Trk Edebiyat Ders Notlar

EDEB SANATLAR

Umut AIKGZ

A. MECAZLAR 1. Mecaz 2. Mecaz- Mrsel. 3. Tebih (Benzetme) a. Tam Benzetme (Ayrntl Benzetme) b. Tebih-i Beli (Uz Benzetme) c. Ksaltlm Benzetme d. Pekitirilmi Benzetme e. Yaygn Benzetme 4. stiare a. Ak stiare b. Kapal stiare c. Yaygn stiare 5. Tehis ve ntak (Kiiletirme ve Konuturma) 6. Kinaye 7. Tariz B. ANLAMLA LGL SANATLAR 1. Tevriye. 2. Hsn-i Talil (Gzel Sebep Gsterme) 3. Mbala. 4. stifham 5. Tezat 6. Nida 7. Tecahl-i Arif (tecahl-i rifane) 8. Tekrir 9. Telmih 10. Sehl-i Mmteni 11. ham 12. stihdam 13. Mugalta-i maneviye 14. Tenasp 15. Leff ner 16. Sihr-i helal 17. Rcu 18. Kat 19. Terdid 20. rsal-i mesel 21. ktibas 22. Tefrik 23. stidrak 24. ltifat C. SZLE LGL SANATLAR 1. Cinas 2. Aliterasyon 3. Akrosti 4. tikak 5. Akis 6. Kalb 7. ade 8. Tarsi 9. Muamma ve lgaz. 10. Leb-demez 11. Tarih 12. Mlemma 13. Harflerle yaplan oyunlar SZ SANATLARI

A. MECAZLAR 1. Mecaz Bir szcn gerek anlamndan btnyle uzaklaarak kazand yeni anlamlarla yaplan edebi sanattr. Baka bir deyile bir kelimenin, gerek anlam dnda, baka bir kelimenin yerine kullanlmasna denir. Mecazda benzetme amac gdlr, kullanmda anlatm renklendirmek ve kuvvetlendirmek esastr. Kz senin sebebine / Yanar yreim yanar Konuulanlara kulak verirsen kazanl karsn Burnundan yanna varlmyor Bugn yine ardan alyor. 2. Mecaz- Mrsel Benzetme amac gdlmeden bir szn, aralarndaki ilgi dolaysyla bir baka sz yerine kullanlmasdr. Bu sanatta benzetme amac olmaz. -d, para-btn, neden-sonu, sanat-yapt, yer-insan, yer-olay, netice-olay gibi ilgiler vardr. Yani bunlardan biri sylenerek dieri kastedilir. Dalgalan sen de afaklar gibi ey nazl hill (bayrak) Bereket yayor; iftinin yz glecek. (yamur; nk yamur bereket getirir) Ayan karmadan girebilirsin. (ayakkab) Bu olaylara Ankara sessiz kalyor. (Ankaradaki siyasiler) Orhan Veliyi okur musun? (eserlerini) Sobay yakmak. (iindeki odunu) Feneri yakmak. (iindeki fitili) Snf ayaa kalkt. (renciler) Anadolu hepinize hn, phe ve emniyetsizlikle bakyor. (Anadolu halk) O gnlerde Konyann nasl yaadn ve ne dndn bilemiyoruz. (Konya halk) 3. Tebih (Benzetme) Aralarnda trl ynlerden benzerlik ilgisi bulunan iki eyden zayf olan nitelike daha stn olana benzetme sanatdr. Benzetmede drt e bulunur: a) Benzeyen (zayf olan) b) Benzetilen (stn olan) c) Benzetme yn d) Benzetme edat Bunlardan ilk ikisi temel e; son ikisi yardmc edir. Eviniz kutu gibi kck bir evdi Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik

zellikle Divan iirinde olmak zere Trk iirinde sz sanatlarna byk nem verilmitir. Yeni iirimizde redif, kafiye, l gibi ekil unsurlar yerine anlama veya iirin hissedilmesine nem verilirken eski iirimizde bu ekil zelliklerinin yannda i zelliklere de nem veriliyordu. Anonim halk iirinde, k iirinde, DinTasavvuf iirde, ama zellikle Divan iirinde anlam younlatrmak, az kelimeyle ok ey ifade etmek; kalplam mecazlarla, mazmunlarla, kelime oyunlaryla, ksa bir iiri sayfalarca aklama, yorumlama, irdeleme ihtiyac hissettirecek kadar youn ve derin anlaml bir hle getirmek byk bir maharet saylm ve gerekten mkemmel syleyiler, hayaller, anlamlar yakalanmtr.

