TKEN

Trk Kimlii

Editr Prof. Dr. aatay zdemir

Ayvaz Gkdemire Armaan 2

YAYIN NU: EDEB ESERLER:

T.C. KLTR ve TURZM BAKANLII SERTFKA NUMARASI 1206-34-003178

ISBN 978-975-437-

stikll Cad. Ankara Han 65/3 34433 Beyolu-stanbul Tel: (0212) 251 03 50 (0212) 293 88 71 - Faks: (0212) 251 00 12 Ankara irtibat brosu: Yksel Caddesi: 33/5 Yeniehir Ankara Tel: (0312) 431 96 49 nternet: www.otuken.com.tr E-posta: otuken@otuken.com.tr Kapak Tasarm: grataNONgrata Dizgi - Tertip: tken Kapak Basks: Birlik Ofset Bask: Yaylack Matbaas Tel: (0212) 612 58 60 Cilt: Yedign Mcellithanesi stanbul - 2009

TKEN NERYAT A..

indekiler
kinci Cildin Sunumu Nevzat Ksolu Milli Kimlik ve Tezahrleri Ahmet B. Ercilasun Kimlik ve Dil Sait Baer Trk Anlama ve nanma Modeline Dair Ylmaz ztuna Trk Musikisi Kltrmzdeki Yeri Nedir? Nasl Olmaldr? M. Cihat Can Klasik Trk Mzii Bayram Bilge Tokel Kltrel Kimlik Balamnda Yahya Kemal ve Halk Musikisi M. Fatih Salgar Tasavvuf Mzii ve Kimliimiz Adnan Tepecik Trk Sanatnn Temelleri Seluk Mlayim 19. Yzyl Osmanl Eitim Kurumlar Kronolojisi Nihat Boyda Trk Sanatnn Gelecei Mehmet Sa Trk Estetii ve Kimliimiz Serdar Salam Trk Mizah ve Kimlii zerine Cemal Kurnaz Divan Edebiyat ve Trk Kimlii sa zkan Halk Edebiyat ve Mill Kimlik 7 9 8

25 56 64 75 95 105 125 144 148 172 203 240

6 Trk Kimlii Bilal Kemikli 254 Tasavvuf Edebiyat ve Kimliimiz Nazm Polat 269 Yeni Trk Edebiyat Trk Kimliine Ne Katt? Fahri Unan 283 Trk Trihinde deal Devlet ve deal Devlet Adam Profili Mehmet z Baz XV-XVI. Yzyl Osmanl Kaynaklarnda Trk ve Trkmen 316 Kavramlar Rahmi Karaku 341 Trk Medeniyet evresinde Adalet Dncesi Abdulkadir lgen 368 Trk Kimlii ve ktisad Hayat Ali Osman Gndoan 399 Kimlik Sorunu ve Dnce Dnyas Salim Koca 412 Trk Kimliinin Ordu-Millet Anlaynda Billurlaan maj Servet Karaba 467 Corafya ve Kimlik Ylmaz zakpnar 491 Eitim ve Milli Kimlik Nail Tan 507 Mill Kimliimiz ve Mutfak Kltrmz Bekir Deniz 561 Trk Dokuma Sanat zkul obanolu 648 Trk Elence Tarihi Balamnda Trk Kimliinin Davurumlar Durmu Hocaolu 667 Bir Sekin deoloji Olarak Siys Milliyetilik ve ktidar Problemi Hakan Poyraz 763 Farkl Kimlik ve Trk Kimlii Hakknda Dnceler Hseyin Sadolu 779 Kreselleme, Trk Kimlii ve Trk Dili Hasan Onat 808 Trkiyede Cemaatler ve Kimlik Fahri Atasoy 826 Kresellemenin Etkisi Altnda Mill Kimlikler ve Trk Kimlii Ramazan Acun 845 nternet ve Trk Kimlii Mithat Baydur 862 Trkn Kendisi ve Bat ile mtihan lker enel 870 Toplumlar Bir Arada Tutan Umum Balar zerine Bir Tahlil Denemesi: Hangi Kimlik?

kinci Cildin Sunumu

GEEN yl aramzdan ayrlan Ayvaz Gkdemirin aziz hatrasna armaan ettiimiz kitabn ikinci cildinde, Trk kimlii zerine yazlan makaleler yer alyor. Sahalarnda uzman olan 35 deerli bilim adammz, aratrmac ve yazarmz; mill kimliimize vcut veren, kltr ve medeniyetimizi oluturan temel unsurlar, bunlarn tarih seyrini, sosyolojik ve psikolojik zelliklerini, kreselleme srecinde karlalan problemleri, farkl kltrlerle ilikileri deiik alardan ele alp incelediler. Davetimize icabet ederek bu nemli eserin hazrlanmasna yaptklar katkdan dolay kendilerine gnlden mteekkiriz. Kozmopolitan evrenselci evrelerin ynlendirmesiyle Trk kimliine ilikin tartmalarn younlat, zihinlerde karmaa yaratlmaya alld gnmz ortamnda, bavuru niteliindeki bu eserin ok yararl olacan, ilgi greceini, etki salayacan dnyoruz. kinci cildi, Prof. Dr. M. aatay zdemirin ynetiminde Nevzat Ksolu, Prof. Dr. Ali Birinci, Prof. Dr. Mehmet z, Prof. Dr. sa zkan, Dr. Fahri Atasoy, Dr. Sleyman Eryiit, Dr. Levent Bayraktardan oluan Yayn Kurulu hazrlad. Bata M. aatay zdemir olmak zere, hepsi eserin mkemmel olmas iin byk aba harcadlar; zamanlarnn nemli blmn son bir yldr bu ie tahsis ettiler. Aylar boyunca zveriyle altlar, stlendikleri grevi baaryla yerine getirdiler. Kendilerine teekkr ederiz.

8 Trk Kimlii

Ayvaz Gkdemir, kitaptaki konularn hemen hepsiyle yakndan ilgilenen, bunlar zerinde dnen, konuan, yazan, zm yollar arayan, mill uur sahibi bir Trk mnevveriydi. Hatrasna izafe etmek zere bir eser hazrlamay dndmzden, konunun belirlenmesi hususunda bu nedenle hi zorlanmadk. Kendisini her geen gn artan bir zlemle, sevgiyle, saygyla, rahmetle anyoruz. Mekn Cennet olsun; ruhu ad olsun.
TRK OCAKLARI GENEL MERKEZ

Bir Sekin deoloji Olarak Siys Milliyetilik ve ktidar Problemi

Durmu HOCAOLU ktidar ifsd eder, mutlak iktidar mutlak srette ifsd eder*
Lord Acton, Mandell Creightona mektubundan, 1887

Btn insanlarda varolan ve ancak lmle sona eren, srekli ve durmak bilmez bir iktidar arzusu vardr
Thomas Hobbes., Leviathan

...mlk, btn dnyev hayrlar (menfaatlar), beden arzular ve nefsn hazlar umlne alan zevkli ve erefli bir mevkidir. Bu yzden ekseriya onda rekabet vukua gelmekte ve malp olmas hali mstesn, mlk rakbine teslim eden ok az kimse grlmektedir.
bn Haldn., Mukaddime

ktidar KTDAR varln ve hayatn hem tabi bir sonucudur ve hem de sebebi; onun kanlamaz bir rkn olduu gibi art* Do. Dr. Marmara niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi. dhocaoglu @yahoo.com * Power tends to corrupt, and absolute power corrupts absolutely. So that in the first place, I put for a general inclination of all mankind, a perpetual and restless desire of power after power, that ceases only in the death.

668 Trk Kimlii

dr da. nk, var-olmak bir dzen demektir; dzen ise onu var klan ve ayakta tutan, devam ettiren bir gc zarr klar ki bu g ise iktidardan bakas deildir. Sz gelimi, Tabiat Kanunlar diye bir kanun fikrinden bahsedebiliyor isek, bu kanunlar tabiata vaz eden ve her dim ayakta tutan bir muktedir gc, yni iktidar da, aka veya gizlice kabl etmi oluruz. Beri yandan hayat, ister beer ister hayvn, en umm mnsnda olsun, dzen demek olduuna binen, o da bir iktidar kavramna mrcaat edilmeden aklanamaz. Canl ile cansz birbirinden kesin hatlarla ayrmaya yarayan, exklln fonksiyon emberinden birisi reme, dieri beslenme ve ncs ise korunmadr: Canllar rer, beslenir ve korunur; ite bu sonuncusu dierlerini de temnat altna alan iktidardr; tavan leminde de kendine gre bir korunma mekanizmas, yni bir iktidar vardr, arslan leminde de Bavuru:bir bakas, ama mutlaka hepsinde vardr. nsana gelince; btn varlklarn en karma, en mulk olmas hasebiyle, btn korunma mekanizmalarnn, yni btn iktidarlarn en karmak ve en mulk olan da tabiatiyle Onun dnyasna hastr. nsan, btn varlklardan daha fazla kudrete ve iktidra muhta olduu gibi ayn zamanda ihtiras shibi olan tek varlktr da. nsan ihtiras shibi bir varlktr ve ancak ihtiraslaryla insan olur; ancak ller ihtiras duymaz ve bu sebeple de insan, ihtiras (tutku) olmadan, harekete ge(e)mez. htiras, kiinin rhunun btn gcyle bireyi istemesidir. Bugnk ifde gc zayflatlm ve bir medeniyet dili olma vasfn kaybetme snrna varm bulunan - Trkede sdece tutku ile ifde edilen bu insn tavr, klasik Trkede ihtiras ve hrs diye iki ayr kelime ile ifde edilmektedir ki burada ihtiras esas olarak mer ve pozitif bir anlam tarken hrsa az ya da ok, kt bir ey gz ile baklr; zra, hrsta ahlk bir ende yoktur. nsanlk iin bir zarret olan ihtiras, Hegel, insann kendindeki tm ferdiyet, ship olduu ve olabilecei btn baka ilgiler ve gayeleri bir kenara brakarak damarlarndaki btn istekle kendisini belirli bir konuya adad, bu gaye zerinde btn ihtiya ve glerini younlatrd zamanki ilgi olarak tanmladktan sonra, dnyada hi bir yce eyin, tutku (ihtiras) olmakszn meydana getiril-

ktidar Problemi 669

memi olduunu sylememiz gerekir. Tutku (ihtiras), ieriin ya da gayenin henz belirlenmemi olduu isteme enerjisinin ve etkinliin znel, formel yndr diye ilve eder (Hegel, 2001:86); filhkka (arc :385) hibir yce gaye, ihtiras olmadan gerekletirilememitir. htiras ile Tarihin ilerlemesi salanr; dier bir ifdeyle, ihtiras Tarihin motorudur; Tarih, ilerlemek iin ihtirasa muhtatr. nsan ihtiras shibidir; Hobbesun Leviathanda belirtmi olduu gibi, btn insanlarda varolan ve ancak lmle sona eren, srekli ve durmak bilmez bir kudret (iktidar) arzusu (restless desire of power) vardr (Hobbes 1991:85-86). htiras hakik mnda insana hastr, hayvanda bulunmaz; nk instinktif deil kognitiftir, urun mahsldr ve tasarrufta bulunma arzusudur. Hayvann ise tasarrufu yoktur, onun yalnz evresi vardr; insan ihtiras ve irde ile evreyi dnyaya dntrr. Yni hayvann verili tabiat zerinde tasarrufta bulunamamasna, tabiat deitirmek gibi bir dvs olmamasna, ihtiycndan daha fazlasn talep edememesine, yni muhteris olmamasna ve bir mnev dnyas bulunmamasna karlk, insan hem tabiat zerinde tasarrufta bulunur, yni sdece tabiata uymaya almakla yetinmez, Onu deitirir de, hem de ihtiycndan daha fazlasn talep eder; ayrca, insan, insan zerine hkmetme konusunda da ihtiras shibidir, hatt ihtirasn ve hrsn asl olarak kendisini gsterdii alan da budur. Yni, hsl, insan ihtiras kpdr ve kezlik, insann bir de mnev dnyas vardr. Btn bunlar ise dzen demektir, dzen ise g, yni iktidar. u hlde iktidar nedir? Burada, ilkin, tam ve kesin, drt ba mmur bir tanmn yapmann pek mmkn grnmedii iktidar, ilk olarak, zerinde hayli byk bir mutbakat olduu sylenebilecek en geni ve en umll ifdesiyle bir kimsenin veya bir grup insann, kendi arzularna gre, dier insanlarn veya gruplarn davranlarn tyin edebilme veya yourabilme yetenei eklinde takdm edip, iddet kullanmann, Max Weber tarafndan tanmland ekliyle siysi iktidarn belirleyici hassas olduunu (Weber, 1998:239) htrlatarak biraz daha amaa alacak, ancak, asl konumuzu datmamak maksadyla, sdece, bu

670 Trk Kimlii

etrefilli kavramn trifi ve beyn- evsf cihetinde kaln izgilerle serdedilen birka belli tantm ile iktif edeceiz. Ahmet Cevizci, iktidar felsef bir kavram olarak drt maddede hulsa etmektedir (Cevizci, 2000:494) 1. Genel olarak, eylemde bulunma, bir eyler yapabilme doal gc ya da yetenei. 2. Etkide ya da eylemde bulunma imkn veren hukuk, siyas ya da ahlk g. Formel olarak, Ann Byi Bnin yapmay tercih etmedii bir eyi yapmaya zorlama gc ya da kudreti. 3. Devlet ynetimini elinde bulunduranlarn, bir toplumu ynetenlerin siyas, hukuk ve fiil gc. 4. Ynetenlerin, ynetme yetkisini elinde bulunduranlarn kendileri, hkmet. Bir szlk iin olduka mufassal saylabilecek G/ ktidar maddesinde, iktidar nsanlarn ya da bireylerin eylemde bulunma, yapp etme yetisi; belli bir ii baarma, ortaya birtakm etkiler ya da sonular karabilme yetenei; fiziksel ya da tinsel bir etki yaratabilme ya da bu tr bir etkiye kar direnebilme yetenei; dorudan ya da dolayl yollarla deiimi meydana getirme ya da olas deiimleri nleyip nne geme kapasitesi; devletlerin, hkmetlerin ya da kurumlarn ellerinde bulunan ynetme yetkisi; toplumu ynetenlerin siyasal, hukuksal, toplumsal yapp etmelerinin en temel dayana. G daha genel bir adan, belli bir sonuca ulamak, belli bir amac gerekletirmek amacyla, bata toplumsal, siyasal ve ekonomik gereler olmak zere, eldeki btn aralar istenen sonular salamak amacyla kullanabilme becerisi olarak tanmlanabilir. Bu balamda gcn deeri, ounlukla istedii sonucu elde etme yolunda karsna engel olarak kan teki glerle giritii mcadeleye baklarak llmektedir. Buna kar, toplum ile siyaset felsefelerinde, daha dar kapsaml g anlaylar bu balamda sz geen gcn doasn ayrntlandrarak aklama yoluna gitmektedirler. Buna gre, toplumsal g eyleyenlerin ilgileri ile ynelimlerini etkileme kapasitesi olarak tanmlanrken, normatif (dzgsel) g haklar, sorumluluklar,

ktidar Problemi 671

devler trnden normatif ilikileri etkileme kapasitesi olarak deerlendirilmektedir. eklinde aklayan A. Gl, E. Uzun, S. Uzun ve . H. Yolsal
(Gl, Uzun, 2003:628), Foucaultnun, zerinde hayli emek

sarfettii iktidar kavram hakkndaki grlerini de yle zetlemektedirler (Gl, Uzun, 2003:385). .... Foucaultya gre btn toplumsal ilikileri son zmlemede birer g /iktidar dizgesi olarak tanmlamak olanakldr. ..../ Foucault(ya gre D.H.) ada iktidar kavramnn en belirgin zniteliklerini u biimde sralamak olanakldr: (i) Toplumun olduu her yerde iktidar vardr; iktidar toplumla birlikte varolur, iktidar, toplumsal yapnn iine iledii gibi, tek tek btn bireyleri ve eylemleri ynetmesi anlamnda toplumlarn siyasal omurgasn oluturmaktadr./... (ii) ktidar ilikileri hem kendilerini belirleyen hem de kendilerini belirledikleri retim, hukuk, cinsellik, akrabalk trnden ilikilerle dokunmulardr./... (iii) ktidar ilikilerinin alabildiine eitli, birbirinden son derece farkl deiik trleri bulunmaktadr./.... (iv) ktidar ilikileri okbiimlidirler, salt egemen olanlar ile egemen olunanlar ikili kartl dorultusunda kavranamazlar. ktidar herkesin kendisine yakaland, gc uygulayan herkesin bir biimde kendisini kendisine g uygularken bulduu bir makinedir./... (v) ktidar belli stratejiler gelitirmek yoluyla bir g haline geldiinden, her koulda ilevsellie konu olmak durumundadr. Hem bir sylem hem de bir pratik olmas nedeniyle, bilgiyle birbirinden koparlmayacak denli yakn bir iliki iersindedir./... ktidar ile bilgi kukuya yer brakmayacak bir kesinlikte iktidar/bilgi ilikilerinde birbirlerini gerektirirler. ktidar yalnzca bilgi dzeyinde deil, arzu dzeyinde yaratt etkilerle de belirleyici bir konumdadr. Bata toplum bilimleri olmak zere, iktidar bilginin nn kesmek bir yana tam da bilgiyi retmektedir. (vi) ktidarn olduu her yerde, her durumda ounlukla yine iktidar tarafndan rlm bulunan bir direni sz konusudur.

672 Trk Kimlii

ktidar her yerdedir ama her eyi yapabilir, her eye gc yeter deildir./... ktidar konusu zerinde alan Michel Foucault, iktidar be farkl adan gzlem altna alarak, sonuta, iktidar zerine yaplan aratrmalar iktidarn hukuk yapsnn, devlet aygtlarnn ve ona elik eden ideolojilerin tarafna yneltmek yerine; egemenliin, uyruklatrma biimlerinin ve buna ilikin yerel sistemlerin kullanllarnn ve balantlarnn, bilme aygtlarnn tarafna yneltmek gerektiini, iktidarn incelenmesinde, icat edilmis mutlak egemen bir insan, devletin bir takm kurucu eleri tarafndan bir araya getirilmi, birbirinden farkl bireyselliklerin phtlamasndan baska bir ey olarak dnmedii Leviathan modelinden vazgeilmesi gerektiini ne srmekte ve iktidar hukuk iktidarn ve devletin kuruluunun belirledii alann dnda incelemek istediini, bunun iin de bir tarih olgu olarak karmzda duran ve Ortaadan gnmze dek uzanan hukuk-siys iktidar kuramndan uzak durulmas gerektiini sylemektedir (Urhan, 2007:103-105). Konuya bir siyset bilimci kimlii ile yaklaan ve devleti oluturan temel elerin lke, ulus, iktidar ve egemenlik olduunun sylenebileceini belirten Klal (1997:101), hemen bundan sonraki sayfalarda siyset bilimi noktai nazarndan ezcmle unlar dercetmektedir: ...siyasal iktidarn bulunmad bir devlet dnlemez. Buna karlk, siyasal iktidar kavramna ve kurumuna, yalnz devlet erevesinde rastlanmaz. ada anlamda devlet olarak nitelendiremeyeceimiz toplum ve topluluklarda da bir iktidar olgusu vardr./... ktidar, geni anlamyla, kendi iradesini egemen klabilme, bakalarnn davranlarn denetleyebilme, bir eyi yapmaya ya da yapmamaya zorlayabilme gc olarak tanmlanabilir./....iktidar bakalarn ynetme gcdr. Bu geni tanmdan hareket edersek, birinin buyruk verip bir bakasnn da ona boyun edii her durumda ikti-

ktidar Problemi 673

darn varlndan, buyruk veren kiinin tekisi zerinde bir iktidarnn bulunduundan szedebiliriz./... Siyaset bilimi asndan asl nem tayan iktidar tr, siyasal iktidardr. Parsons iktidar yle tanmlyor: ktidar, belli bir topluluun yelerinin ortak karlar asndan tad nem nedeniyle meru saylan baz ykmllklerin yerine getirilmesine ynelik bir genel yetkinin uygulamaya konulmasdr. Eer szkonusu olan, toplumun bir kesimi deil de tmyse, siyasal iktidar kavramyla kar karya geliriz. Siyasal iktidar, en genel, en kapsaml, en stn, toplumu oluturan bireyler zerinde zor kullanma tekeline sahip bulunan bir iktidar biimidir. Siyasal iktidar en genel iktidardr, nk toplumun sadece bir kesimi zerinde deil tm zerinde geerlidir. En kapsaml iktidardr, nk yetki alan ok genitir ve hemen toplumu ilgilendiren tm ortak konulara kadar uzanr. En stn iktidardr, nk toplum iinde geerli olan tm dier iktidarlara da etki etme, snrlar koyma ve denetleme olanaklarna sahiptir. Nihayet siyasal iktidar, kararlarn yrtebilmek iin gerektiinde zor kullanma yetkisine meru olarak sahip bulunan tek iktidar trdr. Toplumda szkonusu olabilecek dier iktidarlar, ancak siyasal iktidarn kendilerine tand snrlar iinde yaptrm uygulayabilirler. Siyasal iktidarn zor kullanabilme tekeline sahip bulunmasnn nedeni, toplumsal yaamn srebilmesinin salanmasdr. Eer bir toplumda, siyasal iktidarn yansra baka iktidar odaklar da zor kullanma gcne sahipseler, o toplumun ok ciddi bir bunalmla kar karya bulunduunu syleyebiliriz. Ama byle bir durum srekli olamaz. Ya sonunda toplum kendi iinde paralanp ayr ayr siyasal iktidarlar ve onlara ait egemenlik blgeleri doar, ya da szkonusu glerden birisi, kendi stnln dierlerine kabul ettirip, kendisi siyasal iktidar olur ve dierlerinin elindeki zor kullanma gcn alr. nsann hayvandan farkl olarak, ftratan, srekli bir tatminsizlik duygusu ile ykl olduunu ve hep, dim daha ykseini ve daha fazlasn talep ettiini ve bu arada en byk mutluluu da g ve zenginlikte grdn syleyen Russell,

674 Trk Kimlii

srekli mutluluu salayacak eyin, insanolu iin imknsz olduunu ve yalnzca Tanrnn gerek mutlulua eritiini, zra saltanat ve iktidrn, an ve erefin Onun olduunu belirtmekte(Russel, 1990:2) ve hemen akabinde, Yeryzndeki saltanatlar, baka saltanatlarla snrldr; yeryzndeki iktidar lm ksa keser; piramitler de diksek, lmsz iire bal da olsak, yeryzndeki an ve eref, yzyllarn geiiyle sner. ktidar az olanlara, an ve erefi az olanlara, biraz daha fazlas yetecekmi gibi gelir, ama byle sananlar yanlm olurlar: istekler doymak bilmezdir, snrszdr ve onlar ancak Tanrnn sonsuzluunda yattrlabilir demekte ve bir paragraf sonra ise, bu tatminsizlik hissinin insanolunu nerelere srklediini Var olmak ve oalmak hayvanlara yettii halde, insanolu yaylmak ister ve insanolunun bu konudaki istekleri sadece hayal gcnn olanaklaryla snrldr. Her insan, eer elinden gelse, Tanr gibi olmak ister cmleleriyle vurgulamakta ve bilhare, nsanolunun snr tanmayan isteklerinin en belliballar, iktidar ve an kazanma istekleridir. Bunlar, her ne kadar ok yakn akraba iseler de, ayn ey deillerdir: Babakann anndan ok iktidar, Kraln ise iktidarndan ok an vardr. Bununla birlikte, bir kural olarak, an kazanmann en kolay yolu iktidar kazanmaktr; bu zellikle, toplumu ilgilendiren olaylarda eylemsel rol oynayan kiiler iin byledir demekte(Russel, 1990:3-4) ve dikkat ekici bir metafora mrcaat ederek, fizikte enerjinin temel kavram olmas gibi, sosyolojide de iktidarn temel kavram olduunu, aynen enerji gibi eitli biimlere girebildiini ileri srmekte ve unlar eklemektedir (Russel, 1990:5): Bu kitapta ben, fizikte nasl enerji temel kavramsa, ayn ekilde sosyolojide de iktidarn temel kavram olduunu kantlamaya alacam. Enerji nasl eitli biimler alyorsa, iktidarn da ayn ekilde; servet, silah gc, sivil makamlar, dnceye sz geirme gibi biimleri vardr. Bunlarn hibiri bir dierinden daha az nemli saylamayaca gibi, bu biimlerin hibiri dierlerinden de trememitir./... Siyset ve iktidar hakkndaki dikkat ekici bir gr de, siyseti bir sava olarak trif eden Maurice Duvergerye ittir.

ktidar Problemi 675

Politik Savan bir yandan iktidar ele geirmek, paylamak ya da etkilemek iin savaan insanlar, gruplar ve snflar arasnda; br yandan da kumanda eden iktidarla ona kar direnen vatandalar arasnda olmak zere, iki alanda cereyan ettiini syleyen Duverger, btn insan topluluklarnda ve hatt hayvan toplumlarnda bile iktidarn, onu elinde tutanlara eref, itibar, menfaat, zevk gibi stnlkler ve imtiyazlar saladn ileri srmekte; rnek olarak, ilk azda parlmentoda bir sandalye, bir valilik makam, bir bakanlk, general rtbesi ya da kardinal payesi elde etmek iin savaan insanlarn kar karya geldiini, byk topluluklarda bu ferd atmalarn yansra, toplumun tm iinde kurulmu gruplar arasnda da, bucaklar, iller, milletler arasndaki rekabetler; snflar, rklar, ideolojiler arasndaki savalarn da bu sunfa dhil olduunu vermekte ve, iktidarn dim bir grubun, bir zmrenin, bir snfn yararna olarak yrtldn sylerken Marksizme, egemen snfn iinde devlet cihaznn bir aznln elinde bulunduunu sylerken de Gaetano, Michels ve Pareto gibi elitistlere yaklamaktadr (Duverger, 1971:17-18): kinci bir sava ekli de vatandalar iktidarla, ynetenleri ynetilenlerle, toplum yelerini toplumsal bask cihazyle kar karya getirir. Sava, bir yandan vatandalar, br yandan da iktidar arasnda deildir phesiz. Bu, iktidar elinde tutan vatandalarn kimisiyle, buna katlanan br vatandalar arasndadr. ktidar daima bir grubun, bir zmrenin, bir snfn yararna olarak yrtlr; ona kar sava da baka gruplar, zmreler, snflar tarafndan ynetilir. Bunlar, tekilerin yerini almak isterler. Bununla birlikte, egemen snfn iinde de Devlet cihaz bir aznln elinde bulunur ve bununla ounluk arasnda da, egemen snfla egemenlik altndaki snf attran anlamazlk-lardan ayr olan, birtakm anlamazlklar doar. Ynetenlerle ynetilenler, kumanda verenlerle boyun emek zorunda olanlar, iktidarla vatandalar arasndaki ekememezlik btn insan toplumlarnda kendini gsterir. Haldn felsefesinde ayn zamanda ktidar mns da tayan Mlk, filozof tarafndan, tagallb ve zorla hkmetmek-

676 Trk Kimlii

tir eklinde tanmlanrken, Asabiyetin, giderek ulat niha gaye olduu belirtilir. Haldna gre, bu vazyet, bir yandan insan olmakln ve cemiyet haytnn ftr bir netcesi olduu gibi, dier yandan ise, yine bu ftratn bir netcesi olarak da, zarr bir mansptr (Haldun, 1988:537): Mlk, insan iin tabii bir mansptr (institution). Zira...insanlar iin yaamak ve var olmak, zaruri ihtiyalarn ve gdalarn temin etmek zere bir araya gelmeleri (itim, social organization) ve yekdieriyle yardmlamalar sayesinde mmkndr. Bir itim meydana getirdikleri zaman, zaruret onlar muameleye ve ihtiyalar gidermeye, herbirinin ihtiya duyduu eye el atmaya ve muhta olduu eyi dier birinin elinden ekip almaya davet eder. nk hayvani tabiatta, birbirine saldrma ve zulmetme hususu mevcuttur, br ise, elindekini karsndakine vermemek iin mukavemet edecektir. Zira bu hususta beer kuvvetin gerei, gadap ve gururun icab budur. Bylece mukateleye mncer olan bir ekime durumu ortaya kar. Bu da kargaaya, kan dkmeye ve nesilin kesilmesine sebebiyet veren, insanlarn ortadan kaldrlmalarna yol aar. Halbuki kusurun her trlsnden mnezzeh olan Allahn, bilhassa korunmasn istedii eylerden biri de nesli (ve insan nevini) muhafazadr. mdi, insanlarn yekdierine ynelttikleri tecavzleri engelleyen bir hkim olmadan kargaa (fevz, anarchy) iinde bekalar ve yaamalar imknszdr. Bundan dolay bir meyyideye (vzi, yasak koyan, engel olan) muhta olmulardr. Bu meyyide, balarndaki hkimdir. Bu hkim de beer tabiatn icab olarak mtehakkim ve kahir olan meliktir. Bu hususta zaruri olarak asabiyete ihtiya vardr. Zira sylemi olduumuz sebeplerden dolay, hi bir taarruz ve mdafaa (mutalebt - mudafat) asabiyet olmadan tam olarak gereklemez. Grld gibi szkonusu mlk, btn taarruzlarn kendisine doru yneldii erefli bir mansp olduu iin savunma hareketlerine muhtatr. Yukarda da temas edildii gibi, bu hususta asabiyetsiz hi bir ey tam olarak tahakkuk etmez.

