i

Dnem: 24

(S. Says: 376) : Yasama Y 3 Yl:

TRKY BY MLL YE K LET ME ECLS

lkemi izde Dem mokrasiye Mdaha Eden T e ale Tm Dar ve rbe Muht ralar ile Demokra asiyi lev Klan Dier B vsiz n Btn Girii ve Sr im relerin T Tm Boyu utlar ile A Aratrla arak Alnm Gere mas eken nle emlerin B Belirlenm Amac mesi cyla Kurulan K

MECLS ARAT M TIRMASI KOM SYONU U RAPORU R U

CLT 2 C
Kasm 2012 2

Trkiye B yk Millet Me eclisi

(S. Says: 37 76)

 707

7. Darbe ncesi ve Sonras Dnemin Demokratik Deerlendirilmesi

12 Eyll Darbesinin yaratt en byk maliyet kukusuz Trk Demokrasisine vurduu darbe suretiyle hissedilmi ve demokrasi alannda yaanmtr. Egemenliin kaytsz artsz millete ait olduu ilkesiyle yeeren ve gelien Trk demokrasisi daha nce 1960 ihtilalini ve 1971 muhtrasn yaamt. Ancak demokratik dzenin bir daha kesintiye urama ihtimalinin olmadn dnenler, demokratik dzen iinde 12 Eyll ncesi ortaya kan sorunlarn zlmesini bekleyenler 12 Eyll darbesi ile bir kez daha yanldklarn anlam oldular. Demokratik dzenin bir paras gibi hareket etmesi beklenen ve gereken askerler, rejimi koruma ve kollama yetkilerinin olduunu ileri srdkleri bir meruiyeti kendilerine atfederek demokrasiye ve demokratik sisteme mdahalede bulunmulardr. Bulunduklar mdahalenin etkisi; bata demokrasinin beii olan ve Kurtulu Savanda dahi ak olan ve bu sava idare eden TBMMyi feshederek, demokratik sistemin vazgeilmez unsurlar siyasi partileri kapatarak, demokratik rgtlenme biimleri olan sendika ve konfederasyonlar kapatp malvarlklarna el koyarak, basn ve yayn kurulularnn faaliyetlerine yn vererek ok ynl ve boyutlu olarak gereklemitir. 12 Eyll Darbesinin demokrasimizde yaratt tahribat kapsaml irdeleyebilmek iin hem 12 Eyll ncesinin hem de 12 Eyll sonrasnn deerlendirilmesinde fayda vardr.

Darbe ncesi Ortamn Demokratik Deerlendirilmesi

Trkiyede 12 Eyll 1980e yaklaan dnemde 1977 ylndan itibaren yaanan sre genel siyasal yaps bakmndan ele alndnda aslnda bu dnemin, 1970lerin ilk yarsnda balayan siyasal, sosyal ve ekonomik gelimelerin ekillendirdii daha uzun bir srecin devam olduu grlmektedir. Yine bu sre, sadece Trkiyenin i koullaryla aklanamayacak kadar karmak ve evresel unsurlarla etkileim iinde olumu bir yap arz etmektedir. 5 Haziran 1977de yaplan genel seimlerin galibi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) olmutur. 7 Haziranda aklanan seim sonularna gre; CHP 213, Adalet Partisi (AP) 189, Milli Selamet Partisi (MSP) 26, Milliyeti Hareket Partisi (MHP) 16, Cumhuriyeti Gven Partisi (CGP) 3, Demokratik Parti (DP) 1 ve bamszlar 4 milletvekili karmtr. Bu sonular zerine iktidarda bulunan Milliyeti Cephe koalisyon hkmetinin Babakan olan Sleyman Demirel 13 Haziranda istifa etmitir. Cumhurbakan tarafndan hkmeti kurmakla grevlendirilen CHP Genel Bakan Blent Ecevit hkmeti kurmu ve Cumhurbakan Korutrk yeni hkmeti onaylamtr. Ancak, Ecevit Hkmeti 3 Temmuzda Meclisten gvenoyu alamaynca bu kez hkmeti kurma grevi AP lideri Sleyman Demirele verilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 708 AP Genel Bakan Demirel, MSP ve MHP ile anlaarak 21 Temmuz 1977 tarihinde, siyasal hayatmza II. Milliyeti Cephe Hkmeti olarak geen koalisyon hkmetini kurmutur. Milliyeti Cephe Hkmetinin ite ve dta gvenlii salayamad, cephecilik anlayyla milli btnl sarst, halk fakirletirdii, devletin ileyiini anayasadan uzaklatrd gerekeleriyle CHP tarafndan verilen gensoru sonucunda drlmesinin ardndan hkmeti kurma grevi Blent Ecevite verilmitir. CHP Genel Bakan Blent Ecevit Adalet Partisinden ayrlan 11 bamsz milletvekilinin destei ile 5 Ocak 1978de 42. Hkmeti kurmutur. ki yla yakn bir sre iktidarda kalan CHP Hkmetinin sonu ara seim sonularyla belirlenmitir. 14 Ekim 1979 tarihinde yaplan ara seimlerin galibi AP olunca bu kez Ecevit istifa etmitir. Bu gelime zerine de 12 Kasm 1979 tarihinde Demirel AP aznlk hkmetini kurmu ve hkmet 25 Kasmda gvenoyu alarak greve balamtr. 12 Eyll askeri mdahalesine kadar 43. Hkmet ibanda kalmtr. 1977 baharnda yaplan erken genel seim ncesinde kampanya dnemi siyasi kutuplamay daha keskin hele getirmitir. CHPlilerin en ok kulland argman faizm ve ekyalk, AP lideri ve koalisyonun dier ortaklar da CHPnin seimi kazanmas halinde komnizmin gelecei korkusunu ne srmlerdir. Bu dnemde Demirelin izledii strateji, CHPyi komnizm ve eitli sol akmlarla ilikili gstermek olmutur (Ahmad, 1994: 416). 1977 genel seimleri gl ve istikrarl bir hkmet karmam, Trkiye tarihinin ilk aznlk hkmetini kuran CHP gvenoyu alamam, sonrasnda 2. Milliyeti Cephe Hkmeti kurulmutur. stikrarn salanamad lkede kutuplama derinlemitir. Aralk aynda yaplan yerel seimler uzun mrl olamayan koalisyonun sonunu hazrlamtr. Bundan sonra kurulan CHP Hkmeti de aslnda fiili bir CHP-AP koalisyonu gibi olmutur. Zira hkmetin bamsz ortaklar APden ayrlan 10 milletvekilidir. Bu yapdaki bir hkmetin, CHPnin kendi parti programn uygulamas zerinde snrlayc etkisi aslnda batan bellidir. Siyaset iyice kutuplam ve gergin bir yapdadr. 15 Ocak gn Ecevit program okumak iin Meclis krssne doru ilerlerken, Meclis salonunda balayan kavga oturuma ara verilmesine yol amtr. 1978 ylnn ilk on be gnnde 30 siyasi cinayet ilenmi ve 200den fazla kii yaralanmtr (Ahmad, 1994: 418-419). 1977 ylndan itibaren 12 Eylle ulaan srete be ayr hkmetin greve geldii, hkmetlerin koalisyon veya aznlk hkmeti olma zellii tad, parlamentoda arlkl bir ounluk olumad grlmektedir. 1970lerin bandan itibaren lkede hkim olan siyasal istikrarszlk 70lerin son periyodunda daha belirgin olarak yaanmtr. Genel siyasal tablonun byle bir grnt sergiledii Trkiyede o dnemin olaylarndan bazlarna ksaca gz atldnda yle bir liste karmza kmaktadr: 1977 yl Nisan aynda, CHP lideri Blent Ecevit'in seim otobs Niksar'da kurunlanm, saldrda 10 kii yaralanmtr. Yine Ecevit Gmhane'nin iran lesinde saldrya uramtr. Mays aynda, stanbul Taksim'deki 1 Mays mitingi srasnda kan olaylarda 37 kii lm, yzlerce kii yaralanm; CHP'nin Malatya mitingi srasnda patlama olmu ve 4 kii yaralanm, halk yattran Ecevit "Malatyallar, ben ayaktaym, patlayan Demirelin demokrasisidir" demitir. TB-DER genel merkezi bombalanmtr. Demirel, Sivasl'da slogan atan CHP'lilere "Trkiye de faizm olsa byle baramazsnz, burnunu srterler adamn" demitir. skenderun'da Trke'in konuaca alanda saatli bomba patlamtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 709 Aralk aynda, yerel seimler srasnda kan olaylarda 13 kii ldrlm, 87 kii yaralanm; Sultanahmetteki stanbul ktisadi ve Ticari limler Akademisi yaklm; Prof. Yaln Sanalan'n vurulmas zerine Hacettepe niversitesi bir yl sreyle kapatlm; stanbul Teknik niversitesi 10 saat igal edilmi, niversite ynetimi okulu 2 Ocaa kadar tatil etmitir. 1978 yl Haziran aynda POL-DER Genel Merkezi tekrar yaklm; Anayasa Mahkemesi binasna bomba atlmtr. Austos aynda, Demirel, 215 gnlk CHP Hkmeti dneminde 508 kiinin ldn aklamtr. Eyll aynda, Gaziantep Cezaevi'ni basan 4 kii, iki gardiyanla bir jandarmay ldrm ve 4 siyasi tutukluyu karmtr. Aralk aynda, 100'den fazla insann yaamn yitirdii Kahramanmara olaylar meydana gelmi; ayrca 6 ilde 11 kii ldrlm; 13 ilde skynetim ilan TBMM'de kabul edilmitir. 1979 yl Austos aynda, Genelkurmay Bakan Orgeneral Kenan Evren bir mesaj yaynlayarak "Trk Silahl Kuvvetlerinin, kendi karlarn lke btnlnn stnde grenleri bir anda yok edebilecek gce sahip olduunu" belirtmi; Hopada MSP otobs taa tutulmu, MSP lideri Erbakan konuma yapamamtr. Dnem iinde yaanan olaylardan grld gibi genel gvenlik ve asayiin ciddi lde bozulduu lkede, bamsz milletvekillerinin katlmyla kurulan 42. Hkmet dneminde, nceki dnemden beri srmekte olan ekonomik skntlar daha da arlam, adeta yokluklar dnemine girilmitir. lkedeki petrol sknts btn sektrleri derinden etkilemitir. Bu ortamda skynetim ilan edilmi olmakla birlikte, skynetim yine de demokratik sistemin bu tr olaylarn nlenmesi ve olmas halinde gerekli mdahalelerin yaplabilmesi anlamnda demokratik rejimin kendi iinde bulduu anayasal bir ynetim tarz olarak ifade edilebilir. Ancak nemli olan ilan edildii sre iinde beklenen amac gerekletirebilmesidir. 12 Eyll ncesinde bu beklenen olmam ve skynetim uygulamas bu olaylarn nlenmesine sebep olamamtr. Dnemin Maliye Bakan Ziya Mezzinolu'nun aklamalarna gre lkenin d temsilciliklerinin maalarnn denmesinde zorluk ekilmekte, Merkez Bankas'nn deme emirlerine uyulmamakta, zaman zaman Trkiye'nin gemilerine ya da Trk Hava Yollarnn uaklarna el konulmas gndeme gelmektedir (Birand, Bila, Akar, 2010: 93-94). Hkmetin d yardmn salanabilmesi iin Uluslararas Para Fonunun ne srd koullar kabul etmemesi scak para teminini daha da zora sokmu, bu nedenle Trkiye, silolarnda bulunan btn tarm rnlerini 150.000.000 Dolarlk kredi karl, Wells Fargo adl Amerikan bankasna ipotek etmek gibi ayn zamanda onur krc bir yola girmek zorunda kalmtr (Birand, Bila, Akar, 2010: 93-94). 12 Eyll ncesi dnemde, lkedeki iddet olaylar gnden gne artarak devam etmitir. 19-26 Aralk 1978 tarihleri arasnda meydana gelen Kahramanmara olaylarndan sonra 13 ilde skynetim ilan edilmi, ancak olaylarn nlenmesi salanamamtr. Daha sonra kurulan AP aznlk hkmeti dneminde de iddet olaylar varln srdrmtr. Gvenlik sorunlarna paralel ekilde ekonomi de knt ierisindedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 710

1980 ylna gelindiinde genel duruma bakldnda, halkn huzursuzluu en st seviyeye ulam, can ve mal gvenlii ortadan kalkm, yasa d terr rgtlerinin eylemlerinin nlenemedii, toplumsal barn yok olduu, vatandalarn Devlete olan gven duygularnn azald, temel tketim mallarnn piyasada bulunamad bir ortam hkim olmutur. Siyasal partilerin genel olarak izledikleri yaklam ise kutuplamay tevik eden aklamalar yapmak, siyasal gerilimi trmandrmak eklinde olmutur. Toplumdaki ayrma ve gerilim, bir yandan ekonomik bunalm, bir yandan da artan iddet olaylar ve beraberinde yaanan siyasal kutuplama ile trmanmtr. Siyasi dinamikler asndan bakldnda ise 1980e kadar sosyalizm esintili fikirler siyasal tartma gndeminden hi dmemitir. Entelektel olmann solcu olmakla zdeletirildii, sol fikirleri dile getirmeyenlerin ad kalm bir aznlk gibi grldkleri bir dnemdir bu. Sosyalist olduunu anlalabilir sebeplerle ekingen bir biimde ifade eden Trkiyenin ilk yasal sosyalist partisi, -Trkiye i Partisi (TP)- de bu dnemde kurulmu ve faaliyetleriyle ses getirmeye balamtr (nsal, 2002). Dnemin Trk edebiyat da sosyalizm rzgarndan nasibini almtr. Yaar Kemal, Mahmut Makal, Fakir Baykurt gibi sosyalist-gerekilik akm iinde dnlebilecek yazarlar, ky ve kylnn hayatn sosyalist bir perspektiften betimlemeye girimiler ve eitliki fikirlerin yaygnlamasna katkda bulunmulardr. Siyasi hareket olarak sosyalizm lkede kendi istedii biimde siyasal hayat zerinde etkili olamam, ancak sosyalizmin hayaleti hep hissedilmi, hayali ya da gerek bu tehdide kar, ordu ve dier siyasi gler-sosyopolitik konumlarna gre-kendi tutumlarn belirlemek gereini duymulardr (Samim, 1987). 1961 sonrasnda Trk devletinin sosyalizme kar nispeten daha toleransl bir tavr taknmasnn nedenleri -Devlet Bakan Cemal Grsel kt niyetlere sahip olmamak artyla Trkiyede de sosyalist partilerin kurulabileceini ilan etmiti (Ahmad, 1977: 221)eitlidir. YN hareketinin kurucularndan Mmtaz Soysal ve Doan Avcolu, Kurucu Mecliste ye olarak grev yapan isimlerdendir. Sol fikirlerin bu denli yaygnlamasn kolaylatran bir dier neden ise, sol fikirlerin Kemalizmin an gereklerine uyarlanm doal ve mantksal bir uzants olarak sunulmu olmas olsa gerektir. Bylece, sol c olmaktan karlp, yaasayd kurucu nderin de onay verecei meru bir ideoloji olarak kendisini kabul ettirebilme yolunda admlar atmtr. 1961 sonras ykselen sosyalist dalga, siyasi partilerin yannda partiler d rgtlenmeler kanalyla siyaset yapma eilimini de krklemitir. Demokratik Kitle rgtleri vastasyla katlmn, hem ksa dnemli taleplerin karlanmasna hizmet edecei, hem de kitlenin uzun soluklu bilinlenme srecininin nemli bir ke tan oluturaca fikri yank bulmutur. Taban fiyatlarn protesto iin miting dzenleyen kyller, niversitede reform iin dersleri boykot eden renciler, lke sorunlarnn hararetle tartld platformlara dnen meslek odalar toplantlar bu hareketlilie verilebilecek baz rneklerdendir (Bianchi, 1984: 163-164). Bu noktada renci ve ii hareketlerine zel bir yer ayrmak gerekir. Toplumu modern bilimin nda modernletirme sylemini kullanan Kemalist elitin, modern bilimi rendii varsaylan rencileri, kendilerinin doal mttefikleri olarak grmesi beklenebilir bir eydir. Kemalist milliyeti ruh iinde yetien renci gruplar ise kendilerine biilen bu misyonu tamaya zaten gnllydler (Mardin, 1978). Siyasal iktidar mcadelesinde renci gruplarnn arl 1950lerin ikinci yarsndan itibaren hissedilmeye balanmtr. niversite kontenjanlarnn artrlmas, eitimle ilgili eitli sorunlarn arlamas, mezunlarn i bulmaya ilikin kayglar renci hareketliliini besleyen unsurlar arasndayd ancak, bu Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 711 renci hareketleri sadece eitime ynelik taleplerden beslenen hareketler olarak grlmemelidir. DP iktidarna kar direnen ve 27 Maysn oluumunda nemli roller oynayan en grnr grup olarak rencilerin hem kendilerine gvenleri hem de kamuoyunu oluturan gler zerindeki prestijleri en st noktaya ulamt. Ordusuyla birlikte milleti gerici/despot bir iktidardan kurtaran (Mustafa Kemalin bitii role uygun davranan) genlik imaj dnemin byk ehirlerinde hakim olan havay yanstmaktayd (Szyliowicz, 1970: 158). renciler kendilerini hakim iktidar blokunun bir paras olarak gryorlard. Dahas bu rol, askeri/sivil brokrasi tarafndan da kabul edilmi gibi grnyor, renciler MBK yelerine kolayca ulaabiliyor taleplerini dile getirebiliyorlard. Bu abartl kendine gven hissi iinde bata Siyasal Bilgiler Fakltesi (SBF) ve ODT de olmak zere bir ok renci derneinin kurulduunu gryoruz. Bunlar arasnda en etkilisi SBF rencilerin kurduu Fikir Kulpleri Federasyonuydu (FKF). FKF, sekin bir renci grubunun Kemalizmin genlie bitii rolden kopmadan hem kendilerini daha iyi yetitirmeye hem de lke meselelerini gerektiinde resmi tezleri sorgulayarak tartmaya yorumlamaya/dntrmeye katkda bulunmay amalayan kltrel politik bir hareketi hviyetindeydi. Dier renci dernekleri de benzeri bir misyon stlenmilerdi. 1968 ylnda btn dnyay saran renci hareketlerinden de esinlenen renciler, genliin fikir dzleminden -burada artk iktidarn nasl ele geirilecei meselesi dnda tartlacak fazla bir ey kalmamt- eylem dzlemine gemesi gerektiini ifade ederek ilk admlar attlar. 1960l yllarn sonlarna doru renci dernekleri, renci sorunlarndan ziyade, sosyalist devrimin nasl gerekletirileceine ilikin tartmalarla birlikte eylem planlarnn hazrland platformlara dntler. FKFnin 1968 ylnda DEV-GEN (bu Devrimci Genlikin ksaltmas idi) adn almas bu deiimi simgeleyen arpc bir rnektir. renciler, her trl yasal sosyalist rgtlenmenin iinde yer aldklar gibi, yasa d sosyalist hareketin nc kadrosunu da kendi bnyelerinden kardlar. 1960l yllarn ortalarna kadar pek bir etkinlik gsteremeyen sol kart renci rgtlenmeleri de, giderek glenmeye baladlar. Resmi Atatrklk izgisinde bir dernek olan Milli Trk Talebe Birlii (MTTB) 1965-7 yllarndan itibaren, milliyeti-muhafazakr kitlenin temsiline soyundu. Sre iinde, boykot, igal, gsteri gibi nispeten yumuak eylemlerden sopal bakl (daha sonra silahl) kavgalara gei zor olmad gibi, niversitelerde kart renci gruplar arasnda devam eden iddetin sokaa tamas da kolay oldu. Bylece renciler, hem 12 Mart, hem de 12 Eyll darbelerinin en nemli gerekesi olarak gsterilen iddet olaylarnn nde gelen aktrleri oldular (Mardin, 1978). i hareketi de, hem 1961 sonrasnn sosyalist fikirlere ak ortamndan hem de yeni dzenlemelerle kazand sendikal rgtlenme haklarndan g alarak, siyasal alandaki yerini ald. Kente gn ivme kazanmas ki bu kent yoksullarnn saysnn artmas anlamna da geldi- ve sanayi iilerinin saylarnn artmas sreci besleyen faktrler oldu. Bunlarn nemli bir ksm 1961 sonras siyasal dzeninin geniletilmi ii haklarn koruyan iklimi sayesinde sendikalarda rgtlendi. Sendikalar sadece ekonomik karlar savunmakla kalmadlar, siyasal srecin de etkin aktrleri konumuna geldiler. ilerin sosyo-ekonomik nitelikli taleplerini partilerst bir anlayla dile getirme amac gden Trk- sendikacl da bu dnemde eletirilmeye baland. zellikle 1967 ylnda Trk-ten ayrlan sendikaclarn DSKi kurmalar, sendikal hareketin sosyalist fikirlerle tanmasnda bir doruk noktas oldu. DSK Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 712 sendikacl ii taleplerinin salanmas hedefinden sosyalist devrime giden yolda ii snfna bilin kazandrmak olarak yorumlad. Bylece, iileri ancak dolayl bir biimde ilgilendirebilecek siyasi herhangi bir konuda, DSK harekete gemeye alt (Slker, 1976: 147). Daha sonralar sa eilimli sendikalar da ortaya kt. Artan grevler, kitlesel ii protestolar, 1 Mays trenlerindeki gvde gsterileri ykselen ii hareketliinin en nemli gstergelerindendi. Ve nihayet sermaye birikimi srecinin hzlanmasyla gelien i evreleri de rgtlenme yoluna gittiler. adamlar, dnemin sosyalist iklimi iinde kendi meruiyetlerini savunma ihtiyacn kavradlar. Doaldr ki, bu rgtlenmenin gerisindeki tek saik deildi. adamlar sosyoekonomik karlarnn kamusal platformda rgtl bir biimde savunulmas ihtiyacn herzamankinden daha fazla hissetmeye baladlar. Kendine gveni artan burjuvazinin, yarresmi nitelik tayan Odalar ve Borsalar Birlii dnda rgtlenme abalar ve 1971 ylnda Trk Sanayici ve adamlar Dernei (TSAD)n kuruluu bu ihtiyacn bir sonucu olarak grlebilir. Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonunun (TSK) kurulmas (1962) da bu dneme rastlar. Kentte dayanmay ve rgtlenmeyi kuvvetlendirme gayesiyle yola kan Hemehri dernekleriyle, Cami Yaptrma Dernekleri, Kuran Kursuna Yardm Dernekleri gibi dini amal rgtlenmelerin saylarndaki dikkate deer art da, rgtlenme eilimine verilebilecek dier rnekler olarak okumak abartl olmasa gerektir. Dnemin gze arpan bir dier zellii, d politikaya ilikin meselelerin kamuoyu tarafndan tartlmaya balanmas ve i politikadaki siyasi ayrmlar besleyen nemli bir faktr haline gelmesidir. Amerikan aleyhtarl sol hareketleri besleyen verimli bir kaynak olurken, TrkAmerikan ilikileri dnem boyunca siyasi gndemin en scak tartma konularndan birisi olmaya devam edecektir. Keza, o zamanki adyla Avrupa Ekonomi Topluluu (AET) ile ilikiler de i politika gndeminde yer ald gibi, Kbrs sorunu da Trk kamuoyunun gndeminden hi dmeyecektir. 1980 ncesi dnemde sk hkmet deiiklikleri ile kendini gsteren siyasal istikrarszlk, ekonomik knt ve gelir dalmndaki bozukluk siyasal ayrmalar krklemi, iddet olaylarna kar etkili bir duru sergilemesi gereken devlet kurumlar ise gerek siyasal kutuplamadan etkilenerek ar siyasallamalar, gerekse yetersizlikleri nedeniyle olaylar karsnda baarl olamamtr. Souk sava dneminde tm dnyada meydana gelen ideolojik kutuplamalar Trkiyede de yansmasn bulmu, ABD ve SSCB merkezli ortaya kan ikili kutuplamada Trkiye ABD ve Bat Bloku iinde yer alm, ama sosyalist akmn da geni lde etkisinde kalmtr. Bylece en bata renci hareketlerinin ekillendirdii ideolojik olarak bir kamplama gereklemi, bu da siyasal iddet hareketleriyle sokaa tamtr (Avc, 2004: 17-18). Bu atmosfer iinde lkede siyasal istikrar bozulmu ve devlet gc etkililiini yitirmitir. Bu i ie gemi etki mekanizmas iinde ortadan kaybolan devlet otoritesi iddet olaylarnn daha da artmasna yol amtr. Ayrca, uluslararas silah ve uyuturucu madde kaaklarnn faaliyetlerini st noktaya tadklar, ykc giriimleri destekledikleri, devlet gcnn bunu nlemede de yetersiz kald grlmektedir (Avc, 2004: 18). Toplumun yaps ile iddet arasnda doru orantl bir iliki bulunduu belirtilmektedir. Siyasal iddet olgusunu yalnzca i ve d koullarla aklamak ok snrl bir anlam tayacaktr. Toplumun sosyoekonomik ve kltrel yaps burada byk neme sahiptir. Trkiyede 1980 ncesi dnemde siyasal iddet eylemlerinin trmann Ruen Kele daha Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 713 ok i dinamiklerle aklamaktadr. Trkiyenin iinde bulunduu blgenin uluslararas konjonktr, sper glerin ekimeleri, etnik ve mezhep gruplar zerindeki kkrtmalar, egemen glerle uyanan gler arasndaki amansz mcadele, devlet organlarnn ve siyasal partilerin zerlerine den ilevi yerine getirememeleri siyasal iddet olaylarnn lke genelinde yaygn olarak grlmesinde ok nemli paya sahiptir. Ancak, btn bu nedenler Trkiyede grlen durumu tam olarak aklamada yeterli olmamaktadr. Toplumdaki kn asl nedeni, toplumsal kkenli unsurlardr (Avc, 2004: 19). Mardin, geleneksel kltrden kopamayan yeni kentli toplumun kltr bunalmna, Trkiyede 1950lerde artan sosyolojik hareketlilik neticesi gerekli nlemlerin alnamamas zerine oluan yetersiz eitim ve salksz kentlemeye dikkat ekmi, 1980 ncesindeki iddet olaylarn bu ekilde toplumsal temele oturtmutur.(Mardin,1978). 1970lerin ikinci yarsndaki renci olaylarn sadece nfus art, eitim sistemi, toplumun sosyoekonomik koullar asndan ele almak mmkn deildir. Durumu aklamak iin kltr yaps, Trkiyedeki brokratik deerler de gz nne alnmaldr (Avc, 2004: 19-20). Dou Ergile gre ise, toplumsal deime atmalarn bozduu bir dengeden baka bir dengeye doru yol almaktr. Trkiyede o dnemde yaanan da aslnda budur. Ekonomik yap hzla deimektedir. Ulusal gelir bymektedir. Sektrler arasnda arlk ve retkenlik deimektedir. Tketimin hacmi kadar sosyal alan da hzla yaylmaktadr. Krdan kente, tarmdan dier alanlara hzl bir gei vardr. Eski sosyal yap yeni ekonomik grevlere uyan bir yapya doru deimektedir. Ama hzl ekonomik deime hzl ekonomik gelime ile paralel gitmemektedir. Trkiyede toplumdaki sosyal deime son derece hzl olurken ekonomik gelime geriden gelmitir. Nfus hzla artarak ve kentlileerek kendine yeterliliini yitirmi ve bu nfusa yeterli i olana salanamamtr. Tarm greceli olarak modernlemi, ama tarmsal mlkiyet ilikileri kkl bir sanayi hamlesini besleyecek sermaye birikimine imkn vermemitir. Sanayi tam olarak gelimemi ve hibir alanda uluslararas rekabet edilememitir (Ergil, 1980: 57). Trkiyede 1980 ncesi dnemde lkeye yaylan siyasal iddet olaylarnn birden ok nedeni bulunduunu sylemek gerekir. Siyasal istikrarszlk, siyasallama, devlet otoritesinin zayflamas, ideolojik blnmeler, Trkiyenin jeopolitik konumu, dinsel ve etnik ayrmclk zerine oynanan oyunlar, yaanan ekonomik ve toplumsal dnm, hzl nfus art ile younlaan isizlik, hzl i g, eitim eksiklii siyasal iddet ortamn oluturan balca unsurlardr (Avc, 2004: 21). Genel siyasal tabloda, en byk drt parti olan AP, CHP, MSP ve MHP merkezli kutuplama, topluma da yaylarak keskin bir kamplamann domasna yol amtr. Siyasal partiler tarafndan uzla, karlkl diyalog ve hogr yerine sulama, inatlama, uzlamadan kanma eklinde davranlar sergilenmitir. Byle bir ortamda demokrasi kltrnn henz yerlememi olduu toplumda oluan reaksiyon kat kat daha fazla olmu, gerginlik daha ileri dzeye tanmtr. Emre Kongara gre de bir demokraside iki tr yanl yaplabilir:
Birinci yanl, iktidara gelen gten baka dncelere sahip olanlarn varlklarn yok saymaktr. kinci yanl ise, demokratik mekanizmalar yok edici zmlere ve eylemlere kar kendisini koruyamamasdr. Trkiyede bu iki yanln ikisi de yaplmtr. Birinci yanla tipik rnek 1950-1960 arasdr. 1960-1980 aras ise demokrasi kendisini korumasn bilemedi. Aslnda kendini koruma iki adan da baarszla urad. Birinci olarak, iddet eylemlerine yol aan gelimeler engellenemedi, hatta bir dnem bu eylemler adeta dzenin bir paras haline

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 714
geldi. kinci olarak, demokratik mekanizmalar, lkenin sorunlarna en uygun zmleri bulacak biimde iletilmedi. Yani, demokrasi hem ileyi, hem de koruma hatas yapt. Zaten iyi ileyen bir demokrasi zel korumaya da pek gereksinme duymazd. (Kongar, 1983)

Sabah Gazetesinde 4 Aralk 1998 tarihinde Karaolann Zor Yllar bal ile yaynlanan Ecevitin anlarnda yer alan u blm, aslnda 12 Eyll ncesi dnemin siyasal havasn gereki biimde yanstmaktadr. (Sabah, 1998: 18)
Ecevit, 1979da yaplan Cumhuriyet Senatosu ksmi yenileme ve milletvekili ara seimlerinde CHPnin ar yenilgiye uramas zerine hkmetin istifasn sunmak iin ziyaret ettii Cumhurbakan Korutrke u neride bulunmutu: Sanyorum Sayn Sleyman Demirele grev vereceksiniz. Kendisini rahatsz etmeyecek ok makul koullarda kuraca aznlk hkmetini destekleriz. Partimde ciddi sorunlar olmasna ramen, riski gze alarak bunu garanti ediyorum.

Korutrk, Demirele hkmeti kurma grevini verirken, Ecevitin bu garantisini de aktard. Ancak Demirel, MSP ve MHPnin desteini saladktan sonra, formalite olarak Ecevitle de grmt. Ecevit o grmede Demirele, Size bir nerim vard, ulamad m? diye sormu, ulat yantn veren Demirel, arkasndan unlar eklemiti: Size, hkmette iken ok ar eletiriler yneltmitim. imdi sizden destek istemem k olmaz. Demirelin kurduu aznlk hkmeti grevde iken, Trkiyenin 6. Cumhurbakan Fahri Korutrkn grev sresi 6 Nisan 1980de doluyordu. Yeni Cumhurbakan seimi iin 25 Martta balayan turlar uzadka uzuyor, bir trl sonu alnamyordu. Cumhurbakan vekili hsan Sabri alayangil, Demirel ve Eceviti ankaya Kknde yemee davet etti. ki byk partinin ibirlii yapmasn istiyordu. Demirel, Biz ancak sava halinde bir araya gelebiliriz deyince, Ecevitin yant u oldu: Bir bakma savatan beter bir durum var Sayn Demirel. 12 Eyll ncesinin bu gerilimli siyasal atmosferi iinde zaman zaman muhalefet partilerinin liderlerinin, iktidar partisinin uygulamalarndan yaknmalarn dile getiren mektuplar yazarak bunlar Cumhurbakanna sunduklar grlmektedir. Mektuplar incelendiinde, genel yaknma konularnn gvenlik ve asayiin salanamamas, iddet olaylarnn nlenememesi, hkmetin yanl uygulamalar olduu anlalmaktadr. Kullanlan ifadeler ve dil sulayc bir tondadr. Kke gnderilen mektuplar o gnlerde siyasal partiler arasndaki gvensizlik, uzladan uzak hava ve gerilimin izlerini tamaktadr. Bu mektuplara rnek olarak, CHP Hkmeti dnemde Demirel tarafndan Cumhurbakanna gnderilen 21 ubat 1979 ve 10 Austos 1979; Trke tarafndan gnderilen 12 Temmuz 1979; Milli Selamet Partisi Genel Sekreteri Ouzhan Asiltrk tarafndan gnderilen 6 Eyll 1979 tarihli mektuplar gsterilebilir. Yine iktidarda bulunan siyasal parti lideri de babakan olarak zaman zaman iktidara ynelik ileri srlen iddialara sert ve sulayc ekilde karlk vermitir. Blent Ecevitin 3 Haziran 1979 tarihli APye ynelik aklamalar buna rnek tekil etmektedir (Cumhurbakanl Arivi). Cneyt Arcayrek 12 Eyll ncesi dnemin ortamn u tespitleriyle aktarmaktadr (Arcayrek, 1985: 64-65):
u strab gen kuaklarn ekmesini hi istemem: Parlamenter rejimin srp gittii srada srekli bir darbe beklemek! Bizim yamzdakiler 1955ten balayarak 1985lere dek hep bu korkuyla yaad 1975ten sonra srekli gn saymaya baladk. Hkmet mi dt, darbe! Anari mi kprdand, darbe! ABDnin

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 715
istediini vermiyoruz diye ilikiler bozuldu mu, darbe! Gnler gnleri kovalarken aklmzda hep darbe olu darbe! () bu yola bavurmadan nce niin Babakana bir mektup yazp bu isteklerinizi gerekeleriyle sralamyor, alacanz yanta gre davranmyorsunuz dedim Demirele. Souk bir sesle, Biz Eceviti Babakan kabul etmiyoruz ki, muhatap almyoruz ki bu konuda yantn verdi.

Uyar Mektubu
Siyasi tarihimize Uyar Mektubu olarak geen ve 27 Aralk 1979 tarihinde Cumhurbakan Fahri Korutrke Babakan ve teki siyasi parti liderlerine iletilmek zere verilen, Genelkurmay Bakan Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutan Nurettin Ersin, Deniz Kuvvetleri Komutan Blend Ulusu, Hava Kuvvetleri Komutan Tahsin ahinkaya ile Jandarma Genel Komutan Sedat Celasunun imzalarn tayan mektup 12 Eylle giden srete nemli bir kilometre tan oluturmaktadr. lkede yaanan siyasal gerginlik, iddet olaylar ve toplumsal bunalm ile ilgili olarak Trk Silahl Kuvvetlerinin grn ieren bu mektup bir takdim yazs ekinde Cumhurbakanna teslim edilmitir. Aslnda bu mektubun bir hazrlk almas srecinin sonunda kaleme alnd, Temmuz 1979dan itibaren bu yndeki almalarn balatld birok kaynakta ileri srlmektedir. Bu grlere gre, Genelkurmay Bakan Kenan Evrenin belirtilen tarihte kuvvet komutanlaryla yapt grme sonrasnda Genelkurmay 2. Bakan Haydar Saltk bakanlnda bir alma grubu oluturulmu, askeri mdahaleye ilikin hazrlk almalar bu grup tarafndan srdrlmtr. Yine bununla balantl olarak, pek ok kaynakta askerlerin darbe yapma fikrini 12 Eyll 1980den ok nce, ite bu alma grubunun oluturulmasyla paralel olarak Temmuz 1979 gibi ok erken bir tarihte oluturduklar belirtilmektedir. Ayn hususlara, Ankara Cumhuriyet Basavcl tarafndan 2011/246 Soruturma, 2012/2 Esas ve ddianame No ile Ankara Ar Ceza Mahkemesinde alan 12 Eyll Davas olarak bilinen davann iddianamesinde de geni olarak yer verilmitir (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 35). Bu gelimeler yaanrken 21 Aralk 1979 tarihinde Genelkurmay Bakan Evren, Kuvvet Komutanlar, Harp Akademileri Komutan, Ordu ve Kolordu Komutanlarnn katlmlaryla toplantlar yapm, sonuta 26 Aralk 1979 tarihinde Babakan ve dier siyasi parti liderlerine uyar mektubu verilmesi ynnde karar alnmtr. Uyar mektubunu alan Cumhurbakan, 1 Ocakta ankaya kknde Kenan Evren ve kuvvet komutanlaryla bir grme yapm; 2 Ocakta ise, Babakan ve AP Genel Bakan Sleyman Demirel ile CHP Genel Bakan Blent Eceviti Kke davet etmi ve kendilerine "Trk Silahl Kuvvetlerinin Gr" balkl uyar mektubunun rneini vermitir. Cumhurbakan Korutrk, uyar mektubunun bir rneini de ayn tarihte Millet Meclisi Bakan Cahit Karaka, Cumhuriyet Senatosu Bakan hsan Sabri alayangil, Cumhuriyet Senatosu Milli Birlik Grubu Bakan Fahri zdilek, Cumhuriyet Senatosu Kontenjan Grubu Bakan Zeyyat Baykara ile Milli Selamet Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakan, Milliyeti Hareket Partisi Genel Bakan Alparslan Trke, Cumhuriyeti Gven Partisi Genel Bakan Turhan Feyziolu ve Demokratik Parti Genel Bakan Vekili Faruk Skana gndermitir. Mektup, Cumhurbakanna u takdim yazs ile sunulmutur:
Sayn Cumhurbakanm,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 716
lkemizin iinde bulunduu ortamda Devletimizin bekas, milli birliin salanmas, halkn mal ve can gvenliinin temini iin; anari, terr ve blcle kar parlamenter demokratik rejim ierisinde anayasal kurulularn ve zellikle siyasi partilerin, Atatrk milli bir grle mtereken tedbirler ve areler aramalar kanlmaz bir zorunluk olarak grlmektedir. Milli Gvenlik Kurulunun muhtelif toplantlarnda bu konuda alnan kararlarn muhalefete mensup siyasi partilerin ksr tutum ve davranlar yznden olumlu sonulara gtrlemedii yksek malumlardr. Kuvvet Komutanlar ile beraber yaptm son gezilerimde Ordu ve Kolordu Komutam seviyesindeki general ve amirallerle grmelerimde milli birlik ve beraberlie en ok ihtiya duyduumuz bu dnemde sratle bir sonuca ulaabilmek iin gerekli tedbirlerin mtereken tespiti amac ile tm anayasal kurulular ve siyasi partilerin bir kere daha uyarlmas btn komutanlarca mtereken dile getirildi. Bu karar nda Trk Silahl Kuvvetlerinin grlerini, Milli Gvenlik Kurulu Bakan olarak zatlilerine sunuyorum. Gereini yksek takdirlerine arz ederim. Sayglarmla.

Uyar mektubu olarak bilinen siyasi parti liderlerine verilmesi istenen Trk Silahl Kuvvetlerinin Gr balkl metin ise yledir:
lkemizin iinde bulunduu son derece nemli siyasi, ekonomik ve sosyal ortamda her geen gn hzn biraz daha artran anari, terr ve blcle kar milli birlik ve beraberliin salanabilmesi iin; Trk Silahl Kuvvetleri, lke ynetiminde etkili ve sorumlu anayasal kurulular ve zellikle siyasi partileri greve davet etmek mecburiyetinde kalmtr. Kahramanmara olaylarnn yldnmnde henz ilk ve orta-retim andaki evlatlarmzn rgtl eylemciler tarafndan zorla srklendikleri anarik olaylar ibretle mahede edilmektedir. Anayasamzn getirdii geni hrriyetleri ktye kullanarak stiklal Marmz yerine komnist enternasyonali syleyenlere, eriat dzeni davetilerine, demokratik rejim yerine her trl faizmi getirmek isteyenlere, anariye, ykcla ve blcle milletimizin tahamml kalmamtr. ktidar olan siyasi partilerin btn devlet kademelerini kendi siyasi grleri dorultusunda hareket edecek kiilerle doldurmas, kamu grevlilerinin ve vatandalarn blnmesini zorunlu hale getirmektedir. Siyasi partilerce yaratlan bu blnme giderek anari ve blcl destekleyen i kaynaklarn ekillenmesine, himayesine; polis, retmen ve dier birok kurulularn birbirine dman kamplara ayrlmalarna neden olmaktadr. Trk Silahl Kuvvetleri; lkemizin siyasi, ekonomik ve sosyal sorunlarna bir zm getiremeyen, anari ve blcln lke btnln tehdit eden boyutlara varmasn nleyemeyen, blc ve ykc gruplara tavizler veren ve ksr siyasi ekimeler nedeni ile uzlamaz tutumlarm srdren siyasi partileri uyarmaya karar vermitir. Blgemizdeki gelimeler Ortadouda her an scak bir atmaya dnebilecek durumdadr. te anarist ve blcler yurt sathnda genel bir ayaklanmann provalarn yapmaktadrlar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 717
lkede birlik ve beraberliin, vatandan can ve mal gvenliinin sratle salanabilmesi iin gerekli ksa ve uzun vadeli tedbirlerin Yce Meclislerimizde en ksa zamanda kararlatrlmas bugnk ortam iinde hayati bir nem tamaktadr. Dier yandan Meclislerin alndan bir buuk ay sonra komisyonlarn ancak tekil edilebilmesi ve lkenin acilen zm bekleyen konularn mzakere iin bugne kadar mterek bir gndemin saptanamamas znt ile izlenmektedir. Atatrk milliyetiliinden alnan ilham ve hzla vatandalarmz kaderde, kvanta ve tasada ortak, blnmez bir btn halinde milli uur ve lkler etrafnda toplamann; i bar ve huzurun salanmasnda temel unsur olduu apak bir gerektir. lkenin iinde bulunduu bu durumdan bir an evvel kurtulmas hkmetler kadar dier siyasi partilerimizin de grevleri arasndadr. Trk Silahl Kuvvetleri; Hizmet Yasas ile kendisine verilen grev ve sorumluluun idraki iinde lkemizin bugnk hayati sorunlar karsnda siyasi partilerimizin bir an nce milli menfaatlerimizi n plana alarak, Anayasamzn ilkeleri dorultusunda ve Atatrk bir grle bir araya gelerek anari, terr ve blclk gibi Devleti kertmeye ynelik her trl hareketlere kar btn nlemleri mtereken almalarn ve dier anayasal kurulularn da bu ynde yardmc olmalarn srarla istemektedir.

Cumhurbakanl arivinde bulunan Uyar Mektubunun Sayn Cumhurbakanm hitabyla balayan Genelkurmay Bakan Kenan Evren imzal takdim sayfasnn altna Korutrk tarafndan, 27.12.1979, Komutanlarla birlikte grmek ve ondan sonra harekete gemeyi uygun gryorum. 1 Ocakta onlarla greceim derkenar notu dld grlmektedir. (Cumhurbakanl Arivi, Yer No: 6/10-15, Fihrist No: 7347). Yine Cumhurbakanl Arivinde Sayn Cumhurbakanmzn Sayn Demirel ve Sayn Ecevit ile grmesinden sonra, gerekirse kamuoyuna yapabilecekleri aklama tasla balkl bir metin bulunmaktadr. Cumhurbakannn 2 Ocakta iki liderle grt bilinmektedir, ancak bu grme sonrasnda yaplan bir aklama ya da kaleme alnm bir tutanaa ulalamamtr. Aratrma Komisyonumuza Cumhurbakanlndan gnderilen ariv kaytlarndan, arivde sadece anlan aklama taslann yer ald dnlmtr. Taslakta, lkenin zor bir dnemden gemekte olduu, anari ve terre kar temel hak ve zgrlkleri zedelemeden yasalarda, toplum hayatndaki yeni gelimelere uygun olarak baz dzenlemeler yaplmas ve etkin ekilde iletilmesinin son derece nemli bir sorun olduu, bu sorunun zm iin siyasal gerginliin azaltlmas gerektii, siyasal parti ve kurulularn da bir sre kendi politikalarndan fedakrlk etmelerinin beklenildii, bunun bar ve kardelik ortamnn olumasna katk salayaca ifade edilmektedir. Demokratik sisteme inan ve gvenlerini kantlam olan iki byk siyasi partinin liderleriyle ayr ayr grme yaptn dile getiren Cumhurbakan, her iki liderin lkenin iinde bulunduu sorunlarn zm konusunda yakn duygu ve dncelere sahip olduklarn tespit ettiini ve bu dorultuda ortak bir tavr oluturma noktasnda her trl abay gsterecekleri umudunu verdiklerini, kendisinin de bu etin dnemin alacana inandn taslakta belirtmitir (Cumhurbakanl Arivi, Yer No: 6/1-14, Fihrist No: 731). Ankara Cumhuriyet Basavcl tarafndan 2011/246 Soruturma, 2012/2 Esas ve ddianame No ile Ankara Ar Ceza Mahkemesinde alan 12 Eyll Davas olarak bilinen davann iddianamesinde, Genelkurmay Bakan ve Kuvvet Komutanlarnn gnderdikleri uyar mektubunun Babakan ve dier siyasal parti liderlerine verilmekle birlikte ayn zaman da Cumhurbakanna da verilmi olduu tespiti yaplm ve mektup demokratik sistem iin bir tehdit ve muhtra olarak deerlendirilmi, bu muhtray verenlerin Anayasay ve Trkiye Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 718 Byk Millet Meclisini ortadan kaldrmaya ve grevini yapmasn engellemeye teebbs suunu ilediklerini, dolaysyla bu gerekelerle cezalandrlmalar gerektii ifade edilmitir. Sz edilen iddianamenin ilgili blmlerinde u deerlendirmeler yaplmtr (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 38, 111-113):
Anayasal demokratik sistem ierisinde sivil otoriteye bal ve onun emrinde olan Trk Silahl Kuvvetleri ve onun komuta kademesinin ierisinde bal olduklar Babakann da bulunduu siyasi parti liderlerine gndermi olduu mektupta kulland, "Trk Silahl Kuvvetleri;... uzlamaz tutumlarn srdren siyasi partileri uyarmaya karar vermitir." eklinde stelikte mektubun devamnda Cumhuriyet tarihimiz boyunca askeri darbe gerekesi olarak kullanlan Hizmet Kanununu da hatrlatarak uyarmas demokratik rejim asndan tehdittir lgili blmde ayrntsyla anlatld zere 27 Aralk 1979 tarihinde verilen uyar mektubu asndan durum deerlendirildiinde, pheliler 27 Aralk 1979 tarihinde Cumhurbakan araclyla hkmetteki siyasi partilerle dier tm siyesi parti liderlerine TSK Hizmet Kanununu hatrlatarak muhtra niteliinde uyar mektubu vermilerdir. Bu mektup 2 Ocak 1980 tarihinde Cumhurbakan tarafndan Babakan Sleyman Demirel ve CHP lideri Blent Ecevite iletilmitir. Verilen muhtra dorudan siyasi parti mensuplarna verilmitir. Ancak dolayl olarak Cumhurbakanna verilmi muhtra olarak kabul etmek gerekir. Demokratik sistemin ba olan Cumhurbakann altndaki Babakana verilmi muhtra ayn zamanda Cumhurbakanna verilmi bir muhtradr. nk askeri darbe yapldnda Cumhurbakannn grevde kalma garantisi yoktur. Anayasal demokratik sistem ierisinde, Trk Silahl Kuvvetlerinin, bal olduu Babakann da ierisinde bulunduu, siyasi parti liderlerine gndermi olduu mektupta kulland, "Trk Silahl Kuvvetleri;... uzlamaz tutumlarn srdren siyasi partileri uyarmaya karar vermitir." eklinde, stelik de mektubun devamnda Cumhuriyet tarihimiz boyunca askeri darbe gerekesi olarak kullanlan Hizmet Kanununu da hatrlatarak uyarmas demokratik rejim asndan kabul edilemez bir tehdit ve sutur. Askeri darbeye teebbs suu ancak bu ekilde ilenebilir. Aksi halde Silahl Kuvvetleri elinde bulunan silahlarla harekete getikten sonra engelleme imkn yoktur. Dolaysyla pheliler 27.12.1979 tarihinde vermi olduklar ve 02.01.1980 tarihinde Babakana ulaan muhtra ile ayrca Anayasay ortadan kaldrmaya ve Trkiye Byk Millet Meclisini ortadan kaldrmaya ve grevini yapmasn engellemeye teebbs suunu ilemilerdir. Eylem 765 sayl TCKnn 146. maddesinin ihlali niteliindedir. Maddede cebren denilmitir. Buradaki cebir unsurunu mutlaka maddi cebir olarak anlamamak gerekmektedir. Cebir hem maddi hem manevi olabilir. Elinde, devlet ierisinde baka bir kurumca kar konulamayacak bir g bulunan Silahl Kuvvetlerin, Anayasal demokratik sistem ierisinde hiyerarik olarak bal olduu, Babakan ve tm siyasi partileri dorudan, bunlarn temsil edildii TBMMsi ile Cumhurbakann dolayl olarak, stelik Trkiye Cumhuriyet tarihi ierisinde darbe gerekesi olarak kullanlan TSK Hizmet Kanununun 35. maddesini ima ederek uyar mektubu gndermesi, tehdit niteliindedir. Ayn zamanda bu tehdit manevi cebir niteliindedir. Dolaysyla nitelii belirtilen uyar mektubuyla 146. madde ihlal edilmitir. Ancak pheliler 02.01.1980 tarihindeki suu, 12 Eyll 1980 tarihi ve devamnda ilemi olduklar Anayasay ihlal (askeri darbe) suunun icras kapsamnda ilediklerinden haklarnda 765 sayl Trk Ceza Kanununun 80. maddesindeki zincirleme su hkmleri uygulanmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 719
pheliler ve vekilleri savunmalarnda askeri darbenin Trk Silahl Kuvvetleri Hizmetler Kanunu 35. maddesindeki yetkiye dayanarak yapldn belirtmi iseler de, 211 sayl Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanunu 35. maddesindeki dzenlemenin "Silahl Kuvvetlerin vazifesi; Trk yurdunu Anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumak" eklinde olduu, Anayasa ile kurulmu bir devlet olan Trkiye Cumhuriyeti'nde yasal dzenlemeler arasnda bir hiyerari olduu, bunlardan en yukarda Anayasann yer ald, kanunlarn ise Anayasann hiyerarik olarak altnda yer ald, dolaysyla kanunlarn Anayasaya aykr olamayacaklar temel hukuki kurallardandr. Bu nedenle, kanunlar Anayasaya aykr olamayacaklar gibi, kanunla verilen bir yetkinin Anayasay ortadan kaldrmak amacyla kullanlmas da mmkn deildir. Dolaysyla sz konusu hkm, Anayasal dzeni, Anayasa ile kurulmu devlet dzeninin temel kurumlarndan olan Trkiye Byk Millet Meclisi ile hkmeti ve tm hak ve zgrlkleri ortadan kaldrmak amacyla kullanlamaz. Her ne kadar Trkiye Cumhuriyeti tarihinde sz konusu Hizmet Kanununun 35. maddesi askeri darbe gerekesi olarak ileri srlm ise de, bu durum hukuka aykrla klf bulma gayretinden teye gitmemektedir. Kald ki, askeri darbeyi yapan pheliler kendilerinin darbe ve sonras eylemlerinden dolay yarglanacaklarn ve eylemlerinin su olduunu bildiklerinden 1982 Anayasasnn geici 15. maddesindeki "12 Eyll 1980 tarihinden, ilk genel seimler sonucu toplanacak Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divann oluturuncaya kadar geecek sre iinde, yasama ve yrtme yetkilerini Trk milleti adna kullanan, 2356 sayl Kanunla kurulu Milli Gvenlik Konseyinin, bu Konseyin ynetimi dneminde kurulmu hkmetlerin, 2485 sayl Kurucu Meclis Hakknda Kanunla grev ifa eden Danma Meclisinin her trl karar ve tasarruflarndan dolay haklarnda cezai, mali veya hukuki sorumluluk iddias ileri srlemez ve bu maksatla herhangi bir yarg merciine bavurulamaz." dzenlemeyi koyma ihtiyac hissetmilerdir. Ayrca, Hizmet Kanununun 35. maddesinin askeri darbe yapma yetkisi verdiinin kabul edilmesi halinde, bu eylemlerin su olarak dzenlendii 765 sayl Trk Ceza Kanununun 146 ve 147. maddelerinin bir anlam kalmayacaktr. Hatta sz konusu 35. madde hiyerarik olarak Anayasann da zerinde kabul edilmi olacaktr ki, bu durumun dnlmesi bile mmkn deildir. Kanunlar Anayasaya uygun olmak zorundadr. Sonu olarak, Hizmet Kanununun 35. maddesi hi kimseye demokratik dzeni ortadan kaldrarak, diktatrlk kurmaya yol aacak bir askeri darbe yapma yetkisi vermemektedir.

Gerekten de Uyar Mektubu siyasal rejime ak bir muhtra nitelii tamaktadr. Sadece iktidar partisine deil, btn siyasal parti liderlerine ve hatta Cumhurbakanna yaplan bir uyar sz konusudur. Burada Cumhurbakan sadece mektubu siyasilere ulatracak bir arac pozisyonunda deerlendirilemez. Aslnda, siyasal sistemin geneline yaplm olan bu uyarda, parlamenter rejimin yrtme organnn cumhurbakan kanad da uyarlmtr. Mektupta Hizmet Kanununun 35. maddesi ak biimde anlmak suretiyle aslnda yaplan net bir darbe uyarsdr da denilebilir. Demokratik adan bakldnda, anayasal dzen iinde yrtmenin emri ve otoritesi altnda yurt savunmas grevini gerekletirmekle grevli olan silahl kuvvetlerin, lkenin iinde bulunduu koullar gereke gstererek siyasal otoriteyi uyarma gibi bir tutum ve davran gstermesi elbette ki son derece antidemokratik bir duruma iaret etmektedir. Burada askerlerin, her zaman darbelerin yasal gerekesi olarak sunduklar 35. maddenin hkmne dayanarak, adeta lke gvenliini salama ve Cumhuriyeti koruma ve kollama misyonuna Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 720 akn bir anlam ykleyerek bunu anayasann ve demokratik hukuk devleti ilkelerinin stnde deerlendirmeleri sz konusudur. Uyar Mektubunun takdim yazsnda dikkat eken bir nokta, Milli Gvenlik Kurlu toplantlarnda terr ve blcln nlenmesine ilikin alnan kararlarn muhalefete mensup siyasi partilerin ksr tutum ve davranlar yznden olumlu sonulara gtrlemedii eklinde bir tespitin ifade edilmesidir. fadeden aka, iktidar parti/partilerinden ziyade muhalefetin tavr yaknma konusunu oluturmaktadr. 1977 ylndan itibaren lkedeki drt byk siyasal partinin hem iktidarda, hem muhalefette olduklar bilindiinden anlan ifade ile bu partilerin tamam hedef alnmtr denilebilir. Takdim yazsnda vurgu yaplan bir dier nokta da gerekli tedbirlerin mtereken tespiti amac ile tm anayasal kurulular ve siyasi partilerin bir kere daha uyarlmasnn btn komutanlarca mtereken dile getirilmesidir. Burada, bir kere daha uyarlmas ibaresi, daha nce yaplm uyarlara iaret etmektedir. Bunlarn da muhtemelen Milli Gvenlik Kurulu toplantlarnda yaplan konumalar olduu dnlmektedir. 12 Eyll ncesi dnemde 1977den itibaren yaanan sre gz nne alndnda askeri komuta kademelerinin yaklamlarnn genel olarak ayn olduu anlalmaktadr. Bu yaklam 1960 darbesi ve 1971 muhtrasndakinden farkl deildir. Uyar Mektubu olaynn ardndan Ecevit, CHP Genel Ynetim Kurulu toplantsnda 5 Ocak 1980de yapt konumada, lkedeki sorunlarn giderek byd bir dnemden geildiini, Trk Silahl Kuvvetlerinin de son gnlerdeki duyarllnn bu ortamda geni ekilde yaplm bir deerlendirme olabileceini, ancak bu ar sorunlara ramen silahl kuvvetlerin de demokrasi kurallar dnda bir yntem dndne inanmadn, Babakann ise yapt aklamada mektup olaynn nedenini yasalarn gecikmesine balayarak ok dar bir bak as ortaya koyduunu ifade etmitir (Cumhurbakanl Arivi, Yer No: 6/10-15, Fihrist No: 7349). Ecevit, 7 Ocak 1980de Meclis ortak grup toplantsnda ise u grleri dile getirmitir: ktidar, mektubun kendisine deil CHPye ynelik olarak verildiine kendini inandrmtr ve eski kaygsz tutumunu srdrmektedir. lkedeki bunalm grmek iin byle bir mektup almaya da gerek yoktur. Zaten mektup o bunalmn bir parasdr. lke iinde olduu gibi uluslararas alanda da ok ciddi sorunlarla kar karyayz. te bu zor dnemde, silahl kuvvetlerin ierideki skntlardan kurtulup daha ok da kar yurt savunmas grevini rahat bir ortamda yapabilme isteini bu mektupla dile getirdiini dnyoruz. Mektup olay daha ok bunu ifade etmektedir. Silahl kuvvetleri ieride baz komplolara srklemek isteyenler olabilir. Ancak, onlarn demokrasi d bir zme yneleceklerini dnmyorum (Cumhurbakanl Arivi, Yer No: 6/10-15, Fihrist No: 7350). CHP Genel Bakan Ecevit, Cumhurbakan Korutrkn istei zerine kendisini 9 Ocak 1980 tarihinde ziyaret etmi ve yaplan grmeye ilikin basna yapt aklamada, lkenin ar bir bunalm yaad, ekonominin ok kt durumda olduu, iddet olaylarnn durdurulamad ve btn bu sorunlar birka i gvenlik yasasn karmakla zme dncesinin dar bir gr olduu, asl sorunun hkmetin kurulma biimi ile tavr ve yaklamndan kaynakland, kendileri tarafndan yaplan birlikte hareket etme, temel konularda birlik iinde olma tekliflerinin AP tarafndan deerlendirilmedii, ancak hkmetin istei halinde ibirliine hazr olduklarn dile getirmitir. Ecevit, kendisine yneltilen sorular zerine AP ile bir koalisyona da ak kap brakm, uyar mektubunun lkedeki soruna yeni boyutlar kattn, ancak mektubun da lkedeki bunalmn bir rn olduu belirtmitir (Cumhurbakanl Arivi, Yer No: 6/7-32, Fihrist No: 4987). Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 721

Bayrak Harekt
Demokratik dzene darbe yoluyla mdahaleye giden srete uyar mektubunun bir adm tesi olarak nitelenebilecek bir dier nemli gelime Bayrak Harekt olmutur. Genelkurmay 2. Bakan Haydar Saltk tarafndan hazrlanan ve darbe plan olan bu plan Genelkurmay Bakan Evrene sunulmu, "Bayrak Harekt" ad verilen bu plan, 17 Haziran 1980 tarihinde yaplan 6. Skynetim Toplantsndan sonra Kuvvet Komutanlar, Skynetim Komutanlar ve 2. Bakann katlmyla yaplan toplantda deerlendirilmitir. Buna gre darbe gn olarak 11 veya 12 Temmuz belirlenmitir. Tarihin belirlenmesinde iki faktrn belirleyici olduu ifade edilmektedir. Birincisi, CHP ve MHP tarafndan 3 Temmuz'da hkmeti drmek amacyla verilecek olan gensoru nergesi, ikincisi de 8-10 Temmuz arasnda devlet borlarnn ertelenmesi konulu Pariste yaplacak olan toplant. Yaplan deerlendirmelere gre, askerler hkmetin gvenoyu alamayarak decei ngrsnde bulunmular ve hkmetin dt istikrarsz bir ortamda yaplan darbenin tepki alacan dnmlerdir. Yine, daha erken yaplacak bir darbenin bor ertelemesini engelleyebilecei, bunun da ekonomide ciddi sknt douraca deerlendirilmitir. Yaplan bu alma sonucunda Bayrak Harekt Plan 3 Temmuzda askeri kuryelerle askeri birliklere datlmtr. Ancak, genel beklentinin aksine Demirel Hkmeti MSPnin desteini tekrar gstermesiyle gvenoyu almay baarm, ayrca bor erteleme toplants da 22 Temmuz tarihine ertelenmitir. Planlanmayan bu iki gelime nedeniyle darbe emri geri alnm, datlan plan toplatlmtr. Askerlerin, gven tazelemi bir hkmete kar darbe yapmak durumunda kalmamak iin bu yolu setikleri genel kanaattir. Komuta kademesi tarafndan yaplan yeni deerlendirme sonucunda 12 Eyll, harekt gn olarak tespit edilmi, Bayrak Harekt Plan Skynetim Komutanlarna tekrar 28 Austostan itibaren datlmtr. Bu ilk datmda darbe gn ve saati ak olarak belirtilmemi, 5 Eyllde tarih ve saat ayrca kuryelerle duyurulmutur.

12 Eyll
12 Eyll gn saat 04:00te radyo yayn stiklal Mar ile aldktan sonra bunu Harbiye Mar izlemi ve ardndan Genelkurmay ve Milli Gvenlik Konseyi Bakan Orgeneral Kenan Evren imzasyla yaynlanan Milli Gvenlik Konseyi'nin bir numaral bildirisi yaynlanmtr:
Yce Trk Milleti; Byk Atatrkn bize emanet ettii lkesi ve milletiyle bir btn olan, Trkiye Cumhuriyeti Devleti, son yllarda, izlediiniz gibi d ve i dmanlarn tahriki ile, varlna, rejimine ve bamszlna ynelik fikri ve fiziki haince saldrlar iindedir. Devlet, balca organlaryla ilemez duruma getirilmi, anayasal kurulular tezat veya suskunlua brnm, siyasi partiler ksr ekimeler ve uzlamaz tutumlaryla devleti kurtaracak birlik ve beraberlii salayamamlar ve lzumlu tedbirleri almamlardr. Bylece ykc ve blc mihraklar faaliyetlerini

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 722
alabildiine arttrmlar ve vatandalarn can ve mal gvenlii tehlikeye drlmtr. Atatrklk yerine irticai ve dier sapk ideolojik fikirler retilerek, sistemli bir ekilde ve haince, ilkokullardan niversitelere kadar eitim kurulular, idare sistemi, yarg organlar, i gvenlik tekilat, ii kurulular, siyasi partiler ve nihayet yurdumuzun en masum kelerindeki yurttalarmz dahi saldr ve bask altnda tutularak blnme ve i harbin eiine getirilmilerdir. Ksaca devlet gsz braklm ve acze drlmtr. Aziz Trk Milleti: te bu ortam iinde Trk Silahl Kuvvetleri, Hizmet Kanununun verdii Trkiye Cumhuriyeti'ni kollama ve koruma grevini yce Trk Milleti adna emir ve komuta zinciri iinde ve emirle yerine getirme kararn alm ve lke ynetimine btnyle el koymutur. Giriilen harektn amac, lke btnln korumak, milli birlik ve beraberlii salamak, muhtemel bir i sava ve karde kavgasn nlemek, devlet otoritesini ve varln yeniden tesis etmek ve demokratik dzenin ilemesine mani olan sebepleri ortadan kaldrmaktr. Parlamento ve Hkmet feshedilmitir. Parlamento yelerinin dokunulmazl kaldrlmtr. Btn yurtta skynetim ilan edilmitir. Yurt dna klar yasaklanmtr. Vatandalarn can ve mal gvenliini sratle salamak bakmndan saat 05den itibaren ikinci bir emre kadar sokaa kma yasa konulmutur. Bu kollama ve koruma harekt hakknda teferruatl aklama bugn saat 13.00deki Trkiye Radyolar ve Televizyonun haber blteninde tarafmdan yaplacaktr. Vatandalarn sknet iinde radyo ve televizyonlar banda yaynlanacak bildirileri izlemelerini ve bunlara tam uymalarn ve barndan kan Trk Silahl Kuvvetlerine gvenmelerini beklerim." (Resmi Gazete, 12.09.1980).

Yaynlanan bildiriyle birlikte Trk Silahl Kuvvetleri emir komuta zinciri ierisinde lke ynetimine el koyarak, parlamento ve hkmeti feshetmi, btn yurtta skynetim ilan edilmi, yurtdna klar yasaklanmtr. Ayn gn saat 13:00'te Kenan Evren Genelkurmay Bakan ve Milli Gvenlik Konseyi Bakan sfatyla radyo ve televizyondan yapt konumada lke ynetimine neden el koyduklarn aklamtr (Resmi Gazete, 12.09.1980). ki numaral bildiride, Skynetim Komutanlklarna kimlerin atand, skynetim komutanlarnn gerekli bulduklar her trl tedbiri almaya yetkili klndklar ve Skynetim Komutanlklarnn ald ve alaca kararlara, tedbirlere ve yaynlanacak bildirilere uyulaca belirtilmitir. 3 numaral bildiride gda ve salkla ilgili nlemler aklanmtr (Resmi Gazete, 12.09.1980). 4 numaral bildiride Milli Gvenlik Konseyinin, bakan Genelkurmay Bakan Orgeneral Kenan Evren, yeler ise Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Tahsin ahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Nejat Tmer, Jandarma Genel Komutan Orgeneral Sedat Celasun'dan olutuu, Milli Gvenlik Konseyi Sekreterliine ise Orgeneral Haydar Saltk'n atand belirtilmitir (Resmi Gazete, 12.09.1980). Milli Gvenlik Konseyi kard 12.12.1980 tarih ve 2356 sayl Milli Gvenlik Konseyi Hakkndaki Kanun ile Milli Gvenlik Konseyinin oluumunu dzenlemi; 2324 sayl ve 27.10.1980 tarih Anayasa Dzeni Hakknda Kanunun 2. maddesindeki Anayasada Trkiye Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 723 Byk Millet Meclisine, Millet Meclisine ve Cumhuriyet Senatosuna ait olduu belirtilmi bulunan grev ve yetkiler 12 Eyll 1980 tarihinden itibaren geici olarak Milli Gvenlik Konseyince ve Cumhurbakanna ait olduu belirtilmi bulunan grev ve yetkiler de Milli Gvenlik Konseyi Bakan ve Devlet Bakannca yerine getirilir ve kullanlr. eklindeki dzenlemelerle Trkiye Byk Millet Meclisine, Cumhuriyet Senatosuna ve Cumhurbakanna ait yetkiler Milli Gvenlik Konseyi ve Bakanna devredilmitir. Milli Gvenlik Konseyinin 7 numaral bildirisiyle siyasi parti faaliyetleri yasaklanm, DSK, MSK ve bunlara bal sendikalarn faaliyetleri durdurulmu; Trk Hava Kurumu, ocuk Esirgeme Kurumu ve Kzlay hari dier btn derneklerin faaliyetleri de ayn ekilde durdurulmutur. 8 numaral bildiriyle kamu kurulularyla kitlerde ve zerk devlet kurulularnda alan grevlilerin emeklilik, istifa ve iten ayrlmalar ikinci bir emre kadar durdurulmu; 9 numaral bildiriyle Emniyet Genel Mdrl tm tekilat ile birlikte 12 Eyll 1980 tarihinden itibaren Jandarma Genel Komutanlnn emrine verilmitir. 16 Ekim 1981 tarihinde karlan 2533 sayl Kanunla btn siyasal partiler kapatlarak tanr tanmaz btn mallar hazineye devredilmitir (Resmi Gazete, 16.10.1981). 12 Eyllde Trk Silahl Kuvvetleri, komuta kademe ve zinciri iinde ve emirle harekt gerekletirerek lke ynetimine el koymutur. Trk Silahl Kuvvetleri ynetime el koyma ilemini; lkenin btnln ve devlet otoritesini, kanun ve nizam hkimiyetini salamak, demokratik dzenin ilemesine engel olan nedenleri ortadan kaldrmak eklinde gerekelendirmitir. 1960 darbesinin gelenek haline getirdii Parlamento ve Hkmeti feshetme eklindeki uygulama burada da ilk tedbir olarak gerekletirilmitir. Yaplan ilk uygulama, Meclisi datmak, hkmeti feshetmek ve parlamenterlerin dokunulmazln kaldrarak, temel hak ve zgrlkleri askya almak suretiyle btn lkede skynetim iln etmek olmutur. 6 Kasm 1983e kadar yldan fazla bir sre devam eden bu ara dnemde, Parlamento feshedilmi ve TBMMnin grev ve yetkileri MGK tarafndan, Cumhurbakannn grev ve yetkileri de MGK Bakan olan Devlet Bakan tarafndan yerine getirilmitir (Kurnaz, 2007: 139-140). 12 Eyll 1980 asker darbesinin gerekeleri ve nedenleri zerinde birok gr ileri srlmtr. Bunlarn ieriine bakldnda aslnda temel olarak iki kar gr bulunduu sylenebilir: Siyasal partilerin ve askerlerin grleri. Ancak, bunlar arasnda bir ayrm yapmadan genel olarak 12 Eylln gerekeleri olarak ileri srlen hususlarn arasnda lkede yaygnlaan terr ve iddet hareketleri, toplumsal olaylar, skynetime ramen salanamayan huzur ve gvenlik, lkede yaanan ciddi gvenlik sorunu, siyasi cinayetler, 6 Eyll gn Konya'da Necmettin Erbakan nderliinde yaplan ve darbe liderlerinin eriat amal bir kalkma giriimi olarak niteledii Kuds Mitingi, ekonomik olarak lkenin iinde bulunduu zor koullar, d ticaret andaki art, dviz darboaz, isizlik ve yokluklar ile d politik unsurlar yer almaktadr.

Darbe ncesi Dnemde Asker-Hkmet likileri

Tanel Demirele gre, Trk Silahl Kuvvetleri, nceden beri siyasetin merkezi aktrlerinden biridir. Bu, sanldnn tersine 1960 darbesi ile balam deildir. Osmanl Devletinde Yenieri Ocann kaldrlmas ve Tanzimat dneminin gl sivil brokratlar nedeniyle sistem iindeki g ve etkileri azalan askerlerin, siyasal sistem iindeki arl, II. Merutiyetin ilan birlikte kendini tekrar hissettirmeye balam ve 1913 Bb- li baskn ile en st seviyeye kmtr. Daha sonraki dnemlerde askerler lkede belirleyici kararlara imza Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 724 atmtr. smet nnnn, Milli Mcadele esasen bir ordu ihtilali idi sz bu durumun tespitidir. Cumhuriyetin kuruluuyla birlikte askerlerin siyasetteki rol, lkeyi yok olmaktan kurtaran asl gcn ordu olduu sylemi ve ada uygarlk dzeyine lkeyi tama misyonu ile ayakta tutulmu, hatta daha da glendirilmitir. Tanel Demirel, asker-sivil ilikileri asndan esas dnm noktasnn 1960 darbesi olduunu belirtmektedir. Bu tarihten sonra ordu, ya darbelerle dorudan lke ynetimine el koyarak ya da etkisini dolayl yollarla hissettirerek, siyasal arenann iinde yer almtr. Bu etkinin dozu dnemden dneme farkllamakla birlikte demokratik denetim evrensel standartlara uygun olarak gerekleememitir (Demirel, 2010: 4-5). 12 Eyll 1980 ncesi dnemde, 1977 ylndan itibaren gelien olaylar gz nne alndnda siyasal ortam kt ekonomik koullar ve yaygn iddet olaylarnn hkim olduu lkede sorunlara zm retemeyen siyasal partilerin tutumlaryla gergin, bunalml, karlkl inatlama boyutlarna ulam, karlkl sulayc aklamalarla krizi daha da trmandrdklar, umutlarn tkenmekte olduu bir tablo eklinde zetlemek mmkn olabilir. Be ayr hkmetin grev stlendii bu dnemde, eklen demokratik kurallar ilemekte, anayasal sre izlenmekte, seimler yaplmakta, hkmetler kurulmakta, istifalar yaanmakta, seim mitingleri yaplmakta, sivil toplum kurulular faaliyetlerini srdrmekte; ksaca grnrde lkede demokrasi hkim olmaktadr. 27 Aralk 1979 tarihinde verilen uyar mektubuna gelinceye kadar siyasal sisteme silahl kuvvetlerden de herhangi bir ak mdahale olmamtr. Her ne kadar, askerlerin lkedeki giderek trmanan iddet olaylarnn nlenememesi bata olmak zere siyasal partilerin tutum ve davranlarndan honutsuzluk duyduu, bu konuda askeri ynetim kademesinin Milli Gvenlik Kurulu toplantlarnda gr ve isteklerini ifade ettii bilinmektedir. Ancak, askerlerin siyasal sistemin ileyii, daha ziyade siyasal partilerin karlkl uzlamaz tutumlarndan duyduklar bu rahatszlk bilinmekle birlikte, sisteme mdahale kabul edilebilecek bir giriimleri olmamtr. Fakat genel tabloya bakldnda, lkedeki siyasal ortamn demokratik bir lkede olmas gerekenden ok uzak olduu sylenebilir. 1980 ncesi dnemde, siyasal sistem salkl olarak ilememekte, demokrasi ise daha ok ekli bir zellik tamaktadr. Silahl Kuvvetlerin ak olarak sisteme mdahalede bulunmamasn da tek lt olarak kabul etmek yanltc olabilecektir. Zira 1980 ncesi siyasal hayatmzn neredeyse tamamnda dorudan veya dolayl olarak ordunun sisteme etkisinden sz etmek daha doru olacaktr. 25 Mart 1980 tarihinde Genelkurmay Bakan Evren imzasyla askeri birliklere yaynlanan bir bildiri bu noktada nem tamaktadr. Bildiride, terr ve iddet eylemlerini yrten vatan hainlerinin silahl kuvvetler mensuplarn da hedef aldklar belirtildikten sonra;
Bugne kadar Trk Yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmi Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumak grevini en iyi bir ekilde yapm olan Trk Silahl Kuvvetleri, byk bir fedakrlk ve grev bilinci ierisinde, bu mcadeleden de baarl bir ekilde behemehl galip kacaktr. u hususu herkes ak ve kati olarak bilmelidir ki, bu hainler yaptklar menfur hareketlerin bedelini ar bir ekilde deyeceklerdir.

