MAX O.

LINDEGGER ile PERMAKLTR ALITAYI

12-19 Haziran 2010 altay Mekan: Marmari Permakltr Enstits Cansu Organik St retim iftlii

ALITAY PROGRAMI

Cumartesi 12/06/10 09 00-10 30

Pazar 13/06/10

Pazartesi 14/06/10

Sal 15/06/10

aramba 16/06/10

Perembe 17/06/10

Cuma 18/06/10

Cumartesi 19/06/10

Mntka ve dilim planlamas

Su: Temel ilkeler, baraj ve glet yapm

Toprak: Toprak nedir? Topra beslemek ve gelitirmek

Yaplar: Pasif gne enerjisi sistemlerine giri

Doru (etik) yaam, ekonomik canlanma

Tasarm

Tasarm almalar

10 30 -11 00 11 00-12 30

ay aras

ay aras

ay aras

ay aras

ay aras

ay aras

ay aras

Kristal Sular ekokysosyal ve ekonomik tasarm, ekoky nedir?

Su hasad ve muhafazas ile ilgili eitli yntemler; yamur hendei,

Uygulamal kompost yapm, kompost ay, mal ve baklagiller

Salkl yaplar, Doal yaplar iin malzemeler, kirleticilerle mcadele

Karar verme sreleri, yetkililerle alma, kk iyeri kurma

Tasarm

Tasarm sunumlar

12 30-14 00 Yemek Yemek Yemek Yemek Yemek Yemek Marmarie hareket Yemek Yemek

14 00-15 30 Al, tanma, Giri Cansu iftlii turu Atk su, sifonlu tuvaletin ksa tarihi, kompost tuvaletler ay aras Zararl kontrol Meyve baheleri, Permakltr de gda orman Tasarma giri, araziyi okuma Tasarm Soru-cevap

15 3016 00 16 00-17 45 Permakltr ilkeleri

ay aras

ay aras

ay aras

ay aras

ay aras

ay aras

Doal sistemlero rmanlar, bitki toplama,

Foseptik, biolytix, mikro algler

Gda: beslenme, bahe teknikleri, mntka-1

Kentsel konular

Gzlem ve araziyi okuma

Tasarm

Paylam, geribildirim ve kapan

18 00 Akam yemei 193021 30

Akam yemei

Akam yemei

Akam yemei

Akam yemei

Akam yemei

Akam yemei

Akam yemei

Marmaric sunumu ve Grup almas

Katlmclarn sunumlar

Kutlama yemei, sosyal akam

NSZ

zmir yaknlarnda bir hafta boyunca Trkiyenin farkl yerlerinden gelen insanlarn oluturduu bir gruba permakltr retmekten ve kurs vermekten byk zevk ve keyif aldm. Kurs sresince permakltrn btn ynlerine deinmenin yan sra katlmclarn zellikle ilgilendikleri konular vurgulama ve onlar zerinde birlikte alma frsatmz da oldu. Grupta tartmalara iyi katklarda bulunan profesyoneller de yer ald. Trkiyedeki nceki deneyimlerime bakarak diyebilirim ki, bu grup da ncekiler gibi olduka hazrlkl ve istekliydi. Pozitif ve retken fikirlerin kmas iin yaplan tasarm egzersizlerinde zellikle ibirlii ve takm almas temel alnarak yaplan almalar olduka verimli geti. Kursun dzenlendii tarihin Haziran ayna denk gelmesi sayesinde yerli kiraz ve eftalinin bereketinden bolca yararlanma frsatmz oldu, kurs sresince azmz yerel meyvelerle enlendi. Dilerim ki, bu kitapk Permakltr teorisi iin retici ve hatrlatc bir kaynak olur. Bu kitapk bir kursun sonucu ya da sonular da olsa, uygulamalar yapmak iin bir balang niteliindedir. Hepimiz iin yeil ve bereketli bir gezegen diliyorum. Max O. Lindegger Permakltr Tasarmcs ve Eitmeni

MAX LINDEGGER Max Lindegger dnyaca tannan srdrlebilir sistem ve ekolojik yerleke tasarmcsdr. Srdrlebilir sistemler konusunda aranan ve sayg duyulan bir eitmendir. Srdrlebilir yaamann zorluuna karn uygulanabilir, iler zmler tasarlama ve uygulama konusunda 30 yllk deneyimi vardr ve bu alanda liderlik etmitir. evre, ekoloji, srdrlebilirlik, permakltr ve ekolojik ky tasarm konusunda danmanlk yapmaktadr ve birok uluslararas sempozyum ve konferansta dersler vermitir.

Max, Kresel Ekokyler A (GEN)-Asya ve Okyanusyann kurucusu ve yneticisidir. Son 15 yldr, ekoky hareketinde etkin olarak yer alm, nderlik etmitir. Birlemi Milletler onayl Ekoky Tasarm Eitimi (Ecovillage Design Education-EDE) mfredatnn gelitirilmesinde yer almtr ve eitmenliini yapmaktadr.

Max Lindeggerin tasarm felsefesinin esas ilkesi udur: Srdrlebilir sistemler teknolojinin getirdii yeniliklerden faydalanmakla beraber her eyden nce bulunduklar evreye uymaldrlar. Bu sebeple, yerel kltre ve alkanlklara, yerel kaynaklar kullanmaya, yerel halka ve blgeye fayda salamaya byk nem verir. Yapt tasarmlar, iinde bulunduu evreye ok duyarldr. Bu da uzun vadede projelere baar salar.

Maxn tasarlad ve kurulmasnda liderlik ettii Avustralyadaki Kristal Sular Ekoky, Birlemi Milletler nsan Yerleimleri Merkezi (UN Habitat Best Practice) tarafndan En yi Uygulama rnei olarak gsterilmitir. Max, bugne kadar Gney Afrika, Sri Lanka, Fiji, Brezilya, Meksika, Portekiz, Avustralya ve Yeni Zelandada eitimler vermi ve saysz projeye danmanlk yapmtr. Trkiyede, 1997 ylnda Mete Hacalolu tarafndan dzenlenen ilk permakltr altaynda da eitmenlik yapmtr. Yaynlar arasnda, The Best of Permaculture (Nascimanere) kitab da vardr. Ayrca International Permaculture Journaln editrlerinden biridir.

Yaamn srdrd Kristal Sular Ekokynde Ekolojik zmler (Ecological Solutions) adl bir irket ynetmektedir. Max, srdrlebilir topluluklar gelitirmek konusundaki stn baarlar sebebiyle Avustralya Baabakan Yzncyl madalyas ile ereflendirilmitir. Srdrlebilir Tarm konusundaki baarlar sebebiyle de 2004 ylnda Sunshine Coast Environmental Council dln kazanmtr. Daha fazla bilgi iin:
http://www.ecologicalsolutions.com.au, http://crystalwaters.org.au http://ecovillageresearchgroup.com.au/

SUNU

Bu kitapk 12-19 Haziran tarihlerinde, Marmari Permakltr Enstits ve Cansu Organik St retim iftliinin evsahipliinde gerekletirilen Permakltr altaynda katlmclarn ald notlarn gzden geirilmi ve dzenlenmi bir toplamdr. Ana metin, Max O. Lindeggerin anlatmlar esnasnda ezamanl olarak tutulan notlardan olumaktadr. 6 gn sren boyunca sren altayda her gn srasyla farkl konulara deinildii iin ana metinde de bu sralama esas alnm ve nemli konular balklar haline getirilmitir. En son blmde ise altaya katlanlarn listesiyle beraber metin iinde ad geen basl kaynaklara ve baz nemli organizasyonlarn internet sitelerine yer verilmitir. Bu almann, Trke kaynaka azl ekilen permakltr hakknda birok kiinin fikir alabilecei bir kaynak olmasn umuyoruz. Kitapn bu hale getirilmesinde gnll olarak emek ve aba veren yayn kurulu yeleri olarak hepinize iyi okumalar dileriz.

Ali Gkmen, rem al, zge Yalner Ercokun, Selda Bozbyk.

TEEKKRLER

Bu kitapn olumasnda emei gemi olan birok insan var. Onlar burada anarak teekkr etmek istedik. Deniz Dinele ve Mete Hacaloluna; altayn organizasyonunu stlendikleri ve baaryla gerekletirdikleri iin, Cansu Organik St retim iftlii ve Trkiye Permakltr Aratrma Enstitsne; altaya evsahiplii yaptklar iin; Mustafa Bakra; Max Lindeggerin evirmenliini sabrla ve dikkatle yaparak katlmclarn anlatlanlar anlamasn salad iin; Hale Meri Karabekire; bu altayn belgelenmesi fikrini ilk olarak ortaya att iin, Tuba lhan, Merve Gvendik ve Selda Bozbyka; altay boyunca titizlikte not tutatak, bu kitapn temelini oluturan metinlerin olumasn saladklar iin; Ali Gkmen ve Onur Metine; altayn video kaytlarn yapt iin itenlikle teekkr ederiz.

NDEKLER

GN 1. 1.1 Mntka ve Dilim Planlamas.........................................................s.5 1.2 Ekoky nedir? Bir rnek; Kristal Sular Ekoky.............................s.7 1.3 Doal Sistemler........................................................................s.17 GN 2. 2.1 Su: Temel lkeler / Su Hasad.....................................................s.27 2.2 Atk Su; sifonlu tuvalet, kompost tuvalet, biolytix..........................s.28 GN 3. 3.1 Toprak: Temel lkeler, Topra Beslemek ve Gelitirmek................s.35 3.2 Kompost Yapm.......................................................................s.41 3.3 Gda: Beslenme, Bahe Teknikleri, Zararl Kontrol.......................s.43 GN 4. 4.1 Salkl Yaplar ........................................................................s.52 4.3 Meyve Baheleri ve Kentsel Konular............................................s.60 GN 5. 5.1 Doru(etik) Yaam...................................................................s.71 5.2 Karar Verme Sreleri, Kk yeri Kurma.................................s.73 5.3 Tasarma Giri; Araziyi Okuma.................................................. s.78 GN 6. 6.1. Tasarm Sunumlar zeti..........................................................s.79 EK: Kaynaka 7.2 Yararl Basl Kaynaklar..............................................................s.81 7.2 Yararl nternet Sayfalar...........................................................s.81

Gn 1. 1.1

MINTIKA VE DLM PLANLAMASI

Yerleim planlamalarnda ev ortada yer alr, etrafnda ise halkalar halinde genileyen dairesel alanlar vardr. nsanlar mntkann dairesel olduuna inanrlar ama doa aslnda byle dzenli deildir. Permakltrde mntkalar mekana ikin, dilimler ise dardan gelen eyler olarak nitelendirilir. Birok durumda (0,0) noktas evdir. Benim yaadm Kristal Sular Ekokynde1 0 mntkas birka tanedir. Mntkann birka tane olmas karmaklk yaratabilir. CWda komu mntkalarnn nerede balayp nerede bittii ok belli deildir. Komu mntkalar rntl bir ekilde birbiriyle i ie gemitir. Snrlarn olmamas toplumsal adan daha iyidir. Ana faaliyet alanlarna dardan gelenlere dilim denir; gne, rzgar, su, bcek, elektrik, tesisat gibi. Permakltrde en nemli ama gzlem yapmaktr ve gzlem herhangi bir uzmanlk gerektirmez. rnein, gnein hangi saate nerede olacann hesabn yapabiliriz. Bunu bilmemiz evi iyi ekilde tasarlayabilmemizi salar. Gne saatlerini Mesela ben evimi 07 12de mutfak iin internetten ve bilgisayar masasna gne vuracak ekilde tasarladm. hesaplamak programlarndan yararlanabiliriz. Ayrca Avustralyada bu konuyla ilgili yaynlanm Gne I ve Glge isimli bir kitap vardr. Pasif solar sistemlerinin tasarmnda da gnein hareketleri ok nemlidir, ev planlamalarnda bu konuya olduka dikkat edilir. lerleyen blmlerde bu tip gne hesaplamalar yapacaz. Tasarm yapmadan nce uzun ve detayl bir liste yapmak nemlidir. Genellikle nce sabit ve somut eyler akla gelse de, dndke bu liste uzar. Avustralyadan rnek verirsek bu listede ilk akla gelen yangn faktrdr
1

nk

Avustralyada

yangnlar

ok

yaygndr.

Bu

listeyi

ng. Crystal Waters. (y.h.n)

8

hazrlarken grsellerle desteklemek nemlidir. Bu listede yazlacaklar arazide bulunarak, gzlem yaplarak bilinecek eylerdir. Tasarma hazrlanrken, gzlemlerimizi grselletirerek topluluun btn yelerinin planlamaya katlmasn salamak ok nemlidir. Kk iftlikler iin tasarm yaplrken ncelikle bir anket hazrlanr ve her ya grubundan katlmclara gnderilir. Her ya grubundan katlmn olmas zellikle nemlidir. rnein, o iftlikte ocuklar da yaayacaksa onlar da gz nnde bulundurmak gerekir. Ankette hangi tr hayvan ve bitki yetitirilmek istendii de sorulur. Bu sorunun yantnn grupsal olarak ifade edilmesi nemlidir. Yazn yetitirilen bitkiler, mutfak bitkileri, kn yaprak dkmeyen bitkiler gibi her gruba gre deien farkl ihtiyalar olabilir. Bu tip genel snflandrmalar balang iin yeterlidir, daha sonra bu liste detaylandrlabilir. Gruba ayrca hangi tip hayvanlar yetitirmek istedikleri de sorulur. Arazi aldklarnda insanlar bir ey yetitirme konusunda bir ey bilmiyor olabilir. Bu durumda, istek listesinde verilen cevaplarn blgeye uygunluuna bakmak gerekir.

BTK Sebze Elma eftali Dut Malta erii Kerestelik

HAYVAN

Y 720

YAPILAR

360 Tavuk At Eek Koyun Ar 4

10

X: En az 3 fonksiyonu olmas Y: Ylda ka kez baklmas gerektii Yukardaki tabloda yer alan 2. Stun blgeyi ylda ka kez ziyaret ettiimizi gsterir. Ziyaret sklna gre bu yerler (0,0) noktasna gre konumlandrlr. Sk ziyaret edilen yerler evin yaknna derece derece mntkalandrlr.

nemli bir permakltr ilkesine gre her unsurunun birden fazla etkisi olmaldr. Bill Mollison en az iki fonksiyonun yeterli olduunu dnr, ama bana gre en az fonksiyonun olmas gerekir. Permakltrde sreklilik nemlidir, nk srekli bir ihtiya vardr. Ne ekildii deise de srekli bir ekim vardr, srekli ekim yaplr. Birden fazla fonksiyonu olan bitki ve hayvanlara yle rnekler verebiliriz: - Elma aac dikeriz, nk elma toplamak isteriz. Bir elma aacnn besini dnda glgesinden de yararlanrz. Ayrca bir elma aac baka bir elma aacn dlleyebilir. Aacn yerini iyi seersek birden fazla ilevi olabilir. Kristal Sularda yetitireceimiz tavuklar da yle bir seeriz ki, iki yl yumurta yiyip sonunda tavuu yiyebiliriz hatta tynden bile yararlanabiliriz. - Malta erii, geni bir iklim yelpazesinde yetiebilir, fazla su istemez stelik rzgara da dayankldr. - Dut dnyann her yerinde retilebilir, tbbi ila yapmnda kullanlr, metabolizmay hzlandrr, lifleri kuma yapmnda, meyveleri ise pekmez ve likr yapmnda kullanlr. - Ceviz aleopatik zellikte bir bitkidir, yani bir madde yayar. Bu sebeple ceviz aacnn altnda az sayda bitki yetiir, nasl kullandmza bal olarak bu durumu olumlu hale getirebiliriz. Liste hazrlandka baz bitki ve hayvanlarn daha uygun olduu grlr. Baz iftliklerde et yenilmiyor olabilir, ancak gbresinden yararlanmak iin inek beslenebilir. Fakat inein stn imiyorsak inek bakmay sorgulamalyz.

1.2

EKOKY NEDR? BR RNEK; KRSTAL SULAR EKOKY nsanlar ekokyleri kendi balarna tasarlamazlar. Kristal Sular Ekokyn bir mhendis olan Berry Goodman,
10

Jeff

Young,

Robert

ve

Max

Lindengerden oluan bir grup olarak birlikte tasarladk. Robert ve Max halen orada yaamaya devam ediyor. nsanlar Maxi ve dier ky sakinlerini ziyaret ediyor. Bu ziyaretler srasnda ekoky projesiyle ilgili sorular soruyor. Maxe bu projeyle gurur duyup duymad sorulduunda Robert ile alt iin gurur duyduunu sylyor. Bu iin en gzel ynlerinden birisi Robert ve Maxin 20 yldr ok iyi arkada olmalar. Maxe gre bir ekokyde yaamak, parasal konular
2

dzenlemek,

hkmet

kanunlar

ve

ynetmelikleri arasnda kendimize yol izmek demektir. Bu ok kolay olmasa da mmkn bireydir.

25 yldan uzun bir sre nce ekoky fikrini ilk ortaya attmzda yerel bir blge planlamac bunun iyi bir fikir olmadn sylemiti. Ona gre bu yasalara uygun deildi ayrca gerekletirmek de imkanszd. imdi ise 250 kii Kristal Sular Ekokynde yayor. Dnyada ekokylerle ilgili alma yapan nc kiiler vardr ve bu insanlar desteklememiz ok nemlidir. Kristal Sular subtropik bir iklime sahip; yazlar buraya (zmire) benziyor ama baz zamanlar donma da grlebiliyor. Bundan yirmi yl nce her k ortalama 6 20 donma olay yaanyordu. Geen yl yine bir donma olay grld, baz yllar ise hi grlmyor. Yirmi yl nce Kristal Sularda muz yetitirilemezken imdi muz yetitirebiliyoruz. Bu bize iklimde gerekten bir deiiklik olduunu gsteriyor. Kristal Sular deniz seviyesinden 160 200m ykseklikte 2590 dekarlk byk ounluu ormanlk bir araziye sahip. 1965te aalarn ou kesildi. ok nitelikli okaliptus aalar kereste yapmnda kullanld ve aalar yeniden yetiti. Bu srete zor da olsa onbinlerce aa diktik. Hem zel hem de kamusal alanlar iin aa dikimi yaptk. Kristal Sular arazisinin %14 zel arazidir ve bu arazi zerinde 83 ev yeri vardr. Bireysel parseller 4000 6000m2 arasnda deiebiliyor. Bireysel parseller iin belirlenen bu aralk o dnemki yerel hkmetin bir artyd. Sonrasnda kurulan ekokylerde ev parseli daha kk oldu. Kristal Sularda kurulan kooperatif

2

Max Lindeggerin ei Trudynin konumasndan. (y.h.n)

11

arazinin %6sna sahiptir, arazinin suni gller, orman, yaban alanlar, yollar ve tarm alanlarn ieren %80i ise ortak mlkiyettir. Kristal Sular Ky ayn zamanda permakltr ilkelerini kullanan ve uygulayan ilk ekoky tasarmdr. Balangta arkamzda kk bir destek vard, nk birok kii permakltr ekoky grmemiti, deneyimlememiti ancak biz ne istediimizi biliyorduk. Dokuz aymz gzlem ve arazi inceleme ile geirdik ve bu sre sonunda topran ne istediini anlamaya baladk. ncelediimiz toprak 1965ten beri sr yetitiricilii iin kullanlyordu, ekoky projesi balamadan on yl ncesinde ise at haras idi. Projeye baladmzda arazide 160 at vard. Blgeyle ilgili baz makalelerde topran yozlam olduu yazyordu. Ben bu durumu attan muzdarip toprak olarak dile getiriyorum. Kye doru gelen yolda ise koyundan muzdarip alan vard. Koyunlar ve atlar baz bitkileri yiyorlar, bazlarn yemiyorlar, baz bitkileri srekli yiyorlar, bazlarna ise hi dokunmuyorlar. Bu durumda etrafta hayvanlarn sevdikleri bitkiler tkeniyor, sevmedikleri, yemedikleri ise bol miktarda oluyor. Arazide 170 tr ku, yabani papaan, kanguru gibi eitleri ieren olduka zengin bir yaban hayat vard. Yaban hayatnn koullarnn zor olmas sebebiyle arazide hi kedi, kpek yoktu. Gzlemlerimizle kedi ve kpeklerin bu ortamda yaayamacaklarn anladk. Kristal Sular Ekokynn tasarm srecini yapsallatrmak iin yle bir yntem kullandk. Bir temel hazrladk ve her eyi oraya yerletirdik: nehirler, birka bina, mevcut bitki rts, yollar vb. Tasarm iine havadan ekilmi bir fotoraf ile baladk. Bu fotorafn zerine mevcut yaplar, yollar izdik, bunun zerine katmanl haritalar hazrlamaya baladk. Kullandmz bu yntem Ian McHargn yazd Design with Nature3 isimli kitapta ok gzel anlatlmtr. Bu ynteme dlama yntemi deniyor. lk plastik katmanda eimlere baktk. Bire beten (1:5) daha eimli olan yerlerin ev yapm iin kullanlmamasna karar verdik. Bundan daha dik olan yerleri harita zerinde siyahla kapladk. zerine bir folyo daha ekleyip mevcut verileri (mevsim verilerini) iledik. Nehir hatlarnn her iki yannda 20 metrelik tampon blgeler iaretledik. Bir folyo daha ekleyerek bitki rtsn bunun zerine iledik. nemli bulmadklarmz siyahla boyayp

