UKUROVA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL ve EDEBYATI ANA BLM DALI

ADANA (MERKEZ) HALK KLTRNDE HALK NANLARI BAYRAMLAR ve TRENLER

Neriman Senem AKYOL

YKSEK LSANS TEZ

ADANA 2006

UKUROVA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL ve EDEBYATI ANA BLM DALI

ADANA (MERKEZ) HALK KLTRNDE HALK NANLARI BAYRAMLAR ve TRENLER

Neriman Senem AKYOL

DANIMAN: Prof. Dr. Erman ARTUN

YKSEK LSANS TEZ

ADANA 2006

ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne Bu alma jrimiz tarafndan Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dalnda Yksek Lisans Tezi olarak kabul edilmitir.

Bakan: Prof. Dr. Erman ARTUN (Danman)

ye: Yard. Do. Dr. Refiye OKULUK-ENESEN

ye: Yard. Do. Dr. Zekiye AIMLAR

ONAY Yukardaki imzalarn, ad geen retim elemanlarna ait olduklarn onaylarm. ././2006

Prof. Dr. Nihat KKSAVA Enstit Mdr Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 Sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

i NDEKLER ZET..........v ABSTRACT ....vii N SZ ............ix KISALTMALAR ..........x 0. GR..........1 0.1. alma ile lgili Genel Bilgiler..............1 0.1.1. Konu........1 0.1.2. Ama........2 0.1.3. Kapsam ve Snrlar......2 0.1.4. Yntem....2 0.1.5. Blmler......3 0.2. Aratrma Alan ile lgili Genel Bilgiler...3 0.2.1. Aratrma Alannn Tarihi.......4 0.2.2. Aratrma Alannn Corafi zellikleri...5 0.2.3. Aratrma Alannn Nfusu ve Ekonomik Yaps....6 0.2.4. Aratrma Alannn Sosyo-Kltrel Yaps.7 BRNC BLM 1. ADANA HALK KLTRNDE HALK NANLARI............9 1.1. Halk nanlarnn zellikleri ... ..9 1.2. Halk nanlar zerine Yaplan Tasnif almalar..16 1.3. Adana Halk Kltrndeki Halk nanlar......19 1.3.1. Uurlu ve Uursuz Saylan Durumlar ile lgili nanlar ....19 1.3.1.1. Adana Halk Kltrndeki Uurlu Saylan Durumlar ile lgili nanlar ...20 1.3.1.2. Adana Halk Kltrndeki Uursuz Saylan Durumlar ile lgili nanlar ...20 1.3.2. Tabiat Olaylar ile lgili nanlar.....23 1.3.2.1. Adana Halk Kltrndeki Tabiat Olaylar ile lgili nanlar 23 1.3.3. Yldzlar ile lgili nanlar...26 1.3.3.1. Adana Halk Kltrndeki Yldzlar ile lgili nanlar ...26 1.3.4. Gne ve Ay ile lgili nanlar ...27

ii 1.3.4.1. Adana Halk Kltrndeki Gne ve Ay ile lgili nanlar 28 1.3.5. Zaman (gn, akam) ile lgili nanlar....29 1.3.5.1. Adana Halk Kltrndeki Gnler ile lgili nanlar .......29 1.3.5.2. Adana Halk Kltrndeki Akam Vakti ile lgili nanlar ...30 1.3.6. Hayvanlar ile lgili nanlar.....32 1.3.6.1. Adana Halk Kltrndeki Hayvanlar ile lgili nanlar 33 1.3.7. Rya ile lgili nanlar.....38 1.3.7.1. Adana Halk Kltrndeki Rya ile lgili nanlar ....38 1.3.8. Bereket ile lgili nanlar.....47 1.3.8.1. Adana Halk Kltrndeki Bereket ile lgili nanlar 48 1.3.9. Nazar ile lgili nanlar....50 1.3.9.1. Adana Halk Kltrndeki Nazar Demesi ile lgili nanlar 52 1.3.9.2. Adana Halk Kltrndeki Nazardan Korunma ile lgili nanlar... 52 1.3.10. nsan Vcudu ve nsan Davranlar ile lgili nanlar......55 1.3.10.1. Adana Halk Kltrndeki nsan Vcudu ile lgili nanlar .....55 1.3.10.2. Adana Halk Kltrndeki nsan Davranlar ile lgili nanlar57 1.3.11. Cansz Maddeler, Eyalar ve Besinler ile lgili nanlar...61 1.3.11.1. Adana Halk Kltrndeki Cansz Maddeler, Eyalar ve Besinler ile lgili nanlar .......61 1.3.12. Bitkiler ile lgili nanlar...63 1.3.12.1. Adana Halk Kltrndeki Bitkiler ile lgili nanlar .....64 1.3.13. Kahve Fal ile lgili nanlar..65 1.3.13.1. Adana Halk Kltrndeki Kahve Fal ile lgili nanlar ...66 1.3.14. Kap Eii ile lgili nanlar..66 1.3.14.1. Adana Halk Kltrndeki Kap Eii ile lgili nanlar 67 1.3.15. Evren, Evrenin Sonu ve teki Dnya ile lgili nanlar....68 1.3.15.1. Adana Halk Kltrndeki Evren, Evrenin Sonu ve teki Dnya ile lgili nanlar ......68 1.3.16. Doum ile lgili nanlar...69

iii 1.3.16.1. Doum ncesi ile lgili nanlar .....71 1.3.16.1.1. Adana Halk Kltrndeki Doum ncesi ile lgili nanlar ..72 1.3.16.2. Doum Sras ile lgili nanlar .......77 1.3.16.2.1. Adana Halk Kltrndeki Doum Sras ile lgili nanlar .....78 1.3.16.3. Doum Sonras ile lgili nanlar ...78 1.3.16.3.1. Adana Halk Kltrndeki Doum Sonras ile lgili nanlar ..79 1.3.17. Evlenme ile lgili nanlar.....88 1.3.17.1. Adana Halk Kltrndeki Evlenme ile lgili nanlar ...90 1.3.18. lm ile lgili nanlar........100 1.3.18.1. Adana Halk Kltrndeki lm ile lgili nanlar ..101 1.3.19. Misafir ile lgili nanlar.....107 1.3.19.1. Adana Halk Kltrndeki Misafir ile lgili nanlar ...107 1.3.20. Cin, Melek, eytan ile lgili nanlar......108 1.3.20.1. Adana Halk Kltrndeki Cin, Melek, eytan ile lgili nanlar..109 1.4. Adana Halk Kltrndeki Halk nanlarnn Deerlendirilmesi..110 KNC BLM 2. ADANA HALK KLTRNDE KANDLLER, KUTSAL AYLAR, DN ve MLL BAYRAMLAR, TRENLER ............119 2.1. Adana Halk Kltrnde Kandiller..... ....119 2.2. Adana Halk Kltrnde Kutsal Aylar.....................120 2.3. Adana Halk Kltrnde Dini Bayramlar.....................................................122 2.3.1. Adana Halk Kltrnde Arife Gn........123 2.3.2. Adana Halk Kltrnde Ramazan Bayram.....124 2.3.3. Adana Halk Kltrnde Kurban Bayram126 2.4. Adana Halk Kltrnde Milli Bayramlar....130 2.5. Adana Halk Kltrnde Bahar Bayramlar Bereket Trenleri.....131 2.5.1. Hdrellez...133 2.5.2. Mart Dokuzu.....137 2.5.3. Nevruz..137

iv 2.5.4. Yamur Duas139 2.6. Adana Halk Kltrndeki Kandillerin, Kutsal Aylarn, Dini ve Milli Bayramlarn, Trenlerin Deerlendirilmesi142 SONU...147 KAYNAK KLER......150 KAYNAKA......157 FOTORAFLAR......162 Z GEM......178

v ZET ADANA (MERKEZ) HALK KLTRNDE HALK NANLARI BAYRAMLAR ve TRENLER N. Senem AKYOL Yksek Lisans Tezi, Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal Danman: Prof. Dr. Erman ARTUN Haziran 2006, X+178 sayfa Bu almada Adanann merkezinde yer alan Seyhan ve Yreir ilelerindeki halk inanlar, bayramlar ve trenler zerinde durulmutur. almann birinci blmnde halk inanlar ile ilgili yazl kaynaklardan elde edilen bilgilerin verilmesinin ardndan szl kaynaklardan elde edilen halk inanlar, zelliklerine gre snflandrlarak aktarlmtr. Szl kaynaklardan elde edilen halk inanlarnn eski Trk inanlar, dinleri, kltrleri ile olan ilikileri tespit edilmeye allmtr. almann ikinci blmnde ise bayramlar, trenler ile ilgili tespit edilen bilgilere yer verilmitir. Bu blmde de birinci blmde olduu gibi nce bayramlar, trenler ile ilgili yazl kaynaklardan elde edilen bilgilere yer verilmitir. Bayramlar dini bayramlar ve milli bayramlar olarak iki grupta ele alnmtr. Dini bayramlar ile ilgili bala gemeden nce dini bayramlara giden yolda bir basamak olan kandiller, kutsal aylar hakknda bilgi verilmi, daha sonra dini bayramlar ile ba kurularak dini bayramlar balna geilmitir.Dini bayramlarn ardndan milli bayramlar hakknda elde edilen verilere yer verilmitir. Bu blmde ayrca Adana halk kltrnde tespit edilen bahar bayramlarna ve bereket trenine de yer verildikten sonra bayramlar ve trenler ile ilgili blm sonunda deerlendirme yaplmtr.

vi Bu aratrmann sonucunda Adana (merkez) halk kltrndeki halk inanlarnda hem Orta Asyann hem de Anadolunun inan ve kltr yapsnn izlerinin yer ald grlmtr. Btn bu izlere zaman iinde slami bir renk kazandrlmaya alld tespit edilmitir. Ayrca bu almayla bayramlar ve trenler srasndaki uygulamalar da tespit edilmi ve bu uygulamalarn yazya geirilmesi salanarak, zayflayan uygulamalarn kaybolmas engellenmitir. Anahtar Szckler: Adana, Halk nanlar, Kandiller, Kutsal Aylar, Bayramlar, Trenler, Hdrellez, Nevruz, Yamur Duas.

vii ABSTRACT FOLK BELIEFS, FESTIVALS AND CEREMONIES IN ADANAS FOLK CULTURE N. Senem AKYOL M. Thesis, The Turkish Language and Literature Department

Supervisor: Prof. Dr. Erman ARTUN Jun, 2006, X + 178 pages This study focused on peoples beliefs, festivals and ceremonies in Adanas central regions, Seyhan and Yreir. After knowledge about folk beliefs, which was gathered through written documents was given in the first part of the study ; folk beliefs gathered through verbal sources were classified. The relationship between this knowledge gathered through verbal sources and old Turkish beliefs, religions, cultures was investigated. In the second part of the study, the knowledge about festivals and ceremonies took place. In this part of the study, firstly written documents were used as a source of knowledge as well as in the first part of the study. Festivals were divided into two categories as religious and national festivals. Before the title of religious festivals, important religious days (kandil) and holy months as an important step of this kind of festivals were explained. Then the connection between them and religious festivals were examined under the title of festivals. Information about National festivals was also given after religious festivals. Besides, after giving information about spring festivals and ceremony of abundance , the evaluation of festivals and ceremonies took place at the end of this part.

viii The result of this study indicated that Adanas folk culture have traces of Middle Asia and Anatolians beliefs and cultural structure. All these traces also have effected by Islam and its beliefs. Also this study established practices about these festivals and ceremonies. As this text is a form of record of these practices, it might help to prevent them from disappearing. Key Words: Adana, Cultural Beliefs, Religious Day, Holy Months, Festivals, Ceremonies, Hdrellez, Nevruz, Pray of Rain

ix N SZ Trkler binlerce yllk tarihleri iinde birok dinin, inan sisteminin ve kltrn etkisinde kalmtr ve yeni corafyalar Anadoluya gelip, yeni dinleri slamiyete getiklerinde eski dinlerinin, inan sistemlerinin ve kltrlerinin etkisini devam ettirmilerdir. Bu etkiyi halk inanlarnda ok gl bir biimde grmekteyiz. rnein; yeni domu bebein beiine krk kncaya kadar soan, sarmsak, sprge vb. konmasnn temelinde kt glerin korkutulmas vardk ki bu eski Trk inanlarnn etkisiyle yaplan bir uygulamadr. Bunun gibi birok inancn temelinde eski Trk dinlerini, inan sistemlerini ve kltrlerini grebilmekteyiz. Halk kltr gelerinden biri olan bayramlar ve trenlerde de ayn etkileimin olduu grlmekle birlikte, bu halk kltr gelerinin derlenerek kayt altna alnmad takdirde gelecek kuaklara aktarlamamas ve yok olma tehlikesiyle kar karya kald grlmektedir. Bu almayla halk kltr geleri olan halk inanlar, bayramlar ve trenler ile ilgili yaayan geleri kayt altna alarak bu halk kltr gelerinin unutulup, yok olmasn engellemeyi ve gelecek nesillere bu kltr birikimini aktarmay amaladk. almamzda yazl ve szl kaynaklardan yararlandk. Kaynak kii saysn mmkn olduu kadar fazla tutarak Adana (merkez) halk kltr geleri olan halk inanlar, bayramlar ve trenler hakknda doru tespitler elde etmeye altk. Bu almayla Trk kltrne bir katkda bulanacamz umuyoruz. alma srasnda bilgilerine bavurduum kaynak kiilere, derleme ve yaz aamasnda hep yanmda olan ve destei ile bana her an g veren deerli eim aatay AKYOLa, bana her zaman destek olan sevgili hocalarm Yard. Do. Dr. Refiye OKULUK-ENESEN, Yard. Do. Dr. Zekiye AIMLAR ve tez konusunun tespitinden almann tamamlanmasna kadar geen uzun srete bana her zaman bilgi ve tecrbeleriyle yol gsterip, destek olan, bana halk edebiyatn, halkbilimini sevdiren deerli hocam sayn Prof. Dr. Erman ARTUNa sonsuz teekkr ederim. N. Senem AKYOL ADANA/2006

x KISALTMALAR Genel Ksaltmalar AKM: Atatrk Kltr Merkezi C: Cilt : ukurova niversitesi DTCF: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi : sadan nce K: Kaynak Kii KB-HAGEM: Kltr Bakanl-Halk Kltr Aratrma ve Gelitirme Merkezi km: Kilometre m: Metre M: Milattan nce MS: Milattan Sonra S: Say TDK: Trk Dil Kurumu TDV: Trk Diyanet Vakf TS: Trke Szlk TTK: Trk Tarih Kurumu vb.: Ve bakas, ve bakalar, ve benzeri, ve benzerleri, ve bunun gibi YK: Yksek retim Kurumu yy.: Yzyl

1 GR

0.1. alma ile lgili Genel Bilgiler 0.1.1. Konu Tezimizin konusunu Adana halk kltrndeki halk inanlar; kutsal aylar, kandil geceleri; dini ve milli bayramlar ile bahar ve bereket trenleri oluturmaktadr. nsanolu yzyllardan beri pek ok eye inanma ihtiyac duymutur; ama inanrken inandnn mantn aramamtr. nsanolu iin nemli olan inandnn kendisine verdii psikolojik rahatlamayd ki bundan dolay inandnn kendine verdii mutluluu hep n planda tutmutur. Bugn batl diye adlandrlan halk inanlar kltr ve eitim seviyesindeki fark gzetmeksizin bir ekilde insanlar etkilemektedir; nk kiinin kltr ve eitim seviyesi ne kadar artsa da iinde yetitii kltrel ve sosyal evre bu inanlar renmesinde etkili olmaktadr. Halk inanlarnn kkenine baktmzda eski Trk inan sistemlerinin ve dinlerinin izlerini grmekteyiz. rnein; evdeki nazarn kovulmas iin tts yaklmasnn aslnda eski Trk inanlarnda yer alan kt glerin korkutulmas pratiinden baka bir uygulama olmad aktr. Bu rnekten de anlalaca zere Trkler yzyllar boyunca birok dinin ve inan sisteminin etkisinde kaldklar iin yeni bir dine veya kltre geerken eski dinleri ve kltrleriyle balarn sistemlerinin ve kltrlerinin etkisini grmemiz ok doaldr. Bu etkileim sadece halk inanlarnda deil, bayram ve trenlerde de kendisini gstermektedir. zellikle gei trenleri ile bahar ve bereket trenlerinde bu etki daha youndur. rnein; yeni doan ocuun ba ucuna soan, sarmsak konmas ya da ocuun tek kaldnda ba ucuna sprge konmas eski Trk inan sistemindeki kt gleri korkutmak, uzaklatrmak iin yaplan ritel kkenli bir uygulamadr. Yine tam olarak koparmamlardr. Bunun iin bugnk halk inanlarnda eski Trk dinlerinin, inan

2 gnmzde adak niyetiyle kesilen kurbanlk hayvanlar da bize eski Trk inan

sistemindeki tengriyi memnun etmek, onun rzasn kazanmak, yardmn salamak amacyla yaplan adak sunma ritellerini hatrlatmaktadr. Anlalaca gibi bugn yaplan trenlerin kkeninde de halk inanlar gibi eski Trk dinlerinin ve inan sistemlerinin etkisi grlmektedir. 0.1.2. Ama almamzn amac; Adana halk kltrnde yer alan halk inanlarnn; kutsal aylar ve kandil geceleri ile bayramlar ve trenlerde yaplan uygulamalarn tespit edilerek gelenein unutulmasn engellemektir. Yine elde edilen verilerin halk iindeki uygulanrlklarnn orann tespit etmek; verilerdeki eski Trk dinlerinin ve inan sistemlerinin etkilerini belirleyebilmek de almamzn dier nemli amalar oldu. 0.1.3. Kapsam ve Snrlar Tezimizin inceleme alan, Adana merkezde (Seyhan, Yreir) yer alan mahalleler ile snrldr. 0.1.4. Yntem Tez almamzda halk kltr rnleriyle ilgili almalarda kullanlan alan aratrmas, rmek olay ve yazl kaynaklardan yararlanma yntemleri kullanld. Gzlem, grme, anket, klavuz ve kaynak kiilerden yararlanma yntemleriyle de inceleme alanndaki kaynak kiilere ulald. almamzda en ok kullanlan aratrma teknii grme oldu. Grme ncesinde kaynak kiilere sorulacak sorular hazrland, bu sorular mmkn olduunca sohbet havas oluturularak kaynak kiilere yneltildi. Pratik bir yntem olan anket de kullanlan yntemler arasnda yer ald. Kaynak kiilerin belirlenmesinde ve onlara ulamada Adanann kltrel deerlerini bilen klavuz kiilerden faydalanld. Salkl bilgilere ulaabilmek iin bu kaynak kiilerden

3 mmkn olduunca en yal ve tahsili en az olanlara ulamak ilk amacmz oldu. Derleme srasnda fotoraf makinesi teknik malzeme olarak hazr bulunduruldu. Yazl kaynaklardan yararlanma ynteminde konuyla ilgili sreli ve sresiz yaynlardan, YK Dokmantasyon Merkezinden, KB HAGEM Arivinden, Milli Ktphaneden ve Ktphanesinden yararlanld. 0.1.5. Blmler Tez almamz iki ana blmden ve bu blmlerde yer alan alt blmlerden oluuyor. Birinci blmde halk kltrndeki halk inanlar hakknda genel bir bilgi verdikten sonra Adana halk kltrndeki halk inanlarn (cansz varlklarla, tabiat olaylaryla, ryayla, bitkilerle, hayvanlarla vb. inanlar) ele alp bu inanlardaki eski Trk dinleri ve inanlaryla balantl olan ortak ynleri bulmaya altk. kinci blmde kutsal aylar, kandil geceleri, dini ve milli bayramlar, trenler hakknda genel bir bilgi verdikten sonra Adana halk kltrnde bu kltrel zellikleri ele alp deerlendirdik. almann bu blmnde tespit edebildiimiz bahar ve bereket trenlerine yer verdik. 0.2. Aratrma Alan ile lgili Genel Bilgiler Bu blmde yer alan bilgiler, Erman Artun ve Sabri Kozun birlikte hazrladklar Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugne Adana: Kpr Ba adl kitaptan; Adana Valiliinin l Kltr ve Turizm Mdrl tarafndan hazrlanm olunan Adana adl tantc kitaplardan ve gncel olan bilgileri de verebilmek amacyla www.seyhan.gov.tr. www.kenthaber.com.tr. (05.02.2006 (05.02.2006 tarihinde tarihinde gncellenmi olan ) olan) ve gncellenmi internet

adreslerinden yararlanarak oluturulmutur.

4 0.2.1. Aratrma Alannn Tarihi Aratrma alanmz olan Adanann merkez ileleri Seyhan ve Yreirin Adana tarihinden ayr dnlmesi mmkn deildir. Bu yzden bu balkta vereceimiz bilgiler genel olarak Adanann tarihi biiminde ifade edildi. Adana, M 1650 yllarnda, Boazky metinlerinde Uru Adania olarak, muhtelif ferman ve yazmalarda ise Erdeie, Edene, Ezene, Azana ve Batana ekillerinde adlandrlmtr. Tarihin en eski devirlerinden itibaren, Glek Boazndan inen yolun banda ve Seyhan Nehri kys gibi nemli bir mevkide kurulmu olan Adana, mevkiinin nemi dolaysyla pek ok topluluun istilasna uramtr (Artun, Koz, 2000:11). Adanann eski alara ait tarihi hakknda salkl bilgi bulmak gtr; ancak bununla birlikte ehrin kuruluu ile ilgili birok mitolojik olay anlatlmtr. Bunlardan en yaygn olan, Bizansl Etiennenin kaydna gre, gk tanrs Uranusun iki olu Adanus ve Sarusun Tarsus halk ile yaptklar savalar sonucu Adanann kurulduu ve Adanusun adna izafetle Adania denildiidir. Bu efsanenin tarihi bir deeri olmamakla birlikte, eski alarda M IX. asrda, Kilikya olarak adlandrlan ukurovada, Adana ile birlikte daha birok ehir bulunduu ve aralarnda byk bir rekabetin varl sz konusudur. Nitekim Adanaya ait ilk bilgiler arkeolojik almalar sonucu elde edilmitir (Artun, Koz, 2000: 11). Adana tarihinde ilk alara ait bilgiler azdr. Arkeolojik kazlarda elde edilen bilgilere gre yrede en az on deiik medeniyet ve yine en az sekiz devlet, beylik, krallk gibi eitli siyasi kurulularn hkm srd belgelenmitir. Bunun en nemli sebebi blgenin konumu ve tabii zenginliklere sahip olmasdr (www.seyhan.gov.tr, 2006: 1). Eski alarda Adana blgesinin egemenlikleri altnda bulunduran gruplar unlardr: Luvi Krall (M 1900), Arzava Krall (M 1500), Hitit Krall (M 1900-1200), Kue Krall (M 1190 - 713), Asur Krall (M 713 - 663), Kilikya Krall (M 663 - 612), Pers Satrapl (M 612 - 333), Helenistik Dnem (M 333 - 323), Selkidler (M 312 - 133), Korsanlar Dnemi (M 178 - 112), Romallar

5 Dnemi (M 112 - MS 395) M 1. yy.da Pompe tarafndan Roma mparatorluuna balanmtr. Roma mparatorluu MS 395te ikiye ayrlnca, ukurova Dou Romann (Bizans) payna dmtr. MS 638 ylnda Emeviler zamannda ukurova fethedilmi, Abbasiler dneminde buraya yerleilmitir (www.seyhan.gov.tr, 2006: 1-2). X. asrda Rumlarn, XI. asr sonlarnda Seluklularn ve bir sre hallarn eline gemi, XII. asrda ksa bir sre Konya Seluklular idaresine girmi ve bunlardan tekrar Bizans mparatorluu ile Kilikya Ermeni prenslikleri arasnda el deitirmitir. Son olarak ise Adana XIV. asr ortalarndan itibaren Memlklerin ve bunlara bal olarak 780-970 (1378-1562) yllar arasnda Bozok Trkmenlerinden Yreir boyu beylerinden Ramazan Bey ve ailesine intikal etmitir. Adana, ukurova blgesi ile birlikte Yavuz Sultan Selimin Msr seferinde Osmanl topraklarna katlmakla birlikte, uzun bir mddet daha Razamanoullar vastasyla idare edilmitir (Artun, Koz, 2000:12). Gney cephesinde kazanlan baarlar sonucu Franszlarla Ankarada (20 Ekim 1921) anlama imzalanmtr. Bu, Trklerin ilk siyasi baarsdr. Dmanlar 4 Ocak 1922de Adanay boaltmtr. 5 Ocak 1922 sabah il camii ile Byk Saat Kulesi arasna Trk bayra ekilmi ve bu tarih kurtulu gn olarak kutlanmtr (www.seyhan.gov.tr, 2006: 2,3 ). Adana, 1867 ylnda il haline getirilmitir. 1871 ylnda Adana Belediyesi kurulmutur. Snrlar bugnk Tepeba Mahallesini iine alan, dar bir alan kapsamaktadr. Adana Belediyesi 5 Haziran 1986 tarihinde karlan 3306 sayl yasa ile Bykehir Belediyesi statsne girmitir. Seyhan ve Yreir adlaryla iki ayr ile kurulmutur (www.seyhan.gov.tr, 2006: 3). 0.2.2. Aratrma Alannn Corafi zellikleri Aratrma alanmz olan Adanann merkez ileleri olan Seyhan ve Yreir ilelerinin corafi zellikleri hakknda ksaca bilgi vermek gerekirse; Seyhan ilesi Adana ilinin merkez ilesidir. Denizden 40 km ieride kurulan Adana ili, Seyhan Nehrinin iki yakasna yaylm olmakla birlikte bat yakada Seyhan,

6 dou yakada ise Yreir ilesi yer almaktadr. ki ile 6. yy.da yaplm 317 m uzunluunda 21 gzl tarihi Takpr ile birbirine balanmtr (www.seyhan.gov.tr, 2006: 3). Yreir ilesinin Adanaya uzakl 27 kmdir. lenin ykseklii 23 metredir (www.kenthaber.com, 2006: 1). Seyhan ilesinin dousunda Yreir; batsnda Tarsus; kuzeyinde Karaisal; gneyinde ise Karata ileleri yer almaktadr. lenin bulunduu alan Seyhan rmann tad alvyonlardan olumutur (www.seyhan.gov.tr, 2006: 3). Yreir ilesinin dousunda Ceyhan; batsnda Seyhan; kuzeyinde mamolu; gneyinde Karata ileleri yer almaktadr. (www.skenthaber.com, 2006: 1). Seyhan ve Yreir ileleri Akdeniz ikliminin etkisi altndadr. Yazlar scak ve kurak; klar lk ve yaldr. Yaz mevsimindeki nem oran olduka fazladr. Bu bunaltc scaklar yaylaya kma geleneini beraberinde getirmitir. Doal bitki rts 1500 m ykseklie kadar bodur makilerdir. Denize yakn blgelerde kumcul ve tuzcul bitkilere de rastlanr (www.seyhan.gov.tr, 2006: 3). 0.2.3. Aratrma Alannn Nfus ve Ekonomik Yaps Seyhan ilesi nfus younluuyla Adana ilinin en youn ilesi durumundadr. Kentin ilk kurulu blgesi olan bugnk Seyhan ilesi 1990 yl nfus saymna gre 672.121 toplam nfusa sahiptir. le nfusunda kadn erkek oran birbirine denk saylabilir (www.seyhan.gov.tr, 2006: 3). Yreir ilesinin nfusu ise 453.799 kiiden olumaktadr (www.kenthaber.com, 2006: 1). Adanann merkez ileleri olan Seyhan ve Yreirin ekonomik yapsna baktmzda; tahl trleri arasnda en ok buday, arpa, yulaf ve pirin yetitirilir. Sanayi bitkileri arasnda pamuk bata gelir. Ya bitkilerinden pamuk ekirdei (iit) ve yer fst; meyvecilikte turfandaclk ve turungiller gelir. Son yllarda soya retiminin 4/5ini Adana vermektedir (www.seyhan.gov.tr, 2006: 4).

7 Adana Sanayi Odasnn 1991 verilerine gre ilde tekstil, deri, konfeksiyon, sentetik elyaf, plastik, kauuk ve kimya sanayisine ilikin toplam 592 det fabrika ve kurulu yer almaktadr. Ayrca orman rnleri, toprak rnleri ve bitkisel ya ve yan rnlerini ileyen birok kurulu yer almaktadr ki bu kurulularn birou Seyhan ilesi snrlar ierisindedir (www.seyhan.gov.tr, 2006: 4). 0.2.4. Aratrma Alannn Sosyo-Kltrel Yaps Adana halk kltrnn olumasnda ve gelimesinde, Adanann corafi zellikleri, konumu ve nfus younluu etkili olmutur. Adana ve evre halk, yaamlarn da kylerinde, yaylalarda, ovada ve deniz kysnda olmak zere drt farkl blgede srdrmektedir. Bu farkl blgelerde srdrlen yaam tarzlar doal olarak halk kltrnde de bir zenginliin olumasnda etkili olmutur. Dalardan ovaya doru inildike geleneksel kltrde var olan davran kalplar, tpk giysilerde olduu gibi deiir, eitlenir. Da blgelerinde yaptrm gc kuvvetli olan bir davran kalbnn, ovaya doru inildike gevedii, esnedii ve gcn kaybettii grlr (Artun, Koz, 2000: 553). Orta Asyadan gelip Adanay yurt tutan Trkmenler g yollarnda kltrleme yoluyla kltr alveriinde bulunarak bunlar Adanaya tamlardr. Yeni yurt Adanada tanlan kltrlerle ve yazlak, gzlek, klak ve konalgalar arasnda kltrleme sreci devam etmitir. Bylece tanan Orta Asya ve g yollar kltr, yeni yurt Adana kltr ve slami kltr yzyllar boyunca sren kltrleme srecinde yorularak Adana kltrn oluturmutur (Artun, 2000: 7). Adanada son yllarda grlen hzl nfus art ve g halk kltrnde de deiime neden olmutur (Artun, Koz, 2000: 553). Nfus art sadece halk kltrnde etkisini gstermemitir, zellikle konut sorunu ve gecekondulamay da beraberinde getirmitir. Bununla birlikte zellikle Seyhan ilesinin son ylarda kuzey kesimlerinde yrtlen Kuzey Adana uydu kent projesiyle planl kentleme gelimektedir (www.seyhan.gov.tr, 2006: 3). Altn Koza Kltr ve Sanat Festivalinin Adanann kltrnn olumasnda ve ekillenmesinde, Adanann tarihi ve kltrel mirasnn gelecek kuaklara

8 aktarlmasnda nemli bir yeri vardr. Altn Koza Adanann kltrleme srecinde kpr grevi yapmaktadr. Topraa bal Adana ekonomisinin yerini sanayi toplumuna gei sreci almtr ki bu da beraberinde kltrel deiim ve geliimi getirmitir. Altn Koza, lke sanatna youn bir katk ortam oluturmak, Adanay bir kltr sanat merkezi yapmak, festivali uluslararas boyuta tayarak kltr sanat deerlerini evrensel boyutta tantmak amalaryla bu gei dneminde nemli bir grev stlenmitir. Altn Kozann kapsamnda Uzun Metrajl Ulusal Film Yarmas, renci Filmleri Yarmas, Dnya Sinemasndan rnekler Blm, Film yks Yarmas, Tiyatro, Konserler, Sergiler, Oturumlar ve Syleiler yer almaktadr (Artun, Koz, 2000: 563). Yreir ilesi snrlar iinde yer alan ve Seyhan Baraj Gl kysnda 2200 hektar alana kurulmu olan ukurova niversitesi, Adanann bir niversite ehri olmasn salamtr. ukurova niversitesi; Tp Fakltesi, Di Hekimlii, Eitim Fakltesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, lahiyat Fakltesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi, Su rnleri Fakltesi ve Ziraat Fakltesi olmak zere 10 faklte, 3 Yksekokul, 7 Meslek Yksek okulu, 3 Enstit ve 1 Devlet Konservatuarndan olumaktadr (Adana Valilii, 2004: 17) ukurova niversitesi, Adanann kltrel yapsnda nemli bir yere sahiptir, nitekim ehrin niversite ehri olmasn salamtr ve buna bal olarak kltrel ve sanatsal etkinliklerin daha youn yaamasnda etkili olmutur.

9 BRNC BLM ADANA HALK KLTRNDE HALK NANLARI 1.1. Halk nanlarnn zellikleri nanmak; 1. Bir eyi doru olarak benimsemek. 2. Birini doru szl olarak bilmek, gvenmek. 3. Bir eyin varln, doruluunu kabul etmek. 4. Sevecek, gvenecek ve balanacak en yksek varlk olarak bilmek, iman etmek. 5. Kanarak aldanmak. anlamlarna gelmektedir (TS, 1998, C1: 704). nan ise; 1. Bir dnceye gnlden bal bulunma. 2. Tanrya, bir dine inanma, iman, itikat. 3. Birine duyulan gven, inanma duygusu. 4. nanlan ey, gr, reti. anlamlarna gelmektedir (TS, 1998, C1: 704). nan szcnn, halk inanlar asndan anlam; Kiice ya da toplumca, bir dncenin, bir olgunun, bir nesnenin, bir varln gerek olduunun kabul edilmesi dir. nan kelimesinin Franszca ve Almanca karlklar olan superstition ve aberglaube kelimeleri, Trkeye batl itikat, batl inan, yanl inan, hurafe deyimleriyle evrilebiliyor. Bu deyimler n yarg ieren deyimler olduundan bilim adamnn tarafsz davranmas gerekir. nan kavram, szlk anlam asndan din, politika ve ahlak gibi ok geni bir alann sahip olduu inanlar ele alr. Bu adan halk biliminin snrlarn aar. Halk bilimi, belli bir toplumun eski dinlerinden miras alp, yaad adaki yeni dininde, yaam artlarnn gerektirdiince yeni biimler, yeni ierikler, yeni anlatlarla oluturduu inanlaryla ilgilenir. Halk inanlar, din, ahlak kurallar gibi kesinlik ve katlk tamazlar ve yerden yere, topluluktan toplulua deiiklikler gsterir (Boratav, 1997: 7). Yaar Kalafata gre; halk inanc tamamen din olmayan ve dinin tamamen de dnda kalmayan bu ynyle de dinin halka gre alglan ve hayata geirili biimidir. Bu adan halk inanc konusu ayn zamanda, halklarn tarihi inanlarn da az ok yanstr. Srekli yenilenmekle birlikte kkleri ilk inan sistemlerine kadar uzanr. Bu zellikleri ile halk inanlar elimizdeki yaayan canl malzemelerdir. Arkeolojik malzemeler renlerde, etnografik malzemeler mzelerde bekleyebilir;oysaki halk

10 kltrnn bir paras olan halk inanlarmz kayda alnmadklar takdirde yok olma tehlikesiyle karlaabilir (Kalafat, 1999 b: 88). Halk inanlar toplumun kabul ettii ilahi dinin hkmleri ve retileri dnda kalan, fakat halk arasnda yaygn bir ekilde yaatlarak bir sonraki nesle aktarlan inanmalardr. Toplumlar hayatlarn derinlemesine etkileyen det, inan ve geleneklerini yeni bir dine veya kltre girdiklerinde brakmazlar ve yeni dinin, kltrn zelliklerine eski det, inan ve geleneklerini uydurmaya alr. Halk inanlar toplumsal hayatmzda teknik gelimelerden evlenmeye, douma, lme, sosyal hayatmza kadar her trl etkinlikte yer almaktadr (Kl, 2001: 415). Trk inanlar ile ilgili en eski bilgilere in kaynaklarnda, Beng ta yaztlarnda ve yazl kaynaklarda rastlamaktayz. Trk inan sistemlerini oluturan unsurlarn gnmzde deiik biimlerde yaadn biliyoruz. Bu konudaki ilk bilgiler milat ncesi Hun Trkleri ile ilgili olanlardr. Bu bilgilere gre, atalarmz olan Hun Trkleri, tengriye, yir sub iyelerine, yaz yir iyelerine, gk tengri (mavi gk) iyelerine ve ata avraklarna kurban keserlerdi. Hun Trklerinde kaan, yln beinci aynda halk bir araya toplayarak kurban merasimi yapard. Ayn ayin sonbaharda da tekrarlanrd ve ayinden sonran halk kaan ile orman etrafnda dolard. Hun andan sonra gelen Trk devletlerinde de tengriye, gk tengriye, yaz yire, yir suba, gne ve aya, ata ruhlarna kurban kesildiinden kaynaklarda sz edilmektedir (Kalafat, 1999 a: 13). Trkler, Beng ta yaztlarnda gelecek nesillere tler verirken, inanlarla ilgili bilgilere de yer vermilerdir. Bu yaztlarda, Kk Trk inan siteminde yaratc, klc, kut, k, lk, bilik verici yce varlk tengri her eyin stnde olarak grlmektedir. Kk tengri (gkyz, yahut mavi gk ve yaz yir, kara yer veya toprak yahut yer alt), yir-sub (yer ve sular yani yeryz) tengri tarafndan klnd, yaratld duk kabul edilir ve kutlanr. Bu dnce tarz gnmzde Yaradlan severiz, yaradandan tr. msrasnda bile yaamaktadr (Kalafat, 1999 a: 13). Orta Asyadan gelip, Anadolu ve Rumeliye yerleen Trkler, kendi kltrlerini de yeni corafyaya tad. Anadolu corafyas, birok uygarln, din ve inan sisteminin bulutuu kltrlerin ortak kayna olmutur. Trk kltr, slamiyet ve

11 Anadolu kltryle tannca yaama bak ve deer yarglar yeni bir ierik ve nitelik kazand. Anadolu inan nderlerinin yayd dncelerde bile pek ok eski din, inan sistemi ve inan, yeni inan rgt altnda devam etti (Artun, 2002: 5). Anadoluda anlatlan menkbelerde, efsanelerde, yatr, trbe ziyaretlerinde, mevsimlik trenlerde, hayatn gei dnemi inan ve pratiklerinde vb. birok eski inan btn canllyla yaamaktadr. Yaayan inanlarn kkeni konu edildiinde Anadolu kltrn besleyen, Trklerin slamiyet ncesi inan sistemleri, dinleri ve inanlar incelenmelidir (Artun, 2002:5). Trkler, tarihleri boyunca birbirinden farkl birok dinin ve inan sisteminin etkisi altnda kalmtr. Orta Asyadaki en eski Trk topluluklarnn inan sistemleri atalar klt, tabiat kltleri ve gk tanr klt olmak zere l bir inan anlayndan olumaktadr (Artun, 2002: 5). Klt, yce ve kutsal olarak bilinen varlklara kar gsterilen sayg ve onlara tapnmadr (Tezcan, 1996: 120). Eski Trk zmreleri arasnda en kkl ve en eski inanlardan birinin atalar klt olduu sylenebilir. Hemen hemen btn kuzey ve Orta Asya kavimlerinde bulunduu grlen ve ataerkil aile yapsnn bir sonucu olarak deerlendirilen atalar klt, tarihi iyi bilinen en eski Trk topluluklarndan Hunlar zamannda tespit edilmektedir. Hunlarda ylda bir kere dzenlenen merasim ile atalarn ruhlarna kurban kesilirdi. Orhun Kitabelerinde, zellikle Bilge Kaan kitabesinin sonunda atalar kltne iaret eden satrlarn bulunmas, bu kltn Gktrklerde de varln gstermektedir. Bu klt, genel olarak atann bizzat kendisine tapma mahiyeti tamaz, sadece onun ldkten sonra ailesine yardm edecei inancndan doan korku ve sayg kark bir uygulamalar btndr (Ocak, 1983: 26, 27). Gnmzde, Anadolu halk, evliyalarn yatt yerleri (tekke, zaviye, trbe, mezar, hazine, dergah vb.) ziyaret eder ve onlardan yardm diler. Bu istek, isizlere i, hastalara salk vb. biimlerde grlebilir (Kaya, 2001: 200). Bugn hala Anadoluda varln srdren evliya, dede, baba inanlarnn kkeni atalar kltne balanabilir (Artun, 2002: 6).