Denilmektedir. Bildiride, askerlerin kendilerini konumlandrdklar pozisyon lkeyi ve devleti kollamak ve korumak ile anlam kazanmaktadr. Bu ibarelerin Hizmet Kanununun 35. maddesinde yer alan ve darbelerin yasal dayana saylan hkmden alnmas da dikkat ekicidir. mal ekilde de olsa, uyar mektubundan yaklak ay sonra bu bildiride de komuta heyeti ayn vurguyu yapmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 725 12 Eyll ncesi dnemde asker-hkmet ilikilerine bakldnda genel olarak askeri st ynetim kademesinin hkmetlerle ilikilerinin formel dzeyde gerekletii izlenimi edinilmektedir. ki taraf arasnda yasal erevede bir iliki biimi dzeyli olarak hkimdir denilebilir. Bu balamda, hem Ecevit hem de Demirelin Genelkurmay ile olan ilikilerini sorunsuz, hatta iyi olarak tanmladklar, zellikle Ecevitin demokrasi d bir hareket beklemedii ynnde ok sayda aklamalar bulunmaktadr. Bu grnen manzarann arka tarafnda ise lkedeki genel havadan rahatszlk duyan bir askeri komuta heyeti bulunmaktadr. Sre iinde, bu rahatszlk giderek artm, zellikle 1979un sonlarndan itibaren siyaset cephesinde de askerlerin sisteme demokrasi d bir mdahalede bulunaca dncesi dillendirilmeye balamtr. En azndan bu ynde bir kanaat olumutur. Buna bir rnek oluturmas bakmndan muhalefet lideri Ecevitin stanbulda 6 Eyll 1980 gn Petrol- Sendikas Genel Kurulunda yapt konumada yer alan u ifadeler dikkat ekmektedir: Siyasi partiler, politikaclar sahada. Ama iilerin de aralarnda bulunduu halk, tribnlerde. Sahada kavga, dv var. Bu bir gn irkin bir oyuna dnr. Biri kar, oyun bitti der ve ddk alar, demokrasi de son bulur. Asker-hkmet ilikilerinde en belirgin noktalardan biri, iddet olaylarnn nlenememesi, hkmetlerin bu konuda mesafe alamamalar, olaylarn giderek yaygnlamas ve lke genelinde adeta i sava andran toplu lmlere yol aan olaylarn ba gstermesi, buna karlk siyasal alanda gerginliin artmas, siyaset kurumunun ise bu sorunlara bir zm bulamam olmasna askerlerden gelen eletirilerdir. Bu eletirilerle birlikte baz neri ve talepler de askerler tarafndan dile getirilmitir. Daha ok Milli Gvenlik Kurulu toplantlarnda ifade edilen bu hususlar 12 Eyll mdahalesinin gerekeleri arasnda da saylacaktr. Silahl Kuvvetlerin hkmet kanadndan taleplerinin karlanmam olmas askerler tarafndan zellikle skynetim uygulamalarnn baarszlnn gerisindeki en nemli nedenlerden biri olarak gsterilmitir. Bu erevede, dnemim Milli Gvenlik Kurulu Kararlarna deinmekte fayda vardr Keza Milli Gvenlik Kurulu asker ve sivillerin demokratik anayasal zeminde bir araya gelerek milli gvenlie ilikin konular deerlendirdikleri nemli bir platformdur. Bu kurulun 12 Eyll ncesi etkin almas, tpk skynetim messesinin etkin almas ile sorunlarn demokratik zeminde ve platformlarda zlmesi asndan nem arz etmektedir. Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinden Komisyonumuza ulaan Milli Gvenlik Kurulunun kararlar incelendiinde, baz kararlarda iddet olaylar ve terrizmin nlenmesi almalarnn daha etkili olarak gerekletirilebilmesi iin eitli nlemlerin alnmas hkmete tavsiye edilmitir.
25.01.1977 tarih ve 229 sayl karara ekli tedbirler listesinde; Gvenlikle lgili tedbirler blmnde, Polis tekilatn glendirmek iin meclis gndeminde bulunan EM-ROMO tasarsnn kanunlamasnn salanmas, acil hallerde kiilerin st ve zel eyalarnn aranabilmesi iin Polis Vazife Salahiyet Kanununda deiiklik yapan tasarnn kanunlamas, polis koruma grevini rahatlatacak kurulularda zel koruma tekilat kurulmas kanun tasarsnn kanunlamas, silah kaakln nlemede etkili olacak olan sahil gvenlik kanun tasarsnn kanunlamas, Kimlik Bildirme Kanununun uygulanabilmesi iin gerekli mali imknn salanmas, acil hallerde gazete ve dergilerin toplatlabilmesi iin yetkili klnacak mercii belirten bir kanun karlmas, dernek ve mesleki kurulularn sadece ileri Bakanlnca deil, ilgisine gre dier bakanlk ve kurulularca da denetlenmesi;

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 726
Milli Eitimle ilgili tedbirler blmnde, niversitelerin ncelikle i bnyelerinde gerekli dzen ve disiplini salamalar, niversite zerkliinin ak bir tarifinin yaplmas; Yargya ilikin tedbirler blmnde, hazrlk soruturmalarnda savclarn polise yardmc olmalar veya bizzat kendileri yapmalar, devlet gvenlik mahkemelerinin grevinin sona ermesi nedeniyle meydana gelen boluu kapatmak iin byk illerdeki ar ceza ve asliye ceza mahkemelerinden ayrlacak olanlara devlet ve rejime kar sulara ilikin davalarn baklmasn salayc dzenleme yaplarak bu davalarda yarg hz arttrlmal, 28.04.1978 tarih ve 234 sayl kararnda; Kamu kurulular arasnda daha hzl ve etkili istihbarat akn salamak zere Emniyet Genel Mdrl istihbarat tekilatnn dier istihbarat kurulular personeli ile geici olarak takviye edilmesi ve bu birimin kendi iinde ve dier istihbarat kurulular ile olan irtibatnn etkinletirilmesi, haber aknn emir ve komuta ulamndaki kanuni ve hiyerarik zorunluluklar bertaraf etmek iin Hkmete kanun hkmnde kararname karma yetkisi verilmesi; Gvenlik kuvvetlerinin etkinliini arttrmak zere, polis derneklerinin kapatlmas, terhis olacak komando erlerin dorudan polis kadrosuna alnmas, zor alm silahlardan uygun olanlarn polise tahsis edilmesi, gmrklerdeki aralarn tahsisinde Emniyete ncelik tannmas, ara gere yenileme ve alm iin dviz tahsis edilmesi, Jandarma tekilatnda komando blk saysnn arttrlmas, Jandarma birlikleri er kadrolarnn kademeli olarak arttrlmas, l daresi Kanununda valilere verilmi olan yetkilere ilerlik kazandrlmas; Yarg organlarna etkinlik kazandrmak zere, devlete ve topluma kar ilenen sularn sratle cezalandrlmas iin ihtisas mahkemelerinin kurulmas, kadro ve ara gere ihtiyalarnn karlanmas; 28.06.1978 tarih ve 235 sayl kararnda; stihbaratn koordine edilmesi amacyla Genelkurmay Bakanl, ileri Bakanl, MGK Genel Sekreterlii ve MT Mstearl yetkililerinden oluan bir Merkezi stihbarat Koordinasyon Kurulu ile illerde ayn grevi yapacak ve ayn kurulularn ildeki temsilcilerinden oluacak nitelerin oluturulmas, Jandarmann subay, astsubay ve er eksikliinin sratle giderilmesi, Anayasann 123. maddesinde belirtilen olaanst halin tanmnn yaplmas suretiyle 5442 sayl Kanunda mlki amirlere verilen yetkilerin arttrlmas; 23.02.1979 tarih ve 239 sayl kararnda; Skynetimin iki aylk uygulamalar ile amacna ulamas bakmndan nemli admlar atld, birok eylem ve olaylarn kontrol altna alnd grnde birleildii, skynetimin anayasa ve yasaya tam uygunluk iinde ve kesin tarafszlkla iledii, halkn skynetime her bakmdan destek ve yardmc olmasnn da bunu kantlad; 30.05.1979 tarih ve 242 sayl kararn ekinde yer alan neriler blmnde; Trk Silahl Kuvvetlerinin acil denek ihtiyacna ilikin talebi ifade edilmitir. Buna gre, Silahl Kuvvetlerin 1977 mali yl ihtiyacnn % 23,2sinin, 1978 yl ihtiyacnn ise % 14,9unun karlanabildii, 1979 ylnda ihtiyacn 1977 ve 1978 yllarnda denmeyen borlar ve karlanamayan ihtiyalarla birlikte 1 milyar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 727
959,6 milyon dolar bulduunun belirtildii; lkenin ekonomik durumu gz nnde bulundurularak yaplan ksntlar sonucunda ihtiya 588,7 milyon dolara drld ifade edildii; son yllarda yeterli dvizin tahsis edilmemesi nedeniyle kritik bir seviyeye gelen stok ve yedeklerin tkenmekte olduu ve belirtilen dviz miktarnn ivedilikle tahsisinin gerektii; 16.08.1979 tarih ve 244 sayl kararnda; Blclk olaylarnn hissedilir derecede kontrol altna alndn, kaaklkla mcadelede daha etkili olunmaya balanld, gvenlik kuvvetlerinin operasyonlarnn baarsnn giderek artt belirtildikten sonra, skynetimin ok uygarca ve adilane biimde ve idari makamlarla skynetim makamlarnn tam dayanmas ve ibirlii iinde yrtld, bu nedenle her geen gn daha baarl olunduu; 21.11.1979 tarih ve 246 sayl kararnda; lkede anarinin ok byk boyutlara ulat, sabotaj ve soygunlarn birbirini takip ettii, Cumhuriyet tarihinde grlmemi olaylarn vuku bulduu, toplum huzurunun olaanst bir ekilde bozulduu, anari ve blclkle mcadeleden baarl sonular alabilmek iin btn kurum ve kurulularn, yarg organlarnn, idarenin, gvenlik kuvvetlerinin ve tm ile anayasal kurulularn ahenkli ve hassasiyetle almalarnn gerekli olduu, anari ve kanun d eylemlere kar mevcut yasalarn gzden geirilmesi ve gerekli olanlarn deitirilmesi, ihtiya duyulacak yeni yasa tasarlarnn sratle hazrlanmas ve Hkmete sevk edilmesi, hususlar zerinde alma yapmak zere bir Devlet Bakan bakanlnda Genelkurmay Bakanl, Adalet, Milli Savunma, ileri Bakanlar ile MGK Genel Sekreteri ve MT Mstearnn katlmyla bir komisyon oluturulmas; 19.02.1980 tarih ve 249 sayl kararnda; Yurtta devam eden kanun d olaylarn alnan gvenlik nlemleri ve rgtlere ynelen planl operasyonlara ramen olaylarn geniletilmesi amacyla skynetim blgelerinden baz dier illere kaydnn tespit edildii, MGKnn bu durumu olaanst bir hal olarak deerlendirmekte olduu ve olaanst hal yasasnn bir an nce karlmasn gerekli bulduu belirtilmektedir. Milli Gvenlik Kurulunun aada belirtilen 1979 ylnda ald iki kararnda ise askerlerin 12 Eyll ncesi dnemde genel olarak hkmetlere kar ileri srdkleri bilinen grlerin tersine skynetim uygulamalarnn etkili olarak srdrldne ilikin ibarelerin yer ald grlmektedir. 23.02.1979 tarih ve 239 sayl kararda; Skynetimin iki aylk uygulamalar ile amacna ulamas bakmndan nemli admlar atld, birok eylem ve olaylarn kontrol altna alnd grnde birleildii, skynetimin anayasa ve yasaya tam uygunluk iinde ve kesin tarafszlkla iledii, halkn skynetime her bakmdan destek ve yardmc olmasnn da bunu kantlad; 16.08.1979 tarih ve 244 sayl kararda da; Blclk olaylarnn hissedilir derecede kontrol altna alnd, kaaklkla mcadelede daha etkili olunmaya balanld, gvenlik kuvvetlerinin operasyonlarnn baarsnn giderek artt belirtildikten sonra, skynetimin ok uygarca ve adilane biimde ve idari makamlarla skynetim makamlarnn tam

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 728
dayanmas ve ibirlii iinde yrtld, bu nedenle her geen gn daha baarl olunduu belirtilmektedir.

1979 ylnn ubat ve Austos aylarnda alnan bu iki karardaki yukarda zetlenen blmlerin yer almas, silahl kuvvetlerin daha sonra 12 Eylln ardndan belirttikleri grlerle elimektedir. Ayrca, askeri komuta kademesinin 1979 ylnn ortalarndan sonra mdahalede bulunma fikrini oluturduu gr doru kabul edildiinde de yine Austos aynda alnm olan 244 sayl MGK Kararndaki ifadeler ayn elikiye iaret etmektedir. Bunun da tesinde, Austos ayndan sadece drt ay sonra ayn askeri komuta heyetinin uyar mektubu verme gibi bir yolu semesi de bu anlamda bir baka eliki olarak durmaktadr. Zira Austos aynda alnan 244 sayl kararda olaylarn kontrol altna alnd, operasyonlarn giderek daha baarl hale geldii, skynetimin de uygar ve adil ekilde idari ve askeri makamlarn tam dayanma ve ibirlii iinde uyguland ifade edilmektedir. Bu durum ya askerlerin gerek grlerini anayasal zemin olan Milli Gvenlik Kurulunda yanstmadklarn ya da gerek grlerini yanstmakla beraber dier yandan darbe ile ilgili hazrlklar yaparak darbe srecini ilettiklerini gstermektedir. 12 Eylle muhatap olan siyasilerin ordu komuta heyetine ynelttikleri en temel sulama, kamuoyunda darbenin meru grlmesini salayan koullarn askerler tarafndan bilerek, planlanarak oluturulduuna ilikindir. Bu sava gre, askeri darbenin yaplabilmesi iin o dnemde ba gsteren terr ve anari askerler tarafndan yeterli aba gsterilmeyerek planl olarak nlenmemitir. Bu ekilde lkenin kt koullarndan yaknan, iddet olaylaryla sokaa kamayacak hale gelen halk adeta ordunun darbe yaparak ynetimi ele almasn ister hale gelmitir. lkenin iinde bulunduu sorunlara demokratik parlamenter sistem iinde are bulunamayaca inanc kamuoyunda oluturulmutur. Kenen Evren de 12 Eyll sonrasnda yapt bir konumada bu konuda halkn bak asn ayn ekilde ortaya koymutur:
Artk vatanda yle bir hale gelecekti ki, <lanet olsun, ne gelirse gelsin, yeter ki sokaa rahat kalm, rahat gezelim, rahat ticaret yapalm.> diyecekti. (Yetkin, 1995: 168-169).

Siyaset cephesinin darbenin merulatrma gerekesi olarak ileri srd bu grn karsnda ise askerlerin darbe yapma gerekeleri olarak ifade ettikleri neden bulunmaktadr. 12 Eyll darbesini gerekletirenlere gre demokratik parlamenter sistem lkedeki anari ve terr sorununu zememitir, hatta bundan sorumludur. Bu gr, 12 Eyll 1980 tarihinden itibaren Kenen Evren tarafndan srekli olarak tekrarlanmtr. 12 Eyll gn Evren radyo ve televizyonda yaynlanan konumasnda halka yle seslenmektedir:
Siyasi partiler bu kritik dnemde milletin zlemle bekledii nlemleri almak yerine; i gerilimi devaml artrarak, ykc ve blc mihraklar bsbtn kkrtarak, onlara cret ve cesaret verecek beyan ve eylemleri ile adeta yarrcasna seim yatrmlar iin zemin yaratma yollarn tercih etmilerdir (Yetkin, 1995: 169)

Aslnda 12 Eyll darbesi ile ilgili siyaset ve asker cephesi tarafndan ne srlen en bilinen iki kart gr bunlardr. Her iki gr destekleyen elbette ok sayda baka savlar da ileri srlmektedir. etin Yetkin bu savlarda kim haklyd diye sormakta ve yle devam etmektedir:

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 729
Siyasal partiler ve liderlerini sulayan 12 Eyllcler mi, yoksa darbecilerin 12 Eylle yol aan ortam kendilerinin hazrladklarn ne sren siyasal parti liderleri mi? nsan dnp 12 Eyll ncesine baktnda gerekten de dnemin siyasal partilerinin Kenan Evrene hak verdirecek davranlar iinde bulunduunu grr. Ancak bu durum, Kenan Evren ve arkadalarnn da ayn dnemde neler yaptklarn ya da gerektii halde neleri yapmadklarn gz ard etmemiz iin bir neden olmad gibi, dahas bu durumun yol at anari ve terr ortadan kaldrmak iin iktidara el konduktan sonra ulusa yaadmz ve etkileri hala sren karanlk gnleri unutturamaz ve unutturmamaldr da! (Yetkin, 1995: 170)

Konuya byle bir bak asyla yaklaan Yetkin, 12 Eyll ncesi askerlerin tutumlarna ilikin olarak Demirel ve Ecevitin baz aklamalarn hatrlatmaktadr. (Yetkin, 1995: 171-174) Demirel yle konumaktadr:
Komuta heyeti, bir taraftan sureti haktan grnp, dier taraftan tertip ierisinde olmutur. Bu tertibi de iyi kamufle etmitir Silahl Kuvvetlerimizin deil, yalnzca be kiilik komuta heyetinin kanla besledii Darbe Plannn irkin yzn ve kirli belgelerini biz demedik. Ne yaptnz? Ne devralp ne braktnz? Elinizdeki yetkileri kullanp devleti koruma ve kollama grevi yerine, devletin dibine dinamit koyanlarn akttklar kanlar ikbalinizin merdivenlerine basamak yaptnz. Memleket elden gidiyor gelin kurtaralm diyenlere kem baktnz. Bal alp ac sattnz. Anariyi, terr, vurgunu, soygunu nleme arlarna kulanz tkayp yangn seyre daldnz. Kap aralarnda gezip, mektuplar yazdnz. Akan kanlar, yanan canlar, gl olan yalar karsnda darbenize meru zemin yarattnz

Yine bir baka aklamasnda Demirel:

Sayn Evren unun hesabn vermek zorundadr: 13 Eyll gn duran kan, 11 Eyll gn niye akyordu? Hayr efendim verdii cevaplar kurtaramaz kendisini. Kendileri daha iyi biliyor niye durmadn o kanlarn. Kanlar akyordu, nk Sayn Evrenin ankayaya kmas gerekiyordu. Bu ithamla kar karyadr. demektedir.

Yetkin, Demirelin, darbecilerin 12 Eyll halkn gznde meru klacak ortam nasl hazrladklarn kantlayacak ok sayda somut olaydan sz ettiini de belirtmektedir. Ayrca Ecevitin u aklamasna iaret etmektedir:
rnein, ben Orta Anadolunun o srada Hilal diye anlan baz illerini sac terristlerin harekt merkezi durumuna getirmeleri ve fiili ynetimleri altna almaya balamalar zerine, srarla o illerde de skynetim istedim. Fakat Genelkurmay Bakan Evren, <Elimizdeki kuvvetler daha ok ilde skynetime elvermez, buna gcmz yetmez> gerekesiyle benim bu isteklerime kar kt Fakat 1979da benim birka Orta, Dou Anadolu ilinde de skynetim istememe kar kan Evren, nasl olduysa 12 Eyll 1980den itibaren Silahl Kuvvetlerin gcnn 67 ilde de skynetime yetecei kansna vard.

Arcayrek, 1979 ylnda Genelkurmay Bakan ve Cumhurbakannn 30 Austos dolaysyla yaynladklar mesajlarn ieriine dikkat ekmektedir. Ayn konuda, Faruk Skann da Babakan Eceviti uyardn aktaran Arcayrek, Babakan Yardmcs Skann mesajlardaki baz imalara iaret ettiini yazmaktadr. Buna gre, Cumhurbakan mesajnda gen Harbiyelilerin sesine kulak verilmesini istemiti ve bu nemli bir ayrntyd. Her iki mesaj da kamuoyunda ok farkl bir etki oluturmamakla birlikte bir mdahale olabileceini iaret Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 730 etmekteydi. Ancak, Babakan Ecevit byle bir ihtimali ngrmemektedir. Arcayreke gre ise, siyasal ve ekonomik ortamn dzelecei yerde daha karmak biime dnmesi, anarinin yok edilmesi bir yana durdurulmasnn bile sz konusu olmadnn anlalmas mdahale olasln glendiriyordu ve ordu st dzeyinin, blclk eylemleri younlatndan beri deerlendirmelerini sklatrd duyuluyordu (Arcayrek, 1985: 154). 12 Eyll ncesi dnemde Cumhurbakanl Genel Sekreterlii grevini yrten Haluk Baylken ile yapt bir rportaj aktaran Arcayrek, Baylkenin hkmetlerin olaylar nlemek iin gayret gsterdiini, ancak alnan nlemlerin sonularnn yetersiz kaldn, nlem paketlerinin hazrlandn, fakat bir tarafn hazrlad pakete dier tarafn gvenemediini, bir tarafta Cumhurbakan ve Silahl Kuvvetler, dier tarafta siyasal partiler, herkesin isteinin ayn ynde olduunu, ama bir sonu alnamadn, bu baarszln nedeninin ise partiler arasnda baz konulardaki yaklam farklar olduunu belirttiini ifade etmektedir. Yine Baylken, Genelkurmay Bakannn bir grmede yasalarda yaplmas gereken deiiklikleri ifade etiini, Cumhurbakanndan bu hususu takip etmesini istediini, ancak bu yasalarn kmadn dile getirmektedir (Arcayrek, 1985: 183) Arcayrekin Faruk Skandan aktardna gre 1979 ylnn Temmuz aynda yaplan Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda Kuvvet Komutanlarnn sz alarak yaptklar gezilerden edindikleri izlenim ve deerlendirmelerini ifade etmiler, devlet otoritesinin yokluundan, brokrasinin almadndan, eylemlerin giderek boyutlandndan yaknmlardr. Askerler nlem alnmas gereini vurgularken Babakan Ecevit susmakta ve not almaktadr. Skana gre komutanlar ilk defa gezi dn sonras konumaktadrlar. Skana gre, askerlerin 1979 Austosuna kadar ynetime el koymaya niyetleri yoktu. Meclis ve hkmetin ynetime egemen olmasn istiyorlard (Arcayrek, 1985: 195-196). 12 Eyll ncesi dnemde askerlerin bir baka talebi de AP ve CHPnin ibirlii yaparak lke sorunlarnn zm iin birlikte hareket etmeleri olmutur. Arcayrek, daha nce eitli ekillerde dile getirilen bu talebin 14 Ekim 1979 ara seimlerinden sonra gndeme gelmediini, bunun da askerlerin yeni bir sre iine girerek ynetime el koymaya karar verdiklerini gsterdiini belirtmektedir. Arcayrek, yllar sonra Ecevitin kendisine Eer biz CHP-AP hkmetini kurabilseydik, cumhurbakann seebilseydik mdahale gelmeyebilirdi dediini aktarmakta, bu grn 14 Ekime kadar olan dnem iin geerli olduunu, oysa daha sonras iin Ordudan iki partinin ortak hkmeti ynnde bir talep gelmediini, bu nedenle artk mdahaleye doru gidildiini sylemektedir. Mdahale aama aama gelecekti. nce uyar mektubu gelecek, ardndan 12 Eyll. Kararlatrlan mdahale durmayacakt. Nedenlerin bir kapansa dieri ar basacakt (Arcayrek, 1985: 296-298). Eyll 1979a gelindiinde belli evrelerde darbe yaplacana ilikin bilgiler dolamaktayd. Arcayrekin Cokun Krcadan aktardna gre de askerler 14 Eylldeki Milli Gvenlik Kurulu sonrasnda toplanmlar ve CHP-AP ibirliinden vazgemilerdi (Arcayrek, 1985: 281). Blent Ecevit de 17-18 Eyll 1979 gnleri Faruk Skan ve baz Demokratik Partililerin kendisine gelerek, 12 Mart ncesine benzer gnler yaandn, skynetime ramen anarinin trmandn, mutlaka bir eyler olacan ve kendilerinin bir eyler olurken bu ykn altnda kalmak istemediklerini syleyerek Skann hkmetten ayrlma kararn bildirmesi karsnda durumdan phe duyduunu ve tedirgin olduunu dile getirmitir (Arcayrek, 1985: 381). Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanununun 35. maddesindeki Silahl Kuvvetlerin vazifesi; Trk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 731 korumaktr. hkmnn, ordunun i siyasete mdahale etme hakk saladn ileri srmek hukuki adan mmkn deildir. Darbeleri gerekletirenlerin sndklar bu yasal klf, ayn zamanda bakalar tarafndan da zaman zaman dile getirilmitir. Oysa yasa koyucu, ayn Kanunun 43. maddesine koyduu u hkmle orduyu siyaset dnda tutmay amalam, farkl davranta bulunmay yasaklamtr (zdemir, 1989: 215-218): Trk Silahl Kuvvetleri her trl siyasi tesir ve dncelerin dnda ve stndedir. Bundan tr Silahl Kuvvetler mensuplarnn siyasi parti veya derneklere girmeleri bunlarn siyasi faaliyetleri ile mnasebette bulunmalar, her trl siyasi gsteri, toplant ilerine karmalar ve bu maksatla nutuk ve beyanat vermeleri ve yaz yazmalar yasaktr. Modern demokrasilerde ordu dier kar gruplarndan daha te bir anlam tamaz. Askeri komuta heyeti sivil demokratik kurumlara itaat ettiinden tek grevlerinin gerektiinde savamak olduunu bilir, hkmete ballk konusunda ise tereddt yaamaz. Ordu siyasal srece dorudan katlamaz, sadece edilgen bir rol oynar (Ertun, 2005: 398). Askeri otoritenin sivil otoriteye mdahalesi genellikle az gelimi lkelerde grlen bir olgudur. Azgelimi lkelerde toplumun yaps askeri bir mdahaleye kar koyup direnecek rgtlenme dzeyine ve bilincine ulamamtr. te azgelimi lkelerde ekonomik gelime ve siyasal istikrar yeterince salanamaynca toplumda iddet ortam domakta, bu da askeri ynetimi davet eden bir ortam oluturmaktadr. Ordunun siyasete mdahale etmesinin nedenleri eitli olmakla birlikte, toplumda sorunlarn zmnde seeneklerin olmad ve zmn ordudan beklendii durumlarda darbe sreci hzlanmaktadr. Ayrca, ordunun harekete gemesinde asl etken, ordunun gl olmas deil, sivil siyasi kurumlarn zayf olmasdr denilebilir (Ertun, 2005: 399-400). Ordunun siyasete mdahale etmesini meru hale getiren ve buna gereke oluturan en bilinen sebep ise sivil otoritenin lke sorunlarna zm retememesidir. 12 Eyll darbesini yapanlar tarafndan da benzeri sylem darbenin gerekesi olarak kullanlmtr. Kenan Evrene gre, darbenin baarl olmamas demek, bir i sava sonucu lkenin paralanmas, bin seneye yakn bizim olan topraklarn baka ellere gemesi, Trkln ve Trklerin Asyadaki dier Trklerin durumuna dmesi demektir (Ertun, 2005: 413-414). Ertun, Ordu, lke artlar ktletii iin mi mdahale etmekte; yoksa sivil otoriteye mdahale edebilmek iin mdahaleyi merulatrc bir konuma m girmektedir? diye sormakta ve eer ordu ynetimi ele geirmek iin koullarn olumasn bizzat salyor veya tevik ediyorsa, bunu gizleyecek nlemleri de titizlikle alyordur demektedir. Bu yzden ileri srlen iddialar kantlamak zordur, byle kantlar bulunsa da kesinlik tamayabilir. Askerlerin mdahaleyi kolaylatracak koullar hazrladna veya kolaylatrdna ilikin hem darbeyi yapanlarn arasndan hem de st dzey siyasetiler tarafndan dile getirilen birok iddia bulunmaktadr. Bu yndeki en gl delil ise skynetime ramen durmayan terrn darbeyle birlikte durmu olmasdr (Ertun, 2005: 413-414). Ancak, gl kabul edilebilen bu iddiaya kar, askeri ynetim dneminde de iddet olaylarnn birdenbire nlenemedii, kademeli bir azalma ve kontrol altna alma sreci yaand eklinde cevap verilmektedir. Yine ayn ekilde, skynetimin olaylar nleyememesinin nedeninin, alnan tedbirlerin sadece skynetim uygulanan belirli saydaki ille snrl kalmas, lke genelinde topyekn etkili bir mcadele ortaya konulamamas olduu belirtilmektedir. Mdahale koullarnn hazrland tezinin dile getiricileri arasnda askeri cepheden isimler de olmutur. Bunlardan biri 12 Eyll generallerinden Bedrettin Demireldir. Demirel yle konumaktadr: 1979 Temmuzunda da mdahaleyi gerektiren sebepler vard ve mdahale Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 732 karar da vard, ama biz biraz daha olgunlasn, itiraz edilmesin diye o zaman mdahaleyi yapmadk. (Ertun, 2005: 414-415). Meclis Darbeleri Aratrma Komisyonunu tarafndan 07.06.2012 tarihinde dinlenen 9. Cumhurbakan Sleyman Demirel unlar dile getirmitir (Komisyon Tutanaklar: 07.06.2012).
Yani darbe olmu, ondan sonra yaplan seimde halkn sandk bana gitmeyecei veya halkn bir ksmnn diyelim, sandk bana gitmeyecei, bir reaksiyon gsterecei -referandumlarda da- dnlrken yle olmam nk bu lkenin vatanda, saduyu sahibi vatanda geride durmaktansa undan bir an evvel kurtulup yine eski yolumuza gidelim. gibi bir yolu tutmu, yle gitmi ve neticede arka arkaya darbeler gelmi, bu darbeleri gslemi Trkiye ve bu darbeler Trkiyeye byk zarar vermi. Eer Trkiye bir darbe lkesi olmasayd bugnk durumdan daha iyi olurdu her ey, ok daha iyi olurdu. Darbeyi alklayanlar dhil veya darbeyi tevik edenler dhil veya darbeden memnun olanlar dhil, olmayanlar, olanlar, hepsi zarar grm. Bunun idraki iinde olunmazsa, bundan sonra Trkiyeyi ileriye gtrmekte zorluk olur. Onun iin, birinci mesele halkn skntlarnn zmn olaanst birtakm reetelerde, olaanst birtakm kurallarda, olaanst ynetim ekillerinde deil, kendi hr iradesiyle setii idarelerde aramas lazm ve eer halk kendi hr iradesiyle setii idarelerden memnun deilse, bekleyecek, yani o idarenin deime zaman gelinceye kadar bekleyecek. Deime zaman sandktr. Sandk gelene kadar bekleyecek ve orada kendi iradesini kendisi ortaya koyacak. Bunu yerletiremedike Trkiyede huzuru, sknu salamakta skntlarmz zor geer, ne kadar urasak zor geer. Yani unu sylemek istiyorum: Trk vatanda birbiriyle olan meselesini darbe yoluyla halletmeye kalkmamal, bir. ki, kendi meselesine yine darbe yoluyla zm aramaya kalkmamal, bunlarn hepsini, meruiyetten uzaklamamal, meru yollardan giderek neyi aryorsa onu bulmal. imdi, buraya gelmeden nce, unlar sylemek istiyorum: Burada, her devlet kendi gvenliini, kendi ynetimini dnrken bir sistem koymu orta yere. yle koymu sistemi: Hangi ii, devletin hangi kurumu yapacak ve bu kurumlar nasl ileyecek, kim kime bal ileyecek ve direktifi nereden alacak? Sorumlu kim olacak? Bizim sistemimizde, bunu ok nemsiyorum, Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra, cumhuriyeti kuranlarn en nemli sorunu bu cumhuriyetin yaayabilmesi meselesi olmutur nk imparatorluk kmtr. mparatorlukla beraber ok byk nfus hareketi olmutur. mparatorlukta yaayan pek ok insan Anadoluya gelmek durumunda olmutur. ok byk straplar ekilmitir. Gerek Anadolunun yerli halk gerekse darndan gelen insanlarn hepsi byk fedakrlklarda bulunmulardr. Neredeyse erkek nfus, i grebilecek nfusun byk bir ksm krlmtr. Bir daha sava da olmasn ama Devletimiz ayakta dursun Cumhuriyeti kuranlar da, Byk Atatrk bata, cumhuriyetin ayakta durabilmesini bir yerden sonra her eyin nne almtr. imdi, zaman zaman, bugnlerde veya bugnlere gelmeden nce eletiriyoruz, bugnlerden sonra da eletireceiz tabii. Acaba, Trkiye Cumhuriyeti devletinin security dediimiz gvenlik meselesi neden her eyden nce geliyor? Bunun sebebi tarihidir. Devleti kuranlar, bir sre sonra gelmilerdir Biz bu devleti kurduk ama bu devlet ieriden, dardan birtakm tehditlere maruz kalrsa bunu kim karlayacak? Geri, bugnk Anayasamz bunu Trk vatandana brakyor ama Trk vatanda bunu nasl yapacak? Yani bu gvenlii, dnmler, tanmlar ve Trkiye Cumhuriyeti ve Trkiye topraklar Silahl Kuvvetlere emanettir gibi bir formle getirmiler. Buradan korumak ve kollamak km. Yani Trkiye Cumhuriyetinde devletin gvenlii meselesini kim yrtecek? Devletin silahl gc. Yani kimseye sormadan m bunu yrtecek? te, burada nemli hadise

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 733
geliyor. Kimseye sormadan m yrtecek? Sonradan, 1960 Anayasasnda bu u ekli alm: Bir Mill Gvenlik Kurulu kurulacak, bu Mill Gvenlik Kurulu Trkiye'nin muhatap olabilecei tehditleri karacak, bunlar hkmete syleyecek, yle tehditlerle devlet kar karyadr. diyecek ve Hkmet onlar gzden geirecek ve diyecek ki Hkmet Evet, bu tehditlerin ortadan kaldrlmas lazmdr. Bunu kim yapacak? Bunu gayet tabii devletin silahl gc yapacak ama silahl gcne Yap denecek. Yani kendiliinden devlete el koyup yapmaya kalkmayacak, Yap denecek. te, Trkiyede olmayan bu. Yani devletin silahl gc silah kullanabilmek iin siyasi direktifi beklemeden silah kullanmaya kalkp devlete el koyuyor, tehdidi ortadan kaldrmak yerine, devleti ortadan kaldryor aa yukar. Yani devletin anayasasn kaldryor, Meclisini kaldryor, hkmetini kaldryor, onu kaldryor. imdi bu husus, mehur 35inci madde ve Hizmet Kanunuyla da ayrca pekitirilmitir 1960ta. Eer bundan sonra darbe olmasn istiyorsak, mutlaka silahl gcn Anayasadaki yerini iyi tayin etmemiz, nereden, kimden direktif alacan iyi tayin etmemiz ve mill irade stnln, Anayasa stnln mutlaka tesis etmemiz lazm. Onun iin, bu 35nci maddeyi kaldrmak veya tadil etmek hangi ekil olursa olsun, netice itibaryla yine aslnda devletin birden fazla silahl gc olmayacana gre, mnhasran silahl g devlete ait olduuna gre, yani devletten bakasnn silahl g kurmaya kalkmas felaket. Yani o ihtiya duyulup o felaket, yle bir ey olmamas lazm. Ne olmas lazm? Devletin silahl gc devletin emrinde dediimiz zaman, mill iradenin karar yeri olan Meclisinden ve onun ondan gvenoyu alm hkmetinden mutlaka direktif almas lazm ve o zaman, o direktifle, o direktife dayanarak hizmetini grmesi lazm. Bunlar neyle yapyor? te, skynetim budur aslnda, olaanst hl budur ama bizim burada konutuumuz ne skynetimdir ne olaanst hldir. Skynetimle, olaanst hlle baarlamayan birtakm ilerin, ne yapalm baarlamyor, o zaman devlet ilemiyor, devlete el koyalm ve devleti iletelim gibi bir eyin iine girmelerinden bu durum meydana geliyor. Ondan sonra gryoruz, asker devletine el koyduktan sonra da birok skntlar oluyor nk darbe, aslnda filin zcaciye dkknna girmesidir. Yani girdii zaman, krmadk, dkmedik bir ey brakmaz, krar dker, yi yapyorum diye yapar, Kt yapyorum diye yapmaz veya yani kabiliyetsizliinden yle yapar veya onun ii deildir, yanl bir iin iine girmitir ama zarar verir lkeye neticede ve ondan sonra yeniden byle eylerle karlamayalm diye uramak gayet doaldr. Yani bir milletin askeri onun emrinde olacak. Zaten asker sivil idarenin emrinde deilse, ona demokrasi demek de mmkn deildir. Yalnz, hibir memleket kolaylkla buraya gelmemi. Byk Frederickin bir sz var, ok enteresan bir sz: Bizim durumumuz army of the state deil yani devletin ordusu deil- state of the army ordunun devleti. Ordunun devleti noktasndan birok lke gemi. Yani ordu var, devlet de var ama esas g sahibi, sz sahibi ordu. Bu safhann almas lazm ve esasl bir ekilde almas lazm. Yani kanunlarn, nizamlarn buna gre tayin edilmesi lazm. Ayrca da rejimin halka mal edilmesi lazm. Halka anlatlmas lazm rejimin, iyi anlatlmas lazm. Rejimin halka anlatlmasnda siyasi partilerin ok byk nemi var, siyasi partilerin ileyiinin ok byk nemi var, seim sisteminin ok byk nemi var ki Trkiye bunlar grd. Trkiyede yle zaman oldu ki seim yapld, yzde 40 oy alan parti yzde 10 milletvekili kard, yzde 60 oy alan parti yzde 90 milletvekili kard. Bu, tek partiden ok partiye getiimiz zamanlarda, 50li ylardayd. Yani byle de olmaz. Temsil sistemi bence hakkn vererek iletmek lazm. Temsil sistemde yaplabilecek, gerekten halkn daha iyi temsil edilebilmesi iin, daha memnun bir ynetime gidilmesi iin birtakm deiikliklerin yeniden yaplmas lazm. Yani bunlar zaman ierisinde olacak eyler var ama ben isterim ki Trkiyede nispi seimin yannda, nispi seim deil de dar blge ekseriyet seimi olsun, yani kii setii adamla yakn irtibat

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 734
kurabilsin. Bir yerden 5 tane milletvekili seiliyor, o milletvekili orann bir kesine bakyor, bir kesine bakamyor. imdi, Sayn Ecevit 6 Eyllde o beyan yapt. 12 Eyllde ihtilal olduuna gre, bizim iktidar ve muhalefet olarak bir araya gelmemiz, o gnk problemin hibirisini halletmezdi. O gnk problem anariydi ve anariye kar alnacak devlet tedbiri skynetimdi, skynetim de vard. Skynetim 1978 senesinin Eyllnden itibaren, Mara hadisesinden sonra Sayn Ecevit Hkmet Bakan iken ilan edilmiti ve skynetime ramen, anari durdurulamamt. Esasen, uyar mektubu diye verdikleri mektupta, ylbanda verdikleri mektupta da asker Biz bu ii yapamyoruz, yani biz uratk, didindik ama olmuyor yani, bir trl kan dklmesini nleyemiyoruz. mealinde ve siyasi partilere Siz bir olun, beraber olun, bir ey yapn. diyor. Bizim baka bir ordumuz, baka bir gvenlik tekilatmz yok ki. yle diyor. Bunu neden byle diyorsunuz? diye sorduum zaman, Biz bir senedir urayoruz, bunun altndan kamadk. diyor ve o gnk tarih itibaryla, 1980 Eyll itibaryla askerin kafasnda, daha sonra anlalyor ki bu i oktan teekkl etmi. Bu i aslnda 79da teekkl etmi. Ben, aslnda havanda dvdm. Ben yle dndm: 1979 senesinin 14 Ekimde yaplan seimlerde Adalet Partisi 50 senatrn 33n, 5 milletvekilinin 5ini alnca Sayn Ecevit kke gitti, dedi ki Ben istifa ediyorum. 16 Ekim. Halk Adalet Partisini istiyor. O zaman, benim eyim yok ki kuvvem yok ki. Aznlk hkmeti kur, biz destekleyelim. dedi arkadalarmz, Necmettin Bey ve Trke Bey. Biz destekleyelim. O zaman, aznlk hkmetini kurmak mecburiyetinde biz kaldk. Bizim kurduumuz Hkmet 1979 senesinin 12 Kasmndadr. 1 Ocakta da uyar mektubu geliyor. Ben sordum askerlere Biz bir buuk aydr i bandayz. Bu neyin nesi? Size deil. dediler. Kime bu? Btn herkese. Bizim yapmak istediimiz ey, benim o zaman dediim Bak, burada 1980in iki tane nemli ii var. Bir tanesi anari, bir tanesi ktlklar. Bu anari iini, ben sivil adamm, baka eyim yok, baka silahl gcm yok, olsa da kullanmam zaten. Yani silahl gcn tekliine inanmmdr. Devlette silahl g tek olmaldr. Sivil gce silah vermek yanltr. Bizim baka bir eyimiz yok. Sensin bunu yapacak olan. Ne istiyorsunuz, syle, verelim. Kanun, para, ne istersen. Deitir bu dzenin kumandanlarn. Kardeim, bunu yapn, bunu yapn. Biz byle bir yk aldk. kincisi, ktlklar. Biz bunu yz gnde hallederiz. Biz ktlklar yz gnde hallettik. Mart 1980e geldiiniz zaman, Trkiyede hibir eyin yokluu sz konusu deildi ama bir trl br ey yrmedi, kan ii olmad. Yani kimsenin gnahn almak istemiyorum nk benim dmda zaten syleniyor, oluyor ve biz, 11 Eyll gn saat bee kadar, akamzeri bee kadar devlet iiyle meguldk. Saat bete, Kenan Evren hsan Sabri Beyi ziyarete gitti, hsan Sabri Cumhurbakan vekiliydi. hsan Sabri Bey bana dedi ki Ben ona syledim. Sen bir konu bakalm. Bu ne demek istiyor? Kesinlikle en ufak bir eyi szdrmyor. dedi. Sivereke asker gidecek, alt aydr ben urayorum Sivereke asker gnderin diye. Siverekte her devirde asker olmu, imdi yok, kar dan eteinden kimseyi geirmiyorlar. Nurettin Paa Kara Kuvvetleri Kumandan. Bugn gnderiyoruz, yarn gnderiyoruz. Ben saat bete aryorum. Dedi ki gn zarfnda gnderiyoruz askeri. Ertesi gn gece yars darbe oldu. Burada birtakm eyler var ki altna inemiyorsunuz, altna o kadar rahat inemiyorsunuz ve onun iindir ki bizim bir araya gelmemiz, hep bu sylenir, bir araya gelmemiz, arkada, yaplabilecek bir ise benim Sayn Ecevit mni olduundan dolay yapmadm i deil. Sayn Ecevitin ekleyecei gle yaplacak bir i de deil. Benim iim askerle ve ben askere de inanyorum, onu da syleyeyim sana. Askerin ters bir ey yapacana, devlete sknt karacana inanmyorum. nancm bu benim. Neticede, o yle gider ey bakmndan.

12 Eyll darbesine Babakan olarak muhatap olan Sleyman Demirel, darbelerin yaanmamas iin ne yaplmal sorusuna, ncelikle silahl kuvvetlerin vatan koruyup kollama Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 735 misyonunun akla kavuturulmas, anayasal dzlemde ordunun yerinin ak olarak belirlenmesi ve ordunun sivil otoriteye tabi klnmas gerei zerinde durmu, Hizmet Kanununun 35. maddesinin de kaldrlmas veya deitirilmesinin bu noktada nem tadn ifade etmitir. Darbeye giden srete CHP ile birlik olmann bir eyi deitireceine inanmadn, zira muhalefetin bir engellemede bulunmadn, asl aksamann anari ve terrn nlenmesi noktasnda yaandn, bu sorunun skynetimle de zlemediini ve aslnda uyar mektubu ile askerlerin bu sorunu zemediklerini ifade etmi olduklarn, askerin darbe yapma dncesini 1979da oluturmu olduunu belirtmi, bu grlerle aslnda silahl kuvvetlerin sorunun zmnde gerekli abay gstermedii anlamn tayan bir yaklam sergilemitir. Meclis Darbeleri Aratrma Komisyonu 12 Eyll Darbesi Alt Komisyonu tarafndan 14.06.2012 tarihinde dinlenen 12 Eyll dneminin Babakan Blent Ulusu 12 Eylle nasl gelindii ve uyar mektubunun verilmesinin nedeni konularnda unlar ifade etmitir (Alt Komisyon Tutanaklar: 14.06.2012).
Benim zerinde bilhassa durmak istediim bu vesileyle istikrar. imdi, ben, ifade ettim seneye yakn Mill Savunma Bakanl Mstearl yaptm. Bu sre zarfnda 5 bakanla altm, 5 bakanla ve hepsinden ok faydalandm. Ama bir taraftan da zldm. Bu kadar sre iinde 5 bakanla almak demek, alt ayda bir hkmet deiiklii, alt ayda bir ynetim deiiklii. imdi ben geliyorum tekrar bize. Byle alt ay grev yapnca bu hizmetler herhangi Ben sene ay da Babakanlk yaptm. Hibir zaman A parti, B parti, C parti diye azmdan kelime kmamtr nk btn siyasi partiler ellerinden geldii kadar hizmet etmek zere ne mmknse yapyorlar bu memlekete. Neden bu bamza geliyor? Bamza devamllk olmad iin geliyor. Alt ayda bir, be ayda bir, yedi ayda bir koalisyondu, ite uydu buydu filan bunlarla ey edince i yrmyor. O bakmdan bir tarafta bu devamllk ve istikrar, bir tarafta bizim bu durumumuzu ifade etmek istiyorum. O mektupta arz edilen hususlar devaml Mill Gvenlik Kuruluna getiriliyor. A hkmeti zamannda getiriliyor, Bde, Cde. Fakat demin ifade ettiim gibi, devamllk olmad ve istikrar olmad iin bunlarn diyebilirim ki yzde 80inden yzde 100 diyemiyorum- bir sonu alnamad. Neydi bunlar? te demin saydm. Dernekler, mahkemeler, birok daha talepler var orada. Meclisin almas, yalnz Meclis deil btn siyasi organlarn i birlii hlinde bulunmas, daha birok konular var byle. Bunlardan sonu alnamaynca Mill Gvenlik Kurulunun Bakan da Cumhurbakan. O zaman dendi ki en iyisi biz onu Cumhurbakanna verelim. nk yalnz o zamanki Hkmetin problemi deildi. nk Hkmet altm yahut yetmi gnlk bir hkmetti. O Hkmet altm gnde, yetmi gnde ne yapacak? Ama bu byle zincirleme gelen problem ve yalnz Hkmetin ii de deil, Meclis var, daha birok anayasal organlar var. O bakmdan Cumhurbakanna bu fikirlerimizi takdim edelim dendi. O mektubun metni budur. Yani bir sradan vatanda da Cumhurbakanna bu fikirlerini takdim edebilir. Askerler de kendi grlerini bu ekilde Cumhurbakanna ifade etmilerdir. Hazrlk aamas olarak hibir zaman dnmemiimdir. Bu, tamamen Cumhurbakannn bu anayasal organlar toplayp yani kim bunlar? Meclis Bakan, Hkmet Bakan, ite u bu. Anayasal organlarn bakanlarn toplayp

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 736
bunun hlli iin ne lazm? Bunu icra yoluna sokmak. Fakat Allah rahmet eylesin Cumhurbakan bunu byle yapmad, onu ona, onu ona verdi. Hibir sonu da alnamad. Bu, tabii, dnlenle netice arasnda ok byk bir fark oldu. Eer dnlen olsayd memleket ok daha farkl duruma gelirdi. Btn mesele, yani zerinde durmamz gereken neden oluyor bunlar? Durup dururken 12 Mart, bilmem ne, u bu neden oluyor, onun zerinde durmamz lazm. te benim ifadem Bakn, istikrar diyorum, yalnz istikrar. zerinde duruyorum bunun. stikrar salarsak memlekette Nasl salarz? Bakanlkla m salarz, unla m salarz bunla m, neyle salarsak salayalm devamllk olsun, bu istikrar sayesinde ekonomi de gidiyor. Her zaman tabii Babacanlar bilmem neler bulunmaz ama bu istikrar salanrsa bunlarn hepsi salanr. Devlet rahatlar. Vatandan devlete kar olan itimad sarslmaz. Silahl kuvvetlerin, gvenlik glerinin devlete kar olan bak sarslmaz. Benim btn zerinde durmak istediim devamllk, istikrar. Bunu salarsak bamza hibir ey gelmez. Ben o kanaatteyim. O istikrar bozmutur ama onun da nedeni: te o birtakm byle eydir yani o duruma memleketin getirilmemesi lazmdr, o da gene istikrarn bozulmasndan dolay olmutur. Yani darbeler hibir zaman iyi olmamtr ve istikrarn bozulmasna neden olmutur. Ama istikrar zaten bozuk olduu iin yani birtakm eyler bamza gelmitir; birincisi bu.

12 Eyll askeri ynetimi dneminde babakan olarak grev yapan Blent Ulusu, istikrar ve devamllk unsurlar zerinde durmu, 12 Eyll ncesinde grev yapan hkmetlerin baarl olmak iin ellerinden geleni yaptn, asl sorunun, yani lkede huzurun salanamamasnn, istikrar ve devamllk eksikliinden kaynaklandn dile getirmitir. stikrarn olmamas lkenin iinde bulunduu durumun nedenidir ve darbe bu srecin sonunda kanlmaz olmutur. Uyar mektubunun amac ise sadece hkmeti deil, Cumhurbakannn btn anayasal organlar harekete geirmesini salamaktr, ancak Cumhurbakan bu ynde etkili bir giriimde bulunmamtr. Ayrca mektup darbeye bir n hazrlk amac da tamamaktadr.

Darbe Sonras Ortamn Demokratik Deerlendirilmesi

Askeri darbeyi gerekletiren Silahl Kuvvetlerin komuta heyeti Milli Gvenlik Konseyi (MGK) adn kullanmtr. Genelkurmay Bakan, kuvvet komutan ile Jandarma Genel Komutanndan oluan bu yeni ynetim kurumu, 27 Mays 1960 ara rejiminden farkl olarak TSKnn en st dzeyde yer alan komuta heyeti yelerinden olumutur. Devlet Bakanl ve Konsey Bakanl grev ve yetkilerini Genelkurmay Bakan Kenan Evren stlenmitir. MGK, kendilerine yardmc olmak zere Genel Sekreterlik kurumunu oluturmutur. Genel Sekreterlik, Konseyin uygulamalarn kanun, tzk, ynetmelik, bildiri ve kararlar adyla numaralandrp yaynlama faaliyetini yrtmtr (Kurnaz, 2007: 141). MGK 12 Aralk 1980 tarih ve 2356 sayl Milli Gvenlik Konseyi Hakknda Kanunun 1. maddesiyle hukuki bir temele oturtulmutur. Askeri ynetim yasama ve yrtme yetkisini dorudan kullanm ve serbeste kurup kaldrd ya da yelerini deitirdii skynetim askeri mahkemeleri eliyle yarg alann da dzenlemitir. Anayasa Mahkemesi ile Dantay ise yetkileri kslmak suretiyle varlklarn devam ettirmitir (Kurnaz, 2007: 142). 12 Eyll askeri darbesi sonrasnda lke ynetiminin tamamyla MGK tarafndan ekillendirildii, yrtme ve yasama organlarnn grev ve yetkileri dorudan doruya Konsey Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 737 tarafndan kullanld grlmektedir. Yarg alannda da yine askeri ynetimin arlk ve etkisi kendini gstermitir. MGK, varlk sebebini, iddet olaylarn ve siyasi kutuplamay sona erdirecek, istikrarl hkmetlerin kurulmasn tevik edecek, parlamenter sistemin ileyiini kolaylatracak, bylece anan devlet otoritesini yeniden glendirecek kkl bir hukuk dzeni ve siyaseti yaplandrmay yeniden gerekletirmek olarak belirlemitir. Devlet Bakan ve MGK Bakan sfatyla Kenen Evrenin yapt birok aklamada, askeri ynetimin asl hedefinin lkede huzurun salanmas ve tekrar parlamenter demokrasiye dnlmesi olarak belirtilmitir. Hatta askeri ynetimin kalc olmad, nihai amacn seimleri yapp demokrasiye dnmek olduu konusunda hassas davranmtr. MGK, yasama yetkisini kulland yl boyunca yeni bir Anayasayla bu anayasaya uygun siyasi partiler ve seim kanunlarnn yannda 535 kanun ve 133 adet kanun hkmnde kararnameyi (KHK) de yrrle koymutur (Kurnaz, 2007: 143). 29 Haziran 1981de yaymlanan 2485 sayl Kanun ile Kurucu Meclis kurulmas, bu ekilde yasama faaliyetinin alt yapsnn oluturulmas ngrlmtr. Bu Kanuna gre, Kurucu Meclisin grevleri; yeni Anayasay ve Anayasann halkoyuna sunuluuna dair kanunu hazrlamak; halkoyuna sunulan ve kabul edilince kesinleerek geici hkmlere gre yrrle girecek olan Anayasann ilkelerine uygun Siyasi Partiler Kanununu hazrlamak; yeni Anayasann ile Siyasi Partiler Kanununun hkmlerini gz nnde tutarak Seim Kanununu hazrlamak; MGK tarafndan kararlatrlacak tarihte yaplacak genel seimlerle TBMM kurulup fiilen greve balayncaya kadar, yasama grevlerini yerine getirmek olarak belirlenmitir. ki kanatl bir yapya sahip olan Kurucu Meclis MGK ile Danma Meclisinden oluturulmutur. Ancak, iki kanat arasnda eit bir iliki ve durum yoktur. liki astlk-stlk eklindedir (Kurnaz, 2007: 144). Kurucu Meclis ye seimi iin, her ilde bir ye kontenjan ayrldktan sonra, kalan ye says illerin nfuslarna gre datlmtr. MGK ile DM hi birleik toplant yapmamtr. DM ve MGK ayr ayr olarak yasama faaliyetlerini yerine getirmitir. Her iki kurum da kendi itzklerini yapmtr. Kurucu Meclis iinde MGKnn yetkisi, DMye gre daha geni tutulmutur. Kurucu Meclisin ilemleri zerinde son sz syleme yetkisi MGKda olduu gibi, gerekli grlen hallerde, MGK yasama yetkisini, DMnin katks olmadan da tek bana kullanabilmitir (Kurnaz, 2007: 144-145). 6 Kasm 1983te genel seimlerin yaplmas ve yeni parlamentonun greve balamas ile birlikte, DM ve MGKdan oluan Kurucu Meclis hi birleik toplant yapmadan ilevini tamamlayarak son bulmutur. 1982 Anayasasnn Geici 2nci maddesi gereince, TBMM toplanp greve baladktan sonra, MGK, alt yllk bir sre iin Cumhurbakanl Konseyi haline dnm ve MGK yeleri, Cumhurbakanl Konseyi yesi sfatn almlardr. Cumhurbakanl Konseyi yeleri, ayn zamanda, Anayasada TBMM yelerinin haiz bulunduklar zlk haklar ile dokunulmazla da sahip klnmlardr (Kurnaz, 2007: 145). Darbeyle sivil ynetimi tasfiye eden, Anayasay ortadan kaldran askeri ynetim yaptklarndan dolay sorumluluk tamamak iin de gerekli dzenlemeleri yapmtr. 2324 sayl Anayasa Dzeni Hakknda Kanun bu anlamda nem tamaktadr. Buna gre, Milli Gvenlik Konseyince kabul edilerek yaynlanan bildiri ve karar hkmleri ile yaynlanan ve yaynlanacak olan yasalarn 1961 Anayasasna aykrl iddiasnn ileri srlemeyecei, Milli Gvenlik Konseyinin bildiri ve kararlarnda yer alan ve yer alacak olan hkmlerle 12 Eyll 1980 sonras kan ve karlacak olan Bakanlar Kurulu kararnamelerinin yrtlmesinin durdurulmas ve iptali isteminin ileri srlemeyecei, 12 Eyll 1980den sonra bakanlar ile bakanlarn yetki verdii grevlilerce kamu personeli hakknda uygulanan ve uygulanacak olan Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 738 ilemlerin ve alnan kararlarn yrtlmesi durdurulmas isteminin ileri srlemeyecei hkme balanmtr. Ayrca, yeni Anayasaya konulan geici hkme gre de 2356 sayl Kanunla kurulan Milli Gvenlik Konseyinin ve bu konseyin ynetimi dneminde kurulmu hkmetlerin her trl karar ve tasarruflarndan dolay haklarnda cezai, mali veya hukuki sorumluluk iddias ileri srlemeyecek, bu amala yarg yoluna gidilemeyecektir (Ertun, 2005: 428-429). DM yelerinin belirlenmesi, gerek anlamda bir seim ilemi ile gereklememitir. Kanunun seim diye tanmlad aslnda MGK tarafndan yaplan bir atamadr. Mekanizmann ileyiinin hibir aamasnda seim bulunmamaktadr. Valiler kendilerine yaplan bavurular arasndan, objektif hibir kritere bal kalmadan tek bana bir temsilci iin aday seerek MGKya teklif etmi ve MGK da kendisine teklif edilen kiiden birini atamtr. DM yelerinin tamam seimle deil atamayla belirlenmitir. DM yeleri temsilci deil, birer danman konumundan ileri gidememilerdir (Kurnaz, 2007: 146). DMnin oluum biimi ve yaps, toplumun btn kesimlerini temsil edecek nitelikte de deildir. DM yelerinin zellii dikkati ekmektedir: Bunlardan biri, 11 Eyll 1980de herhangi bir siyasi partiye ye olmamalar; ikincisi, byk bir blmnn brokrasiden gelmesi; ncs de, 160 yeden 3 dnda tm yelerin yksekrenim grm kiiler olmasdr (Kurnaz, 2007: 147). Darbenin zerinden geen yl ierisinde nemli kanunlarn byk blm deitirilmi, asker ynetimin belirledii Danma Meclisi tarafndan hazrlanan Anayasa, 1982 ylnda yaplan ve aleyhte konumann ve propaganda yapmann yasak olduu referandumda, yzde 92nin stnde "Evet" oyu ile kabul edilmitir. Halk oylamasnda kabul oylarnn bu lde yksek oranda kmasnda, elbette oylamann demokratik bir ortamda gerekletirilmemesinin pay byktr. rnein, propaganda yapmann yasak olmas, kullanlan zarflarn effaf olmas vatandalar zerinde ciddi bir tedirginlik oluturmutur. Ancak, bu tr bask unsurlarnn yan sra, 12 Eyll ncesi iddet olaylar nedeniyle vatandalarn kendi hayatlarndan endie edecek boyutta yaanan olaylardan etkilenmi olmalar da evet oylarnn yksekliinin bir baka nedenidir denilebilir. Ayn halk oylamas sonucuna gre, Kenan Evren de Cumhurbakan seilmitir. Kabul edilen Anayasa'da, asker ynetim yelerinin mr boyu yarglanmasn engelleyen geici 15. madde, 2010 ylna gelinceye kadar kaldrlmam ve 12 Eyll liderlerinin dokunulmazl srmtr. Yine ayn madde ile 12 Eyll' gerekletiren Mill Gvenlik Konseyi ile bu Konseyin ynetimi dneminde kurulmu hkmet ve Kurucu Meclis yeleri hakknda dava almas engellenmitir. 12 Eyll sonrasnda demokratik adan deinilerek eletirilmesi gereken bir husus da seilmi belediye bakanlarnn grevden alnarak belediye bakanlklarnn vali, kaymakam, asker ve atanm brokratlar tarafndan 26 Mart 1984 ylnda yaplan yerel seimlere kadar yrtlmesi uygulamas olmutur. 21.09.1980 tarih ve 17112 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren ve 1402 sayl Skynetim Kanununun 2. Maddesine eklemeler yapan 2301 sayl Kanun ile skynetim komutanlarnn blgelerinde genel gvenlik asayi ve kamu dzeni asndan almalar sakncal grlen veya hizmetleri yararl olmayan kamu personelinin statlerine gre atanmas veya iine son verilmesi yannda yerel ynetimde alanlarn grevden uzaklatrlmas veya ilerine son verilmesi istemlerinin ilgili kurum ve organlarca derhal yerine getirilecei dzenlenmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 739

Ankara Belediye Bakan Ali Diner 12 Eyllde grevden alnarak 15.09.1980 tarihinde Ankara Belediye Bakanlna Emekli Tugeneral Sleyman nder, stanbul Belediye Bakan Aytekin Kotil grevden alnarak ayn gn 4. Ordu Komutan smail Hakk Akansel atanm, Akansel bu grevi 30 Austos 1981e kadar tarihleri arasnda yrtm, Belediye Bakanl grevinden sonra Harp Akademileri, 2. Ordu ve Ege Ordusu komutanlklar da yapmtr. Akanselden sonra stanbul Belediye Bakanlna bu kez Harp Akademileri Komutan Yardmcs Ecmel Kutay atanm, Belediye Bakanln yaklak bir yl srdrdkten sonra grevi 1984 ylna kadar srdrecek olan emekli general Abdullah Trtla devretmitir. Bu uygulama ile yerel demokrasi de darbe yemi ve seilmi belediye bakanlar grevden alnarak Skynetim Komutanlar tarafndan atanm belediye bakanlar grev yapm, birok belediye bakan da gzaltna alnmtr. 1983 Nisan aynda siyasi parti kurma yasa kaldrlm, ancak kurulacak partilerin kurucu listesinin Milli Gvenlik Konseyi onayndan gemesi gerektiinden yeni partilerin kurulu sreci tamamen Konseyin inisiyatifinde gelimitir. 6 Kasm 1983 tarihinde yaplan milletvekili seimlerinden nce partiler milletvekili adaylarn da Milli Gvenlik Kurulunun onayndan geirmek zorunda kalm, parti kurucularnda olduu gibi milletvekili listelerinin bir ksm da veto edilmitir. 12 Eyll askeri ynetimi dnemi 6 Kasm 1983 seimlerine kadar MGK ynetimi altnda, darbe ynetiminin belirledii darbe hukukuna uygun olarak ynetilmitir. Darbe hukuku, darbe ynetiminin kendi gr ve anlayna gre, kendi gcyle oluturduu hukuktur. Anayasann askya alnd, Anayasal kurumlardan devlet ynetimini oluturan yasama ve yrtmeye ilikin olanlarn feshedildii yeni dzen iinde geerli tek kural, ite bu hukuk olmutur. Evrensel hukuk kurallarnn iletilmedii, demokrasi ilke ve geleneklerinin bertaraf edildii bu ynetimde darbe hukukuna uygun olarak yasal dzenlemeler yaplm, yeni anayasa hazrlanm, yasama ve yrtme fonksiyonlar darbe ynetiminin belirledii usule gre icra edilmitir. Bu erevede, Kurucu Meclisin yaps ve fonksiyonunun da demokratik olmaktan son derece uzak olduu sylenebilir. Zira, Kurucu Meclis iinde arlkl olarak sz hakkna sahip kanadn yine MGKnn kendisi olduu, Danma Meclisinin ise danma ilevi grmekle kald bilinmektedir. Bu snrl fonksiyonuna ramen, Danma Meclisinin temsil gc olan ve demokratik nitelik tayan bir usulle seilmesi bile ngrlmemitir. Genel yaps bu ekilde beliren askeri darbe dneminin uygulamalarna bakldnda ise lkede skynetim ilan edilmesiyle birlikte sivil ynetimin yerini askeri ynetimin ald grlmektedir. 12 Eyll ara rejimi dnemi, skynetim komutanlklarnn, skynetim mahkemelerinin ve askeri cezaevlerinin demokrasi d, insan haklar ihlali boyutu yksek uygulamalar ile tartlmaktadr. Dnemin karakteristik zelliinin bu olduu ifade edilebilir. 12 Eyll 1980 darbesi lkede askeri vesayetin kurumsallamasnn doruk noktasn oluturmutur. Darbe ile siyasal sistem yeniden yaplandrlm, bir daha askeri mdahaleye gerek kalmayacak, TSK tarafndan tanmlanan dar snrlar iinde var olabilecek kstl bir demokrasi kurmak amacna ynelik dzenlemeler yaplmtr. (Demirel, 2010: 5). Feroz Ahmada gre 1980 askeri mdahalesinin amalarndan biri de btn toplumu depolitize ederek uzun vadeli bir siyasal istikrar oluturacak yeni bir siyasi yaplanma oluturmaktr. Cumhurbakanl seiminin sonulandrlamamas bu ihtiyac daha belirgin Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 740 hale getirmitir. Bunun stne Konyada yaplan Kuds Kurtarma mitingi sreci hzlandrmtr (Ahmad, 1994: 428-429). 12 Eyll sonrasnda depolitize tavr sergileme birok ortamda hissedilen bir olguydu. Bunda siyasetin 12 Eyll ncesi olaylarla mcadelede baarsz bir performans sergiledii ynnde yaratlan genel kannn etkisi olduu da sylenebilir. Siyaset ve demokratik ileyi lke sorunlarn zemediine gre darbe ynetiminin bu anlamda kabul edilebilir bir yan olabilecekti. etin Yetkin, 12 Eyll darbesinin yol at demokrasi, hukuk ve insan haklar ihlallerine rnek oluturan uzun bir liste vermektedir:
15 Ekim 1981de tm siyasal partiler kapatld. Blent Ecevit yazlar ve demeleri nedeniyle birka kez tutukland, hapse mahkm edildi 23.700 dernein almalar durduruldu(Yetkin, 1995: 208-209).

Yetkin Murat Belgeden de u alnty aktarmaktadr (Yetkin, 1995: 209-210):

Btn otoriter devletler, uysal bir toplumu ve halk n gerektirir. 12 Eyll Trkiyede bunu salamak iin elinden geleni yapt. Uysal olmamakta direnen bir ksm insan dorudan doruya fiziksel olarak imha etti, ortadan kaldrd. Binlerce insann kapatld hapishaneleri ayrca kiilik ezmenin, insanlar manen, gerekiyorsa da maddeten yok etmenin kurumlar haline getirdi. Ayrca, eitim sisteminde ve toplumda ideolojik kanallarn ileyiinde ald tedbirlerle, zgr ve zgn dnceyi tkamak iin elinden geleni yapt. Ksacas iin znde, bireysellii yok ederek Trkiyenin halkn bir sr haline getirmeye alt.

12 Eyll mdahalesi sivil hayat zerine son derece kstlayc, demokrasi ilkeleriyle badamayan, sivil toplumu dar kalplar iine hapseden uygulamalar getirmitir. Derneklerin kuruluu ve ye olma konusunda kstlamalar getirilmi; sendika ve dier meslek kuruluu yneticilerinin milletvekili olmalar engellenmi; retim yeleri, niversite rencileri, hkim, savc ve yksek yarg organ mensuplarnn siyasal partilere girmesi; kapatlan partilerin yneticilerinin, eski milletvekillerinin yeni bir partinin kurucusu ve yneticisi olmalar yasaklanm; memurlarn sendikal haklar kaldrlm; siyasal partilerin yurt dnda rgtlenmeleri, etkinlikte bulunmalar, kadn kolu, genlik kolu gibi yan kurulular oluturmalar yasaklanmtr (Ertun, 2005: 430). Demokrasiyi kesintiye uratan askeri darbelerin beklenilenin aksine lkede aydn olarak bilinen kesimlerden ve basndan nemli lde destek grd bilinmektedir. elikili bir duruma iaret eden bu tutum 12 Eyll mdahalesinde de yaanmtr. Baz niversitelerin darbecilere akademik unvan vermesi de bu kapsamda deerlendirilebilir. stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, Kenan Evrene 1982 ylnda fahri hukuk doktoru diplomas, stanbul niversitesi Senatosu ise fahri profesrlk diplomas vermitir. Basn kurulularndan ve nemli kalemlerden de ayn tutum iinde olanlar vardr. Hatta basnda darbe ynetiminin szcl boyutuna tanan istekli bir destek sz konusudur (Ertun, 2005: 432-434). Bunun yan sra siyaset dnyasndan da darbe ynetimine, darbe ncesi ve sonrasnda destek verenler olmutur. Blent Ecevit de bir rportajnda bu hususu yaknarak iaret etmitir:
Siyasal evrelerden srekli kkrtmalar geldiini de gryordum. Hatta baz bakanlarn, askerlerle ortak toplantlarda, kkrtc konumalar yapmalarndan tedirgin oluyor ve kendilerini srekli uyaryordum. Askerlerin bulunduu toplantlarda kkrtc konumalar yapmay adet haline getirenler arasnda,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 741
maalesef baz yakn arkadalarm zellikle yer alyordu. Nitekim 12 Eyllden sonra resmen akland ki, muhtelif partilerden parlamento yeleri, bakanlar ikide bir Genelkurmaya gidip askerleri mdahaleye tevik edici grmeler yapyorlarm...

Emre Kongar, toplumlarn ulatklar olumlu veya olumsuz sonular tek bir nedene balamann doru olmadn ifade etmektedir. 12 Eyll'e yol aan gelimeler asndan da tek bir sorumlu aramak yanltr.
Sulu sada ve solda tetik eken katillerle birlikte, dardan Trkiyeye silah sokanlar, karlar gerei lkenin glenmesini istemeyenler, Anadoluyu blmek isteyenler, cinayet ebekelerine maddi ve manevi destek salayanlar, terr ve anariye yeterince bakaldrmayanlar, gerekli nlemleri almayan ve aldrmayanlardr diyebiliriz. Szn ksas, sulu tm toplumdur. Ancak, tm toplum da sulunun ancak yarsdr, nk teki yar d dnyadadr. Trkiyenin 12 Eyll 1980de vard nokta herkesin az ya da ok ortak sorumluluk tad bir noktadr (Kongar, 1987: 155-156).

Askeri mdahalenin tek nedeni olarak ekonomik skntlarn olduunu sylemek gereki olmayacaktr. nk ekonomik sorunlar her zaman var olmutur. Ordunun ynetime el koymasnn temel nedeni sivillerin rejimin esas kurallar zerindeki anlamazldr (Kongar, 1987: 162). Kongar, ordunun lkede otorite boluu bulunduu zaman mdahale ettiini, otorite boluunun ise rejim anlamazlndan doduunu; 1960, 1971 ve 1980deki mdahalelerin hepsinde grlen ortak zelliin rejim anlamazlnn lkenin en nemli sorunu haline gelmi olmas olduunu belirtmektedir. 1980 ylnda Trkiyede siyasetilerin bir blmnn de taraf olduu bir i sava yaanmaktayd. Her olayda da birinci derecede sorumlu olan siyasal iktidardr. Kongara gre, rejim zerinde anlamazlk yaanmasnn arkasnda yatan ise demokrasiyi iimize sindirememi olmamzdr. Muhalefet, demokrasiyi savunur, ancak iktidara geince bunu terk eder. Demokrasiden ayrlnca da en gl rgt olan ordunun ynetime el koymasnn n alm olur. Her mdahale ncesinde de siyasal iktidarn gc ve otoritesi tkenmitir. Her olayda halk ordunun mdahalesini beklemitir. Ekonomik sorunlar had safhaya ulamtr. Her mdahale ncesinde de baz ekonomik istikrar kararlar alnm ve bu nemler mdahale sonrasnda sonu vermitir. Btn mdahaleler Amerika Birleik Devletleri ve NATO tarafndan desteklenmitir (Kongar, 1987: 163-165). 12 Eyll darbe ynetiminin demokratik anlay ve yaklamn yanstan nemli hususlardan birisi de 6 Kasm 1983 tarihinde seimler yaplm olmasna ramen, bu tarihle Turgut zal Hkmetinin kurulduu 8 Aralk 1983 arasnda kard nemli yasalar ve kararlar gsterilebilir. Bu dnemde 6 Kasm 1983 tarihinde seimler yaplmasna ramen Bakanlar Kurulu 25 Kasm 1983 tarihinde istifa etmi ve MGK ve Danma Meclisinin grevleri 6 Aralk 1983e kadar srmtr. Bu yasalar Resmi Gazetede yaymlanma tarihlerine gre u ekilde sralanabilir;
8 Kasm 1983 Seferberlik ve Sava Hali Kanunu, 11 Kasm 1983 Milli Gvenlik Kurulu ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii Kanunu, 11 Kasm 1983 Kamu Konutlar Kanunu, 13 Kasm 1983 Askeri Hkimler Kanununda Deiiklik Kanunu,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 742
13 Kasm 1983 Anayasa Mahkemesi Kuruluu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanun, 13 Kasm 1983 Basn Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun, 13 Kasm 1983 Tekel Beyileri te Birlerinin Datm Hakknda Kanun, 14 Kasm 1983 Trkiye Radyo ve Televizyon Kanunu, 14 Kasm 1983 Nkleer Enerji Santrallar Kurumu Kuruluu Hakknda Kanun Hkmnde Kararname, 19 Kasm 1983 Harp Okullar Kanununda Deiiklik Kanunu, 19 Kasm 1983 Yargtay Kanununda Deiiklik Kanunu, 21 Kasm 1983 Yksekretim st Kurulular ile Yksek retim Kurumlarnn dari Tekilat Hakknda Kanun Hkmnde Kararname, 22 Kasm 1983 Boazii Kanunu, 1 Aralk 1983 anakkale Boaznda Bozcaada ve Gkeadada mar ve Gecekondu Kanunu Uygulamalar ile lgili Bakanlar Kurulu Karar, 6 Aralk 1983 12 Eyll 1980 ncesi Siyasi ekime ve atma Ortamna Benzer Bir Durumun nlenmesi Hakknda Kanun

Bu dnemde 15 Kasm 1983 tarihinde Kbrs Trk Federe Meclisinin Bamszlk Kararn oy birlii ile almas ve ardndan KKTCnin, 15 Kasm 1983 tarihinde Trkiye tarafndan resmen tannmas iradesinin de bu arada olduunu ve ayrca 6 Kasm 1983 seimlerine 3 gn kala 3 Kasm 1983 tarihli Resmi Gazetede Devlet stihbarat Hizmetleri ve Milli stihbarat Tekilat Kanununun karldn da belirtmek gerekir. Bu kadar nemli mevzuatn demokratik seimler olmasna ramen yeni hkmetin kurulmas beklenmeden 1 aylk sre iinde karlmas, darbe ynetiminin hem baz eyleri seimle gelen hkmete devretmeden kararak gelecek ynetime ve hatta dneme vesayet etme anlaynn hem de bu tr nemli yasalar karma ve kararlar alma iradesini kendinde grme eklinde demokratik olmayan yaklamn gstermektedir. Dier taraftan bu denli nemli, hacimli ve ayrntl mevzuatn hazrlanmasnn ksa srede olmayaca da deerlendirildiinde bu mevzuatn hazrland ancak seim sonularnn bunlar karabilecek bir iktidar kompozisyonu karmadn, bunlarn karlmasnn riske girebileceini deerlendirdikleri eklinde de yorumlanabilir. Btn bunlar deerlendirildiinde 12 Eyll kalnts mevzuatn demokrasi ve hukukun stnl anlayyla gzden geirilerek dzenlenmesi gerektii bir kez daha ortaya kmaktadr. 12 Eyll darbe ynetimi ve uygulamalarnn, toplumsal kesimlerin nerme gcn engelleyici, meru siyasetin iine girerek kendilerini ifade etme kabiliyetleri ve mekanizmalarn yok edici tavrnn yaratt ortamda demokrasinin btn kurum ve kurallaryla ilemesine en nemli darbeyi vurduu aktr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 743

8. Darbe ncesi iddet, Terr Olaylar ve Bunlarla Mcadele

Terr ve iddet olaylarnn gnlk hayata etki edecek lde yaygnlam olmas 12 Eyll Darbesini yapanlar iin nemli gerekelerden birisi, darbeyi deerlendirenler iin ise zaman zaman darbenin bir ekilde ve belirli lde kabullenilmesine neden olan argmanlardan birisi olagelmitir. 12 Eyll ncesi yaanan terr ve iddet olaylarnn zaman zaman genel anlamda iddet ve terr zaman zaman da siyasal iddet kavramlaryla aklanmaya alldn grmekteyiz. Bu blmde bu konuda bir kavramsal ereve izilmeye allmas yannda zellikle 1 Mays 1977 Taksim Olaylarndan balayarak 12 Eyll 1980e gelinceye kadar meydana gelen terr ve iddet olaylarnn analiz edilmesi, bu olaylarla mcadelenin idari ve hukuki yaps ve bu yapnn deerlendirilmesine allacaktr.

iddet, Siyasal iddet, Terr ve Anari Kavramlar

Etimolojik ynden, iddet szc Trkeye Arapadan gemitir. iddet; sertlik, sert ve kaba davran, kaba kuvvet kullanma anlamndadr. Trk Dil Kurumunun Trke szlnde iddet, kart tutumda, farkl grte olanlara kaba kuvvet kullanma, sert davranma, sertlik olarak belirtilmitir. iddet olaylar da insanlar sindirmek, korkutmak iin yaratlan olay ya da giriimler olarak tanmlanmaktadr (Trk Dil Kurumu, 1988: 2093). Genel anlamda iddet; siyasal ama tamayan, bununla birlikte yok etmeye kadar varan btn zarar verici saldrlar kapsar (Ergil, 1980: 3). Bu noktada, siyasi iktidarn belirleyici nitelii olan zor kullanma tekeli ile spesifik iddeti birbirine kartrmamak lazmdr. Siyasi iktidarn zor tekeli, gelii gzel kullanabilecei bir yetki deil, toplumda uzlamann bozulmas halinde harekete gemesi gereken meru bir gtr (Hazr, 2001: 19-20). nemli olan, demokratik rejimin askya alnmasna, toplumun blnmesine yol aacak tehlikelere kar demokrasinin duyarl olmas, gerekli olan her trl tedbiri zamannda ve yerinde alabilmesidir. Aksi halde demokratik sistem bizzat kendisinin yklmasna seyirci kalacaktr (Hazr, 2001: 25). ok karmak bir mahiyet arz etmesinden dolay, siyasal iddetin ortak ve kapsayc bir tanmna ulalamamtr. Gurr siyasal iddeti; siyasal bir evrede, rejime, rejimin aktrlerine ve politikalarna kar yneltilen her trl toplu saldr olarak tanmlar. (Hazr, 2001: 25). Daha geni manada siyasal iddet; ama, hedef ve kurban seimi, evreleyen koullar, uygulamaya koyulu ekli ve etkileri siyasal anlam tayan veya tayabilecek yani toplumsal sistem zerinde sonular dourabilecek, tekilerin davrann deitirmeye ynelik, karklk yaratan, ykc, zarar verici eylemler olarak tanmlanabilir (Kele ve nsal, 1982: 1; Hazr, 2001: 25-26). Siyasal iddeti; siyasal amalarla, mallara ve kiilere kar hukuka aykr g kullanma veya g kullanma tehdidi eklinde sade bir tanmla da ifade edebiliriz (Hazr, 2001: 27). Temelinde Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 744 yatan toplumsal ve siyasal nedenler ne olursa olsun, bu tr iddet hareketlerinin birincil amac, siyasal erki ileyemez duruma getirmek, onu halkn gznde ypratmak ve ynlar sindirerek iktidar ele geirmektir (Kele ve nsal, 1982: 2). Gl demokrasilerde youn siyasal iddet eylemlerine ramen nispi bir istikrarszlk grlse bile, bir rejim deiikliinin gndeme gelmesi sz konusu olmaz. Ancak, daha az iddete maruz kalmalarna karlk, zayf demokrasilerin byk krizlerle karlatklarna ve rejimlerinin bile deitiine ahit oluruz. Bu olumsuz durumu sadece siyasal elitin tutumu ile aklamaya almak hata olur. Bunda vatandalarn temayllerinin deimesi ve demokratik kurumlarn kkszlnn de byk rol vardr (Hazr, 2001: 28-29). Terr ile iddet kavramlar ou zaman birbiriyle kartrlr. iddet bir kiiye g veya bask uygulayarak istei dnda bir eyler yaptrmaktr. iddet terrn vazgeilmez yntemi ve kullanmdr. Terrde ou zaman siyasi ama vardr. Terr, politik hedefe doru hedef kitleyi deiik yntemlerle korkutarak kendine itaat ettirmeyi salamaya alr (Dumanolu, 2003: 84-85). Siyasal iddet, fiziksel gcn meru ve yasal olmayan yollarla kullanlmas anlamnda dnldnde, bireysel iddetten, dini ve etnik atmalara, gerilla hareketleri, i sava, devlet terr, askeri mdahale ve uluslararas savaa kadar iine alr. Terrizm siyasal iddet trlerinden sadece birisidir (Kele ve nsal, 1982: 1; Kele ve nsal, 1996: 92). ok farkl tanmlar bulunan terr Bal, herhangi bir amaca (bu ama ounlukla siyasaldr) ulamak iin sivillerin veya gvenlik grevlilerinin, propagandaya ynelik ses getirici eylemlerle ldrlmesidir eklinde tanmlar. Bu Eylemlerin mmkn olduunca vahi, kural tanmaz ve her trl duygusallktan uzak bir ekilde gerekletirilmesi terrist asndan byk bir nem arz etmektedir (Bal, 2006: 8). Her ne kadar ayn ey olmasalar ve terrizm, siyasal iddet trlerinden birisi olsa da genellikle siyasal iddet denilince akla terrizm gelir. Oysa terr eylemleri tamam ile siyasal karakterli olmadklar gibi, her siyasal iddet eidi de terr nitelii tamaz (Hazr, 2001: 43). Anari ise terim olarak kargaa, kavram olarak ise siyasi ve idari kurumlardaki zlme sonucunda devlet denetiminin kalmamas durumu, baszlk, erksizlik eklinde ifade edilmektedir (www.tdkterim.gov.tr). Aslnda 12 Eyll ncesi olaylarn belli bir terr rgt mensubu olmakszn bir takm ynlendirmelerle kargaa ortam iinde meydana gelmesi itibaryla bu tanma daha ok uyabilecei deerlendirmesi de yaplabilir. Bir toplumda siyasal iddete yol aan kaynaklar zerinde ok farkl grler mevcuttur. Baz yazarlar, siyasal bask, adaletsizlik ve kitlesel etnik duygulara ncelik tanyarak, eitsizliklerin ideolojilerden daha ok siyasal iddete kaynaklk ettiini savunurlar. Bazlar ise, politikada yeni gruplarn hzl mobilizasyonunu ve hzl sosyal deimeyi, buna karn siyasal kurumlarn yava gelimesini gstermektedirler. Baz yazarlar da iddetin toplumdaki derin blnmelerden kaynaklandn sylerler. Bunlarn iinde demokrasileri en ok tehdit eden, istikrarszla srkleyen siyasal iddet, dini, daha ok olarak da ideolojik etnik temele dayanan iddet trdr (Hazr, 2001: 29-30).