3

Mc Harg, Ian (1995), Design with Nature, Wiley. (y.h.n)

12

dladk. Bir folyo daha ekleyerek zerine en iyi tarm blgelerini iaretleyip ev parsellerinden ayrdk. lediimiz verileri grselletirerek okumay kolaylatran bir yol kullandk. Elimizdeki plan a tuttuumuzda birok siyah para grnyordu, pencere dediimiz alanlar ise konut yapm iin ideal olarak aa kmaktayd. u an Kristal Sularda yaayan herkes ite bu pencerelerin zerinde yayor. Bu srete her ev parselleri iin 16 kriter belirlemitik: - Arazinin yars hafif eime sahip olmalyd - Evin kuzey cephesi ynlendirilebiliyor olmalyd - Ev tasarm atklar dntrlebilecek niteliklere sahip olmal ve pler bakasnn arazisine ya da ortak araziye brakmamalyd - Herkesin at modern teknoloji kullanlarak bir alanda toplanp ilenmeliydi - Her parsel ortalama drt dnm civarnda olmalyd - Kyde yaayan insanlar dnyaya zen gstermeli, art deerin datm eit yaplmalyd. unu da eklemeliyim; eer Kristal Sular bugn tasarlasaydk u anki halinden olduka farkl grnrd. nk tasarm yaparken o gnk bilgimiz, hukuk ve finansal sistem erevesinde hareket ettik. - Kristal Sular ky iin optimum nfusu 300 kii olarak belirlemitik. Ky ilk kuracamz sralar su kstlayc bir unsurdu. u anda dular, amar ve sulama iin su toplayabiliyoruz. Be yl ncesiyle kyaslaynca ayn miktar gda iin eski suyun %10unu kullanyoruz. Nfusumuz bu srede artt, u anda 320yiz ve 359a doru gidiyoruz. - Ekolojik olarak sorumlu, toplumsal olarak arzu edilen ve ekonomik adan makul olan bir tasarm olmalyd. Permakltr ilkelerini temel alan bir tasarm rnei olmad iin birok konuda tahminler yapld. Kendi iinde bir ekonomi iin 250 kii gerektiini
13

varsaymtk. Ancak imdi bunun doru bir tahmin olmadn anladk, 100 kiiden az bir sayyla da bir ekonomi oluturabilineceini grdk, nk ky iinde birbirimize verdiimiz destek tahmin ettiimizden ok daha fazla oldu. imdi birbirimizi desteklemek iin ileri Kristal Sularda yaayan kiilere veriyoruz. Ekoky iin ekonomik dng en zorlu engellerden birisidir. Ayrca u anda 20 yl ncesinden ok farkl bir dnya var. Kristal Sularda herkes gelimekte olan bir eve sahip olduunun bilincinde olsa da, mkemmele ok ok uzak olduunun da farkndadr. rnein, hala arabalara olduundan ok baml, gdalarmzn hepsini yetitirmekten uzak bir hayat srmekteyiz. ekonomimizi ve daha birok yeteneimizi gelitirmeliyiz. Ancak etrafmzda bizi evreleyen ekonomi i ekonomimizi bastryor. Hala dkknlarda bol ve ucuz gdaya ulalabiliyor. Gday ve kendi rnn yetitirmenin iki avantaj vardr: - Kalite ve tat - Para tasarrufu Baladmzda izleyeceimiz bir rnek olmad iin bizim iin nemli noktalarn ne oduu ile ilgili sorular sorduk. Hayatmz deerli klacak eyler nelerdi? Hayatmzn iermesini istediimiz unsurlar nelerdi? Biroumuz topraa ve krsal yaama dnmek istiyorduk ancak bunu detaylandrmak olduka zordu. imdilerde danmanlk yaptm mterilere sorduum ilk soru da bu oluyor. Bir sayfalk vizyon metni yazmalarn ve nmzdeki yirmi ylda nereye ulamak istiyorlarsa bunlar belirtmelerini isterim. lk tepki olarak isteklerimizi hemen sralarz, zaman getike iler balangtakinden daha karmak bir hale gelir. Bu nedenle yedi kiilik gruplara ayrlp altrma yaparz. Hayat yaamaya deer klan nemli eyler nelerdir? Anahtar szckler halinde yaznz. rnein, temiz hava, su, toprak, sosyal, fiziksel evre. Mesela byk ekran televizyon bu listede yer almaz. Birinci sorudaki liste tamamlandktan sonra yazlanlar nem srasna gre numaralandrlr, eer nem asndan eit olduklar dnlyorsa numaralandrma yapmaya gerek yoktur.
14

Bu soruya verdiimiz baz yantlar hepimizin katld ifadelerdir. Bu yantlarda genelde sorun yaanmaz. Asl zorluk daha zel rneklerde karmza kar. Bu tip konular kuaklar boyu yani srekli konuulmaldr. rnein, Kristal Sular arazisinde yaayan geyikler var. Bazlar bunlar vurup yememiz gerektiini dnyor, bazlar iin bu ok saduyulu bir karar nk geyikler aalar yiyor ve aalara zarar veriyor. Bazlar ise onlarn kardeimiz olduunu ve arazide bizimle yaama hakk olduunu dnyor. Byle bir konuda herkesi tatmin edecek karar vermek ok zor. Biz bu noktada aalara verilen zararn bir karar vermek iin yeterli bir olmadna karar verdik bu sebeple geyiklerimizi vurmuyoruz. 25 ylda grdmz eyler karar vermenin herkesi mutlu edecek bir sre olmadn anlamamz salad. Ancak bazen bir durumu srncemede brakmak karar vermekten daha kt sonulara neden oluyor. Byle durumlarda alabileceimiz en iyi karar almaya alyoruz. Tm bu fikirler bir yerde yazlacak olsa, rnein yiyecek ve sosyal meseleler gibi konularda gruplar altnda birlikler olduu grlecektir. Kullanabildiimiz baka sreler de var. lgin ve gerekli olan grup halinde egzersiz yapyorsanz, orada brakmamanzdr. Yaplan egzersizleri baz sonulara dntrmek insanlarn buna benim de katkm olsun demesi asndan nemlidir. Bu sreci 250 kii yapmak ve planlamak zor olsa da 10 kiiyle yaplabilir. nsanlarn ar yoklukla yaad lkelerde altm. Temiz hava, temiz su ve temiz gda buralardaki insanlarn syledii nceliklerdi. Hindistanda varota bir milyon yayordu. Yoksulun da yoksulu olan insanlard bunlar. lerindeki farkllklar dikkatimi ekti: ok yoksul olmalarna ramen iinde ufak baheleri ve neeli bir havas olanlar vard. Bir de dier gruplarla ayn koullarda olmayan baka gruplar vard. Bu gruplarda hi aa dikmemi insanlar daha ask suratl, daha mutsuzdu. Peki ya ok benzer ortamlarda bu fark nasl olumutu? Sonradan rendik ki, mutlu gzkenler ve bahecilikle garantisi uraanlar hkmet ise tarafndan yaadklar yere otoyol yerde kalma alm, dierine yaadklar yaplabilecei

sylenmiti. Temiz hava, temiz su kadar nemli olan bir ey de arazinin

15

mlkiyetine sahip olmak ve gelecek kuaklara bunu aktarabilmektir. Yaadnz yerin eviniz olduunu bilmek ok nemlidir. Burada Kristal Sulardaki haklardan da bahsetmek gerek. Ruhsal ifade zgrl Kristal Sularda bizim sahip olduumuz zgrlklerden birisi ruhsal ifade zgrldr; belki byle bir zgrlk sizin Trkiyede halihazrda sahip olduunuz bir zgrlktr. Kristal Sularda olduka karmak bir dnce yaps vardr. Bu toleranstan, senin neye inandn nemsemiyorum, senin hayatn ne istersen yap demekten ok daha farkldr ve toleransn tesidir. rnein, biz inancna dahil olmasak da 45 yanda Hristanla dnen bir kiinin yannda yer alarak onunla beraber kutlamalar yapyoruz. Anlaml faaliyet hakk Anlaml faaliyet hakkn nceleri alma hakk olarak ifade ettik ancak alma hakk balnn altnda da yer alamayacak ebeveynlik, yallarn ve ekosistemin bakm gibi ileri ieren gnll iler de vard. Bu ilerin sadece ek olarak var olmasyla deil, ek kltr oluturmasyla da ilgilendik. Baz toplumlarda alma cret zerinden deerlendiriliyor, oysa biz almay elde edilen kazancn tesinde sonularla anlatyoruz: insana katk, ekosisteme katk gibi. Gvenli uyum ve rekreasyon da buna dahildir. Uygun barnak hakk veToplumsal etkileime eriim hakk da bizim iin olduka nemlidir. Kristal Sularda bahsi geen bu haklar tartmal bir manifestonun ortaya kmasn salad. rnein bu manifestodan sonra arazi iinde kedi kpek beslenmemesi kararn aldk. Bu nceleri zor olsa da sonradan oturdu, sonuta on yldr kimse bu mevzuyu zorlamyor. Kristal Sularda yle bir noktaya geldik ki yaban hayat yaban olmaktan kt, artk kular bizim arazimizdeler, kangurular ok yaknmza geliyor, ancak biz onlar beslemiyoruz.

16

Yeni bir ev yaratrken aslnda yeni bir kltr yaratyoruz. zellikle yeni oluturduumuz bir kltr eski kkl kltrn zerine ina etmeye dikkat ediyoruz. Kristal Sularda Aborjin kltr vardr, Aborjinler hala burada yayorlar ve ok nceden de burada yaamlard. Aborjinlerin Avustralyadaki tarihi kimine gre 110000, kimine gre 45000 sene ncesinde kadar gider. Bir yere yerleme kararnda yapacamz ilk ey bizden ncekilere bakmak ve oradaki tarihe sayg duymak olmaldr. Slaytlarda gsterdiim kylerde srdrlebilirlik ok nemlidir. Mesela nfusu 112 olan bir kyde araziyi ok iyi anlamlar, orman dz kesimle amamlar. Biz bunu yeniden renmeliyiz. Nfus gvenlik sorunlar nedeniyle bir arada yerlemi. Mesela burada ruhani ifade zgrl yok, Katolik olmak zorundasnz ve gnmzde bu kye hala yol yok. Bu kydekilere byk ehir hayat daha kolay gzkt iin nfus 12ye kadar dt. Trkiyedeki kylerde de ayn eyler oluyor. Burada insanlar kendilerini tekrardan kefetmek zorundalar. Ekokyleri de bu deiimin bir paras olarak dnmemiz gerekiyor. Yeterli kelimesinin anlamn yeniden renmeliyiz, snrlarmz bilmeliyiz. Avustralyada topran veya arazinin ka tane koyun ya da keiye yetecei ile ilgili bilgiler vardr, ama insanlar konusunda bir tahmin yaplmaz. Permakltr bak asnda ise topran ka insan tayabileceini hesaplayabilmemiz lazmdr. u anda yeterince gda yetitiremeyip spermarkete gidebildiimiz iin hesaplanan rakamlar ayor. Para varsa her yere gidip her yerden gelen rnlerden alabiliyoruz. Ekokyler iin yerellemek organikten daha nemli bir kelimedir. Ekokyleri belli snrlar iinde, biyolojik blgelerin snrlar dahilinde tasarlamamz gerekmektedir. Amerikan yerlilerin 7 Kuak Kural vard: 7 kuaktan aldn bir sonraki 7 kuaa emanet etmek. Biz bunu Kristal Sularda yapabiliyoruz. Bu konuda baarl olup olmadmz syleyemem, zira bunu ancak be ya da yedi kuak sonras syleyebilir. Ayrca ekokylerin gen ve yal karmna da ihtiyac vardr. Kristal Sularda bu yelpazeye sahibiz. Ekokyleri tasarlarken ok yal olanlar ve ocuklar her zaman hatrlamak gerekir.
17

Bir ekoky yaparken ya da tasarlarken araziye mdahale ediyoruz, bu mdahalenin ne derecede olduu ok nemlidir. Evlerimizin mmkn olduu kadar az araziye mdahale ediyor olmasn istiyoruz. Yollar yapyoruz, ancak yollar arabalardan nce insanlarn yrmesi ve bisiklete binmesi iin ekici hale getirmek iin yapyoruz. Evleri sktrlm toprakla yapyoruz, binann ekolojik ayak izini en aza indiriyoruz, malzeme olarak ina alanndan kanlar kullanyoruz. Birok insan evden alyor, ev merkezli i yaplmasnn en nemli sebebi ie gidip gelmede harcanan enerjiyi kstlamak ve azaltmaktr. Ayrca bu durum, araba kullanmaktan ve zamandan tasarruf salyor. zgrce giyinebilme ve dilediini yiyebilme zgrl de sunuyor. Kristal Sularda ibadethane yok, btn inan sitemleri mevcut. Bu konuyla ilgili tasarm yaparken kutsal bina yerine kutsal alanlar ayrmaya karar verdik. Bu alanlar belli yerlerde ayrlm deil. Herkes bu alanlar kendisi buluyor. Eer kendiniz iin byle bir yer aryorsanz ve bulursanz bulduunuzu bilirsiniz zaten ve dierleri de sizi orada tek banza brakr. Kristal Sularn Ynetimi iin iki resmi yaplanma var: Giriimci taraf tayan Kooperatif ve Tzel yaplanma. Her ikisi de merkezi para kutusuna katkda bulunuyor, her yl dzenin iletmesine bakan yedi kiilik ynetim kurulu seiliyor. Parsel bana yllk katk pay 1000 dolar. Bu para yollarn, su sistemlerinin ve doal evrenin bakm masraflar iin kullanlyor. Kristal Sularda asfaltlanm yollarmz, her eve bal su ebekesi, yer altndan bal elektrik ebekesi, hzl internet balants ve merkezi ynetime ok az bir katk pay dediimiz kendi telefon ebekemiz var. Tzel yap yar zamanl veya tam zamanl olmayan yneticiler altryor. tzn uygulamalarnn yolunda gidip gitmediini denetleyen bir denetleyici var. Ayrca, arazi kullanm yneticisi, su yneticisi, yollar ve bentler yneticisi, mezarlk yneticisi var. Yneticilere para deniyor, piyasa leinde olmasa da yaplan iin parasal bir karl var.
18

Eer herhangi biri Kristal Sulara tanmak isterse araziyi devrederken insanlara iki tane kitapk veriliyor. Birisi benim ve arkadalarmn hazrlad tasarmn ardndaki dnce yapsn ve tasarm anlatan bir kitap, dieri de Kristal Sular Kullanc Klavuzu. Her trden kurslar veren bir eitim merkezimiz var. Ama ocuklarmz bilinli bir seim olarak devlet okullarna gidiyor. Oturmu ve kkl bir toplum ierisinde yeni bir toplum olarak var olmak istiyoruz, ayrmak deil. Ayrmak istemiyoruz, tam aksine onlara dahil olmak istiyoruz. Eer ocuklarmz ayr okullara gnderirsek kendimizi daha da ayrm ve soyutlam oluruz. Kimse zarar eden bir projeyi tekrar etmek istemez o yzden ekokylerin kr etmesi gerekiyor. Biz paradan enerji olarak bahsediyoruz ve buna da inanyoruz. Para birok iyi eyi baarabilir, parayla yaplabilecek iyi eylerin snr yoktur. Kristal Sular Ekoky iin bir bror hazrladk. Ekokylerimiz iin bror hazrlarken drst olmalyz. rnein, bizim brormzde yaadmz zor deneyimlerin ve bu deneyimlerden rendiklerimizin yazld Acnn Yarattklar diye bir madde var. Avustralyann dnyann dier yerlerinden daha tehlikeli olduunu syleyemeyiz. Doadaki her eyle birlikte almalyz ve almay renmeliyiz.

imdi ksaca Marmari Kynde yaplanlara bakalm.. Buras 20 25 kiilik bir ky olarak tasarlanm. u ana kadar gda orman uygulamalar yaplm, baraj denemesi yaplm, ime suyu yeraltndan kan sudan elde ediliyor. Marmariin baarsnn sebepleri olarak unlar syleyebiliriz; ok idealize etmemek, ok teorie kamamak, ok direnmemek, btn ya gruplarnn alabilecei bir ortam salamak.

19

Son olarak alntlamak istediim bir cmle var. Gill Jordan yle diyor; htiya duyabileceimiz tm bilgiye zaten sahibiz, tek renmemiz gereken birlikte nasl alacamz.

1.3

DOAL SSTEMLER Avustralya dnyann en kurak ktasdr. Artan nfusumuzu bu konuda tatmin etmek iin su konusunda zekice zmler bulmak zorunda kaldk. Su konusunu ele alrken yalnzca baraj inasn deil, evimizde ve bahemizde suyun nasl kullanacamz da renmeliyiz. Suyu nasl depoladmz ve nasl kullandmz konusunda ok zeki davranmalyz. Dnyada bir milyar insan u an temiz suya ulaamyor. Haitinin aklarnda Laguna Adasnda kadnlar ve ocuklar neredeyse gnlerinin tamamn su bulmak ve toplamak iin harcyor. Bu onlarn geimlerini kazanmalarn etkiliyor. Kuraklklarn says gittike artyor. Birok yerde son 20 ylda yalar %20 orannda azald. Permakltrde en yksekteki su en verimli kullanma uygun olan sudur. Marmari Kyndeki baraj mmkn olan en yksek yere ina edilmi. Permakltrde arazinin en yksek noktasna su asndan kaynak denir. Kontrolden k noktasna ise k ya da gider diyoruz. Kristal Sularda arazinin ou bu anlamda kontrolmz altndadr. Zirveye yamur yadnda bir ksm Kristal Sulardan uzaa bir ksm Kristal Sulara akar. Aradaki frsat alan dediimiz alan, frsatlarla beraber sorumluluklar da getirir. Sorumluluk derken, aldmz ve kullandmz suyu ayn miktarda geri brakmak ve verdiimiz suyun aldmz sudan daha temiz olmasna dikkat etmek noktalarn kastediyoruz. Bizim braktmz su, yani k noktas, baka birinin kaynadr. Mesela Hollandada iilen suyun %100 bakalar tarafndan kullanlyor. svire, ok yksek olduu iin kaynaa ok yakn bir lkedir, suyu (kayna) ilk kullanan lkelerden biridir. Nepalde ve Sri Lankada pnardan kan su nce en yksekteki pirin tarlasna sonra bir altndakine, kademe kademe iner, ufak kapaklar aarak ynlendirilir. Bu kapaklar ap kapatan ifti en alttaki, ka en yakn olan
20

iftidir. Nedeni, suyun doru ynetildiini garanti ediyor olmasdr. Bylelikle kendisi de suya sahip olabilir.

Permakltrde kullanlan semer su bendi dediimiz bir yntem vardr.

Burada semerin iki tarafna ynlendirme yaplyor, bylece tepelere yaan yamur semere ynlendiriliyor. Eer Marmariteki gibi bir araziniz varsa suyu biriktirmenin en verimli yntemi budur. Marmariteki baraj topraktaki talardan kaynakl olarak su karyor. Bunun zerine toprakta test yapmak gerekir. Bu test u ekilde yaplmal: baraj yapmak istediiniz yerden toprak rnei alp, nemlendirdikten sonra elinizde kalem kalnlna kadar yuvarlayn. Eer dalmyorsa, orada su tutabilecek bir baraj yapma ansnz var demektir, bu kalem kalnlnda hazrladnz topra yuvarlayp bileinizin etrafnda kavuturabiliyorsanz ok daha iyidir. Baraj inasndan nce deiik derinliklerde toprak rnei almak iin kuyu kazmak da ayrca iyi bir yoldur. Baraj duvar iin yeterince killi toprak bulabiliyor muyuz, ona bakyoruz. Eer baarszsa baka alana bakarz. Suyu depolamann en ucuz yolu topran organik madde ieriini

artrmaktr. Dn topladmz bitki rneklerine baknca, burada ovada ve dada topran daha ok organik maddeye ihtiyac olduunu grebiliriz. Kristal Sularda ilk balarda toprakta %3 4 organik madde vard, u anda ise toprak %10a yakn organik madde oranna sahip. Son drt be senedir aalarmz sulamaya gerek kalmad. Benim kontrolmde olmayan zerimdeki arazide, kn kontrol ettiim alan yeil, kontrol etmediim alan sararm oluyor. Eer topran organik madde orann artrrsak toprak snger gibi olur ve suyu tutma oran artar. Sk sk topran srlp ilenmesi ise bu organik maddeyi gazla(?) deitiriyor. Bu kendiliinden olan bir sre, bunu yavalatabilir, organik madde katabiliriz. Genellikle serin yerlerde suyu toplamann en verimli yntemi baraj yapmaktr. Bu corafyada ise barajn ok fonksiyonluluuna bakmak gerekir. Daha ok su tutabilmek iin derin bir baraj daha iyi olur. Bir hafta
21

iinde bir baraj 8 10 cm aras su kaybeder. Eer baraj derinse, sadece yzeyden buharlaan su, yzey dar olduu iin daha az olacaktr. Eer baraj sulama dnda bir amala kullanlacaksa, yzeyin genilii de nemlidir. Bir alanda en retken alan farkl bitki rtleri arasnda snr blgesi oluturan alandr, buna kenar etkisi denir. Eer bir orman bir mera ile snr oluturuyorsa, merada 50, ormanda 50, snrda 110 ku tr yaayabilir. Kenarn ve snr alanlarnn en verimli olduunu bildiimiz iin permakltrde snr yaratmaya alyoruz. rnein, derenin denizle kavutuu, tatl suyun tuzlu suyla kavutuu yerler en verimli alanlardr.