Gl tenli, kor dudakl, kmr gzl srmeli Garibanlar yolunuyor kaz gibi Yasl gelin gibi mahzun mu bilmem Gl yznde gller aar Geceleri glgem yollarda donar Kar gibi krrm kendi glgemi Gzlerimiz kurun elimiz bak

Sayfa 1 / 6

Trk Edebiyat Ders Notlar

EDEB SANATLAR

Umut AIKGZ

Severken ldrdk gzellikleri iir bir cennet bahesi Girmeyene anlatlmaz iir toprak kokusudur iir damla damla sudur Yrin dudandan getirilmi Bir katre alevdir bu karanfil Benzetme elerinin kullanlna gre benzetme, eitlere ayrlr: a) Tam Benzetme (Ayrntl Benzetme): Benzetme unsurlarnn tm kullanlarak yaplan benzetmedir. Ali aslan gibi cesurdur Cennet kadar gzel vatanmz var. b) Tebih-i Beli (Uz Benzetme): Benzetme unsurlarndan ikisi, temel eler, kullanlarak yaplan benzetmedir.

a)

Ak stiare: Kendisine benzetilen e ile yaplr. Benzeyen e kullanlmaz.

Gkyznn kandilleri (yldz) yanmt Bir med zaman gkyz kurunla (bulut) rtl Havada bir dost eli (rzgr) okuyor tenimizi Doya doya sevemedim kuzumu (ocuk) Bir gn gelecek sen de perian olacaksn Ey gonca (sevgili) bu cemiyeti her dem mi sanrsn ki kapl bir handa Gidiyorum gndz gece Aslanlarmz bu mata da iyi mcadele etti. b) Kapal stiare: Benzeyen e ile yaplr, kendisine benzetilen sylenmez. Ama benzerlik yn ya sylenir ya da anlalr.

Her kapal istiarede ayn zamanda bir tehis sanat grlr. Boynu bkk adalar tanyor sanki bizi. (insan; boynu bkk, tanyor) Yce dalarn banda Salkm salkm olan bulut (zm; salkm salkm) Ahmet, kkreyerek rakibinin zerine saldrd. (aslan; kkreyerek) Bkn boynunuzu bayraklar bkn. (insan; bkn boynunuzu) amlar hznl, yollara dm st nar (insan; hznl, yollara dm) Yedi yl sren hikyemizi dinlemi ihtiyar nardan. (insan; ihtiyar) c) Yaygn stiare: Benzeyenle kendisine benzetilen arasndaki birden ok benzerlik ilgisi srasyla anlatlarak benzetme yaplrsa buna yaygn istiare (temsili istiare) denir. Ama iki unsurda biri sylenir. Bu ynyle yaygn benzetmeden ayrt edilir.

Dudaklarnn arasndan inci dileri kendini gsteriyordu. Kad kymet gamze fet zlf fitne hat bel ihre gl sne semen em-i mukahhal nergis Ceylan gzlm. Srma salm Gl yznde gller aar. O adam tilkinin biridir. ldeniz Muladadr. c) Ksaltlm Benzetme: Benzetme yn sylenmemi benzetmelerdir.

Sen de baban gibisin. Nokta kadar az vard. d) Pekitirilmi Benzetme: Benzetme edat bulunmayan benzetmelerdir.

Ak prl prl, ilh bir mumdur. Yumuak bir el olmutu salarmda rzgr Akam, yol gibi gezer. Skn su gibi dolar. e) Yaygn Benzetme: Benzeyenle benzetilen arasndaki birden fazla zellikleri sralayarak ve en sonunda her iki e de sylenir.