12 amanizm ncesi Trk inanlar iinde tabiat klt de nemli bir yer igal etmitir. Eski Trklere gre btn tabiat bugn ruh diye ifade edebileceimiz gizli glerle doluydu. Dalar, tepeler, aalar ve kayalar hisseden, iiten, iyilik veya ktlk yapabilen varlklardr; daha dorusu bunlar yapan onlardaki gizli glerdi. Bundan da anlalaca gibi eski Trkler bu varlklarn bizzat kendilerine deil, ite bu gizli glere takdis hissi beslemi ve korku, minnettarlk, sayg karm bir tavr taknmlardr. Gn kendisi de Trklerde tabiat kltnn bir paras olarak grlmekte ve gk tanr kltnden ayr tutulmaktadr. Buna bal olarak gne, ay ve btn yldzlar tabiat kltnn unsurlardr (Ocak, 1983: 27-29). Modern aratrmalar, gk tanr kltnn toprakla ilgisi bulunmad iin ancak gebe, avc ve oban toplumlarda mevcut olabileceini, dolaysyla bu kltn kaynann Asya bozkrlarnda aranmas gerektiini gstermektedir. Eski Trklerdeki bu gk tanr kltnn zelliine baktmzda, eldeki bilgiler az ok bilgi edinmemize yarayacak niteliktedir. Gk tanr klt, tabiat kltnn bir parasn tekil eden gn zamanla tabiat kltnden ayrlmasyla ortaya kmtr. Nitekim eski alarda, her eyin stnde ve her eye hakim grnen gn, Asya bozkrlarnda yaayanlara tanr saylmas normaldi. Zaman getike tanr kavram maddi gkten ayrlm, her eye hakim mutlak bir varlk ekline dnmtr. Bu gk tanr her eyden nce, Trk milleti perian olmasn diye tahta hkmdar karan, Musevilerin Yehovas gibi, milli bir Trk tanrs olarak grnyor. Bu, insanlara iyi yolu gsteren, onlar dllendiren veya cezalandran, benzeri olmayan yce ve tek bir varlktr (Ocak, 1983: 29-32). Gk tanr klt, hemen hemen tm Orta Asya toplumlarnda ok kkl bir inan olmas nedeni ile slamiyet sonras dnemde de etkisini srdrmtr. slamiyete geii belli bir oranda kolaylatrd sylenen bu kltn, baz slami metinlerde rneklerine rastlanmaktadr ki Dede Korkut Kitab buna en gzel rnektir. rnein; Ouz beylerinin dua ederken yzlerini ge kaldrmalarn anlatan blmlere bu hikayelerde rastlarz (Ocak, 1983: 32). inde bysel gcn ya da cinin bulunduuna inanlan ta, boynuz, pene, post, deri, bez paras, figr vb. gibi objelerden yararlanmak amacyla yaplan eitli pratiklere fetiizm, sz konusu objelere de feti denir. Fetiler hibir zaman kendilerine tapnlan bir put ya da ilah olarak grlmemi, sadece bir kiinin veya

13 topluluun yararna kullanlan uurluk olarak dnlmtr (rnek, 1988: 46). Nazar demesin diye talarn taklmas, evlere diken ve sarmsak aslmas, baa kurun dklmesi, siyah tavuk kan ile muska yazlmas, by yaplmas vb. olaylar fetiizmin biraz deiiklie uram pratikleri olarak yorumlanabilir (Uraz, 1994: 205). Bynn amac olumlu ya da olumsuz olabilir. rnein; ak by yamur yadrmak, ekinleri bytmek, av bereketli klmak, dman ldrmek gibi ktlkleri nlemek, eytan kovmak vb. iin yaplr. Kara by ise, bir kimsenin bana bir felaket ya da lm gelsin diye yaplr (Tezcan, 1996: 120). Gnmzde sklkla rastlanan, okunmu pirin, tuz, eker ya da benzeri yiyeceklerin yenilmesi, yutulmas, muskalarn giysilere ilitirilmesi, dualarn yazl olduu kolyelerin, yzklerin taklmas vb. inanmalarn birer temas bys uzants olduunu dnebiliriz (Artun, 2002: 11). Totemciliin, Orta Asya Trkleri arasnda da yerlemi olduunu gsteren birok kayt bulunmaktadr. Bunlarn banda, kimi yaratklarn ya da nesnelerin totem olarak kabul edilmi olmas gelmektedir. Totem, topluluun geldii, tredii kabul edilen kutsal varlktr. Topluluun atas saylr. Totemi oluturan insanlar, tek bir aile ve kan kardei saylr (Tezcan, 1996: 115). Totemler daha ok hayvanlardan olur. Bazen totem olan hayvan yerine, hayvann bir paras ( kuyruu, dili, penesi, ty vb. ) totem yerine geer. Hayvan totemler daha ok avclkla geinen ilkel toplumlarda grlr. Hayvanlardan sonra ikinci sray bitki totemleri almaktadr. eitli nesneler ile frtna, gkkua vb. doa olaylar sk rastlanmasa da totem olur (rnek, 1988: 39 ). in kaynaklarnda, Trklerden bir grubun kurdu ata olarak tandklar, Gktrklerin kurttan tredikleri hakknda efsaneler bulunmaktadr. X. yzylda Abbasoullar dneminde Trklerin yaad blgeleri gezmi olan Arap bilgini bni Faldan Bakurt Trklerinin ve XI. yzyln Arap tarihilerinden Gardizi de Krgzlarn totemleri olduunu anlatmtr (Turan, 1994: 98). Baz kaynaklar, Trklerde kurdun saygdeer bir simge sayldn fakat ona taplmadn, ayrca totemci ailede ana hukukunun hakim olduunu, oysaki Trk ailesinin ataerkil bir yapya sahip olduunu vurgulamtr (Tezcan, 1996: 115).

14 amanizm, trans durumuna geebilme yeteneindeki kimselerin doast varlklarla iliki kurarak onlarn glerine sahip olmalarndan, bu gleri toplum adna kullanmalarndan ve bu amala yaplan dinsel bysel pratik ve trenlerden ibarettir (rnek, 1988: 48). amanizm inancnn ierii ve sergiledii zelliklere gre; bir din olarak kabul grmezse de din kadar etkili olmu ve uzun yllar Trklerin yaamlarnda ve hayatlarnda byk rol oynamtr. zellikle Altayl Trkler uzun yllar etkisinde kalmtr. Animizm ve natrizmin kaynaklarndan oluan bir zemin zerinde tutunarak hzla yaylan amanizmde, bu inanc yayan ve uygulayan kiilere aman denilmektedir. amanlara gre; insanlarda kendileri iin heybetli ve korkutucu olan kt, iyilik eden iyi ruhlar bulunmaktadr. nsanlar lp dnyadan ayrldktan sonra, o len kiilerin ruhlar insanlar arasnda dolar. Onlara musallat olarak zaman zaman zarar verir. amanlar zararl olan ruhlar kovmak amacyla trenler dzenleyip dualar okur (Artun, 2005: 88). Animizm (canllk, ruhuluk) ise lenlerin ebediyen dnyadan ayrlmadklar, bunlarn ruhlarnn cenazenin evresinde, aalarda, bitkilerde ve giderek tm doada dolat inancn ve bylece tm doann canl olarak alglanmasdr. Psikolojik olaylarda olduu gibi hayatla ilgili olaylar da dnen bir ruhun ynettiine inanan sistemdir (Artun, 2005: 84). Animizme gre, l kutsaldr. Bu yzden, onun karsnda kutsal olmayan her trl ii almay durdurmak gerekir. Bugn Anadoluda cenaze haberi alndnda her trl i braklr, lm halinde kimi hareketler yapmak, alamak, szlamak, kadnlarn salarn kesmesi, bedenlerine toprak srmesi, bazen ok uzun sre konumayarak yas tutmas gereklidir (Hanerliolu, 1993: 37). Trkler bahsettiimiz bu inan sistemleri ve kltler dnda semavi dinlerin de etkisi altnda kalmtr. Bu dinlerden Yahudilii kabul eden tek Trk halk Hazarlardr. Orta Asya Trkleri, daha Gktrkler dneminde Hristiyanlk ile tanmlardr. Trkler, deiik etkenler ile evrelerinde karlatklar dinlerden birouna girdikleri halde bunlar arasnda en srekli olan ve ulusal kltr en ok etkileyeni slamiyet olmutur (Turan, 1994: 105).

15 Trk toplumu binlerce yllk tarihinde, eitli dinlere ve kltrlere girmi ve bu dinlerin, kltrlerin etkisi altnda kalarak slamiyete girdikten sonra da eski dinlerin, kltrlerin etkilerini srdrmlerdir. Gerek yazl kaynaklarda, gerekse szl bilgilerde halk inanlar konusunda Anadolunun deiik yerlerinde nemli benzerlikler bulunmaktadr ki bu, Anadolu topraklarnda yaayan insanlarn ayn tarih ve kltre sahip olduklarnn bir gstergesidir (Kl, 2001: 416). nsanolu yzyllardan beri ok eye inanma ihtiyac duymutur ve inand eyin mantkl olmasn nemsememitir. O grdne, duyduuna, yetime srecinde evresinden edindii halk kltrne bal kalarak, inancndan dn vermeksizin inanmtr. nsanolu iin inanmann mant deil, inanmann verdii mutluluk hep n planda yer almtr (Yardmc, 1993: 279). Bugn birok kiinin batl olarak adlandrd halk inanlarna kltrel

dzeyi ne olursa olsun birok insann yaygn olarak inand bir gerektir. rnein; Almanyada bugn yaygn olarak aalarn yapraklarnn ge dklmesi sonucunda kn ge geleceine inanlr. Bunun gibi halk, birka rneini grd olaylar inan haline getirerek onu yllarca srdrmektedir. Bu inanlar daha ok korktuklar, bir tabiat olay etrafnda olumaktadr ve o tabiat olayn olaanst bir ekilde dnmektedirler. rnein; yamurlu havada eiin stnde oturulunca yldrm decei inancn oluturarak gnmze kadar tamlardr. Bu olayn bilimsel bir aklamas olmasa bile, halk bu olaya birka kez ahit olmusa, eie yamurlu havada oturmamak inanca dayal bir davran oluvermitir. Halkmz pek ok eyde olduu gibi inanlarnda da dini, ahlaki duygulardan ve tecrbelerden faydalanmtr (Yardmc, 1993: 321). Bu arada unu belirtmeliyiz ki inanlar ou kez alkanlktr. renip altklarmz zevkle yaparz. Yapmadmz zaman huzurumuzun katn hissederiz. Dinde taklit bir aama saylr ve nemlidir. Birileri bir deti 30.000 yl srdrmler ise, onlarn bu alkanlna sayg duymak gerekir (Kalafat, 1996: 3). Trk kltr unsurlar arasnda hayatmz ve yaaymz zerinde dini inanlar ve bu inanlara bal uygulamalar etkili olmutur, etkili olmaya devam ediyor. Eski dinlerin ve inanlarn etkisi semavi dinlerin iinde her toplumda etkisini devam ettirmitir. Trkler tarih iinde farkl dinlerin, inanlarn etkisi altnda kalmtr. Bu

16 farkl devirlerde oluan farkl inanlar, atalarmzn hayatnda olumaya balamtr ve bu inanlar gnmzde semavi dinlere ramen varln korumaktadr. Trk dnyasnn btnne baktmzda semavi dinler iinde ounluun slam dinine bal bulunduunu, bununla birlikte Musevilik, Hristiyanlk gibi semavi dinlere ve Budizm, Lamaizm gibi semavi olmayan dinlere mensup olan Trklerin kk gruplar oluturduklar grlyor. Trk inanlarn gnmze ulaan biimleri ile yaatan Trk kavimlerine Orta Asya ve Sibirya blgesinde rastlamaktayz (Kalafat, 1999 a: 11,12). 1.2. Halk nanlar zerine Yaplan Tasnif almalar Halk inanlar zerine yaplacak bir tasnif almasnda, tasnifi belirleyecek olan derleme srasnda elde edilmi olan malzemelerdir ki bu malzemeyi de belirleyen daha ok derlemenin yapld sahann sosyo-kltrel yaps olacaktr. Nitekim corafi yap, ekonomik dzen de derleme malzemesinin oluumunda etkili olacaktr. Nitekim, halk inanlar ile halkn sosyo-kltrel yapsn, yaad yerdeki corafi yapy ya da ekonomik geimlerini salamaya yarayan kaynaklar bir arada dnmekte fayda vardr. rnein; ehirde yaayan biri iin dolu yamas ok daha nemli olmazken, kyde yaayan, tarlada rn olan bir kii iin bu nemli bir tabiat olay olacaktr ve dolunun durmas iin bir dolu tanesi alp bak ile ortadan blerken defa Annemin ilkisiyim, dalarn tilkisiyim! dediinde dolunun duracana inanmas bu inancn temelinde corafi yap ile gelir kaynaklarnn kydeki bir insan iin ne kadar nemli olduunun gstergesidir ve inanc belirleyen temel unsurlardan biri durumunda grlmektedir. Bunun iindir ki derleme srasnda elde edilen malzemenin belirleyici unsurlar, malzemenin tasnifini de belirlemektedir. Halk inanlar ile ilgili deiik tasnif almalar yaplmtr. Bu tasnif almalarndan birka rnek verecek olursak, ilk olarak Pertev Naili Boratavn halk inanlaryla ilgili yapm olduu olduka kapsaml bir tasnif almasyla balamak yerinde olacaktr. Pertev Naili Boratavn halk inanlar ile ilgili tasnif almasnda, halk inanlaryla ilgili u balklar yer almaktadr:

17 1) Evren zerine inanlar 2) Gne ve ay zerine inanlar 3) Yldzlar zerine inanlar 4) Evrenin sonu ve teki dnya inanlar 5) nsan ve insan vcudu ile ilgili inanlar 6) nsanlarn cinsi ve ya ile ilgili inanlar 7) Irk ve soy eitlenmeleri zerine inanlar 8) Din ve mezhep ayrmlanmalar ile ilgili inanlar 9) Ermi kiiler ile ilgili inanlar 10) Tabiat olaylar ile ilgili inanlar 11) Dalar, kayalar, su kaynaklar, gller ve rmaklar ile ilgili inanlar 12) Bitkiler ile ilgili inanlar 13) Hayvanlar ile ilgili inanlar 14) Dnmlerin eitleri ve onlarla ilgili inanlar 15) Cansz maddeler, eyalar ve besinler ile ilgili inanlar 16) Konut ve barnaklarn inan konusu olan ynleri 17) Maden kuyular ve defineler ile ilgili inanlar 18) Eski ulu yaplar ve lenler zerine inanlar 19) ler, davranlar ile ilgili inanlar (Boratav, 1997: 10-80). Pertev Naili Boratavn yapt bu geni tasnif almasnn yan sra halk bilim ile uraan aratrmaclarn yapt aratrmalar srasnda da aratrma alanndan elde edilen malzemeye bal tasnifler ortaya kmtr.Bu zellikteki tasniflere ilk olarak Mehmet Aydnn tasnifini rnek verebiliriz. Bu tasnif almas u ekildedir: 1) Evlenme ile ilgili inanlar 2) ocuk ile ilgili inanlar 3) Nazar ile ilgili inanlar 4) Vcudun uzuvlar ile ilgili inanlar 5) Hayvan iskeletleri ile ilgili inanlar 6) Ay ve gne tutulmas ile ilgili inanlar 7) Dier gk olaylar ile ilgili inanlar 8) Zaman ile ilgili inanlar (cuma akam, gece, akam vb.) 9) Rya ile ilgili inanlar

18 10) Uur ile ilgili inanlar 11) Ev ile ilgili inanlar 12) Ate-eik ve ocak ile ilgili inanlar 13) Av ile ilgili inanlar 14) eitli hastalklarn tedavi yeri ile ilgili inanlar 15) lm ile ilgili inanlar (Aydn, 1992: 31-37). Abdulkerim Abdulkadirolu ise alt ana maddeden oluan ve her ana maddenin olduka detayl ele alnm alt maddeleri bulunan, yine aratrma alan ile snrl bir tasnif almas yapmtr. Biz burada bu tasnif almasnn ana maddelerini vermekle yetineceiz. Bu tasnife gre halk inanlar u balklar altnda deerlendirilebilinir: 1) Canl varlklar ile ilgili inanlar 2) Cansz varlklar ile ilgili inanlar 3) Kozmik lem ile ilgili inanlar 4) Peygamberler, din bykleri, kutsal ve ortak eserler ile ilgili inanlar 5) Meslekler ile ilgili inanlar 6) Kavramlar (Abdulkadirolu, 1986: 1-11). Bu geni tasnif rmeklerinin dnda genel balklardan oluturulmu bir tasnif almas da Abdurrahman Kk tarafndan yaplmtr. Bu tasnif almas u ekildedir: 1) Adak ve adak yerleri ile ilgili inanlar 2) Uurluluk ve uursuzluk ile ilgili inanlar 3) Nazar ile ilgili inanlar 4) By, sihir, fal, muska vb. ile ilgili inanlar 5) Doum ve lm ile ilgili inanlar 6) ocuk ile ilgili inanlar 7) Dn ile ilgili inanlar (Kk, 1986: 129).

19 1.3. Adana Halk Kltrndeki Halk nanlar Adana halk kltrndeki halk inanlaryla ilgili derleme almasnda elde ettiimiz malzemeye bal olarak aadaki tasnif ortaya kt. Buna gre, Adana halk kltrndeki halk inanlar unlardr: 1.3.1. Uurlu ve Uursuz Saylan Durumlar ile lgili nanlar Uur, bir nesnenin, kiinin, iin, zamann, yerin zndeki iyilii, mutluluu, bereketi, kolayl ksacas olumlu nitelii ve gcdr. Halk inanlarnda ve ilemlerinde btn davranlar, zamanlar, ynler, evresindeki eyalar, kiiler, hayvanlar, uurlu ve uursuz diye kmelenmitir. Uurlu olanlar tercih etmek, uursuz olanlardan kanmak veya onlardan gelecek olumsuzluklar giderme yntemlerini gzetmek gerekir (Boratav, 1997: 94-95). Halk inanlarndaki bu uurlu ve uursuz inanlarn bir ksm haftann ya da yln belirli gnlerinde i yaplmamas ile ilgiliyken, bir ksm da hayvanlar ile ilgilidir. Onlarn uurlu veya uursuz olduklar inanc yer etmitir; ancak bu durum hayvanlar uurlu ya da uursuz olarak tasnif etmemizi gerektirmez (Kalafat, 1996: 49). Adana halk kltrndeki uurlu ve uursuz saylan durumlar ile ilgili tespit ettiimiz halk inanlarnn byk bir ksmnn hayvanlar ile ilgili olduu grlmektedir. Anadoluda uurlu ve uursuz saylan durumlar ile ilgili birok inan yer almaktadr. rnein; Ankara-Sincanda bak ile ekmek kesmenin gnah olduuna ve buna uymayann uursuzlukla karlaabileceine inanlr. ankrda yryen bir kiinin nnden tavan gemesinin uursuzluuna inanlr. Bursa ve birok yrede kara kedi uursuz olarak bilinir. Gaziantepte kpek ulumas uursuzluk saylr. Karsta yolculuk srasnda tilkiye rastlayann uursuzlukla; tavana rastlayann ise ktlkle karlaacana inanlr. Saraykenttete gz seirmesi uursuzluk olarak yorumlanr (Kalafat, 1996: 47-49).

20 1.3.1.1. Adana Halk Kltrndeki Uurlu Saylan Durumlar ile lgili nanlar Bir evde bardak krldnda eve uurun geleceine inanlr (K1, K3, K8, K9, K10, K1 , K14, K15, K16, K17, K18, K24, K26, K27, K28, K30, K32, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K42, K44, K45, K46, K49, K52, K56, K57, K58, K59). Bir eve uurbcei veya kanatl at sinei girmise, eve uurun geldiine ve ilerin rast gideceine inanlr (K1, K8, K9, K10, K16, K17, K18, K24, K30, K33, K38, K39, K40, K46, K49, K50, K52, K54, K55, K56,K57, K58, K59, K61, K62, K63). Bir eve bir ku yuva yaparsa, o eve uur geleceine inanlr (K7, K8, K13, K20, K24, K25, K27, K29, K30, K31, K33, K39, K40, K42, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K57, K58) Ala kargann tmesinin uur getireceine inanlr (K67, K68). 1.3.1.2. Adana Halk Kltrndeki Uursuz Saylan Durumlar ile lgili nanlar Krlm ya da atlam eyalarn evde braklmasnn uursuzluk getireceine inanlr (K1, K3, K9, K13, K14, K15, K16, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K47, K49, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K63 ). Terlik veya ayakkabnn ters dnmesinin uursuzluk olduuna inanlr ve daha ok lm haberi alnaca dnlr (K1, K2, K3, K5, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K24, K25, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K59, K61, K62, K63 ).

21 Sprgenin zerine baslmasnn uursuzluk getireceine inanlr (K23, K24, K29, K31, K35, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K45, K46, K47, K54, K55, K56, K59, K62, K63 ). Hava karardktan sonra evden baka bir eve ekmek, sac, yumurta verilmesinin uursuzluk getireceine inanlr (K24, K29, K38, K39, K46, K53). Atee su dkmenin uursuzluk getireceine inanlr (K24, K25, K26, K27, K28, K31, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K44, K46, K47, K52, K53, K54, K55, K58, K59, K62, K63 ). Herhangi bir yere batan dikenin gece karlmasnn uursuzluk getireceine inanlr (K24, K38, K43, K62 ). Bir kiinin ok glmesinin uursuzluk getireceine inanlr (K23, K24, K26, K29, K30, K33, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K48, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K63 ). Gz seirmesinin uursuzluk getireceine inanlr (K24, K29, K30, K31, K33, K35, K36, K38, K40, K41, K42, K43, K44, K46, K50, K56, K61, K62, K63 ). Gece trnak kesmenin uursuzluk getireceine inanlr (K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K33, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K48, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K58, K59, K61, K62, K63 ). Mezar talarnn zerindeki yazlarn okunmasnn uursuzlua ve unutkanla yol aacana inanlr (K24, K28, K30, K42, K44, K45, K54, K55).

22 Kpek uluduu zaman uursuzluk olacana inanlr (K1, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K26, K27, K29, K30, K31, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K47, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K63 ). Kara kedi grmek uursuzluktur (K1, K2, K3, K4, K5, K9, K13, K15, K16, K17, K18, K20, K24, K25, K26, K27,K28, K29, K30, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K50, K51, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K63 ). Arabann nnden gece kara kedi gemesinin uursuzluk olacana inanlr (K1, K13, K17, K29, K32, K35, K36, K37, K38, K42, K44, K46, K48, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K63 ). Horozun gndz tmesinin uursuzluk olduuna inanlr (K8, K14, K15, K16, K23, K29, K34, K35, K38, K39, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K50, K51, K54, K55, K57, K58, K63 ). Bir tavuun tmesinin uursuzluk olduuna inanlr, ten tavuk kesilir (K10, K11, K12, K14, K15, K16, K17, K23, K34, K35, K38, K42, K46, K47, K52, K53, K56, K59 ). Gvercinin evde beslenmesinin o eve uursuzluk getireceine inanlr (K13, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K25, K27, K28, K30, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K58, K63 ). Bir evde bulunan rmcek veya rmcek ann uursuzluk getireceine ve hemen yok edilmesi gerektiine inanlr (K1, K9, K13, K14, K15, K17, K18, K23, K30, K34, K35, K36, K38, K39, K41, K43, K46, K47, K50, K51, K52, K53, K56, K59 ).

23 Baykuun tmesinin uursuzluk getireceine inanlr. Baykuun

tmesiyle bir kiinin hastaland veya lecei ile ilgili haber alnacana inanlr (K1, K2, K3, K5, K8, K9, K10, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K29, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K63 ). Atn srekli kinemesinin uursuzluk olduuna inanlr (K23, K27, K28, K30, K33, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K63 ). Bir evde bulunan tavann eve uursuzluk getireceine inanlr (K25, K26, K27, K28,K33, K35, K40, K50, K51, K54, K55, K56, K59 ). 1.3.2. Tabiat Olaylar ile lgili nanlar Anadoluda tabiat olaylarnn etrafnda da halk inanlarnn olutuunu

grmekteyiz. rnein; nisan yamurunun salar glendirdiine, grletirdiine inanlr. Yine gkkuann altndan geenin kz ise olan; olan ise kz olacana inanlr (Boratav, 1997: 45,46). 1.3.2.1. Adana Halk Kltrndeki Tabiat Olaylar ile lgili nanlar Gk grlediinde kelimeyi ahdet getirilmesi gerektiine inanlr (K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K46, K47, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63 ). Gk grlediinde salavat getirilmesi gerektiine inanlr (K1, K8, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K29, K30, K32, K33, K34, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K43, K45, K46, K47, K52, K53, K56, K57, K59, K62, K63, K64 ).

24 Yamur yaarken dilek tutulur (K8, K14, K15, K30, K32, K34, K37, K42, K44, K45, K46, K47, K53, K62 ). Yamurun bereket getireceine inanlr (K8, K14, K15, K16, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K33, K34, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K64 ). Tencerenin dibindekini yiyen kiinin dnnde yamur yaacana inanlr (K28, K31, K34, K35, K38, K39, K40). Nisan yamurunda ykanmann dertlere iyi geleceine inanlr (K24, K25, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K47, K49, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63 ). Nisan yamurunun bereket getireceine inanlr (K24, K25, K26, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63 ). Kurbaa terse, yamurun yaacana inanlr (K30, K32, K33, K38, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K54, K55, K56, K59, K63). Atn kulaklarn diktiinde yamurun yaacana inanlr (K23, K34, K46, K47, K56). Yamur ok fazla yadnda durmas iin poyraz denilen bir rzgarn kmas gerekir, bu rzgarn kmas iin dul bir kadnn sprgesinin yaklmas gerektiine inanlr (K34, K43, K46, K50, K51, K59, K63). Yamur ok youn yamad, serpitii zaman ardndan kar yaacana inanlr (K29).

25 Tencerenin dibindekini yiyen kiinin dnnde kar yaacana inanlr (K24, K29, K30, K33, K41, K43, K46, K47, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K57, K58, K59, K62). Dolu yaarken dolunun durmas isteniyorsa, bir dolu tanesi alnr ve bakla ortadan blnr. Bakla blnrken defa Annemin ilkisiyim, dalarn tilkisiyim! denir. Byle yaplrsa, dolunun yamasnn duracana inanlr (K1, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K23, K24, K27, K28, K29, K32, K34, K36, K38, K41, K43, K46, K47, K50, K51, K53, K63 ). Dolu yamasnn hayr getirmeyeceine inanlr (K8, K14, K15, K24, K29, K30, K32, K36, K37, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K62 ). Gkkua grldnde dilek tutulur (K17, K18, K20, K23, K24, K27, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K42, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K51, K52,K53, K54, K55, K56, K57, K59, K62, K63 ). Gkkua ktnda bereket olacana inanlr (K23, K24, K25, K27, K30, K33, K34, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K50, K51, K52, K53, K63 ). Kara bulutlarn hayr getirmeyeceine inanlr (K8, K14, K15, K20, K23, K24, K28, K29, K30, K34, K37, K42, K44, K45, K46, K47, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59 ). Kara bulutlarn hayr getirmeyeceine inanlr (K8, K14, K15, K20, K23, K24, K28, K29, K30, K34, K37, K42, K44, K45, K46, K47, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59 ). Kular veya dier hayvanlar yreden zamansz biimde g ederse, yakn bir zamanda deprem olacana inanlr (K23, K29, K30, K31, K34, K38, K43, K44, K45, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K57, K63 ).

26 Bahar ve yaz mevsimlerinde hava sabahlar sisli olursa, o gnn ok scak geeceine inanlr (K24, K27, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K36, K37, K43, K46, K48, K49, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K64). 1.3.3. Yldzlar ile lgili nanlar Eski Trklerde, mevsimlerin nasl geecei, mevsimlerdeki deiim ve havann durumu yldzlarn hareketine gre tayin edilirdi. Yldzlarn hareketine bakarak havann scak veya souk olaca tahmin edilirdi. Yine bir ie balamadan nce ayn ve yldzn durumunu dikkate alnrd (Kalafat, 1999 a: 35). Yldzlar ile ilgili yaygn inan, yeryznde her insann bir yldz bulunduuna dair olandr. Astroloji (yldzlar aracl ile bakclk) bilgi ve yntemlerinin halk iinde yaylmas bu inancn olumasnda etkili olmutur, denilebilir. Gkte bir yldz kaydnda, o yldzn sahibi olan kiinin ld ya da leceini haber vermesi biimindeki aklanma bu inanca balanabilir (Boratav, 1997: 19). Kuyruklu yldz ise halk inancnda, genel olarak byk afetleri ya da nemli olaylar haber verir: sava, byk bir adamn lm gibi olumsuz yahut ya da byk bir adamn doumu gibi olumlu olaylar (Boratav, 1997: 20). 1.3.3.1. Adana Halk Kltrndeki Yldzlar ile lgili nanlar Yldz kaydnda birinin ldne inanlr (K23, K25, K27, K29, K34, K35, K38, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K54, K55, K56, K57,K58, K63 ). Yldz kaydnda dua okunmas gerektiine inanlr (K24). Yldz kayarken bir dilek tutulursa, tutulan dilein kabul olacana inanlr (K23, K24, K26, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K37, K38, K39, K40, K41, K46, K48, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K61, K62, K63).

27 Akam hava ak ve gece gkyznde yldzlar grnyorsa, ertesi gn havann ak olacana inanlr (K23, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K57, K58, K61, K63 ). Kuyruklu yldz doarsa, felaket olacana inanlr (K34, K50, K51, K53, K59, K63). 1.3.4. Gne ve Ay ile lgili nanlar Halk inanlarnda gne ve ay ou kez birlikte ele alnr (Boratav, 1997: 14). Trk inan sisteminde gne ve ay koruyucu iye mevkiinde deerlendirilmitir. Tun andan itibaren atalarmzn gnei kn olarak adlandrdklar bilinmektedir. Bugn gn diye kullandmz kelimenin eski eklidir. Knn kutsanmasna dair, in kaynaklar, Hun anda, Trk kaanlarnn gnee hrmetlerini gstermek iin otalarn douya, gnein doduu yne atklarn kaydetmektedir. Ay ise, knn ekildii anda, yeryzne tanrnn insanoluna gnderdii indirir biiminde dnlmtr ve bu yzden adrn ortasnda, tepe noktasnda delik braklr ve karanlklarn iinden iyilii tayan n, tndk ad verilen bu yerden ieri girmesi salanrm (Kalafat, 1999 a: 32-34). Gne ve ay tutulmas srasnda ge ok atarak, davul alarak, silahlar birbirine vurarak, bararak grlt karan eski Trkler, bylece ayn ve gnein yzn rten karanl, kara iyeleri kovmaya alrlard (Kalafat, 1999 a:33 - 35). Ayn ve gnein tutulma hallerinde Anadoluda, bu felaketin giderilmesi iin arelere bavurulur. Sinopta ve stanbulda tfekle atlan kurunlarn birbirlerini iteleyerek dman varlklara kadar ulaacaklarna, onlar vurarak esir olan ay kurtaracaklarna inanlr (Boratav, 1997: 18). Bitlis ve Hakkari evresinde, ay tutulmas srasnda havaya silahla ate edilip, teneke alarak grlt karlr. Darendede ise teneke alnr (Kalafat, 1999 a:35). Gne ve ay ile ilgili inanlar sadece onlarn tutulmas ile ilgili deildir. rnein; Karsta, Tuncelide, Adyamanda gnee ve aya kar kirli su, p, kl

28 dklmez, ienmez, tkrlmez (Kalafat, 1999 a: 35). Burada gnein ve ayn koruyucu iyeler olmas inancna bal olarak onlara sayg duyulduunu grmekteyiz. Karsta, ayn hilal halini gren kii hemen topraa ve altna bakarsa, sonraki gnlerin gzel ve bereketli geeceine inanlr. Arda ise, ay nda bekletilmi ve uruna inanlm dere ve gllerden alnm sular tarla sulayan suya katlrsa, mahsuln bol olacana inanlr (Kalafat, 1999 a: 35). Gne ve ay ile ilgili pratiklerin, inanlarn onlarn sahip olduu koruyucu iye temeline dayand grlmekte ve bu koruyucu iyeden dolay gne ve aya hrmet gsterilmektedir ve tutulmalar srasnda kara iyeler tarafndan tutulduklarna inanlp, kartlan grlt ile kurtulmaya allmaktadr. 1.3.4.1. Adana Halk Kltrndeki Gne ve Ay ile lgili nanlar

Sabah gnei doarken gnein doduu yerde kzllk olursa, o gnn yamurlu ve souk geeceine; kble tarafnda imek akarsa ve gnein batt yerde kzllk olursa, ertesi gn havann ak olacana inanlr (K24, K29, K33, K34, K53). Gne battktan sonra inei olan bir evden st istenmez. St istenirse, inein stten kesileceine inanlr (K24, K29, K38, K41, K46, K53, K57, K58, K59, K62, K63). Ay ve gne tutulmas olduu zaman bu olayn arkasndan bir felaket olacana inanlr (K21, K30, K41, K59, K67, K68, K71, K72). Ay hilal eklindeyken aalar budanmaz; nk o zaman aalarn ryeceine inanlr (K24, K29, K30, K46, K47, K62, K64 ). Ay tutulduu zaman tenekeye vurularak veya havaya silah sklarak ses karlmas gerektiine inanlr (K29, K32, K37, K38, K39, K43, K46, K47, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K59, K63).

29 Bebek, annesinin karnnda oynadnda anne aya bakarsa, bebein ay kadar gzel olacana inanlr (K30, K59, K67, K68). 1.3.5. Zaman (gn, akam) ile lgili nanlar Zaman ile ilgili inanlar gnler ile akam,ikindi vakti gibi zaman ifade eden kavramlar etrafnda olumutur. Bu inanlarda baz gnlere iyi zellikler yklenmiken baz gnlere ve akam gibi gnn belirli vaktine iyi olmayan zellikler yklenmitir. 1.3.5.1. Adana Halk Kltrndeki Gnler ile lgili nanlar Sal gn yaplacak iin srneceine, bitmeyeceine inanlr. Bundan dolay bu gnde naka balanmaz, biki yaplmaz veya herhangi baka bir ie balanmaz. Bugn balanlan ilerin srneceine yani iin bitmeyeceine inanlr (K1, K3, K5, K8, K9, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K24, K27, K29, K30, K34, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K43, K46, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Sal gn yorgan yzlenmez (K7, K8, K24, K29, K40, K46, K54, K55, K57). aramba gn amar ykanmamas gerektiine inanlr (K16, K18, K34, K39, K40, K46, K54, K55, K56, K57, K58, K59 ). Perembe gnnn hayrl gn olduuna inanlr. Bunun iin biki yaplacaksa ya da gelin iin dn alverii yaplacaksa, bu ilerin perembe gnne denk getirildiinde ilerin hayrl olacana inanlr (K1, K8, K9, K14, K15, K16, K18, K24, K27, K29, K30, K34, K36, K39, K40, K41, K43, K46, K51, K53, K56, K57, K58, K62). Perembe geceleri sakz inemenin l eti inemek olduuna ; nk bu gecelerde ruhlarn evleri dolatna inanlr (K2, K3, K4, K8, K14, K15, K17, K18, K24, K29, K31, K34, K39, K41, K51, K52, K53, K62 ).

30 Cuma gn sa, sakal tra olunmayacana inanlr (K17, K18, K24, K29, K41, K46, K51, K56, K61). Cuma gnleri yallar len vaktine kadar konumazlar (K8, K24, K46). Cuma gn ev sprldnde evin pislii dar atlmamaldr. Evin pislii dar atlrsa, meleklerinin kollarnn evin iine girmeyeceine inanlr (K10). Cuma gnleri, cuma namaz iin sela verilmeden temizliin bitirilmesi gerektiine inanlr (K1, K8, K10, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K24, K27, K28, K29, K30, K35, K40, K43, K46, K47, K51, K52, K53, K56, K57, K58, K63, K64 ). Cuma gnleri ev sprlmez, amar ykanmaz. Cuma gnleri dua okunmas, hastalarn ziyaret edilmesi, yallarn yanna gidilmesi gerektiine inanlr (K3, K4, K8, K10, K11, K16, K17, K18, ). Cuma gnleri aa budamann iyi olmayacana inanlr (K26, K34, K35, K46, K56, K59, K62, K64). Arife gn diki dikilmez, aksi taktirde inenin llerin tenine batacana inanlr (K24, K25, K28, K29, K30, K33, K35, K40, K41, K46, K53, K54, K55, K59, K62, K63). Kurban bayramnn olduu gn hibir i yaplmaz. ne ele alnmaz, alnrsa vcudu yaralarn saracana inanlr (K21, K67, K68). 1.3.5.2. Adana Halk Kltrndeki Akam Vakti ile lgili nanlar Akam vakti bir evden baka bir eve kuru soan verilmez; verilirse kuru soann verildii evde huzursuzluk olacana inanlr (K1, K3, K5, K7, K9, K10, K13, K15, K16, K18, K20, K29, K30, K34, K35, K36, K41, K46, K53, K54, K55, K62 ).