SORU VE CEVAPLAR Permakltrde kenarlar nasl yaplyor? Eer A ve B arasnda bir rzgar perdesi kurmak istiyorsanz, daha uzun bir kenar olmas iin dz izgi izmek yerine bu izgiyi dalgal yaparsnz. Bu deiik bitki trlerini erken ya da ge bir zamanda hasat etmemize yarar. Geigerin Climate Near Ground4 isimli kitab bunu ok iyi anlatr. K olunca topraa yakn alandaki hava scakl 1 2 metre yukarsna gre daha souk olur. rnein, yediimiz brtlenler aslnda orman meyvesi deil, orman kenar meyvesidir. Bu sebeple yediimiz brtlenli yourt da orman meyveli yourt deil, orman kenar meyvesi yourdudur. svirede kirazlar, orman kenarnda yetiir. Ormann iinde meyve veren trler olduka az, ak merada olduka az, ama kenarlarda ok fazladr. Su depolamak iin bir baraj yapmak istiyorsak; - Yukardan daire eklinde grnmeli - Derin olmaldr. Eer uzun bir kenar istiyorsak, amip gibi bir ekili temel alabiliriz.

Geiger, Rudolf. (1965) , Climate Near Ground, Harvard University Press.

22

ou su bitkisi, suyun s olduu yerlerde, yani kenarlarda yetiir. Su hayvanlar da, yengeler de buralarda, kenarda oalr. Barajn kenarlarn amip gibi yaptmz zaman suyun ou buharlama ile kaybedilir. Eer sulama iin yaplmsa bir sre sonra su kalmaz. Permakltrde ikisinin karmna bakyoruz. Kristal Sularda en byk glet baraj duvar 118 metre uzunluunda, 10 metre derinliinde 90x90 cmliktir. Biz bu ekilde byk miktarlarda su depoluyoruz. Kenar artrmann eitlilii artrmann yannda ne gibi yararlar var? eitlilik retkenlik demektir. Eer bitkilerle ok eitli bir ortam yaratabilirsek, yaam ortamnn eitliliini de artrrz. Daha ok ni oluturduumuz zaman ok kk lekli yaam formlar iin de alan oluturmu oluruz. Kk balklar onlar, byk balklar da kkleri yer, bylece biz de daha ok balk yeriz. Okyanustan kenarlar karrsak ortada geriye kalan kk bir ey olur, bu nedenle eitlilii artrmaya alrz. Gda ormanlarnda da ayn durum geerlidir. Sosyal kenarlar da vardr. rnein, Kristal Sularda mahremiyet

derecelendirmesi var. Yaayanlar ve ziyaretiler iin farkl yerler mevcuttur. Baz blgelere ziyaretilerimizi kabul ederiz ama baz blgeler sadece Kristal Sular sakinleri iin ayrlmtr. Aslnda genelde evlerde de bir mahremiyet derecelendirmesi vardr. : 1. Kapy alp ieri davet edilirsen birinci odaya girersin. Konuursan ve eer arkada olursan ikinci odaya geer, yer iersin. nc blgeye ise sadece aile yeleri girebilir. Bir tasarm yaparken doal ekilleri yapay ekillerle gemeye almamak gerekir. Doal bir rnty ne zaman yapayla gemeye alrsak kesinti noktasnda kendimize i karm oluruz. Doal rnty geen yol gibi yapay bir ekil atma yaratr. Bir araziyi tasarlarken bu tr su yollarn itlerle, yollarla en az sayda gemeye alrz. Bazen gemek zorunda kalabiliriz ama mmkn olduu kadar paralel olmak ya da az sayda gemek gerekir. Yamur hendekleri zamanla doal bir rntye dnr. Baraj gletlerine hayvanlarn ulamn en aza indirmeye alyoruz, bu sebeple hayvanlar iin ayr bir yerde sulama alan yapmaya alyoruz. Bunun nedeni hayvanlarn yarataca
23

kirliliin kaynan nlemektir. Neredeyse berrak gzken bir su baya kirli olabilir. Koli basili bunun iin bir gsterge olarak kullanlabilir. me suyunun 0 koli basili iermesi gerekir. Kristal Sularda bu oran 1 e 7 (burada oran vermek lazm- litrede mi 1-7 koli basili?) aras bir lekte. Kristal Sularda biz suyu iiyoruz ama misafirlere nermiyoruz nk almalar gerek. Bunun baklk sistemimizi iyi durumda tuttuunu dnyorum, ama bazlar tedirgin olup hazr su alabiliyor. ehir sular gvenli olabilir ama vcut iin iyi olduunu syleyemem. Barajlarmz ve akarsularmz 200 koli basili civarnda. Aslnda dnya standartlar burada yzmenin bile tehlikeli olduunu sylyor. Barajlar ve gletleri itle evirmek iyi bir nlem. Yoksa yaban domuzlar gelebilir, o zaman da insanlarn yzmesi iin tamamen uygunsuz bir su olur. Bu konuyla ilgili ilkemiz yle; su kaynaklarna hayvanlarn geliini en azda tutmak. Bir glete dardan bitki getirmek istemem nk yaylmalarn kontrol etmek ok zordur. Bununla ilgili ilkem ise udur: Havzaya havza dndan bitki sokmamak Bununla ilgili Kristal Sularda bir su bitkisi yznden bir atma kt. Birisi barajn yanna kutsal lotus bitkisi soktu. Bu bitkinin bir blm yenebiliyordu. Bata tane ufak lotus bitkisi vard ama birka yl iinde her yer lotusla kapland. Durum byle olduu iin yzemiyor, balk tutamyor, denize alamyorduk, ayrca kltrmzde olmad iin bitkiyi yiyemiyorduk. Bir baraja dardan getirilen yzen bir bitki sokulduunda ok kk para olsa da 3 5 gnde kaplad alan iki katna kar, birka hafta ierisinde daha fazla ve sonra her yer kaplanr. Bu durum kimyasal kullansanz bile telafi edilemez. Bu yzden, suni su birikintilerine dardan bitki sokmak konusunda ok dikkatli olmak gerekir. Su bitkileri su buharlamasn azaltmaz m? Btn bitkiler

buharlamay artrr, azaltan yoktur. Bitkilerde sadece buharlama deil, transpolasyon denen bir ey daha vardr ve bu da buharlamay artrr. Buharlamay azaltmak iin gln yzeyi spreylenebilen bir polimerle kaplanabilir ama pek gzel olmaz. Buharlamay daha uygun ve gzel
24

ekilde azaltmak iin rzgar perdeleri dikilebilir, su bitkileri azaltlabilir. Eer bitki dikilirse srekli hasat etmek gerekir. Hasat edilen bitkiler komposta byk bir katkdr, hayvanlara yem olarak verilebilir. Bylelikle sorunu zme dntrm oluruz. Bu bitkileri baka trl yok etmeye alrsanz ok yorulursunuz. Hasat etmek ne kadar zor olsa da sizi yormaz, nk hasat etmekte olumlu bir enerji vardr. Bu tr sorunlara ne gzel bir kaynak' diye bakmak gerekir. Baraj ciddi bir para gerektirir. Mesela Marmariteki baraj iin 10000TL harcanm. Baraj yapmadan nce neden ina etmek istediimizden emin olmalyz. Baraj yaparsak su kazanrz ama bunun yannda kaliteli bir topra da kaybederiz ve CO2 olutururuz. Baraj yapmadan nce tm bunlar hesap edilmelidir. Kristal Sulardaki 10 metre ykseklikteki baraj bugn yapsaydm 9 metrelik yapardm. Mmkn olduunca ok ilevli yapmak gerek. Su depolama yntemleri karlatrlmal. Parann bir ksmn topra gelitirmek iin kullanrsak daha ok su elde edebiliriz. Ya da belki daha verimli bir sulama sistemi kurarsak baraja gerek kalmayabilir. Baraj havzadan su toplar, kuru olacak yere su salar; bu sebeple baraj btnn iine koymalyz. Barajn iinde gda retimi potansiyeli de, bir habitat olana da vardr. Baraj yaparak ku saysn %10 artrrz, kk kangurularn nfusunun artmasn da salarz. In yansmasn da arttryor, doru yerde kullanlrsa, baraj sayesinde yetitiremediimiz rnleri yetitirme ans var. Baraj inas sonras kn o blgede s art elde edilebilir. Herhangi bir trn hayatta kalmas ve oalabilmesi ya da tkenmesi genelde bir veya iki kilit etkene baldr: kn minimum scaklk rnein ok nemlidir (toprak kalitesi ya da yaz scakl deil). Bu blgede (zmir) zeytin, eftali, malta erii, badem, armut var. Eer barajn etrafnda mikroiklim yaratabilirseniz k mevsiminde hava scakln 1,5 dereceye kadar artrabilir, alt ekstra meyve tr yetitirebilirsiniz. Bu da baraj yapm nedenlerinden birisi olabilir. Yakn evresindeki iklimi de etkiler. Kn suyun etrafndan esen rzgar snr, yazn sour. Marmarite daha byk bir glet yapmak gerekir ancak bu her zaman faydal ve istediimiz bir ey olmayabilir. Baraj ayrca havadaki nemi ve
25

sivrisinek saysn artrr. Baraj inas konusuna duygusal deil nesnel davranmak gerekir. ou durumda su bitki iekleri bal arlar iin ok byk nektar ve polen kaynadr, bu adan birok olumlu yn de vardr. Trkiyede ok fazla iftlik baraj yok, bunun nedenleri yle: Yllk ya miktar. Trkiyede yllk ya miktar 500 600m3 civarndadr. Avustralyada ise bu oran 13000 m3 civarndadr. Bu nedenle Avustralyada her yerde barajlar grlebilir. Avustralyada yllk buharlama dk iken, Trkiyede topran akll olmas sebebiyle bu oran yksektir. Ayrca su tutmak asndan akll toprakta baraj yapmak daha zordur. Trkiyedeki insanlar bu verileri deerlendirince (suyun buharlamas, toprak kayb) suyu topran altnda tutmay daha ok tercih ediyor. Beton barajlarda barajn su tarafndan ypranmamasnn sebebi hem kullanlan malzeme hem de ina edildii kemerli ekildir. Toprak barajlarda ekil nemli deildir, topran niteliine gre yaplr ve kil kullanlr. Baraj yapm iin bir vadi tercih edilir. Marmari bir srt barajdr, bir vadi baraj deildir. Veriler hesaplanr ve barajn yaplmasnn faydalar ve zararlar llr. Vadideki bentte amacmz o havzann toplad suyu biriktirmektir. Kritik konsantrasyon zaman hesaplanr. Baraj ina ettiimiz noktada suyla ilgili veriler toparlanr. Maksimum bir saatte den yamur miktarna baklr, nk barajn yklmasn istemeyiz. Kristal Sularda bu miktar 110mmdir. Havzann ne kadar alan kaplad ve havzann kalitesi ok nemlidir. rnein, ormanlk havza bir golf sahasndan daha fazla su emer. Bent duvarndan havzann duvarna olan mesafe, yani son yamur damlasnn barajmza ulamasnn ne kadar zaman alaca hesaplanr. Dikse su daha hzl gelir. Trkiyede barajlarn elektrik enerjisi retmek iin ina edildii algs var. iftlik barajlar sadece suyu mu topluyor yoksa akarsuyun nn keserek bir toplama da yaplyor mu? Sadece yamur suyunu topluyoruz. Nehrin su seviyesi dtnde barajdan su salp o dengeyi salayabiliriz.
26

Avustralya ile ya oranlarn kyaslaynca Trkiye kurak olarak m tanmlanr? Avustralya bu anlamda ansl bir konumda. Ama olduumuz yerden birka saat yukar knca barajlarn farkl olarak kullanldn da gryoruz. Trkiyedeki kurak bir ortam olsa dahi kuyular olduunda yamur suyu toprak altna emilir ve toplanr, biraz ise stten akar. Eer bir kuyunun zerine baraj yaplrsa bir ksm buharlar bir ksm emilir. Bu da yer alt su haznesini destekler. Yer alt barajlar hakknda bilgilendirir misiniz? Kristal Sularda yer alt barajlarn kullanmamaya karar verdik. Yer alt sularnn seviyesini lebileceimizi biliyoruz ancak bu lmlerde bakalarna bamlyz. Dnya apnda yer alt su seviyesi aa inmi durumdadr. Yer st barajda bu seviye deiikliini her an gzmzle grebiliriz. Yer alt kaynaklarnda ise suyun ne zaman biteceini bittii ana kadar bilemiyoruz. Avustralyada yer alt kaynaklar ok yal. Tekrar dolmas ok zor olan bir su olduu iin bu yer alt sular ok dikkatli kullanlmaldr. Baz yer alt depolar mevsimsel olarak dolar. Belki de Trkiyedekiler bu cinstendir. Avustralya zerinde insan yaayan en kurak ktadr. Birok yl biz pirin ve pamuk ihra ediyoruz. Bunlar ok miktarda su ihtiyac olan bitkilerdir. Bu durumda bu bitkilerin yetitirilmesi tam bir delilik ve deimek zorunda kalacak. Su daha nemli eyler iin kullanlmaldr. Baraj kurmak iin ya miktar ne olmaldr? Depolama iin ylda 8000 mm olmaldr. Ayrca buharlama oranna da baklmaldr. Bir baraj veya herhangi bir eklenti evre ile mcadele yaratrsa ya da mcadele yaratma ihtimali varsa yapmayn. Eer o blgeye/araziye baktnzda ben sylemediim halde orada yapay bir oluum yokmu gibi hissediyorsanz, baarl bir tasarm yapmz demektir. Ama yle hissedemiyorsanz baarsz olmuuzdur. Yamur suyu barajlarn yaparken ka yllk bir lekten

yararlanyorsunuz? Mmkn olduu kadar uzun bir sreyi lek olarak kullanmaya almalyz. Mmknse yirmi yl. Kydeki iler iin ilk yaplmas gereken bir meteoroloji istasyonu kurmaktr. Bir meteoroloji birimi unlar lyor: gne enerjisini, ya ve younluunu, gnn en yksek ve en
27

dk scakln. Tm bunlar barajn ekonomik olarak geri dnnn ne olacan hesaplamamz iin ok faydal oluyor. Trkiyenin baka blgelerinde ne tr ekin ekmemiz gerektii ile ilgili verileri salyor. Kuzeyde avokado retiliyor, avokadoda nce erkek sonra dii aa iek aar. Burada da retebilirsiniz ama verimli olmaz nk burada yeterince nem yok. yi tasarlanm bir binada doru zamanda camlar ap kapatarak snmam salayabiliyorum, masamda enerjimetre var, enerjinin ne kadar verimli kullanldn gsteriyor. Mesela gnee gre amar makinesi kullanmann uygun olup olmadna karar veriyor. Bu yakn gelecekte otomatik olarak gerekleecek. yi bir kablosuz metraj istasyonu 500 1000TL aras maliyetle kurulabilir. Evin yannda yapay gl kurmak, mikroiklimden yararlanmak

yannda sivrisinek getirir. Eer glet dz alanda kurulacaksa, (0,0) noktasna ne kadar uzaklkta olmaldr? Kara paras ile glet arasndaki oran ne olmaldr? Yansma konusunda; kn gne alttan gelecei iin yansmas evi str. Yazn evi skalar, bir sorun olmaz. Gl yapnca iine balk da kurbaa da getirilir, sivrisinek yumurtalarn yerler, birbirini dengeler. Bill Mollison bir suya yedi toprak yzeyi diyor, yani oransal olarak su kapl yzey toplam toprak alann 1/7si olmal, ama bence bu fazla, daha az su olmal. Kristal Sularda yaayanlarn genel eilimi daha ok yaban arlkl bir eilim. Kristal Sularda baraj glleri alann yaklak %2sini kaplar. 6 yl sren kuraklmz oldu. Ve bu Avustralyann bu ksmnda daha nce hi olmamt. Bu nedenle bir ey ngremedik. Baz meyve aalarnn bu sre ierisinde sistemden ok fazla su ekmesi yerine lmesine izin verdik. Aslnda suyu kullanabilirmiiz ancak kurakln ne zaman balayp ne zaman biteceini bilemediimiz iin dikkatli davrandk. Daha derin baraj nerdiniz ancak az nce imdiki aklm olsayd 10 yerine 9 metrelik bir baraj yaparm dediniz. Neden? Alt yl kuraklk sonunda barajda gereinden fazla su vard. Son metre masraf en yksek olan aamayd.
28

Bizim blgemizde yazn ciddi saanak ve frtna oluyor, selle beraber toprak tanyor. Bu baraj doldurabilir mi? Frtnalarda ok iddetli geiyorsa eer, bir de dereye girip oradan geliyorsa, barajn ana depolamasndan nce ufak bir baraj yaparz. Orada biriken malzemeyi zaman zaman oradan karabiliriz. Barajn kenar boyunca iki eit bitkilendirme eidi yaplabilir. Birincisi saz gibi tutucu bitki tr (bunlar eitli yerlerde kullanlr), dieri ise eer havza bitki besini asndan zenginse bitki besinini ayklayacak bitki (st) gibi, subtropiklerde muz, bunlar suyun kirlenmesini nler, bitki bunu emer. Bambu, sorgun da bu tip bitkilerdendir. Yandaki kylerle su fazlanz paylayor musunuz? Hayr nk en yakndaki ky 6 km uzaklkta.

29

Gn2. 2.1

SU: TEMEL LKELER Ev iin su kullanm hesaplanrken ortalama bir evdeki su kullanm alanlar belirlenir: El ykama, du, tuvalet, amar ykama, bulak ykama, genel temizlik, yemek ve imek, dier kullanm yerleri gibi.
Normal El ykama Du Tuvalet amar Bulak Genel Temizlik Tketim Dier (bahe) Toplam 170 110 20 39 34 25 24 10 9 25 25 20 12 Mtevazi Tasarruf Ar Tasarruf

Avustralyada pek ok insann eriimi olduu tek su kayna yamur suyudur. Yamur suyuyla ihtiya karland zaman kullanm miktar daha kesin olarak hesaplanabilir. Du duyu daha sonra bahede kullanlabilir. Eller ykanrken eer lavabo tkala kapatlp el ykandktan sonra biriken suda durulanarak ykanrsa kullanlan suyun miktar yar yarya azalr Nasl yani? Burada ne demek istendiini hi anlamadm. Davran deiikliinin dnda eyalarn deitirilmesi de tasarruf salar. Avurstralyada ift seenekli tuvalet kullanm zorunludur ve su fiyatlarna zam yaplarak bu daha da zorunlu hale getirilmitir. Kristal Sularda su sistemi ana su ebekesine bal deildir. Su kullanmyla ilgili nerebileceim mtevazi zmler unlar: - El ykamak yerine el bezi kullanmak - Sv sabun yerine kat sabun kullanmak - Gerekmedike el ykamamak
30

- Sensrl musluk kullanmak - Bahede el ykamak iin kova bulundurmak - Du iin basnl du balklar kullanmak. (Normal bir du bal dakikada 20 30lt harcyor, eer vana deitirilirse dakikada 9ltye kadar debiliyor bu miktar. Avustralyada bu vanalar hkmet bedava datyor.) - Dutan kan gri su ierisinde bakteri barndrd iin dikkatli olmamz gereken bir sudur. Bu suyu akta barndracaksak ok dikkatli olmalyz. Bu tr sular biriktikten alt gn sonra sivrisinekler orada yaamaya balar. - Duta toplanan suyu tuvalette kullanmak - Du baln elimizde tutarak vcudumuzda dolatrmak - ki kiinin birlikte du almas - Su snana kadar akan suyu bir kovada biriktirmek - Tuvalet iin, birka kii kullandktan sonra sifonu ekmek - Rezervuarn ierisine tula ya da dolu ie koymak - Sifonun arkasna koyulan lavaboda el ykayp, orda biriken su ile sifonu ekmek - Elini ekince duran sifon kullanmak - Susuz pisuar sistemi kullanmak - zel bez sayesinde renkli ve beyazlar bir arada ykamak - amar suyu yerine kl suyu kullanmak