ktidar Problemi 677

Yine Haldn felsefesinde ayn zamanda Mlk (ktidar), btn dnyevi hayrlar (menfaatlar), bedeni arzular ve nefsani hazlar umlne alan zevkli ve erefli bir mevki olarak tanmlanmakta ve bu ehemmiyeti sebebiyle, Bu yzden ekseriya onda rekabet vukua gelmekte ve malup olmas hali mstesna mlk rakibine teslim eden ok az kimse grlmekte olduu bildirilmektedir (Haldun, 1988:479). Bu sretle, Haldn, ktidar (Mlk) kavramn btn dnyevi hayrlar (menfaatlar), bedeni arzular ve nefsani hazlar umlne alan zevkli ve erefli bir mevki olarak tanmlamakla, an ve iktidar birbirinden farkllatran Russelldan ayrlm olmaktadr. Bu triflerden, iktidrn en umm mnsyla, iktidar mercleri diyebileceimiz bz kiiler ve/veya kmelerin baka kiiler ya da kmeler zerindeki sistematik belirleyici etkisi olduu ve ayrca, sdece, onun en yksek ekli olan devlet iktidrndan baka anlamlara geldii de anlalmaktadr diyebiliriz; nitekim, belirli bir fikrin, bir hayat tarznn, bir estetik beeninin, gardrob olarak da tanmlanabilecek belirli bir giyim-kuam ve kuafr olarak tanmlanabilecek belirli bir sa-sakal modasnn v.b., bir irde ile kabl ettirilmesi, benimsetilmesi de bir iktidar trdr. ktidar sdece siys iktidar ile tahdit etmeyip en geni kapsamnda deerlendiren ve onun evrensel bir tecrbe olduunu, hemen hemen her erikin insann, byk veya kk lde, ksa bir n veya uzun bir zaman onu elinde bulundurduunu syleyen A. Berle, ister ocuklarnn odasndaki anne zerinde, veya bir iyerinin mdr zerinde veyahut ister bir ehrin belediye reisi veya bir imparatorluun diktatr zerinde olsun, iktidarn grld her yerde ve her seviyede uygulanabilecek, grlebilir be tane tabi iktidar kanunu olduunu ileri srmekte ve bunlar yle tdt etmektedir: Bir: ktidar, istisnasz, beer tekilatndaki bir boluu doldurur. Kaos ve iktidar arasndaki bir boluu, her zaman iktidar doldurur. ki: ktidar, istisnasz ahsdir. Snflarn, elitlerin ve gruplarn, fertler zerinde toplanan gcn yrtlmesinde katkda bulunmak zere, tekilt ilemine yardmc o-

678 Trk Kimlii

labilirlerse de, snf iktidar, elit iktidar veya grup iktidar diye bir ey yoktur. : ktidar, istisnasz, bir fikir veya felsefe sistemine dayanr. Byle bir sistem veya felsefe bulunmazsa, iktidar iin elzem olan messeseler, gvenilir olmaktan karlar, iktidar tesirini kaybeder ve sonunda, iktidar elinde tutan kimse devrilir. Drt: ktidar, messeseler kanal ile yrtlr ve messeselere dayanr. Bu messeseler, varlklaryle iktidar snrlar, kontrol eder ve sonunda, iktidar bahederler veya geri alrlar. Be: ktidar, istisnasz, bir sorumluluk sahas ile karlar ve bu sorumluluk sahas iinde hareket eder. ktidar ve sorumluluk, devaml bir ekilde, husumet veya ibirlii iinde, atma veya bir tr diyalog iinde, tekiltl bir ekilde veya tekiltlanmam olarak biribirlerini etkilemek suretiyle, iktidarn dayand messeseleri oluturur veya oluturmak isterler. ktidar, insan dnyasnn her nnda bir ihtiya; bilumum madd mnsebetlerin tek bana temsilcisi mesbesindeki iktisd faaliyetleri ve her eyi iin art olmaktadr; ama insan, bir de mnev dnya shibidir ve o sebeple de iktidar ihtiyc duyar, nk, en mkemmel ve en ideal fikirler dahi, kendilerini kuvveden fiile karacak gcn destei olmadan srf ve sdece mkemmel ve ideal olmalarndan dolay bu varlk leminde tecessm edemeyecekleri gibi, o g olmadan varlklarn da srdremezler; ite, bunu salayacak rgtl gcn ad iktidardr. Nitekim, din dvetin (dahi D.H.) asabiye denen btn siys iktidarlarn en temel kayna olan g olmadan tamamlanamayacan syleyen bn Haldnun kastettii de budur1, Peygamberlerden silhl ve kuvvetli olanlar muzaffer ve silhszlar makhur ve perian olmulardr diyen Makyavelin (1932:1) kastettii de ve kez Siyas ilerde olduu gibi din meselelerde de, ancak fiil gle desteklenen bir otorite baar
1

bn Haldn bu hussu yle anlatmaktadr [Mukaddime., C: I, III/VI (Sleyman Uluda tercmesi., C: I, s.488-489)]

ktidar Problemi 679

getirebilir diyen Rosenthalin kastettii de, (Rosenthal, 1996:158) Klcn zoru olmadka ahitler szlerden ibarettir ve insan gvence altna almaya yetmez. diyen Hobbesun kastettii de (Hobbes, 1995:127): ktidar, bu-lemde ayakta kalabilmek iin lzm gayri mfrik bir arttr. Ancak, btn iktidar nevileri iinde hi phesiz, en yksei, Devlet Erki ile salanan, veya onunla e-anlaml olan Devlet ktidrdr. nsan nasl ki dzensiz yaayamaz ise, dzen ideasnn en st seviyede saland ve messeseletii ortam da Devlet ktidr ile temn ve idme ettirilebilen Devlet Dzeni olmaktadr. Bunun iindir ki, Kantn Ebed Bar Rislesine atfta bulunarak, eytana inanmadn belirtmesine ramen, bir eytan halknn bile devlete ihtiyac vardr diyen Otfried Hff hakl (Hff, 2000:323-338); hakl nk gerekten de eytanlar halk diye bir toplum veya topluluk var ise, mutlaka, eytn de olsa, bir dzeni ve o hlde bu dzeni kuran ve devam ettiren bir de kudret menb, adna devlet densin ya da denmesin, fonksiyon olarak devlet ne yapyor ise onu yapan bir iktidar olmaldr. Fakat, iktidar, sdece g ile hkim olmak deildir; bu, olsa-olsa Onun en alt basamadr, istikrarszdr ve binenaleyh, her n varlk ile yokluk arasnda sallanr. Bunun iindir ki, asl olarak iktidar, benimsenen, onaylanan, ibr edilen, rz mutakbata dayanan tekltl gtr. Ynettikleri tarafndan ibr edilmeyen her iktidar iin her doan gn, kbuslarla dolu bir cehennemdir; bunun iindir ki, en edd, en zlim bir hkmdarn dahi, tebaasnn rz itatine ihtiyac olduunu beyn eden Makyavel, halka yaplacak fenlk ve zulmlerin - adet, bir kolu kr testere ile deil de keskin bir kln darbesiyle kesercesine (D.H.) - bir defada yaplp bitirilmesini, buna karlk iyilik ve ihsanlarn ise tebaann akllarnda kalmasnn ve iktidra rm olmalarnn salanmas iin azar-azar yaplmasn tavsiye etmektedir ki2, mcerret mn2

.... fenalk namna her ne yaplacaksa hep birden yaplmaldr; fenalk ne kadar az devaml olur, az tadlrsa umumda o kadar az iz brakr. Bilkis iyilikler yava yava yaplmaldr ki, iyice telezzz edilsin [Makyavel., Hkmdar., Blm: VIII (Haydar Rfat tercmesi., s.71-72)]

680 Trk Kimlii

da ahlkilii tartmaya ak olmakla berber siysetin pratii asndan ok doru ve bir o kadar da faydal bir prensip olduu phesizdir. ktidar ok etrefilli bir mevz; ok czip ve ayn zamanda ok da tehlikeli: Czibesi undan ki insanolu ftratan g ve kudrete, iktidra mtemyildir; tehlikesi de undan ki, kendisine ship olanlara byk balarda bulunan iktidar, lyk olmayanlarn ban yemekte tereddt etmeyen bir canavara dnmektedir; yni, iktidra sdece ship olmak yetmemekte; orada tutunabilmek daha da byk bir mesele tekl etmektedir. Ama, tabiatiyle, orada tutunabilmek iin nce oraya ykselmek gerektir. Milliyetilik zerine Bir Derkenar Bu yazda, Mustafa alkn tbiriyle, telffuzu ne kadar kolaysa grameri de bir o kadar zor ve etrefilli, hrkesin konuabildii, ama ok az insann konutuunun dayand strktr bilebildii ve anlayabildii bir dil... (alk, 1998:3) olan milliyetiliin trifi gibi heyln bir teebbste bulunmak yerine, daha evvelki bir yazmdan biraz uzunca bir iktibasta bulunmakla iktif edeceim (Hocaolu, 2000:12): Milliyetilikin, yaygn kanatin aksine hi de ite yle bir ey olmad ve binenaleyh, tektip (niform) ve tektr (homojen) bir trifinin yaplamayaca, Onunla alkal kavramlarla karlaldnda bir kere daha anlalmaktadr; sdece birka nmne: Etnik, sivik, primordial, naif, latent (zmn), manifest, partizan, eletirel, banal, militan, emperyalistik, agresif, yrtc (predatory), blgesel (sectional nationalism), kresel, devleti, milleti, tepkisel, iyi, kt, izolasyonist, pozitif, negatif, dntrlm (transferred), eksiztansiyel, kognitif, rk, din/dindar (religious) milliyetilikliker; kltr milliyetilii, kriz milliyetilii; devlet kurmaya ynelik milliyetilik, devlet kurtarmaya ynelik milliyetilik; millcilik, milletilik, ulusuluk, ulusalclk; dnya milliyetilii; Yeni Milliyetilik (Theodore Roosevelt), Bat Milliyetilii, Dou Milliyetilii, Avrupa Milliyetilii v.s.

ktidar Problemi 681

Ezcmle; Milliyetilik, hi bir babayiidin - aklndan zoru yoksa - canm ite yle bir ey diyerek ceffel kalem bir rpda btn tazammun ve uml ile tanmlamay taahhd edebilecei bir ey deil; muhtemelen hibir zaman da olamayacak. Bu yzdendir ki, ancak ksm ve ortalama tanmlara giriilebilir. Bir deneyelim: Milliyetilik idesinin temelleri ncelikle bir hissetme, bir idiyet duygusudur; bir olgusal gerekliktir; yni O, en azndan balang kademesinde cogito ile elde edilen, akl ile in edilen bir sun rn deildir; bir eksiztansiyel hldir. Milliyetilik, bir idiyettir, bir sadkattir, bir aktr. Ak kim trif edebilir? Elbette hi kimse! Ak, kalbimizde arpan ve damarlarmzda akan bir eydir; hissedilen ve yaanan bir eydir; trif edilen bir ey deil. Denecektir ki it olma; ama neye?. mdi: nsan nce kendisine ittir; hereyin merkezinde Ben vardr; sonra derece-derece, kademe-kademe Bene yakn olanlar; yni ayn kkten gelenler, ayn dilden konuanlar ve ilahir gelir. Haldnun tefekkr dnyasna armaan olan Neseb Asabiyesi ile kastettii de budur; kendimize yakn olanlara kar iimizde tabi ve ftr olarak hissettiimiz ballk! Ben, btn varlk kresinin merkezine oturur, onun etrafn ilk nce ibu yaknlardan oluan ve tabakalar hlinde stste ylan ve aslnda bytlm bir Benden bakas olmayan Biz kresi sarar. Kimdir ibu yaknlar? Aaya doru yrnki Ben olan evltlarmz, yana doru kardelerimiz, geriye doru anamz, babamz, atalarmz; onlar evreleyen ayn soydan gelenlerimiz; sonra birlikte in ettiimiz btn bir tarih srete ayn mterekleri paylatmz ve kollektif hfza ile bizi birbirine balayan madd ve mnev her ey ve herkes; vatan denen kutlu topramzla, dirilerimizle olduu kadar her n aramzda yaayan llerimizle birlikte. Btn bunsur ve elemanlar, mterek hfza ile ortak ba kurduumuz ve tarih ierisinde in ettiimiz dier tabakalara doru ykselir ve Byk Biz kresine ulalr; ite bu, Millettir ve Milliyetilik denen o pek ele avuca smaz, her trif denemesinin zorlanmasna sebebiyet ve-

682 Trk Kimlii

ren vka da bir yandan Ondan beslenirken dier yandan Onu besler. Ne var ki, ibu hissetme, Milliyetilikin ekzistansiyel taban olup, ondan sonras kognitif seviyedir; bir bilin rnne terf etmi, bir kltrel ve siyas projeye mnkalib olmu, bir yandan Millet adl o gl ve fakat amorf malzemeye istinad eden ama dier yandan da onu srekli olarak yenileyen, in eden, daha rafine, daha vrtoz hle getiren Kognitif Milliyetilik.

Siys Milliyetiliin ktidar Problemine Muhtasar Bir Prolegomena: Milliyetiliin Paradoksu Daha fazla yazlsa da daha fazla aydnlatmas ok zor olan milliyetilik, ksaca, bu. Ancak, Onunla ilgili olarak mutlaka sylenmesi gereken ve bu makalenin konusunu oluturan fevkalde mhim birey var ki, o da, insn olan hemen herey gibi ve fakat muhtemelen hepsinden daha ziydece, milliyetiliin de siys bir hedefinin olduu, yni, her tr ve cinsinin, mutlaka en azndan potansiyel hlde de olsa, iktidar talebini mndemi olduudur ve problem de burada ortaya kmaktadr. Bundan sonraki ksmda, ite, ibu zorlu problem zerine eilmee alacak ve demokratik sistemlerde, kendisini aka milliyeti olarak manifeste eden siys partilerin iktidar olmak, dier bir ifdeyle, kendi milletinden siys veklet almak hussunda karlatklar olaanst mudillii ifde etmek iin kullandm Milliyetiliin Paradoksunu tahll etmee alacaz. ne kadar ksaca ktidrn Yolu ve Siys Milliyetilik imdi bu yaznn omurga sorusunu sorabiliriz artk: ktidara nasl ship olunur, veya dier bir deyile, iktidar nasl elde edilir?; ve en az onun kadar ve hatt ondan da mhim olarak, iktidar nasl muhfaza edilir ve nasl muktedir olunur?

ktidar Problemi 683

mdi: ktidar kelimesini dar ve zel anlam olan Siys ktidar olarak ele aldmzda, btn tarih tecrbeyi gzeterek, ve fakat, ktidrn babadan tevrsen intikal veya kan ba kurmak sretiyle elde edildii, yhut, saray entrikalaryla, komplolarla gaspedildii modernite-ncesi veya eski/ anakronik olarak adlandrabileceimiz Halka kapal metodlar burada konu edinmeyerek, ktidarn kazanlmasnn, ana hatlaryla adet yolu bulunduunu syleyebiliriz: stten, Yandan ve Alttan. stten Yol, ktidrn, toplumun rzsn hi gzetmeden ve hatt ekser hlde vki olduu zere, tammen rzs hilfna, veya aznlk bir kesimin dierleri zerinde tahakkm maksdna mtfen, salt gce, sdece gce dayanarak elde edilmesidir; eski zamanlarn en sk kullanlan metodlarndan olan, yukarda szn ettiimiz saray entrikalar ve bilhassa modernite dneminde ok rneklerini grdmz ve bir az gelimilik semptomu olan btn asker darbeler bu snfa girer: Trkiyede 31 Mart ve 27 Mays darbeleri, Suriyede Esad, Irakta Saddam darbeleri, Latin Amerika lkelerindeki darbeler v.b. gibi. Yandan Yol, dardan alnan ak asker g destei ve/ya ekonomik ve benzeri desteklerle hric kuvvetlerin dhildeki uzants ve maas olmak sretiyle iktidrn ele geirilmesinin yolu budur. Mesel, 1970lerin banda, Sovyet yaylma doktrinine uygun olarak Babrak Karmal ekibi tarafndan Afganistana dvet edilen Rus kuvvetlerinin kaba asker gcne yaslanarak elde edilen iktidar bu neviden olduu gibi, Trkiyede Rusyann ve inin beinci kolu olarak senelerce faaliyet gsteren Trk komnistlerinin tahayyl ettikleri iktidar da bu nevidendir, XIX. asrda ngiltere Devlet-i Fehmasna yaslanarak Osmanlda birtakm paalarn - Fuad Paann sefretlere yaslanan iktidarlar tbir ettii - iktidrlar da; ve dahas, gnmzde ise, taban olarak Halka dayanmakla berber, seimlerden nce destek, yardm, temnat ve stratejik taktik ve takviye almak, seimlerden sonra ise adet arz- ubdiyette bulunurcuna zere ABDye, veya Almanyaya, yhut ABye seirterek gidenlerin iktidr da tammen olma-

684 Trk Kimlii

sa bile, belirli mikyaslarda, ksmen, derece be derece bu neviden addedilebilir. Alttan Yol ise, kendi toplumuna yaslanarak, yni iktidrn asl menei ve gcn asl referans ve meriyetin asl menb olarak kendi halkn, kendi milletini seip Onu iktidara tayarak iktidarn elde edilmesinin yoludur ve o da kendi iinde ana hatlaryla ikiye taksm olunabilir: htill ve Seim. Burada yeri gelmiken htill kelimesi zerinde birka cmlecik sylemeliyim: Birincisi, htill, ayaklanma, isyan veya bakaldrdan radikal olarak farkldr; ikincisi, bu kelimeyi, sdece iddete dayanan bir iktidar deiimi anlamnda deil, mir ve mtehakkm olmayp hdim olan bir elit kadronun nclnde ve, baka re kalmad iin bizzarre gce dayanan fakat sonu olarak bir toplumun haytnda devrim niteliinde bir dnm gerekletiren bir halk kareketi olarak anlyorum; bu sebeple de her ihtill ayn zamanda bir devrimdir, ancak her devrim, bir ihtill deildir: Mesel, soukkanl ngiliz Aydnlanmasnn netcesi olarak tedric bir srete gerekletirilen ngiliz devriminin bir ihtill rn olmamasna karlk, agresif Fransz Aydnlanmasnn netcesi olarak ortaya kan ve bir anlamda diyalektiksel bir dnm rnei olan Fransz devriminin bir ihtill rn olmas gibi. htillin bu tanmna uygun olarak Temmuz 1789, Ekim 1917 ve ubat 1979 tarihleri, mhiyetleri ve sonuta elde etmi olduklar baarlar farkl olmakla birlikte, farkl corafyada gerekletirilen ihtilli iret etmekte olduu gibi, slmn douu da, ayn ekilde ve fakat tam ve kat bir devrim baars ile noktalanan bir ihtilldir; buna karlk Trklerin Mslmanlamas ise, bir devrim olmakla birlikte, geni bir zaman dilimine yaylm tedric bir tekmln mahsl olmas hasebiyle bir ihtill deildir. Gelelim, Seim konusuna: Ak bir husustur ki, bnyesinde birok zaaf tad inkr edilemez olmakla berber, yine de en iyi - veya en az kt - rejim olan Demokrasinin hem kendisi Tabann, Ortega y Gassetnin aristokrat bir tepeden bakla Kitleler tbir ettii Halkn, yni Byk Kitlenin iktidrnn ve iktidar yolunun addr ve hem de m-

ktidar Problemi 685

hiyeti gerei, bu yolu, kanlamaz bir zarretle, omurgasn oluturan ve seim ad verilen bir mekanizma ile ak tutan bir ynetim tarz ve hatt, daha fazlas olarak bir hayat tarzdr. Tabiatiyle, her romantizm gibi gerei rten tehlikeli bir perde olan demokrasi romantizminden syrlmaya muvaffak olduumuz takdirde, aslnda, sathta grlenden - veya, gsterilenden - ok farkl olarak, ktidrn menb, menei ve meriyet mutlak kayna olan - buna da olduu iddia edilen dersek daha doru olur - Halkn, hibir zaman, hayli cidd bir miktar riy da tayan bu yceltilmeler, tzimler ve tebciller yrnda iktidr shibi olamadn kabl etmek bir zarrettir; ancak, beri yandan, Byk Kitlenin, romantik demokratlarn iddia ettiinin aksine, iktidarn tek kayna olmasa ve olamasa da, olmas asla mmkn dahi deilse de, yine de ve her eye ramen, iktidardan en fazla pay alabildii rejim veya ynetim sistemi de Demokrasidir. mdi bu noktadan tibren, dikkatlerimizi siys milliyetiliin ummiyetle kronik olarak nitelendirilebilecek temel problemine, iktidar problemine odaklandracak ve bu problemin sbstansiyel ve aksidantel sebeplerini irdelemeye alacaz. Siys Milliyetilikin Kronik ktidar Problemi I En geni kontekstte hemen-hemen btn dnyada, dar kontekstte ise Trkiyede siyas milliyetilik(ler)in demokratik nizmn kurallar erevesinde, kroniklemi bulunan bir iktidar problemi ile mall olduunun ayrca isbatlanmaa ihtiya bulunmadn kabl ederek balayalm. Tabiatiyle, byle bir konuya daha bir netlik kazandrabilmek iin, ilk olarak, milliyetilik kavramnn, hibir srette belirli bir parti ile dorudan ilikilendirilemeyecek, belirli ve rijid bir siys doktrin ve/veya ideoloji ile trif ve tahdd edilemeyecek bir sosyal olguyu iret ettiini ifde etmekliimiz gerekmektedir. Meseleyi bu ekilde, en geni ve en kapsaml kontekstinde ele aldmzda bir hissedi, bir var-olu tarz olarak

686 Trk Kimlii

gerek dnyada ve gerekse de lkemizde milliyeti veya milliyeti kabl edilebilecek muhtelif siys partilerin ve/veya milliyeti siyset uygulamalarnn, milliyetilik derece, kalite ve baarlarn bu darack tartma konusu yapmadan, hi de iktidarn uzanda kalm olduunu iddia edemeyeceimizin teslm edilmesi art olmaktadr. Asl problem, milliyetiliin zmn (latent) olarak siysette yerini ald ve bu sebeple de Zmn (Latent) Milliyetilik olarak da anabileceimiz bu tr milliyetiliklerden ziyde, kendisini ak bir biimde milliyeti sfatyla deklare etmesi durumunda ortaya kmaktadr ki bu vazyette de her eyden nce, byk bir ak yreklilikle, Ak Kimlikli - veya ksaca Ak, yhut Manifest Milliyetilik olarak da isimlendirilebilecek ve Siys Milliyetilik kavramnn tam olarak ifde ettii milliyetiliin iktidar konusunda ok cidd mnda bir problem ile mll bulunduunun kabl edilmesi gereklidir. Bu noktada Trkiyeyi ele aldmzda, ilk olarak CKMP ile temellenen ve akabinde onun dnm ile asl ismine ve kimliine kavuan, 1965te milliyetiliki ak ve net bir ekilde bir siys sylem, ideoloji, proje ve program olarak ln ederek siyset sahnesine kmasndan bu yana geen krk ksur yllk srede manifest siys milliyetilik ile adet zdelemi bulunan MHP - ve hl Onun bir uzants ve versiyonu olmaktan kurtulup kendi hkm ahsiyetini tam olarak teekkl ettirememi bulunan BBPyi de bu denkleme dahil ederek - tarafndan kat edilen mesfe, balangcna nisbetle belirli bir ilerleme kaydetmi ve bunun yannda, iktidr yllarca elinde tutan bir ok partinin dahi iyice ufalm, hatt mikroskopik boyutlara nzl etmi veya fcceten rahmet-i rahmna kavuarak klliyen tarihe gmlm olduu bir lkede hl alacak ekilde gcn koruyan bir sert ekirdek tabana da ship olmakla berber, btn bunlar, Siys Milliyetilikin ittihaz edilen byk hedefleri ile mukayese edildiinde hi de baar olarak nitelendirilebilecek ve gelecek iin mit verici saylabilecek bir gelime olarak kabl edilemez; edilemez, nk, bu kadar iddial ve bu kadar inanl ve sdk bir sert ekirdek tabana dayanan bir siys hareket, ibu yarm asra yaklaan mddet zarfnda, istikrarsz rz hller

ktidar Problemi 687

hricinde, hl iktidar ile shhatli bir ekilde nikh akdetmeye muvaffak olamamsa, yarm asrda kazanlamayan baarnn bundan sonraki ka ka ylda kazanlacann bir zlme dnemi yaayan Trkiyenin nnde artk yle bir yarm asr daha kalmad bu kritik dnemin de htrlatlarak - sorulmas ve zerinde derinlikle tefekkr edilmesi gerekmektedir. te, benim Siys Milliyetiliin Kronik ktidar Problemi ibresi ile kastettiim de tam tamna budur: Yarm asra yaklamas hasebiyle siys hayatta uzun saylmas iktiz eden bir zaman (kronos) diliminde alamayan iktidar olma problemi, artk kronik, yni mzmin, yni zerinden oka zaman gemesiyle yerlemi, kemiklemi bir problem demektir. Ancak, ileriki satrlarda nisbeten daha teferruatl bir ekilde ele alnaca zere, manifest siys milliyetilikin Trkiyede iktidar mevzunda mruz kald bu muvaffakyyetsizlik, gerek lke ve gerekse de parti olarak nevi ahsna mnhasr tek rnek olmayp, hemen-hemen, btn dnyada, manifest milliyetiliki ar edinen bilumum siys paritler iin aynyle crdir diyebiliriz. Bu tibarla bizim burada yapmaa alacamz tahliller, esas olarak bu evrensel olduu sylenebilecek yanyla elel alnacak, Trkiyeye, ancak zel bir hl olarak temas edilecektir. imdi bu noktada bir parantez aarak, her ak kimlikli meden siys milliyetilik gibi, bir siys milliyetilik hareketi iin de, ktidrn Yolundan ancak ncsnn ikinci kknn hem meriyet ve hem de imkn noktai nazarlarndan mecbr tek yol olduunu vurgu ile belirtmemiz gerekmektedir: Bu yol, ktidrn st Yolu olamaz; hem demokratik nizam erevesinde fiilen imkn yoktur ve hem de daha mhimmi, tzm ve tebcl ettii milletini, doru ile yanl birbirinden ayrdetme ve kendisi hakknda neyin iyi neyin kt olduuna karar verebilme ve bu kararn kuvveden fiile karabilme konusunda liykatsiz ve ehliyetsiz addetmek demek olaca iin hem bizzat kendi felsefesine mugayir ve hem de ahlken meriyetsizdir; d glere yaslanan Yan Yolu ise ayrca zaha dahi hcet duymakszn silip atabiliriz: Hangi milliyeti dnce, bir baka gcn uzants olarak

688 Trk Kimlii

kendi lkesinde kendi halknn zerinde otorite tesis etmeyi dnebilir ki? Geriye kalmaktadr yalnzca kendi halkna dayanarak iktidara gelmenin yolu olan Alt Yol. mdi; hibir devrim hareketi tarih artlar limit bir olgunluk mertebesine varmadan tarihin zorlanmas ile gerekletirilemeyecei ve bunun aksi olarak, tarih artlar olgunlatnda da durdurulamayaca iin, kemle ermi tarih artlarda yaratt kendi meriyetinin rn olmas hasebiyle Alt Yolun bir formu olan htill, salt mcerret kontekstte mer olmaktadr; fakat bu en umm kontekstte mcerret felsef meriyeti bulunan bu yolun tarih artlar ve binenaleyh meriyeti, demokratik paradigmalarn mahhaslarnda mevcut olmayaca gibi imknlar da olmayacaaktr; u hlde iktidar iin, tek ve yalnz mecbr istikamet olarak, temel referans olarak halkn rzsna dayanan Demokratik Seimler kalmaktadr. u hlde u soruyu sormann artk vakti gelmitir diyebiliriz: Demokrasilerde, niin, kendisini ak kimlii ile milliyeti olarak ln eden siys hareketler, iktidar olamamaktadr? Daha ak ifdesiyle, kendi kendisini fiilen ynetmesi mmkn olmayan toplumlarn demokrasisi olan Temsil Demokraside, teorik adan hayli tartmal bir mevz olmakla berber,3 Seimin, kabaca, Toplumun, yni Halkn,
3

Bu noktada Sartorinin seimler ile ilgili u hkmleri ok dikkat ekici grnmektedir [Giovanni Sartori., Demokrasi Teorisine Geri Dn (The Theory of Democracy Revisited)., s.119.pr.3]: .../Ksa bir anlatmla, seimler, politikalar koymaktan ok; politikalar koyacak kimseleri saptarlar. Seimler sorunlar belirlemezler; daha ok, sorunlar belirleyecek olanlar belirlerler. Dahln zl bir biimde aklad gibi, dar anlamda bir seim gsterse gsterse en ok kimi yurttalarn adaylar arasnda yaptklar birinci tercihlerini gsterir. nk bir genel seimde adaylar arasnda yaplan birinci tercihlerin ounluunu, belli bir politika zerinde yaplan birinci tercihlerin ounluu ile pek ayn ey olarak yorumlayamayz.51 Hatta seimler Dahln akladndan da az ey ortaya koyarlar, nk seimler ou kez birinci tercihleri veya (az sonra greceimiz gibi) ilk seenekleri bile aklamazlar. Ayrca, ve bir baka adan, Arrowun oy verme kartl dedii eye gre, ounluk kararlar, ounluun tercihini yanstmamak bakmndan pekl

ktidar Problemi 689

hr irdesi ile - burada ibu hr irde teriminin de, demokrasi romantizminin uyuturucu illzyonlarna kaplmamak iin ok ihtiyatla kullanlmasna dikkat ekmek isterim - , kendisini muayyen bir mddet sevk ve idre ve politikalar vaz edecek kiilere, kadrolara ve projelere siys veklet vermesi demek olduunu htrlayacak olursak, niin millet, millet muhibblerini, kendisini temsil ve sevk ve idreye lyk grmemktedir? Bunu, mesel, Avrupa Birlii yesi lkeler gibi, modern milliyetiliklerin ana vatan olmasna ramen, st ste geirilen iki byk harp felketini mtekiben, ayn medeniyet diresinde, vasat olarak, ayn dini ve ayn kltr temellerini paylaan dier partnerleriyle birlikte oluturmak istedii daha st bir siys oluum uruna, kendi varlklarn zaman ierisinde kademeli olarak tasfiye etmeyi planlayan ve/veya, ykc ve kan dkc milliyetilik mzilerinin brakt kbuslardan rken lkeler iin bir dereceye kadar anlayabilmek mmkn olabilir; ama mesel, AB ve Kreselcilik lobilerinin btn propagandalarna ve kozmopolitanizmin git-gide yaylan tehditlerine ramen, hl ve her eye ramen latent ve eksiztansiyel bir milliyetiliin geni toplum katmanlarnda hayli diri bir ekilde haytiyetini korumaya devam ettiini syleyebileceimiz Trkiyede, bu sulin cevaplandrlmas biraz daha fazla mkilt arzetmekte ve zerinde biraz daha tefekkr etmeyi gerekli klmaktadr.

dzmece, aldatc olabilirler ve/veya seimler semenlerin sosyal tercihini (yani, genel tercih sralamalarn) gstermezler.

