1.

Napoleonov zakonik

Code civil il des franais (hrvatskosrpski: Francuski graanski zakonik) koji je 1807. preimenovan u Code Napoleon (Napoleonov zakonik) pa nakon restauracije 1814. u Code Civil (Graanski zakonik)1 bio je francuski graanski zakonik, napravljen na Napoleonovu inicijativu 1804. To je bila prva kodifikacija prava koja se odnosila na graana pojedinca, u upotrebi u mnogim zemljama od Francuske, Belgije, Italije, Poljske, Ilirskih provincija i brojnih njemakih drava. Naela na kojima je izraen bila su; jednakost svih pred zakonom, nezavisnost prava od religije i garantiranj e privatnog vlasnitva. Zakonik je ukinuo povlastice na temelju roenja, dopustio slobodu vjeroispovijesti, i precizirao d a poslove u dravnoj upravi mogu dobiti najkvalificiraniji ljudi za taj posao. Za izradu zakonika sastavljena je komisija od etiri eminentna pravnika, koji su ekpresno obavili posao, tako da je on stupio na snagu 21. marta 1804. Napoleonov zakonik bio je naglaeno jasno napisan i provedljiv zakon, veliki korak u sreivanju stanja i pravne zbrke, zamijenivi prethodno arenilo feudalnih zakona. Ameriki historiar Robert Holtman ga smatra jednom od rijetkih dokumenata koji su utjecali na cijeli svijet. Napoleonov graanski zakonik nije bio prvi pravni kodeks na evropskom tlu koji se ticao gradjanskog prava njemu su predhodili Maksimilijanov bavarski graansk i zakonik (Codex Maximilianeus bavaricus civilis) iz Bavarske -1756., Opi zemaljski zakonik (Allgemeines Landrecht) iz Prusije, 1794. i Zapadni galicijski zakonik (Galicija, tad a dio Austrije, 1797.). On je meutim, bio prvi moderni pravni zakonik koji se proirio po cijeloj kontinentalnoj Evropi i snano utjecao na zakonodavstvo mnogih drava nastalih za vrijeme i nakon Napoleonskih ratova. 2

1 2

Internet:www.wikipedija.com

Sam Napoleon u svojim memoarima koje je diktirao na Svetoj Heleni, shvatio je da e od svega to je napravio za svog ivota - Code civil ostati njegova najvea ostavtina moja prava slava ne lei u injenici da sam pobjedio u etrdeset bitaka, - Waterloo e izbrisati uspomenu na sve moje pobjede, ali moj Graanski zakonik - ivjet e vjeno.

2. Okolnosti nastanka zakonika

arenilo pravnih sistema bila je dominantna karakteristika pravnog poretka predrevolucionarne Francuske. Na mediteranskom jugu prevladavao je pravni poredak na temeljima Rimskog prava, dok je po sjevernim pokrajinama, zajedn o s Parizom, prevladavalo Obiajno pravo, koje se razvilo na temeljima feudalnih franakih i germanskih institucija. Brak i porodini ivot bili su gotovo u potpunosti pod kontrolom Rimokatolike crkve, regulirani kanonskim pravom. Osim toga, od poetka 16. vijeka, sve vei broj pravnih pitanja bio je reguliran kraljevskim uredbama i pravilnicima i sudskom praksom koju je razvio aristokratski parlement (dvorski savjet). Svako podruje imalo je vlastite carine, i unato napora u 16. i 17. vijeku da se to stanje sredi i zakoni jedinstveno kodificiraju - nita nije napravljeno, zbog velikog otpora svih onih grupa kojima se zadiralo u njihove privilegije. Nakon Francuske revolucije, kodifikacija je postala ne samo mogua, ve nasuno potrebna. Dotad mone grupe, koje su zbog vlastitih interesa to koile, kao to su brojni feudalni dvorovi, cehovi i bratovtine su uniteni i ukinuti, a uplitanje crkve u svjetovnu vlast svedeno na najmanju moguu mjeru, a i pokrajine su pretvorene u jedinice nove nacionalne drave. Code Napoleon temeljio se po prvi put u historiji ovjeanstva na pretpostavci da treba stvoriti racionalni zakon, osloboen svih prethodnih predrasuda a njegov sadraj trebao je biti sublimat zdravog razuma, a njegovo moralno opravdanje nije lealo u starim

obiajima i monarhistikom paternalizmu ve u njegovoj usklaenosti sa diktatima razuma. [3]