Darbe ncesi Dnemde Trkiyede Anari ve Terr

Ozankayaya gre, daha ok "anari" ya da "iddet olaylar" diye adlandrlan eylemler iin, "yldrmak amacyla sistemli ve rgtl olarak iddet kullanmak" demek olan "terr" ad daha uygun dmektedir. Bu siyasal cinayetlerin z, merkezi gds demokratik dzeni ilemez klmak, belli grleri anlatm olanandan yoksun klmak amacyla ylgnlk yaratmaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 745 Geri bu antidemokratik glerin giritikleri kanl mcadelede, birbirlerine kar misilleme, g gsterisi gibi nedenlerle bavurduklar cinayetler de bulunduu gibi, "siyasal" grnts altnda ilenen adi cinayet ve soygunlar da bulunmaktadr. Bilim adamlarna, yazarlara, savclara, emniyet mdrlerine, polis ve jandarmaya, siyasal parti grevlilerine, belli grte ve inanta olan halk kesimlerine yneltilen cinayetlerin gerek nedeni "demokrasi dmanl" olarak zetlenebilir (Ozankaya, 1979: 51). Trkiyede 1980 ncesinde yaanm olan olaylarn daha ok siyasal iddet olarak nitelendirilmesi belki de bu olaylarn kkenlerini st seviyede yaanan ideolojik ve siyasal tartma ve kutuplamadan alm olmas olarak ifade edilebilir. Siyasal iddet olaylarnn nedenleri u ekilde saylabilir (Avc, 2004: 17):
1-lkenin iinde bulunduu jeopolitik durumu, tarihi ve blgesel nedenler, 2-deolojik nedenler, 3-lkedeki siyasi istikrarszlk, 4-Ekonomik nedenler, 5-Devletin yaps ve kurumlaryla ilgili nedenler, 6-Toplumsal nedenler, 7-Eitim eksiklii ve milli uurda zayflama gibi nedenler.

Bu nedenler aslnda birbirleriyle i ie gemi ve birbirlerini etkilemilerdir. Birini dierinden ayrmak ok gtr. Bu etkileimleri gz nne alarak toplu bir deerlendirme yapmak mmkndr. Jeopolitik ve stratejik konumu nedeniyle blge lkelerinin ve sper glerin Trkiye zerinde gerekletirmek istedikleri amalar lkedeki siyasal iddeti krklemi (Kele ve nsal, 1982: 8), lkenin iinde bulunduu siyasal istikrarszlk, ekonomik bozulma, gelir adaletsizlii ve siyasal kamplamalar derinletirmitir. iddete kar etkin bir mcadele vermesi gereken devlet organlar ve siyasal partiler ise gerek siyasal kamplamadan gerekse yetersiz imknlar nedeniyle ilevlerini yerine getirmede baarl olamamtr (Kele ve nsal, 1982: 10-11). Bu nedenlere biraz daha yakndan bakmak gerekirse ortaya yle bir manzara kmtr. Souk Sava dneminde tm dnyada meydana gelen ideolojik kutuplamalar Trkiyede de olmu ve tabi bu kutuplamalar zamanla kavgaya dnerek lkede siyasal iddet olaylarn arttrmtr. ABD ve SSCB eksenli oluan ikili kutuplamada Trkiye ABD ve Bat Bloku iinde yer alm, ama tm dnyada gelien sosyalist akmn da etkisinden kendini kurtaramamtr. Bylece lkede ideolojik olarak bir kutuplama olmu, bu kutuplama da karlkl siyasal iddet hareketlerini dourmutur. Bunlara bal olarak lkede siyasi istikrarszlk yaanm ve devlet otoritesi zayflamtr. Bu da siyasal iddet olaylarnn trmanmasna sebep olmutur (Blgiray, 1996). te yandan uluslararas silah ve uyuturucu madde kaaklarnn, d ve i ebekeleri ile lkede silah tketimini arttrdklar, ykc abalar kkrttklar ve destek olduklar ama hkmetlerin de bunu nlemede yetersiz kaldklar bilinmektedir (Mumcu, 1982: 249-256). Kurtarlm Blge olgusunun yalnzca kamu ynetiminin aksaklklar ve konuyu savsaklamas sonucu ortaya ktn ileri srmek gtr. te yandan, bu olguyu salt baz radikal evrelerin kkrtmas ile aklamak da inandrc grnmemektedir. Nedeni ne olursa olsun, Devletin girmekte geciktii bu alanlara el atmakta atik davranan deiik eilimdeki gruplarn 1978-1980 yllarnda nce byk kentlerimize zg bir olaym gibi grlen blge kurtarma operasyonlarnn adm adm Gaziantep, orum, Kahramanmara, Antakya, Nevehir, Malatya, Elaz gibi kentlerimize yayld izlenmitir. Bu olgunun hzl kentleme ile yakn ilgisini vurgulayan dnemin stanbul Valisi, Yeni yerleim blgelerinde otorite Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 746 boluu douyor" yaknmasnda bulunmutur. Vali'ye gre, stanbulun nfusu her yl yeni bir il kadar artmaktadr. Yeni yerleim blgelerinde, ky, mahalle ve belediye gibi kurulular hemen oluturulamadndan, bir otorite boluu meydana gelmektedir. Bu otorite boluu, ehrin dier sorunlaryla birletii zaman rejim dmanlarnn srdrmeye altklar anari ve terr iin msait bir ortam yaratmaktadr (Kele ve nsal, 1982: 37). erif Mardin, geleneksel kltrden kopamayan yeni kentli toplumun kltr bunalmndan, Trkiyede 1950lerde artan sosyolojik hareketlilik neticesi gerekli tedbirlerin alnamamas zerine oluan yetersiz eitim ve salksz kentleme zerinde durmu ve 1980 ncesi yaanan iddet olaylarn bu toplumsal gereklere balamtr. 1975den itibaren renci olaylar incelendiinde bunlar sadece nfus art, eitim sistemi, toplumun sosyoekonomik durumu gibi kavramlarla analiz edilmemi, Trk kltrn, Trkiyedeki brokratik durumu, kk tara ehirlerinin deer kmesini de ele alarak incelemi ve lkede yaanan siyasal iddet olaylarnn nedenlerini toplumun yaps ve oluumu ile ilikilendirmitir (Erdoan, 1995). Meydana gelen bu gelimeleri devlet kurumlar ve siyasi elitler beklemiyordu ve bir politikalar yoktu. Dolaysyla neler yaplmas gerektiine karar verilemedi. Olaylar artarak devam etti. Kurumlar ilemez hale geldi ve halk da bunlar grerek, ilerin dzeleceine dair mitlerini kaybetti. Siyasiler soukkanllkla neler yaplmas gerektiine karar verecei yerde kendilerini olaylarn iinde buldu ve kendilerine uygun olan tarafn saflarna katlp, kkrtc tavrlar yrttler. Bu da siyasal iddet hareketlerini krkledi. Bu gelimeler karsnda vatandalara gerekli eitim de verilemedi. Eitim eksikliinin de etkisiyle ortaya bilinsiz bir toplum kt (Avc, 2004: 18). iddet ve terr, lkemizde brnd biim ve nitelikleriyle, bir polis sorunu olmann ok tesinde, toplumsal yapda, siyasal kltrde, kamu ynetiminde, eitimde ve ekonomik yapda derin kkleri bulunan bir toplumsal bunalm halini ald (Ozankaya, 1979: 52). Trkiyede 1977-1980 arasnda ok youn bir siyasal iddet hareketleri yaanmtr. Bu hareketler, 1950li yllarda niversite rencilerinin eitim sistemini protesto eylemleri ile balamtr. 1960l yllarda ise renci ve isiler sokak gsterilerine, ABD ve NATOyu protesto mitingleri ile devam etmitir. 1974ten sonra sokak atmalar balam ve 1977 ylnda olaylar iyice artmtr. 1977-1980 aras her gn onlarca kii lmeye balamtr. Siyasal iddet hareketleri lkenin her yerine yaylmtr. Bu sre 1980 yl 12 Eyllne kadar devam etmi ve 5000den fazla kii hayatn kaybetmitir. Ayn zamanda lke siyasal olarak istikrarszln iine dm, ekonomik olarak da zayflamtr. Bu dnemde 1977 ylnda 1 Mays isi bayram kutlamalarnda 34 kii lmtr. 1978 ylnda Kahramanmarata kan olaylar bir hafta devam etmi ve 100n zerinde kii lmtr. 1979 ylnda Adana Emniyet Mdr Cevat Yurdakul ve Milliyet gazetesi bayazar Abdi peki ldrlmtr. 1980 ylnda zmirin TAR fabrikalarnda kan olaylar 9 gn devam etmitir. Ayn yl orumda kan olaylar bir hafta srm ve 50ye yakn vatandamz hayatn kaybetmitir. 1980 yl iinde Eski Gmrk ve Tekel Bakan Gn Sazak, eski Babakanlardan Nihat Erim ve sendikac Kemal Trkler gibi birok kii ldrlmtr. zetle renci olaylar, Kahramanmara, orum gibi toplumsal ierikli olaylar, isi hareketleri, siyasal cinayetler, siyasi parti mitingleri ile bombalama ve her trl anarik olaylar devam etmitir. Siyasal iddet, bu dnemde bireysel iddet olaylarndan toplu ldrme ve tahrip eylemlerine kadar geni yelpazede meydana gelirken, zaman ierisinde mnferit olaylar deiik maniplasyon ve kkrtmalarla daha ok hasara neden olan, toplumun deiik kesimleri Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 747 arasndaki uurumu daha da derinletiren kitlesel ldrme olaylarna dnmtr. Dini, ideolojik veya etnik kimlie sahip etkin kiilere ve kamu grevlilerine ynelik kiisel iddet olaylar daha sonra ayn ilde veya baka illerde byyerek kitlesel olaylara dnmtr. Bu olaylar Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi ekleri arasnda bulunan Genelkurmay Bakanlnn Trkiyedeki Anari ve Terrn Durumu adl raporuna gre 12 Eyll 1980 ncesi ve 12 Eyll 1980 sonras olmak zere eylemci gruplarn gerekletirdii olaylar aadaki gibi tablo halinde sunulabilir.
Eylemci Gruplardan 12 Eyll 1980 ncesi ve Sonras Devrelerde Gerekletirilen Olaylarn Genel Toplama Oran
12 EYLL 1980 NCES EYLEMC GRUPLAR EYLEMC SA EYLEMC SOL BLC BELL DEL TOPLAM 26 Aralk 1978-11 Eyll 1980 Olay Says 1.918 10.879 590 19.506 32.893 Yzdesi* 92 73 76 88 83 12 EYLL 1980 SONRASI 12 Eyll 1980-11 Eyll 1982 Olay Says 162 3.939 187 2.671 6.959 Yzdesi* 8 27 24 17 17 2.080 14.818 777 22.177 39.852 GENEL TOPLAM

*Tablodaki yzdeler 12 Eyll ncesi ve sonras dnem toplam iindeki yzdeyi ifade etmektedir.

Veriler incelendiinde; skynetimin ilan edildii 26 Aralk 1978 tarihinden darbeden 1 gn ncesi olan 11 Eyll 1980e kadar yaklak 20 ay akn bir srede eylemci gruplar tarafndan toplam 32.893 olay gerekletirilmiken bu saynn 12 Eyll 1980-11 Eyll 1982 aras 2 yllk srede 6.959a dt, eylemci sol ve blc grup eylemlerinde daha az ivmeli bir d yaanrken eylemci sa grup eylemlerinde nemli azalma meydana geldii grlmektedir. Bu durum hem skynetim uygulamasna ramen bu ynetim sisteminin olaylarla mcadelede fazlaca baarl olamad tezini hem de darbe sonras olaylarda nemli azalma olduu savn kuvvetlendirmektedir. Yine, Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi ekleri arasnda bulunan Genelkurmay Bakanlnn Trkiyedeki Anari ve Terrn Durumu adl raporuna gre 12 Eyll 1980 ncesi ve 12 Eyll 1980 sonras olmak zere eylem trleri aadaki gibi tablo halinde gsterilebilir.
Eylem Trlerine Gre 12 Eyll 1980 ncesi ve Sonras Devrelerde Meydana Gelen Olaylarn Genel Toplama Oranlar
12 EYLL 1980 NCES OLAY TRLER Silahl saldr Patlayc mad. atma Afi asma, bildiri datma Gsteri-Direni Gasp-Soygun renci olay Dier Olaylar TOPLAM 26 Aralk 1978-11 Eyll 1980 Olay Says 9,090 6.365 6.893 1.163 3.014 2.532 3.836 32,893 Yzdesi* 92 94 67 94 67 98 81 83 12 EYLL 1980 SONRASI 12 Eyll 1980-11 Eyll 1982 Olay Says 742 372 3.330 69 1.510 60 876 6.959 Yzdesi* 8 6 33 6 33 2 19 17 GENEL TOPLAM 9,832 6.737 10.223 1.232 4.524 2.592 4.712 39.852

*Tablodaki yzdeler 12 Eyll ncesi ve sonras dnem toplam iindeki yzdeyi ifade etmektedir.

Tablo incelendiinde; 26 Aralk 1978-11 Eyll 1980 aralnda en ok meydana gelen olay sralamasnda ilk 3 silahl saldr, patlayc madde atma ve afi asma ve bildiri datma Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 748 olutururken, 12 Eyll 1980-11 Eyll 1982 aralnda ilk 3 afi asma ve bildiri datma, gasp-soygun ve dier olaylar kategorisinin oluturduu grlmektedir. Yine, Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi ekleri arasnda bulunan Genelkurmay Bakanlnn Trkiyedeki Anari ve Terrn Durumu adl raporuna gre 12 Eyll 1980 ncesi ve 12 Eyll 1980 sonras olmak zere olaylarda lenlerin says aadaki gibidir.
12 Eyll ncesi ve Sonras Dnemlerde Verilen l Says ve Oranlar
DURUMU (Hayatlarn Kaybedenler) Vatanda ehit Gvenlik Grev. Terrist 12 EYLL 1980 NCES 26 Aralk 1978-11 Eyll 1980
Says Toplam %

12 EYLL 1980 SONRASI 12 Eyll 1980-11 Eyll 1982

Says Toplam %

GENEL TOPLAM
Says Toplam %

3.546 164 146

3.856

92 5 3

290 73 218

581

50 13 37

3.836 237 364

4.437

87 5 8

Tablo incelendiinde; 26 Aralk 1978-11 Eyll 1980 arasndaki olaylarda 3.546 vatanda, 164 gvenlik grevlisi ve 146 terrist olmak zere toplam 3.856 kii lm iken, 12 Eyll 198011 Eyll 1982 arasnda bu saylar 290 vatanda, 73 gvenlik grevlisi ve 218 terrist olmak zere 581e dt grlmektedir. Bu olaylardan birka zerinde durulacaktr. rnein, Emniyet Genel Mdrl ariv kaytlarnda yaplan incelemeler neticesinde 1978 Malatya Olaylar olarak bilinen, 17.04.1978 tarihinde iinde bomba dzeneini bulunan paketin ikametinde patlamas neticesinde Belediye Bakan Hamit Fendolunun olay yerinde lmesi sonucu Malatya ilinde meydana gelen toplumsal olaylarla ile ilgili olarak u hususlarn kayda alnd grlmektedir;
06.04.1978 tarihinde Ankara Emek Postanesinden Malatya Belediye Bakan Hamit Fendolu adna gnderilen koli, 10.04.1978 tarihinde Malatya PTTsine gelmi, o tarihte Belediye Bakannn Ankarada bulunmas nedeniyle 11.04.1978 tarihinde belediye mutemedi zzettin Aydoan tarafndan PTTden alndktan sonra ayn gn belediye binasna getirilerek muhafaza altna alnm, 17.04.1978 tarihinde mesai saati hitamnda paket Belediye Bakan Hamit Fendoluna verilmi, ayn gn saat 19.30 sralarnda ikametinde, ierisinde C-4 veya benzeri bir patlayc ve 4,5 voltluk yass pillerden yaplma bomba dzeneini bulunan paketin patlamas neticesinde Hamit Fendolu olay yerinde lm, yannda bulunan gelini Hanife Fendolu, torunu (6) yandaki Cokun Bozkurt Fendolu ve (3) yandaki Mehmet Krat Fendolu ar ekilde yaralanarak hastaneye kaldrlm ve kurtarlamayarak hayatn kaybetmitir. Olayn akabinde, saylar (300-350) kiiye ulaan Belediye Bakan Hamit Fendolunun taraftarlarndan bir ksm olay mahallinde, bir ksm da dier yarallarn bulunduu zel Hastane Dou Kliniinde, saat 21.30 sralarnda Kla Caddesi ve Hkmet Meydannda toplanarak KATL ECEVT, KATL KTDAR, HAMDOLAR LMEZ, KAHROLSUN POL-DER, POL-DER KAPANSIN, ZAM, ZULM KENCE TE CHP. KANIMIZ AKSA DA ZAFER SLAMIN, MLLYET TRKYE, TP TP TPSZLER ALLAHSIZ KOMNSTLER, KOMNSTLER MOSKOVAYA, KAHROLSUN KOMNSTLER eklinde sloganlar atarak olaya baka bir boyut kazandrlmak istenmi, sol grl ve alevi vatandalar tarafndan galeyana gelerek ehrin muhtelif yerlerinden yama ve talan yaplmak suretiyle tahrip eklinde zararlar verilmesi zerine evre illerden toplum polislerinin, Malatya Garnizon Komutanlndan askeri birliklerin birlikte hareket ederek hakimiyetin

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 749
saland anlalmtr. Valilik makamnca, il merkezi dahilinde bulunan tm okullar sresiz olarak renime kapatlmtr. 18.04.1978 tarihinde saat 07.30dan sralarnda il merkezine yakn olan civar kylerden gelen ve saylar (5000)e ulaan kalabalk, ta sopa ve sert cisimlerle ehir merkezinin en ilek olan blgelerinde tahrip hareketlerine girimiler olaylarda, ok sayda bina ve iyerinin camlar krlm, baz iyerlerinin eyalar kullanlmaz hale getirilmi, muhtelif yerlerde yama ve talanclk hareketleri yaanm. kan olaylarda yaralanan nn niversitesi rencisi Kimya Blm 2.Snf rencisi Tahir Krk 18.04.1978 tarihinde saat 23.30 sralarnda tedavi edilmekte olduu hastanede hayatn kaybetmitir. Olaylar srasnda birok yer ksmen ve tamamen yanm, ok sayda iyeri tahrip edilmitir. Yine, 18.04.1978 tarihinde saat 23.00 sralarnda, Malatya line bal Yeilyurt lesi Beylerderesi Mezrasnda tabanca ile vurularak ldrldkten sonra tren yolu zerine braklan Gazi Lisesi rencilerinden Naci Arguvanl, zcan nsever ve Sait Hazar isimli ahslarn cesetleri bulunmutur. Olaylarn aydnlatlmasna ynelik yaplan almalar neticesinde, TKKO terr rgt yesi Ahmet Hamdi Oflaz ile Hikmet Emekliolunun ldrdkleri tespit edilmi, ahslarn 02.12.1978 tarihinde yakalanarak gzaltna alnd, Jandarma birimlerine teslim edilen ahslarn sevk edildii adli makamlarca tutuklandklar anlalmtr. Belediye Bakan Hamit Fendolu ile birlikte yine ayn PTT Merkezinden Emniyet Mdr Abdlkadir Aksu ile Kahramanmara ili Pazarck ilesi eski Belediye Bakan adna ayn cins ve evsafta birer koli gnderildii, gnderilen bu kolilerden Pazarck Belediye Bakannn kolisinin PTT grevlileri tarafndan patlatld ve (2) grevlinin bu patlamadan dolay hayatn kaybettii, Emniyet Mdr Abdlkadir AKSU adna gnderilen kolinin kabul edilmeyerek PTT kabul merkezine iade edildii ve durumun telefon ile Ankara Emniyet Mdrlne bildirildii, Ankara Emniyet Mdrlnn bahse konu koliye Emek PTT koli merkezinden teslim ald, gerek teslim alnan bu koli ile Hamit Fendolunun lmne sebebiyet veren patlayc maddenin verdii hasarla ilgili olarak Emniyet Genel Mdrlnden bomba uzmanlarnn inceleme yapt, 19.04.1978 tarihinde, patlayc madde uzman Komiser Gner AKDENZ ve Polis Memuru Nafiz Erturulun olay yerinde yaptklar tahkikatla ilgili raporda; nceki deney ve tecrbelerine dayanarak infilak eden maddenin hz basn etkisi ok yksek askeri amalar iin imal edilen C-4 diye adlandrlan bir madde veya bu maddeye benzer patlayc olduu kanaatine varld, Emniyet Mdr Abdlkadir Aksunun kabul etmeyerek iade ettii kolinin Ankara Emniyet Mdrl uzmanlarnca (Emniyet Genel Mdrlnce ngiltereden getirilen uzmanlar) yaplan incelemede; Kolinin Hamit Fendoluna gnderilen ebat ve vasflarda olduu, ayn sistem zerinden altn tespitle 8 cm x 13 cm x 4.5 cm llerinde dikdrtgen blok ierisine yerletirilmi patlaycnn 780 gram arlnda olduu tespit edilmitir. Hamit Fendolu, gelini ve iki torununun ld olay sonrasnda Malatya ilinde (3) gn devam eden iddet olaylarnda; (4) vatandamz lm, (19) vatandamz yaralanm, CHP l Binas, (2) Matbaa tamamen yaklm, (546) dkkn ve maaza tahrip ve talan edilmi, kan olaylarn artarak devam etmesi zerine 18.04.1978 tarihinde saat 20.00den 22.04.1978 tarihine kadar sokaa kma yasa devam etmitir. Yrtlen tahkikatlar sonucu olaylara kartklar tespit edilen (212) kii, (7) tabanca, (6) av tfei, (89) tabanca fiei ile yakalanarak Elaz Skynetim Askeri Mahkemesine sevk edilmi, adli makamlarca sevk edilen bu ahslardan (36) ahs tutuklanm, (176) ahs ise serbest brakld.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 750 Yine Emniyet Genel Mdrl ariv kaytlarnda yaplan incelemeler neticesinde 1978 Sivas Olaylar olarak adlandrlan 3-4.09.1978 tarihinde Sivas ilinde meydana gelen toplumsal olaylarla ile ilgili olarak;
3-4 Eyll 1978 tarihinde meydana gelen olaylarla ilgili olarak; bu tarih ve ncesinde, Sivas ili Divrii, mranl ve Zara ilelerinde youn olarak Alevi vatandalarmzn mevcut olduu, Alevi vatandalarmzn yllardan beri sregelen tahrikler ve telkinler sonucu Snni vatandalarmzdan koparld ve uzaklatrld, o dnemde alveri yaplan ticarethanelerin, doktorlarn ve eczanelerin dahi ayrld, iki grup arasnda bir gn muhakkak bir atma kaca fikrinin telkin edildii, Alevi vatandalarmzn silahlanmaya byk nem verdii iddialarnn yaygnlk kazanmaya balad, yaanan siyasi partiler aras ekimelerinde blge halkn yalnz Alevi-Snni olarak deil siyasi inan ve gr olarak da ikiye ayrd, olaylarn balad yer olan Alibaba semtinin ortadan geen bir cadde ile ikiye ayrlarak bir taraf Snni dier taraf Alevi kiilerin oturduu bir blge halini ald, Ramazan aynda iki taraf arasnda huzursuzluun doruk noktasna ulat, bu ayda Alevi vatandalarmzn kastl veya kastsz olarak sokakta sigara ve iki imeleri ya da bir ey yemeleri, sahur davulu alnmasn engellemeleri gibi davranlarna karlk Snni vatandalarmzn oru tutmayan kiilere kar dmanca tavrlar sergilemelerinin byk tahrik unsuru oluturduu, Hassas blge haline gelen Alibaba semtinde 24 saat esasna gre polis ve jandarma ekiplerince gvenlik nlemlerinin alnd ancak yllardan beri artlandrlan blge halknn yalnz gvenlik nlemleri ile mspet yola getirilemeyecei bilindiinden blgede her iki grubun ileri gelenleriyle l Valisinin bakanlnda Belediye Bakan, l Mfts, l Emniyet Mdr ve l Jandarma Alay Komutannn katlmyla toplant yapld, 3 Eyll 1978 tarihinde saat: 12.30 sralarnda Snni bir ocuun Alevi bir ocuk tarafndan darp edilmesi ve Snni ocuun babasnn Alevi ve solculara kar kfrler etmesi sonucunda iki taraf arasnda kavga balad, kavgaya gvenlik glerince mdahale edilerek ortamn ksmen yattrld, aradan bir saate yakn bir zaman getikten sonra ayn semtte kar karya gelen gruplarn birbirlerine ilk nce ta ve sopalarla daha sonra silahlarla ate etmek suretiyle saldrd, bu olaya gvenlik glerince yeterli mdahale yaplamad, atmalarn neticesinde sa kesime mensup (2) kadnn vurularak hayatn kaybettii, lm olaynn Cumhuriyet Savcsna bildirilmesine ramen Cumhuriyet Savcsnn tereddt ettiinden olay yerine gitmedii, maktlelerin de olay yerinde uzun sre bekledii bu olayn halk tahrik ettii ve baz ahslarca bu konunun provokasyon amal kullanld, Saat: 14.30 sralarnda sa ve sol gre mensup gruplarn birbirlerine saldrdklar, polis ve jandarma kuvvetlerinin yaptklar mdahalenin ardndan ncln maskeli ahslarn yapt sa kesime mensup (150-200) kiilik bir grubun Solcu-Alevilere ait olduunu sandklar (200) kadar iyeri ve meskeni tahrip ettikleri, atan gruplardan Snni-Sac grubun genellikle lkc ve Aknc olarak nitelendirilen ahslardan olutuu, Alevi-Solcu grubun ise genellikle Alibaba semtinde oturan Trkiye Sosyalist i Partisi (TSP), Trkiye Birlik Partisi (TBP), Sosyal Genlik Birlii (SGB), Trkiye Halk Kurtulu Partisi Cephesi (THKP/C) bnyesindeki DEV-GEN yandalarndan olutuu, Tahrip edilen iyeri ve evlerin genellikle Alevi-Solcu olarak bilinen kiileri ait olduu, ayrca Vali kona, (3) Polis Karakolu ve Belediye sitesi gibi resmi daireler ile Snni-Sac olarak tannan kiilerin iyerlerinin tahrip edildii, olaylar srasnda ayyurt, Altntabak ve Kepeli semtlerinde yangnlar karld, ayn gnn akam sokaa kma yasa konulduu ve gvenlik glerinin mdahalesinin ardndan olaylarn yattrld,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 751
4 Eyll 1978 tarihinde Bayram namazndan sonra ukurtarla semtinde kart gruplar arasnda ufak apta bir atma yaand, saat:12.30 sralarnda sol gre mensup ahslarca Alibaba ve nn mahallelerindeki baz evlerin kazma ve kreklerle yklp atee verildii, sa gre mensup ahslarca yollarn kesilip arabalarn aranmak suretiyle halkn tedirgin edildii panik ortam yaratld, Ayn gn, almas polisin iznine bal olan i yerlerinin ve derneklerin faaliyetten men edildii, (10) kiiden fazla gruplarn birlikte dolamasnn yasakland, saat:20.00den sabaha kadar sokaa kma yasann uyguland, Gvenlik kuvvetlerinin duruma hkim olmasndan sonra yaplan hasar tespitinde; (351)i iyeri, (97)si mesken olmak zere (448) yerin tahrip edildii, yaplan aramalarda (1) dinamit lokumu, (3) kangal dinamit fitili, (28) tabanca, (2) Mauser silah (11) av tfei, (13) bak ve (1) klcn elde edildii, meydana gelen olaylarda (203) ahsn yakalanarak gzaltna alnd, bunlardan (98) kiinin tutukland, (105) kiinin serbest brakld, (6) kii hakknda gyabi tevkif mzekkeresi karld, Olaylarda Musa Ouz, brahim Muhittin Teke, Musa Kale, Vedat Kanat, Bekta zdemir, Glsn Keklik, Bnyamin Yldz, Mslme GLMEZ, mer Aksak ve Glizar Bora isimli toplam (10) ahsn hayatn kaybettii, (105) kiinin yaraland, Meydana gelen olaylarda, ehirdeki tahrip hareketlerini gerekletirenlerin liderinin dnemin lkc Genlik Dernei Genel Bakan Muhsin Yazcolu olduu, ad geen ahs hakknda 27.09.1978 tarihli gyabi tutuklama karar karld, ahsn Ankara ilinde yakalanp Sivas iline getirilerek 06.10.1978 tarihinde gerekletirilen durumasnda; Muhsin Yazcolunun hakkndaki iddialarla ilgili sorgu ve savunmasnda; 03.09.1978 gn Sivasta bulunmadn, o gn akam Sivasa geldiini, olaylar nedeni ile zldn, 04.09.1978 gn nn Mahallesi lkc Genlik Dernei kitaplnda lkc arkadalaryla toplant yaptn, bu toplantda kendilerini sknete davet ettiini, zerine yklenen sular kabul etmediini beyan ettii, her ne kadar ahs hakknda kamu davas alm ise de sann bu suu ilediine dair yeterli delil bulunmad cihetiyle delil yetersizliinden zerine atl sutan beraatna karar verildii hususlarnn belirtildii, Genelkurmay Bakanlnn 06 Kasm 1978 tarihli ve 520 sayl ileri Bakanlna hitaben gnderdii yaznn ekinde yer alan Sivas Olaylar hakknda hazrlanan bir raporun baz blmlerinde; - Olay planlayan maksatl ve fanatik kiilerce yaanabilecek halk atmalarn tahrik etmek iin camilerin kundakland, camide namaz klanlara ate edildii, camilerden birine merkep baland gibi asl olmayan tahriki sylentilerin yayld, - Gvenlik glerinin olaylardan sonra ehre giri klar kontrol altna almak iin btn ilelerin giri ve knda aramalar yapt, Kangal ilesinde durumundan phelenilen bir arata ve ierisinde bulunan ahsn zerinde yaplan arama neticesinde; blgedeki ar ularn faaliyetlerinin saptanmas ynnde olaylarn analizine aklk kazandracak ve yardm edecek nitelikte bilgilerin elde edildii, bu bilgiler arasnda en fazla dikkat ekeninin ise olaya karanlarn ounun, skynetim dneminde Malatya blgesinde ykc-blc faaliyetlerde bulunan liderlerin veya bunlarn yaknlarnn olduu, - Hayatlarn kaybeden vatandalarmzn cenazelerine Sivas ve Kahramanmara milletvekillerinin de katld, bu milletvekillerinin olay yerinde bulunan kalabal olay karmaya tevik ettikleri,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 752
- O dnemde Aydnlk Gazetesinin yapt yaynlarla ar sa ve sol mihraklar tahrik ettii, dnem itibaryla grevde bulunan komutanlklar hedef gstererek olay karanlarn ordu ile ilikili olduu imajn vererek orduyu halkn gznden drme gayreti ierisinde olduu hususlarnn yer ald, Olaylara karan ahslarn Erzurum-Ar-Kars ve Artvin illeri Skynetim Komutanl 1 Nolu Askeri Mahkemesinin Esas No: 1984/92 ve Karar No: 1985/124 sayl ve 2 Nolu Askeri Mahkemesinin Esas No:1980/2 ve Karar No: 1981/221 sayl gerekeli kararlar ile yarglandklar, bu kararlarn Askeri Yargtay 2.Dairesinin 22/06/1983 gn ve 1983/4-498 esas ve karar sayl ilam ile ksmen onand,

Kayt edilmektedir. MHP Genel Bakan Alparslan Trke tarafndan Cumhurbakan Fahri Korutrke 11/05/1978 tarihinde; Karakol ve emniyet mdrlklerinde partililerimiz, vatandalarmz ve genler zerinde yrtlen eziyet ve ikence olaylaryla ilgili olarak hazrladmz bu dosyay zat- alilerinin bilgilerine arz ediyorum. eklinde balayan ve Muhtelif olay, yer ve zaman unsurlarn da ihtiva eden eziyet ve ikence rnekleri arz edilmitir. diye sona eren bir mracaat mevcuttur (Fahri Korutrk Arivi, 1979a). Babakanla gnderilen bu mracaatla ilgili olarak, Babakanlk 20/06/1978 tarihinde Cumhurbakanl Genel Sekreterliine;
MHP Genel Bakan Alparslan Trkein emniyet mdrlkleri ve karakollarda partili-partisiz vatandalara ve genlere eziyet ve ikence yapldna ilikin bavurusu zerine, konu ileri Bakanlna iletilmitir. ileri Bakannca, mlkiye mfettileriyle emniyet mfettilerine yaptrlan soruturma sonucunda dzenlenen rapor ile ileri Bakannn yazsnn bir rnei iliik olarak gnderilmitir. kence iddialarnn geree uygun olmad bu raporla da belirlenmitir.

eklinde cevap verilmitir. Dnemin ileri Bakan rfan zaydnl imzal rapor ise zetle u ekildedir:
Mfetti raporlarnda; kence iddialarnn tmyle gerek d olduu, kendine ikence edildiini iddia eden kiilerin genellikle ya bir olayn san veya tutuklusu olarak haklarnda adli ilemler yapld ve bu tr iddialarla polisi ypratp bask altna alma amac tadklar, bir ksm siyasal parti ve dernek mensuplarnn gemi iktidar dneminde yanlarnda grdkleri devlet glerini imdi yanlarnda grmeyince sinirlendikleri, iddia edilenlerin aksine polisin yan tutmadan grevini yrtt ve baar salad, hatta stanbul, Balkesir, Edirne, Erzurumda kendilerine, lkc genlere ikence edildiini iddia edenlerden bir ksmnn gerek d ikyetlerde bulunduklarn gsteren ifade verdikleri saptantr. Polis gleri tarafndan ilendii kantlanamayan ikence suunun olumasna asla izin verilmeyecektir. Nitekim Kayseri ve Konyada oluan olaylarda kiilere kar sert davrand anlalan grevliler hakknda adli ve idari ilemlere derhal balanmtr. Bilgilerinize arz ederim.

Emniyet Genel Mdrl ariv kaytlarnda yaplan incelemeler neticesinde 1978 Kahramanmara Olaylar olarak adlandrlan 19.12.1978 tarihinde balayan ve 25.12.1978 tarihine kadar devam eden toplumsal olaylarla ilgili olarak;
16.12.1978 tarihinde zel olarak getirilen ve ehirde faaliyet gsteren iek Sinemas sahibine yaplan bask sonucunda program d gsterime alnan sa

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 753
gr destekleyici Gne Ne Zaman Doacak filminin oynatld, filmin oynatlmas, denetlenmesi, sinemann korunmas ve elde edilen gelirin kontrol ile ilgili organizatrln lk Ocaklar Dernei (GD) yesi kke Kenger ve onun ynettii kiiler tarafndan yrtld, 19.12.1978 tarihinde saat:20.55te Gne Ne Zaman Doacak adl filmin gsterildii srada, tahrip gc yksek olmayan nitelikte bir bombamn patlatlmas neticesi (10) kiinin hafif ekilde yaraland, Patlamayla birlikte sinemadan kan bir grubun bata CHP binas olmak zere evrede ta ve sopalarla tahribe balad, polis otolarna zarar verdii, Meydana gelen olayla ilgili olarak yakalanan o dnemde Kahramanmara lkc Genlik Dernei yesi ve aycs olan Gaziantep Eitim Enstits rencisi kke Kengerin 14.01.1979 tarihinde kendi el yazs ile kaleme ald ifadesinde zetle; Dernek 2. Bakan Mustafa Kanlderenin kendisine ve Mustafa Tecirli isimli ahsa, sinemada film oynatld srede tahrip gc az bir dinamitin solcularn att ss verilerek patlatmalarn sylediini, bylece halk kkrtp tahrik ederek isyan ettireceklerini sylediini, Dernek 2. Bakan Mustafa Kanlderenin kendisine sinemaya atlacak dinamitleri Saat:15.00te ekerli Camiinden gelip almasn sylediinden belirtilen saatte ekerli Camiine gidip tuvalette kat torba ierisinde beze sarlm vaziyette siyah renkli ve fitilinin uzunluu 10 cm olan dinamitleri aldn ve Sal gn getirmesi iin Mustafa Tecirli isimli arkadana verdiini, bu arada Dernek 1. Bakannn Ankarada genel merkezde olduunu, olay gn iek sinemasnn tuvaletinde dinamitleri Yunus lhana verdiini, bu ahsa film arasnda dinamitleri atmasn sylediini, saat: 20.45 sralarnda filme ara verildiinde patlama olduunu, kendisinin o anda Mustafa Tecirli ile birlikte balkonda bulunduunu, patlamadan sonra bombann solcular tarafndan atld ssn vermek iin KANIMIZ AKSA DA ZAFER SLAMIN, KAHROLSUN KOMNSTLER gibi sloganlar atldn, slogan attrma ve halk tahrik etme grevinin Mustafa Ekiciye verildiini, Belediye arabas ile daha nceden getirilen sopalarn sinemada bulunan grup tarafndan alndn, bu olaydan sonra Cumartesi ve Pazar gnleri ilde byk olaylarn yaandn, bir ok insannn hayatn kaybettiini, bu olaylarn insanlarn tahrik edilmesi neticesi ktn, olaylardan dernein ve dernek bakanlarnn haberinin olduunu, olaylar bu ahslarn tertiplediini beyan ettii, 19.12.1978 tarihinde iek Sinemasnda meydana gelen patlama olay ile ilgili olarak patlayc maddeleri temin eden ve atan kke Kenger ve Yunus lhan ile patlayc madde atlmas emrini veren GD Kahramanmara ube Bakan Mehmet Leblebicinin yakalanarak Skynetim Komutanlna teslim edildikleri, firari olarak aranan olayn tertipleyicisi GD Kahramanmara 2. ube Bakan Mustafa Kanldere ile ilgili evraklarn Skynetim Komutanlna iletildii, Olaylar hakknda THKP/C- DEV SAVA rgt mensubu Muhammet Arifolunun 14.10.1981 tarihinde Skynetim grevlilerince alnan ifadesinde; Halkevlerinde kendi aralarnda yaptklar toplantlarda Kahramanmara kitle rgtlenmelerinin iyi durumda olduu, MHPnin ilde gcnn krlmasna ynelik eylemlerin yaplmasnn gerektii, bu erevede Hamit Kapan isimli arkadann nerisi ile sa ierikli Gne Ne Zaman Doacak filminin oynatld esnada sinemann bombalanmasnn kararlatrld, olaylar hakknda THKP/C- DEV SAVA rgt mensubu Hasan Aydnn 14.08.1981 tarihinde Skynetim grevlilerince alnan ifadesinde; Hamit Kapan isimli ahsn kendisine iek Sinemasna paket ierisinde bir bomba koyacaklarn, bombay koymas iin bu ahsn kendisine teklifte bulunduunu, kendisinin de kabul ederek iek sinemasna bombay koyduunu ve olaydan bir gn sonra Hamit Kapandan bombann patladn ve 6 kiinin yaralandn rendiini beyan ettii,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 754
21.12.1978 tarihinde saat:17.30 sralarnda grevli bulunduklar Endstri Meslek Lisesinden karak evlerine gitmekte olan Hac olak ve Mustafa Yzbaolu isimli sol grl retmenlere yaplan silahl saldr sonucu Hac OLAKn olay yerinde, Mustafa Yzbaolunun kaldrld Devlet hastanesinde ld, Mustafa Yzbaolunun lmeden nce alnan ifadesinde; kendilerine tabancayla ate eden ahs grmediini ve tanmadn, okul rencilerinden olup okuldan uzaklatrlmak zere disiplin kuruluna verilen Mkremin Sevim, mer Kay ve Hamdi Kar tarafndan tertiplendiini beyan ettii, Olaydan dolay yakalanan mer Kayn tutukland, lm olaylarnn Cumhuriyet Savcsna annda bildirilmesine ramen otopsilerin ge tamamlanmas nedeniyle cenaze kortejinde beklenenin ok stnde bir topluluun biriktii, cenaze namaznn klnmasna engel olmak iin Ulu Cami nnde korteje katlan kalabaln iki kat byklnde sa grl bir topluluun bekledii, kortejdeki sol grl toplulukla, cami nnde bekleyen sa grl topluluun karlamamas iin Polis ve Jandarma glerinin tertibat ald, Korteje katlanlarn KATL BULUNSUN HESAP SORULSUN, HACILAR MUSTAFALAR LMEZ, KATL TRKE, HOT HOT KPEKLER MLLET SZDEN NE BEKLER sloganlarna karlk sac topluluun da KOMNSTLERN CENAZE NAMAZI KILINMAZ, LRZ DE DNMEYZ, KATL ECEVT KATL POLS, KOMNST POL-DER, KANIMIZ AKSADA ZAFER SLAMIN, KOMNSTLER MOSKOVAYA eklinde sloganlar att, Gvenlik glerince Cami nnde bekleyen sac gruba defalarca dalmalar ynnde uyarlarda bulunulduu, uyarlarn dikkate alnmamas zerine gvenlik glerinin zor kullanarak topluluu datmak istemesini mteakip sa grl topluluk tarafndan polise ve kortejde bekleyen solcu gruba kar saldrlarn younlat, Bunun zerine 3. Piyade Taburunda bulunan birliklerin olaya mdahale ettii, bu srada sac grubun polis otosu ve polis emrinde bulunan bir baka arac yakarak tamamen imha ettii, topluluun bununla yetinmeyip Alevi ve Solcu vatandalarmzn iyerlerinin bulunduu caddeler zerinde tahribe balad, tahrip srasnda Alevi vatandalarmzn oturmakta olduu Yrkselim Mahallesi snrlarnda meydana gelen karlkl silahla ate etme olaylar neticesi Memili Bakc, Cemil Karatutlu ve Hamza Yldz isimli sa grl ahslarn hayatn kaybettii, olaylarn saat: 20.00a kadar devam ettii, saat: 22.00 sralarnda olay yerine Gaziantep 5. Zrhl Tugayndan Mekanize bir taburun intikal ettii, Olaylar hakknda THKP/C- DEV SAVA rgt mensubu Muhammet Arifolunun 14.10.1981 tarihinde Skynetim grevlilerince alnan ifadesinde; Halkevlerinde kendi aralarnda yaptklar toplantlar esnasnda Tahsin Kozanolu isimli arkadann TKP mensubu Mustafa Yzbaolunun rgte ve rgtn kurucularndan Hamdullah Erbile kfrettii ve cezalandrlmas gerektiinin, daha nce ahsn bu tr davranlarndan dolay dvldnn ancak uslanmadnn, ahsn ldrlmesi gerektii kararnn ktnn konuulduunu beyan ettii, 23.12.1978 tarihinde saat:09.30dan itibaren ehrin muhtelif yerlerinde byk kalabalklarn toplandnn grlmesi zerine saat:10.00dan itibaren sokaa kma yasa ilan edildii ve belediye hoparlr ile halka duyurulduu, sokaa kma yasana ramen ehrin muhtelif yerlerinde tahrip, yama, yangn karma ve ldrme olaylarnn devam ettii, byk bir grubun Alevi vatandalarmzn younlukta bulunduu Yrkselim Mahallesine saldrda bulunduu, mahalleyi koruyan askeri birliklere ramen saldrgan grubun Alevi ve solcu vatandalarmza ait ev ve i yerlerini atee verdii ve ierisinde bulunanlar ldrdkleri, bu arada polislerin evlerine kar dzenlenen benzeri tecavzler neticesi baz polislerin ve

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 755
bekilerin evlerinin yakld, ailelerin ise komularnn evine snarak canlarn koruduu, olaylar srasnda grubun polise ynelik saldrlar zerine polis kuvvetlerinin Vilayet binasna ve Emniyet Mdrl binasna snmak zorunda kald, Alevi vatandalarmzn oturmakta olduu Yrkselim Mahallesine saldrlarn younlatnn ve bu mahalle sakinlerinin topyekn imha edileceklerinin grlmesi zerine, mahalle sakinlerinin askeri birliklerce askeri blgede gvenlik altna alnd, Yine 24.12.1978 tarihinde sa grl ve silahl saldrganlarn Alevi vatandalarmzn oturmakta olduu blgede saldrya getikleri ve askeri mdahale ile olabilecek bir katliamn nlendii, 25.12.1978 tarihinde de muhtelif saatlerde yer yer silah seslerinin duyulduu, akabinde gvenlik glerinin olaylara tamamen hkim olduu, Meydana gelen olaylar sonunda (100)n zerinde kiinin ld ve ok sayda ahsn yaraland, (917) ev ve iyeri ile kamu kurulular ve zel ahslara ait aralarn yakld, (27) dinamit lokumu, (18) tabanca, (225) tabanca fiei, (22) tabanca arjr, (3) makineli tabanca, (329) makineli tabanca fiei, (4) makineli tabanca arjr, (3) ngiliz piyade tfei, (7) piyade tfei fiei, (244) av tfei, (24) Bak ve kama, (9) satr, (2) Balta, (2) Pala, (2) tahra, (2) tornavida, (1) kg sama ele geirildii,

ncelenen dosya ieriklerinden anlalmtr. Kahramanmara olaylar zerine Cumhurbakannn Kahramanmara parlamenterleriyle yapt toplantda (Fahri Korutrk Arivi, 1979b) Adnan Karakk unlar ifade eder; 19unda balayan olaylar 22sinden itibaren icra, devlet kuvvetleri nleyememitir. Takviye askeri birliklerin gelmesi gecikmitir. Yetki bakmndan kaos olumutur. ileri Bakan dahi orada olmasna ramen bu kaosu nleyememitir. Mehmet Yusuf zba zetle, Anaristler eylemlerine Nur Hak dalarnda baladlar. Dou Perinekin Aydnlk gazetesi dokuz aydr bu olaylar tezghlyordu. Kontrgerilla etrafnda alan bir yaynla baz vatandalar halkn gznde kt kii durumuna drld. Aleviler korkutuldu tahrik edildi, silahlanmaya tevik edildi. Hkmet olaylarn stne gidecei yerde 300 ar solcu militan polisi Maraa gnderdi. Bunlar blgede terr trmandrdlar. Polisler halka ikence yaptlar. Polisin susuz halka ate ap vurduunu grenler de oldu. Hastane nnde polislerin bir yaraly vurduu grlmtr. lenlerin says 105tir. TRTde konu istismara devam ediliyor. demektedir. Orhan Sezal zetle lk tahrik sinemaya atlan bir bombadr. Atlan bomba ses bombas idi, byk kayba yol amad. Sonra iki retmen ldrld. Bunlar solcu fakat CHPnin dnda kalan solcular idi. der. Dnemin ileri Bakan Hasan Fehmi Gne, Kahramanmara olaylaryla ilgili ikence iddialar hakknda Babakanlk Makamna yazd yazda (Fahri Korutrk Arivi, 1979c) zetle u ifadeleri kullanmaktadr:
Kahramanmara ilinde 19/12/1978 gn bomba atlma olaynn failleri diye yakalanan kke Kenger, Mehmet Leblebici, Yunus lhan adlarndaki genlere gzaltndaki sre zarfnda nceden hazrlanan ifade tutanaklarn imzalamak iin baz grevliler tarafndan ikence yapld ve sol kolu fel olduu bilinen Musa nlnn doktora karlmad yolunda MHP Nide Milletvekili Sadi Somuncuolu tarafndan Cumhurbakanl makamna gnderilen 28/03/1979 gnl yaz ve ekleri zerinde valilik kanal ile inceleme ve soruturma yaplmtr. Soruturma sonucunda; sinemaya bomba atlmas olaynn sanklar olarak yakalanan kke Kenger, Mehmet Leblebici ve Yunus lhann gzaltnda bulunduklar sre zarfnda iddia edildii gibi herhangi bir ekilde ikence yaplmad ve alnan ifadeler nceden hazrlanan ifadeler olmayp sanklarn samimi beyanlar olduu, ikence grdnden, sol kolunun fel olduu belirtilen

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 756
Musa nlnn nceden hastalkl ve sol kolunun tekilere nazaran ince yapl bulunduu yakaland ilk gn fark edilerek kendisine gerekli ilginin gsterilerek durum hakknda devlet hastanesi batabibi ve fizik tedavi mtehasss etin Dikerin bilgisine bavurulduu, olayn cumhuriyet savclnca incelendii ve sonucuna gre gerekli ilemin yaplaca anlalmtr.

Bu dnemdeki olaylar sadece kitlesel gsteriler, iddet olaylar veya nl kiilere suikast giriimi eklinde olmam, lkenin asayiinden sorumlu gvenlik gleri de hedef haline gelmiti. Bu suikastlardan biri de Adana Emniyet Mdr Cevat Yurdakulun ldrlmesiydi. Yine Emniyet Genel Mdrl ariv kaytlarnda yaplan incelemeler neticesinde 28.09.1979 gn Adana il Emniyet Mdr Cevat Yurdakulun ldrlmesi olay ile ilgili olarak;
28.09.1979 gn saat 08.15 sralarnda Adana il merkezi Reatbey Mahallesi Cumhuriyet Caddesi zerinde Emniyet Mdr Cevat Yurdakulun makam arac seyir halinde iken 01 EN 511 plaka sayl Murat marka ara ile yol kesilmi, arata bulunan (3) kii tarafndan yaplan silahl saldr sonucunda Emniyet Mdr Cevat Yurdakul ile Ali neci (hzarc ustas) isimli ahslar hayatn kaybetmi, makam ofr Polis Memuru Ethem Kurtlapa ile Muammer ner (Cevat Yurdakulun kaynpederi) isimli ahslar yaralanmtr. Olay ile ilgili olarak yaplan tahkikat neticesinde (olay tarihi itibariyle) olayn grg tanklar tarafndan olay zanls olarak sa grl olduklar tespit edilen ve firarda bulunan; Halil brahim Altnk, Mehmet Karail, Yusuf Kenan, Aydn Telli, Abdurbahman Kpak isimli ahslar tehis edilmitir. Olayda bahsi geen 01 EN 511 plaka sayl Murat marka aracn sahibi olduu tahmin edilen Hanifi Bilen isimli ahs olay gn bir aacn altnda kafasna ate edilmek zere ldrlmtr. Bursa ili Mustafakemalpaa ilesi Belen ky nfusuna kaytl ve Adanada niversite rencisi olan lkc Mecit Cansevdi isimli ahsn; ldrme eylemine katlan ahslar arasnda olduu, kendisine ait (1) adet Parabellum marka tabancasnn olduu ynnde bilgilerin alnmas zerine 12.10.1979 gn ahs yakalanarak gzaltna alnmtr. Saldr olayna tepki olarak; 30.09.1979 gn saat 11.30 sralarnda Adana il merkezinde sol grl bir grup tarafndan saldry protesto etmek amacyla yry gerekletirilmi, ahslar yaplan mdahale sonucu datlmtr. Kaan ahslardan Cumaali Kaplan isimli ahs yakalanm, ahsn zerinde yaplan aramalarda; Valter tipi Karadeniz yapm 7,65 mm apnda tabanca, 1 adet arjr, 22 adet mermi ele geirilmi, ahs sevk edildii adli makamlarca tutuklanmtr. 03.10.1979 gn Giresun ilinde bir grup sol gre mensup ahslar tarafndan Cevat Yurdakulun ldrlmesinin protesto etmek amacyla lastik yakmak suretiyle kanunsuz gsteri eylemi dzenlenmitir.

eklinde bilgiler elde edilmitir. Bu olay zerine ileri Bakan Adanaya gelmi, grev yerlerini brakan 200 kadar polis Emniyet Mdrl bahesinde toplanmlard. Aralarnda ukobirlik ve Tekel isilerinden sol grl olan baz isiler de vard. Telsiz anonslarnda uygunsuz konumalar olmu ve bahedeki polisler KAHROLSUN SIKIYNETM diye slogan atmaya balamlard. ileri Bakan, Vali ve dier yetkililer toplant yaparken dardaki kalabalk sloganlar atmaya devam etti. ileri Bakan 4 kiilik bir grubu kabul etmi ve onlarla konumutu. Saat 21.00de polislerin direnii sona ermi, polisler dalmt. Ertesi gn Valilike planlanan Emniyet Mdrlnn nndeki tren MTten gelen raporlar ve Skynetim Komutannn uygun grmemesi zerine ileri Bakan ve Valinin de muvafakati alnarak iptal edilmiti. 29 Eyll 1979da sabah 07.00de Kayseriden gelen hava indirme taburuna ait Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 757 bir uak ncirlike inmi, cenaze 10.00de uakla Adanadan ayrlmt. Emniyet Mdrl nnde toplanan 5000 kadar kii cenazenin gelmeyeceini renince dalm, bunlardan 1000 kadar slogan atarak yrmler, baz binalar, dkknlar talansa da olaylar bymeden yattrlmt (Blgiray, 1989: 90-100). Ayrca, yine Emniyet Genel Mdrl ariv kaytlarnda yaplan incelemeler sonunda;
Kadir Boztimur isimli ahs hakknda, saldr sonrasnda Emniyet Mdrl bahesinde toplanan polisleri kanunsuz gsteri yryne tevik ederek topluluu devrim and iirmek, eitli sol ierikli sloganlar attrmak, komnizm propagandas yapmak sularndan aranrken ahsn gyabnda Adana C. Savclnn 28.02.1990 gn ve Hz 1986/11446, Karar 1990/2352 saylaryla Kamu davasnn zamanam nedeniyle TAKPSZLK karar verilmitir. Ayrca ayn gn kan olaylara kartklar gerekesiyle Adana Emniyet Mdrlnde grevli (21) Polis Memurunun Skynetim Komutanlnca gzaltna alndklar,

eklinde bilgiler elde edilmitir. Emniyet Genel Mdrl ariv kaytlarnda yaplan incelemeler neticesinde 29.05.1980 tarihinde balayan ve 11.07.1980 tarihine kadar devam eden ve darbe ncesi en nemli toplumsal olaylardan biri olan 1980 orum Olaylar ile ilgili olarak;
28.05.1980 tarihinde ehir merkezinde sa gre mensup bir grup rencinin MHP Genel Bakan Yardmcs Gn Sazakn ldrlmesini protesto etmek iin ehir merkezinde bir yry yapt, bu esnada grubun sol gre mensup Alevi vatandalara ait baz iyerlerinin camlarn krd, sol gre mensup Celal Erdodu isimli bir retmeni darp ettii, bunun zerine orumda sol grl ve alevi vatandalarmz arasnda, oturduklar mahallelere ynelik saldr yaplmas ihtimaline kar kaynama ve gruplama olduu, bu durumu frsat bilen ve orumda faaliyet gsteren HK, SGB, TKP-B Kurtulu, Devrimci Kurtulu ve DEV-YOL rgt mensuplarnn oturduklar yerlere halk da kkrtarak barikat kurduklar, rgt mensuplarnn ellerinde silahlarla yzleri maskeli ekilde bu barikatlarda nbet tuttuklar ve bu blgelere gvenlik glerinin girmesine izin vermedikleri, 28.05.1980 gn akam saatlerinde ehrin eitli yerlerinden gelen silah seslerine ilikin sa gre mensup gruplarn Alevi vatandalarn mahallelerini bast ynnde haberler karlmas zerine Ouz Uur Tandoann DEV-YOL rgtne ait bir evin yaknlarna, ierisinde (1) Sten, (2) Mat otomatik silah ile (250-300) adet mermi bulunan bir torba getirdii, o gece blgede sabaha kadar sa ve sol grl gruplarn karlkl birbirlerine ate ettii, her iki gre mensup gruplarn da yaplan ajitasyon neticesinde olaylarn iine ekildii ve atma olaylarna katld, 29.05.1980 sabah Ouz Uur Tandoan, Ahmet Yaprak, Cengiz Kolbken, Hasan nal, Avni zcan, Gazi Turgut ve Metin Ycel isimli ahslarn Eti Ortaokulu arkasndaki bahede toplandklar, akabinde ayn gn Hamdi Diyara ait eve silahla ate edilmesi ve evin altnda bulunan frna patlayc madde atlmas olaylarn gerekletirdikleri, yanlarnda bulunan kalabala (yaklak 500 kii) Ouz Uur Tandoann talimatyla Ahmet Yaprakn devrim andn okuduu ve okuttuu, 29.05.1980 tarihinde sa gre mensup bir grup Ticaret Lisesi rencisine silahla ate edildii, rencinin muhtelif yerlerinden yaraland, bu olayn akabinde ayn gn sol gre mensup ahslarn bulunduu bir ay evine silahla ate edildii, saldr sonucunda bir ahsn hayatn kaybettii, bir ahsn da yaraland, Ayn gece Samsun-Ankara karayolunun ehir ii giri-k ksmnda bulunan tm alevi ve sol gre mensup vatandalarn bulunduu mahallelerde byk barikatlar kurulduu, ayn gn saat: 20.30da Valiliin askeri birliklerden

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 758
yardm talebinde bulunduu, ayn gece ve takip eden gndznde barikat kurulan mahallelere girilemedii ve barikatlarn kaldrlamad, 30.05.1980 tarihinde Polis Memuru Abdurrahman Koakn Alevi vatandalarn younlukta bulunduu Miln semtinde ehit edildii, ayn gn yine ayn semtte oturan ve greve gitmekte olan Blge Trafik polis memurlarndan Muzaffer Yeilyurt ile Mehmet Pektan pusuya drld, olayda Muzaffer Yeilyurtun ehit olduu, Mehmet Pektan ar yaraland, Bu olayn annda renilmesine ramen gvenlik kuvvetlerince mdahalede bulunulamad, olay yerine ge intikal edilebildii, yaral polis memurunun hastaneye iki saat sonra sevk edilebildii, ayn gn Miln semtindeki polis evlerinin tahrip ve yama edildii, ki polis memurunun ehit edilmesi ile ortamn daha fazla gerginletii, Alevi vatandalarn younlukta bulunduu mahallelere Polislerin mdahale ederek intikam alaca, ayrca Snnilerin de taarruz edecei eklinde youn propagandalarn yapld, 30 Mays ve 1 Haziran gecelerinde zellikle saat:21.00den sonra Alevi ve sol gre mensup vatandalarn bulunduu Kale Mahallesi ile sa gre mensup Snni vatandalarn oturduu Sosyal Sigortalar semtinde sabaha kadar silah seslerinin duyulduu ancak herhangi bir atmann meydana gelmedii, 02.06.1980 sabahndan itibaren gvenlik kuvvetlerinin duruma hkim olduu, yer yer silah sesleri ve patlamalar duyulsa da karlkl toplu atmalarn nlendii, 01.07.1980 tarihinde akam saatlerinde Terlemez Evleri semtinde bir retmenin evine ate edildii iddias ile karlkl gruplamalarn tekrar meydana geldii, silah sesleri duyulduu ve barikatlarn kurulduu, olaya mdahalede bulunan askeri birliklere kar ate ald ancak olayda len ya da yaralann olmad, ayn gece saat:21.00 sralarnda Ankara-orum karayolunun 9. kilometresinde kurulan barikat amak iin mdahale eden askeri birliklere silahla ate edildii, askeri birliklerin mdahalesi sonucu bir kiinin hayatn kaybettii, kiinin de yaraland, 02.07.1980 tarihinde saat:04.00 sralarnda Terlemez Evler Sigorta Hastanesi blgesinde kart grl gruplar arasnda tekrar atma yaand, yer yer yangnlarn kt, (2) panzer ile Jandarma n Yzba Orhan Yldz komutasndaki 80 kiilik Jandarma kuvvetinin olay yerine gnderildii, kalabalk gruplarn datlarak olaylarn kontrol altna alnd, kan yangnlarn sndrld, uygulamalar yapld, aramalar srasnda Alaaddin Camii civarnda Abdullah Sucu ve Adil akar isimli ahslarn cesetlerinin bulunduu, ayn gn saat:06.00 sralarnda Valiliin sokaa kma yasa koyduu, 04.07.1980 tarihinde saat:13.15 sralarnda, gerginliin srd ve halkn huzursuzluun hat safhada olduu bir srada inaat devam etmekte olan Alaaddin Camii yanna bir oto ierisinden patlayc madde atld ve havaya silahla ate edildii, olayn Alaaddin Camiinin yakld ve silahla ate edildii eklinde ehre ksa srede haberin yayld, Alevilerin bulunduu semtlere Snnilerin taarruz ettii eklinde yaylmas ve bu durumu istismar eden ahslarn ajitasyonlaryla her iki gruptan ok sayda vatandan Alaaddin Camisi civarnda topland ve atmalarn yaand, olayn haber alnmasnn ardndan blgeye intikal eden askeri birlikler ve Komando taburu tarafndan silah kullanlmak suretiyle kitlesel bir katliamn nlendii, olay esnasnda ok sayda yangnn kt, evre il ve ilelerden itfaiyeler istendii ve gvenlik kuvvetlerinin nezaretinde yangnlara mdahale edildii, yetkililer tarafndan yaplan tespitlere gre (74) ev, (2) dkkn ile (4) motorlu vastann yakld, (51) dkknda hafif maddi hasar olutuu, olaylar srasnda (5) vatandamzn hayatn kaybettii, (21) vatandamzn muhtelif yerlerinden yaraland, yaplan operasyonlarda (204) kiinin yakaland, (21) tabanca, (7) av tfei ve (939) fiein ele geirildii, Yaanan iddet ierikli toplumsal olaylarn tertiplenmesi ve meydana gelmesinde,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 759
ilde faaliyet yrten ar sola mensup TKP/M-L, TDKP, TAKP/C, YGD, GD isimli illegal rgtlerin, komiteler oluturup mterek eyleme gemelerinin nemli rol oynad, keza sa gre mensup YD adl kuruluun ise halkn tansiyonunu yksek tutmak amacyla faaliyette bulunduu, Ahmet Yaprak isimli ahsn Sivas l Merkez Jandarma Komutanl grevlilerince alnan ifadesinde; birinci orum olaylarndan sonra oruma zzet ve Mehmet adl iki kiinin geldiini, Ouz Uur Tandoann bu ahslar arkadalar olarak tanttn ve bundan sonra beraber alacaklarn sylediini, Birinci orum olaylarndan sonra geceleri sistemli olmasa da nbet tutmaya devam ettiklerini, kinci orum olaylarnn balad 04.07.1980 gn Yusuf zzet alolu, Orhan Kl ve Avni zcan ile beraber Yeilyurt mahallesine gittiklerini, kendisine gsterilen ve sac olduu sylenen bir ahsn evine silahla ate ettiini, kalabalk ierisinde bulunan birinin baka iki evi yaktn, askerlerin duruma hakim olmas zerine geri ekildiklerini beyan ettii, Olaylarda gzaltna alnan Ali Soylunun 28.06.1980 tarihli ifadesinde; dnemin Milletvekili kr Btnn konumasna ahit olduunu, Btnn konumasnda Sizi destekliyoruz. Zaten bu olaylarn olacan biliyorduk. Gerekli yerden talimat aldk, korkmayn gveniniz salanmtr. Kimse size dokunamaz. Faist polisler buraya girmeyecek, ben yarbayla konutum, buraya polis girmeyecek eklindeki konumasndan sonra halkn kendisini cokulu bir ekilde alkladn, milletvekilinden sonra konuan bir yarbayn ise; Biz sizleri korumaya geldik. Bizlere ate etmeyin. Biz sizleri korumaya geldik, polisleri buraya sokmayacaz dediini ve bu konumasndan sonra halkn yarbay da alkladn belirttii, Ayrca Ali Soylu ifadesinde; kr Btnn bir taksinin arka bagajnda bulunan bir tabut iine cenaze ss vererek Milnne silah geirdiini ve bu silahlar halka dattklarn duyduunu beyan ettii, 1980 dneminde lkc camiann nde gelen isimlerinden olan ve orum olaylarnn kilit ismi olarak lanse edilen Adnan Baran isimli ahsn 7 Temmuz 2009 tarihinde orum Tek Yldz Gazetesine verdii rportajda; Senarist provokatrlerin ilk perdede sa-sol atmasn ngrdklerini, orumun da seilmi iller arasnda olduunu, sa grl olduunu syleyen baz Subaylarn kendilerine TNT el bombas, eitli patlayc maddeler, silahlar ve mermi gibi mhimmat verdiklerini ifade ettii, orum olaylar srasnda illegal faaliyet gsteren TDKP (Trkiye Devrimci Komnist Partisi) elamanlarnn, meydana gelen olaylardan evvel halk arasnda propaganda yaparak oluturduklar komitelerle bir ksm halk blcle, toplu isyana, silahlanmaya, barikatlar kurarak gvenlik kuvvetlerine engel olmaya zorladklar, yaptklar toplantlarda halka ve yandalarna olaylarn devam iin muhakkak polis vurulmas gerektii izahatnda bulunarak olaylarn gereklemesinde byk rol oynadklar, rgt elemanlarndan Haydar Cemiyet ve Aslan nkapn olaylar srasnda polis ldrme olayna fiilen katldklar ve Polis Memuru Muzaffer Yeilyurtu ldrme ve Mehmet Bekta yaralama, yine Polis Memuru Abdurrahman Koak rgt adna ldrme olayn gerekletirdiklerinin tespit edildii, Adana ili ve el ili Tarsus ilesinden (60) kadar ar sol militann oruma gittikleri ve alevi vatandalarn bulunduu mahallelerde barndklar bilgisi verilerek gvenlik tertip ve tedbirlerinin alnmasnn istendii, 29.05.1980 tarihinden balayp 11.07.1980 tarihine kadar devam eden olaylarda (354) kiinin yakalanarak gzaltna alnd, bunlardan (159)unun tutukland, olaylarda (49) kiinin hayatn kaybettii, (53) kiinin ise yaraland, (297) adet dinamit lokumu, (47) adet fnye, (790) metre saniyeli fitil ve (619) adet dinamit kapsl, (35) adet tabanca, (1046) adet mermi, (74) adet Av tfei, (544) adet av

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 760
tfei fiei, (2) adet Piyade tfei, (48) adet piyade tfei mermisi, (6) adet kama ba, , (8) adet Molotof kokteyli elde edildii,

fade edilmektedir. Yukarda bahsedilen toplumsal iddet olaylarnn tamamnda grlen ortak zelliklerden anlalaca zere, o dnemde meydana gelen mnferit olaylardan bazlar daha sonra daha byyerek toplumsal iddet olaylarna dnmtr. Olaylar, kimi zaman provokasyonlarla bytlrken, kimi zaman da bu tr olaylarla mcadele etmesi gereken kurumlarn grevlerini bazen bilerek, isteyerek bazen de yetersizliklerinden dolay tam olarak yerine getirmemelerinden dolay olaylar daha ciddi bir hal almtr. 12 Eyll ncesinde genel havay Emin laann kalemiyle u ekilde zetlemek mmkndr (laan, 2012):
Neydi o gnler! Trkiye devrimci ve lkc olarak ikiye blnmt. Baka bir deyile, lkenin her yerinde ve her kesinde sa-sol atmas yaanyordu. Trkiye yasad rgtlerin elindeydi. Herkes silahlanmt. Trkiye silah kaaklnn ak pazar olmu, her yerden kaak silah giriyor ve bunlar serbest piyasada sudan ucuz fiyatlarla satlyordu. niversite ve yksekokullar, hatta liseler paylalm, parsellenmiti. Bazlar solun, bazlar san elindeydi. Kart grller, onlardan olmayanlar, okullara asla gidemezdi. Hocalar ve retmenler de ayn durumdayd. Mahalleler bile parsellenmi, blnm, bir kesimin egemenlii altna girmiti. Btn kamu kurumlar ayn durumdayd. Hastaneler ve renci yurtlar paylalr m? Trkiye de paylalmt! Polis bile iki kesime ayrlp dernekler kurmutu. Pol-Der ve Pol-Bir, iki zt gr paylaan polislerin topluluu idi. lkede her gn cinayetler ileniyor, insanlar ldrlyor, saldrya uruyor, her yerde bombalar patlyordu. Savclar, profesrler, sendikaclar, renciler, sradan vatandalar sokaklarda vuruluyordu. Gya skynetim vard ama kimsenin takt yoktu. Kim olursa olsun her kesim ve herkes, can gvenliinden yoksundu. Mahalleler ve evler boalyor, insanlar korkudan g ediyordu. Alevi yurttalar byk bask altndayd, katliamlar yaplyordu. Ortada devlet ve hkmet kalmam, iler askerlere havale edilmiti. Meclis toplanamyor, aylardan beri Cumhurbakan seemiyordu. Kentlerin en byk meydanlar bile sava alanna dnmt. Her gn kan akyor, cesetler yollardan toplanyordu.

Bu konularda ortaya kan en nemli sorunlardan birisi, olaylar nleme, mdahale ve soruturmakla grevli olan kamu grevlilerinin lkede genel olarak grnen kutuplamada taraf olur grnmleriyle bu grevlerini yerine getiremeyileri olarak ortaya kmaktayd. Hkim, savc, polis veya askerlerden oluan meslek birliklerinin gnlk politikadan ve herhangi bir ideolojiden uzak olmas gerekmekteydi. Polis meslek birliklerinin politize olmas bu kurumun yerine getirdikleri grev bakmndan kabul edilebilir bir durum deildi. Bir polis meslek birliinin u veya bu siyasal grn meslek birlii haline gelmesi demokratik adan henz tam olgunlua ulamam, siyasal alkantlarn dinmedii lkelerde byk problemleri de beraberinde getirebilirdi. Nitekim bunun en bariz rnei, bu dnemde yaanan Pol-Der ve Pol-Bir tecrbesidir. Bu iki polis birlii, polis iinde siyasal kamplamann ve kavgann kayna haline gelerek tamamen kurulu amalarnn dnda faaliyet gstermitir (Arcan, 2009: 62). dzeni ve vatandalarn can gvenliini salamakla grevli olan polis de lkenin dier insanlar gibi kendi aralarnda ikiye blnm, solcu polisler Pol-Der, lkc polisler ise Pol-Bir dernei ats altnda toplanmlard (Maral, 2008: 276). Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 761 Blent Ecevit Babakanlk gnlerini anlatt bir yaz dizisinde (Cumhuriyet Gazetesi, 12.11.1985) cepheleme giriimlerine, kar kesin kararl bir ekilde direndiklerini, bunun da terr karsnda devlet gcn yansz bir ekilde kullanabilme serbestisini ve olanan saladn ifade etmektedir. Ancak artlarn normal olmaktan fazlasyla ktn, ne kadar tarafsz davranmaya alsalar da, sadan ve soldan gelen terr karsnda eit davranmaya zen gsterseler de kamu kurulularndan birounun srklendikleri bozulma ve blnmenin hkmetin yansz davranmasndan beklenen sonucun salanmasn ok gletirdiini belirtiyordu. Blent Ecevit dnlenin aksine emniyet kuvvetlerindeki blnmenin sanld kadar ileri llere varmadn, polisin byk ounluunun tarafsz bir tutum izleyebilecek bir durumda olduunu ancak ylardan beri eitim ve donanm bakmndan akl almaz bir lde ihmal edildiini, etkisini byk lde yitirdiini ifade etmektedir. Buna ramen polisteki bu blnmlk gazete manetlerine yansyan olaylarla boy gstermitir. 11.06.1978 tarihinde Pol-Der Ankara ubesi yakld (Milliyet Gazetesi 12.06.1978). Ecevit Polisler arasndaki derneklemenin ideolojik kamplama niteliine dntn, devam halinde halkn gveninin salamada polisin etkin olamayacan syledi (Milliyet Gazetesi, 21.06.1978). 25.06.1978 gn Pol-Der Genel Merkezi tekrar yakld. Pol-Derin kapatlmas yolundaki giriimleri protesto iin baz polisler rencilerle birlikte 03.07.1978 tarihinde stanbulun birok yerine POL-DER KAPATILAMAZ eklinde afi ast. Afileme yapt iddia edilen 28 polis gzaltna alnd (Milliyet Gazetesi 04.07.1978). 05.07.1978 tarihinde Ankara Valilii tzklerinde yazl amalarn dna ktklar gerekesiyle Pol-Der ve Pol-Bir genel merkezlerini kapatt (Milliyet Gazetesi 06.07.1978). Ancak 16.07.1978de Dantay kapatma kararna kar alan davada kapatmay iptal karar vererek iki polis derneinin kaplarn tekrar ayor, faaliyetlerine tekrar izin veriyordu (Maral, 2008: 276). Askere gre, mlki idare amirleri de gerek partizanlktan gerekse uzun yllarn ihmalinden kaynaklanan ciddi problemler yayordu. Blgiray (1989: 475-478, Demirel, 2001: 52), ar milliyeti militanlara hi bir art aramadan silah ruhsat verdiinden phelendii bir valinin, bu durum kendisine sorulduunda; "Paam ruhsat verilenler hepsi milliyeti ve bizden olan kiiler, lkc genler, ilerinde hi komnist yok" Dediini belirtmektedir. Partizanln yan sra, birok ilede, kaymakam ve emniyet amiri ya bulunmuyor ya da bu makamlar vekleten dolduruluyordu. Evren'in (1990: 376) aktardna gre, Diyarbakr'da bulunan 7. Kolordu ve Skynetim Komutan Cemalettin Altnok 17 ubat 1980 tarihinde yaplan bir Skynetim Koordinasyon Kurulu toplantsnda yle demitir (Demirel, 2001: 52-53);
Blgemdeki Siverek ilesine daha bir kaymakam ve Emniyet Amiri bulamadk (Siverek ki en ok olay olan ve Apocularn kontrolnde olan bir iledir). Kaymakam tayin edildi fakat gelmiyor. Size enteresan bir olay daha syleyeceim. Bitlis'ten Siverek'e bir emniyet amiri tayin edilmi, ancak Bitlis'te grlen bu emniyet amiri iki senedir Bitlise gelmemi. lk bulunduu yerde duruyor. Emniyet Genel Mdrl ise onu Bitlis'te biliyor ve biz onu Siverek'e tayin edeceiz ne dersiniz diye Bitlis'e soruyor.

Yarg organlarn benzeri problemlerden payn ald da iddia edilebilir. Saylan ok yetersiz kalan hakim ve savclar yeterli korumadan yoksun olduklar iin grevlerini laykyla yerine getiremiyorlar, mahkemeler ok yava alyordu (Blgiray,1989: 162-167, Demirel, 2001: 53). 6 Nisan 1979 tarihinde yaplan Skynetim Koordinasyon Kurulu toplantsnda okunan Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 762 ve Jandarma Denetleme Bakannca hazrlanan raporda da syle deniliyordu (Demirel, 2001: 53, Evren, 1990: 254-255);
Biz Mardin'de iken, Derik'de bir polis gpegndz sokak ortasnda kuruna dizilerek ldrlmtr. Davaya bakacak olan Derik hakimi istirahat alm, bir dieri kendini reddetmi, Mazda hakimi yetkisizlik karar vermi, Yksek Hakimler Kurulunca grevli klnan Mardin Hakimi ise sank bir retmenle eitim enstits rencisini tutuklayacak yreklilii gsterememitir. in dramatik yan savc, bu sanklarn sorgular yaplrken pencerelere kum torbalar ylmak suretiyle can gvenliklerinin salanmas talebinde bulunmutur.