690 Trk Kimlii

Siys Milliyetiliin Kronik ktidar Problemi II Bir medhal olmak zere ve vurgu ile dikkat ekmek istediim husus, ak kimlikli siys milliyetiliin iktidar probleminin birisi Trkiyeyi de balayan umm, dieri de hassaten Trkiyeye mnhasr olmak zere ana hatlaryla iki bala indirgenebileceidir. mdi; nce kendi dmza yle bir nazar atfedecek olursak, ekzistansiyel ve latent milliyetiliin en gl olduu toplumlarda bile meselenin hallinin, yni kendisini ak bir ekilde milliyeti olarak manifeste eden siys milliyetiliin kendi milletinin byk ksmndan iktidar iczeti almasnn, stesinden gelinemez olmamakla berber, siysetin pratiinde, sanldndan veya mit edildiinden ok daha mkl, ok daha zorlayc bir problem olduunu soukkanllkla kabl etmek gerekmektedir. Bunlara ksaca temas edeceim; ama ilk olarak hemen dikkat ekmek isterim ki, modern milliyetiliklerin ana vatan olan Avrupada bile kendisini aka milliyeti olarak manifeste eden siys partilerin iktidar problemleri de byk lde ayn veya benzer olup, Alman Nasyonal Sosyalist Partisinin 1932 seim zaferi gibi kriz hlleri olarak nitelendirilen rz haller dnda, bu gibi siys teeekkller, kendi toplumlar tarafndan kendilerini ynetmek konusunda ehliyet ve liykate lyk addedilmemekte ve dahas, tehlikeli dahi bulunabilmektedir. Bu hususta tek ve yeterli bir rnek olmak zere, parti amblemi olarak Trkiyede Trk bayrann sembollerini alem seen MHP gibi, milliyetilik damar hayli kuvvetli olan ngilterede, Trkiyedekine benzer ekilde ngiliz bayran semi bulunan Britanya Milliyeti Partisinin (British Nationalist Party) ksurat partisi olmaktan teye geemedii ve mesel 2005 seimlerindek, oy orannn (popular vote) %0.7de kaldn htrlatmak yeterli olabilir.

ktidar Problemi 691

Siys Milliyetiliin Paradoksu Doktrininde, programnda kendi milletine en yksek deeri verdiini ln eden siys bir hareketin kendi milletinden grmekte olduu bu mumele bir paradoks olarak alglanabilir. Bundan nceki satrlda, Siys Milliyetiliin Paradoksu olarak adlandrdm bu keyfiyetin anlalmasnn aslnda pek de o kadar mkil saylamayacan ve byk lekte siys milliyetiliin mhiyetinden kaynaklanmakta olduunu dnmekteyim. nk, her eyden nce, ekzistansiyel ve latent milliyetiliin, bir siys doktrin ve/ya ideoloji olmayp, yumuak ve byk kitleye mahsus hissedilen ama manaifeste edilmeyen, hissedilen ama kognitif olarak farkedilmeyen bir yaama tarz, bir var-olu tarz olmasna karlk, ak kimlikli siys milliyetilik sert ve gergin bir doktrin olduu gibi ayn zamanda sekin ve sekinci, ve, bu sebeple daha dar bir kitlenin siys ideolojisidir. Birbirini tamamlayan bu iki hussa ileride tekrar avdet etmemiz gerekebilecektir; ama burada nemine binen, vurgu ile dikkat ekmeyi faydal gryorum: Siys Milliyetilik, mhiyeti mcibince, her eyle ve herkesle kolaylkla nsiyet tess etmek iin - ounlukla gereinden fazla bulunan tvizler vermeye ve bu sebeple de, yine ounlukla teslmiyet saylan, uzlamalara dier siysetler kadar yatkn olmas imknn daha az tayan, yni daha fazla rijid, daha az fleksibl, daha gergin bir siys doktrin olduu gibi; ayn zamanda, daha yksek bir bilin ile kavranabilen byk idealler vaz eden ve bu sebeple de kognitif olan bir siys ideolojidir de. Bu ikinci zellii Onu, toplumun byk ksmn oluturan sradan insanlarn norml hllerdeki milliyetilikleri olan latent (zmn) ve ekzistansiyel (varolusal) milliyetilikleri ile ulaabilmeleri mmkn olmayan, elit ve kognitif bir milliyetilik klar ve yine bunun iindir ki bir sekinler ideolojisi, bir kognitif milliyetilik olan Siys Milliyetilik, sradan insann, elitler tarafndan - aka telffuz edilmemekle berber - ekseriyetle hakr grlen, kmsenen, hatt zaman-zaman fkeyi dahi mcip olan sradan taleplerine karlk, onlar, mn ve ehemmiyetini anlamakta ve ula-

692 Trk Kimlii

makta zorlandklar yksek en azndan yksek olduu iddia edilen - idealler iin, byk fedkrlklarda bulunmak zere kendileriyle berber zorlu yollar amaya dvet eder. Sradan insanlar, ok iddetli kriz hlleri hri, sradan eyler dnp sradan eyler talep ettikleri gibi, hemen her hususta kendilerini merkeze korlar, ar derecede ferddirler, cemiyet kavramlar ndiren ilelerinin dna taar; her birisi birer gemisini kurtaran kaptan olup hemen hereyi kendileri, ileleri, ocuklar iin isterler ve dahas ok ksa zamanda, mmknse hemen yrn, en kolay, en zahmetsiz, en ucuz yoldan ve yine sklkla vki olduu zere, sradanln en briz gstergelerinden olarak, hakkaniye pek de riyetkr olmadan, en az bedel ile en yksek kazan olacak ekilde isterler. te, bu noktada, elitlerin siys ideolojisi olan ve bu sebeple Kognitif Milliyetilik olarak grdm Siys Milliyetilik ile, her eyin en iyisine lyk, en yce, en stn varlk olan Millet - siys milliyetiliin literatrndeki millet terimi, yaayan insanlardan oluan halk ile tam rtmemektedir; ama ben bu cmlede her ikisini a-anlaml kullanyorum - arasnda, Siys Milliyetiliin Paradoksunun kayna olan ok cidd bir doku uyumazl ortaya kmaktadr: Siys Milliyetilik, iktidrn kayna - ibu kaynak terimini kullanrken, yine demokrasi romantizminin tuzana dmemek iin, iktidrn baka kaynaklarnn da olduunu bir kere daha htrlatmalym - olan Byk Kitlenin oyuna muhtatr; ama Onunla ayn dili konumamaktadr; diller farkldr, nk birisinin ferdiyetiliine karlk dieri cemiyetidir; birisinin btn dnyas asl olarak kendisi ve ilesi iken hatt yana, yni kardelerine bile pek sarkmayan, hep aaya, yni ocuklarna hitap eden en dar ile; hatt ve hatt Avrupada glenmeye balanan akmlarda olduu gibi, o da yok olmasa ble zayflyor-, dieri Ona, adna Millet dedii ve kkleri gemite, dallar gelecekte olan, mutasavver ve mcerret bir byk ile iin fedkarlk teklfi gtrr; birisinin temel prensibi en az fedkrlk, en yksek kr iken dierinin prensibi en yksek fedkrlk, en az krdr; birisinin bugn talep etmesine karlk dieri Ona geleceki vaad et-

ktidar Problemi 693

mektedir; birisi her eyi haytnda grmek, avularnda tutmak isterken dieri gelecek nesillerin her eyi grmesi, tutmas ve tatmas iin kendi grdklerinden, tuttuklarndan ve tattklarndan fedkrlk ister... Siys Milliyetilik ve Kitle-Adam, ya da Sradan nsan Kognitif Milliyetilikin, ayn zamanda hem meziyetini ve hem de zaafn tekl eden ve byk kitlelerle bulumasn zorlatran unsurlarndan birisi de, hemen dim her leinin makro boyutlarda olmasdr: Biz, yni Millet, Vatan, Devlet, Hrriyet, stikll, Tarih, Gelecek gibi... Hlbuki, cemiyetin ezici ekseriyetini oluturan ve Gazzlnin avm, Gassetnin kitle-adam tbir ettii sradan insann lekleri mikrodur. Kognitif Milliyeti ncelikle biz ne olacaz sorusunu sorar, Biz kavramnn byk biz anlamna geldii bu soru kitle-adam iin pek o kadar derin bir mn tamaz, nk biz duygusunu yakn evresi ile tahdd eden ve bu sebeple kk bizden byk bize ulamakta zorlanan ve btn varlk leminin merkezine beni - ve derece be derece ibu kk bizi - koyan, karm lnce kk kymet, ben lnce byk kymet diyen Nasreddin Hoca gibi dnen kitle-adamn asl sorusu ben ne olacamdr; kognitif milliyeti iin Millet, btn bir tarihi ve gelecei kapsayan, yni bir aya Tarihte, dieri Gelecekte olan, her n diri, her n soluklanan bir varlk olduu hlde, kitle-adam iin Millet, bu muazzam boyutlarndan mahrum olup, esas tibriyle yaayan insanlardan oluan bir byk kitle-adamlar topluluu ve ayn zamanda hemen-hemen, Andersonun trif ettii ekilde, bir hayl edilmi (mutasavver) cemaattir;4 kognitif milliyeti iin Vatan, bir yanyla, isterse ze-

Ulus hayal edilmi bir siyasal topluluktur kendisine ayn zamanda hem egemenlik hem de snrllk ikin olacak ekilde hayal edilmi bir cemaattir. Hayal edilmitir, nk en kk ulusun yeleri bile dier yeleri tanmayacak, onlarla tanmayacak, ou hakknda hibir ey iitmeyecektir ama yine de herbirinin zihninde toplamlarnn hayali yaamaya devam eder.

694 Trk Kimlii

rinde bir tek ot bitmeyen serp l bir l olsun, dnyann geri kalan btn topraklarndan daha azz, daha stn, daha ncelikli, uruna canlarn verilmesi en stn erdem olan bir kutlu yerdir, bir baka yanyla ise Platonun idealar lemi gibi, daha daha yksek bir ey: Vatan ne Trkiyedir Trklere ne Trkistan/Vatan byk ve mebbed bir lkedir: Tran vecz ifdesiyle tasvr edildii gibi. Hlbuki kitle-adam iin, kriz hlleri hri, Vatan, asl olarak memleketi, yaad, doduu yerdir ki bu bzan da doyduu yer olur ve yine bu cmleden olmak zere, mesel, szn ettiim Platonun idealar lemindeki ideal nesnelere tipik bir rnek olan, blda mezkr Byk ve Mebbed lke eklindeki bir vatan tanm anlalamaz, hatt, kitle-adam bir yana, nice sekin sanlann dahi zihnine smas tasavvur edilemeyecek cesmette, bir kurun glle kadar ar, bir Ar da kadar heybetli, heyln, rktc bireydir; kognitif milliyeti iin Tarih ve Gelecek elle tutulur bir gerek varlktr, ancak, mekteplerde okutulan tarihi lm gitmi adamlarn skc hikyesi eklinde deerlendiren ve kendi ilesinin silik gemiinden mad tarih diye bireyle itigal etmeyen kitle-adam iin byle deildir: Kitle-Adamda teknik mnda tarih duygusu bulunmaz; O, tarihsizdir, Gelecek de hkez: Kitle-Adam Tarih ile Gelecek arasndaki bolukta asl durur ve hi bitmeyeceini sand bugn yaar, O, bugnn insandr ve bu sebeple de Onun iin en kuvvetli realite, ampirik realite dediimiz imdi ve burada olann realitesidir. Milliyetilik, Kitle-Adam ve Stratejik Dnme Kognitif siys milliyeti ile kitle-adam arasndaki bu farklar, kendisini stratejik dnmede de ok briz bir ekilde gsterir; kognitif milliyeti stratejik dnr, hlbuki ok makro bir fikir olan ve bugnden ziyde geleceki hedefleyen stratejik dnme, ne grecekse bugn grmeyi hedefleyen

[Benedict Anderson., Hayali Cemaatler-Milliyetiliin Kkenleri ve Yaylmas (Imagined Communities, Reflections on the Origins and Spread of Nationalism)., s.20]

ktidar Problemi 695

kitle-adam iin deersizdir. Kezlik, dayanma kavramn hemehri dayanmas, meslek dayanmas, ile dayanmas gibi mikro leklerde snrlandran kitle-adam, yni sradan insan iin mill dayanma ok ar ve ok zahmetleri icbr eden bir fikirdir. Kitle-Adam, ayn zamanda g karsnda da dirensizdir; bu g sermyenin gc, iktidrn gc olabilecei gibi, medyann gc de olabilir, nk Onun kk dnys byk darbelere kar mukavemetsizdir; o sebeple, O, kolay zlmeye, teslmiyete yatkndr, hatt ok bunalrsa ve mesel, byk mill felketlerde dahi, byk nderlerin yrtt byk mill mcdele hareketlerinin kamamas veya baarszla mahkm olmas hllerinde, el ile gelen dn bayram aforizmasna snr, hatt ve hatt ibirlikilik dahi yapabilir; kognitif milliyeti ise direnir, hatt ge kar savamaktan haz duyar, kaleminin ve dilinin sivri olmas ve byk hedeflere taarruz etmesi bundandr; nk O, yni kognitif siys milliyeti aslnda bir savadr ve bu, uysal tabiatl olan kitle-adam ile en cidd farklarndan birisini oluturur. Btn bu saydklarm, kognitif, yni ak kimlikli, yni ite, ben buyum diyen siys milliyeti hareketlerin, hereyin normal olduu, hereyin yolunda gittii veya yle grnen hllerde, yni kriz-d hllerde byk kitleler ile, yine Gassetnin sosyal kitle eklinde tanmlad (Gasset, 1992:16) Millet ile bulumasn zorlatran ve pratikte ise hemen-hemen imknszlatran en temel handikaplardr ve tam da bu noktada, siys milliyeti hareketlerin en byk zaaf ve en byk teorik ve stratejik hats ortaya kmaktadr: lkin, siys milliyetilik, cemiyetin byk ksmn, yni sradan insanlar topluluunu olduu gibi kabl etmek yerine dntrmeye, kendisine benzetmeye almaktadr ki, bu, imknsz olduu gibi doru da deildir. mknszdr, nk, siys milliyetilik gergin bir harekettir ve siys milliyetiler ise gergin kiilerdir; ama, onlar aznlktrlar ve aznlklar ise gerginlii bir srekli hl rejimi olarak yaayabilirler - zten aznlk olmalarnn bir sebebi de budur -; fakat gerginlik,

696 Trk Kimlii

hibir zaman hibir cemiyetin tamm veya byk bir ksm iin bir srekli hl rejimi olamaz, olmas da dnlemez; byle bir cemiyet yaayamaz; insanlarn byk ksm iin gerginlik (kabz) ldrc tesr yapar, mutlaka bir yumuama, bir geveme (bast) hline gemeleri, yni sradanlamalar arttr. te, bir cemiyetin tammnn veya ezici ounluunun gerginlik hline getii bu hl, ksaca toplumsal iddetli kriz hlleri olarak adlandrlabilecek muvakkat hllerdir ki bu istisn hl, ayn zamanda, ba karlarla kapl, skin ve romantik bir dan nden bir volkana dnmesine benzer bir ekilde, sulh zamnnda uysal bir gvercin gibi duran ve kendi yuvasndan ibret dnyasyla uraan ibu sradan insann devleerek, savaan kartallara, Kurn- Kermde tavsf edilen ar derecede iddetli melekler5 gibi sra-st bir keyfiyete mnkalib olduu hllerdir. Bu, Onun her n yaamas imknsz olan bir bil-fiil hl, bir eylem hli deil, fakat bir bilkuvve hlidir; ancak msit artlarda, belirli bir muvakkat mddet iin yaayabileyecei ve ancak gl ve baarl hareketlerin nderliinde aa kabilen bir potens hlidir. kincileyin, dikkatlerden kaan bir baka husus ise, kitleadamln, veya sradan insanln bir fazletsizlik demek olmad, ncleyin, btnn paralardan olumasna mukabil paralarn tek-tek toplamndan ibret deil, daha farkl bir ey olmas hasebiyle, bir btn olan cemiyetin de sradan insanlardan olumu olmasna karlk sradan bir ey olmad ve drdncleyin ise, bir cemiyetteki mhim ilerin ounun ibu kitle-adamlarn sradan amellerinin mecmu yeknunun bir mahsl olarak ortaya ktn ve buna bal olarak, birok byk meziyetin ve fazletin bu sessiz gvercinler tarafndan yaratlmakta bulunduu, dier bir ifdeyle, sekinlerin gizli ya da ak, tepeden baktklar, kk ilerle uraan kitle-adamlarn aslnda byk ilerin talarn ren, kahramanlnn farknda olmayan gizli kahramanlar olduudur ki bu da, siys milliyeti hareketlerin, cemiyetin byk ksmn, yni sradan insanlar topluluunu dntrmeye,

[meliketun lzun idd... (Tahrm: LXVI/6]

ktidar Problemi 697

kendisine benzetmeye almasndaki doru olmayan, ya da yanl olan taraftr. Siys Milliyetilik, Cemaat ve Cemiyet u hlde, Siys Milliyetiliin iktidar probleminin mmkn mertebe salkl bir ekilde halledilebilmesinde nemli bir ipucunu yakaladmz syleyebiliriz: Kitle-adam ya da sradan insan ile iletiim problemi. Bu, ap-ak bir problemdir: Mdem ki oyun demokrasi zerine kurulu ve mdem ki demokrasinin en temel kural da iktidrn vatandan, yni kitle-adamn oyundan gemesine bal, o hlde ya bu oyun iyi oynanr ve iktidar shibi olunur, ya da hep iktidarn marjlarnda fke ile dolalp durulur. Ancak, bu problemin hallinin ipucu yakalanm olsa bile hallin kendisi o kadar kolay olmasa gerek; nk ok radikal saylabilecek zihniyet deiikliklerini icbar etmektedir. Etmektedir, yine nk, kitle-adamlar topluluu demek olan vatandalarn istenilen formata dntrlmesi mmkn olmadna gre, iletiim iin temel art olan ortak dilin kurulabilmesi iin siys milliyetiliin kendisinde bir dnm zarreti ortaya kmaktadr. mdi, siys milliyetilik - yni bir kere daha belirtelim, milliyetiliini ak ve seik bir ekilde manifeste eden ve bu ekliyle iktidar talebi olan siys milliyetilik -, evvelemirde bir tr cemaat ideolojisi nitelii tar: Kendisine gre ve hatt - yerine gre ok kat bulunabilecek - birtakm kaide ve nizamlar, sembolleri, mitleri, deimez, tartlmaz, tartlamaz, tartlmas teklif dahi edilemez dorular, makro planlar, stratejik hedefleri olan, i dokusu sk ve disiplinli bir siys cemaatin ideolojisi. bu siys cemaat bu ak kimlii ile vatandaa giderek ondan oy istemekte, veya daha ak anlatmyla, Onu kendi cemaatine dvet etmektedir. Bu ahvl ve etvryla siys milliyetiler muhtemelen demokratik nizam ierisindeki en drst siysetidirler, nk ne ve kim iseler, ne dnyor ve ne istiyor iseler, aynyla ve olduklar gibi kendilerini takdm etmektedirler; fakat bu, ayn zamanda bir problem de yaratmaktadr: Siys Milliyetilikin kat i-

698 Trk Kimlii

nanl ve disiplinli dv adamlarndan mteekkl bir cemaat oluturmasna mukabil, kitle-adamlardan, yni vatandalardan oluan Byk Kitle, cemiyettir ve cemiyetin de ancak belirli bir kesri cemaate temyl eder, hibir cemaat, cemiyetin tammn veya byk bir ksmn ihta edemez. u hle gre, bu problemin hallinde birinci basamak, siys milliyetiliin Cemaatten Cemiyete tahvlidir; bu, Onun byk kitlelerle bulumasnn kesin bir temnt olmasa da ilk artdr. Fakat ne var ki belki de en byk glk de buradadr: Cemaatten Cemiyete dnmek, yukarda szn ettiim transformasyondur: Siyas milliyetiliin kendisinin dnm. Zorluk uradadr ki, byle dnmn tekltn yapsnda da bizzarre hsl edecei ve etmesi gereken deiimlerin, Onun o rijid yapsn ve doktrinini de deitirmeyi zorunlu klmas, cemaatin dalmas veya kimlik erozyonu gibi endeleri de hsl edecektir. Ancak, bu dnm bir zarrettir; zarrettir, nk, ya projelerin hayta geirilmesi iin iktidar olmak zere byle bir yola gidilecektir ya da Cemiyet ierisinde bir nevi feodal adack gibi duran kendi cemaatinin kaln duvarlar arasnda bir yandan hlyl mutluluu ve beri yandan da ebed ve mzmin bir muhlif olmann zdrb ve kederi ile iin-iin kahrolarak yaamaya devam edecektir ve belki buna bir de bir gn kendi cemaatini dahi kaybetme ihtimlinin, zerinden hi eksilmeyen tehdit edici glgesi eklenecektir. Yukarda saydm zarret, aslnda sdece usle mteallktr; eer dnmn essa mteallk ksm sylenmeyecek olursa, bu ok dk bir ahlka tekabl eden basit bir takiyyeci oportnizm tavsiyesinden teye gidemez ki bu oportnizm ise bir kere yakalam olduu ktidrn gcn kullanarak tekrar eskiye avdet etmek ve cemiyetini zorla cemaatletirmeye kadar gidebilen ak kaplar yaratmak demektir. O sebeple, dnmn, zerinde ok iyice tefekkr edilmi mer bir ess olmas iktiz etmektedir ve o da udur: Bu dnm bir zarrettir; nk, her ne sretle olursa olsun cemiyet ile bulumayan bir siys proje, iktidarszln bsbtn kroniklemesi durumunda bir mddet sonra ya sahneden ekilerek siyset tarihinin ariv rafna kalkmak ya da vatan-

ktidar Problemi 699

dan ramna, normal d yol ve metodlarla iktidar olmak eklindeki meriyetsizliklere tevessl etmek gibi ok fen kbetlere dr olacaktr; fakat bundan daha mhim bir sebep vardr: Kitle-adamlardan mteekkl cemiyette, konuya yeter miktarda dikkatle eilmeyen sekinlerin gzden kardklar ok stn bz meziyetler bulunmaktadr ki bunlardan en mhimmi udur: Cemiyet, byk ksm tibriyle kitle-adamlardan oluur, yni cemiyet, kabaca, bir kitle-adamlar topluluudur diyebiliriz, ama bir kitle-adamlar toplam deildir; her ikisinin arasndaki bu fark, para ile btn arasndaki fark olup, tpk her birisi birer bamsz ferd olan mozaik paracklar (tessaralar) ile onlarn anlaml ve henkli bir kompozisyonu olan mozaik arasndaki farktr ve bu da, ancak btn paralarna indirgeyen indirgemeci (redksiyonist) bir felsefeyle deil, btn (holus) ve yap (strktr) olarak ele alan ve inli filozof Lao Tzunun Bir arabay ksmlarna ayrdmz zaman o gerekte bir araba deildir (Tzu, 1946:39) aforizmasyla dsturlaan holistik ve strktralist bir felsef bakla kavranabilir: Cemiyetin analizi, tpk bir arabann analizinin araba olarak yaplmas gibi, bir btn, yni cemiyet olarak yaplmal, onu oluturan paralara indirgenmemelidir; ite, bu takdirde, bu btnsellikte, tek-tek sradan insanlardan oluan Cemiyette, makro problemlerin adam olan sekinlerdeki ferd mikro bilinlerden ou kere daha sahh, daha shhatli kararlar vermeye muktedir bir bilin, bir makro bilin zuhr etmektedir. Dnya sdece sekinlerin dnceleri ve kararlaryla ynetilemez ve ynetilmemelidir de; nk, hereyden nce, sekinler homojen bir kitle deildir, sekin vardr sekinden ieri: Nasl ki Milliyetilik bir sekinler ideolojisi ise Sosyalizm de yledir ve bu ikisi ndiren uyum gsterirler. Sekinlerin, Gazzlnin tbiriyle havassn, en sekini de havassul-havass olup ikisinin uyutuu hemen hemen hi grlmez; bu sebeple ynetimin filozoflarda, yni en sekinlerin en sekinlerinde bulunmas gerektiini ileri sren Platonun bu ar elitist fikrinin tahakkuku, dnyay bir cehenneme evirmekten baka bir ie yaramaz; nk, bir baka meslektan takdr etmek filozofluun nna

700 Trk Kimlii

muhlif olduundan, iki filozof asla uyumaz - uyuana da filozof deil kird veya tilmz (pupil) denir. u hlde, bir yandan bu uyumazlklarda bir hakem lzmdr ve bu da, Halkn Sesi Hakkn sesidir (Vox populi, vox dei) diyen Latin ataszn ekserun-ns yanl zre ittifak etmez hkm ile bir hukuk prensibine dntren Mecelle ahkmna gre, makro bilin shibi olan Cemiyet, yni Halktr ve hem de, insanlarn insanlar zerine ilemde bulunmas demek olan siysette zerine ilem yaplacak olan Byk Kitlenin fikrinin sorulmas ve reyinin alnmas iktiz etmektedir ve yine bu da ayn hkm ahsiyettir: Cemiyet, yni Halk. Siys Milliyetilik, Cumhuriyetilik ve Demokrasi; Cumhur ve Demos Siys Milliyetiliin cemiyet ile iletiim problemini gidererek kendi cemaatinin dna kmas ve itimlemesi, sdece ve mnhasran iktidar olmak nokta-i nazarndan bir zarret tekl edemez. nk her eyden nce, iktidrn kendisi bir gaye deil bir vstadr; iktidar kendisi iin deil, kendisini aan bir gayeye yneldiinde bir kymet ve meriyet tar; yni iktidarn gayesi biztih kendisi deildir, olamaz, olmamaldr da; byle bir dnce G denen eyin kendisini merlatrmak, dier bir deyile, Ge tapmaktr, bizzat ve biztih Ge; ve de bu yzden bir tr siys irktir. Bu sebebe binen, iktidar kendi gayesini kendi iinde tamaz, tayamaz; zra, O, kendisi iin var, yni transandantal deildir; ancak bir baka eyin, daha dorusu bir baka ve mer eyin vstas, arac, enstrman olmakla, yni meriyetini gayesinden, hedefinden almakla bir deer ve anlam tayaca iin, enstrmantaldir. ktidar mer klacak olan ey, gayesinin meriyetidir: Gaye mer ise iktidar da merdur. Fakat sdece gayeye yaslanarak meriyet iddia etmek, sdece gerek arttr ve bu hliyle basit bir Makyavelizmdir; onun tamamlaycs olan yeter art ise, rz mutbakattr. u hlde, iktidar elde etmek zere cemiyet ile iletiim kurmann ve bu maksatla Onunla ortak bir dil gelitirmenin asl mns da bu olmaldr: ktidara bizzat iktidar

ktidar Problemi 701

olarak iktidarn kendisi iin tlip olmayarak, iktidar vstasyla mer bir hedefe ynelmek zere tlip olmaktr ki bu mer hedef de belirli bir cemiyete hkim deil hdim olmaktr; dier bir deyile, cemiyet ile btnleerek iktidar olmak, cemiyetin gcn ahsnda temerkz ettirerek yine Ona hizmet vermek zere geriye dndrmektir. u hlde, gn, yni iktidarn asl kayna ve shibi cemiyettir ve bu da cemiyet ile rz bir mutbakat ile btnlemeyi ahlk bir zarret hline getirir. mdi, daha nce bahsettiimiz zere, cemiyet ile iletiim kurmann, Onun dilinin ifresini zmenin zarreti, tek-tek kitle-adamlardan olumakla birlikte bu kitle-adamlarn mecm-u yeknu olan cemiyetin, bu fertlerin tek-tek herbirisinin ahs niteliklerinden farkl yeni bir nitelik shibi olmas ve sekinlerin bilinlerinden ok yerde daha stn evsaf hiz bir farkl bilin, bir kollektif bilin shibi olmasndandr. Nasl ki, Ziya Gkalpin ifdesiyle, esnaf arsnda herbirisi kendi hesabna alan esnafn bu menfaat-i ahsiyelerinin mecm-u yeknundan, ibu menfaat-i ahsiyelerden farkl olan menfaat-i mme ve menfaat-i milliyye hsl olur ise (Gkalp, 40), benzer ekilde Kollektif Bilin de ferd bilinlerin mecmu yeknundan hsl olur; onlarn bir yeknudur, ama bire-bir bir toplam deildir, yni ferd bilinlerin toplamna irc edilmesi mmkn olmayp ayr ve mstakil bir gereklie shiptir ve bu sebeple evsaf olarak da farkldr. te bu kollektif bilintir ki Halkn Sesini Hakkn Sesi klar ve ayn ekilde, btn kusurlarna ramen, yine de bilinen en iyi veya en az kt, daha baka bir ifdeyle, en az kusurlu - bir ynetim tarz, teknii, mekanizmas olan Demokrasinin de temelini oluturur ve kez yine bu sebepledir ki, Cumhuriyetin aydnlam elitlerin rejimi olmasna karlk, Demokrasi sradan insanlarn rejimidir. mdi; aada da tekrar ksaca temas edilecei zere, Cumhuriyetilik ile Demokrasi, birok yerde rtmelerine karlk aralarnda derin farklar bulunur; Cumhuriyetilik ncelikle ve esas olarak, en yksek erdemin kendisi olarak kabl etmesine mukabil, kemlden noksan kabl ettii Cemiyete yni Cumhura - kar pheci yaklaan, bir tr top-