2.2

ATIK SU, SFONLU TUVALET, KOMPOST TUVALET, BIOLYTIX

Atk Su Sistemleri

Henry Millerin kulland bir Portekiz atasz vardr: Dk deerli olduu gn, yoksullar makatsz doacak. nsan dks bir sorun olarak gzkr. Dnyann her tarafnda tuvalet sistemlerine ihtiya duyduumuz iin herkes buna zm aryor. Dnyada sifonlu tuvalet halen alternatifi bulunmu bir sistem deil. Sifonlu tuvalet 200 yl nce Krapper adl biri tarafndan kefedildi. Bu sistem ilk kefedildiinden bugne dek pek deimedi, hala az miktarda kat iin ok miktarda su kullanyor. zellikle son 30 ylda birok insan bu konuya bilimsel ve yaratc bakmaya balad. Bir virolog
31

olan Dr. Mats Wohlgast virsleri uzun yllar aratrm. 50 yl nce tbbn nasl baedeceini bilmedii bir virus vard;ocuk felci, imdi ise bu tip virslerden 50 tane var. Havaalan tuvaleti en tehlikelilerinden biridir. Sifonlu WCler buharlama ile virsleri etrafa yayyor. Dr. Mats Wohlgast kompost tuvaleti svirede gelitirerek, mrnn 10 yln bu konuya adamtr. 10 yln sonunda kompost tuvaletlerin insan dks ile ilgili bir zm olmadn grd. Girdinin ne olduu belli deil. Baz ailelerde erkekler kompost tuvaleti i iin kullanmyor, ne kadar karbon arlkl malzemenin iine atldn bilmiyoruz, havalandrmay evirmek ok zor, karanlk bir hazne, ne kadar su ve nem var bilmiyoruz, kokuyor, sinek ekiyor. Bu nedenle insanlar bunu ho olmayan bir ekilde nitelendiriyor. Dr. Wohlgast sonunda bu konuda almamaya karar verdi ve insan vcudunu dk ve idrar olarak terkeden eylerin ne olduunu bulmaya alt. nsan bedenini terkeden besinlerin %86s idrardan kar, kalan ise katdr. Kompost tuvalet genellikle katlarn zerine younlayor. zellikle idrara baktmzda kendi kendine steril diyebileceimiz birey olduunu grrz. Kendi iinde olan mikroorganizmalar ve ayrca dtan gelenleri de yokeden ok gvenli bir malzemedir. Baz insanlar sabahlar idrarn ier; savaan askerler su bulamadnda idrar ier; idrar kendini temizleyen bir maddedir. Oda scaklnda ise idrar ok dengesizdir. 19 dereceden yksek scaklkta bir kirleticiye dnr. Vcudumuzu idrar yoluyla terkeden gbrenin byk ksmn bu ekilde kaybediyoruz. Eer su ile kartrrsak ve topran altnda karanlkta saklarsak idrar daha da steril olur. Bylece bahara, gbrelemeye ihtiya duyana kadara bu ekilde saklayabiliriz. drar, budaygilleri (msr, buday, arpa) yetitirmek iin ok iyi bir maddedir. Gnde bir insandan 1-2 lt idrar kar. Bu miktar ile ylda kendi bana 300 kg tahl yetitirilebilir. Tuvaletlerde bu yararl gbreyi byk bir miktar su kullanarak sistemin dna gnderiyoruz. Avrupa tarihinde Yunan tuvaleti: Derenin zerine WC oturtulur, idrar ve dk aaya der ve suyla akp gider. lk sifonlu tuvaletler de byleydi, daha sonra foseptik sistemleri
32

gelitirildi. Bu sistemde dklar tankn ierisinde toplanr sonra szdrma kanallarna gider; bu sistem dnya apnda kullanlyor ve ok popler. Sadece insan dks deil bulak ve amar suyu da bu tanka geliyor, demir asndan zengin ise deterjan ve demir kimyasallarla etkileime giriyor, bunun sonucunda szdrma kanal suyu szdramaz hale geliyor ve su emilemiyor. Avusturalyada bu nedenle foseptik sistemleri ie yaramyor. ehirde yayorsanz tuvaletlerinizde daha byk sifonlar vardr ve bu sistemde su, sizin dknz tayan bir tama mekanizmas grevi grr. Eer stanbulda rezervuara 2 tula konulsayd kanalizasyon kanalnda katlar sisteme tayacak kadar kat olmazd. Artma tesisine geldiinde katlar yzme havuzuna benzer bir yere girer. Buna ilk artma denir. Baz lkelerde bu su direk nehre karr. Baz yerlerde ise bir kuleden aa atlr, oksijenle temasa geer. Bakteriler besinleri dntrebiliyor, bakteriler de szlm oluyor, buna ikinci aama deniyor, bu daha gvenli bir sistem. Bazen ise nc aamada kimyasal, klor veya ozon kullanlr. Bu noktada su artma tesisine gider. Birok yerde insanlar bunu imek istemiyor. yi artlan bir sistemde bu su iilebilecek kadar salkldr. Doru yapldnda gvenli ama ok da pahal ve yine insan atklarna sorun olarak bakan bir sistemdir. Suyu tayc olarak kullandmz iin daha sonra suyu buradan ayklayp karmak ok pahal oluyor. Bu rnee benzer baka ilemler de ekleyebiliriz. Mesela kat yapm; Liflerle balyoruz, ok fazla suyla kartryoruz, bunu kada dkyoruz, merdaneden geirip kat haline eviriyoruz. Ne yazk ki kat retmek iin baka bir yntem yok. ou insan sifonlu tuvaletten memnun nk bir dmeye basarsn ve gerisini unutabilirsin. Bunun bedelini verdiimiz vergilerle dyoruz ama ekolojik bir bedeli de var, btn bu ilemin iinde kanalizasyondaki borular bu maliyeti iki katna karyor. Btn dnyada bu kanalizasyon sistemleri kmektedir. Bu rakamlar sadece New Yorkta onlarca milyon dolara tekabl eder. stanbul ve Ankara iin de ayn sorunlar geerlidir. Bu anlamamz gereken bir sistem ama sememiz gereken bir sistem deil.

33

Kompost tuvalet Evin altnda bir depo olur. Kompost ilemini balatmak iin bir miktar su eklersiniz. Kevgir gibi bir yzeye der, kokusu orman topra gibi olur. Meyve aalarnn etrafnda kullanmak gvenlidir ama ben sebze bahemde kullanmam. Kii bana ylda yaklak 15 ltlik bir kova elde edersiniz. Kompost edilmi olan dkdr. drarn tamam amonyaa dnerek atmosfere karmtr. Sistemin ie yaramas iin hazne en az 1,5 m3 olmaldr. Baz sistemler daha ufak ama doru dzgn kompost elde edilmiyor. Piyasada daha ufak rnler var ama tam bir kompost ilemi yapmyor. Susuz tuvalet demek doru bir tabir olmaz. Darda musluklu bir lavabo var. El ykamasndan giden su sisteme akar. Dean Cameronun sistemi ise yledir: Cameron bu anlattmn aslnda bir zm olmadna karar veriyor. Sonra bir yamur ormanna gidiyor. Burada berrak bir dere ve suyun altnda yaayan kompost solucanlar gryor. Srekli olarak aalardan den yapraklar yiyor ve en iyi bu kenarda yayorlar. Tam olarak lk, slak ve kuru arasnda deiken bir blgede alyorlar. Her zaman belirli bir lklk var. Kompost solucanlar insan dks yemiyor. Bu mantar dokusu zerinden besleniyorlar. 19 gnde saylar iki katna kyor. Krekle evirmeye gerek kalmyor, bylelikle ilem ok daha hzlanm oluyor ancak hala bu kompostta birok sinek var. En sonunda bu sisteme bir kurbaa koyuyor. Kurbaa koullar ok seviyor. Cameron, ok iyi gelitirilmemi bir sistemden iyi gelitirilmi bir sisteme gemi. Sonra fabrika kurup bu tuvaletleri satmaya balad. nsanlar pek holanmad, bunun zerine yeni sistem gelitirildi. Kompost tuvalet insan dksna hala sorun olarak bakyor. Deerinin ok az bir ksm geri gelebiliyor ve pahal bir sistem. Ekolojik ayak izi fazla nk yukarda normal bir tuvalet var ve alt katnda 1,5m3 alan kaplyor. Neredeyse 2 katl bir bina alan kadar. Biolytix Biolytix tuvaletlerde doadan kopyalanan bambaka bir sistem yaplmtr. Bunu yapmak iin eitli deneyler yapmak gerekmitir ve devletten deney yaplabilecek tuvaletler talep edilmitir. Deney tuvaletlerinden bir tanesi
34

Crystal Waters Ekokynde bir sredir bulunmakta. Bu sistem dnyann eitli yerlerinde hzla yaylmakta ve kabul edilmektedir. Biolytix denen bu sistem, normalde kullanlan tuvaletlerin ayns olup katlar iin 3, svlar iin 1 litrelik ift sifon sistemine sahiptir (ekil 1 ve 2). ok az miktarda su kullanmaktadr ve hzl bir ekilde atk yokedilmektedir. Tuvalet, boruyla byk bir tanka balanr ve ayn zamanda lavabo, du, amar makinesi ve hatta mutfak atklar bile bu tankta toplanabilmektedir. Tank plastikle kapldr. Borular iin kesilmi ieler veya boru benzeri nesneler kullanlabilir. Tankn stnde jeotekstil denilen, uval bezine benzeyen ve doal olmayan bir maddeden yaplp rmeyen bir tabaka bulunur. Bu tabakann zerine kompost yerletirilir ve bu kompost biolytix denilen bir sistemden elde edilmi bir komposttur. Besin asndan ykl bir komposttur. Tankn ortasnda ierideki suyu darya basabilen bir pompa bulunur ve bu pompa da jeotekstille sarlmtr. erisi srekli scak ve nemlidir, bu da solucanlar ve mikroorganizmalarn yaayp reyebilmesini salar. erideki lm sistemi su seviyesini gstermektedir. erideki su istenen seviyeye geldiinde pompa suyun bir ksmn darya atar. Ksmen sulama iin kullanlabilir fakat bu her bitki iin geerli deildir. Bu su ayn zamanda meyve aalarna veya orman alanna aktarlabilir. Yine de gbre nitelii tamamaktadr. Suyun yars dar atlp dier yars ortam nemli tutmak iin tankn iine yaylr. Darya kan su, fosfat ve azot bakmndan zengindir. Bu sistem bir evdeki tm atksuyu ve besin maddelerini alp sv bir gbreye dntrmektedir. Boaltm gerektirmez. Bakm zor deildir. Kokusu hafiftir ve havann yksek ksmna aktarlr. erideki organik maddelerin tm mikroorganizmalar tarafndan yenilip inceltilerek sisteme kazandrlmaktadr. Bu sistem u anda yeni gayrimenkul yatrmlarnda uygulanmaktadr. Eer evler birbirine yeterince yaknsa birden fazla ev ayn tank paylaabilmektedir. Bakm iin anlalp ylda bir kontrol yaplmas yeterlidir. erideki tek krlgan yap dalg pompa olup, pompann bozulmas durumunda sistem otomatik olarak kurucu firmaya haber vermekte ve arza giderilmektedir. Pompann bozulmasnn genel sebebi ise ieriye atlan inorganik malzemelerin sistemi tkamasdr. Bu da kolayca giderilebilecek bir arzadr. Ayn zamanda sistem iinde bir kamera
35

bulunmaktadr. Sistem tamamen organik alr. Her ne kadar gl bir yapya sahip olsa da ieriye hibir ekilde kimyasal bir madde atlmamaldr. Seyreltme kirlilik iin bir zmdr. Sistemin maliyeti septik sistemden biraz daha pahal olsa da birden fazla yapyla paylaldnda daha ucuza gelir. Bu sistemi kurmann toplam creti yaklak 8000 dolar tutmaktadr. u anda sistem, atk sistemi ve ulam zor yerlere kurulmaya balanmtr. Dean Cameron, bu sistemdeki kilit sistemi tasarmyla Avusturalyada mucit dl kazanmtr. Kilit sistemi sistemin tanabilmesini kolaylatrmtr.

ekil 1 Biolytix kesiti (http://www.biolytix.com.au/residential/how_it_works/in_pictures/, 11/08/2010)

36

ekil 2 Biolytix detay (http://www.biolytix.com.au/residential/how_it_works/in_pictures/, 11/08/2010)

Komposta idrar eklenebilir mi? drar 0,6/1 orannda azot bulunur, normalde kompost yn yaparken, azot oran yksek madde bulmak kolay deildir. Ben kendi sebzeleriniz iin kendi idrarnz kullanmanz neririm. Sertifikal organik iftliklerde buna izin yoktur. E.coli seviyesinde art olmuyor mu diye sorabilirsiniz ama idrarda E.coli yoktur. drarda azot bulunur. Eer idrar iede biriktirir kapan kapatrsanz, gaz kn engellemi oluyorsunuz. Azota ihtiyacnz olduunda bunu sulandrp, topran en st tabakasna dkebilirsiniz.

37

Gn 3. 3.1

TOPRAK: TEMEL LKELER, TOPRAI BESLEMEK VE GELTRMEK

Ben karakafes otu olmadan bahe yapamam. Benim sistemimde karakafes otu ok nemli bir bitkidir. Trkiyenin deiik iklim koullarna gre sistemin nasl uygulanacana bakacaz. nekler olmadan iftliimizdeki topra imdiki kadar besleyemeyiz. Bugn bizim iftliimizdeki inek yetitiriciliinden de bahsedeceim.
Toprak nedir? Topra nasl besleyebilir ve gelitirebiliz? Yiyeceklerimizi

yetitirmenin temeli topraktr. Annem talyan, babam svireli ve benim Permakltre merak duymamn nedeni iyi yemek ve yiyecektir. Ne yiyorsak biz oyuz. u anda bir markete gittiinizde, yiyecein kalitesi belirgin bir biimde dtn grebilirsiniz. Gerekten kaliteli ve taze yiyecek yemek istiyorsanz alveriten yiyeceinizi yetitirmek neredeyse tek seenektir. sebze Ben holanmyorum. Geenlerde markette blmne

bakyordum, paketlenmi kark salata malzemesi grdm. Son kullanma tarihi 9 gn sonrasn gsteriyordu. Bunu satan spermarket zincirinin ad taze gda insanlar. 9 gnlk bir salata kesinlikle taze deildir. Yapraklar kullanlan sebzeler besin deerlerinin yarsn oda scaklnda 6 saatte kaybeder. Spermarkette hidroponik yetimi sebze alabiliyoruz. Yediklerimiz, karmda ne varsa onu ierir. Eer toprakta kimyasal solisyon iinde yetimi sebze yersek bunlar sadece o kimyasallari ierir. Bu tr karmda sebze yetitirmek gerek toprakta sebze yetitirmek yerine geemez. Onlara tam ve eksiksiz toprak diyemeyiz. Buradaki topraa baknca bir zamanlar iyi olduunu ama imdi kt bakldn gryoruz. yi topragi nasl tanmlarz? yi toprak kahverengi humuslu topraktr. Eer rengi koyuysa genellikle humusu yksek olur. Trkiyede organik madde oran genellikle nedir? %1 civarnda. Avusturalyada bu baz yerlerde %0,9, baz yerlerde %3,2dir.
38

Nasl llyor? Laboratuvarda hassas lmlerle anlalyor. Yemi aalarn diktiim toprakta bu oran %10dan biraz daha azdr. Bostanmzda ise %10dan ok daha fazladr. Oran yksek ise ok az sulamamz gerekiyor. Burada organik madde orann nasl arttracamz gstereceiz. yi toprak nasl olmaldr? Kil gibi deil ama kum gibi de olmamal. Bir krei sokup kaldrdmzda kum gibi dalmamal ama kil gibi de kalmamal, kk ve byk paralarla dalyor olmaldr. Bu iklimde muhtemelen tarlada ok fazla solucan olmaz. Kurak iklimlerde daha ok karnca olur. Buradaki ya miktarna baklarak genellikle solucanlar iin topran fazla kuru olduunu syleyebilirim. Daha kurak alanlarda solucanlarn yapt ii karncalar da yapabiliyor. Burada ok fazla karnca grdm. Solucanlarn ii genellikle topra havalandrmak ve besini st katmana karmak oluyor. yi toprak eki deil tatl kokmal. Ne yazk ki birok insan bu kokuyu bilmiyor. imdi topra nasl iyiletireceimizi greceiz, toprakla ilgili yazlm herhangi bir kitapta aadaki geni grrsnz. Kum, kil ve organik madde. Bu nn karm topra belirler.

Baz killer ok iyidir, besin maddesini ok iyi tutarlar. Kil ok fazla ise, yamurda suyu tutmaz. Eer toprakta yeterince kil yoksa oraya sonradan kil getirmek ok pahal ve zordur. Eer toprak organik madde olarak zayfsa
39

suyu ve bitki besin maddelerini iyi tutamaz, o nedenle permakltrde organik maddeyi arttrmaya alrz. Topraktaki ana elementler unlardr: NPK: N-Azot, P-Fosfor, K-Potasyum. Bitkinin en ok ihtiya duyduu elementler. Olduu gibi organik yetitirmek istiyorsak bu, konvansiyonel iftilikten daha zordur. Azot: Topraktaki en hareketli elementtir, ykanp topraktan ok kolay uzaklaabilir. Konvansiyonel iftiyseniz ok rahat bir torba azot alp uygulayabilirsiniz. re alrsanz %46si saf azottur. Yamur olduysa ve azot eklemek istiyorsanz re ve amonyak koyarak hemen etkisini grebilirsiniz. Organik ifti olarak bunu istemiyoruz. re toprak yaamn olumsuz etkiler. Baka yollar var. En kolay ve hzl yol: kan ve kemik. uval halinde satlyor, kt kokabilir (mezbaha atklar olarak tabir edilen kan ve kemik tozu satn alnabilir). Kan ve kemik tozu mezbahalarn yan rndr ve %6-7 civar azot ierir ve bitkilerin kullanmna uygun hale gelmesi uzun srer. Biz dardan uval gbre almaktan uzak durmaya alyoruz. Eer kendi kompostumu kullanmak istersem (%2-3 azot) bunlar seeneklerdir. Baka yollar da var. Azot balayc bitkiler de dikebilirim. Burada olduu gibi hayvan gbrelerini de kompost edebilirim. nek idrarnda azot yksek ama ayr toplamak ok zor. Fosfat: Konvansiyonel tarmda sper fosfat biimini kullanyorlar,

kayalardan asitle eriterek retiyorlar. Kayalar asitle eritiyorlar, yeralt sularnn kirlenmesi szkonusu. Bu nedenle fosfat ierikli kaya paralar alyorum. Ama bu sadece ve sadece ok iyi ufalanmsa ie yarar. Bir yandan da fosfat ierikli kayalarn oran dnyada azalyor. Fosfat tepe noktas yapabilir. Bu nedenle fosfatn kayalardan eritilerek retilmesini azaltmalyz. Dnyann birok yerinde ktlk olutuu iin fosfat kayalarnn fiyatlar artmaya balad. Kompostlanm tavuk gbresi de kullanlabilir ya da bnyelerinde fosfat younlatran otlar: karakafes otu ve ttn. K (Potasyum): En temiz kayna odun kl. Kmes gbresi de potasyum asndan olduka zengin. Konvansiyonel ziraatten bahsettiimizde orada bu
40

 elemente odaklanlm durumda. Bir iftlikte zerinde farkl oranlar olan uvallar grrsnz, bitkilerin hzl bymesini, koyu yeil salkl grnmesini salar ama salkl deildir. Ca, Mg, S. ikincil maddelerdir; bunlar da ok nemli ama imdi ayrntl girmeyeceim. Ayrca bor, demir de. Bizim lkemizde demir orann yksek olduu topraklar bazalt kaynakldr, Cu, Sn, Al gibi. Konvansiyonel ziraatte iz elementlere vurgu yok ama permakltrde byk bir vurgu vardr. Her eksik olan iz element iin byk sorunlarla karlaabiliriz. z elementi denmesinin nedeni ok az miktarda gerekmesidir. Fazla olursa zehirli olabilir. Bu nedenle iz elementlerin miktar nemlidir, yani 2 kat koyarsam daha iyi dememeli. Bu elementlerin en nemli etkileri lezzet ve tatllk zerine oluyor. Yetitirdiimizi yediimiz iin en lezzetlisini yetitirmek istiyoruz. Bu bir plasebo etkisi de yaratabilir. Kendi yetitirdiimiz havular byk sevgi ve ilgiyle yetitirdiimiz iin daha vardr. Bor yoksa rnein, karnbahar yapraklar ekil deitirmi gibi gzkr, ok az bir bor ekleyebilirsiniz (spermarketlerde bulunur). e fazla koymak yerine az koyup etkisini grerek balayn. neklerin yeminde de yeterince bakr olmaldr. Renk bir gstergedir ama bakrn olmas baka elementlerin emilimi asndan da nemlidir. Biz haftada bir gn ineklere bakr veriyoruz. Eer kzllama grlrse bu doz arttrlabilir. Toprakta yeterince inko yoksa ve koyunlarnz varsa, tylerinin ok abuk koptuunu farkedebilirsiniz. Kendi tohumlarnz saklyorsanz ve bir sonraki dnem imlenme azsa, bu inko eksiklii gstergesidir. Koyunlarnz hamile kalamyorsa bu da inko eksikliidir. Bu nedenle iz elementler ok nemlidir. z elementlerin ihtiyalarnn ne ve nerede olduuna bakmalyz. Toprak deitirmede yle bir yol izlenir. 1. lk aama olarak toprak analizi yaptrrz. Araziniz 4 dnmse belki buna demez ama 20 dnmse gereklidir. Bu analiz bir laboratuvarda 200 TLye
41

iyi

ve

lezzetli

olduuna

inanmak

isteriz.