12 Eyll ncesi rgtlerin Durumu 12 Mart muhtrasnn bir sonucu da zellikle sol grl pek ok rgt yesinin cezaevine girmesiydi. Cezaevine giren sol rgt yeleri illegal alanda daha aktif ve etkili faaliyet gsterilecei dncesine sahip olmulardr. Bu konuda nemli bir dnm noktas 1974 genel aff olmutur. 1974 genel aff ile beraber sol rgtler taze kan ile faaliyetlerini hzlandrmlar ve bu dnem ierisinde hzla rgtlenmeye balayan milliyeti muhafazakr genlik gruplaryla atma srecine girmeye balamlardr (Demirci, 2011: 204). nfaz yasasn deitiren hkmetin bu eylemiyle cezaevleri boalm, yeni infaz yasasndan yararlanan rgt mensuplar birer birer cezaevlerinden km, kanlarn byk bir kesimi de daha bilenmi olarak rgtlerine katlmlardr (Maral, 2008: 275). 1980 ylna kadar geen srede lke tam olarak bir kaos dnemi yaam ve binlerce gen ideolojik kartlklar sebebiyle birbirlerini ldrmlerdir. Bu kaotik sre ierisinde her yeni provokasyon yeni bir toplumsal olayn fitilini atelemi, hafzalardan silinmeyecek olaylarn yaanmasna yol amtr. Trkiyede sol terr rgtlerinin 1970 -1980 yllar arasnda aktif bir eylemsel sre ierisinde bulunduklar bilinmektedir (Demirci, 2011: 204). Affn terr rgtlerinin geliimine etkilerinin o dnemin resmi yazmalarna, sank ifadelerine, iddianamelere ve mahkeme karalarna da yansd grlebilmektedir. rnein, stanbul Valiliinin (Emniyet Mdrlnn) ileri Bakanlna yazd 18/08/1980 tarih ve ube: 1. Sor. A. 46036-32468 sayl yazsnda; 23/06/1980 tarihinde Grundig fabrikas iletme mdr Mustafa Ylmazn yaralanmas ve 26/06/1980 tarihinde MHP le bakan Ali Rza ALTINOK ve ailesinin ldrlmesi olayna kart gerekesiyle ifadesi alnan rfan ELK ifadesinde zetle; 100 arkada ile TKPML-TKKO davasndan yarglanp 15 sene 6 ay hapis cezasna arptrldn, 1975 affndan yararlanp ktn, kitleleri eitli mcadeleler iinde eiterek mevcut dzeni ykp ii snf iktidarn kurmak iin her trl mcadele biiminden yararlanma amacn gden TKPML hareketine inandn beyan etmitir. Ayn olaya kart gerekesiyle ifadesi alnan Mukaddes elik ise ifadesinde zetle; 1970 senesinden beri TKPML-TKKO sempatizan olduunu, 1973 senesinde bu davadan yarglanp 11 ay hapis cezasna arptrldn, durumalar srasnda rfan elik ile tanp 1977 senesinde evlendiini, sempatizan olduu TKPML hareketinin Trkiyede devrimi gerekletirerek demokratik halk iktidarn kuracana inandn, bunun iin de kart gr olan polis, asker ve devlet adamlar ile savalmas gerektiine inandn fakat hibir eylemine katlmadn beyan etmitir. Ankara Skynetim Komutanl 2 Numaral Askeri Mahkemesinin, MHP genel Bakan Yardmcs Gn Sazakn 27/05/1980 tarihinde ldrlmesi olayna karan Ahmet Levent BABACAN, Sadk Zafer zcan ve Cem Z hakkndaki (Say: 1981/304, Esas No:1981/304 ve Karar No: 1983/67) 06/04/1983 tarihli kararnda; Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 763
1970 ylnda Mahir ayan ve arkadalar tarafndan kurulan Trkiye Halk Kurtulu Partisi ve Cephesi (THKP-C) daha sonra 1972de Emniyet grevlilerince datlm, bir sre hareketsiz kalan bu grup 1975 ylndan itibaren toparlanmaya balam ve bu ortam ierisinde Devrimci Genlik Dernekleri ortaya kmtr. Daha sonra bu dernekler birletirilerek 08/08/1976 tarihinde Devrimci Genlik Dernekleri Federasyonu (DGDF) kurulmu, bu legal rgt ierisinde faaliyet srdrmekte iken 1978 yl Haziran aynda gruplar arasnda kan srtmeler su yzne km, 29/06/1978de Ankarada Tm Devrimci Genlik Dernekleri Federasyonu kurulmu, Dev-Sol adyla Dev-Yoldan ayrlan grup ise 30/07/1978de Devrimci Genlik Federasyonu ad altnda bir federasyon kurarak faaliyetlerini srdrm bylece, Dev-Sol fiilen ortaya kmtr. Bundan sonra da tamamen Dev-Sol ad altnda faaliyet gsteren bu grup silahl, anayasal dzeni ykma hedefine ynelmi, bu hedefe gtrecek birok ciddi eylemde bulunduu grlmtr. Bunlar ierisinde adam ldrmeler, soygunlar, kart gruplarla atmalar, polis otosu ve karakollarn taranmas yannda, zellikle 20/08/1979da Astsubay Erdal Grcnn ldrlmesi, 02/01/1980 tarihinde Bornova Suphi Koyuncuolu Lisesi mutemedinin soyulmas, 26/01/1980de Karagmrk polis Karakolunu baslarak silahlarnn alnmas, 27/01/1980 tarihinde Ba komiser Mehmet Patn ldrlmesi, 02/04/1980de MT mensubu Refik Snmezin ldrlmesi, 07/07/1980de Beikta Gmrk Muavini iki ahsn ldrlmesi, 19/07/1980de Prof. Dr. Nihat Erimin ldrlmesi, 30/07/1980de emekli MT mensubu Sabri Sarerin ldrlmesi, 11/08/1980de Polis memuru Adem Gnayn ldrlmesi ve Eski Gmrk Bakanlarndan Gn Sazakn ldrlmesi olaylarnn dikkat ektii grlmtr.

Mtalaasnn bulunmaktadr. stanbul / Selimiye Skynetim Komutanl Askeri Savclnn Eski Babakan Nihat ERM, Polis Memuru Ali Kartal, stanbul Emniyet Mdr Muavini Mahmut DKLER ve Polis Memuru Turgut Erglenin ldrlmesi ile ilgili (Say: 1981/1675, Esas No:1981/1675 ve Karar No: 1981/994) 22/05/1981 tarihli iddianamesinin Devrimci-Sol rgtnn Tarihi Oluumu bal altnda;
1975 yl balarnda yeniden faaliyete gemek iin uygun bir siyasi ortamn bulunduunu gren ve 1803 sayl Af Kanunundan sonra dar kan militanlar THKP-Cye tekrar hayatiyet vermek iin harekete gemiler ve yine MarksistLeninist dnce biimi n planda olmak zere THKP-C kkenli rgtler tremeye balamlardr.

fadeleri yer almaktadr. Ayn ddianamenin Devrimci-Sol rgtnn rgtsel Yaps bal altnda 19/07/1980 tarihinde ldrlen 1971 dneminin Babakanlarndan Prof. Dr. Nihat ERM ve koruma polisi Ali KARTALn ayrca 06/02/1981 tarihinde stanbul Emniyet Mdr Muavini Mahmut DKLER ve koruma Polisi Turgut ERGLENin ldrlmesinin yan sra Devrimci-Sol rgt ve Militanlarnn Hukuk ve Yasalar Karsndaki Durumu bal altnda Sadece stanbulda 100den fazla kiiyi ldrd, saysz gasp, soygun, kurunlama, bombalama, karakol baskn ve benzeri eylemler gerekletirdii beyan edilmektedir. Bu sre ierisinde sol terr rgtleri TKP kkenli sol rgtler, THKP-C kkenli sol rgtler, THKO kkenli Sol rgtler, TKP/ML kkenli sol rgtler ve TKP kkenli sol rgtler olmak zere be ana kola ayrlmlardr. Kendi bnyesinde ok sayda yeni rgtler kurmu olan rgtlerin ierisindeki bu ok paral yap 12 Eyllden sonra hzla etkisiz hale gelmelerine yol amtr (Demirci, 2011: 204-205). Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 764

Altun ve Karamana gre; Trkiyede ayrlklk ya da etnik ayrlk terrizm denince akla gelen kavramlar; PKK terr, Krtler, Krt Sorunu eklindedir. Trkiye PKK terr rgtnn balatt terrist eylemlerle 1984 ylndan beri mcadele etmektedir. Ancak Trkiyede ayrlklk dncesinin kkleri Osmanlnn son dnemlerine kadar gitmektedir. ark Meselesi, Krt Sorunu olarak dile getirilen sorunlar sorunun sadece gvenlik sorunu olarak alglanmasndan dolay iinden klmaz bir hal almtr. Byle olunca, izlenmesi gereken tek strateji askeri ve polisiye tedbirlerin alnmas olarak dnlmtr. Osmanlnn son yllarnda ve Cumhuriyet kurulduktan sonraki dnemde kan Krt isyanlarnn bastrlmas ve sonrasnda izlenen politikalar, 1960 ve 1980 askeri darbelerinin ardndan Krt kimliinin inkar edilerek yok saylmas ve buna paralel olarak blge halknn ana dillerini kullanmalarnn yasaklanmas sorunun zlmesi sonucunu vermemitir. Aksine blge halk zerinde arttrlan bask tepki dourmu, 1984ten sonra kanl eylemlerine balayan PKKnn varlk gerekelerinin glenmesine ve eleman kazanmasna zemin oluturmutur (Altun ve Karaman, 2010: 7-8). Ahmada gre (2003: 163); Krt sorunu, modern haliyle, Trkiyenin dousunda yaayan insanlarn daha ok kltrel zgrlk talepleri ve devletin asimilasyon politikasn sorgulamaya balamasyla 1960l yllarda ortay kmtr. Blge insannn bu talepleri dou blgesinin geri kalmlyla ilgilidir ve bu geri kalmlk zellikle ok parti politikalar dneminde Ankara ynetimi tarafndan genelde grmezden gelinmitir. 1978 yl ncesi PKKnn ideolojik temelinin atld ve Marksist-Leninist ideolojinin benimsendii dnem olarak grlebilir. rgtn kuruluu ncesinde lkenin genelinde gerekleen anari ve terr harekelerinin temelinde yer alan Marksist-Leninist ideoloji, PKKnn temel ideolojisi olarak grlmtr. PKKnn temel amacn aklayan ve 1978 ylnda yaynlanan Krdistan Devriminin Yolu (Manifesto) da Marksist-Leninist ideolojiyi temel prensip olarak grmektedir. Ayrca rgt kurulu ncesi srete yntemsel adan Mahir ayann izgisinden nemli lde etkilenmitir. PKKnn kurulacak bir Krt devletinin Marksist-Leninist temelli bir ideolojiye sahip olmas prensibi, Krt halknn ezilmiliinin ve smrge olarak grlmesinin bir sonucu olarak kurtarlmas gerektii teziyle birletirilmitir (calan: 1978; Semiz, 2011: 58-59). Kurulu sonras ve ilk silahl eylemin gereklemesine kadar geen dnemde, rgt, uzun yllar terr bir yntem olarak kullanmasna imkn salayacak alt yap hazrlklarn tamamlamtr. rgt hakknda somut edinim salayabilmek iin ncelikle bu dnemin geliim srecine ve seyrine gz atmak gerekmektedir. PKK, 1975-1976 yllarnda gerekletirilen toplantlarda, Dou ve Gneydou Anadoluya alm karar alm. Bu karara bal olarak blgeye dalan rgt yeleri almalarna balam ve kurulu ncesi hazrlklar yaplmtr. 1978 ylnn son dnemlerine doru partileme iin uygun bir konjonktrn olduunu deerlendiren calan ve kurucu kadro, yaplan hazrlklar erevesinde 27/11/1978 tarihinde Diyarbakr li Lice lesi Ziyaret (Fis) kynde yaptklar ve gn sren bir toplantdan sonra PKK (Partiya Karkeren Krdistan- Krdistan i Partisi) adnda bir parti kurulmas karar alnmtr (Semiz, 2011: 59). 1979 ylnda Elazda rgtn nde gelen isimlerinden ahin Dnmezin yakalanmas sonras rgt, ayn yln Temmuz aynda nemli kararlarn alnd bir toplant gerekletirmitir. Bu toplantdan kan en nemli karar ise calann yurtdna kmasdr. calann yurtdna kmasndan sonra rgt baz provokatif eylemler yapma karar alm ve ilk olarak Bucak airetine ynelik bir eylem yaplmtr. Bu dnemde PKKnn silahl eylemleri belirli bir strateji dahilinde gereklemitir. ncelikle devlet ile kar karya Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 765 gelinmemeye zen gsterilirken daha ok blgede bulunan Kawa, Tekoin ve eitli sol rgtler gibi alternatif gler ile Bucak ve Sleymanllar gibi airetler hedef alnmtr (Semiz, 2011: 60). Dou ve Gneydou Anadolu blgesinde 1980 ncesinde Halkn Kurtuluu ve Krdistan Ulusal Kurtuluular rgtleriyle PKK arasnda iddetli bir atma sreci yaanmtr (ehirli: 2000). 12 Eyll 1980 darbesinden sonra da 1960tan sonra olduu gibi Krt kimlii yok saylarak inkr edilmitir. Krt dili yasaklanm ve bu haklar talep eden siyasi oluumlarn hibirisine frsat tannmamtr. Blge halk zerinde baskc politikalar uygulanm ve bunun sonucunda Krt sorunu giderek keskinlemi 1978 ylnda Marksist-Leninist snrsz bir toplum esasna dayanan Bamsz Birleik Krt Devleti kurmak amacyla PKK terr rgt ortaya kmtr (Zafer, 1999: 37, Altun ve Karaman, 2011: 11-12). Dier yandan, Krt sorununun daha da radikallemesinde, hatta iyice keskinleip PKK terr rgtnn zemin kazanmasndaki dier nemli faktr de askeri darbelerin ardndan ynetime gelen darbe yneticilerinin Krt kimliine kar aldklar tavr ve uygulamalardr. Bu uygulamalardan bir tanesi, 1980 darbesinden sonra Diyarbakr 5 Nolu E Tipi Askeri Cezaevinde mahkmlar zerinde uygulanan kt muamelelerdir (Altun ve Karaman, 2010: 910). 1981 ylnda balayan ve 1985 ylna kadar devam eden Diyarbakr 5 Nolu E Tipi Askeri Cezaevindeki mahkmlara ynelik sistematik olarak yaplan ikenceler sonucunda 40 kadar kii hayatn kaybetmi, says belli olmayan birok kii de sakat kalm ya da psikolojik olarak etkilenmitir. Birok kesime gre Diyarbakr Cezaevindeki ikencelerden dolay oluan fke patlamasnn sonucu, PKK terr rgt olmutur ve 1984 ylnda balayan tahliyeden sonra cezaevinden kanlarn yzde sekseninin terr rgtne katlmak zere daa kt iddia edilmitir (Altun ve Karaman, 2011: 10). zetle, 1978-1984 yllar arasndaki gelimeler PKKnn rgtlenme, cephe ve ittifaklar ile silahl faaliyetlerini kapsamaktadr. Bu faaliyetler lke ierisinde basn yayn yoluyla eitli kanallarla yaylmaya balam ve Dou ve Gneydou Anadoluda ksmen de olsa rgt ismini ve varln akllarda taze tutmaya almtr (Altu, 1995: 61). 12 Eyll Darbesi ncesi ortamda yeeren bir dier rgt ise Hizbullah terr rgt olmutur. 1980li yllarn banda Vahdet Kitapevinde bir araya gelen Hseyin Veliolu, Fidan Gngr, Ahmet Tufan, Veysi Kayka, Abdulvahap Ekinci Hizbullah terr rgtnn temellerini atmlardr (iek, 2000). Bu oluumdan ksa sre sonra liderlik mcadelesi ve rgtn teorik alt yapsyla ilgili gr ayrlklar nedeniyle kopmalar yaanmtr. lk olarak 1980 ylnda Fidan Gngr ve Hasan engl bu yaplanmadan ayrlarak Menzil Kitapevini kurmu ve bu kitapevinin etrafnda yeni bir yaplanmaya (Hizbullah / Menzil - Menzilciler) gitmilerdir (Szen ve Eski, 2011:162). Vahdet Kitapevi etrafndaki bu kopu 1982 ylnda Hseyin Veliolunun da ayrlarak lim Kitapevi ad altnda ayr bir grup (Hizbullah / lim - limciler) kurulmasyla daha da genilemitir. Bu ayrlla Hseyin Veliolu sadece yeni bir grup kurmakla kalmam, Diyarbakrdan ayrlarak bu oluumu memleketi Batmana tamtr. Bu dnemde rgt mensuplar genel olarak propaganda yoluyla taban kazanma faaliyetlerine devam etmi, genel olarak kitapevleri etrafndan taraftar kazanma yoluna girimilerdir. Mslman Kardeler rgtnn etkisiyle de kurulu aamasnda temel metot, kitapevleri ve evler de dzenlenen sohbet toplantlar yoluyla rgte eleman kazandrma eklinde olmutur. rgt randan da Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 766 etkilenerek yllar sonra cami faaliyetlerine ynelmi, bu alm rgtn taban kazanmasn kolaylatrmtr (Szen ve Eski, 2011:163). rgt ilk on yln kadrolama faaliyetleri ile geirmitir. Menzil Grubu lideri Fidan Gngrn terr stratejisini benimsememesi rgt iindeki ayrl daha da derinletirmi, lim Grubu lideri Hseyin Veliolu 1990l yllarn bandan itibaren Gneydou Anadolu Blgesinde rakip olarak grd hem PKK, hem de Menzil Grubuna kar terr eylemlerine balamtr. Etkisini ksa zamanda hissettiren lim Grubu, PKK ile birlikte blgedeki kendi sylemine muhalif din adamlar, tarikat liderleri, kanaat nderleri ve i adamlarndan yaklak 800 kiiyi ldrmtr (Bal, 2006: 25-26). Hizbullah Terr rgtnn kulland terr stratejisi son derece akllca ve artc olmutur. Korku ve panik yaratmak ve bu korku ve panik zerinden propaganda yapmak olan terrizmin temel stratejisini deiime tabi tutan Hizbullah, propagandada dar alan ve terr eylemlerinde de stlenmeme stratejisini benimsemitir. Bu stratejinin temel alma mant, eylemlerin aktan stlenilmemesi bununla birlikte hedef kitlenin bu eylemi gerekte kimin yaptn bilmesi ve bylece byk bir bask, korku hissetmesi ve sindirilmesidir. Dier yandan, devlet glerini ve geni halk kitlelerini dorudan karsna almadan propaganda etkinliini istedii dar alanla snrlamasdr. rgtn iledii cinayetleri stlenmemesi, eylemlerde ldrd nemli kiilerin cesetlerini saklamas Trkiyede faili mehul cinayetler tartmalarn kztrm ve cinayetleri devletin iledii sylentilerinin ortalkta dolamasna neden olmutur (Bal, 2006: 25-26). Sylemeze gre; sol gruplarn eylemde bulunduu yerde zellikle milliyetilik fikri etrafnda toplanm sa grup ve rgtler de vardr ve onlar da en az solcular kadar 12 Eyll srecinde yer almtr. Pol-Dere kar lkc polislerden oluan Pol-Bir bu srete ortaya kmtr. lkc Genlik, lk-Bir, lkc iler, lk-Tek (lkc Teknik Elemanlar Dernei), MSK (Milliyeti i Sendikalar Kurumu) gibi yaplar da karlkl atma ortamnda yer almlardr. Yine Sylemeze gre Milliyeti kimlikle kurulan Trk ntikam Tugay (TT) da zellikle 12 Eyll ncesi iledii cinayetlerle etkili olmutur. TT gibi bir baka rgt olan Trkiye htilalc eriat Kurtulu Ordusu (TKO) da eylemleri ve cinayetleriyle adn duyurmutur. Grlen davalarda bu gruplarn yelerine ynelik adam yaralama, adam ldrme, hrszlk, T.C. Devletini ykmaya teebbs etme gibi eylemleri nedeniyle 11 idam cezas verilmitir. Aslnda bun iddialar btn rgtlerin sular hanesinde yer alan klie maddelerdi (Sylemez, 2009). 12 Eyll ncesi Terrn Finansman Byyen su piyasasnda organize su rgtleri, yasad uyuturucu ve silah ticareti, gmen kaakl, insan ticareti, kaaklk, dolandrclk gibi pek ok suu ilemek suretiyle ok byk miktarlarda su geliri elde etmektedir (Aykn, 2010: 20-21). Organize su ve terr rgtleri ile mcadelede klasik yntemlerin istenen sonulara ulamada yetersiz kalmas sonucu, yeni ara ve yntemler devreye sokulmutur. Bu aralar, su gelirlerinin aklanmas ve terrn finansman ile mcadele olarak ne kmtr (Aykn, 2010: iii). Terristlerin asl gayesi para kazanmak, zengin olmak ve konforlu bir yaam srmek deildir. Fakat faaliyetlerini srdrmek, hayatlarn idame ettirmek, silah temin etmek, gvenle kalabilecekleri yerler bulabilmek, sahte belge salamak, seyahat etmek, eitim ve propaganda yapmak gibi nedenlerle paraya ihtiya duyarlar. Bu ihtiya nedeniyle terr rgtleri eskiden Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 767 beri banka soygunu, adam karma ve hara toplama gibi gelir getirici su faaliyetlerinde bulunmulardr. Ancak terr rgtlerinin organize bir ekilde gelir getirici su faaliyetleri ile ilikileri snrl dzeyde kalmtr. Terrizm ile kar amal sular arasnda ise net izgiler bulunmutur. Ancak son dnemde bu izgi bulank hale gelmitir. Hatta baz durumlarda daha nce hi olmad kadar, terrizmle organize su arasnda nemli yaknlamalar ortaya kmtr (Aykn, 2010: 147). Narkoterrizm a aslnda 1970lerde balamtr. Ancak, younluk kazanmas 1990larda olmutur. Souk Savan sona ermesi ve sonrasnda Sovyetler Birliinin dalmas, kreselleme, biliim teknolojilerindeki gelimeler, lkelerin fiziki snrlarnn nemsizlemesi bata uyuturucu ticareti olmak zere pek ok su piyasasnda terr rgtlerine yeni finansman frsatlar sunmutur (Aykn, 2010: 148). Eskiden terristler ideolojik olarak uyuturucu imalat ve ticaretinin lmcl dmanlar olarak grlrler, uyuturucu ile ilikili yeler ar bir ekilde cezalandrlrd. Ancak modern zamanlarda ideoloji ile ekonomik realite arasndaki mesafe klmtr. Buna paralel olarak terr rgtleri uyuturucu ticaretin iinde daha fazla yer almaya balamlardr (Aykn, 2010: 149). Kara parann en nemli ncl sular olan uyuturucu ticareti, silah kaakl, insan ticareti gibi sularla ve aklama suu ile mcadeleye nem veren lkeler, uluslararas ibirlii olmadan ve lkelerin mevzuatlar uyumlatrlmadan tek balarna yrttkleri abalarla baarl olamayacaklarn grmlerdir. Bunun zerine gerek ncl sular ve gerekse aklama ile mcadele iin uluslararas ibirlii ve lke mevzuatlarnn uyumlatrlmasna ynelik uluslararas giriim ve anlamalar gndeme gelmitir. Bu kapsamdaki abalarn banda 1988 tarihli Viyana Konvansiyonu, 1989 tarihinde FATFin oluturulmas, 1990 tarihli Strasburg Konvansiyonu, 1995 tarihinde Egmont Grubunun kurulmas ve 2000 tarihli Palermo Konvansiyonu gelmektedir (Aykn, 2010: 20-21). Cebir, iddet ve tehdit elerini barndran rgtl sular, uyuturucu madde ticareti, kaaklk ve dier mali sular bata olmak zere kar elde etmek amacyla ilenen sulardan elde edilen gelirlerin terrist faaliyetler de dahil olmak zere yeni su faaliyetlerinin finansmannda kullanld, kar elde etmek amacyla ilenen sular karlnda verilen cezalarn yetersiz kald anlalmtr. Bu nedenle, kar elde etmek amacyla ilenen sularn yan sra karaparann aklanmasnn su olarak tesis edilmesine ynelik almalar 1980li yllardan itibaren dnya lkelerinde yaygnlk kazanmaya balanm, 1990l yllardan itibaren de, ulusal mevzuatlarnda gerekli deiiklikleri gerekletirmeyen dorudan ya da dolayl olarak uluslar aras sistem tarafndan bask altna alnmaya balamtr. kar amal su ve sululukla mcadele anlayndaki bu yeni alm, Trk Hukukunda ancak 1996 ylnda yrrle giren 4208 sayl Karaparann Aklanmasnn nlenmesine Dair Kanunla karlk bulmutur (Yaar, 2008: 315). Bu nedenle 1970li yllarn sonlarnda terr ve anariyi desteklemek zere gerekletirilen bata silah ve uyuturucu madde kaakl ile ilgili salkl saysal verilere ulamak zordur. Trkiye 1960l yllardan itibaren bata radikal solcu olmak zere, etnik blc ve dini istismar eden birok terr rgt ile mcadele etmektedir. Mcadelede zaman zaman baarl sonular alnmasna ramen bu terr rgtlerinin varln korumas, finans kaynaklarn devam ettirebilme yeteneklerinden kaynaklanmaktadr. Bu terr rgtlerinin geleneksel veya yeni dnem finans kaynaklarn kullandklar bilinmektedir. Terr rgtlerinin finans kaynaklarn elde etmede yrttkleri faaliyetler organize su rgtlerinin kullandklar yntemlere benzemektedir. Organize su rgtleri nceleri hara toplama ve koruma ad altnda zorla para toplama eylemlerine younlarken, sonralar ulusal seviyede kaaklk yapan su gruplarna dnmler, daha sonralar ise kresellemenin verdii olanaklardan da Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 768 yararlanarak uluslararas dzeyde faaliyet gsteren birer snr aan organize su ebekesi halini almlardr. Benzer evrimsel dnm Trkiyede faaliyet gsteren terr rgtleri iin de sz konusu olmutur. 1970li ve 1980li yllarda finans kaynaklarn daha ok hara toplama, banka soyma ve fidye toplama sular zerine bina eden terr rgtleri daha sonraki dnemde ulusal veya uluslararas dzeyde kaaklk olaylaryla elde ettii grlmektedir (Cengiz ve Akyay, 2011: 242-243). Eski Milli Birlik Komitesi yesi, Avukat Muzaffer zda, 28/02/1979 tarihinde Cumhurbakanna devletin iinde bulunduu ar tehlikeler ve vahim gelimeler hakknda yazd mektupta (Fahri Korutrk arivi, 1979d) zetle, Saldrgan rgtlerin silah, tehizat ve finansmanlar lke dndan karlanmakla kalmam, halkmz, esnafmz, rencilerimiz haraca balanarak, bankalar, iyerleri, sandklar, maa mutemetleri soyularak, kanuni fonlar karanlk ynlere aktarlarak, devlet glerine ait malzeme, tehizat alnarak milletimizin z kaynaklar kendine kar kullanlmtr diyerek terr rgtlerinin finansman kaynaklarna iaret etmektedir. Bununla birlikte; lkemizdeki rgtlerin ou finans salamak iin gasp, soygun, hrszlk, aidat ve ba toplama, hara alma, fidye amal adam karma ve ticari faaliyetlerde bulunma gibi yntemler izlerken uluslararas faaliyet ana sahip olan rgtlerin ounlukla sahtecilik, insan ve uyuturucu kaakl zerinde younlatklar bilinmektedir (Aykn ve Gmay, 2008: 348). Marksist-Leninist ideolojiye dayanakl olarak ortaya kan Sol Terr rgtleri, Trkiyede tarihsel geliim olarak en uzun gemie sahiptirler. Bu rgtlerin genel olarak geleneksel finans kaynaklarna yneldikleri sylenebilir. En ok rastlanlan finans kayna hara toplamadr. Gemite yaplan operasyonlarda DHKP-C (Devrimci Halk Kurtulu Partisi Cephesi) terr rgt mensuplarnn younlukla hara aldklar gerekesiyle tutuklandklar bilinmektedir. DHKP-C mensuplarnn daha sonralar uyuturucu kaakl eylemlerine kartklar konusunda polis kaytlar mevcuttur. Ayrca sol terr rgtlerince gemi yllarda geleneksel gelir kaynaklar arasnda yer alan otomobil ve eya hrszl, kuyumcu ve banka soygunu, fidye ve yardm paras ad altnda szde vergi toplama sular da sklkla ilenmitir. rnein THKP-C (Trkiye Halk Kurtulu Partisi Cephesi) gibi rgtler kurulu aamasnda bu tr eylemlere ynelmilerdir. Yine THKP-C 1970li yllarda kardklar insanlar karlnda ciddi oranda kazan elde etmitir (Cengiz ve Akyay, 2011: 243-244). Trkiyede faaliyet gsteren dini istismar eden rgtlerin finans kaynaklarn salamada sol terr rgtlerine benzedii sylenebilir. Gerek gemi yllarda kurulan dini istismar eden terr rgtlerinin geleneksel finans salama alanlarna ynelmesi, gerekse de hali hazrda aktif olan rgtlerin arlkl olarak kaaklk alanlarn kullanmas, sol rgtlerce kullanlan finans kaynaklaryla rtmektedir. rnein gemi yllarda aktif olan slami Hareket rgt (H) finans salamada banka soygunlar, oto ve eya hrszlklar sularna ynelirken, halen aktif olan Hizbullah terr rgt arlkl olarak hara toplama ve kaaklk sularndan salamaktadr. Bu tr rgtler Gneydou Anadolu blgesindeki vatandalarmzdan fitre ve zekt ad altnda zorla para alarak byk oranda gelir elde etmitir. te yandan dini istismar eden terr rgtlerinin kesilen kurban ve derilerinden gelir elde ettikleri bilinmektedir. Hizbullah terr rgtnn dier bir finans kayna da rgt mensuplarndan toplanan aidat ve balardr. Her rgt mensubu gelir durumuna gre rgte belli bir miktar aidat demek zorundadr. rnein Hizbullah terr rgt infak ad altnda rgt yelerinden gelirlerinin yzde onunu aidat olarak demelerini istemitir. Baka bir gelir kayna da Gneydou Anadolu blgesinde yaygn olan sigara kaakldr. Hizbullah terr rgt yeleri kaak Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 769 sigarann gerek yurtdndan lkeye sokulmasnda gerekse sokak satcln yaparak datmnn yaplmasnda aktif rol oynamaktadr (Cengiz ve Akyay, 2011: 245-246). Trkiyede faaliyet gsteren terr rgtleri arasnda etnik blc terr rgt PKK neden olduu ar sonular bakmndan nemli bir yere sahiptir. Bu rgte kar yrtlen kapsaml mcadele politikalarna ramen rgtn varln korumas, finans kaynaklarnn eitlilii ve rgte para aknn devamll ile aklanabilir. PKK terr rgtnn gelir kaynaklarnn ok eitli olduu vurgulansa bile bunun net rakamlarla tespit edilebilmesi mmkn deildir. rgtn finans kaynaklar arasnda aidat ve ba toplama, szde vergi toplama, hara alma, sahtecilik, ulusal ve uluslararas kaaklk faaliyetlerinde bulunma yer almaktadr (Cengiz ve Akyay, 2011: 246). Dnyada terr rgtlerinin geirdii dnm Trkiye iin de geerlidir. Terr rgt PKK, mali desteinin en byk blmn uyuturucu kaaklndan salamaktadr. PKK zellikle sahip olduu lojistik yetenek ve imknlar, uluslararas balantlar, Avrupann pek ok lkesinde yerleik yandalar nedeniyle uyuturucu ticareti iin ok uygun altyapya sahip terr rgtleri arasnda saylmaktadr (Aykn, 2010: 150). Finans kaynaklarnn temini bakmndan bir dnm yaayan PKKnn kurulu yllarnda temel gelir kayna, hara veya koruma paras ad altnda szde vergi toplamakla snrlyd. rgtn ilk eylemlerine bakldnda silahl soygun eklinde gerekleen eylemlerin fazla olmas dikkat ekmektedir. Gnmzde hara ve szde vergi toplama zellikle Avrupa lkelerinde devam eden finans kaynaklarndandr. rnein 1990larda ngilterede toplanan hara 2,5 milyon ngiliz Poundu civarndadr. Aidat ve balar da PKK iin nemli bir gelir kaynadr. rgt sempatizanlarnn Trkiye ve Avrupada dzenli olarak aidat dedikleri ve yardm kampanyalar ad altnda ba topladklar bilinmektedir. Bu gne kadar ne kadar para yardm topland tespit edilememekle birlikte aidatlardan elde edilen gelirin byk bir yekn tuttuu tahmin edilmektedir (Cengiz ve Akyay, 2011: 247). Yine, PKK Terr rgt tarafndan uyuturucu ticaretinden salanan gelirin miktarn tam olarak hesaplamak gtr. PKKnn uyuturucu ticaretinden elde ettii gelirin 2001 ylnda 60 milyon dolar olduu ynndeki tahminler medyada yer almtr. Bu konuda resmi yetkililerce dile getirilen son rakamlar bu tutarn ok zerindedir. Terrizmle Mcadele Mkemmeliyet Merkezi (TMMM) Komutanl'nn 2008 ylnda ikincisini dzenledii, ''Kresel Terrizm ve Uluslararas birlii Sempozyumu''nun kapan konumasnda dnemin Genelkurmay kinci Bakannca;
Terr rgtnn, bata uyuturucu olmak zere, insan, sigara, akaryakt ve silah kaakl, hara toplama, sahtecilik ve kara para aklama gibi yasa d faaliyetler yoluyla mali kaynak temin etmekte olduunu belirtmitir. Sz konusu konumada, terr rgtnn bu ekilde elde ettii yllk gelirinin 400-500 milyon avro civarnda olduu, bunun 200-250 milyon avrosunun uyuturucudan, 100150 milyon avrosunun kaaklktan (akaryakt, sigara, insan kaakl gibi) 15-20 milyon avrosunun toplanan yardmlardan ve 20-25 milyon avrosunun da dier faaliyetlerden saland

deerlendirmesi yaplmtr. Genelkurmay kinci Bakannn konumasnda belirttii 200-250 milyon avroluk uyuturucu ticareti gelir tahmini nemli bir rakamdr. Ancak bu deerlendirmeye esas rakamlarn hesaplanmasnda kullanlan veri seti ve yntemler konusunda yaymlanm bir kaynaa ulalamamtr. Ancak sz konusu rakamlarn olmas gereken rakamlardan ok da uzak Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 770 tahminler olmad Abdullah calann 1999 ylndaki yarglanmas srasndaki ifadesinde yer alan rakamlarla teyit edilir niteliktedir. Abdullah calan, rgtn yllk gelirinin asgari 250 milyon ABD Dolar olduunu yargland dava durumasnda bizzat belirtmitir (Aykn, 2010: 150-151). PKK uyuturucu madde kaakl ile ilgili faaliyetlerini kaynandan uyuturucu temini, kaakl ve datm safhalarnda aktif rol alarak yrtmektedir. nceleri uyuturucu sevkiyatndan pay alan terr rgtnn yksek kar oranlar nedeniyle datma da yneldii iddia edilmektedir. Datm ilerinde siyasi amal dernekler ve deifre olmam militanlar kullanlmaktadr. Terr rgt PKKnn Avrupada at dernekler vastasyla uyuturucu datmnda iyi bir organizasyona sahip olduu ileri srlmektedir (Aykn ve Gmay, 2008: 355). Silah kaakl ve terrizm arasnda dorudan bir iliki vardr. Terr rgtleri silah kaakl yapmak yoluyla hem silah ihtiyacn karlamakta hem de gelir elde etmektedir. Terristba Abdullah calan 16-21/02/1999 tarihleri arasnda alnan ifadesinde; silah kaaklnn terr rgt iin hayati bir ihtiya olduunu, silah kaakln bizzat ynlendirdiini ve onayladn belirtmitir. Ayrca mahkemede silah tedarikinin daha ziyade ticari bir konu olduunu ifade etmitir (Aykn ve Gmay, 2008: 355-356). Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi ekleri arasnda bulunan Genelkurmay Bakanlnn Trkiyedeki Anari ve Terrn Durumu adl raporuna gre 12 Eyll 1980 ncesi ve 12 Eyll 1980 sonras olmak zere silah kaakl olaylar ve yakalananlarn says aadaki gibidir.
12 Eyll ncesi ve Sonras Dnemlerde Silah Kaakl Olaylar ve Yakalananlarn Says ve Oranlar
SLAH KAAKILII OLAYLARI VE YAKALANANLARIN SAYISI OLAYLAR YAKALANANLARIN SAYISI 12 EYLL 1980 NCES 26 Aralk 1978-11 Eyll 1980 Says % 490 65 805 55 12 EYLL 1980 SONRASI 12 Eyll 1980-11 Eyll 1982 Says % 266 35 657 45 GENEL TOPLAM Says 756 1462 % 100 100

Tablo incelendiinde; 26 Aralk 1978-11 Eyll 1980 arasnda 490 silah kaakl olaynda 805 kii yakalanmken 12 Eyll 1980-11 Eyll 1982 arasnda ise olay saysnn 266ya yakalanan saysnn ise 657ye dt grlmekte, silah kaakl olay ve yakalanan saylarnda dier olay saylarndaki kadar nemli d olmad dikkat ekmektedir. Yine, Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi ekleri arasnda bulunan Genelkurmay Bakanlnn Trkiyedeki Anari ve Terrn Durumu adl raporuna gre 12 Eyll 1980 ncesi ve 12 Eyll 1980 sonras olmak zere Skynetim Sresince Ele Geirilen Silah Cephane ve Telsiz Durumu aadaki gibi tablo halinde sunulabilir.
Skynetim Sresince Ele Geirilen Silah Cephane ve Telsiz Durumu
12 EYLL 1980 NCES 26 Aralk 1978 11 Eyll 1980 Zoralm yoluyla S Piyade Tfei Otomatik Tfek 8.021 12 EYLL 1980 SONRASI 12 Eyll 1980 11 Eyll 1982 Halk Tarafndan teslim edilen 24.183 615 Genel Toplam

CNS

Zoralm yoluyla 41.459 6.133

12 Eyll sonras TOPLAM 65.642 6.746

80.411

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 771
Av Tfei Tfek TOPLAMI Makineli tabanca Tabanca Tabanca TOPLAMI Roket atar Havan Genel TOPLAM Mermi (Muhtelif apta) Patlayc madde Telsiz Kesici ve drtc silah L A H L A R 8.021 21.505 21.505 29.526 2.153.365 6.892 707 8.024 55.616 3.803 573.732 577.536 24 1 633.177 2.668.986 13.457 104 8.275 346 25.144 2.474 132.552 135.026 1 160.171 635.707 2.998 17.495 8.370 80.760 6.278 706.284 712.562 24 2 793.748 3.304.693 16.455 104 25.770 8.370 88.781 734.067 734.067 24 2 822.874 5.458.058 23.347 104 26.477

Tablo incelendiinde; skynetimin balad 26 Aralk 1978 aile 11 Eyll 1980 arasnda tamam zor alm yoluyla olmak zere 8.021 tfek, 21.505 tabanca olmak zere toplam 29.526 silah 2.153.365 mermi, 6.892 mermi ve 707 kesici ve drtc silah ele geirilmiken, 12 Eyll 1980 ile 11 Eyll 1982 arasnda ise zor alm olarak 55.616, halk tarafndan teslim edilen olarak 25.144 olmak zere toplam 80.760 tfek, zor alm olarak 577.536, halk tarafndan teslim edilen olarak 135.026 olmak zere toplam 712.562 tabanca ve 3.304.693 mermi, 16.455 patlayc madde ve 25.770 kesici ve drtc silah ele geirilmitir. Bu rakamlar dorultusunda, vatandalarn 12 Eyll ncesi silahlanarak adeta irili ufakl cephaneler oluturduu sylenebilir. Demirele gre Trkiye'yi 12 Eyll 1980 askeri mdahalesine gtren sosyal ve siyasal dinamikler henz yeterince akla kavuturulamamtr. Siyasal iddet ve terr dalgasn yaratan faktrlerin neler olduu, sivil brokrasinin niin ilemez hale geldii, siyasal partilerin neden muhtemel zmler zerinde uzlaamadklar akla gelen sorulardan bazlardr. Dneme ait cevap bekleyen sorulardan birisi de, Trk Silahl Kuvvetleri (TSK) yksek komuta kademesinin askeri mdahaleye zemin hazrlamak iin lkenin byk bir kesiminde ilan edilen skynetime ramen terrle mcadelede etkin bir rol oynamad iddiasdr. Bu konuda aklamalarn bir ksm, TSKnn siyasete mdahale eilimini ne karrken, dierleri sivillerin yetersizlikleri ve uzlaamamalar nedeniyle demokrasiyi yozlatrdklarn ne srerek, 12 Eyll srecinde asl sorumluluun bu gruba ait olduunu ifade etmilerdir. (Demirel, 2001: 44-45). Aratrma Komisyonunun raporu bir yandan da bu dinamikleri ortaya karmaya alan bir rapordur.

1979 Faruk Skan Raporu

Siyasal iddet ve terrn lke genelinde byk tahribat yapmas zerine Hkmet mcadele yntemlerini belirlemek zere harekete gemitir. Faruk Skan, 05/01/1978 tarihinde kurulan Ecevit Hkmeti ierisinde Devlet Bakan ve Babakan Yardmcl grevini yrtm ve ayn zamanda 28/02/1979 tarihinden itibaren de Trkiyedeki terrn sebep ve kaynaklar ile ilgili incelemeler yapma ve bunu nlemenin arelerini aratrma ve tespit etme ile ilgili grev almtr (Fahri Korutrk Arivi, 1979e). Bu aratrmalarnn sonunda hazrlad kapsaml rapor bu bakmdan ok nemlidir. Skan raporunda (Fahri Korutrk Arivi, 1979e) zetle, lkemizi birbirine zt ynde dnen ve birbirinin hsl ettii bolua dierinin girip yerleme abas gsterdii iki tr tehdit helezonu olduundan; Birinci tehdit helezonunun, ekonomik basklarla da iyice belirlenen i istikrar sorununu gn na karan ve beraberinde sa-sol arlk, blclk, silahl iddet Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 772 eylemleri, gericilik, genlik sorunlar, genel asayi sorunlar, mezhep atmalar, kaaklk, siyasal terrizm ve gittike hzlanan kat kutuplama hareketleri gibi unsurlar tadndan, d kaynakl ikinci tehdit helezonunun, lke zerinde sper devletler rekabeti, blge konjonktrnn yaratt sorunlar, yabanc ortak menfaat gruplarnn zel giriimleri, zel amal operasyonlar, yurtd bask gruplarnn giriimleri, farkl ideolojik akmlarn yerleme ve pekime giriimlerini beraberinde getirdiinden bahsetmektedir. Raporda ayrca; Devlet ve Hkmet dzeyinde ilgilenilmesi gereken esas sorunun terr deil, bunun izme dnm halidir. Bu noktada kiisel kar iin iddete bavurma yerine, siyasal iktidar ele geirme yol ve yntemi olarak terre ynelme sz konusudur. Kar karya bulunduumuz gerek, siyasal yahut politik terrizmdir. Her dnce tarz, hatta devletler bile terrizme bavurabilirler. Ancak, ada ngiliz ve Amerikan Yaklam terrizme, fenomene ultra-solun eseri olarak bakmaktadr. Bunun nedeni, enternasyonal dzeyde her trl destein salanabilmesi imknnn mevcudiyetidir. Geri gnmzde talya, spanya, hatta ngiltere ve Amerikada baz sa kanat rgtlerinin terre bavurduklar vakas vardr. Ancak zellikle uygar batda plak adyla faizm modas gemi, iflas etmi bir gr olmas ve enternasyonal dzeyde her trl destei salayacak sper faist bir gcn mevcut bulunmay konuyu bir tehlike olmaktan uzak grmeye neden olmaktadr. ifadesi bulunmaktadr. ok disiplinli yani Multi-Disipliner yaklamla hazrland vurgulanan raporun (Fahri Korutrk Arivi, 1979e) sonu blmnde zetle;
Bir yandan sa arlk giriimleri ile gerici giriimler, dier yandan sol arlk giriimleri ve blclk olgusu, legal/illegal i ielii ile bilinen sa sol kanat terrizmi rejimi, siyasal ve toprak btnlmz ciddi tehdit altnda tutmaktadrlar. Ayn odaklardan kaynaklanan selektif terr henz kana doymamtr ve can almaya devam etmektedir. ldrme olaylar, silahl gasp ve soygunlar trmanarak devam etmektedir. Gerek halk kesiminde gerek bu oluumlarla mcadele durumunda olan Kolluk Kuvvetlerimizde kutuplama giderek bymekte, blnmlk kamplara ayrlmlk en keskin haliyle elle tutulur vaziyettedir. Gvenlik Kuvvetlerinde var olduu bilinen baz yetersizlikler yannda bu kutuplama nedeniyle etkin grev yapma ve performans bloke olmaktadr. gvenlik konusunda gvenlik ve istihbarat bugn adna Emniyet Genel Mdrlmz dediimiz gerekte alelade polis grevini ifa eden ve esas vasf alelade asayi hizmetleri, dzen salama nizam muhafaza etmekten teye gemeyen kurulu arasnda doldurulmas zorunlu bir boluun bulunduudur. Bu boluk lke iin gerek ve hayati bir gvenlik riski yaratmaktadr. lkemizdeki tm gvenlik ve kolluk hizmet birimleri acil bir ekilde ve oryantasyon, ve organizasyon ve modernizasyon ihtiyac iindedirler. Etkin ve yksek kaliteli i ve d istihbarattan yoksunuz. Milli dzeyde etkin ve rahat ileyen istihbarat koordinasyonu ihtiyac iindeyiz. Asker ve gvenlik ve istihbarat servisleri arasnda devaml olarak bulunmas gereken ve rahat ilemesi zorunlu olan istihbarat ve ibirlii tatminkr seviyede deildir. Merkezi ve kompterize Devlet Bilgi Bankas yoktur. Batda rnekleri bulunan zel anti terrist yntemlerinden ve bu amala yetitirilmi devlet kuvvetlerinden yoksunuz. Yeterli ve etkin haber alamay kadar alnm haberlerin icraya dntrlmesinde ciddi aksaklklar ve itaatsizlikler sz konusudur. crac birimlerin alageldikleri ustadan grme yntemler yerine sistematize etkin yaklamlar ieren hizmet anlayna kavuturulma zorunluluu vardr. Deien

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 773
artlar muvacehesinde gerek su, gerek suludaki nicelik ve nitelik deiimi ve gerekse su ileme yntemleri ile su ileme vastalarndaki farkllama ne yakndan izlenebilmi ne de deerlendirilebilmitir.

tespitleri bulunmaktadr. Yine raporda; Eer rejim, dzenin korunmasnda srekli olarak baarszlk iinde ise halk kendisine uzatlan yabanc imdat ellerine korunmak umudu ile yapmaya zorlanm olmaktadr. Maalesef genellikle bu yardm ellerini uzatanlarda terrist olmaktadr. Bylece de halk yeni bir otoriteye geerlik kazandrm olmaktadr. Diyerek terr rgtlerinin nasl taban kazandklarna parmak baslmakta, ayrca Bu trden bir stnl elde eden terristler tesis ettikleri bu kontrol ve idarelerini srdrebilmek iin devaml iddet giriimi iine girmekte ve bu suretle dinamizmlerini sergilemektedirler. Bu olgu hemen yan banda giderek artan dozda bir propagandann da destei ile mevcut rejim ile halk arasndaki tm balarn koparlmasn amalamaktadr. Halk arasnda bu suretle giderek artan korku ve tedirginlik toplumda psikolojik sapmalar, zlmeler ve dalmalar ve geni lde de rejimin otoritesinin kmesini kolaylatrmakta ve maalesef bu noktadan sonra rejimin etkin kontrol yapabilme yetenekleri zaafa uramakta ve arzulanmayan akbet doabilmektedir. ifadeleri bulunmaktadr (Fahri Korutrk Arivi, 1979e). Raporun lkenin kar karya bulunduu olgular karsnda alnmas gereken nlemler ksmnda zetle; Dnlecek nlem zellikleri akuli (dikey) ve ufki (yatay) olmak zere iki temel faz iinde birbirini tamamlayan diziler eklinde olmaldr. lk fazda yaplacak i, kar karya bulunduumuz nemli olaylarn trman durdurmak ve genilemesine engel olmaktr. kinci fazda ise arzulanmayan geri tepmeleri nlemek iin salanacak olumlu durumu pekitirici nlemleri gelitirmek, bundan sonra da bu ok iyi belirlenmi snrlar iine hapsedilecek olguyu sndrmektir. Bu genel yaklam iinde nerdiimiz nlemleri nce acil olanlar bal altnda ele alarak mcadele tekilatlarn etkin hizmet yapmaktan alkoyan tepe sorunlar"a hemen zm getirilmesi, zellikle gvenlik rgtlerinin depolarize ve depolitize edilmesi, rgtsel sorunlara yaklalmas, fonksiyonel sorunlara yaklalmas, istihbarat ve oryantasyon ve reorganizasyonuna gidilmesi, operasyonlar, hedefler, aratrma zorunluluudur. ifadeleri bulunmaktadr (Fahri Korutrk Arivi, 1979e). Ayrca raporda;
Arz ettiimiz almann nc blmnde yukarda deindiimiz nlemleri pekitirici ve onlara baz yeni unsurlar getirici neriler yer ald. nerilerimizde Babakanlk dzeyinde yaplmas gerekli ilere deinerek bir devlet gvenlii koruma koordinatrl (DGKK) kurulmasn ngrdk. Bundan sonra i ileri bakanl dzeyinde yaplmas gereken ilere deyindik. Orada istihbarat tekilleri ile polis hizmet alanlar arasn var olduuna yukarda deindiimiz i gvenlik riski yaratan boluun doldurulmas iin dnyann gelimi lkelerindeki rnee uygun olarak bir i gvenlik servisi (Mstearl) kurulmasn nerdik. Bu meyanda mevcut rgtlerin hizmet reoryantasyon ve adaptasyonu iin dncelerimizi her hizmet servisini teker teker ele alarak inceledik ve belirledik. Yine bu meyanda nemine binaen kurulmasn nerdiimiz i gvenlik servisinin kurulu hizmet ve almalarna ait temel genel prensipleri sraladk. Mcadele konusunun arz ettii zel nemi dikkate alarak yine gelimi lkelerdeki rneklerine de dokunmak suretiyle bir anti-terrist zel grev birimlerinin kurulu, alma usul ve yntemleri zerinde durduk.

denmektedir. Raporun son paragrafnda ise; Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 774
nerilerimizin uygulama alanna konulmasnda karmza kacak en nemli sorun ie adam seme olacaktr. Burada ehil kiinin doru yerinde istihdam ilkesinden asla taviz verilmemesi nem arz etmektedir. Aksine bir davrann en tutarl rgtleri bile ksa srede yozlama ve rmle iterek umulmadk zarar ve risklere neden olmas iten bile deildir.

fadeleri dikkat ekicidir (Fahri Korutrk Arivi, 1979e). Ancak 11/09/1979 tarihinde dnemin Cumhurbakan Fahri Korutrke yazd mektuptan da anlalaca zere, iinde bulunduu bu Hkmet, bu raporu deerlendirmemi ve istifade etmemitir. Skana gre zetle; Kurulu gayelerinin banda, cephecilii ve blcl kaldrmak, terrizmle etkin bir ekilde mcadele etmek ve bu suretle i bar salamak olan bu Hkmetle, Meclis ve parti ii denge hesaplar ile hareket edilmesi, taviz verilmesi, olaylara tutkularla ve baz belli hesaplarla yaklalmas yznden anari ile mcadele etmenin ve i bar salamann mmkn olmayaca anlalmtr. Skan mektubunda, Milli Gvenlik Kurulunda Devletin ve D Gvenlii ve Temel Meseleleri ile ilgili alnan; a) lke ve Millet Btnln, Devlet otoritesini, Kamu dzenini ykmay amalayan anari yuvalar, tedhi ve cinayet tekilatlaryla mcadele, b) Trk Silahl Kuvvetlerinin glendirilmesi ve Milli savunmamzn acil ihtiyalarnn karlanmas, c) darenin ve Kolluk Kuvvetlerinin glendirilmesi, yeniden dzenlenmesi ve modernizasyonu, d) Gvenlik Mahkemeleri, e) Siyasi ve ekonomik istikrar, f) Kaaklk ve zellikle silah kaakl gibi konularda tavsiye kararlarnn ok byk ounluunun uygulama ve icra safhasna intikal etmediini, temenniler halinde kaldn ifade etmitir (Fahri Korutrk Arivi, 1979e). Skan yine Cumhurbakanna gnderdii bu mektupta (Fahri Korutrk Arivi, 1979e) zetle, Hkmet iinde kendini Trk saymayan Bakan ve Milletvekillerinin mevcudiyetine ve faaliyetlerine gz yumulduuna, Yce Meclislerde blclk ve blgecilik yapldna, Devlet hayatndaki rvet ve yolsuzlua ve denetim yolarnn trl oyunlarla tkal tutulduuna, Hkmette her trl yolsuzluk ve suiistimallerle mcadele grevinin kendisine verildiine, engellemelere ramen elde ettii bulgular adli ve idari mercilere intikal ettirdiine, yolsuzlua karan Bakanlar ve yaknlar zerine de yrmekte tereddt etmediine, Sosyal Gvenlik Fonlarnn trl oyunlarla baz ahslara peke ekildiine, Bunlarn da zerine gittiine, bu yzden Sosyal Gvenlik Bakannn istifa mecbur kaldna, bu tr olaylardan dolay kamuoyunda ismi ayyuka kan Gmrk ve Tekel Bakanyla ayn masa etrafnda oturmasnn mmkn olmadna, iinde bulunulan siyasi ve ekonomik buhrandan bu hkmetle kmann mmkn olmadna dikkat ekmitir. Ayrca Skan, devam etmekte olan skynetimin Trk Silahl Kuvvetlerinin byk gayretlerine ramen Hkmetteki zaafla, idaredeki tereddtler ve yaplan partizanca tasarruflar yznden tam manasyla baarya ulaamadna, anari ve terrn kontrol altna alnaca ve azalaca yerde devam etmesi ve trmanmasnn Trk Silahl Kuvvetlerinin otoritesine de glge drebileceine, yaplacak ilk iin vakit kaybetmeden yeni bir hkmetin kurulmasn salamak olduuna iaret etmitir. Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Faruk Skan 20/09/1979 tarihinde Babakan Blent Ecevite gnderdii dilekesinde Trkiye Cumhuriyeti Devletinin iinde bulunduu bu ar buhrandan bu hkmet ile kmann mmkn olmadnn kesinlikle anlaldn sylemi ve Bu durumda Trkiyenin ar bunalmlardan kna uygun bir siyasi ortam hazrlanmas tarihi bir zorunluluk haline gelmitir. diyerek istifa etmitir (Cumhuriyet Gazetesi 21.09.1979).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 775 Bu deerlendirmeler 12 Eyll ncesi terr ve iddet olaylar ve bunlarla mcadele yaps asndan nemli ipular vermesi yannda ve bunlarn sonunda gelen istifa ise Trk siyasi hayat asndan nemli rneklerden birisi olarak deerlendirilebilir.

Skynetim lan ve Uygulamas

Skynetim, olaanst hale nazaran daha sert nlemlerle hak ve zgrlklerin daha fazla snrland, hatta durdurulduu, kolluk yetkilerinin sivil makamlardan askeri makamlara getii, tm bu yetkilerin skynetim komutanlarnn ahsnda topland ve Skynetim Kanununda gsterilen sular ileyenlerin askeri mahkemelerde yargland olaanst ynetim usullerindendir. 1971 ylnda karlan 1402 sayl Skynetim Kanununa gre gvenlik, asayi ve kamu dzenini korumak ve salamakla grevli ve yetkili olan skynetim komutanlar, Genelkurmay Bakannn nerisi, Milli Savunma Bakannn inhas, Babakann imzalayaca ve Cumhurbakannn onaylayaca kararnameyle atanr. Btn lkede veya birok blgede skynetim ilan edildiinde komutanlar arasndaki koordinasyon Genelkurmay Bakanl tarafndan salanr. Dolaysyla Skynetim Komutan, skynetimle ilgili konularda Genelkurmay Bakanna kar sorumludur (Erdal, 2009: 28). 1980 darbesi ncesi, 1978 ylna gelindiinde terr ve iddet olaylarnda meydana gelen art Skynetim ilan tartmalarn da beraberinde getirmitir. Trkiyenin ar bir bunalm iine srklendii, okullarn okunamaz, sokaklarn gezilemez, Kars ve Tunceliye gidilemez hale gelindii, Trkiyenin btn dnyann gznde Ortaa karanlna itilmi bir lke gibi gsterildii gerekesiyle 02.10.1978 tarihinde MHP Genel dare Kurulu toplantsndan sonra yaplan aklamalarla Skynetimin ilan edilmesi, Devlet Gvenlik Mahkemelerini kurulmas, iktidarn sratle deitirilmesi ve 1979 Senato Seimleri ile birlikte erken seime gidilmesi istenmitir (Milliyet Gazetesi, 03.10.1978). TBMMde skynetim grmeleri balarken AP ve CHP milletvekilleri arasnda kavga km ve grmelere yarm saat kadar ara verilmitir. Anarinin bir an nce durmas iin bar arsnda bulunan Ecevitin szleri stifa stifa diye kesilir. APli Ucuzal Skynetim hkmetin iflasnn delilidir. steimiz bu hkmetin skynetimi sulandrmamasdr. derken, MHPli Somuncuolu Trk bayra ekilmeyen iller skynetim dnda braklrsa hkmetin samimiyetine inanmak gtr der. MSPli Aksay nallah iki ayda anari nlenir ve skynetime bir daha gerek kalmaz. diye temennide bulunurken, CHPli Turan Gne Siyasal hayatmz Silahl Kuvvetlerin yardm olmadan yrtemiyoruz. En nemli sorun budur. Aslnda, vatanda skynetimi memnunlukla karlayacaksa bunun anlam, sivil siyaset adamlarna gvencesinin azalmas demektir. diyerek endielerini dile getirmitir. Eletirilere cevap veren Babakan Ecevit Skynetim uygulamasnn demokratik zgrlklerin dnda olmayacan, hukuk devleti ilkelerine gre hareket edileceini bildirmitir. 87 parlamenter oylamaya katlmamtr. Sonunda 26.12.1978 tarihinde 1 red ve 1 ekimser oya kar 537 oyla stanbul, Ankara, Erzincan, Sivas, Erzurum, Kars, Elaz, Malatya, Bingl, Adana, Kahramanmara ve Gaziantep olmak zere 13 ilde skynetim ilan edilmitir. Skynetimin ilanna tepki gsteren Prof. Dr. Haluk lman; ktidar askerle paylaan bir Ecevit, bir CHP ve bir parlamento var karmzda. Politikaclarn bundan byk utan duymalar gerekir. eklinde tepkisini dile getirmitir (Milliyet Gazetesi, 27.12.1978). Ancak skynetim ilanna ramen iddet olaylar bir trl dindirilememitir. Eski Milli Birlik Komitesi yesi, Avukat Muzaffer zda, 28/02/1979 ylnda Cumhurbakanna yazd mektupta (Fahri Korutrk Arivi, 1979d); Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 776

Kahramanmara facias, i gvenlik kuvvetlerimizin i gvenlii salamakta yetersiz bir duruma drdn tartmasz bir gerek olarak ortaya koydu. Kahramanmara olaylarnn zorlamas ile yurt ii gvenlik hizmetleri de silahl kuvvetlerimize yklenmi oldu. Bamsz ve zgr bir millet ve devlet oluumuzun nihai teminat silahl kuvvetlerimizdir. Bu teminatn ypratlmasna i gvenlik kuvvetlerinin drld aresizlik tuzana kaptrlmasna meydan verilmemelidir.

Diyerek ordunun i gvenlik konusunda daha aktif rol oynamas gerektiini vurgulamtr. 19-26 Aralk 1978 tarihleri arasnda Kahramanmara'ta meydana gelen olaylar 12 Eyll srecine giden yolda nemli dnm noktalarndan biridir. Kahramanmara Olaylar 12 Eyll 1980 askeri darbesinin nedenlerinden biri olarak grlmektedir. Bu olaylar ayn zamanda 12 Eyll ncesi dnemde skynetimin uygulamaya geirilmesinde de nemli rol oynamtr. Kahramanmara olaylar ile ilgili olarak Ankara Cumhuriyet Basavclnn hazrlad 12 Eyll ddianamesi olarak adlandrlan 2012/2 Esas Nolu ddianamede u anlatmlara yer verilmitir:
Genelkurmay Bakan Evren, "Ama skynetim yok ki. Daha skynetim ilan edilmi deil Trkiye'de. Onun iin oradaki Emniyet gleri ancak bunlarla ilgiliydi...", Kuvvetim yoktu orada askeri birlik yok, yani orada bu ie mdahale edecek askeri birlik yok eklinde beyan etmektedir. 5442 Sayl l idaresi Kanunun 11.maddesinde (29/08/1996 tarihli deiiklik ncesi) Vali, il iindeki kolluk kuvvetleriyle bastrlamayacak olaanst ve ni hdiselerin cereyan karsnda kalrsa en yakn asker kara, deniz, hava kuvvetleri komutanlarna mmkn olan en seri vastalarla mracaat ederek yardm ister ve bunu yaz ile de teyit eder. Bu talep derhal yerine getirilir eklinde dzenleme bulunmaktayd. Olaylarn ikinci gn dnemin Kahramanmara Valisi tarafndan takviye asker kuvveti talep edilmi olmasna ramen talep dikkate alnmamtr. Ayrca olaylarn ikinci gn Kahramanmaraa gelen ve eylemcilere mdahale edilmesini isteyen zamann ileri Bakan rfan zaydnlya 2. Ordu Komutan brahim enocak Paam, sizi severim ve sayarm ama emirleri Ankaradan alrm demitir. Nitekim birok kiinin lmnden sonra olaylara ikinci ordu birliklerinden deil, Kayseri ve Gaziantepten getirilen askeri birliklerce 25 Aralkta mdahale edilmesi ileri Bakan ve Valinin beyanlarn dorulamaktadr. Kaynaklarda ve tank beyanlarnda ksmi elikiler bulunsa da, esas olarak Kahramanmara olaylarnda Emniyet kuvvetlerinin olaylara mdahaleden el ektirildii, Kahramanmarataki Valinin emrindeki askeri birliklerin ise olayn en youn yaand gnlerde mdahalede yetersiz ve pasif kaldklar, il dndan talep edilen askeri birliklerin olaylarn youn olarak yaand gnlerde gelmedikleri, byk kayplar yaandktan sonra ancak 25 Aralk 1978 tarihinde mdahalede bulunduklar anlalmtr (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 19-20).

Kahramanmara olaylar ve olaylarn ardndan siyasal parti liderlerinin aklamalar gazete sayfalarna u ekilde yansmtr: Cenaze treninde kan olaylar btn ehre yayld. l says 33e ykseldi; 206s ar 300 akn yaral var. Evler dkknlar yakld. Polis ve jandarma olaylar bastrmakta yetersiz kald. Gaziantepten Jandarma, Kayseriden indirme birlii arld. Jet uaklar ehrin Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 777 stnde utu. Gece-gndz sokaa kma yasa konuldu. lenlerden birinin jandarma eri olduu bildirildi. Btn memurlar ve eleri Valilie snd. (Hrriyet, 24 Aralk 1978 Pazar, Say: 11027). Marataki olaylarda resmi l says 77 olarak bildirildi. Yaral saysnn da 150si ar olmak zere 1.000 dolayna ykseldii bildirildi. Babakan Ecevit cana kyanlarn canna kylmyorsa bu devlet gcnn insanca kullanlmasndandr, hkmeti ykmak uruna ulusu blyorlar, dedi. Hkmeti sulayan Demirel ise bana saclar cinayet iliyor dedirtemezsiniz dedi. MSP genel bakan Erbakan bugnk hkmetin memleketi i harbe gtrdn ve bir an nce ekilmesi gerektiini syledi. (Cumhuriyet, 25 Aralk 1978 Pazar, Say: 19543). Demirel aciz hkmetin yakasna yaplmaldr dedi. AP lideri Trkiyeyi idare ediyoruz diyenlerin ar ve haydan mahrum olduklar her gn ortaya kmaktadr dedi. (Tercman, 24 Aralk 1978 Pazar, Say: 6871). Demirel bu Marataki olaylarn olacandan hkmetin mutlaka haberi vard. Ecevit Baz kimseler hkmeti ykabilmek iin Trk ulusunu blmeye alyorlar dedi. Trke Kahramanmarata dklen kanlarn len vatandalarn manevi katili Ecevittir. Erbakan Memleketi i harbe gtren bu hkmet biran nce ekilmelidir. Batrk olaylarn altnda yatan gerek emperyalizmdir. (Tercman, 25 Aralk 1978 Pazartesi, Say: 6872). Olaylar zerine gerekleen skynetimin ilan da yazl basn organlarnda geni ekilde yer bulmutur: Adana, Ankara, Elaz, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, Bingl, stanbul, Kahramanmara, Kars, Malatya, Sivas ve Urfada 2 ay sreyle skynetim ilan edildi. (Cumhuriyet, 26 Aralk 1978 Pazar, Say: 19544). Huzura susam milletimiz yrekten sesleniyor merhaba asker, 13 ilde skynetim yrrle girdi. (Tercman, 27 Aralk 1978 Pazartesi, Say: 6874), Basnda skynetimin halkn susad huzura gtrecek bir ynetim biimi olarak Merhaba Asker olarak karlanmas da o dnemin anlayn yanstmas asndan arpcdr. Skynetim oylamasna 94 ye katlmad. 537 ye kabul, yalnzca Mardin bamsz milletvekili Nurettin Ylmaz ret oyu verirken kontenjan senatr Metin Toker ekimser kalmtr. CHP grubunda skynetim eletirildi, 63 ye kar kt. (Cumhuriyet, 27 Aralk 1978 Pazar, Say: 19545). Skynetim ilan edilen 13 ilde 1 ylda 715 kii ldrld. (Cumhuriyet, 27 Aralk 1978 Pazar, Say: 19545). Trke vatandalara pasaport sorulduu, Trk bayrann ekilmedii iller skynetim dnda braklmtr dedi. (Tercman, 27 Aralk 1978 Pazartesi, Say: 6874). Nazl Ilcakn Skynetim balkl ke yazsnda nihayet yzlerce kii ldkten sonra skynetimin gereine inanlabildi. Daha dorusu Genelkurmay Bakannn ltimatomuna uymak zorunda kalnd. Kenan Evren bize yetki ve sorumluluk verilmeden daha fazla grev yapamayz dediini belirtti. (Tercman, 27 Aralk 1978 Pazartesi, Say: 6874). Yabanc yayn organlar Trkiyedeki olaylara geni yer veriyordu. Le Monde Ecevit kendi hkmetinin gszln kabul etti, ABD Dileri szcs Trkiyedeki olaylar kontrol altna alnd. Bu olaylar ABDyi yakndan ilgilendiriyor. Karamanlis olaylar dakika dakika Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 778 takip ediyor. Fransz TVsi Ecevit vaatlerinin hi birini yapamad. LAdore Trk Silahl Kuvvetleri yeniden hakem durumuna geldi. Le Matin Trkiye ran ile mukayese edilemez. Lhumanite Ecevit hkmeti karalln gstermelidir. The Financial Times 7 yl nce skynetime kar kan Ecevit bu defa orduya dnmek zorunda kald. (Tercman, 28 Nisan 1979 Perembe, Say: 5975). Cumhuriyet Gazetesinde 1985 ylnda yaynlanan Mdahalenin Ayak Sesleri adl yaz dizisinde ngiliz radyo ve televizyon kurumu BBCnin, 1979 ylna girerken, 25 Aralk 1978 gn Trkiyedeki durumla ilgili olarak u yorumuna yer verilmitir (Cumhuriyet, 10 Kasm 1985, 1):
Kahramanmara olaylar, Pakistan, Afganistan ve randan sonra belki de kaos ve belirsizlik iine dme srasnn Trkiyeye geldiini gsteriyor. Sonuna kadar demokratik ilkelere bal kalma kararllnda olan orta-sol hkmet, her eye ramen olaylar denetleyemedii grnts tayor. Hkmetin, bir nceki hkmetten devrald sorunlarn oluturduu Trkiye tarihinin en kt bunalm, geen yl olduundan daha iyi bir durumda deil. Siyasal iddet olaylar da artyor. Bu yl daha imdiden 700 den fazla kii siyasal iddet olaylarnda yaamlarn yitirdiler. Siyasal iddet olaylar, imdi byk kentlerin dndaki yerleme blgelerine de yayld. Bu blgelerde Snniler ile iiler ve Trkler ile Krtler arasndaki ayrlk egemen. Asl kt olan, belki de Trkiyedeki siyasal partiler arasnda bir birlik belirtisi grlmemesi. Partilerden her biri byk bir bencillik iinde durumu kendi yararna kullanmaya alyor. Fakat bu yl iinde grlen en ciddi iddet olaylarnda hayatlarn yitiren 60 kii bile, Trkiyedeki siyasal partileri, Trk demokrasisi ve devleti iin en byk tehlikeyi oluturan iddet olaylarna kar birlemeye raz edebilecek mi, bu kesin deil. Babakan Ecevit, taraflarn kendilerini tutmalar ve olaylardan kanmalar arsnda bulunduu zaman, muhalefet lideri Demirel, Ecevitin kan denizinde boulacan syledi. Demirel, Eceviti iddet olaylarna yanl tehis koymakla suluyor. Ayn zamanda gerekli nlemleri almadn sylyor. Babakan Ecevit dhil olmak zere giderek artan sayda kii, bir i sava tehlikesine dikkati ekiyorlar. Her ne kadar bu pek dramatik bir tahmin olsa da, Trk Silahl Kuvvetlerinin bir kez daha kendisini mdahale zorunda hissetmesieer durum dzelmi ise- olasl gl durumda

Ayn yaz dizisinde skynetimin ilanna giden sre Cneyt Arcayrekin kaleminde yle anlatlmaktadr (Cumhuriyet, 10 Kasm 1985, 7):
Yl, 1978, Aralk ayn son gnleri Ecevit, Kkten kt. Demirel, Kke girdi. Ecevit, Bakanlar Kurulunu toplad. Skynetim istemini hazrlyordu. Demirel, muhalefet nderiydi, hazrlanyordu. Demirel, Sayn Cumhurbakann ok rahat grdm dedi. Neeli bu olaylar arasnda Cumhurbakan kalkp istifa etmese bari? dedim AP nderine. Yooo.. Bana gayet iyiyim dedi. Diyor ki mcadeleye devam. Kafasnda bir ey kotarm, bir karara varm gibi. Bir ittifak var. Nasl bir ittifak bilemiyorum. Korutrk, Ordu ile anlam grnyor.. dedi Demirel. Skynetimle Ecevit Orduyu yanna m almaya istiyor sizce?

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 779
Aksine, Orduyu karsna almak istemiyor Artk soruyoruz, soruturuyoruz: Bir mdahale olasl? ..yle de grnmyor. Ama skynetim kesin. On bir lde diye duydum, Kke de sormadm. Anayasann gerektirdii bavurularn yaplacan syledi. ok ilgin buldum, Bir ey var kafasnda. Milli Savunma komisyonu yelerine askeri birlikleri gezdirmiler. Generaller dhil hepsi ekonomik koulardan ikyet etmi Menderesin son ylna ve 1971 dneminize benziyor Evet!...Ekonomik koullar askeri ok etkiler. 8 bin maa, 6 bin kira diyorlar. n planda sknt bu. Orgeneral Evren, durumu grp alt tarafla diyalog kurmu. Byle geliyor bilgi Bir grup karar yok, fakat Turan Gnee gre, Korutrk, askerlerin telkiniyle bugn kabul ettii Ecevitten skynetim istedi. Ecevit, skynetime kar olduunu sylyor, ama yle bir facia oynand ki diye konuuyordu. 25 Aralk gecesi hkmet toplantdayken -saat 01.00de- Ankara ve stanbulda bombalar patlyordu. Bomba patlamalar tam CHP grubu dalrken duyulmu, anlatlan doruysa Ecevit yerinden frlamt. Elbette isteyerek itenlikle- skynetime gidilmedii bir gerekti. Ecevit, konumalarnda bu noktaya deiniyordu. aresizlik karsnda skynetime gidildiini dokundurarak da olsa sylyordu. Skynetim milli Gvenlik Kurulunda grlrken, Babakann gazete kapatmak, trafik sorunlarna eilmek gibi uygulamalardan kanlmasn istediini rendik. Dorusu uydu: Marata sivil otorite grevini yapmamt. Kente gelen birlikler yasal yetkileri olmadn bildirerek, iin iine girmemi, karmamt. Krsdeki Ecevite bakyordum. Yorgun, zgn ve bezgindi. Daha bir yl, iki ay nce skynetime kar kan bir nderin bir olayn nne koyduu zorunlulukla o ynetimi Millet Meclisinden istemesindeki ac gerei kavryordum. MHP, aylardr anari karsnda skynetim istiyordu. Skynetimin gelmesini salamak iin MHP bir zorlama yapabilirdi. Mara olaylar bu istein geree dnmesini salayabilirdi. Milli Gvenlik Kurulundaki konumalar ilginti. Babakan Ecevit, 13 lde skynetim ilan edilmesi kararna varlrken, Hilal iindeki illerle, Yozgat, Tokat, orum gibi lkclerin kmelendii illerde de bu uygulamann yaygnlamasn istedi. Bylece, MHPye bal silahl sa glerin temizlenmesi olana bulunabilirdi. Genelkurmay Bakan Kenan Evren, bu istee O kadar kuvvetimiz yok diye kar kt. Skynetim, Hilal illerde yaygnlatrlmad. MHPnin aktan istedii skynetime, APnin kar kmadn biliyorduk. Demirel zel syleilerde anariye kar skynetimi istediini sylyordu. Ne var ki, MHPnin skynetim isteiyle Demirelin istei arasnda bir ayrm yaplabilirdi. MHP, devlete bu yoldan -ordu iindeki yandalaryla- daha ok yaklaabilecei hesab iindeydi. Demirelinse ordunun devlet ynetimine tmyle el koymasna kar olmas gerekirdi. Ama, ekonomik darboazlarn yaand gnlerde lkeye skynetim geldikten sonra bu iki olgunun birlemesinden bir mdahalenin ktn o gnlere dek hep grmtk. 1960ta byle geldi, 12 Marta da bu istekler erevesinde gidildi. 1978 de bu sre yine balyordu.

Sz edilen yaz dizisinde skynetimin ilanna giden srete Ecevitin tutumunu Cneyt Arcayrek yle aktarmaktadr (Cumhuriyet, 14 Kasm 1985, 10): Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 780

Askerlerin ncelikli kmasn istedii yasalar Skana gre- egdm ve Milli Gvenlik Kurulu toplantlarnda dile getirilmiti. Ksaca istekler unlard: Olaanst Hal Yasas, Polisin ve idarenin tarafszlatrlmas, polisin glendirilmesi, Devlet gvenlik mahkemelerinin kurulmas. Ecevitin de bu isteklere zellikle, olaanst hal yasasyla, polisin tarafszlatrlp glendirilmesi yasasna kar kt yoktu. Fakat parlamentoda bu yasalar zerinde anlama olmadn sylyordu. Skana gre Ecevitin sknts daha ok kendi i bnyesinden kaynaklanyordu. Skan verdii rnekler arasnda Marataki olaylardan sonra Ecevitin tutumunu anlatyordu: Marata olaylarn balamasndan sonra ben, Eybolu ve Mehmet Can hemen skynetim ilan edilmesini istedik diyordu. Ecevitinse Mara olaylarna o srada koyduu tehis, olaylarn daha ok sa ve gerici gler tarafndan karld biimindeydi. Skan, Ecevit, hemen skynetim ilan edilmesini istemedi diyordu, Babakan durumun henz akla kavumadn sylyordu diye de ekliyordu. Fakat Marata olaylar 22 Aralktan balayarak birden boyutlanmt. Skana gre, Ecevit ancak o zaman skynetim ilanna yanam, giriimde bulunmutu.

Skynetimin ilk defa uzatlmas ile ilgili gelimelere ise yaz dizisinde u ekilde yer verilmitir (Cumhuriyet, 11 Kasm 1985: 7):
ubat 1979un son gnleri. AP, krmz oy hesab yapt: kan sonuca gre, AP ve kimi milletvekilleri olumsuz oy kullansalar da, skynetim uzatlacakt. MGK, skynetimin anayasa ve yasalara tam uygunlukla, tarafszlkla iledii grndeydi. Fakat, APnin at olumsuz oy kullanm ile ilgili dalgalanmalar srp gidiyordu. CHP grubunda skynetime 52 milletvekili kar kmt. Ama grubun ounluu olumlu grteydi. CHPli 52 milletvekilinin gruptaki bu davranna bel balamamak gerekirdi. Grup karar ktktan sonra bu milletvekilleri parti kararna uyacaklard. 25 ubat gn, TBMMde, 225 oya kar 337 oyla skynetimin, iki ay daha uzatlmas kararlatrld. AP kar oy vermiti. CHPnin yannda MSP, MHP gibi partiler yer almt. APnin skynetime kar davranna Genelkurmay Bakan Evrenden dolayl bir yant geldi. Evren, skynetimle ilgili savlarn gerekd olduunu syledikten sonra, TSKnn hibir partiyle ideolojinin emrinde olmadn bildiriyordu. Genelkurmay Bakan, muhalefetin zellikle APnin- skynetimlerin egdm bakanlna baland yolundaki savlarnn doru olmadn belirtiyor, Skynetim komutanlklarnn ok yumuak bir tutum izlediklerini ve henz anarinin kkenine inemedikleri iddiasn ileri srenlerin amac, bu komutanlklar gayri kanuni yollara srerek, sank ve hkmllere ikence yapmay, zamanl zamansz aramalarla vatanda huzursuz etmeyi telkin ise, aldanmaktadrlar. Yurt dzeyine yaylm ve byk saylara ulam anarik olaylarn kkenine iki ay gibi ksa srede hibir gcn inemeyecei gereini ulusumuzun ve basnmzn takdirine brakyorum diyordu. ne srlen savlar Genelkurmay Bakannn aklamasnda aka yazlmt: 1- Skynetim komutanlklar, Babakanlkta kurulan ve kanunda yeri olmayan egdm bakanlna balandklarndan, yetkileri ellerinden alnm ve i gremez duruma getirilmilerdir. 2- Bu komutanlklara tayin edilen askeri savc ve hkimlerin seiminde, dardan baz glerin etkisi olmutur. 3- Sz konusu hkimlerden yedisi sakncal personel arsndadr ve bir askeri hkim rvet alm, kumar oynam ve solcu olarak tannmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 781
4- Skynetim komutanlklar, ok yumuak bir tutum srdrmekte ve henz anarik olaylarn kkenine inememi bulunmaktadrlar Evrenin szleri bir uyar olarak nitelendi. Oysa bu, iktidar ve ordu evrelerine gre, daha ok bir savunu ve ordunun yerini saptayan bir demeti. Evrenin Babakan Ecevit koutunda grnmesi, kulislerde, Bu aklamay Ecevitin yaptrd biiminde yorumland. Ecevit ise, Genelkurmay bakann byle bir aklamaya biz deil, muhalefet zorlad diyordu. Bu szlerde gerek pay yok deildi: APnin skynetimlerle ilgili gerekesinde bu ynl kokular vard. Bunun yan sra, AP, MGKden nce iki giriimde bulunmutu: Demirel, Cumhurbakanna MGK toplantsndan nce mektup yazm, bir adan ele alnrsa, bu mektubu MGKnin grevini yerine getirip hkmeti uyarmad anlamn vermiti. Skynetimlerin blcle bakmadn vurgulayarak beklenen sonularn gelmedii kansn ne srmt. Ordunun partiler st grnmn bozmaya ynelik bir davrana kar kmas doald. AP muhalefetinin siyasal alanda ne frlad varsaymlar zerinde durulurken, bu kez bte oylamas bir takm hesaplarn yanlln ortaya kard: Bylece, bte oylamasna dein, yaygnlatrlan; hkmetin Millet Meclisinde drlebilecei savlar yitip gidiyordu. 1979un zorlu koullarnda, eitli baarszlklarn srp gittii ortamda 228 oy, bir bakma gvenoyunun yenilenmesiydi. Mecliste hkmetin gitmesini deil kalmasn isteyenler ounluktayd!