Artk demir almak gn gelmise zamandan Mehule giden bir gemi kalkar bu limandan Hi yolcusu yokmu gibi sessizce alr yol Sallanmaz o kalkta ne mendil ne de bir kol. Burada insan (ruh) bir "sessiz gemi"ye benzetilmi, dnya da bir "liman" olarak deerlendirilmitir. 5. Tehis ve ntak (Kiiletirme ve Konuturma) nsan dndaki varlklarn insana zg davranlarla anlatlmas sanatna tehis; onlar konuturma sanatna da intak denir. Her intakta bir tehis sanat mutlaka vardr; ama her tehiste bir intak sanat da olmak zorunda deildir. Dnr aalar aylarca gelecek bahar evre yann lle smbl brm

Feminin rengi aks edip tenine Yeni am gle misal olmu Giriyor gz yumunca ryama Benziyor ayn kendi hlyama Bu tasavvur dokundu sevdama Ah byle gezer mi hi canan Gl deil arkasnda kanl kefen Sen misin, sen misin garip vatan Yukardaki dizelerde vatan sevilen bir kadna benzetiliyor. Kadn ile vatan arasndaki ortak zellikler sayldktan sonra asl e, yani vatan aklanyor. 4. stiare Bir sz benzerlik ilgisiyle kendi anlam dnda kullanmaktr. Yani bir kelimeyi kendisine benzeyen baka bir varln yerine kullanmaktr. Benzetmenin asl elerinden (benzeyen-benzetilen) biriyle yaplan benzetmedir. kiye ayrlr:

Gelin olup sslendin mi yaylalar ld gn gk alamt. Ben gidersem sazm sen kal dnyada Gizli srlarm aikar etme Ll olsun dillerin syleme yada Garip blbl gibi h zr etme

Sayfa 2 / 6

Trk Edebiyat Ders Notlar

EDEB SANATLAR

Umut AIKGZ

Sordum sar iee Annen baban var mdr iek eydr: -Dervi baba, Annem babam topraktr Grd bir bal arsn sivrisinek Dedi byle ona fahreyleyerek: Var m bir bencileyin nefs-i nefis Adam elini uzatt; tam onu koparaca srada mor meneke: Bana dokunma diye bard. 6. Kinaye Bir szn, hem gerek hem de mecaz anlamlarn dndrecek bir biimde kullanlmas sanatna kinaye denir. Kinayede szn mecaz anlam daha n plandadr. Deyimlerin ounda kinaye vardr. Tuttuunu koparan ihtiyarlardan biriydi. (hem gerekten tuttuunu koparacak kadar kuvvetli, hem de balad ii bitiren biri.) Onun kaps her zaman aktr. (hem gerekten kaps ak, hem de herkesi her zaman kabul edebilir.) Cep delik cepken delik, Kol delik, mintan delik, Yen delik, kaftan delik Kevgir misin be kardelik. (Burada cep delik sz kinayeli olarak kullanlmtr. Gerek anlamnn yannda cebinde para olmamas anlamna gelir. nemli olan da bu anlamdr.) u karma gs geren Ta barl dalar msn (Ta barl sz grubu, dalarn zellikle talardan olumas ynyle gerek anlamda kullanld gibi, acmasz ve merhametsiz anlamlarn da yklenir; bu da mecaz anlamdr. Burada asl kastedilen mecaz anlamdr.) 7. Tariz Sylenen szn gerek veya mecazi anlam dnda bsbtn tersini kastetmektir. Alayl, ineleyici, kk drc bir dille yaplr. Aman ne kadar erken geldiniz. (ok geciken birine dendiinde tariz olur.) Ne kadar cmertsiniz. (Cimri birine) Bu ne kudret ki elifbay okur ezberden Eski e'arda (iirlerde) drbin ile mana grnr. Yeni iirde mana gibi klfet yoktur. (Burada mana klfetinin yeni iirde olmay olumlu bir ey gibi syleniyor, ama yeni iirin anlamdan yoksun olduu kastediliyor.) On kadn dvse yorulmaz hsan Bey. (Burada da adam vlr gibi gsteriliyor, ama asl ama onun acmasz olduunu sylemektir.) B. ANLAMLA LGL SANATLAR