31 Akam vakti bir evden baka bir eve st verilmez; st verilecekse de stn iine kmr ya da yanm kibrit atlarak verilmesi gerektiine inanlr (K24, K32, K35, K38, K39, K46, K50, K53, K54, K55, K59, K62, K64 ). Akam vakti bir evden baka bir eve byk kara kazanlar ve ekmek saclar verilmez; aksi takdirde kazann ya da sacn verildii evde huzursuzluk olacana inanlr (K13, K14, K15, K24, K29, K32, K33, K35, K38, K39, K46, K53, K58, K59 ). Akam vakti trnak kesilirse, lm olacana inanlr (K1, K3, K5, K7, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K18, K24, K29, K30, K31, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K50, K51, K54, K55, K56, K59, K61, K62, K63 ). Akam vakti slk almann yanl olduuna inanlr (K1, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K24, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K62, K63 ). Akam sa kesilmesinin gnah olduuna inanlr (K26, K29, K34,K46, K51, K58 K59, K63 ) kindi vakti ile akam vakti arasnda uyuyan kiinin deli olacana veya leceine inanlr (K30, K34, K35, K36, K37, K39, K46, K53, K54, K55, K56, K57, K62). Akam vakti sakz ineyenin l eti inediine inanlr (K1, K3, K4, K5, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K35, K36, K37, K38, K39, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K51, K52, K53, K55, K56, K57, K59, K61, K62, K63 ). Akam vakti evdeki p atlrsa, evin ksmetinin gideceine inanlr (K18, K33, K34, K35, K62 ).

32 1.3.6. Hayvanlar ile lgili nanlar Hayvanlar da bitkiler gibi kendilerinden yararlanma bakmndan deerlendirilir. Yaradllar ve dnmlerini aklayan efsanelere ve inanlara konu olur. Hayvanlar, bitkilerden farkl olarak halkn geleneklerinde yenmesinde bir saknca olmayanlar ile yenmesi hatta dokunulmas gnah, rastlanmas uursuzluk getirici saylanlar olmak zere kmelenir (Boratav, 1997: 56). slam dininin kesin olarak yemeyi yasak ettii hayvan, domuzdur. Bu yasak halkn davranlarna ve inanlarna da derinliine ilemitir. arap ve dier sarho edici ikiler, din kurallarnca yasak edildii halde onlara gsterilen hogr domuz etinden esirgenir. Genel olarak ev ve av hayvanlarndan memeli, ot yiyen ve gevi getirenler yenilir kmesine girer. Av kularndan yenilir ve yenilmezleri, her yerde olduu gibi denemelerden km kurallar dzenler. Kurbaa, kaplumbaa, kirpi, midye, istiridye vb. hayvanlar zerine dini bir yarg olmad halde halkn greneklerinde, zaman zaman din adamlarnn da bu konularda yrttkleri hkmlerin etkisiyle yenilmesi ho grlmeyen hayvanlar olarak grlmlerdir. Bununla birlikte bu hayvanlarn birounun kimi durumlarda, rnein hastalklar saaltma, tlsm, by gibi ilemlerde kullanld da grlr (Boratav, 1997: 56). Kurt ise kutluluuna inanlan bir hayvandr. Soylarn bir dii kurtla, bir delikanlnn birlemesine karan eski Trkler, bu hayvan, kendilerine kapal kaldklar dalarn arasndan kmalarnda klavuzluk ettii iin de kutlu sayarlard. Kurt ile ilgili Anadoluda birok inan bulunmaktadr. rnein; kurdun eitli azalar, derisi, dii vb. trl tehlikelerden korunmada kullanld gibi insana baz olaanst gleri de kazandrm. Kkken kurdun yreini ve bbreini yiyen adam, memesi ien davarlar saaltma yetenei elde eder; al basty nlemek iin lousann yata altna kurt derisi koyarlar; korkak insanlar yreklendirmek iin onlara kurt yrei yedirirler (Boratav, 1997: 57, 58). Hayvanlar ile ilgili inanlarn bir blm de Nuh Tufan zerine anlatlan efsanelere ya da Sleyman Peygamberin hayvanlarla maceralarna balanr. rnein; krlangcn kuyruunun atal olmasnn nedeni ile ilgili inan Trabzonda u anlatya dayandrlr: Nuhun gemisi delinmi. Delii, ylan tortop olarak tkam ve buna karlk olarak istedii yaratn etinden yeme izni dilemi. En lezzetli eti arama ii arya verilmi. Ar, btn yaratklar tattktan sonra, En lezzetli et, insan eti. diyecekken,

33 krlang insanlar korumak iin arnn dilini srm. Buna sinirlenen ylan da krlangcn kuyruunu yrtm (Boratav, 1997: 61). 1.3.6.1. Adana Halk Kltrndeki Hayvanlar ile lgili nanlar Ar: Bir eve bal ars girerse, o eve iyi haber geleceine inanlr (K25, K26, K27, K28, K30, K39, K42, K44, K45, K46, K47, K50, K51, K53, K57, K58, K62). Deve: Devenin kutsal olduuna inanlr (K17, K17, K18, K23, K29, K30, K31, K33, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K50, K51, K52, K53, K57, K58, K59, K62, K63). Domuz: Domuzun uursuz bir hayvan olduuna inanlr. Adnn sylenmesi bile ho karlanmaz, ad yerine hnzr denir (K23, K24, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Eek: Eekten denin (kafasnn [K39] ) kolunun krlacana inanlr (K32, K33, K34, K36, K38, K41, K43, K46, K47, K56, K63). Eekten denin iflah olmayacana inanlr (K10, K11, K12, K14, K15, K16, K20, K24, K30, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K63, K64).

34 Gvercin: Gvercin eti yenmez (K23, K24, K27, K28, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K38, K39, K40, K42, K44, K45, K50, K51, K52, K53, K55, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Horoz: Horoz akam vakti ttnde bir kzn evden katna inanlr (K17, K18, K38, K42, K44, K45, K47). Karga: Kara karga sabah erken terse, lm olacana inanlr (K21, K30, K59, K67, K68, K70). Karnca: Karnca yuvas bozmann iyi olmadna inanlr (K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K34, K35, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63). Kei: Keinin eytan olduuna inanlr (K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K29, K32, K33, K34, K35, K38, K39, K42, K43, K44, K45, K53, K54, K55). Kedi: Kedi ldrmenin gnah olduuna inanlr ve kedi ldrenin de gnahnn balanmas iin yedi cami yaptrmas gerektiine inanlr (K23, K24, K25,

35 K26, K27, K28, K30, K33, K34, K35, K39, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K53, K54, K55, K56, K62). Krlang: Krlang yuvasnn bozulmamas gerektiine inanlr (K10, K11, K14, K15, K16, K18, K20, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K33, K34, K36, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K63). Krlang etinin yenmeyeceine inanlr (K14, K15, K16, K17, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K30, K31, K32, K34, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K52, K53, K54, K56, K59, K63, K64). Kirpi: Kirpi etinin altna ieyen ocuklar iyiletirdiine inanlr (K30, K35, K38, K42, K43, K44, K45, K46, K53, K56, K63). Koyun: Koyunun, kuzunun kutsal olduuna inanlr (K1, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K27, K29, K32, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K53, K56). Kpek: Kpek bulunan evde namaz klnmayacana inanlr (K23, K29, K32, K33, K34, K36, K37, K38, K40, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K63).

36 Kpek beslenen eve melek gelmeyeceine inanlr (K29, K32, K33, K34, K36, K37, K39, K40, K41, K43, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Kurt: Kurt, nemli ve sayg duyulan bir hayvandr. Bir hayvan kaybolduunda kaybolan hayvan kurt yemesin diye kurt az balama uygulamas yaplr. Buna gre, bu ii bilen bir kii eline bir bak alr, dua okuyarak baa fler ve ban azn kapatr. Kaybolan hayvan bulununcaya kadar ban az almaz (K39, K40, K43, K46, K53). Ku: Bir evdeki ku yuvasnn bozulmamas gerektiine, ku yuvas bozulursa kuun intizar ettiine inanlr (K1, K8, K9, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K18, K23, K26, K27, K29, K30, K33, K34, K35, K37, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K50, K51, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K64). Leylek: Leylein hacdan geldiine, bu yzden etinin yenilmeyeceine inanlr (K17, K18, K29, K32, K33, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K50, K51, K53, K55, K56, K59, K62). rmcek: rmcein yuvasnn bozulmayacana ve rmcein ldrlmemesi gerektiine inanlr (K10, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K31, K33, K34, K35, K37, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K56, K57, K58, K61, K63).

37 Tavan: Tavan etinin yenmesinin gnah olduuna inanlr (K27, K29, K35, K36, K40, K42, K45, K54, K63). Tavuk: Bir evde tavuk besleniyorsa, tavuktan alnan yumurta bak ile kesilirse tavuun yumurtadan kesileceine inanlr (K34, K39, K46, K54, K55). Tilki: Tilkinin ezan sesini duyduunda aya yerde basl deilse, ezan bitene kadar ayan yere indirmediine ve ezan dinlediine inanlr (K17, K18, K42, K43, K45, K63). Uurbcei: zerine uurbcei konan insann dileinin gerekleeceine inanlr. Yine uurbcei gelen eve haber geleceine de inanlr (K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K42, K43, K45, K46, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K59, K60, K62, K63). Ylan: Kara ylann ei ldrlrse, o ylann eini ldren kiiden cn alacana inanlr (K23, K24, K25, K27, K28, K32, K35, K36, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K53, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64).

38 1.3.7. Rya ile lgili nanlar Halk, ryasnda grdklerinin etrafnda da inanlar oluturmutur. Ryada grlen kii, nesne, hayvan ya da olaydan hareketle gelecee dair yorumlar yaplr. Ryada yeil ve beyaz renkler grlnce sevinilir; ama siyah renk grldnde zlnr. Ryada ylan gren kiinin dmanndan ktlk greceine inanlr. Ryada iplik grlnce yola gidileceine inanlr. Ryada kz ocuk grmek kt haber olarak yorumlanrken, erkek ocuk grmek ise iyi haber duyulacana yorumlanr. Yine ryada alayann sevineceine inanlr (Artun, 2005: 259). Adana halk kltrnn, rya ile ilgili inanlar bakmndan olduka zengin olduu grlmektedir. nsanlar ryalarnda grdkleri renkleri, nesneleri, yiyecekleri, hayvanlar, insanlar vb. daha nceden duyduklar bilgilere gre yorumlamaktadr. Rya ile ilgili inanlarda dikkati eken en nemli taraf, rya herkese anlatlmyor ve rya dinlenmeye balamadan nce hayrl olmas dileniyor. Ryalar bu zellikleriyle, insanlar tarafndan dier lemden gnderilmi bir haber olarak grlmektedir. Bu zellii asndan ryalar, niyeti kt olabilecek insanlara anlatmaktan ekinilir. 1.3.7.1. Adana Halk Kltrndeki Rya ile lgili nanlar Ryann herkese anlatlmamas gerektiine inanlr; nk ryann anlatld kii ryay ktye yorabilir ya da kt niyetli olabilir. Bundan dolay ryay dinleyen kiinin ya da kiilerin Hayrdr inallah! demeleri gerektiine inanlr (K3, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K26, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Grlen ryann aynaya ya da suya anlatlmas gerektiine inanlr (K3, K10, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K26, K28, K29, K30, K33, K34, K35, K36, K37, K40, K41, K43, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K58, K62, K63). Ryada kan grlrse, grlen ryann bozulduuna ve ryann kimseye anlatlmamas gerektiine inanlr (K1, K3, K4, K5, K8, K10, K11, K12, K13,

39 K14, K15, K16, K17, K18, K20, K25, K26, K27, K28, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K43, K46, K49, K52, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K62, K63). yi bir rya grlmse, ryann aynaya ya da suya anlatlmas gerektiine inanlr (K27 ). Kt bir rya grlmse, ryann aynaya ya da suya anlatlmas gerektiine inanlr (K25 ). Kt bir rya grldnde bir tane kuru soann yola atlmas gerektiine inanlr (K13, K16, K29, K36, K37, K46, K50, K51, K52). Kt bir rya grldnde bir tane kuru soan, ekmek veya bulgurun yola atlmas gerektiine inanlr (K28 ). Ryada altn grmek dnya mal olarak yorulur ve bir skntnn geleceine inanlr (K3, K4, K13, K14, K15, K16, K18, K23, K25, K27, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K36, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K52, K53, K56). Ryada altn grmenin hayr getireceine inanlr (K8, K10, K11, K24, K25, K28, K32, K34, K35, K39, K41 K42, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K54, K55, K56). Ryada silah grlrse, ryay gren kiinin bana kt bir i geleceine inanlr (K8, K23, K32, K33, K36, K52). Ryada silah grmenin ksmet getireceine inanlr (K10, K11, K15, K23, K27, K33, K34, K40, K43, K46, K53, K56). Ryada silah grldnde g alnacana inanlr, yine silah sesi duyulursa gzel bir haber duyulacana inanlr (K3, K4, K14, K15, K20, K23, K25,

40 K26, K27, K32, K34, K35, K39, K40, K43, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K62). Ryada lm birinden bir ey alnrsa, hayr olacana; lm birine bir ey verilirse, er olacana inanlr (K16, K28, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K45, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56). Ryada kuma grlrse, uzaktan birinin geleceine inanlr (K5, K6, K10, K24, K25, K34, K46, K47). Ryada iplik grlrse, yola klacana inanlr (K3, K4, K5, K6, K10, K11, K14, K15, K16, K20, K24, K25, K28, K30, K32, K34, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K50, K51, K53, K56, K59, K62, K63, K64). Ryada bozuk para grlrse, dedikodu duyulacana, kat para grlrse de kiinin eline ksmet geeceine inanlr (K1, K3, K4, K5, K6, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K17, K20, K23, K25, K26, K27, K28, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K43, K44, K46, K49, K52, K53, K54, K55, K59, K61, K62, K63). Ryada araba grlrse, kiinin muradnn olacana inanlr (K3, K4, K5, K6, K8, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K24, K25, K26, K27, K28, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63). Ryada siyah etin hayr, yal etin grlmesinin er getireceine inanlr (K10, K11, K25, K26, K27, K34, K41, K46, K47). Ryada i et grlrse, bir sknt yaanlacana inanlr (K1, K3, K4, K8, K10, K13, K14, K15, K16, K18, K23, K24, K25, K27, K30, K33, K34, K35, K37, K40, K41, K42, K44, K45, K50, K51, K52, K53, K61, K63).

41 Ryada pirin grmenin bereket getireceine inanlr (K16, K20, K24, K25, K27, K28, K30, K33, K34, K35, K40, K43, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56). Ryada buday grlrse, rzk olacana inanlr (K1, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K18, K23, K25, K27, K28, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Ryada bir sepetin iindeki ekmek bitmi olarak grlrse, ryay gren kiinin bu dnyada yiyecek ekmeinin kalmadna inanlr (K1, K15, K23, K30, K35, K63). Ryada yumurta gren kii, kendi hakknda dedikodu yapldna inanr (K25, K26, K27, K30, K35, K39, K46, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K59, K61, K62). Ryada zm grlrse, yamur yaacana inanlr (K33, K35, K39, K46, K53, K59, K62). Ryada lm bir kii suyun iinde grlrse, o kiinin kendisinin ardndan dktmz gzyalaryla zor durumda olduuna ve alamamz gerektiine inanlr (K10, K16, K18, K23, K24, K27, K28, K29, K34, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K53, K54, K55, K62, K63, K64). Ryada berrak su grlrse, hayrl; bulank su grlrse, kt bir olayn olacana inanlr (K8, K10, K11, K15, K16, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Ryada su grlrse, berrakln, temizliin olacana inanlr (K3, K4, K5, K8, K13, K15, K16, K20, K23, K25, K27, K30, K31, K32, K33, K34, K35,

42 K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K64). Ryada bir kii su itiini grrse, o kiinin iinin ferahlayacana, mutlu olacana inanlr (K1, K8, K13, K14, K15, K25, K26, K27, K33, K34, K35, K38, K40, K41, K42, K43, K44, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62). Ryada bir kii doum yapmsa, o kiinin gnahtan kurtulduuna inanlr (K3, K4, K8, K15, K23, K28, K30, K32, K33, K34, K35, K40, K42, K43, K44, K45, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K62, K63). Ryada hamile bir insan grlrse, hamile olan kiinin bir gnah ilediine inanlr (K3, K4, K15, K33, K34, K35, K45, K53, K55, K62). Ryada kz bebek grlrse, olmu bir haber alnacana inanlr (K1, K24, K27, K28, K31, K32, K33, K34, K35, K40, K44, K45, K49, K50, K51, K52, K54, K55). Ryada erkek bebek grlrse, olmam ya da olacak bir haber alnacana inanlr (K1, K27, K29, K30, K33, K34, K35, K38, K39, K40, K46, K47, K50, K51, K52, K53, K54, K55). Ryada kz ocuu grlrse, kt haber; erkek ocuk grlrse, iyi haber duyulacana inanlr (K3, K4, K5, K6, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K25, K30, K34, K38, K39, K41, K45, K46, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K57, K59, K62, K63). Ryada gelinlik grlrse, gelinlii gren kii evli deilse evleneceine ocuu yoksa ocuunun olacana inanlr (K1, K10, K11, K23, K25, K27, K28, K30, K34, K35, K36, K39, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56).

43 Ryada gelinlik grlrse, hayrl bir i olacana inanlr (K1, K3, K5, K6, K10, K11, K23, K27, K33, K34, K36, K38, K39, K41, K43, K49, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61). Ryada gelinlik grlrse, evlilik ya da lm olacana inanlr (K2, K10, K11, K13, K14, K15, K23, K30, K31, K32, K33, K34, K43, K50, K51, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K63). Ryada gelinlik grlrse, lmn olacana inanlr (K16, K18, K23, K43, K46, K54, K55, K56, K57, K59, K63). Ryada ylan grldnde kimileri iyi bir olay olacana, kimileri de kt bir olay olacana inanr (K1, K10, K11, K23, K25, K27, K32, K34, K38, K49, K53, K56, K57, K58, K59, K63, K64). Ryada ylan grmenin kimileri tarafndan iyi, kimileri tarafndan kt olduuna inanlr (K1, K10, K11 ). Ryada kpek grlrse, kiinin birinden yardm alacana inanlr (K1, K10, K15, K34, K36, K37, K40, K45, K47). Ryada kpek, ylan grlrse, dman ile karlalacana inanlr (K5, K6, K8, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62). Ryada balk yakalayann eline ksmet geeceine inanlr (K10, K11, K14, K15, K16, K20, K25, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56).

44 Ryada ku grlrse, kiinin ferahlayacana inanlr (K1, K8, K10, K14, K15, K25, K27, K28, K30, K34, K40, K45, K46, K47, K49, K56, K57, K58, K61). Ryada fare grlrse, kiinin birinden kallelik greceine inanlr (K1, K13, K40, K41, K42, K44, K45, K49, K53). Ryada deve grlrse, ksmet geleceine inanlr (K1, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K18, K24, K25, K26, K27, K28, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K40, K42, K43, K44, K45, K49, K50, K51, K52, K56). Ryada deve grldnde uursuzluun olacana inanlr (K46, K54, K55). Ryada deveye binildii grlrse, lm olacana inanlr (K10, K39, K46, K54, K55, K62). Ryada tavuk grldnde bir dedikodu duyulacana inanlr (K15, K46, K54). Ryada at grlrse, kiinin muradnn olacana inanlr (K3, K4, K5, K6, K8, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K24, K25, K26, K27, K28, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61,K62, K63). Ryada siyah renk grlrse, kt bir haber alnacana inanlr (K5, K6, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K18, K24, K25, K26, K28, K30, K31, K33, K35, K36, K39, K43, K44, K45, K46, K47, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K64). Ryada siyah renk gren kiinin bir iinin abuk olacana inanlr (K1, K25, K27, K28, K30, K34, K35, K40, K41, K42).

45 Ryada krmz renk grlrse, kt bir olayn olacana inanlr (K24, K25, K28, K30, K33, K35, K39, K46, K47, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K57, K58, K59, K62, K64). Ryada yeil renk grlrse, kiinin muradnn olacana inanlr (K1, K3, K4, K5, K6, K10, K11, K14, K15, K16, K20, K23, K24, K26, K27, K29, K30, K33, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K49, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K64). Ryada bir kiinin dii dtnde can acrsa, yakn akrabasnn leceine can acmazsa, uzaktan birinin leceine inanlr (K3, K4, K8, K16, K18, K20, K24, K25, K27, K28, K30, K33, K34, K35, K38, K40, K42, K43, K46, K47, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K59, K61, K62, K63). Ryada bir kiinin dii dtnde kanama olursa, kiinin yakn akrabasnn leceine; kanama olmazsa, uzaktan birinin leceine inanlr (K2, K8, K10, K11, K12, K18, K20, K27, K30, K33, K34, K43, K46, K50, K51, K53, K54, K55). Ryada sa kesildiinin grlmesiyle ksmetin kesileceine inanlr (K10, K30, K33, K34, K36, K43, K45, K54, K56). Ryada sa kesilirse, lm haberi alnacana inanlr (K3, K4, K14, K15, K18, K25, K28, K29, K33, K35, K36, K37, K42, K44, K46, K52). Ryada ate gren kiinin kzgn, kt haber duyacana inanlr (K25). Ryada ate grmenin hayrl olmadna inanlr (K29, K33, K34, K35, K36, K37, K42, K44, K45, K46, K52, K53, K62). Ryada yamur grlrse, bereketin olacana inanlr (K1, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K20, K23, K25, K26, K27, K30, K31, K32, K34, K35,

46 K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K56, K57, K58, K61, K62, K63, K64). Ryada yazn kar yad grlrse, lm olacana inanlr (K59, K67, K68). Ryada plak erkek grlrse, bir kadnn; plak kadn grlrse, bir erkein leceine inanlr (K30, K58, K59, K65, K67, K68, K70, K71, K72). Ryada hayatta olan biri lm olarak grlrse, lm olarak grlen kiinin mrnn uzayacana inanlr (K3, K4, K5, K6, K8, K11, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K43, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Ryada lm anne ya da baba grlrse, ryay gren kiinin ferahlayacana ve bir skntdan kurtulacana inanlr (K1, K8, K11, K17, K23, K25, K29, K30, K34, K36, K38, K50, K51, K53, K58). Ryada lm biri grlrse, diriden haber alnacana inanlr. Byle bir rya grldnde bir fakirin, kszn sevindirilmesi gerektiine inanlr (K1, K3, K4, K5, K6, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K61, K62, K63). Ryada alayann sevineceine inanlr (K3, K4, K5, K6, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K23, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63). Ryada devlet byklerinden biri grlrse, ksmet geleceine inanlr (K3, K4, K8, K11, K13, K14, K15, K16, K20, K25, K26, K30, K33, K34, K35,

47 K37, K38, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59). Ryada deniz grlrse, kiinin byk bir iinin olacana, byk bir ferahln yaanlacana inanlr (K1, K5, K6, K8, K10, K11, K14, K15, K16, K20, K23, K24, K25, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K40, K42, K43, K44, K45, K48, K49, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Ryada demir gren kiinin kuvvet alacana inanlr (K25). Ryada evin iindeki bir yerin yand ya da gt grlrse, birinin leceine inanlr (K16, K20, K23, K27, K33, K39, K43, K49, K53, K54, K55). Ryada pamuk grlrse, aydnlk, hayrl bir i olacana inanlr (K10, K11, K15, K18, K23, K25, K26, K28, K30, K32, K33, K34, K35, K37, K43, K44, K45, K46, K47, K52, K53, K54, K55). 1.3.8. Bereket ile lgili nanlar Bereket, toplumlarn hayatlarnda nemli bir yer tutar. Bereket, sadece ba bahe, tarla mahsulleri, hayvanclk veya ticaret ile ilgili bir kavram deildir; srasnda oluk ocuk sahibi olmak zellikle de erkek evlat sahibi olmak, bereket olarak dnlmtr. Bereket ifadesiyle, yamur duas, yln belli zamanlarnda yaplan toplu bereket enlikleri, ambarlara ve kilerlere bereket iin yaplan uygulamalar, yln belli aylarnn bereket ay saylmas akla gelebilir (Kalafat, 1996: 42). Bereket versin. dilei, verilen bir eye karlk alann verene syledii szdr; Tanr kesene, malna bereket versin., yani paran, maln arttrsn. demek olur. Yemek yiyenlere rastland zaman sylenen Bereketli olsun. sznn asl anlam da Yiyeceiniz eksik olmasn. , Yiyecekten yoksun olmayn. dr. Anlald gibi

48 bereket kelimesi, iyi, faydal olan eylerin, mal, para ve yiyecein art anlamna da gelmektedir (Boratav, 1997: 94). Anadoluda bereket ile ilgili birok uygulamann ve inancn olduunu grmekteyiz. Tuncelide kap eiklerine nal aklr, geyik boynuzu aslrsa, bereketin artacana inanlr. Trabzon yresinde len aile reisi ile birlikte ocan bereketi mezara gitmesin diye cenaze defnedilmeden nce ev iplik ile balanr. Artvinde yln bereketli ve uurlu gemesi iin ylbanda eve bir ko sokulup, dolatrlr ve karlr. Giresunda 14 Mart gn mart bozulmas deti vardr. O gn eve dardan gelen bir kimsenin sevilen bir kimse olmas halinde yln uurlu ve bereketli geeceine inanlr. Denizlide deirmenden alnm budayla beslenmi tavuklarn ok abuk oalacana inanlr (Kalafat, 1996: 42-44). 1.3.8.1. Adana Halk Kltrndeki Bereket ile lgili nanlar Sirke bulunan evden bereketin eksik olmayacana inanlr ki bu inan bir hadis-i erife dayandrlyor (K1, K14, K15, K29, K42, K43, K44, K45, K50, K51, K53, K54, K55). Kandil gecelerinde evde piirilmi bir tatl ya da kola komulara datlrsa, eve bereket geleceine inanlr. Kola, un, maya ve yourdun yorulmas ile elde edilen hamurun kabardktan sonra kzartlmas ile elde edilen bir tatldr (K14, K15, K20, K23, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K43, K46, K48, K49, K52, K53, K54, K55). Bir kiinin avucu kandnda avucunu altna srerse, bereket geleceine inanlr (K15, K27, K29, K34, K38, K40, K50, K51, K52, K54). Bir ev alnd zaman evin kapsnda yumurta krlrsa, o evin bereketli olacana inanlr (K2). Delikli ineler, iplik taklmadan baka birine verilirse, ineyi veren kiinin olu varsa, olunun eyizsiz gelin alacana inanlr (K3, K24, K29, K30).

49 Alverilerde satc paray alnca Bereket versin. denir. Paray veren kii de Bereketini gr. der. Bylece satcnn ald para ile mterinin ald maln bereketli olacana inanlr (K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55). Bereket iin bereket duas okunur ya da evin yksek bir yerine bereket duas aslr. Bylece evde bereketin olacana inanlr (K23, K26, K27, K29, K30, K34, K35, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K59, K62, K63, K64). Erken kalklrsa, evin bereketli olacana inanlr (K23, K24, K25, K27, K29, K30, K31, K32, K34, K36, K37, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Eve tosbaa kabuu taklrsa, evin bereketli olacana inanlr (K24, K34, K38, K41, K43, K50, K51, K57). Hurma ve zeytin kutsal saylan yiyeceklerdir ve eve bereket getireceine inanlr (K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63). Ayak altna tuz dklmse, o tuz eriyene kadar evin ksmetinin olmayacana inanlr (K32, K34, K43, K46, K50, K51). Kurban bayramnn arife gecesi ocuklar evleri gezerek ekmek toplarsa ve topladklar ekmekleri arife gecesi ineklere yedirirlerse, ineklerin stlerinin bol olacana inanlr (K67, K68).

50 1.3.9. Nazar ile lgili nanlar Nazar, herhangi bir canlnn, herhangi bir canl veya cansza dostane olmayan arzu ve hevesle bakmas ve bu bak ve arzusu ile ona zarar vermesi olaydr. Genelde insanlar nazara urasa da mal ve mlk de nazara urayabilir (Kalafat, 1996: 21). Nazar, halk arasnda gz deme, gze gelme, nazara gelme, nazara urama olarak tanmlanr. Nazar, halk inanlarnda ok yaygndr. Nazardan korunmak iin eitli uygulamalar yaplr ki bu uygulamalarn banda nazarlk gelir (Artun, 2005: 251). Nazara uramaya en elverili kimseler ocuklar ile gzellikleri, hnerleri herkesin hayranln uyandrm kiilerdir; nk ocuklar zayf mahluklardr, abuk etkilenebilirler; gzeller, hnerliler, mutlular da insanlarn kskanlk duygularn kamlar. Bu kt duygular gz yolu ile hedefi etkiler ve sakatlar. Nazara sadece insanlar uramaz. Mal, mlk, hayvanlar (zellikle at, inek gibi bykba hayvanlar), evler de nazara urayabilir. Durup dururken hastalanan ya da sakatlanan at, st azalveren inek, bereketli beklendii halde kt elde edilen yllk mahsul vb. iin de Nazara geldi. , Nazara urad. denilir. Hatta aile iindeki dzen, iki dost arasndaki sevgi ba gibi baar ile yrtlen bir i de nazara urama sonucunda bozulabilir. Halk iinde baz kiilerin, sebebi bilinmeyen olaanst lde nazar gleri olduuna inanlr. Bak ile bir at yz, iki yz, yz metreden atlatabileceini ileri sren ve bunu ispatlayan kimseler zerine hikayeler anlatlr. Nazar, kskanlk gibi olumsuz duygulardan gelebilecei gibi zellikle de kiinin yaknlarnn fazla hayranlk ve sevgi duygularndan da gelebilir, bu trl nazardan en ok ocuklar etkilenir, onun iindir ki anann, babann ocuuna fazla dknl iyi saylmaz (Boratav, 1997: 104). Nazardan ilk akla gelen korunma aresi zarar grmesi ihtimali olan kiiyi kem gzlerden karmaktr. Bu uygulamann ar boyutlarn masallarda grmekteyiz. Padiahn ocuu (ou kez kz) o kadar gzeldir ki ocua nazar demesinden korkulur, bu yzden yllarca kimseye gsterilmeden, bir kkte tek bana yaamak zorunda braklr. ok salkl ve gzel ocuklar, hatta krk getikten sonra da mmkn olduunca nazarnn allr (Boratav, 1997: 105). dokunaca dnlen kimselere gsterilmemeye

51 ocuklarn en yaknlarnn sevgi ve hayranlk baklarnn, ar okamalarnn kt sonular verebilecei inanc ile tatl szler yerine maskara, irkin gibi ktleyici szlerle sevmek tavsiye edilir. Ayrca arada kesinlikle maallah demek ve kelimeye t, t sesleriyle tkrme taklidi de eklemek gerekir. Bu szler ve hareketler ile kt gzlerin etkisini rktp karmak amalanr. Elem tere fi, kem gzlere i. sz gibi anlamlar daha ak ve tehditli szler sylemek de zararlar nleyici areler olarak uygulanmaktadr (Boratav, 1997: 105). Nazarlk, koruma ve korunma amaldr. Bu objelerin yalnzca biimleri deil, yapldklar maddeler ve renkleri de nemlidir. Bu maddelerin znde gizli bir kuvvetin varl olduuna inanlr. Tabiattaki birtakm objelerden korkan insan, felaketleri ve mutluluklar bu objelerin iinde sanarak onlardan yararlanmak istemitir (Artun, 2005: 251). Nazarlklar, pasif by aralardr. Nazar deecek gzden gz ile korunmak amalandndan nazar boncuklarnn ou gz biimindedir. Gnmzde ss amacyla taklarak, estetik anlamda uurluk biimini almtr. Halk kltrnde de sihirsel geler tadna inanlan nazarlklar genellikle gz boncuklar biimindedir. Bu gz boncuklar ile kii kendi kendini telkin eder (Artun, 2005: 252). Nazarlklar sadece insanlarn stne taklmaz; amzda otomobil, kamyon, otobs gibi tatlara, evlere, iyerlerine vb. nazarlk takld grlmektedir. ocuklarn beiklerine veya omuzlarna taklmak zere, yaknlarnn hediye ettikleri altn veya gmten maallahlar, muska ile nazarlk aras koruyucu nesnelerin sse dnm biimleri saylabilir. Maallah yazs, bezekli biimlerde, evlerin kaplarna da ayn dnce ile aslr. Bahelere dikilen at ba, ev kaplarna aklan at nal da birer nazarlk grevi yklenmitir (Artun, 2005: 253). Boncuk takmann yan sra zerlik ve kurun dkme uygulamalar da nazara kar ve nazarn yapt tahribata kar korunmak itibariyle nem arz etmektedir. zerliin yaklmasnda kan ttsnn, kurunun dklmesinde kan sesin kara iyelere kar koruyucu olacana inanlmaktadr (Kalafat, 1996: 22).

52 nsanlar nazardan korunmak amacyla bu uygulamalarn yan sra muska ve ayetlerden yararlanma yoluna da gitmektedir. Bunda slamiyetin etkisini grebiliriz. Nitekim, insanlar nazardan korunmak amacyla inandklar dinden de yardm alarak hareket etmiler ve bu ekilde nazardan daha etkili bir yol ile korunabileceklerini dnmlerdir, diyebiliriz. 1.3.9.1. Adana Halk Kltrndeki Nazar Demesi ile nanlar Mezarda olanlarn %80inin nazardan ldne inanlr. Bu yzden biri iin iyi bir ey sylenecekse, kiiye nazar demesin diye maallah denmesi gerekildiine inanlr (K1, K8, K9, K10, K11, K13, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K29, K32, K33, K34, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K50, K51, K52, K53, K54). Mavi gzl insanlarn nazar dedirdiklerine inanlr (K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Bir kiinin ba birden armaya balarsa, o kiiye nazar dediine inanlr (K23, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K57, K58, K63). Birinin stne dua okuyan kii srekli esner ve gzleri yaarrsa, dua okunan kiide nazar olduuna inanlr (K23, K25, K26, K27, K28, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K43, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55). 1.3.9.2. Adana Halk Kltrndeki Nazardan Korunma ile lgili nanlar Nazardan korunmak iin nazar boncuu denilen genellikle mavi tal olan bir boncuk taklr; bu boncuun nazardan koruduuna inanlr (K1, K3, K4, K8,

53 K9, K10, K11, K13, K14, K15, K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Karaal idesi denilen bir bitkinin dalnn bir paras kiinin zerine taklr veya evin iindeki bir yere aslrsa, kiinin ya da evin nazardan korunacana inanlr (K10, K11, K12, K14, K15, K16, K18, K20, K23, K24, K27, K28, K30, K34, K35, K36, K38, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K53, K54, K55). Ev, iyeri vb. yerlere at nal taklrsa, o yerlere nazar demeyeceine inanlr (K14, K15, K17, K18, K20, K27, K28, K29, K30, K33, K34, K38, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63). Evlerin damna at, kpek vb. hayvanlarn kurutulmu kafataslar aslrsa, o eve nazar demeyeceine inanlr (K16, K17, K18, K34, K38, K40, K41, K43, K46, K47, K50, K56, K58, K59, K64). Bir devenin nazardan korunmas iin boynuna karaal ya da boncuk aslr (K16, K18, K23, K24, K33, K34, K38, K40, K43, K46, K47, K53, K55, K56, K57, K58, K59, K63). Bir hocaya yazdrlan nazar muskas ocuun stne taklrsa, ocua nazar demeyeceine inanlr (K23, K24, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K38, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K53, K54, K55). Bir bez parasna rek otu sarlr ve ocuun zerine taklrsa, o ocua nazar demeyeceine inanlr (K24, K27, K29, K30, K34, K35, K38, K40, K41, K43, K46, K47, K50, K51, K53, K54, K55).

54 Kk ocuklarn i amarlarna firkete taklrsa, ocuun nazardan korunacana inanlr (K15, K24, K34, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K54, K55, K57, K58). Kk ocuklarn i amarlar ters giydirilirse, nazardan korunacaklarna inanlr (K14, K15, K24, K34, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K54, K55). Nazardan korunmak iin nazar duas okumak gerektiine inanlr (K1, K3, K4, K8, K9, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K59, K62, K63, K64). Nazardan korunmak iin kurun dktrlmesi gerekildiine inanlr (K1, K3, K4, K8, K9, K10, K11, K13, K14, K15, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K57, K58,K59, K63, K64). Nazardan korunmak iin ocakta yaklan zerliin evin iinde gezdirilmesi gerekildiine inanlr (K1, K3, K4, K8, K9, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K43, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K53, K54, K55). Zeytin yapra ocakta yaklr ve evin iinde gezdirilirse, o evdeki nazarn uzaklatrlacana inanlr (K15, K24, K29, K34, K41, K46, K53, K54, K55, K56, K59). Bir evde bardak krldnda evdeki nazarn ktna inanlr (K13, K14, K15, K16, K24, K27, K28, K32, K34, K38, K40, K41, K42, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K64).

55 Bir ocuun ya da bir yetikinin kulann arkasna kazan karas srlrse nazarn demeyeceine inanlr (K14, K15, K16, K18, K20, K24, K27, K29, K30, K31, K32, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K43, K46, K49, K53, K54, K55, K57, K58, K59, K63, K64). 1.3.10. nsan Vcudu ve nsan Davranlar ile lgili nanlar nsann ilk yaradl ile ilgili halk arasnda birok inan olduu gibi yaradln varlklardan biri olan insan zerine de birok inan vardr. Bunlarn birou gene slam dini retilerine uyar. nsan yaratlmlarn en ereflisidir; ona btn melekler secde etmilerdir gibi. Bununla birlikte baz inanlar insan vcudunun bir ksmna yaplan ilemin tm vcudu etkilemesi esasna dayanr. rnein; kula nlayana kii uzak bir yerde kendisinden sz edildiine inanr. Sa kula kzaran kii, birinin kendinden iyilikle; sol kula kzarrsa, ktlkle sz edildiine inanr. Yine burun kanrsa, keder geleceine inanlr (Boratav, 1997: 24-26). 1.3.10.1. Adana Halk Kltrndeki nsan Vcudu ile lgili nanlar Bir kiinin sa avucu kandnda para geleceine, sol avucu kandnda para gideceine inanlr (K1, K2, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K48, K49, K50, K51, K52, K54, K55, K57, K58, K62, K63, K64). Bir kiinin sa avucu kandnda saln, sol avucu kandnda varln olacana inanlr. Avu kand zaman iki avu birbirine srtlr ve avular ile kii ban okarsa, ksmet geleceine inanlr (K1, K8, K10, K11, K12, K14, K15, K16, K18, K24, K25, K29, K33, K35, K38, K40, K41, K43, K52, K53, K56, K59). Herhangi bir ey alrken, sa elle almak gerektiine inanlr (K16, K17, K18, K20, K23, K24, K26, K27, K28, K29, K30, K34, K35, K37, K39, K40, K41,

56 K42, K43, K44, K45, K46, K47, K52, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K62, K63). Ayakkab giyilirken nce sa ayan ayakkabya sokulmas gerektiine inanlr (K16, K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K34, K35, K37, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Tuvalete girerken sol ayakla girilip, sa ayakla klmas gerektiine inanlr (K1, K8, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K17, K18, K20, K23, K24, K27, K30, K31, K34, K35, K37, K39, K41, K43, K45, K46, K49, K50, K51, K54, K55, K57, K58, K62, K64). Bir kiinin ayann alt kanrsa, o kiinin yola gideceine inanlr (K24, K27, K29, K30, K31, K32, K35, K36, K37, K38, K40, K42, K43, K44, K45, K47, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63). Yatakta sa tarafa dnlp yatlmas gerektiine inanlr (K17, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K34, K35, K39, K40, K41, K42, K43, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Bir kii trnan kestiinde kesilen trnaklarn topraa gmlmesi gerektiine inanlr (K1, K3, K4, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K23, K24, K31, K33, K34, K35, K39, K43, K46, K53, K54, K55, K56). Bir bakasnn evinde trnak kesilmeyeceine inanlr (K18, K24, K29, K30, K32, K34, K35, K38, K40, K46, K53, K54, K55, K62). Bir kiinin kula nlarsa, bakas tarafndan kendi hakknda konuulduuna inanlr (K23, K24, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64).

