye yenir, arya ay iilir, arl yerlere srlr: Bir tatl ka yaprak bir bardak suda kaynatlr ve szlerek iilir. ok nemli bir kan temizleyici ve kan yapcdr. Barsaktaki kl kurtlarn dker. Kara dalan'n tamam kaynatlarak karn ars ve ksrkte iilir. Yapraklar mantar hastalklarnda kaynatlarak iilir. Tohumlar kaynatlarak terleyip sanclanan atlarn tedavisinde uygulanr. Yaken kaynatlp iilirse bbrek ta- kum drmede ok yararl; tohumu kaynatlp suyu iilirse bbrek tan drr. Kalp iin ok ifal: Kaynam suya iki dal konur, szp buzdolabna konulur, souk olarak sk sk iilir. Kaynatlp iildiinde tansiyonu drr.

155, 157, 319 250, 280

307, 445, 497 37

URTICACEAE

Urtica dioica Dalan/ L. Isrgan

Yaprakl dal, filiz, tohum

13

19, 132, 181, 199, 290, 525

URTICACEAE

Urtica pilulifera L.

Kara Dalan/ Erkek Isrgan

Yaprak (ya/ kuru)

256, 289

VERBENACEAE

Vitex agnuscastus L.

Hayt

Yaprak, dal, tohum Yaprak, tohum

41, 396, 416, 417 694

ZYGOPHYLLACEAE

Tribulus terrestris L.

Demir Ptrak /Btrak otu/ Mtrak

Fam. Toplam: 47

200

91

TABLO 2. BODRUM EKME TIBB BTKLER

Familya

Tr Apium graveolens L.

Yerel Ad

Kullanlan yeri

Kullanm biimi

Reete says

APIACEAE

Kereviz

Yumru

ASTERACEAE

Cynara scolymus L.

Enginar

Kk, meyve

BRASSICACEAE

Brassica oleracea var. Lahana/ Lahana capitata L.

Cibezi

Yaprak

CACTACEAE CACTACEAE

Austrocylindropuntia subulata Backbg. Opuntia ficus-indica (L.) Miller

Yer kakts Frenk inciri / Frencir/ Firencir

Kakts gvdesi Meyve, meyve ekirdekler, yaprak

4 bardak suya doranan iki kerevizin suyu adale romatizmasna iyidir; kereviz suyu ekere iyidir, kaynatlarak dolapta saklanr, a karnna iilir. Karacieri tedavi edici olduuna ve genel olarak ifal olduuna inanlr. ekere kar saplar kaynatlp suyu iilir. Enginar kk, nane ve mumula iei birlikte kaynatlarak suyu iildiinde bbrek ta rahatszlklarna iyi gelir. Lahana yapraklar bel arsnda ary alr. Bele 4 kat konulan taze yapraklar bir bezle sarlr, istirahat edilir. Apsenin zerine konunca apseyi toplar, yarm saatte bir yaprak deitirilir. Karn arsnda ve ba arsnda ii karlr, yenir.

CUPRESSACEAE

FABACEAE

Cupressus sempervirens L. var pyramidalis Vicia faba L.

Servi / Selvi Brek bakla

Kozalak

Meyvesi hazm iin iyidir, ekirdekleriyle 5 yendiinde mide arlarna iyidir. ekirdekleri bbrek ta drmek iin kuru incir ve zeytinya karmyla yenir. Meyve yenirse bbrektan eritir. Kan sulandrmak iin yapraklar soyulup klde piirilir yenir. Yapra ocakta stlr, zehirli ylan ya da akrep soktuunda sarlr, zehiri emer. Kozalaklar tedavide kullanlr (pazarda satlr). 0

iek

LAMIACEAE LAMIACEAE

Ocimum basilicum L. Origanum majorana L.

Fesleen Sepsu /Mercank k Soan

Yaprak Yaprak

LILIACEAE

Allium cepa L.

Yumru

LILIACEAE

Allium sativum L.