ben: 1. kii zamiri ve vcuttaki koyu renkli leke (kastedilen, ikincisi, yani uzak olan) Avazeyi bu aleme Davud gibi sal Baki kalan bu kubbede bir ho sada imi Bana Tahir Efendi kelp demi ltifat bu szde zahirdir. Maliki mezhebim benim zira tikadmca kelp tahirdir. (Tahir szc hem temiz demektir hem de Tahir Efendi"nin kendisidir ve her iki anlam da gerektir. Yakn olan ama kastedilmeyen anlam temizdir. Uzak olan ama kastedilen anlam ise Tahir Efendidir.) Dedim dilber niin sararp soldun Dedi, ektiim dil yarasdr. (dil: yakn: gnl, uzak: sz, konuma organ) Gl yan eller srnr atlasa blbl (el: yakn: organ, uzak: yabanc) Verdim gnl o gl-ruhun aline aldanp Etmezdi kimse eylediim rengi ben bana (al: yakn: krmz; uzak: hile ) Sordum Nigr dediler ahbab Semt-i Vefada doru yoldadr. (Vefa: yakn: sznde durma; uzak: Vefa semti Doru yol: yakn: drstlk; uzak: sokak ad Ama burada uzak anlamn kastedildiine dair baka bir iz yok.) Koyup kaldrmada ikide bir de Kazan devrildi, sndrd oca Gl glse daim alasa blbl acep deil Zira kimine ala demiler kimine gl 2. Hsn-i Talil (Gzel Sebep Gsterme) Gerek nedeni herkes tarafndan bilinen bir olay daha gzel bir nedene balayarak anlatma sanatdr. Ateten kzaran bir gl arar da Gezer badan baa oban emesi Ey sevgili sen bu ilden gideli Yaprak dkt aalar, cotu gkyz Tarihini aksettirebilsin diye ehren Ka Fatihin altn kan mermerle karm Hk-i pyine yetem dir mrlerdir muttasl Ban tadan taa urup gezer avare su 3. Mbala Bir durumu, nesneyi, varl olduundan daha az veya fazla gstermeye mbalaa denir. Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda heda fkracak topra sksan heda Dada yaprak kalmad Yarama balamaktan Alem sele gitti gzm yandan

1. Tevriye Bir szn birden fazla anlama gelecek biimde kullanlmas sanatdr. Bu sanatta szn btn anlamlar gerektir. Ama yakn anlam sylenip uzak anlam kastedilir. Bu kadar letafet nk sende var Beyaz gerdannda bir de ben gerek

Akdenizin dalgas gnlm kadar tamad Biz blbl-i muhrik-dem-i glzar- firakz Ate kesilir gese saba glenimizden Merkez-i hake atsalar da bizi Kre-i arz patlatr karz

Sayfa 3 / 6

Trk Edebiyat Ders Notlar

EDEB SANATLAR

Umut AIKGZ

Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsn Gmelim gel seni desem tarihe smazsn Sekizimiz odun eker Dokuzumuz ate yakar Kaz kaldrm ban bakar Krk gn oldu kaynatrm kaynamaz lm indirmede gkler, l pskrmede yer; O ne mthi tipidir; savrulur enkaz- beer Bir ah eksem da ta eritir Gzm ya deirmeni yrtr 4. stifham Cevap almak iin deil de dikkat ekmek iin soru eklinde syleme sanatdr. Hani Yunus Emre ki kynda geziyordu? Hani ardna il il kubbeler serpen ordu? Nerede kardelerin cmert Nil yeil Tuna? Giden anl aknc, ne gn gider yurduna? 5. Tezat Ztlk ilikisi iinde olan kavramlar, hayalleri, dnceleri bir araya getirme sanatdr. Ayn varln birbirine zt iki yn bir arada ifade edilir veya birbirine zt iki varlk veya kavram arasnda ilgi ve benzerlik kurulur. Dil bilgisi bakmndan zt olan kavram ve kelimeleri bir arada kullanmak sadece tezattr; tezat sanat deildir. Kan ol gl glerek geldii demler imdi Alarm hatra geldike gltklerimiz (Mahir Baba) imde kor donar, buzlar tutuur. Ne efsunkr imisin ah ey didar- hrriyet Esir-i akn olduk geri kurtulduk esaretten (Namk Kemal) em-i kda imtizac etmi b u te olup beraber dost Adlar kahkaha eyler; gruh- dostan alar. (Burada dmanlarn glmesi ile dostlarn alamas arasnda tezat var demek daha mantkl olur.) 6. Nida Duygulanma ve heyecanlanma sonucu seslenme sanatdr. nlemlerle ya da nlem ifade eden cmlelerle yaplr. Ya Rab, bu uursuz gecenin yok mu sabah! Korkma! Snmez bu afaklarda yzen al sancak! 7. Tecahl-i Arif (tecahl-i rifane) Anlatm ekici klmak iin airin bildii bir eyi bilmezlikten gelmesidir. Gz grd gnl sevdi seni ey yz mahm Kurbann olam var m benim bunda gnahm? Sular m yand neden tunca benziyor mermer akaklarma kar m yad ne var? Benim mi Allahm bu izgili yz? Ecel tuzan aamaz msn Ap da iinden kaamaz msn Azat eyleseler uamaz msn Krk m kanadn kollarn hani 8. Tekrir Anlatm ekici klmak iin baz kelimelerin veya kelime gruplarnn cmle iinde veya arka arkaya gelen cmlelerde tekrarlanmasyla yaplan edebi sanattr.