57 Kula byk olan insanlarn uzun mrl olacana inanlr (K29, K34, K35, K36, K37, K42, K44, K45, K53). Dklen san yere atlmayp, toplanp yaklmas gerektiine inanlr (K23, K24, K30, K32, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K43, K46, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K63). Dklen sa telleri yere atlrsa, sa tellerinin sahibi olan kiinin bann aryacana inanlr (K24, K27, K28, K30, K31, K32, K34, K35, K38, K39, K40, K42, K43, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63). nsan kendi evinin dndaki bir evde san tararsa, san tarad evdeki insan ile dost; trnan keserse de dman olacana inanlr (K38, K46, K62, K63). Ensesinden plen ocuun inat olacana inanlr (K23, K29, K30, K39, K53, K63). Balarn birbirlerine vuran insanlarn kel olacana inanlr (K29, K34, K35, K36, K37, K39, K54, K55, K63). 1.3.10.2. Adana Halk Kltrndeki nsan Davranlar ile lgili nanlar Mevlit okunurken, mevlit okuyan hocann nndeki sehpann zerine tabak iinde tuz ve eker konur. Mevlit bittikten sonra isteyenler bu tuz ve ekerden bir miktar alarak yutar. Tuz ve eker yutulurken bir dilek tutulursa, tutulan dilein gerekleeceine inanlr (K3, K8, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64).

58 Bir insan yolculua kaca zaman, giderken arkasndan bir tasla veya bardakla su dklr. Yolculua kan kiinin, o zaman su gibi akp hemen gidip geleceine inanlr (K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K62, K63). Bir evden biri yolculua ktnda, ev sprlmez; sprlrse yolculua kan kiinin dnmeyeceine inanlr (K1, K3, K4, K8, K9, K10, K11, K15, K33, K34, K35, K36, K40, K46, K62, K63). Bir kii, karsndaki birine bakarak esnerse, esneyen kiinin yorgunluunun (arlnn) karsndaki kiiye geeceine inanlr (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K28, K30, K34, K35, K36, K38, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K53, K55, K56, K58). Yatan bir ocuun zerinden atlanmaz; atlanrsa, ocuun boyunun ksa olacana inanlr (K3, K4, K8, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K24, K28, K29, K30, K34, K35, K36, K38, K39, K41, K42, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63). Bir ocuk sprgeyle dvlrse, o ocuun yetikin olduunda ocuk sahibi olamayacana inanlr (K13, K15, K16, K18, K27, K29, K38, K40, K54, K55, K59). Bir ocuk uyurken, el stnde kapdan geirilmemesi gerektiine, bu ekilde cenazenin tanacana inanlr (K18, K30, K34, K63). Bir kii zerinden kard kyafetleri ters olarak brakrsa, o kiinin ilerinin ters gideceine inanlr (K1, K3, K4, K8, K9, K10, K11, K13, K14, K15, K23, K24, K27, K29, K30, K32, K35, K37, K38, K39, K41, K42, K43, K44, K45, K48, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K58, K59).

59 Kula kurban olunmayacandan, bir kiinin baka birine Kurban olaym sana! demesinin gnah olduuna inanlr (K3, K9, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K23, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K39, K40, K41, K42, K44, K45, K49, K50, K51, K52, K53, K56, K58, K63, K64). Ezan dinlemenin sevap olduuna inanlr (K8, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K62, K63, K64). Yemek sofrasndayken el yere konularak yemek yenmeyeceine, bu hareketin sofraya saygszlk olduuna inanlr (K14, K15, K16, K23, K27, K29, K30, K32, K33, K34, K39, K40, K41, K42, K44, K45, K52, K54, K55, K57, K58, K62, K63, K64). Bir ie balanrken besmele ile balanmas gerektiine inanlr (K16, K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Bir kii bir bardak krmsa, bir bardak daha krmas gerektiine inanlr (K15, K23, K25, K26, K29, K34, K35, K38, K40, K41, K43, K50, K51, K53, K56, K58, K60, K61, K63). Bir ie balandnda, eve eli ar biri gelirse, balanlan iin uzun sreceine inanlr (K23, K24, K27, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K62, K63, K64). Bir ie balanacanda, eve eli hzl biri gelirse, balanlan iin ksa sreceine inanlr (K24, K27, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40,

60 K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Bir kii i yaparken kararsz davranrsa, o kiinin dostunu dmann ayramadna inanlr (K23, K24, K29, K30, K33, K53, K54, K55). simleri ayn olan iki kiinin arasnda durularak bir dilek tutulursa, dilein olacana inanlr (K23, K24, K27, K32, K34, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K57, K58, K59, K62, K63). Karm bir ipi aan bir kiinin kaynvalidesi ile iyi geineceine inanlr (K23, K32, K34, K38, K39, K49, K53, K54, K55, K58, K62, K63, K64). Bir kiinin uyurken zerine namazlk rtlrse, uyuyan kiinin derdinin gemeyeceine inanlr (K28, K30, K40, K47, K51, K52, K53, K58, K62). Bir kiinin kyafeti zerindeyken, kyafetindeki skk dikilirse, kiinin akln kaybedeceine inanldndan kyafeti dikilen kiinin gmleinin yakasn diki bitene kadar srmas gerektiine inanlr (K24, K28, K29, K30, K32, K34, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K48, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K62). Yastn zerine katillerin oturduuna inanld iin yastk zerine oturulmamas gerektiine inanlr (K17, K23, K24, K29, K32, K39, K43, K46, K54, K55). Korkmu birisi olduunda, yere bir sofra serilir ve sofrann iine un serpilir. Bu undan hamur yaplr. Hamurun bir ksm korkan kiinin bana, bir ksm da duvara arplarak konur. Bylece korkmu kiinin bir daha korkmayacana inanlr (K34, K61).

61 1.3.11. Cansz Maddeler, Eyalar ve Besinler ile lgili nanlar Canl varlklar gibi cansz varlklar da halkn geleneinde, trenlerinde olumlu veya olumsuz yarglarla deerlendirilmi, derecelendirilmitir. Kimine kut ve uur tad inanc ile sayg gsterilirken, kimi ise olumlu veya olumsuz bir deer tamayan nesneler kmesinde kalr. Baz cansz varlklar ise, yerine gre olumlu ya da olumsuz saylabiliyor. rnein; ate, su, demir, toprak bir deer ve sayg konusuyken; insan ve hayvan vcudunun dar att maddeler, sidik, pislik, tkrk, smk, meni, her eit hayvan gbresi, bulak sular, yenmesi haram hayvanlarn etleri, dinin yasak ettii ikiler ise tiksinti ekinme sebebi oluyor (Boratav, 1997: 64). 1.3.11.1. Adana Halk Kltrndeki Cansz Maddeler, Eyalar ve Besinler ile lgili nanlar Yemek kab zerinden atlanmayacana inanlr (K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K60, K61, K62, K63, K64). Silah zerinden atlanmayacana inanlr (K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K60, K61, K62, K63, K64). Birine makas verilirken el zerine konularak verilmesi gerektiine inanlr (K15, K16, K25, K29, K33, K34, K35, K37, K40, K43, K46, K47, K51, K56, K57, K59, K63). Bir makasn az ak braklrsa, makasn olduu evde kavga kacana inanlr (K10, K14, K15, K20, K28, K29, K30, K32, K33, K36, K37, K38, K40, K41, K43, K46, K51, K54, K55, K56, K58, K62, K63).

62 Bir kii, baka birine makas verirken makas bir yere koyarak vermeli, elden ele vermemelidir; elden ele verildiinde iki kiinin arasnn bozulacana ya da kavga edeceklerine inanlr (K1, K3, K4, K5, K7, K8, K9, K14, K15, K22, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K40, K41, K43, K46, K47, K48, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K60, K61, K63, K64). Bir evde huzursuzluk olduunda, evdeki huzursuzluun gitmesi iin evden alnan tuzun veya sabunun dul bir kadna verilmesi gerektiine inanlr (K3, K4, K10, K40, K43, K50, K51, K53, K54, K55). Bir ev satn alnaca veya kiralanaca zaman ev boken ilk gidildiinde bir miktar tuz ve eker gtrlr ki o zaman evin tadnn tuzunun olacana inanlr (K3, K4, K22, K25, K26, K29, K34, K40, K43, K53, K54, K55, K56, K59, K60, K63). Tuzu yere dkmenin gnah olduuna inanlr (K27, K28, K29, K30, K32, K33, K36, K37, K38, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K57, K59, K63). Ekmek zerinden atlanmayacana inanlr (K17, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K60, K61, K62, K63, K64). Soan, patates, sarmsak kabuunun yola atlmamas gerektiine inanlr (K17, K18, K23, K24, K26, K29, K30, K34, K39, K43, K46, K47, K52, K54, K55, K56, K57, K58, K62). Narn cennet meyvesi olduuna ve tanelerinin yere dklmesinin gnah olduuna inanlr (K23, K24, K29, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K45, K46, K47, K49, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64).

63 Karpuz kesilirken, nce ba taraf yuvarlak olarak blnr, buray yiyen kiinin babasnn leceine inanlr (K24, K26, K29, K30, K33, K34, K35, K40, K41, K42, K44, K45, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K58, K60, K61, K62). Yumurta ykanmadan yemek yaplnca yemein mundar olacana inanlr (K24, K28, K32, K40, K46, K47, K54, K55). Pien ilk skma veya brei yiyen kiinin einin leceine inanlr (K34, K35, K39, K41, K43, K46, K47, K54, K55, K56, K59). Bayram namazndan nce kuyudan veya tulumbadan alnan su bayram namazndan sonra iilirse, iilen suyun zemzem suyu yerine getiine inanlr (K15, K24, K28, K34, K39, K42, K43, K44, K45, K53, K58, K62, K64). 1.3.12. Bitkiler ile lgili nanlar slam dini ve halkn gelenekleri bitkilerin yenmesi konusunda hibir yasak koymamtr. Zararl olmayan btn bitkiler, meyveler yenebilir (Boratav, 1997: 53). Bitkiler konusunda, iki yasaktan sz edilebilir: Birincisi, ya bitkilerin kesilmesiyle ilgili yasaktr ki atasz niteliinde Ya kesen, ba keser. yargsnda gen orman aalar, fidanlar, meyve veren aalar dnlr. Kimi orman aalar iin yetiip bymesi uzun zaman istedii dncesiyle, baka bir eit yasak konmutur. rnein; karaaa, kayn aac g yetien bir aatr ki onun iin kesilmesini uur saymazlar. kinci yasak ise yatrlarn yannda bulunan aalarn kesilmesiyle ilgilidir ki bu aalarn kesilmesi byk bir su saylr. Yatrlarn evresinde bulunan kimi aalar am, nar, itlembik, ard vb. kendiliklerinden de bir kut tadklarna inanlr. Kimi yatrlarn sadece aa adlar ile adlandrlmalar bu bakma bir anlam tar: itlembik Dede, nar Dede gibi (Boratav, 1997: 53, 54). Kimi aalarda ise olumsuz rnein; zellikle erkek ocuu birtakm zelliklerin bulunduuna inanlr. olanlarn incir aac dikmesinin uurlu

64 saylmayacana inanlr. Ocana incir aac dikmek deyimindeki evini, yurdunu harap etmek, soyunu sndrmek anlam bu inanla ilgili olsa gerek. Yabani incirin ykk kalntlarn zerinde bitmesi olgusu da bu inancn gelimesinde, glenmesinde etkili olmutur (Boratav, 1997: 54). Baz bitkilerin yetitikleri blgenin ekonomisindeki nemlerinden o blgeye zg inanlara konu olduklar dnlebilir. rnein; Trabzonda fndk deneinin ylana dokundurulunca onu hareketsiz, zararsz hale getirdii; fndk deneini zerinde tayan kimseyi akrep, ylan sokmayaca inanc fndn blgedeki ekonomik deeriyle ilgili olsa gerek (Boratav, 1997: 55). 1.3.12.1. Adana Halk Kltrndeki Bitkiler ile lgili nanlar ncir aacndan denin iflah olmayacana inanlr (K10, K11, K12, K14, K15, K16, K20, K24, K30, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K63, K64). ncir aacndan den kiinin sakat kalacana veya leceine inanlr (K23, K24, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K60, K63). Meyve aalarnn dibine tuvalet ihtiyacnn yaplmayacana inanlr (K17, K18, K23, K24, K25, K27, K32, K33, K34, K38, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K64). Meyve vermeyen aacn sopa veya balta ile korkutulduunda meyve vereceine inanlr (K24, K31, K37, K46, K54, K55, K56, K58, K60). Zakkum aacnn olduu eve eytan gelmeyeceine inanlr. Kk ocuklar nazardan ve eytandan korumak iin ocuklarn yastklarnn altna zakkum yapra konulmas gerektiine inanlr (K23, K24, K30, K35, K46, K56).

65 Bir aacn mevsiminden nce almasnn iyi olmadna inanlr (K23, K29, K30, K31, K33, K34, K36, K38, K41, K42, K44, K45, K46, K51, K53, K54, K55, K56, K59, K62). Knann cennet svas olduuna inanlr (K14, K15, K20, K23, K24, K27, K31, K32, K33, K34, K36, K39, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K60, K62, K63). Nergis ieinin kokusunun Hz. Muhammedin terinin kokusu olduuna inanlr (K23, K28, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K40, K41, K44, K46, K47, K52, K53, K54, K55, K59, K62). Ayn yedisinde fasulye ekilirse, ekilen fasulyenin kurtlu olacana inanlr (K24, K29, K35, K39, K53). 1.3.13. Kahve Fal ile lgili nanlar Fal, zel teknikleri, gereleri ve uzmanlar olan yorumlama bilgisi diye tanmlanabilir. Kii kendi geleceini, yakn birinin salk durumunu, uzakta olan birinin halini renme, aldrd veya yitirdii deerli bir nesneyi bulma kaygs gibi nemli hallerde, kendi imkanlar ile elde edemedii bilgiyi salamak amac ile falcya bavurur. Bu anlam ile fallar tekniklerine, uzmanlarnn niteliklerine, kullanlan gerelere ya da yorumlanmas beklenen olaylara gre eitlilik gsterir. Trkiyedeki en geerli fal eitleri unlardr: suya bakma, aynaya bakma, kurun, kz, tts, krek kemii, kahve fal, iskambil fal, bakla fal . (Boratav, 1997: 101, 103). Kahve falnda, falna baktrmak isteyen kii kahvesini itikten sonra fincan tabaa ters evirerek koyar ve fincann soumasn bekler. Fincann dibindeki telvenin gsterdii ekilleri fala bakan kii yani bakc yorumlar (Boratav, 1997: 103).

66 1.3.13.1. Adana Halk Kltrndeki Kahve Fal ile lgili nanlar Falnda balk ekli kan kiinin ksmet alacana inanlr (K15, K16, K22, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K34, K35, K37, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K58, K59, K61, K63). Falnda deve ekli kan kiinin ksmet alacana inanlr (K15, K16, K22, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K34, K35, K37, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K58, K59, K61, K63). Kahve falnda ylan ekli grldnde kiinin bir dman olduuna inanlr (K15, K16, K22, K23, K26, K27, K28, K30, K31, K34, K35, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K58, K59, K61, K63). Kahve falnda horoz grlrse, bir haber alnacana inanlr (K15, K16, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K34, K35, K40, K46, K49, K52, K61). Kahve falnda ku grlrse, haber alnacana inanlr (K26, K27, K28, K29, K30, K31, K34, K35, K37, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K58, K59, K61, K62, K63). Kahve falnda bayrak grlrse, devlet dairesinde kiinin bir iinin olacana ya da sonulanacana inanlr (K15, K16, K26, K27, K28, K29, K30, K34, K35, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K58, K61, K63). 1.3.14. Kap Eii ile lgili nanlar Eik ve onun kutsanml, hayatn her safhasnda vardr ki bu kutsiyet, ocan/evin kutsiyeti inancndan gelmektedir (Kalafat, 1996: 34, 35).

67 Eski Trk inan sisteminde eik, zellii bakmndan kiiyi her trl hastalktan evi ise olabilecek kaza ve belalardan koruyan bir snr izgisiydi. Bu nedenle eie hrmet gsterilir ve buraya ayak baslmazd (Araz, 1995: 64 ). Halk inanlarmzdaki, damadn ve gelinin evin eiinden dua ile kmas, gelin kucana evin eiinden girerken erkek ocuk verilmesi, eie bal srlm olmas, eie ivi aklmas pratikleri ocak kltyle balantldr (Kalafat, 1996: 18).Yine eiin temiz tutulmas ve bulak suyunun bu yerlere dklmemesi davranlarnda, kara iyelerin eik evresindeki plklerde toplanmalarnn nne gemek ve bylece eik iyesine yardmc olarak onu memnun etme grlmektedir ( Araz, 1995: 64 ). Anadoluda kap eii ile ilgili birok uygulama ve inanca rastlanmaktadr. Tuncelide eikte oturmak, eie basmak iyi karlanmaz, uursuzluk getireceine inanlr; nk ev iyesi eikte olabilir. Bu yzden ev iyesini incitmeden ieri girmek gerekir; aksi halde onun hmna uranr. Yine Tuncelide gelin, erkek evine girerken eikten atlatlr ve yle ieri alnr. Bu inan, Kazak ve Krgz Trkleri arasnda da yaamaktadr. Gaziantepte de gelin eve girerken eie basmaz, eikten atlatlr. Eer gelin eie basarak ieri girerse, cinlerin hcumuna urayacana ve bunun da gelinin balanmasna sebep olacana inanlr. Muta, gelin kapdan girerken kapnn stnde yumurta krlr ve kap eiine ya srlr. Bylece eve bereket geleceine inanlr.Mu ve evresinde, gelin kapdan ieri girecei zaman kaynana ii su dolu bir kp yere atarak krar ve su yere dklr. Su aydnl temsil eder, grlt ise gelinin korkusunu yok eder. Bu uygulamalarn temelinde de ev (Kalafat, 1999 a: 57, 58). 1.3.14.1. Adana Halk Kltrndeki Kap Eii ile lgili nanlar Kap eiinde oturulmayacana, kap eiinden geerken besmele sylenerek geilmesi gerektiine inanlr (K1, K3, K5, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K23, K24, K32, K34, K38, K39, K41, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63). iyesini memnun etmek yatmaktadr

68 Kap eiinde oturmann uursuzluk getireceine inanlr (K23, K24, K27, K29, K30, K31, K32, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K43, K44, K45, K46, K47, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K59, K62 ). Kap eiinde oturan kiinin iftiraya urayacana inanlr (K14, K15, K34, K35, K41, K53, K56, K59). Kap eiinde oturan cin arpacana inanlr (K23, K30, K32, K34, K35, K36, K38, K39, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K53, K54, K55, K56, K59, K63, K64). 1.3.15. Evren, Evrenin Sonu ve teki Dnya ile lgili nanlar Trkiye halknn ounluu olan Mslmanlarn evren, evrenin sonu ve teki dnya ile ilgili inanlarnn byk bir blm slam dini retilerinden gelmedir; ama gene de blgelerin, mezheplerin, kavimlik kkenlerin belirledii eitlemelere de inanlar arasnda rastlayabiliriz (Boratav, 1997: 20). teki dnya ile ilgili inanlar, bir yandan evrenin sonuna te yandan da lm ve lm sonrasna balanr (Boratav, 1997: 22). 1.3.15.1 . Adana Halk Kltrndeki Evren, Evrenin Sonu ve teki Dnya lgili nanlar Yaadmz dnya diye adlandrlan evrenin yalan dnya olduuna inanlr (K8, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K22, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K63, K64). Yerin ve gn dua zerine kurulmu olduuna inanlr (K3, K8, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K20, K22, K23, K25, K26, K27, K28, ile

69 K29, K30, K32, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K43, K46, K47, K49, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Kyamette, insann trnaklarnn ve salarnn dirileceine inanlr (K14, K29, K41, K46, K47). len bir insann kefeni haram para ile alnmsa, mezarda o kefenin cesedin zerinden kacana inanlr (K3, K8, K10, K16, K18, K23, K29, K40, K41, K42, K44, K45, K46, K54, K55, K62, K64). Diki yapacak biri, diki inesine baka birine iplik taktrdnda iplie dm diki yapacak kiinin atmas gerektiine; aksi durumda o iki kiinin ahirette kavuamayacaklarna inanlr (K10, K11, K20, K23, K34, K35, K39, K41, K43, K46, K47, K50, K51, K53, K59). Anne ve babaya, bu dnyada saygszlk yaplrsa, teki dnyada saygszlk yapann ac ekeceine inanlr (K1, K3, K4, K8, K14, K15, K16, K18, K20, K22, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K44, K45, K46, K47, K48, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K58, K59, K62, K63, K64). 1.3.16. Doum ile lgili nanlar nsan hayatnn doum, evlenme ve lm olmak zere balca nemli gei dnemi vardr. Her biri kendi bnyesi ierisinde birtakm alt blmlere ve basamaklara ayrlr. Bu nemli aamann evresinde birok inan, det, tre, tren, ayin, dinsel ve bysel zl ilem kmelenerek sz konusu geiler dnemlerini bal bulunduklar kltrlerin beklentilerine ve kalplarna uygun bir biimde ynetmektedir. Bunlarn hepsinin amac da kiinin bu gei dnemindeki yeni durumunu belirlemek, kutsamak, ayn zamanda da kiiyi bu srada younlatna inanlan tehlikelerden ve zararl etkilerden korumaktadr. (rnek, 2000: 131).

70 nsan hayatnn dnm noktalar olan doum, evlenme, lm halk kltrnde belli inan ve uygulamalara bal olan trenlerin olumasna vesile olmutur. Halk kltrndeki birok deiime ramen bu gei dnemlerindeki inan ve uygulamalarda nemli deiiklikler olmamtr ki bunun en nemli nedeni bu gei dnemlerinin insan hayatndaki yeridir. Doum, halk kltrndeki gei dnemlerinin ilk aamasdr. Aile, toplumu ayakta tutan temel kurumdur ve bireyler, bu kurumu kurduktan sonra, ailelerini glendirmek iin ocuk sahibi olmak ister. Doum ile birlikte ailenin temeli glenir, akrabalk ilikileri ve bu ilikilere bal dayanma pekiir. Annelik mertebesine erimi olan kadn, erkein soyunu devam ettirdiinden dolay ailede saygn bir yere gelir (Altun, 2004: 87). Eski Trklerde, oca tttren ocuun olmamas byk talihsizlik olarak deerlendirilirdi. detlerimizi, inanlarmz, en doru biimde yansttmz dndmz Dede Korkut Hikayelerinde Dirse Han, kadnm, direim, dleim dedii karsna, Bayndr Hann oullar ak otaa, kzlar kzl otaa, olu kz olmayan ise kara otaa oturttuunu syler. Kendisi olu kz olmad iin kara otaa oturtulmu ve kara koyun yahnisi getirtilerek, daha sonra kendisinin Tanr tarafndan hor grld ve bu yzden oradaki insanlar tarafndan da hor grld sylenmitir (Gkyay, 1976: 3). Bu hikayede de grld gibi ocuk sahibi olmak her zaman ok nemli grlm ve ocuk bir ailenin temeli olarak deerlendirilmitir. Toplum yapsnda meydana gelen deiikliklere ramen doumun etrafnda oluan inanlarn, uygulamalarn gnmzde devam ettiini grmekteyiz. Nitekim ocuun, ailenin temelini kuvvetlendiren bir unsur olarak grlmesi, doum kavramnn nemini arttrmaktadr. Dnn hemen ardndan hamile kalan kadnn doumu ile einin ve evresindeki kiilerin gznde deeri artar. Doum ve onun kendi evresindeki evrelerinde gerekleen inanlar, uygulamalar halk kltrnn bir mirasdr (rnek, 2000: 132). Doum, bir gei dnemidir ve insanlar zellikle bu gei dnemlerinde zararl d etkilerle ve doa st kuvvetlerden gelen tehlikelerle kar karya kalmaktadr. Bu tehlikelere kar koymak iin birtakm bysel ritlere, arelere bavurmak

71 gerekmektedir. Hamile kadn, doacak ocuunu birtakm zararlardan korumak ve ona arzu ettii nitelikleri verebilmek iin, daha gebelik srasnda baz yiyeceklerden ve eylemlerden kendisini uzak tutmak zorundadr. Doum, doumun safhalar binlerce detin, batl inancn, pratiin istilasna uram olup, deta bunlar tarafndan idare edilmektedir (rnek, 1981: 56). 1.3.16.1. Doum ncesi ile lgili nanlar Evlilik, douma izin veren bir gei olduundan, evreleri tarafndan evli iftlere ncelikle ocuk sahibi olmalar iin telkinlerde bulunulur. Evli kadnn dourmas ilgi ve heyecan ile karlanr (Gven, 1999: 243). Doum sadece anne ve babay deil, komular ve akrabalar da sevince bomaktadr. Doum yapan her kadn srekli evresindeki insanlardan sayg grm, korunmu ve kollanmtr (Baetinelik, 1998: 27). Doum ncesi dnem ile ilgili Anadolunun farkl illerinde benzer ya da farkl uygulamalar, inanlar yer almaktadr. Aydn-Yeniehirde ocuu olmayan kadnlar scak su ierisinden akl alrsa, hamile kalacana inanlr. orumda gelinin ilk ocuunun erkek olmas iin yatana erkek ocuk yatrlr. Balkesirde emenin nne bir tarak ve bak braklarak, gerdek sabah bunlar geline arattrlr. lk tara bulursa, kznn; ba bulursa, olunun olacana inanlr. zmirde hamile kadnn korkusunun gitmesi iin sbyan muskas yaplr (Kalafat, 1996: 5, 6). Erzurumda, ocuu olmayan kadna krk deirmen ark altndan 40 gn sre ile getirilen su biriktirilerek bu su ile gn st ste banyo yaptrlrsa, ocuu olacana inanlr. Abdurrahman Gazi, Umudum Baba, Habip Baba, Rabia Ana Trbeleri ve Evliya mezarlar ziyaret edilerek, ocuk sahibi olmak iin adak adanr. Yine Erzurumda, aeren kadn tatl yerse, ocuunun grbz; eki yerse de zayf ve irkin olacana inanlr. Aeren kadn, ayva yerse, ocuun bilgili; elma yerse, ocuun yanaklarnn krmz; nar yerse, ocuun dilerinin inci gibi; i lahana yerse de ocuun beyaz olacana inanlr (Ta, 1996: 189-191). Gaziantepte, doum sancsnn balad hallerde bir erkee ezan okutulur, acele durumlarda bu ii ebe de yapabilir. Kadnn boynuna Kuran- Kerim aslr.

72 Bunun yerine ayet yazl bir kat da aslabilir. Yine doum yapacak kadna kocasnn ayakkabs ile su iirilir (Gzelbey, 1982: 22). Samsunda hamile kadn cenazeye bakarsa, ocuun benzinin sar olacana inanlr. Hamile kadnn yz beneklenirse, kz ocuu douracana; yz beyaz olursa, erkek ocuk douracana inanlr. Hamile kadnn karn sivriyse, erkek; kalas genise, kz ocuk douracana inanlr. Yine hamile kadn gzelleirse, kz ocuk; yzne sis basar, irkinleirse, erkek ocuk douracana inanlr. zmirde grdmz sbyan muskas inancn, Samsunda da grmekteyiz (iman, 2002: 446, 447). 1.3.16.1.1. Adana Halk Kltrndeki Doum ncesi ile lgili nanlar Bebein Cinsiyetinin Tayini ile lgili nanlar Doum olay aileler iin mutluluk vericidir. Hamile kadn, hamile kald andan itibaren, ocuunun kz m erkek mi olacan dnmeye balar. Gnmzde ultrason sayesinde, bebein cinsiyeti doumdan nce renilebiliyor; ancak eskiden hamile kadnn bu merak, bebeinin cinsiyetinin tayini ile ilgili baz inanlarn olumasn salamtr. Adana halk kltrndeki bebein cinsiyetinin tayini ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Bir ocuun burnunda yeil bir damar atarsa, kendisinden sonra doacak bebein erkek olacana inanlr (K32, K33, K34, K35, K36, K39, K40, K46, K50, K51, K53, K54, K55, K58, K62, K63). Hamile kadn gzellemise, bebein cinsiyetinin erkek olduuna ; nk erkek ocuun gzellik verdiine inanlr (K21, K28, K30, K41, K49, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K71). Anne, hamilelikte ok eki yerse, Ye ekiyi, dour Ayeyi. diyerek doacak bebein kz olacana inanlr (K21, K30, K58, K59, K66, K67, K68, K70).

73 Annenin bir nceki hamileliinde, ocuun gbei uzun, sarkk olursa

ardndan kz ocuk olacana inanlr (K30, K58, K59, K67, K68, K72). Hamile kadn gzellemise, bebein cinsiyetinin kz olacana inanlr (K23, K59, K72, K74). Annenin hamilelikte yz illendi mi ocuun kz olacana inanlr. Kz annenin gzelliini alr (K21, K23, K28, K30, K41, K58, K59, K65, K67, K68, K71, K72). Annenin kalas bykse kz ocuu; byk deilse, erkek ocuu olacana inanlr (K21, K23, K30, K41, K58, K59, K65, K66, K70, K72, K74). Annenin karn sivriyse erkek; yass ise kz ocuk olacana inanlr (K21, K30, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K70, K71, K72). ocuun Fizii ve zellikleri ile lgili nanlar Hamile kadnn hamilelii boyunca yapm olduu davranlarn, dier insanlar ile ilikilerinin doacak ocuun fiziini ya da kiisel zelliini etkileyeceine inanlr. Bundan dolay, hamile kadn ocuu olumsuz ynden etkileyecek davran ve ilikilerden uzak durmay tercih ederken, ocuun karna olacan dnd davran ve ilikileri devam ettirir. Adana halk kltrndeki ocuun fizii ve zellikleri ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Hamile kadn, kimin yzne ok bakarsa, bebeinin yzne bakt kiiye benzeyeceine inanlr (K23, K24, K26, K27, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K57, K58, K59, K61, K62).

74 Anne aynaya bakarsa, ocuun kendisine benzeyeceine inanlr(K28, K30, K40, K41, K49, K58, K59, K67, K68, K70). Anne denize bakarsa, ocuun gzlerinin mavi olacana inanlr (K41, K58, K59, K72). Bebek annesinin karnnda oynadnda aya baklrsa, bebein ay kadar gzel olacana inanlr (K30, K59, K67, K68). Anne, ayya bakarsa, ocuun irkin olacana inanlr (K28, K30, K40, K58, K59, K66). Anne, deveye bakarsa, ocuun irkin olacana inanlr (K28, K30, K40, K58, K59, K66). Anne, maymuna bakarsa, ocuun irkin olacana inanlr(K28, K30, K40, K58, K59, K66). Anne, tavana bakarsa, ocuun dudann yark olacana inanlr (K21, K30, K58, K59, K72). Ciere, ete bulam bir elle vcudun herhangi bir yeri tutulursa, tutulan yerin leke olacana inanlr (K28, K30, K58, K59, K66, K70, K74). Gebe kadn sakz inemez, ocuun aznda sakz gibi bir et paras olacana inanlr (K58, K59, K67, K68). Hamile bir kadn ok fazla sakz inerse, bebeinin ok i yapacana inanlr (K24, K27, K36, K39, K49, K53, K54, K55, K62, K64). Hamile bir kadn sakz inerse, ocuun geveze olacana inanlr (K28, K36, K53, K54, K55, K57, K58).

75 Anne hamilelik srasnda sinirli ve gergin olursa, bu durumun doacak ocuunun huyunu etkileyeceine inanlr (K21, K23, K28, K30, K58, K59, K67, K68, K70, K71, K74). Kt huylu bir ocuk knanrsa, doacak ocuunda ona benzeyeceine inanlr (K21, K23, K28, K30, K49, K58, K59, K66, K70, K71, K72). Kt insanlar grld zaman yol deitirilip, o kimseye baklmamas

gerektiine inanlr (K30, K59, K67, K68, K69). Aerme ile lgili nanlar Hamilelik srasnda yemek iin kadnn cannn vakitli vakitsiz bir yiyecek istemesi haline aerme denir. Halk arasnda aerme, hamileliin en nemli belirtisi saylr. Deyimin asl a yerme olup, yiyecek eyden tiksinme demektir. Yermek fiili, beenmemek, ktlemek anlamndadr. Deyim giderek anlam deitirmi ve ykl kadnn kimi yiyecekleri cannn ekmesi, onlar tatmaktan kendini alamamas anlamnda kullanlmaya balanmtr. Gebeliin bu dneminde, kadna istedii ne kadar mnasebetsiz de olsa, vermeye dikkat edilir. Aksi takdirde, ocuun dmesi, sakat, kusurlu domas gibi, anada ve ocukta zararl etkilerin meydana geleceine inanlr (Boratav, 1997: 146, 147). Anadoluda aerme ile ilgili birok inan bulunmaktadr. Kastamonuda aeren kadnn istedii reddelirse, ocuun bir uzvunun eksik ya da sakat olacana inanlr (Abdlkadirolu, 1987: 3). Erzurumda da aeren kadna arzu ettii yiyecek verilmezse ya da tattrlmazsa, doacak ocuun gznn a olacana ya da sakat olacana ve hatta annenin dk yapacana inanlr. Aeren kadn, keklik eti yerse, ocuun dilli; balk yerse, ocuun balk azl ve paa yerse, ocuun smkl olacana inanlr (Ta, 1996: 191). Samsunda ise, aeren kadn elma yerse, ocuun gzel olacana ayva yerse, ocuun benzinin sar olacana inanlr (iman, 2002: 446). Adana halk kltrndeki aerme ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr:

76 Anne zeytin yerse, ocuun gznn kara olacana inanlr (K40, K58, K59, K72). Anne, balk yerse, ocuun kemiksiz olacana inanlr (K58, K59, K68). Anne, ayva ve yumurta yerse, ocuun gamzeli olacana inanlr (K21, K30, K40, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K70, K72). Hamile kadn, hamileliinde eki yiyecekler yerse, kz ocuk douracana inanlr (K21, K30, K58, K59, K66, K67, K68, K70). Hamile Kadnn Kanmalar ile lgili nanlar Hamile kadnn, hamilelii boyunca doumu ya da bebei olumsuz ynde

etkileyeceine inand baz durumlardan kand grlmektedir. Adana halk kltrndeki hamile kadnn kanmalar ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Gbek kvrk olur, doumda zorluk kar diye aa stnden atlanmamas gerektiine inanlr (K58, K59, K67, K68). Hamile bir kadn, hamilelii boyunca hocaya yazdrd bir muskay karnnda tarsa, dk tehlikesinden korunacana inanlr (K58, K59, K72). Hamile kadnn iki kiinin ortasna oturmamas gerektiine inanlr (K67, K68). Hamile kadn kimsenin ayann stnden atlamaz; yoksa doumun olacana inanlr (K58, K59). Hamile kadnn stnden kimsenin atlamamas gerektiine inanlr (K23, K58, K59, K67, K68). zor

77

Hamile kadnn doum yapana kadar san kestirmemesi gerektiine inanlr (K23, K24, K25, K26, K27, K28, K33, K34, K35, K38, K40, K41, K52, K53, K54, K55, K56, K58, K63). Doum, g olur, gbek kordonu boynuna dolanr inancyla hamile kadnn erkek amarnn stnden atlamamas gerektiine inanlr (K58, K67, K68, K74). 1.3.16.2. Doum Sras ile lgili nanlar Doum yaklanca, hele doum sanclar balaynca, tek dnlen doumun kolay ve baarl olmasn salamaktr. Anadolu Trklerinin geleneklerinde belli bal dourma teknikleri unlardr: oturarak, diz kerek veya melerek, yatarak, elleriyle ipe aslarak (Boratav, 1997: 148). Doumun kolay olmasn salamak iin hamile kadnn yrtlmesi, vcudunun belli yerlerinin ovulmas dnda, bylk ilkelere (taklit, benzerlik, bulama) bavurulur. Anadoluda yaygn olan bu bylk ilemler unlardr: Doum yapacak kadna Meryem ana eli (veya Fatma ana eli) denen bitkinin konduu sudan iirilir. Kurutulmu olan bu bitki, su iine konunca alr ki bu bitkide dl yatann almasn salayan bir gcn olduuna inanlr. Doum sancs eken kadnn evindeki kapal yerler, kilitler, dmler, kadnn sa rgleri alrsa, kadnn dl yatann alacana inanlr. Yine doum srasnda, su dolu kaplar boaltlarak, emeler alarak, kafesteki kular, kmesteki hayvanlar braklarak kapal yerden kurtulmaya dayal bysel bir ilem ile doumun kolay olacana inanlr (Boratav, 1997: 148, 149). Erzurumda, doum yapacak kadna, bir tava dolusu eritilmi yaa konan bal ve ekerden yaplan iecek yava yava iirilir (Ta, 1996: 198). Gaziantepte de doum olay duyulunca yakn akraba ve komular, doum yaplan evin kapsna tala vurur. Bu olay zerine evin bir by darya kar ve kapdakiler ocuk ise, para, eker verir; byk ise bir ziyafet sz verir. ocuk kundaklandktan sonra, nazar demesin diye iki kann arasna kmr veya srme ile bir arp iareti yaplr. Bu iaret maallah anlamna gelir (Gzelbey, 1982: 23). Yine Samsunda doum sancs ok olan kadnn

78 gnahlarnn af olunacana; bebein gbei uzun kesilirse, gr sesli olacana; erkek ocuk douracak kadnn doum sancsnn srtndan, kz ocuk douracak kadnn sancsnn kasklardan balayacana inanlr (iman, 2002: 447). 1.3.16.2.1. Adana Halk Kltrndeki Doum Sras ile lgili nanlar Kylk yerde hamile kadnn orak bimek, keten yolmak, fndk toplamak, hayvan beslemek gibi pek ok ii olduundan hareket halinde olmasnn doumu kolaylatracana inanlr (K21, K58, K59, K65, K67, K68, K69, K72). Doum kolay olsun diye hamile kadn su stnden geilir. Bylece doumun su gibi akarak kolay olacana inanlr (K58, K59, K67, K68, K74). ocuk doduktan sonra tuzlu suya batrlm pamuk ile ocuun vcudu silinir. Byle yaplrsa, ocuun terinin ileride kokmayacana inanlr (K1). Yrkler, erkek ocuun obann alevi, kz ocuun evin kz olduuna inanr (K40, K58, K59, K67, K68). Yrklerde ocuk yemek yaparken doar ve erkek olursa, staral (ansl) olacana inanlr (K21, K40, K41). Yrklerde davar banda doan ocuun kutlu olacana inanlr (K40, K41, K58). Yrklerde odun toplarken doan ocuklarn evin yiitleri olacana inanlr (K67, K68). 1.3.16.3. Doum Sonras ile lgili nanlar Doum sonrasna Anadoluda byk nem verilmektedir. Doum yapan kadnn ve ocuun korunmas iin birtakm tedbirler alnr. Bu dnemde gbek kesme, ykama,

79 tuzlama, lousalk, al basmas, krklama, ad verme gibi geiler iin baz tedbirler alnp, pratikler uygulanr ve tabi ki bu pratiklerin uzants olan inanlar oluur (Artun, 2005: 134). 1.3.16.3.1. Adana Halk Kltrndeki Doum Sonras ile lgili nanlar Gbek Kesme-Ykama-Tuzlama ocuu gelecekteki olumsuzluklardan koruma, geleceini olumlu etkileme amacna ynelik pek ok inan ve pratik vardr. Gbek kesme, ykama, tuzlama srasnda da bu inan ve pratikler uygulanr. Adana halk kltrndeki ocuun gbeinin kesilmesi, ykanmas ve

tuzlanmas ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: ocuk dounca tuzlanr, mersin yapraklarna sarlr. Tombulak kk dlerek toz haline getirilir Krk gn tombulak tozu katlm suyla ykanmas gerektiine inanlr (K23, K40, K59, K67, K68). ocuk doduktan sonra, tuzlu suya batrlm pamuk ile ocuun vcudu silinirse, ocuun ileriki yaamnda terinin kokmayacana inanlr (K1). Yeni doan ocuun den gbek paras, gelecekte iyi okumas, inanl biri olmas, iyi bir mesleinin olmas iin geliigzel bir yere atlmaz, istenilen dilekle balantl bir yere atlmas gerektiine inanlr (K21, K23, K28, K30, K41, K49, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K69, K70, K72). Bebein gbei dnce krk tane ta sayp talarn ocuun ykanaca suya atlmas gerektiine inanlr (K41, K58, K59, K65, K67, K68, K70, K72).