Ben

yle

olduunu

dnyorum baz iz elementlerinin eksikliinde de byk gstergeler

yaplyor. Bir alana yeni girerken orada ne olup olmadn bilmemiz balang iin iyi bir yol olur. Ben en fazla 2 ylda bir toprak analizi yaptryorum ayrca artk bakteri hareketi analizini yapabilmek de mmkn. Bu da organik yetitirme asndan ok nemli. Toprak analizi kiti alrsanz, o size toprak rnei nasl alnr anlatr. Yemi aalarnn olduu yerde toprak eit dalmdadr. Ben tam kk seviyesinden paslanmaz elik krek veya kakla rnek alyorum (pasl bireyle almamak gerekir.) Rastgele 10 yerden rnek alr, sonra onlar kartrrm. Bir avu dolusu topra laboratuvara gnderirim. Genellikle bir hayvan pisliinden uzak durmaya dikkat ederim. Toprak tr alannzda deiiyorsa, her blgeden ayr rnekler gndermek gerekir. 2. Mekanik havalandrma: u anda buradaki msr tarlasn alacak olsam orada ncelikle mekanik havalandrma yaparm. tekrarlandnda topran ufak paracklar nk birok yllar ufalp daldn boyunca burann traktrle veya pullukla ilendiini gryoruz. Bu ok halinde grebiliriz. Yamur yadnda su en kk paralar aaya eker, en ince en aaya ekilir. Bu da kildir. Bu durum rnein Rusyada ok ktdr. Toprakta taban ta denilen bir katman oluur, bu bazen 30 cm bazen 1 m derinliktedir. Kil o noktada bir tabaka oluturur, plastik geirimsiz bir tabaka gibi. Bu olduu zaman alt toprak katmanna su geemedii iin yzme havuzuna benzer birey oluur. Trkiyede ne derece kt olduunu bilmiyorum ama bu tarz zirai yntemler bu durumun olumasna neden oluyor. Avusturalyada taban ta iin tekrar ekillendirme birimi isimli bir alet kullanyoruz. Bu, ucu ok gibi olan, dndrmeyen ama taban tan aan bir alettir. Durum kt ise byle bir yntem kullanmak ok iyidir. Ama bunu sadece bir kere yapmanz gerekiyor. 3. 4. Havalandrma Topran phna bakmak: Sebze retimi ve ou meyve aac iin

topran phnn hafif asit olmasn isteriz. Toprak 7den biraz daha yksek asit deerinde olmaldr. Eer fosfat kayas kullanyorsak bitkiler tarafndan
42

emilmesi iin hafif asit olmas gerekiyor. Ben ahsen ph konusunda fanatik deilim nk baz bitkiler bu konusunda ok hassas. rnein yaban mersini iin asitli bir topraa ihtiyacnz vardr. Toprakta yksek bir organik madde oran varsa ph daha az nemli hale gelir. Ama asitli topra ntr tarafa ekmek iin kire kullanrsnz, eer Mg eksikse dolomit kullanlr. Bu konuda ok fanatik olmann anlam yok. Kitaplar ok yksek miktarlar neriyor. ok bazikse kkrt kullanlabilir. 1 hektara 1 tondan fazla kullanmanz nermem. Biz alanmz 16 senedir ok yava bir ekilde, makine kullanmadan iledik. 5 ton kire kullanmak istiyorsanz makine kullanmadan uygulayamazsnz, ama 1 ton elle kullanlabilir. Azot, fosfat, potasyum eklemektense iz elementleri eklemeyi tercih ediyorum, paket olarak da alp ekleyebilirsiniz ama biz iz elementlerden yaptmz kompostu ekleyip veriyoruz. yi bir kompostta toprak canllna baktmzda her toprak paracnn yzlerce bakteri ierirdiini grebiliriz. Kompostun iine kattmz eylerle bu kompostun ieriini belirlemi oluyoruz. Kompostumuza budaygiller ve hayvan gbresi koyduumuzda bakteri arlkl, odunsu bitki paralarn, dallar koyarsak ise mantar oran yksek bir karm elde ederiz. Bugn uygulamasn yapacamz kompostta bakteri orann yksek olucak ama kullanm zaman yamurun artt ve havalarn serinledii bir zaman olduu iin bir sorun yok. ok fazla kullanmamz gerekmiyor, sadece mayalamak nemli. Eer sebze bahesine 2 cm kalnlnda koyarsak bu ok cmert bir oran olur. Yksek bakteri oran topraktaki mevcut iz elementleri, bitkinin kullanmna ayor, hazr hale geliyor. Yamurlu mevsim gelmeden kompostumuzla topra mayalayabilirsek, kilitli iz elementleri am olacaz. Topra canl hale getirmi olursak, bu bahsettiim bakteriler ok hzl ekilde topraa yaylacak. Doal olarak topra havalandracaklar. O nedenle azot, fosfat ve potasyumu dardan element olarak eklemektense bakterileri eklediimizde onlar topraktakini kullanma hazr hale getirecek, ancak bunlar sonu vermezse o zaman bunlar element halinde eklemeyi dnmeliyiz. Ayn alan zerinde yaplan almalarda azot, fosfat ve potasyum eklemek gerekmez. Ama msr
43

tarlasndan veya mera alanndan bahsediyorsak oraya element eklemek gerekebilir. Bu tabii dk maliyetli ve uzun vadeli bir topra yenileme srecidir. Ayrca bir sebzenin normal boyutunu bilmemiz gerekiyor. Eer ok byk bir kabak alyorsak muhtemelen iin nitrat ile doludur, doal deildir. Topramz can dolu bir hale getirip normal boyutlu sebzeler yetitirmek iin kullanmalyz.

3.2

KOMPOST YAPIMI

Kompostlar ok farkl maddeler ierebilir. lk yaplan kompost ok iyi olmayabilir. Kompostu toprak zerinde yapmak en iyisidir. Beton zerinde yaplrsa canl yzeyle irtibat olmaz. Kompost aerobik (haval) bir sistemdir. Havasz olursa ok kt kokar. Kompostta bir zamanlar yaam eyleri kullanmalyz. Bitki-hayvan paralar kullanabiliriz. Plastik ekleyemeyiz. Baz organik maddeleri kullanmamalyz, mesela Kedi-kpek dklarn. Bunlarn
44

ierisinde insan iin zararl bakteriler bulunabilir, ayn ekilde insan dks da zararldr. Baz organik maddelerden de ok koymamalyz. rnein narenciye kabuunun ya oran ok yksek olduu iin kolay paralanmaz. Mesela kl baheye serebiliriz, ineklere verebilirsiniz ama aalarn altna direkt atmamalyz, ierisine su dolduunda sinek oluumuna neden olur. Soanda kkrt oran ok yksek olduu iin kompostta pek tercih edilmez, sv gbre yapmnda kullanlr. Kompostta ama, at en iyi ekilde kullanmaktr. am yapraklar asitli olduu iin tercih edilmez. Byk kemik artklarn komposta ekleyebilirsiniz, zerindeki et tamamen paralannca kartp yakabiliriz. Bunlar da yava paralanr. En alta ev at organik maddeleri, bunun zerine havalandrmaya ve szmaya yardmc olmas iin aa dallarn ve onlarn zerine de bir metreye ulaana kadar katman katman gbre ve saman koyarz. Saman yerine gazete kad kullanabiliriz. Kendi bahemiz iin kendi idrarmz da kullanabiliriz ama organik retim iin bunu kullanamyoruz. Kompost yaptmz yerin boyutlar 1,20 x 1,20 x 1,00 dir. Ykseklik 1 mden kkse sy yeterince tutamyor, o yzden tercih etmiyoruz. Bu boyutlardan daha byk olduunda ise zor ileniyor. Bir kompost 2,5-3 ayda olgunlaabilir. Kurumasna izin vermezsek 6 ay boyunca kullanabiliriz. Kapal kapta gnlk atklar depolanabilir. Isya dayankl tohumlar olan kabak, domates tohumlar kompost iinde tekrar yeerebilir; tohum ieren eyleri eklerden bu yzden dikkatli olunmal. Kompostun balayabilmesi iin karbon azot orannn 18-35/1 tutturmu olmas gerekir. 1 azota 10 karbon dyorsa kompost snacaktr ve yanma gerekleecektir. Sebze atnda bu oran 10/1,5/1 civarndadr. Saman 450/1 oranndadr. Gbrede karbon azot oran yksektir. Taze gbrede azot oran daha da fazladr. Hayvan idrarnda 8/1dir. Katlan gbre 15 cmden daha az olmamaldr. Kompostun zerini sacla kapatyoruz. Daha sonradan malzeme eklemesi yapmamak gerekiyor. Kompostun glgede olmas daha iyidir. 70 dereceyi gemedii srece kompostu kartrmanza gerek yoktur. Kompostun hava almas iin demir bir kazrk kullanlabilir. Bu kaz komposta saplayp, saa sola oynatarak hava almasn salayabilirsiniz. Scaklk 70 dereceyi geerse kompost altst edilir. 3 ay iinde kompost
45

yarya der, tatl kokulu ve elle tutulur bir hale gelir. ok scak ve kurak yerlerde kompostun kurumamas iin bir ukurun iinde yapmak daha iyi olur. Daha lman, buradaki gibi bir iklimde ise zerini kapatmak ve glgede bir yerde yapmak yeterlidir. Sv Gbre ay yapmann bitkilerinizi gbrelemek ve zararllar

uzaklatrmak asndan faydas vardr. Sv gbre ay, byk miktarda sv bir toniktir. Dar ve uzun bir tankta yaplr. Dibinde byk bir musluk vardr. Tankn iine soan kabuklar, soan familyasndan gelen hereyin paralarn koyulur. Kkrt asndan zengindir. stenmeyen bitkileri de karma katlabilir. Biz, lahana, karnbahar gibi bitkilerin kklerini, srgan otunu koyuyoruz. Geri kalan alan da karakafes otuyla doldurup su ekliyoruz. Bu erbetler iin hayvan gbresi ve idrar kullanlmyor. Katlabilir, ancak bir sonraki 24 saat ierisinde yiyeceimiz bitkilerde tercih etmiyoruz. erbetin 1 ltsini 9 lt su ile kartrp, bitkilerin kkleri iin glendirici olarak kullanyoruz. Bu gbreden, deniz kaynakl pahal sv gbreler kadar verim alnyor. zellikle bitkilere ve fidanlara uygulanyor. Fide kendi kabndan kp topraa getiinde kk bir ok yayor. Sv gbre bitkinin bu oku kolayca atlatp toparlanmasn salyor. Bitkilerin dayankllk mekanizmalarn da gelitiriyor. Yaptmz karmn iinde karakafes otu ve srganotu bol olursa, silika artar, silika dayankll arttrr, ar scaklara, dona kar 1,5 dereceye kadar dayankllk salar. N, P, K deeri ok dk. Yapraklara pskrtlerek de kullanlabilir.

3.3 GIDA, BESLENME, BAHE TEKNKLER, ZARARLI KONTROL

evremizdeki Bitkileri Tanyalm

Amarant: Btn aminoasitleri iinde bulunduruyor. Bitkinin yapraklar yeniyor. Yabani olanlar deil ama kltrde yetitirilenler yeniyor. Tek bir bitkiden kan tohumlar 4000 m2 de imlenebiliyor. Semizotu: Kaln etli, yapra kurak koullara dayankl.

46

Yabani Papatya: Derin kkleri vardr, kurak koullara dayankldr, youn kokusu nedeniyle hayvanlar pek yemezler. Kullanmak iin faydasn bilmek lazm. Isrgan Otu: Suya koyarak bitkiler iin ay yaplabilir. Bitkileri glendirir. stnde silika vardr.

*Bitkilerle rtlmek isteyen bir bitki rtsnn gstergesi etrafa rzgarla yaylacak tohumlar olan bitkilerin oluudur, yapkan tohumlu bitkililer deil. *Bir sonraki aama allardr. allarn ufak meyveleri de olmas iyi olur. Bunlarn bazlarn biz de yiyebiliyoruz, rnein brtlen. Ama baz bize zehirli olanlar kular tarafndan yenilebiliyor. Ama kular ekmek. Kular 10dkda bir pisleyerek, tohumlar datr. Bylece ormann bir sonraki aamas balyor. *Bir ormandan allar ve meeleri kesip kardmzda o orman geriye doru gider. Eer bunlara dokunmazsak 50 yl gibi ksa bir srede burada eskisi gibi bir orman olur. Tm bu bitkiler grevlerini yerine getirdikten sonra kaybolur. Ormanda meeler olur sonra mee devrilip lr, tohumlar
47

etrafa salr ve eski al tohumlar zaten orada olaca iin bu dng batan yeniden balar. Doadaki bu dngy anlayabilirsek doadan renebilir ve gda ormanlarnda bu rendiklerimizi kullanabiliriz. Byle bir bitki rtsne bakp yabani ot diyebiliriz ama ok gen bir orman da diyebiliriz. Bir ekosisteme daha uzun vadeli bakmay renebilirsek ok daha uzun vadeli ekosistemleri grebiliriz. Bahe yapm Ykseltilmi yataklar kiiye zel tasarlanmaldir. Yatan zemini beton veya herhangi bir zemin olabilir. lk toprakta ykseklik fazla olmad iin derin kkl bitkiler kullanlmamaldr. Yata iki yandan da kolaylkla uzanabilmek iin 1,20 mye 0,60 m uygun bir boyuttur. ok eilmeden almak iin yataklar yerden iin 50 cm ykseltilmek iyidir. Bylece havu da ekilebilir. Sebze yataklarnn zerine elikten glgelikler yaplabilir. Buraya %50 geirimli glgelikler konur bylece scakta da sebze yetitirebilir ve sebze yetitirilmesini 12 aya yayabilir. Bylelikle 3 haftada fidandan hasat alabiliriz. Lahana, brokoli gibi bitkileri 45 cm aralklarla dikiyoruz. Zigzag eklinde ekim en uygunu. Brokolinin ieklerini kopartp 4 kez hasat edebiliyoruz. Havu, msr ve patates kark ekilmez. Hasat ettiimiz yere kompost koyup yeni fideyi ekleriz. lk katmanda topraktan ot k olmamas iin 7 kat gazete kad veya karton koyabiliriz. Sulama iin 30 cm aralkl delikli boru koyarz. Boru kendinden ayarl ve basnl olmal (en bataki ile en sondaki basn ayn olacak ekilde). Blokta aprazlama koyarz ki yeri en iyi ekilde kullanalm. zerine en az 10 cm kompostumuzu yayarz. zerine mal (aa kymklar veya saman) yayarz. Borularn deliklerinin olduu yere mal aralayp fidemizi ekeriz. Sulama sabahlar topran nemine gre yeterli olduunda yaplmal. ilek iin am inesi mala eklenebilir. Mal iin deniz kenarndaki malzemeleri kullanmak uygun mudur? Yosunlar gayet uygundur ve ykamaya gerek yoktur. Ayrca toplamas kolay ve bedavadr. Avustralyada kumsallardan yosun almak yasaktr. Kumsallara dalgalarla gelen yosunlar fazla grnse de o ekosistemde bir ilevi vardr. l olsalar bile bir ilevleri vardr ve bunu renmeliyiz. Eer
48

ilevini renip ona gre davranrsak bizim iin sonsuz bir kaynak haline gelir. Okyanustan gelen herey bizim iin ok iyidir. Karadan topladmz materyaller, kullandmz eyler hibir zaman tam deildir. Okyanus ise btn maddelerin topland yer olmas asndan tamdr ve ok faydaldr. Kendi bahemizde baheden ya da karadan topladmz eylerle yaplan serumlar yannda denizden elde ettiimiz serumlar da ylda en az bir kez veriyoruz. Byk bir okyanus bitkisi olan kelpi besinlere ek olarak, yosun karml, kelp tozu eklinde hayvanlarn yiyeceklerine de katyorum. Avustralya eski bir kta olduu iin iz elementler asndan fakirdir. Yosunu ya da yosun kurusunu saman gibi yksek karbon ierikli bir yap olarak kullanacaz. Btn kuru malzemeler karbon ieriklidir. Yumurta kabuklaryla sv gbre nasl yaplr? Bir bez torbaya yumurta kabuklarn toplayp, metal ats olan bir kmesin zerine tamamen kuruyana kadar brakyoruz. Daha sonra betona koyup, iyice eziyoruz. Tekrar tavuklara bile verebiliriz. Tavuklar yumurta olduunu anlamyor. Isrgan otlu, karakafes otlu karmn iine ekliyoruz. Bata biraz kokuyor. Uzun sre saklanrsa kokmuyor. Ancak bu benim durumum iin srekli devam eden bir ilem, o yzden bekleyemeyiz. Karakafes otu gbre amal m kullanlyor, zararl kovucu olarak m? Birok adan ama daha ok sv gbre olarak kullanlyor. Pek zararl bir kovucu deil. Karakafes otu ayrca ciddi miktarda B12 ieren tek bitkidir. Veganlar B12 eksiklii ekiyor bilirsiniz. B12nin en nemli ilevi sinir ularn gelitirmesidir. Sadece meyve yiyen bir iftin bebei B12 eksiklii sebebiyle sinir ular tamamlanmam ekilde dodu, uzun yllar B12 destei ald. Avustralya tarihinde yar atna yartan nce karakafes otu yediriyorlarm. neklere ve atlara tadn sevmedii iin baka bitkilerle kartrlp verilebilir ama zellikle tavuklar bu bitkiyi ok sever. yi sulanm karakafes otu 1m ye kadar geliir. eri doru geliir, byr, tavuklar yapraklarn yer, kk darda olduu iin zarar veremezler. Karakafes otu nasl yenir? Fazla tyl bir bitki, byk yapraklar yerine kk yapraklar yenmeli, tyleri kaybetmek iin buharda piirilmeli. Taze olarak tketilmeli ama pimemi halde yenilemez. Egede bol miktarda
49

vardr. in brei gibi bir ey yaparken otu sarmak iin kullanabilirsiniz. Bir yara ya da rk iin, yapraklar ezip o blgeye koyduunuzda yara 12 saat iinde iyileir. Halk arasnda kemik birletiren olarak da bilinir, kemiklerin iyiletirilmesinde kullanlr. indeki bir madde sebebiyle fazla tketilmemesi gerektii sylense de ok faydal bir bitkidir. Zararl Mcadelesi Burada ynetim vurgusu yapmak gerek yani yoketmek yerine mcadele, baetmek gibi szckler kullanlmal. rnein, nektarin ve eftali yetitiriliyor, tketiciler mkemmel boyutlarda rn bekler, mkemmel ekillerde nektarin yetitirmek zordur, bunu elde edebilmek iin ok miktarda bcek ilac kullanlyor. Halbuki baz zararllar sadece grnty bozar, meyveye zarar vermez. Bcek uzman olmayanlar neyin zararl ve ne kadar zararl olduunu bilmez. Az bilen insanlarn bcek ilac kullanmamas gerekir. Avustralyada bceklerin %80i yararl ya da tarafsz bceklerdir. 1. Engelleme Bitki eitliliini artrarak alanmza gelen bceklerin saysn azaltmalyz. Monokltr yaplan tarlalar, zararl bceklerin yaylmasna ve oalmasna sebep olur. Kark bir dikim yapldnda, bitkilerimizin bir ksm zarar grse bile ouna birey olmaz. Bitki birlikleri ya da karmlar halinde dikim yapmak nemli ve gereklidir. Yar ticari bir dikim yapmak iin dikeceiniz 40 eftali aacn ayr yerlere dikmenizi gerekmez. Kontrol ve ynetim asndan yanyana dikilebilir. Ancak gvdeyi kaplayan bitkilerdeki eitlilie dikkat etmeliyiz. eftali aalarnn altndaki yere yakn blm 80 farkl tr ierebilir. Bu sebeple kertenkele, bcek, ku gibi yararl canllarn yaam artlarn bilmeliyiz. rnein kertenkeleler iin ta ynlar, yarasa ve ku yuvalar yapabiliriz. Kristal Sularda yabani otlar ve yaam koruduumuz bir alan var. Bunun iin baz iekler dikmek, bitkilerin tohuma kamasna izin vermek gerekebilir. Bu deneysel, deneyerek rendiimiz bir sretir. Bu kursta topladmz bitkilerin bazlar budaygiller gibi yararl bcek eken bitkilerdi. Bahedeki salk bilgisi bitki saln olumlu etkiler.
50

Karnbaharn kkndeki bir bitki bir hastala sebep olabilir, bu durumda kk temizlemek gerekebilir. Her mevsimde ayn alana farkl bitkiler dikmek olumlu bir eydir. Ben bir yl patates yetitirdiimiz bir alanda seneye patates yetitirmem. Meyve sinei yznden sadece iki tr domates yetitirebiliyoruz. Bitkilerin zerinde tonik ya da erbetleri kullanabiliriz, bceklerin kafas karr. Zaman getike deneyim kazandka nlemci yaklamlar konusunda daha da gelieceiz, bunlar paylamalsnz. ki domates aras bir sra keten, canavar otunu nlemek iin, kelere kabak gibi (tuzak bitki) dikilebilir. Bunlar ynetimin ok iyi rnekleridir. Toprak altnda zararl nematodlarnz varsa hardal kullanlabilir. Uratka daha fazla reneceinizi greceksiniz. 2. Mekanik Kontrol Zararl bcek nfusunu bask altnda tutmak iin hayvan kullanlr. Fazla smkl bcek var diyorsak aslnda fazla smkl bceiniz yok, az rdeiniz var diyebiliriz. Kular, rmcekleri, kertenkeleleri, tavuklar devreye sokmalsnz. Smkl bcekler tavuk tarafndan yenebilir, tuzak kullanabilirsiniz. Fareler iin ldrmeyen kapanlar vardr. Yerel fare ya da tarla faresi olabilir, yerel sanlarsa biz ldrmyoruz, Norve san ya da gemi san ise istemiyoruz, bouyoruz, komposta atyoruz. Eer yerel tr oksa ormana gtryoruz. Kstebek zmdr. Eer kstebek ok fazla ise, bundan sonraki aama tasarm aamasdr. Denge tekrar normale dnene kadar kstebein doal avcsn dahil edebiliriz, baykuun tneyebilecei tnekler yapabiliriz. Ylanlar ldrld iin farelerin says artyor. Kristal Sularda ok zehirli bir ylan tr yayor. Normalde onlar doal hallerinde brakyoruz. Adanada fareler iin karaylan besleniyor bu ekilde fare problemi zld.
51

iin

de

tuzak

ya

da

kapan

kullanabilirsiniz.