702 Trk Kimlii

lum pheciliini (social scepticism) kalk noktas seen ve bu sebeple de kemlde daha ileri olan elitlere nclk hakkn veren ve yine bu sebeple de bir nevi toplum mhendisliini hedefleyen bir dnce zerine messes Platoncu felsefenin bir versiyonu ve uzants olup, modern zamanlardan ise Aydnlanma ve onun siysette teahhus etmi formu olan Fransz htilli bata olmak zere Kameralizm, Marksizm ve Pozitivizmin de izlerini ve tesirlerini tamaktadr. Cumhuriyeti teorinin kendi prensiplerinden olan eitlik ile uzlamazlk ierisinde olan bu elikin gre karlk, Demokrasi, gerekte daha fazla eitlikidir, en azndan teorik olarak; nk, sradan insan ile elit arasnda bir fark gzetmemek essna msteniddir ki bu da temelde insana gvenmek prensibine dayanmaktan ileri gelir. Yni, daha nceki bir yazmdan ksa bir iktibasta bulunarak ifde edeyim (Hocaolu,
1999:26):

Demokrasinin z, ess, ncelikle, insana gvenmektir. Onu btn anti-demokratik rejimlerden ve Radikal Elitist Cumhuriyetilikten ayran fark, elitlerin aydnlanmam, sradan tbir ederek aaladklar gerekten aydnlanmam ve gerekten sradan insan da dhil olmak zere tm insanlara; yni, aydnlanmam ve sradan, veya aydnlanm ve sra-st; ama gerekten gerek olan somut insana; tarladaki kylye, fabrikadaki iiye, akademisyene, filozofa; Ayeye, Fatmaya, Aliye, Veliye, size, bana, ona.. ilhir herkese; btn bunlarn sosyal statlerini ve entellektel seviyelerini zerre miktarnca kaale almayp kffesini eit, denk ve ne bir fazla ne bir noksan olmak zere ayn derecede yn- timad ve yn- hrmet kabul ederek, hepsini birden Kamu Ynetimi konusunda ayn eitlik ve hakkaaniyet prensibi erevesinde hak ve sz shibi olmay en temel ilke olarak kabul etmesidir. Tabiatiyle, realiteler dnyasnda, her zaman iin, ad zikredilsin ya da edilmesin her cemiyette elitler vardr ve olmaldr da, elitsiz bir cemiyet bir yndr; ve yine her zaman iin, ad zikredilsin ya da edilmesin elitlerin cemiyet zerin-

ktidar Problemi 703

de, hi kmsenmeyecek ve hatt ok kereler en demokratik cemiyetlerde dahi ok derinlere kadar inen tesirleri, ynlendirmeleri vardr; mesel Avrupa Birlii, btnyle elitistentellektalist bir kltrel ve politik mhendislik projesidir. Btn eitlik iddialarna karlk, sradan insan asla elitler ile eit olamamtr, olamayacaktr da; bu vazyet, Eyann tabiat muktezsndandr: Mutlak eitlik mmkn deildir ve dahi, mmkn olmad gibi doru ve dil de deildir. Ne var ki, Cumhuriyetilik, elitler iin kabl ettii bu ncl, bir nevi ftr bir hak olarak tanmaktadr ki bu nclk bir kere merlatrldktan sonra buradan da Trkeye devletilik diye evirildiinde asl anlam zil olan Etatizm, yni devletiliin jakoben versiyonu da merlatrlm olmaktadr. Siys Milliyetilik ve Demokrasi: Medhal Eski Yunanda bir mddet denendikten sonra zamanla unutulmaya terkedilen demokrasinin gelimesi ve bugnk tibarl konumuna ulamas yava bir seyir izlemitir. Mesel XVIII. asrda, bir aydnlanmac olan Kant, demokrasiden sz etmeden, birincisi, hukuk yaratmak zere birleme anlamna gelen cemiyet mukavelesi ve dieri ise, bu hukukun devamlln salamak zere belirli bir otoriteye tbi olmay gerektiren siys mukavele veya devlet mukavelesi olmak zere i ie iki mukaveleyi kapsayan Asl Mukavele fikrinden domu tek esas tekilt olarak, bir milletin btn kanunlarna temel olmak zere, cumhuriyeti esas tekilt kabl etmekte, ve Onu, ilkin, bir toplum yelerinin insan olmalar bakmndan hrriyet, ikinci olarak, ayn zamanda tebaa olmalar bakmndan, tek ve mterek bir kanun koyucuya ballk, nc olarak da, tebaann devletin yeleri olmalar bakmndan paylatklar eitlik prensiplerine dayanan tek dzen olarak tanmlamakta, bu esas tekiltn, hukuk bakmndan, btn dier esas tekiltlara bir ilk temel vazifesini grecek tek dzen olduunu ve bilhare, insanln selmeti iin en ideal hl olarak grd Ebed Bara gtrebilecek biricik esas tekilt olduunu ispat etmeye ynelmektedir (Kant, 1960:118).

704 Trk Kimlii

Demokraside meriyetin menb halktr; fakat halk kimdir? Bu kavram bugn herhangi bir fark gzetmeksizin btn vatandalar ihta etmektedir, ancak, kavramn bu hle gelmesi olduka uzun bir sreyi gerektirmitir, mesel Edmund Burke (1729-1797), parlamento ynetiminin ve parlamento egemenliinin kat bir savunucusu olmakla berber, destekledii parlamento, byk toprak sahiplerinin egemenlii altnda oland; Ona gre, toprak shipleri ynetimde olmalyd, byk mlk sahiplerinin egemen g olmas adlete uygundu. Ya Fransz Aydnlanmasnn liberal dnen sekinleri? Anthony Arblasterin bu konuda Fransz Aydnlanmasnn liberal dnen sekinleri bile, dnce zgrl ve hogr savunuculuunda gsterdikleri tm cesaretlerine ramen demokrat deillerdi. Diderot, politik haklarn mlk sahiplerine ait olduunu savundu, Voltaire da benzer olarak halk orta snfla zdeletirdi. (Arblaster, 1994:58-60) eklindeki ifdeleri bu mhim zevtn halk hakkndaki dncelerinin gnmz perspektifinden bakldnda, hi de gurur duyulacak trden olmadn gstermektedir. Hobbes felsefesinde halk kavramn, siys irde ve iktidar shibi bir varlk olarak kalabalkdan tefrik edilir fakat tanm, bugn bilinen anlamndan ok farkl bir ekilde yaplr (Hobbes, 2007:64). 8. Sivil rejime ama zellikle de Monariye zarar veren faktrlerin sonuncusu, insanlarn halk ve kalabalk arasndaki ayrm gerekli aklkla yapmamasdr. Halk tek bir istence sahip tekil bir varlktr ve ona bir edim atfedilebilir. Ama bunlarn hibiri kalabalk iin sz konusu deildir. Her devlette Halk ynetir; Monarilerde bile gc kullanan Halktr; zira halk tek bir kiinin istenci vastasyla bir istente bulunur. Ama yurttalar, e deyile tebaalar, bir kalabalktr. Demokrasi ve Aristokraside yurttalar kalabalk ve konsey ise halk iken; Monaride ise tebaalar kalabalk ve (paradoksal bir ekilde) Kral halktr. Grld gibi, Hoobersun indinde de halk, siys irde shibi bir varlktr, ancak, bir farkla: ktidar kimde ise halk olan odur; kral iktidra mutlak shipse kral halktr, cumhur iktidra shipse halk olan cumhurdur. Ancak, bu tanmda

ktidar Problemi 705

dikkat eken bir husus, halkn tekil bir varlk olarak ifde edilmi olmasdr ki; buna gre, irde ve iktidra ship olan Cumhur, bir tek kii imiseine homojen bir kitleyi ifsde etmektedir. Mruf demokrasi teorisyeni Sartori ise halk kelimesinin en az alt yorumunu yle maddeletirmektedir (Sartori, 1996:23): 1. Halk szck anlamna gre herkes demektir 2. Halk says belirsiz byk bir kesim, pekok insan demektir 3. Halk aa snf demektir 4. Halk blnmez bir varlk, bir organik btndr 5. Halk salt ounluk ilkesi ile beliren byk kesimdir 6. Halk snrl ounluk ilkesi ile beliren byk kesimdir. Grld gibi, halk kavram hl bir miktar tam bir vuzuhtan mahrum grnmektedir. imdi biraz daha ilerleyelim ve Halk ile ska onunla kartrlan Ahli kavramlarn ksaca irdeleyelim. Ahli kelimesi, esas olarak siys deil corf bir idiyeti ifde eder; bir lkenin belirli bir corf meknnda yaayan ve o lkenin dier corafyalarndaki insanlar ile siys alglama ve gayeyi gz nne almadan bu mekn idiyeti dnda aralarnda baka bir ortak payda bulunmas art olmayan bir topluluk, ahlidir: Bayburt Ahlisi gibi. Bu coraf idiyeti deitiren kii baka bir corf mekna, mukm olmak zere, gittiinde orann ahlisinden olur: Ondrt yana kadar Bayburtta ikamet ettii iin Bayburt Ahlisinden olan Durmu Hocaolunun krkyedi yldan beri stanbul Ahlisinden olmas gibi. Bu tibarla, Halk kelimesinin bir mns olan Corf Halk da onunla rtr; Erzurum Ahlisi ve Erzurum Halk bu kontekstte ayn eyi ifde eder. Ahli ve bu mnsyla Halk, birden fazla, farkl kltrel ve siys idiyetleri olan heterojen ve hatt kozmopolit ve hatt ve hatt aykr ve muhlif topluluklar da ayrm gzetmeden toptan ifde eder: Trk, Krd, Rumu, Mslman, Hristiyan ilhir...ile stanbulda mukm kerkesin stanbul Ahlisinden / Halkndan olmas gibi. Ancak, Halk kelimesinin ikinci bir mns

706 Trk Kimlii

daha vardr ki, corf deil siys bir muhtev ykl bulunan ve bu sebeple de Siys Halk olarak ayrca tefrik edilmesi gereken bu terim, bir lkede, belirli bir mterek siys tasavvur ve irde shibi olan siys bir topluluu ifde eder. Bugn, artk, ibu halkn hr irdesinin temel referans addedildii, en iyi veya en az kt bir rejim olduu konusunda dnya kamuoyunda byk bir mutbakatn hsl olduu demokrasi, bu mutbakata ramen, eletirilerden hl masn deildir ki onu reddetmemekle berber, bir miktar mesfeli durmaa devam eden Cumhuriyetilik, demokrasi eletirisinde nemli bir yer tutmaktadr. mdi, kamuoyunda ekseriyetle edeer sanlmasna karlk, demokrasi ile cumhuriyet arasnda nemli farklar bulunmaktadr. Ksaca ifde edilecek olursa, Demokrasinin sradan insanlarn rejimi olmasna mukabil, Cumhuriyet, prensip tibriyle elitlerin rejimi olup, Philip Pettinin vurgu ile belirtmi olduu gibi, Demokrasiye birinci dereceden bir deer atfetmez (Pettit, 1997:28): ...cumhuriyeti gelenek demokratik katlmn deerini ve nemini takdir etmekle birlikte, ona temel bir deer atfetmez. Demokratik katlm cumhuriyet iin vazgeilmez olabilir ama bunun nedeni katlmn bamsz ekicilii, pozitif kavrayn iddia edecei gibi, zgrln demokratik katlm hakkndan ne az ne de ok olmas deil, demokratik katlmn tahakkmszlk olarak zgrln kazanlmas asndan zorunlu olmasdr. Mrf cumhuriyeti Regis Debrayn, 1989da, Fransz htillinin ikiyznc senei devriyesi mnsebeti ile kaleme ald Cumhuriyeti misiniz, Demokrat m? balkl uzun makalesindne yaplan u bir ka alnt, her ikisinin arasndaki fark daha bir iyice tebeyyn ettirebilir. (Arslan, 1998): Nasl ki homo sapiens memeli art bir eyse, cumhuriyet (iin) de demokrasi art bir eydir. Daha deerli, daha krlgan, daha nankr, daha dllendirici! Cumhuriyet zgrlk art akldr: hukuk devleti art adalettir; hogr art iradedir. Demokrasinin ise aydnlklar snm bir

ktidar Problemi 707

cumhuriyetten arta kalan ey olduunu sylemek mmkndr. Cumhuriyeti demokrasiye kart olarak koymak onu ldrmektir. Cumhuriyeti demokrasiye indirgemek de onu ldrmektir. Cumhuriyette devlet topluma hakimdir. Demokraside ise toplum devlete. Cumhuriyet karlar elikisi ve artlarn eitsizliini yasann ncelii ile yumuatr. kincisi ise bunlar btnyle ve insanlarn karlkl rzasyla pragmatik szleme yoluyla dzeltir. Bu alntda bilhassa vurguladm cumhuriyet (iin) demokrasi art bir eydir ve Cumhuriyette devlet topluma hakimdir. Demokraside ise toplum devlete ifdelerinin, her iki sistem arasndaki fark en iyi ekilde ifde edebilecei ikrdr: Marksist teorideki ncler (Piyonerler) teorisini htrlatr bir tarzda bir elit nderliini ngren Cumhuriyet, sistemin marjlarn tyin ettikten sonra, geriye kalan teferruat ksmnn tyinini bu marjlara riyetkr olmak kayt ve artyla halka brakabilir. Demokrasinin Cumhuriyetin arts olmas ve Devletin elitlerin ipleri elinde tutuu devlet erkinin topluma hkim olmasnn sebebi ve anlam budur. Tabiatiyle, buradan, Cumhuriyetilikin, soft ve light bir elitist-antidemokratik sistem olduu sonucu da kendiliinden kmaktadr ama bu, elbette ki, kendi mant iinde tutarl bir antidemokrasidir. Kendi iinde tutarldr; zra, Cumhuriyet, esas olarak, aydnlanma kavram zerine messestir ki, halkn, ne kadar aydnlanm olursa olsun, netce tibriyle, Raymond Aronun zek meslekleri (Aron, 1979:257) sayd zmrenin en tepesine yerletirdii aydnlar zmresi, yni ntelijansiya ile hakk ile btl ayrdetme yni temyiz hussunda hem yar olmas beklenemz. O hlde, bir fazlet rejimi olan cumhuriyetin kumanda mevkinde onlarn bulunmas kadar tabi birey de olamaz. Elitlerin hkimiyetini mdfaa eden elitokrasinin byk bir tarih derinlii bulunmaktadr; bu derinlik ierisinde, phesiz, demokrasinin arzu edilir birey olmad tezini mdfaa eden Platon (424-348) nemli bir isim olarak kar-

708 Trk Kimlii

mza kmaktadr. Ancak, bundan farkl olarak bir de demokrasinin imknszl tezi zerine kurulu bir baka elitler teorisi daha vardr ki, bu teoriye gre, hkimiyet ancak arz olarak bir muvafakat mahsuldr veya hi deildir ve oligari kanlmazdr. Plralist ve Elitist olmak zere iki ana bala ayrlan elitokrasiden Plralist Elitizmi mdfaa edenlerin ana dncesi, toplumdaki bask gruplarnn okluu olup, bu kategoride Dahl, Lindblom, Riesman, Galbraith, Truman, Bealey, Polsby ve Sartori en nemli isimler olarak grlrken, bask gruplarn snrlandran Elitist Elit Teorinin en nemli temsilcileri olarak da, Gaetano Mosca (1858-1941), Vilfredo Pareto (1848-1923) ve Robert Michels (1876-1936) grnmekte, C. Wright Mills, F. Hunter, W. Domhoff, Aaronowitch ve Miliband da bu kategoriye dhil edilmektedir.6 David Spitz, bu ikinci grubun temsilcilerinden Michelsin temel hareket noktasn yle zetlemektedir: Michelsin benimsedii bu teoriye gre, hkim bir snf, siyas bir snf, veya idare eden bir snf mevcut olmadka cemiyet var olamaz; insanln gelime tarihinde yeter derecede istikrarl ve tesirli yegne faktr bu hkim snftr. Btn cemiyetler tekiltlanmak mecburiyetindedir, ve bu tekiltlanma vetiresinde cemiyet bir idare edenler aznl ile bir idare edilenler ounluuna ayrlr. Btn tekiltlarn mahiyetine ait olan bu basit gerek, Michels tarafndan, aznl ounluun kontrolnden kurtardklar iddia edilen baz teknik ve psikolojik faktrlerin ilvesiyle, devaml oligari prensipi haline getirilmitir. Hakikaten, Michelsin iddiasna gre, ounluu kontrol altnda bulunduran ve hkimiyet iradesinin bir neticesi olan hukuk nizam ona empoze eden aznlktr. Devletlerin idaresi de btn sosyal gruplarn idaresi gibidir: Hkmet hi bir zaman bir aznlk tekiltndan baka bir ey deildir ve hi bir zaman ounluu temsil etmez. s6

Geni bilgi iin, bkz.: Ali Arslan., Eitsizliin Teorik Temelleri: Elit Teorisi., Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi., Yl 2003/2, Say: 6., s.115-135

ktidar Problemi 709

tisna artlar altnda, ounluk, liderleri iktidardan uzaklatrmaa muvaffak olduu zaman dahi, kendisi iktidara gemi olmaz; zira, Michelse gre, yeni bir tekiltlanm aznlk ortaya kar ve kendisini idare eden snf mevkiine ykseltir. Binaenaleyh, ounluk her zaman iin kk bir aznln hkimiyetine tbi olmaa mahkmdur; ounluk daima bir oligarinin tabann tekil etmek zorundadr. Michelse gre, bu kanlmaz bir durumdur; bir demir kanundur. Demokrasideki en baat problem alanlarndan birisi, hatt birok bakmdan birincisi, hi phesiz, temsil meselesi ve bununla ilintili olarak ortaya kan Temsil Demokrasidir. Temsil demek, Dorudan Demokrasiden farkl olarak, meriyetin menb olan Halkn, kendi irdesini elinde tutarak filen siyset yapmasnn aksine, kendisini temsil etmek zere yerine vekiller tyin etmesidir ki burada, tabiatiyle, halk irdesinin temsil edilebilir birey olup-olmad meselesi, gndeme gelmektedir ve bu noktada, Egemenlik hangi nedenlerden tr bakasna aktarlamazsa, yine ayn nedenlerden temsil de edilemez. Egemenlik balca genel isteme (irde D.H.) dayanr, genel istemse temsil olunamaz; ya genel istemdir, ya deildir, ikisinin ortas olamaz. Buna gre, milletvekilleri milletin temsilcileri deildirler ve olamazlar. Olsa olsa geici ilerinin grevlileri olabilirler; hi bir kesin karara da varamazlar. Halkn onamad hi bir yasa geerli deildir, yasa saylmaz. ngiliz halk kendini zgr sanyorsa da aldanyor, hem de pek ok; o ancak parlamento yelerini seerken zgrdr: Bu yeler seilir seilmez, ngiliz halk kle olur, bir hi derekesine iner. (Rousseu, 2007:127-128) diyen Rousseaunun belirli bir hakllk pay bulunduu da red ve inkr edilemez olsa gerektir. Ancak, hangi teorik mlhaza ile olursa olsun, birok mahzurunu da gznnde tutarak, demokrasinin yine de en iyi mkerreren, daha shhatli ifdesiyle, en az kt - ynetim tarz olduunun kabl edilmesi gerekmektedir. nk netce tibriyle, siysetin insann insan zerine yapm olduu bir ilem olduuna dikkat edilecek olursa, kendi zerlerine ilem yaplan insanlarn, bu ilemde belirleyici bir sz shibi olmasnn bir hak olduu da kabl edilmek iktiz edecektir.

710 Trk Kimlii

te, bu, zerlerine ilem yaplan insanlardan oluan byk kitle, Halk dediimiz byk cemaatten bakas deildir. Demokrasi ve Homojen Bir Cemiyet Ne var ki, zerlerine ilem yaplan byk kitlenin bu ameliyede belirleyici bir sz shibi olabilmesi iin, ncelikle, kendi iinde bir birlik ve btnlk yni homojenlik shibi olmas da gerekmektedir ki ibu btnlk, milliyetilik kavram ile sk bir link kurmaktadr. Bu noktada, milliyetiliin temel referans olan millet ile, demokrasinin temel referans olan halk arasndaki sk irtibata dikkat eken Eric Ringmarn u ifdeleri mhim bir tesbit olarak grnmektedir (Rigmar, 1998): Milliyetilik ile demokrasi arasnda yakn bir mnsebet bulunmaktadr. Milliyetiliin asl hamlesi, tam orijini deilse de, ummiyetle Fransz htilli ile ilikilendirildii gibi genileyip yaylmas da yine Fransz htillinin tetikledii siys dnmler ile ilikilendirilmektedir. Ondokuzuncu asrda, halk ynetiminin liberal talepleri ok gemeden kendi kaderini tyin (self determinasyon) konusunda milliyeti bir talebe tercme edildi: Halk kendi kendisini sevk ve idare edeceine gre, kral olduu kadar ecnebleri de bertaraf etmelidir. Daha analitik terimlerle ifde edilecek olursa, milliyet prensibinin, demosun hudutlarn tasvr etmeye hizmet ettiini syleyebiliriz. yle ki, demokrasi halkn kendi kendisini idre etmesi ise, soru(n), bu prensibin hangi halka tatbk edilecei olmaktadr. Pratik seviyede, halkn kendi kendisini idre etmesi prensibi, benim halkmn kendi kendisini idre etmesi eklinde yorumlanmaya baland; benim halkm, yni, bizler gibi olan halk, dier bir ifade ile, benim milliyetimin halk./.../ Vka mellif bundan sonra, demokrasinin milliyetilii zarr klmadn, milliyetiliin ise demokrasisiz de mevcut olabileceini ve hatt, hakkat hlde, bu iki prensibin zt ol-

ktidar Problemi 711

duunun dahi sylenebileceini ileri srmekte ise de, yukardaki tesbitlerindeki gereklik pay ifn olmakta deildir. Filhakka, demokrasi halkn kendi kendisini ynetmesi ise, ibu halkn, mmkn mertebe homojen bir kitle olmas gerekecektir; homojen, yni, ayn topra ayn ekilde vatan olarak telkk eden, ayn tarihi ayn ekilde kucaklayan, ayn gelecek ryasn mtereken gren, mitleri ve sembolleri mterek olan bir cemaat ve tabi dili ayn olan bir cemaat,7 bir byk ile.8 nk, bunlardaki ayrlklar, yollar birbiriyle kesien farkl halklar ve dolaysyla da her mstakil halk mstakil bir siys irde demek olacandan sonu, yollar birbiriyle kesien farkl siys irdeler demek olacaktr. mdi, demokrasi bir mukavele olduuna gre, Asl Mukavelenin teekkl edebilmesi iin, ncelikle, bir hukuk yaratmak zere bir araya gelip birleerek bir cemiyet mukavelesi akdedecek bir kitle, yni bir demos lzm gelecei tabi olduu gibi, bu kitlenin bir adet kitle, yni kendi iinde homojen bir adet demos olmasnn lzm gelecei de tabidir; nki essen, demosun kendi iinde paralanm olmas durumunda birden ziyde demosun kendi arasnda bir araya gelip birleerek bir cemiyet mukavelesi akdetmesi imknsz olacaktr. te bu homojenlik, bir tek adet siys irdenin de kayna olacaktr. Aksi takdirde, yni, her birisi dierinden farkl siys irde shibi birden ziyde halk yni birden ziyde demos - var ise, nce, bu siys halklarn kendi ilerinde kendi cemiyet mukavelelerini akdetmeleri ve
7

Von Mises, 1919 tarihli Millet, Devlet ve Ekonomisinde milleti bir cemaat, bir konuma (dil) cemaati olarak tanmlamakta, dil cemaati, ilkin, orijininden bamsz olarak etnik veya sosyal bir cemaatin netcesidir ve kendisi belirli itim mnsebetler yaratan yeni bir ba olmutur demekte, ve ayn sayfada, bir misl olarak Alman Almanca dnen ve konuan kii olarak tanmlamaktadr. [Bkz.: Ludwig von Mises., Nation, State, and Economy; Contributions to the Politics and History of Our Time (Nation, Staat und Wirtschaft., 1919)., p.34, 37 Byk ile kavram hk., bk: Durmu Hocaolu., Tabi ve Ftr Bir Ekzistans Olarak Milliyetilik., Huzeyfe Sleyman Arslan (Ed.)., Statkodan Deiime Milliyetilik Ufku., iinde., s.288-300

712 Trk Kimlii

bilhare herbir siys halkn kendi irdelerinin temsilcilerinin bir araya gelerek mterek bir otoriteye tbi olmak zere bir siys mukavele veya devlet mukavelesi akdetmeleri gerekecektir ki, bu da, ayn lke iinde birden ziyde siys halkn irdeleriyle teekkl etmi birden ziyde hkmetin ve binenaleyh federe veya otonom devletlerin ortaya kmas sonucunu dourmaktan baka bir sonu hsl etmeyecektir. nki, ayn lke iinde en az - iki farkl ve mstakil siys halkn varlnn kabl edilmesi, herbir mstakil siys halkn, kendi geleceine dierlerinden mstakillen karar verme, yni teknik ifdesiyle kendi kaderini tyin edebilme hakknn self determination right - da kabl edilmesi demektir. Bu vazyet tahtnda, kendisinden gcnn stnde, adet mcizev reler beklenen vatandalkn da lke btnln salamak ve pekitirmek yerine, tam aksine, paralanmaya hizmet edeceine de dikkat ekilmesi gerekir. Zra, aadaki satrlarda tekrar ksaca temas edilecei vehiyle, vatandalkn belirleyicisi olan haklar eksenini tekl eden hakalardan, o lkeye tbiiyet yolu ile bal olan herkesin, herhangi bir ayrm gzetilmeksizin, yekdierine tammen eit olarak, lkenin siys karar mekanizmalarnda aktif olarak yer almasn, lkenin ynetiminde ve geleceinin belirlenmesinde sz hakk olduunu ifde eden Siyas Haklar Ekseni, siys halklar mensuplarnca, o halk iin otonomi, federasyon veya konfederasyon talebi ile aktif siyset yapma hakk olarak da kullanlabilecei gibi, yine bu haklar ekseninden olan ve ferd hrriyet, dnce, inan ve ifde hrriyetinin hukuk kaynan tekl eden Meden Haklar Ekseni de, ferd haklar iin ve ferd haklarn geniletilmesiyle ise grup haklar talepleri istikametinde kullanlabilir ki, ibu grup haklar, etnik bir yapda, etnik siyset iin bir vstaya dntrlebilir: lk nce dil ile balayp i-ie halkalar eklinde yaylacak ve yaygnlaacak olan bu taleplerin, her hak alnta talep tasnn biraz daha ykseltilmesiyle, netceten, lkenin tam bir fragmantasyona urayncaya kadar srdrlmesi pekl mmkndr; yni, demokrasinin zaaflarndan bilistifde Demokrasi Oportnizmi olarak adlandrlabilecek bir metodla - alnan ve istismar edilerek geniletilen haklar, F-

ktidar Problemi 713

tihin, efsnede anlatld ekliyle, bir sr derisinden bir Rumeli Hisar arzisi karmas gibi travmatik bir sonu yaratabilir. Nitekim, spanya rnei de gstermektedir ki, verilen her hak, blnmeyi azaltmamakta, bilakis, daha da arttrmaktadr.9Kendi siys irdesini kendi iinde tayan otonom siys bir birim niteliindeki muhtelif halklardan mteekkl bir halklar toplamnn git-gide ilerleyecek olan taleplerinin akabinde gelmesi ok muhtemel hatt kanlmaz olan kendi kaderini tyin (self determination) safhasnn bir sonraki adm olan zynetim (self-government), artk, en gevek bir birlikin deil - birliktelikin bile imkn kalmayan bir safha demek olacaktr. Bu konuda, ok etnili toplumalrn bir arada yayabilme imknlar konusnda hayli iyimser olan Kymlicka bile, bir ulus ve etni harmanna dnecek olan byle bir lkenin geleceini yle tasvr etmektedir (Kymlicka, 1998:290): ....liberallerin etnik ve ulusal aznlklarn taleplerine kar kmalarnn altnda ou kez liberal devletlerin istikrarna ilikin ok pratik bir kayg yatmaktadr. Liberal devlet yurttal olduka yksek bir dzeyde kendilerini kstlamay ve karlkl dayanmay gerektirir ve etnik ve ulusal farkllklarn siyasilemesinin bu gerekle badap badamad hakl bir sorudur. Yine de, ben bu alandaki korkularn sk sk abartldna inanyorum. Gmenlerin ve dezavantajl gruplarn oketniklilik ve temsil haklar talepleri esas olarak katlm, byk toplumun tam yesi olma talepleridir. Bunu istikrar ya da dayanmaya bir tehdit olarak grmek mantkszdr ve genellikle temelde bu gruplara kar cehaleti ve hogrszl yanstr. Gelgelelim, zynetim haklar sosyal birlik iin gerekten tehdit oluturur. Byk bir lkede ayr bir ulus olma duygusu potansiyel olarak istikrar bozucudur. te yandan,

spanya rnei iin, bkz.: Naz avuolu., Blgeli Devletde Egemenlik/Yetki Paylam., e-akademi, Hukuk, Siyasal, Sosyal ve Ekonomik Bilimler Aylk nternet Dergisi., Haziran 2002, Say: 4