80 Al Basma Al, gr, kzl sal, iri yar bir kadn olarak nitelenir ve bu korkun yaratk doumdan sonra krk gn iinde lousay tek bana bulunca, hemen zerine ker, cierini alarak gtrr. Eer cieri suya batrrsa, lousa lr. Lousann yannda biri kalrsa, o zaman lousaya yaklaamaz (Gzelbey, 1982: 26). Anadoluda al basmas ile ilgili birok inan ve pratik bulunmaktadr. Erzurumda krmz elbiseler giyen siyah sal bir kadn olan al karsnn gelmemesi iin lousann ba ucuna demire geirilmi soan aslr, yorganna byk bir ine saplanr. Ba ucuna ayrca Kuran- Kerim, sarmsak, yumurta, ku yumurtas aslr, lousann yanna kocasna ait bir eya konur. Bylece al karsnn korkup gelmeyeceine inanlr (Seyidolu, 1985: 99,100). Tekirdada lousann odasnn kapsna nal; eytan girmesin diye yatan baucuna da Kuran- Kerim, ekmek, sprge teli, nazarlk konmaktadr. Lousa krk gn darya karlmamaktadr (Artun, 1998: 11). Ankarann Akyurt ilesinde, ocuk gnahsz olduu iin aln ocuklar bastna inanlr. Bu yzden de ocuun koluna krk kana kadar krmz kurdele balanmaktadr (Erdoan, 1996: 188). Al basan lousaya al bez rtlmesi ok yaygn bir tedbirdir. ne, uvaldz, bak, orak gibi demir eyalarn da lousadan al karsn uzaklatrdna inanlr. Lousann boynuna altn takmas, stne all pullu rt rtmesi ve lousaya akraba olmayan bir kadnn eline sprge alarak, lousann stnden sprge geirerek, Al basty sprdm, aldm, gittim! demesi Anadoluda yaygn bir uygulamadr (lktar, 1997: 327). Adana halk kltrndeki al basma ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Doumdan sonra kapya soan veya krmz kurdele aslmas gerektiine inanlr (K59, K67, K68). Lousann stnden cenaze alay geerse, lousaya ve ocuuna al basacana inanlr (K21, K58, K59, K70).

81 Doum yapm kadnn odasnda krmz renkli rtler, kyafetler, eyalar bulundurulur. Bylece dikkatler bu renklerin zerine ekilerek, annenin ve ocuun kt gzlerden korunacana inanlr (K21, K23, K28, K30, K49, K58, K59, K61, K67, K68, K71). Doum yapm kadnn ve yeni domu ocuun yanna Kuran konmas gerektiine inanlr (K21, K23, K28, K30, K40, K41, K49, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K69, K72). Doum yapm kadnn, ocuun, yanna sprge konursa, eve al karann girmeyeceine inanlr (K21, K58, K59, K67, K68). Doum yapm olan kadnn olduu evin kapsna dikenli al taklmas gerektiine inanlr (K30, K67, K68). Krklama, Yar Krklama Krklama, Anadolunun her tarafnda ok yaygn olan ve ocuun doumunun krknc gn gerekletirilen bir riteldir. Krklama, krk basmasn engellemek amacyla yaplr. Krklama, bebein doumundan sonraki en nemli gnlerden biridir. Bu gnde, bebein ve annenin eyalar ykanarak, bebek ve anne yeni bir dneme balar. Anadoluda krklama, yar krk ile ilgili birok pratik uygulanmaktadr. Erzurumda doumdan sonraki 20. gnde yar krk dklr. Bu ii iin yirmi adet fndk, fasulye, arpa, akl ta vb. alnr. Bunlarn her birine ihlas- erif okunarak anne iin ayr bir suya, ocuk iinde ayr bir suya atlr. Bylece yar krk km olur. 40. gnde suya katlacak malzemelerin says krk olacak ekilde ayn ilem yaplarak krklama yaplm olur (Ta, 1996: 206). Samsunda da krklama yaplaca gn, bir kaba, krk adet kk ta ve krk kak su konur. Bu suya ihlas, bir fatiha dualar okunup, flenir. ocuk ykandktan sonra, bu su, iinde tespih ve yzk bulunan bir szge yardmyla ocuun bandan aaya dklr. Daha sonra, kabn dibinde kalan

82 su evin iine serpilir. Bylece ocuk krklanm olur. Ayn biimde anne de ykanarak krklanr (iman, 2002: 451). Adana halk kltrndeki krklama, yar krklama ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Anne ve ocuun doumdan 40 gn sonra, iinde altn, ta, yapraklar ve iekler olan bir suyla ykanmas gerektiine inanlr (K1, K3, K9, K21, K23, K30, K41, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K71, K72, K73, K74). Annenin ve ocuun doumdan sonraki 40. gnde kullandklar eyalar ykanr (K21, K23, K30, K41, K58, K59, K67, K68, K70). Annenin ve ocuun krkland sudan artan suyla amarlarnn ykanmas gerektiine inanlr (K21, K23, K30, K41, K58, K67, K68, K72). ocuk krk gnlk olunca vcuduna bal srlr. Ak toprak tozu serpilerek kundaklanrsa, ocuun gzel,tatl olacana inanlr (K58, K59, K67, K68). Anne ve ocuun doumdan sonra 7., 20. ve 40. gnlerde ykanmas gerektiine inanlr (K1, K3, K9, K21, K23, K30, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K73, K74). Sarlk Sarlk, derinin ve vcuttaki svnn sar bir renk almas ile ortaya kan bir hastalktr. Yeni doan ocuun sarlktan korunmas amacyla, ocua sar rt rtlr, giysi giydirilir veya zerine sar bir nesne taklr. Bu ekilde taklit veya benzetme gelerinden yararlanarak yeni domu ocuk sarlktan korunmaya allr. Adana halk kltrndeki sarlk ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr:

83

ocuk , cenazeye bakarsa, benzinin sar olacana inanlr (K58, K67, K68). Yeni doan ocua rtlen ya da giydirilen sar giysi, zerine taklan sar nesne ile sarln gelmeyeceine inanlr (K1, K3, K9, K21, K23, K30, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K69, K70, K72, K73). lk Trnak Kesme Yeni domu ocuun ilk trna kesilirken de birtakm pratikler

uygulanmaktadr. Bu uygulamalara baktmzda, ocuun geleceine ynelik ilgiler kurulmaya alldn grmekteyiz. Adana halk kltrndeki ilk trnak kesme ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: ocuun ilk trnan babasnn kesmesi gerektiine inanlr (K59). ocuun kesilen ilk trnandan sonra nne eitli deerlerde para konur, istediini almas salanr, byle yaplrsa, ocuun ileride elinin bolluk iinde olacana inanlr (K58, K59, K66). ocuun ilk alt aydan sonra trna kesilirken, babasnn cebi bozuk para ile doldurulur. ocuk ok para alrsa, zengin olacana inanlr (K40, K58, K59, K66, K72). Trna ilk defa kesilen ocuun parmaklar un uvalna sokulursa, hrsz olmayacana inanlr (K58). ocuun trnann doumdan sonraki ilk alt ay kesilmeyeceine inanlr (K21, K58, K59, K71).

84 Yeni doan ocuun bir yandan nce sa ve trnaklar kesilmez; aksi takdirde ocuun mrnn ksa olacana inanlr (K58, K59). Ayda ocuk, Ayda A Doumdan sonra geliemeyen ocua ayda ocuk denir. Bu ocuun gelimesi amacyla yaplan yemee de ayda a denir. Ayda a ile ocuun yeterince olgunlamad ve bu a ile olgunlaaca temeline dayal taklit bys yaplmaktadr. Yine ayda ocuun iyilemesini salamak amacyla eski Trk inanlarnda yer alan, kurdun halk hekimliindeki ifa verici zelliinden de yararlanlr. Adana halk kltrndeki inanlar unlardr: Doumdan sonraki aylarda gelimeyen, hastalkl clz ocua ayda ocuk denir. Bu ayda ocuun iyi olmas iin ayda a piirilmesi gerektiine inanlr (K21, K23, K30, K58). Ayda ocuk dikenli gl aacnn arasndan ve kurt aznn iskeletinden geirilirse, iyileeceine inanlr (K58, K72). Kstek Krma Yryemeyen ya da yrrken zorlanan ocuklarn yrmesini salamak amacyla taklit bysne dayanan ve kstek krma diye adlandrlan bir uygulama vardr. Bu uygulamada da yryemeyen ya da yrrken zorlanan ocuk ile uygulanan pratikteki ipin kesilmesi arasnda bir iliki kurulur, yani taklit bys yaplr. Adana halk kltrndeki kstek krma ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: ayda ocuk, ayda a ile ilgili tespit ettiimiz

85 Yryemeyen ocuun bacana taklan simidi bir ocuun kapmasyla ocuun yryeceine inanlr (K58). Baka bir ocuun eline sucuk verilirse, yryemeyen ocuun o sucuu almak iin yryeceine inanlr (K58, K67, K68). Yryemeyen ocuun yrmesi iin kstek krma pratii uygulanr. Bunun iin ocuun bacaklarna eker sucuu, ip, eker torbas balanr ya da ayaklar arasna simit konur. Kstek bir ocuk ya da yal bir kadn tarafndan kesilir veya kpee ekmek vererek ocuun ksteinin krlmas istenir.Bu uygulama ile ocuun yryeceine inanlr (K58, K59, K72). ocuun ayaklarna bal olan ip kesilirse, ocuun yryeceine inanlr (K58, K71). Bebein Nazardan Korunmas Yeni domu bir ocuk, zayf, korumasz olacandan nazara dier insanlara gre daha fazla maruz kalacaktr. Bu nedenle, bebei nazardan korumak, kem gzlerden korumak amacyla birok inanma, pratik olumutur. Adana halk kltrndeki bebein nazardan korunmas ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: ocuk fazla sslenmez, iyi giydirilmezse, ocua nazar demeyeceine

inanlr (K21, K28, K30, K49, K58, K59, K67, K68, K69, K72). ocuu dar kan anne T Bismillahirrahmanirrahim deyip, Nazardan ocuk atlayacana, ta atlasn. diyerek taa tkrrse, ocua nazar demeyeceine inanlr (K28, K41, K58, K67, K68). ocuun bezinin darda braklmamas, ikindi vaktinden nce toplanmas gerektiine inanlr; yoksa ocuun bezine isabet edecek nazarn bezler

86 araclyla ocua geeceine inanlr (K21, K28, K30, K49, K58, K59, K72). Bebein atleti ters giydirilirse, bebee nazar demeyeceine inanlr (K30, K41, K58, K67, K68, K71). Bebein annesi her sabah kalktnda elini bacak arasna srer, eliyle ocuun yzn svazlarsa, bebee nazar demeyeceine inanlr (K21, K59, K67, K68). Nazar dedii iin uyuyamad dnlen ocuklara uyku muskas yazdrlrsa, ocuun uyuyacana inanlr (K21, K41, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K70, K72). Nazar dediine inanlan ocuk, delik tatan geirilirse, nazarn kovulacana inanlr (K59, K67, K68). Kk ocua, bebee ocak karas srlrse, nazar demeyeceine inanlr (K21, K23, K58, K59, K67, K68, K70, K71, K72). ocua kurun dktrlrse, nazar demeyeceine inanlr (K21, K23, K28, K49, K58, K59, K65, K67, K68, K70, K71, K72, K74). Tuz patlatlrsa, ocua nazar demeyeceine inanlr (K28, K58, K59, K66, K67, K68). Karaal, sarmsak, rek otu bir beze balanr ve ocuun omzuna dikilirse ocua nazar demeyeceine inanlr (K21, K30, K40, K41, K58, K59, K70, K72). Krkl bebein bana krmz yazma rtlrse, bebee nazar demeyeceine inanlr (K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34,

87 K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58). ocuun ilk kakal bezi, kutsal bir eya gibi 40 gn saklanrsa, bu bezin kt gleri kovacana, yaralar iyiletireceine inanlr (K21, K28, K49, K58, K67, K68, K71). Yedi nanc Yedi says, eski Trk kltrnde, 3, 9, 40, 52 saylar gibi nemli bir yer tutan saydr. Bu sayya dayal, ocuk ile balantl birok uygulamaya rastlamaktayz. Adana halk kltrndeki yedi inanc ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Doan ocuk adaklysa, yedi yana kadar bakalarndan giydirilmesi gerektiine inanlr (K59, K67, K68). Doan ocuk adaklysa, yedi yana kadar Mehmet adna sahip birinin

evinden giydirilmesi gerektiine inanlr (K67, K68). Doacak ocuun yaamas iin yedi Mehmet evinden para toplanmas gerektiine inanlr (K67, K68). Doan ocuk adaklysa, yedi yanda sann ziyarette kesilmesi gerektiine inanlr (K59, K67, K68). Yeni doan ocuk erkek ve adaklysa, yedi yana kadar sann kesilmemesi gerektiine inanlr (K58, K68). Adana halk kltrndeki unlardr: doum ile ilgili tespit ettiimiz dier inanlar

88 Bebek beiini boken sallamamak gerektiine inanlr (K23, K24, K29, K30, K31, K32, K33, K35, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63). Salar dik olan bebein ileriki yaamnda inat olacana inanlr (K23, K27, K28, K29, K30, K32, K33, K36, K38, K39, K40, K42, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K57, K58, K59, K62, K63). Bir bebein ayann alt plrse, bebein ileride yryemeyeceine inanlr (K29, K33, K38, K40, K41, K53, K54, K55, K59, K63). Bir bebek ensesinden plrse, bebein kseceine inanlr (K29, K30, K33, K39, K41, K49, K53, K54, K55, K62, K63). Bulgur, soan, cier gibi yiyeceklerin anne stn oaltacana inanlr. (K23, K41, K58, K59, K66, K67, K68, K70). Di karan ocuk iin buday kaynatlp, st datlmas gerektiine inanlr (K21, K28, K30, K40, K41, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K70, K71, K72). Doan ocuk cenaze geerken uyutulmaz. Beiin yeri deitirilirse, ocuun uyuuk, tembel olmayacana inanlr ve ocuk cenazenin arkasndan baktrlr (K23, K67, K68). 1.3.17. Evlenme ile lgili nanlar Evlilik, insan hayatnda iki gencin hayatn birletirmesiyle oluan nemli gei dnemlerinden biridir. Evlilik ile ailenin temeli atlmaktadr. Evlilik kurumu daha nce genlerin anne ve babalarnn verdii kararla kurulurdu ve bu karara kar gelindiinde genler kaarak evlenirdi. Gnmzde genlerin kararlarna anne ve baba onay vermekte ve bundan dolay da kaarak evlenme artk eskiye gre azalmtr. Her ne kadar anne ve baba gencin dncelerini dinleyip, onun evlilik kararna destek verse de

89 birey yaad toplumun gelenek, grenek, tre ve yasalarna uymak zorundadr (Altun, 2004: 226). Cinsel deime ve gelimenin olduu bulu dnemi (kzlar iin11-13, erkekler iin 13-15) krsal kesimde kz ve erkek iin evlenme ya olarak grlmektedir. Yasalarmza gre evlenme ya 18 olmakla beraber 14 yan doldurmu olan kz ile 15 yan doldurmu erkek olaanst bir durumun varl halinde yarg karar ile evlenebilir (rnek, 2000: 190). ocukluktan kp ergenlie girmi kzn davranlar, bamszl

snrlandrlr. Kzn herkese itaat etmesi, az konumas, utanga olmas beklenir. Kz bu dnemde darya gnderilmez, arya veya pazara ise annesine yardmc olmak amacyla gnderilir. Ergenlik dnemindeki erkekler ise asabileir. Byklere kafa tutup, saldrgan tavrlar taknr. ocuk olmadklarn her frsatta belirtirler. Gencin ahlaknn bozulmamas istendiinden dolay gencin erkenden evlendirilmesi tercih edilir (Tezcan, 1998: 64, 65). Trkiyede farkl biimlerde evlenmeler ile karlamaktayz. Trkiyede kltrel deimelerin etkili olduu byk kentlerde dorudan tanp evlenme artarken, gelenekselliin ar bast yerlerde grclk hala en etkili evlenme biimi olarak karmza kmaktadr (rnek, 2000: 185). Bu evlilik biimlerinin yannda Anadoluda daha farkl biimlerde de evliliklerin yapld grlmektedir. Kz karma yoluyla yaplan evlenme biimi Trkiyede nemli bir yer tutmaktadr. Anadoluda seyrek olarak grlse de kzn bohasn alp olan evine gidip oturmas biiminde yaplan ve halk arasnda oturakalma denilen bir evlenme biimi daha vardr (rnek, 2000: 186). lkemizde rastlanan evlenme biimlerinden biri de beik kertmesi biiminde yaplan evliliklerdir ki beik kertme yoluyla ocuk nianlama ok eski bir gelenektir; fakat toplumsal deime srecinde uygulamas azalmtr (Tezcan, 1998: 203). Baka bir evlenme biimi taygeldi evliliktir. Dul kadnn eski kocasndan olan ocuklar da alarak dul bir erkek ile ya da dul bir erkein eski karsndan olan ocuklar da alarak dul bir kadn ile evlenme biimine taygeldi evlilii denilmektedir ve bu ocuklara da taygeldi ad verilmektedir (rnek, 2000: 189). Yine Anadoluda grlen bir baka evlenme biimi leviratta ise dul kadn, len kocasnn kardeiyle

90 evlenmektedir. Sorarat biimindeki evlenmede ise, kars len erkek, len karsnn bekar olan kz kardei ile evlenmektedir (Tezcan, 1998: 208, 209). Trk hayatnda ev ve evlilik, ocuk sahibi olmak iin en nemli kaidelerden biridir. nsan, ev bark sahibi olduunda, bulunduu toplulukta da itibar kazanr. ocuk sahibi olduunda da itibar ykselir. Trk hayatnn her safhasnda yaaymza, hareketlerimize yn veren inanlarmzn, evlilik dneminde de rol devam etmektedir. yi ve kt iyelerin, ev iyelerinin, ata ruhlarnn e bulmada, iyi bir yuva kurmada, ocuk sahibi olmada, doan ocuklarn hayatta kalmasnda etkili olduu inanc gnmzde de varln korumaktadr (Kalafat, 1999 a: 97). Trkiyede ksmet amaktan balayarak gerdek gecesine kadar uzanan evlilik aamalar ierisinde uygulanan dinsel, ritel ve bysel ierikli birok det ve pratik vardr. Bunlarn bir blm gelin ve gveyin mutluluuna ynelik dilek ve pratikler evresinde toplanrken, bir blm de kara by (ktlk bys) alanna giren ilemler erevesinde yer alr (rnek, 2000: 202). 1.3.17.1. Adana Halk Kltrndeki Evlenme ile lgili nanlar Kuak Kuatma Dnde, gelinin beline defa dndrldkten sonra, krmz bir kuak balanr ki bu uygulamada, eski Trk inanlarndaki alplerin, kamlarn kuandklar kuak ile kutsiyet ifade eden saysnn izlerini grmekteyiz. Adana halk kltrndeki kuak kuatma ile ilgili tespit ettiimiz inan udur: Dn gn gelinin beline gelin kua denilen krmz ipek bir erit gelinin erkek kardei, yoksa days veya amcas tarafndan balanr. Bunun gelinin gidecei yere bolluk, bereket ve uur getireceine inanlr ( K21, K23, K28, K30, K49, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K70, K71, K72 ).

91 Gelin Ba Salavatlama Salavatlama, dua okumak anlamna gelir ve eyizden sonra, kz evinde akam kna elencesi dzenlenir ve bu elence bittikten sonra gelin ba salavatlanr. Adana halk kltrndeki gelin ba salavatlama ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Knada gelinin banda salavat ile krlan kelle ekerinin bir ksm ayrlr. Dn gn gelinle damat eve gittiinde erbet yaplp iirilirse, evliliin mutlu olacana inanlr (K28, K30, K49, K58, K59, K65, K67, K68). Knada gelinin bann zerinde salavat ile krlan kelle ekerini yiyen kiinin bann armayacana inanlr (K58, K59). Kilit Ama Kilit amak ve kilit kapamak halk inanlarnda dzgn giden ilerin ters dnmesi ve ters giden ilerin dzelmesi inancndan kaynaklanmaktadr ki bu uygulamann temelinde gk tanr inan sisteminin demir klt vardr. Bu uygulama by iin yaplrken, damadn ve gelinin gerdekte baarl olmalar amacyla yapld gibi evlenmede zorluk eken genler iin de yaplan bir uygulamadr. Kilit ama uygulamasnn camide yaplmasnn temelinde slamiyet ncesi inan sistemine dayanan uygulamay slami bir klfa sokma dncesini grmekteyiz (Kalafat, 1996: 12). Adana halk kltrndeki kilit ama ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Belli bir yaa geldii halde evlenemeyen kzlara kilit ama pratii uygulanr. Cuma gn camiden kan ilk kiiye kzn bann zerinde kilit atrlr. Bu ilem cuma yaplrsa, kzn ksmetinin alacana inanlr (K21, K23, K30, K58, K59, K66, K71, K72).

92 Evlenemeyen kzn ksmeti alsn diye camiye giren kiiye kilit verilmekte, bu kii girerken kilitledii kilidi, camiden karken dualarla aar. Bu ilem cuma yaplr. Kzn bylece ksmetinin alacana inanlr (K21, K28, K30, K41, K49, K58, K59, K71). Sa Sama Anadolunun birok yerinde gelin, erkek evine geldiinde sa salr ki bu sa ile iyeleri, atalarn ruhlarn memnun etme amac gdlmektedir. Adana halk kltrndeki sa sama ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Gelin eve girerken bandan buday atlr, bylece evin bereketli olacana inanlr (K1, K8, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K23, K29, K30, K31, K34, K38, K39, K40, K41, K43, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K55). Gelin eve girerken gelinin bandan buday, arpa, eker, para ile yaplm olan karm dklrse, evin bereketli olacana inanlr (K13, K14, K15, K16, K18, K20, K24, K27, K32, K35, K54). Kaynana kz evinin merdivenlerine eker dkerse, gelini ile arasnn iyi

olacana inanlr (K41, K58, K59, K67, K68). Tozak Gneyde Trkmenlerin kz ve gelinleri tavuk tylerini boyayarak balarna takarlar ki bunun yani tavuk tynn adna tozak denir. Tozak taklrken u mani sylenir: Yel vurur kozak oynar Banda tozak oynar Ben yarimi ne yaptm ki

93 O benden uzak oynar Adana halk kltrndeki tozak ile ilgili tespit ettiimiz ina udur: Toza takan kzlarn ksmetinin alacana, toza takan gelinlere ise uur getireceine inanlr (K67, K68). Ksmet Ama Evlenemeyen kzlarn ksmetinin almas iin yaplan uygulamalara zaman ile slami bir kimlik kazandrld grlmektedir. Adana halk kltrndeki unlardr: Evlenemeyenler iin hocaya muska yazdrlrsa, ksmetin alacana inanlr (K21, K28, K30, K41, K49, K59, K67, K68, K70, K71, K72). Baht alsn diye hocaya baktrlrsa, ksmetin alacana inanlr (K21, K30, K59, K67, K68, K70, K71, K72 ). Hocaya gre nasip kapalysa, nasibin atrlmas gerektiine inanlr (K21, K30, K58, K67, K68, K70, K71, K72). Evlenemeyenler iin muska yazdrlr ve muskann yazld mrekkep suya geer ve bu su bir hafta iilirse, ksmetin alacana inanlr (K21, K58, K59, K67, K68, K71, K72). Gelin knasndan srmenin uur getireceine ve ksmetin bulaacana inanlr (K23, K24, K25, K26, K27, K29, K30, K31, K35, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K57, K58, K59, K62, K63). ksmet ama ile ilgili tespit ettiimiz inanlar

94 Evlenemeyen kzn elbisesinden yrtlan paralar dilek aacna balanrsa, kzn ksmetinin alacana inanlr (K21, K23, K40, K59, K67, K68, K70, K71). Gelin eyizi olarak saklanan eyalar ters katlanp kaldrlrsa, kzn ksmetinin kapanacana inanlr (K1, K8, K9, K10, K14, K15). Gelinin Yeni Evine Balanmas, Uur ve Bereket Getirmesi Gelinin yeni evine balanmas, uur ve bereket getirmesi ile ilgili uygulamalar ve inanlarn temelinde ocak kltn ve kltn zaman iinde kazand slami rengi grmekteyiz. Nitekim, gelin erkek evine girerken eve girmeden nce kap eiinde baz pratikleri gerekletirirler ki, bu uygulamalarn temelinde iyi iyeleri memnun etme, kara iyeleri korkutma amac vardr. Yine datlan sa ile memnun etme amacn da grmekteyiz. Adana halk kltrndeki gelinin yeni evine balanmas, uur ve bereket getirmesi ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Gelin yatann altna bir tane kesme eker konulursa, gelinin kocasyla aznn tatl olacana inanlr (K1, K10, K34, K35, K38, K39, K40, K53, K58). Gelinin azna, evine girmeden nce bir kak bal verilirse, gelinin aznn tatl olacana inanlr (K1, K8, K9, K10, K11, K14, K15, K23, K26, K29, K34, K35, K38, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K48, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59). Gelin eve girdiinde erbet iirilirse, aznn tatl olacana inanlr (K13, K16, K23, K24, K25, K27, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63). iyi iyeleri, atalarn ruhunu

95 Geline kazasz belasz eve alnd iin, azlar tatl olsun diye erbet iilmesi gerektiine inanlr (K21, K28, K41, K49, K59, K65, K66, K67, K68, K70, K72). Damat, gelin eve girmeden nce kapda bir ie veya bardak krarsa, evin aydnlk yani huzurlu olacana inanlr (K13, K14, K15, K16, K17, K18, K23, K24, K27, K28, K32, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K43, K46, K47, K50, K51, K52, K53, K58, K62). Gelin eve girerken, geline testi krdrlmas gerektiine inanlr (K21, K23, K28, K41, K58, K59, K66, K67, K68, K70, K71, K72). Geline kap eiinde fincan krdrlmas gerektiine inanlr (K28, K40, K58, K59, K67, K68, K70). Geline kap eiinde tahta kak krdrlmas gerektiine inanlr (K59, K70). Gelin erkek evinin kapsnda posta basarak girer ve bu srada ortada bulunan bir tahta ka krp geerse, baarl bir evlilii olacana inanlr (K59). Kaynana elinde Kuran- Kerim tutar ve gelinin kapdan geerken kaynanasnn kapda tuttuu Kuran- Kerimin altndan gemesi gerektiine inanlr (K58, K67, K68, K71). Gelinin yeni evine kaynanasnn bacann arasndan geerek girmesi gerektiine inanlr (K59). Gelin eve girerken, yere su dkmesi gerektiine inanlr (K23, K28, K58, K59, K65, K67, K68). Geline iplik krdrlrsa, gelinin iyi huylu olacana inanlr (K58, K68, K70).

96 Aileye huzursuzluk getirmesin diye yeni gelinin yaklmas gerektiine inanlr (K59, K67, K68). Gelin baba ocandan ayrlrken kzn arkasndan bundan sonraki hayatnn su gibi akmas, aydn olmas iin su dklmesi gerektiine inanlr (K21, K30, K58, K59, K65, K67, K68, K70). Gelin, baba ocandan karken de kazasz belasz gelin olduu iin gelinin erbet imesi gerektiine inanlr (K28, K40, K49, K59, K67, K68). Gelinin eline dourgan olmas, zellikle erkek ocuk dourmas iin, erkek ocuk verilmesi gerektiine inanlr (K21, K23, K28, K30, K41, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K70, K72). Gelin eve girmeden nce asma yapra, bal ve ya evin giri kapsnn ayann altnn hafife

zerine yaptrlrsa, evin bereketli olacana inanlr (K8, K13, K14, K15, K16, K20, K23, K24, K25, K27, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K38, K39, K40, K41, K43, K46, K50, K51, K52, K53, K54, K55). Bir geline okutulan duvak mevlidinde, mevlit okuyan hocann nne tabaklarda tuz, eker, pirin konur. Mevlit bittikten sonra tabaktaki tuz, eker ve pirin evdeki erzaklara dklr. Bylece evin erzaknn bereketli olacana inanlr (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K13, K14, K15, K18, K20, K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55). Balama Bysn Bozma Gelin ile damadn gerdek gecesi bir araya gelmelerini engellemek amac ile yaplan balama bys, kt niyet ile yaplm bylerdendir ve bu bynn bozulmas ya da gelin ile damadn gerdekte bir araya gelebilmeleri iin birok uygulama yaplmakta ve bu uygulamalarn evresinde inanlar olumutur.

97 Adana halk kltrndeki balama bysn bozma ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Hoca nikah kylrken, evde bal hibir ey braklmaz. Bal olan her eyin almas gerektiine inanlr (K21, K41, K59, K67, K68, K71). Gelinle damadn balanmamas, balandysa zlmesi iin, hoca nikah srasnda bir mendili defa dmleyip zmeleri gerektiine inanlr (K28, K41, K59). Gelinle damadn bir araya rahat gelebilmesi iin, bal yorganlarn kurdelesi, dml iplerin dm zlr, kapal kaplar alr, eller balanmaz; yoksa damadn basiretinin balanacana inanlr (K28, K41, K49, K59, K70). Adana halk kltrndeki evlenme ile ilgili tespit ettiimiz dier inanlar unlardr: Damadn dnden nce gelini gelinliini giymi olarak grmesinin uursuzluk getireceine inanlr (K1, K5, K6, K9, K10, K13, K14, K15, K16, K18, K20, K27, K28, K29, K31, K32, K33, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K46, K47, K50, K51, K53, K54, K55, K57, K58, K63). Kz grmeye gidildiinde dnrc olan kiiler kz evinden su imezler. Su ierlerse, dnrler arasna soukluk gireceine inanlr (K23, K27, K29, K38, K40, K53, K62, K64). Kz istemeye gitmeden nce, erkek evindeki bir kazak sklrse, iin kolay olacana inanlr (K15, K34, K43, K59). Gelin iin dn alverii yaplrken ilk nce gelinlik kuman kesilmesi gerektiine inanlr (K1, K23, K26, K28, K29, K38, K39, K40, K43, K46, K47, K50, K53, K57, K58, K61).

98 Gelin yorgan yzlenirken ipliin ucu dmlenmez; dmlenirse gelinin bahtnn dmleneceine inanlr (K15, K23, K28, K29, K30, K33, K34, K40, K43, K56, K58, K59, K63). Gelin knasnn evliliinde mutlu olan bir kadna yaktrlmas gerektiine inanlr (K14, K15, K16, K20, K23, K27, K29, K30, K32, K33, K34, K36, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63). Dini nikah kylrken, nikah ahidinin evliliinde mutlu olan birinden seilmesi gerektiine inanlr (K14, K15, K18, K20, K27, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K38, K40, K50, K51, K53, K56, K57, K58, K59, K63). Gelin olacak bir kzn yorgan evliliinde mutlu olan bir kadna yzletilir. Boanm ya da evliliinde mutlu olmayan kadnlara bu iin yaptrlmamas gerektiine inanlr (K9, K10, K11, K13, K14, K15, K16, K20, K23, K25, K26, K27, K29, K30, K32, K33, K34, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62). Gelin yata hazrlanrken, yatan evliliinde mutlu olan birine hazrlatlmas gerektiine inanlr (K9, K13, K14, K15, K16, K20, K23, K28, K29, K30, K32, K33, K36, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K50, K51, K52, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62). Gelin yatan ve odasn bandan iki nikah geenlerin, dullarn dzenlememesi gerektiine inanlr (K23, K28, K30, K49, K58, K59, K66, K67, K68, K70, K72). Nikahtan ayrlanlarn gelin yata dzeltmelerinin hayrl olmayacana

inanlr (K28, K30, K49, K58, K59, K66, K67, K68, K70, K72).

99 Gerdek sabah gelin yatan kendi dzeltmez, gelinin yatan yaknlarndan kim dzenlemise, gerdek sabah da yata onun inanlr (K67, K68, K70). Gelinin ayakkabsnn altna bekar kzlarn ad yazlr. smi nce silinen kzn gelin olacana inanlr (K23, K27, K32, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K44, K45, K46, K48, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Dn gn (duvak gn) gelinin ortaya konan yastn zerinden atlatlp dilek tutmas gerektiine inanlr (K58, K59). Gelin alaynn mezarlk evresinde dndrlmesi gerektiine inanlr (K21, K23, K40, K59, K65, K70). Gerdek gecesi geline ve damada yumurta yedirilirse, ksrlk olmayacana inanlr (K28, K41, K58, K59, K67, K68, K72). Gerdekten nce damadn ceketinin cebine ok ocuu olsun diye pirin, msr gibi taneli yiyecekler konmas gerektiine inanlr (K58, K59, K67, K68). Duvak mevlidinde hocann nndeki sehpaya tabak iinde tuz, eker, su, pirin konur ve mevlitten sonra gelin sehpay kere yerinden kaldrr. Bu srada gelin bir dilek tutarsa, dileinin gerekleeceine inanlr (K14, K15, K23, K24, K29, K30, K32, K34, K36, K38, K39, K40, K46, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Duvak gn gelinin kbleye dnerek bir yasta diz kp, dua etmesi dzeltmesi gerektiine

gerektiine inanlr (K23, K30, K58, K59, K67, K68).

100 1.3.18. lm ile lgili nanlar Hayatn son dura olan lm, insan korkutan, aresiz klan ve srrna eriilmeyen bir gei dnemidir ve insan hayatnn son dnemidir. lm insan o kadar aresiz klar ve korkutur ki insanlar evresindeki olup biten olaylar, eyann u ya da bu ekilde duruunu lmn n belirtisi saymtr. nsan bunun iin kendine lm sezdiren olaylardan ve nesnelerden uzak durmutur (Altun, 2004: 315). lm olgusu, kiisel olmakla birlikte, toplumu ilgilendiren bir olay olmasndan dolay da deiik bilim dallarnda deiik yntemlere gre konu edilip incelenmektedir (Artun, 2005: 170). lm evresinde birok inanma, det, tre, tren, ayin, kalp davran, uygulama kmelenmektedir. lm evresinde kmelenen ve l ile toplum yelerini kuatan bu inanmalar, detler, uygulamalar, trenler ve kalp davranlar grupta toplanmaktadr: a) te dnyaya gidii kolaylatrma b) te dnyada ve geride braktklarnn gznde saygn bir yer almak c) lenin yaknlarnn bozulan ruhsal durumlarn saaltmak (Artun, 2005: 171). lm, kanlmaz bir sondur ve Anadoluda lm det ve uygulamalarnn zengin bir grnm sergiledii grlmektedir. Marmara Erelisinde okunmakta olan ezan tekrarlayann babasnn leceine inanlr. Artvinde ahrdaki hayvanlar ac ac baryor ve at kiniyor ise, o evden l kacana inanlr. Karsta ellerini gsne balayan ocuun anne veya babasnn lmne sebep olacana inanlr. Aydnda cenaze evine gelenlerin ayakkablar dzeltilmez; ayakkablar dzeltilirse, yeni kimselerin leceine inanlr. Krehirde kabre atlan paralar ile kabrin satn alndna ve bylece len kiinin rahat edeceine inanlr. Amasyadaki bir evden cenaze ktktan hemen sonra veya dokuz gn o evin klar sndrlmez. lnn ruhunun eve geldiine inanlr. Balkesirde ise cenazenin kt odann yedi gn sndrlmez, nk ruhun geri geleceine inanlr (Kalafat, 1996: 23-25). Bursann ilelerinden biri olan neglde lnn yedinci gnde karnnn itiine, krknc gnde burnunun dtne ve elli ikinci gnde ise kemiklerinin daldna inanlr. Bu inan gerei,

101 kiinin ld gn helva yaplp, komulara datlr. lnn ykand yerde yedi gece mum yaklr ve lmn 7., 40., 52. gecelerinde mevlit okunur. Bylece bedenin dalmasnn daha kolay olacana inanlr (Kartal, 1985: 40). lmn gereklemesiyle birlikte yaplan defin hazrl, ykama, kefenleme, lnn gmlmesi; cenaze yemeinden sonra l yemei, belli gnler, yas tutma, mezar ziyaretleri vb. etrafnda oluan inan ve uygulamalar trensel bir havada gerekleir. 1.3.18.1. Adana Halk Kltrndeki lm ile lgili nanlar Mezar Sas Eski Trklerde, iyi iyeleri, atalarn ruhlarn memnun etmek ve yardmlarn kazanmak amacyla datlan yiyecek ve ieceklere sa denirdi ki bu salar kansz kurban zellii gstermektedir. Bir kii ldkten sonra iyi iyeleri, atalarn ruhlarn memnun etmek amacyla mezarlkta sa datlr. Adana halk kltrndeki mezar sas ile ilgili tespit ettiimiz inan udur: Mezarn zerine arpa, buday serpilmesi gerektiine inanlr (K28, K67, K68). lye Kna Yakma, iek Takma lmn bu dnyadaki son, ama br dnya iin balang olduu inancndan hareketle yaplan bir baka uygulama da lye kna yaklmas ve iek taklmasdr. Adana halk kltrndeki lye kna yakma, iek takma ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Yal hastalarn, lm yaklatnda ayaklarna kna yaklp, balarna iek taklmas gerektiine inanlr (K59, K67, K68).