Bu yamur, bu yamur, bu kldan ince Nefesten yumuak yaan bu yamur Bu yamur, bu yamur bir gn dinince Aynalar yzm tanmaz olur (Necip Fazl) Kaldrmlar, ileke yalnzlarn annesi Kaldrmlar, iimde yaam bir insandr Kaldrmlar, duyulur, ses kesilince sesi Kaldrmlar, iimde kvrlan bir lisandr Sz ola kese sava Sz ola kestire ba Sz ola aulu a Ya ile bal ede bir sz. (Yunus Emre) 9. Telmih Herkese bilinen bir kii, bir olay veya inana iirde iaret etme sanatna telmih denir. Gzya dksem Nuh tufanna denk Vefasz Aslya yol gsteren bu Keremin sazna cevap veren bu Bedr'in aslanlar ancak bu kadar anl idi 10. Sehl-i Mmteni Sylenmesi kolay gibi grlen fakat aslnda zor sylenebilen anlatmlardr. Yunus Emrede ok grlr. Beni bende demen bende deilem Bir ben vardr bende benden ier 11. ham ki ya da daha fazla anlam olan bir kelimeyi bir dize ya da beyit iinde btn anlamlarn kastederek kullanma sanatdr. Kelimenin her iki anlam da dier kelimeler tarafndan desteklenmelidir. Kinayeden ve tevriyeden farkldr. Kinayede gerek ve mecazl anlamlar bir arada kullanlp mecazl anlam kastedilir. Tevriyede ise gerek anlamlarn hepsi sylenip uzak anlam kastedilir. Bk emende hayli perian imi varak Benzer ki bir ikyeti var rzgrdan (Burada rzgrn zaman ve yel anlamlarnn ikisi de geerlidir.) ham- tenasp ve iham- tezat olmak zere iki tr vardr. ham- tenaspte gerek anlamlardan biri kastedilmez. Ama dizede bu sylenmeyen gerek anlamla tenaspl baka kelime(ler) bulunur. Rind olan cam alr eline mdam Lle ve nev-bahara katlanmaz. (Mdamn iki anlam vardr: srekli ve arap, burada arap anlam sylenmemi. Ama onunla ilgili olarak cam (kadeh) kelimesi kullanlm.) ham- tezatta ise dizede, sylenmemi gerek anlamla tezat olabilecek baka kelime(ler) kullanlr. Ay geer grmeziz ol mihr-i cihan-aray Elimizden ne gelir taliimiz yar deil (Burada ayn iki anlam vardr: zaman dilimi ve gkteki uydu. kinci anlam sylenmemi ama onunla tezatl olan mihr (gne) kelimesi kullanlm.) 12. stihdam Bir szck ya da deyimi hem gerek hem de mecazl anlamyla kullanmaktr. Bahar erdi ald sevdiim hem fasl- dey hem gl (dey: k) Biri sahn- gl-istandan biri sahn- glistanda. (Burada almakn gerek anlam ieklerin amas, mecazl anlam ise uzaklamaktr.)