714 Trk Kimlii

zynetim haklarnn inkr da istikrar bozucudur; nk fkeyi ve hatta ayrlmay krkler. Ancak ne zaman zynetim taleplerine yant versek, toplumsal birlik kayglar artar. Binenaleyh, bir lkenin tam ve kompakt bir btnlk iinde olmas iin demosun bir adet ve homojen bir kitle olmas kanlmaz bir zarret olmaktadr. te, bahsini ettiimiz ibu homojen kitle, millet dediimiz sosyal birimden bakas deildir. Bundan dolaydr ki, milliyetiliin demokrasiyi mutlak surette mir olmasa da en olgun ekline ancak bir tek demos zerine messes demokratik bir cemiyet nizmnda ulaaca da kendiliinden zhir olmu olur. Devleti Milliyetilik, Milleti Milliyetilik ve Hrriyetlerin Korunumu Kaanunu Erol Gngr, ...milliyetilik bir kltr hareketi olmak dolaysiyle rkl, halka dayanan bir siyas hareket olarak da otoriter idare sistemlerini reddeder (Gngr, 1980:110) diyerek milliyetiliin demokrasiyi mir olduunu m etmektedir. Fakat fikrimce bu hkm tam olgusal bir gerekliin tesbtinden ziyde, bu satrlarn mellifinin de altna imzasn ataca kmil bir milliyetilik temennsini dile getirmektedir: Yukardaki satrlarda ksaca temas ettiimiz gibi, kmil bir milliyetilik ile demokrasi arasnda ok yakn bir rbta bulunmaktadr; yle ki, bunlarn her ikisinin birbirini mir olduunu dahi syleyebiliriz; bir artla: Demokrasi bir fazlet rejimidir ve muhakkak ki siys bir sistemde fazlet, hem yneticilerin ve hem de ynetilenlerin fzl olmasn mir olduuna ve demokrasi bahse mevz olunca da, halkn kendi kendisini ynetmesine binen, demokrasinin, hem ynetici ve hem de ynetilen olarak halkn fzl olmasn istilzam edecei ikrdr ve bu noktada, fazletin, doru ile yanl tefrk edebilecek amaz bir temyiz kaabiliyeti ve doruyu ikame yanl def edecek shhatli bir ahlk ve kararl bir irde ile kaabil

ktidar Problemi 715

olaca noktai nazarndan, her cemiyetin demokratik cemiyet olmaa elverili bulunmadn da kabl etmek cap etmektedir. mdi bu noktadan devam edecek olursak, realitenin her zaman ve her zeminde bu temenn ile tam olarak intibak etmekte olmadn belirtmek gerekmektedir. nk her cemiyetin bu keml mertebesine ref olmu bulunmadnnn yannda, btn milliyetilik konseptlerinin de henz ksm zm tibariyle, bu kemlden mahrum bulunduuna dikkat ekmekte fayda bulunmaktadr. Zra, Onun btn trlerinin demokrasi ile dorudan balantl olduunu sylemek mmkn grnmemektedir. te, yine tam da bu noktada, milliyetiliin iki ayr trnden bahsetmek cap etmektedir: Devleti Milliyetilik ve Milleti Milliyetilik. Bundan sekiz sene kadar evvel kullandm bu iki kavram ile kastetmi olduum eyi aklamadan nce, yine ayn tarihlerde kullandm bir baka kavrama, Hrriyetlerin Korunumu Kaanunu na ksaca temas etmem gerekecektir (Hocaolu, 2000:11). mdi, nasl ki, Maddenin Korunumu Kaanununa gre topyekn Tabiatta ve/ya Tabiattaki kapal ve izole bir sistemde mevcut toplam madde miktar sbit olup ne yaratlabilir ve ne de yok edilebilir, sdece bir yerden dier bir yere transfer edilebilir ve kez Enerjinin Korunumu Kaanununa gre de topyekn Tabiatta ve/ya Tabiattaki kapal ve izole bir sistemde mevcut toplam enerji miktar sbit olup ne yaratlabilir ve ne de yok edilebilir, sdece bir yerden dier bir yere veya enerjinin bir trnden bir baka trne transfer edilebilir, yni, velhsl, bir yerdeki madde - ve/veya enerji miktar artacak olduu takdirde baka bir yerde mutlaka azalmas gerekecek olup, her yerde birden arttrmak imknsz ise, benzer ekilde, topyekn sosyal dnyada ve/ya kapal ve izole bir sosyal sistemde mevcut toplam hrriyet miktar da sbittir; ne yaratlabilir ve ne de yok edilebilir; sdece bir yerden dier bir yere transfer edilebilir. Yni: Bir toplumdaki Toplam Hrriyet miktar arttrlamayaca gibi, yok da edilemez; ancak, kiiler, sosyal gruplar ve Devlet arasnda paylalabilir: Devletin hrriyeti artarsa fertlerin ve sosyal gruplarn, fertlerin ve sosyal gruplarn hrriyetleri artarsa Devletin

716 Trk Kimlii

hrriyeti daralr; her ikisinde birden arttrlamaz. Belirttiim bu husus, Rousseaunun devlet ne kadar byrse, zgrlk o kadar azalr (Rousseau, 2007:71) hkmne ok yakndr. Ferd hrriyeti ar derecede abartl bir ekilde maksimum deerine ulatrmak isteyen dnrlerin Anarizm topyas bir tenkuzdur: nsan cemiyet dnda insan olamayaca iin Anarizm tasavvurlarnn tahakkuku iin de bir cemiyet olmas elzemdir; ama hem insan-tekinin btn balardan zde hem de bir cemiyet varl olmamas tam bir paradoks oluturmaktadr. Beri yandan, bylesine bir snrsz hrriyet talebi imknsz istemektir; nk ilkin, bu, bir mutlak hrriyet ve mutlak bamszlk talebidir ve bu noktada, Nasl var-olu olmadan hrriyet olmazsa, mutlak hrriyet de yoktur ve Bamszlk, kendini mutlak kabul ederse, tersine dnr diyen Jasperse kulak verecek olursak (Jaspers, 1981:21,118) mutlak bamszln kendisini mutlaklatrmak olacann ve ikincileyin ise, cemiyet nizmnn velev ki anarist olsa da olmazlk edemeyecek bir dzenin var ve mstakarr olmas iin ibu anarist dzenin dahi, her yesinin ferd hrriyetinden bir miktar sarf nazar ve fergat etmesiyle teekkl edeceinin kabl edilmesi de elzemdir ki, bu da, Kantn btn cemiyetler iin genel-geerli bir prensip olarak vaz ettii toplumd toplumsallktan bakas deildir (Kant, 1982:120-121). Bylece, her bir ferdin hrriyeti bir baka hakik ve/veya hkm ahsiyet/ahsiyetler tarafndan tahdt edilir ve hibir zaman yzdeyz olamaz; zra, toplam hrriyet miktar sbittir. Ama en st dzeyde hrriyet snrlandrc g, en stn g olan Devlettir. mdi buna gre, devletin byklk ve nfuz alannn yni cemiyete mdhale imknnn - bymesi taraftar olan devleti siys doktrinler ile bu byklk ve nfuz alannn toplum ve fertler lehine optimal bir limite inerek daralmas taraftar olan demokrat siys doktrinler, ksacas, Devletilik ile Demokrasi arasnda bir uyumsuzluk, uzlamazlk, aykrlk ve eliki bulunmaktadr: Hrriyetlerin Korunumu Kaanunu nca, Devletin hrriyeti geniledike Toplumun, Toplumun hrriyeti geniledike Devletin hrriyetinin daralmas gibi,

ktidar Problemi 717

Devletilik (Etatizm) geniledike Demokrasi, Demokrasi geniledike de Devletilik daralmaktadr. mdi, buna gre, devlet merkezli, devlet ncl ve ncelikli milliyetilik olarak da tanmlanabilecek olan Devleti Milliyetilik, devletin adet toplumdan mstakillen var-olan kendinde bir varlk eklinde bir tr feti hline getirildii, yni bir tr Devlet Fetiizminin egemen olduu Ak Siys Milliyetilik trdr. Teorik olarak olmasa dahi pratik olarak devleti adet milletten bamsz, kendinde ve l-ysel, kutsal bir messese gibi telkk eden bu milliyetilik anlay, kavramn zerine bin edildii millet ile tam bir uyum ve rtme iinde deildir. Zira, Devleti Milliyetilik, Milleti ycelttii ve bu sebeple bir milliyetilik olduu reddi gayri kaabil ise de, bu yceltmenin iinin kifyet miktarnca ve shhatle doldurulamamas ve deevlete ve dolaysyla da devlet erkini elinde tutan glere merbut klmas hasebiyle kemlde noksan kalan ve ikinci snf bir milliyetilik trdr. Devleti Milliyetilikin, Devleti merkeze alp birinciletirerek Milleti ikinciletirdii; ehemmiyetler hiyerarisinde Devlete ncelik vererek, Milleti Devlete tb tl bir mevke iterek Devletin varlnn sebeb-i hikmeti deil de, Devletin Kulu gibi telkk ettii ve Devletin Milleti terbiye ve hatt tedib etme gibi bir hakk bulunduunu zmnen dahi olsa kabul etmesi hasebiyle, modern mnda Milliyetilik kavram ile ifde edilebilirlii tartmaldr. Devleti Milliyetilik, asl olarak Devleti daha teknik terimle etatist - bir karakter tamakta olduu iin, her devleti siyset doktrini gibi, Elitist nclk fikrini de, alen veya zmn olarak mndemitir ve bu ise, u veya bu ekilde, dorudan ya da dolayl, ama mutlaka ve behemehl, Elitist Despotizm ve Jakobenizmi de kabul etmek ve merlatrmak durumundadr. nk, Devleti merkeze alan bir milliyetilik, Devleti merkeze alan her siys doktrin gibi, Merkezin evreye hkmetmesini de penen kabul edecektir. Buna mukabil, Millet Merkezli, Millet ncl ve ncelikli Milliyetilik olarak da trif edilebilecek olan Milleti Milliyetilik ile birincisinin arasnda, mcerret planda Millete sevgi duyma, Milleti tzm, tazz ve tebcl etme bakmndan cidd

718 Trk Kimlii

bir fark yoktur. Fakat bu farkszlk ya da ayniyet aldatcdr; zira, sdece mcerret plandadr ve mcerretten mahhasa intikal edildiinde aralarndaki derin fark veya farklar kolaylkla farkedilebilecektir. Bu farklarn kffesini birden bir tek kriter ile ayrdedediliriz: Milletin ve Devletin Ehemmiyetler Hiyerarisinde yerleri arasndaki fark. Bu hiyeraride Devleti birinci mevke yerletiren Devleti Milliyetilik, Milleti birinci mevke yerletiren ise Milleti Milliyetiliktir. mdi: Mkerrer olma bahasna vurgu ile tebrz ettirmekde fayda mlhaza etmekteyim ki, Devleti bir feti hlinde l-ysel ve fevkal-beer bir mevke terf ettirerek bir devlet fetiizmi yaratan her devleti siys doktrin mesel Hobbes un Leviathan veya Hegelin Arzdaki de olarak tanmlad devlet10 gibi, Devleti Milliyetilikte de, Devletin ontolojik analizinde, net olarak aka sylenmemekle berber, Devlet denen eyin, bir mnda, adet Milletten bamsz, varln kendisinden almas hasebiyle de Ona kar gerek anlamnda medyn ve mesul olmayan; hatt Milletin varlnn kendi varlna bal, baml ve binenaleyh medyn ve mesul olmas gereken ve bu bakmdan kendinde varlk dahi aarak bir kendinden varlk gibi telkk edildiini grmekteyiz ki, tarih/kronolojik olarak, Devletin Millete tekaddm ettii, Ona nazaran kdem ve ncelik shibi olduu bir devlet anlayna denk dmektedir; ite,i buna, ayn zamanda meczen de olsa - Kadm Devlet adn verebiliriz. Felsef olarak Tarih Devlet kavramna aykr olan ve
10

Hegel felsefesinde, Geist ile olan alkas dolaysyla, devletin kkeni metafiziktir ve bu bakmdan da gerek anlamda mistik bir temele dayanmaktadr. Devlet, metafizik lemden fizik leme inmekte ve mahhas ve mcessem bir varlk olarak da bir nevi bir Yer-Yz Tanrs konumuna ykselmi olmaktadr; Hegelin ifdesiyle: Doruluk evrensel ve sbjektif rdedir ve Evrensel ise Devlette bulunur; Onun kanunlarnda, evrensel ve akl dzenlemelerinde. Devlet, Arz zerinde mevcut olduu srece lh dedir [Bkz.: G. W. Hegel., The Philosophy of History., p.54. Ayrca, bkz.: George Sylvester Morris., Hegels Philosophy of the State and of History., Chicago: S. C. Griggs and Company., 1887., Chapter III, Section III: pp.79-82: The State

ktidar Problemi 719

bir anlamda devlet denen beer messeseyi beer olmaktan karp Platonun, rnei ve modeli dealar leminde bulunan deal Devleti gibi fevkad-tabia bir konuma terf ettiren ve binenaleykezlik, Kutsal Devlet kavramnn da k noktasn tekl eden bu durum muvcehesinde, Millet, hem tarih/kronoloji, hem mene ve hem de ehemmiyet tibriyle bir ikincilletirilmeye tb klnm olmaktadr. te, her iki tr milliyetilik arasndaki fark radikal olarak burada aranmaldr: Aslnda, devletler her zaman iin asla kendinden birer varlk olamadklar gibi, tarih/ kronolojik adan da toplumlara tekaddm edemezler; umm mnda devlet, ve dolaysyla da huss mnda da her devlet gibi Trk Devleti / Devletleri de, bir(er) in, beer ve sun varlktr. Her devlet, insan eliyle in edilmi, tabi deil sun birer beer rndr. Tabiatiyle, millet ve devlet arasndaki in ameliyesi, bir rpda ceffel kalem halledilip kat bir hkme balanabilecek kadar basite indirgenemez mesel Amerika Birleik Devletlerinin, milleti olmadan doup, zamanla kendi milletini in etmesi (nation building) srecin ters (inverse) olarak almasna ak bir rnektir. Ne ki, arya gidilerek, bu defa da, Milletin Devletten klliyen bamsz, kendinden ve kadm telkk edilmesi de baka bir yanllk olacaktr; hakkat hlde Millet ve Devlet, karlkl olarak birbirlerini in ederler. Lkin, problem gelip de hangisinin daha mhim, hangisinin Ehemmiyetler Hiyerarisinde ncelikli, hangisinin merkez olduu suline dayandnda, aradaki fark grlebilecektir. te, benim Milleti Milliyetilik olarak adlandrdm milliyetilik, Devleti ehemmiyetsizletirmemekle berber, ikinciletiren; buna mukabil Milleti birinciletiren ve bu sebeple de milliyetilik sfatna en ziyde lyk, birinci snf milliyetilik olmaktadr. Bu sebeple Milleti Milliyetilik, Devleti Milliyetilikten farkl olarak, devletin meriyetini bizzat kendisinde deil, vcdunun sebeb-i hikmeti olan millette arar; devletin milleti kendisine bat ettirmek gibi bir dellete dr olmak yerine kendisinin millete bat etmesini tartmasz bir nart olarak kabul eder ve bunun temn edilebilmesi iin de ill ki ve muhakkak Millet ile Szleme masasna oturmasn

720 Trk Kimlii

art koar. Bunun iindir ki Milleti Milliyetilik, kendisini kendi iine hapsetmi, millet ile srekli kavga ve atma iinde olma potansiyelini tayan bir devleti makbul ve yn kabul addetmeyecei gibi, bunun tabi bir sonucu olarak, devlete, yni devlet gcn elinde tutan devletl tafesine rm ve teslim olmaz. Bu sebepledir ki, milleti merkeze alan ve ncelik tanyan, milleti birinciletirip devleti ikinciletiren, tarih madn doldurmu anakronik Devlet Baba kavramn reddeden, milletten baka meriyet ve hkimiyet kayna ve hkim h kabul etmeyen Milleti Milliyetilik, Elitist-nclk, Despotizm ve Jakobenizmin her trlsn de reddeder. Bunun iindir ki, hakkati grme, doruyu bulma konusunda imtiyazl olduklarn ve millete ramen siyset ve hkmranlk hakk bulunduunu savunan elitlerin bu iddialarn kknden kazyp atan Milleti Milliyetilik, ayn zamanda Demokrat Milliyetiliktir ve ayn zamanda, devletin hrriyetini daraltan ve milletin hrriyetini genileten bir milliyetilik olduu iin de Hrriyeti Milliyetiliktir. Bunun iindir ki, Devleti Milliyetilikin amz tibriyle madn doldurmu, tarihte kalm bir milliyetilik olmasna mukabil, Milleti Milliyetilik, amzn, modern zamanlarn milliyetiliidir, dier bir ifdeyle, Devleti Milliyetilikin Anakronik Milliyetilik olmasna mukabil, Milleti Milliyetilik Modern Milliyetiliktir.

Siys Milliyetilik ve Kanat Terr Kan Dken Milliyetilik Milliyeti sfat ile ak bir ekilde siyset arenasna kan her siys teekkln ve siys partinin karlat ve bundan sonra da karlaacana muhakkak nazaryla bakabileceimiz ve siys milliyetiliin iktidar probleminin zmn zorlatran en byk sknt kaynaklarndan birisinin

ktidar Problemi 721

ibu milliyeti sfat ile ilgili olduu bedih bir husustur ki bu sknt kaynaklarndan birisi de, milliyetiliin, btn dnyada son derece gl bir ekzistans hli olmasna karlk ak bir siys projeye dntnde, ok gl ve ok tahripkr bir kanat terr ile kar karya kalm veya braklm bulunmasdr. Dimalar kilitleyen, milliyetilik kart ve hatt dmn bu kanat terr, bilhassa Batda II. Dnya Harbinden sonra daha da kuvvetlenmitir. Milliyetilie isnad edilen ve maalesef btn kt milliyetiliklerin sembolne dnen Alman Nazizmi gibi, insanl stn rk-aa rk eklinde deimez ve deitirilemez iki dalistik kategoriye taksm ettikten sonra stn rk olan kendi soyunun btn dnyada tabi olarak tahakkm (hegemonya) hakk bulunduunu tartmasz bir aksiyom olarak seen rk ve saldrgan milliyetilikler yznden hi de kmsenmeyecek ve nemli bir ksm doru da olan dnya apndaki menf nitelemeler, ayn zamanda btn milliyetilikleri, hedeflerinin nndeki en byk engellerin banda gren - bir ksm yine baka trden milliyetilikler olmak zere - birok etkin merc tarafndan sonuna kadar istismar edilerek kullanlmaktadr. Mesel, saldrgan kresel kapitalist yaylma, mesel beynelmilel Marksizm, mesel bir rk ve dinci milliyetik olan Siyonizm, hepsi milliyetiliin barmaz dmn olup, ellerinde bulunan olaanst madd imknlar sonuna kadar kullanarak saldrgan bir milliyetilik kartl gelitirmilerdir. Herkl Millas, birka yl evvel yaynlanan ve Bir hastalktr. Bulacdr. Bir yrede kar; ama her yana yaylabilir. Temasla bular. Azdan aza, hatta kulaktan kulaa bile geer birinden tekine. nsanlarn bir mikroptan m, bir virsten mi, yoksa psikolojik nedenlerden mi etkilendii hl tartlmaktadr; ama hastaln belirtileri ve sonular kesin bilinmektedir. eklinde balayan ve giderek dozu ykselen patolojik bir saldrganlkla milliyetiliin bir hastalk olduunu yazdnda (Milas, 2003) hakl olarak ok tepki grmt; ancak, gzlerden kaan husus, Millasn bu babda orijinal olmad gibi herhangi bir yenilik ihtiv da etmemekle, kamuoyunun sinirlerini germenin dnda bir ehemmiyetsiz tamamakta oluudur. Mesel, Mil-

722 Trk Kimlii

liyetilik her zaman iin izofreniye ynelik bir eilime sahip olmutur diyen S. J. Leenin, devmnda, 1919 ile 1945 arasnda hibir zaman olmad kadar arlklar sergiledi. Bir yanda, srekli bar ve uyuma dair byk umutlar besleniyordu ve artk, uluslarn kendi kaderlerini kendilerinin belirlemesi Avrupann snrlarnn yeniden izilmesinde rehber ilke olarak kabul edilmiti. Dier yandan, askeri malubiyet ve iktisadi felaket, devrimci, militarist ve ykc olan yeni bir tr milliyetiliin ykselmesi iin ideal koullar salamt. aklamasn getirmesi (Lee, 2002:341) ve yine mesel, Benedict Andersonun, Tom Nairni hit gstererek Tom Nairn kadar anlayl bir milliyetilik aratrmacs bile yle yazmtr: Milliyetilik modern kalknma tarihinin patolojisidir; tpk bireylerdeki nevroz gibi o da kanlmazdr. Kklerini, toplumlar iin ocuksuluun dengi olan ve dnyann byk bir ksmna dayatlan aresizliin ikilemlerinde bulur ve tpk nevroz gibi o da asli bir mulaklkla ykldr, iinde dementiaya (izofreni karl) doru benzer bir arlama eilimi barndrr ve tedavisi byk lde imknszdr. dile getirmi dnceleri (Anderson, 1993:19-20) bireyi gstermektedir: Yrtc Milliyetilikler (Predatory Nationalisms) a olarak da okunabilecek olan bu dnem, hfzalarda ylesine derin bir yara brakmtr ki, son derece tahripkr olan iki byk cihan harbinin msebbibi olarak kabl edilen milliyetilik toptan teln edilmi bulunmaktadr. Ancak btn bunlar baka birey daha gstermektedir, gzden kaan ve ayn zamanda biroklarnca da kasten gz yumulan baka birey: Bu cmlelerdeki milliyetilik kelimesi kaldrlp yerine baka birey veya birok baka ey konduunda da ayn sonucu verebilir: Din gibi, iktisd menfaat gibi; nk bu saydklarm ve daha baka birok sik de kan dklmesine sebebiyet verebilmektedirler. u hlde? u hlde, kan dklmesine yolat iin vazgeilmesi istenen milliyetilik yannda, kan dklmesine yolat iin dinden de, iktisd menfaatlerden de vazgeilmesi talep edilmelidir. te, bu noktada az biraz meselenin zerine eilerek, u kan dkclk bahsinin irdelenmesinde fayda mlhaza etmekteyim.

ktidar Problemi 723

Evet: Milliyetilikler kan dklmesine yol aabilmektedirler; ama acaba sdece milliyetilikler mi? nsanlar acaba sdece milliyetiliklerden dolay m kan dkmektedirler? Milliyetiliin kan dkmeye sebep olmas biztih milliyetiliin tabiatndan deil, insan tabiatndan neet etmektedir. Evet: Milliyetilik(ler) kan dklmesine sebep olabilir, olduu da oklukla vkdir; ama bu, Ondan vazgemek iin tek bana bir dell olamaz; nk insan daha baka birok sebepten dolay da kan dker; hibir sebep bulamazsa bile muhakkak cad eder: Mesel, dinler de kan dklmesine yol aar, amtr, amaya da devam edecektir. mdi tam da bu noktada, btn savalarn bir umm dkm yaplacak olsa, acaba hangi sebep daha baskn kacaktr, din mi milliyet mi; hi etelesi tutuldu mu? En basit misl olarak, Hal Seferlerinin hl devam etmekte oluunu vermek dahi tek bana yeterli olabilir. Beri yandan, vehmedilenin aksine, bzan en kanl savalar ayn din mensuplar arasnda olmaktadr; ok sivri bir nmne olmak bahsna, teferruatna dalmadan, bizzat slm semsnn yldzlar, ideal Mslman tip olan Sahbenin dkt Sahbe kanna dikkat ekmek isterim. te o zaman ayn mantkszlk, din(imiz)den de vazgemeyi zorunlu klar; edelim mi? nsanlar ekonomik karlar iin de kan dker; ondan da m vaz geelim? nsanolu, aklar, sevdlar, iffet ve nmuslar iin de kan dker; ya o zaman? Her isteyene verelim gitsin mi? Kan dkmeyi, ancak ve yalnz - o da belki - bizden istenen her eyi, direnmeden verecek kadar omurgasz olursak nleyebiliriz; mkerreren: O da belki; nk alt aylk bir kuzu kadar msum ve dirensiz bile olsak, bizi yemee karar vermi bir kurdu durduramayz, hatt, bilakis, ar msumiyet ve dirensizlik kan dkcleri cezbeder ve dahi avclar en kuvvetli ava del en zayf ava saldracana binen, kuzu olmak avcy defetmek yerine, muhtemeldir ki, daha fazla tahrik edecektir; imdi bu takdirde, kuzu deil de kaplan olmak daha mreccah addedilir olsa gerektir. nsanolu kan dkcdr, bu nlemez, ama terbiye edilebilir. Kantn, Bir arada yaayan insanlar arasndaki tabi hl (status naturalis) bir bar hli deil, her zaman ln edilmi olmasa

724 Trk Kimlii

bile her n patlayabilecek gibi grnen bir harp hlidir tesbtinden hemen sonra, Byle olunca, bir bar halinin kurulmas gerekir; nk dmana kar korunmu olmak iin, dmanca hibir fiilin ilenmez olmas yeter bir teminat saylamaz demesi bundandr (Kant, 1960:17). Ancak, Kant kadar byk bir tutku ile cihanuml ve bir daha bozulmayacak ebed bir bar arzulayan diryetli bir filozof dahi, insann harp temylnn nlenmesinin imknszln teslm etmektedir. Evet, insann harp temyl klliyen ifn edilemez, zra, Harbin, hususi bir saike ihtiyac yoktur; kkleri bizzat insan tabiatna uzanm gibidir; hatta insann, zafer akiyle, her trl menfaat saikden bamsz olarak srklendii asil bir i saylr (Kant, 1960:31). Bu neden byle, diye sorulacak olursa, Kantn u hkmnden ak ve yaln bir cevap karmak mmkndr: nsann yaplm olduu bu eri odundan dmdz kacak hibir ey yontulamaz (Kant, 1982:122-23). Kald ki, sava mutlak anlamda kt mdr? zerinde dnmee deer dorusu. Mesel, Hukuk Felsefesinde [321-340 aras] Savan mutlak bir ktlk olarak alglanmamas gerektiini ileri sren (Hegel, 2001:258) Hegele gre, her devlet kendi ferdiyetiliini ve mutlak bamszln korumakla mkellef olup her devletin en yksek kanunu, kendi menfati olmas hasebiyle, devletler arasndaki mnsebetler hukuk ya da ahlak normlarla ifde ve tahdt edilemezler ve kez yine bu sebeple, devletler insanlar iin geerli kanunlara tbi deildir ve yine devlet yeryzndeki ilah irad olduu iin devletlerst bir hukuk da olamaz; hsl, devletler arasndaki siys problemleri halletmek iin onlarn hkmranlk haklarna mdhele eden, bu haklar snrlandrmay, paylamay veya devretmeyi ngren devletler-aras ve/veya devletlerst siys kurulular da sz konusu edilemez ve btn bunlarn tabi netcesi olarak, devletleraras mnsebetlerde bar yoluyla zlemeyen problemler ancak sava yolu ile zlebilir; Sava, en son ve en kesin zm eklidir. Bylece sava devletler aras mnsebetlerde kanlmaz olarak gren Hegel, bylece Savaa meriyet ve pozitif bir ahlk deer tanm olmakta, ve hatt daha da ileri bir fikir serdederek savan sdece kt olmayan deil iyi olan birey olduunu ileri srmektedir. Savan ahlk olduu tartmaya aktr,

ktidar Problemi 725

ancak, Clausewitzin, Sava, sadece politikann baka aralarla devamdr hkmnn (Clausewitz, 35) isbetlilii tartlamaz olsa gerektir; filhakka, sava politikadan bamsz, kendi gayesini kendi iinde tayan, kendi bana bir d eylemi deildir, yle olmu olsayd, politikay kovarak yerine kendisi yerleirdi; nitekim bir srekli hl rejimi deil de bir rz hl rejimi olan savalar, ya taraflardan birisinin politik eylemini tahakkuk ettirmesi, veya her iki tarafn da savaacak tkati kalmamas netcesinde sona ermektedir (Clausewitz, 3435): Bir toplumun tm halkn zellikle uygar halklarn sava, daima politik bir durumdan doar ve ancak politik bir mucip sebeple balatlr. O halde politik bir eylemdir. Yaln anlamndan kardmz gibi sava, kuvvetin tam, mutlak ve katksz bir tezahr olsayd, politik nedenle patlad andan itibaren politikadan tamamen bamsz bir ey olarak onun yerini alr, politikay kovar ve sadece kendine zg kanunlar izlerdi; tpk atlm ve artk kendine verilmi yn izlemekten baka bir ey yapacak durumda olmayan bir torpido gibi. Gerekten de bugne kadar politika ile savan sevk ve idaresi arasnda bir ahenksizlik ktka konu bep bu ekilde dnlmtr. Ama bu, hi de byle deildir ve bu dn, temelinden yanl bir dntr. Grm olduumuz gibi gerek dnyann sava, gerginliini bir tek atmla giderebilecek trden bir gornm deildir; aksine, tamamen ayn ekilde ve ayn lde gelimemi, kh adalet ve srtmenin karsna kard mukavemetin stesinden gelmek iin yeterince kabaran, ien, kh bir etki yaratmak bakmndan ok zayf kalan kuvvetlerin eseridir. Bylece sava, iddetin az ya da ok comas, kabarmas oluyor ve bunun sonucu olarak da gerginlikleri abucak ya da nispeten yava zmlyor, nihayet kendi gcn de yetiriyor. Dier bir deyile sava, hedefine ok abuk ya da nispeten ge ular; fakat daima cereyanna mdahale edilebilecek kadar uzun srer; bylece harbe u veya bu yn verilebilir; ksacas, ynetici bir zekann iradesine tabi olur. imdi,

726 Trk Kimlii

savan politik bir amatan doduunu dnecek olursak, ona hayat veren bu ilk mucip sebebin de harbin ynetiminde ncelikle dikkate alnmas doaldr. Bununla beraber politik ama, despot bir kanun koyucu deildir; aracn doasna uymak zorundadr ve bu nedenlede sk sk deiir; ama yine de ilk once dnlmesi zorunlu olan eydir. O halde politika, butn sava eyleminin iyice iine ileyecek ve savan iinde patlayan kuvvetlerin doasnn msaade ettii oranda sava zerinde srekli bir etki yapacaktr. Ayrca, savan, ne iin ve ne maksatla yaplm olduu da, onun hakknda bir hkm serdederken mutlaka gz nnde bulundurulmas gereken belirleyici bir husus olup, gerek ark ve gerekse de Garp hukukunda mer harp (just war) kavram altnda zengin bir literatr oluturulmu bulunduuna (Hocaolu, 2003:111,113) ve tek bir rnek olarak, Kurnn Sizinle savaanlarla siz (de) Allah yolunda savan ve ar gitmeyin. phesiz ki Allah, ar gidenleri sevmez (Baqara: II/190) mlindeki yetine de dikkat edilmesi ceffel kalem yanl hkm vermemek iin faydal olacaktr.