102 len kiinin bana taklan iek rmezse, o kiinin iyi bir insan olduuna inanlr (K67, K68). l Evinde Ik l evinde k yaklmasnn deiik sebepleri vardr. Eski Trk inanlarna gre, l evine girmeye alan ruhlar bulunmaktadr ve bu ruhlarn eve girmesini engellemek amacyla k yaklmaktayd. Yine lnn ruhunun evini ziyaret edeceine inanld iin de l evinde 7, 40 gn sreyle k yaklmaktadr. Adana halk kltrndeki l evinde k yakma ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: len kiinin odasnda cenazeden sonra yedi gn k yaklmas gerektiine inanlr (K28, K30, K41, K58, K59, K67, K68, K70, K74). len kiinin evinde krk gn k yaklmas gerektiine inanlr (K21, K58, K67, K68). lnn ykand yerde k yaklmas gerektiine inanlr (K58, K67, K68). l Kazann Ters evirme, ly Ykama lnn ykanmasndan sonra, suyun kaynatld kazann ters evrilip, zerine su konmasndaki ama; ayn evden baka birinin lmesini engellemek ve bir daha lnn ykanmas iin su stlmamas ve l eve geldiinde kazann zerindeki sudan imesidir. Bu uygulamada kazann ters evrilmesiyle ters motifini grmekteyiz. Yine len kiinin aslnda lmediini, sadece dnya deitirdiini de kazann stne konan su dolu tas ile anlyoruz. Adana halk kltrndeki l kazann ters evirme ve ly ykama ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr:

103 lnn ykand kazann ters evrilmesi gerektiine inanlr (K21, K23, K40, K58, K59, K65, K67, K68, K70, K72). len kiinin ykand suyu aldmz kazan ters evrildikten sonra zerine bir tasla su konulmas gerektiine inanlr (K23, K67, K68). lnn ykanaca suyun, lnn evinden deil baka evden alnmas gerektiine inanlr (K59, K67, K68, K70). l suyunu stan atein su dklerek sndrlmemesi gerektiine inanlr (K58, K67, K68). l Evini Temizleme l evine, azrailin can almak iin geldiine len kii ktyse, balta, bak gibi kesici aletler kullandndan evi kirlettiine inanlr. Bu yzden cenaze kalktktan sonra evin temizlenmesi gerektiine inanlr. Adana halk kltrndeki l evini temizleme ile ilgili tespit ettiimiz inan udur: Cenazeden sonra evin sprlmesi gerektiine inanlr (K30, K41, K58, K59, K67, K68). Kefen detleri lm olduunda kefenin hazrlanmas ilemiyle ilgili de inanlar olumutur. Adana halk kltrndeki kefen detleri ile ilgili tespit ettiimiz inan udur: Kefen bakla kesilir ve elle dikilir. Dikilirken ipin bana ve sonuna dm atlmaz. Dm atlrsa, teki dnyada len kiiyle grlemeyeceine inanlr (K23, K30, K58, K67, K68, K70).

104 l Ard Yemek Verme lnn arkasndan 7., 40. ve 52. gnlerde lnn ruhu iin verilen yemekler yenilir. Bu yemeklerin verildii gnler olan 7., 40. ve 52. gnler aslnda slami kurallardan deildir; ancak slamiyet ncesindeki bu saylara slamiyet sonrasnda slami bir renk kazandrlmtr. Adana halk kltrndeki l ard yemek verme ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: len bir kiinin lmnden sonraki 40. ve 52. gnde cesedin etle kemiinin birbirinden ayrldna inanlr. Bu yzden bu gnlerde dua okunup, camide yemek datlr (K21, K23, K28, K30, K41, K49, K58, K59, K65, K66, K70, K71, K72). Bir kii ldkten sonra 7. gnde, yedi yemei denilen, arkadalarn, ein dostun katld bir yemein verilmesi gerektiine inanlr.Bu yemek srasnda helvada yaplr (K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K9, K19, K20, K22).

Mezarlk detleri Mezarlk ile ilgili de uygulamalara bal birok inan olumutur. Bu inanlarn kimi eski Trk inanlarna dayanrken kimi de slami bir renk kazanmtr. Adana halk kltrndeki mezarlk detleri ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: Mezarlktan geerken mezarln elle gsterilmemesi gerektiine inanlr (K21, K26, K28, K29, K30, K38, K42, K44, K45, K46, K49, K52, K59, K62, K63, K70, K71).

105 Mezarlklar sk sk ziyaret edilirse, llerin mutlu olacana inanlr (K21, K28, K30, K40, K49, K58, K59, K65, K67, K68, K70). Mezarlktan kldktan sonra geriye baklmamas gerektiine inanlr (K21, K30, K59, K67, K68, K71). l ile lgili nanlar len kiinin, ld sradaki vcut ekli, yznn ald ekil vb. durumlar evresinde de birok inan olumutur. Bu inanlarn temelinde kiinin lm anndaki durumunu yorumlayarak, bu dnyadan nasl ayrldn ya da nasl bir insan olduunu anlamaya almak vardr. Adana halk kltrndeki l ile ilgili tespit ettiimiz inanlar unlardr: len kiinin yz kararmsa, zor ldne, ile ektiine inanlr (K21, K23, K28, K49, K58, K59, K67, K68, K70). len kiinin yz tebessm ediyorsa, lnn yapt iyiliklerin; yz asksa ktlklerin gznn nnden getiine inanlr (K21, K28, K30, K41, K49, K58, K59, K66, K67, K68, K70, K72). len kii uzun sre can ekimise, lenin iyi insan olmadna inanlr (K30, K40, K58, K59, K65, K66, K68, K70, K72, K74). len kii kafasn yukar dikerek lmse, iki yzl olduuna inanlr (K40, K67, K68). Adana halk kltrndeki lm ile ilgili tespit ettiimiz dier inanlar unlardr: Bir evden ya da komu evlerden herhangi birinden cenaze kmsa, o gn evin sprlmemesi gerektiine inanlr (K14, K15, K16, K23, K24, K27, K28, K29, K33, K34, K35, K46, K53, K57, K58, K59, K63).

106 lm olay olduktan sonra, yeni bir lmn olmamas iin, lnn yatt yere ta konmas gerektiine inanlr (K58). Cenaze geerken ve ykanrken oluk ocuk uyuyorsa, gerektiine inanlr (K21, K58, K67, K68, K70). lnn cenaze ileri bittikten sonra evde zerlik, buhur tttrlmesi gerektiine inanlr (K58, K59, K67). Cenaze evden karken,cenazenin arkasndan oklava ya da bak gibi eyalarn atlmas gerektiine inanlr (K59, K67). Cenaze evinden geldikten sonra elin yzn ykanmas gerektiine inanlr (K28, K41, K49, K58, K65, K67, K68, K71). len kiinin eyalar, ykanp, temizlenerek bakalarna verilir. Bylece lmn evden kacana inanlr (K21, K28, K30, K41, K49, K58, K59, K65, K66, K67, K68, K70, K71, K72). lenin en yeni giysisinin tabutun zerine konmas gerektiine inanlr (K67, K68). Bir cenazenin arkasndan kpek ulursa, bir lmn daha olacana inanlr (K58, K67, K68, K71, K72). Ylan ldrlrse, arkasndan birinin leceine inanlr (K67, K68). Cenaze giderken tabut salland m arkasndan bir lm olacana inanlr (K67, K68). l evindeki yemeklerin dklmesi gerektiine inanlr (K59, K67, K68). l evindeki su dolu kaplarn boaltlmas gerektiine inanlr (K67, K68). uyandrlmas

107 Kap nnden tabut geerken arkasndan su dklmemesi gerektiine inanlr (K67, K68, K70). Bedeni terk eden ruhun, ly takip ettiine inanlr (K28, K30, K49, K58, K59, K66, K70). Cuma akamlar, len kiinin ruhunun kendi evini ziyaret ettiine inanlr (K21, K30, K40, K58, K59, K67, K68, K70, K72). Kuran, mevlit okutulduunda ruhun evini ziyaret ettiine inanlr (K21, K23, K30, K58, K59, K67, K68, K70, K72, K74). 1.3.19. Misafir ile lgili nanlar Misafir, sefer eden, yoldan gelen, yolcu, konuk anlamna gelmektedir (TS, C2, 1988: 1029). Adana halk kltrnde halk inanlarnn iinde, misafir ile ilgili inanlarn da yer ald grlmektedir. 1.3.19.1. Adana Halk Kltrndeki Misafir ile lgili nanlar Eve bir misafir geldiinde, misafirin ksmeti ile geldiine inanlr (K23, K24, K25, K26, K27, K28, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Misafir geldiinde, misafirinin ayakkabsnn burnunun gidi yoluna doru evrilerek konulmas gerektiine inanlr (K14, K15, K16, K17, K20, K22, K23, K24, K27, K29, K30, K34, K35, K38, K39, K40, K42, K43, K44, K45, K46, K51, K52, K53, K54, K55, K58, K61, K62). Bir misafirin gitmesi istenirse, ayakkabsna tuz eklenmesi gerektiine inanlr (K14, K15, K20, K27, K28, K29, K30, K34, K35, K36, K40, K41, K43, K53, K54, K55, K59, K61, K62).

108 Yryebildii halde bir ocuk emeklerse, eve misafir geleceine inanlr (K23, K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K48, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Bir kii evine giderken ayan sryerek yrrse, eve misafir geleceine inanlr (K25, K26, K27, K29, K30, K32, K33, K34, K35, K36, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K47, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K58, K59, K62, K63). Hamur yorulurken, hamur srarsa, eve misafir geleceine inanlr (K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K47, K48, K49, K50, K51, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K61, K62, K63, K64). Yemek yaparken, yemek srarsa, eve misafir geleceine inanlr (K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K36, K37, K38, K40, K41, K43, K47, K49, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K63, K64). Bir evdeki yatak gerse, misafir geleceine inanlr (K29, K39, K43, K53, K55, K57, K58, K59, K62, K64). Bir kiinin sa tel tel ayrlp yzne doru dklrse, eve misafir geleceine inanlr (K39, K40, K43, K47, K53, K56, K57, K58, K59, K62, K64). 1.3.20. Cin, Melek, eytan ile lgili nanlar Halk geleneinde, birtakm olaanst halleriyle insanlarn yaamnda etkilerini belirten esrarl yaratklarn varlna inanlr. Olaand baz artlar iinde onlar grdklerini ileri srenler bile vardr. Onlar insan tek bana olduu zaman, eitli klklarda kendini gsterir. Bu varlklar adlandrmak iin genellikle cin kelimesi kullanlr (Borotav, 1997: 74). Cinin yan sra melek ve eytan ile ilgili da halk kltrnde halk inanlar olumutur.

109 1.3.20.1. Adana Halk Kltrndeki Cin, Melek, eytan ile lgili nanlar Ekmek sacnn zeri bo braklrsa, zerinde cinlerin yemek piireceine inanlr (K17, K18, K23, K46, K54, K55, K59, K62). Bir yere rast gele scak su dklrse, cin arpacana inanlr (K23, K27, K28). Cinlerin ssz yerler, tuvalet, banyo ve ahr gibi yerlerde bulunduuna inanlr (K23, K27, K28, K30, K33, K34, K35, K36, K38, K39, K40, K41, K42, K44, K45, K46, K47, K51, K52, K53, K54, K55, K56, K57, K58, K59, K62, K63, K64). Tuvalete destur denilerek girilmesi gerektiine nk orada cinlerin olduuna inanlr (K23, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K32, K34, K35, K36, K37, K39, K40, K41, K43, K46, K53, K54, K55, K56, K59, K62, K63, K64). Soan ve sarmsak kabuu yakldnda, kokuya cinlerin geleceine inanlr (K28, K35, K43, K46, K47, K52, K56, K63). Sinir krizi geiren birine cin arptna inanlr. Cinlerin ok korkak ya da ok cesur kiilere grnmediine inanlr; nk ok korkaklara grndnde, cinin o kiinin leceinden, ok cesurlara grndnde de o kiinin kendini ldreceinden korktuuna inanlr (K29, K34, K35, K38, K43, K46, K47, K56, K58, K59). Cinlerin daha ok hayvan klnda, zellikle kedi ve tavuk olarak grndklerine inanlr (K29, K30, K32, K34, K35, K38, K39, K42, K43, K44, K45, K46, K56, K57, K59). Meleklerin kpek beslenen eve girmeyeceine inanlr (K23).

110 Yorgan yzlenirken yorgann beyaz taraf i tarafa getirilirse, meleklerin zleceine; d tarafa getirilirse sevineceine inanlr. Bu yzden yorgan yzlenirken, beyaz taraf d tarafa getirilir ve bu biimde 10-15 dakika bekletildikten sonra istenildii gibi kaldrlr (K10, K11, K23, K24, K29). Bir kyafet ters karlp, o biimde braklrsa, o kyafeti eytann giyeceine inanlr (K14, K15, K24, K28, K29, K30, K34, K35, K40, K43, K50, K51, K52, K54, K55, K58, K59, K63). Banyoda eytann saklandna inanld iin banyoda uzun sre kalnmamas gerektiine inanlr (K14, K15, K20, K23, K24, K28, K34, K36, K38, K39, K43, K46, K47, K53, K62, K63, K64). eytann sadece koyun sfatna giremediine inanlr (K10, K11, K12, K14, K15, K16, K23, K34, K35, K38, K40, K42, K43, K45, K46, K47, K53, K57, K59, K60). eytann slk sesine geleceine inanlr (K24, K25, K26, K27, K28, K29, K30, K31, K32, K34, K35, K37, K38, K39, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K46, K50, K51, K52, K53, K54, K55, K57, K58, K59, K62, K63, K64). 1.4. Adana Halk Kltrndeki Halk nanlarnn Deerlendirilmesi Kltr, bir milletin tarih sahnesine kt andan itibaren yeryznde var olduu srete oluturduu maddi ve manevi deerlerin btndr. Kltr deerleri sayesinde birey, iinde bulunduu toplumda dier bireyler ile iletiim kurabilir, belirli davran ve olaylar yorumlayabilir ve deerlendirebilir. Halk kltr, bir blgedeki kltr rnlerinin btndr. Bir milleti dier milletlerden ayran en nemli zellik, bir milletin sahip olduu halk kltrdr. Halk kltr, milletin birliini salamakta ve bireylerin iletiimine katkda bulunmaktadr. Nitekim, ayn halk kltrne sahip bireyler birbirleriyle daha salkl ilikiler kuracak ve birbirlerini, davranlarnn sebeplerini daha iyi anlayacaklardr.

111 Halk kltr gelerinden biri de halk inanlardr. nanmak kelimesinin zne baktmzda, insann birine veya bir varla gvenmesi, onu iyi, doru olarak kabul etmesi vardr. Buradan da anlalaca zere inanmak kavramnn altnda yatan en nemli dnce, kiinin, psikolojik olarak birine veya bir varla gvenmesi ve psikolojik rahatla ulamasdr. Bugn, batl, hurafe diye adlandrlan halk inanlarnn yaamasndaki belki de en nemli sebeplerden biri de bu inanlarn insanlara vermi olduu psikolojik rahatlamadr diyebiliriz. Halk inanlar her ne kadar batl, hurafe diye adlandrlsa da kltr ve eitim seviyesi gzetmeksizin toplumun tm bireylerini belirli lde etkilemektedir. Bireyin iinde yaad kltrel ve sosyal evre bu inanlar renmesinde, inanlarn gelecek kuaklara aktarlmasnda etkili oluyor. Bu yzden birey, her ne kadar kendini eitim seviyesinin ykselmesiyle beraber, bu batl, hurafe diye adlandrlan inanlarn dnda tutmaya alsa da aresiz kald anlarda bir ekilde bu inanlara ynelmektedir; nk bu inanlar onda psikolojik rahatlamay salayacaktr. Ayrca bireyi her ne olursa olsun iinde yaad toplumun dnda tutamayacamza gre, bireyin bu halk inanlarndan etkilenmesini, en azndan renmesini engelleyemeyeceimiz ortadr. Bugn, Ben kesinlikle byle batl inanlara inanmam. diyen kiinin evinde bile duvara aslm nazar boncuunu, tak olarak takt nazar boncuundan yaplm eitli taklar ya da ocuunun stne nazar demesin diye taklan nazar muskasn grebilmekteyiz. Kii bunlarn fetiizmin yansmas olan halk inanlar olduunu bilmese de byklerinden grd uygulamalardan etkileniyor ve kendini bu uygulamalarn, inanlarn dnda tutamyor. Burada tekrar gryoruz ki halk inanlar hayatmzn iindedir ve onlar yok saymak ya da inanmadmz sylemek, onlarn hayatmzda olmasn engellememektedir. Halk inanlarnn kkenine baktmzda eski Trk dinlerinin, inan sistemlerinin ve kltrlerinin izlerini grmekteyiz. Bu etkileim sonucu baz inanlar aynen alnm, bazlar deiiklie uratlm, bazlar ise slami bir renge brndrlmtr. Halk inanlarmzda grdmz bu etkileimin olmas ok doaldr; nk Trkler, yzyllar boyunca farkl inan sistemlerinin, dinlerin ve kltrlerin etkisi altnda kalmtr ve yzyllar boyunca sren bu etkileimin birden yok olmas beklenemezdi. Trkler, yeni vatanlar olan Anadoluya geldiklerinde, her ne kadar yeni topra ve bu topraklar zerinde yzyllar boyunca sren kltrleri miras

112 olarak almlarsa da Orta Asyadaki yzyllar boyunca srdrdkleri inan sistemlerini, dinlerini ve kltrlerini de unutmamlardr. Bunlar Anadolu toprandaki miras ve yeni dinleri slamiyet ile btnletirmilerdir. Bylece ortaya slami bir renk kazandrlm eski inanlarn, dinlerin ve kltrlerin devam olan halk inanlarmz kmtr. Adana halk kltrnde tespit ettiimiz halk inanlarn incelediimizde, eski Trk inan sistemleri, dinleri ve kltrlerinin slami bir renk kazandrlarak gnmzde devam ettiini grdmz u arpc sonulara ulamaktayz: Grltnn bizzat kendisi bir inan deildir. Bununla birlikte zararl olduuna inanlan kt glerden kurtulmak amacyla yaplan bir pratiktir. Bardak krlmasnn uur getireceine inanlmasnda, ay tutulduunda tenekeye vurulmasnda veya silah atlmasnda, gelin eve girerken geline kap eiinde bardak, fincan, ie, testi, tahta kak krdrlmasnda, nazardan korunmak iin kurun dktrmede, tuz patlatmada yatan dnce karlacak ses ile zararl olduuna inanlan kt gleri kovmaktr. Yine nazardan korunmak iin evin iinde tts yaklmas, lnn cenaze ileri bittikten sonra evde zerlik, buhur tttrlmesi, doumdan sonra kapya soan aslmas inanlarnn temelinde de kan koku ile kt glerin kovulmas dncesi yer almaktadr. Kt gler kara iye olarak bilinmektedir ve bunlarn verecei zararlardan korunmak amacyla karlan ses veya koku ile onlar korkutarak evremizden uzaklatrma amac gdlr. Sadece karlan ses ya da koku ile kara iyeler korkutulmaz. Ayrca yeni doum yapm kadn ve yeni domu bebei de kara iyelerden korumak istediimizde, bu kiiler yalnz braklmaz, yanlarna sprge, Kuran- Kerim vb. konulur ya da yanlarnda biri bekler. Bu inancn temelinde de kara iyelerin zayf insanlara daha ok musallat olaca , nk onlara daha kolay zarar verecei dncesi yatmaktadr; ama bu insanlar yalnz braklmayarak ya da kara iyeleri korkutacak nlemler alnarak, kara iyelerin kt glerinden uzak tutulmaktadrlar. Kara iyelerin yan sra, koruyucu ve yardmc iyelere bal halk inanlarmzda yer almaktadr.ocuun dii ktnda st datlmas inancnn temelinde, datlan bu sa ile ocuklarn koruyucusu olan koruyucu iye umay memnun etme inancnn yattn syleyebiliriz. Yine Trk inan sisteminde gne, ay ve yldzlar koruyucu zellikleriyle bir iye vasfna sahip olarak dnlmlerdir. Bu yzden ay tutulmas

113 olduunda tenekeye vurarak grlt karlmasnn temelinde, bu koruyucu iyenin, kara iyeler tarafndan tutulduu ve karlan grlt ile kara iyelerden kurtarlmas dncesi yatmaktadr. Yine eski Trklerde yldzlardan yararlanlarak hava tahminlerinde bulunulmas uygulamasna bugnk halk inanlarmzn iinde de rastlamaktayz. Ev iyesi, Trkler arasnda, evin iinde yaayanlar koruduuna inanlan koruyucu bir iyedir. Eski Trklerde bu ev iyesinin adr iindekileri koruduuna inanlrken, gnmzde bu koruyucu iyenin evlerde olduuna inanlmaktadr. Ev iyesi zellikle kap eii ile ilgili inanlarda kendini gstermektedir. Kap eii eve girilirken uranlan ilk duraktr ve evin iinde ev iyesinin bulunduunu insanlara hatrlatr. Yine ev iyesi kap eiinde olabilir ve onu incitmeden eve girmek gerektiine inanld ve ev iyesini memnun etmek araclyla kap eiinde birok uygulama ve bu uygulamalara dayal inanlar olumutur. Adana halk inanlarmz iinde yer alan kap eiinden besmele ile geilmesinde, kap eiinde oturulmamas, aksi takdirde uursuzluk olacana inanlmasnda, kap eiinde oturan cin arpacana inanlmasnda aslnda ev iyesine zarar vermemek dncesi yatmaktadr. Yine gelinin ve damadn eve girerken kapda ie, bardak, kak, testi vb. krmasnda, gelin eve girerken kapya ya, bal srlmesinde ve gelin ile damat eve girerken yere su dklmesinde ev iyesini rahatsz edecek kt iyeleri kovma ve ev iyesini memnun etme, onun rzasn kazanma inancnn olduunu grmekteyiz. Suyun kutsal olduuna inanlmaktadr ve su kltyle bal olarak, birinin yolculua kaca zaman arkasndan su dklmesi, anne ve ocuun krkland sudan artan suyla amarlarnn ykanmas, gelin eve girerken su dklmesi, cenaze evinden geldikten sonra el yz ykanmas, kap nnden tabut geerken arkasndan su dklmesi, hdrellezde dere suyunun hayvanlara verilmesiyle hayvanlarn daha ok rn vereceine inanlmasnda suyun klt olarak kabul edilmesini grebiliriz. Bu inanlarn temelinde suyun kutsall ve arndrcl dncesi yatmaktadr. Suya bu kutsalln verilmesi, aslnda hayvanclkla uraan eski Trkler iin ok doaldr; nk su olmazsa, alk ve ktlk olacaktr ve suyun bu kutsall kendini dier inanlarda da gstermi ve suyun kutsallna, temizleyici tarafna dayanan birok inan olumu ve gnmze kadar gelmitir.

114 Trkler, eski inan sistemlerinde su gibi atee de byk deer veriyor, onda kutsal, temizleyici bir yn gryordu. Atein su dklerek sndrlmemesinde, bu ekilde sndrldnde uursuzluk olacana inanlmasnda, zerlik, buhur yaklmasnda, atein temizleyici ynnn bulunmasnda atein kutsal olmasna dayal ate klt izlerini grebiliriz. Atein eski Trklerde kutsal olmas ve ate kltnn olumasnn temelinde Trklerin Ergenekondan kmak iin Demir Dada ate yakp eriterek kmas dncesinin varln da grebilmekteyiz. Halk inanlarmzda, makasn aznn ak braklmamas, makasn, ban elden ele verilmemesi, evlenemeyen gen kzlar iin kilit almas gibi inanlar da demir kltnn izlerini grmekteyiz. Halk inanlarmz ierisinde yer alan kurt az balama inancnn ya da ayda ocuun kurt az iskeletinden geirildiinde iyileecei inancnn temelinde de hayvan kltnn izlerini grmekteyiz. Eski Trklerde gebe hayata bal olarak hayvan kltnn olutuunu bilmekteyiz. zellikle kurt, Trk mitolojisinin en nemli semboldr. Aratrmaclar, kurdun Trklerin totemi bile olabileceini ne srerken, biz kurdu daha ok Gktrklerde sembol olarak grmekteyiz. Yine Gktrk efsanelerinde de kurttan treyiten bahsedilmektedir. Trkler iin nemli bir yeri olan ve hayvan klt iinde yer alan kurdun halk inanlarmzda da yer aldn grmekteyiz. Adana halk inanlarnda yer alan bereket ile ilgili inanlardan olan, bir eve tosbaa (kaplumbaa) kabuu taklrsa, evin bereketli olaca inanc bizi eski Trklerdeki gk tanr inancna gtrmektedir. Bu inanta kaplumbaaya bereket verme gibi iyi bir iye zellii kazandrlmtr ki biz kaplumbaann gk tanr inanc ile ilikisini Yaar Kalafattan reniyoruz. Yaar Kalafat, slamiyet ve Trk Halk nanlar adl kitabnn 22. sayfasnda kaplumbaann tosbaa olarak da adlandrldn ve Trkistan Trklerine ait bir efsanede yer aldn bildirmektedir. Bu efsaneye gre; dnyann balangcnda her taraf sularla kaplyd ve suda sadece kaplumbaa yaard. Gk tanr bu kaplumbaay srt st evirdi ve dnyay onun karnnn zerine koydu, her bir ayann zerine de bir kta yerletirdi. Yine Afganistan, Trkmen ve zbekistan Trklerinin arasnda da kaplumbaa ve kabuu ile ilgili efsaneler yer almaktadr (Kalafat,1996:22). Bu bilgiden yola karak, bizim derlediimiz bu halk inancnda da gk tanr inancnn etkisi olduunu syleyebiliriz.

115 Fetiizmin temelinde, iinde bysel gcn ya da cinin bulunduuna inanlan objelerden yaralanmak vardr. Halk inanlarmzda zellikle ok yaygn olan, mavi tal boncuun kt glerden koruyacana inanlmasnda, kk ocuklara nazar demesin diye karaal, rek otu, sarmsak ile yaplan koruyucu taknn ocua taklmasnda, eve soan aslmasnda, tosbaa kabuunun bereket getirmesinde, at nalnn nazardan korumasnda fetiizmin izlerini grmekteyiz. Bu halk inanlarmzda insanlar, bu nesnelerin zel koruyucu bir ynnn olduuna inanmaktadr ve halk arasnda en yaygn olan inanlar iinde yer almaktadr. Bunun nedeni olarak insanlarn sahip olduklar iyi zelliklerini, varlklarn vb. kskan insanlardan korumak dncesi olarak grmekteyiz. Tabii bu inanlarn sadece fetiizm ile ilgili olduunu syleyemeyiz. Nitekim, baz inanlarda hem fetiizmin izlerini hem de kt glerden korunmak, onlar korkutmak dncesinin de yer aldn grmekteyiz. ocua nazar demesin diye taklan karaal, rek otu, sarmsak ile yaplan koruyucu takda fetiizmin izini grdmz gibi kan koku araclyla kt gleri yani kara iyeleri uzaklatrma dncesini de grebilmekteyiz. Yine eve soan aslmasnda hem fetiizmin hem de kara iyelerin kovulmas dncelerini grebilmekteyiz. Adana halk kltrndeki halk inanlarmzda tespit ettiimiz nemli bir motif de ters motifidir. Halk, bu tr uygulamalarda dileinin tam tersini yapmak suretiyle dier aleme mesaj gndermektedir. Bebein atletinin ters giydirilerek irkin gsterilmeye allmasnda, len kiinin ykand suyun olduu kazann ters evrilmesinde ters motifinin izlerini grmekteyiz. Trk kltrnde 3, 7, 9, 40, 52 saylar nemli bir yer tutar. zellikle llerin ruhlar iin 3., 7., 9., 40. ve 52. gnlerde yemek verilmesi, pratiklerinin uygulanmas gk tanr inancnn uzantsdr. lmn ardndan yemek yaplmas eski Trk inanc iken, bu tr gnlerde yemek yaplmasnn yan sra mevlit, hatim gibi yaplan uygulamalar araclyla bu inanlara slami bir renk kazandrlmtr. Trk kltrnde yer alan bu saylar bebein krklanmasnda, bebein 7., 20. ve 40. gnlerde ykanmasnda, anne ve ocuun doumdan sonraki 40. gnde, eyalarnn ykanmasnda, ocuun ilk kakal bezinin 40 gn saklanmasnda, adakl ocuun 7 yana kadar sann uzatlmasnda, doacak ocuun yaamas iin 7 Mehmet evinden giydirilmesinde, ocuun 7 yana kadar bakalarndan giydirilmesinde, l evinde 40 gn k yaklmasnda, len kiinin odasnda 7 gn k yaklmasnda ak bir biimde

116 grmekteyiz. Eski Trk kltrnde nemli bir yeri olan 3, 7, 9, 40, 52 gibi saylara, slamiyet sonrasnda da slami bir renk kazandrlarak halk inanlarmzda, pratiklerimizde de yer verilmeye devam edilmektedir. Halk inanlarmz iinde ska rastlanan, mevlit srasnda okunmu olan pirin, tuz, eker gibi yiyeceklerin yenilmesi, yutulmas, nazardan korunmak ya da uyuyamayan ocuun uyumas iin yaplan muskalarn giysilere ilitirilmesi gibi inanlarn birer temas bys olduklarn syleyebiliriz. Temas bysnn temelinde koruyucu zellii olan eya ile temas halinde olup, onun koruyuculuunu vcudumuz ile birletirme dncesinin yer aldn syleyebiliriz. Temas bys ile koruyucu kuvveti daha yaknmzda hissetme, onun koruyucu zelliinden daha fazla yararlanma amacnn gdldn de dnebiliriz. Burada dikkatimizi eken bir baka arpc sonu ise, muskalarn insann zerine ilitirilmesinde fetiizmin ve temas bysnn izlerini grrken, bu muskalarn iine yazlan dualarda ise slamiyetin etkisini, yani eski Trk inanlarna slami bir boyut kazandrldn grmekteyiz ki bu da dikkat ekici bir zelliktir. Adana halk kltrndeki halk inanlar ierisinde yer alan dolu yamas srasnda yaplan, dolu tanesinin kesilmesinde, yamur ok fazla yadnda yamurun durmas iin yaplan dul bir kadnn sprgesinin yaklmasnda, ayda ocuun gelimesi iin ayda ann piirilmesinde, yryemeyen ocuun yrmesi iin yaplan kstek krma pratiinde, Trkmenlerde ksmet amak iin yaplan tozak takma uygulamasnda eski Trk inanlarndaki bysel ierikli ritel izlerin olduunu syleyebiliriz. Bu uygulamalarn temelinde taklit bysnn olduunu grmekteyiz. rnein; ayda yani geliemeyen ocuk iin piirilen ayda ann amac aslnda piirilen a ile ocuun vcudunun gelimesi, olgunlamas taklit edilmektedir. Yine dolunun ok yamas srasnda bir dolu tanesinin alnarak, bak ile kesilmesinde aslnda dolunun durmas taklit edilmektedir. Dier uygulamalar da bizi eski Trklerdeki ritel kkenli trenlere gtrmektedir. Halk inanlarmz ierisinde yer alan kaplumbaa, kirpi, kurbaa gibi hayvanlarn yenmesi halk arasnda ho karlanmamakla birlikte, bu hayvanlarn birou hastalklarda saaltma, tlsm, by gibi ilemlerde kullanlmaktadr. Nitekim, derlediimiz halk inanlarndan biri olan, kirpi etinin altna ieyen ocuklar iyiletirdii inancnda kirpinin saaltma amacyla kullanldn grmekteyiz ki bu inanta bizi eski Trklerdeki saaltma uygulamalarna gtrmektedir.

117 Adana halk kltrndeki halk inanlarnn grld gibi eski Trk dinleri, inanlar ve kltrleri ile olan ba devam etmektedir. Bununla birlikte baz inanlar yeni dine yani slamiyete ve yeni Trk kltrne geirilirken aynen geirilmemi ve slami bir renge brndrlmtr. Bu ok doal bir durumdur; nk yzyllar boyunca devam ettirilmi inanlardan bir anda vazgemek mmkn olamayacandan, Trkler yeni vatanlar Anadoluya ve yeni dinleri slamiyete getiklerinde bile eski inanlarn, dinlerini ve kltrlerini korumulardr. Halk inanlarnda dikkati eken en nemli zellik, Trkler yeni anavatanlar olan Anadoluda eski inanlarn devam ettirirken bu inanlar aynen devam ettirmedikleri durumlarda, inanlara slami bir renk kazandrmay tercih etmilerdir ki bu kaynamay halk inanlarnda da grebilmekteyiz. Demir kltnn devam olan ksmeti kapal gen kzlarn ksmetinin almas iin yaplan kilit ama pratii camilerde ve orada namaz klan erkelere yaptrlarak, slamiyet ncesindeki bu inan slami bir renge brndrlmtr. slamiyet ncesindeki inanlarn izleri olan ve koruyucu glerin yardmnn dilendii, kt glerin kovulmaya alld zerlik, buhur yakma, bardak, fincan, tahta kak, testi vb. krma, nazardan korunmak iin kurun dkme, tuz patlatma gibi koruyucu unsurlarn arasna slamiyetten sonra Kuran, mevlit, muska, dua gibi unsurlarda girmitir. rnein; yeni doan ocuu ve doum yapm olan kadn al basacana inanlmas, eski Trk inanlarndaki kt gler ile balantl bir inanken, bu inanca slamiyet ile birlikte, yeni doan ocuun ve doum yapm kadnn yanna Kuran konursa, al basmayacana inanlr biiminde, slami bir renk kazandrlmtr. Adana halk kltrndeki halk inanlarmzda, slamiyetin etkisiyle oluturulmu inanlarda biz, inanca slami bir renk kazandrldn grmekteyiz ki bu biimde inancn mant oluturuluyor ve daha etkili olmas salanyor. Ayrca bu etkinin olmas kanlmazdr; nk yeni din her eyi etkiledii gibi halk inanlarn da etkileyecektir. Nitekim, gk grlediinde kelime-i ahdet ya da salavat getirilmesinde, perembe gnlerinin kutsal gnler olmas ve ruhlarn evleri ziyaret edecei iin sakz inenmemesinde, cuma gnleri sela verilmeden evin temizliinin bitirilmesi gerektiinde, rmcein yuvasnn bozulmamasnda, domuzun adnn anlmamasnda, kpek beslenen eve melek girmeyeceine inanlmasnda, nazardan korunmak iin nazar duas okunmasnda, bir ie besmele ile balanmas gerektiine inanlmasnda, narn

118 cennet meyvesi olduuna inanlmasnda, nergis ieinin Hz. Muhammed ile olan banda, yeryznn dua zerine kurulduuna inanlmasnda, mevlit okutulmasnda, gelinin evin kapsndan kaynanasnn tuttuu Kuran- Kerimin altndan gemesi, len kiinin arkasndan dua okunmasnda halk inanlarna slami bir renk kazandrldn grmekteyiz. Bu blmn deerlendirilmesinde son olarak unu syleyebiliriz ki; inanmak insann doas gerei her zaman olmu ve olacaktr. nanmann insana verdii psikolojik rahatlama inanmann varln devam ettirmesini salayacaktr. Adana halk kltrndeki halk inanlarna baktmzda bu inanlar sadece eski Trk dinlerinin, inanlarnn, kltrlerinin devam olarak deerlendirmemeli, ayrca bu inanlar zaman ile slami renge brnm olarak da deerlendirmeliyiz.

119 KNC BLM ADANA HALK KLTRNDE KANDLLER, KUTSAL AYLAR, DN ve MLL BAYRAMLAR, TRENLER 2.1. Adana Halk Kltrnde Kandiller slam dininde nemli saylan kutsal geceler vardr ki mira, berat, mevlit, regaib geceleri olarak bilinen bu kutsal gecelere halk arasnda kandil geceleri de denilmektedir. Bu gecelere Adanada byk nem verilmekte ve bu gecelerin olduu gnler sradan bir gn olarak geirilmemektedir. Adana halk kltrnde kandillerde yaplan uygulamalar unlardr: Kandil geceleri, kutsal geceler olduu iin bu gecelerde edilen dualarn, tutulan dileklerin kabul olunacana inanlr. Bu nedenle bu gecelerde Mslmanlar sabaha kadar dua edip, namaz klar (K1, K3, K8, K9, K10, K13, K14, K15, K17, K18, K19, K20). Kandillerde tatl yapp datmann sevap olduuna inanld iin, bu kutsal gnlerde irmik helvas, un helvas, lokma tatls vb. tatllar yaplr ve bu yaplan tatllar komulara, akrabalara datlr. Bunun sevap olduuna inanlr (K1, K3, K9, K10, K14, K15, K17, K18, K19, K20, K22). Kandillerde dileyenler kola ad verilen bir yiyecek piirirler. Kola, un, maya ve yourttan yaplan hamurun kesilip, yada kzartlmasyla elde edilen bir yiyecektir. Kandillerde ocuklar sevindirmenin sevap olduuna inanld iin kola, zellikle ocuklara, ocuklarn yan sra komulara da datlr (K14, K15). Kandillerde eker, ikolata datlarak ocuklarn sevindirilmesi gerektiine inanlr (K13, K20).

120 Gnmzde, kkler aile byklerini telefon ile arayarak ya da cep telefonundan mesaj gndererek kandillerini kutlamaktadr (K1, K3, K8, K9, K10, K13, K14, K15, K17, K18, K19, K20). 2.2. Adana Halk Kltrnde Kutsal Aylar Recep, aban ve ramazan aylar kutsal aylar, mbarek aylar, aylar olarak anlmaktadr. Bu aylar iinde Mslmanlar dier aylara gre hareketlerinde daha dikkatli olur ve bu aylara zg uygulamalarda bulunur. Bu kutsal aylarda yaplan uygulamalarn en youn getii ay ramazan aydr. Adana halk kltrnde kutsal aylarda yaplan uygulamalar unlardr: Kutsal aylar iinde trbe ziyaretleri yaplr, trbelerde dua okunur ve dilek tutulur (K1, K3, K8, K9, K14, K15, K17, K18, K19, K20). Evlerde lmlerin ruhu iin dua okunur (K1, K3, K8, K9, K14, K15, K17, K18, K19, K20). Pazartesi, Peygamberimizin (S.A.V.) doduu gn olduu, perembe ise mbarek gn kabul edildii iin bu gnde dileyenler, kutsal aylar boyunca oru tutar (K14, K15, K19, K20). Kutsal aylarn iinde, ayn banda, ortasnda ve sonunda gnlk srelerle oru tutulabilecei gibi yine ay boyunca her gn oru tutanlarda olur. ay boyunca oru tutmay daha ok yallar tercih eder (K10, K13, K14, K15, K19, K20, K22). Kutsal aylar iinde dileyenler her gn 1000 tespih tanesi ekerek kelimeyi tevhit syler. Bu tespih ekme iine aylar tespihi denir (K14, K15, K19, K20).