Sarmsak Yumru /Sarmsak dileri

Bakla iei bbrek ta ve kum drmek iin iyidir. drar zorunda kurutulmu bakla iei ve msr pskl kaynatlp iilir. 40 gr. bakla iei 1 litre suda ay gibi halanr, yemek aralarnda iilirse karacier yorgunluu ve bbrek sanclarna iyi gelir. Fesleenin ay sinir yorgunluuna, hazmszla iyidir. Kuru veya taze daldan yaplan ay karn arsn dindirir. Sinirleri yattrmada: kaynar suya 1 dal atlr, 5 dak. demlenir, eker ya da balla iilir. Kaynatlarak suyu iildiinde sindirim problemlerini giderir. Soan klde piirip iine ard katran damlatlr, ivi batan yere konur. Ba arsnda tuzla soan dvlp ayak altlarna srlr. Parmakta dolama olduunda soan kzlenir, orta gbek alnr iine zeytinyal sabun doranr, bir bez iinde bir gece parmakta kalr. Karn arlarnda yak olarak kuru kekik, kl, tarhana piirilip bir beze srlr, zerine soan entilir, souyuncaya dek aryan blgede braklr. Doumda son dmeyince eski ebeler sarmsa dvp ince bir beze sarar, sonun ucuna balarlar, son hemen der. neklere de uygulanr.Ocakta stlp kulaa konulduunda ary keser. Kulak arsnda iki ba kesilmi ve iki yerinden toplu ine ile delinmi sarmsak dii kulaa konur.

1 3

92

MALVACEAE MORACEAE

Hibiscus rosa-sinensis Ate iei L. Ficus carica L. ssp. carica var. domestica Tsch. et Rav. Maclura pomifera (Rafin) Schneider
ncir/ Kabincir/ Kabaincir Kudret nar

iek Meyve

iekleri kurutulup kuburnu ile kartrlr, ksrk sktrc olarak ay yaplr iilir. ncir meyvesi barsaklar yumuatr, peklii nler. Blgede yetimiyor, Adana'dan getirilerek blge pazarlarnda satlyor ve ok amal olarak tedavide kullanlyor. Meyveleri mide arlar ve ak yaralarda ince ince kesilerek ve zeytinyanda 1-2 hafta bekletilerek dtan yaraya srlr ya da yenir. Yapraklar kaynatlr astm, nezle ve ksrkte iilir. Di arlarnda kaynatlan suyu ile gargara yaplr. Bbrek hastalklarnda da suyu iilir. Doumlarda doumu kolaylatrmak iin zeytinya srlr; pasl ivi battnda batan yere zeytinya srlr ve yanan bir cisim dayanncaya kadar yaklatrlr. Hayvanlar sanclandnda 5-6kg. arpa kaynatlp, scakken hayvann gbeine bir bezle balanr. Karn arlarnda kuru kekik, tarhana ve kil kartrlp piirilir, koyuca hamur beze dklr, souyuncaya dek karnda tutulur. ocuklarn karn ardnda zeytinyanda un kavrulur, az su ilavesiyle elde edilen hamur ocuklarn karnna uygulanr. Krk ve burkulmalarda yumurta beyazyla niasta ve buday unu karm krlan ya da burkulan yere srlr, balanr. Anne st artsn diye st ve tarhana orbas iirilir. Akrep sokmalarnda cezvede bulgur kaynatlp akrebin soktuu yere tatbik edilir. Ac badem ii kavrulur, dvlr ve yaralara ekilir, piiklere de iyi gelir. ok yakar, ama yaray geirir. Yaprak ve iekleri ya ya da kuru olarak 5 dak.kaynatlr (hlamur da eklenebilir), gs yumuatcdr. Yapraklar mide arsnda kaynatlp iilir. Meyva ekirdekleri nezlede kaynatlp iilir. Meyve atete piirilip baa konursa ba arsna iyidir. Mandalina ve portakal iei sinir yorgunluklarna iyidir, ay olarak. Bademcikte limon korda piirilip ince ince kesilir, boaza balanr. Baarsnda ve tansiyonda kesilerek baa konur. Meyve suyu ekeri drr.

1 1

MORACEAE

Meyve

MYRTACEAE

Eucalyptus camaldulensis Dehnh. Olea europaea L. var. Europaea Hordeum sp. Triticum aestivum L.

Okalipts/ Yaprak Gelendost / Galiptoz Zeytin Meyve

OLEACEAE

POACEAE

Arpa Buday

Tane Tane

1 5

POACEAE

ROSACEAE

Amygdalus communis L. Cydonia oblonga Miller

Payam / Badem Ayva

Meyve Yaprak, meyve, iek Meyve iek Meyve Meyve

1 3

ROSACEAE

RUTACEAE RUTACEAE RUTACEAE

Citrus aurantium L. Citrus delicosa Ten./ C. nobilis Lour. Citrus limon Citrus maxima (Burm.) Merr.

Turun / Turu Mandalin a / Kinin Limon Greyfurt / Pomilen

1 1 3 1 51

RUTACEAE Fam. Top. 15

93