Onlarn

geemeyecekleri 30cmlik bir snr da yaratabilirsiniz. Fare iin kedi en iyi

Fareyle mcadelede Tarm Bakanl zehirli buday datyor. Bunlar yuvaya koyuyorsunuz. Doaya ve topraa etkisi ne olacak? Zehire gre deiir. Topraa zararldr. rnein topraa atlan bir sigara izmariti, 1 m2 alandaki canllar ldryor. itler: Zararllar uzakta tutmak iin itler kullanabiliriz. Diatomlar, silika, sinek teli Nektarin ve eftaliyi korumak iin aaca rt rtebiliriz. Etobur bitkiler kullanlabilir. Smkl bcekler tohumlar yiyebiliyor. Smkl bcekler sabah ya da ge vakitlerde elle toplanabilir. Bunlar mekanik yntemler olduu iin zararllar baklk kazanamaz. Havadan gelebilen zararllar iin are ne olabilir? ekirgeler iin 1 mlik ukurlar kazp, bahe tarafna inko plakalar yerletirirseniz, ekirge oraya basp zplar ve ukura der. zerine toprak kapatabilirsiniz. Tavuklarn alann bahenin etrafna yayabilirsiniz. ekirgeler baheden nce tavuk alanndan gemek zorunda kalrlar. 3. Biyolojik Kontrol Biyolojik mdahalede dengesizlik yaratma riski vardr. Ylan meselesinde en nemli sorun farelerden kurtulduumuzda ne yiyeceklerine cevap bulmaktr? Avustralyada yzlerce hektar kaplayan bir kakts vard, alana kara bcek gibi bir bcek tr soktular, 10 yl ierisinde btn kakts alann tahrip etti, daha sonra da kendisi yok oldu. Bir kurbaa tr de ekerkam bcei iin ortama dahil edildi ancak baarl olamad. Kurbaa yerel kular, dier kurbaalar ve ylanlar yiyor. 4,5 kga kadar byyebiliyor. Vivil denen bir bcek tr ise ok baarl. Yaban arlar gibi birok avc bcek tr baarl bir ekilde kullanlyor. Uurbcei gibi yararl bcekleri satn alp, zirai ila kullanmayabilirsiniz. lalama yerine avc bcekler kullanlyor. Kene iin sln kullanlyor.

52

4. ekiciler ve iticiler Keten tohumu gibi zararl tr kendi zerine eken trler. Meyve sinekleri iin feremon tuzaklar kullanlyor. Yoketmek iin deil ama zararllar kontrol altna almak iin birok seeneimiz var. 5. Spreyler Birok insan organik olduklarn dndkleri spreyler kullanyor. Aslnda birok organik sprey olduka zararldr. En lmcl olan maddelerden biri dildren ve nikotin. Organik tarmda nikotin yasaklanm durumda, 15 yl nce yasak deildi. Organik spreylerden kullanmak iin kendimizi ok iyi eitmeliyiz. SORULAR VE CEVAPLAR Bir bcei alana nasl dahil ediyoruz? Postayla kk bir kabn ierisinde geliyor. Tre bal olarak yumurtalar da geliyor. Karanlk bir yerde bekletiyorsunuz. 12 saatte bir eviriyorsunuz. 3 gn ierisinde yumurtadan karlar. Ka aaca ka tane brakacanz yazar. Yerel alana has trlerdir. Zararl bceklerin nfuslar ok hzl artar. Fakat avc bcekler daha yavatr. Baetmek iin daha fazla avc tr ekleriz. Bir sre sonra eer bit kalmazsa avc trler de azalr. Birok kere 25 bitkilik bir tohum karm hazrlayp baheye serpmiimdir. Bunlarn ou, zararllar zerine eken bitkilerdir. stanbuldaki mevcut atk sistemi biolitix sistemle deitirelebilir mi? Olabilir ama kolay degil. NEW- nitruin enriched water sistemi ele alnabilir. Bu sistemin avantaj ne kadar dk girerse o kadar ok besin kmasdr. kan sey sadece sv, besin icerii zenginleen bir sv. Buradaki tank 15 kii kapasitesinde. Eer 60 kii varsa bu tanktan 4 tane gerekiyor, o nedenle bir binadan kan atk su borusunu bu sistemin girii olarak balayabilirsiniz. Ve bunun knda ehir iinde kamuya ak bir parka altna denecek borularla oralar sulanabilir. Hayvan yetitirme ciftlii iin de kullanlabilir. Ancak girdi ok fazla ise sistem daha byk olmak zorunda. Toprak solucan %30, kompost solucani %30un zerinde nem orann sever. Grnt olarak benzerler. Jeotekstil svlar katlardan ayrm
53

oluyor, kesilmi plastik ieler ise mikroorganizmalar icin yaama ortam yaratyor. Peki sistem bir sre kullanlmazsa ne oluyor? Soluncanlarn bir ksm lyor. Bir sepet dolusu paralanm gazete kad ya da bir kova inek gbresi ya da mutfak artklar atyoruz. nsan vcudundan kanlarn %86s idrarla kyor, kompost tuvaletlerin yanl olduunu sylemiyorum, ama birok durumda en iyi zm deil. Atk su artma sistemleri atklarmza sorun olarak bakyor, permakltrcler olarak bunlara sorun olarak bakmamalyz. Atklarmz nehirlere gllere gnderirdiimizde alg oalmasna ve besin fazlalamasna neden oluyor. Bizim bedenimizden kan bu maddeler dngye katlabilir. Yiyeceklerimizi yetitirir, yakn evreden yeriz, ancak dk ve idrar sifonlu tuvalette dngden karm oluruz. Eger atmz dngde tutarsak yiyeceimiz bitkinin bir ksmn yetitirmede kullanabiliriz ayrca suyu da dngye evirmi oluruz.

54

Gn 4. 4.1

SALIKLI YAPILAR Size verdiim klavuzda sveli bir mimarn salk ve ekonomik alar dnlerek hazrlad binalarda salk sorunlar ile ilgili bir malzeme listesi var. Bu liste malzeme seiminde gereklere dayanarak karar vermemize yardmc oluyor. Ben mimar deilim. Binalarn yerleimi konusunda yeteneim var ama iziminde yok. Binalarn planlanmas ve yerleimi konusunda kadnlar daha baarllar. O adan kark cinsiyetli takmlar halinde almann nemli olduunu syleyebilirim. Benim bakm daha ok mhendislik adan bir deerlendirme olacak. Biz Kristal Sularda topraktan yaplm bir evde yayoruz. Binann

malzemesi sktrlm toprak. Uzun yaz, ksa k sresinin olduu bizim blge iin en uygun malzeme bu. at ahaptan. Sadece i duvar var, d kaplamas yok. Yerel malzemelerin kullanlmas ok nemlidir. Marmarite tamamen yerel malzemelerden yaplm bir bina var. Binadaki ustalklar ve beceriler de yerel. Bu tarz bir yaklam ileride daha da artacak. Bir bina konforlu olmasnn yannda salkl da olmal. Gnn ierisinde olmasa bile, farkl mevsimlerde binann farkl yerleri kullanlr. Konfor herkes iin farkldr. Avustralyada yle bir deney yaplm: nsanlar bir odaya alp dzenli olarak sy artrarak en konforlu hissettikleri scakl yazmalarn istemiler. Bu deerler yazn 21, kn 19 derece km. Eer bu rakamlar sonradan yakalamak istersek yapay yntemler kullanmak zorunda kalabiliriz. Ancak evi tasarlarken konumuna, odalarn konumuna dikkat ederek bunu baarmak daha kolay olabilir. Is pompalar, elektrikle alan, sy doal ak ynnn tersine pompalayan, yazn binay soutmak, kn ise stmak iin kullanlan verimli sistemlerdir. Binann iinin scakl bir konfor tercihidir.

55

Salk asndan ise, eski binalarda kf ve toz ile ilgili sorunlar olabilir. Binann tamamnda gerekletireceimiz deiikliklerle bunun nne geebiliriz. Bundan 50 yl nce binalarn at kaplamas ve duvarlar asbestli imento kullanlarak yaplrd. 1964 ylnda asbestli betondan at malzemesi yapan makinalar gelitiriyorduk. Masamda asbestli kayalar vard. O gnlerde ne kadar salksz bir eyle uratmzn farknda deildik. Asbest tozu solunduunda akcier kanserine neden olabilmektedir. Bu yzden cierlerimi kontrol ettiriyorum. 30 yl ncesine kadar boyalar kurun gibi ar metaller ieriyordu. Binalarda ilem yaparken kaln, korunakl maskeler takmak gerekir. Eski binalarn gzel grnm olsa bile baz ciddi sorular barndrr. Modern binalarda da evresel sorunlar olabilir. Malzeme seiminde nemli olan 3 aama vardr: bir; malzemeler nereden geliyor? iki bizi nasl etkiliyor ve Daha sonra ne olacak? 1. Yap malzemesi iin seim yaparken bunun nereden geldii, ne ekilde elde edildii, iilerin ne ekilde alt ve geldikleri yerdeki etkilerini dnmeliyiz. Yamur ormanlarndan m geliyor yoksa yerel bir malzeme mi? Doann korunmas iin yasalar var. Bunlar gzetiliyor mu? Sanrm Trkiyede de bu konuda koruyucu yasalar vardr. 2. Yaadmz evlerin bize etkileri nelerdir? Kristal Sularda evler 200 yl dayansnlar diye tasarlandlar. Modern binalarda masraftan kamak iin malzemenin kalitesinden alnyor. Trkiyedeki yaplar yaklak 50 60 yl iin tasarlanyor. Kaynaklarn azalmas ve pahal olmas daha dayankl yaplar yapmak iin bir sebep. Alternatif mimarlk da paradan da tasarruf sz konudur. Duvarlarn saman balyasndan yaplmas buna bir rnek olabilir. Duvar ve at yapmnda alternatif bir malzeme semek, o kadar da tasaruf salamayabilir. Avustralyada duvarlar evin maliyetinin % 15ini oluturuyor. Eer binamzn yapmnda yerel kaynaklar asndan bakarsak, bu nemli bir tasarruf salayabilir. Maliyetin en nemli basama binann boyutudur. Zaman iinde evlerde yaayan kii says
56

azalrken, binalarn boyutu artt. Bu maliyetteki artn en byk sebebidir. Tasarruf etmek istiyorsak kk evleri tercih etmeliyiz. nk byk bina, daha fazla malzeme, daha fazla enerji demektir. Avustralyada atlar daha fazla yamur suyu toplamak iin byk yaplyor. Ayrca atnn altnda kalan alann ou veranda olarak kullanlyor. Daha ok d ortamda yayoruz. Binann iinde radyoaktivite sorunu olabilir. Kayalarda doal olarak bulundan uranyum elementinin bozulmas sonucunda yerden radyoaktif radon gaz kyor. Avustralyada radon gaz younluunun fazla olduu yerlerdeki okullar, yuvalar kapatlyor. Binalarn iindeki havann kalitesi dardan daha kt olabiliyor. Binann tabanndaki atlaklar ve aralklardan szan radyoaktif radon gaznn birikmesi sebebiyle evleri dzenli olarak havalandrmak gerekebilir. Modern binalarda, ierideki havann kalitesi dardaki havann kalitesinden daha dk olabiliyor. Radon gazn lmek iin odaya bir radon detektr yerletirip bir sre bekledikten sonra kapan kapatp analize gndererek radyasyon dzeyini lebiliriz. Binann iindeki elektrik alanlarnn niteliine bakmalyz. Evde kablosuz internet olmas insanlar zerinde ok etkili olabilir. Sabahlar uyandnzda aznz kuru ya da banz aryorsa, kt hissederek uyanyorsanz bu elektromanyetik alann etkisi ile olabilir. Gece 10dan sonra televizyon ve bilgisayar kullanmamay neriyoruz. Elektromanyetik etkiden kurtulmak iin nlem alabiliriz. rnein, yn bir hal ntrdr ancak sentetik madde ieren hallar statik elektrikle yklenebilir. Yataklarn ierisindeki yaylar mknats gibi davranr. Yatak yaknndaki priz, lamba, elektrik aleti varsa, bu sizi kt etkiler. Duvarlardaki elektrik kablosu etrafnzda suni bir elektrik alan oluturur. Srekli karavanda yaamak ya da fazla araba kullanmak faraday kafesi etkisi yaparak sizi elektrik alandan soyutlayabilir. Kristal Sular tasarlerken bunlar en batan hesaplamaya altk. G hatlar vadinin tabanndan hava hatt ile geiyor. Evlerin 100 m yaknnda elektrik hatlar yere iniyor. Elektro manyetik alann lmek iin elektrik
57

direinin yanna gitmek zorunda kalnd. Evlerimizde iki ayr elektrik dzenei var. Evdeki elektrikli aletler de 2 eittir; srekli ak durmas gereken aletler, buzdolab, faks gibi veya belli zamanlarda kullanlan aletler, TV, lamba gibi. Evlerimizde iki elektrik sistemi deli. Birisi srekli ak kalmayan cihazlar iin, dieri ise srekli ak duranlar iin kullanlyor. Yataa giderken ana elektrik dmesini kapattmzda evimizde srekli ak duran aletler dndaki btn elektrik kknden kesilir. Malzemelerin ierisindeki gazlarn kna bakarz, leke tutmamas iin bir ilemden geirilen yeni bir malzeme alrsak uzun yllar gaz k olur. Kereste en doal ve salkl malzemelerden biridir. Sunta gibi ilenerek yaplm bir ahap malzemenin % 50si tutkaldr. Tutkal yapmnda kullanlan formaldehit ise zehirli bir maddedir ve gaz haline geerek solunarak bu zehiri almamza neden olur. Gaz k 10 yl srebilir. Bu malzeme ucuz olduu iin her yerde kullanlyor. Yeni bir binay dolatnzda bu kokuyu alabiliyorsunuz. Boaznzn, gzlerinizin yanmas bu maddeden olabilir. lenmi malzeme ile yaplan eyalardan yllar getike azalan gaz k olur. Binalarda tenimiz gbidir. Tenimizde 3 katmandan bahsedebiliriz. st katman nefes alr, bu nedenle pamuk kyafetler giyeriz. Binalarn ou ise plastik boyalarla boyand iin nefes alamazlar. Modern bir binada ok geni plastik yzey vardr. Yapsnda % 7den daha az imento ieren ta bina veya topraktan yaplm bir bina ise nefes alabilir. Hava ok nemli olduunda nemi tutar, ok kuru olduunda nemi geri brakr. Eer imento oran % 7den daha fazla ise buna higroskopik (nemi sevmeyen) yap denir. Havada yksek nem olduunda bina slak beton hissi verir. Bu yaplar ve higroskopik malzemeler youma yaratrlar. O yzden yksek oranda imento ieren yaplarda havadaki nem konusunda iyi dnmeliyiz. 3. Setiimiz malzemelerle yaplan bir yapnn 200 yl sonra ne olacan da dnmeliyiz. Zehirli bir atk m olacak, yeniden kullanlabilir mi olacak, topraa m karacak? Bunlar nemlidir.
58

Dia Gsterimindeki rnekler Aa kovuu, sktrlm topraktan yaplm bir bina gryorsunuz. Topraktan ev yapmak eer az zamanda ok fazla ev yapmak istiyorsanz ok uygundur. Bir miktar kil ieren kumlu bir toprak kullanlarak bu tarz evler yaplabilir. Kristal Sularda en sk kullanlan yntem budur. 20 yl nce toprakdan yaplan evler deneysel yntemlerle yaplyor olsa da, u an bu binalar iin bir teknoloji gelitirilmi durumda. Sktrlm topraktan yaplan evlerde, stma, soutma gerekmiyor. Binann ykseklii yerden 5.5 m kadar ykselebiliyor. Aadaki ekilde sktrlm toprak ile yaplm bir duvarn kesiti gsterilmektedir. Toprak duvarn yerle ilikisini kesmek iin ta veya betondan yaplm bir temel duvarnn zerine kuruluyor. Temel duvar zerine 60 cm aralklarla dikey demir filizler yerletitiliyor. Toprak kil ve kum ieriyor. ine % 5 imento kartrlyor.

ahap somun kalp demir filiz, 60 cm aralkl 2.4 m nemli amur, % 5 imento katl, titreimli sktrma elektrik iin boru temel duvar, ta veya beton

Toprak karm bir beton kartrma makinas ile yaplabilir. elik kalplar yerletirilip sabitlendikten sonra iine nemli toprak yerletirilip titreimle sktrlyor. Kalp sklp yeni yerine yerletirilip ileme devam ediliyor. En ste ahap yerletirilip demir filizler somunla aadaki temel duvarna sabitleniyor. Kalplarn birletirme yerlerinde oluan izgiler fralanarak
59

dzeltiliyor. Kristal Sularda biraz fon bularak sktrlm toprak evlerimizi Jeff Oliver ile birlikte yaptk. Kerpi tulalarn yapm zor. Kerpi bir ev ayda tamamlanabilirken sktrlm toprak bir ev 3 gnde tamamlanabilmektedir. Dnyada u anda ok byk konut sknts yaanyor. Afrikada 10 milyon eve ihtiya var. Bu ak sktrlm topraktan yaplacak evlerle karlanabilir. Binay ina ederken sadece inaat malzemelerinin maliyetine deil, daha sonraki bakm masraflarna da bakmalyz. gc ok pahal olduu iin bakm masraflarnn azaltlmas nemli bir kriter olabilir. Bitkilerden dolgu malzemesi olarak da yararlanlabilir. Binalar geri dntrlm tuladan yaplabilir. Tularn arasnda imento deil, kire harc kullanlmas daha uygundur. imento harc ok gl olduu iin ufalanp tekrar har olarak kullanlamyor. Oysa kire harc tekrar tekrar kullanlabiliyor. Okalipts aac kerestesinden yer demesi malzemesi olarak

yararlanlabilir. Kaplama, cilalama malzemesi iin arap sabunu kullanyoruz. 1kg arap sabununu 10 L scak suya kartrp cilalamak istediiniz yzeye byk bir frayla srebilirsiniz. Yzeyin zerinde ayaklarnz sryerek yrdnzde (patina) koyulap ok gzel bir hal alyor. Bu karm bcek ilac olarak da kullanlabiliyor. Karglar birbirine telle balanp duvar izolasyonu olarak da kullanlabiliyor. D cephede zeri al ile svanp yaltm malzemesi olarak da kullanlabilir. imir katran ve bezir ya ile kartrlarak ahap korumak iin

kullanlabiliyor (Veysi). Kristal Sulardaki eitim merkezine Yeil Alan deil Kahverengi Alan diyoruz. Buras 50 sene nce srlarn geldii bir yerdi. Avustralyada kesilecek okalipts aalarnn en az 40 yanda olmas gerekir. Aalar daha sonradan koruma deil ama onu malzeme olarak hazrlama srecini ona koruma odakl yapmak nemlidir. Aalar yapraklarn
60

dktkleri, ka hazrlandklar dnemde kesmek toz ve bcei nler. Aac keser kesmez kabuunu soymal, doal kurumaya brakmalyz. Geri dnml malzemeler kullanyoruz. Ayrca mobilyalarn bazlarn IKEAdan alyoruz. IKEAda alanlarn koullar ve moliyalarda kullanlan aalarn kesim koullarnn dier mobilya maazalarna gre daha uygun olduunu dnyoruz. Doada keler yoktur. Bu sebeple dairesel keler yapabiliriz. Kristal Sularda dairesel, kubbeli atlar var. Ke etkisinden kurtulmak iin keleri yuvarlatr, ieklerle gizleriz. Yazn gne tepeden geldii iin gne nlar verandaya kadar gelir, kn daha alakta olduunda ise nlar binann iine ular ve evi str. Bu permakltrde nerilen yazn yaprakl, kn yaprak dken aalarn binay yazn gne nlarndan koruyup, kn da gne nlarndan yararlanmay salayan aalarla binay iklimlendirmeye benzer bir durumdur. Yamurlu gnlerde veya kapal gnlerde, yapraklar kestii iin klar yakmak zorunda kalabilirsiniz.

yaz gnei

metal at tayc kereste

k gnei

verenda

61

Robert Kourik, Yenilebilir Peyzaj5 adl kitabnda, leden sonra gne alan bat duvarnz bir ceviz aacyla glgelendirebilirsiniz. Pekan, ceviz gibi yaprak dken aalar % 70e kadar glge yaratabiliyor. Pasif gne sistemleri tasarlarken eksik ya da sorun olabilecek noktalar da dnmeliyiz. Maliyeti azaltmak iin malzemeyi azaltmalyz. zolasyon iin pahal olan kat veya yn de kullanabilirsiniz. Bizim yaptmz izolasyon malzemesi kullanmamaktr, pasif izolasyon yapyoruz. Scak havann ykselme zelliini kullanarak binada souma

salayabilirsiniz.