121 Ramazan aynda Mslmanlar oru tutaca iin, ramazan ayndan nce mutfaktaki yiyecek ve iecek eksiklikleri tamamlanr. zellikle komposto piirmek iin kuru kays, kuru zm, kuru erik vb. yemiler alnr. Ayrca yufka ekmek yaplr. Yzk orbas, mant, erite gibi hamur orbalar iin malzemeler hazrlanr, dolaplara konur (K1, K3, K8, K9, K10, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20, K22). Ramazan ay gelmeden maddi durumu iyi olan aileler, erzak torbas denilen ve iinde yiyeceklerin olduu yardm torbalarn yaknlarnda bulunan, maddi durumu iyi olmayan ailelere verir. Bu datmn gizli yaplmasna zen gsterilir (K1, K3, K8, K9, K13, K14, K15, K19, K20). Ramazan aynda durumu iyi olan aileler fakirleri iftar yemeklerine davet eder (K1, K3, K9, K10, K13, K14, K15, K17, K18, K19, K20). Ramazan ay boyunca, nce ailenin daha gen olan aile fertleri byklerini iftar yemeine davet eder, daha sonra bykler de kkleri iftar yemeine davet eder (K1, K3, K8, K9, K10, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20, K22). Bazen iftar yemei iin gelen aileler ile sahur vaktine kadar oturulur ve beraber sahur yemei yenilir (K13, K19). Ramazan aynda maddi durumu iyi olanlar, fakir ailelerin ocuklarna bayramlk kyafet alr (K1, K3, K19, K20). Ramazan aynda oru tutularak nefis terbiye edildii iin zellikle bu ay iinde kadnlar giyimlerine daha dikkat eder, ak sak giyinmemeye zen gsterir (K1, K3, K8, K9, K14, K15, K16, K18, K19, K20). Ramazan aynda iftar yemeklerinin hazrlanmasnda daha zenli davranlr. ftar sofrasna oturmadan nce namaz klp, iftar vaktinin gelmesi sofra banda beklenir. Sofray byle beklemenin sevap olduuna inanlr (K16).

122 Ramazan ay gelmeden nce hamur kesilir ve hamurlar sacda kavrulur. Kavrulan hamurlar torbalarda saklanr. Hamurlar yenmeden nce halanr, halandktan sonra hamurlarn suyu szlerek zerine eker, tereya dklr. Bu hamur yemei sahurda yenir (K16). 2.3. Adana Halk Kltrnde Dini Bayramlar Bayramlar, bir dizi gsteriden oluur ve onlarn biimleniini, kurallarn gelenek belirlemitir. Dini bayramlarn gnleri kameri takvimine gre hesapland iin her yl dnmnde gne takviminin ayn gnlerine rastlamaz.Bu nedenle dini bayramlar ylda on gn geriler. Uzun bir zaman diliminde de bayramlarn mevsimleri deiir. Bu deiim, bayramlarn her mevsimde yaanmasn salayarak bayramlara bir eitlilik kazandrr (Artun, 2005: 204). Dini bayramlar, Ramazan Bayram ve Kurban Bayramdr. Trk insan Ramazan ve Kurban Bayramlarna ayr bir nem verir. Bu bayramlarda dini grevlerini yerine getiren insanlar daha sonra e dost ziyaretlerine ve elencelere geer. zellikler kylerde gzel giysilerini giyen gen kzlar, kyn belirli yerlerinde (harman yeri, ky meydan; k mevsiminde ise byk salonu olan bir ev) toplanr, trkler, maniler syleyip dans eder. Kyn delikanllar da gen kzlar uzaktan seyreder. Bayramlar bu ynleriyle gen kzlarn ve erkelerin birbirlerini grme frsat bulduklar gnler olur. Kentlerde ise zel bayram yerleri bulunmaktadr. Eskiden bayram yerleri pnar bana, cami, mezarlk kenarna, deniz ya da rmak kenarna kurulmaktayd. Bayram yerlerinde salncak, dnme dolap, atl karnca gibi pek ok oyun arac bulunmaktayd. Seyyar satclar ve adr tiyatrocular da bayram yerlerini renklendirirdi. Bayramlarda en ok elenenler ise her zaman ocuklar olurdu. Yeni bayramlklarn giymi ocuklar harlklarnn byk bir ksmn bu bayram yerlerinde harcarlard (zdemir, 1997: 281, 282). Ramazan ve Kurban Bayramyla ilgili det ve inanmalara baktmzda slami kltrden pek fazla ayrlmadn gryoruz. Bayram namazna gitme, namazdan knca bayramlama, Kurban Bayramnda kurban kesme, etlerin paraya blnp datlmas, bayram ziyaretlerine gitme slamiyetin gereindendir (Artun, 2005: 204).

123 2.3.1. Adana Halk Kltrnde Arife Gn Arife, Belirli bir gnn, olayn bir nceki gn veya ona yakn gnler, n gn. anlamna gelir. Arife gn ise; Dini bayramlardan nceki gn. anlamnda kullanlmaktadr (TS, C1, 1998: 84). Dini bayramlardan bir nceki gn olan arife gnnde bayram iin hazrlklar yaplr. Adana halk kltrnde arife gn yaplan uygulamalar unlardr: Ramazan ve Kurban Bayramnn arife gnnde mezarlk ziyareti yaplr. Bu ziyarette, ziyaret edilen mezarn ya da mezarlarn stndeki otlar, talar temizlenir, mezar topra sulanr. Mezar banda defa ihlas, bir defa fatiha duas ya da yasin duas okunur. Dileyenler, mezarlktaki ocuklara, fakirlere eker, para datr (K1, K3, K8, K9, K10, K13, K14, K15, K16, K19, K20). Ramazan Bayramnn arife gecesinde kadnlar ve kz ocuklar ellerine kna yakar. Bir kadnn ocuu lmse, ocuu len kadn eline kna yakmaz; nk arife gecesi len ocuun annesinin elini pmeye geleceine inanlr. Bu gecede ocuu lm annenin elinin bez ile sarl olmamas gerektiine inanlr (K14, K15, K16). Ramazan Bayramnn arife gnnde katmer yaplr ve komulara datlr (K13, K16). Ramazan Bayramnn arife gnnde kola yaplr ve en az yedi kapya datlr (K14, K15, K16). Kurban Bayramnn arife gecesinde, kurban edilecek koyunun veya keinin ba, bel, kuyruk olmak zere yerine kna yaklr (K14, K15).

124 2.3.2. Adana Halk Kltrnde Ramazan Bayram Ramazan Bayram, evval aynn ilk gnnde kutlanan dini bayramdr. Bu bayramn kutlamalarna gnmzde de nem verilmekte ve halkn geleneklerinde canlln korumaktadr. Ramazan Bayramnda dostlar, akrabalar birbirlerini ziyaret eder. Genler yallarn ellerini per, onlarn hayr dualarn alr ve onlardan para, mendil, eya gibi hediyeler alr. ok yallar evlerinde kmaz, herkes onlarn elini pmeye gider. Ziyarete gelenlere Ramazan Bayramnda eker ikram edildiinden bu bayrama eker Bayram da denir (Boratav, 1997: 206, 207). Adana halk kltrnde Ramazan Bayramnda yaplan uygulamalar unlardr: Bayramdan birka gn nce evlerde bayram temizlii de denilen ve evin her yerinin temizlendii bir temizlik yaplr (K1, K3, K8, K9, K10, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20). Bayramdan birka gn nce bayramda gelecek misafirlere ikram etmek amacyla sar burma, tel kadayf, kmbe, stla vb. tatllarn yapmna balanr ya da tatllarn yapm iin hazrlk yaplr. Gnmzde ise bu tatllarn yerini hazr temin edilen tatllar almaktadr (K1, K3, K8, K9, K10, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20, K22). Bayramn vazgeilmez ikramlar olan eker, ikolata, kuru kahve temini de yine bayramn birka gn ncesinde tamamlanr (K1, K3, K8, K9, K10, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20). Bayram sabah erken kalklr (K21, K28, K30, K40, K49, K66, K67, K68, K70, K71, K72, K74). Bayram namazndan kan erkekler camide bayramlar (K21, K30, K40, K49, K66, K67, K68, K70, K71, K72, K74).

125 Bayramn birinci gn dileyenler arife gn yapmadklar mezar ziyaretlerini yapar (K1, K8, K9, K16, K19, K20, K22). Bayramn birinci gn evin erkekleri bayram namazna gider. Bayram namaz dnnde ev halk evin reisinin elini perek bayramlalr (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20). Bayram namazndan sonra, evin reisi kapdan girer girmez eli plp, bayramlalrsa, bunun sevap olacana inanlr (K1, K20). Kk ocuklara bayram sabah erkenden bayramlk kyafetleri giydirilir (K21, K28, K30, K40, K49, K66, K67, K68, K70, K71, K72, K74). Aile bykleri evlerinde, ailenin kklerinin yapacaklar ziyaretleri beklemeye balar. Byklere yaplan ziyaretlerde, ziyarete giderken eker, ikolata, iek gibi hediyeler gtrlr; fakat gnmzde bu hediyeleri gtrme pek sk rastlanan bir uygulama deildir. Bunun en nemli nedeni maddi sknt olarak grlmektedir (K1, K3, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K19, K20). Bayram sabah bayramlamaya gelen beki ve plere bahi verilir (K21, K28, K30, K40, K49, K67, K68, K71, K74). Bayramda tatl olarak yaplan baklavay evin damad varsa, ilk o keser (K67, K68). Bykler, ellerini pen ocuklara mendil, para, eya gibi hediyeler verir (K1, K3, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K19, K20). Eski Ramazan Bayramlarnda kylerde bayram gelmeden nce ocuklara eker toplarken topladklar ekerleri koymalar iin kk torbalar dikilir ve bayramn birinci gn ocuklara caminin nnde camiden kan erkekler eker serpermi (K16).

126 ocuklar, bayramlklarn giydikten ve ev halk ile bayramlatktan sonra arkadalaryla ev ev gezerek bayram ekeri toplar (K21, K28, K30, K40, K49, K65, K66, K67, K68, K70, K71, K72, K74). ocuklar bayram yeri varsa, oraya gidip elenir (K21, K28, K30, K40, K49, K65, K67, K68, K70, K71, K74). Bayram ziyaretleri bayramn son gnne kadar devam etmektedir; ancak gnmzdeki bayram tatili adndaki uzun tatillere denk gelen bayram dnemlerinde bu ziyaretler tatil boyunca devam ettii grlmektedir (K1, K3, K9, K20). Bayramda ehir dnda olan akraba, dost ile kart veya telefon araclyla bayramlalrken, bu bayramlama biimleri gelien teknolojiyle beraber eskisi gibi tercih edilmemektedir (K1, K3, K8, K9, K19, K20). Bayram ziyaretleri gnmzde eski canlln kaybetmi grnmektedir. Bunun en nemli nedeni, uzun bayram tatillerinin genler tarafndan tatil ya da dinlenme frsat olarak grlmesidir. Bu nedenle ehir dna yaplan ksa sreli tatiller bayramlarn eski cokusunu kaybettirmitir. 2.3.3. Adana Halk Kltrnde Kurban Bayram Kurban Bayram, Trkiyede, elenceler ynnden, Ramazan Bayramna gre daha snk geer. brahim Peygamberin olunu, Tanrya kurban etmek zere kesecei srada gkten inen bir koun Tanrnn emriyle olunun yerine gemesinin bir ans olarak slam dinine gemitir. Ramazan Bayramnn kutland evval ile, Kurban Bayramnn kutland zilhicce arasndaki zilkadeyi, halk, aralk adyla adlandrr; bu ayda evlenme halk inancnda uurlu saylmaz. Kurban Bayramnn birinci gn, Mekkede Mina denilen yerde haclarn kurban kestikleri gndr (Boratav, 1997: 207). Kurban, slam dini yasasna gre farz kadar kesin ve kanlmaz olmamakla beraber, mali gc olan her kul iin bor (vacib) tur. Kurban olarak koyun, sr ve

127 deve kesilebilir. Sr ile devenin deme gc koyuna stndr; ama Trkiyede kurbanlk olarak hemen hemen yalnz koyun kesilir. Hayvann erkek olmas, sakatlnn bulunmamas arttr. Kurbann kesilmesinde de gzetilmesi gereken bir takm treler vardr. Bunlardan bir blm slam dininin koyduu yasalara balanr; ama birou da uluslara ve blgelere gre deien yerli geleneklerden gelmedir. rnein; memleketimizin baz yerlerinde kurbanlk kolar ykama, knalama ve gelin telleri ile ssleme grenekleri vardr. Kurbanlk hayvanlar knalamak, Yahudilerde de ok eski bir tre idi. slam dinine oradan gemi ya da slam ncesi Sami kavimlerin dini geleneklerinin bir kalnts saylabilir. Tellerle hayvan ssleme ise Orta Asyadan gelme bir tredir. Moollarda, Tanrya adanan kurban hayvanlarna kurdeleler balanrd (Boratav, 1997: 207, 208). Adana halk kltrnde Kurban Bayramnda yaplan uygulamalar unlardr: Bayramdan birka gn nce evlerde bayram temizlii denilen bir temizlik yaplmaya balanr (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20). Bayramn bir gn ncesi arife gn ya da bayramn birinci gn mezarlk ziyareti yaplr (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20). Evin erkeleri bayram namazna gider ve cami knda oradaki insanlar ile bayramlar (K21, K28, K30, K40, K49, K65, K66, K67, K68, K70, K71, K72, K74). Bayram sabah, evin erkekleri bayram namazna gider. Namaz dn ev halk birbiriyle bayramlar. Bayramlamadan sonra kurban kesilecekse, hemen hazrlklara balanr. Kurban kesilecek evde kahvalty kurban eti yiyerek yapma tercih edilir (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K22).

128 Ailelerin ekonomik durumlarna gre bir veya birden fazla hayvan kurban edilir. Kurban edilecek hayvan kkba veya bykba olur (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20, K22). Kurban edilecek kolara kna yaklr (K67, K68, K70, K71). Kurban edilecek kolar, gelin telleri, krmz kurdele vb. ile sslenir (K28, K40, K49, K67, K68, K71). Kurban kesilmeden nce, kurban kimin adna kesiliyorsa, o kii kurban kesilmeden nce iki rekat namaz klar (K13, K14, K15, K16, K17, K18). Kurban, bayramn birinci gn kesilecekse, kurban kimin adna kesiliyorsa, o kii ve evin erkei kurban kesilene kadar oru tutar ve orucunu kurbann bbreini yiyerek aar (K14, K15, K17, K18). Kurbanlk hayvan kimin adna kesilecekse, o kimse kurban kesilene kadar oru tutar. Oru tutan kii orucunu kurbann sol bbrei ile aar (K21, K30, K66, K67, K68, K70, K71, K72). Bayramn dokuz gn ncesinden evin bykleri (anne, baba) oru tutmaya balar ve orularn bayramn birinci gn kesilen kurbann bbreiyle aar (K16). Kurban edilecek hayvann dini btn diye adlandrlan bir kiiye kestirilmesi tercih edilir (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20, K22). Kurban edilecek hayvan koyun, kei ise gzleri bir bez ile balanr ve hayvann azna tuz, su verilir (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20, K22, K28, K49, K65, K66, K70, K71).

129 Kurban kesen, kestirene, bir defa Vekaletini verdin mi? diye sorar. Kurban kestiren, vekaletini verdiini syler ve o zaman kurban kesen defa Aldm, kabul ettim. der (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20, K22). Kurban etinin datmnda, kurban eti nce eit paraya blnr. Etin 1/3 ev halkna, 1/3 yoksullara ve 1/3 de akrabalardan kurban kesmeyen ailelere verilir (K1, K9). Kurban eti, kurban kesmemi yedi aileye datlr (K3, K8, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20). Kurbann eti datlrken, kurbann sa tarafna ait etler eve braklr, sol tarafna ait etler datlr (K13, K14, K15). Bayramn ilk gn kurban kesmek isteyenler kurbanlarn keser, bayramn drdnc gn kurban kesilmez (K1, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20). Kurban etiyle kebap, lahmacun, halama, kelle orbas, kavurma, ili kfte vb. yemekler yaplr (K1, K2, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K18, K19, K20, K22). Bayramda, misafir olarak gelenlere de kurban etinden yaplan yemeklerden ikram edilir (K3, K8, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20). Kurban Bayramnda bayram yeri varsa, ocuklar bayram yerine giderek elenir (K21, K28, K30, K65, K67, K68, K70, K71, K74).

130 2.4. Adana Halk Kltrnde Milli Bayramlar ehir ve kasabalarda bir enlik havas iinde kutlanan milli bayramlarn (30 Austos, Cumhuriyet Bayram), askeri geitler, fener alaylar vb. resmi gsterilerde geleneklik tek ge, seymenler, zeybekler vb. gibi bugn artk yaamayan eski kurulular temsilcilerinin zel kyafetleriyle katlmalardr. Ama bu bayramlar vesilesiyle, resmi gsteriler bittikten sonra, kimi yerlerde gece ge vakitlere kadar, iilerin, esnafn kendi aralarnda, hkmet ya da belediye meydannda dzenledikleri elenceler, bu enliklere teki bayramlarn yerli renklerini verir. Elenceler, en ok davul zurna takmlarnn katlmas ile canlandrlan oyun toplantlardr. Anadolu kasabalarnda, her yerin kendi oyunlarnn oynanmasna karlk, stanbul, Ankara gibi byk ehirlerde toplantlara eitli blgelerden gelmi kimseler katld iin, ayr ayr kmelerin, ayr ayr oyun gsterileri ile elentiler bir trl halk oyunlar festivali grnts alr. Milli bayramlarda da, birok yerde, resmi trenlerden sonra, bayram yeri diye nitelendirebileceimiz ayrlarda greler, koular ve baka eit yarmalar dzenlenir. Yarmalarn bir zellii, ciddilerin yannda gldrclerinin yer almasdr: yumurta yar, uval yar, eek koular gibi (Boratav, 1997: 210). Milli bayramlarn son yllarda ald bir nitelik de siyasi partilerin, davullu zurnal gsteriler, elenceler dzenleyerek, kendi yelerine ve halka o gn nee ile geirme frsat verme, bir yandan da rakip partilerle bir eit baar yarmasna girimeleridir (Boratav, 1997: 210, 211). Eskiden, kinci Sultan Hamitin saltanatnn sonuna kadar her yl Stte Erturul Gazinin trbesinin yannda kutlanmas srdrlm olan bir tren vard; bir bakma bu da bir tek yere zg milli bayramlar kmesine girer.Bu bayram her yln 30 Ekiminde kutlanrd. Ali Rza Yalgnn verdii bilgilere gre o gn, Anadolunun drt bucandan gelen birka bin kiilik atl, yayan, Karakeili Yrkleri Eskiehirde toplanr, orada yaplan ksa bir trenden sonra Ste giderdi. Stte Erturulun trbesi yaknnda byk bir panayr kurulurdu. 15-20 davul zurna takmnn katlmas ile oyunlar, pehlivan greleri gibi gsteriler, eitli elenceler drt be gn srerdi (Boratav, 1997: 211).

131 29 Ekim Cumhuriyet Bayram, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram, 19 Mays Atatrk Anma, Genlik ve Spor Bayram, 30 Austos Zafer Bayram ulusumuzun milli, resmi gn ve bayramlardr. zellikle ky ve kasabalardaki resmi bayramlarn genler, ocuklar ve askerler arasnda paylald grlr, bu bayramlar tarihsel deerleri ocuklara, genlere, askerlere aktarma ilevini yklenmitir (zdemir, 1997: 283). Adana halk kltrnde milli bayramlara byk nem verilmektedir. l merkezinde milli bayramlar zelliklerine gre stadyumda, okullarda, belediyelerde ve zel hazrlanan organizasyonlarda kutlanmaktadr. Milli bayramn yaklamasyla okullarda ssleme almalar hz kazanr. Her yer renkli katlardan yaplan ssler ve Trk bayraklaryla sslenir. Okul binasna Trk bayra, Atatrk portresi aslr. Gnler ncesinden okullarda bir enlik havas oluturulur. Milli bayramn olduu gn okullarda kutlama program sunulur. Bu programa okul evresindeki ailelerde katlr. Programda dans gsterileri, piyesler, iirler sunulur. Milli bayramlar, katlmc okullarn hazrlad programlarla stadyumda da byk bir cokuyla kutlanmaktadr. Stadyum iin daha gsterili ve uzun bir kutlama program hazrlanr. Bu kutlama programna halkn byk bir ounluu katlr. Stadyum ve okullardaki milli bayram kutlamalarna ek olarak belediyeler, parti temsilcilikleri ve zel organizasyonlarn araclyla da kutlamalar yaplr. Milli bayram gnlerinde evlerin balkonlarna, i yerlerine Trk bayra aslr (K1, K3, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15, K17, K19, K20, K22). 2.5. Adana Halk Kltrnde Bahar Bayramlar Bereket Trenleri Bayram, 1. Milli ve dini bakmdan nemi olan ve kutlanan gn veya gnler. 2. Sevin. 3. zel olarak kutlanan gn. anlamna gelmektedir (TS, 1998, C1: 160). Tren ise, Bir toplulukta, yelerin belli bir olay, kiiyi veya deeri ayrt edip sembolletirmesi, bunlarn anlam ve neminin glendirilmesi amalaryla dzenlenen hareket dizisi, merasim. anlamna gelmektedir (TS, 1998, C2: 1489).

132 Bayram kavram ilk defa Kagarl Mahmudun XI. yy.da yazd Divanda grlr. Kagarl, kelimenin aslnn bedhrem olduunu, Ouzlarn kelimeyi beyrem ekline evirdiklerini belirtir. Kagarlya gre, bayram elenme, glme ve sevinme gndr. Bayramlar XI. yy.da Trk toplumunda bayram yeri ad verilen bir meydanda kutlanmaktayd. Bayram yeri, zellikle ieklerle sslenmekte, ra ve mealelerle aydnlatlmaktayd. Kagarlnn ifadesindeki mekann iekler ile sslenmesinden bayramn ilkbaharda kutlandn dnebiliriz. Bayram yerinin aydnlatlm olmasndan bayram kutlamalarnn gece de devam ettiini dnebiliriz. Burada hemen belirtmeliyiz ki Kagarl Mahmud bu aklamalaryla Ramazan ve Kurban Bayramlar gibi dini bir bayramdan deil, milli bir bayramdan sz etmektedir (Koca, 2005: 51). Tarihi kaytlara gre, Trklerin Hunlardan beri bayram ve festival trnde birok tren ve faaliyetleri vardr. rnein; Hun Trkleri beinci ayda yani ilkbaharda Lung-cn ad verilen yerde byk bir bayram yapmaktaydlar. Bu bayramda hem inanla ilgili detler yerine getirilmekte hem de trl msabakalar dzenlenmekteydi. Dini det olarak gk tanr ve kutsal saylan yer iin at kurban edilmekteydi. Bundan sonra bayramn yarma ve elence blmne geilirdi. Bu blmde, Trklerin en sevdikleri spor tr olan at yarlar yaplmaktayd. At yarlar sekizinci ayda, yani sonbaharda bir kere daha tekrarlanmaktayd. Yar kulvar olarak da bir ormann etraf ya da aa dallaryla belirlenmi bir mekan seilmekteydi (Koca, 2002: 51). Gktrklerde de Hunlarnkine benzer bayram ve festivallere rastlanmaktadr. Gktrkler, her yl belirli zamanda ecdat maarasnda atalarna kurban keserlerdi. Onlarda ayn ekilde beinci ayn ikinci yarsnda gk tanr ve kutsal yer ve su iin kurban keserek bayram kutlamalarna balarlard. Kurbandan sonra topluca elenceye geilmekteydi. zellikle kzlar ayak topu (tepk) oynamaktayd. Herkes kmz ier ve arklar sylenirdi. Trklerde bayram kutlamalarna toplumun hemen her kesimi katlrd (Koca, 2002: 51). Trklerin slamiyetten nce Orta Asyada kendilerine zg bir yaama biimleri ve inanlar olduu gibi, yine kendilerine zg bayramlar ve festivalleri de olmutur. Bu bayramlar ve festivallerin temeli inanla ilgili davranlara ve toplu yaplan elencelere dayanmaktayd (Koca, 2005: 52).

133 Eski Trklerde bayram ve festivallerin hangi dnce ve inantan doduunu tespit etmek gerekir. Tabiat ve iklim insan hayatnn ve dncesinin ekillenmesinde nemli rol oynar. Trklerin ilk ana yurdu olan Orta Asya tabiat ve iklim artlar bakmndan son derece elverisiz ve acmaszd. Klar dondurucu ve frtnal; yazlar ise kavurucu scak ve kurak getiinden tarmla uralamyor, tarmn yerini hayvanclk alyordu. Hayvanclk ve hayvan rnleri balca geim kaynan oluturuyordu. Trk iin k, birok eyden mahrum kalmak anlamna gelirken, yaz ise ekonomik skntlardan kurtulmak anlamna geliyordu. Trk iin bu bir bakma kurtulu ve hrriyete kavumayd. Byle bir durum da ancak bayramla kutlanabilirdi. Trklerin yazn mjdecisi olan ilkbaharda bayram yapmalarnn en nemli nedeni budur (Koca, 2002: 52). Pertev Naili Boratav, bayramn bir sra gsteriden meydana geldiini, onlarn biimlerini, kurallarn gelenein belirlediini vurgulamaktadr. Doum, evlenme, lm gibi olaylarn sonucunda gerekleen trenler ile bayram ayran en nemli zellik de budur. Bayramn kutlanmasna bir ferdin vesile olmad grlrken, lm gibi trenlerde bir fert iin toplanlr ve trenin ieriine gre elence dzenlenir ya da at okunur. Dinlik bayramlarda, geleneksel bahar bayramlar devlet snrlarn da aar; milli bayramlar ise bir milletin ortaklaa katld gsterilerdir. Boratav, bayramlar tek bir kurala gre deil, ok ynl olarak kmelemeyi tercih ediyor. Bu biimde bayramlarn eitli ynlerinin grlebileceini belirtiyor. (Boratav, 1997: 204). Adana halk kltrnde Hdrellez, Alt Mart, Nevruz tespit ettiimiz bahar bayramlar iken yamur duas tespit ettiimiz bereket trenidir. Adana halk kltrndeki bu bahar bayramlarnn ve bereket treninin uygulamalar ise u ekildedir: 2.5.1. Hdrellez Hdrellez bahar bayram niteliinde kutlanan mevsimlik bayramlarmzdandr. Trk kltr iinde canlln koruyan geleneklerden biri de Hdrellezdir. Hdrellez gelenei, bir bayram olarak btn Trk milletinin topluca katld, birtakm treleri yerine getirdii bir bahar bayramdr. Bu tarih kn bitii, yazn balangc, ylba olarak kabul edilir. Rz- Hzr (Hzrn gn) olarak adlandrlan Hdrellez gn, Hzr

134 ve lyas szcklerinin birletirilmesiyle halk aznda Hdrellez eklini almtr (Artun, 2005: 221). Halk arasnda kullanlan takvime gre eskiden yl ikiye ayrlmaktadr: 6 Maystan 8 Kasma kadar olan sre hzr gnleri adyla yaz mevsimini, 8 Kasmdan 6 Maysa kadar olan sre ise kasm gnleri adyla k mevsimini oluturmaktadr. Bu yzden 6 Mays gn k mevsiminin bitip scak yaz gnlerinin balad anlamna geldii iin bu kutlanp, bayram yaplacak bir olaydr. Hdrellez gn Rumi takvime gre Nisann 23. gn, miladi takvime gre Maysn 6. gndr (Artun, 1990:1-23). Hdrellez Hzr ve lyas peygamberlerin ylda bir kere bir araya geldikleri gndr; ancak bu beraberlikte ismi yaatlmasna ramen lyasn ahsiyeti tamamyla silinerek Hzr motifi ne karlmtr. Bundan dolay Hdrellez bayramnda icra edilen btn merasimler Hzr ile ilgilidir. Bunun temel sebebi, slam ncesi devirlerde byk kltrn hakim olduu alanlarda bu yaz bayram vesilesiyle kltleri kutlanan insanst varlklarn daha ziyade Hzrn ahsiyetine uygun dmesi ve onunla btnlemesidir (Ocak, 1998: 313). Hdrellez, hem yaygnl hem de tre ve trenlerinin, elencelerinin zenginlii bakmndan bahar bayramlar iinde en dikkat ekici olan bayramdr. Hdrellez, Mslman inanlarnn efsanelik iki varl Hzr ile lyas adlarnn halk aznda ald biimdir. Halk inanlarna gre Hzr, zaman zaman dnyada dolar, gezdii yerlerde kuru otlar yeertir ve dokunduu kiinin elinde yeil bir iz brakrm. Halk arasnda onun bereket, uur getirdiine, dada kalanlara yardm ettiine inanlr. lyas hakknda anlatlanlar daha azdr. Bir inanca gre Hzr ile lyas iki kardemi; baka bir inana gre ise Hdr erkek, Ellez de kz, iki sevgililermi. Birbirlerine uzun sre hasret kalmlar, Hdrellez gecesi bulumular ve bu kavumann sevinciyle can vermiler (Boratav, 1997: 222). Genellikle kadnlarn ve gen kzlarn bayram diye nitelendirilen hdrellez trenlerini balca iki ksmda zetleyebiliriz: 1) 5 Mays, Hdrellez gecesi, gereklemesi istenen dilekler iin, bereketin, saln salanmas iin birtakm ilemlere giriilir.

135 2) Ertesi gn dilek ilemleri srdrlr; ama o gn trenler bir bayram havas iinde geer (Boratav, 1997: 222). Adana halk kltrnde Hdrellezde yaplan uygulamalar unlardr: Hdrellez gecesi, Hdrellez adl bir ermiin gl fidanlarnn dibine geldiine inanlr. Bu yzden dilemek isteyenler, dileklerini bir kada yazar, kadn iine bir miktar sembolik para koyar. Dilek yazl olan bu katlar Hdrellez gecesi gl fidanlarnn dibine braklr. Hdrellez gecesi, Hdrellezin bu dilekleri toplayacana inanlr. Sabah olunca dilek yazl olan katlar akan suya braklr, para ise ocuklara verilir (K1, K3, K14). Dilek yazlan katlara dileyen, dileini yazar, dileyen ise diledii her neyse onun resmini izer (K1, K14). Kylerde Hdrellezin bir gn ncesinin akamnda bakr bir kazana su doldurulur. Gen kzlar bu kazana, renkli ipliklerle baladklar iek demetlerini slar. Kazan bir aacn dibine braklr. Hdrellez sabah, gen kzlar kazann etrafnda toplanr. Kazann kapa kaldrlr ve zerine bir bez rtlr. Sra ile gen kzlar kazann iinden bir iek demeti alr ve bu iek demetini alma srasnda mani okunur. Hangi demetin kime ait olduu bellidir ve ekilen demet kime ait ise o kiinin yzne su serpilir. Kazandaki iek demetleri bitene kadar bu uygulama devam eder. Tm iek demetleri alndktan sonra kazann iindeki su, gen kzlarn yzne serpilir (K14). Hdrellez sabah, erkenden dereye gidilir. Derede el, yz ykanr ve abdest alnr. Byle yaplrsa, o yln salkl geirileceine inanlr (K1, K14). Hdrellez sabah deredeki suyla ykanrken suyun hrmetine denilerek dilek tutulur (K1, K14).

136 Gn domadan dileklerin yazld katlar nehre veya suya K71, K74). Hdrellez gecesinin sabahnda dilek katlar akan suya braklrken defa hlas, bir defa Fatiha sureleri okunur (K1, K14). Sabah dua edilmesi, dilekte bulunulmas, toplu olarak yemek yenilmesi, sabah namazndan nce kabir ziyareti yaplmas hdrellezde yaplmas gerekildiine inanlan davranlardr (K67, K68, K74). Hdrellez gn dalara gezmeye, piknik yapmaya gidilir. Salncak kurulur ve salncakta sallanlr (K1, K14). Nianl iftler arasnda karlkl hediyeler gnderilir (K67, K68). Hdrellez gn evler ilalanmaz ve nasip sprlr inanc ile evler sprlmez (K67, K68). Hdrellez gecesi kzlar yatmadan nce niyet tutar. Bartlerinin zerine gl yapra serper (K67, K68, K74). Hdrellez sabah gn domadan kalklr, dut aacna kurulan bir salncakta sallanlr. Derdim aa, kendim yukar. denir. Bylelikle dertlerin gideceine ve yl boyu mutlu olunacana inanlr (K67, K68). Gne domadan nce krlara klr, iek ve otlarn stndeki iler toplanr, ele ve yze salk vermesi ve siilleri yok etmesi iin srlr. Bu i ile mayalanan stn yourt olacana inanlr (K67, K68). Hdrellezden bir gece nce darya aslan, ynden yaplm giysi ve oraplarn stne i yaarsa, kyafetlerin gveden korunacana inanlr. Bu kyafetler gne domadan toplanr (K67, K68). atlrsa,

dileklerin kabul olacana inanlr (K21, K28, K30, K40, K49, K67, K68,

137 Hdrellez sabah derenin kenarndaki st dallar ve derenin suyu kydeki ineklere verilirse, hayvanlarn rnlerinin daha bereketli olacana inanlr (K14, K29, K38, K50, K51). Bolluk bereket iin su yalana buday atlr (K67, K68).

2.5.2. Mart Dokuzu Mart dokuzu, baharn gelii ile baharn kutland bahar bayramlarndan biridir. Adanada bu bahar bayram yaygn olmasa da tespit edilmitir. Adana halk kltrnde mart dokuzunda yaplan uygulamalar unlardr: Bugn ky meydannda bir ate yaklr ve bu atein zerinden insanlar atlar, hatta hayvanlar da atlatlr (K14). Atein zerinden atlanrken u mani sylenir: Mart beni yakma Kara ktk etme Ele gne kar Beni rezil etme (K14). 2.5.3. Nevruz Nevruz szc Farsa nev (yeni) ve rz (gn) szcklerinin birlemesinden meydana gelmi olup yeni gn anlamna gelmektedir. Eski ran takvimine gre yln ilk gndr. lkbaharn balangc saylan bir gndr (Artun, 2005: 209). Hayvanclk ve tarm ile uraan topluluklar iin kn bitip baharn gelmesi yapsal, ilevsel ve yeniden diriliin sembolleen balangc olan, gece ve gndzn eitlendii, doann uyand ve dolaysyla remenin balangc olarak kabul edilen 21 Mart tarihi pek ok takvimde ve kltrde ylba olarak kabul edilip kutlanmtr (obanolu, 2000: 34).

138 Nevruz, bahar ve bereketi, yeni yln balangcn artrr. Nevruz, Trk kltrnde bahar, yaama sevincini, su ve kutsal arnmay, yenilenmeyi, uyanan doa ile birlikte bolluk, bereket ve remeyi simgeleyen anlam ve gelerle ykldr. Geleneksel ve topraa bal her sosyal grubun toprak ile ilgili bahar, hasad ve ka girii trenler ile kutlad enlikler vardr (Artun, 2005: 212). Adana halk kltrnde Nevruzda yaplan uygulamalar unlardr: Nevruz ncesinde evin her yeri temizlenir (K30, K67, K68). Nevruz ncesinde aile yelerine yeni elbiseler alnr (K30, K67, K68). Nevruz ncesi akrabalara hediye alnr (K67, K68). Nevruzdan birka gn nce tatl piirilir (K67, K68). Nevruz atei iin gerekli ot, al ve odun hazrlanr (K67, K68). Nevruzda mezarlk ziyareti yaplr. Mezarlarn etraf temizlenir (K67, K68). Nevruzda ziyaret edilen mezarlarn stne eker ve tatl braklr (K67, K68). Nevruz gn krlara klarak elenceler, lenler ve yarmalar dzenlenir (K67, K68). Nevruz gn byk ateler yaklarak zerinden atlanr. Bu srada Arlm, uurluum sende kalsn. , Krmzlm bana, sarlm sana. gibi bysel dualar edilir (K67, K68, K71). Nevruz ateinden atlayanlarn hastalklardan arnacana ve yl boyunca hastalanmayacana inanlr (K67, K68).

139 Nevruz ateinden hayvan sahipleri hayvanlarn atlatr veya iki ate arasndan geirir (K67, K68). Nevruz gn sabah erkenden tm su kaplarndaki sular yenilenir (K67, K68). Nevruz sabah taze su iilir ve ev hayvanlarna iirilir (K67, K68). Nevruz gn eski eyalar suya atlr (K67, K68). Nevruzdan nce fakir, hasta ve zor durumda olan kiilere para, giyecek yardm yaplr (K40, K67, K68). Nevruz sabah akarsularda ykanld takdirde kuvvet ve salk

kazanlacana inanlr (K30, K40, K67, K68). Nevruzda gk grlerse, o yl rnn bol olacana inanlr (K30, K40, K67, K68). Nevruz gn imenler ne kadar ok inenirse, o kadar ok byyeceine inanlr (K67, K68). Nevruz gecesi i yaplmaz ve uyunmaz. Uyunursa, btn yl uyuyan insann zerine uyuukluk keceine; i yaplrsa, ilerinin o yl ters gideceine inanlr (K67, K68). 2.5.4. Yamur Duas Yamur yadrmak iin yaplan trenler ve buna bal detler ok eskilere dayanr. Yamur yadrma trenlerinin belli bir zaman yoktur. Yamur duasnn amac, yamas geciken yamurlarn yamasn salayarak ktl, kurakl nlemektir (Artun, 2000: 40-59).