2.1. Napoleonska reforma prava

Napoleon je odmah nakon to je postao prvi konzul, krenuo u reformu francuskog pravnog sistema u skladu s idejama Francuske revolucije, jer su stari feudalni i rojalistiki zakoni djelovali zbunjujue i kontradiktorno stanovnitvu zemlje.Posebna zbrka vladala je kod graanskog prava, koji je bio predmet mnogih razliitih tijela dravne uprave, i gomile razliitih pravnih propisa po Francuskoj - zbog tog je jo Nacionalni konvent to htio zamijeniti jednim zakonikom. Izrada nacrta novog graanskog zakonika povjerena je uglednom pravniku i zastupniku revolucionarnog konventa Jean Jacques Rgis de Cambacrsu. On je prvi nacrt zakonika izradio jo 1793. (u nevjerojatnih mjesec dana), ali se konvent bavio vie sukobima sa kontrarevoluciona i evropskim silama koje su ih podravale, tako da je taj zakon ostao po strani, - njegov nacrt je doraivan 1794. i 1796. ali sve je ostalo samo na tome. Rad na izradi zakonika ponovno je obnovljen Napoleonovim dolaskom na vlast 1799. On sam je jednom prilikom izjavio kako je sanjario da e biti mogue sve zakone svesti na jednostavne geometrijske demonstracije, tako da e o njima moi suditi svatko tko zna itati i pisati i sloiti dvije ideje. [4] Osnovana je komisija od etiri eminentna pravnika (Felix-Julien-Jean Bigot de Preameneu, Jacques de Maleville, Jean-Etienne-Marie Portalis i Franois-Denis Tronchet) - 1800, kojoj je predsjedao drugi konzul Republike - Cambacrs, a vrlo esto i sam prvi konzul - Napoleon, koji je pourivao rad komisije, tako da su ga zvali Ahilej komisije. [4] Nakon intenzivnog rada - zakonik (kodeks) je bio gotov 1801., ali nije objavljen sve do 21. marta 1804. kad je objavljen pod imenom - Code civil des Franais (Francuski graanski zakonik).

2.2. Prva stranica originalnog zakonika iz 1804

Code Civil je razvijen uglavnom na temeljima raznih starih obiajnih zakona, inspiriran Justinijanovim zbornikom iz 6. vijeka Corpus iuris civilis u kojem je kodificirano rimsko pravo, uz njegov kodeks. Meutim, napoleonski kodeks razlikuje od Justinijanovog u par vanih stvari, u njega su ugraena sve vrste ranijih pravila i obiaja, a ne samo zakonodavni propisi; on nije bio samo zbirka starih pravnih akata, ve skup potpuno novih tekstova, sa zdravorazumskom strukturom, bez vjerske podloge napisan na narodnom ivom francuskom jeziku toga doba. [4] Code Civil bio je korjenita promjena u sistemu graanskog prava on je uinio zakone mnogo jasnijim i dostupnijim. On je i dokinuo stare sukobe izmeu kraljevske i sudske vlasti, koji su bili na vrhuncu posljednjih godina prije revolucije, kad su mnogi suci tvrdoglavo ustrajali na svojim odlukama, koje su titile privilegije drutvenih klasa kojima su pripadali. Zbog tog se nova revolucionarna vlast - opredjelila za racionalno rjeenje tog problema, dajui prednost opem drutvenom interesu nasuprot partikularnom pojedinanom shativi da sami pravnici nee moi izraditi nove zakone. To se odraava i u napoleonovom zakoniku zabranom sudovima da sude od sluaja do sluaja, ve iskljuivo na osnovu opih pravila koja su se trebala uvesti (lanak 5), budui da je stvaranje opih pravila bilo od tad u domeni zakonodavne a ne vie sudske vlasti. Tako je teoretski dokinuto obiajno pravo u Francuskoj.