(Necip Fazl)

Sayfa 4 / 6

Trk Edebiyat Ders Notlar

EDEB SANATLAR

Umut AIKGZ

13. Mugalta-i Maneviye Birden fazla anlam olan szck ve deyimleri beytin genel anlamn birka trl aklayabilecek ekilde kullanmaktr. Dmese azmdan ol irin-dehann lebleri Vasf- llin durmasam zikr eylesem yaranma (Birincisi: O tatl azlnn dudaklarn dilimden drmeyip lle benzeyen o dudaklar dostlarma durmadan anlatsam. kincisi: O tatl azlnn dudaklarn pmek ve emmek amacyla azma alsam ve brakmasam. Dudann tadn dostlarma srekli anlatsam.) 14. Tenasp iirde anlamca ve eitli ynlerden ilgili olan kelimeleri bir arada kullanma sanatdr. Bir elinde gl bir elde cam geldin sakiya Hangisin alsam gl yahud ki cam ya seni Ne efsunkr imisin ah ey didar- hrriyet Esir-i akn olduk geri kurtulduk esaretten (Namk Kemal) (Burada hrriyet ile kurtulmak; esir ile esaret arasnda tenasp var.) Bir hda iki gonce-i gl Birbirlerine olurdu blbl. Ak derdiyle hoem el ek ilcmdan tabib Klma derman kim helkim zehri dermanndadr.(Fuzul) (Burada geen dert, il, tabip, derman, zehir kelimeleri tbba ait kelimelerdir.) 15. Leff ner Birinci dizede sylenen birka kelimenin tenaspl veya tezatl olanlarn ikinci dizede kullanma sanatdr. Aadaki birinci rnek leff ner-i mrettebe (dzenli, simetrik), ikincisi ise leff ner-i mevvee (apraz veya kark) rnektir: rzn yadyla nemnk olsa mjgnm nola Zyi olmaz gl temennasyla vermek hra su Glene nergis gl hayli letfet verdi imdi ald dahi yz gz gilzrn 16. Sihr-i Helal Bir szc ya da sz hem kendiden ncekilerle hem de sonrakilerle birletirildiinde ayr ayr anlamlar ifade edecek ekilde kullanlmasdr. Gl ile har nedim oldu yar ile ayar Budur hikyet-i devr-i zamane ey blbl Gl ile har nedim oldu nedim oldu yar ile ayar 17. Rcu Sylenen bir sz yalanlamadan geri evirip onun yerine daha gl ve onu kantlayc bir dnceyi sylemektir. Kaddin libas- surh ile afet deil midir Afet deil kzlca kyamet deil midir

19. Terdid Sz, karsndakini merakta brakacak, ilerisinin ne olacan sezdirmeden srdrdkten sonra, beklenmedik ve arpc bir ekilde sonuca balamaktr. Geldiler beklenen iftler ormana Duruyor iki gen, ne ho, yan yana Bir kurun kadna bir de obana nlasn yllarca orman be Ali Grnce uzanm yar kucana Boynunu dolam zlf bana Kurunu kahpeye atacana Kendine evirdin... Aman be Ali! (F. Nafiz; Ali) 20. rsal-i Mesel Sz inandrc ve etkili klmak iin atasz veya atasz deerinde zl szlerle rnekler vermektir. Ziya Paann terkib-i bendinde oka grlr. Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdir Tekdir ile uslanmayann hakk ktektir (Z. Paa). Allaha sn ahs- halmin gazabndan Zira yumuak huylu atn iftesi pektir.(Z. Paa) Geldimse ne var ben uara bezmine ahir det budur ahirde gelir bezme ekbir (?) 21. ktibas Sze, anlam pekitirmek amacyla ayet, hadis ya da bunlardan paralar almaktr. 22. Tefrik ki ey arasndaki ayrmlar belirtmektir. 23. stidrak Birini ver gibi grnp yermek ya da yerer gibi grnp vmektir. kiye ayrlr: a) Yererek vme: Yerer gibi grnp vmektir. Dehrde anlamayp bilmedii ola meer Tama u buz u nifak u hased gadr u sitem. (Burada bir eylerden anlamadn syleyerek nce yerer gibi grnyor, ama sonra saydklar kt eyler olduu iin vm oluyor.) b) verek yerme: ver gibi grnp yermektir.