Siys Milliyetilik ve Kanat Terr: Ykc Propaganda Milliyetilik hakknda olumu ve oluturulmu bulunan kanat terrnn mzisi hi de ksa saylamaz. Yine Stephen J. Leenin ifdesiyle, btn dmanlklara ramen, II. Harpten sonra srekli gelien (Lee, 2002:342) ve gnmzde dnyann, tarihte grlmemi bir ekilde byk bir blmn etkileyen ve dier izmlere malp olacana dir ok az iret veren ve hatt Marksizm gibi millet-st veya kart birok ideolojiyi bile kendisine benzeten (Lee, 2002:344) milliyetilik, paradoksal bir ekilde, gerek bir var-olu (ekzistans) hli (Hocaolu, 2008), gerek ak kimliksiz, naif ve zmn (latent) ve gerekse de bhusus ak kimlikli siys milliyetilik olarak ne kadar glenmise bir o kadar da aleyhinde yay-

ktidar Problemi 727

gn bir kanat olumu ve/ya oluturulmutur. Bunlarn bir ksmnn hakl sebeplere dayand aktr; en sivri rnekleri olarak srekli ne karlan Nazi Milliyetilii ile tannm olmakla berber, hi de ondan aa kalmayan, mesel Trklerin Kazkl Voyvoda tesmiye ettii ve Bram Stokerun 1897de kaleme ald, gotik korku edebiyatnn en baarl eserlerinden Draculann kahrman Vlad Draculun kan glnde banyo yapma geleneinin rs izlerini tayan histerik Balkan Milliyetilikleri ve benzeri milliyetiliklerin rpertici htralar bu fikri beslemi olduu gibi kuvvetlendirmitir ve en son yaanan Kosova fcias gibi rnekleriyle de beslemeye devam etmektedir. Ykc ve yrtc milliyetiliklerin bu me um htralarndan dolaydr ki, daha nce de szn etmi olduum zere, Osmanl tebaasnn milliyetiliklerinin Devlet-i Aliyyeyi paralamasnn dehetini bizzat yaayan Ziya Gkalp, milliyetilii bir mnev mikrop olarak nitelendirmi ve fakat kerhen, kanlamaz hle gelen bir fiil durum olarak grd iin de bu mikrobun slah edilerek istifde edilebilir bir hle getirilmesinden baka bir yol kalmadn ileri srmtr.11
11

slm leminin son midi olan Osmanl devletini yz seneden beri paralayan manev bir mikrop var. Bu mikrop imdiye kadar Osmanlln dman idi ve slmiyete byk zararlar verdi. Fakat bugn artk slmlarn lehine dnerek yapt mazarratlar telfi etmee alyor. Bu mikrop milliyet fikridir. Evet! Romanyay. Srbistan, Karada, Yunanistan, Bulgaristan, Sisam ve Girit adalarn dourarak Osmanll her rub- asrda inksamlara uratan ve en sonra Rumelinin elimizden kmasna sebebiyet veren, bu mthi fikirdir, bu fikir maraz bir mikrop deil, itima bir maya idi. Maatteessf bugne kadar mahiyetini anlayamadk. Daima aleyhimizde, lisan, edeb, iktisad, terbiyev, nihayet siyas ihtimarlar yapt. Biz bu hayat yaradllar tanzimlerle, tesislerle, tekillerle, beyhude durdurmaa altk. Bu asrn milliyetler asr olduunu hissedemedik. Bu itima kuvveti biraz da slmln, Osmanlln menfaatinde istihdam etmei hatrlayamadk. Neyse, olan oldu. Milliyet fikri slmiyet aleyhinde ne yapmak mmknse yapt. Artk bu silh istimal etmenin sras slm lemine geldi.

728 Trk Kimlii

Ancak, meselenin bir de propaganda ksm vardr ki belki de en mhimi odur: Hitlerin tanmyla, propaganda bir vstadr, sdece gaye noktasndan mtlea edilmesi gereken ve kitlelere, dim ve mnhasran kitlelere hitap eden bir vsta.12 Yni: 1: Propaganda belirli bir gayeye hizmet iin bir vstadr, meriyetini kendisinden deil gayesinden alr, gaye mer veya mer olduuna inanlan - birey ise o da mer olur; bu, Makyavelin gaye vstay mer klar prensibinin bir uzantsdr. Nitekim, Hitler, eserinin ayn blmnde, Moltkeyi referans gstererek, bu gibi durumlarda estetik ve ahlk hibir kaygnn deer tamayacan vurgulamaktadr.13 2: Propaganda kitleyi hedef alr. Gustave le Bonun ifdesiyle, ayrnty kavramaktan ciz, eyay bir blok hlinde, btn olarak gren ve nanslar kavrayamayan Kitleyi (Le Bon, 1997:44). te, bu ekilde bir fikir bir defa Kitleye yaylp tutulunca, zihinlere, en iyi bir eitim ve terbiye ile dahi yerinden sk12

Propaganda bir vastadr ve gaye noktasndan mtala edilmeli, ona gre hkm verilmelidir diyen, kitleleri hitbetiyle cezbetmekteki mahreti kadar propagandadaki mahreti ile de hret yapm olan Hitler [Kavgam., Blm VII: Sava Propagandas., s.176], hemen akabinde, popagandann gayesinin de, var olmann insan artlar iin harbeden Alman milletinin bu sava ruhunu desteklemek, zafere yardm etmek olarak tesbt ettikten sonra, propagandann kime ve nasl hitap etmesi gerektii meselesini ele almakta ve unlar sylemektedir [a.e., s.178-180]: 13 nsanlk meselesine gelince, bunu Moltke izah etmiti: Savata insanlk, onu bir an nce yerine oturtmaktr, onun iin mcadelede sonucu almak iin kullanlan en insan usuller, en sert ve en kaba olan usullerdir. Fakat estetik ve dier konularda ayn muhakemeyi yrtrsek, tek cevap kar ortaya: Var olmak iin mcadele etmek gibi yakc bir mesele karsnda btn estetik telkkiler silinir. nsan hayatnda esaret boyunduruundan daha fena bir ey olamaz, inhitat halindekiler Alman milletinin bugnk halini, kaderini, bir estetik olarak m gryorlard? Bu konuda, bu eit kltr parfmnn modern mucidleri olan Yahudilerle mnakaa bile edilmez. Onlarn btn varl Allah imaj ile sembolize edilen estetiin inkrndan baka bir ey deildir. [Hitler., Kavgam., Blm VII: Sava Propagandas., s.177]

ktidar Problemi 729

lp atlarak doru olan ile deitirilmesi fevkalde mkil olan bir zift gibi yapr ve kemikleir; yle ki, bu gibi hllerde, Einsteinin ifdesiyle, bir yanl fikrin dzeltilmesi, atomun ekirdeini paralamaktan daha zor olur. Fakat ne var ki, yukarda da grm olduumuz gibi, aydnlar iin yhut aydn denen kimseler iin, propaganda deil ilm izah yaplmaldr diyen Hitleri dahi artacak trden bir olgu olarak, propagandann tesrinin, en az kitle-adam kadar aydnlar da kapsamakta olduunu ve hatt onlar kendisinin bir paras ve enstrman hline getirdiini syleyebiliriz. Gerekten, hemen her hususta olduu gibi milliyetilik hussunda da propaganda, en az kitle-adamlar kadar hatt yer-yer daha da fazla olarak, ibu aydn yhut aydn denen kimseleri esir almakta ve hatt kullanmaktadr. Burada bilhassa Hitlerin cmlesindeki aydn denen kimseler ibresi, kk ve basit bir detay gibi grnmekle berber, cidden byk bir ehemmiyet arzetmektedir. Hakkat hlde, sanldnn aksine, aydnlar, birok hususta olduu gibi, propaganda karsnda da kitle-adam gibi mukavemetsizdir ve hatt ok kereler olduu gibi, daha az mukavimdir; nk, yine sanldnn aksine, aydn denen kimselerin ezici ounluu yle deildir. Mesel, ekser-i kaahras Thomas Kuhnun tbiriyle bilim amelesi olan bilim teknisyenlerinden ibret bulunan, dar uzmanlk alanlarnn dndaki bilgileri neredeyse seflet seviyesinde gezinen, gazete mlmatyla beslenen ve bu uzmanlk alanlar dnda birer kitle-adam nitelii tayan bilim adamlarnn siys ve sosyal konulardaki bilgileri ok sathdir ve bu yzden de kolay etkilenmeye aktr; fakat, kitle-adam dan farkl olarak propaganda edilen fikirleri kendi fikirleri zannettiklerinden dolay, daha vahm bir durumda bulunurlar ve bunun yannda kitle-adam tarafndan tibar grdkleri iin de, kendilerine propaganda yoluyla telkin edilen ve kendi fikirleri zannettikleri bu propaganda materyallerini yaymak sretiyle de propagandann bir paras ve enstrman hline dnrler. Bilim adamlarnn bu sln, en iyi ekilde, kitle-adam kavramnn mcidi Gassetye mrcaat ederek anlayabiliriz: Ktle terimi ile .... bilhassa iiler anlalmamaldr; terim, sosyal

730 Trk Kimlii

bir snf deil, btn sosyal snflarda grlen, ve bunun neticesi, onun stn, ynetici kudret haline geldii amz temsil ettiini belirtir. diyen Gasset, (1992:91) iki paragraf aasnda, modern ilimlerin gelimesi ile, varlk alannda sdece kendi ihtisas shas olan kck bir ksm ok iyi bilen, fakat buna mukabil onun d hakkndaki fikirleri basit ve ocuka olan bir ilim adam tipinin ortaya ktn ve bunun da ktle insannn prototipi olduunu belirtmektedir ki bu prototip, yukarda bahsini ettiimiz, etkin bir propaganda karsnda sradan insan kadar zayf olan bir okumu-sradan olmaktadr: .... hakik ilim adam, ktle insannn prototipidir. Tesadfen deil, her belirli ilim adamnn ferdi baarszlklarndan tr deil, fakat ilmin kendisi -medeniyetin kk- onu otomatik olarak ktle-adamna dntrr, onu bir ilkel, modern bir barbar yapar. Gayet iyi bilinen bu gerek, geri defalar ve defalarca kendini gsterdiyse de, ancak bu tezin bnyesindeki hakik yerine oturtulduu zaman btn mnasn ve aikr ciddiliini ortaya koyuyor. Yni, ksacas, ummiyetle, ilim adamlarnn aydn sfatn tamaa lyk olmad bir yana, aydn olarak tannanlarn byk bir kesri de, zannedildiinin aksine, sf hakkat uruna mrn vakfeden birer dnce peygamberi deillerdir ve hatt bilakis, birok bakmlardan dolay tesir altnda kalmaya eilimlidir. Nitekim, aydn kitlesinin en mhim zaaflarndan birisi, gnn siyset ve fikir modalarna kar direnlerinin yksek olmay ve ykselen trendlerin kuyruuna taklabilmeleridir ki bu husustaki en nemli kstas, aydnlarn siyset ile alkalarnn tetkikinde ortaya kmaktadr mdi, aydnlarn siyset ile alkalarn kabaca ana balk altnda toparlayabiliriz: I: Aydnlarn siyseti bilfiil ele almalar gerektiini ileri sren ve aydn siysetin tam merkezine yerletiren gr. Bu fikrin en mmtaz temsilcisi olan Bilge Hkmdarlar dokt-

ktidar Problemi 731

rininin bnii Platonun bilhassa Devlet (Politei), Devlet Adam (Politikos) ve Kanunlar (Nomoi) isimli eserlerinde gelitirdii felsefesinin temelini oluturan Logos, Nomos, Taxis (Akl, Kanun, Dzen) prensiplerince, filozoflarn mutlak g ile donatlm olarak devleti ynetmeleri kusursuz Kozmik bir dzenin Arzda tessi iin zarrdir ve asla ve kata ahs bir menfaat gayesi gtmemeyi mirdir (Eflatun, 1980:163). ylesine mirdir ki, filozoflar iin hkmdarlk, Platona gre, ahs bir ihtiras deil, bir vazfedir; hatt onlar hkmdar olmak istemezlerse, buna zorlanmaldrlar (Eflatun, 1980:185-186). Ne var ki, bu, bo bir hlydr; iin iine iktidarn czibesinin tevld ettii g girince ona mukavemet ederek temiz kalabilmek ancak peygamberlik ile kabildir ve aydnlar da peygamber deildir. Zra, Lord Actonn dedii gibi, ktidar ifsd eder, mutlak iktidar mutlak srette ifsd eder; hlbuki Platon ise mutlak, yni kontrol edilmeyen iktidar talebindedir, II: Aydnlarn hkmdra yni siysetiye - kil adem olarak ve Onun zerinde balaycl olacak tarzda mvirlik yapmasn ve siysetinin de hikmetin shibi olan bu muhkem ve muhterem ehsdan sdr olan Kutadgu Bilig (Kutlu Bilgi) ile amel etmelerini ngren Hakm Mvirler doktrini. Bu grn en nemli temsilcilerinden olan Yusuf Has Hcib, Mld 1070 (Hicr 462) ylnda tamamlanan ve yazlmas birbuuk yl sren bidev eseri Kutadgu Biligde, kmil bir devlet ynetimi iin, drt ess gz nnde tutmutur (Arat, 2006:1040) 1. Doru Kanun. Temsilcisi: Hkmdar Kn-Tod; 2: Sadet (Kut). Temsilcisi: Vezr Ay-Told; 3: Akl. Temsilcisi: Ay-Told olu gdlmi; 4: kbet. Temsilcisi: Zhid Odgurmu. Bunlardan Vezr Ay-Toldnn olu gdlmi olgun yaa eriince babasnn yerine vezr olur. Birok meziyetlere ship, lim ve fzl bir zat olan bu vezr, hkmdr ile son derece nemli konular byk bir aklkla konumakta, Hkmdarn dnen beyni olarak ona adet ders vermektedir. III. Aydnlarn siysetten ve siysetiden katiyyen uzak durmasn ngren ve siyseti ile aydnn kesin ayrln ngrmesi hasebiyle, Ayrmc (Separasyonist) olarak ad-

732 Trk Kimlii

landrabileceimiz gr. Mesel bu gr savunan Kant, ideal aydn tipi ve geree ihanet edemeyen ve kendi aralarnda ahs dva birlii yapma ehliyetleri de olmayan filozoflarn siysetle kurmalar gereken alkay u vecz cmlelerle ifde etmektedir (Kant, 1960:1795): Krallarn filozof ve filozoflarn kral olmasn beklememeli ve bunu dilememelidir; nk iktidarda olmak, akln muhakeme kabiliyetini ifsat eder. Fakat krallarn veya, eitlik prensibi altnda yaayan kral - milletlerin, filozoflar ortadan kaldrmaya veya susturmaya kalkmamalar, aksine onlar alen olarak konuturtmalar gerekir; byle yapmak, kendi ileri ve davranlar hakknda daima aydnlatlmas gereken iyi bir hkmet idaresinin balca artdr. Kald ki filozoflar, tabiatlar icab, geree ihanet edemiyecekleri gibi kendi aralarnda ahs dva birlii yapma ehliyetleri de olmadndan, bunlar propagandaclk thmetinden de beri kalrlar. Gazzl ise, daha da ileri giderek, Tecriti (zolasyonist) olarak nitelendirilebilecek bir fikri ileri srmekte ve limlerin siyseti ile yollarnn hibir zaman kesimemesini ngrmektedir. Nitekim, O, oluna brakt nasihatnmede, yaplmas gereken ve yaplmamas gerekenleri cem ettii sekiz maddenin ikisini bu meseleye tahsis etmekte ve unlar sylemektedir (Gazali, 1969:29-30): Yaplmamas gereken eylerin ncs: Emr ve sultanlarn ilerine karp onlarla grmemelisin. Onlarla yolda karlamaktan bile kanmalsn. Onlarla grp konumann, beraber bir mecliste bulunmann tehlikesi oktur. Eer bu ekilde yapmak zorunda kalrsan sakn onlar medh sena etme. nk Allahu Tel fask ve zalim bir kiinin medhedilmesine gazaplanr. (Kt ve zlim bir) Sultann uzun yllar muammer olmasn isteyen bir kimse muhakkak ki, Allahn arznda gnah ilenmesini ve evmir-i ilhiyesine itaatsizlik edilmesini istemitir. Yaplmamas gereken eylerin drdncs: Emrlerin ve hkmdarlarn atiye ve hediyelerini hell olduunu bil-

ktidar Problemi 733

sen de kabul etmemendir. Zira onlar kabul etmek dine fesad verir. Mdahane, riyakrlk ve zulmlerine muvafakat dourur. Bunlarn hepsi de senin dinin iin bir tehlikedir. Onlarn hediye ve menfaatlerini kabul etmenin ve dnyev nfuz ve iktidarlarndan istifade etmenin en az zarar udur ki; byle yapmakla sana faydalar dokunduu iin onlar sevmi olursun. Birini seven kimse, bizzarure o ahsn uzun mrl ve payidar olmasn arzular. Bir zlimin dnyada ok yaamasn arzu etmek ise Allahu Telnn kullarna zulm edilmesini ve dnyann mahvn istemektir. O hlde insann akbeti ve iman iin bundan daha zararl ne olabilir. Kendini eytann ifalatndan koru ve bilhassa: Bu iin en dorusu bu yksek ahslardan o paralar alarak fakir ve kimsesizlere datmaktr. Zira onlara fsk fcur ve msiyet sebebiyle datyorlar. Sen ise insanlarn zayflarna infak iin datacaksn ki, bylelikle onlardan daha hayrl olursun. gibi szlere sakn aldanma. Lnetlenmi eytan bu nevi vesveselerle insanlardan bir ounu helke srklemitir. Bu tarz dncenin sebep olduu zarar ve ziyann haddi hesab yoktur. Platon phesiz hlis niyetle sf ideal bir fikri tedvle srmektedir, ama doru deildir; filozofluk ile hkmdarlk farkl kariyerlerdir zra. Bu bakmdan Yusufun fikri daha tutarl durmaktadr, ancak o da ar bir iyimserlik tamaktadr, gerekte hkmdarlarn bilgelere danmas doru olmakla berber, bunun bir ynlendirme olmas siysetin realitesi ile uyuabilir deildir. Bu noktada Kantn da Gazzlnin daha mkul olduu kabl edilmelidir: Yneticiler filozof, veya lim ki bunlar bugn aydn (entellektel) dediimiz kavrama denk dmektedirler - kiiler iin hr bir ortam ihdas etmeli ve onlarn fikirlerini gznnde bulundurmaldr. Kald ki aydn kimselerin yanlmazl ve ihtirastan arnm olduu da bahse mevzu edilemez; bu sebeple fil siysetin hibir ekilde iinde yer almamalar gerekir, zra, realitede aydnlarn bir tr aydn rmesi olarak sklkla yakalandklar en iddetli hastalklarn banda, siyset ile kurduklar kirli mnsebetler gelmektedir ki bu mnsebetler netcesinde,

734 Trk Kimlii

aydn yanlgs kadar bir de aydn ihneti ortaya kmaktadr. Onlarn sergiledikleri bu gibi patolojik davranlarn konu edinen tannm eserlerden olan Aydnlarn hanetinde, Julien Benda, aydn bozukluklarn u balk altnda toparlamaktadr: Bir: Aydnlar Siyasi htiraslar Benimsediler; ki: Aydn Olarak Srdrdkleri Faaliyetlerine Siyasi htiraslarn Kattlar; : Aydnlar Doktrinleriyle Siyasi htiras Oyunu Oynuyorlar (Benda, 2006). Tabiatiyle, burada, Bendann bahse mevz etmedii bir baka faktrn de katlmas cap edecektir: Sermyenin ifsd. nki aydnlar sdece siysetin gc ifsd etmez, en az onun kadar, belki daha da fazla, sermyenin gcnn ifsd bahse mevzdur. Yakn vakte dek keskin Bat-kart olan slmc aydnlarn ok byk bir kesrinin ksa bir mddet zarfnda ayn keskinlikte adet birer Avrupa Birlii lobicisine dnmesi, veya, mesel ie nce Krtlk ile balayan Abdullah Cevdetin Mustafa Kemal dneminde Trkn yldznn ykseldiini farkedince Trkle soyunmas, veya, Maocu komnistlerin imdi Kemalist, Sovyeti komnistlerin byk bir blnn ise ABci, yhut liberal vesir olmas, aydn ifsdnn lkemizde yaanan en mmtaz mislleridir. Bu noktada, entellektel haysiyeti zerine kaleme aldm eski bir yazmdan bir iktibasta bulunmama izin verilmesini ric edeceim (Hocaolu, 2000:11): Fakat Entellektele it baka ve ok mhim bir mmeyyiz vasftan daha bahsetmek gerekecektir: Haysiyet! Entellekteli dik tutan, omurgasn kavletiren, o sebeple de eilmez klan ey, budur: Haysiyet! Entellektel Haysiyetini ana hatlaryla e ayrabiliriz: Birincisi, hkikati nasl grdne inanmakta ise o ekilde ifde etmektir. Fakat bu ifde bz hallerde mahzur tayabilir; onun iindir ki entellektelin hakkati ifdesi kaba bir delikanllk raconundan farkldr. Bir entellektelin yapmas ciz olan tek siyset de budur: Tatbk edilemeyeni temhl etmek. Bu ise skttur; yni mahz hakkatin ifdesinin mahzurlu grld hllerde ketmiye-

ktidar Problemi 735

ti terch etmek; ama sdece ketmiyeti; takyyeyi deil. Zira, bz haller vardr ki hakkat zerinde konumann yeri deildir; nk hakkate zarar verir. Bu durumda, Wittgenstein gibi sylersek: zerine konuulamayan ey hakknda susmak gerektir. (Wittgenstein, 1985:165) kincisi, yanlmaz kanat nderi rolne soyunmamak ve Doruyu, Hakkati asla tekeline almamaktr. Birincisi Msm mam fikrinin, ikincisi de Hakkat nhisarclnn reddidir. Ve ncs de, doru ve/ya yanl biztih doru ve/ya yanl olduu iin ifde etmektir; baka hibir ey iin deil. Evet: Milliyetilik, btn dnyada, aleyhine oluturulan bylesine gl ve yaygn bir kanat terrnn muhtab ve hedefidir ki bu da ak kimlikli milliyetiliin iktidar problemini arlatran bir faktr olmaktadr. Ancak, fikrimce, ibu iktidar problemini arlatran bundan daha mhim ve milliyet siysetin bizzat kendisinden, doktriner yanllndan neet eden bir baka sebep bulunmaktadr: Siys Milliyetiliin kendisinden kaynaklanan ve adna ktidrn Kr Noktas dediim sebep. Siys Milliyetilik ve ktidrn Kr Noktas Milliyetilik ve benzeri birok sekin ve sekinci ideallerin en byk tehdit kaynaklarndan birisini oluturan kanat terrnn esas tibriyle, bir lke dhilinde, o lke ile organik bir ba bulunmad iin inorganik olarak tavsf edilebilecek aydn makulesi eliyle tatbk edildiini syleyebiliriz. Kendi aralarnda her hususta tam bir mutbakat olmasa bile muhlefet ettikleri yksek idealler mevz olunca tam bir ittifak hlinde bulunan ibu yabanclam (alien) zmre mensuplarnn aydn sfatn ne kadar hakkettii burada detaylandrlamayacak kadar ap-ayr bir bahistir; ancak yine de, ksaca sylendikte, lgenerin Aydn, kelime olarak, omuzlarna yklenen btn bu hamle ve muhtevay entellektel derecesinde aklayamamak bakmndan kusurlu saylabilir. Ama yine de

736 Trk Kimlii

hakkn yemeyelim: Aydn, kelime yaps ve kk ne olursa olsun, evreye kendini sevimsiz klmak (yabanclatrmak) iin elinden geleni arkada brakmamtr ve brakmaya hl da pek gnll deildir (lgener, 2006:65) eklindeki tesbti ok ey ifde etmektedir. Netce-i kelm: norganik Aydnlar, ayn zamanda bilhassa Trkiye gibi lkelerde en kolay zlebilen, cemiyetimizin en mukavemetsiz, en kolay teslm alnabilen tabakasn, dier bir tbirle, lkemizin yumuak karnn oluturmakta olduklarndan, hi de zannedildii gibi tam bir kalb itmnan ile gven duyulacak kimseler deildirler. lgener ayn eserinde, bir Almanca lgata dayanarak, aydnlar sosyolojisinin ba aktr olarak nitelendirdii (lgener, 2006:64) entellektel teriminin de, tek yanl akl ve mantk insan eklinde nitelendirilebileceini ileri srmekte ve bir miktar pejoratif addetmektedir; ama, yine de, ahsen, hem daha az kirlenmi ve hem de daha felsef bir muhtev tadn dndm bir kavram olmas hasebiyle terchen kullanacam entellektel kavram altna koyarak tanmlayacam, btn kusurlarna ramen, Cemil Meriin deyimiyle kendi kafasyla dnen ve dolaysyla da propagandann en az tesr edecei ve ayrca omurgal er kii telkk ettiim zmre hri, ite bu gvenilmez aydn denen makule de dhil olmak zere, bilhassa gnmz kartel medyasnn her eyi metlatrd bu ortamda, hemenhemen herkes, az ya da ok, propaganda ile belirli bir eye inandrlabilmektedir. Bu yzden, siys milliyetiliin behemehl stesinden gelmek mecbriyetinde olduu meseleler kmesinden birisi olarak kanat terr birincil derecede ehemmiyetli bir mevk igal etmektedir; fakat bu da kendi iinde ayr bir mkilttr. Birka cmlecikle dile getirecek olursak, ncelikle siys milliyetiliin kendisinin bir aydnlanma sreci yaamasn ve sekin ve sekinci bir ideoloji olan Milliyetilikin ar ykn omuzlayabilecek ve hibir srette hibir parti ile herhangi bir ba bulunmayan gerek sekinlerden mrekkep bir intelijansiya yetitirmesini ve buna ilveten, mutlaka ve behemehl mill sermye oluturarak mill bir medya tesis etmesini en baa koymamz gerekecektir; ancak, paradoksal

ktidar Problemi 737

bir ekilde, hemen btn dnyada olduu gibi, belki daha da fazlasyla, fikri eyleme gre ikinciletiren Trkiyedeki siys milliyetilik hareketlerinin en zayf taraflarndan birisi de budur. Tek bir rnekle yetinecek olursak, Trk milliyetilerinin teorik donanm bakmndan hayli zayf olduunu ve mesel dorudan milliyetilik konusunda dahi dnya literatrnn ok gerisinde bulunduunu htrlatmak kifyet edecektir. Fakat burada dikakt ekilmesi gereken mhim bir husus, siys milliyetiliin entellektel zaafiyetinin Trkiyeyi aan boyutlarnn olduudur. Nitekim, Anderson, milliyetilik zerinde alan teorisyenleri artan ve hatt kzdran paradokstan ncs olarak, milliyetiliklerin, siyas gleriyle karlatrldnda ortaya kan felsef sefaletleri ve hatt tutarszlklarn sayamakta, misl olarak da dier -iliklerle kyaslandnda milliyetiliin, kendisine Hobbeslar, Tocquevilleler, Marxlar ya da Weberler leinde byk dnrler yaratamadn syledikten sonra, bu boluun, kozmopolit ve ok dilli aydnlarn milliyetilie yukardan bakmas sonucunu dourdunu eklemektedir(Anderson, 1993:19). Buras doru ve bu da bu satrlarnn mellifinin, siys milliyetilin krizlerinin ounun evrensel olduu ynndeki tezini desteklemektedir. Ne var ki, bu noktada ksa da olsa bir erh derek, aslnda, milliyetiliin bu fikr zaafiyetinin, sdece bu kelimenin teknik bir stlah olarak yaygnlam bulunduu son iki asr14 nazar tibre
14