3. SADRZAJ ZAKONIKA

Code Civil iz 1804. godine imao je 2281 lana i bio podijeljen na 4 dijela;Uvod u njemu se govori se o pravnim uincima i primjeni zakona. Zakoni se mogu primijeniti samo ako su regularno donijeti, i slubeno objavljeni, tajni zakoni nisu dozvoljeni. Zabranjeno je suditi ex post facto (primjenjivati zakone na dogaaje koji su se dogadili prije njihova slubenog stupanja na snagu). Sucima je bilo zabranjeno odbijati predmete, zbog nedostatnosti zakona, potiui ih da sami tumae zakon i izdaju pravorijek, s druge strane, sucima je zabranjeno donoenje opih odluka zakonodavne vrijednosti. Prva knjiga, podjeljena na 11 poglavlja bavi se pravima graana pojedinca i porodice; uivanje graanskih prava, zatitom privatnosti, prebivalitem, skrbnitvom, starateljstvom, odnosima roditelji - djeca, brakom, odnosom branih drugova i rastavom braka. [3]U pogledu porodinog prava zakonik je po dananjim mjerilima bio - patrijalhalan, jer je davao prednost mukarcima u odnosu na ene i djecu, ali tad je u cijeloj Evropi bila slina situacija. Zakonik je ipak prilino liberalan u usporedbi sa ostalom Evropom, on je dozvoljavao razvod na osnovu uzajamnog pristanka. [5] Mnoge od ovih odredbi su reformirane u drugoj polovici 20. vijeka. [3] Druga knjiga podjeljena na 4 poglavlja, bavi se reguliranjem vlasnikih prava, vrstama imovine i slunosti. [3] knjiga III; o razliitim nainima sticanja imovine u 1570 lanaka, podj 19 nasl, ugovori...

Trea knjiga podjeljena na 19 poglavlja i 1570 lanaka, bavi se razliitim nainima stjecanja imovine; nasljeivanjem, donacijom, brakom i na osnovu ugovornih obaveza). U posljednjim poglavljima, zakonik regulira broj potrebnih ugovora, pravne i konvencionalne hipoteke, pitanja ogranienja aktivnosti i pravne lijekove. U odnosu na obaveze, zakonik je obnovio tradicionalne rimske pravne kategorije ugovornog prava; ugovor, kvaziugovor (latinski: quasicontractus), delikt (delictum) i kvazi-delikt (quasidelict ). Sloboda ugovoranja nije eksplicite navedena, ali je temeljni princip u mnogim odredbama zakonika.

3.1.Ostali francuski zakonici iz napoleonskog doba

Kazneni zakonik (Code pnal)

Louis Michel Le Peletier de Saint-Fargeau predstavio je nacionalnoj Ustavotvornoj skuptini novi kazneni zakonik - 1791. On je pojasnio da njegov zakonik kanjava samo pravi kriminal a ne lana kriminalna djela izmiljena na bazi praznovjerja, feudalizma, i despotskog poreznog sistema. On je izbacio iz popisa kriminalnih djela sve one to je stvoreno na bazi praznovjerja (mislei pritom na kransku religiju), ali to su uono vrijeme bili; psovka, krivovjerje, svetogre i arobnjatvo. Svi ta stara kaznena djela su dekrimilizirana, i novi kazneni zakon izdan za vrijeme Napoleona - 1810. nije sadravao zakonske odredbe o vjerskim zloinima, isto tako ni istospolni seksualni odnosi vie nisu bili - kriminalni in.