Blent Ecevit, skynetime giden sreci u ekilde deerlendirmektedir (skl, 1989: 190):
1978de hkmeti kuruumuzun ardndan bir yla yakn sre, skynetim ilan iin baz siyasi evrelerin youn basks altnda kalmtk; fakat bunlara kar direnmitik. Silahl Kuvvetleri asli grevinden uzaklatrmay ve siyasal zemine ekmeyi doru bulmuyorduk. Ancak, Kahramanmarataki ac olaylar zerine skynetim ilanna kendimizi mecbur hissettik. Zaten sanrm, Kahramanmara olaylar, baz evrelerce, bizi skynetim ilanna zorlamak iin tezghlanmt.

Kahramanmara olaylar zerine toplanan Bakanlar Kurulu 25 Aralk 1978 gecesi toplanarak Genelkurmay Bakannn da grn alarak 26 Aralktan itibaren 13 ilde skynetim ilan edilmesine ili Skynetim ilannn gerekesinde;
Anayasann tand hr demokratik dzeni, temel haklar ve hrriyetleri ortadan kaldrmaya ynelik yaygn iddet hareketlerinin kesin belirtilerinin ortaya kmas

olarak aklanmtr (skl, 1989: 191-192). Skynetimin corafi alan siyasal partiler arasnda tartma konusu olmutur. Uzun sreden beri skynetim ilan edilmesini savunan MHP alann dar tutulduunu, 11 ilde daha skynetim uygulanmasn talep etmitir. Daha sonraki grmelerde skynetimin alan geniletilmi, bu defa da MHP btn lkede skynetim istemitir. Ecevit de daha sonra, sac militan glerin younluk kazand hilal tabir edilen baz Orta Anadolu illerinde de skynetim ilan etmeyi dndklerini, ancak Kenan Evrenin yeterli kuvvetleri bulunmad gerekesiyle bu illerde skynetime raz olmadn ifade etmitir (skl, 1989: 192, 203). Balangta 13 ilde ilan edilen skynetim daha sonra baka illere de geniletilmitir. 24.04.1979da Adyaman, Diyarbakr, Hakkri, Mardin, Siirt ve Tuncelide; 19.02.1980de zmir ve Hatayda; 20.04.1980de Arda skynetim ilan edilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 782

Komisyonda dinlenen dnemin Bayndrlk Bakan erafettin EL, 24.04.1979daki uzatma srasnda kendisinin Babakan Ecevitin skynetimi geniletme iradesine kar ktn ancak Ecevitin kendisine Milli Gvenlik Kurulunda bu illerde bamsz Krt Devleti kurulmas ile ilgili almalar olduu ve Nisan ay iinde bunun ilan edileceinin sylendiini ve bu nedenle bu uzatmay yapmak zorunda olduklarn izah ettiinden kendisinin ise blgeyi tanyan birisi olarak buna inanmadn ve bunu Ecevite ifade ettiini belirtmitir (Alt Komisyon Tutanaklar, 17.10.2012). Skynetim uygulamas 10 defa uzatlm, uzatmalar Anayasa hkm gereince ikier ay olarak yaplmtr. Be uzatma karar Ecevit Hkmeti, bei de Demirel Hkmeti dneminde alnmtr. AP Meclis Gruplar skynetim kararnn onaylanmas srasnda kabul oyu kullanmlar, ancak Ecevit dneminde yaplan uzatmalarda kar kmlardr. Demirelin, skynetimi, hkmeti zaafa uratma ve drmeye zorlamann bir arac olarak kulland ifade edilebilir. AP, skynetimin uzatlmasna u gerekelerle itiraz etmitir: Skynetimin ilanndaki gereke eksiktir. Vatan ve cumhuriyete kar kuvvetli ve eylemli kalkmann veya lkenin ve milletin blnmezliini iten ve dtan tehlikeye dren yaygn iddet hareketleri ifadesi ilan gerekesinde yer almamtr. Skynetim Egdm Kurulunun oluturulmasnn amac, Ecevitin skynetim idaresini kendi emir ve komutasna sokmaktr. APye gre skynetim mahkemelerine yaplan hkim savc atamalar da incelenmelidir. Ecevitin skynetimin demokratik uygulamasndan sz etmesi de skynetimi sulandrmaktr (skl, 1989: 200-202). kinci uzatma grmelerine CHP skynetimin alann ve gerekesini geniletme nerisiyle gelmi, gereke olarak Anayasann 124. maddesinde ngrlen sava hali dhil btn durumlar belirlenmitir. AP szcs, bunun yanl olduunu dile getirmi, ancak sonu deimemitir. Fakat sonra AP dneminde yaplan uzatmalarda da bu yanllk dzeltilmemi, maddedeki btn durumlar gereke olarak varln srdrmtr. AP dneminde yaplan skynetim uzatmalarnda CHP kabul oyu kullanmtr. Demirel, eletirdii Skynetim Egdm Dairesini de kaldrmam, koordinasyon toplantlarna bakanlk etmitir (skl, 1989: 206-208). Skynetim uygulamalar konusunda belirtilmesi gereken bir baka husus, Mecliste yaplan btn skynetim grmelerinde siyasal partilerin tamamnn Silahl Kuvvetlere gvenlerini ifade etmeleridir. Siyasal partiler skynetim uygulamalar nedeniyle orduya bir eletiri getirmezken hedef srekli olarak iktidar partisi olmutur. Yine, Meclisteki btn partiler, terr nlemek iin skynetimin son are olduu konusunda de hemfikir olmulardr (skl, 1989: 209-211). Skynetim ilan edilen 13 il alt grupta toplanm ve alt skynetim komutan atanmtr. Ankara, Adana, stanbul, Erzincan, Erzurum ve Elazda birer skynetim mahkemesi kurulmu ve 54 askeri hkim, savc ve askeri mavir atanmtr. Skynetim Egdm Toplants ilk kez Ecevit bakanlnda 29 Aralkta yaplm, toplantya Genelkurmay Bakan, ilgili bakanlar, kuvvet komutanlar, MGK Genel Sekreteri, MT Mstear, Skynetim Askeri Hizmetler Koordinasyon Kurulu Bakan ve skynetim komutanlar katlmlardr. Demirel, Skynetim Egdm Kuruluna kar km, bunu komutanlara Ecevitin mdahalesi olarak deerlendirmitir. Benzer bir tepkiyi Trke de gstermitir. Yaplan eletirilere 27 ubat 1979da sert ekilde cevap veren Evren, bu eletirilerle Silahl Kuvvetlerin kar ekimelerinin iine ekildiini belirtmitir (skl, 1989: 211-213).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 783 12 Eyll ncesi skynetim uygulamalar konusunda dikkat ekilmesi gereken bir husus da Ecevitin babakan olarak skynetimin demokratik hukuk kurallar erevesinde yrtlmesine gsterdii hassasiyettir. Komutanlarn bu uyarya pek fazla nem vermedikleri, bundan honut olmadklar, yetkilerini tam olarak kullandklar ynnde grler bulunmakla birlikte, uygulamaya bakldnda yaynlanan bildirilerin sert bir ierik tamad, kapsaml yasaklar getirilmedii grlmektedir. skle gre, skynetim idareleri kendi alanlar dndaki konularla da ilgilenmemilerdir. Bunlar gz nne alndnda, Ecevitin tutumunun komutanlar zerinde etki yapt belirtilebilir (skl, 1989: 211-214). Babakan Ecevit, 25 ubat 1979 tarihinde Mecliste skynetimin iki ay sreyle uzatlmasna ilikin grmelerde yapt konumada, ilk iki aylk uygulama sonucuna gre, skynetimin demokratik hukuk kurallarna uygun ekilde yrtldn rahatlkla syleyebildiini, bundan memnuniyet duyduunu ifade etmi ve Silahl Kuvvetlere teekkr etmitir. Eylemciler arasnda ayrm yaplmadn, tarafsz kalndn dile getirmi, ancak muhalefetin, skynetimin lkede yeterince geni ve daha sert ekilde uygulanmadna, demokratik hukuk kurallarna fazlaca bal kalndna ynelik eletirileri ve bu nedenlere bal olarak uzatma teklifine ret oyu vermelerinin tutarl olmadn belirtmitir. Skynetim uygulanan iki aylk dnemde nceki iki aylk dneme gre olay saylarnda, l ve yaral saylarnda yzde ellinin zerinde azalma grldn ve yeni dnemde toplumsal nitelikli olay olmadn, ayrca skynetim egdm toplantlarnn yasa gerei yapldn, ama skynetim komutanlarnn yetkilerine herhangi bir mdahalenin sz konusu olmadn ifade etmitir. Bu konumadan sadece drt gn nce ise, 21 ubat 1979da AP Genel Bakan Sleyman Demirel Cumhurbakanna gnderdii mektupta u hususlara deinmitir: Cumhuriyetin hibir dneminde vuku bulmayan olaylar Ecevit Hkmeti dneminde yaanm, olaylar karsnda Hkmet aciz kalm, lkede huzuru salayamamtr. Hkmet Devleti iletmemitir. Anayasa hkm olduu halde, devlet gvenlik mahkemelerini kurmamtr. Anayasann 111. maddesi ihlal edilerek Aralk 1978de alnan skynetim karar ncesinde konu Milli Gvenlik Kuruluna gtrlmemitir. Skynetimin iki aylk uygulamasnda, Kanunun skynetim komutanlarna verdii yetki konusunda tereddtler yaanmtr. Bunun sebebi, skynetimin ilan gerekesinde Anayasada yer alan, Vatan ve Cumhuriyete kar kuvvetli ve eylemli kalkmann veya lkenin ve milletin blnmezliini iten veya dtan tehlikeye dren yaygn iddet hareketleri ibaresinin bulunmamasdr. Yine, Anayasa ve kanunlarda yeri olamayan Babakanla bal bir egdm dairesi kurmaya almas da skynetimin caydrcln azaltmtr. Trk Silahl Kuvvetleri verilen her grevi eksiksiz olarak yapabilir. Ancak, Hkmet ordunun grev yapmasna engel olmakta, bu da ordunun itibarnn zarar grmesi gibi vahim bir duruma yol amaktadr. 12 Eyll Darbesi Alt Komisyonu tarafndan 14.06.2012 tarihinde dinlenen 12 Eyll dneminin Babakan Blent Ulusu, skynetim uygulamalarndaki baarszl u ekilde aklamtr (Alt Komisyon Tutanaklar,14.06.2012):
te onu ifade ettim yani, bir daha ifade edeyim: 15 ilde skynetim talebi var. Hkmet ve ana muhalefet ancak 10unda karar veriyor, 5inde karar vermiyorlar, 5i hari. 10undaki anari, terrist vesaire 5e kayor, o zaman skynetim baarl olmuyor, o bakmdan. 12 Eyllde btn memlekette skynetim ilan edildii iin hibir yere kaacak hli kalmad yani bu anaristlerin.

07.06.2012 tarihinde dinlenen 9. Cumhurbakan Sleyman Demirel ise unlar dile getirmitir (Komisyon Tutanaklar,07.06.2012).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 784
Sivereke asker gidecek, alt aydr ben urayorum Sivereke asker gnderin diye. Siverekte her devirde asker olmu, imdi yok, kar dan eteinden kimseyi geirmiyorlar. Nurettin Paa Kara Kuvvetleri Kumandan. Bugn gnderiyoruz, yarn gnderiyoruz. Ben saat bete aryorum. Dedi ki gn zarfnda gnderiyoruz askeri. Ertesi gn gece yars darbe oldu. Burada birtakm eyler var ki altna inemiyorsunuz, altna o kadar rahat inemiyorsunuz ve onun iindir ki bizim bir araya gelmemiz, hep bu sylenir, bir araya gelmemiz, arkada, yaplabilecek bir ise benim Sayn Ecevit mni olduundan dolay yapmadm i deil. Sayn Ecevitin ekleyecei gle yaplacak bir i de deil. Benim iim askerle ve ben askere de inanyorum, onu da syleyeyim sana. Askerin ters bir ey yapacana, devlete sknt karacana inanmyorum. nancm bu benim.

Skynetim Uygulamasnn Hukuki ncelemesi

Skynetimin en byk zellii, bir olaanst ynetim ekli olmas dolaysyla temel hak ve zgrlklerin snrland bir rejim olmasdr. Ancak, neticede bir hukuk rejimidir, kanunidir. Bir keyfilik rejimi deildir; hukuki bir erevesi vardr ve snrlar bulunmaktadr. Temel hak ve zgrlkleri, olaan ynetim dnemlerine gre daha fazla snrlad veya askya aldndan dolay son derece nemli olan skynetim uygulamas anayasa ile dzenlenme zorunluluuna tabidir. Bu anlamda, skynetim ile ilgili hkmler btn anayasalarmzda yer almtr (skl, 1989: 13-14). 1961 Anayasasnn 124. maddesinde skynetim u ekilde dzenlenmiti:
Sava hali, sava gerektirecek bir durumun ba gstermesi, ayaklanma olmas veya vatan ve Cumhuriyete kar kuvvetli ve eylemli bir kalkmann olduunu gsteren kesin belirtilerin meydana kmas sebebiyle Bakanlar Kurulu, sresi bir ay amamak zere, yurdun bir veya birden fazla blgesinde veya her yerinde skynetim iln edebilir ve bunu hemen Trkiye Byk Millet Meclisinin onamasna sunar. Meclis, gerekli grd zaman, skynetim sresini ksaltabilecei gibi, tamamyla de kaldrabilir. Meclisler toplank deilse, hemen toplantya arlr. Skynetimin her defasnda iki ay amamak zere uzatlmas, Trkiye Byk Millet Meclisinin kararna baldr. Bu kararlar Meclislerin Birleik Toplantsnda alnr. Skynetim veya genel olarak sava halinde, hangi hkmlerin uygulanaca ve ilemlerin nasl yrtlecei, hrriyetlerin nasl kaytlanaca veya durdurulaca kanunla gsterilir.

1961 Anayasasnn bu dzenlemesi, 1924 Anayasasndan sadece kstlanacak zgrlkleri belirtmemi olmasyla ayrlmaktadr. Skynetim, 1924 Anayasasna gre geniletilmi ve arlatrlm deildir. Ancak, 12 Mart askeri mdahalesinin ardndan yaplan Anayasa deiiklii kapsamnda skynetim de yeniden dzenlenmitir. Dzenleme sonras 124. madde u ekli almtr:
Sava hali, sava gerektirecek bir durumun ba gstermesi, ayaklanma olmas veya vatan ve Cumhuriyete kar kuvvetli ve eylemli bir kalkmann veya lkenin ve milletin blnmezliini iten veya dtan tehlikeye dren veya Anayasann tand hr demokratik dzeni veya temel hak ve hrriyetleri ortadan kaldrmaya ynelen yaygn iddet hareketleri hakknda kesin belirtilerin ortaya kmas sebebiyle Bakanlar Kurulu, sresi iki ay amamak zere, yurdun bir veya birden fazla blgesinde veya her yerinde skynetim iln edebilir ve bunu hemen Trkiye Byk Millet Meclisinin onamasna sunar. Meclis, gerekli grd

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 785
zaman, skynetim sresini ksaltabilecei gibi, tamamyla de kaldrabilir. Meclisler toplank deilse, hemen toplantya arlr. Skynetimin her defasnda iki ay amamak zere uzatlmas, Trkiye Byk Millet Meclisinin kararna baldr. Bu kararlar Meclislerin Birleik Toplantsnda alnr. Skynetim veya genel olarak sava halinde, hangi hkmlerin uygulanaca ve ilemlerin nasl yrtlecei, hrriyetlerin nasl kaytlanaca veya durdurulaca ve sava veya sava gerektirecek bir durumun ba gstermesi halinde vatandalar iin konulabilecek ykmler kanunla gsterilir.

Yeni haliyle maddeye, nceki anayasalarda yer alan sava hali, sava gerektirecek bir durumun ba gstermesi, ayaklanma, vatan ve cumhuriyete ynelik kuvvetli ve eylemli bir kalkma olduunu gsterir kesin belirtilerin ortaya kmas eklindeki drt gerekeye lkenin ve milletin blnmezliini iten veya dtan tehlikeye dren veya Anayasann tand hr demokratik dzeni veya temel hak ve hrriyetleri ortadan kaldrmaya ynelen yaygn iddet hareketleri hakknda kesin belirtilerin ortaya kmas gerekesi de ilave edilmitir. Bu yeni dzenleme ile skynetim ilan daha kolaylatrlm, iddet hareketlerinin kesin belirtisinin grlmesi bile yeterli sebep haline gelmi olmaktadr. Buna ramen yine de 1971 deiiklii, skynetim uygulamalarn denetim d tutmam, skynetim yasasnn anayasal denetimi yolunu ak brakmtr. Buna karlk 1982 Anayasas hem skynetimi arlatrm, hem de skynetimle ilgili btn denetim yollarn kapatmtr. Skynetim halinde, kanunla yrtmenin durdurulmas karar verilmesinin snrlanabilecei hkmn getirmitir. Skynetimin ilan gerekelerini artran, sreyi ve uzatma srelerini uzatan 1982 Anayasas, skynetim halinde uygulanacak zel kanun hkmnde kararnameler karlmasna imkn tanm, stelik bunlarn ekil ve esas bakmndan Anayasa yargsna tabi olmasn nlemi, ayrca geici 15. maddeyle de 1402 sayl Skynetim Kanununda 12 Eyll dneminde gerekletirilen 14 deiikliin Anayasa Mahkemesinde dava konusu edilmesini engellemitir. Bunun da tesinde skynetim komutanlklarn Genelkurmay Bakanlna balayarak siyasal iktidarn denetimini azaltmaya almtr. Bu zellikleriyle 1982 Anayasasnda skynetim, anayasal ve yasal olmakla birlikte hukuki olmayan bir rejime dnmtr (skl, 1989: 15-19). 1402 sayl Skynetim Kanunu, 12 Mart mdahalesi sonrasnda 13 Mays 1971de kabul edilmitir. Temel haklarn korunmas asndan daha nce yrrlkte olan 1940 tarihli rfi dare Kanunundan daha az gvence salamaktadr. Yeni Kanunla, Bakanlar Kurulu skynetim makamlarna aktarlacak yetkileri belirleyememekte ve bu makamlar aldklar btn kararlar bizzat uygulayabilmektedir. Bu Kanunda 12 Eyll askeri ynetimi dneminde gerekletirilen deiikliklerle skynetim makamlar zerindeki her trl denetim tamamyla kaldrlmtr. 14 Kasm 1980de yaplan bir deiiklikle skynetim komutanlarnn yapt idari ilemler yarg denetimi dnda braklmtr. 1982 Anayasasna da aykr olan bu hkm, Anayasann sz edilen geici 15. maddesince korunmutur (skl, 1989: 20-21). 1402 sayl Skynetim Kanununun Skynetimin Yrtlmesi balkl 2. maddesinde yer alan;
Zabta kuvvetleri btn tekilat ile Skynetim Komutannn emrine girerSkynetim Komutan, blgesi iinde gerek zabta kuvvetlerinin ve gerekse askeri personelin grev yerlerini deitirebilir. () Skynetim Komutanl emrine atanan veya grev alan bilcmle personelin, skynetim sresince Skynetim Komutannn izni olmadka, istifa veya emeklilik ilemleri yrtlemez veya baka bir greve atanmas yaplamaz.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 786 eklindeki hkmler skynetim komutanlarna ne lde geni yetkiler verildiine rnek gsterilebilir. Skynetim komutanlar btn askeri personele mdahale etmekle kalmamakta, emri altna girmi olan kolluk kuvvetlerinin, yani polis ve jandarmann da grev yerlerini deitirebilme yetkisine sahip olmaktadr. Yine skynetimde grev alan btn personelin emeklilik, istifa talepleri skynetim komutannn iznine tabi tutulmutur. Maddede yer alan her iki hkm 1402 sayl Kanununun yaymland 1971 ylndaki ilk halinde mevcut olan hkmlerdir. Kanunun 2. maddesinin ilk halinde yer alan, skynetim komutanl emrine atanan veya grev alan btn personelin, skynetim sresince skynetim komutannn izni olmadan istifa veya emeklilik ilemlerinin yrtlemeyecei veya baka bir greve atamasnn yaplamayaca hkm ile 19 Eyll 1980 tarih ve 2301 sayl Kanunla 2. maddeye eklenen;
Skynetim komutanlarnn; blgelerinde genel gvenlik, asayi veya kamu dzeni asndan almalar sakncal grlen veya hizmetleri yararl olmayan kamu personelinin statlerine gre atanmas veya iine son verilmesi, yerel ynetimde alanlarn grevden uzaklatrlmas veya ilere son verilmesi hakkndaki istemleri ilgili kurum ve organlarca derhal yerine getirilir.

Hkmn ve daha sonra bu hkme 28.12.1982 tarihli 2766 sayl Kanun ile eklenen; Bu ekilde ilerine son verilen memurlar, dier kamu grevlileri ve kamu hizmetlerinde grevli iiler bir daha kamu hizmetlerinde altrlamazlar. Hkmn hukuk devleti ve demokrasi ilkeleriyle badatrmak mmkn deildir. Maddede yer alan bu iki fkra insan haklar ihlalinin de Kanundaki belirgin rnekleridir. 2301 sayl Kanun ile eklenen ie son verme ve grevden uzaklatrma ile ilgili bu hkm daha sonra 26.10.1994 tarihli 4045 sayl Kanunun 2. maddesiyle;
Skynetim komutanlarnn; blgelerinde genel gvenlik, asayi ve kamu dzeni asndan almalar sakncal grlen veya hizmetleri yararl olmayan kamu personelinin statlerine gre skynetim blgesi dna atanma veya skynetim blgesi dna atanmak zere grevden uzaklatrlma istemleri ilgili kurum ve organlarca derhal yerine getirilir. Skynetim komutanlarnn sekizinci fkradaki nedenlerle mahalli idarelerde alanlarn grevden uzaklatrlmas istemleri, ilgili mahalli idare yetkililerince derhal yerine getirilir. Bu suretle grevden uzaklatrlanlar skynetim blgesi dndaki mahalli idarelerde grev ve i bulmalar ve bu idarelerin ilgiliyi grev ve ie almay istemeleri halinde, mahalli idare yetkililerince grevden uzaklatrma karar derhal kaldrlr ve bunlarn atamalar ncelikle yaplr.

eklinde deitirilmitir. 12 Eyll askeri ynetimi dneminde, 1402 sayl Skynetim Kanununda baka baz deiiklik ve eklemeler de yaplmtr. Darbeden hemen sonra gerekletirilen deiiklik ve ilavelere bakldnda bunlarn asayi ve gvenliin salanmasnda dorudan etkili olabilecek nitelikte olmaktan ok hak ve zgrlkleri kstlayan ve hukuki uygulamalara ok da dikkat etmemeye meydan vermeye ak hususlar olduu deerlendirilmektedir. Bunlardan biri, Kanunun 4. maddesinde skynetim komutanl emrindeki silahl kuvvetler mensuplar ve kolluk grevlilerinin silah kullanma yetkilerini genileten deiikliktir. Kanunun ilk halinde: Silah kullanmay gerektiren hallerde mnferit hizmet grenler kendi balarna, topluca hizmet grenler olay yerinde balarnda bulunan amirin emriyle silahlarn kullanrlar. hkm bulunurken, yaplan deiiklik ile Silah kullanma yetkisine sahip gvenlik kuvvetlerinin teslim ol emrine itaat edilmemesi veya silahla mukabeleye yeltenilmesi veya Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 787 gvenlik kuvvetlerinin meru mdafaa durumuna dmeleri halinde grevli gvenlik kuvvetleri mensuplar doruca ve duraksamadan hedefe ate edebilirler... Ayrca haklarndaki soruturma ilemi tutuksuz yaplr. hkm getirilmitir. Gvenliin salanmas, terrle etkili olarak mcadele yrtlebilmesi bakmndan yukarda deinilen deiiklik dnda dorudan etki douracak bir deiiklik veya ilave bulunmad sylenebilir. Ancak, Kanundaki deiikliklerden belirtilmesi gerekenlerden biri de 5. maddede 14.11.1980 tarihli 2342 sayl Kanunla yaplandr. Skynetim Komutanlklar arasndaki ibirlii ve koordinasyon Babakanlka salanr eklindeki hkm, Genelkurmay Bakanlnca salanr. olarak deitirilmitir. Ayn Kanunla, 1402 sayl Kanunun 6. maddesindeki; Skynetim Komutan bu kanunla kendisine verilen grev ve yetkilerden dolay Babakana kar sorumludur hkm de; Genelkurmay Bakanna kar sorumludur olarak dzenlenmitir. Bylelikle skynetim rejimi tamamen Genelkurmay merkezli bir nitelie sahip olmutur. Burada ilgin olan bu deiikliklerin bir askeri ynetimin egemen olduu ara rejimde ve askerler tarafndan atanm asker kkenli bir Babakan olan Blent Ulusu dneminde yaplm olmasdr. Bylelikle belki de darbe ncesinde Skynetim Komutanlarnn emirleri siyasi iradeden deil de Genelkurmay Bakanlarndan aldklarna dair syledikleri szler darbe sonrasnda hukuki zemine oturtulmu oluyordu. Skynetim Kanununda darbe sonras yaplan ilk deiikliklerden (19 Eyll 1980 tarihli 2301 sayl Kanun) byk blmnn ise ikincil derecede nem tad, sz konusu deiikliklerin, yetki alanlarnda ksmi genileme salad, Kanunda yer alan dzenlemelere baz ilaveler yapt eklinde deerlendirilmitir. Kanundaki yine tali neme sahip dier baz deiikliklerin de askeri ynetim dneminin sonlarna doru 1982 ve 1983 yllarnda yapld grlmektedir. 1971 ylnda kabul edilen 1402 sayl Skynetim Kanununun Skynetimin Yrtlmesi bal altnda;
Madde 2 - Skynetim altna alnan yerlerde genel gvenlik ve asayie ilikin zabta kuvvetlerine ait grev ve yetkiler Skynetim Komutanlna geer. Zabta kuvvetleri btn tekilat ile Skynetim Komutannn emrine girer. Skynetim blgesindeki zabta kuvvetleri; Skynetim hizmetlerinin yaplmasndan dolay Skynetim Komutanlna, bu hizmetler dnda kalan hizmetlerin yrtlmesinden dolay da adli ve idari makamlara kar sorumludur. Milli stihbarat Tekilat Skynetim Komutanl ile ibirlii yapar. Skynetim Komutanl, bu kanunla kendisine verilen grev ve yetkileri o yerin zabta kuvvetleri ve tefrik edilecek askeri birlikler ile yrtr. Barta ve zorunlu hallerde Skynetim komutan o yer veya o yere en yakn Garnizon Komutanlarndan yeteri kadar birliin emrine verilmesini isteyebilir. Bu istek derhal yerine getirilir. Skynetim Komutan, blgesi iinde gerek zabta kuvvetlerinin ve gerekse askeri personelin grev yerlerini deitirebilir. Hizmet gereklerini dikkate alarak zabta kuvvetlerinde askeri personel kullanlabilir. Bu takdirde mdr seviyesindeki personel Skynetim Komutan emrinde mavir olarak grevlerine devam ederler. Hizmetlerin yrtlmesi ile ilgili istemler, o blgedeki Devlet kurum ve organlarnca yerine getirilir. Skynetim Komutanl emrine atanan veya grev alan bilcmle personelin, Skynetim sresince Skynetim Komutannn izni olmadka, istifa veya emeklilik ilemleri yrtlemez veya baka bir greve atanmas yaplamaz.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 788 hkmleri mevcutken, daha sonra yukarda da belirtildii zer 1402 sayl Skynetim Kanununun 2. maddesine 2301 sayl Kanunun 1. maddesiyle eklenen Skynetim komutanlarnn istemi zerine grevlerine son verilen kamu personeli ile ilgili fkraya, 28.12.1982 tarihinde kabul edilen 2766 sayl Kanunun 1. maddesiyle ... bu ekilde ilerine son verilen memurlar, dier kamu grevlileri ve kamu hizmetlerinde grevli iiler bir daha kamu hizmetlerinde altrlamazlar. hkm eklenerek birok kii grev yeri deitirilerek madur edilmi ve hi alakas olmayan yerlerde altrlmtr. O dnemde 1402likler diye tanmlanan retim grevlileri, 70ler diye adlandrlan Devlet statistik Enstits alanlar ve 101 TRT personelinin srgn ok tartlmtr. 1402 sayl Skynetim Yasas uyarnca kamuda balatlan kym ile ayn dnemde gerekletirilen bu toplu srgn iin dnemin TRT Genel Mdr emekli general Macit Akman, gazetecilerle sohbetinde iin tepeden gelen bir emir ile gerekletirildiini sylemi ve Vallahi, hibirini tanmam ben. Emir veren Babakan Blent Ulusudur. Biz de uyguladk. demitir. (Arpa, 2009). Bunlarn arasnda yer alan 101 TRT alannn srgnyse en sistemli ve korkulu olandr. 101ler, 12 Eyll dneminde TRTde yaanan srgnlerin adyd. 1980 ylnda askeri harektn zerinden daha iki ay gemeden TRTnin en saygn ve en retici isimleri arasnda yer alan prodktrden senariste programcdan muhabire kadar hemen hemen her kadrodan seilen 101 kii hibir gereke gsterilmeden mesleklerinin dnda dier bakanlklara srlmt. Her biri kendi alannda uzmanlam yaynclar meslekleriyle yle ilgisiz yerlere srlerek hayvan bakcs, suni tohumlama uzman ve afet ileri gibi yerlere gnderilmilerdi (Arpa, 2009). Bu madde 09.02.1990 tarih ve 20428 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren 1988-6 Esas ve 1989-4 Karar Nolu Dantay tihad Birletirme Genel Kurulu Kararna konu olmutur. zetle; Skynetim komutanlarnn istemi zerine grevlerine son verilen kamu personeli ile ilgili olarak 1402 sayl Skynetim Yasasnn 2. maddesine 2301 sayl Yasann 1. maddesiyle eklenen fkrann, 28.12.1982 tarihinde kabul edilen 2766 sayl Yasann 1. maddesiyle deiik eklinde yer alan "... bu ekilde ilerine son verilen memurlar, dier kamu grevlileri ve kamu hizmetlerinde grevli iiler bir daha kamu hizmetlerinde altrlamazlar." hkmnn skynetim sresiyle snrl olarak uygulanmas gerektiine ilikin Dantay Beinci Dairesinin 14.4.1988 gn ve 1286 sayl karar ile aksi ynde verilen dier kararlar arasndaki aykrln giderilmesinin Dantay Beinci Dairesince istenmesi zerine, isteme konu olan kararlar ile yasal dzenlemelerin tm incelendikten sonra, bu hkmn yorumlanarak anlam ve kapsamnn belirlenebilmesi iin, ncelikle belirtilen fkra gereince ve skynetim komutanlarnn istei zerine uygulanan "ie son verme" ileminin hukuki yaps, nitelikleri, zellikleri ve dourduu sonular, daha sonra da konuyla ilgili Anayasa hkmleri derinlemesine incelenmitir. Sonu olarak; 1402 sayl Skynetim Kanununun 2. maddesinin 2766 sayl Yasa ile deiik son fkrasnda yer alan "... bir daha kamu hizmetlerinde altrlamazlar" hkmnn yukarda belirlenen anlam ve kapsam karsnda, ad geen madde uyarnca skynetim komutanlarnn istemleri zerine ilerine son verilen memurlarn, dier kamu grevlilerinin ve kamu hizmetlerinde grevli iilerin, ilk kez kamu grevine girdikleri tarihte bu grev iin yasa ve ynetmeliklerde ngrlen nitelikleri kaybetmemi olmalar kouluyla, ilerine son verildii blgede skynetim kalktktan sonra, kurumlarnca eski grevlerine iade edilmeleri gerekeceinden, tihadn Dantay Beinci Dairesinin 14.4.1988 gnl ve E:1987/2417, K:1988/1286 sayl Karar dorultusunda birletirilmesine, 07.12.1989 gnnde, birinci toplantda, oyokluu ile karar verildi. ifadesiyle bu tr maduriyetlere son verilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 789

Daha sonra, 26.10.1994 tarihinde kabul edilerek, 03.11.1994 tarih ve 22100 sayl Resmi Gazete yaymlanarak yrrle giren 4045 sayl Gvenlik Soruturmas, Baz Nedenlerle Grevlerine Son Verilen Kamu Personeli le Kamu Grevine Alnmayanlarn Haklarnn Geri Verilmesine ve 1402 Numaral Skynetim Kanununda Deiiklik Yaplmasna likin Kanunun Geici 2. Maddesi ile; 1402 numaral Skynetim Kanunu ile ek ve deiikliklerine gre 12.09.1980 tarihinden balayarak skynetim komutanlklarnn istemleri zerine, blgelerinde genel gvenlik, asayi veya kamu dzeni asndan almalar sakncal grlen veya hizmetlerinin yararl olmamas nedeniyle bir daha kamu hizmetlerinde altrlmamak zere grevlerine son verilenler, ilk kez kamu grevine girdikleri tarihte bu grev iin ilgili mevzuatnda veya toplu i szlemelerinde ngrlen nitelikleri yitirmemi olmalar ve bu Kanunun yrrlk tarihinden itibaren alt ay iinde mracaatlar halinde ya koulu aranmakszn ve emeklilik ya haddinin almam bulunmas kouluyla, grevlerine son verildikleri tarihte almakta olduklar aylk derecesine eit derecenin ayn kademesinden, ayrldklar tarihteki eski grevlerine veya edeer bir greve, bavurma tarihinden itibaren en ge 60 gn iinde iade edilirler. Bu suretle greve ve ie alnanlarla iade edilenlere, gemie ynelik olarak aylk ve dier zlk haklar verilmez ve akta geen sreleri deerlendirilmez. hkm kabul edilerek bu konudaki maduriyetler giderilmeye allmtr. Ancak bu konuda bir eksiklik daha bulunmaktadr. 1402 sayl Kanun uyarnca skynetim komutanlarnn istemi zerine grevlerine son verilen personelden yarg karar ile greve dnenlere yarg yerlerince verilen kararlar dorultusunda, bu personelden Dantay tihatlar Birletirme Kurulunun 09.02.1990 tarih ve 20428 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 07.12.1989 tarih ve E: 1988/6, K: 1989/4 sayl Karar zerine grevlerine iade edilenlere ise 123 Seri Nolu Devlet Memurlar Kanunu Genel Teblii uyarnca Dantay tihatlar Birletirme Kararnn Resmi Gazetede yaymland 09/02/1990 tarihinden geriye doru be yl amamak ve daha nce grev yaptklar yerde skynetimin sona erdii tarihten nceki bir tarihe tamamak kouluyla belirlenecek dnem iin akta geirdikleri srelere ait aylk ve dier zlk haklar herhangi bir yarg karar aranmakszn denmektedir. Fakat 1402 sayl Kanun uyarnca skynetim komutanlarnn istemi zerine grevlerine son verilen personele grevlerine son verildii tarih ile greve baladklar tarih arasndaki zlk haklarnn denmesi talepleri ile ilgili olarak haklarndaki yarg kararlar ve 123 Seri Nolu Devlet Memurlar Kanunu Genel Teblii dnda bir dzenleme bulunmamaktadr. Kamu personelinin mali ve dier zlk haklan kanunla dzenlendiinden, bu ekilde grevine son verilen personele, greve son verildii tarih ile skynetimin sona erdii tarih arasndaki sreye ait zlk ve sosyal haklarnn verilmesi yolundaki istemi karlamaya ynelik bir yarg karar ve kanuni dzenleme bulunmamakta, bu da ilgili personelin bu yndeki taleplerinin reddedilmesine yol amaktadr. Dantay kinci Dairesinin 29/03/1990 tarih ve E: 1989, K: 1990/697 sayl Karar buna rnek tekil etmektedir. Sz konusu dnemde hukuk devleti ilkesiyle badamayan, insan haklar ihlalinin ileri boyutta bir uygulamas olarak karmzda duran bu durumun btn izleriyle silinebilmesi iin aklanan bu yasal boluun doldurulmas, belirtilen dnemde grevden alnan kiilerin grevden alndklar tarih ile skynetimin sona erdii tarih arasndaki zlk ve sosyal haklarnn verilmesini salamak iin yasal dzenleme yaplmasnn faydal olduu deerlendirilmektedir.

Siyasal iddet Olaylar ile Mcadelede Mlki ve Askeri Ynetim

lkede i gvenliin salanmas ileri Bakanlnn grevleri arasnda bulunmaktadr. Bu kapsamda, illerde valiler, ilelerde ise kaymakamlar emniyet ve asayiin salanmasndan Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 790 birinci derecede sorumludurlar. Gvenlik rgtlenmesinde vali ve kaymakamlarn emri altnda bulunan emniyet ve jandarma birimleri grev yapmaktadr. zet olarak belirtildiinde, polis ehirlerde, jandarma ise krsal alanda gvenlik hizmetlerini yrtmektedir. Dank olmakla birlikte mlki idare amirlerine i gvenliin salanmas konusunda yetki ve sorumluluk veren temel mevzuata bakldnda en bata, 5442 sayl l idaresi Kanunu (11/C, D ve 32/C, E maddeleri), 3152 sayl ileri Bakanl Grevleri ve Tekilat Kanunu (1, 2. ve 29. maddeleri), 3201 sayl Emniyet Tekilat Kanunu (1. madde), 2803 sayl Jandarma Tekilat, Grev ve Yetkileri Kanununun (7. madde) yer ald grlmektedir. Yasal olarak yetkilendirilmi ve grevlendirilmi olmakla beraber genel itibariyle mlki idarenin terrle mcadelede askerlerin glgesinde kald ynnde deerlendirmeler yaplmaktadr. Alman bilim insan Heinz Kramere gre, Trkiyede ordu sadece profesyonel bir organizasyon deil, ayn zamanda siyasal sistemin de temel unsurudur. Bundan dolay ordu, siyasal sisteme -gerekli grdnde, sistem rayndan ktnda- mdahale etmi, oluturulan yapnn darbe sonrasnda bozulmamas iin gerekli kurumsal dzenlemeleri yapmtr. Sivil ynetimi hep kontrol altnda tutmak isteyen bu anlayn mlki idarenin gvenlik alanndaki pozisyonuna yansmas 5442 sayl l daresi Kanunu ve 2803 sayl Jandarma Tekilat, Grev ve Yetkileri Kanununda olduu gibi olumsuz ekilde olmutur. l daresi Kanununda, valinin askeri birliklerden yardm istemesi, ancak emrindeki kuvvetle nlenmesini mmkn grmedikleri veya nleyemedikleri eklinde yetersiz kalma artyla snrlandrlmtr. Olayn sevk ve idaresi ise byk lde, yardma gelen askeri birliin komutanna braklmtr. te yandan krsal blgede i gvenliin salanmas grevini yrten Jandarmann yaps, kolluk kuvvetinden ok askeri birlie yakndr ve bu yaps fiilen Genelkurmaya bal olarak alt yorumlarna sebep olmaktadr. Jandarma tekilatnn ballk, personel ve zlk durumu, bu kurumun sevk ve idaresinde mlki idareyi devre d brakmaktadr (imen, 2010: 66-67). 12 Eyll ncesi dnemde de vali ve kaymakamlarn mevzuattan kaynaklanan gvenliin salanmas ile ilgili yetkilerini tam olarak kullanarak bu konudaki sorumluluklarn yerine getirdiklerini belirtmek pek kolay grnmemektedir. Mevzuattan kaynaklanan ve Jandarma tekilatnn durumu gibi yapsal baz yetersizliklerin yan sra o dnemde brokrasinin iinde bulunduu genel durumun mlki idare amirleri iin de geerli olduu ifade edilebilir. Raporun, 12 Eyll ncesi ve sonrasndaki dnemde brokrasinin durumunun ele alnd blmnde geni olarak irdelendii gibi ar siyasallaan, liyakatten uzaklaan brokrasinin geneline yaylan yozlama kukusuz mlki idareyi de sarmtr. zellikle lkenin dou blgelerinde ok sayda ilenin vekletle idare edildii, buralara atanan kaymakamlarn grev yapmak istemedikleri bilinmektedir. Mlki idarenin siyasal iddet olaylar ile etkili ekilde mcadele edememesi, gvenliin salanmasnda baar gsterememelerinde zellikle polis tekilatnn 12 Eyll ncesi dnemdeki siyasallam ve blnm yaps byk paya sahiptir. Ayrca, polisin say, eitim ve donanm eksiklii de nemli etkenler olmutur. Mlki ynetimin terr ve iddet olaylar karsndaki durumunu deerlendirmede fikir vermesi asndan Kahramanmara olaylar ele alnabilir. Kahramanmara olaylarnda il ynetiminin sergiledii tutum ve izledii yol konusunda baz deerlendirmeler yapabilmek iin u hususlarn belirtilmesi yararl olacaktr. lin gvenlik ve asayiinden sorumlu olan Vali tarafndan olaylar hakknda bir ngrde bulunulamad, aslnda aama aama gelien olaylarn bir adm sonrasnn tahmin edilemedii anlalmaktadr. ki retmenin ldrlmesinin ardndan ldeki belli bal demokratik kitle rgtlerinin Vali, l Emniyet Mdr ve l Jandarma Komutann uyardklar, ertesi gnn olayl geecei bilgisini verdikleri, buna ramen Vali ve dier ilgililerin konuya gerekli hassasiyeti gstermeyip Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 791 nlem aldk demekle yetindikleri, olaylarn apna uygun bir tedbirin alnmadnn zaten daha sonra ortaya kt, dier illerden de zamannda takviye kuvvet talebinde bulunulmad grlmektedir. Bunun da tesinde, dnemin ileri Bakan rfan zaydnlnn emir subay Melih Yzbaolu, ileri Bakannn, cenazelerin trensiz gmlmesinin salanmasna ilikin teleks emrinin Vali tarafndan yerine getirilmediini aktarmaktadr. Yine Valinin, Devlet Hastanesi Bahekiminin olay kma ihtimali bulunduundan otopsilerin hastanede gece yaplarak cenazelerin buradan karlmas uyarsna da itibar etmedii bilinmektedir. 22 Aralk gecesi Valilikte yaplan ve ertesi gn alnacak gvenlik nlemlerinin grld toplantda, askeri yetkililerin geceden sokaa kma yasa konulmas, evre illerden takviye kolluk gc ve askeri birlik talep edilmesi ynndeki tekliflerini de Vali ve Emniyet yetkilileri geri evirmitir. Btn bu anlatm ve bilgiler bir araya getirildiinde Valiliin kriz ynetiminde son derece yetersiz olduu, hatta kriz durumunu alglayamad, tahmin ve nleme mekanizmalarnn ilemedii sonucuna varlmaktadr (darecinin Sesi, 2010: 15). Kahramanmara olaylarnda askerlerin gsterdii isteksiz tavrn da elbette olaylarn kazand boyutta nemli pay olmutur. Konuyla yakndan ilgisi olan bir husus da valilerin kolluk kuvvetlerinden ayr olarak askeri birliklerden de yardm istemelerine ilikin dzenlemedir. Valilerin askeri birliklerden yardm istemesinin usul ve esaslar 1949 ylnda karlan 5442 sayl l daresi Kanununun 11/D maddesinde dzenlenmitir. Maddenin ilk halinde, valilerin, il iindeki kolluk kuvvetleriyle bastrlamayacak olaanst ve ani olaylarn vuku bulmas halinde en yakn askeri birlikten yardm istemesi hususu dzenlenmitir. Daha sonra 19.02.1980 tarihli 2261 sayl Kanunla 11/D fkrasnda deiiklik yaplmtr. Yaplan deiiklik z itibariyle maddenin ilk halinden ayrlmamakla birlikte daha ayrntl hkmler getirerek valilere il iinde kabilecek toplumsal olaylarn emrindeki kolluk kuvvetleriyle nlenmesinin mmkn olmayaca hallerde de en yakn askeri birlikten yardm isteme imkn tanmtr. Fkrada yaplan ikinci deiikliin tarihi ise 1996dr. 4178 sayl Kanunla yaplan deiiklik, hem madde kapsamn, hem yardm istemeyi gerektirecek hallerin niteliini, hem yardm istenecek makamlar, hem de uygulamay geniletmitir (Koca, 2010: 39-40). Maddede 1980de yaplan ve kabilecek olaylar iin de yardm isteme imkn salayan deiikliin Kahramanmara Olaylar yaandktan sonra skynetim uyguland dnemde yaplmas ve 12 Kasm 1979da kurulan Demirel Hkmetinin terr ve iddet olaylarn azaltma ynnde nemli adm olarak niteledii deiikliklerden birisi olmas dikkat ekicidir. Olaan dnemde gvenliin salanmas sorumluluunu tayan mlki idare amirlerinin bu grev ve yetkileri skynetimin ilan ile birlikte skynetim komutanlarna gemektedir. 1402 sayl Kanunun 2. maddesi gereince skynetim altna alnan yerlerde genel gvenlik ve asayie ilikin zabta kuvvetlerine ait grev ve yetkiler skynetim komutanlna gemekte, kolluk kuvvetleri btn tekilat ile skynetim komutannn emrine girmekte, kolluk kuvvetleri skynetim hizmetlerinin yaplmasndan dolay skynetim komutanlna kar sorumlu olmaktadr. Sonu itibaryla; Siyasal amalarla, mallara ve kiilere kar hukuka aykr g kullanma veya g kullanma tehdidi eklinde sade bir tanmla ifade edebilen siyasal iddet harekeleri Trkiyede 1977-12 Eyll 1980 arasnda ok youn bir ekilde yaanmtr. Bunlara, 1978 Malatya Olaylar, 1978 Sivas Olaylar, 1978 Kahramanmara Olaylar, 28.09.1979 gn Adana il Emniyet Mdr Cevat Yurdakulun ldrlmesi olay, 1980 orum Olaylar rnek verilebilir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 792 Siyasal iddet, bu dnemde bireysel iddet olaylarndan toplu ldrme ve tahrip eylemlerine kadar geni bir yelpazede meydana gelirken, zaman ierisinde mnferit olaylar deiik maniplasyon ve kkrtmalarla daha ok hasara neden olan, toplumun deiik kesimleri arasndaki uurumu daha da derinletiren kitlesel ldrme olaylarna dnmtr. Dini, ideolojik veya etnik kimlie sahip etkin kiilere ve kamu grevlilerine ynelik kiisel iddet olaylar, daha sonra ayn ilde veya baka illerde byyerek kitlesel olaylara dnmtr. Yukarda sz konusu edilen olaylardan anlalaca zere, o dnemde meydana gelen mnferit olaylardan bazlar daha sonra daha byyerek toplumsal iddet olaylarna dnmtr. Olaylar, kimi zaman provokasyonlarla bytlrken, kimi zaman da bu tr olaylarla mcadele etmesi gereken kurumlarn grevlerini bazen bilerek, isteyerek, bazen de yetersizliklerinden dolay tam olarak yerine getirememelerinden dolay daha kark bir hal almtr. Nitekim bunun en bariz rnei, bu dnemde yaanan POL-DER ve POL-BR tecrbesidir. Bu iki polis birlii, polis iinde siyasal kamplamann ve kavgann kayna haline gelerek tamamen kurulu amalarnn dnda faaliyet gstermitir. dzeni ve vatandalarn can gvenliini salamakla grevli olan polis de lkenin dier insanlar gibi kendi arasnda ikiye blnmtr. Bu dnemde, 1974 Genel Aff ile beraber sol rgtler taze kan ile faaliyetlerini hzlandrmlar ve bu dnem ierisinde hzla rgtlenmeye balayan milliyeti muhafazakr genlik gruplaryla atma srecine girmeye balamlardr. Krt dilinin yasaklanmas ve bu haklar talep eden siyasi oluumlarn hibirine frsat tannmamas, blge halk zerinde baskc politikalar uygulanmas sonucunda Krt sorunu giderek keskinlemi, 1978 ylnda Marksist-Leninist snrsz bir toplum esasna dayanan Bamsz Birleik Krt Devleti kurmak amacyla PKK terr rgt ortaya kmtr. 1980li yllarn banda Vahdet Kitabevinde bir araya gelen Hseyin Veliolu, Fidan Gngr ve arkadalar Hizbullah Terr rgtnn temellerini atmlardr. Bu oluumdan ksa sre sonra liderlik mcadelesi ve rgtn teorik alt yapsyla ilgili gr ayrlklar nedeniyle kopmalar yaanmtr. Bu dnemde Hizbullah Terr rgtnn mensuplar genel olarak propaganda yoluyla taban kazanma faaliyetlerine devam etmi, genel olarak kitapevleri etrafndan taraftar kazanma yoluna girimilerdir. Sol gruplarn eylemde bulunduu yerlerde zellikle milliyetilik fikri etrafnda toplanm grup ve rgtler de vardr ve onlar da atmalarn bir paras olarak 12 Eyll srecinde yer almtr. Siyasal iddetle mcadelede zaman zaman baarl sonular alnmasna ramen terr rgtlerinin varln korumas, finans kaynaklarn devam ettirebilme yeteneklerinden kaynaklanmaktadr. Bu terr rgtlerinin geleneksel veya yeni dnem finans kaynaklarn kullandklar bilinmektedir. Terr rgtlerinin finans kaynaklarn elde etmede yrttkleri faaliyetler organize su rgtlerinin kullandklar yntemlere benzemektedir. Organize su rgtleri nceleri hara toplama ve koruma ad altnda zorla para toplama eylemlerine younlarken, sonralar ulusal seviyede kaaklk yapan su gruplarna dnmler, daha sonralar ise kresellemenin verdii olanaklardan da yararlanarak uluslararas dzeyde faaliyet gsteren birer snr aan organize su ebekesi halini almlardr. Benzer evrimsel dnm Trkiyede faaliyet gsteren terr rgtleri iin de sz konusu olmutur. 1970li ve 1980li yllarda finans kaynaklarn daha ok hara toplama, banka soyma ve fidye toplama sular zerine bina eden terr rgtleri daha sonraki dnemde gelirini ulusal veya uluslararas dzeyde kaaklk olaylaryla elde ettii grlmektedir. Radikal solcu, etnik blc ve dini istismar eden birok terr rgtnn finans kaynaklar hakknda bilgi edinilebilmekle birlikte bunlarn 1980lerde saysal olarak ne kadar olduu Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 793 konusunda maalesef yeterince kaynak yoktur. Bunun sebebinin; o dneme ait finans kaynaklarnn rgtler tarafndan yeterince kullanlmamas deil, bunu tespit edecek mekanizmalarn mevcut olmamas ve bundan da te terrn finansman hakknda yeterli farkndaln o gnlerde bulunmamas olduu dnlmektedir. Gnmzn mcadele yaps ve kararllk boyutu gz nne alndnda bile terrn finansman kaynaklar ve gelirinin miktar hakknda net bilgilere ulalamamaktayken, 1980 ncesinde bunun ne kadar zor olduu daha iyi anlalacaktr. 1980 darbesi ncesi ve sonrasnda siyasal iddetin nlenmesi amacyla eitli almalar yaplm ancak alnan nlemler yeterli olmam, lke kaosa doru gitmeye devam etmitir. Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Faruk Skann Trkiyedeki terrn sebep ve kaynaklar ve bunu nlemenin areleri ile ilgili hazrlad rapor nemlidir. Raporda kapsaml tespit ve zm nerileri sunan Skan, kurulu gayelerinin banda, cephecilii ve blcl kaldrmak, terrizmle etkili bir ekilde mcadele etmek ve bu suretle i bar salamak olan dnemin hkmetiyle anari ile mcadele etmenin ve i bar salamann mmkn olmayacan anlad iddiasyla grevinden istifa etmitir. Durum o kadar kt bir hal almtr ki siyasal hayat Silahl Kuvvetlerin yardm olmadan yrtlemez dncesi hkim olmutur. Bylece, 26.12.1978 tarihinde TBMM tarafndan byk bir ounlukla stanbul, Ankara, Erzincan, Sivas, Erzurum, Kars, Elaz, Malatya, Bingl, Adana, Kahramanmara ve Gaziantep olmak zere 13 ilde skynetim ilan edilmitir. Sonralar kapsam geniletilen skynetim de are olmam ve sonuta 12 Eyll 1980 tarihinde Trkiye askeri darbeyle yeniden demokrasiye ara vermek zorunda kalmtr. Yirmi ay devam eden skynetim dneminde birok vatandamz insan haklar ihlali yaanm ve madur olmutur. kenceler, srgnler bunlardan sadece bazlardr. Zaman ierisinde bu tr maduriyetlerin giderilmesi ynnde gerekli admlar atlmtr, ancak bu konuda hala eksiklikler bulunmaktadr. Bunlarn banda, skynetim dneminde grevden alnan kamu grevlilerinin grevden alndklar tarih ile skynetimin sona erdii tarih arasndaki zlk ve sosyal haklarnn verilmesini salamak iin yasal dzenleme yaplmas gerekliliidir. 12 Eyll ncesi skynetimine ynelik en bata gelen eletiri, skynetimin terr nleyemedii noktasnda toplanmaktadr. O dnemde bu eletirinin muhatab hkmet olmu, askere ynelik eletiriler ancak 1984ten sonra gelmitir. Ortaya atlan soru, Silahl Kuvvetlerin terr nleme konusunda etkili bir uygulama yapmamasnn nedeninin bir darbe yaparak ynetime el koymak iin gereke oluturup oluturmadyd. Askerlerin, kendilerine yeterli yasal destek salanmad noktasnda toplanan savunmalar karsnda ileri srlen grler ise tersi yndedir. Ecevite gre o dnem yrrlkte olan 1402 sayl Skynetim Kanunu askere geni yetkiler vermiti. Bu yetkiler Demirel Hkmeti dneminde daha da geniletilmiti. Demirel de skynetim koordinasyon toplantsnda askerlere btn taleplerini karlamaya hazr olduunu sylediini ifade etmektedir. Yine Demirel, grevlerini yerine getiremeyen komutanlar deitirme dncesinden de sz etmekte, bunu yapamamalarn Cumhurbakanndan destek alamamalarna balamaktadr. Zafer skl, Ecevit ve Demirelin bu ortak deerlendirmeleri ve yaanan srecin, ordu komuta kademesinin ii oluruna braktklar ve uygun zaman beklemeye baladklar kansn glendirdiini belirtmekte, siyasetilerin tavrlarnn da uygun zamann gelmesini kolaylatrdn ifade etmektedir (skl, 1989: 21-217). Ordunun skynetime ramen terrle mcadelede neden baarl olamad konusunda, Evren'in ileri srd aklamalardan ilki, terr eylemlerine kartklarna veya destek verdiklerine inanlan kimselerin adalet nne karlmas srecini hzlandrp, devlet otoritesini glendirecek dzenlemelerin yaplamamasdr. Askerlerin 1978 banda iktidara Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 794 gelen CHP hkmeti ve bunu takip eden AP aznlk hkmetinden istedikleri bu konuya dair belli bal talepleri yle sralamak mmkndr (Demirel, 2001: 51): Olaanst hal kanunun karlmas, Dernekler Kanununun deitirilmesi, devlet gvenlik mahkemelerinin kurulmas, adli kolluk tekilatnn oluturulmas, cezaevlerinin gvenliinin salanmasna matuf dzenlemeler, gvenlik glerinin terrle mcadelede zararl bulduklar yaynlar toplatabilmelerini kolaylatran dzenlemeler, ceza ve ceza usul kanunlarnda terr rgtlerinin daha etkin bir biimde takibi ve cezalandrlmasna izin veren deiikliklerin yaplmasdr. Bunun yan sra, gvenlik kuvvetlerinin silah kullanma yetkilerinin geniletilmesi, tanklarn can ve mal gvenliini salayacak dzenlemeler, silah kaaklna ilikin sularn her zaman skynetim mahkemelerinde grlememesi nedeniyle gerekli deiikliklerin yaplarak bu suun takibinin skynetim mahkemelerine braklmas ve gzalt sresinin uzatlmas da talepler arsndadr. 12 Eyll ncesinde bu isteklerin bir ksm 23 ubat 1980 tarihli Resmi Gazete'de yaymlanan, "Kamu Gvenliine ve Kolluk Hizmetlerine likin Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas ve Bunlara Yeni Hkmler Eklenmesi Hakknda Kanun" ile gerekletirilebilmitir. Ancak askerlerin zellikle zerinde durduklar, devlet gvenlik mahkemelerinin kurulmas ve Skynetim ve Dernekler Kanununda yaplmas istenen deiiklikler, 12 Eyll ncesinde yasama organnda bu konular zerinde uzlama salanamamas nedeniyle gerekletirilememitir (Demirel, 2001: 51). Tanel Demirel, askerlerin terrle mcadelede baarlarn olumsuz ynde etkileyen ikinci faktr olarak; Mustafa Mulal olmama olarak da adlandrlan, sadece ald emirleri yerine getiren askerlerin koullar deitiinde hak etmedii bir ceza ile karlaabilecei endiesine iaret etmektedir. Yine Demirele gre skynetim komutanlarn ekingen davranmaya iten bir dier unsur da belli bir siyasi iktidarn yanls olarak grlmek ve cezalandrlmak kukusu olmutur. Askerlere gre bir baka baarszlk nedeni ise vatandalarn gvenlik glerine yardm etmekten ekinmeleri ve bundan kanmalardr. Son bir olumsuz unsur da lkenin siyasi atmosferinin terrle etkili bir ekilde mcadele edilmesine elverili olmamasdr (Demirel, 2001: 56-58). Kenan Evren, 2012/2 Esas sayl iddianame kapsamnda alnan savunmasnda; zellikle polisin silah kullanamadn, ikiye blndn, hibir yasann kmadn, bir ksm skynetim blgelerine polis ihtiyacnn olmasna ramen yaplan atamalarn engellendiini, mahkeme karar ile durdurulduunu, dolays ile skynetim blgelerinin polis ihtiyacnn giderilemediini, anariyi nlemenin ileri Bakanlna bal olarak alan polislere ait olduunu, Trk Silahl Kuvvetleri ve Skynetim Komutanlklarnn ancak ileri Bakanl yardm istedii takdirde onlara yardmc olduunu, Skynetim Komutanlklarnn bulunduu yerlerde sulularn yakalandklarn, ancak hapishanelerden toplu olarak kalarn sz konusu olduunu, Skynetim Komutanlklarnn silah kullanma yetkisinin olmadn, lkenin tamamen fel olmu durumda olduunu, 19 ilde skynetim ilan edilmi olmasna ramen dier illerde skynetimin olmadn, olaylarn dier illerde de meydana geldiini, hapishane ynetimlerinde otorite boluunun olduunu, ynetimin mahkumlarn elinde olduunu; 11 Eyll 1980'de devam eden terr ve anari eylemleri 12 Eyll 1980 tarihinde birden nlenmi, sulular yakalanmtr iddiasnn Sleyman Demirel tarafndan ileri srldn, bunun doru olmadn, 12 Eyll gn sokaa kma yasa ilan edildiini, devam ettiini, herkesin aknlk yaadn, 1 hafta boyunca herhangi nemli olayn olmadn, ancak ardndan olaylarn tekrar baladn ve 6 ay kadar devam ettiini, olaylarn ancak 6 ay ierisinde kontrol altna alnabildiini belirtmi; Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 795

19-26 Aralk 1978 Kahramanmara olaylar iin dnemin Babakan Blent Ecevit'in Baz evreler bizi srarla ve sistemli olarak skynetim ilanna zorluyorlard. Kahramanmara olaylar CHP'nin kurduu hkmeti skynetime zorlamak isteyenlerin tahriklerinin sonucuydu. Nitekim zorlanm olduk. Kahramanmara olaylarnda hkmetin sorumluluu olduunu dnemem. Bir hayli askeri birlikler yardma arlmt. Fakat gvenliin salanmasna doyurucu bir katklar olmamt. Geni lde pasif kalmlard. diyerek orduyu sulad, yine dnemin Babakan Sleyman Demirel ise Efendim skynetim ilan edilmi, skynetim komutanlarna yetkiler verilmi, hkmet olarak bizim yapacak bir eyimiz yok ki. Askerler isteselerdi anari ve terr nleyebilirlerdi, nitekim 12 Eyll gn bakla kesilir gibi kesildi. dareye el koymaya kararl olduklar iin bilerek anarinin zerine gitmediler eklinde Trk Silahl Kuvvetlerini sulamlardr. Kenan Evrene bu iddialar sorulduunda ise; bunlar kabul etmediini, bunlarn Trk Silahl Kuvvetlerine siyasiler tarafndan atlm bir iftira olduunu, siyasilerin tabi ki kabahati zerlerine almalar sz konusu olamayacan, Trk Silahl Kuvvetlerinin insanlarn lmn bekleyip sonuta bunu frsat olarak deerlendirip ynetime el koymasnn dnlemeyeceini, bunu vicdanlarnn kabul etmeyeceini, bunu kesinlikle kabul etmediini, halen eski Cumhurbakan Demirel ile grtklerini, bu ekilde kendisine bir ey sylemediini, ayrca Ecevit Babakan iken kendisini ziyarete gittiinde, kendisini kapda karladn, bu ynde kendisine herhangi bir ey sylemediini ve grmelerinin de devam ettiini, bu iddialarn o zamann artlarna gre siyasiler tarafndan sylenmi szler olduunu ifade etmitir (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 99101). 12 Eyll askeri ynetimi skynetimi lke geneline geniletmi ve sokaa kma yasa getirmitir. Skynetimin btn lkede uygulanmas, 12 Eyll ncesinde terristlerin skynetim blgelerinden skynetim ilan edilmeyen illere hareket etmelerinin nn kesmitir. Bu nedenle darbe sonras ilk birka gn lkede huzur salanmtr. Ancak, ilk gnlerden sonra terr olaylar iddeti azalarak da olsa srmtr. Olaylarda bakla kesilir gibi bir d olmamtr. Darbe sonras ilk bir ylda 282 kii olaylarda hayatn kaybetmitir. Bir yl ncesinin rakamlarna bakldnda ortada ok nemli bir azalma bulunmaktadr, ancak darbeyle birlikte terrn tamamen durdurulduu sylenemez (Demirel, 2001: 59-60). Darbenin hemen arkasndan, askerlerin 12 Eyll ncesi dnemde talep ettikleri yasal deiikliklerin bir blm yaplarak skynetim komutanlarna istenilen yetkiler verilmitir. 1402 sayl Kanunda yaplan deiiklikler; gzalt sresinin 30 gne, daha sonra 90 gne karan, skynetim komutanlarnn kamu dzeni asndan almalar sakncal grlen kamu grevlilerini iten karabilmelerini mmkn klan ve silah kullanma yetkilerini artran dzenlemelerdir. (1402 sayl Kanunda 10.10.1980 tarih ve 17131 sayl Resmi Gazete, 08.11.1980 tarih ve 17154 sayl Resmi Gazete, 15.11.1980 tarih ve 17161 sayl Resmi Gazete, 11.12.1980 tarih ve 17187 sayl Resmi Gazete, 13.01.1981 tarih ve 17219 sayl Resmi Gazetede yaymlanan deiiklikler). Daha sonra, Trk Ceza Kanunu ile Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda da 12 Eyll ncesi istenilen deiiklikler gerekletirilmitir. (10.01.1981 tarih ve 17216 sayl Resmi Gazetede yaymlanan deiiklikler) (Demirel, 2001: 60). Askerlerin 12 Eyll ncesinde talep ettikleri yasal dzenlemelerin bir blm hemen darbe sonrasnda yaplrken bir ksm deiikliin ise askeri ynetimin sonlarnda, bir ksmnn da ksmen gerekletirildii grlmektedir. Devlet Gvenlik Mahkemelerinin kuruluu, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 796 Olaanst Hal Kanunu 1982den sonra karlabilmitir. Yine Skynetim Kanununda yaplan deiikliklerin ounluunun terrle mcadelede birinci derecede nem tayan nitelikte olup olmad tartlabilir. Bu durum, askerlerin baz dzenlemeleri 12 Eyll ncesinde talep ettikleri halde darbe sonras yerine getirmedikleri sonucuna gtrmektedir. Askerler, gerekli olmad, zorunluluk arz etmedii halde baz taleplerde bulunmu olabilir mi sorusuna bunun daha ok brokratik bir alkanln yansmas olarak biraz abartl taleplerde bulunulmu olabilecei eklinde cevap verilebilir. Bu taleplerin bir blm terrle mcadelenin baarsnda birincil derecede rol oynamayan alanlarda kalm, bir blm de demokratik dzende anlam ifade etmekle beraber darbe sonrasnda anlamsz hale gelmi olabilir (Demirel, 2001: 60-61). Sleyman Demirel'e gre, gvenlik ve huzuru salamak iin devletin elindeki son ve tek are olan skynetim 20 ay akn bir sre yrrlkte kalmasna ramen Trkiye'de akan kan durduramam ama 11 Eyll gn akan kan, 13 Eyll gn durmutur., Demirel sulamalarna kant olarak, 12 Eyll'den sonra komutanlarn sadece Skynetim Kanunu'nda nemsiz bir ka deiiklik yaptklarn; bunun da mdahale ncesinde meclisten istenilenlerin gerekten gerekli olmadn gsterdiini, sonradan grlmtr ki, devlet gsz deil. Sadece devlet iletilmemi, 12 Eyll'den sonra devlete ne gc eklenmi, ne olmu? Devlet yine ayn devlet! diyerek ifade etmitir (Demirel, 2001: 46). Tanel Demirele gre Sleyman Demirelin gzden kard husus skynetim rejimi ile darbe sonras askeri rejim arasndaki fark olmutur. Skynetim, demokratik rejim iinde hukuka bal kalnarak hak ve zgrlklerin snrlandrld veya askya alnd olaanst bir rejimdir. Skynetimde gvenlik kuvvetlerinin yetkileri artmakla beraber devlet gc zerindeki denetim ve snrlamalar devam etmektedir. Yarg denetimi ilemektedir. Buna karlk askeri ynetimlerin meruluk dayanaklar yasal olmak zorunda deildir. Meruiyetleri fiili iktidarlarndan kaynaklanmaktadr. Askeri rejim, terrle mcadelede temel hak ve zgrlkleri koruyan snrlamalar hukuken var gzkse de fiilen ortadan kaldrmtr. Gvenlik kuvvetlerinin yetkileri byle bir rejimde demokratik ynetimde kabul edilemeyecek lde artm, stelik yetki kullanmadaki ekingenlikleri de son bulmutur. Gvenlik kuvvetlerine yardm etme konusundaki tereddt ve korkusu kalmayan halkn askeri ynetime verdii destek de terrle mcadelenin baarsn artran bir baka unsur olmutur (Demirel, 2001: 61-62, 64). Kenan Evren 1979 Eyllnde, mdahale mi gereklidir, yoksa ilgilileri uyarmak m daha uygun olur sorusuna cevap aramak zere Genelkurmay kinci Bakan Haydar Saltk bakanlnda bir alma grubu oluturmutur. Darbe tarihinden bir yl kadar nce bu ekilde hareket ederek mdahale fikrine seenek olarak yer veren bir komuta heyeti, terrle mcadelede bu dnce sebebiyle bir zafiyet gstermi olabilir mi diye dnlebilir. Bu soruya net bir cevap bulmak mmkn olmasa da, askerlerin mdahaleyi terrle mcadelede bir alternatif olarak grmeye balamalarnn demokratik rejim iinde zm olabilecek dier seenekleri zorlama iradelerini zayflatm olabilecei sylenebilir. Askerler mdahalede bulunmay demokratik rejimin karlat sorunlar yenmede bir alternatif zm olarak kabul edebilmektedirler. Bu dnceyi destekleyen unsurlardan biri ordunun kendisini lkenin ve devletin gerek koruyucusu olarak grmesidir. Bu da tarihi kkleri olan bir algdr. lke karlar sz konusu olduunda demokrasi bir sre iin askya alnabilir. kinci unsur ise, bu fikrin oluumuna sivillerin yapt katkdr. Ordunun, rejimin ve devletin gerek koruyucusu olduu fikri sivillerin de kabul ettii bir olgudur. 12 Eyll ncesi toplumun, terrn ancak askerler tarafndan zlebileceine inand bir gerektir. 12 Eyll ncesinde askerlerin mdahaleyi meru klmak iin terrle yeterince mcadele etmediklerini Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 797 ileri srebilmek ve bunun altn doldurmak kolay deildir. Ancak, 1979 ortalarndan itibaren mdahalenin bir seenek olarak dnlmesinin, askerlerin demokrasi iinde dier zm araylarnda zafiyet oluturduu ve terrle mcadelede daha giriimci olmalarn nledii grn dile getirmeyi mmkn hale getirmektedir (Demirel, 2001: 64-71). Bu alanda en byk soru iareti yaratan konu belki de 12 Eyll Dneminin 2. Ordu Komutan Bedrettin Demirelin, 5 Temmuz 1987 tarihinde Milliyet Gazetesinden Yener Ssoya verdii rportajda sarf ettii;
12 Eylln ge yapldna inanyorum. Arkadalarmn ou Tam olgunlasn, millet tarafndan tasvip edilsin dediler. Bana kalsayd en az bir yl nceden yapardm. Bir yl ok kan akt. eklindeki szleridir (Milliyet, 05.07.1987).

Bedrettin Demirel, 1988 ylnda Milliyet Gazetesinde Ahmet Kahraman ile yapt syleide de 12 Eyll darbesinin zaten Genelkurmay Bakanlnda bulunan ksa ad Dev-Kurt olan Devleti Kurtarma Plannn bir gerei olduunu ve arkadalaryla bir araya geldiklerinde uzun zamandr darbeyi konutuklarn belirttikten sonra neden 12 Eyll tarihine kadar beklendii sorusuna u cevab vererek bu hususu bir kez daha teyit etmitir (Milliyet: 15.09.1988);
Olmad. nk vasat (ortam) Genel kanaat, kamuoyu Kamuoyu ayn merkeze tevcih edilmedike, tasvibini almadka Olgunlatrmak Artk olsun deil de Kamuoyu artk are kalmad. Biz demokrasiyi de zedelemek istemeyiz. Maksat, baka bir kurtulu yolunun kalmadn btn vatandalar idrak etsin.

Dnemin TRT Genel Mdr Doan Kasarolu, Milliyet Gazetesinde yaynlanan Ahmet Kahraman ile yapt rportajda 12 Eyll gecesi darbenin duyurulmas ile ilgili TRTden yayn yaplmas ile ilgili anlarn anlatrken;
Daha nce hazrlanm bildiriler, konuma metinleri gerei yaplmak zere TRTcilere datld. Ktlar sararm, ypranmt. Nedeni sorulduunda, bir general ak yreklilikle konutu: Bu i bir sene nce yaplacakt. Fakat eitli nedenlerle ertelendi. Bizde, metinleri deitirmedik dedi.

eklinde ifadesiyle darbenin halka duyurulaca konuma metinlerinin bile aslnda 1 sene nce hazrland ancak darbe iin 1 sene daha beklenmesi sonucu konuma metinlerinin yer ald ktlarn bile sarardna dair tankln aktarmtr (Milliyet: 20.09.1988). Dier taraftan komisyonda dinlenen konuklardan; Dnemin Ankara Emniyet Mdr Yardmcs Ali Akan, 11 Eyll gn kendilerine Skynetim Komutanlndan gelen ihbar ile emniyet kuvvetlerini baka yere ydklar bir anda Kzlayda pek ok yere bombal pankartlarn asldn belirtmi (Alt Komisyon Tutanaklar: 03.10.2012); Mehmet Keeciler, Akay yokuu ve Soysal Pasajna bombal pankart aslmasnn darbenin geldiinin iareti olduunu, Konyal olmayan ve gazetede kan resimlerinden Konyal kimsenin tanmad kiiler tarafndan stiklal Marnda ayaa kalklmadn, Konyann meczuplarna ve delilerine kim olduu anlalamayan kiiler tarafndan mehter kyafeti giydirilerek boyunlarna byk bir tesbih taklarak yrtldn belirtmi (Alt Komisyon Tutanaklar: 31.10.2012); Ramiz Ongun, Gkdelen ile Soysal Pasaj arasna bombal pankart asmann herkesin yapabilecei bir i olmadn belirtmi (Alt Komisyon Tutanaklar: 31.10.2012); Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 798 Fatih Mahir Damatlar, 1978 ylna kadar 160-170 civarnda arkadalarn kaybetmiken, 1978den 12 Eyll ihtilaline doru gidildiinde bu saynn 2.000in zerine ktn, ihtilalden on gn nce 2 Eyll 1980 tarihinde Ziraat Mhendisleri Birliinde meydana gelen ve 4 kiinin hayatn kaybettii olayda el bombalar ve otomatik silah kullanldn ve MHP Genel Merkezinin baslmas olaynda da pek ok otomatik silah ve bomba kullanldn, bu olaylarn kendilerine ynelik dzenlenen olaylardan kullanlan silahlar asndan farkl olduunu ve dikkat ektiini, olaylarn kasten trmandrlmas hususunda dikkat ekici olduunu (Alt Komisyon Tutanaklar: 11.10.2012); Halis zdemir, Mara olaylarnda haki renkli 2 kamyonun gelerek kart her iki tarafa da silah dattn kendisine anlatanlarn olduunu (Alt Komisyon Tutanaklar: 31.10.2012); Hasan Fehmi Gne ileri Bakan iken, Manisada bir siyaseti ldrldnde oraya gittiini, olaydan yarm saat sonra kart grten birinin ldrldn, bir cinayet ilendiinde bunun cn almak iin karar vermek, hazrlk yapmak ve uygulamann yarm saati aan bir sreyi gerektirdiini dndn, bunun ikisinin birlikte planland anlamna geldiini, bazen her iki tarafn kulland silahlar ellerine getiinde ayn silahlarn kar siyasal yapdaki ekip tarafndan kullanlm olduunu tespit ettiklerini, zel Harp Dairesi tarafndan belli kiilere-gnlllere silah datldn ve silahlar gmldn, MTin o gn Genelkurmay ve askeri kontrol altnda olduu iin istihbarat kendileriyle paylamadn, bunun rneklerinden birinin Mara olaylarnda yaandn, bu nedenle MTi kaldrarak sivil bir istihbarat yaps kurmak istediini ancak bunu Ecevitin kar kmasyla yapamadn belirtmitir (Alt Komisyon Tutanaklar: 05.10.2012). Btn bu tanklklar aslnda askerin ya da asker iindeki belli grup ya da gruplarn 12 Eyll ncesinde meydana gelen anari, terr ve iddet olaylarnn nlenmesinde zerine den rol ve grevlerini yerine getirmede etkin olamad ya da olmak istemedii, hatta bunu yapmak bir yana bu olaylarn belli bir olgunlua erimesi ortamnn yaratlmas ynnde dahli olabilecei ynnde analizleri destekler ekilde tarihe not der niteliktedir. Bu hususta en dikkat eken durum ise Kenan Evrenin; yukarda btn blm boyunca skynetim uygulamasnn hukuki ve idari platformda deerlendirilmesi ve uygulanmas srasndaki sonular itibaryla gerek yzn ortaya koyan belirlemelere ramen, halen srmekte olan 12 Eyll darbesinin yarglanmas ile ilgili srmekte olan yarglamann soruturma safhas srasnda vermi olduu ifadede;
Anariyi nlemenin ileri Bakanlna bal olarak alan polislere ait olduunu, Trk Silahl Kuvvetleri ve Skynetim Komutanlklarnn ancak ileri Bakanl yardm istedii takdirde onlara yardmc olduunu, Skynetim Komutanlklarnn bulunduu yerlerde sulularn yakalandklarn, ancak hapishanelerden toplu olarak kalarn sz konusu olduunu, Skynetim Komutanlklarnn silah kullanma yetkisinin olmadn, lkenin tamamen fel olmu durumda olduunu, 19 ilde skynetim ilan edilmi olmasna ramen dier illerde skynetimin olmadn, olaylarn dier illerde de meydana geldiini sylemi olmasdr (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi: 68-70).