Hsnne hi diyecek yok amma Nigehi ok gibi iler cana (Burada gzel olduu sylenerek ver gibi yaplyor, ama sonra baknn sertliinden bahsedilerek yeriliyor.) 24. ltifat Sz arasnda sz hitap edilen kiiden baka birine yneltmektir. C. SZLE LGL SANATLAR

18. Kat Sz, etkili klmak ve arkasnn kendiliinden anlalmasn beklemek zere yarda kesmektir. Garibim; Ne bir gzel var avutacak gnlm, Bu ehirde Ne de bir tandk ehre; Bir tren sesi duymaya greyim ki gzm ki eme... (Orhan Veli) Bir yer ki sevenler sevilenlerden eser yok Bezminde kadeh krdmz sevgililer yok Yok... Yok... (F. Nafiz)

1. Cinas Ses bakmndan (okunu ve yazllar) ayn veya birbirine ok yakn; fakat anlamlar ayr olan kelimelerin bir arada kullanlmasna cinas denir. Genellikle cinasl kafiye olarak kullanlr. Seste kelimeler cinas iin en uygun olanlardr. Gayet oktur deil benim yaram az Bana yardan gayr cerrah yaramaz Neden kondun a blbl kapmdaki asmaya Ben yarimden gemezem gtrseler asmaya ah verdi, filiz srd, sinemde yara dal u cihanda glmedim, yaradan yaradal

Sayfa 5 / 6

Trk Edebiyat Ders Notlar

EDEB SANATLAR

Umut AIKGZ

Ksmetindir gezdiren yer yer seni Ge ksan akbet yer yer seni D olup bir taze yare Cana atm bir taze yara (Enderunlu Vasf) Yokken gnein ei semada Bir e grnrd emse mada (smail Safa) Bir evde d zen (iki kadn) olsa o evde dzen olmaz. (Fuat Paa) Eyleme vaktini zayi, deme k yaz, oku yaz. (Snblzade Vehbi) Nedir can kim an sen nazenin canana vermezler Sana k olanlar yoluna cana ne vermezler 2. Aliterasyon Bir msrada veya cmlede ayn sesin veya hecenin tekrar edilerek ahenk salanmas sanatdr. Dest-bus arzusuyla lrsem dostlar Kuze eylen topram sunun annla yare su (u-s) ldk lmden bir eyler umarak Bir byk bolukta bozuldu by (-l / ) Eyllde mell oldu gnl soldu da lle Bir kkle meyletti gnl geldi bu hle (Edip Ayel) (l-e-a) 3. Akrosti Her dizenin ilk harfini, yukardan aaya doru okunduunda bir kelime kacak ekilde dzenlemektir. 4. tikak Ayn kkten tremi kelimeleri bir arada kullanmaktr. Arapa kelimelerle yaplr. 5. Akis Bir dize ya da cmlenin anlaml iki parasndan birini nce tekini sonra syleyerek, yani dizeyi ters yz ederek ayn anlamda bir dize ya da cmle meydana getirmektir. Didem ruhunu gzler gzler ruhunu didem Kblem olal kan kan olal kblem 6. Kalb Bir kelimenin harflerinin yeri deitirilerek yaplan cinastr. Arapa harflerle yaplr. Divan iirine mahsustur. 7. ade Bir beytin son kelimesi sonraki beytin ilk kelimesidir. 8. Tarsi iirde dizelerdeki kelimelerin hece saylar, l ve uyaklar denktir. 9. Muamma ve Lgaz Bir tr bilmecedir. 10. Leb-demez Dudaklarn birlemeyecei ekilde harfler seilerek yaplan sanattr. 11. Tarih Arap harflerini kullanarak -ebced hesabnda her harfin bir say deeri vardr- tarih drme sanatdr. Divan iirine mahsustur. iir dnda da kullanlr. 12. Mlemma Trke, Arapa, Farsa kark yazlan gazellere denir. Divan iirine mahsustur.

13. Harflerle yaplan oyunlar ki ekilde yaplr: a) Harflerin eitli nesnelere veya organlara (zlf, gz, boy, bel) benzemesi esasna dayanr. b) Harfler noktal-noktasz, bitien-bitimeyen olarak seilerek yaplr. Her ikisi de Arap harfleri ile yaplr. Divan iirine mahsustur.

Sayfa 6 / 6