Zakon o parninom postupku (Code de procdure civile)

Poto je cijeli stari pravni sistem bio demontiran, trebalo je promjeniti i Zakon o parninom postupku, koji je usvojen 1806.
Trgovaki zakonik (Code de commerce)
Trgovaki zakonik usvojen je - 1807. on uz brojne izmjene vrijedi jo i danas u Francuskoj, njegova 11 knjiga (pomorsko pravo) ostala izvor pomorskog prava na jadranskom primorju za svo vrijeme Austro-Ugarske i kasnije Jugoslavije.

Zakon o kaznenom postupku (Code d'instruction criminelle)

Zakon o kaznenom postupku (code d'instruction criminelle) objavljen je 1808. odnosio se na postupke vezane uz istrane radnje. Dvorski parlementarni sistem prije revolucije bio je kriv za puno zlostavljanja, kazneni sudovi koji su osnovani od revolucionarne vlasti, bili su kompliciran i neefikasan sistem, izloen brojnim lokalnim pritiscima. Ovoj zakonik raao se uz puno rasprava, - rezultat je bio temelj dananjeg Inkvizitornog sistema koji se koristi u kaznenim sudovima po Francuskoj i mnogim dravama svijeta, uz brojne izmjene od napoleonskih vremena (naroito sa poboljanjima u pravima odbrane). Francuska revolucija je u svojoj Deklaraciji o pravima ovjeka i graanina naglasila da se za svakog osumnjienog graanina pretpostavlja da je nevin sve dok ga sud ne proglasi krivim. I Napoleon je elio otkloniti mogunost samovoljnog hapenja ili pretjerano dugog pritvora (zatvor prije suenja). Bonaparte je napomenuo da treba biti paljiv na ouvanju osobne slobode

osobito kad je predmet pred carskim sudovima: Ti sudovi e imati veliku mo, ali im treba onemoguiti zloupotrebu te pozicije protiv slabih graanina, kad za to nema osnova. Meutim pritvor je i nadalje ostao normalna procedura kod osumnjienih za teke zloine, kao to je ubistvo.

3.2.Francuski Graanski zakonik (zakonici) danas

Francuski Graanski zakonik - vremenom je proiren tako da danas postoji zbirka od preko 40 zakonika koji se esto mijenjaju, kao i sudska praksa kojom se ponovno reinterpretiraju. Osnovna verzija dananjeg Graanskog zakonika ima gotovo 3 000 stranica. Uticaj Napoleonovog zakonika na pravosue ostalih zemalja svijeta Napoleonov code civile je izvorno uveden u podruja pod kontrolom Francuske u 1804; Belgija, Luksemburg i djelomino po dravicama na zapadu Njemake, sjeverozapadoj Italiji, eneva i Monako. Kasnije je uveden u podrujima koje je osvojio Napoleon: Italija, Ilirske pokrajine, Holandija, Hanzeatske zemlje, po ostatku Njemake i vicarskoj. Code civile je jo uvijek u upotrebi u Belgiji, Luksemburgu i Monaku.
Code civile je izvrio velik uticaj na Kontinentalno pravo koje je u 20. vijeku postalo

dominantno u veini drava svijeta. Tokom 19. vijeka, Napoleonov code civile samostalno je usvojilo vie evropskih i latinoamerikih zemalja, bilo u obliku jednostavnog prijevoda ili uz znatne izmjene. Talijanski graanski zakonik iz 1865., donesen nakon ujedinjenja Italije u velikoj mjeri je inspiriran Napoleonovim graanskim zakonikom, i novi Talijanski graanski zakonik iz 1942. slijedi tu tradiciju. U Latinskoj Americi poetkom 19. vijeka, Code civile uveden je na Haitiju i Dominikanskoj Republici, i jo uvijek je na snazi u tim dravama. Zatim su Bolivija i ile slijedile njihov primjer i posudile mnogo stvari iz Napoleonovog zakonika. ileanski graanski zakonik, kopirali su Ekvadora i Kolumbija a nakon njih Urugvaj i Argentina. [3]