140 Yamur, ilkellerden bugne insanlk tarihinde ok nem tar. Gkten inen bereket olarak nitelenen yamur, kutsal bir nitelik kazanmtr. Yamur dualarnn kkeninde kutsallk yatar. Doayla bark olma dilei birtakm ibdetler ve ritlerle tamamlanr. nan insana zg bir fenomendir (Artun, 2000: 40-59). Trk hayatnda su ve yamur, hayatn ve bereketin kayna olarak grlmtr ve bu yzden su mukaddesler arasnda kabul edilmitir. Bugn Trk hayatnda suyun rahmet olarak anlmas onun mukaddes olarak grlmesinin bir sonucudur. Zaten Trk dnyasnn hemen her yerinde yamur yayor yerine Rahmet yayor. denmesi bu yzdendir. Bylece yamur, Tanrnn bir iyilik ba olarak grlr (Kalafat, 1995: 113). Yamur yadrmak iin yaplan trenler ve buna bal detler ok eskilere dayanr. Yamur yadrma trenlerinin belli bir zaman yoktur; yani yamurlarn yamas gecikmi, kuraklk, ktlk sz konusuysa yamur duas yaplr. Gnmzde yaplan yamur duas trenleri, Mslmanln etkisi altnda yaplmaktadr. Dini temsilci olan hocann nderliinde btn ky halk yamur duasna kar ve bylece halk kendi gcyle stesinden gelemedii durumda byye bavurmu olur. Bu trenler, taklit, klk deitirme, kurban ve toplu yemeden oluur. Taklit bu trenin vazgeilmez gesidir ki trende kollar uzatlr, avu yere doru evrilir, parmak aaya doru uzatlp sallanarak yamur ya taklit edilir (Artun, 2000: 40). Bu klte bal olarak rnein; Adanada geciken yamurlarn yamasn salamak, ktl, kurakl nlemek iin yamur yadrma kerametleri olduuna inanlan Boa Dede, Bulut Dede ve Tosun Dede ziyaretlerine gidilip yamur duas yaplr, kurban kesilir (Artun, 2000: 40-59). Hava artlar ile ilgili yurdumuzda en ok rastlanan, mevsimi gelip de dmesi geciken yamurlar salamak ve bylece kurakl, ktl nlemek iin giriilen ilemlerdir. Bu trenleri iki ynyle incelemek gerekir. a)Byklerin katld yamur dualar ile bunlara bal bylk ayrntlar.

141 b)amzda ocuk gelenekleri arasnda yer alan, oyunumsu trenler. Bu oyunlar da eski ciddi trenlerin kalntlar olmaldr (Artun, 2000: 40-59; Boratav, 1997: 138). Adana halk kltrnde yamur duasnda yaplan uygulamalar unlardr: Tarlalar susuz kaldnda yamur yamas iin yamur duasna klr. Duaya klmadan nce kyn ocuklar, ky meydannda bir araya gelirler. Tahta meden gelin; oklava veya sopadan damat bebek yapar. ocuklar, bu bebekler ile kyn evlerini ziyaret eder ve her evden yiyecek ister. Evlerden ocuklara bulgur, ya, sala, tuz, tavuk gibi yiyecekler verilir. ocuklar, evlerden yiyecek isterken, aadaki tekerlemeyi syler: omal gelin ne ister Bir kak ya ister Ya verenin kz olsun Tuz verenin olu olsun Bulgur verenin ikizi olsun ocuklar evin nne geldiklerinde: Dodi dodi geldi Bir kack sudan iin geldider . O zaman evin sahibi ocuklarn zerine su serper (K1, K14, K15, K58 ). ocuklarn topladklar yiyecekler ile ky meydannda ya da dada yemek piirilir. Btn ky halk yemein yanna gelir. Bu srada kyn imam Kuran okur ve yamur iin dua edilir (K1, K14, K15, K58 ). Yamur duas srasnda, toplanan insanlar parmaklarn yere dndrerek yamur yan taklit eder (K1, K14, K15, K58 ). Yamur duasnda insanlar ceketini ters giyer (K1, K14, K15, K58 ).

142 Yamur duas srasnda koyunlar ve kuzular birbirinden ayrlr (K1, K14, K15, K58 ). 2.6. Adana Halk Kltrndeki Kandillerin, Kutsal Aylarn, Dini ve Milli

Bayramlarn, Trenlerin Deerlendirilmesi Halk kltr, bir milletin sahip olduu deerler btndr. Sahip olunan bu deerler iinde, o milletin sahip olduu dini ve milli bayramlar ile trenler de yer almaktadr. Bayram, dini ve milli bakmdan nemli olan ve kutlanan gn demektir. Kelimenin anlamndan da anlalaca gibi bayramlar dini ve milli bayramlar diye iki gruba ayrarak inceleyebiliriz. Dini bayramlarmz Ramazan Bayram ve Kurban Bayramdr. Bu bayramlarn her birinin kendine zg uygulamalar bulunmaktadr. Bayramlar deerlendirmeden nce bayramlara geite bir basamak olarak grebileceimiz kutsal geceleri yani kandilleri ve kutsal aylar ele almak gerekiyor; nk bu gn ve aylar bize dini bayramlar mjdelemektir. Adana halk kltrnde kandillere byk nem verilmekte ve bu kutsal gecelerde insanlar ibadete ynelmektedir. Bu geceler dua edilip, gnahlarn affedilmesi iin bir frsat olarak grlmektedir. Bu gecelerde yaplan tatllar ee dosta, komulara datlr, ocuklar sevindirilir. Bu kutsal gnlerde insanlar hareketlerine dier gnlere gre daha fazla zen gsterir. Sadece ev halknn deil, bylerin, uzakta olan akrabalarn, ein dostunda kandili kutlanmaktadr. Kandiller kadar nemli olan ve dini bayramlarn mjdecisi olan dier gnler ise recep, aban, ramazan aylarnda yer alan gnlerdir. Bu aylara kutsal aylar, aylar da denilmektedir. Bu aylarda insanlarn ibadete yneldii, hareketlerine, yaamlarna zen gstermeye altklar grlmektedir. Bu aylarn iinde en canl geen ay ramazan aydr; nk bu ayn sonunda Ramazan Bayram kutlanacaktr. Ramazan ay ayn zamanda orucun tutulduu ay olduu iin, bu aya girilmeden youn bir hazrlk devresi geirilir. Mutfaktaki eksik yiyecek ve iecek tamamlanr. Ramazan aynda iftarda, sahurda yenilecek yiyecekler hazrlanmaya balanr. Ramazan ay birlik ve beraberliin, yardmlamann pekitii bir aydr. Bu ayda maddi durumu iyi olan aileler, yoksul ailelere yiyecek yardmnda bulunur, aileler birbirlerini iftar yemeine arr. Bayram ncesinde yoksul aile

143 ocuklarna bayram kyafeti alnr. Gnmzde ne yazk ki bu uygulamalarn giderek zayflad grlmektedir. Bunun en nemli sebepleri geim sknts ve youn alma hayat olarak grlmektedir. ehir merkezindeki metropol yaamn insan ilikilerini zayflatmas da dier nemli bir sebeptir. Ramazan aynn sonunda Ramazan Bayram kutlanmaktadr. Ramazan Bayram, dini bayramlar iinde en canl yaanan bayramdr. Bu bayramda gelen misafirlere eker ikram edilmesi det olduu iin bu bayramn halk arasndaki dier ismi eker bayramdr. Bu bayramda, Kurban Bayramnda da greceimiz mezarlk ziyareti arife gnnde ya da bayramn birinci gnnde yaplmaktadr. Bayram boyunca kkler bykleri ziyaret edip bayramlarn kutlamaktadr. Gnmzde bu bayramdaki uygulamalarn daha nceki yllara gre zayflad, baz uygulamalarn, detlerin ise yok olduu grlmektedir. Bunun sebebi olarak da yine metropol yaam, alma hayatn ve maddi sknty grmekteyiz. Bayram gnleri artk alma hayatnn iinde olan insanlar iin, dinlenme, tatil yapma frsat olarak grlmektedir. zellikle bayram tatilleri hafta iine rast geldii zaman bayram tatili ile hafta sonu tatili birletirilerek uzun bir tatil oluturuluyor ve alma hayatnn iinde yer alan insanlar bu bayram gnlerini tatil frsat olarak deerlendiriyor. Metropol yaamnn younluu iinde yer alan kadnlar, eskiden bayramdan nce yaplmas det olan baklava, tel kadayf, ta kadayf, sar burma, kmbe vb. tatllar yapmak yerine hazr tatl almay tercih ediyor. Eskiden, bayram kutlamak amacyla gnderilen bayram tebrik kartlarnn yerini bugn cep telefonlaryla gnderilen mesajlar alm grlmektedir. Bekilere ve plere bayram gn bahi verme detinin de tamamen yok olduunu syleyebiliriz. ocuklarn elenmesi iin kurulan bayram yerleri ise artk ehir merkezinde grlmemektedir. Ramazan Bayramndaki btn bu deiikliklere ramen, evdeki kk ocuklara bayram kyafetinin alnmas, misafirlere ikram edilmek zere kuru kahve ve eker alnmas, bayram ncesinde misafir kabul edilecei iin bayram temizliinin yaplmas gibi detlerin devam ettiini grmekteyiz. Bunun sebebi olarak, bayramn zel bir gn olmas dolaysyla, ailelerin en azndan ocuklarnn beklentilerini karlayarak onlar mutlu etme isteini, bayramda kabul edilecek misafirlere ikramda bulunma isteini syleyebiliriz.

144 Ramazan Bayramndan sonra gelen ikinci dini bayrammz Kurban

Bayramdr. Kurban Bayram da bu bayramda kesilen kurbanlk hayvanlardan dolay bu adla anlmaktadr. Bu bayram Ramazan Bayramna gre daha az canl gemektedir. Bu bayramda, kurban kesilecei iin insanlarn, Ramazan Bayramna gre daha fazla ii olmaktadr. Kurban ve Ramazan Bayramnn vazgeilmez deti, evin erkeklerinin bayram namazna gitmeleri olduunu syleyebiliriz. Bu detin vazgeilmez olmasnn temelinde, bu dini bayramlarda dini bir grevi yerine getirmek yatmaktadr. Kurban Bayramnda da Ramazan Bayramnda olduu gibi bayram ncesinde bayram temizlii yaplmakta, evin ocuklarna bayram kyafeti alnmakta, arife gn ya da tercihe gre bayramn birinci gn mezarlk ziyareti ve bayram ziyareti yaplmaktadr. Kurban Bayramna zg grlen uygulama ise kurban kesmedir. Kurban maddi durumu iyi olan aileler keser. Aile maddi durumuna gre bir veya daha fazla kkba hayvan ya da baka ailelerle ortak olarak bykba hayvan kesmektedir. Hayvann kesilmesi srasnda, kurbanlk hayvan kimin adna kesiliyorsa, o kiinin kurban kesecek kiiye vekaletini szl olarak vermesi uygulamas hala devam etmektedir. Kurbanlk hayvann kesilmesinden sonra, kahvaltnn kurban etiyle yaplmasnn tercih edildiini grmekteyiz. Kurban eti datlrken, zellikle kurban kesmeyen ve maddi durumu iyi olmayan aileler tercih edilerek, kurban eti bu ailelere verilmektedir. Kurban etinin datmnda en az yedi kapya et verilmesi deti, bize eski Trk inanlarndaki 3, 7, 9, 40, 52 saylarna verilen nemi hatrlatmaktadr. Kurban Bayramndaki btn bu uygulamalarn yan sra, baz uygulamalarn ise eskiden yaplp, gnmzde yaplmadn grmekteyiz. Kurban Bayramnda kurban edilecek kolara kna yaklmas, kolarn gelin telleri, kurdele ile sslenmesi, kurban kimin adna kesilecekse, o kiinin oru tutmas, kurulan bayram yerlerinde ocuklarn elenmesi gibi uygulamalarn giderek zayfladn, hatta grlmediini syleyebilmek mmkndr. Adana halk kltrnn bir dier gesi ise milli bayramlardr. Milli bayramlar millete, cokuyla yaadmz bayramlardr ve yurt genelinde eitli etkinlikler ile kutlanmaktadr. Adanada da milli bayramlar 5 Ocak Stadyumunda, okullarda, tren alanlarnda ve belediyelerin hazrlad organizasyonlarda kutlanmaktadr. Bu

145 bayramlar milli bayramlar olmas nedeniyle her zaman canl ekilde yaanm ve yaanmaya da devam edecektir. Adana halk kltrnde son olarak ele alacamz, halk kltr gesi bahar ve bereket trenleridir. Bu trenlerin znde, baharn geliiyle doann canlanmasn kutlamak yer almaktadr. Bereket trenlerinin kkeni eski Trk kltrndeki trenlere dayanmaktadr. Eski Trklerin ilk ana yurdu olan Orta Asyada tabiat artlar olduka ard. Klar dondurucu ve frtnal geerken, yazlar ise kavurucu scak ve kurak getiinden tarm ile uralamad iin hayvanclk ve hayvan rnleri balca geim kayna olmutu. Kn zor artlardan kldnda birok mahrum olunan eye yaz ile kavuulduundan kn bitiminden sonra gelen ilkbahar, bahar trenlerinin yapld bir ay olarak karmza kmaktadr. Orta Asyadaki bu bahar trenlerinin izlerini bugnk ilkbahar mevsiminde yaplan Hdrellez, 6 Mart, Nevruz gibi trenlerde grmekteyiz; ancak bu trenler Adanann merkezinde ok da canl olarak yaamamaktadr. Bunun sebebinin bu trenlerin daha ok hayvancln ve tarmn geim kayna olduu krsal kesimde nem tamasnda olduunu syleyebiliriz. Zaten snrl sayda kaynak kiinin bu trenlerden bahsetmesi, birok kaynak kiinin bu trenleri bilmediklerini sylemesi de bu grmz desteklemektedir. Adana halk kltrndeki Hdrellez, mart dokuzu, Nevruz bahar bayramlarndaki uygulamalarda eski Trk inanlarnn, kltrlerinin izlerini grmekteyiz. Hdrellezde dileklerin yazld kadn suya atlmasnda, hdrellez sabah deredeki suyla ykanarak dilek tutulmasnda, su dolu kazann iine konan iek demetlerindeki suyun gen kzlarn yzne serpilmesinde, dere kenarnda su ile abdest alndnda o yln salkl geeceinin inanlmasnda, su yalana buday atlmasnda; Nevruz gn eski eyalarn suya atlmasnda, Nevruz sabah akarsularda ykanlmasnda, Nevruz sabah taze su iilip, hayvanlara da taze su iirilmesinde, evlerdeki kaplarda bulunan sularn dklp, yeniden su ile doldurulmasnda su kltne bal olan suyun iyiletirici, tazeleyici olduu eski Trk inancn grebilmekteyiz. Yine Nevruz ateinden atlandnda hastalklardan arnp, o yl hastalanlmayacana inanlmasnda, hayvan sahiplerinin hayvanlarn yaklan Nevruz ateinden atlatmalarnda veya iki ate arasndan geirmelerinde ate kltne bal atein arndrc, iyiletirici yn olduuna dayanan eski Trk inancnn izlerini grmekteyiz. Yine Nevruz gn yaplan mezarlk ziyaretinde, mezarn stne braklan eker ve tatl uygulamalarnda da atalar kltne

146 bal, atann ruhunu memnun etme eski Trk inancn ve iyi iyeleri memnun etmek iin sa datma pratiini grmekteyiz. Bununla birlikte bu bahar trenlerindeki baz uygulamalarn slami renge

brndrldn de grmekteyiz. Hdrellez sabah dua edilmesi uygulamasnda slamiyetin etkisi aka grlmektedir. Yamur duas ise yamur yamas iin yaplan bir bereket trenidir ki bu trendeki ama geciken yamurlarn yamasn salayarak kurakln ve ona bal olarak ktln nlenmesini salamaktr. Yamur duas trenine daha ok kylerde rastlanmasnn sebebi, tarlalarn ihtiyac olan suyun yamur araclyla gelmesini salamaktr. Bununla birlikte baz kaynak kiilerimiz bu trenleri kkken kylerde yaptklar iin bugn ehir merkezinde yaamalarna ramen, bu tren hakknda bilgi sahibi olabilmektedir. Yamur duasnn belirli bir zaman yoktur. Tarlalarn suya ihtiya duyduu zamanlarda yaplmaktadr. Yamur duas her ne kadar yamur yann eller ile taklit edildii ritel kkenli bir tren olsa da kazandrmaktadr. bu tren srasnda kyn imam Kuran okuyarak, topluca yaplan dua ile bu ritel kkenli trene slami bir renk

147 SONU Kltr, bir milletin tarih sahnesine kt andan itibaren oluturduu maddi ve manevi deerler btndr. Halk kltr ise bir blgedeki kltr rnlerinin btndr. Halk kltr bir milletin kendine has zelliklerini yanstr ve ayn halk kltrne sahip bireylerin birbirleri ile daha iyi anlamalarn ve birbirlerini anlamalarn salar. Halk kltr sahip olduu geler asndan ok geni bir yelpazeye benzetilebilir. Unutulmamaldr ki halk kltr bir milletin aynas grevini stlenmitir. Halk kltrnn iinde yer alan batl inanlar ile bayramlar, trenler bizim almamzn konusunu oluturdu. almamzda kaynak kiilerimiz ile grmeden nce yazl kaynaklardan yararlanarak alma konusu hakknda bilgi sahibi olduk. Kaynak kiilerimizin saysn mmkn olduunca fazla tutarak almamzn gvenirliliini arttrmaya altk. Mmkn olduunca grme tekniini kullandk. Bunun yan sra anket teknii de bizim en fazla yararlandmz teknik oldu. almamz daha somut hale getirmek amacyla konumuz ile ilgili olan fotoraflar almann sonuna koyduk. almamz iki blmden olutu. Birinci blmde batl olarak adlandrlan halk inanlarn ele aldk. Bu blmde batl, hurafe olarak adlandrlan halk inanlarn ok canl bir biimde halk kltr iinde yaadn gsterdik. Halk inanlarnn bu kadar canl yaamasndaki en nemli sebebin bu inanlarn insana verdii psikolojik rahatlamadr diyebiliriz. nanmak kelimesinin znde birine ya da bir varla gvenme vardr. Bu gvenme duygusu ile insan kendini daha rahat ve mutlu hisseder. Bugn Adana halk kltr iinde yer alan halk inanlarnn ou eski Trk dinlerine, inanlarna ve kltrlerine dayand halde halk bunu bilmiyor ve bilmeyi de pek fazla nemsemiyor. Halk, inanlar kendilerinden nce gelen nesilden aynen alp devam ettiriyor. Onlar iin nemli olan inancn nedeni veya niini deil, kendilerine vermi olduu rahatlamadr. Adana halk kltr iinde yer alan halk inanlarnda eski Trk dinlerinin, inanlarnn ve kltrlerinin izleri grlmekle birlikte baz inanlara zaman iinde slami bir boyut kazandrlmtr. Bu da bize gsteriyor ki Trk halk yeni dine geerken

148 eski dinleri, inanlar ve kltrleri ile ilgili uygulamalar tamamen brakmayp bunlara yeni dinin zelliklerini yanstmtr. almamzn ikinci blmnde ise Adana halk kltrndeki bayramlar ve trenleri ele aldk. Bayramlar dini ve milli bayramlar olarak iki grupta deerlendirdik. Dimi bayramlarla ile ilgili elde ettiimiz verileri vermeden nce dini bayramlara bir gei basama olan kandiller ve kutsal aylar hakknda da aratrma yapmamzn daha uygun olacan dndk. Elde ettiimiz bilgilerde kandillerin, kutsal aylarn eskiye oranla canlln kaybetmesine ramen bunlarn sahip olduu dini boyut, bu zel gnlerin ve aylarn devam ettirilmesini salamaktadr. En arpc sonucu ise dini bayramlarda elde ettik. Nitekim ikinci blmn sonunda yaptmz deerlendirmede de bahsettiimiz gibi dini bayramlarmz artk eskiye nazaran canlln kaybetmi bulunuyor. Bayramlarda yaplan uygulamalarn birou unutulmu ya da zayflamaya balam. Bu durumun en nemli nedenleri ise, ehir merkezindeki hzl yaam, alma hayat ve maddi skntdr. zellikle alma hayat iinde yer alan insanlar bayram gnlerini dinlenme ya da tatil gnleri olarak grmektedir. Bu zihniyet bayramlarn birletirici zelliinin zayflamasna neden olmaktadr. Yine ehir hayatnn vermi olduu bireysel yaam ekli ve ekirdek aile yaam tarznn benimsenmi olmas da bayramlarn canllna yitirmesinde etkili olan dier unsurlardr. Milli bayramlarmzn ise okullarda, ehir stadyumunda ve belediyelerin dzenledii zel organizasyonlarda canl bir biimde yaadn tespit ettik. Milli bayramlarmzn bu ekilde canl olmasnn en nemli sebebi cumhuriyet ile birlikte milli duygular n plana karmasdr diyebiliriz. Adana halk kltrnde yer alan ve bahar mevsiminde yaplan Hdrellez, Nevruz ve mart dokuzu bahar bayramlar ile yamura ihtiya duyulduunda yaplan yamur duasnn yaygn olmadn ve bu bahar bayramlar ile yamur duasn bilenlerin ise ok fazla bilgiye sahip olmadklarn tespit ettik. Bu bahar bayramlar ve yamur duas tarm ve hayvanclk ile geinen topluluklar iin byk nem tadna gre ehir merkezinde bu trenlerin bilinmemesi veya bu trenler ile ilgili ok az bilgiye sahip olunmas aslnda ok da artc bir tespit deildir. bu bayramlarn

149 Bu alma ile Adana halk kltrnde yer alan halk inanlarn, bayramlar ve trenleri kayt altna almaya ve gelecek kuaklara aktarmaya altk. Daha nceki almalar ile bize yol gsteren tm deerli aratrmaclara teekkr ediyor ve almamzn Trk halk kltrne katk salamasn diliyoruz.

150 KAYNAK KLER (Ad soyad, ya, medeni hali, eitim durumu, meslei, doum yeri, derleme yeri, derleme tarihi) K1: Fadime KSEL, 50, evli, lise mezunu, ev hanm, Kozan doumlu, Adana, 2004. K2: Ruhiye DEREL, 39, evli, ilkokul mezunu, Osmaniye/Bahe doumlu, Adana, 2004. K3: Emine ZGVEN, 43, evli, lise mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2004. K4: Refika Burin ZGVEN, 24, bekar, niversite mezunu, sat temsilcisi, Adana doumlu, Adana, 2004. K5: Gnl AKTAKAS, 48, evli, ortaokul mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2004. K6: Sultan AKTAKAS, 25, bekar, niversiteye devam ediyor, niversite rencisi, Adana doumlu, Adana, 2004. K7: Gler ULCU, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Gaziantep/Nizip doumlu, Adana, 2004. K8: Sakin YKSELR, 42, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Kadirli doumlu, Adana, 2004. K9: Aye MUCUK, 52, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Kozan doumlu, Adana, 2005. K10: Dnd POLATDK, 50, evli, dul, ilkokul mezunu, emekli, Kadirli doumlu, Adana, 2005.

151 K11: Yldz UUK, 50, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Kadirli doumlu, Adana, 2005. K12: Ali UUK, 50, evli, ilkokul mezunu, emekli, Kadirli doumlu, Adana, 2005. K13: Aye BTEN, 39, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Ceyhan/Gmrdl ky doumlu, Adana, 2005. K14: Glseren BOZ, 43, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Ceyhan/Narlk ky doumlu, Adana, 2005. K15: Glseren KARABBER, 44, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Kadirli/Orhaniye ky doumlu, Adana, 2005. K16: Aye KAPTI, 50, evli, okuma var, yazma yok, ev hanm, Yumurtalk/Kzllgn ky doumlu, Adana, 2005. K17: Bekir DASEVER, 43, evli, lise mezunu, kamu iisi, Dzii doumlu, Adana, 2005. K18: Emine DASEVER, 35, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Dzii doumlu, Adana, 2005. K19: Fevzi KSEL, 60, evli, niversite mezunu, emekli, Ceyhan doumlu, Adana, 2005. K20: Muazzez TAVANOLU, 47, evli, ilkokul mezunu, emekli, Adana doumlu, Adana, 2005. K21: Sevim CAMUZ, 32, evli, yksekokul mezunu, ev hanm, Saimbeyli doumlu, Adana, 2005. K22: afak ZELK, 40, evli, niversite mezunu, retmen, Adana doumlu, Adana, 2006.

152 K23: Mnevver GNDZ, 39, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Karaisal doumlu, Adana, 2006. K24: Cennet GER, 56, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Karaisal doumlu, Adana, 2006. K25: Ayten EN, 59, evli, lise mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K26: Fatma TUNA, 70, dul, okuma-yazma yok, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K27: Sevgi GRGEN, 48, evli, lise mezunu, salk, Adana doumlu, Adana, 2006. K28: Nimet GRGEN, 78, dul, okuma-yazma var, ev hanm, Karata/Dolapl ky doumlu, Adana, 2006. K29: Yeim TUYAN, 37, evli, niversite mezunu, retim grevlisi, Adana doumlu, Adana, 2006. K30: Demet DOAN, 40, evli, niversite mezunu, memur, Kozan doumlu, Adana, 2006. K31: Dne EL, 24, bekar, n lisans mezunu, memur, Kozan doumlu, Adana, 2006. K32: Nazmiye URABAZ, 54, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K33: Muazzez YILMAZDA, 5, evli, ilkokul terk, okuma-yazma var, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K34: Meral TUTAK, 23, bekar, niversite mezunu, renci, Adana doumlu, Adana, 2006.

153 K35: Fatma YOLU, 50, dul, ortaokul mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K36: Hacer GZBATIK, 48, evli, lise mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K37: Mustafa GZBATIK, 58, evli, niversite mezunu, ifti, Adana doumlu, Adana, 2006. K38: Gler ZM, 56, evli, yksekokul mezunu, emekli retmen, Kozan doumlu, Adana, 2006. K39: Gner BEDR, 60, evli, ksmen okuma-yazma biliyor, ev hanm, Karaisal doumlu, Adana, 2006. K40: Yldz ALTIPARMAK, 60, evli, endstri mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K41: Yeim KARATEKE, 30, bekar, niversite mezunu, muhasebeci, Adana doumlu, Adana, 2006. K42: Ayegl BAYRAKI, 30, evli, lise mezunu, ev hanm, Kozan doumlu, Adana, 2006. K43: lk ALAN, 41, evli, lise mezunu, memur, Kozan doumlu, Adana, 2006. K44: Zbeyde TAR, 50, evli, ilkokul mezunu, emekli memur, Kozan doumlu, Adana, 2006. K45: Aysel ARIKAN, 36, evli, ortaokul mezunu, ev hanm, Kozan doumlu, Adana, 2006. K46: Hsne DLDL, 61, evli, okuma-yazma bilmiyor, ev hanm, Kozan doumlu, Adana, 2006.

154 K47: Mustafa DLD, 63, evli, ortaokul mezunu, emekli, Kadirli doumlu, Adana, 2006. K48: Aylin ZBERK, 35, evli, niversite mezunu, ngilizce retmeni, Adana doumlu, Adana, 2006. K49: Semra ALTIPARMAK, 30, evli, lise mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K50: mer ZEN, 58, evli, ortaokul mezunu, ifti, Ceyhan doumlu, Adana, 2006. K51: Hatice ZEN, 58, evli, lise mezunu, ev hanm, Ceyhan doumlu, Adana, 2006. K52: Azize ARAS, 40, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K53: Sevim DEVEC, 55, evli, ortaokul terk, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K54: adiye ZSOY, 68, dul, okuma-yazma, ev hanm, Kozan/Kuyuluk ky doumlu, Adana, 2006. K55: Neriman ZSAY, 45, evli, yksekokul mezunu, emekli, Dzii/eriolu ky doumlu, Adana, 2006. K56: Yksel PARTAL, 67, bekar, lise mezunu, ifti, Adana doumlu, Adana, 2006. K57: Mehmet KOZANOLU, 68, evli, ilkokul mezunu, emekli, Osmaniye doumlu, Adana, 2006. K58: Durdu KOZANOLU, 60, evli, okuma-yazma bilmiyor, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K59: Binnaz CINGIR, 58, bekar, retmen okulu mezunu, emekli retmen, Adana doumlu, Adana, 2006.

155 K60: Zeynel OKUN, 44, evli, lise mezunu, serbest meslek, Adana doumlu, Adana, 2006. K61: Gl BA, 48, evli, lise mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K62: Ltfiye YCE, 48, evli, lise mezunu, ev hanm, Pozant doumlu, Adana, 2006. K63: Maide SABL, 39, evli, niversite mezunu, memur, Kozan doumlu, Adana, 2006. K64: Fadime AHN, 37, evli, lise mezunu, ev hanm, Pozant doumlu, Adana, 2006. K65: Fatma L, 24, evli, meslek yksekokulu mezunu, ev hanm, Ceyhan doumlu, Adana, 2006. K66: Esma TOPAL, 28, evli, lise mezunu, ev hanm, Osmaniye/Dzii doumlu, Adana, 2006. K67: Feride KESC, 30, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K68: Hlya BORTUN, 45, evli, lise mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K69: Emine OMAN, 31, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Feke doumlu, Adana, 2006. K70: Glseren , 43, evli, ilkokul mezunu, ev hanm, Kadirli doumlu, Adana, 2006. K71: Hamide YCE, 29, evli, yksekokul mezunu, memur, Adana doumlu, Adana, 2006. K72: Rahime TUZCU, 36, evli, lise mezunu, ev hanm, Adana doumlu, Adana, 2006. K73: Fatma SZER, 54, dul, lise mezunu, memur, Osmaniye doumlu, Adana, 2006.

156 K74: Zeliha ALTIPARMAK, 28, bekar, yksekokul mezunu, sat eleman, Adana doumlu, Adana, 2006.

157 KAYNAKA ABDULKADROLU, Abdulkerim (1986), Dini Folklor veya Dini-Manevi Halk nanlaryla lgili Bir Snflandrma Denemesi I, Trk Folkloru Aratrmalar, 1986/I, Ankara: Kltr ve Turizm Bakanl Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar. ACIPAYAMLI, Orhan (1965), Trkiyede Yamur Duas, Ankara niversitesi

DTCF Dergisi, C XXII, Ankara. ALTUN, Il (2004), Kandra Trkmenlerinde Doum, Evlenme ve lm, Kocaeli:

Yaync Yaynlar. Adana Valilii l Kltr ve Turizm Mdrl (2004), Adana: Adana l zel dare Mdrl Yayn. ARTUN, Erman (1990), Tekirdada Hdrellez Gelenei, Halk Kltrnden Derlemeler 1990, Hdrellez zel Says, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar. (1998), Tekirda Halk Kltr Aratrmalar, Tekirda: Tekirda Gen Yneticiler ve Adamlar Dernei Yayn. (2000), Adana Halk Kltr Aratrmalar I, Adana: Adana Bykehir Belediyesi Kltr Yaynlar. (2002), Dini Tasavvufi Halk Edebiyat, Ankara: Aka Yaynlar. (2005), Trk Halk Bilimi, stanbul: Kitabevi. ARAZ, Rfat (1995), Harputta Eski Trk nanlar ve Halk Hekimlii, Ankara: AKM Yaynlar. ARTUN, Erman KOZ, M. Sabri (2000), Efsaneden Tarihe Tarihten Bugne Adana: Kpr Ba, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

158 AYDIN, Mehmet (1992), Mut Blgesinde Yaayan Halk nanlarnn Dinler Tarihi Asndan Tahlili IV. Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi Bildirileri, CIV, Gelenek-Grenek ve nanlar, Ankara: KB HAGEM Yaynlar. BAETNELK, Aye (1998), Adana Halk Kltrnde Gei Dnemleri, Doum, Evlenme, lm, Adana: Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi. BORATAV, Pertev Naili (1997), 100 Soruda Trk Folkloru, stanbul: Gerek Yaynevi. OBANOLU, zkul (2000), Trk Dnyas Sosyo-Kltrel Balamnda Nevruz Bayramnn Yapsal ve levsel Bakmdan Halkbilimsel zmlemesi, Uluslararas Nevruz Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar. ERDOAN, Zbeyde (1996), Ankarann Akyurt lesine Bal Elecik Kynde Doumla lgili Adet ve nanmalar, I. Trk Halk Kltr Aratrma Sonular Sempozyumu Bildirileri II, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar. GKYAY, Orhan aik (1976), Dede Korkut Hikayeleri, stanbul: Milli Eitim Basmevi. GVEN, Bozkurt (1999), nsan ve Kltr, 8. Bask, Ankara: Remzi Kitapevi. GZELBEY, Cemil Cahit (1982), Gaziantepte Doum ve ocua likin Eski Tre ve nanlar, Trk Folkloru Aratrmalar, 1981/2, Ankara: Milli Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar. HANERLOLU, Orhan (1993), Dnya nanlar Szl, II. Basm, stanbul: Remzi Kitapevi. KALAFAT, Yaar (1996), slamiyet ve Trk Halk nanlar, Ankara: KB HAGEM Yaynlar. .............. (1999 a), Dou Anadoluda Eski Trk nanlarnn zleri, Ankara: AKM Yayn.

159

.. (1999 b), Trk Dnyas Tarih almalarnda Halk nanlarnn nemi Milli Folklor, C6, S44, K, Ankara: Feryal Matbaaclk. KARTAL, Numan (1985), negl ve neglde lmle lgili Gelenekler, Halk Kltr, 1985/2, Altnc Kitap, stanbul: Dilek Matbaas. KAYA, Muharrem (2001), Eski Trk nanlarnn Trkiyedeki Halk Hekimliindeki zleri, Folklor/Edebiyat, CVII, S25, Ankara: rn Yaynlar. Kent Haber (2006), Adana li Yreir lesi Genel Bilgi www.kenthaber.com.tr. KILI, Abdullah (2001), Isparta Yresi Halk nanlar Uluslararas Anadolu nanlar Kongresi Bildirileri, 23-28 Ekim 2000/Nevehir, Ankara: Evrak Yaynlar. KOCA, Salim (2002), Eski Trklerde Bayram ve Festivaller, Trkler Ansiklopedisi, C3, Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar. KK, Abdurrahman (1986), Erzincan ve evresindeki Halk nanlarna Toplu Bak III. Milletleraras Trk Folklor Kongresi Program ve Bildiri zetleri I, Ankara: Milli Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar. OCAK, Ahmet Yaar (1983), Bektai Menakbnamelerinde slam ncesi nan Motifleri, stanbul: Enderun Kitapevi. .. (1998), Hdrellez, slam Ansiklopedisi, C17, stanbul: TDV Yaynlar. RNEK, Sedat Veyis (1981), Sivas ve evresinde Hayatn eitli Safhalaryla lgili Batl nanlarn ve Bysel lemlerin Etnolojik Tetkiki, 2. Bask, Ankara: Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Yaynlar. (1988), 100 Soruda lkellerde Din, By, Sanat, Efsane, stanbul: Gerek Yaynevi.

160

(2000), Trk Halk Bilimi, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar. ZDEMR, Nebi (1997), Trkiyedeki Halk Elenceleri ve K Elenceleri, V. Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi Halk Mzii, Oyun, Tiyatro, Elence Seksiyon Bildirileri, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar. SEYDOLU, Bilge (1985), Erzurum Efsaneleri, Ankara: Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar. MAN, Bekir (2002), Samsun Yresinde Gei Dnemleriyle (Doum, Snnet, Evlilik ve lmle) lgili Yaayan Halk nanlar ve Bunlara Ait Uygulamalar, Erdem, Trk Halk Kltr zel Says III, C13, S39, Ankara: Can Ofset. TA, Hlya (1996), Erzurumda Doum ve ocukla lgili Eski Adet ve nanlar, Trk Halk Kltrnden Derlemeler, 1994, Ankara: HAGEM Yaynlar. TEZCAN, Mahmut (1996), Kltrel Antropoloji, Ankara: Kltr Bakanl Kltr Eserleri. (1998), ocuk Nianll (Afyon ayrba Ky rnei), Trk Halk Kltr Aratrmalar 1997, Ankara: HAGEM Yaynlar. TURAN, erafettin (1994), Trk Kltr Tarihi, Ankara: Bilgi Yaynevi. Trke Szlk (1988), nan maddesi, C1, Ankara: TDK Yaynlar. (1988), nanmak maddesi, C1, Ankara: TDK Yaynlar. (1988), Misafir maddesi, C1, Ankara: TDK Yaynlar. (1988), Arife maddesi, C1, Ankara: TDK Yaynlar. (1988), Bayram maddesi, C1, Ankara: TDK Yaynlar.

161

(1988), Tren maddesi, C1, Ankara: TDK Yaynlar. T.C. Seyhan Kaymakaml (2006), Seyhan lesinin Tarihesi www.seyhan.gov.tr. URAZ, Murat (1994), Trk Mitolojisi, stanbul: Dnen Adam Yaynlar. LKTAIR, M. akir (1977), eitli Halk Gelenek ve nanlar zerine Kk Aratrma, Trk Folklor Aratrma Yll, 1976, Ankara: Kltr Bakanl Milli Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar. YARDIMCI, Mehmet (1993), Halk Bilimi ve Edebiyat Yazlar, Malatya: Akgz Yaynlar.

162 FOTORAFLAR

Fotoraf 1: alma Alann Oluturan Adanann Merkez leleri Seyhan ve Yreirden Bir Grnt

163

Fotoraf 2: alma Alann Oluturan Adanann Merkez lesi Seyhann Toros Mahallesinden Bir Grnt

164

Fotoraf 3: Uursuz Olduuna nanlan Bir Kara Kedi

165

Fotoraf 4: Evi Nazardan Korumak in Duvara Aslan Nazar Ayeti

166

Fotoraf 5: Evi Nazardan Korumak ve Evin Bereketli Olmas in Birok Duann Bulunduu Dua rnei

167

Fotoraf 6: Bebei Nazardan Korumak in Bebein Beiine Aslan Nazar Boncuu

168

Fotoraf 7: Evi Nazardan Korumak in Kapya Aslm Nazar Boncuu

169

Fotoraf 8: Apartman Nazardan Korumak in Apartman Duvarna Yaplm Nazar Boncuu

170

Fotoraf 9: Kap zerine Aslm Bir Nazar Boncuu

171

Fotoraf 10: Kap Eiine Konulmu Nazar Boncuklar

172

Fotoraf 11: Duvara Aslm zerlik ve Nazar Boncuu

173

Fotoraf 12: Kt Gleri Kovmak in Yaklan Tts

174

Fotoraf 13: Evin Bereketli Olmas in Kapya Aslan Bereket Duas

175

Fotoraf 14: Bebei Nazardan Korumak in Bebein Omzuna Taklan Nazar Muskas

176

Fotoraf 15: Bebei Al Basmasn Diye Bebein Beiine rtlen Krmz rt

177

Fotoraf 16: Bebek Sarlk Olmasn Diye Bebein Beiine rtlen Sar rt

178

Z GEM Ad, Soyad: N. Senem AKYOL Doum Tarihi ve Yeri: 30.03.1979, ADANA Medeni Durumu: Evli Adres: Toros Mah. 52. Sokak Ulusolu Apt. Kat:9 No:17 Seyhan/ADANA

ETM BLGLER Yksek Lisans: (2003-2006), ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal, Yksek Lisans Tezi. Lisans: (1996-2000), ukurova niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm. Ortaretim: (1996), Adana Kz Lisesi.

DENEYM 2006- Karsllar lkretim Okulu Trke retmeni, Seyhan/ADANA 2003-2006 Efes Pilsen lkretim Okulu Trke retmeni, Yreir/ADANA 2000-2003 Yenice Atatrk lkretim Okulu Trke retmeni, Tarsus/MERSN

YABANCI DL ngilizce