Kn snn biriktii duvardaki sy da borunun getii

duvarlar ve odalar stmak iin kullanabilirsiniz. Pasif iklimlendirme sistemi iliikteki ekilde gsterilmitir. at metal ile kaplanmaktadr. Aradaki boluktan ykselen scak hava kn ieri alnmakta, yazn ise atdan darya atlmaktadr. Yazn atdan ykselen scak hava binann kuzey tarafndaki havalandrma deliklerinden ieriye souk hava emilmesini salamaktadr.

yazn snan hava dar metal at scak hava

kn snan hava ieri Tromp duvar kuzey cephesi, souk hava yazn ieri emiliyor

k gnei

Kourik, Robert (1986) Designing and Maintaining your Edible Garden, Metaphoric Press.
62

4.2 MEYVE BAHELER VE KENTSEL KONULAR Christopher Alexander ve arkadalar tarafndan yazlan rnt Dili6 adl kitap, doadaki desenlerle ilgilidir. nsan iine eken, nefis kk izimlerin oldugu bu kitap 1000 kelimenin ifade edemeyeceini bir resimle anlatabiliyor. 1981 de tam zamanl permakltr tasarm eitimi yaparak geinmek hi kolay deildi. Ben ev tasarm yapardm, Trudi ise ocuk bakard. Birlikte aa dikerdik. Permakltr asndan nemli olduunu dndmz teknolojilerin ithalatn yaptk. Ben bir yandan da meyve bahesi ynetimi, bakm tarznda iler yaptm. Ayn zamanda meyve fidanlna da ortaktm. 144 eit meyve veren bitki tr sattm. Permakltr gda orman kapsam dahilinde kendi kefedebildiim en iyi meyve yetitirme yntemini imdi size anlatacagim. Ama bunu sizin kendi yerel koullarnzda denemeniz gerekiyor. Gda ormann nceden planlamak gerekir. Buraya bir aa dikmek istersem, yal geecek mevsimin banda btn bu alandaki ayr kesip buraya yarm. Yaklak 1 m ykseklikte bir yn yaparm. Eer ufak allarda kesiyorsaniz ufak dallar da iin iine dahil edebilirsiniz. Dikeceim bitkiler iin bir kova kompostla da ie yarar bir tabaka hazrlayabilirim. Bir kova kompostun stne yabani ot ve kestiim ayrla kaplarm. Dardan malzeme getirip yapmak istiyorsanz saman da kullanabilirsiniz. Saman slandnda daha ucuza satlr. Her dikim noktasi icin bir balya samann te biri gerekiyor; bir kova kompost + saman balyasnn te biri kullanlarak tabaka oluturulabilir. Bu sekilde 3 ile 6 ay brakrsanz, bu organik tabakann altnda mikroorganizmalarn geliimi iin en iyi koullar oluur. Yamur yamasa da bitkinin kkleri nemli kalr. nk, topran zeri mal ile kapldr ve bu nemin kaybolmasn engeller. Talk veya kuru toprak tabakas olan bir yere ilemin balamas icin bir kova su

Christopher Alexander, Sara Ishikawa, Murray Silverstein, with Max Jacobson, Ingrid Fiksdahl-King, Shlomo Angel. (1997) A pattern language : towns, buildings, construction, New York : Oxford University Press,
63

dkmelisiniz. Bu ilemi yaptmz yerlerde scaklk bazen 0-6 dereceye debilir. Ama bu izolasyonun alt daha lk olduu iin bitkinin kkleri zarar grmez. Dikim iin ben ilk ya beklerim. Plastik torba iinde gelen fidan bu alana tayorum ve mal kenara ekiyorum. Maln altndaki tm yabani otlar lm oluyor. Alttaki toprak hayli yumuak ve ufanabilir, o kadar yumuak ki elle bile kazlabilir. Bunun icin en ideal el aleti geni azl bir apadr. Saksnn boyutlarndan biraz daha geni ve derin bir ukur alr. Torbay yana yatrp bir ak ile dibinde ve kenarlarna + isareti yaparm. Kenarlar biraz kaldrp ukurun iine koyarm. Kklerin oldugu yere kadar bitkiyi yukar ekerim. ukuru kazarken kan toprai etraftaki bolua skca koyarm. Topuklar kullanp o topra iyice sktrrm. Bu noktada gbreleme yapmyorum. Bitkinin dibini iyice suluyorum ki orada hi hava kalmasn, plastik torbay tekrar aaya aacin gvdesine ekiyorum. Bizim orada kanguru ve tavan gibi kemiriciler var . Taze dikilmi fidanlar ilgilerini ekiyor. O plastii orada brakarak ilgilerini datyorum.

mal

plastik poet

Bu balang noktasnda aac gbrelemiyorum. Yava yava toprakta etkisini gsteren kan tozu ve kemik gibi gbreler sorun olmaz. Aaca gbre verdiimizde daha hzl bymelisin demi oluyoruz. Ama o fidan geldigi fidanlkta ok iyi baklyor ve gbreleniyordu. Bu geldii yer onun iin ok edici. Bu noktada aac bymeye zorlamamalyz. Aacn stnde yeni srgnler Gvdesinin grnmeye elim baladnda uzaklnda gbreliyorum. bir Bu bir gsterge. gbre kadar mesafesiye kadar

yaklatrmam.

64

karakafes otu

mal 60 cm 3 cm

Artk sra karakafes otunda. Ben 6 adet ile baladm. Karakafes otunun ana bir kazk kk vardr. Beli tam bunun yanna sokarm ve oradan ekerek bu kk dar karrm. Arkada bir miktar kk kalyor. Bitki buradan tekrar srgn verir. Ba parmamla iaret arasnda bir kalnlkta olacak. 2.5-3 cm uzunluunda paralara blerim. Tam maln snrna beli sokarm ileri ittiririm ve alan bolua 3 cmlik paray koyarm. Beli karp stne basarm. 60 cm de bir aynsn maln etrafnda dnerim. Bu mal orada 18 ay boyunca tutarm. O noktadan itibaren karakafes otunun oluturduu sadece yaayan mal kalr geriye. K geldiinde ilk yamurla tekrar kar. Yabani ot temizleme ihtiyacn azaltr, otlarn biilmesini de kolaylatrr. Bir miktar karakafes biersiniz, bu mal olur meyve aacna zarar gelmez. Tarmsal aalar deil sadece meyve aalar kullanrm. Gda ormanlar ve permakltr meyve bahelerini ayn yntemle yaparm.

karakafes otu

mini damlatc

Budaygilleri

darda

tutmalyz.

Otlar

kklememiz

gerekiyor

baz

durumlarda. Eer budaygilleri kesersek kimyasal bir salg salglyor ve digerlerinde etki yaratyor. Bu ekilde kesmek meyve aalar icin zararldr.
65

Eer sulamaya yatrm yapmak istemiyorsanz ve iklim ok kuraksa aa ilk olarak meyvelerini dkecektir. Bu nedenle kova kova su tamaya hazrlkl olmalsnz. Sulama sistemi 12 mm apnda borular, renk koduna ayrlm damlatclardan oluur. Suyu hzlca verebilen bir sistemdir. Damla sulama sistemi dar bir alana suyu veriyor. Aacn bydn ve bydkce daha ok su ihtiyac olduunu dnmelisiniz. Aa byynce su ihtiyacn karlamak iin bu mini damlatclardan 3 tane koyabilirsiniz. Trkiyede sistemi kurmaya yamur mevsimin balangcnda balanabilir. Daha hzl daha fazla su veren su kayna kulanmamn nedeni buharlamay azaltmak. Kimi durumda sadece aalarn arasndan giden bir hat yaparz ve beslenen kpeklerin bulunduu yere gre ayarlarz. Baz yerlerde cevizde, sulama yapma ekline ok dikkat ederiz nk aacn kazk kk gelitirmesini isteriz. Bu ekilde sulama miktarn azaltabiliriz. Dnyada meyve aac kkleyerek hayatn geiren 2 insan var, biri Rusyada biri ABDde. ok fazla meyve aac kkledikleri iin topran altnda ne olduuna dair ok daha fazla bilgi sahibiler. Bu sadece meyve aalar iin deil bostandaki meyve aalar icin de geerli. Mesela, elmann 5 m, vinenin 2.5 m derinlie kk gnderebildiini biliyoruz. Eimli arazide zm iin yoku yukar kkleri yoku aa kklerine gre tutunmak asndan daha kuvvetli geliiyor. Kazk kk kimi zaman taban tana kadar gidip sonra geri dner. ou zaman permakltrde yanl yere mal koyuyoruz, suluyoruz ve gbreliyoruz. Ve bu kklerin birbirleri ile ilikisini biliyorsak meyve bahelerinin avantajlarn grrz. Byk meyve bahesinin dezavantaj byk emek istemesi ve geri donn az olmas. Emek derken hasattan bahsediyoruz. Terk edilmi meyve bahelerine tekrar gidildiinde biraz meyve bulunur, ama sz konusu alan iin ok fazla deildir. Geri dnnn az olduunu kabul edebiliriz. Souk iklimlerde herey daha yava ilerler. Souk iklimde aalar iin daha az emek gerekir ama daha az retken olurlar.

Bu blgede yapmak istersek, asl istediimiz doay renmek. Hayvanlarn gelip yememesi icin alanmz itle ceviririz. Bylece dikenli ve zehirli
66

bitkilere ihtiya duymayz. Balangta bahede hem organik madde reten hem de rnlerimizi kullanabilecegimiz bir bitki ile balamak isteriz. Bu bitki yapran yiyebileceimiz byk yaprakl bir bitki olabilir. Birok ie yarayan ve organik madde reten sebze, azot balayc trler de olabilir. Baz direk kullanabileceimiz baklagil trleri de dikmek isteriz. Mesela, brlce gibi baklagil trleri dikebiliriz ama hepsini toplamamza gerek yok. Geriye kalanlar kendini tohumlar ve alanda bymeye devam eder. Tohum katalouna bakarken yapra bol olan, bol organik madde reten bitkileri seeriz. Faydal bcek eken iek trleri de dikebiliriz. Daha rasgele bir ot bahcesi yapm oluyoruz aslnda. ok kuvvetli bir yabani ot oldugunda, ot ilac kullanan oldu. O blgeye bol miktarda tavuk brakarak otlar yok etmesini ve gbrelemesini salayan oldu. Byle hazrlanm bir orman bahesinden 3-4 hafta ierisinde bireyler kullanmaya balayabilirsiniz. Banda nc trlerle balamak isteriz. Fndk olabilir, papaya, veya muz olabilir. al, meyve retebilecek fazla boylanmayan aalar seilebilir. Aa fidelerini sebzelerin ve ifal otlarn arasna dikerek balarsnz. Erken olgunluk dnemi olan bitkileri dikmeye balarsnz. Bunlarn boyu 1 mye ulanca hzl gelien kocayemi, kiraz, kays gibi erken olgunlama dnemi olan meyve aalar, yar bodur aalar dikilebilir. Sonrasnda da ceviz, zeytin gibi yksek tepe yapan aalar dikilebilir. Ik iin birbirleri ile rekabet edeceini dnrseniz kendi kendine olmu gibi gzkecekler. Baz ortamlarda zaten kendi kendine oluacaklar. rnein Hawaiide Big Islandda, kendi kendine braklan aalar uygun koullar sonucu orman oluturmulardr. Avokado, macademia nuts bu tip aalara rnektir. Permakltr gda ormannn en baarl yerleri iyi ya alan yerlerdir. Subtropik iklimli yerlerde aa bir kere olgunlanca su olmadan dayanabiliyor. Ama bu (zmir) iklimde olmaz. Bu iklim ya da herhangi bir iklim kua icin tavsiyem, yerine alm iyi tutmu bodur ve yar bodur trleri neririm. Onlar da yaban hayat iin nemli. Subtropiklerde de eftali, kiraz gibi trlerin nasl yetitiini incelediimizde aalarn kendi doal ekillerine kavumas gerektii, budama yaplmamas gerektiinden bahseder. Eer eftali ve kirazlarda budama yapmazsak ok ksa srede sadece aacn en tepesinde meyve
67

toplamaya balarz. ok garip gzkr ve retimleri ok dk olur. Budanmaya ihtiya duyarlar. Kristal Sularda ok aa ve meyve aac diktik. 160 zeri ku tr var. Yaban alannda malta erii, frambuaz, narenciye trleri, Brezilya kiraz bulabilirsiniz. 10 civar deiik ve kendiliinden yetimi trlerden bahsediyoruz. Kularn tohumlar tamasyla olumular. Bodur ve yar bodurlar nermemin nedeni kolay yetiiyor olmalar. Bir elmann yanna bir kiraz veya daha uzak bir akrabasn koyarak daha verimli sonular alnabilir. Belki yanlyor olabilirim ama bu iklimde orman baheleri ok iyi sonu vermeyebilir. Orann koullarna, suyun ne derece salandna bakmak lazm. KENTSEL DONM Permakltrn kentsel dnmde ok fazla zm olduunu

dnmyorum. ehirlerden basky ne kadar hafifletirsek o kadar iyi olacan dnyorum. zmir gibi bir yerde eitim bahesinin yannda alveri merkezi grlebiliyor. Bir bahenin stne binayi koyunca verimli tarm yaplabilecek topra kaybediyoruz. atlarn atlarn belirli Sadece zerinde yzdesini dnme yiyecek yeillikle eklimizi yetitirmek Yeni mmkn. her Japonyada zaman

kaplamak zorunlu. ABDde atlar yeillendirme yeni bir i kolu haline geldi. potansiyeller douyor. deitirmemiz gerekiyor. Avurstralyada terasta yamur suyu toplayp, sebze ve ar yetitirerek yaamn srdrnler var. Bangokda bir binann cephesi yenilebilir bitkilerle kaplanarak hem binann iklimlendirilmesi yaplmakta hem de gda retilmektedir. Kopenhagda 150 yllk blok evlerin bulunduu mahalle, tuvaletleri bulunmad ve yenileme gerekesi ile yklmak istendi. Bu binalar kullananlar ykma kar ktlar. Yaplan uzlama ile mahallede bir binaya ortak hamam yapld ve festival sokana dntrld. Londrada ehir iftliklerinde, 1m2 alanda ykseltilmi yataklarda gda retimi yaplmakta. New Yorkda 150 ehir bahesi, svete mahalle bahesi, svire Baselde bitkiler bina yzeyinin kapland rnekler vardr.

68

Kopenhakda Camille ve Tony isyankar insanlarla sokaklarda kullanlmayan alanlarn dzenlemesini yapt. Tony ve Camilleye sokakta yaayanlar yaptklarnz bozarlar dediler. Onlar isiz insanlar projelerine dahil ettiler. Sylenenlerin hibiri olmad. Bu isiz insanlar yaplanlara sahip ktlar. Birok yerde kentsel sorun olduu sylenir. Banliyolar ehrin dna doru geniliyor. Buralarda da gzel rnekler var. Drt komu evlerinin arasndaki itleri kaldrp bahelerini parsele dntrdler. Beraber pazardan allveri edip yaam kalitelerini arttrdlar ve maliyeti drdler. Avustralyada bir grup insan Bill Mollisonun evinin yaknnda ev alarak permakltr kursu balatlar. Ben de ilk permakltr kursuna burada katldm. Himanshu Prakash (Hindistanda?) gnll varo yenilemesi projesini balatt. Kt salk koullarnda yaayan yerel halk projelerine ikna ederek onlarn evlerini gnll olarak ykmalarn salad. Yeni tasarlanan evlerin atk su sorunu zld ve evler yaklak 300 dolara maloldu. Kadnlar projenin toplum lideri oldular.

yamur suyu

Sorunlara ak bir gzle bakarsak orada zmleri grebiliriz. ehirde nasl kompost yapabiliriz diye dnebiliriz. ehirde kompost maddesi ok daha rahat bulunur. ehir p % 50-70 aras organik maddeden olumaktadr. Bir yandan da alkanlklarmz deitirme meselesi bu. Toplama noktalar birbirine yakn ve kolay ulalabilir olmal. Burdaki cami says oldukca etkili. Ayn camilere ulamn ok kolay olmas gibi, insanlarin birbirlerine bireyler brakp alabilecegi noktalar yaratlmal. Bylece insanlarn alkanlklarnn deimesine yardmc olabiliriz.

69

SORU CEVAP Malladmz alann evresinin dzenlenmesi gerekiyor. Biz bunu malladktan sonra m snrlarn belirlemeli yoksa nce snrlar belirleyip sonra m mallamalyz? nce snrlar belirlemeyi sonra mallamay tercih ediyorum. lk baladmzda mal 25 cm yksekiligindeydi, imdi 50 cm yksekliginde. Bireyler eklediinizde seviye ykselecek ama paralanp topraa kartnda seviye decek. Mal nemli ve scak olduu zaman oksidasyon, paralanma olduu icin hep devam eden bir sre. Ekleniyor, azalyor, ekleniyor... Birbiri ardna ekilmemesi gereken trler hakknda

syleyebileceiniz birey var m? Pek yle birey yok, ama sadece havutan sonra havuc ve patatesten sonra patates koymuyorum. Permakltrde seraya nasl baklyor? Kar m? Permakltr seraya kar deil. En ie yarayan seralar evin bir paras olan seralar. Ayn zamanda yapsnn kolay havalandrlyor olmas nemli. Genelde pahal olduu icin ok byk olmamas gerekiyor. Kn Trkiyenin ok souk olduu yerlerde normalde ve yetitiremeyeceiniz bir bitkileri yetitirmenizi iin salyor. ok byk pahal bir sera yerine, kk, ok yaprakl sebzeler yetitirebileceiniz mekann ksmn filizlendirme kullanabileceiniz seralar yararl olabilir. Eer ok kurak bir ortama alknsanz ve sera yaparsanz bahe ile ilgilenmeyi tekrar renmelisiniz gibi gelebilir. nk akta yetitirmekten ok daha nemli bir koul olacaktr. Yeni hastalklar ve zararllarla kar karya gelebilirsiniz. Bununla baetmek ok kolay deildir. Bu nedenle havalandrma ok nemlidir. Aletleri depolamak icin nasl bir yer nerirsiniz? Bahemde aletlerim icin ufak bir atlyem var. u anda ar ile ilgili bir atlye yapyoruz. Bu atlye hem ar ile ilgili aletlerin, hem de baln karlmas gibi ilerin yaplabilecei bir yer olacak. Ama bu bir ekonomi meselesi. htiya duyacam el aletlerini bir arada tutmay yelerim. lk kez permakltre balanacak bir topraa ne ekilmesini tavsiye edersiniz? Burada ncelikle toprak analizi yaplmal ki, toprak hakknda
70

daha ok bilgiye sahip olalm. Bu genelde ok aamal bir ilemdir. Bir eit bitki hem rn vermek hem de topra desteklemek asndan yeterli olmayabilir. Patates ilk bata iyi bir seim olabilir. Bu bulabildiiniz tohumlara, yaa, ortam koullarina bal olabilir. Normalde bitkileri yllk trlerden seiyorum. Daha uzun toprakta kalp sorun yaratmamalar iin. Toprakta hem azot seviyesini hem de organik maddeyi arttrd iin baklagilleri tercih ediyorum. Bu benim iin yllardr baaryla kullandm bir yntemdir. Tavuklar toprak asndan ok deerli. Onun yannda baka ne yetitirebiliriz? Elbette tavuklarn ok iyi etkileri var ama ok iyi ynetmeliyiz onlar. Ayn ey rdek ve kazlar icin de geerli. Bu kmes hayvanlar topran skmasna neden olabiliyor. Bu nedenle ayn yerde tutmamaya, yerlerini deitirmeye zen gstermeliyiz. ok az eim de olsa tavuklar erozyona neden olabiliyor. ok im veya otlarn kuvvetli oldugu yerlere tavuklar salarsak 20 dakika boyunca bu otlar yiyip sonrasnda oray eelemeye balyorlar. Holarna giden besin maddelerini kmesin yaknna atarm ve ieri girdiklerinde kapy kapatrm. Zamanlama olarak tam hava kararrken gezinmelerini ve kmese girmelerini tercih ediyorum. Yabanc ot ilacnn evreye ve topraa zarar nedir? Odun tala kompost yapmnda kullanlabilir mi? ok fazla ot ilac olduu iin genellemek ok zor. 25 sene ncesinde ok korkun ot ilalar vard. Bunlar hormon bazllardr. Bu tr ilalarn etkilerini Vietnamda halen grebilirsiniz. Temasla ldren ot ilalar da vard. Parakuat ve ailesi, bunlar sinir zehirleridir. u gnlerde burada en yaygn kullanlan ila glikosat tarz ilalar. Ben hibirini kullanmyorum. Bunlar ok akllca tasarlanm ot ilalar, eskisi kadar zararl deiller. iftiye kesinlikle kullanlmamal demiyoruz, ama doru zamanda doru yerde kullanldnda olabildiince zararsz ot ilalar diyebiliriz bunlara. Bu ilalar kullanmay setiimizde her ot ktnda bunlar ldryor ve kk bir dng yaratm oluyoruz. Ksa bir sre sonra bu ilalarn etkisiz olduunu ve eskisinden daha ok yabani ot olduunu gryoruz. Her yl glikosat direnci gstermi trler artyor. iftiye bunlarn ksa zamanl zmler olduunu anlatmamz gerekiyor. Daha btnsel, sorun odakl yerine btne odakl zmler gelitirmemiz
71

gerekiyor. Tek bir zm neremeyecegim. Odun talann kimyasal olarak ilem grm bir aatan elde edildiyse az miktarda kullanabilirsiniz. Talan azot/karbon oran 1/600. ok az miktarda azot ieriyor. Organik tarmda buday ekmek istedigimizde yabani otlarla nasl mcadele edebiliriz? Organik tahl yetitiren arkadalarm var. Sadece buday yetitirmeye deil daha byk bir dngde buday yetitirmeye bakmalyz. eritler halinde dikmeliyiz, patates ya da fasulye gibi bir bitki ile dng eklinde yetitirmemiz gerekir. Baklagil ve budaygil karm bir dng eklinde bir karm. Bu ekilde 7 yl devam edersek sonsuza kadar bu dng ile yapabiliriz. Tahl veya buday yetitirmek kt deil ama ayn yerde her yl msr yetitirmek ktdr.