U Sjedinjenim Amerikim Dravama (koje su inae vezane uz obiajno pravo) jedina drava koja je usvojila graanski zakonik inspiriran Napoleonovim code civile bila je Louisiana - 1825 (revidiran 1870 i jo uvijek na snazi). Direktni utjecaj Napoleonovog zakonika donekle je smanjen od poetka 20. vijeka, uvoenjem Njemakog graanskog zakonika (1900.) i vicarskog graanskog zakonika (1912.), prvi je kopirao Japana, a drugi Turska. U 20. vijeku, graanski zakonici u Brazila, Meksika, Grke i Perua bili su proizvodi usporednih metoda, sa idejama posuenim iz zakonika Njemake, Francuske, i vicarske]]. Napoleonov code civile usvojen je 1864 u Rumunjskoj, i uz neke izmjene jo uvijek je na snazi. Njegov zakonik usvojen je i u Egiptu kao dio sistema mjeovitih sudova uvedenih u Egiptu nakon pada kediva Ismaila, nakon toga i druge arapske zemlje implementirale su dijelove Napoleonovog zakonika u svoje mjeano zakonodavstvo.

3.3. Neki lanovi iz francuskog graanskog zakonika

Knjiga trea O UGOVORIMA I O UGOVORNIM OBLIGACIJAMA UOPTE

Glava 1 Prethodne odredbe l. 1101. Ugovor je sporazum, kojim se jedno ili vie lica obavezuju prema jednom ili vie drugih, da neto dadu, ine ili ne ine. l. 1102. Ugovor je dvostran, kad se ugovarai uzajamno obavezuju jedan prema drugom. l. 1103. Jednostran je kad su jedno ili vie lica obavezni prema jednom ili vie drugih, a od strane ovih poslednjih nema obaveze. l. 1104. Komutativan je, kad se svaka strana obavezuje ili da ini neku stvar, koja se smatra kao ekvivalent onoga to se njoj daje ili to se za nju ini. Kad se ekvivalent sastoji u nadi svake strane na dobit ili gubitak, prema neizvesnom dogaaju, ugovor je aleatoran. l. 1105. Dobroin je onaj ugovor kojim jedna strana drugoj potpuno besplatno pribavlja neku korist.

l. 1106. Teretan je ugovor onaj koji svaku stranu potinjava, da to da ili da ini. Glava II O bitnim uslovima za vanost ugovora l. 1108. etiri su uslova bitna za vanost ugovora: Pristanak strane koja se obavezuje; Njena sposobnost za ugovaranje; Odreen predmet koji ini sadrinu obaveze; Doputen osnov u obligaciji.

ZA K LJ U A K

Danas niko ne moe osporiti ulogu koju je Zakonik imao i ima u svjetu. On jo uvjek predstavlja veliki trenutak u istoriji ovjeanstava i najdugotrajniju tekovinu Francuske revolucije koja je pripremila slom tadanjeg feudalnog sistema i pobjedu novog graanskog demokratskog drutva. Sloboda se nazirala kao Sunce poslije Oluje, i predstavljala je Napoleonov As u rukavu. Za kraj moe se samo rei da ovaj zakonik bi trebao predstavljati uzor mnogim zemljama koje su u tranziciji, koje nemaju zakonike koji tite graane ili za zemlje, kao to je Bosna i Hercegovina, gdje vlada potpuna sloboda u okovima.

UVOD

Ovaj seminarski ne samo da govori o Zakoniku kao dokumentu, koji garantuje bolju i novu eru graanima Francuske, ali i drugih zemalja, ve govori i o znaaju pravljenja jednog ovakvog simbolinog usmjerivaa koji titi i potuje prava graana. Dakle, kroz itav seminarski se moe provesti jedna reenica, koja oznaava Francuski graanski zakonik kao savrenu cjelinu: Sloboda se sastoji u tome da ovjek moe raditi sve to ne kodi drugome.

Tako se prirodna prava svakog ovjeka omeuju granicama koje drugim lanovima drutva osiguravaju uivanje tih istih prava. Te granice moe odrediti samo zakon.