Milliyetilik kelimesi olduka yeni saylabilir; G. de Bertier de Sauvignyye gre, bu kelime ilk defa Bat literatrnde 1798de grlm [Liberalism, Nationalism, Socialism: The Birth of Three Words., The Review Politics., Vol.: 32, Number: 2, April 1970., p.155], fakat 1830a kadar bir daha gze arpmayp ancak o tarihten tibren Giuseppo Mazzini ile birlikte ortaya km Almancada Herder ve Franszcada Abbe Barruel tarafndan tedvle srlmtr [Bkz.: Craig Calhoun., Nationalism and Ethnicity., Annual Review of Sociology., Vol.: 19 (1993), p.213]. Engels ise, 1853de kaleme aldu bir yazsnda, Trklerin milliyetiinden bahsetmektedir [Engels., Trkiye., Londra, Sal, 22 Mart 1853., Karl Marx., Friedrich Engels., Dou Sorunu [Trkiye]., eviren: Yurdakul Fincanc., Sol Yaynlar., Ankara, Mart 1977 [Tercmeye sas metin: The Eastern Question (Swan Sonnenschein & Co. Limd., London 1897., s.18, pr.2]

738 Trk Kimlii

alndnda doru olarak kabl edilebileceini, ancak, milliyetiliin, hakkat hlde, Sadri Maksudi Arsaln ifdesiyle millet ile yat olduuna (Arsal, 1972:129) dikkat edildiinde, milliyetilik kelimesini henz cad edilmedii dnemlerde mesel Hegelin, yhut bn Haldnun birer milliyetilik teorisyeni olarak kabl edilmemesinin dnlemeyeceini vurgu ile belirtmek gerektir. Siys milliyetiliin iktidar problemi, yle, belirli bir partinin ynetimindeki kt adamlarn iyi adamlar ile deitirilmesi gibi iyi niyetli ama naif dncelerle halledilebilecek trden deil; cidden ok ar, halletmesi gereken ok fazla mesele, stesinden gelinmesi gereken ok fazla yk var. Nitekim, halledilmesi gereken bu ar problemlerden birisini de, siys milliyetiliin belirli bir limitin stnde bymesini nleyen ve kilitlenmesine yol aan, bu cmiann entellektelleri arasnda hemen hi bahse mevz bile edilmemi diyebileceimiz mhim bir husus olan iktidrn kr noktas oluturmaktadr. Ksaca sylenecek olursa, siys milliyetilik hareketleri, demokratik nizam erevesinde ve onun kurallarna gre alsalar dahi, gerekte, ekseriyet tibriyle, zihniyet olarak, demokratik olmaktan ziyde, cumhuriyeti nitelik tamaktadrlar ve bu da milliyeti sekinlerin sekinci siys projeleri ile cemiyet arasnda intibak problemi yaratmaktadr. Bu intibak zaafiyeti, sekinci siys milliyetiliin, Cemiyeti, kitle-adam ve onun hayat pratiine ve blok hlinde ve global bir bakla da olsa lke ve dnya ahvline mteallk dnce ve taleplerini grmekte zorland bir nevi kr nokta oluturur. ktidrn Kr Noktas olarak isimlendirilebileceini dndm bu husus btn siys hareketler iin olduu gibi belki hepsinden daha fazla olarak siys milliyetilik hareketleri iin byk bir ehemmiyet arzetmektedir. ktidrn Kr Noktas, birok sebepten dolay oluabilmektedir. Bunlardan birisi, daha nce zerinde durduum, sekincilerin, kitle-adamlarn kk -veya, daha dorusu, sekinlerce ekseriyetle cidd bir doktriner ve stratejik hat rn olarak kk olduu dnlen - dnyasnn kk meselelerine nisbetle, ok byk, makro lekli meseleleri n-

ktidar Problemi 739

celemeleridir. Ayn meseleleri ncelememek ayn dili konumamak demektir ki onun da hsl edecei ey, Kr Noktadr. Kognitif, sekinci bir ideoloji, yksek dzeyde bir dv olan siys milliyetiliin adamlar hemen-hemen ekseriyetle bu kr noktada dururlar ve kitle-adam ve byk, ezici ounluu kitle-adamlardan mteekkl Cemiyeti ve Onun byk mill meselelere nazaran kk ve tl derecede ehemmiyetli, sradan addettikleri - ve tabi ekseriyetle yanldklar - taleplerini ve dertlerini grmezler, gremezler, veya daha hafifleterek syleyelim, grmekte zorlanrlar; bu durumda ayn kr noktaya bakan kitle-adam da hliyle Onu grmeyecektir, veya grmekte zorlanacaktr; yle de olmaktadr nitekim.

Siys Milliyetiliin Cemiyetten Kopuk Dili ve ktidrn Kr Noktas Siys Milliyetiliin kullanm olduu dil, lekleriyle, mitleriyle, sembolleriyle byk nisbette, Cemiyet ile intibak kurmasn zorlatrmaktadr. Nitekim, Onun hemen ekseriyetle her eyini makro lekte tutarak, mikro ve ehemmiyetsiz addettii meseleler zerinde yeter miktarda durmamak sretiyle bir kr nokta yaratarak, mikro meseleleri nceleyen kitle-adam ile arasnda tatminkr bir ortak dil ve intibak hsl etmekte zorlanmasna dir verilebilecek en arpc rneklerinden birisi, lkemizde, siys milliyetiliin srekli millet kavramn vurgularken halk kavramna kar gstermi olduu briz soukluktur. mdi, bu bir kr nokta yaratmaktadr; nk bilhassa siys milliyetiliin literatrnde kullanld ekliyle ve felsef bakmdan doru bir tesbt olarak, Millet, yaayan insanlar topluluu olan Halka gre ok daha umll ve ok daha ar bir kavramdr; daha umlldr, nk, Trk milliyetilii zel hlinde, Millet, yni Trk Milleti, sradan-insan rktecek derecede geni bir tarih ve corf derinlie shiptir, ylesine ki, bu derinlik ierisinde O, yni, sradan-insan ehemmiyetsiz bir detaya indirgenir, btn arzular, istekleri talepleri, hsl hemen hereyi ile bir-

740 Trk Kimlii

likte adet kaybolur gider. Bz abartl rneklerinde bebin, hatt yedibin, hatt ve hatt zaman-zaman iyiden iyiye kontrolden km ekliyle onaltbin - yla kadar karlan bir tarih, krre-i arzn ktasn - ara-sra zikredilen Kzlderililer de hesba dhil edilirse drt kta - kaplayan bir yaylm ve dipsiz bir umman mesbesindeki bu tarih ve corafyada bz kaynaklarda 56 milyon kilometrekareye kadar olduu ileri srlen siys hkimiyet ve hesab kitab pek tutulmayan devletler.

Trklerin Dnya zerinde tarih boyunca hkimiyet kurduu shalar15

Bir kognitif siys milliyeti, bunlarla yatar, bunlarla kalkar; Onun vatan dedii, en ileri haddinde, belirli bir fizik snr olmayan bu corafya, millet dedii, ls ve dirisiyle btn bu tarih sreci boydan boya kapsayan ve ayn zamanda, eln kendisini Trk hisseden ve berhayat olan ve kendilerini Trk olarak tanmlasn veya tanmlamasn Trk-soylu
15

Harita, u eserden alnmtr: T. Ylmaz ztuna., Byk Trkiye Tarihi - Trkiyenin Siyas, Meden, Kltr, Tekilt ve Sanat Tarihi., tken Yaynevi., stanbul 1983., Cilt: 1, s.46

ktidar Problemi 741

dier kitle-adamlar topluluunun mecm-u yeknudur. Hlbuki btn bunlar, kognitif olmayan, hereyi blok olarak grd iin teferruata in(e)meyen, bu kadar byk bir milleti deil kendisini, ilesini ve biraz da yakn evresini kinatn merkezine koyan, hayli ferd ve ayn zamanda daha msum, daha sradan - fakat ok mhim - talepleri bulunan yaayan kitle-adamlar topluluu olan Halk iin pek de o kadar alka ve heyecan uyandrmaz; hatt neredeyse hi bile diyebiliriz. Onun indinde mesel gnmzdeki Orta-Asyal Trkler ok mphem, ok fl, bulank bir grntdr ve yine mesel hemen hibiri ne Dou Trkistan bilir, ne Osman Baturun destnn ve ne de Uygur Trklerini; duysa da ilgisini ekmez; btn bunlarn kffesi, Onun tahayyl ettii cemaat olan Trk Milletine hemen-hemen hi dhil deildir ve yine O, vatan-severdir, ama bu kadar geni bir vatan da kavrayamaz: Onun vatan anlay daha dardr, Trkiyenin hudutlar ile tahdit edilmitir, hatt byke bir ksm iin vatan doduu yerdir, bzan da doyduu yer; imdilerde Batllarn German Turks tbir etmeye balad Alamanc Trkler iin de artk yava-yava Almanyann yeni vatan olmaya balamas gibi - hatt, Almanya acl vatan mesel-i mehru zerinde biraz tefekkr edilince, bunun arkaplannn ok daha gerilere kadar uzanmakta olduu da grlebilir. Kr Nokta daha baka birok kaynaktan da beslenmektedir; kognitif siys milliyetilerin mitleri, efsneleri, kahramanlar ve sembolleri her zaman kitle-adamnkilerle rtmekte deildir; hatt, birok rneinde vki olduu zere, kitle-adam nezdinde itici dahi olabilmektedir. Sz gelimi, Krad htilli ve Bozkurt sembol, yaayan Trklerin ezici ounluunda indinde bir heyecan ve czibe uyandrmad gibi, Trklerin slm-ncesi dnemine it olmakla bir anlamda irk gibi de alglanabilmektedir. te bu sretledir ki, siys milliyetilik ile kitle-adam arasnda oluan kr nokta, her iki tarafn siysetleri arasnda cidd bir kopukluk yaratmakta ve iki tarafn yekdierinden izole edilmesine sebebiyet vermektedir.

742 Trk Kimlii

ktidar Problemi 743

nki, siys milliyetilik kitle-adam ve kitle-adamlar topluluu olan Halk, Onun talep ve beklentlerini grmekte zorlanmakta ve hatt bilinli olarak, daha mhim olan makro meselelere nisbetle tl bir mevke iterek pek kaale de almamaktadr. Kitle-adamn talep ve beklentileri ummiyetle ok ferddir, kendisi gibi mikrodur ve sdr; ama nasl ki herbirisi kendi ahs menfaati iin alan esnaf, kyl, ii vesirenin bu ahs menfaatlerinin muhassalasndan umm ve mill menfaat hsl olur ise, benzer ekilde ibu ferd, mikro ve sekinlerin s bulduu talep ve beklentilerin muhassalasndan da itim, makro ve derinlikli siysetler hsl olur. Kitleadam i ister, a ister, ev ister, iyi bir yaant, salam bir emeklilik, ocuklar iin iyi bir eitim ve iyi bir gelecek ister ve btn bunlar da ncelikle ve mnhasran kendisi ve dar evresi iin ister, ama bu basit taleplerin muhassalasndan salam ve istikrarl bir mill ekonomi talebi doar en azndan, domas iin gerekli ortam hazrlar. Kitle-adam hibir demokrasi teorisyenini okumamtr, ama demokrasi ister; Onun demokrasiden anlad, btn dnyada kitle-adamlarn anlad ile ayn eydir: nsan mumelesi grd, nemsendii, adam yerine konduu, kmsenmedii bir ynetim sistemi. te hepsi bu! Evet; heepsi bu ve bu kadar, ama buras fevkalde mhim; mhim, nk, sekinci cumhuriyetilerin halka dn vermek, yni daha akas halk gereksiz yere martmak eklinde aalayc bir nitelendirme ile tanmladklar ve btn olumsuzluklarmzn handiyse ba msebbibi addettikleri 14 Mays 1950 Demokrasi Devriminin isimsiz kahramanlar onlard: Oy verdikleri partinin adn bile doru dzgn telffuz edemediinden Demr Krat diyen kitle-adamlar. Yine kitle-adam insan haklar kavramnn ne tarih serancmn bilir, ne kavram olarak ne demeye geldiini, ne de yazar ve dnrlerini tanr; Onun insan haklarndan anlad, teorik tartmalar deil, gven iinde hakkn arayabilmesi, itilip kaklmamas ve mesel, gecenin kr vaktinde evinin zilini alan polisin sert bir ekilde karakola celb ettii deil, nce vatandalk haklarn nezketle sraladktan sonra, avukatn olmadan konumayabilirsin, avukat tutacak paran yoksa devlet sana barodan bir avukat tyin edecektir

744 Trk Kimlii

diyerek ayn nezketle karakola dvet ettii ve hne halknn da, bana bir i geleceinden ende duymayaca bir gven ortam demektir ve yine mesel, Onun bu kavramdan anlad iri-iri fikirler deil, arslan gibi erkek evld vatan snrlarn beklerken, suna gibi kz evldnn ve/ya bir mr boyu ayn hayt paylat hayat arkadann ve dolaysyla da kendisinin, barts yznden ikinci snf, parya deil, saygdeer bir yurtta mumelesi grd dil ve iyi bir yaama sistemidir. Hsl, kitle-adam, ferd seviyede ele alndnda kk ve basit telkk edilen eylerin adamdr, fakat okyanuslarn minicik damlalardan olumas gibi, o kk ve basit eyler de byk eyleri oluturur. Kendi referans sisteminde ne kadar deerli olursa olsun, hep byk ve makro fikirlerle itigal eden siys milliyetilik, Ziya Paann Yldz arayp gkte nice turfa mneccim / Gaflet ile grmez kuyuyu rehgzerinde beyti ile hicven ifde ettii gibi, hep yldzlara bakarken nndeki kk, ama aslnda ok byk ve mhim, Demokrasi ve Sir meseleleri, skntlar ve talepleri farkedemeyen turfa mneccim gibi davranmakta, gerekten daha da byk ve mhim meselelerin halli iin behemehl lazm olan byk enerjinin, yni ktidarn dahi, o kaynaktan elde edilebileceini farkedememekte ve bu da o kaynak tarafndan farkedilmemek sonucunu hsl etmektedir. Bylelikle, ibu kr nokta, manifest siys milliyetilerin rettii siysetin ksm zm tibriyle cemiyette bir karlnn bulunmamas netcesini hsl etmektedir ve tabiatiyle mksundan bakldnda, cemiyetin siys taleplerinin ise yine ksm zm tibriyle manifest siys milliyetiliin ajandasnda bulunmamas ile zde olmaktadr ki bu durumda, manifest siys milliyetiliin, kendi cemiyetinden niin iktidar vizesi almas gerektiinin tatminkr bir cevb da olmayacaktr ve olmas da beklenemez. Zra, manifest siys milliyetiliin rettii siysetin toplumda karlnn olmamas ve bunun mukabilinde ise toplumun siys talep ve beklentilerinin de siys milliyetilerin ajandasnda yer almamas, toplumun, manifest siys milliyetilii siyseten veklet verilmeye lyk grmemesi netcesini hsl etmektedir.

ktidar Problemi 745

Kitle-Adamn Siys Talepleri: Mlkn Drt Temeli ve Vatandalk Haklar Kitle-Adamn siysetten ve siysetiden taleplerini, teknik bir lisana tercme ettiimizde, karmza Mlkn Drt Temeli ve Vatandalk Haklar kmaktadr; yni, kitleadam, kendisinden siys veklet almak zere karsna gelen kii ve messeselerden, bir lkeyi yaanmaa deer klan drt temel esas ve modern bir cemiyette vatanda olmann kanlmaz olan vatandalk haklarndan baka birey talep etmekte deildir. Mlkn Drt Temeli: Emniyet, Hrriyet ve Mlkiyet dier adyla, Refah ve btn bunlarn ba ise tek bana itim var-oluun varlk artlarn ihtiv eden Adlettir. mdi: Tebaadan radikal bir farkllkla, modern toplumlara it bir kavram olan vatandalk, u temel hak ekseninin birlemesinden olumu bir terkiptir: Meden Haklar Ekseni, Sosyal Haklar Ekseni ve Siyas Haklar Ekseni (Marshall, Bottomore, 2000:21). Bunlardan Meden Haklar Ekseni, ferd hrriyet, dnce, inan ve ifde hrriyeti, mlk edinme ve szleme yapma hrriyeti ve adlet hakk, yni yargda eitlik gibi unsurlardan oluur. Buna gre, vatandalarn, ferd hrriyet, dnce, inan ve ifde hrriyetleri, mlk edinme ve szleme yapma hrriyetleri vatanda statsnn lzm gayri mfarik gerekleri olduu iin, ancak hukukun rhuna uygun kanunlarla snrlandrlabilir ve bunun dnda baka bir snrlama konamaz. Bir lkenin vatndalar kendilerini felsef dnce, din inan ve ifde, mlk yni dnya mal - edinme ve szleme yapma konularnda ne kadar hr hisseder ve yargnn kendisine negatif ayrmclk veya herhangi bir ekilde eitsizlik yapmadndan emin olursa kendisini o lkeye o derece bal hisseder. Sosyal Haklar Ekseni, vatandalarn birer yesi olduklar toplumun standartlar lsnde ekonomik refah ve sosyal gvenlik gibi haklarndan oluur. Siyas Haklar Ekseni ise, vatandalarn, lkelerinin siyas karar alma srecine semen ve seilen olarak katlma hakknn, daha ak ifdesiyle lkesinin ynetiminde ve geleceinin belirlenmesinde asl sz hakknn kendisinde

746 Trk Kimlii

olduunu ifde eder. Bu itibarla Siyas Haklar Ekseni, bir lkedeki insanlar tebaa olmaktan teye tayarak vatanda klan en temel hak eksenidir denebilir. Ne var ki, yukarda da bahsedilmi olduu gibi, btn bu artlarn noksansz salanmas durumunda dahi, ayrlk bir hareketin nlenmesi zor ve hatt baz bakmlardan imknszdr ki bu da liberal/demokratik milliyetiliin en byk gven kayna olan homojenliin nemini gsterir. ktidrn Kr Noktas ve Devleti Milliyetilik Siys milliyetilik hareketi ile kitle-adamlar topluluu olan Halkn karlkl olarak birbirlerini grmekte zorlanmalarna sebebiyet veren kr noktay oluturan sebeplerin en mhimlerinden birisi de, siys milliyetiliin milliyetilik anlaynn ekseriyetle baskn bir ekilde Devleti Milliyetilik karakteri tamasndandr. Daha evvel baka yerlerde ele alm olduum iin burada tekrar detaylandrmayacam; ancak ok kaln izgilerle ifde edilecek olursa, ayn zamanda Devlet Merkezli, Devlet ncl ve Devlet ncelikli Milliyetilik olarak da tanmlanabilecek devleti milliyetiliin belirleyici mhiyette birka briz karakteristik vasf bulunduunu syleyebiliriz: 1: Devletin ehemmiyetinin hereyin nne karlmas ve bu cmleden olmak zere Millete nazaran ncelenmesi; 2: Buna bal olarak, Devlet irdesi kullanlmak sretiyle radikal bir toplumsal dnm ile bir millet in edilmesi; 3: Bir sekinler ynetiminin, ak ya da zmn olarak ngrlmesi. mdi; en ehemmiyetlileri vatan, millet ve devlet olan temel kurucu elemann oluturduu ehemmiyetler hiyerarisisinde devletin zirvede yer almas son derece normal ve tabidir. nk, daha nce baka birok yerde de mteaddit kereler yazm ve sylemi olduumu tekrar edeceek olursam, devlet, dzen fikrinin somutlam ifdesidir ve bu sebeple de biztih dzen demek olan itim var-oluun lzm- gayri mfrik, temel varlk art olmaktadr. Bu vehesiyle devlet, itim varln fizik gvdesini ve Onun varolabilmekliinin ve var-olmaya devam edebilmekliinin de

ktidar Problemi 747

temntn tekl etmektedir. Fakat devletin zt nemi sdece bu kadarla tahdit edilemez: Devlet, ayn zamanda, Hrriyetin de en ilk ve en temel art ve temnt olmaktadr. Zra, herhangi birey olabilmek iin ncelikle var-olan birey olmak gerektir ki buna binen, itim anlamda hr olmak ise nce var-olmay ve var-olan birey olmak da, en emniyetli bir ekilde, devlet shibi olmay zarr klmaktadr. Bu noktai nazardan, devletin, kendisinin ayrlmaz olan vatandan bile daha mhim hle gelebilecei, devletin kurtarlmas iin vatann bir ksmnn fed edilebilecei ok zorlu kritik nlar olur; olur, nk, Vatann czlerden mrekkep olmakla taksim olunabilirlik zelliine karlk Devletin kuantik, yni blnmez bir btnlk olmas sebebiyle, bir ksm diye bireyi kabl edememesi buna sebebiyet vermektedir. Kez, devlet, kritik nlarda fertten ok daha mhim olur; nk fert (birey) anlktr, kesiklidir, fndir, imdi ve burada olan, bugn var-olan, yrn yok olacak-olandr; hlbuki, devlet, kuantik olduu gibi ayn zamanda sreklidir de; O, hem bugn var-olan, ve hem de yrn var-olacak olandr; hem bugnn fertleri hem yrnn fertleri, yni toplum denen sreklilik iin var-olandr, fn deil bk ve pyidr olmas gerekendir ve bu sebeple, bzan devlete nazaran ferdin ehemmiyetinin dibe vurarak hiletii, devlet iin tek-tek fertlerin canlarnn fed edilmesinin, bir damlas dahi azz olan kanlarnn su gibi aktlmasnn, bir yedei olmayan tze civan bedenlerinin ak ve evk ile gerdee girer gibi toraa serilmesinin en yksek fazlet hline geldii, devletleri iin lmesini bilmeyen milletlerin yaama hakknn da olmadnn ve Regis Debrayn deyimiyle, eitlii lm karsnda savunmayanlarn16 baka hibir konuda savunamayacann somutlat kritik anlar dahi olur. Bunun yannda, yine, milletin kendiliinden vcut bulmayp devlet ile karlkl (interaktif) bir
16

Tam ifdesiyle: lm nnde (ve tabii vatan grevi bakmndan) eitlik olmakszn yurttalarn eitliinin ne anlam vardr? [Regis Debray., Cumhuriyeti misiniz Demokrat m? (Le Nouvel Observateur., 30 Kasm-6 Aralk 1989)., eviren: Prof. Dr. Ahmet Arslan., II. Blm, Zaman.,02.11.1998, s.15]

748 Trk Kimlii

mnsebetler a erevesinde birbirlerini in ettikleri uzun tarih srete, devletin, millet inndaki rol ve vazfesi ve devleti olmayan halklarn millet olamad da gzard edilemez. Bunlardan dolaydr ki, Hobbesun ifdesiyle, en kt devlet bile devletsizlikten daha iyidir, veya, en kt devlet, mevcut olmayan devlettir.17 Ne var ki, btn bunlarn hibirisi, devlet adna bir despotizmi, veya daha hafifiyle, milleti ikinciletirmeyi merlatramaz ve bu babdan olmak zere, devletin, u iki niteliine de dikkat edilmelidir: Devlet, insanlardan ve insan topluluklarnn en ileri seviyesinde bulunan rgtl siys toplum olan milletten bamsz olarak (transandantal), d-dnyada kendinde mevcut deildir ve bunun yannda, velev ki innda birincil derecede belirleyici bir rol de olsa, ehemmiyeti millete nazaran ikinci derecedendir; zra, millet, devlet iin var deildir, bilkis, devlet, millet iin vardr. Yni, hsl, devlet, bir cemiyet iin varlk artdr; ancak.... Takiyeddin Mengolunun ifdelerine mrcaat edecek olursak (Mengolu, 1988:190): Devlet, taycs olan toplum iin, bu toplumun meydana getirdii ve getirmi olduu her eyi gerekletirir. nk insan tek olarak gelip-geici bir varlktr; tekler lr, ancak tr yaamakta devam eder; ve insan ancak bu sayede lmszlk kazanr. nsan tr sosyal birlikler, devletler eklinde grn alanna kar; bylece gerekletirilen her baar, dolaysyla btn insanln mal olur. nsann btn baarlarnn tarihsel bir nitelii vardr;
17

Ba eseri Leviathanda Devletin vazgeilemez ehemmiyetini Devlet olmadka, herkes herkese kar daima sava halindedir eklinde ifde eden [Blm 13: Mutluluu ve Mutsuzluu Bakmndan nsanln Doal Durumu zerine., s.94] Hobbes, ayn eserin ileriki bir blmnde de Devletin ve dolaysyla da Egemen Gn (Otorite) ehemmiyetini u szlerle dile getirmektedir: Egemen g, yokluu kadar zararl deildir ve zarar, genellikle, daha kiik bir zararn kabul edilmemesinden gelir. [Blm 13: Szleme ile Kurulmu Egemenlerin Haklar zerine., s.138]

ktidar Problemi 749

yani onlar boyutlu bir zaman iinde meydana gelirler ve kuaktan kuaa geerek zamann boyutlarnda geliirler. Devlet bir varlk-koulu olarak insann sahip olduu ve sahip olaca btn baarlarnn temelidir. nk btn insan baarlar, meydana gelmelerini, gelimelerini devletin salad dzene, insanln dzenli bir durum iinde yaamasna borludur. Bu, yalnz belli bir gelime basama iin geerli olmakla kalmaz, ayn zamanda insann stnde bulunduu btn gelime basamaklar iin de geerlidir. Devletin tekler arasnda ve teklerin kurumlar arasnda bir dzen kurabilmesi ok nemlidir. Dzen olmaynca karmaa vardr; karmaa iinde hibir insan baarsndan sz edilemez. mdi insandaki disharmoninin dizginlenmesi gerekir. Devlet, kendi taycsnn, toplumun bir aktivite formu olarak, insan baarlarnn temeli olarak, bu toplum iin vardr; yani bu toplum devletin varlnn anlamdr. Bir yandan da devlet kendi taycs olan toplumla ayndr. Devletin varl halk iindir ve halka dayanr. mdi devlet kendi bana bir varlk deildir, yani devlet baz teorilerin sand gibi, havada duran, kendi taycs olmadan da var olabilen kendi bana bir ama deildir. te, bu sebeplerden dolaydr ki, btn toplumsal dnmlerde ncl tammiyle devlete veren etatizm kadar, her eyin en iyi ve en dorusunu kendilerinin bildiine inanan sekinlerin otoriter elitist-etatist ynetimleri de mer deildir. Milliyetilik terimi henz kendi anda tedvle kmadndan tarafnca hi kullanlmam olmasna ramen, bir German milliyetisi olduu tartmasz bir gerek olan Hegelin milliyetilii btn devleti milliyetilik trleri ierisinde felsef bakmdan en mkemmel, adet gergef gergef ilenmi olandr; Onda devlet, bir d-gerekliktir, Evrensel Ruh da diyebileceimiz Geistn tarih yolculuunun nih duranda, insan bilincinde kendisini aa vurmaktadr, yni her ne kadar bir messese olarak beer rn ise de, metafizik bir mhiyeti hizdir ve bunun iin de toplumlar bir ara