buday patates fasulye

patates

buday

mera

yllk dng

mera

fasulye

Tasarm yaparken iine sosyal boyutu da dahil ediyor muyuz? Mesela ibadet iin zel bir yer olacak mdr, ya da gnlllerle olan ilikilerinizi nasl dzenliyor sunuz? Mahremiyet derecelendirmesi en batan beri tasarladmz bir kavramd. Tasarm grubu ile zaten arkadatk. lk konutuumuz ey kargaay nasl zeceimizdi. Biliyorduk ki en ksa zamanda eitli sorunlarla yzleecektik. Gnde gnlllerden 7 civarnda talep alyorum. Ne tr sorunlarn gelmekte olduunu biliyorum ve koullarmz dikkate alarak bizimle gnll olarak almaya gelmek isteyenler arasndan genelde iftleri tercih ediyorum. nk her akam gnllleri elendirmek yerine, iftler birbirini elendiriyor. Eger biri bizi
72

ararsa, ya da kapmza dikilirse ncelikle e-posta atmalarn istiyorum. Ziyareti gelmeden nce A4 boyutunda bir kada misafirlerden beklentilerimizi anlatan bir e-posta atyorum. Kristal Sularda kablosuz internetle ulaabilecekleri bir olanamz var ama bundan bahsetmiyorum. Ziyaretiler iin bir amar makinesi olduunu sylyorum, ama bizimkini de gelince kullanabiliyorlar. u an orada yaayan ift benim dizst bilgisayarm, bahemi, evimi istedikleri gibi kullanabiliyorlar. Ama byle bir samimiyeti ilk gn kurmak istemezsiniz, nce gelen insanlar tanmak istersiniz. Burann tatil yeri deil, i yaplan bir yer olduunu anlatan eposta gnderince daha az ziyareti geliyor. Ziyaretilerimizin kald yerde geri dnml maddelerden yaplm, iinde duu olan 2 yatakl 2 oda, 1 mutfak, bir DVD ve TV, internete kablosuz ulam olan konaklama mekanlar var. Ziyaretilerimizden biri 9 ay kald. Biroklar 4-5 gn kaldlar. Onlarla ok yakn dostu olduk. Bazlar ise 1 hafta kalp iine gcne dnyor. Sk aile ilikileri arayan biri varsa buna ok ak olmadmz aka belirtiyoruz. Btn gn kurs verdikten sonra, bir sre iin bile olsa tek bir kiinin yanmda olmas benim icin fazla olabiliyor. Bazlar permakltr ile ne kadar ilgili olduklarn gstermeye alyorlar, ama benim de kendime ayracak zamana ihtiyacm var. Farelerle nasl mcadele ediyorsunuz? Avustralyada san ve fare sorunu oluyor. Besin kaynaklarn en aza indiriyoruz. Farelerin ve sanlarn yaam alanlarn azaltmak ve onlarn avclarnn yaam alanlarn arttrmak bir zm olabilir. Yaptmz mcadeleyi kayt ediyoruz. Fare nfusu ok artnca gemite ne yaptmza bakyoruz. Eer nfuslar ok artarsa yuvalarna zehir brakr, gn sonra da toplarm.

zehir

73

Gn 5. 5.1 DORU (ETK) GEM

7

Yaadmz blgelerde yksek oranda isizlik var. u anda bu blgeler ve bizim Avustralyadaki blgemiz arasnda bir benzerlik var. Bizim blgede neler yaptmz anlatacaim. Kresel olarak baktmzda i giriimleri yapmak iin doru bir zamandayz. Bu sahada eim Trudy ile 25 yldr alyoruz. Her tr inii ve k yaadk ve unu grdk: ekonomik olarak aaya bir dn olduunda bizim ilerimiz ykseldi, ama en son finansal krizde byle olmad. nk o srada Avustralya dolar ok deerli idi. Bu da Japonyadan ABDden grencilerin Avustralyaya almaktr. eitim rnein, iin gelmelerinde iinde, caydrc bir etmen oldu. geri giriimlerinde nemli olan ey sattmz rnn ok karmak olmamasna yayn ekolojik kitaplar yaynnda dnml kat kullanmak maliyeti arttrr. Ama her kitap iin artan maliyet reklam aracna da dnr. Mesela kitaplar satmak istediimizde %60 kullanlm kat kullanlmtr diyorsak bu kafa karstrc oluyor. Ama %100u geri dnml kattan yaplm olmasn istiyorsak bu net bir mesajdr. Hangi i giriimi olursa olsun dikkati ekecek bir kanca, bir ekicilik unsuru, bizi farkl klacak birey olmaldr; bunu aramalyz. Kristal Sular tantmak istediimizde, habercilerin ilgisini unlar ekiyor: - Yerel haber asndan deer, - Sansasyonel veya ok yeni bir haber olmas. Ben ounlukla artk rportaj yapmyorum. nk Kristal Sular artk ana akm bir yer haline geldi ve fazla satacak birey de kalmad. Rportaj yapmamn nedeni de kalmad. Ne zaman rportaj yapsam gazeteciler sansasyonel bir ey aryor. Aradklar eyler de hep hippiler oluyor. Szlkte hippi kelimesi aydnlanm kii anlamndadr. Duymak istedikleri ey seks, uyuturucu ve rockn roll. Haberciler duyduklarn da yanl anladklar iin artk rportaj yapmyorum.

7

ng. Right Livelihood

74

Yeni birey yapyorsanz rnein yaynevi iinde, insanlar kat dnm hakknda birey bilmiyor olabilirler. Benim nerilerim bu konuda yle olucaktr: - Sabrl olun: ncsnz ve yeni beceriler kazanmak zorundasnz. Doru kararlar vermek beklediinizden daha uzun srebilir. Geri bildirimler beklediinizden uzun zamanda gelebilir. - Gveninizi koruyun. ni cklar, baarlar, sizi deviren eyler olacaktr. Gznz hedefe kilitli tutmalsnz. Her aamay kutlamann bir nedeni var. Etkin bir ekilde iletiim kurmay renin. - Bakasnn fikirlerini dinlemek ok nemli, - Size uyan bir karar verme mekanizmas kullanabilirsiniz, - Sk sk iletiim kurun ve bunun net ve basit olmasna dikkat edin, - Dirayet ve kararllk, - Admlarnz bir ileri bir geri olabilir, bunda sorun yok. Bu ile uramaya deer mi dediinizde her seferinde ayaa

kalkabilmeniz ok nemlidir, - Her teekkr ok nemlidir, - Eer demelerde gecikme olmas durumunu gz nne alrsak (??? Ne laka?), yapn, - Gnlllerin katklarna ok deer verin. Mesela bal retiyorsanz, balnz o bal karmaya yardm eden insanlarn ad ile isimlendirin, - Bilgiyi paylan, - Dolan, hareket edin. sizi baarya ulatran insanlar mutlaka isimleri ile ann. Hatrlayacanz iin deil onlar hatrlanlmaya deer bulduunuz iin bunu

75

- Bilgi de bir enerjidir, kendinize saklarsanz lr. Sadece sorularla karlatnz zaman geliip byyebilirsiniz. Vermek istediginizle ilgili hikayelerinizi yaratn. - Eer kendi deneyiminizden anlatamayacaksnz, ya da hakknda espri veya hikaye anlatamayacaksnz bir eyi retmeye almayn. 5.2 KARAR VERME SRELER, KK YER KURMA Kente yarm saat mesafede almaya aln. Kente uzakl 30 ile 50 dakika mesafede yerlemi olan ekokyler baarya ulamtr. Yani 20 ve daha fazla yldr ayakta kalabilmilerdir. Bir finans kayna aryorsanz aylk demelerinizi karlayacanz bir finans kayna dnn. Avustralyada yeni kurulan kk iletmelerin % 90 ilk 2 ylda baarsz oluyor. Bunun en nemli nedeni finansaldr. Byk ounlukla dzenli demeleri karlayamaz duruma gelip, batyorlar. En baarl olmu ekoky rnekleri orann yaayanlar iinde en azndan yar zamanl ekonomi yaratanlar olmutur. Kristal Sularda en batan itibaren daha uzun vadede yapmak istediklerimiz hakknda bir ana fikrimiz vard. Bu da ounlukla o arazide yaamaya niyetli insanlarn gl yanlarn ortaya koyarak setiimiz bireydi. Eitim ierikli etkinlii semitik. Bu ekilde dndmz zaman eitim iin oraya ektiimiz insanlar yerel yiyeceklerle beslememiz bize bir yandan da ok eitimliden vasfsza uzanan bir yelpazede insanlarn alabilecei i yerleri kurmamz salyordu. Gelir asndan baklnca baz kiileri ok ciddi etkiliyor, eitimi veren insan, mutfakta alsan, kendi evlerini gezdiren ve bambu ormanlarn gezdiren insanlar gibi. 2-3 haftalk bir kurs 50 kiiye bir miktar gelir salyor. Bu nemli bir girdi. Bir kurs brt olarak 40,000 dolar para getirir. Biz bu gelirin mmkn olduu kadarn yerel olarak harcamaya alyoruz. 25 dakikadan daha uzak yerlerden alveri yapmyoruz. Kristal Sularda olan kk iletme rnekleri: 1. Permakltr Eitimi ve yerel besin retimi Bizim iimizin en nemli ksm permakltr danmanldr. Bunu 20 yldr yapyoruz. Farkl alanlarda yapma konusunda urayoruz. Son birka
76

senedir en yakn alandaki sebze pazarna rn gtryoruz. Talep nereye doru gidiyor, nerede boluk var, ona bakyoruz. Biz balmz plastikte satmyoruz. Bizi dier satcdan farkl klacak birey aryoruz. nsanlar cam kavonozu geri getirirse depozito olarak 1 dolar geri veriyoruz. Kavanozu geri getiren tekrar alyor. Dier satclar plastikte satyor. Kendi bastmz ekici bir etiketimiz var, zerinde baldaki besin deerleri yazyor. Bizim vurgumuz ilenmemi bal. Dkkanlarda satlanlar ise pastorize edilmi baldr. Biz balmzn fotoraflarla ardan nasl geldiini, nasl kapan ap karttmz, filtreden nasl geirildiini gsteriyoruz. Bal son kullanma tarihi olmayan tek rndr. Balmumu retimimiz de var. Maxs Wax. % 96 degil % 100 balmumu mumlar retiyoruz. rmz satamazsak eve getirebiliriz. Ayrca fide de satyoruz. Bir ksmn yetitiriyor, bir ksmn satn alyoruz. Sadece ve sadece o anda dikim zaman olan satyoruz. Fiyat dk tutup, insanlar yerel gdalarn yetitirmeye tevik ediyor, bilgi veriyoruz. Pazarda sebze satmyoruz, nk bunu yapan ok insan var. Pekan yemileri ve ceviz kraca da satyoruz. 2. Kristal Sular Frn Ekmei ok seviyor ve retebileceimiz en gzel ekmei retmeye alyoruz. Doru drst bir ekmek frn icin arkadamz Let Barter ABDden birini getirdi. Eki maya ekmeini renmek iin insanlar buldu. imdi haftada 1 kez retim yapyor. Bizim sat yaptmz bir pazarda ve Kristal Sularda bir dkkanda satlyor. Bu ii kurmak 30,000 lirann biraz stnde bir yatrm gerekiyor. Bir kyde yerel bir i kurmak 25,000 civarnda olabilir. Devlete gittigimizde Kristal Sular ile ilgili olarak neden korktuklarn neden izin almamz gerektiini renmeye altk. Bizden bir vergi veya har toplamay m istiyorlard? Bunu sorduk. Taylandda insanlar sokak boyunca yiyecek satyorlar. Herhangi bir insan bunu yapabilir. Hibir izin gerekmiyor. Avustralyada ise hkmet bizi hep korumaya alyor. Ancak bu yzden her yl daha ok kstlanyoruz. Trkiyede de byle sk kontroller olduunu duydum. Burada baarmak istediimizin ne olduunu dnmeliyiz. Avustralyada ehir planlamacsna ekoky iin kii bana minimum toprak
77

miktarnn ne olduunu sordum. Hibir fikri yoktu. zerinde yaplm evlerden kan atklar kabul edebilecek bir byklk olmas gerektiini dndk. Kristal Sularda 4400 m2 gibi bir alandan bahsediyoruz. Baka ekokylerde 400 m2 ye kadar debiliyor. Politikaclarla konuuyorum, onlar deitirmeye alyorum. Karar verenlerden sadece ikayet etmek yerine onlarla birlikte almay renmek gerekiyor. Tm dia gsterilerimi muhalefete gnderiyorum. ou muhalefet partisi beni ismen tanyor, onlarla iletiim kurmaktan hi vazgemedim. Eer yalanmak istiyorsanz grlt karan teker olmanz gerekiyor. Gerek anlamda istihdam yaratmak istiyorsak, bunu yapmalyz ayrca devlet bu ilere ok merakldr. 3. Yeil hasat Son 8 yldr Kristal Sularda permakltr kurslar verdik. Sonra kk bir iletme kurup tohum, ekolojik kitaplar, el aletleri ve bahe ile ilgili dier ihtiya malzemeleri satmaya baladk Byk ihtimalle Avustralyadaki en byk organik bahecilik dkkanna sahibiz. u anda birka milyon dolarlk bir iletmeyiz. Avustralyada nasl bir vergilendirme sistemi var? Nasl kayt tutuyorsunuz? Biz 3 kademeye de vergi dyoruz. Pazara gidiyorsanz nakit zerine bir ekonomi var. Burada sat yapmann ekici yan gelirinizin hepsini beyan etmek zorunda deilsiniz. Bu konuda hibir sululuk duymuyorum. Her sabah gazetemi okuyunca yeni kan bir yasa hakkndaki hislerimi politikaclara e-postayla gndererek anlatyorum. Beni kzdracak bir haber olursa kzmyorum hemen yazyorum. ktidardakilerden ounlukla cevap gelmiyor, ama muhalefet partilerinden ayn anda cevap verenler bile olabiliyor. mza kampanyalarnn ve kaba mektuplar yazmann tam bir vakit kayb olduunu dnyorum. Eski bir rencimiz u anda bakan. Bize politikaclar nasl etkileyebileceimizi anlatt. Kararlara muhalefet edip iyi bir dille yazlm mektupla alternatifler sunarsanz politikaclar bunu deerlendiriyorlar.

78

Karar Mekanizmalar Parlamentoda madenciler lobi faaliyeti yapyorlar. Kristal Sular iin izin almak istediimizde biz de lobi yapmak zorunda kaldk. Bunu yaparken, hazrladmz belgede ne yapmak istediimizi ve niye yapmamz onaylamalar gerektiini anlatyoruz. Oy kullanacak tm politikaclara ve bu konuda yorum yapacak memurlara gnderiyoruz. Bir nceki seimlere dnp bakyorum. rnein, biri eer seilirsem evresel konular savunucam, yerel ekonomileri destekleyeceim, bunlar benim iin ncelik olacak diyebilir. Eer bu kii yerel hkmete seilmise, biz yazmzda o kiinin bu szlerinden alnt yaparz. Bylece bu politikacnn bu konuya red oyu vermesi ok zor olacaktr. Ayrca bu politikaclar deiim, yeni eyler, hippilik ve bunun bir tarikat olmasndan ve baarsz bir eyi desteklemekten korkuyorlar. Bu korkularla ilgilenmemiz ve korkularn gidermemiz gerekiyor. Tabi ki biz pazar aratrmamz yaptk, danmann syledii projemizin baarl olaca idi. Politikaclarla grrken, projemizde alacak olan insanlarn fotorafn koyuyorum. Bakyorlarki bu kiiler normal gzkyorlar. Onlar gibiler. Kristal Sular gibi bir proje kent konseyi tarafndan oylanaca zaman mutlaka oylayacak kiilerle tanmak isterim ve yzlerine kar grlerini sorarm. Proje ile ilgili dncelerini renir, yerinde bilgilendiririm. Sabrla tm sorularn cevaplamaya alrm. Daha fazla sorular kalmadnda yzlerine bu projeye oy verip vermeyeceklerini sorarm. ogu evet der. Eer hayr diyen olursa neden derim. Cevap hayr ise, gizli bir nedenleri var demektir. Bata Kristal Sular projesine oy verecek 20 politikac vard. Kesin cevaplarn alncaya kadar hepsine telefon ettim. Oylama zaman gelince, halka ak izleme yerinin en n srasndaydk, ve hepsiyle birebir gz temasna girmeye dikkat ettim. Oylamada hepsi evet dedi. Kendileri de buna ardlar. Bu ok kolay deil ama onlarn ihtiyalarnn ne olduunu kefetmemize gerek var. Bir projeye ncelikle inanmamz, urunda hereyi, hatta lobicilik yapmamz gerekiyor. Bu demokratik sisetimin bir paras. Baarsz olan bir projeden bahsedeyim. Duyduum en gzel ekoky tasarm projesiydi. Kristal Sulardan 10 km uzaktayd. Bir su kayna vard.
79

Tm

bu

aamalardan

geip,

politikaclardan

destei

aldm.

Oylama

toplantsnn tarihi ileriye atld ve toplantnn yaplaca ay Kanadada kurs veriyordum o sebeple oylama toplantsna gidemedim. Gidemediim iin oy kullanacak kiilerin gzlerinin iine bakamadm. Oylama genel anlamda sessiz gemi, ok byk bir sorgulama olmam. Oya sunan kii dier kiiler tarafndan nefret edilen bir kiiydi. Kimse bu kiiyi desteklemeyince de proje nerisi baarsz oldu. Bu benim iin ok pahal bir dersti. Bir arkadam bu konuda onlar mahkemeye vermem iin 20,000 dolar teklif etti, ama enerjim kalmamt, bu olay tarihe gmdm. Tm projeler baarya ulamaz. Bu tr birey yapacaksanz, ncelikle arkadalarnzla gelebilecek tuzak sorular hakknda hazrlk yapmalsnz.

Kristal Sular iin son izin, yerel ynetim leinde verildi. Baka eyaletlerde prensip olarak son karar yerel ynetim tarafndan veriliyor ama son onay hkmet tarafndan veriliyor. Su, yollar, atk su deerlendirmesi bizim eyaletimizde hep yerel hkmet tarafndan verilir. Kristal Sular nasl ynetiliyor? ki bnye var. Biri kooperatif. Bu kooperatifi Kristal Sularn giriimci kolu kurdu. Bir de dernee benzer bir tzel yapmz var. Her yl 7 kiiyi oylayarak seeriz ve hepsi gn be gn ilerini yapacak kiilerdir. Oy birligi ile deil daha ok rza ile yaplan bir seim var. 25 yldr baya iyi iliyor bu sistem. Ekokylerin apolitik olmas konusunda birok eletiri duyuyorum, ama sizin anlattklarnza gre yle deil. zm amal bir yaklamnz var. Bu konuda genel olarak ne dnyorsunuz? Trkiyeyi bilmiyorum ama Avustralyada permakltr ile ilgili ok konuma oluyor. Gruplar iinde ok fazla ikayet oluyor. Alternatifler yaratmak zorundayz. Kristal Sular rneine bakarsak biz politik bir parti deiliz. Biz kendi yollarmz ina ettik, bakmn kendimiz yapyoruz, kendi suyumuzu topluyoruz. Daha fazla sorumluluu stmze alarak, daha fazla gc de elimize alyoruz. Seimle gelen politikaclarn bize satabilecekleri ok birey olmuyor. ocuk oyun parkn kendimiz yapyoruz. Onlarn elinden gc
80

alm oluyoruz. steklerimiz ve ihtiyalarmz iin daha fazla sorumluluk alm oluyoruz. Bu da daha farkl bir kafa yapsn gerektiriyor.

81

Gn 6.

6.1. TASARIM SUNUMLARI ZET

82

EK: Kaynaka

7.1 YARARLI BASILI KAYNAKLAR

Max Lindegger, Permaculture Design Notes, 21/04/2010 Ian McHarg, 1995, Design with Nature, Wiley Rudolf Geiger, 1950, The Climate Near Ground, Harvard Uni. Press Making waterweeds useful, USDA Robert Kourik, 1986, Designing and Maintaining Your Edible Landscape Naturally, Metamorphic Press Christopher Alexander,1977, A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction, Oxford University Press, USA Gernot Minke, 2006, Building with Earth: Design and Technology of a Sustainable Architecture, Birkhauser Verlag David Easton, 2007, The Rammed Earth House, Chelsea Green Publishing

7.2 YARARLI NTERNET SAYFALARI Crystal Waters Eko-ky, Avusturalya: http://crystalwaters.org.au/ Rainbow Valley iftlii, Yeni Zelanda: http://www.rainbowvalleyfarm.co.nz/ Marmari Ekolojik Yaam Dernei: http://marmaric.org/ Kresel Eko-kyler A: http://www.gen-europe.org/ Gaia Srdrlebilirlik Eitimi: http://www.gaiaeducation.org/ Tamera Eko-ky: http://www.tamera.org/index.php?id=1&L=0 Gneky, Ankara: http://www.guneskoy.org.tr/ Biolytix Artma Sistemleri: http://www.biolytix.com.au/residential/home/ Gernot Minke: (http://www.gernotminke.de/)

83