Netice itibaryla 12 Eyll ncesi dnemde; 1970li yllardan balayan dnemin ideolojik gelimeleriyle ve af gibi uygulamalarla beslenen, sarmal eklinde kendini besledii ve topluma yaylarak toplumsal olaylara dnebildii bir ortamda kaaklk gibi yasad yollarla mali destek imkan kazanan, dnemin sosyolojik ortamnda sempatizan ve militan devirebilen, kural ve kaide yokluu alglamasyla anari eiliminde bir davran biimi gelimesine sebep Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 799 olan, asker, sivil ve siyaseti ibirlii ve koordinasyon eksiklii ortamnda eylem ve etki imkan bulabilen, hzla genileyen ve yaylan terr ve iddet; hukuki, teknik ve idari pek ok zm yolunun ileri srlerek tartld, skynetim de dahil olmak zere hukuki mdahale imkanlarn ilemez hale geldii 12 Eyll darbesi ile sonulanan bir srete, srecin tm aktrlerinin yaananlarla ilgili kendini sorumsuz bularak birbirlerini sulamalar, bu darbeden etkilenen ve maliyet deyen Trk Milleti iin hibir geerlilii olmayan deerlendirmeler olmaya mahkumdur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 800

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 801

9. Siyasal ve Hukuksal Boyutlar ile 1982 Anayasasnn Hazrlanmas

12 Eyll ncesi dnemde 1971 muhtra sonras deiikliklere ramen 1961 Anayasasnn deimesi gerektii, 1980lere yaklaan srete meydana gelen olaylarn temel sebeplerinden birisinin bu anayasa olduu ve Anayasann deitirilmesi ya da yeni bir anayasa yaplmasna ilikin dnceler olduunu gryoruz. Bu almalar aslnda 12 Eyll ncesinin belki de fazlaca deinilmeyen bir yn olarak incelenmeye deerdir. Dier taraftan 12 Eyll Darbesi sonras lkede ynetime el koyan askerlerin balatt Anayasa sreci ve Anayasann bu srete nasl ekillendii de siyasal ve hukuksal boyutlaryla deerlendirilmesi gereken bir konudur.

Darbe ncesinde Yeni Anayasa almalar

12 Eyll askeri darbesine uzanan srete, darbeyi nceleyen bunalm rntlerinden birisi de Anayasa balamnda ortaya kmtr. 1961 Anayasasnn yetersizlii ve devlet faaliyetlerinin kilitlenmesine yol at tezleri eliinde gelien Anayasa deiiklii tartmalar, bu dnemin gndemini igal eden balca konulardan birisi olmutur. Sz konusu tartmalarn yapld ve kendileri de bizzat yeni tartmalarn kayna olan belli bal Anayasa almalar unlard: 19 Nisan 1980de Tercman gazetesinin Tarabya Otelinde dzenledii Siyasi Rejimin ler Hale Getirilmesi, Anayasa ve Seim Sistemimiz Semineri 10 Mays 1980de stanbul Belediye Saray Meclis Salonunda stanbul Barosu ve .. Siyasal Bilimler Fakltesinin ortaklaa dzenledikleri Demokratik Anayasal Dzenin lerlii, Anayasal Hak ve zgrlklerin Yaama Geirilmesi Semineri Yeni Forum dergisinin 15 Mays 1980 tarihli saysna ek olarak verdii Rejim ve Anayasamzda Reform nerisi metni. Sz konusu anayasa almalarna kout gerekleen siyasal gelimelerin seyri ana hatlar ile ele alndnda karmza yle bir tablo kmaktadr (Balcgil, 1982): 30.1.1980 tarihli Cumhuriyet Gazetesi haberine gre, Blent Ecevit, Demirel ile gerekletirdii grmede, Demirelin olaanst hl kavramn ve tanmn geniletici bir anayasa tasla verdiini belirtmitir (Balcgil,1982: 19). Dnemin bir dier temel tartma konusu olan Cumhurbakannn seimi balamnda, AP Millet Meclisi Grup Bakanvekili Ouz Aygn, Cumhurbakannn tek dereceli seimle halk tarafndan belirlenmesi yntemini savunmakta; bu yndeki bir anayasa deiikliine kout olarak Cumhurbakannn yetkilerinin de artrlmas gerektiine iaret etmekteydi (Cumhuriyet, 11.2.1980) 1550 (Balcgil, 1982: 21). Dnemin temel tartma konularndan birisi, Olaanst Hl Kanununun yeniden dzenlenmesi olmutur. Bu erevede, Demirel, Normal ynetimle skynetim arasnda bir ynetim ekline ihtiya vardr. Bir fevkalde hal kanununa ihtiya vardr. Anayasa deiiklii
1550

Kaynakada yer verilmeyen gazete yazlarna ilikin atflar, aksi belirtilmemi ise, (Balcgil, 1982)den aktarlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 802 lzmdr demekte; devletin otoritesinin zedelenmesi halinde, bu otorite boluunu devlet d glerin dolduracandan hareketle olaanst hal kanunun bir an nce byk bir uzlama salanarak parlamentodan gemesi gerekliliini vurgulamaktayd (Balcgil, 1982: 23). Bu erevede Demirelin, partisindeki asker kkenli parlamenterlerden olaanst ynetim uygulamasna ilikin neriler talep ettii dnemin basn-yayn organlarnda dile getirilmekteydi1551 (Balcgil, 1982: 25). Bu dnemde anayasa deiiklii istemleri ile olaanst hal konusunda yaplacak bir dzenlemeye ilikin istemlerin birlikte gndeme geldii grlmektedir. Zira iddet olaylarnn yaygnlamas gerekesi ile olaanst hal ilanna olanak salayacak bir yasal dzenlemenin Anayasann 123nc maddesine aykr olaca tartma konusu olmaktadr. Dnemin Devlet Bakan Kksal Toptan, bu yndeki grlerini bu dnemde aka ifade etmitir (Balcgil, 1982: 30-1). Cumhurbakanl seimi noktasndaki belirsizlik, bu tartmann siyasal bir kriz rntsne dnm ile sonulanmtr. Bir anayasa deiiklik tasla hazrlamaya dnk ilk giriimlerden biri, herhangi bir siyasal parti ve gruptan bamsz olarak bireysel boyutta Kontenjan Senatr Adnan Baer Kafaolu ve Bykeli Cokun Krcadan gelmi grnmektedir. Mart aynn sonlarnda ortaya kan bu giriime gre, Anayasada yaplmas tasarlanan deiikliklerin ana hatlar unlard (Balcgil, 1982: 32): Cumhurbakannn yetkilerini geni lde artrma ve Cumhurbakanna gerekli grdnde meclisi feshetme yetkisi tanma; Anayasa Mahkemesinin statsn deitirerek Meclislerden kan yasalar iptal yetkisini kaldrma; yasa kmadan nce Cumhurbakannn Anayasa Divanna tasary inceletmesi, daha sonra tasarnn Meclislerden gemesi usulnn benimsenmesi; Dantayn kesin hkmet tasarruflar ile ilgili olarak yrtmeyi durdurma karar verememesi; yarg atamalarnn Cumhurbakan onayndan gemesi; niversitelerde sadece bilimsel zerkliin korunmas, yarglara tannan trden gvencelerin niversiteler iin geerli olmamas, iki meclisin tek meclise indirilmesi (Senatonun kaldrlmas). Milli Birlik ve Kontenjan yelerinin Cumhurbakan onayndan geerek sz konusu tek bal Meclise girmesi. Dikkat ekici bir olgu olarak, 25.3.1980 tarihli Cumhuriyet gazetesinde Kafaolu ve Krcann hazrladklar Anayasa deiiklik tasla ile ilgili olarak grlerini aklayan CHP zmir Milletvekili Sleyman Gen, Anayasa deiiklii hazrl, silahl kuvvetleri rejime mdahale ettirmeyi amalamaktadr demekte, Krca ve Kafaolu gibi Trkiye demokrasisine engel olmak isteyen pek ok unsur vardr, bu tip tertipilerin oyunlarna parlamentomuz iltifat etmeyecektir. eklinde bir deerlendirmede bulunmaktayd (Balcgil, 1982: 38). Bu ortamda, Tercman gazetesi, 19 Nisan 1980de, Tarabya Otelinde Siyasi Rejimin ler Hale Getirilmesi, Anayasa ve Seim Sistemimiz Seminerini dzenlemitir. Seminerde, daha sonra 1982 Anayasasnn mimar olacak Prof. Orhan Aldkatnn konumac olarak yer almas dikkat ekicidir. Aldkat, buradaki konumasnda 1961 Anayasasnn kurduu sistemde yasamann bir yetki olarak ele alnrken yrtmenin bir grev olarak nitelenmesinin yrtmenin gszlnde etkili olduunu belirtmektedir (Balcgil, 1982: 58-59):

Yrtme organnn, yasama organnn kabul ettii kanunlar uygulamaktan baka bir faaliyet imkn yoktur. Yrtme kuvveti hkmet tasarrufu denilen tasarruflarda bulunamaz, kanunlarla nceden grlmeyen durumlarda, olaanst hallerde, dzenleyici bir karar almaya yetkili deildir. [Bakanlar Kurulunu]

1551

Olaanst Hal Kanunu ile ilgili istemler, sonucunu 12 Eyll darbesi ile balayan ara rejim dneminde vermi ve 2935 sayl Olaanst Hal Kanunu 25.10.1983te kabul edilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 803
yrtme yetkisini kullanan bir organ haline dntrebilmek iin Anayasann deitirilmesi ve devlet faaliyetlerinin beyni olmas icab eden Bakanlar Kurulunun daha fazla yetkili klnmas gerekir.

Aldkatdan sonra sz alan Prof. Yaar Karayaln ve Prof. Turhan Feyziolu da yrtmenin gszl tartmas temelinde zmlemeler gelitirmilerdir. Bu konumalarda Feyziolunun anayasa deiiklii konusundaki ihtiyatl tutumu ve anayasa deiikliinden nce belli bir siyasal ortamn salanmas gerekliliine iaret eden szleri dikkat ekicidir (Balcgil, 1982: 64):
Trkiyenin bugnk krizden kurtulabilmesi iin, nasl uygulanaca ve nasl sonular verecei pheli, acele tasarlanm, teferruatl birok anayasa deiiklii yerine baz kilit noktalarda ok iyi dnlm zorunlu hukuk deiiklikleri ile yetinilmelidir. Buna gre, bavurulmas gereken asl reete, anayasa deiikliinden nce, Atatrk bir mill beraberlik ortamnn salanmasdr.

Prof. Karayaln, konumasnda iki k yolu nermektedir. Bunlardan birincisi, parlamentoya dayal hkmet sistemini iler hle getirmek, yrtme ve ynetimi glendirmek; ounluk sistemine dnerek parlamentoda ve hkmette siyasal istikrar salamaktr (Balcgil, 1982: 63). Karayalnn nerdii dier k yolu ise, Bakanlk sistemini benimseyerek Cumhurbakannn dorudan doruya seilmesini kabul etmek, yrtme gcn grev hlinden kartarak egemen Trk milletinden alnan ak yetkiye dayandrmaktr (Balcgil, 1982:101). Yeni Forum dergisinin Cumhurbakannn yetkileri balamndaki nerileri ise, 1982 Anayasasnda ifadesini bulan geni yetkili cumhurbakanl modelinin ilk iaretlerini verir niteliktedir. Buradaki modele yn veren temel anlay, Forum yazarlarnca u ekilde belirlenmitir (Balcgil, 1982: 105-6):
Trkiyede kanaatimizce, devlet bakanlna devleti ve kollamak ve korumak iin ok geni yetkiler verilmek lzmdr. () ok kuvvetli yetkilere sahip klnm bir Cumhurbakannn bu yetkilerini kullanrken yeterli kudrete ve itibara sahip olabilmesi de, ancak halk tarafndan seilmesiyle mmkn olabileceine gre Cumhurbakannn grevlerini yerine getirirken taraf tutmakla itham edilmemesi iin, ona verilecek yetkilerin esas itibariyle devleti kollamak ve korumak ilevine ynelik olmasna dikkat etmek zarureti vardr.

Yeni Forum yazarlarnn, Cumhurbakannn olaan yetki alan erevesinde deerlendirilmesini istedikleri dikkat ekici baz unsurlar yle belirlenebilir (Balcgil, 1982:106-108):
1. Kanun tasar ve tekliflerinin son eklini alan metinlerini, gerekli grrse halkoyuna arz etmek; Anayasa Divannn ksmen veya tamamen Anayasaya aykr bulduu kanun tasar ve tekliflerini gerekli grrse halkoyuna arz etmek, 2. Kanun hkmnde kararnameleri, Hkmetin teklifi zerine yapmak ve yaynlamak, 3. Genel ve katma bte kanunlarnn Parlamentodan zamannda kmamas hlinde, hkmet tarafndan sevk edilen veya esas komisyonda kabul edilen metni, sz konusu kanunlar yrrle girinceye dein, geici bte hlinde yrrle koymak ve yaynlamak, 4. Parlamentoya mesaj gndermek, 5. Bakan yardmclklarn kurmak ve kaldrmak,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 804
6. Hakknda verilen meclis soruturmas nergesi zerinde ilemlerin devam ettii hkmet yesini grevinde askya almak, 7. Devlet radyo ve televizyonunun ynetimini gzetlemek ve denetlemek, 8. Merkezi idaredeki yksek askeri ve sivil grevlere tayinleri, bu grevlilerin ykselmeleri, disiplin ileri, grevden alnmalar, haklarnda ceza kovuturmas almasna izin verilmesi ve sair zlk ilemlerini kararnameyle yapmak; ayn ilemleri, bu yetkiyi babakana devretmedii takdirde, dier askeri ve sivil kamu grevlileri hakknda yapmak, 9. Gerekli grd zaman Yksek niversiteleraras Kurula, Yksek dare rasna, Bakanlar Kuruluna, Yksek Hkimler Kuruluna bakanlk etmek, 10. Hkimlerin tayinlerini, ykselmelerini, disiplin ilerini, grevden alnmalarn, haklarnda ceza kovuturmasna izin verilmesini ve sair zlk ilemlerini hkmet yelerinin imzalamakla ykml olacaklar- kararnamelerle, Yksek Hkimler Kurulunun veya Anayasada gsterilen bir dier yetkili kurulun teklifi zerine yapmak, 11. Devlet Gvenlik Mahkemesine ceza veya kapatma davas atrmak iin Mahkeme Basavcsna emir vermek (Balcgil, 1982: 108).

Yeni Forum yazarlar, Cumhurbakannn olaan yetkileri arasnda yer almasn nerdikleri yetkileri bu biimde sayarken olaanst yetkiler balamnda Fransa 1958 Anayasasnn 16. maddesine atfla u yetkinin tannmasn nermekteydiler (Balcgil, 1982: 109):
Cumhuriyetin kendisi veya devlet organlarndan biri yahut milli devletin bamszl veya lkesi ve milletiyle blnmez btnl yahut Anayasada yazl temel hak ve hrriyetlere ve hukuk devleti ilkesine dayanan demokratik dzen yahut Cumhuriyetin laiklik nitelii veya Anayasada yazl Atatrk Devrimlerinden biri, ciddi bir tehditle karlayorsa ve meru kamu kurumlarnn anayasa kaidelerine uygun dzenli ileyii bozulmusa, Byk Millet Meclisi Bakanna, Cumhuriyet Divan Bakanna, Milli Gvenlik Kuruluna dantktan sonra, Cumhurbakan, artlarn herhangi bir anda gerektiini takdir eyledii her tedbiri -tek bana- emirnameyle alma yetkisini kullanmay kararlatrabilir. Cumhurbakan, bu kararn, -tek bana- emirnameyle alr ve durumu bir mesajla millete ve Byk Millet Meclisine bildirir.

Yeni Forum yazarlar yarg erki balamnda, Devlet Gvenlik Mahkemesi kurulmasnn ve bu mahkemenin hkmlerinin kesinlik tamasnn, kovuturmada abukluu salamak ve cezann etkinliini artrmak iin kanlmaz olduunu ileri srmekteydiler. Buna gre, Devlet Gvenlik Mahkemeleri, Devlete ve demokratik rejime kar ilenen sularla, derneklerin, ii ve iveren sendikalarnn, vakflarn ve irketlerin ayn nitelikteki sularndan tr temelli kapatlmasyla; siyasal partilerin yarglanmas ile grevli olacakt. Bu mahkeme, yksek dereceli asker ve sivil hkimlerden kurulacak, ad geenler Yksek Hkimler Kurulu, Yksek Askeri ura, Milli Gvenlik Kurulu ve Bakanlar Kuruluna dantktan sonra, Cumhurbakan tarafndan tek bana tayin edileceklerdir (Balcgil, 1982: 143). Tercman gazetesinin dzenledii seminerde1552 ve Yeni Forumda genel eilim 1961 Anayasasnn deitirilmesi ynnde iken, stanbul Barosu ve .. Siyasal Bilimler Fakltesinin ortaklaa dzenledikleri Demokratik Anayasal Dzenin lerlii, Anayasal Hak ve zgrlklerin Yaama Geirilmesi Seminerindeki egemen anlay, 1961 Anayasasnn korunmasna dnkt. Bu seminerde, arlkl olarak, Anayasa deiiklii ynndeki nerilerin otoriter araylar yanstt ve bunlarn temel hak ve zgrlklerin kstlanmas
1552

Bu seminere ilikin haberlere TRTde geni yer verilmesi, sol eilimli basn organlarnda geni apl tartmalara yol am ve TRTnin tarafszl sorgulanmtr (TRT Ynetim Kurulunda yer alan Fahir Armaolu ve Mukbil zyrk, ayn zamanda Tercman gazetesi yazarlarydlar.) (bkz. 182-183).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 805 sonucunu douraca gr ilenmekteydi (Balcgil, 1982: 177-182). Ayn gr paylaan CHP ynetimi adna Blent Ecevit, Tercman gazetesinin dzenledii seminerin ardndan Sakaryada ak hava toplantsnda yapt konumada unlar sylemekteydi:
Anayasa deiiklii isteklerinin tam bu sralarda younlamas bir rastlant deildir. APnin teden beri istedii, imdi daha da ounu ister grnd, Anayasa deiiklikleri iktidarn ve byk sermaye evrelerinin gcn arttracak, halkn, alanlarn gcn, hak arama olanaklarn ise, ksacak nitelikte deiikliklerdir. Cumhurbakan seiminin btn iyiniyetli giriimlerimize karn srncemede braklmasndan da amacn, kurulu anayasa rejimini ilemez duruma getirmek ve (ite gryorsunuz, bu Anayasa ile bir cumhurbakan seilemiyor) deyip, Anayasa deiikliklerini zorlamak olduu artk anlalmtr. stedikleri Anayasa deiikliklerini mer zeminler zerinde gerekletiremeyeceklerini anlayanlar, belli ki imdi birtakm oyunlar ve zorlamalarla amalarna ulamak istiyorlar. Meru zeminleri yozlatrarak amalarna ulamak istiyorlar. O ynde siyaset d evrelerden de zorlamalar gelmesi iin deta vesileler oluturmaya urayor, deta ar karyorlar. (Milliyet, 21.04.1980)

Yine, Ecevit, Uur Mumcu ile gerekletirdii bir syleide Sakaryadaki grlerini gelitirerek yinelemekteydi. Ecevit1553, cumhurbakan seimindeki bunalm, AP ve 1961 Anayasasndan rahatsz olan dier evrelerin geni apl bir anayasa deiiklii iin gerekli zemini oluturma abalar olarak deerlendirmekteydi (Balcgil, 1982:196; ayrca bkz. 223224):
Bilindii gibi biz, Cumhurbakan seimi srecine girilmeden bir hayli zaman nce, ubat balarndan itibaren, zellikle iki byk parti arasnda diyalog kurularak Cumhurbakan seiminin kolaylatrlmas iin giriimlerde bulunduk. Fakat AP, bu giriimlerimize hibir olumlu yant vermedi ve kayg duyduumuz gibi, Cumhurbakan seimi bir ay akn bir sredir srncemede kalm bulunuyor. Cumhurbakan seimini srncemede brakmak eiliminin de, bu Anayasa ile sorunlarn zlemeyeceini kantlama hevesinden kaynaklanyor olabileceini dnyorduk, byle bir kayg besliyorduk. Nitekim son gnlerde bunun baz belirtileri ortaya kt. rnein, APnin bir grup bakanvekili TRTde yaplan bir ak oturumda, Cumhurbakan seiminin gecikebileceini ve bu durumda Anayasada bir sistem deiikliiyle tek dereceli cumhurbakan seimine ve bakanlk sistemine geilebileceini belirtti. Ertesi gn Sayn Demirel, Cumhurbakan Vekilinin yanndan ayrlrken, basnla yapt konumada, rtl olarak da olsa, bu gr desteklediini belirten szler syledi. Ondan iki gn sonra da, bilindii gibi, Tercman gazetesinin dzenledii bir sempozyumda, sistem deiiklii boyutlarnda bir anayasa deiiklii konusu ele alnd ve TRT buna, Anayasa ve yasa gerei olan tarafszlyla ve imdiye kadar uygulad ltlerle badatrlmayacak kadar geni yer ayrd. (Cumhuriyet, 04.05.1980)

Bu grlere paralel olarak, Cumhuriyet Senatosundaki Milli Birlik Grubu yeleri, yaynladklar bir bildiri ile grlerini u ekilde aklamaktaydlar (Balcgil, 1982:174):
Srdrlen Anayasa deiiklii hazrlklar, mevcut anayasa dzenini ortadan kaldrp, yerine bir dikta rejimi getirmeyi amalamaktadr. Srdrlen bu giriimlerle Anayasa, ihll olgusuna getirilmitir. () [Tercman Gazetesi seminerini kastla] Mevcut Anayasaya sadakat yemini etmi bulunan Cumhurbakan
1553

14.06.1980 tarihli Milliyet gazetesine gre Ecevit, CHPnin 1980 Haziran aynda AP Hkmeti aleyhine verdii gensoru grmeleri ncesinde, Austosa kadar hkmet dmezse Orduda byk tahribat yaplacana ilikin planlar duydum demitir (Milliyet, 14.06.1980). Ecevit sonradan 15.06.1980 tarihli Milliyet gazetesine yapt aklamada bu trden planlar duyduu ynnde gazetelerde kan haberleri yalanlamtr (Milliyet, 15.06.1980).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 806
Vekilinin, Millet Meclisi Bakannn ve Senato Bakan Vekilinin seminere gnderdikleri baar telgraf ibret verici olmutur. (Tercman / Cumhuriyet, 23.04.1980)

zetle anayasa tartmalar balamnda, sivil toplum ve siyasal elitler iindeki siyasal ayrmada AP, merkez sa eilimli basn ve i evrelerinin1554, 1961 Anayasasnn deitirilmesini ana gndem olarak belirledii; bunun karsnda CHP, sol eilimli aydnlar ve basn organlarnn ise, 1961 Anayasasnn savunusunu ekseninde cephe ald grlmektedir. Bu erevede, 12 Eyll darbesine uzanan srete, daha sonra ara rejimin rn olacak 1982 Anayasasnn ke talarnn byk lde denmi olduu grlmektedir. yle ki, anayasa deiikliinden yana olan siyasal evreler, 1961 Anayasasnn -esas ald siyasal sistem bakmndan- ilemezlii tezini ne karrken bir yandan da gl yrtme ngren bir anayasa hazrl ynndeki iradelerini ortaya koyarak 1982 Anayasasnda somutlaan gl yrtmeye dayal sistemin ilk iaretlerini vermilerdir. Ksacas sivil toplum ve siyasal elitlerin bir blm; devlet-toplum-birey ilikileri anda devleti nceleyen, gl yrtmeyi esas alan, Devlet Gvenlik Mahkemeleri ve olaanst hal gibi rejimler ile temel haklarn kstlanmasna olanak salayan bir anayasal ereveye darbe ncesi srete byk lde hazrlanm grnmektedir. 1982 Anayasasnn halkoylamasnda byk bir ounlukla kabul edilmesinde bu etmen de gz ard edilmemelidir. Kukusuz brokrasi iindeki siyasal ayrmann devleti ilemez hale getirmesi, Mecliste gl ounluu bulunan bir hkmetin kurulamamas ve iddet olaylarnn toplumun tahamml edemeyecei boyutlara ulamas gibi etmenler de yeni Anayasa aray ynndeki sreci besleyen unsurlar olmulardr.

1982 Anayasasnn Hazrlk almalar ve Kabul

1982 Anayasas, bir halkoylamas ile kabul edilmi olsa dahi, byk lde 12 Eyll 1980 darbesi ile balayan ara rejimin ve bu rejimin temel organ olan Milli Gvenlik Konseyinin (MGK) rn olma zellii tamaktadr. MGKnin 27 Ekim 1980de kabul ettii 2324 sayl Anayasa Dzeni Hakknda Kanunun 2nci maddesine gre, Anayasada Trkiye Byk Millet Meclisine, Millet Meclisine ve Cumhuriyet Senatosuna ait olduu belirtilmi bulunan grev ve yetkilerin 12 Eyll 1980 tarihinden itibaren geici olarak Milli Gvenlik Konseyince ve Cumhurbakanna ait olduu belirtilmi bulunan grev ve yetkilerin de Milli Gvenlik Konseyi Bakan ve Devlet Bakannca yerine getirilecei ve kullanlaca hkme balanmaktayd (RG, 17145, 28.10.1980). Ayn Kanunun 1inci maddesi, dier maddelerde belirtilen istisnalar sakl kalmak zere, yeni bir Anayasa kabul edilip yrrle girinceye kadar 1961 Anayasasnn yrrlkte olduunu belirtmi olmakla beraber, Kanunun dier maddeleri, sz konusu geici dnem iinde MGKnin kurucu iktidara, yani Anayasay deitirme yetkisine de sahip olduunu aka gstermekteydi (zbudun, 2005: 50). Nitekim 6nc madde, Mill Gvenlik Konseyinin bildiri ve kararlarnda yer alan ve alacak olan hkmlerle Konseyce kabul edilerek yaymlanan ve yaymlanacak olan kanunlarn 9 Temmuz 1961 tarihli ve 334 sayl Anayasa hkmlerine uymayanlar Anayasa deiiklii olarak ve yrrlkteki kanunlara uymayanlar da kanun deiiklii olarak yaymlandklar tarihte veya metinlerinde gsterilen tarihlerde yrrle girer hkmne yer vermekteydi.
1554 Blent Tanrn belirlemesine gre, 1982 Anayasasnn MGKye sunulan tasla, yrtmenin ve devlet otoritesinin glendirilmesi noktalarnda Adalet Partisinin ve Trkiye verenler Sendikasnn (TSK) nerileriyle ak bir paralellik iinde olup hatta APnin anayasa deiiklik isteklerinin olduka ilerisine gitmekteydi. alma yaam ve sendikal dzenle ilgili konularda da TSK nerileri besleyici kayna oluturmutur. Tanre gre, bu etki Anayasa Komisyonunun hazrlad ilk taslakta ok daha akt; taslan bu blm zaten TSK Genel Sekreteri ve Anayasa Komisyonu yesi Rafet brahimolu tarafndan hazrlanmt. Bu hkmlerden en anti-sosyal olanlarnn bir ksm, daha sonra MGK aamasnda trplenmitir (bkz. Tanr, 1994: 108-9; ayrca, TSKin Danma Meclisi Anayasa Komisyonuna sunduu gr metni iin bkz. Grbz, 1982: 233-253).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 807

Bu temel zerinde, MGKnin 29 Haziran 1981 tarihinde kabul ettii 2485 sayl Kurucu Meclis Hakknda Kanun ile yeni Anayasann yapm sreci balamtr. Bu Kanunun 1inci maddesine gre Kurucu Meclis, Milli Gvenlik Konseyi ile kurulu, grev ve yetkileri bu kanunda belirtilen Danma Meclisinden oluacakt (RG Mkerrer, 17386, 30.06.1981). Kanunun 2nci maddesine gre, Kurucu Meclisin grevleri,
a. Yeni Anayasay ve Anayasann Halkoyuna Sunulu Kanununu hazrlamak, b. Halkoyuna sunulan ve millete kabul edilince kesinleerek, geici hkmlerine gre yrrle girecek olan Anayasann ilkelerine uygun Siyas Partiler Kanununu hazrlamak, c. Yeni Anayasann ve Siyas Partiler Kanununun hkmlerini gz nnde tutarak Seim Kanununu hazrlamak, d. Mill Gvenlik Konseyince kararlatrlacak tarihte yaplacak genel seimlerle Trkiye Byk Millet Meclisi kurulup fiilen greve balayncaya kadar, kanun koyma, deitirme ve kaldrma suretiyle yasama grevlerini yerine getirmektir.

Kanunun 3. maddesine gre, Danma Meclisi, her ilin tespit ve teklif ettii adaylar arasndan MGK tarafndan seilen 120 ye ile MGK tarafndan dorudan seilen 40 ye olmak zere, 160 yeden olumaktadr. llerin teklif edecei adaylarn belirlenme yntemi, Kanunun 7nci maddesinde aklanmtr. Buna gre vali, Kanunda aklanm seilme koullarn tayan adaylar hakknda il snrlar iinde adalet, gvenlik ve eitli kurulu ve meslek yeleri ile mmkn olan genilikte yapaca kiisel iletiimlerde edindii bilgileri deerlendirmekte ve evrede iyi tannd ve sevildiine dair izlenim edindii adaylar arasndan, o ilden Danma Meclisine seilecek ye saysnn kat kadar aday MGKye bildirmektedir. Danma Meclisinin yaps ile ye seim ynteminin en dikkat ekici yn, bu srelerin herhangi bir siyasal temsil temeli bulunmayan MGKnin iradesince belirleniyor olmasdr. Bunun yan sra, bir dier ilgin nokta, Kanunun 4. maddesinin 1. fkrasnn g bendinde, Danma Meclisine seilme koullar arasnda, 11 Eyll 1980 tarihinde herhangi bir siyasi partinin yesi olmamak koulunun da saylm olmasdr. Bu temeller zerinde kurulan Danma Meclisi, deyim yerinde ise, siyasetten arndrlm bir grnm sergilemektedir. Siyasal kuram asndan bu dnemde devlet, Bonapart devlet biimini andran bir grnmle, sivil toplumdan ve siyasetten adeta bamszlam; anayasal ve ynetsel sreler, brokratik ve teknik kararlarn nesnesi hline indirgenmitir. Bu ynelim, Danma Meclisinin yapsnda aka grlmektedir. yle ki, z bakmndan siyasal olan Anayasann grmeleri dahi, bu dnemde, siyasal parti yesi olmayan ve valiler ile MGKnin iradesi tarafndan seilen yelerce gerekletirilmitir. Siyasal tartmalarn konusu olmas gereken anayasal konular, Danma Meclisinde, salt hukuk tekniine ikin konular gibi ele alnmtr1555 (Seyit, 2010: 84). Esasen, seimle gelmi bir temsil organ ortada bulunmad iin, 1980-1982 dneminde Anayasa yapan g iin kullanlan Kurucu Meclis ve Danma Meclisi terimlerindeki Meclis szckleri de zorlama niteliinde grnmektedir. Daha da dikkat ekici olan 1982 Anayasasnn balang blmndeki (bkz. RG, 17844, 20.10.1982) Trk Milletinin meru temsilcileri olan Danma Meclisi ibaresinin hukuk bilimi ve demokratik temsil teorisi
1555 Grnm bu olsa da, gerek, siyasetten arndrlm gibi grnen srelerin de znde siyasal bir tercihten ve ideolojik bir arka plandan bak olmaddr. Dolaysyla, teknik akln egemenliinin belirledii 12 Eyll dnemi gibi sreler de, siyasal bir tercihin teknik bir grnmle sunulmasndan (ya da daha uygun bir ifade ile, tartmadan karlmasndan) ibarettir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 808 bakmndan sakat oluudur. Zira seimsiz temsil ve veklet, demokratik kamu hukukunun benimseyebilecei bir uygulama deildir (Tanr, 1994: 102). Danma Meclisi, yukarda deinilen ye seim dzenei bakmndan hukuken temsilcilik niteliine sahip bulunmad gibi, fiili ve sosyolojik bakmdan da (snfsal, siyasal, dnsel, ideolojik vb.) toplumun gerek durumunu yanstmamaktayd (Tanr, 1994: 102). Bunda, Danma Meclisi yelerinin siyasal parti yesi olmayan kiilerden seilmesinin belirgin etkisi vard. Oysaki Kenan Evren, Afyonkarahisarda yapt Anayasay tantma konumalarndan birinde bu yn olumlu bir zellik olarak sunmaktayd:
1961 Anayasasnn halkoyuna sunulmas ile 1982 Anayasasnn halkoyuna sunulmas arasnda byk bir fark vardr. Bizim Anayasamzn dayand yer partiler deildir. Eski Anayasasnn arkasnda bir parti vard. Biz arkamza bir parti almadk. Biz, partilerin gcyle deil, milletin gcyle Anayasay sizin tasvibinizden geirmek istiyoruz. (Milliyet, 31.10.1982).

Danma Meclisi, partisel kanallarn tkal olmas dnda, baka ynlerden de lkenin canl ve rgtl kesimlerini temsil edebilmekten uzakt. Bu meclisin yeleri, herhangi bir kurum ya da kuruluu (basn, niversite, sendika vb.) temsilen gelmi deillerdi. Yine, ya ve renim tabannn yksek tutulmu olmas da, gen kuaklarn ve alan toplum kesimlerinin temsilini zorlatran engellerden biri olmutur. Bu nedenlerledir ki Danma Meclisi; partisiz, rgtsz, atomize, yal ve tutucu aydnlarn bir oca ya da kulb niteliini kazanmtr (Tanr, 1994: 103-4). 2485 sayl Kanunun, yeni Anayasa hazrlk sreci balamnda, Danma Meclisi ile MGKnin greli yetki durumu noktasndaki yaklam da, dnemin ruhuna uygun olarak MGKnin belirleyiciliini esas alan bir yapda grnmektedir. yle ki, sz konusu Kanunun 26nc maddesinin birinci fkrasna gre, Danma Meclisinin Anayasa Komisyonu tarafndan hazrlanan ve Genel Kurulca kabul edilen Anayasa metni, Mill Gvenlik Konseyince aynen veya deitirilerek kabul edilebilmekte ve bundan sonra Resmi Gazetede yaymlanmaktadr. Anayasa hazrlk srecinin demokratik yapdan uzak olduunu, 1982 Anayasasnn nde gelen hazrlayclarndan -Danma Meclisi Anayasa Komisyonu Bakan- Orhan Aldkat u szleri ile itiraf etmektedir:
u anda en byk glm, demokratik bir anayasay demokratik olmayan bir ortamda yapmaktan kaynaklanyor. (Akt. Tanr, 1994: 105)

Son olarak, halkoylamas sreci balamnda, 1981-1983 sisteminde, Anayasa tasarsnn halkoylamasnda reddi durumunda ne yaplaca konusunda bir aklk bulunmad belirtilmelidir. Bu durum, tasar reddedildii takdirde askeri ynetimin belirsiz bir sre daha devam edebilecei dncesini akla getirecek niteliktedir (zbudun, 2005: 54). Sz konusu belirsizlik yznden, Anayasa Tasarsna olumsuz oy vermek, kanlmaz olarak belirsizliin (daha dorusu askeri rejimin) devamn istemek anlamna gelmitir. Bu durum, demokrasiye geilmek isteniyorsa, sunulan tasarnn da aynen kabulnn gerekecei mesajnn verilmesinden baka bir ey deildi (Tanr, 1994: 105-6). Nitekim Orhan Aldkat bunu aklkla dile getirmekten kanmamtr:
Bana gre bizim Anayasamz kabul edilecektir. Kesin... nk Anayasann kabul edilmesi demek, Siyasi Partiler Kanununun yaplmas ve seime gidilmesi demektir... Semen bunu deerlendirecek ve bir an evvel normal dzene

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 809
geilmesi iin Anayasaya oy verecektir. (Cumhuriyet, 26.01.1982den akt. Tanr, 1994: 106)

Ayn balamda dier bir boyut, halkoylamas dnemine girildikten yani yeni Anayasa Tasars MGKde kesin eklini alp Resmi Gazetede yaymlandktan sonraki srete, Taslak ile ilgili tartmalarn gerekletii ortam ile ilgilidir. yle ki, bu srete kolektif gr oluturma olanaklar btnyle kstlanmaktayd. MGKnin 65 sayl kararnda u ifadeler yer almaktayd (RG, 17604, 13.02.1982):
lgili Kamu kurum ve Kurulularyla Skynetim Komutanlklarnn iznine bal olarak yeni Anayasa dzenine ilikin bilimsel nitelikte toplant veya almalar yapan mesleki kurum ve kurulular dnda kalan ve yrrlkteki mevzuata gre her trl siyasi faaliyette bulunmalar yasak olan dernekler, tzel kiiler ve topluluklar hi bir ekilde yeni Anayasa dzeni hakknda gr aklayamazlar ve bildiri yaynlayamazlar. Bu yasaklara uymayanlar hakknda, fiilleri baka bir suu olutursa dahi, ayrca 1402 sayl Skynetim Kanununun 16 nc maddesi uyarnca yasal ilem yaplacaktr. Ancak bu gibi kurulu ve topluluklara mensup kimselerin kiisel gr aklamalar konulan yasaklamalar kapsam dndadr.

1982 halkoylamasna ilikin 70 sayl MGK kararnda ise, Anayasa zerindeki gr ve nerilerin aklanmasnda mnhasran Anayasa taslann gelitirilmesi maksad iinde kalnaca, Anayasann halkoylamasnda, halkn verecei reyin nasl olmas gerekecei hususunda etki yapacak herhangi bir telkinde bulunulamayaca belirtilmekteydi (RG, 17773, 05.08.1982). Yine, 71 sayl MGK kararnda (RG, 17845, 21.10.1982), Anayasann Devlet adna resmen tantlmas grevinin 24 Ekim 1982 ile 5 Kasm 1982 tarihleri arasnda Radyo-Televizyonda ve baz illeri ziyareti srasnda Devlet Bakan tarafndan yerine getirilecei belirtilmekte; ayrca Anayasann geici maddeleri ile Devlet Bakannn radyotelevizyonda ve yurt gezilerinde yapacaklar Anayasay tantma konumalar hibir suretle eletirilemez ve bunlara kar yazl veya szl herhangi bir beyanda bulunulamaz denilmek suretiyle, halkoylamas ncesinde Anayasa zerindeki tartma ortam snrlandrlmaktayd. Zaten, 12 Eyll 1980 tarihine kadar kurulmu olan btn siyasal partiler, MGKnin 16 Ekim 1981 tarihli kanunuyla feshedildiinden, 1982 Anayasa halkoylamasnda siyasal partilerin kamuoyu oluturulmasna bir katklar da sz konusu olamamaktayd (zbudun, 2005: 54). Bununla birlikte, Genelkurmay Bakanl tarafndan hazrlanan ve kamuoyuna da basn yoluyla duyurulan bir raporda, halkoylamas ortamna girilmesiyle ykc ve blc kampanyalarn balayabileceine dikkat ekiliyordu (Cumhuriyet, 30.11.1982). Nitekim bu ynde baz uygulamalara da rastlanm, rnein Anayasaya kar kampanya balattklar gerekesiyle 50 kii stanbul Skynetim Komutanl tarafndan gzaltna alnmtr. Komutanln yapt aklamada u ifadelere yer verilmekteydi (Milliyet, 28.10.1982):
Anayasa ile ilgili olarak srdrlen almalar esnasnda, her trl fikrin yasalar erevesinde serbeste tartlabildii bir ortamda, d mihraklarn kuklas, demokrasi ve zgrlk dman, yurdu paralamaktan baka dncesi olmayan ar sol ve blc rgt artklar ile din ve inan smrcs eriat kesim mensuplarnn anayasaya hayr denmesi yolunda bir kampanya balattklar ve bu maksatla hazrladklar kartpostal, bror ve mektuplar eitli adreslere gnderdikleri veya datmaya altklar tespit edilmitir. Hazrlanan anayasa muvacehesinde, menfur emelleri iin 12 Eyll ncesi ortamn bulamayacaklarn anlayan bu anari ve terr odaklarndan toplam 50 kii saduyu sahibi ve vatansever halkmzn da yardmlar ile alnan tedbir ve tertibat sonucu su unsurlar ile birlikte yakalanmlardr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 810 Ayn srete Kenan Evren, Anayasay tantma faaliyetleri erevesinde gerekletirdii toplantlarda, Anayasaya kar olan kesimlere ynelik tekiletirici ve sert bir sylem tutturmutur. Evren, 24 Ekim 1982 tarihinde yapt radyo-televizyon konumasnda unlar dillendirmekteydi:
Bu Anayasaya kar, daha onun esaslar ve hkmleri aklanmadan nce dahi bir kar propaganda kampanyas ald gibi, (...) 17 Temmuz gn, Anayasa n tasars metninin Danma Meclisi Anayasa Komisyonunca aklanmasn mteakip ve 3-4 saat bile gemeden balatlm bir muhalefet kampanyas da grlmtr. (...) Anayasa Komisyonu, Danma Meclisini ve hatta bizi sindirmek ve yldrmak zere alm bir kampanya... Bu muhalefet propagandasnn sebeplerini eitli gruplara ve zmrelere gre u suretle tasnif edebiliriz: Bazlar, bu Anayasay halkn gznde kk drmek ve neticede halk oylamasnda reddettirmek suretiyle, 12 Eyll Hareketinin meruiyetini de reddettirmek ve Trk Silahl Kuvvetlerini sanki bozguna uratarak akllarnca memleketi sahipsiz braktrmaya almaktadrlar. Eer muvaffak olurlarsa, sahipsiz kalacak zannettikleri bu memleketi akllarnca blp paralayacaklar, vatanmz kim bilir ka ksma ayrarak, milletimizi paralayp, onun bamszln ve hrriyetini elinden alarak, bu ebed Trk yurdunda, esir ve kukla bir takm Devletikler kurarak Trkiye Cumhuriyetini haritadan sileceklerdir. Bunlara verilecek cevab biz 12 Eyllde ve ondan sonrasnda vermitik. imdi bir kere daha tekrarlayalm: Anayasann reddi yle dursun, bu aziz topraklar zerinde, bir tek vatansever Trk evlad kald mddete dahi, bu Trklk dmanlar ve bu beyinleri ykanm ve Satlm hain ve soysuzlar, Trk vatannn bir kar toprana dahi ellerini sremeyeceklerdir. Anayasay reddettirmek iin, dier bir anti-propaganda kampanyasn balattranlar da, kendi evrelerinin ve zmrelerinin menfaatlerinin bu Anayasadaki hkmlerle zedeleneceini, btn vatandalarn zerindeki Dokunulmaz ve imtiyazl durumlarna halel geleceini, milletin ve Devletin srtndan saladklar karlarnn bozulacan, belki de alp rptklar milyarlk vurgunlarn kendilerinden hesabnn sorulacan, canlarna ot tkanarak ilerinin yokua srleceini dnenlerdir. (...) Bunlar pek iyi bilmektedirler ki, gl iktidarlar devri alr ve tarafsz ve gl bir Cumhurbakannn ynetimi balarsa, eski soygunculuklar, eski vurgunculuklar eskiden olduu ekliyle devam edemeyecektir. (...) Bunlar zannetmektedirler ki, ayet Anayasa reddedilecek olursa, o eski aciz akn ve zayf Hkmetler devri geri gelecek ve kendileri de o hkmetler zerindeki ipoteklerini srdrerek hyanetlerine, soygunlarna, vurgunlarna devam edebileceklerdir. Bir nc zmre, imdi milletimizin onayna sunmakta olduumuz bu Anayasann onda birini dahi hayalinden geiremeyen, byle bir Anayasay ryasnda dahi grse inanmayacak olan bir siyasetiler zmresidir. Bunlarn bir sreden beri balattklar ve el altndan gizlice, sinsice yrtmee altklar muhalefet kampanyasnn asl hedefi, bu Anayasa deildir, bu Anayasay ortaya koymu olan Trk Silahl Kuvvetleridir. (Anayasa Tantma Konumalar, 1982: 89).

Anayasa Tasars aleyhinde propaganda yrtmek aka yasaklanm olmasna karn, Kenan Evren, 1 Kasm 1982de zmirde yapt konumada Anayasa hazrlk srecinin demokratik olduunu iddia edebilmektedir:
Bu ideolojik savan taraf olan ve ilk raundu kaybedenler byk bir tela ierisinde eski Anayasann savunuculuunu yaptlar ve yapmakta da devam ettiler.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 811
Bunlarn azlarn kapamak her zaman elimizdeydi. Ama istemedik. Hepsini evlerine hapseder kartmazdk. Brakalm sylesinler, brakalm yazsnlar, brakalm ilerinin kurtlarn dksnler dedik. Tam bir demokratik ortam ierisinde hazrlanan Anayasay eletirsinler istedik. Zira, bunlarn azlarn kapatsaydk, hakikaten hakl olarak eletiride bulunanlarn da fikirlerinden istifade edememi olacaktk. (Anayasa Tantma Konumalar, 1982: 84).

Evrenin konumalar izlendiinde, oy pusulalarnn rengi ile ilgili ilgin tartmalarn yaand ve Evrenin edebi yeteneklerini sergiledii de grlmektedir:
Bir vatandamdan telgraf aldm. Diyor ki, Sayn Devlet Bakanm, bu oylamada (Evet) oylarnn beyaz olduunu syleyin, bizi kandryorlar. Hakikaten doru. Hatta baz karikatrlerde, baz yazlarda yle diyorlar; Atatrkn gznn rengi de maviymi. Sanki biz onlarn farknda deiliz. (...) Atatrk bile alet etmek istiyorlar. Atatrkn gz de maviymi, yani mavi grrseniz Hayr manasna gelir. Efendim diyor, deniz rengi de maviymi. Gk rengi de mavi, ama mavilik bir ie yaramyor. Bulut gelirse yamur yayor. Bereket getiriyor. Atatrkn gzleri bize bakyor ve Onun ruhu bizimle beraber gklere ykseliyor. Onlara o mavi gzlerle, hain hain bakyor. Elinden gelse, onlar paralar, merak etmeyin. (Anayasa Tantma Konumalar, 1982: 94-5).

Sonu olarak, Kurucu Meclis Hakknda Kanun uyarnca nce Danma Meclisi ardndan MGK tarafndan kabul edilen Anayasa Tasars, 7 Kasm 1982 gn halkoyuna sunulmu ve % 91,37 orannda evet oyuyla kabul edilmitir (RG, 17874, 20.11.1982). Yksek Seim Kurulunun, halkoylamas sonucu Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Trk Milleti tarafndan kabul edilmi olunduunu duyurduu 444 sayl kararnda, Anayasann bir an nce yrrle girmesi ynndeki isteklilik dikkat ekmektedir. Zira bu kararda, oylarn tm henz saylmam olmasna karn oylama sonucu aklanmaktadr. Sz konusu kararda u ifadelere yer verilmektedir:
Hava koullar dolaysyla zorunlu olarak Kurulumuza ulamayan toplam 730 (Yedi yz otuz) sandkta oy kullanabileceklerin en fazla toplam says 219.000 (ki yz on dokuz bin) olabilir. Bunlarn sonularnn ne zaman alnabilecei belli deildir. Beklenmesi hibir yarar salamaz. Bu oylarn Tm ret oyu olarak kabul edilse bile bu halin geerli tm oylar iinde % 90 aan kabul oylarnn orann ve bylece oluan hukuksal sonucu etkilemeyecei ve deitirmeyecei tartma kabul etmez ekilde ak ve kesin bir gerektir. (RG, 17863 (Mkerrer), 9.11.1982).

zleyen srete, sz konusu 730 sandktaki oylama sonular da belli olmu ve bu erevede nihai oylama sonular, Yksek Seim Kurulunun 458 sayl karar ile aklanmtr. Buna gre, Trkiye apnda sandk semen listelerinde kaytl 20.690.914 kiiden 18.885.466i halkoylamasna katlm (katlm oran: % 91,27)1556; geerli 18.841.990 oydan 17.219.569u kabul (% 91,37), 1.626.431i ret (% 8,63) ynnde olmutur (RG, 17874, 20.11.1982). Kullanlan oylarn illere gre dalm incelendiinde ne kan belli bal hususlarn unlar olduu grlmektedir1557:

1556 24.09.1982 tarihli ve 2707 sayl Anayasann Halkoyuna Sunulmas Hakknda Kanunun 12nci maddesinin birinci fkrasna gre, 1982 halkoylamasna katlmama, sonraki be yl iinde genel ve yerel seimlerle ara seimlerinde semenlik ve adaylk hakkndan yoksun braklmak sonucunu dourmaktayd (RG, 17823, 25.9.1982; bu konuda ayrca bkz. Soysal, 1997: 102). 1557

20 Kasm 1982 tarihli ve 17874 sayl Resmi Gazete yaymlanan verilerden derlenmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 812 Halkoylamasna en yksek katlm oran (oylamaya katlanlarn ildeki semen saysna oran) % 97,57 ile zmirde gereklemitir. Greli olarak dk katlmn saland (katlm orannn % 90n altna dt) iller, Gmhane (% 84), Rize (% 84), Diyarbakr (% 86), Urfa (% 86), Mardin (% 87), Mu (% 87), Trabzon (% 87) Sinop (% 88), Krehir (% 88), Malatya (% 88), (Siirt % 89), (Tunceli % 89) olmutur. En yksek oranda ret oyu veren iller unlardr (ret oyu oran % 10un stnde olan iller): Bingl (% 23), Diyarbakr (% 19), Tunceli (% 17), Hakkri (% 17), Elaz (% 14), Mu (% 14), Mardin (% 13), Bitlis (% 12), Siirt (% 11), stanbul (% 11), Ankara (% 11), Kocaeli (% 11), Konya (% 11). En yksek oranda kabul oyu veren iller (kabul oyu oran % 95in stnde olan iller) ise, Kars (% 97), Ar (% 96), Adyaman (% 95), Bilecik (% 95) olmutur. Anayasann yrrle girmesine ilikin 177nci madde uyarnca, 6 Kasm 1983 tarihinde milletvekili genel seimlerinin yaplmasn takiben, TBMM Bakanlk Divannn 6 Aralk 1983te olumasyla MGK ve Danma Meclisinin hukuksal varlklar sona ermitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 813

10. 1977-1983 Dnemi Trkiyenin Brokratik Yaps

12 Eyll dneminin tam anlamyla ortaya karlmas noktasnda incelenmesi gereken nemli bir alan da kukusuz o dneme ait brokratik yapdr. 12 Eyll ncesi dnemde brokrasinin nemli lde siyasallat sylenebilir. Siyaset alannda yaanan kutuplama, siyasi iktidarlar deitike brokrasiyi de bu kutuplamann oyun alan haline getirmi ve her deien iktidar, brokratik yapy en st seviyesinden en alt seviyesine varana kadar kendi siyasi grnden kiilerle doldurmay nemli bir hedef haline getirmeye balamtr. Liyakat ilkesinden uzak bu tasarruflar sayesinde ekillenen brokrasi, bir yandan o dnemin nemli sorunlarnn ortaya kmasnda nleyici rol, daha sonra ortaya km olan sorunlarn doru tespit ve tahlilinde yeterli rol ve en nihayetinde sorunlara zm yollar gelitirip uygulamada nemli rol oynayamamtr. 12 Eyll ncesinde gvenlik, eitim, adalet, yarg, mlki idare ve hatta askeri brokrasi iinde bile nemli kutuplamalar, bakanlklarn belli siyasi grler tarafndan parsellenmesi, tabiri caizse brokrasinin ivisinin kmas durumunun sz konusu olduu grlmektedir. Bu ayrma, kamu grevlilerinin yesi olduklar dernekler zerinden iyice somutlamaktayd. Derneklere yelik, dayanmadan ziyade dernein siyasal ve ideolojik yneliminin belli olmas nedeniyle rengini belli etme amacn tayordu. 12 Eyll sonras oluan brokratik yap ise, aslnda 12 Eyll ncesi yapnn devam olmakla birlikte, askerlerin genelde kendi politikalarn uygulamada kendilerine yakn grdkleri ya da kendi politikalarn uygulayabileceklerini dndkleri brokratlar grevlendirmeleri eklinde olumutur.

Brokrasi Kavram
Toplumsal ihtiyalarn belli bir dzen iinde karlanabilmesi ve toplumun ortak amalar dorultusunda ynlendirilebilmesi, devletin ve brokrasinin varolu nedenidir denilebilir. Bunun sonucunda da ynetim olgusu ortaya kmaktadr. Ynetim ise srekli ekilde rgtlenme gereini dourmaktadr. Ynetim, btn almalarn brokrasi denilen bu rgtl aygt ile gerekletirmektedir. Ynetim olgusu ve uzants olan brokrasi olgusu, insanlarn toplu halde yaamaya baladndan bu yana var olan evrensel bir yapy ifade etmektedir (Ergun ve Polatolu, 1984: 39) Brokrasi gnlk hayatmzn nemli bir paras haline gelmitir. Vatanda ya da mteri olarak, kamu brokrasisinin rettii eitli mal ve hizmetlerden her gn faydalanmaktayz. Sosyoekonomik gelime, toplumsal ihtiyalar, ideolojik ve siyasal basklar devletin grev alann geniletmi ve yapsn bytmtr. Byyen devletin stlendii hizmetlerin ounu brokrasi dediimiz kamu ynetimi rgt yerine getirmektedir. Brokrasinin genelde, Kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde ynetimin gc ya da etkisi, memurlar-brokratlar topluluu, devlet rgtne ya da her hangi bir kamusal ynetim rgtne bal yelerin gc eklinde ayr tanm yaplmaktadr. Baka bir Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 814 anlamda brokrasi ise, siyasal iktidarn politikalarn uygulayan, devletin gnlk hizmetlerini yrten grevlilerden oluan idari yapnn genel addr. Bir dier ifadeyle brokrasi, siyasal iktidarn iradesi ile atanarak greve getirilmi olan memurlar ve idare rgtdr. Bu genel kullanm anlamlarnn dnda, brokrasinin temel ileyi tarznn ve uygulamalarnn bir sonucu olarak ortaya kan ve toplumda yaknma konusu olan, olumsuz bir anlam daha vardr. Buna gre brokrasi kavram, krtasiyecilik, gereksiz gelenekilik, ilerin yokua srlmesi eklinde kullanlmaktadr (Cokun, 2005: 15-16). Brokrasi, devletin eitli fonksiyonlarn ve ynetilenlere kar sorumluluklarn yerine getirmekle grevli organizasyonlar btn olarak grlebilir. Vergi toplamak, su olarak tanmlanan fiilleri ileyenleri cezalandrmak, vatandalara eitim, salk ve eitli altyap hizmetleri sunmak kamu brokrasilerinin balca devleri arasndadr. Brokrasinin tanm ve kavramn farkl kullanm biimleri aklandktan sonra brokrasi ile birlikte ele alnmas gereken baz kavramlar zerinde durulmasnda da yarar grlmektedir. Bunlar; ynetimin tarafszl, ynetimin siyasallamas, ynetsel etik ve yozlama kavramlardr. Ynetimde tarafszlk ile ynetimde etik ve yozlama kavramlarnn yakn ilgisi vardr. Ynetsel etie zarar veren yozlama kavram, ayn ekilde ynetimin tarafszlk kavramn da zedelemektedir. Bu yzden teoride birbirinden ayr gibi gzken ynetsel etik ve yozlama ile ynetimin tarafszl kavramlarnn uygulamada birbiriyle i ie olduu anlalmaktadr. Bunun balca nedeni, ynetsel etii zedeleyen yozlama olaylarnn, siyasal karar alma ve uygulama srecindeki iktidar ile brokrasinin tarafszln yitirmesine neden olmasdr. Siyasal iktidar siyasal gcn kullanarak brokratlar etkilemekte, brokratlar da teknokrat zelliklerini kullanarak karar alma srelerinde etkin bir rol oynayarak yolsuzluklara karabilmekte ve bu da ynetimin tarafszlna byk zarar vermektedir (Bayr, 2007: 80-81).

Ynetim-Siyaset likisi
Ynetimde siyasallama olgusu, ynetim siyaset ilikilerinin bir parasdr ve evrensel bir nitelik tamaktadr. Sorunun temelinde, ynetime rasyonellik ve etkililik kazandracak bir stat verilmesi zorunluluu ile ynetim kendi haline brakldnda kendi bana buyruk bir g haline gelme eilimi arasnda bir denge noktas bulma abas yatmaktadr (Tutum, 1976: 28). Siyasallama, ynetimde tarafszln zedelendiinin en nemli gstergelerinden biri olarak karmza kmaktadr. Ynetimde siyasallama olgusu iki temel ltten hareketle aklanabilir: Birincisi, atamalarda siyasal amalarn ve parti dncelerinin esas alnmas, dieri de kamu grevlilerine tannan siyasal faaliyetlerde bulunma zgrlnn derecesidir. Atamalarda ehliyet ve liyakat yerine partiye yaknlk ltnn kullanlmas ynetimi kukusuz partizanla srkleyecektir. Bunun en bilinen u rnei daha nce ABDde uygulanan ganimet sistemidir. Bugn bu lkede grlen hali ise daha ok yksek yneticiliklere yaplan atamalarda ortaya kmaktadr (Tutum, 1976: 28). Ynetimin siyasallamasnn lsn belirlemede kullanlan ikinci lt ise kamu grevlilerine tannan siyasal faaliyette bulunma zgrlnn derecesi ve bu konuda siyasal iktidarlarn tutumudur. Siyasal faaliyetler konusunda kamu grevlilerine getirilen eitli kstlamalarn amac grevlilerin tarafszln salamaktr. Burada kstlamalardan ok, kstlamalarn uygulan biimi nem tamaktadr. Kstlamalarn uygulamasnda farkl Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 815 grevlilere farkl ltlerin kullanlmas sz konusu ise orada partizanlktan sz etmek gerekecektir (Tutum, 1976: 28-29). Brokratik rgtler, siyasal iktidarlara hizmet alannda retimde bulunan yaplardr. Brokratlardan beklenilen tarafsz ve herhangi bir siyasal grn yanls olmadan grevlerini yapmalardr. Siyasallamam bir brokrasi, her iktidar deiikliinde brokrasiyi yeniden oluturma zorluundan ve maliyetinden yeni iktidarlar aslnda kurtaracaktr. Yine siyasal taraf gzetmeksizin her iktidara hizmet reten brokratlara iktidarlarn ve toplumun duyaca gven byk olacaktr. Bu arada doal olarak siyasal iktidarlarn kendi programlarn uygularken baz nemli grevlere kendi grlerine yakn kiileri getirmek istemeleri normal karlanabilir. Ancak, her yeni iktidarn brokraside siyasal saylamayacak pozisyonlar da ieren toplu ya da byk saylara varan deiiklikler yapmas ve adeta bir ganimeti blr ekilde davranmas farkl bir durumu ifade etmektedir. Bu durumda brokrasinin temel bir gerei olan uygun i ve uygun igc tercihi zayflamakta, kamu brokrasisi temel ilevlerini yapamayarak tkanmakta, sonuta brokrasi srekli ilerin yrmemesi anlamnda ciddi bir sorun alan olarak grlmektedir (Bayr, 2007: 82). Siyasal iktidarlar, politikalarn etkili ekilde uygulayabilmek iin brokrasiyi kontrol altnda tutma abas iinde olurlar. Brokrasinin siyasal iktidar tarafndan srekli olarak kontrol edilmeye allmas ve gcnn zayflatlmaya allarak iktidar amalarna hizmet eden bir duruma getirilmek istenmesi, brokrasinin sreklilik arz eden bir siyasal etki altnda kalmas sonucunu dourmaktadr. Bu durum, kamu ynetiminde siyasallama sorununa yol amaktadr. Ynetimin siyasallamas, kamu grevlerine yaplan atamalarda ve ykseltmelerde, liyakat yerine siyasal unsurlarn ncelikli olarak rol oynamas ve siyasal iktidarlarn adam kayrmacl eklinde tanmlanabilir. Bu konudaki toplumsal tepkilere ramen, iktidara gelen siyasal partiler uygulamada yeni kadrolar ve makamlar oluturmak suretiyle ynetimde siyasallamann nn amaktadrlar. stelik siyasal nitelikli atamalar yksek brokratlarla snrl kalmamakta, uygulayc teknik grevlilere ve alt kademelere kadar inmektedir. Ynetimin siyasallamas, yanszln zedelemekte, zellikle st dzey yneticilerin sk sk deitirilmesi kamu ynetiminde istikrar bozmaktadr. Siyasal iktidarlarn bu yndeki tutumlar kamu brokrasisinin etkili ve verimli ilemesini engellemekte, brokratik sistemi yozlatrmaktadr (Bayr, 2007: 83). Kamu ynetiminin en nemli ilkeleri, liyakat ve siyasal tarafszlk olmasna ramen, uygulamada eitli yntemler kullanlarak ynetimde siyasallama olgusu sk olarak karmza kmaktadr. Siyasal iktidarlar deitiinde mstearlar, genel mdrler, daire bakanlar, valiler, emniyet mdrleri ve eliler deimekte; bu deiiklik brokrasinin orta ve alt kademelerine kadar uzanmaktadr. Brokrat, neredeyse hkmete ve onu oluturan siyasal parti veya partilere bal hale gelmektedir (Bayr, 2007: 84). Ynetimin siyasallamas ile ilgili literatr incelendiinde, ie alma ve ykseltmede siyasal tercihleri n planda deerlendiren uygulamalarn Trk kamu ynetiminde 70li yllarda yaygnlk kazand ifade edilebilir. Siyasal iktidarlarn deiiminden sonra, kamudaki nemli grevler hedef olmaktadr. Grev yeri deitirilen brokrat yargya bavurmakta, ancak yarg yolu hem uzun srmekte, hem de lehe verilen yarg kararna ramen brokratn maduriyeti sona ermemektedir. Yer ve grev deiikliine gidilmesi, mevcut siyasal iktidar tarafndan tutumu, siyasal olarak onaylanmayan brokratn cezalandrlmas anlam tamaktadr. Kamu ynetimi alannda brokrasinin temel ilkelerinden olan tarafszlk ilkesi, genelde siyasal amal atamalardan korunmay amalamaktadr. Bu nedenle personel hukukunda, kamu alanlarna siyasi partiye ye olma, seim kampanyalarna katlma, siyasi amal gazete karma, memurluk dolaysyla elde edilen bilgileri siyasi amalarla szdrma vb. alanlarda baz Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 816 yasaklar konulmutur. Ynetimin siyasallamas, ynetimin siyasal gcn etkisi altna girmesi ve tarafszlk ilkesinin zedelenmesi olarak ifade edilebilir. Siyasallamann gstergesi olarak siyasal atamalarn, uygulamada iki ekilde gerekletii grlmektedir. Birincisi, hizmete girite ehliyet ve liyakat yerine siyasal partiye yaknlk ltnn n planda tutulmasdr. Bu, bir tr siyasal kayrma yntemidir. kincisi, st dzey baz grevlere yaplacak atamalarda siyasal takdir unsuruna ve parti tercihine yer verilmesidir. Ynetimin tarafszln yok eden ve asl tartma konusu olan atamalar ikinci tr atamalardr (Tutum,1976: 12). Siyasal kayrma nitelii tayan birinci tr atamalar, genellikle eletirilmektedir. Ancak iktidara gelen siyasal partiler, bu yolu denemekte ve uygulamay ok fazla dikkat ekmeden gerekletirmeye almaktadrlar. Bu tr atamalarn partiye hizmet eden ya da yaknlk duyanlar dllendirme amacndan baka bir yn bulunduu sylenemez. Ama ikinci tr siyasal atamalar, belli gerekelere dayandrlmakta ve savunulmaktadr. Siyasal amal atamalar zerine yaplan almalarda bu nitelikteki atamalar olumlu ve olumsuz bulan iki kar grn bulunduu grlmektedir. Bu atamalar olumlu olarak deerlendirenler gereke ile bunu aklamaktadr. Birincisi, siyasal partilerin hizmet etme yntemleri ve vaatte bulunduklar alma programlar farkldr. Siyasal iktidarlarn bu program ve yntemleri gerekletirebilmek iin, siyasal kadrolarla st ynetim kadrolarnn uyumlu bir btn oluturmasna ihtiya vardr. Bu uyumluluk da en uygun ekilde iktidarn programn ve alma yntemlerini samimi olarak kabullenmi brokratlarn grev almasyla mmkn olabilir. Bu sebepten dolay st dzey kadrolarda liyakatin yannda siyasal gven de vazgeilmez bir zelliktir (Tutum,1976: 13). Siyasal atamalarn kabul edilebilirliinin ikinci nedeni, bu atamalarn partiye hizmet edenleri dllendirmek suretiyle nitelikli genleri politikaya zendirmesi ve dolayl olarak siyasal hayatn tasn ykseltmesidir. Bunun yan sra bu yntem, asl iini brakmadan yar zamanl olarak siyasal nitelikteki grevleri yerine getirebilecek nitelikli kiilerin uzmanlk ve mesleki bilgilerinden yararlanma frsat verir (Tutum,1976: 13). ncs, siyasal atamalarn genellikle aka belirtilmeyen baka gerekeleri de vardr. Bunlarn balcalar, parti yesi veya yandalarn dllendirmek suretiyle parti taraftarlarn artrmak, bu yolla atananlar partiye borlu hissettirerek atama yaplan pozisyonlarn imknlarn parti lehine kullanmak; parti iinde istenmeyenleri dllendirme bahanesiyle partiden uzaklatrmak olarak saylabilir (Tutum,1976: 13). Siyasal amal atamalara kar olan gr de gereke ileri srmektedir: Birincisi, zellikle st dzey kadrolara yaplacak siyasal atamalar, brokraside istikrarszlk ve kararszlklara neden olur. Bu etki alt kademelere kadar dalr, ynetim ehliyet ve liyakat ilkelerinden uzaklar. zellikle ynetici kadrolarnn zor yetitii bir lkede, siyasal atamalar ynetim bunalmna yol aar (Tutum,1976: 14). kincisi, siyasal atamalarn lehine ileri srlen grler, zellikle koalisyon rejimlerinde geerli deildir. Koalisyon hkmetlerinde, brokrasi kadrolar paylalr. Bu da ynetimin btnln bozar (Tutum,1976: 14). ncs, siyasal atamalar brokrasi iinde birbirine rakip gruplar ortaya karabilir. Geri planda kalanlar dier siyasal partilerle gizli bir balant kurabilirler (Tutum,1976: 14).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 817

Darbe ncesi Brokratik Yapya Bak

Ynetimde siyasallama olgusu bu ekilde tanmlanp ortaya k biimleri ile ilgili belirleme yapldktan sonra, lkemizde 12 Eyll 1980 ncesi dnemde kamu ynetiminin yapsna ve iinde bulunduu koullara baklacak olursa, kamu kurum ve kurulularnda siyasallamann her iki ynyle de hzl bir ekilde yaand ifade edilebilir. Atamalarda siyasal amalarn ve siyasi partilerin gr ve isteklerinin esas alnmas, her siyasi partinin kendisine yakn grd veya aka yanda olanlar atamalarda tercih etmesi ve kamu grevlilerinin siyasal eylem ve davranlarnn deerlendirilmesinde duruma gre deiik ller kullanlmas suretiyle ynetim alannda siyasallama yaanmtr. Atamalardaki siyasallama alt kademelere kadar inmi, alt kademelerde daha ok st kapal bir kayrma eklinde gerekleen bu etki, st kademe grevlerde daha ak olarak ortaya kmtr. te yandan siyasallamann ikinci ynn oluturan kamu grevlilerinin siyasal faaliyetlerine izilen snr ve bu konuda siyasal iktidarlarn gsterdii tepki konusunda da farkl uygulamalar karmza kmaktadr. Genellikle iktidar yanls davranlar ho grlmekte, iktidar aleyhtar saylan davranlar kadar zerine gidilmemektedir. 1980lerin banda brokrasinin genel grnm ve onu etkileyen evresel koullara bakldnda, brokratik ileyii etkileyen en nemli evresel unsurun 1970li yllarda lkeyi adeta esir alan siyasal istikrarszlk olduu grlmektedir. Bu dnemde siyasal iktidarlarn grev sreleri ok ksa olmutur. 1970-1980 arasndaki on yllk dnemde on iki hkmet greve gelmi, hkmetlerin ortalama grev sresi bir yl bile bulmamtr. Hkmetlerin bu denli hzl deiimi ve her hkmetin kamu ynetimine kendi grne gre yeniden ekil verme istei brokrasinin iyi ileyen bir yapya kavumasn nlemitir. kinci nemli etki ise, iktidara gelen siyasi partilerin brokrasiyi blmeleri ve sonuta kamu ynetiminin siyasallamasdr. Bu dnemde atama ve deerlendirmelerde liyakat ilkesi yerine kayrmaclk esas alnmtr. (Karaer, 1987: 33) Brokrasinin yap ve ileyiine etki eden bir baka d unsur da lkenin ekonomik koullar olmutur. eitli hkmetler dneminde ekonomi politikalarnda sklkla deiikliklere gidilmi, enflasyon ar yksek seyretmi, srekli devalasyonlar yaanm, d ak bym, demeler dengesi bozulmu, piyasada ou temel tketim malnn temini salanamam, karaborsa egemen olmu; yaanan bu gelimeler sabit gelirli kamu grevlilerini toplumun en skntl kesimlerinden biri haline getirmitir. Dier yandan nfustaki hzl art, yeni i imknlarnn oluturulamamas nedeniyle siyaset zerinde byk bir i bulma basks domasna neden olmutur. Ayrca, yaanan i g ehirlerin ykn arttrrken ehirlerdeki sorunlarn arlamasna yol am, bir yandan da toplumun ihtiyalarna cevap verecek nitelikten uzak olan eitim sistemi kamu ynetimine nitelikli insan gc salayamamtr. Bu dnemin siyasal mekanizmasnn partizanlk ve kayrmaclkla beslendii, ideolojik yaknln btn deerlerin nnde yer ald, haksz kazan, karaborsa ve kaakln yaygnlat grlmektedir. (Karaer, 1987: 33,34) Brokrasinin isel yapsna bakldnda ise en bata karmza kan aksayan unsur mevzuattr. Gnn ihtiya ve koullarna uygun olmayan kurallar, ynetimin esnekliini ve hareket yeteneini kstlamaktadr. Bunun tesinde idari i ve ilemlerin iyi dzenlenmemi olmas, deitirilmesi zor kalplar iinde tutulmas youn bir krtasiyecilie yol amtr (Karaer, 1987: 34-35). Bir baka i sorun da personel alanna ilikindir. 1980 ncesi dnemin kamu ynetiminde ciddi lde nitelikli personel sorunu hkimdir. Bata ynetici pozisyonunda bulunan grevliler olmak zere brokrasi ada ynetim anlaynn gerektirdii bilgi ve donanmdan Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 818 yoksundur. Ynetimde daha ok geleneksel kurallar, bilimsel olmayan yntemler egemendir. Brokraside yaanan nitelikli personel istihdam sorunu lkenin eitim ve kltr politikasnn bir sonucu olmakla birlikte, bunda kamu kesimine personel almnda uygulanan salksz uygulamalarn da nemli pay bulunmaktadr (Karaer, 1987: 35). Ynetimde izlenen bir baka olumsuzluk da, brokrasinin hizmetlerin gerektirdiinden fazla bymesidir. Babakanlk, bakanlklar ve bunlara bal merkezi kurulu says 1930da 18 iken 1980de bu say 50ye ulam, kamu grevlilerinin says da byk art gstermitir. Bu dnem iinde kamu grevlisi says 40 kat artm ve genel nfusa oran % 0,7den % 2,93e ykselmitir. 1980 ylndaki kamu grevlisi says 1.312.023tr. Brokrasideki bu ar ime sisteme etki eden dier unsurlarla birleince kamu ynetiminin yap ve ileyiinin bozulmasna yol amtr (Karaer, 1987: 35). Kamu ynetiminin fonksiyonlarn gerektii biimde yerine getirmesini engelleyen, bir baka ifade ile yeniden dzenlemeyi gerektiren bir dier neden de kamu ynetiminin yeterli kaynaa sahip olamamasdr (Karaer, 1987: 36). Ynetimde Liyakatten Uzaklama 1973 ylndan itibaren balayan koalisyonlar dneminde iktidar paylaan siyasal partiler brokrasiye kendi taraftarlarn yerletirmek suretiyle ynetim mekanizmalarn politize etme ve denetimleri altna alma abas iinde olmutur. Yetenekli, liyakat sahibi ynetici ve memurlar yerine partili ynetici ve memur profili brokraside yerlemitir. Brokrasinin st ve orta kademelerinde bu dnemde hzl bir yer deitirme grlmtr. Bu lde siyasallaan yapda, grevliler greve kar deil, atamay yapan makamlara kar duyarl hale gelmitir (Kalaan, 2010: 98). Ar siyasal etki altnda kalarak siyasallaan brokratlar adalamann ncl misyonunu kaybederek alma heyecann srdrememilerdir. Brokrat, sadece milletvekillerine bilgi veren alan konumuna gerilemitir. Bu dnemde ayn zamanda zayf yrtme ve meclis kendi belirledii kararlar alamam, siyasal iktidara tam olarak sahip olamamtr. 1961 Anayasas iktidarn kullanmna brokratik ortaklar getirdiinden blnen devlet gc, ortaya zayf iktidar ve zayf yrtmeyi karmtr. 12 Eyll ncesi dnemin en temel eletirilerinden birini oluturan bu tabloda, brokratik yap politize olmu, ekonomik ve sosyal gelimelerin olduka gerisinde kalm, kendini yenileyememi, yaps ve ileyiiyle fonksiyonlarn hzl ve etkili biimde yerine getirmekten yoksun bir grnt iindedir (Kalaan, 2010: 99). Kalaana gre Trkiyede 1973ten beri ynetim ar lde politize olmu, siyasi partiler devlet kadrolarnda i bulma grevi stlenmi, sonuta da brokrasi kendine zg niteliini kaybetmitir. Kamu grevlilerinin seimi, atanmas ve ykselmesinde liyakat (yeterlilik) ilkesi yerini, iktidar partisinden olma ltne brakmtr. Kamu kadrolarnn isizlikle mcadelede tek ara olarak alglanmas anlay hem siyaseti, hem brokrasiyi yozlatrmaktadr (Kalaan, 2010: 113). 1971 muhtras ve devamnda Anayasada yaplan baz deiikliklerle brokrasi-siyaset ilikilerinde yeni bir dneme girilmitir. Bu dnemde yaplan deiikliklere bakldnda ncelikle baz kurumlarn zerkliinin kaldrlmas suretiyle bunlarn varlndan g alan sivil toplum kurulularna kar devletin, dolaysyla da brokrasinin konumunun glendirilmesinin tercih edildii anlalmaktadr. rgtlenme dzeyi gelimemi olan toplumda brokrasi ve onunla yakn ilikide bulunan kesimlerin bylece devlete hkim olmalarnn daha kolay hale getirildii sylenebilir (Durgun, 2003: 215). Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 819

1973 ylnda balayan koalisyon hkmetleri dneminde siyasal iktidara ortak olan partiler, brokrasiye kendi yandalarn yerletirme yarna girerek onu siyasallatrmak suretiyle kontrol altna alma abas iinde olmutur. Bu dnemde gerekli ve yeterlilik sahibi ynetici veya memur yerine, partili ynetici- memur tipi yaygnlk kazanmtr. zlenen partizanca politikalar nedeniyle brokrasinin st ve orta kademelerinde grev yapan yneticiler iktidar deiikliklerinde ok hzl ekilde yer deitirmeye balamtr. Yaplan bir aratrmaya gre, 17.01.1978-01.08.1978 tarihleri arasndaki yaklak yedi aylk dnem iinde mstear, mstear yardmcs, genel mdr, genel mdr yardmcs kadrolarnda yaplan deiiklik sonucunda bu grevlere 320 yeni atama yaplmtr. Yine ayn ekilde, 01.12.197901.05.1980 yllar arasnda da 1.223 st dzey yneticinin grevlerinden alnarak, 1.367 yeni atama yapld grlmektedir (Erylmaz, 2002: 151). Ynetimde siyasallama, kamu grevlerinde liyakat ilkesinin zayflamasna yol amaktadr. Her iktidar deiiklii, ou st dzey yneticinin deimesine yol at gibi, iktidar deiiklii olmadan da, eitli nedenlerle st dzey brokratlar sk ekilde grevden alnmakta, baka grevlere atanmaktadr. Erylmaza gre bu durum, st dzey yneticileri, greve kar duyarl olmak yerine atamaya yetkili makamlara kar duyarl olma eilimine itmektedir. (Erylmaz, 2002: 151) lkede yaanan yksek enflasyonun ve uygulanan ekonomi politikalarnn bir btn olarak brokrasinin yaam koullarn daha ar hale getirdii sylenebilir. Saysal byme ve yoksullamaya ilave olarak brokrasinin asl iine dt kmaz liyakatin yok olmasdr. Ekonomi politikalarnn ve lkenin sahip olduu sistemin bir uzants olarak nihai hedefin zel sermaye birikimi iin rant salama olmas, ayn zamanda brokraside liyakat ilkesinin terkedilmesinin potansiyel gerekelerini iinde barndrmaktadr. leyiin nasl olduuna bakldnda, sz edilen rantlar iin, sermaye kesimlerinde bir yar ortaya kmakta, yarn amac siyasal iktidar yoluyla ekonomik ilevli kamu kurulularn etkilemek olmaktadr. Etkilemenin ekli ise daha ok liyakat sahibi ynetici yerine iktidar ile uyumlu yneticilerin tercih edilmesidir. Ekonomik fonksiyona sahip kurulularn yneticiliklerindeki hzl deiiklik durumu bununla aklanabilir. Brokrasinin st dzeyleri iin geerli olan siyasallamann giderek btn brokrasiye yayld izlenmektedir. Bu dnemde artan isizlik nedeniyle brokrasi zerinde oluan byk i talebi basks ve bunun yaratt yarma, byme ve yoksullama, siyasallamay ve sonuta liyakatin kn beraberinde getirmitir (Cokun, 2005: 81). Ynetimde Parselleme Politikalarn bata gelen uygulayclar bakanlardr. Her bakan hkmet programnn uygulanmasndan sorumludur. Bu yzden bakan olarak atananlar, gerektiinde st ynetim kademelerinde nemli kararlarda etkili olabilecek grevlere kendilerinin ve partilerinin grlerine yakn, uyumlu alacak kiileri getirme eilimi tarlar. Bu yaklam tek partili rejimlerde zaten uygulama alan bulamazken asl olarak ok partili sistemin benimsendii lkelerde sz konusu olmaktadr. Bat demokrasilerinde bu sorun uzun bir dnemin rn olan demokrasi gelenei ile alm grnmektedir. Ne var ki lkemizde bu durum kt uygulamalar ile zellikle 80 ncesi dnemde sreklilik gstermitir. ktidara yeni gelen siyasal parti bir nceki iktidar partisinin devlet kadrolarn partizanca doldurduu gerekesine dayanarak mevcut personeli grevlerinden almay ve yerlerine tarafsz olduunu ileri srd kendi yandalarn getirmeyi olaan bir uygulamaya dntrmtr. Muhalefete den parti ise tarafsz olmas gereken kadrolarn iktidar tarafndan igal edildiini iddia etmitir (Ardan ve Turgay, 1980: 4). Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 820

Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisinin programlar ve liderlerinin bu konudaki aklamalarna bakldnda, her iki partinin de siyasal nitelikli atamalara ilke olarak kar olmad anlalmaktadr. Ancak, her iki parti de bu tr atamalarn yksek ynetici kademeleri ile snrl olmas grndedir. CHP siyasal nitelikli atanacak kiilerde belli niteliklerin aranmas gerektiini savunurken AP bu konuda bir gr ortaya koymamaktadr (Ardan ve Turgay, 1980: 9-10). Siyasal nitelikli atamalarn 1974 CHP-MSP koalisyonu ile younluk kazand, 1. ve 2. Milliyeti Cephe, CHP ve bamszlar ile AP aznlk hkmeti dnemlerinde de devam ettii anlalmaktadr. zellikle hkmet orta kk partilerin sahip olduu bakanlklardaki atama uygulamalar dikkat ekmi ve kamuoyunda tepkiye yol amtr. CHP arlkl 22 aylk hkmet dneminde devlet kadrolarndaki igale son verme amacyla yaplan uygulamalar younluk kazanmtr. Bu hkmetin ilk 6 aylk dneminde 206 mstear, mstear yardmcs, genel mdr, genel mdr yardmcs ve vali grevden alnm, bu tr kadrolara 320 yeni atama gerekletirilmitir. D temsilciliklerde, daire bakal ve emniyet mdrlklerinde yaplan ok sayda yer deitirme bu sayya dhil deildir. En fazla deiikliin valiliklerde olduu grlmektedir (Ardan ve Turgay, 1980: 10). Bundan sonra ibana gelen AP aznlk hkmetinin tutumu da nceki iktidardan farkl olmamtr. Hkmetin ilk 6 aylk dneminde 1.223 yksek ynetici grevinden alnrken 1.367 yeni atama yaplmtr. Valilerin tamam deitirilmitir (Ardan ve Turgay, 1980: 10). Memur sendikalar 1971-1973 yllarnda yaplan anayasa deiiklikleri ile kaldrlm, bundan sonraki dnemde memurlar daha ok dernekler halinde rgtlenme yolunu semitir. Memur dernekleri de daha ok belli partilerin siyasal grleri dorultusunda kurulmutur. Derneklerin siyasal nitelikli atamalar karsnda izledikleri yol, takndklar tavr, benimsedikleri siyasal grn iktidarda olup olmamasna gre farkllk gstermitir. (Ardan ve Turgay, 1980: 12) Bu dnemde zellikle TB-DER ile Mimar ve Mhendis Odalar mesleki talepleri dile getiren rgtlenmeler olmaktan kp, eitli sol fraksiyonlarn siyasal grlerini yaymaya yarayan rgtlenmeler haline gelmitir. eitli sol fraksiyonlarn bu rgtlere hakim olma kavgas ou zaman mesleki taleplerin dile getirilmesinin de nne gemitir. Mensuplarnn i hayatna ilikin sorunlarn dile getirip zm arama faaliyetinden ok, eitli siyasi izgilerin belli meslek gruplarna benimsetilmesi ve o gruplar iinde mevzi kazanmay amalayan gruplar haline getirilmesi hedefi ne kmtr. Grevlerinden alnan st yneticilerden yarg yoluna bavuranlarn saysnn yksek olduu bilinmektedir. 1954 ylnda karlan 6455 sayl Bal Bulunduklar Tekilat Emrine Alnmak Suretiyle Vazifelerinden Uzaklatrlacaklar Hakknda Kanun hkmlerine dayanlarak askerler ve hkim snfndan olanlar dnda btn memurlar bakanlk emrine alnabilmekte ve 6 ay iinde yeni bir greve atanmamas halinde hizmet sresine baklmakszn emeklilie sevk edilebilmekteydi. Anlan Kanun, getirdii bir hkmle yarg yolunu da kapatmaktayd. Ancak, 1961 Anayasasnn yarg yolunu amas dolaysyla 80 ncesi dnemde bu trden atamaya maruz kalan pek ok st dzey devlet memuru Dantaya bavurmu ve genellikle Dantay tarafndan lehlerine karar verilmitir. Dantayn bu yndeki kararlarn nlemek iin AP aznlk hkmeti, grevden alnan st dzey brokratlarn zlk haklar bakmndan kayba uramalarn nleyen bir kararname karmtr. Kararname, yksek devlet memurlarnn eski grevlerindeki ek gstergeleri zerinden maa almalarn ngrmekteydi (Ardan ve Turgay, 1980: 13). Feroz Ahmada gre Milliyeti Cephe Hkmeti dneminde CHP ok zor artlarda almak durumunda kalmtr. Demirel, brokrasideki nemli grevlere kendine yakn kiileri Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 821 yerletirmeye balamt ve zellikle Anadolu Ajans ile TRTyi kontrol ederek btn medyay dolayl olarak kontrol altnda tutabiliyordu. Demirelin yapt ilk deiiklik, smail Cemi TRT Genel Mdrlnden alp Nevzat Yalnta getirmek olmutur (Ahmad, 1994: 406). Buna karlk Blent Ecevit, Milliyeti Cepheyi iddet olaylarn kkrtmakla sulamaktayd. Hkmetin devlet kurumlarn kendi yandalaryla doldurduunu, zellikle gvenlik gleri arasnda memurlarn tarafszln yok ettiini dile getirmitir. Anadolu Ajans gibi devlet kurumlarnn, kendisinin ve partisinin Almanyadaki ar sol devrimci gruplarla ilikisini gsterdii iddia edilen uydurma belgeler karp datmak suretiyle poplaritesini drmeye altn ifade etmitir (Ahmad, 1994: 407-408). Feroz Ahmad, zayf olduu ve gerek sorunlarla ba etme gc bulunmad iin Milliyeti Cephe Hkmetinin gelecekle ilgili btn umutlarn devleti ele geirip dntrmeye baladn ileri srmtr. Yaln Doana dayandrd bilgilere gre, iktidara geldii tarihten itibaren geen on sekiz aylk dnemde; Hkmetin devlet kadrolarna kendi siyasi gr dorultusunda kiileri doldurduunu, bu kapsamda 79.085 adet ek kadro getirdiini belirtmitir. Ecevit dneminden kalan 69.773 adet kadro da yine Cephe Hkmeti tarafndan doldurulmutur. Ahmadn Doandan aktardna gre, koalisyon partilerinin hkmetteki sandalye says oranlar ile kamu kurulular itibari ile paylarna den kadro oranlar arasnda da bir ba bulunmaktadr. Adalet Partisinin hkmetteki sandalye oran % 53,3 elde ettii kadro oran % 51,2; Milli Selamet Partisinin sandalye oran % 26,7 elde etii kadro oran % 25,7; Cumhuriyeti Gven Partisinin sandalye oran % 13,3 elde ettii kadro oran %14,1; Milliyeti Hareket Partisinin sandalye oran % 6,7 elde etii kadro oran ise % 1,7dir. Getirilen ek kadrolardan 40.460 APye bal bakanlk ve kurulularda, 20.337si MSPye bal olanlarda, 11.173 CGPye bal kurulularda, 1.300 ise MHPye bal kurulularda kullanlmtr (Ahmad, 1994: 414). Eski grevlilerin yerine Cephe Partileri taraftarlarnn alnmas konusunda elde kesin rakamlar bulunmamakla beraber partilerin kendi yandalarn nemli grevlere getirmek iin her frsat kullandklar bilinmektedir. Cephe partilerinin taraftarlar polis tekilatna da girmitir. Sa partilerin taraftarlar polis tekilat iinde Trkiye Polis Derneine (POL-DER) rakip olarak kendi derneklerini Trkiye Polis Birliini (POL-BR) kurabilecek sayya ulamlardr. POL-DER merkez kongresi toplantsnda konuan Dernek Bakan Kazm Ulusoy, polis tekilatnn partizanlat uyarsnda bulunmutur (Ahmad, 1994: 414). Benzeri durumun partizan valilerin atand il ynetimlerinde de gerekletiini belirten Ahmad, sonuta bu valilerin devletin temsilcileri olarak deil, siyasi liderlerin valileri olarak grldn, bu kiilerin devletten ok partiye hizmet ettiklerini ve iddet eylemlerine katlan kendi partilerinin yelerini koruduklarn ifade etmektedir. Diplomatlarn yerine partilileri geirmek imkn bulunmadndan dokunulmadan kalan tek brokrasi paras Dileri Bakanl olarak grnmekteydi. Ancak burada bile partizan basklar eksik deildi (Ahmad, 1994: 415). Zafer skl tarafndan, son kurulan Demirel Hkmeti dneminde rnei Cumhuriyet tarihinde grlmemi lde atamalara giriildii ifade edilmektedir. Bir gecede 67 ilin valisi deitirilmitir. Btn st dzey yneticilerin deitirilmesiyle yetinilmeyip odaclarn bile siyasal grlerine gre yerleri deitirilmitir. Bu dnemde, skynetim hakim ve savclarnn deitirilecei ynnde de baz belirtiler ortaya kmtr. zellikle stanbulda skynetim hkim ve savclar skynetim dnda baka grevlere atanmak istemekteydiler. Uur Mumcunun MHP Genel Bakan Yardmcs Sadi Somuncuolundan aktard aklamaya gre, Somuncuolu Hkmet ile skynetimin devamnda anlatklarn, ancak Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 822 kadrolarn deieceini; gerekten de skynetim askeri mahkemelerinde grevli hakim ve savclarn deitirildiini ifade etmitir (skl, 1989: 207-208). Partizanln brokratik yapya verdii zararlarn banda performans kriterlerini anlamsz hale getirmek gelir. Tanmlanm grevini yapan dllendirilmemekte, grevini laykyla yap(a)mayan cezalandrlmamaktadr. dl ve cezalandrma mekanizmas tanmlanan grev performansndan byk lde bamsz hale gelmektedir. Bylece, grevini yerine getirmeyen dierleri de ortama uymaya tevik edilmekte veya bir ok rnekte grld gibi yasa ve ynetmeliklere aykr ekilde davranmaya zorlanmaktadr. Bu ynyle partizanlk, rengini belli etmeme, ortama uyum salama, mmkn olduunca risk almaktan kanma gibi brokratik yapda mndemi olan zihniyet kalplar ve davran biimlerini de krklemektedir. Partizanlk sadece sa partilerin bavurduu bir yol olarak grlrse, resmin nemli bir boyutu eksik kalr. Muhalefette iken CHP, partizanl ortadan kaldraca szn vermitir. Ancak 1978 yl banda iktidara gelen CHP hkmeti, nceki hkmetlerin yapt partizanl temizleme ad altnda yeni bir nakil/srgn, pasif greve atama, yeni grevler yaratma gibi politikalardan kendisini kurtaramamtr. Yllardr iktidara uzak olan CHP rgtleri, iktidar nimetlerinden faydalanmak iin st ynetime bask yapmaya balamlardr. CHP iindeki sol kanat, devlette stratejik pozisyonlar elde etme konusunda benzeri bir kararlla sahipti. rnein CHP hkmetinin ileri Bakan rfan zaydnl, POL-DERin onaylamad atamalar yaparsa hkmeti basna vermekle tehdid ettiini bile belirtecektir. 1979 ylnda istifa eden Babakan Yardmcs Turhan Feyziolu, istifa gerekeleri arasnda CHPnin lkc militanlarn yerine solcular ie almasn gsterirken (Yank, 25 Eyll-1 Ekim 1978), CHP milletvekili Haluk lman hkmetin kurulmasyla birlikte yllardr iktidar nimetlerinden uzak kalan CHP rgtlerinden insanlarn Ankaraya aktklarn aknlkla gzlemlediini belirtmitir (Aktaran Arcayrek 1985: 334). Ziraat Bankas Genel Mdr Erdoan Soral ise, Maliye Bakannn kendisini hem kredi amaya, hem de gereksiz personel almna zorladndan ikayet etmitir. Esasen kamuda iten karmann zor olmas, bir kere kamu grevine alnan kiilerin grevden uzaklatrlmasn neredeyse imkansz hale getiriyordu. Siyasi iktidarn bavurduu yol, istenmeyen grevlileri kzaa alarak, kendi istedikleri yeni grevliler atamak oluyordu. Bylece kamudan maa alanlarn says her geen gn daha da artyordu. Mecliste rahat bir milletvekili ounluuna sahip olamayan CHP iktidar da buna bir istisna oluturmamtr. Brokrasinin ivisinin kmas 1977-1980 aras dnemde brokrasinin genel grnm iinde zellikle emniyet tekilatnn durumuna deinilmesi gerekmektedir. 1980li yllarn ikinci yarsnda Emniyet Genel Mdrlnde Eitim Daire Bakanl grevini yrten Tuncay Ylmaz, 1980 ncesi dnemde emniyet tekilatnn iinde bulunduu durumu u ekilde aktarmaktadr:
12 Eyll dnemi ncesi Emniyet Tekilat ile ilgili standart planlar yoktu. ler gzleme dayal olarak yrtlyordu. Grevlendirilen kiinin kendi anlay ve gr erevesinde planlar yaplyordu. Siyasi olarak merkezle aras iyi olanlar destekleniyordu. Tekilat iyice siyasiletii iin Emniyet Genel Mdrl personel tayini bile yapamaz haldeydi. Milletvekilleri neredeyse her eye karyordu. Merkezden siyasi olarak bro atamas bile yaplabiliyordu. Emniyet Genel Mdrlnn doru dzgn bir politikasnn olmas, mevcut artlarda biraz da mmkn deildi. Polisin kulland silahlar yerliydi. thal silah pahal

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 823
olduu iin alnamamt. lkeler siyasi ilikileri nedeni ile silah satmyorlar veya engellemeler yapyorlard. Bunun iin yetersiz olan Makine Kimya Enstits (MKE) silahlar alnd, ama silahlar yetersizdi. Daha sonra ithal silah bulundu, bu kez de fiek sknts yaand. Tehizat ve eitim yoktu, siyasi hkmet senede birka kez deiiyor, siyasi istikrar yok, her hkmet deiikliinde tayinler yaplyordu. Her genel mdr kendisine gre bir model belirliyor ve uygulamaya alyordu. Mesela birisi ngiltereden etkilenip ngiliz polis tekilatn, tekilata uygulamaya alyor, belli bir yol alndktan sonra hkmetle beraber genel mdr de deiiyor ve yeni genel mdr Alman polis yapsn benimseyip uygulamaya alyordu. Bir bakas FBI grp etkileniyordu. abalar iyi niyetli olabilir, ama istikrar olmad iin, verim olmuyordu. Bir taraftan da devaml gayri memnun insanlar oluturuluyordu. Srekli tayinler oluyor, tayinlerde yolluklar verilemiyor, verilse bile verilen yolluk az ev tamak ok pahal olduu iin ihtiyac karlayamyordu. Tekilatta devletin dier birimlerinde de olduu gibi srekli bir plan oluturulamamt. Tabi btn bu artlarda polis tekilatnn baarl olmas mmkn deildi ve olamad da (Avc, 2004: 42-43).

Zamann Adana Skynetim Komutan Nevzat Blgiray da benzer tespitlerde bulunmaktadr:

Say olarak ok yetersiz olan polislerin eitimsizlikleri nedeniyle kendilerine gvenleri yoktu, silahlarnn yetersizlii nedeniyle silahlarna gvenleri yoktu, srekli atamalar ve zellikle siyasi atamalarla perian haldeydiler, maalar yetmemekteydi, ekonomik skntlarnn yannda evleri ve aileleri de gvende deildi. Btn bu kt artlarda alrken ara, gere, akaryakt, bakm, cephane, telsiz, telefon gibi ok nemli olmazsa olmaz ihtiyalar karlanmamt. Elbiseleri verilmemi ve sivil ayakkablar giyilmi, yazlk elbiselerle k geirilmek zorunda kalnmt. 24 saat grev yapan polis otolarna haftalk 10-15 litre gibi komik miktarda benzin verilmekteydi. Bu sorunlar defalarca merkeze stelik skynetim komutanlarnca bildirilmi ama zm bulunamamt. Neredeyse polis kendi gvenliini bile koruyamaz hale gelmiti.

Blgiray, 1980 ncesi polisi ar saclar, ar solcular, yansz ve nitelikli polisler, yeteneksiz ve nemelazmc polisler ile ncelikle kiisel karlarn dnenler (iki, kumar, hara, rvet, kadn, elence) olarak be gruba ayrmtr (Avc, 2004: 43). POL-DER Genel Bakanl da yapan Stk ner ise polisin eitim durumuyla ilgili u bilgileri aktarmaktadr:
Polis Kolejinde meslekle ilgili derslerin olmad ve sadece Polis Enstitsne renci kayna tekil ettii dnlrse, polisin eitimi ilkretim, ortaretim ve yksekretim olarak gruba ayrlabilir. lkretim ve ortaretimin sreleri altar aydr. Yksekretimin ise sresi yldr. lkenin iinde bulunduu durum ve hzla artan polis ihtiyacndan dolay ilkretim alt ay devam etmemi, aday memurlar meslee girer girmez kadrolara atanp, polislik meslei hakknda hi bilgileri yokken almaya balamlardr (ner, 2003: 16).

Tuncay Ylmaza gre, daha sonra bu eitim tamamlanmak istenmi, ama yine i younluundan bu polislerin birou hi eitim alamamlardr. Bu da polisin ok byk eitim sorunlar olduunun gstergesidir. Say olarak polis arttrlsa da, nitelik olarak artmamtr. 1969 ylndan sonra hi kurs ve eitim almayan, 20 gn eitim alan, 40 gn eitim alan, ay eitim alan polisler olmutur. 1969-1980 aras sadece bir defa 6 ay eitim alp mezun olan devre vardr. ay eitim verilebilirse bu iyi saylyordu. Balatlp eitilemeden kadroya gnderilen birok dnem olmutur (Avc, 2004: 44-45). Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 824

Trkiyenin toplam nfusu 1978 ylnda 53.486.852dir. Bu nfusun 13.096.493 polis blgesinde yaamaktadr. l emniyet mdrlkleri bnyesinde grev yapan btn emniyet mensuplarnn says ise 30.189dur. Buna gre bir polise ortalama 626 kii dmektedir. Bu durum gstermektedir ki Emniyet Tekilatnn ciddi lde personel a bulunmaktadr. En bata bu eksiklik bile polisi grev yapamaz ve olaylar bastramaz hale getirmitir (Avc, 2004: 45-46). Emniyet Genel Mdrlnn Aratrma Komisyonuna sunduu 14.09.2012 tarih ve 173389 sayl yazsnda toplam polis says 1977 ylnda 43.392, 1978 ylnda 44.999, 1979 ylnda 47.395 ve 1980 ylnda ise 50.066 olarak belirtilmitir. Bu saylarn yukarda atf yaplan kaynakta verilenden daha yksek olduu grlmektedir. Dier taraftan ileri Bakanl Dernekler Daire Bakanlndan emniyet mensuplarnn ye olduklar dernekler itibaryla saysal durumuna ilikin istenen veriler Komisyonumuza iletilmediinden bu konuda veriler zerinden deerlendirm yaplamamtr. Dier taraftan, polis meslek birliklerinin ve sendikalarn siyasallamas da bu kurulularn yerine getirdikleri grev bakmndan kabul edilebilir bir durum deildi. Polis meslek birliklerinin gnlk politikadan ve herhangi bir ideolojiden uzak olmas gerekmekteydi. Bir polis meslek birliinin veya sendikasnn u veya bu siyasal grn meslek birlii veya sendikas haline gelmesi demokratik adan henz tam olgunlua ulamam, siyasal alkantlarn dinmedii lkelerde birtakm sakncalar beraberinde getirebilirdi. Nitekim bu durumun en bariz rnei 1980 ncesi yaanan POL-DER ve POL-BR tecrbesidir. Bu iki polis birlii, polis iinde siyasal kamplamann ve kavgann kayna haline gelerek tamamen kurulu amalarnn dnda faaliyet gstermitir (Arcan, 2009: 62). dzeni ve vatandalarn can gvenliini salamakla grevli olan polis de lkenin dier insanlar gibi kendi aralarnda ikiye blnm, solcu polisler POL-DER, lkc polisler ise POL-BR dernei ats altnda toplanmlard. Gerekten de 1980 ncesi dnemde Emniyet Tekilatnda yaanan en nemli olaylardan biri POL-DER ve POL-BR adl polis derneklerinin kurulmasdr. Bu polis derneklerinin dnda Polis Bakm ve Yardm Sand, Genel Menfaatlere Yararl Trkiye Polis Emeklileri ve Mensuplar Dernei ve Polis Enstits Yksek renci Mezunlar Dernei (POL-ENS) faaliyet gstermekteydi. 1970 ylnda kurulan (POL-DER) ve 1978 ylnda kurulan (POLBR) derneklerinin faaliyetleri 80 ncesi dneme damgasn vurmutur denilebilir. POL-DER 17.12.1970 tarihinde Ankarada yeleri arasnda yardmlamay ve dayanmay salamak, mesleki bilgilerini arttrmak, fikri, manevi, sosyal ihtiyalarn gidermeye yardm edecek her trl teebbs ve faaliyetlerde nclk yapmak amacyla az sayda yenin katlmyla kurulmutur. Tzne gre dernein siyasetle uramas yasaktr. Dernein, mesleki ilkretimi grm, iyi sicil alm ve almalarnda baarl olmu personel arasnda yaplan seme snavn kazananlarn, komiser snfna eleman yetitirmek amacyla, polis okullarnda tabi tutulduklar, en az alt ay sreli, mezun olanlarn komiser yardmclna ykseldii, Mesleki Orta retimden (ORTA-K) mezun btn amir snf, emniyet mfettileri, polis memurlar ile her derecedeki memurlardan oluan tabii yeleri, tabii yelerden yazl olarak mracaat edenlerden oluan asli yeleri ve idare heyeti karar ile yksek dereceli tekilat mensuplarndan oluan fahri yeleri olmak zere grup yesi bulunmaktadr. Ksa sre iinde btn lke genelinde illerde ubeleri alan dernek ye saysn da artrmtr. POL-DER balangta uluslararas bir kurulu olan International Police Associationn yesidir. 1970-1974 aras dnemde POL-DER daha ok ORTA-K Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 825 snf amir personelin dernei olarak isim yapmtr. 1975 ylndan itibaren ise dernek tamamen sol grl polislerin eline gemitir (Avc, 2004: 47). Tuncay Ylmaza gre 1977 yl iinde baz evrelerce sa kanatta POL-BRin kurulmas gndeme getirilmitir. POL-BRin kurulmas Emniyet tekilatnda bulunan Akademi kkenli amirlerin deil de tekilata dardan girmi olan yneticilerin veya tekilat dndaki siyaseti ve yneticilerin abasyla ve tevikiyle gereklemitir. POL-BiRin kurulmasn POLDERlilere kar olanlar kadar POL-DERliler de desteklemilerdir. POL-DERin karsna POL-BRi kurup tekilat ikiye blmek istemeyen, bunun iin POL-BRi kurmak yerine POL-DERin iinde kalp ye olunarak ounluun ele geirilip ynetimin elde edilmesini savunan sa grl baz emniyet mensuplar sreci engelledikleri gerekesiyle toplantlara alnmamlardr. Sonuta 1978 ylnda POL-BR kurulmutur. Dernein tznde amalar her rtbedeki emniyet meslek mensuplarn manen ve maddeten gl klarak aralarndaki birlik ve beraberlii salamak, dayanmay glendirmek, baarlarn arttrmak, dernein amacna ulamak iin kurslar, seminerler, paneller tertip etmek, her nevi sosyal faaliyetlerde bulunmak, mensuplarn hak ve menfaatlerini korumak, her trl yardm yapmak olarak belirtilmitir. Tabii yeler, asli yeler ve eref yeleri olmak zere tr yesi vardr. POLBR de illerde ubeler am ve lke genelinde faaliyete balamtr (Avc, 2004: 48-49). Siyasi iktidar hzl el deitirdiinden polis asndan iktidarlar POL-DER iktidar, POL-BR iktidar olarak deerlendirilmeye balanmtr. Emniyet tekilatndaki blnme o kadar ileri dereceye varmt ki POL-DER iktidarnda POL-DERliler POL-BRlileri veya ye olmasalar bile o dncede olduunu dndkleri kiileri terrn ok youn olduu yerlere tayin ettirme konusunda giriimde bulunmulardr. renci hareketlerinin bastrlmasnda polis gr olarak yakn olduu renci grubuna daha anlayl mdahalede bulunmutur. Baz il emniyet mdrleri de srf renci hareketlerini kontrol edebilmek iin rencilerin siyasi grn biliyorsa rencilerle paralel POL-DER veya POL-BRli polisleri o olayda grevlendirmitir. Ancak bazen iki grup polisin kar karya geldii durumlar da yaanmtr (ner, 2003: 87-89). Polis dernekleri ile ilgili olarak 1978 yl Temmuz aynda, basnda yer alan haberlere ve politikaclarn beyanatlarna bakldnda unlar gze arpmaktadr: 3 Temmuz 1978 tarihinde ileri Bakan rfan zaydnl Polis Enstits Yksek ksmn bitirenlerin diploma treninde yapt konumada, Amalar dnda alan polis dernekleri kapatlacaktr demektedir. 4 Temmuz 1978de AP Genel Bakan Sleyman Demirel, stanbul'da POL-DER afilerini asmak gerekesiyle gzaltna alnan polisler konusunda Ankara'da verdii demete, POLDER'i kurduran, ayakta tutan, kanunsuzluk yaptran CHP'dir eklinde konumaktadr. ileri Bakan rfan zaydnl, POL-DER ve POL-BR'in Genel Bakan ve ynetim kurulu yeleriyle, yasalara aykr biimde afi asan polislerin grevden uzaklatrldklarn aklamaktadr. 5 Temmuz 1978 gn Ankara Valilii Dernekler Yasasna aykr hareket ettikleri gerekesiyle POL-DER ve POL-BR Genel Merkezlerini kapatmtr. 16 Temmuz 1978 gn Dantay, POL-DER ve POL-BR adl polis derneklerinin Ankara Valiliince kapatlmas ilemine kar alan davada idarenin savunmas alnncaya kadar yrtmeyi durdurma karar almtr. 18 Temmuz 1978de POL-DER Genel Merkezinden sonra POLBR Genel Merkezi de Dantay'n verdii yrtmeyi durdurma karar gereince almtr (Avc, 2004: 50). Belirtilen polis derneklerinin ye saylar incelendiinde, iki polis derneine ye olan polis saysnn toplam polis saysnn te biri dolaylarnda olduu grlmektedir. POL-DER Bakan Stk ner ve POL-BR Bakan Cemil Ceylann ifadelerinden POL-DERin 17.000, POL-BRin de 12.000 kaytl yesi bulunduu bilgisi edinilmektedir. Dernek bakanlarnn Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 826 ifadeleri tutarl grnmektedir. Sonu olarak polis mevcudunun byk ounluunun bu derneklere ye olmad grlmekle birlikte, tekilattaki blnme ok ak olarak ortada durmaktadr ve btn tekilatn bundan etkilendii bir gerektir (Avc, 2004: 50). ileri Bakanl Dernekler Dairesi Bakanl tarafndan Aratrma Komisyonuna sunulan bilgiler, 1980 ncesi dnemde kamu grevlilerinin mesleki dayanmas kapsamnda kurulmu olan derneklerden 45nin feshedildiini gstermektedir. Bu derneklerden 18inin yerel nitelikli olduu (Bursa Erturul Gazi Mahallesi Memurlar Kltr ve Yardmlama Dernei, anakkale retmenleri Yardmlama Dernei, Dinar ve Civar Demiryolu Memurlar Dernei, Erzincan PTT Memurlar Yardmlama Dernei, Konya Doktorlar Yardmlama Dernei gibi) anlalmaktadr. Feshedilen derneklerden 37sinin; 07.10.1983 tarihine kadar yrrlkte olan 1630 sayl Dernekler Kanunu hkmleri uyarnca, kanuni sresi iinde eksikliklerini tamamlamamas, genel kurul toplantsn yapmamas veya genel kurul karar ile feshine karar verilmesi dolaysyla ve yine 07.10.1983 - 23.11.2004 tarihleri arasnda yrrlkte olan 2908 sayl Dernekler Kanunu hkmleri uyarnca 6 ay iinde intibak yaptrmamas sebebiyle, tasfiye ilemleri yaplmak suretiyle ve dernein acze dmesi sebebiyle feshedildikleri, dolaysyla 45 dernein byk blmnn ynetim organlarnn kendi iradeleri veya ihmalleri sonucu tzel kiiliklerinin son bulduu, idarenin bu konuda bir kapatma ileminin olmad anlalmaktadr. Ayrca, Mlga 2908 sayl Dernekler Kanunu gereince, 6 ay iinde intibak yaptrmadndan, Valilik Makamnn onay ile kendiliinden dalm saylarak, tasfiye ilemi yaplan ve 25.07.1985 tarihinde dosyas ilemden kaldrlan lkc retmenler Birlii Dernei (LK-BR-RET) de bu dernekler arasnda bulunmaktadr. Milli Gvenlik Kurulunun 12 Eyll 1980 tarihli Resmi Gazetede yaynlanan 7 numaral bildirisi ile Trk Hava Kurumu, ocuk Esirgeme Kurumu ve Kzlay hari dier btn derneklerin faaliyetleri durdurulmutur. Bu kapsamda faaliyetleri durdurulmu olan Enerji Kolu Memurlar Birleme ve Dayanma Derneinin 31.01.1986, Hrriyeti retmenler Dernei ve Hrriyeti retmenler Yardmlama Ve Dayanma Birlii Derneinin 20.03.1986, Tm Memurlar Birleme Ve Dayanma Derneinin 30.07.1982, Tm Salk Personeli Derneinin ise 20.03.1986 tarihinde, skynetimin devam sresince faaliyetlerine izin almadklarndan ve mlga 2908 sayl Dernekler Kanununun Geici 1 inci maddesi hkm gereince 6 ay iinde intibak yaptrmadklarndan, Valilik Makamnn onay ile kendiliinden dalm saylarak, ayn Kanunun 55 inci maddesine istinaden tasfiye ilemi yaplarak dosyalar ilemden kaldrlmtr. 12 Eyll ncesi ye says ve faaliyetleri ile brokrasideki blnmenin sembollerinden bir haline gelmi olan 03.09.1971 tarihinde kurulan Tm retmenler Birleme ve Dayanma Derneinin (TB-DER) ise mlga 1630 sayl Dernekler Kanununun 64 nc maddesinde yer alan "Bu Kanunun 4 nc maddesinde kurulmas yasak dernekleri kuranlar veya bu yolda ynetenler veya 35 inci maddenin I Nolu fkrasnn (b) bendine aykr harekette bulunan dernek yneticileri, hakknda, fiilleri daha ar bir cezay gerektirmedii takdirde bir yldan yla kadar hapis ve bin liradan be bin liraya kadar ar para cezas hkmolunur ve her halde dernein kapatlmasna karar verilir. 60 nc maddenin son fkrasna aykr hareket edenler; Trkiye'de bulunduu takdirde, Trk Ceza Kanununun 5 inci maddesinin (1) inci fkrasndaki ceza hadleri nazara alnmakszn, haklarnda yukardaki fkrada yazl ceza hkmolunur." hkm gerei Ankara Skynetim Komutanl nezdinde kurulu 3 nolu Skynetim Askeri Mahkemesi tarafndan, 25/12/1981 tarih ve 1981/342-1081 sayl TBDER Genel Merkezi ve tm ubelerinin kapatlmas kararyla kaydnn silinmesi onanm, tasfiye ilemi yaplarak 31.03.1983 tarihinde dosyas ilemden kaldrlmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 827

Emniyet tekilat mensuplarnn ye olduu iki dernee bakldnda da, Polis Derneinin (POL-DER) 26.01.1979, Polis Birlii Derneinin (POL-BR) ise 23.07.1980 tarihinde, 2261 sayl Kamu Gvenlii ve Kolluk Hizmetlerine likin Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas ve Bunlara Yeni Hkmler Eklenmesi Hakkndaki Kanun ve bu Kanunun 2 nci maddesi ile 3201 Sayl Emniyet Tekilat Kanununa eklenen 8 inci maddesi "Emniyet Tekilat mensuptan ile ar ve mahalle bekileri dernek kuramaz. Spor dernekleri dnda kurulmu derneklere ye olamazlar ve Trk Polis Tekilatn Glendirme Vakf dnda vakf kuramazlar, dier vakf kurulularnn organlarnda grev alamazlar. Birinci fkra hkmne aykr hareket ettii tespit edilenler yetkili disiplin kurulunca, usulne gre, meslekten karma cezas ile cezalandrlr." hkm gereince genel merkez ve ubeleri tasfiye edilerek dosyalar ilemden kaldrlmtr. 1980 ncesi dnemde sayca yetersiz olan, eitimi gnn koullarna gre salanamam ve teknik donanm etkili olarak kolluk hizmetini salamaya elverili olmayan polis tekilatnda, ar siyasallaan brokratik ortamda bir de blnm yap eklenince bu durumdaki bir gvenlik rgtnden baarl olmas beklenemeyecektir. Nitekim, bu dnemin polis tekilatnn iddet olaylarnn nlenmesi ve bastrlmasnda yetersiz kald, zerinde gr birliine varlm bir konudur. Ancak unu da gzden uzak tutmamak gerekir ki: lkede genel olarak btn kamu ynetiminde siyasallama ve yozlama yaanmtr. Btn brokratik sistem politize hale gelmi, siyasal kayrmaclk ileri dzeye ulamtr. Adeta brokrasinin ivisinin kt bu dnemde devlet gcnn sokaktaki grnr temsilcisi olan polis gcnn durumu da bu genel tablonun bir parasdr. Ayrca, bir yandan sokakta herkesin gz nnde olan polisin bu olumsuz durumunun ok daha rahat gzlemlenebilmesi, bir yandan da terr ve iddeti durdurmakla grevli olan bu tekilatn zayflnn dorudan gvenlik zaafna dnmesi ve toplumu derinden etkilemesi de dikkate deerdir. 12 Eyll ncesinde askerlerin siyaset kurumundan beklentilerinin banda yaygnlaan iddet olaylarnn bastrlmas ve lkede huzurun salanmas iin baz gerekli yasal dzenlemelerin yaplmas yer almaktadr. Ancak bunun yan sra uygulamaya ilikin eitli nlemlerin alnmas da, rnein idare, polis ve istihbarat birimleri arasndaki aksaklklarn giderilmesi, bu kurulularn skynetim komutanlaryla uyumlu bir biimde almalarnn salanmas askerlerin beklentileri iindedir. Polis tekilat ve mlki idare bata olmak zere kamu ynetimindeki ar siyasallama en ok eletirilen konudur. Zira kolluk gcnn siyasal olarak blnm yaps gvenlik zafiyetine yol amakta ve lkede terr olaylarnn nlenememesinin en nemli nedenleri arasnda gsterilmektedir. Polis tekilatndaki vahim durumu ortaya koyan rneklerden biri olarak, 1979-1980 dneminde 14 ay sreyle skynetim komutanl yapan Korgeneral Nevzat Blgirayn Adana Emniyet Mdr Cevat Yurdakul'un ldrlmesini protesto etmek iin, sol grl yaklak 200 polisin grev brakma eylemi balattklarn, Emniyet Mdrl bahesinde "kahrolsun skynetim" diye bardklarn, polislerin ise terr eylemlerine karanlara yaknlklarna gre hareket ettiklerini ifade etmesi gsterilebilir. Blgiray, olaylar nlemek iin olay mahalline gelen polislerin birbirlerine girdiklerini, yeni atanan emniyet mdrn faist olmakla sulayp tehdit ettiklerini de gzlemi olarak aktarmaktadr (Demirel, 2001: 52). Benzer olaylar Ankarada da yaanyordu. Bugnk evik Kuvvet ube Mdrlnn bulunduu yerde o gnlerde Toplum Polisi Merkezi vard. 12 Eyll htilaline 2,5 ay kala Toplum Polisi Merkezi kart. Solcu polisler bakaldrdlar. lkenin gvenliinden sorumlu polisler, kendilerine tahsis edilen bir devlet binasn igal etmilerdi. Devletten maa alan silahl gler, devlete kafa tutuyorlard. eri giri k engellemek iin kapya bir panzer Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 828 yerletirdiler. Binann iinden sloganlar ykselmeye balad: Kahrolsun faistler, kahrolsun faistler. Trkiye'de ilk olarak byle bir tablo ile karlalyordu. Merkezin evresindeki halk panik iindeydi. Polislerin sabah balayan eylemi le saatlerine kadar devam etti. leden sonra evre iyice hareketlenmeye balad. Askerler, Toplum Polisi Merkezi'nin evresini sard. Ksa srede merkez tamamen kuatld. Dars askeri birliklerin, ierisi ise polisin kontrolndeydi. Kuatma tamamlandktan birka dakika sonra, Ankara Skynetim Komutan Recep Ergun olaya el koydu. Ergun, ilk olarak kapdaki panzerin ekilmesini emretti, sonra eline megafonu alp, Toplum Polisi Merkezi'ne seslendi: Size sadece 1 dakika zaman tanyorum. Aklnz banza toplayn. Ananz, babanz, ocuklarnz dnyorsanz, hemen bu eyleme son verin. Komutann bu ars ile birlikte btn askerler ellerindeki tfeklerin namlusuna mermi srmeye baladlar. ehrin gbeinde byk bir atma kacan dnen vatandalar, evlerinin korunakl blgelerine ekilip yerlere yattlar. Aradan 45 saniye gemedi ki, ar sonu verdi, POL-DER'li polislerin eylemi sona erdi. Btn toplum polisi teslim alnd ve silahlar topland. Eer polis direnecek olsayd, bir katliam yaanacakt. Olay kamuoyundan gizlendi. Toplum Polisi Merkezi de o gnden sonra bir albayn emrine verildi (Pazarc, 2010). Tanel Demirel, saysal yetersizlik, teknik donanm ve eitim eksikliklerinin de emniyet rgtnn etkin bir biimde almasn gletiren dier bir sebep olarak askerler tarafndan ileri srldn belirtmektedir. Nitekim Nevzat Blgiray'a gre polis, telsiz, tabanca, elik yelek gibi en temel ihtiyalarn gidermekten yoksun olduu gibi, denek yetersizlii nedeniyle, saylar zaten yetersiz ve eskimi olan polis otolarna benzin dahi bulamamaktayd. Polis modern sorgulama yntemlerine yabanc olduu gibi, skynetimden polis karakolunu korumalar iin yardm dahi istemiti (Demirel, 2001: 52). Askerlere gre, polis tekilatnn yan sra mlki idare amirleri de gerek partizanlktan gerekse uzun yllarn ihmalinden kaynaklanan nemli sorunlarla kar karyaydlar. Pek ok ilede kaymakam ve emniyet amiri bulunmuyor veya bu grevler vekleten yrtlyordu. Kenan Evren'in aktardna gre, Diyarbakr'da bulunan 7. Kolordu ve Skynetim Komutan Cemalettin Altnok 17 ubat 1980 tarihinde yaplan bir Skynetim Koordinasyon Kurulu toplantsnda yle demektedir:
Blgemdeki Siverek lesine daha bir kaymakam ve emniyet amiri bulamadk. (Siverek ki en ok olay olan ve Apocularn kontrolnde olan bir iledir) Kaymakam tayin edildi fakat gelmiyor. Size enteresan bir olay daha syleyeceim. Bitlis'ten Siverek'e bir emniyet amiri tayin edilmi, ancak Bitlis'te grlen bu emniyet amiri iki senedir Bitlise gelmemi. Emniyet Genel Mdrl ise onu Bitlis'te biliyor ve biz onu Siverek'e tayin edeceiz ne dersiniz diye Bitlis'e soruyor. (Demirel, 2001: 53).

Askerlere gre, yarg da benzeri ekilde skntlar yaamaktayd. Saylar ok yetersiz olan hkim ve savclar yeterince korunamadklarndan salkl olarak grevlerini yrtememekteydiler. Mahkemelerin alma hz ok dkt. 6 Nisan 1979 tarihinde yaplan Skynetim Koordinasyon Kurulu toplantsnda okunan ve Jandarma Denetleme Bakannca hazrlanan raporda yle deniliyordu:
Biz Mardin'de iken, Derik'te bir polis gpegndz sokak ortasnda kuruna dizilerek ldrlmtr. Davaya bakacak olan Derik Hkimi istirahat alm, bir dieri kendini reddetmi, Mazda Hkimi yetkisizlik karar vermi, Yksek Hkimler Kurulunca grevli klnan Mardin Hkimi ise sank bir retmenle eitim enstits rencisini tutuklayacak yreklilii gsterememitir. in dramatik yan savc, bu sanklarn sorgular yaplrken pencerelere kum torbalar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 829
ylmak suretiyle can gvenliklerinin salanmas talebinde bulunmutur (Demirel, 2001: 53).

Yine askerlere gre, su ileyenler ou cezaevlerinde devletin kontrolnn tam olarak salanamamas nedeniyle kolaylkla kaabiliyor veya orada kaldklar srede daha da bilenmi militanlar olarak yetiiyorlard. Cezaevleri eitli rgtlerin kurtarlm blgeleri haline getirilmi, kart grl mahkmlarn lin edilmesi sradan olaylar olarak grlmeye balamt. Askerlere gre, 12 Eyll ncesi dnemde terre kar mcadelede kendileriyle ibirlii iinde olmalar gerekli olan sivil brokrasi ve gvenlik gleri, gerek teknik yetersizlikler, gerekse irade eksiklii nedeniyle, skynetime yardmc olamamakta, tam tersine skynetimden yardm beklemektedirler (Demirel, 2001: 53-54). Tanel Demirel, askerlerin 1980 ncesi dneme ilikin emniyet kuvvetleri, mlki idare, yarg ve cezaevlerinin durumuna ilikin deerlendirmelerinin abartl olup olmadn sormakta, askeri disiplin ve hiyerariye alm ve dier her trl organizasyonda ayn disiplini grmek isteyen; bunlar ordu standartlar iinde deerlendirmeye alan askerlerin, sivil kurumlardaki uygulamalar danklk ve disiplinsizlik olarak alglayabileceklerinin anlalmas gereken bir durum olduunu vurgulamakta, ayrca, terrn sona erdirilememesinin nedenlerini aklamaya alan askerlerin bu konudaki eitli unsurlar abartarak sunmu olmalarnn da gzden uzak tutulmamasn hatrlatmakta, ancak btn bunlar doru kabul edilse de o dneme ilikin benzeri grlerin sivillerce de ifade edildii deerlendirildiinde, askerlerin polis tekilat, mlki idare ve yarg konusundaki kanaatlerinin hayali bir durumu yanstmadn, gereklikten uzak olmadn belirtmektedir (Demirel, 2001: 54). Demirele gre, 12 Eyll ncesinde emniyet gleri ve mlki idare kadrolarna yaplan atamalarda, liyakatten ok siyasi partilere yaknln en nemli ltlerden biri olduu birok gzlemci tarafndan dile getirilmitir. rnein 1979 ylnda iktidara gelen AP aznlk hkmetinin ilk uygulamalarndan biri, 67 ilin valisini ve 52 ilin emniyet mdrn deitirmek olmutur. Sadece st kademeler deil, alt kademeler de emniyet glerinin tarafszl ile badamayacak eitli davranlar iinde olmulardr. Polis derneklerine ye olan polislerin tamamn militan olarak grmek hatal olsa da, pek ok polisin sahip olduklar siyasi yaknlklara gre tutum takndklar bilinmektedir. rencilerle birlikte POL-DER afilerini asan polisler olduu gibi (Hrriyet, 1 Temmuz 1979), Babakanlk binas nnde "yaasn Trke" diye slogan atan polislerin de olduu (Hrriyet, 22 Temmuz 1979) dnemin basnnda belirtilmitir. CHP hkmetinin ileri Bakan rfan zaydnl da emniyet iinde yapmak istedii deiikliklere kar kan POL-DER yneticilerinin kendisini "basna vermekle" tehdit ettiklerini belirtmitir (Demirel, 2001: 54). Yine, emniyet glerinin teknik ara-gere, say ve eitim ynnden yetersizlikleri konusunda da askerlerin doru tespitler yaptklarn ifade eden Demirel, Emniyet tekilatna eitim vermek zere davet edilen ngiliz Scotland Yard grevlilerinin Trk polisinin olay yerine varr varmaz yapt ilk eyin farknda olmadan delilleri yok etmek olduunu sylediklerini belirtmektedir (Hrriyet, 22 Temmuz 1978). Gazeteler stanbul'da 7 Dev-Sol militannn, karakol basp uyuyan polisleri bir odaya kilitleyip karakolu atee verdiklerini yazmtr (Hrriyet, 27 Ocak 1980). CHP Hkmetinin ileri Bakan Hasan Fehmi Gne'in 1979 yl ubat aynda yaplan Skynetim Koordinasyon Kurulu toplantsnda yapt konumada polis tekilatnn durumu konusunda aydnlatc bilgi vermektedir (Demirel, 2001: 55). Hasan Fehmi Gne'e gre; polis ok geleneksel, ok bezgin, psikolojik olarak ok km durumdadr. Gne yle demektedir: Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 830
Benim emniyetteki istihbarat rgtm olaylarn nnden deil, arkasndan gitmektedir. nceden istihbarat yapacak ne gtedir ve ne de anlaytadr. Bugn Trkiye youn bir silah kaakl basks altndadr. Hatta imdi ran'a da bizden silah gemektedir. Biz silah giriini nleyemiyoruz. stihbaratmz zayf. Btn bunlarn halli paraya mtevakkf. Bugn Almanya'nn hurdaya kard ve bize yardm olarak verdii ara ve gereci kullanyoruz. deneimiz yok. Jandarmann denizde kaaklarla mcadele iin stanbul'da bir botu var. Yapm devam edenlerin parasn deyemiyoruz. Skynetim blgeleri dnda aracmz da yok, telsizimiz de yok, elemanmz yok, bomba uzmanmz yok. Bir tek balistik laboratuvarmz var. Bir tek mikroskopumuz var. Mikroskop aldmz farz edelim, fakat uzmanmz yok. Uzman yetitirmek iin ngiltere'ye yeni eleman gnderdik. stihbarat okulumuz var. Bir dnemde yirmi kii eitebiliyoruz. Gln bir rakam. ok polisimiz var, ama ie yarayacak polisimiz ok az. Sadece 17 ilimizde fotoraf makinamz var, 50 ilde yok. Btn bunlar dzeltmek iin alyorum. Ama falan kiiyi uraya getireceim dediim zaman birok arkadalarmz karmza dikiliyor. Bunu bize braksnlar. Bir bakan bir beki, bir polis vesaire ii ile uratrmasnlar (Demirel, 2001: 55).

Devletin cezalandrma fonksiyonunda ortaya kan bozulmalar, dier fonksiyonlarda gzlemlenen aksaklklardan ok daha ciddi sonular dourur. lkeyi dier devletlere kar koruma ve lke iinde hukuk kurallarn herkese eit bir biimde uygulayarak dzeni salama liberal demokratik devletlerin kendi meruluklarn dayandrdklar iki nemli iddiadr. Dolaysyla, sz edilen konulardaki yetersizliklerin rejimin meruiyetine ilikin alglamalar derinden etkiledii iin ok daha ar sonular olmas normaldir. Doktor veya retmen bulamamaktan kaynaklanan mahrumiyetle, can ve mal gvenliinin olmamas durumunun yaratt mahrumiyet ayn ey deildir. 1970li yllarda emniyet glerinin artan siyasal hareketlilik ve siyasal iddet karsnda hem yetersiz kalmas, hem de tarafszlk grntsnden uzaklamas, demokratik rejimin bunalmnda kritik bir rol oynamtr. Emniyet gleri say ynnden olduu kadar, tehizat ve eitim ynnden de yetersiz kalmaktayd. Lise mezunu genler, alt aylk bir eitimden sonra polis olarak greve balyorlard. Hizmet ii eitim neredeyse yok denecek kadar yetersiz olduu gibi, silahyla hi ate etmemi gen polislerin var olduu da sylenmekteydi. stihbarat ve balistik gibi uzmanlk gerektiren konularda dnya standardlarnda i grebilen eitilmi polis saysnn ok dk olduundan deinildii gibi iileri bakanlar bile yaknmaktayd. Silah ve telsiz gibi en basit aralarn yetersizlii bir yana, eskimi polis aralarn tamir ettirmek, bunlara benzin bulabilmek bile ok ciddi bir sorun oluyordu. Bylece, iddetin doruk noktasna ulat gnlerde, polis karakolunun korunmas iin emniyet mdrlerinin skynetim komutanndan yardm istedii dnemler yaanmtr (Demirel, 2001). Sivil brokrasi konusunda da polistekine benzer tespitler akademisyenler ve siyasiler tarafndan da dile getirilmitir. Gazeteci Orhan Duru 1978 yl banda iktidara gelen Babakan Blent Ecevit'in brokrasinin eitli kurulularnn birbirinden ayr devletlerden daha kopuk bir hale geldii, brokrasiden i karamayp meseleleri ad hoc komitelerle yrtmeye altklarndan yakndn belirtmektedir. Adalet Bakan Mehmet Can'n 23 Nisan 1979 tarihli Skynetim Koordinasyon Kurulu toplantsnda yapt konuma ise yarg ve mlki idarenin durumunu anlatan bir dier rnektir:
Bingl, Adyaman, Malatya, Elaz, Diyarbakr ve Tunceli yresinde incelemeler yapan Can'a gre; oradaki kamu grevlileri ylm durumdadr, hepsi can korkusundadrlar. ou da oraya srgn edilmilerdir veya yerli halktandrlar. Tunceli'nin Ovack kazas hari hibir kazasnda kaymakam yoktur. Vilayete

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 831
Jandarma Komutanlndan bir yzba veklet etmektedir. Durum o kadar fecidir ki, blge halkndan olmayan kamu grevlilerine ate edilmekte, evlerine bomba atlmakta bylece o grevliyi karmaya almaktadrlar. Pertek savcs evinin iki defa bombalandn syledi. Hkimin evini de bombalamlar. Yatak odasnn n yakyor, kendim karanlkta at katnda yatyorum. Ne olur beni buradan aln diye yalvard. Tunceli valisi de kendisinin alnmas iin yalvaryor. Diyarbakr valisi, Kars valisi de ne olur beni aln diyorlar. Bingldeki ar ceza mahkemesi hkimleri biz artk karar veremiyoruz. Bir sulu iin 500-1.000 kii toplanyor. Biz de can korkusu ile maalesef suluyu serbest brakmak durumunda kalyoruz diyorlard (Demirel, 2001: 55-56).

Yargnn mali kaynaklarnn yetersizlii yarg srecinin uzamasnn nedenlerinden biriydi. Cezaevlerinin durumu da en hafif deyimiyle iler acsyd. Uzun ve yorucu bir yarglama srecinin sonunda cezaevlerine gnderilen hkmller gerek cezaevlerinin yetersiz altyaps gerekse grevlilerin siyasi saikler veya korku sebebiyle gz yummas neticesinde bir yolunu bulup kolayca kaabiliyorlard. Brokratik mekanizma iindeki yozlama ve zafiyet, silahl kuvvetler ve brokrasinin temel bir ka kurumu dnda btn bnyeye sirayet etmiti. eitli liselerce militan olduklar bilinen ahslara diploma verilmesi, retmen yetitiren eitim enstitlerine tamamen siyasi saiklerle renci alnmas, milli eitim kurumlarndaki yozlamann boyutlarna iaret etmekteydi (Heper, 1976). Ynetim zafiyetinin demokratik rejim zerindeki olumsuz etkileri aktr. zellikle emniyet glerinin yetersizlikleri nedeniyle can ve mal emniyetinin gvence altna alnamamas, nereye gidiyoruz sorusuyla birlikte, alternatif rejim araylarn da krklemitir. Siyasal elitin gvenlik brokrasisini iler hale getirememesi, devlete demokratik otorite kazandramamas 12 Eyll 1980 darbesine gidite hayati bir rol oynamtr. Eer insan doasnn evrensel bir zelliinden bahsedeceksek, bu zellik lm korkusu veya lm savuturma kaygsdr. 70li yllarn ortalarndan itibaren Trk toplumu bu noktada kendisini giderek daha fazla gvensizlik iinde hissetmektedir. Yaama hakknn tehdit altnda olduu bir toplumda, dzeni yeniden tesis edecek bir otorite aray srpriz deildir. kincil bir dzeyde olmakla birlikte, devletle her kar karya geliinde verimsizlik, kayrmaclk ve rvet ile karlaan vatandan devlete ve rejime gven duyabilmesi de kolay deildir. Brokratik yozlama her eyden nce kanun nnde eitlik idealini anlamsz hale getirmekte, kiileri kanundan baka dayanacak noktalar aramaya iterek abartl bir benzetme olsa da- herkesin birbirinin kurdu olduu bir ilikiler an tevik etmektedir. Ve nihayet, devletin etkililikten uzak yaps hem ekonomik krize kar nlem alnp uygulanmasn zorlatrmakta, hem de hayati nemi haiz kamu hizmetlerinin hi sunulamamasna (veya aksamasna) yol amakta ve bir baka adan da rejimin yurttalar nezdinde ballk duygusu yaratmasn zorlatrmaktadr. 12 Eyll ncesinde halkn askere ynelik beklentilerinin aklamas da burada yatmaktadr. Cneyt Arcayrekin, 12 Eyll ncesi dnemde Cumhurbakanl Genel Sekreterlii grevini yrten Haluk Baylken ile 1985 ylnda yapt bir grmede Baylken 1980 ncesi dnemin brokrasisinin iinde bulunduu durumu u ekilde zetlemektedir:
Polis blnm, devlet kadrolarna szmalar olmutu. Sayn Korutrkn ayrca deer verdii bir bakana syledii u szler var 1978de. Diyordu ki: ktidarlarn kendi kadrolaryla gelmeleri slogann Trkiyede suiistimal ediyoruz. Byle yaparsak elli yl yerimizde sayarz. Hkmet iinde istikrar salamaya aln, alerjik noktalara dokunmayn, ama memurlarn durumuyla daha istikrarl ekilde

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 832
uran. Baz hasbhallerde bulunuyordum, bir sayn hkmet bakan geliyor, falan tarihte hkmete geliimizde inanamazsnz, devleti tanyamaz bir halde bulmutuk., diyordu. Sonra hkmet deiiyor, yine bir dier sayn babakan byle bir sohbette ayn eyleri sylyordu. Herkes devletin tannmaz hale geliinde bir ncekini kusurlu buluyordu (Arcayrek, 1985: 184)

12 Eyll darbesini gerekletiren askeri kadro, demokratik parlamenter sistemi anari ve terrden sorumlu tutmu, bu sav 12 Eyll gnnden balayarak Kenan Evren tarafndan srekli ne srlmtr. Evren, 12 Eyll gn radyo ve televizyonda yapt ve darbenin nedenlerini aklad konumasnda kamu ynetimi ve brokrasisinin durumuyla ilgili baz tespitler de yapmtr:
Siyasi partiler, bu kritik dnemde milletin zlemle bekledii nlemleri almak yerine; i gerilimi devaml arttrarak, ykc ve blc mihraklar bsbtn kkrtarak, onlara cret ve cesaret verecek beyan ve eylemleri ile adeta yarrcasna seim yatrmlar iin zaman yaratma yollarn tercih etmilerdir. ktidara gelen siyasi partiler, devlet tekilatnn btn kademelerini kendi grleri dorultusundaki kiilerle doldurarak kamu grevlilerinin ve vatandalarmzn bir tarafa girerek kamplara blnmesini zorunlu hale getirmiler, giderek anari ve blcl destekleyen kaynaklarn ekillenmesine ve kamu kurulularnda alanlarla, polis ve retmenlerin dahi birbirine dman kamplara ayrlmalarna neden olan partizan tutum ve davranlardan vazgememilerdir. Bylece tarafsz halkmz, devletten beklediini parti kaplarnda aramaya mecbur braklarak devlet otoritesi yok olmaya, vatandalarn hak ve hukukunu korumak ve ona tarafsz hizmet gtrmek yerine; devletin saygnl yava yava erimeye mahkm olmu ve dolaysyla lkemizde tam otorite boluu teekkl etmitir. (Yetkin, 1995: 169,170)

Ankara Cumhuriyet Basavcl tarafndan 2011/246 Soruturma No, 2012/2 Esas ve ddianame No ile Ankara Ar Ceza Mahkemesinde alan 12 Eyll Davas olarak bilinen davann iddianamesinde 1980 ncesi dnemde lkede brokrasinin genel durumu u ekilde aktarlmaktadr:
1970li yllar, toplumda gl ideolojik akmlarn yaygn olarak boy gsterdii bir sreti. Bireylerde kendilerini bir yere bal hissetme duygusu olan aidiyet dncesi n plandayd. Toplumda yasal olarak rgtlenen sivil toplum kurulular, ekonomik ve sosyal amalardan ok siyasi ve ideolojik amalarn n plana karmlard. zellikle bireylere eit hizmet sunmas gereken devlet memurlar arasndaki siyasal ve ideolojik rgtlenmeler toplumun kamplara blnmesine yol amt. Bu anlamda, alan says bakmndan byk kitleler oluturan retmenler ve polisler arasndaki rgtlenmeler toplumda byk huzursuzluk oluturuyordu. Sac polisler POL-BR, solcu polisler POL-DER ad altnda, sac retmenler LK-BR, solcu retmenler TB-DER ats altnda rgtlenmiti. Dier meslek gruplarnda da benzeri kart grl rgtlenmeler oluturulmutu. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 1)

1 Mays Davasnn Cumhuriyet Savcs etin Yetkinin;

1 Mays 1977 olaynda ben durumada savcydm. lk durumada soruturmann geniletilmesini, esas faillerin bulunmasn ve baz kamu grevlileri de aka sulu olduklar dosyadan anlald gibi, haklarnda dava almasn ister istemez hemen bu grevden alndm. Yani bu davann o ekilde yrtlmesini stanbul Cumhuriyet Basavcl istemedi ve beni grevden ald.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 833 eklindeki beyanna, Ankara Cumhuriyet Basavcl tarafndan Ankara Ar Ceza Mahkemesinde alan 12 Eyll Davas olarak bilinen davann iddianamesinde yer verilmitir. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 9) Ayn ekilde, dnemin Babakan ve CHP Genel Bakan Blent Ecevitin;
Daha ilk gnden karmza duvarlar kmaya balad. Yani atei ap, halk panie kaptrp 30'un zerinde insann lmne neden olanlar belli. Yani Emniyet onlar mutlaka filmini ekmi olmalyd. Ona ramen hibir bilgi alamadk.

szleri de ayn iddianamede yer almtr. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 9) Anlan iddianamede bulunan bir baka aklama ise Kahramanmara Olaylar konusunda dnemin Kahramanmara Belediye Bakan Ahmet Uncuya aittir. 22/12/2011 tarihli tank olarak alnan beyannda Uncu, 25 Aralk 1978 Cuma gn Gaziantep 5. Zrhl Tugay Komutan ve birliklerin Kahramanmaraa geldiklerini, askerlerin zamannda geldiini, Emniyet Mdrnn o tarihteki emniyet ierisindeki blnmeye gre POL-DER yesi olduunu, Valiyi de etkileyerek polisi olaylarn dnda tuttuunu, Mara sokak sokak bilen bu kuvvet ekildiinde de askerlerin yabanclk ektiini belirtmitir. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 22) ddianamede ayrca, olaylarn devam ettii gnlerde zellikle polisin hedef alnd gerekesiyle polis-halk atmas kmamas iin, polisin olaylardan tamamen el ektirildii belirtilmekte, bu bilgi tank Ahmet Uncunun Emniyet Mdrnn Valiyi de etkileyerek polisi olaylarn dnda tuttuu eklindeki beyann dorulad vurgulanmaktadr. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 22) Blent Ecevit Babakanlk gnlerini anlatt bir yaz dizisinde (Cumhuriyet Gazetesi, 12.11.1985) cepheleme giriimlerine kar kesin kararl bir ekilde direndiklerini, bunun da terr karsnda devlet gcn yansz bir ekilde kullanabilme serbestisini ve olanan saladn ifade etmektedir. Ancak artlarn normal olmaktan fazlasyla ktn, ne kadar tarafsz davranmaya alsalar da, sadan ve soldan gelen terr karsnda eit davranmaya zen gsterseler de kamu kurulularndan birounun srklendikleri bozulma ve blnmenin hkmetin yansz davranmasndan beklenen sonucun salanmasn ok gletirdiini belirtiyordu. Blent Ecevit dnlenin aksine emniyet kuvvetlerindeki blnmenin sanld kadar ileri llere varmadn, polisin byk ounluunun tarafsz bir tutum izleyebilecek durumda olduunu, ancak yllardan beri eitim ve donanm bakmndan akl almaz bir lde ihmal edildiini, etkisini byk lde yitirdiini ifade etmektedir. Yine Ecevit, 7 Ocak 1980de Meclis ortak grup toplantsnda yapt konumada iktidarda bulunan AP aznlk hkmetinin uygulamalar ile ilgili u tespitlere yer vermektedir:

bana gelir gelmez, daha hi kimseye deneme frsat vermeden, tm valileri deitirmitir, emniyet mdrlerini deitirmitir. Karakol polislerine kadar varan bir tasfiye hareketi balatmtr. Genel mdrlerden kk memurlara kadar, yer yer odaclara kadar kamu ynetimini alt st etmitir. Grevden uzaklatrma olanan bulamad baz memurlar da, Bakanlklara gzler nnde dzenlenen saldrlarla, yldrma, grevlerine gelmekten caydrma eilimine girildii, o yntemin seildii sezinlenmektedir. Fakat btn bu atamalara karn, kamu ynetimini alt st edecek ve bsbtn etkisiz brakacak, hatta bir blclk unsuru haline getirecek bu aptaki, bu boyuttaki atamalara karn bu hkmetin bakan TV nne kp, milletin gzne baka baka Biz, 30 gnde kimi nereye

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 834
yerletirmiiz ki? diyebilmektedir (Cumhurbakanl Arivi, Yer No: 6/10-15, Fihrist No: 7350).

lkenin ierisinde bulunduu bu kt durum hemen hemen her kurumda kendini hissettiriyordu. 1980 ncesinin bunalml gnlerinde siyasi parti liderleri ve baz politikaclarn lkenin iinde bulunduu durumdan yaknmalarn aktarmak, tespit ve deerlendirmelerini iletmek zere Cumhurbakanlna mektup gnderdiklerini grmekteyiz. Cumhurbakanl arivinde yer alan bu mektuplar incelendiinde, bazlarnda brokrasiye ilikin belirlemelerin de yapld anlalmaktadr. Bu mektuplardan biri Milli Selamet Partisi Genel Sekreteri Ouzhan Asiltrke aittir. Asiltrk, 06.09.1979 tarihinde Cumhurbakan Fahri Korutrke hitaben yazd mektupta hem anari ve terrden, hem de bunlarla mcadele etmesi gereken aktrlerin hareket ve tavrlarndan yle ikyet etmekteydi (Fahri Korutrk Arivi, 1979a):
Cumhurbakanl Makamna, 27-31 Austos 1979 tarihlerinde Genel Bakan Necmettin Erbakan ve beraberindeki heyetin Rize-Artvin civarndaki seim almas esnasnda, devleti hedef alan ve devlet varl ve otoritesini hie sayan olaylar cereyan etmitir. Artvin ve civar solcu komnist militanlar tarafndan kurtarlm blge ilan edilmitir. Atlan sloganlarda ve el basmas olarak datlan ilanlarda Artvin ve Karsn aka Rusyaya bal olduu ifade edilmekte, bu durum devletin emniyet ve asayi gleri, mlki idare amirlerinin gz nnde cereyan etmekte ve mdahale edilmemektedir. Polisin iinde de ayn grupla ibirlii yapan kimselerin bulunduu mahede edilmitir. Elinde Trk devletinin verdii otomatik silah bulunan ve aslnda Sayn Erbakan ve beraberindeki heyetin korunmasyla grevli Artvin emniyetine mensup bir polis memuru halkn kararn Genel Bakanmza tebli ederek seim konumas yapmad takdirde koruma grevini yapacaklarn bildirmitir. Konvoyumuz Hopada adeta bir tuzak ierisine bizzat koruma grevlisi emniyet kuvvetleri tarafndan getirilip sokulmu, Hopaya gnein batmasndan bir saat nce gelinmi. Seim konumas yapmaya balarken militanlar ta ve sopalarla saldrya gemilerdir. Atlan kurunlarn bir ksm seim otobsne isabet etmitir. Hadiseler esnasnda polis vazifesini yapmam, grev yapmak isteyen bir iki iyi niyetli emniyet mensubu da tesirli olamamtr. le jandarma komutan vazifeye davet edilmi Ben on-on iki jandarma ile bu emniyeti salayamam demitir. Kaymakam yerinde bulunamam, sonra bir dkkndan bulunup getirilmitir. Can gvenliini salayamayacan ifade etmesi zerine, ordudan yardm istemesi bildirilmi ancak byle bir yardm da salanamamtr. atma devam ederken bir yarbay gelip duruma baktktan sonra Asker alarmda deil, ben gelemem, gelsem de bu durumda gvenliinizi salayamam demitir. Vali bulunmu kendisinden niin tedbir alnmad sorulmu, Valinin cevab: Her trl tedbir alnmtr. Asker iki gndr alarmda eklinde olmutur. Bu tecavz bir saat kadar devam etmi, durumun seim konumas yaplmasna msait olmad grlnce emniyet kuvvetlerine, Program gerei Borkaya geeceiz, yol an dendiinde: Buradan ileriye gidemezsiniz, yollarda barikatlar kuruldu, geemezsiniz cevab alnmtr. Artvin ve Karsn birok yerleri bu durumdadr. Seim emniyeti yoktur. Acil tedbir alnma takdirde emniyet iinde ne halka hitap etmek, ne de seim

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 835
yapmak mmkndr. Bu hadiseyi bir basn toplantsyla kamuoyuna duyurmay Devlet ve Millet dmanlarnn iine yarayaca ve devleti rencide edecei iin uygun bulmuyoruz. Ancak bu kabil hadiseleri grmezlikten gelerek, tedbir almak yerine babo brakmay, hatta ayn sakat zihniyetteki baz grevlileri bu blgelere gndererek buralar fiilen komnist solcu militanlarn hkimiyeti altna sokmay devleti tahrip sayyoruz. En ksa zamanda ciddi tedbirler alnmasn mit ve temenni ediyoruz.

Bu mektup Cumhurbakanl Genel Sekreterliince 21.09.1979 tarihinde Babakanla gnderilmi, gerekli tedbirlerin alnmas istenilmitir. Kahramanmara olaylar zerine Cumhurbakan Fahri Korutrkn Kahramanmara parlamenterleriyle 29.01.1979 tarihinde yapt toplantda Senatr Adnan Karakk (AP) Hkmetin olaylardaki hatalarn yle ifade etmektedir (Fahri Korutrk Arivi, 1979b):
19unda balayan olaylar 22sinden itibaren icra, devlet kuvvetleri nleyememitir. Takviye askeri birliklerin gelmesi gecikmitir. Yetki bakmndan kaos olumutur. ileri Bakan dahi orada olmasna ramen bu kaosu nleyememitir.

Mehmet Yusuf zba (MHP) ise Korutrke yazd mektupta zetle:

Anaristler eylemlerine Nur Hak dalarnda baladlar. Dou Perinekin Aydnlk gazetesi dokuz aydr bu olaylar tezghlyordu. Kontrgerilla etrafnda alan bir yaynla baz vatandalar halkn gznde kt kii durumuna drld. Aleviler korkutuldu tahrik edildi, silahlanmaya tevik edildi. Hkmet olaylarn stne gidecei yerde 300 ar solcu militan polisi Maraa gnderdi. Bunlar blgede terr trmandrdlar. Polisler halka ikence yaptlar. Polisin susuz halka ate ap vurduunu grenler de oldu. Hastane nnde polislerin bir yaraly vurduu grlmtr. lenlerin says 105tir. TRTde konu istismara devam ediliyor.

MHP Genel Bakan Alparslan Trke ise 03.01.1980 tarihli basn aklamasnda zetle u ifadeleri kullanmaktadr (Fahri Korutrk Arivi, 1979c):
Bundan nceki iktidar dneminde herkesin gzlerinin nnde baz kurulular TKPnin eline gemi, devletin emniyet tekilat en nemli kilit noktalarnda bile komnist hcreler oluturulmu, devletten yana olmas gereken baz polisler komnist manifesto yaynlayarak komnist eylemler yapmlardr. Bylece geni kitleleri sevk ve idareye talip gizli ak komnist ve blc kurulularca i harp cepheleri oluturulmaya allmtr ve allmaktadr. Biliyoruz ki devleti glendirmek lazm ama demokratik olmayan yollar devleti daha da kmaza sokacaktr.

Darbe Sonras Dnemde Brokrasi ve Yeniden Dzenleme

1980li yllara gelindiinde lkedeki brokratik yap ekonomik ve toplumsal gelimelerin gerisinde kalm, kamu ynetimi sistemi, hizmetleri gerekli nitelik, hz ve verimlilikte salayamadndan kalknmann etkili bir arac olamam, stelik harcamalar hzl biimde arttndan insan gc ve kaynak israfna neden olmutur. Bunun sonucunda, 1980 sonrasnda ibana gelen hkmetler, kamu ynetimini kendi siyasal ve ekonomik anlaylar erevesinde yeniden dzenleme giriiminde bulunmutur. Bu dnemde kamu ynetiminin aklanan yaps ve yeniden dzenlemeyi gerektiren durumu aslnda Trkiyenin sosyoekonomik yaps ile yakndan ilintilidir. Bir bakma yeniden dzenlemeyi gerektiren nedenler Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 836 kamu ynetiminin genel durumunu gstermektedir. Nihayetinde kamu ynetimi sistemi, toplumsal sistemin bir alt sistemi olarak dier toplumsal alt sistemlerle srekli ve karlkl bir etkileim iindedir (Karaer, 1987: 29,30). 12 Eyll askeri mdahalesi sonrasnda balayan ve 1984 ylnn sonuna kadar sren dnemde kamu ynetimi alannda nemli yeniden dzenleme almalar yrtlmtr. Kamu ynetiminin yeniden dzenlenmesi Milli Gvenlik Konseyinin ncelikli olarak ele ald konulardan biri olmutur. Bu dnemde askeri ynetim tarafndan zellikle idari ilemlerin basitletirilmesi, her kademedeki grev, yetki ve sorumluluklarn dalmnn kesin olarak belirlenmesi, sorumluluktan kamann yaptrmlarnn saptanmas, kurulularn grevleriyle uyumlu insan gc planlamas yapmalarnn zorunlu hale getirilmesi, her kurulu iin kadro standartlarnn tespit edilmesi, ii memur ayrm konusunda objektif ller getirilmesi gibi konular zerinde durulmutur. Askeri ynetim dneminde grev stlenen Ulusu Hkmeti ncelikle bakanlklarn saysn azaltarak ve tekilatlanmalarnda standartlama salayarak almalarna balam, bu hkmet dneminde giriilen yeniden dzenleme faaliyetleri zal Hkmetinin ilk ylnda da devam etmitir (Karaer, 1987: 36). 27 Eyll 1980 tarihinde TBMMde Babakan Blent Ulusunun hkmet programn sunu konumasnda kamu ynetiminin o gnk durumuna ilikin olarak yapt saptamalar ayn zamanda 12 Eyll ynetiminin konuya bakn da yanstmaktadr (Karaer, 1987: 37):
Mazisi yzyllara dayanan Trk idare yaps, artlarn deimesiyle yeniliklere ve ihtiyalara ayak uyduramayarak eskimi, ekonomik ve sosyal gelimelerin gerisinde kalmtr. Bunun sonucunda kamu ynetiminde ar merkeziyetilik, grev, yetki ve sorumluluklarn dalmnda dengesizlik, normalin ok stnde istihdam, atl kapasite, verimsizlik, lzumsuz formalite ve krtasiyecilik hastalklar meydana gelmitir. Kalknmakta olan bir lke durumundaki Trkiyenin ekonomik ve sosyal kalknmasn engelleyen en nemli faktr, Trk idaresinin bu hastalklardr. Bu tabloya, bir de son yllardaki anarik ortam eklenince, idare toplumun gven ve huzurunu salamada yetersiz kalmtr.

Hkmet programnda ynetimde yaplacak yeniden dzenleme almalarna da nemli yer ayrld grlmektedir. Programda, ynetimin tam olarak tarafsz ekilde alaca ve devlet hizmetini yrtenlerin siyasal etkilerden uzak alabilmelerinin yasal gvence ve yaptrmlara balanaca ifade edilmitir. Bu kapsamda yaplacak almalara, kamu personelinin sorunlarna ilikin yneylem aratrmas yaplmas amacyla bir komisyon oluturulmakla balanmtr. Komisyonun yrtt n almalar sonucunda kamu grevlilerinin sorunlarnn temel nedenden kaynakland ortaya konulmutur. Bunlar; devletin uygulad istihdam politikas, personel rejimi ve kamu ynetimindeki dengesizliklerdir. Belirlenen bu temel sorun alanna ilikin komisyonlar kurulmutur. Bu komisyonlar; Kamu stihdam Politikas, Personel Rejimi ve Kamu Ynetiminin Yeniden Dzenlenmesi Komisyonlardr. lk iki komisyonun hazrlad raporlarda kamu ynetimi alannda var olan sorun ve aksaklklar belirlenmi, son komisyon ise raporunda sorunlarn yan sra zmne ynelik nerilere yer vermitir (Karaer, 1987: 38). Rapor, dnemin ynetimi yeniden dzenleme anlayn yansttndan yakndan incelenmesinde yarar olan bir metindir. Sz edilen rapor giri blmyle birlikte alt blmden olumutur. Giri blmnde ynetimin genel grn, ynetimin yaps ve temel sorunlar, daha nce yaplm olan ynetimi dzenleme ve gelitirme almalarnn sonular, izlenecek yntem ve sorumluluk konular ele alnmtr. Birinci blmde, merkezi Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 837 idareyi gelitirme nerileri, ikinci blmde merkezi ynetimin tara kurulular, nc blmde mahalli idareler, drdnc blmde kamu iktisadi teebbsleri ve son blmde de idarenin gelitirilmesinde izlenecek yol, rgtlenme ve uyulacak esaslara yer verilmitir (Karaer, 1987: 38). Rapora gre, kamu ynetimi birok ynlerden gnn ihtiyalarna cevap veremeyecek durumdadr. nceki dnemlerde para para yaplan idareyi gelitirme almalarn bir lde, merkezi bir rgtlenmeye gidilmemesi ve bu almalar sahiplenecek bir birimin oluturulmamasna balayan rapor, Babakanla bal, bir devlet bakannn sorumluluunda merkezi bir idareyi gelitirme rgt kurulmas ve her kurum bnyesinde de bu birimle egdm iinde alacak idareyi gelitirme kurumsal birimlerinin oluturulmasnn nerildii raporun ortaya koyduu almalarda uyulacak esaslara bakldnda bilimsel ve planl bir idari reform yapsnn kurulmaya alld grlmektedir (Karaer, 1987: 38-40). Komisyon dzeyindeki bu almalardan sonra ilk dzenlemeler bakanlklara ilikin olarak yaplmtr. 1981 ylnda Orman Bakanl Tarm Bakanlna devredilmi, Tarm Bakanlnn ad da Tarm ve Orman Bakanl olmutur. kinci olarak ise ayn yl Kltr Bakanl kaldrlm, Kltr ve Turizm Bakanl kurulmutur (Karaer, 1987: 41-42). 27 ubat 1982 tarihinde Bakanlar Kurulu kard 8/4334 sayl kararname ile Bakanlklarn Kurulu Esaslar Hakknda Kanun karlncaya kadar geerli olacak, bakanlklarn hzl ve verimli almalarn salamaya ynelik bir dzenleme yapmtr. Bu dzenleme Cumhuriyet tarihinde bakanlk rgtlenmesindeki ilk ereve dzenleme olmas ve bir standart getirmesi bakmndan nemlidir. Bundan nce her bakanlk kendi kurulu kanunundaki hkmlere gre rgtlenirken bu dankla son verilmitir. Ancak bu dzenleme uygulamaya geirilememitir. Zira Bakanlar Kurulu bir yetki yasas olmakszn bu kararnameyi karmtr. Bu yasal boluk, sonradan 17 Haziran 1982de kabul edilen 2680 sayl yetki kanununa geriye dnk bir hkm konularak kapatlmak istenmitir. lk yaplan ve uygulanamayan dzenlemenin zerinden yaklak alt ay getikten sonra 26.08.1982 tarih ve 8/5384 sayl Kararname ile kamu ynetiminin yeniden dzenlenmesi kararlatrlmtr. 7 Haziran 1982de kabul edilen 2680 sayl yetki kanunu ile kamu kurum ve kurulularnn kurulu, grev ve yetkilerinin dzenlenmesi iin Bakanlar Kuruluna yetki verilmitir. Yetki Kanunu, hkmete 18 ay sreyle yetki vermi, bu sre daha sonra 17 Haziran 1984e kadar uzatlmtr (Karaer, 1987: 44-46). Kamu ynetimini yeniden dzenleme almalar ilk defa bu dnemde somut olarak dorudan kanun hkmnde kararname tasars taslaklar eklinde ortaya konulmutur. Sonuca daha hzl ekilde ulaabilmek iin ayrca bir komisyon raporu hazrlamak yerine bu yol seilmitir. 8/5284 sayl Bakanlar Kurulu Karar dorultusunda yaplan yeniden dzenleme almalar, Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Turgut zal bakanlnda be bakandan oluan alt kurula bal olarak oluturulmu ayr komisyon tarafndan yrtlmtr. Bu komisyonlar; Trkiye ve Orta dou Amme daresi Enstits Genel Mdr bakanlnda kurulan Kamu Ynetimi Komisyonu; Devlet Planlama Tekilat Mstear bakanlnda kurulan Genel stihdam Komisyonu ve Devlet Planlama Tekilat Mstear bakanlnda oluturulan Personel Rejimi Komisyonudur (Karaer, 1987: 47-48). Kamu Ynetimi Komisyonunun yrtt almalardan bazlar u ekilde sralanabilir (Karaer, 1987: 49-51):
ereve niteliindeki kanun hkmnde kararnamelerin (KHK) hazrlanmas; Bakanlklarn Kurulu ve Grev Esaslar Hakknda KHK Tasars Tasla, Kamu

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 838
Kurum ve Kurulularnn Yurtii Tekilat Hakknda KHK, Blge Valilii Hakknda KHK, Kamu ktisadi Teebbsleri Hakknda KHK. Babakanlk ile ilgili KHKlar; Babakanlk Tekilat Hakknda KHK Tasars Tasla, st Kademe Yneticilerin Yetitirilmesi Hakknda KHK, Kamu Ynetimi Akademisi Kurulmas Hakknda KHK. Babakanlk bal kurulular ile ilgili; Devlet Planlama Tekilat, Devlet Personel Tekilat, Devlet statistik Tekilat, Devlet evre Tekilat, Basn Yayn Genel Mdrl, Deniz Mstearl kurulu ve grevleriyle ilgili KHKlar. Mahalli darelere likin KHKlar; Belediye, Anakent Belediyesi, zel dare, Ky ve Mahalle ynetimleriyle ilgili KHKlar. Kamu ktisadi Teebbsleriyle lgili KHKlar, Krtasiyecilikle mcadele kapsamnda hazrlanan KHK, tzk ve ynetmelikler.