750 Trk Kimlii

olarak kullanr; yni, millet, devlet iin bir anlamda bir vsta olmaktadr. Trkiyedeki siys milliyetilik anlaynda bu ekilde bir felsef zemnin mevcdiyetinden sz edilemeyecei aktr; daha sde ve daha mtevz bir gr ve gelenek olan Siyas Trk Milliyetiliinin devletilii, Osmanldan devredilen, Tasavvuftaki Allahta yok olma, varln Allahn varlnda eritme mnsna gelen fen fillah teriminin siys versiyonu olup Devlette yok olma, varln Devletin varlnda eritme mnsna gelen fen fid-devle(t) terimi ile formle edilen ve en ileri ifdelerinden birisini Dndar Taerde bulan bir anlay olup, bilhassa asrlar sren geri ekilmeler, ykmlar sonucunda nihyet btn btne yok olma tehlikesi ile kar karya kaldktan sonra binbir fedkarlkla kurtarlabilen Devlete kar duyulan ok byk hassasiyetin dourduu bir netcedir. Vka lkemizde, Ulusalclk olarak da bilinen, Kemalist Devleti Milliyetilik hri tutulacak olursa, siys milliyetilik anlayn neredeyse tekeline alm bulunan ve siys milliyetilik denince hemen akllara dveren lkc Siys Milliyetilikin radikal bir millet in gibi definitif bir proje shibi olduu ileri srlemez elbette; ancak, ok samim, ama felsefesiz, dolaysyla da derinliksiz ve naif bir milliyetilik olan lkc Siys Milliyetilikin devletiliinin en byk kayna budur: Ar devlet hassasiyeti! Fakat bu hassasiyet, Onu, Devlet karsnda ok briz bir psikolojik acze drecek kadar ileri ve abartl bir dzeyde bulunmaktadr ki, bu durum, Onun, sklkla, Devletin mcerret hkm varl ile devlet gcn elinde tutan kiiler ve kurumlar arasnda bir ayrm yapamayarak aynletirmesine ve bu da, aka ifde edilmesi gerekir ki, kendi toplumu karsnda belirgin bir kukucu nitelik kazanmasna ve buna bal olarak, Devlet ile Vatanda arasnda zuhur eden ihtilflarda - btn Batllama ve Cumhuriyet tarihimizin ayn zamanda bu ihtilflarn tarihi de olduunu htrlayalm - Devletin ve Devlet erkini elinde tutanlarn safnda yer almasna yol am ve bu da, netceten, Onun, kitle-adam ile yeter miktarda irtibat kura-

ktidar Problemi 751

bilmesine baka ve ok mhim bir engel tekl etmitir ve etmeye devam etmektedir. Trkiyede Devlet ile Millet Arasndaki Kadm Siys Mukavelenin hlli Devleti nceleyen btn milliyetilik telkklerinin, az ya da ok, tad jakoben ve dolaysyla da anti-demokratik - niteliinin bir netcesi olarak hemen-hemen her lkede cemiyet nezdinde yaygn bir tibara mazhar olmadna kesin gzyle baklabilirliine ilveten, lkemizde Devleti Milliyetilikin prestijli olmasn nleyen ilve bir faktr olarak, Trkiyenin nevi ahsna mnhasr bir sarsnt, Devlet ile Millet arasndaki Siys Mukavelenin, Devlet tarafndan tek tarafl olarak ihll edilmi olmas gelmektedir. mdi; yukardaki satrlarda bahsini etmi bulunduumuz, Asl Mukavele kavramn gz nne aldmzda, bir hukuk yaratmak zere birleme anlamna gelen cemiyet mukavelesini kendi arasnda asrlardan beri diri tuttuunu defaatle ispat etmi bulunan Trk cemiyeti ile devlet erki arasnda, Trkiye Cumhuriyetinin iptidsnda zerinde mutbakata varlm bulunan, bu hukukun devamlln salamak zere belirli bir otoriteye tbi olmay gerektiren siys mukavele veya dier adyla devlet mukavelesi, ksa bir mddet sonra, devlet erki tarafndan, tek tarafl olarak, toplumun rzsna mrcaat edilmeden balatlan radikal laikleme ile birlikte ihll edilmitir. Vka, laikleme - veya seklerleme; aslnda her ikisi tam olarak ayn olmamakla berber burada kabaca ayn mnda kullanmaktaym sreci elbette Cumhuriyet ile birlikte ve sfrdan balam olmayp, byk lekte, Osmanl seklerlemesinin sonucu ve uzantsdr; ancak, ondan farkl olarak, Aydnlanm Despotizm olarak da bilinen Kameralizmden de etkilenmi olarak, Jean Baubrotnun, Aydnlanm despotizm laiklemenin otoriter bir yolunu temsil eder: Bunu benimseyen hkmdarlar dinin bamsz bir g deil, kendilerinin dzenledii bir organizma olmasn isterler ifdesiyle zetledii gibi (Bauberot, 2007:49), fazla otoriterdir. mdi, Cumhuriyet laiklemesinin, otoriterlii, sre tibriyle ok ksa ve iddet

752 Trk Kimlii

(magnitude) tibriyle de ok yksek, n bir byk darbe (master stroke) eklinde oluu, laiklemenin hudutlarn ok ileri gtrmesi ve dini devlet eliyle kontrol altnda tutmaya ve bir anlamda dzenlemeye kalkmas her ne kadar Cumhuriyet laiklii byk lde nevi ahsna mnhasr bir tr snn laiklik nitelii tasa da - buna hazrlkl olmayan ve hatt snrlarn ar bulduu iin hibir zaman tam olarak kalb bir itminan ile tam olarak ibr da etmeyen cemiyet zerinde bir travma yaratm olduu gibi, btn Cumhuriyet tarihi boyunca da laikliin ehemmiyeti hemen hemen hereyi nceleyecek derecede ve cemiyetin byk ksm nazarnda dini potansiyel bir dman olarak grd eklinde yorumlanacak mertebe yceltilmi olduu iin de bu travmann hafifletilmesi sretiyle toplumun rehabilite olmasna imkn verilmemitir. te bu sretle, hl bu tek yanl ihllin laisistler tarafndan barts meselesinde olduu gibi - Devletin bir numaral nitelii olarak ve topluma adet meydan okunurcasna dip-diri tutulmas, cemiyetimizin ekseri kaahrasndaki gizli muhlefeti srekli beslemi ve bu balamdaki devletilie temyl eden siysetleri reddetmesine sebep tekl etmitir. Siys Milliyetilik, Devletilik ve Demokrasi: Hatm-i Kelm nsanolunun hem en zarr ihtiyc ve hem de en muhteem cd olan Devletin hkm ahsiyetini, mevcdiyetini muhfaza ve mdfaa ve bekaasn temn, daha ileri, daha mtekmil, daha mkemmel bir hle getirme, ksacas Devlete hizmet etme cehdlerinin btn olarak yorumlanabilecek olan saf ve hlis versiyonu anlamndaki Devletilik, her nmuslu yurttan zerinde kanlmaz bir nmus borcudur. nk, Devlet en ulv ve en stn beer messese olmakla Ona hizmet etmek de en stn iyilik (hayr- l, summum bonum, supreme good) olacana binen, Kantn vazfe ahlknn temel formlasyonunu oluturan yaplabilecek yerde iyilik yapmak vazfedir (Kant, 1982:13) hkm muktezsnca, bu mnda Devletilik, irdeyi balayan, tercih hakk brakma-

ktidar Problemi 753

yan bir vazfe olmaktadr. Fakat teknik bir terim olarak Devletilik, asl anlamn Batl karl olan Etatizmde bulmakta olup, Devletin, daha doru ve daha ak ifdesiyle, Devlet Erkini elinde tutan ve ekseriyetle de kendisini cemiyete kar hesap verme noktasnda sorumlu hissetmeyen veya, gereince sorumlu hissetmeyen - ve hatt cemiyeti kendisine kar ba kesip boyun eerek bir kuzu sessizlii ile itata mecbur kabl eden, her eyin en iyisini, en dorusunu, en mkemmelini bildiine mn derecesinde inanm ve kendisini Devlet ile adet zdeletirmi bir monarkn veya bir tr oligarklar cemaatinin, yni Devletllarn, btn toplumsal deiim ve dnmlerde nclk ve ncelik ve hatt tek bana tyin edicilik hakk ve yine bu yolda, gerek grd hllerde Cemiyete - dikkat edelim: kendi toplumuna; yni kendi halkna, kendi milletine - kar derece be derece cebir kullanma hakk bulunduunu tartmasz olarak kabl eden siyset doktrinidir. Etatizm mnsndaki bir devletilii merlatran bir siys hareket, eninde sonunda, kendisi de u veya bu ekilde, ama mutlaka en az bir ekilde, bu sistemin bir paras olmak - ibu en az bir ekildenin en msum ekli, Devlete hizmet etmek isterken, istismar edilerek monarklara ve/ya oligarklara hizmet etmek ve onlarn siys emelleri ve karlar dorultusunda kullanlmak olmaktadr - ve sylem olarak her ne kadar aksini iddia ederse etsin, demokrasi ile en azndan mesfeli kalmak, veya daha da ileri hadlerinde ise, dpedz, alen veya zmn, anti-demokrat olmak durumunda olacaktr. Etatizm anlamndaki bir devletilik doktrini, bilhassa Trkiye gibi, toplum yaps, kltr ve tarih ak devlet gc kullanlarak, yni sosyolojide Cebr Deiim ad verilen metodla deitirilen lkelerde Devlet (yni devletllar) ile Cemiyetin, Milletin yollarnn zaman-zaman (bzan da sksk) kesimesine sebebiyet vermitir ve vermeye de devam etmektedir ki, felsef yetmezlik yznden Saf ve Hlis Devletilik ile Etatizmi birbirinden ayrdetmekte zorlanan veya ayramayan siys milliyetilik hareketleri, bu ayrdedemezliklerinin kurbn olarak, zaman-zaman veya bzan da sk-sk Devleti savunurken hakkat hlde neyi, ve/ya kimi, kimle-

754 Trk Kimlii

ri - yni Devleti, devletin hkm ahiyetini mi Devletllar m - savunduklarn da ayrdedebilmekte zorlanmaktan veya ayrdedememekten; istemeyerek ve ekseriyetle de farknda olmayarak zaman-zaman veya bzan da sk-sk, devlet karsnda milleti savunmay gerektirecek kadar ciddiyet kesbedebilen raddelere varan kritik hllerde millet karsnda devleti savunma pozisyonuna girmekten ve en yksek deeri atfettikleri milleti ile, ad konmam ihtilflara dmekten kurtulamamlardr. te, bu ayrdemezliin sistematiklemesi, bu tr siys milliyetilik hareketlerinin cemiyetin byk ksmnda tibar kazanarak kitleselleebilmesinin ve vatandan rz mutbakatnn mahhas ifdesi olan oy (rey) ile iktidra ykselebilmesinin nnn de sistematik olarak tkanmas gibi hazn bir netce hsl etmektedir. Evet: Bilerek veya bilmeyerek, Etatizm anlamndaki Devletilik doktrinini benimseyen veya en azndan radikal olarak bir kar duru koymayan siys milliyetilik hareketleri, gerekte moden anlamda milliyeti olmaktan ziyde devleti yni etatisttirler ve bu da onlarn, u ya da bu ekilde, ok briz kriz hlleri mstesn, kendi milleti ile btnlemesine ve siys veklet almasna ok cidd bir engel tekl etmektedir. nk; modern milliyetilik, temelde demokrasi zerine messestir. Hereyin halk irdesi ile belirlendiini savunan romantik demokratlk oyununun hibir ciddiyeti bulunduunu dnmyorum; en demokrat lkelerde bile Demos (Halk) herey deildir18 ve bunun iin de kusursuz bir
18

Bu konuda, medya tekelciliinin halk irdesini nasl kilitlediini anlatan yazsnda, Smeyye Ganuinin u ifdeleri plak bir gerein dile getirilmesinden baka birey deildir [Egemenlik Halkn Deil Murdochun!., The Guardian., 09.08.2007., Trke eviri: Radikal., 14.08.2007, Sal., s.10]: Kamuoyunun Murdoch gibiler tarafndan ynlendirilen bir sanayiye dnt gnmzde zevklerimiz, fikirlerimiz, ahlaki deerlerimiz, dnyaya bakmz genel olarak okuyup izlediklerimizle ekilleniyor. Murdoch da bilgi anda bilgi kanallarn kontrol eden kii olduundan, kar konulmaz bir hkimiyete sahip. Siyasetiler, kendilerini ycelttii gibi gzden de drebileceinden, onun ua konumunda. Efendilerine kar kmak veya onun gcn kstlama-

ktidar Problemi 755

Demoschrasos (Halk ktidr) asla mmkn olamaz - asla doru da olamayaca gibi-; ama yine de ktidrn asl menb Odur, veya daha dorusu, ktidrn menb ne nisbette Demos ise o ynetim de o nisbette demokrasidir. te, tam da bu noktada ok mhim bir hussa bir kere daha ve iddetle dikkat ekmeyi bir vazfe telkk etmekteyim: Etatizmin Devletin hak ve hrriyetlerini, yni Cemiyete mdhale alann alabildiine geniletmesine karlk, Demokrasi, Cemiyetin hak ve hrriyet alann geniletir ve bu bakmdan da O, esas tibriyle nce dar anlamyla Etatizm ile ve sonra daha da geni anlamyla Devlet Erki ile atkndr. mdi, daha evvelce de zerinde durulmu olduu vehiyle, bir cemiyetteki haklar ve hrriyetlerin toplam sbit olup arttrlamayacana gre, ayn nda hem devletin ve hem de cemiyetin hak ve hrriyetlerinin arttrlmas gibi bir talepte bulunulamaz; birisininkinin arttrlmas (geniletilmesi) dierininkinin azaltlmas ile kaabildir. mdi, yukarda ksaca ele alm olduumuz Haklar ve Hrriyetlerin Korunumu Kaanununa tekrar temas edecek olursak, diyebilmek durumundayz ki, ferd hak ve hrriyetler Toplum ve Devlet aleyhine, topyekn toplumsal hak ve hrriyetler de, ancak fert ve Devlet aleyhine elde edilebilir; yni, daha ak bir ifde ile, ferd hak ve hrriyet talepleri toplumkart ve Devlet-kart ve toplumsal hak ve hrriyet talepleri de, aslnda, fert-kart ve Devlet-kart taleplerdir. Ne var ki, tabi deil kltrel ve mnev bir varlk olmas hasebiyle insan ancak bir cemiyet ile insan kimliini kazanabildiine ve cemiyet de ancak Devlet ile kaabil olabildiine gre, bunlarn her de, bizzarre, ayn anda ve birlikte var olmak durumunda olacaklardr. yleyse, hak ve hrriyetlerin her nevinin arasnda dil ve dengeli bir ekilde dalm ve paylam da kanlamaz olmaktadr. Buradaki adlet ve denge kstas son derece mhimdir; sdece platonik ve salt
ya kalkmak siyaseten intihar olur. Belki de demokrasinin yeniden tanmlanmas gerekiyor. Rousseau ve Milli boverin; demokrasi artk halk iradesinin yansmas deil. Demokrasi, Murdochun iradesinin ifadesi.

756 Trk Kimlii

felsef bir dstur olarak deil, siysetin ve insanln pratii asndan da gereklilii dolaysyla. Zra, Nizmlmlkn vecz bir srette ifde ettii gibi Melik (siys otorite, daha geni mnasyla Devlet D.H.) inkr ve kfrle ayakta kalabilirse de zulmle ayakta kalamaz (Nizamlmlk, 1987:32); yni zulm pyidr olamaz. te, bugne kadarki insanlk tecrbesi, bu nn arasndaki en muvfk dengenin devletin cemiyet ve fertler zerindeki mdhale hak ve hrriyetlerinin - minimum deil optimal bir seviyeye ekildii, hak ve hrriyetlerin fert ve cemiyet lehine, devlet aleyhine geniletildii, cemiyetin, veya dier bir ifdeyle, Halkn, devlet karsnda pasif durumdan aktif duruma geerek devletine hkim olduu ve kendi irdesiyle kendisini ynettii demokrasi ile mmkn olabildiini zhar etmi bulunmaktadr. Tabiatiyle, mkerreren ve vurgu ile belirtmek gerektir ki, hibir zaman, gerek anlamda, platonik ve romantik ekliyle byle bir demokrasi tahakkuk etmemitir, edebilecek gibi de deildir; ancak, yine de hereye ramen, insanlarn hem en ok muhta olduklar ve hem de en byk g olmas hasebiyle en byk tehdde mruz kalabilecekleri devlet ile arasndaki hak ve hrriyetlerin paylam problemini en az kt ekilde zebilecekleri ynetim sistemi olduu da bedihdir. u hle gre, devletin kutlu (kutsal deil) varlnn muhfaza ve mdfaas ve dnya durduka bekaasnn temni anlamndaki Sf Devletilik ile, hak ve hrriyetleri mmkn olduu nisbette devletin - ve dolaysyla da Devlet Erkini elinde tutan devletllarn - otoriter ynetiminin siys doktrini olan Etatizmi bilinli olarak edeer addeden veya bilmeyerek birbirine kartrd iin edeer hle getiren btn siys hareketler, alen veya zmn olarak, cemiyetlerinin hak ve hrriyetlerini devlet lehine daraltmay ngrm olacaklar iin, bizzat kendi cemiyetleri ile, alen veya zmn bir uyumazlk ve atma ierisine girmekten kurtulamayacaklardr. Bu uyumazlk ve atma hli, ne kadar ulv deerleri ne kadar yksek bir samimiyet ve ihls ile savunursa savunsun, etatist bir devletilii alenen veya zmnen kabl eden siys hareketler ile cemiyet arasnda almas hemen-hemen muhl

ktidar Problemi 757

olan bir duvar oluturur ve bu yzden de bu kabl siys partiler, cemiyetin byk ksmnn reyi ile iktidar olabilme konusunda giderilemez bir sknt yaarlar. Mesel Trk siys tarihinde, klasik CHP zihniyetinin hemen-hemen hibir zaman cemiyetimizin ksm- zmndan iktidar vizesi alamaynn sebebi budur: Trk milleti, CHPnin ahsnda, kendisine ok fazla mdhalede bulunmay siys bir ilke hline getirmi, dizginlenmesi ve kontrol ok zor ve bunu da mutlak iktidr mddetince kantlam bir mtehakkim g olarak grdnden, Onu hep muhlefette tutmay terch etmitir ki, bu keyfiyeti, yni CHPnin srekli muhlefette kalmasn, Cemiyetin Ona srekli muhlefet etmesi olarak da okuyabiliriz. Ve, ayns olmasa da, benzeri bir keyfiyet siys milliyetilik iin de sz konusudur. Kaynaklar
Anderson, Benedict. (1993). Hayali Cemaatler-Milliyetiliin Kkenleri ve Yaylmas. (eviren: skender Savar). stanbul: Metis Yaynlar. ISBN 975-342-026-9., Orijinal Metin: Imagined Communities, Reflections on the Origins and Spread of Nationalism., ngilizce lk Basm: Verso, 1983; Geniletilmi kinci Basm: Verso, 1991. Arat Reid Rahmeti. (2006). Kutadgu Bilig. Ankara: Kabalc Yaynlar Arblaster, Anthony. (1999). Demokrasi (Democracy). Open University Press, 1987-1994)., (eviren: Nilfer Ylmaz) Ankara: Doruk Yaymclk. ISBN 975-553-313-3. Arsal, Sadri Maksudi. (1972). Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esaslar. 2. Bask., stanbul: tken Yaynevi. Aron, Raymond. (1979). Aydnlarn Afyonu. (eviren: zzet Tanju). stanbul: Tur Yaynlar. Arslan, Ali. (2003). Eitsizliin Teorik Temelleri: Elit Teorisi. Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi. Yl 2003/2, Say: 6., ISSN 1302-6658., s.115-135.URL: [http:// kosbed.kou.edu.tr/sayi6/ arslan.pdf] (13.02.2008).

758 Trk Kimlii

Baubrot, Jean. (2007). Dnyada Laiklik (Les Lacits Dans Le Monde). (Trkesi: Erturul Cenk Grcan). Dergh Yaynlar. Benda, Julien. (2006). Aydnlarn haneti., (eviren: Cem Soydemir). Ankara: Dou Bat Yaynlar. ISBN 975-8717-20-0. [Tercmeye esas metin: The Treason of the Intellectual, 1969 Eserin orijinali: La Trahison des Clercs, 1926]. Calhoun, Craig. (1993). Nationalism and Ethnicity. Annual Review of Sociology. Vol.: 19 (1993). pp.211-239. Cevizci, Ahmet. (2000). Paradigma Felsefe Szl. 4. Basm. stanbul: Paradigma Yaynlar. Clausewitz, Carl von. (trsz). Sava zerine (Vom Kriege). (eviren: H. Fahri eliker). stanbul: zne Yaynlar. arc, Mustafa. Hrs. T.D.V. (Trkiye Diyanet Vakf slm Ansikolepedisi). Cilt: 17, s.385a-286b. alk, Mustafa. (1998). Mart-Nisan Mektubu. Trkiye Gnl., Say: 50, Ankara. s. 3-4. ISSN 1300- 2767. avuolu, Naz. (2002). Blgeli Devletde Egemenlik/Yetki Paylam. e-akademi, Hukuk, Siyasal, Sosyal ve Ekonomik Bilimler Aylk nternet Dergisi. Say: 4. URL: [http://www.e-akademi.org/makaleler/ naz1.htm] (16.08.2002). De Sauvigny, G. de Bertier. (1970). Liberalism, Nationalism, Socialism: The Birth of Three Words. The Review Politics. Vol: 32, Number: 2, pp. 147-166. Arslan, Ahmet. (1998, 01-04 Kasm). Cumhuriyeti misiniz Demokrat m?. Zaman. (Orijinal Metin: Debray, Regis. (1989, 30 Kasm-06 Aralk). tes-vous dmocrate ou rpublicain?. Le Nouvel Observateur. Duverger, Maurice. (1971). Politikaya Giri (Introdution la Politique). (eviren: Semih Tiryakiolu). stanbul: Varlk Yaynlar. Efltun. (1980). Devlet. (evirenler: Sabahattin Eybolu, M. Ali Cimcoz.). 4. Bask. stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar. Ganui, Smeyye. (2007, 14 Austos). Egemenlik Halkn Deil Murdochun!. Radikal, s. 10. Gasset, Gasset Y. (1992). Ktlelerin syan (La Rebelion De Las Masas). (eviren: Nejat Muallimolu). stanbul: Bedir Yaynevi. Gazali. (1969). Ey Oul! (Eyyhel-veled). (eviren: Ltf Doan). 5. Bask. stanbul: Bedir Yaynevi.

ktidar Problemi 759

Ziya Gkalp., Hars ve Medeniyet (Yeni lvelerle 2. Bask). stanbul: Elips Kitap Gl, Abdlbaki; Erkan Uzun; Serkan Uzun ve mit Hsrev Yolsal. (2003). G/ktidar. Felsefe Szl., 2. Basm, Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar. ISBN 975-7298-45-X., s.628a-b. Gngr, Erol. (1980). Trk Kltr ve Milliyetilik. 4. Bask, stanbul: tken Neriyat. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. (2001). Philosophy of Right. (Translated by S.W Dyde). Kitchener: Batoche Books Limited. Ontario, Canada. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. (1995). Tarihte Akl (Die Wernunft in der Geschichte). (eviren: nay Sezer). stanbul: Kabalc Yaynevi. ISBN 975-7942-15-4. Hitler, Adolf. (1972). Kavgam (Mein Kampf). (eviren: Refik zdek). stanbul: Yamur Yaynlar. Hobbes of Malmesbury, Thomas, (1651). Leviathan or the Matter, Forme, & Power of a Commonwealth Ecclesiasticall. London: printed for Andrew Crooke, at the Green Dragon in St. Pauls Churchyard. Hobbes, Thomas. (1995). Leviathan veya Bir Din ve Dnya Devletinin erii, Biimi ve Kudreti. (eviren: Semih Lim). 2. Bask. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, Klasik Yaptlar Dizisi. Hobbes, Thomas. (2007). Elementa Philosophica De Cive; Yurttalk Felsefesinin Temelleri. (Trkesi Deniz Zarakolu). stanbul: Belge Yaynlar. Hocaolu, Durmu. (2000, 28 Haziran). Entellektel ve Entellektel Haysiyeti. Muhalif. Yl: 1. Say: 28. s. 11. Hocaolu, Durmu. (2005). Kaos, Entropi, Hrriyetlerin Korunumu, Devlet ve Sivil Toplum. ISSN 1303-9377., Yl: 3, Say: 10. NisanHaziran 2005, s. 31-37. Hocaolu, Durmu. (2003, 25 Haziran). Milliyetilik te yle Bir ey mi?. Zaman, s. 12. Hocaolu, Durmu. (2003). Sava ve Bar zerine. Kpr. Say: 83, stanbul. s. 105-129. ISSN 1300-7785., Hocaolu, Durmu. (1999, 30 Ekim). Sradan nsanlarn Rejimi: Demokrasi. Aksiyon. Yl: 5, Say: 256. s. 26. Hocaolu, Durmu. (2008). Tabi ve Ftr Bir Ekzistans Olarak Milliyetilik. Huzeyfe Sleyman Arslan (Ed.). Statkodan Deiime

760 Trk Kimlii

Milliyetilik Ufku. Derleme: 1. Ankara: Binyl Yaynevi. ISBN 9789944-0743-0-8. s. 195-309. Hff ,Otfried. (2000). Bir eytan Halknn Bile Devlete htiyac Vardr. Tabii Adaletin kilemi. Cemal Bali Akal (Derleyen). Devlet Kuram. 2000 iinde, Blm: 13. stanbul: Dost Yaynlar. s. 323-338. ISBN 975-8457-37-3. bn Haldun. (1988). Mukaddime. (Hazrlayan: Sleyman Uluda). C: I: kinci Bask: Mays 1988 (Birinci Bask: Mays 1982),.C: II: kinci Bask: Ocak 1991 (Birinci Bask: Mays 1983) stanbul: Dergh Yaynlar. Jaspers, Karl. (1981). Felsefeye Giri. (Trkesi: Mehmet Akaln). 2. Bask. stanbul: Dergh Yaynlar. Kant, Immanuel. (1982). Dnya Yurttal Amacna Ynelik Genel Bir Tarih Dncesi (Idee zu einer allgemeinen Geschichte in weltbrgerlicher Absicht) (1784). (eviren: Ulu Nutku). Yazko, Felsefe Yazlar. 4. Kitap. stanbul, s. 117-129. Kant, Immanuel. (1982). Ahlk Metafiziinin Temellendirilmesi. (eviren: oanna Kuuradi). Ankara: Hacettepe niversitesi Yaynlar. Kant, Immanuel. (1960). Ebed Bar zerine Felsef Bir Deneme (Zum Ewigen Frieden, Ein Philosophishcer Entwurf, 1795). (evirenler: Dr. Yavuz Abadan ve Seha L. Meray). Ankara: niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, No: 113-95. Klal, Ahmet Taner. (1997). Siyaset Bilimi. 6. Bask., Ankara: mge Kitabevi Yaynlar. ISBN 975-533-004-6. Kymlicka, Will. (1998). okkltrl Yurttalk, Aznlk Haklarnn Liberal Teorisi (Multicultural Citizenship, A Liberal Theory of Minority Rights). (eviren: Abdullah Ylmaz). 1. Basm. Ayrnt Yaynlar. Lao Tzu. (1946). Taoizm (Tao T Ching). (eviren: Dr. Muhaddere Nabi zerdim). Ankara: M.E.B. Yaynlar. Le Bon, Gustave. (1997). Kitleler Psikolojisi., (Yayna Hazrlayan: Yunus Ender). stanbul: Hayat Yaynlar. ISBN 975-8243-07-1. Lee, Stephen J. (2002). Avrupa Tarihinden Kesitler (1789-1989). (eviren: Sava Aktur). Ankara: Dost Kitabevi Yaynlar. ISBN 975298-018-X. Orijinal Metin: Aspects of European History, 1789-198.; 1982.

ktidar Problemi 761

Makyavel. (1932). Hkmdar. (eviren: Haydar Rifat). stanbul: Matbaaclk ve Neriyat. Marshall, T. H. ve Bottomore, T. (2000). Yurttalk ve Toplumsal Snflar. (eviren: Ayhan Kaya). Ankara: Gndoan Yaynlar. ISBN 975-520-183-1. Marx, Karl ve Engels, Friedrich. (1977). Dou Sorunu [Trkiye]. (eviren: Yurdakul Fincanc). Ankara: Sol Yaynlar. Tercmeye esas metin: The Eastern Question (Swan Sonnenschein & Co. Limd., London 1897. Mengolu, Takiyettin. (1988). nsan Felsefesi. stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar. (Not: Bu kitap, iki eserden olumaktadr: 1: nsann Varlk Yaps ve Nitelikleri (s.-11-230), 2: nsan, Hayvan, Dnya ve evre (s.233-342)). Millas Herkl., Milliyetilik., Zaman, 22.07.2003 Mises, Ludwig Von. (1983). Nation, State, and Economy; Contributions to the Politics and History of Our Time (Nation, Staat und Wirtschaft., 1919). (Translated by Leland B. Yeager). New York University Press. Online Edition, URL: [http://www.mises.org/ nsande.asp] (14.06.2002) Morris, George Sylvester. (1887). Hegels Philosophy of the State and of History., Chicago: S. C. Griggs and Company. Nizamlmlk. (1987). Siyasetnme (Siyerul-Mlk). (Trkesi: Nurettin Bayburtlugil). 2. Bask. stanbul: Dergh Yaynlar. (Birinci Bask: Kasm 1981). ztuna, T. Ylmaz. (1983). Byk Trkiye Tarihi - Trkiyenin Siyas, Meden, Kltr, Tekilt ve Sanat Tarihi. 12 Cilt. stanbul: tken Yaynevi. Pettit, Philip. (1998). Cumhuriyetilik, Bir zgrlk ve Ynetim Teorisi (Republicanism, A Theory of Freedom and Government. (eviren: Abdullah Ylmaz). stanbul: Ayrnt Yaynlar. ISSN 975-539-192-4. Ringmar, Eric. (1998). Nationalism: The Idiocy of Intimacy. The British Journal of Sociology. Vol. 49, No. 4. pp. 534-549. Rosenthal Erwin.,(1996). Ortaada slm Siyaset Dncesi. stanbul:z Yaynclk Bertrand Russell.(1990), ktidar (ev. Metin Engin). stanbul:Cem Yaynevi

762 Trk Kimlii

Jean Jacques Rousseau. (2007), Toplum Szlemesi (Le Contrat Social)., stanbul: Bulut Yaynlar Sartori Giovanni. (1996), Demokrasi Teorisine Geri Dn (The Theory of Democracy Revisited). Ankara:Yetkin Yaynlar lgener Sabri Faik. (2006), Zihniyet, Aydnlar ve zmler. Ankara: Derin Yaynlar Wittgenstein, Ludwig. (1985). Tractatus - Logico Philosophicus. (eviren: Oru Aruoba). stanbul: Bilim-Felsefe-Sanat Yaynlar.

Bir Sekin deoloji Olarak Siys Milliyetilik ve ktidar Problemi

Durmu Hocaolu
zdemir, aatay (Ed.)., Ayvaz Gkdemire Armaan, Cilt 2., tken Neriyat A.., stanbul, Mart 2009, ISBN 978-975-437-715-6., s.667-762 (96 sahife)

Bibliyografya Knyesi: Hocaolu, Durmu., Bir Sekin deoloji Olarak Siys Milliyetilik ve ktidar Problemi., zdemir, aatay (Ed.)., Ayvaz Gkdemire Armaan, Cilt 2., tken Neriyat A.., stanbul, Mart 2009, ISBN 978975-437-715-6., s.667-762 (96 sayfa)