Intervist me dijetarin islam Dr.

Xhafar Sheikh Idriz: Teuhidi Monoteizmi islam Ziauddin Sardar Prktheu Ardit Kraja Ziauddin Sardar: Mbi 200 vjet kolonializm dhe katr dekada modernizimi i kan larguar shoqrit musliman nga rrnjt e tyre tradicionale. Si rezultat n koht bashkkohore rndsia e ktyre ideve dhe koncepteve islame sht br e domosdoshme pr tu afruar me ato rrnj. N kt bashkbisedim ne do t prpiqemi t zhvillojm nj perspektiv t freskt t ktyre ideve. Ktu ne do t diskutojm konceptin e Teuhidit, i cili sht normalisht i prkthyer si njsimi i Zotit. Dr. Idrizi, me lejo ta filloj kt bised duke ju pyetur ju sesi e prkufizoni Teuhidin? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Vjen nga fjala arabe uahid ose ehad, q do t thot nj dhe i referohet asaj t cils sht themelore n fe, faktit m t rndsishm q ka vetm nj Zot. Teuhidi ka tre aspekte, ne e dim faktin q Zoti sht Ai q krijon, Ai q furnizon do gj dhe q e mbron tr botn. Kjo dihet nga shum njerz, qoft ata musliman qoft ata jo musliman, n fakt disa njerz q nuk i prkasin asnj feje e njohin kt fakt. Pra, ka nj fuqi prapa bots dhe sht kjo fuqi e cila sht prgjegjse pr krijimin dhe sht prgjegjse pr mbajtjen e bots. Aspekti tjetr sht q ky Zot ka atribute (ose cilsi) t cilat jan unike (ose t veanta), atribute t cilat nuk i ka asgj tjetr (si krijesat dhe si sendet). Ajo nuk do t thot q ne kur themi p.sh. Zoti e di kjo nuk do t thot q ne nuk mund t themi se nj qenie njerzore di. Por do t thot q kur ky atribut i aplikohet Zotit, i prshtatet Atij n nj mnyr q nuk i prshtatet asnj qnie njerzore dhe shtazore. Aspekti i tret sht m i rndsishmi dhe sht vetm ky Zot e meriton t adhurohet.Dhe kjo sht pse disa njerz mendojn dhe un jam dakord me ta q sht gabim t prkthehet shprehja La ilahe il Allah si Nuk ka zot tjetr prve Allahut sepse ka shum zota (t cilt nuk jan t vrtet por q quhen zotr). Ziauddin Sardar: Kjo sht n fakt shtylla themelore e besimit t muslimanit La ilahe il Allah. Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Po, La ilahe il Allah sht shtylla e besimit, kuptimi i vrtet i s cils sht se nuk ka t adhuruar tjetr prve Zotit t vrtet t cilin e quajm n arabisht, Allah. Ziauddin Sardar: Nse atributet e Zotit jan unike si i njohim ato? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Kjo pik sht shpjeguar shum bukur nga nj dijetar mysliman. Ai ka thn: Kto atribute nuk jan unike n sensin q nuk ka marrdhnie midis tyre dhe atributet e gjrave t krijuara, kan nj kuptim t prbashkt. Kur un them, prsri tek shembulli i dijes, nse un them, Zijaja e di dhe un them Allahu e di. Kshtu ka nj kuptim t njjt ktu, nj qendr e cila sht e prbashkt pr t dy. Por ndryshimi sht rreth far Imam Maliku e ka quajtur formn. E shikoni, kur ky

atribut t aplikohet ty, Zias, merr nj form t ndryshme kur i aplikohen Allahut, te lartmadhruar, sepse t gjitha atributet e Tij jan t ndrlidhura. Nse Allahu sht i prjetshm, nse Ai sht i prgjithmonshm athere dija e nj qenie t prgjithmonshme nuk mund t jet si dija e dikujt si ti, i cili nuk je ..... Ziauddin Sardar: Jo shum i ditur... Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Jo i prgjithmonshm. Kshtu ne i njohim atributet e Allahut prmes krijimit t Tij. Kshtu nga krijimi shkojm tek Krijuesi. Por sigurisht nj burim tjetr shum i rndsishm sht shpallja (ajo q ju zbrit Muhammedit, Kuranit dhe tradits komentuese profetike, sunnetit), ajo ku Allahu vet na tregon pr veten e Tij. Ne duhet ti dim atributet themelore veanrisht n lidhje me krijimin e Tij. Atributet themelore jan ato q i gjejm tek Sura el-Fatiha. Ziauddin Sardar: Kapitulli haps i Kuranit. Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Po, n kapitullin haps ne lexojm Elhamdulilahi rabbil alemin, Falenderimi i takon Allahut, Zotit t botve, Rabb. Ky atribut i par, Ai sht Rabb dhe Rabb n arabisht sht nj fal shum e pasur. Ai do t thot q Allahu ose Zoti sht krijues, Ai sht furnizuesi, Ai sht q kujdeset pr do gj. Rabb gjithashtu sht i lidhur me fjaln terbije q do t thot edukim. Kshtu Elhamdulilah Rabbil alemin, er Rahmeni ir Rahim, I gjithmshirshmi, Mshirploti. Athere ne themi Meliki jeum mid din, Ai sht gjithashtu Zoti i Parajss (ose xhenetit). Kshtu kto jan atributet themelore t Zotit. Kur ne bisedojm ose kur ne themi q Zoti zemrohet ose Ai sht hakmarrs ather ne duhet t kemi kujdes dhe t mos mendojm pr At sikur sht i zemruar n at mnyr sesi zemrohen qeniet njerzore. N fakt sht nj thnie profetike e cila thot q mshira e Allahut e tejkalon zemrimin e Tij. Ziauddin Sardar: Kshtu n fakt mshira sht atribut themelor i Zotit? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Po. Nj dijetar musliman gjithashtu ka thn q kto atribute jan pozitive. Ziauddin Sardar: Nuk jam i sigurt pr dy gjra. Ju po dizenjoni nj piktur njerzore t Zotit t muslimanit apo jo? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Jo. Jo. Kjo sht far un jam duke thn dhe un mendoi q kjo sht shum e rndsishme. E shikoni se ka dy ekstreme ktu, disa e kan prngjasuar Zotin me qeniet njerzore ose krijesat ndrsa disa t tjer kan shkuar n ekstremin tjetr duke e prngjasuar me nj ide. Ata nuk duan ti atribuojn asgj sepse kan frik nse ata do t thon Ai zemrohet ose Ai sht i Mshirshm ose fardo qoft ajo ather ata mendojn se do ti prngjasojn Atij atributet e qenieve njerzore. Kshtu ata doln n konkluzionin, ashtu si nj dijetar ka thn, duke mos e prngjasuar At me asgj sepse vetm gjrat joekzistente skan atribute. do gj q ekziston duhet t ket disa atribute pozitive. Mnyra korrekte sht t themi, po, Zoti sht nj qenie, Ai ekziston. Ai nuk sht nj ide n mendjet tona, Ai sht andej prtej. Kshtu Ai duhet t ket atribute. Por

pastaj pr shkak t natyrs s Tij nuk sht ose Ai nuk sht i t njjts natyr si jan gjrat rreth nesh, gjrat t cilat jan t krijuara. Kto atribute i aplikohen Atij n nj mnyr e cila sht e ndryshme nga mnyra q i aplikohen qenieve njerzore. Si sht natyra e atij ndryshimi ne nuk e dim. Ziauddin Sardar: Ti thua Zoti sht andej prtej. A do t thot kjo q Ai nuk sht me ne ktu, brenda zemrave tona ose ktu prreth, brenda bots son? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Jo, sipas Kuranit dhe kjo sht e qart n Kuran. Ai sht ktu vetm me dijen e Tij. Kur ne themi q Zoti sht kudo, ne nuk nnkuptojm q Ai sht vet si person kudo. Ti e di q gjendet nj anekdot kur nj prift ishte duke i thn fmijve q Zoti sht kudo. Kshtu nj fmij i ka thn A sht Ai ktu? duke i br me gisht pr gotn e ujit. Prifti i ka thn Po. Kshtu fmija i ka thn: E kapa At, duke i mbyllur buzt e gots me dorn e tij. Kshtu Ai nuk sht kudo si person se sipas Kuranit. Ai sht kudo me dijen e Tij, me mshirn e Tij, fakti sht se Ai sht Rabb q Ai kujdeset pr do gj. Por Ai nuk sht pjes e bots, Ai sht i veant nga ajo. Ziauddin Sardar: Ideja e Teuhidit vetm prfshin iden e njsimit t Zotit, a ka nocione t tjera t njsimit brenda tij, si njsimi i njeriut dhe natyrs dhe njsimit t njeriut dhe njeriut? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Teuhidi, ne mund t themi sht si ndrtesa nga e cila t gjith detajet e islamit deduktohen, do gj n islam sht e lidhur me Teuhidin. Sipas Islamit do qenie njerzore lind si musliman. Pra, Teuhidi sht esenca e qenieve njerzore. do qnie njerzore lind n Teuhid dhe kur ajo devijon nga teuhidi ajo humbet lidhjet me t. Nse ai bhet nj mysliman ai kthehet tek feja e natyrs njerzore, ai bhet vetvetja. Ky Teuhid sht i lidhur me t mirn n qeniet njerzore. Ziauddin Sardar: Cili sht dallimi midis Teuhidit dhe konceptimit t natyrs. Un dua t them se Teuhid a do t thot gjithashtu q muslimant mund t dominojn natyrn ose mund t dominojn krijesat e tjera t Zotit? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Jo. Jo. M vjen mir q e nxore kt kur disa njerz tani n Perndim jan duke kritikuar kt zakon drejt natyrs. Un kam lexuar s afrmi q nj nga ata tha se ishte nj produkti i kapitalizmit pr t menduar pr natyrn. Si dika q duhet pushtuar. Por n Kuran sht thn q natyra sht e krijuar nga Allahu pr ti shrbyer njerzve. Kshtu nuk jemi ne q e pushtojm natyrn dhe e bjm si shrbyese t qllimeve tona, ajo sht krijuar n shrbimin ton. Kshtu natyra na shrben dhe sa m shum q na shrben aq m shum mysliman t mir jemi. Sa m shum q i prkushtohemi ligjeve morale, natyra na shrben nse ne devijojm nga ato ather fardo q ne bjm ne nuk mund t pushtojm natyrn dhe kjo sht nj mnyr pr t na ndshkuar ne. Un dua t them madje edhe n kt bot prpara se t shkojm n jetn tjetr. Kjo sht nj nga konceptet m themelore t Kuranit ku ne lexojm Pr shkak t veprave (t kqija) t njerzve, jan shfaqur n tok e n det t zeza (bela, skamje, katastrofa, humbje e bereqetit etj. ), e pr ta prjetuar ata nj pjes t ksaj t keqeje q e bn, ashtu q trhiqen (nga t kqijat). [Surah er-Rum 30:41]

Ndotja, pr shembull, sht rezultat i korrupsionit moral. Kshtu t mos mendojm pr natyrn si dika q duhet t pushtohet. Ajo sht nj krijes e Allahut dhe ndjenjat tona drejt natyrs jan vllazrore. Ziauddin Sardar: far lloj shoqrie prpiqet t krijoj Teuhidi? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Ne mund t themi q Teuhidi prpiqet q t krijoj nj shoqri t vrtet njerzore. Njerzit t cilt jan t edukuar mir, t cilt jan moralisht t drejt, shoqria e t cilve sht e organizuar n nj mnyr q t inkurajoj at q sht e mir, si njerz, si shoqri n t ciln jetojn si vllezr, nj shoqri n t ciln marrdhniet midis qeveritarit dhe t qeverisurit nuk jan shtypja dhe tirania (ose diktatura). Madje marrdhniet midis muslimanve dhe jo muslimanve, ne i trajtojm ata si vllezr n njerzim, un e them kt aq gjat sa ata jan t gatshm t koekzistojn me ne. Kshtu qoft n aspektin politik,ekonomik dhe social Teuhidi na ndihmon t organizojm shoqrin ton n nj mnyr q sht shume e lidhur me natyrn e vrtet njerzore. Por problemi i muslimanve sot sht q n fakt sjellja e tyre qoft ajo personale dhe mnyra e organizmit t shoqris s tyre dhe kshtu me rrall, nuk ka lidhje shum me at q lexojm ne n Kuran dhe n Sunnetin e Profetit, paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi t. Shoqria myslimane sht influencuar shum nga ideologjit jo-islame dhe kjo ka ndodhur pr nj koh shum t gjat, madje edhe para kohs q ju ju referuat n fillim t imperializmit dhe etj e etj.... Ziauddin Sardar: M vjen mir q sollt iden e nj shoqrie muslimane bashkkohore. Tani kur ne shikojm shoqrin myslimane sot, ne numrojm t kqija t panumrta. Disa prej tyr, ashtu si ju i prshkruani jan morale po t tjerat jan shum fizike, kequshqimi, mungesa e higjiens, mungesa e strehimit dhe kshtu me rrall. A mund t bhet ndonj gj nga perspektiva e Teuhidit pr t zgjidhur disa nga kto probleme? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Un mendoj q ndoshta logjika na on s pari tek msimi i njerzve se far do t thot Teuhid sepse un shpresoj se nuk do t jem pesimist nse ju them q maxhoranca e muslimanve megjithse ata thon se ne besojm n Teuhid un nuk mendoj se e din. Ziauddin Sardar: A nuk sht ky nj gjykim shum i ashpr? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Teuhidi nuk sht vetm thnia q ka vetm nj Zot. Ngandonjher nj person e thot kt por n sjelljet e tij, ai nuk e kupton kt. Ai sillet n nj mnyr e cila tregon q ai me t vrtet mendon q ka fuqi t tjera krahas Zotit t cilat jan t prgjegjshme pr drejtimin e Universit ose diknd q mund ta ndryshoj rrjedhn e natyrs. Ose nse ai beson q far disa njerz thon sht e drejt. E shikoni, muslimant e par ishin shum t kujdesshm prreth ksaj. P.sh, prsri Imam Maliku, thoshte ju duhet ti thoni njerzve se ne marrim dhe refuzojm nga do qenie njerzore prve nga njeriu q qndron n at varr dhe ai ju refuzua Profetit. Jo se Profeti sht hyjnor por sepse Allahu e ka br at t gabueshm aq gjat sa ai sht duke transmetuar mesazhin dhe nuk i aplikohet askujt pas Profetit. Nuk i aplikohet as sahateve, asnj

Imami, asnj Shejhu, asnj t eulijau. Ajo nuk i aplikohet askujt. Secili gjykohet nga far ka thn Kurani dhe far ka thn Muhammedi. A mund t m tregoni sesa musliman ka q i jan prkushtuar ksaj? Ziauddin Sardar: Kam frik se shum pak. Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Meq ra fjala, kur e them kt rreth muslimanve, nuk them q secili q nuk i demonstron kto zakone automatikisht bhet jomusliman. Por ai nuk sht myslimani q ndjek at q krkohet nga Teuhidi dhe kshtu sjellja e tij nuk reflekton Teuhidin. Sjellja e muslimanve qoft ata individ ose shoqri nuk reflekton Teuhidi aspak. Sigurisht, sht i influencuar nga ai, n disa aspekte. Ziauddin Sardar: Ti fole rreth degjenerimit t shoqris myslimane. Tani far mund t themi pr rigjenerimin e shoqris myslimane, si mund Teuhidi ti ndihmoj shoqris myslimane t rigjenerohet dhe sesi t ringjall traditn ton intelektuale? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Un thash pak m par se mendoi q duhet ti ftojm njerzit prsri n Teuhid. Un mendoi q duhet ta ngrejm m lart se ideologjit q mbizotrojn sot n bot. Mua m duket q ne muslimant intelektual kemi mundsi t luajm nj rol t madh. Nga kontaktet q kam me disa intelektual perndimor un mendoi q vetm ne kemi musliman intelektual t cilt mund ti ftojn njerzit tek feja. Shum teolog t tjer t cilt i prkasin feve t tjera, shum prej tyre, un mendoi q ata jan t sinqert por problemi sht q feja ose lloji i konceptit t Zotit q ata kan nuk mund t pranohet nga ndonj person mendja e t cilit sht formuar nga shkenca ose ndonj i cili krkon pr fakte, pr arsyetim. Shum njerz si funksion i fes s tyre. Un them q ata jan intelektual por sht se feja e tyre ata duhet t thon q nuk ka lidhje midis arsyes dhe fes, ose q ne duhet ta ndajm shkencn nga feja. Ata thon feja. N fakt ata duhet t thon krishterimi ose judaizmi ose budizmi ose fardo lloj feje tjetr sepse ne muslimant nuk mendojn kshtu, ne nuk biem dakord me kt ndarje t fes nga shkenca. Ne mund madje t debatojm me ateistin, me materialistin sepse un prsri e di far lloj Zoti ata refuzojn. Ziauddin Sardar: Cili sht Zoti i islamit? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Zoti n t cilin ne besojm. Un nga ndonj here i them atyre q nse ky lloj Zoti q ju refuzoni. Kshtu gjithashtu jam ateist sepse edhe un e refuzoi at lloj Zoti. Kjo sht ajo q duhet t bjm. Gjja tjetr sht se ne duhet ta bjm Teuhidin plan programin ton t puns, Un nnkuptoi nj plan program pune pr t gjitha shkencat tona. Un jam i sigurt q shum njerz do t kundrshtojn kt q plan programi mbizotrues i puns pr t gjitha shkencat sht materialist dhe ateist. Madje edhe njerzit q besojn n Zot qoft ata t krishter apo ifut apo musliman, ata i prmbahen ktij plan programi ateist dhe materialist kur ata praktikojn shkencat e tyre ose ata kuptojn fen e tyre vetm kur ata e ln kt shkenc dhe shkojn n xhami apo kish. E shikoni, kjo

duhet t ndryshoj por kjo ka nevoj pr t gjith ne. Ne duhet ti japim njerzve nj arsye t mir pr t besuar se ka nj Zot dhe q ky Zot sht Nj dhe ai besim, ata n fakt duhet t formojn nj plan program pr t gjitha shkencat. Tani kjo na sjell tek nj tjetr pyetje shum t rndsishme. Shum njerz tani po flasin pr islamizimin e shkencave. Por pastaj un zbulova, pr habin time q kur ata flasin rreth sociologjis myslimane, ata mendojn pr nj sociologji q i aplikohet vetm shoqris myslimane sikur islami nuk ka asgj ti ofroj shoqrive jomyslimane. Sigurisht, nse ne mendojm n at mnyr ather ne mund t bhemi kurr shkenctar sepse t jesh shkenctar duhet t shikosh pr t gjitha ligjet q i aplikohen tr natyrs ose nse ju jeni nj shkenctar i shkencave shoqrore ju duhet gjithashtu t shikoni pr ligjet t cilat i aplikohen t gjitha shoqrive njerzore. Kshtu koncepti jon i shkencs sht universal nuk sht sektarin nuk sht nacionalist nuk i aplikohet vetm nj grup t veant njerzish. Kur Kurani thot n vargun q citova m par q korrupsioni, korrupsioni material, duket n bot si nj rezultat i korrupsionit moral nuk flet pr muslimant pr t gjith. Gjithashtu un e kuptoi q disa musliman e ngatrrojn islamin me muslimant. Ata mendojn q pr t mbrojtur islamin ata duhet gjithashtu t mbrojn fardo lloj gjje q ka ndodhur n historin islame ose kushdo q sht quajtur nj teolog mysliman apo shkenctar musliman ose nga ndonj her ata madje mbrojn status quo-n e shoqris myslimane. Sigurisht, nse ne e bjm at ne do t tradhtojm idealet tona myslimane. Jo, ne duhet t jemi mendje shkencore, ne duhet t jemi t drejt, ne duhet t shikojm pr t vrtetn dha ta pranojm t vrtetn. Ne duhet t jemi guximtar n kt edhe nse nuk i knaq disa musliman, edhe nse sht kundr nesh, ne duhet t bjm kt sepse si musliman, ne i prmbahemi t vrtets. Nuk sht puna jon vetm t mbrojm njerzit sepse ata jan musliman ose sepse ata jan vllezr, n fakt, Kurani na thot q t mos i mbrojm as baballart tan nse ata bjn dika gabim. Ziauddin Sardar: A mendon q metoda e Teuhdit duhet t na bj m t thjesht dhe m t knaqur dhe ndoshta t na ndihmojn t njohim problemet me t cilat ne prballemi sot n shoqrin ton? Dr. Xhafar Sheikh Idriz: Sigurisht dhe un e plqej shum far nj hadith i cili sht transmetuar nga nj sahab i Profetit. Ai ka thn q sa m tepr t jesh i vetdijshm pr Zotin aq m i thjesht bhesh dhe aq m shum i justifikon njerzit. E shikon disa her, sigurisht, nse dikush ka nj sjellje t keqe ndaj fes athere priret t bhet m arrogant, ai thot: O Elhamdulilah, un falem, un nuk pi ver, un e bj kt dhe at, kshtu un jam m i mir sesa njerzit e tjer. Por n fakt sjellja e tij duhet t jet e kundrta, ai duhet t thot: Elhamdulilah, un do t kisha qen nj njeri i keq sikur t mos m kishte udhzuar Allahu dhe un shpresoi q njerzit q e bjn kt dhe at do t ndalen dhe kush e di ndoshta Allahu e di q mund t ket dika n zemrat e tyre e cila i bn ata m t mir sesa un sepse Allahut nuk i interesojn paraqitjet. Ziauddin Sardar: Ky ishte nj diskutim shum qartsues dhe ju na treguat q nga Teuhidi, nga koncepti i njjsimit t Zotit del nj vllazrimi i tr midis njerzve dhe natyrs. Dhe q Teuhidi krkon t promovojn nj shoqri shum t qytetruar, nj shoqri shum

demokratike, nj shoqri ku mshira dhe bamirsia jan bazat e saj. Profesor Idrizi, ju faleminderit shum.