Kamu Ynetiminin Yeniden Dzenlenmesi balkl raporun kaynaklk ettii, Ulusu Hkmeti dneminde hazrlanan kanun hkmnde kararname tasarlarnn byk blm Babakanla sunulmu, ancak incelenemeden 6 Kasm 1983 seimleriyle hkmet deimi, fakat Turgut zal Hkmeti yapt dzenlemelerde, nceki hkmet dneminde yaplan bu almalardan byk lde yararlanld, bunlar temel ald, ancak bunlar zerinde hkmetin anlay ve yaklamna gre gerekli deiiklikler yapld grlmektedir (Karaer, 1987: 52-53). 12 Eylln brokrasiye maliyetini anlayabilmek amacyla darbe sonras grevden uzaklatrlan, soruturma alan, ceza alan personelin bilanosu hakknda Devlet Personel Bakanlna yaz yazlmasna ramen cevap alnamadndan bu husus verilerle ortaya konulamam, eitli kaynaklar ve tanklklardan elde edilen bilgiler verilmitir. Bu konuda Komisyonumuza ulaan tek bilgi, ileri Bakanlndan gelen16.11.2012 tarih ve 28508 sayl yazdr. Bu yazdaki bilgilere gre; 12.09.1980 ile 07.12.1983 tarihleri arasnda Skynetim Komutanlklarnn istei zerine grevlerine son verilen mahalli idareler personeli saysnn 1.460, grevi ya da grev yeri deitirilen mahalli idareler personel saysnn ise 192 olduu grlmektedir. En ok grevine son verilen personelin olduu iller srasyla 104er kiiyle stanbul ve Antalya, 81 kiiyle Konya, en ok grevi ya da grev yeri deitirilen personelin olduu iller ise 19ar kiiyle Hatay ve Kahramanmara, 18 kiiyle Adana olmutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 839

11. Darbe Dneminin nsan Haklar Asndan ncelenmesi

12 Eyll askeri mdahalesinin lkede yol at insan haklar ihlallerinin boyutlar olduka geni olmutur. Toplumu yaygn ekilde etkileyen askeri rejimin uygulamalar, izleri ok uzun sre silinemeyecek lde ihlallere neden olmutur. Bu ihlaller bata yaam hakk ihlali olmak zere ikence ve kt muamele, sosyal, siyasi ve kltrel haklardan mahrum braklma, gibi insan haklarnn neredeyse tm bileenlerine yaylan yelpazede gereklemitir. 12 Eylle giden srete de ortaya kan anari ve terr ortamnda insanlarn bata yaam hakk olmak zere pek ok hakk tehdit altnda bulunmaktayd. Siyaset yannda brokraside meydana gelen kutuplama nedeniyle de zellikle vatandalarn kamu alann ilgilendiren haklarn yeterince kullanamama ve bu haklarnn ihlal edilmesi gibi durumlarla karlamas sz konusuydu. Dier taraftan 12 Eyll ncesi terr ve iddet olaylar nedeniyle ilan edilen ve 12 Eyll sonrasnda da belli bir sre devam eden skynetim uygulamasnn da hukuki bir dzen olmakla beraber insan haklarn kstlayan bir ynetim sistemi olduunu da gzden karmamak gerekir. Darbe dnemindeki insan hakk ihlalleri darbenin insani ve hukuki maliyetleri asndan byk nem tar. nsan haklar ihlal edilenler bizzat darbenin insani maliyetlerini yaayan kiiler olmulardr. Bunun yannda rnein ikence ya da kt muamele altnda alnan ifadelerle gerekletirilen soruturmalar, yaplan yarglamalar ve verilen kararlar bu kiilerin ayrca bir de hukuki bedel demelerine de sebep olmutur. Bu bedeller yakn zamana kadar denmeye devam edilmi bazlar iin ise yaratt etkiler itibaryla hala denmeye devam edilmektedir. ok sayda tanklkla dorulanan, kaleme alnan birok kaynakta ayrntl olarak yer verilen bu ihlallere ilikin saysal bilgilere resmi yollardan toplu ekilde ulamak mmkn olmamaktadr. Bu konuda Babakanla bal olan nsan Haklar Bakanlna Komisyon almalar srasnda bir rapor hazrlanabilmesiyle ilgili 2 defa yaz yazlm olmasna ramen bu dnemde Babakanla herhangi bir bavuru yaplmad ynnde cevaplar gelmitir. statistiksel olarak, bir bakma 12 Eylln sonular olarak zetlenebilecek baz rakamlarn pek ok kaynakta ortak olarak yer ald grlmektedir. Bu kaynaklardan bazlarna aada deinilmitir. etin Yetkin, 12 Eyll darbesinin yol at demokrasi, hukuk ve insan haklar ihlallerine rnek oluturan uzun bir liste vermektedir:
16 Eyll 1980de grev yasa zerine grevdeki 51.000 iiye iba yaptrld; 10 Kasm 1980de Onur Yaynlar sahibi lhan Erdost Mamak Askeri Cezaevinde dvlerek ldrld; 3 Aralk 1980de 18 yandan kklere verilecek idam cezalar yaam boyu hapis cezasna evrilmesi yasann emredici hkm olmasna karn 17 yandaki Erdal Eren aslarak idam edildi.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 840
19 Aralk 1980de Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu yneticilerinin tutuklu olarak yarglandklar ve ou iin idam cezas verilmesi istemiyle alan davaya baland. 15 Ekim 1981de tm siyasal partiler kapatld. Blent Ecevit yazlar ve demeleri nedeniyle birka kez tutukland, hapse mahkm edildi. 650.000 kii gzaltna alnd. 230.000 kii skynetim mahkemelerine gnderildi. 14.000 kii vatandalktan karld. 388.000 kiiye pasaport verilmedi. 23.700 dernein almalar durduruldu. Yalnz stanbulda kapatldklar iin gazeteler toplam olarak 300 gn kamad. Yarglanp mahkm edilen gazetecilerin aldklar cezalarn toplam 3315 yla ulat. 927 yayn, 189 film yasakland. 229 kii cezaevinde ld. Birok subayn emekliye sevk edilmesinin yan sra 3.854 retmen, 998 gvenlik grevlisi, 266 din grevlisi, 120 retim yesi, 47 yarg ve savc, 35 mlki amir iten karld. 1980de sendikal ii says 5.721.074 iken 1985te bu say 1.711.254e dt. (Yetkin, 1995: 208-209).1558

Cumhuriyet Gazetesi ise 12 Eyll 2000 tarihli saysnda darbenin sonularn rakamlarla u ekilde zetlemitir:
650.000 kii gzaltna alnd. 1 milyon 683 bin kii filendi. Alan 210 bin davada 230 bin kii yargland. 7 bin kii iin idam cezas istendi. 517 kiiye idam cezas verildi. Haklarnda idam cezas verilenlerden 50'si asld (26 siyasi sulu, 23 adli sulu, 1'i Asala militan). damlar istenen 259 kiinin dosyas Meclis'e gnderildi. 71 bin kii TCK'nin 141, 142 ve 163. maddelerinden yargland. 98 bin 404 kii rgt yesi olmak suundan yargland. 388 bin kiiye pasaport verilmedi. 30 bin kii sakncal olduu iin iten atld. 14 bin kii yurttalktan karld. 30 bin kii siyasi mlteci olarak yurtdna gitti. 300 kii kukulu bir ekilde ld. 171 kiinin ikenceden ld belgelendi. 937 film sakncal bulunduu iin yasakland. 23 bin 677 dernein faaliyeti durduruldu. 3 bin 854 retmen, niversitede grevli 120 retim yesi ve 47 hkimin iine son verildi. 400 gazeteci iin toplam 4 bin yl hapis cezas istendi. Gazetecilere 3 bin 315 yl 6 ay hapis cezas verildi. 31 gazeteci cezaevine girdi. 300 gazeteci saldrya urad. 3 gazeteci silahla ldrld. Gazeteler 300 gn yayn yapamad. 13 byk gazete iin 303 dava ald.
1558 etin Yetkin Trkiyede Askeri Darbeler ve Amerika, 27 Mays, 12 Mart ve 12 Eyllde Amerikann Yeri adl eserinde yer verdii bu rakamlara kaynak olarak; Ercan Yaann Hayatn Kopuunun Onuncu Yl 12 Eyll 1980-12 Eyll 1990 adl kitab ile (Nokta zel EK, Eyll 1990) Gnaydn Gazetesinde yer alan 12 Eylln Getirdikleri adl yazy (12 Eyll 1990) ve Gne Gazetesinde yer alan Rakamlarla 12 Eyll adl yazy (12 Eyll 1990) gstermitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 841
39 ton gazete ve dergi imha edildi. Cezaevlerinde toplam 299 kii yaamn yitirdi. 144 kii kukulu bir ekilde ld. 14 kii alk grevinde ld. 16 kii kaarken vuruldu. 95 kii atmada ld. 73 kiiye doal lm raporu verildi. 43 kiinin intihar ettii bildirildi.1559

27 Kasm 1979 tarihinde TBMMde AP senatr mer Naci Bozkurt ile Hasan Fehmi Gne arasnda vuku bulan kavga esnasnda Bozkurtun elindeki antann yere dmesi sonucu almasyla iindeki belgeler etrafa dalm; uzun yllar emniyet mdrl ve emniyet genel mdrl yapan Bozkurtun antasndan kan belgelerin valiler, kaymakamlar, emniyet mdrleri, emniyet amirlerinin, mspetler ve menfiler eklinde filendii belgeler olduu anlalmtr. Bozkurt, bu raporu kimin hazrladn bilmediini, kendisine vereni ise hatrlayamadn sylemekle yetinmi, sz konusu raporu kimin hazrlad hibir zaman renilememitir. 12 Eyll 1980 askeri darbesinin bu anda gre ileri Bakanlnda byk bir kym yapt ileri srlmektedir. Buna gre, valiler ve emniyet mdrlerinin bu listelere baklarak tekilattan atld belirtilmektedir. Raporda menfi olarak iaretlenenlerin hemen hepsi darbeden sonra ya ihra edilmi, ya da resen emekli edilmilerdir. 12 Eyllde 89 vali, 226 emniyet mdr, emniyet amiri ve 550 emniyet grevlisi resen emekli edildii ileri srlmektedir (Yaln, 2009). 12 Eyll darbesinden sonra 1982 ve 1983 yllarnda Genelkurmay Bakanl tarafndan Trkiyedeki Anari ve Terrn Durumu adyla baslan yaynda skynetimin ilan edildii 26 Aralk 1978 tarihinden itibaren gerekleen anari ve terr olaylarna ilikin saysal bilgilere yer verilmitir. Verilen bilgiler arasnda insan haklar ihlalleri asndan deer tayan baz bilgiler de bulunmaktadr. Bu istatistiki bilgilere aada tablolar halinde yer verilmekle birlikte, saylar dnemsel olarak bir tasnife tabi tutulmam olduundan bunlarn bazlarnn tablonun hazrland dnemi yanstmakla birlikte birounun sadece darbe sonras dnemi yanstmad, 26 Aralk 1978 tarihinden itibaren yani skynetim uygulamasnn balangcndan itibaren olan daha geni bir dnemin bilgileri olduunu gz nnde tutmak gerekmektedir (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi Eki Trkiyedeki Anari ve Terrn Durumu: 1983).
Cezaevinde Bulunanlarn Durumu (1 Eyll 1982 tibaryla)
DURUMU Gzaltnda Tutuklu Hkml Toplam TOPLAM 546 17.540 6.512 24.598

Genelkurmay Bakanlnn sz konusu yaynna gre 1 Eyll 1982 tarihi itibariyle, 17.540 tutuklu, 6.512si hkml olmak zere cezaevlerinde toplam 24.598 kii bulunmaktayd.

1559 Halis zdemir Mamak Zindanlarnda Bir Aknc Tarihe Notlar adl kitabnda 12 Eylln sonucu denilebilecek saylar tekrarlam (zdemir, 2006: 368-369); yine Aslan Deirmencinin kaleme ald Tanklar, Madurlaryla Bir Zihniyet Kodlamas 12 Eyll adl kitapta, zgr-Der Genel Bakan ve Haksz Dergisi Yazar Rdvan Kaya ile Aratrmac Yazar Mslm zlmez de kendileriyle yaplan grmelerde belirtilen rakamlar kullanmlardr (Deirmenci, 2011: 29, 7677).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 842
kence ve Kt Muamele ddialar (22 Austos 1983 tibaryla)
Soruturma Safhasndaki Dosya Kovuturmaya Yer Olmad Karar verilen Dosya Mahkemede Bulunan Dosya Mahkemesi Sonulanan Dosya DAVA DOSYALARI TOPLAMI Tutuklanan kii says Tutuksuz yarglanan kii says Beraat eden kii says Mahkmiyet alan kii says HAKLARINDA DAVA AILAN TOPLAM K SAYISI 312 256 63 38 669 16 142 50 63 271

22 Austos 1983 tarihi itibariyle ikence ve kt muameleden dolay toplam 669 davann bulunduu, bunlardan 256s hakknda kovuturmaya yer olmad karar verildii, 312sinin soruturmasnn srd, 38inin davasnn sonuland, 63 dosyann ise mahkemesinin devam ettii; bu soruturmalar kapsamnda 142 kiinin tutuksuz, 16 kiinin tutuklu yargland, sonulanan davalarda 50 kiinin beraat ederken 63 kiinin mahkm olduu anlalmaktadr.
kence ve Kt Muameleden Haklarnda Dava Alan Gvenlik Grevlilerinin Durumu
GREVLLER Subay Astsubay Uzman avu Erba ve er Komiser Komiser muavini Polis Polis Enst. rencisi Gardiyan ve Dier Grevliler TOPLAM EMNYET ASKER MENSUBU Tutuklu Yarglanan 1 2 7 2 1 2 16 Tutuksuz Yarglanan 4 10 2 15 13 10 70 1 13 142 Beraat Eden 2 1 13 2 1 34 4 50 Mahkm Olan 1 3 1 3 3 44 3 63 Toplam 8 16 3 25 18 16 149 1 22 271

kence ve Kt Muamele Yapmaktan Yarglanan ve Mahkm Olan Skynetim Grevlilerinin Dalm (4 Ekim 1982 tibaryla)
GREVLLER Subay Astsubay Uzman avu (j) Erba ve er Komiser Komiser muavini Polis Polis enst. rencisi Gardiyan ve Dier Grevliler TOPLAM EMNYET MENSUBU ASKER Tutuklu Yarglananlar 1 1 6 2 1 5 3 17 Tutuksuz Yarglananlar 1 6 2 3 5 7 40 1 11 76 Mahkm Olanlar 1 1 1 3 9 15

kence ve kt muameleden dolay haklarnda dava alan gvenlik grevlisi saysnn 271 olduu, bunlarn 52sinin asker, 184nn polis olduu; kence ve kt muameleden 93 skynetim grevlisinin yarglanp mahkm olan saysnn 15 olduu anlalmaktadr.
lm Olaylar ddialar (22 Austos 1983 tibaryla)
12 EYLL NCES LMLER KENCEDEN LD KANITLANANLAR 13 12

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 843
TAHKKATI DEVAM EDEN LM OLAYLARI
Mahkemesi Biten veya Kovuturmay a Yer Olmad Karar Verilen Doal Nedenlerle len

ntihar Eden Emniyet Kuvvetlerinden Kaarken len atmada len

TOPLAM lm ddialar Toplam ld ddia Edilenlerden Sa Olduu Saptanan Kayp TOPLAM

114 41 28 8 37 114 253 15 1 269

Ayn kaynakta yer alan lm iddialar ile ilgili bilgileri ieren tabloya bakldnda, 22 Austos 1983 itibariyle toplam 269 iddiann mevcut olduu, 114 lm olaynn soruturmasnn devam ettii, ikenceden ld kantlanan 12 kii olduu, 41i doal nedenler, 28i intihar eden 8i emniyet kuvvetlerinden kaarken len, 37si atmada len olarak belirtilmek zere 114 kiinin de baka sebeplerle ld bilgisinin verildii grlmektedir.
Haklarnda Yasal lem Yaplan Parlamenter, Avukat, Gazeteci, Sendikac Ve Dernek Mensuplar (1 Eyll 1982 tibaryla)
MESLEK AP CHP MHP MSP BAIMSIZ TOPLAM 6 1 1 1 39 4 59 102 GZALTI TUTUKLU 6 3 TUTUKSUZ 2 148 12 30 2 194 59 40 2.361 446 2.807 360 10.337 719 41 11.457 HKML TOPLAM 2 154 15 30 2 203 80 46 2.583 484 3.067 596 13.536 1.426 127 15.685

ESK PARLAMENTER

AVUKAT BASIN MENSUBU SENDKA MENSUBU DSK DERLER TOPLAM TB-DER ETL SOL VE BLC SA DERLER TOPLAM

9 15 5 214 32 246 210 3002 515 27 3.754

7 6 13 26 158 188 372

DERNEK MENSUBU

1 Eyll 1982 tarihi itibariyle haklarnda yasal ilem yaplan parlamenter, avukat, gazeteci, sendikac ve dernek mensubu saylar incelendiinde, ilem yaplan kii saysnn toplam 15.685 gibi yksek bir rakama ulat ve 3.754 kiinin tutukland grlmektedir. Buna karlk yarglama sonucunda hkm alan kii says ise sadece 372dir.
lm Cezalarnn Durumu (9 Eyll 1983 tibaryla)
BULUNDUU YER LEM DURUMU Onaylanan lm Cezas Bozulan dam Cezas ncelenmekte Olan lm Cezas Toplam dam Cezalar Onaylanan dam Cezalar Onay bekleyen dam Cezalar Toplam dam Cezalar ntikal Eden dam Cezalar Onaylanan dam Cezalar SAYISI 66 76 19 161 30 19 49 30 30

ASKER YARGITAY

DANIMA MECLS MLL GVENLK KONSEY

nfaz Durumu
nfaz Edilen 25

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 844
nfaz Edilemeyen (4 Firarda, 1i atmada ld) 5

9 Eyll 1983 itibariyle lm cezalarnn durumuna bakldnda, Askeri Yargtayda lm cezas verilmi olan 161 dosya bulunduu, bunlarn 66snn onayland, 76snn bozulduu ve 25 idam cezasnn infaznn yapld anlalmaktadr.
lm cezalaryla ilgili 1982 verileri ise idamlarla ilgili siyasi gr ayrmna gre deerlendirme yapmaya imkn verir niteliktedir. Buna gre; Skynetim Askeri Mahkemeleri tarafndan 53 sa, 86s sol, 3 blc ve 1ise belirsiz olmak zere toplam 143 lm cezas verildii, bunlardan 34nn Askeri Yargtay tarafndan onayland, 33nn ise bozulduu, Danma Meclisi ve Milli Gvenlik Konseyi tarafndan 9u sa 12si sol grl, 4 firarda ve 1i atmada len olmak zere 26snn onayland anlalmaktadr.

Trkiyedeki Anari ve Terrn Durumu adl yaynn kence, Kt Muamele ve lm ddialar balkl beinci blmnde, insan hakk ihlali iddialarna ilikin olarak u deerlendirme yaplmtr:
Konu ile ilgili olarak ortaya konan bu aklamalar, ileri srlen ikence uygulamalarnn mevcut ynetimce bir sistem olarak kabul edildiine dair srdrlen propagandann byk lde maksatl olduunu kantlamaktadr. Yaplan tahkikat sonucunda olaylarn byk bir ksm yalan kmakta, doru kanlar ise derhal yasal ileme tabi tutulmaktadr.

Bu deerlendirme aslnda Genelkurmay Bakanlnn konuya bakn zetlemekte ve insan haklar anlayn ortaya koymaktadr. Tablolarda gsterilen rakamlarn bu ekilde analiz edilmesi, adeta yaanlan dnemde, skynetim ve askeri ynetim koullarnda insan hakk ihlali iddialarnn bu lde olmasn makul karlayan bir yaklam gstermektedir. Oysa rakamlarn ok daha gereki bir yaklamla ele alnmas gerekmektedir. Sadece ikenceden kaynakland kantlanm ve Genelkurmayn istatistiklerine bu ekilde yansm olan 12 lm olayndan 1 tanesi bile bu kayb yaayanlar asndan ve genelde de toplumuzu asndan bal bana byk bir anlam ifade etmektedir. Dier taraftan, ihlallerin boyutuna ilikin baka kaynaklarda aktarlan bilgiler ve tanklklar bu bilgilerin eksik olduunu gstermektedir. etin Yetkin, Murat Belgeden de u alnty aktarmaktadr (Yetkin, 1995: 209-210):
Btn otoriter devletler, uysal bir toplumu ve halk n gerektirir. 12 Eyll Trkiyede bunu salamak iin elinden geleni yapt. Uysal olmamakta direnen bir ksm insan dorudan doruya fiziksel olarak imha etti, ortadan kaldrd. Binlerce insann kapatld hapishaneleri ayrca kiilik ezmenin, insanlar manen, gerekiyorsa da maddeten yok etmenin kurumlar haline getirdi. Ayrca, eitim sisteminde ve toplumda ideolojik kanallarn ileyiinde ald tedbirlerle, zgr ve zgn dnceyi tkamak iin elinden geleni yapt. Ksacas iin znde, bireysellii yok ederek Trkiyenin halkn bir sr haline getirmeye alt.

12 Eyll mdahalesi sivil hayat zerine de son derece kstlayc, demokrasi ilkeleriyle badamayan, sivil toplumu dar kalplar iine hapseden uygulamalar getirmitir. Derneklerin kuruluu ve ye olma konusunda kstlamalar getirilmi; sendika ve dier meslek kuruluu yneticilerinin milletvekili olmalar engellenmi; retim yeleri, niversite rencileri, hkim, savc ve yksek yarg organ mensuplarnn siyasal partilere girmesi; kapatlan partilerin yneticilerinin, eski milletvekillerinin yeni bir partinin kurucusu ve yneticisi olmalar yasaklanm; memurlarn sendikal haklar kaldrlm; siyasal partilerin yurt dnda rgtlenmeleri, etkinlikte bulunmalar, kadn kolu, genlik kolu gibi yan kurulular oluturmalar yasaklanmtr (Ertun, 2005: 430). Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 845

Komisyonda dneme ilikin bilgi grg tanklk ve deerlendirmelerine bavurulan Kadir Mahir Damatlar, Halis zdemir, Blent Forta gibi 12 Eyll sonras soruturmalar ve alan davalar nedeniyle cezaevinde kalan kiiler, gerek nezarethanelerde gerekse de cezaevlerinde gzaltna alnan, hkml veya tutuklu durumda bulunanlara sistematik bir ekilde ikence ve kt muamele yapldn, bu uygulamalarn kendilerine atfedilen siyasi grn ztt gre sahip olmas zelliini tayan sorgu birimleri tarafndan yapldn, o dnemde bu tr olaylarn sradan ve olmas gereken uygulamalar olarak kendilerine yaatldn ifade etmilerdir. Dnemdeki insan haklar ihlalleri ile ilgili olarak o dnem eitli grevlerde bulunmu olan ve Komisyonda dinlenen konuklara bu iddialar sorulduunda ise; dnemin Babakan Blent Ulusudan dnemin Emniyet Genel Mdr Refet Kktiryakiye ve dnemin Ankara Emniyet Mdr Yardmcs Ali Akana kadar eitli dzeylerde sorumlu ve grevli ise ikence, kt muamele ve insan hakk ihlallerine ilikin bilgi ve grg sahibi olmadklarn ve hatrlamadklarn belirtmilerdir. Mamak Cezaevi Mdr Raci Tetik bir takm uygulamalar yaptklarn ancak belli bir ikence tanmnn olmadn, bunlarn ikence olarak tanmlanamayacan, kendisinin C-5 olarak belirtilen sorgu biriminde ikence aletlerini grdn ancak bunlar toplattn ifade etmitir (Alt Komisyon Tutanaklar, 20.10.2012). Raci Tetik, 1988 ylnda Milliyet gazetesinde yapt rportajnda ise (Milliyet: 11.09.1988):
yle bir ortamd ki Yukars yle uygun bulmu, beni tayin ettiler. Benden nce belki uygununu bulamamlar. Belki grevden kamayacam bildikleri iin uygun bulmular. Benden nce bir senede alt komutan deimi. Geldiimde grev yaplmyordu. Baa getim. rnek oldum. Talimatnameleri, kanunlar uygulamaya baladm. Skynetime, askeri savc ve hakimlere danarak grev yaptm. Ama oras cezaeviydi. Hastane, okul, ak gemisi ve yat kulb deildi. Benden ncekiler iyi davrandklar iin baarl olamamlar. Mecburdum astlarma inisiyatif vermeye. Verince, anormal iler olmad deil, oldu. O talihsiz olaylara ben de ok zldm. Ama bu bir savatr. Savata her zaman iyi eyler olmaz.

eklinde beyanda bulunmutur. Raci Tetik, Komisyon almalar srasnda bilgisine bavurulurken gazetede yer alan bu beyanlarn gerei yanstmadn belirtmesi zerine Rportaj gerekletiren Ahmet Kahramana, grme kaytlar olup olmad ve tekzip edilip edilmedii sorulmu, Kahraman; Tetikin bu rportajn gerekleri yanstmad ynndeki isnadn kabul etmediini, hatta bu rportaj sonrasnda Mamakta bulunan Askeri Garnizon Komutanl Savclnn grne bavurduunu ve hatrlad kadaryla, Raci Tetikin anlattklarnn, onun szleri olup olmadn sorduunu kendisinin de szlerin ona ait olduuna dair ifade verdiini, uzun yllar sonra elinde grme kaytlar olmadn ancak o dnemden bu yana Raci Tetikin bu konuda bir yalanlama ya da tekzip gndermediini ifade etmitir. Raci Tetik ayrca, kendisi ile yaplan grme srasnda Komisyonumuza Ahmet Kahramann bahsettii soruturmada Takipsizlik karar verildiine dair yaz rneini de sunmutur. Komisyonda dinlenen konuklar arasnda bu konuda en net beyanlar ortaya koyan kii dnemin Diyarbakr Askeri Savcs mit Karda olmu, Diyarbakr cezaevinde yaplan sistematik ikenceleri, sorgu srasndaki lmleri ve avukatlara yaplan basklar anlatm, bunlar yapanlara kar duyarsz kalmad ve soruturma at iin grd hiyerarik basklar ve en sonunda grev yerinin deitirilmesini ayrntlaryla anlatmtr. (Alt Komisyon Tutanaklar, 10.10.2012). Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 846

12 Eyll sonras dnemde cezaevleri gerekten de ikence ve insan hakk ihlallerinin yaygn ve sistematik uyguland merkezler konumunda olmulardr. Blent Forta, cezaevlerinde hcrede kalanlarn her gn sopa yediini, ikence grdn, tiraf et, arkadalarn sat, unu yap, kapy aacaz, dar kacaksn. denilerek ikence altnda konuturulmaya alldn, o gnlerde 20.000-30.000 kiinin bu teklifle karlatn ama 10-15 kiinin kabul ettiini, DAL Grubu ad verilen bir grup tarafndan sistematik ikenceler uygulandn, kendisinin hkm giydii yarglamay Avrupa nsan Haklar Mahkemesine gtrdn, uzun ve adil olmayan yarglanma ve ikence sulamas nedeniyle oradaki davay da kazandn, Trkiye'nin bir insan haklar ihlal eden bir devlet olarak alglanmamas iin de uzlamaya, yani devletle uzlamaya gittiini, Trkiye'nin ikencehanelerinde binlerce insann ldrldn, yzlerce insann iinden olduunu, onlarca retim yesinin grevinden atldn, btn bu toplumsal altst olu eklinin 12 Eyll ncesinde de can gvenliimiz yoktuyla izah edilmesi ve merulatrlmasnn kabul edilemeyeceini, aslnda 12 Eylln darbe kart ve demokrasi yanll zerinde bir travma yarattn ifade etmitir (Alt Komisyon Tutanaklar, 10.10.2012). Kadir Mahir Damatlar ise; kendisine nce Mamak Cezaevinde ve C-5 ad verilen yerde ikence yaptklarn, daha sonra Denizliye gtrerek orada 12 gn aralksz ikence yaptklarn, bu srada ikenceden len devrimci grte birisinin camdan aaya atldn duyduunu, Anayasa kabul edilmesi sonrasnda kendilerine ikence yapanlarn nsan Haklarndan gelenler oluyor endieyle baz ikence alet ve edevatlar kaldrdklarn, manyetolu aletler, falaka ve ask gibi eylerin kaldrldn, ikence yapldna dair avukatnn dilekesi zerine savcnn ifadesini hibir eyden haberi yokmu ve btn bunlar yeni duyuyormu gibi bir tavrla aldn, Bekir Ban ikence srasnda ldrldn, Malatya Emniyetinde Aydn Demirkol ve Mehmet Kalmazn ldrldn ve camdan aaya atldn, Cumali imek Zincidedede sorguda ldrldn, sonradan rendiine gre Rafet Demirin Bursada ikenceden ldrldkten sonra intihar ss verildiini, Mamak Cezaevinde Beleneye alarken, Diyarbakr iin zlyorken cezaevlerinde kendilerine ikence yaplp hamur gibi yapp kafeste ikence yapldn, ondan sonra ayaklarndan srkleye srkleye getirerek hcrenin nne attklarn, hcrelerde bir lkc, bir komnist kalndn, ikenceden getirdikten sonra hcredeki kart grteki arkadaa Vicdansz, arkadan alsana dediklerini anlatmtr (Alt Komisyon Tutanaklar, 11.10.2012). Halis zdemir, Mamak Cezaevinde ikencelere maruz kaldklarn, ikencelerden ok etkilendii iin yazd kitabnda ikence lafn bile kullanamadn, savc Nurettin Soyerin baz kiilerin ifadesini aldktan sonra bunu C-5e gtrn dediini, baz kiilerden duyduuna gre C-5in hcre ad verilen yerin yannda Hilton gibi kaldn, kendisinin ikenceye gtrlrken bir bezle gzn baladklarn (hatta bu bezi Aknclar Davas ddianamesi kitabna cilt olarak kapladn ifade ederek Komisyona gstermitir) ifade etmi ve Emin Emirle Mill gazetede 12 Eyll 2005 tarihinde yaplan bir mlakatta yer alan insan haklar ihlalleri ile ilgili u alnty aktarmtr(Alt Komisyon Tutanaklar, 11.10.2012);
htilalle birlikte her ey altst olmu, her ey yerinden oynam, her ey bir pamuk iplii gibi hayata tutunur olmutu. O Cuma gn sabahndan balamak zere Trkiye Byk Millet Meclisi kapatld; Anayasa iptal edildi, siyasi partilerin kaplarna kilit vuruldu; 650 bin kii gzaltna alnd; 1 milyon 683 bin kii filendi; alan 210 bin davada 230 bin kii yargland;7 bin kii iin idam cezas istendi; 517 kiiye idam cezas verildi, bunlardan 50si asld, idam istenen 259 kiinin dosyas Meclise gnderildi; 71 bin kii TCKnn 141, 142 ve 163nc maddelerinden yargland; 98.404 kii rgt yesi olmak suundan yargland; 388

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 847
bin kiiye pasaport verilmedi; 30 bin kii sakncal olduu iin iinden atld; 14 bin kii yurttalktan karld; 30 bin kii siyasi mlteci olarak yurt dna gitti; 300 kii kukulu bir ekilde ld; 171 kiinin ikenceden ld belgelendi; 937 film sakncal bulunduu iin yasakland; 23.677 dernein faaliyeti durduruldu; 3.854 retmen, niversite grevlisi, 120 retim yesi, 47 hkimin iine son verildi; 400 gazeteci iin toplam 4 bin yl hapis cezas istendi; 31 gazeteci cezaevine girdi; 300 gazeteci saldrya urad; 39 ton gazete, dergi imha edildi; cezaevlerinde toplam 299 kii yaamn yitirdi; 144 kii kukulu ekilde ld, ki ikencelerden; 14 kii alk grevinden ld; 16 kii kaarken vuruldu; 95 kii atmalarda ldrld; 73 kiiye doal lm raporu verildi; 43 kiinin intihar ettii bildirildi.

Bu konuda aslnda en nemli itiraf 12 Eyll ile ilgili davann iddianamesinde de yer alan, Kenan Evrenin 01.03.2006 tarihinde Kanal D Televizyonunda yaynlanan Gen Bak Programnda kendisini dinleyen rencilere ifade ettii;
Evet, itiraf ediyorum. Hapishanelerde ikencelere engel olamadk. Birok insan bu yzden sakat kald, ld Frsat ellerine geince gardiyanlar da ne yapsnlar? kence yaptlar

szleriyle Askeri Cezaevlerinde sistematik olarak uygulanan ikencelerden haberdar olduunu itiraf etmesi (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012:s. 68) olarak ifade edilebilir. Komisyonda dinlenen Selim Kaptanolu ise Mevki hastanesinde darbe sonrasnda askeri doktor olarak alt dnemde kendilerine Genelkurmaydan Bu tutuklulardan tedaviyi kabul etmeyeni brak, lsn, tedaviye zorlamayn eklinde yazl emir geldiini ifade etmitir (Alt Komisyon Tutanaklar: 04.10.2012) Bu konuda nemli bir itiraf ise dnemin nemli ordu ve skynetim komutanlarndan Bedrettin Demirelden gelmitir. Bedrettin Demirel, Milliyet Gazetesinde 1988 ylnda yapt bir rportajda 12 Eyll sonrasnda yaplan hatalardan birisinin de bu dnemdeki ikenceler ve insan hakk ihlalleri olduunu belirterek bu nedenle 12 Eyllden yana ama 13 Eylle kar olduunu belirtmi ve yarg bamszl, ikence ve insan haklar hakknda u nemli ifadeleri kullanmtr (Milliyet: 14.09.1988):
Bunlarn zedelendiini gryorum. Yarg teminatnn zedelendiine ahit oldum. kenceler oldu. Diyebilirsiniz ki, bunlar dnyann her tarafnda olur. Olmamalyd Ben her zaman sylyorum. Bir olayn meruiyeti, yalnz gerekeleriyle deil, ondan sonraki icraatyla da llr. Diyelim ki seim yapld. Bir ynetim i bana geldi. Seim de, ynetim de merudur. Fakat onun meruiyeti, ynetimin daima meru olmasn gerektirmez. Ynetim meru olarak geldi. Fakat kanunsuz, hukuk d icraat yapyorsa, onun meruiyeti, yalnz geli gerekesiyle llmez. Onun iin diyorum, ynetimin meruiyeti, ynetimi ele geirdikten sonraki icraatyla llr. Biz 12 Eyll yaptk. Hi phe yok ki merudur. nk halkn tasvibine uradk. Ama ondan sonra baz hatalar olmutur kence olaylar olmutur. Btn Avrupada ikyetler olmutur. Lahey Adalet Divanna kadar dayanan ikyetler olmutur. Buna engel olunamamtr Bunlar resmi olarak bize intikal etmiyordu. Maalesef etmiyordu. Her komutan titizlikle zerinde duruyordu. Devaml olarak ikence yasaktr diye emirler veriyorduk. Benim skynetim blgem Konyada hi ikence olmamtr. Bize

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 848
raporlar geliyordu. Raporlara itimat etmek mecburiyetindeydik. Kanun dna kmayalm diyorduk kenceyle slah mmkn deil! kence yapalm da sadan sola, soldan saa kaydralm. Bu mmkn deil. nsan dncesini deitirmek imknszdr. nanm kafa, en korkun insandr. nand m, hibir ey caydramaz onu Bunlar korkun eylerdir. Askerlikte de adam svmek yasaddr.

Btn bu insan hakk ihlalleri ve bunlarn bir hukuksuzluk tabannda gerekletirilmi olmas aslnda 1982 Anayasasnn geici 15. maddesi ile kurulmak istenen koruma kalkannn da nedenini ortaya koyar niteliktedir. Burada ifade edilen;
12 Eyll 1980 tarihinden, ilk genel seimler sonucu toplanacak Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divann oluturuncaya kadar geecek sre iinde, yasama ve yrtme yetkilerini Trk milleti adna kullanan, 2356 sayl Kanunla kurulu Milli Gvenlik Konseyinin, bu Konseyin ynetimi dneminde kurulmu hkmetlerin, 2485 sayl Kurucu Meclis Hakknda Kanunla grev ifa eden Danma Meclisinin her trl karar ve tasarruflarndan dolay haklarnda cezai, mali veya hukuki sorumluluk iddias ileri srlemez ve bu maksatla herhangi bir yarg merciine bavurulamaz.

hkm, hukukun stnl ve insan haklarna riayet asndan deerlendirildiinde, bu dnemde yaplan insan hakk ihlali, ikence ve kt muamelelerin; bir dokunulmazlk ihdas edilmesine neden olacak boyutta olduunu teyit etmektedir. Aslnda bu hkm 12 Eylln yarglanmasna ilikin iddianamede zamanamn durduran bir hkm olarak yorumlanarak (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 79), 12 Eyll 2010 Referandumu sonrasnda bumerang gibi dnp dolap darbecileri vurmu ve onlarn yarglanmalarnn yolunu amtr. Netice itibariyle 12 Eyll Darbesi, en byk zarar youn insan haklar ihlallerine sebep olmakla vermitir. Bu Darbe, halen sren etkileri itibaryla, sz konusu ihlallere maruz kalanlar iin bir travmadr. Bu travmann salkl bir ekilde sonlandrlmasnda, 12 Eyll 2010 tarihli Anayasa referandumu ile darbecilerin ve darbeci zihniyetin yarg karsna karlmas ve TBMMde grubu bulunan drt siyasi partinin ortak ynde verdikleri nergelerle lkemizde darbelerin ve demokrasiye kar giriimlerin aratrlmasnn nemli katks olabilecei deerlendirilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 849

12. Darbenin niversitelere ve Akademik Hayata Maliyeti

12 Eyll ncesinde terr ve iddet olaylarnn gerekletii ortamlardan birisi olan ve grnm ve yap olarak danklk ifade eden ve ballklar asnda eitlilik arz eden niversiteler, 12 Eyll darbe ynetiminin ncelikli ele ald konulardan birisi olmutur. 1977 ylnda Sultanahmetteki stanbul ktisadi ve Ticari limler Akademisinin yaklmas, Prof. Dr. Yaln Sanalan'n vurulmas zerine Hacettepe niversitesinin bir yl sreyle kapatlmas, stanbul Teknik niversitesinin 10 saat igal edilmesi, niversite Ynetimi tarafndan okulun bir sre tatil edilmesi; 10 Eyll 1979da ukurova niversitesi Rektr Vekili Fikret nsaln evinin nnde, 20 Kasm 1979'da stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Dekan Yardmcs mit Doanayn stanbul Etiler Profesrler Sitesi'nde cinayete kurban gitmesi gibi olaylar yannda, baz niversiteler ve faklteler toplumda yaanan siyasi kutuplamann bir taraf haline geliyor, ODT gibi baz niversiteler ise uzun sren eitim ve retimin aylarca yaplamad boykotlara sahne oluyordu. 12 Eyll ncesi niversite rencileri iin klasik olarak grlen bu durum, rencilerin kutuplamann bir cenahnda yer almalarn zorunlu hale getiren basklara muhatap olmalarna neden oluyordu. Alt Komisyonun 08.11.2012 tarihli toplantsnda; Alt Komisyon Bakan Prof. Dr. M. Naci Bostanc, 12 Eyll ncesi renci olduu Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde lkcler ad verilen kendisinin de aralarnda bulunduu az sayda renciden oluan Grubun, ounlukta olan kart grl gruptan ayr bir yerde snavlara girmek durumunda kaldklarn anlatm, toplantya konuk olarak katlan Baskn Oran ise bu uygulamay yapmazlarsa byk grubun kk grubu yutacan bu uygulamay yapmazlarsa her sabah aynadaki yzlerine bakamayacaklarn ifade etmitir (Alt Komisyon Tutanaklar: 08.11.2012). 12 Eyll rejiminin dizayn etmek istedii kurumlardan biri de niversiteler olmutur. Esas olarak niversiteler zerindeki tasarruflar 1982 Anayasasnda dzenlenmi olmakla beraber 2547 sayl Yksekretim Kanunu Anayasa beklenmeden 06.11.1981 tarih ve 17.506 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. 1982 Anayasasnn 130. maddesine gre ada eitim-retim esaslarna dayanan bir dzen iinde milletin ve lkenin ihtiyalarna uygun insan gc yetitirmek amac ile; ortaretime dayal eitli dzeylerde eitim-retim, bilimsel aratrma, yayn ve danmanlk yapmak, lkeye ve insanla hizmet etmek zere eitli birimlerden oluan kamu tzelkiiliine ve bilimsel zerklie sahip niversitelerin devlet tarafndan kanunla kurulaca belirtilmitir. Yksekretim Kurulu (YK), 1982 Anayasas'nn Yksekretim st Kurulular balkl 131. maddesinde u ekilde dzenlenmitir:
Yksekretim kurumlarnn retimini planlamak, dzenlemek, ynetmek, denetlemek, yksekretim kurumlarndaki eitim- retim ve bilimsel aratrma faaliyetlerini ynlendirmek bu kurumlarn kanunda belirtilen ama ve ilkeler dorultusunda kurulmasn, gelitirilmesini ve niversitelere tahsis edilen kaynaklarn etkili bir biimde kullanlmasn salamak ve retim elemanlarnn yetitirilmesi iin planlama yapmak maksad ile Yksekretim Kurulu kurulur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 850
(Deiik: 7/5/2004-5170/8 md.) Yksekretim Kurulu, niversiteler ve Bakanlar Kurulunca seilen ve saylar, nitelikleri, seilme usulleri kanunla belirlenen adaylar arasndan rektrlk ve retim yeliinde baarl hizmet yapm profesrlere ncelik vermek sureti ile Cumhurbakannca atanan yeler ve Cumhurbakannca dorudan doruya seilen yelerden kurulur. Kurulun tekilat, grev, yetki, sorumluluu ve alma esaslar kanunla dzenlenir.

2547 sayl Yksekretim Kanunu; yksekretimle ilgili ama ve ilkeleri belirlemek ve btn yksekretim kurumlarnn ve st kurulularnn tekilatlanma, ileyi, grev, yetki ve sorumluluklar ile eitim - retim, aratrma, yaym, retim elemanlar, renciler ve dier personel ile ilgili esaslar bir btnlk iinde dzenlemek amacyla karlm olup, yksekretim st kurulularn, btn yksekretim kurumlarn, bal birimlerini ve bunlarla ilgili faaliyet ve esaslar kapsamaktadr. Kanunda Trk Silahl Kuvvetleri ve emniyet tekilatna bal yksekretim kurumlaryla ilgili hususlarn ayr kanunlarla dzenlenecei belirtilmitir. Bu Kanunla yksekretim, akademik, kurumsal ve idari ynden yeniden yaplanmamtr. Kanunla Trkiye'deki tm yksekretim kurumlar Yksekretim Kurulu ats altnda toplanm, akademiler niversitelere, eitim enstitleri eitim fakltelerine dntrlm ve konservatuvarlar ile meslek yksekokullar niversitelere balanmtr. 12 Eyll ara rejiminin rn olarak ok eletirilen bir yap olan YK ve uygulamalar dnda bir de kamuoyunda 1402liklerler olarak ifade edilen ve 1402 Sayl Skynetim Kanunu uyarnca niversitelerden ayrlmak durumunda kalan niversite retim yeleri ve grevlileri de darbenin niversitelere ve akademik hayata yaatt nemli bir maliyet olarak zikredilebilir. Komisyonumuz tarafndan YKten, 12 Eyll 1980 - 31 Aralk 1985 tarihleri arasnda istifa eden, Skynetim Komutanlklar ve Yksekretim Kurulu tarafndan grevden alnan ve grevden uzaklatrlan retim yelerinin listesi istenilmitir. Bu talebimiz zerine, YKn Komisyonumuza ilettii cevabi yaznn incelenmesinden aadaki hususlar anlalmtr: -YKn, belirtilen dnemde mevcut olan niversitelerden 21.09.2012 tarihine kadar elde ettii bilgileri gnderdii, bu kapsamda (28) niversiteden bilgi istenildii, (26) niversitenin gerekli bilgileri YK Bakanlna bildirdii, ancak Dokuz Eyll niversitesinin gnderdii bilgilerin deerlendirilemedii; -Atatrk, Bilkent, Cumhuriyet, Gazi, nn, Marmara, Mimar Sinan Gzel Sanatlar ve Yldz Teknik niversitelerinin; sz konusu dnemde istifa eden, Skynetim Komutanlklar ve Yksekretim Kurulu tarafndan grevden alnan ve grevden uzaklatrlan retim yelerine ilikin bir bilgi ve kayda ulalamadklarn bildirdikleri; -Anadolu, Dicle, Erciyes, Frat, Hacettepe, stanbul Teknik, Karadeniz Teknik, Ondokuz Mays, Seluk, Trakya ve Uluda niversitelerinin sz konusu dnemde sadece istifa eden retim yeleri ve retim grevlilerinin bulunduunu belirttikleri, -Boazii, Ege, stanbul ve Orta Dou Teknik niversitelerinin, 1402 sayl Skynetim Kanunu uyarnca grevden alnan retim yeleri ve retim grevlilerinin mevcut olduunu bildirdikleri, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 851

-Ankara ve ukurova niversitelerinin ise hem istifa eden, hem de grevden alnan retim yeleri ve retim grevlilerinin olduunu bildirdikleri. Bu veriler erevesinde, (26) niversiteyi kapsayan bilgiler tablo halinde aada gsterilmitir:
12 Eyll sonras niversitelerde stifa Eden, Grevden Alnan, Grevden Uzaklatrlan ve Mstafi Duruma Den retim yeleri ve retim Elemanlar
STFA EDEN 286 GREVDEN ALINAN 45 GREVDEN UZAKLATIRILAN 1 MUSTAF DURUMA DEN 6

Veriler ayrntl incelendiinde; 12 Eyll sonrasnda 12 Eyll 1980 - 31 Aralk 1985 arasnda niversitelerdeki retim yesi ve retim grevlilerinden (286)snn istifa ettii, (45)inin grevden alnd, (1)inin grevden uzaklatrld ve (6)snn da mstafi duruma dt grlmektedir. En ok istifa eden retim yesi ve grevlisinin bulunduu niversitelerin; Karadeniz Teknik niversitesi (74), Anadolu niversitesi (56), stanbul Teknik niversitesi (41), Ankara niversitesi (34), Seluk niversitesi (26) ve Frat niversitesi (23) olduu grlmektedir. En ok grevden alnan retim yesi ve grevlisinin bulunduu niversitelerin de; Ankara niversitesi (13), stanbul niversitesi (12), Ege niversitesi (11) ve Orta Dou Teknik niversitesi (6) eklinde sraland incelenmitir. YK Bakanlnca Komisyonumuza, 12 Eyll 1980 - 6 Kasm 1983 dneminde Milli Gvenlik Konseyi, Genelkurmay Bakanl ve Skynetim Komutanlklarnn Yksekretim Kurulu Bakanl ile yapt yazmalara rnek tekil edecek baz yazlar gnderilmi olup; bu yazlarn byk blmnn Devlet Bakan ve Milli Gvenlik Konseyi Bakan Kenan Evrene yurt ii gezilerinde niversiteler tarafndan iletilen sorun ve taleplerin incelenerek sonucunun ve Bakanlk grnn Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine bildirilmesine ilikin olduu, bunlarn iinde yeni faklte ve blm almas konularnn arlk tad; ayrca yksekretim kurumlarnda zorunlu olarak okutulacak Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi dersinin mfredatnn belirlenmesi ve bu konuda Genelkurmay Bakanlndan yararlanlmas konularnn yer ald anlalmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 852

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 853

13. 12 Eyll Darbesinin Yarglanmasna likin ddianame

12 Eyll 2010 tarihinde Anayasa deiikliklerine ilikin yaplan referandumun sonucu Anayasann geici 15. maddesinin kaldrlmasn mteakip, CMK 250. madde ile Yetkili ve Grevli Ankara Cumhuriyet Basavcl pheli sfatyla Ali Tahsin ahinkaya ve Ahmet Kenan Evren hakknda 02.01.1980 tarihi ile 12.09.1980-06.12.1983 tarihleri arasnda, Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Tamamn veya Bir Ksmn Deitirmeye veya Ortadan Kaldrmaya ve Anayasa le Teekkl Etmi Olan Trkiye Byk Millet Meclisini Ortadan Kaldrmaya veya Grevini Yapmasna Engel Olmaya Cebren teebbs etmek suundan, 765 Sayl Trk Ceza Kanununun 146, 80, 31, 33. Maddeleri (Her iki pheli hakknda ayr ayr) uyarnca cezalandrlmalar istemi ile Soruturma No: 2011/646, Esas No: 2012/2, ddianame No: 2012/2 sayl iddianamesi ile CMK 250. madde ile Yetkili ve Grevli Ankara Ar Ceza Mahkemesine kamu davas amtr. Ankara Cumhuriyet Basavclnn pheliler hakknda at kamu davas, Ankara (12) Ar Ceza Mahkemesi tarafndan kabul edilerek Mahkemenin 2012/3 Esasna kaydedilmitir. ddianamede deliller olarak: mteki beyanlar, Mehmet Demir isimli kii tarafndan gnderilen 1 adet DVD, Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanl Kanunlar ve Kararlar Bakanlnn 29/11/2011 tarihli 38483 sayl yazs ve ekleri, T.C. Babakanlk Kanunlar ve Kararlar Genel Mdrlnn 27/12/2011 tarihli 4271 sayl yazs ve ekleri, Tank Ahmet Uncu'nun ifade tutana (Kahramanmara Eski Belediye Bakan), Tank Rafet elli'nin ifade tutana (orum Eski Valisi), Aksiyon Dergisinin 770. says, 201552 sayl 1980 tarihli Bayrak Harekat Direktifi balkl 21 sayfadan ibaret ok Gizli ibareli belge, Adana Cumhuriyet Basavcl tarafndan pheli Ahmet Kenan Evren hakknda Cumhuriyet Savcs Sacit Kayasu tarafndan hazrlanan ddianame, pheliler Ahmet Kenan Evren ve Ali Tahsin ahinkaya vekilleri tarafndan verilen savunma dilekesi, Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Sekreterlii Kanunlar ve Kararlar Dairesi Bakanl Kanunlar ve Kararlar Mdrlnn 10 Haziran 2011 tarihli 64982 sayl ekinde 05/06/1977 tarihinde yaplan milletvekili genel seimlerinde Millet Meclisi 5. dnem yeliine seilen milletvekillerine ilikin listenin bulunduu yaz, Ankara Emniyet Mdrl Terrle Mcadele ube Mdrlnn temin etmi olduu 12 Eyll 1980 Askeri darbesi ile ilgili gazeteci yazar Mehmet Ali Birand tarafndan hazrlanan 12 Eyll Belgeselinin bulunduu 4 adet DVD, pheli Ali Tahsin ahinkaya'nn ifade tutana ve ifadeye ilikin 2 adet mini DV kaset ve 2 adet DVD, Babakanlk Personel ve Prensipler Genel Mdrlnn 1 Haziran 2011 tarihli ve 5897 sayl ekinde 13/11/1979 tarihinde greve balayan Bakanlar Kurulu listesi ile kabinedeki deiikliklerin yer ald Resmi Gazete nshalarnn ilgili blmleri, pheli Ahmet Kenan Evren'in ifade tutana ve ifadenin kaydna ilikin 1 adet DVD, 12 Eyll 1980 tarihli 17103 mkerrer sayl Resmi Gazetede yaynlanan 12 Eyll Askeri darbesiyle ilgili bildirilere ilikin Resmi Gazete kts (lke ynetimine el konulduuna ilikin ilk bildiri olan 1 numaral bildiri ile 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ve 9 numaral bildireler ve pheli Kenan Evren'in basna aklamasna ilikin belge), 16 Ekim 1981 tarihli 17486 mkerrer sayl, 28 Ekim 1980 tarihli 17145 sayl, 12 Aralk 1980 tarihli 17188 mkerrer sayl, 5 Haziran 1981 tarihli 17361 sayl Resmi Gazetelerde yer alan 2533 sayl, 2324 sayl, 2325 sayl, 2356 sayl kanunlar, Milli Gvenlik Konseyinin 52 sayl karar, Trkiye nsan Haklar Vakf tarafndan yaynlanan Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 854 kence Dosyas Gzaltnda ya da Cezaevinde lenler isimli kitap olarak aklanmtr.(Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 1-2) ddianamenin 10 blmde dzenlendii grlmektedir: Birinci blmde, soruturmann balamasna deinilerek demokrasinin tanmn yapld, kinci blmde, 12 Eyll 1980 Askeri Darbesi ncesi meydana gelen nemli terr olaylarna yer verildii; nc blmde 12 Eyll ncesi Son Ecevit ve Demirel Hkmetleri Dnemine ilikin aklamalarn anlatld; Drdnc blmde, 12 Eyll 1980 ncesi darbe ynetiminin yapt hazrlklar ve att admlara, mdahale fikrinin ortaya kna, uyar mektubunun verilmesine, Bayrak Harekat Direktifinin (Plan) Skynetim Komutanlarna gnderilmesine geri ekilmesi ve tekrar gnderilmesinin ilendii; Beinci blmde, 12 Eyll Askeri Darbesi ve Sonrasnn anlatld; Altnc blmde, Askeri Darbe Ynetimince gzaltnda ve cezaevlerinde ikencelere dair ikence madurlarnn beyanlarna, grdkleri ikence nedeniyle ikayette bulunan mtekilerin beyanlarna, phelilerin ve ilgililerin konuya k tutan dier beyanlarna, gzalt merkezleri ve cezaevlerinde uygulanan ikence yntemlerine, gzaltnda ya da cezaevinde lmlere, gdml demokrasiye dne ilikin anlatmlarn yer ald; Yedinci blmde genel deerlendirme yaplarak, Anayasay hlal (Askeri Darbe) suu ile ikence ve kt muamele iddialar asndan deerlendirmelerin yapld; Sekizinci blmde phelilerin savunmalarna yer verildii; Dokuzuncu blmde phelilere isnat edilen Anayasay hlal (Askeri Darbe) suu asndan, zamanam, Geici 15. maddenin af niteliinde olmad ynnde hukuki deerlendirmelerin yapld; Onucu ve son blmde ise, phelilerin eylemlerine uyan 765 sayl TCKnn ilgili maddeleri uyarnca cezalandrlmalarna ilikin sonu ve isteme yer verildii grlmektedir. ddianamede yaplan hukuki deerlendirmelerde, 12 Eyll 2010 tarihinde yaplan referandumla Anayasann geici 15. maddesinin kaldrlmasnn ardndan Basavcla ve Trkiyenin deiik yerlerindeki Cumhuriyet Basavclklarna verilmi olan ikyet dilekeleri zerine soruturmann balatld, phelilere atl bulunan suun, kamu adna kovuturulmas gereken sulardan olduundan, iddianameye mtekilerin adlarnn yazlmasna gerek grlmedii, mtekilerin ikence ve kt muamele sularndan dolay soruturmann ise devam ettii ifade edilmitir. ddianamede;
Toplumdaki bu ideolojik blnmelere ek olarak, lkede yaanan kroniklemi ekonomik krizin etkisiyle yoksulluk had safhaya ulat, lke borlarn deyemediinden iflasn eiine geldii, lkede kaos ve kargaa oluturarak, darbeye zemin oluturmak isteyen gler, bu ekonomik ve sosyal istikrarszl

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 855
karlmaz bir frsat olarak deerlendirerek tertipledikleri terr olaylaryla lkeyi adm adm askeri darbeye srklendii; 12 Eyll askeri darbesi ncesi lkede yaanan terr olaylarnda, halk kkrtmak ve kar karya getirmek iin ounlukla ayn argmanlarn kullanlmas, olaylarda herkes tarafndan grlen asl faillerin olaylardan sonra bir trl yakalanamamas, yakalanarak yarglananlarn ise birbirlerine kar kkrtlarak atmaya srklenen kiiler olmas, olaylara ya hi mdahale etmeyen ya da ge mdahale eden glerinin tutum ve davranlar, baz olaylarda bizzat gvenlik glerinin kullanlmas hususlar gzetildiinde, olaylarn, lke ynetiminin askeri otoritenin eline gemesini isteyen gler tarafndan karld, phelilerin denetiminde bulunan askeri ynetimin ise, lkenin kaosa srklenerek darbe artlarnn olumasn bekledikleri sonucuna varlmaktadr.

eklinde deerlendirme yaplmtr.

Darbeye Giden Srete Yaanan Toplumsal Olaylara likin Deerlendirme

ddianamede 12 Eylle giden srete yaanan nemli toplumsal olaylar, cinayetler, siyasi gelimeler ve olaylar ile darbe sonrasna bak ve yaplan deerlendirmeler zetle u ekilde ele alnmtr: 1 Mays 1977 Olaylar ddianamede 1 Mays Olaylar zet olarak;
1 Mays 1977 gn i Bayramn kutlamak iin eitli illerden stanbul'a gelen yaklak 500.000 kii DSK (Devrimci i Sendikas)'in dzenlemesi ve nderliinde stanbul Taksim Meydann doldurdu. Katlan saysnn fazla olmas nedeniyle gruplarn meydana girileri uzun srm, bu nedenle miting de uzamt. Saat 19:00 sralarnda dnemin DSK Bakan Kemal Trkler konumasnn sonuna geldii srada etraftan silah sesleri duyuldu. Sular daresi binasnn atsndan ve meydandaki otelin eitli katlarndan alan ate nedeniyle toplanan insanlar panik halinde kamaya balam, ksa sre sonra Intercontinental Otelinin (bugnk The Marmara Oteli) st katlarndan da ate edilmeye baland. nsanlar panik halinde kamaya alrken panzerler kalabaln arasna doru girmi ve kitleleri sktrarak Kazanc Yokuu denilen tarafa gitmeye zorlad. nsanlarn yneldii Kazanc Yokuunun bir kamyonla tkandnn anlalmas zerine aaya doru kamaya alan kalabal korkutmak iin alan atele halk panzerler altnda kalarak ve birbirlerini ezerek kamaya devam ettiler. kan kargaada 28 kii ezilme ya da boulma sebebiyle, 5 kii vurulma nedeniyle, 1 kii de panzer altnda kalarak hayatn kaybetti. 130 kii de yaralanmt. lenlerin byk ounluu Kazanc Yokuunun banda park edilmi kamyondan dolay skarak ldler. Olay sonras birok kii gzaltna alnmasna ramen atei kimin at tespit edilememi, Sular daresinin atsndan ve otel odalarndan ate edenler bulunamamtr. Otelin 1 Mays 1977 gn mterilere kapatld belirtilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 856 1 Mays Davasnn Cumhuriyet Savcs Muhittin Cenkda bir beyannda;

Bir gn nce Intercontinental Oteli kapatlyor. Ama resmen kapatlyor. Uakla bir sr Amerikan isimli insanlar Yeilky'e geliyorlar. Olay gecesi kaytlarda yok, otel kaytlarnda yok. Ama onlarn oraya geldikleri sabit." , "...ve onlar ate etmeye balyorlar. Ama halk 1 Mays'tan soutmak, Sosyalizme kar uzak kalmay salamak." , "Onlar Emniyetin urda burda artk eyi telafi etmek iin, bir sank elde edebilmek amacyla yapt giriimler. Yzde 80'i serbest brakld ve takipsizlik karar aldlar. Yanlmyorsam yirmi ksur kii ancak mahkemeye verildi. Bunun da 7-8 kiisi tutuklanmt. Onun zerinde de tabanca falan bulunmalarndan dolay. Yoksa onlarn direkt 1 Mays Olaylaryla ilgisi yoktu.

Cumhuriyet Basavcl, iddianamesinde 1 Mays olaylarn:

1 Mays 1977 tarihinde meydana gelen ve 34 kiinin lm ile birok kiinin yaralanmasyla sonulanan olaylarn olu ekli, grg tanklarnn anlatmlar, olayda gerek Intercontinental Otelinden gerekse Sular daresi binasnn stnden ate edenlerin birok kii tarafndan grlm olmasna ramen gvenlik glerinin gerek sulularn hibirisini yakalayamam olmas hususlar gzetildiinde, olayn toplumu kaosa ve i atmaya srklemek, nihai hedef olarak ise askeri darbeye zemin hazrlamak amacyla devlet iinde ynetimi ele geirmek isteyenlerin ynlendirmesi ve kurgulamasyla karlm bir provokasyon olduu ve etkili glerin polisin de grev yapmasn engelledii kanaatine varlmaktadr.

eklinde deerlendirmitir. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 5-7) 6 Nisan 1978 tarihinde Halkn Hamido Diye Bildii Malatya Belediye Bakan Hamit Fendolu Ankara Emek Postanesinden Evine Gnderilen Bombann Patlamas Sonucu Kendisi le Birlikte Gelini ve Torununun ldrlmesi ddianamede bu olay u ekilde deerlendirilmektedir:
Burada 3 adet bombann ayn ilden bir gn arayla farkl siyasi grteki kiilere gnderilmi olmas ve olayn oluuna gre toplumda kaos oluturmak ve darbeye zemin hazrlamak isteyen gizli gler tarafndan tertiplendiini gstermektedir. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 9).

16 Mart Katliam ddianamede olay u ekilde deerlendirilmitir;

16 Mart 1978 gn Sol grl renciler stanbul Beyazt'ta stanbul niversitesi'nin Beyazt Meydanna alan kapsnda darya karlarken rencilerin zerine ate edilmesi ve bir el bombas da rencilerin zerine atlmasyla, yaplan saldrda 7 renci hayatn kaybetmi, 50'den fazla kii de yaralanmtr. Olaydan uzun sre getikten sonra bombay atan gen Zlkf sot yapt itiraftan ksa bir sre sonra ldrld. Katili de ldren de kendisi gibi bir lkc olan Latif Akt'yd. 8 sene hapis yatt. Bu konuda asl nemli olan aklamay lkc itiraf Ali Yurtarslan yapt. rencilerin zerine atlan

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 857
bombay lk Ocaklar 2. Bakan Abdullah atl'nn temin ettiini syledi. Ali Yurtarslan'a gre atl orduda grev yapan bir yzbadan 7 tane TNT kalb temin etti. Bu TNT'lerin bir blm stanbul'da bir blm ise Ankara'da kullanlmt. atl ismi ilk defa bu ekilde kamuoyu tarafndan duyuldu Olayda, sulunun takibine amirleri tarafndan mdahale edildiini belirten grevli polisin beyanlar, yllar sonra ortaya kan ve yarglanp ceza alan fail Zlkf sotun eylemi polisin kendisine yaptrdn belirten beyanlar, olayn oluu, o tarihlerde POL-DER ve POL-BR olarak blnm olan polis ierisindeki grevlilerin de kullanlmas ile toplumda kaos oluturmak ve ynetimi ele geirmek isteyen gler tarafndan karld anlalmaktadr. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 10-11).

1978 Sivas Olaylar Olaylar ddianamede zet olarak u ekilde anlatlm;

3 Eyll 1978 gn saat 11'de Alibaba Mahallesinde Osman evikdoan ve Mustafa Karaaslan'n ocuklar arasnda balayp sonradan ana ve babalarn katlmasyla byyen olaylarn Kolej mevkiinde devam ederek yayld, kentin farkl yerlerinde Alevi ve Snni vatandalarn gruplar oluturarak birbirlerine ta, sopa ve silahlarla saldrarak atmaya baladklar, atmalarn balangcnda Alevi vatandalardan 2 kadn ateli silahla ldrld, olayn kkrtclar olan kiiler "Kanmz aksa da zafer slamndr, Milliyeti Trkiye, Mslman Trkiye, Komnistlere lm, Komnistler Moskova'ya" eklinde sloganlar att, atlan sloganlarn etkisiyle galeyana gelen kitleler vilayetteki Vali Kona, Belediye, polis karakollar, polis lojmanlar ve nceden belirledikleri ev ve iyerlerini tahrip ederek yamaladklar, kan yangnlar sndrmeye gelen itfaiyecilerin de su hortumlarn keserek yangnlara mdahale etmesinin engellendii, takviye kuvvet olarak gelen Askeri aralar tahrip edildii, Sivas Valisinin srekli olarak silah kullanlarak bu saldrganlarn engellenmesini emretmesine ramen bu emir grevlilerce tam olarak yerine getirilmedii anlalm, 3-4 Eyll 1978 tarihlerinde 2 gn devam eden olaylarda ehirde adeta bir i sava grntsnn meydana geldii olaylar Yurtii Dou Blge Komutanlnn mdahale etmesiyle kontrol altna alnmtr. Olaylarda 1 kii ara altnda kalarak, 10 kii ise ateli silahlarla vurularak ya da lin edilerek ldrlmtr. Olaydan birok kiinin de silah, delici ve kesici aletlerle yaraland, 6 iyeri, 8 meskenin tahrip edilmesinden sonra 351 iyeri ve 97 adet mesken tahrip edilmitir. 1978 Sivas Olaylarnn yarglamasn yapan Skynetim Komutanl Askeri 2 Nolu Mahkemesinin yapm olduu tespitlere gre; baz gvenlik glerinin beyannda, Sivas'a dardan topluluklarn getirildii belirtilmi, Sivas'a gelen militanlarn Alevi vatandalara ait iyerleri, ev, arsa, arabalar, sokak ve kap numaralarn krmz boya ile iaretledikleri; Tugay Komutanlna gelen bir emirde Sivas'ta olaylarn kabilecei belirtilerek tedbirlerin alnmasnn istendii, yetkililerin ise sorulduunda, kendilerine herhangi bir bilginin intikal etmediini syledikleri belirtilmitir. Sivas olaylarndan sonra Devlet Bakan Enver Akova 30/09/1978 tarihli Milliyet Gazetesine yapm olduu aklamada, "Sivas halknn kesin olarak olaylara karmadn, dardan gelen gruplar tarafndan olaylarn karldn Ar ularn silah aldklar kaynaklarn kesin olarak saptandn, bu kaynaklarn ayn olduunu.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 858 ddianamede olayn deerlendirilmesi u ekilde yaplmtr:

1978 Sivas Olaylarnda Devlet Bakan Enver Akova'nn Sivas halknn olaylara karmadn, ar ularn silah aldklar kaynaklarn ayn olduu ynndeki beyanlar, bir ksm gvenlik glerinin Sivas'a dardan topluluklarn getirildiine ilikin beyanlar, Sivas'n demografik yaps itibariyle Alevi ve Snni vatandalarn birlikte yaamas nedeniyle provokatif eylemler iin uygun olmas, olayda Malatya, Mara ve orum olaylarndakine benzer ekilde Snni vatandalar, Alevi vatandalar aleyhine kkrtmaya ynelik sloganlarn atlm olmas hususlar gzetildiinde, olayn lkeyi kaosa srkleyerek, askeri darbeye zemin hazrlamak isteyen gler tarafndan karld anlalmtr. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 11-12).

Kahramanmara Olaylar ddianamede olay zet olarak u ekilde anlatlmaktadr;

19-26 Aralk 1978 tarihleri arasnda Kahramanmara'ta meydana gelen olaylar 12 Eyll askeri darbesi srecine giden yolda nemli dnm noktalarndan ve nedenlerinden biri olarak grlmektedir. Sol grl Mustafa Yzbaolu ve Naci olak isimli 2 retmenin ldrlmesinden sonra, bu 2 retmenin cenazesine katlmak zere eitli evre illerinden gelen 10.000'e yakn vatandan katld cenaze treninde, sa grl vatandalar da kar kitlesel grup oluturduklar, daha sonra 3 Snni gen solcularn at atele ldrlmesi zerine, cenazenin gtrld camideki topluluk lenlerin cenaze namazlarnn klnmasna engel olmulardr. Adyaman ilinden gelerek elik Palas Otelinde 19-20 Aralk 1978 tarihlerinde kalan ve kendilerini milli piyangocu olarak tantan 26 deiik isimli ahsn, Milli Piyango daresinden alnan 26 Ocak 1979 tarih ve 013/653 sayl yazlar ve ekindeki belgelerden ne sabit ne de seyyar bayi olmadklar, stelik yine yaz ekindeki belgeden 1978 Aralk aynda piyango ekililerinin sadece 9 ve 31 Aralk tarihlerinde yapld, olaylarn olduu tarihlerde ekili bulunmad anlalm, bu hususlar dikkate alndnda bu kiilerin halk kkrtmak iin kente getirilen militanlar olduklar kanaate varld, 5442 Sayl l idaresi Kanunun 11.maddesinde (29.08.1996 tarihli deiiklik ncesi) Vali, il iindeki kolluk kuvvetleriyle bastrlamayacak olaanst ve ni hdiselerin cereyan karsnda kalrsa en yakn asker kara, deniz, hava kuvvetleri komutanlarna mmkn olan en seri vastalarla mracaat ederek yardm ister ve bunu yaz ile de teyit eder. Bu talep derhal yerine getirilir eklinde dzenleme bulunmasna ramen olaylarn ikinci gn Kahramanmaraa gelen ve eylemcilere mdahale edilmesini isteyen zamann ileri Bakan rfan zaydnlya 2. Ordu Komutan brahim enocak Paam, sizi severim ve sayarm ama emirleri Ankaradan alrm beyan ile olayn planl olduu anlalmtr. Nitekim birok kiinin lmnden sonra olaylara ikinci ordu birliklerinden deil, Kayseri ve Gaziantepten getirilen askeri birliklerce bastrlmtr. Sz konusu Kahramanmara olaylar iin dnemin Babakan Blent Ecevit Baz evreler bizi srarla ve sistemli olarak skynetim ilanna zorluyorlard. Kahramanmara olaylar CHPnin kurduu hkmeti skynetime zorlamak isteyenlerin tahriklerinin sonucuydu. Nitekim zorlanm olduk. Kahramanmara

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 859
olaylarnda hkmetin sorumluluu olduunu dnemem. Bir hayli askeri birlikler yardma arlmt. Fakat gvenliin salanmasna doyurucu bir katklar olmamt. Geni lde pasif kalmlard.

ddianamede olayn deerlendirilmesi ise u ekilde yaplmaktadr:

100den fazla kiinin ld, 150den fazla insann yaraland, bir ok evin yaklp ykld vahim nitelikteki Kahramanmara olaylarnda, dnemin ileri Bakann ve Valisinin yardm taleplerine olumsuz cevap verilmesi, olaylara mdahale iin evre illerden gelebilecek askeri birliklerin 25 Aralk tarihine kadar gelmemesi, Babakan Ecevitin, olaylarda Askeri birliklerin pasif kaldna ve iinde ileri Bakan bulunan aracn korunmas konusunda bile etraftaki askeri birliklerin yardm etmedikleri ynndeki beyanlar, olaylarn youn olarak cereyan ettii son 3 gnde polisin olaylardan el ektirilmesi, ildeki askeri birliklerin ise yetersiz ve pasif kalmalar nedeniyle olaylara etkin mdahale edilmemesi, Tayyar Paa adndaki Tugeneralin, kke Kengere syledii Siz ne biim Milliyetisiniz, ne biim lkcsnz, size byle mi emir verildi. yznze gznze bulatrdnz. eklindeki szleri, infiale neden olan anonsu kimin yaptnn tespit edilememesi, kendisini milli piyangocu olarak tantan 26 kiinin bulunamamas, len 2 solcu retmenin cenazelerinin hastaneden tesliminin Cuma namaz saatine denk getirilmesi, dnemin Elaz Valisinin kontrgerilla tarafndan tehdit edildiini belirtmesi, Pazarck ilesinin kynde retmenlik yapan Akif Dalga'n olaya katlan grubu bir subayn ynlendirdiini beyan etmesi hususlar dikkate alndnda, olaylarn toplumda kaos oluturmak ve askeri darbeye zemin hazrlamak isteyen gler tarafndan karld, etkin gvenlik kuvvetlerince de mdahale edilmedii kanaatine varlmaktadr. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 12-17).

Gazeteci Abdi peki'nin ldrlmesi ddianamede olay zet olarak u ekilde anlatlmtr;
1 ubat 1979 tarihinde terr bu kez Milliyet Gazetesinin bayazar Abdi peki'yi hedef seilmi, Abdi peki gazeteden ayrlp Nianta Emlak Caddesine geldiinde iyice skk olan trafikte evinin bulunduu karakol sokana dnmek zere yavaladnda arabasnn camndan sklan kurunlarla ldrlmtr. Katili Mehmet Ali Aca 5 ay sonra stanbul'da yakalanm, nce susuz olduunu belirterek her eyi inkar emi ardndan da: "Mahkemeye karsam herkesi ve her eyi aklayacam." fadesi ile gnderdii mesaj adresine ulam, ksa sre sonra Mehmet Ali Aca, Maltepe Askeri Cezaevinden asker elbisesi giydirilerek karlmtr.

ddianamede olayn deerlendirilmesi yle yaplmtr:

Eylemde tetiki olarak kullanld anlalan Mehmet Ali Acann kendisine eylemi yaptranlar aklayacana dair yapm olduu aklamadan sonra Maltepe Askeri Cezaevinden asker elbisesi giydirilerek karlmas, lkenin kaos ve atmaya srklenerek ynetilemez hale getirilmesini isteyen gler tarafndan planlandn gstermektedir. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 17-18)

orum Olaylar Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 860 ddianamede olay zet olarak u ekilde anlatlmtr:

ncesi Emniyet Mdr Hasan Uyar grevinden alnarak yerine Tunceli'de grev yapm olan Nail Bozkurt getirildi. Milli Eitim Mdrlne MHP'li Fethi Katar atand. orum Valiliine ise Rafet elli getirildi. 40'a yakn polis memurunun atamas baka illere yapld. 27 Mays 1980 tarihinde MHP'nin ileri gelenlerinden Genel Bakan Yardmcs Gn Sazak ldrld. Bu suikastn ardndan Gn Sazak'n komnistler ve solcular tarafndan ldrldnn ortaya atlmas zerine, Trkiye'nin her tarafnda byk protesto eylemleri yapld. orum olaylarnn yarglamasn yapan 3.Ordu ve Skynetim Komutanl 1 Nolu Askeri Mahkemesinin yapt deerlendirmede; 4 Temmuz 1980 Cuma gn camilerde halkn Cuma namaz kld srada, ayn semtte bulunan tm camilere ayn anda gelen kimlii tespit edilemeyen bir ksm tahrikilerin nceden planladklar gibi Alaattin camisini bombaladlar, cami yanyor eklinde sylentiyi yaymalar zerine bir ksm cemaatin namaz terk edip evlerine koup silahlanmak suretiyle byk gruplar halinde tevikilerin grevlendirdii kiilerin yol gstermesi ile gene nceden tespit edilen alevi ve solcu olarak bilinen vatandalarn oturduklar mahallelere baskn eklinde saldrlar dzenledikleri belirtilmitir.

ddianamede olayn deerlendirilmesi ise u ekilde yaplmtr:

orum olaylarnda da yine Kahramanmara ve Malatya olaylarndaki gibi cami bombaland , sular zehirlendi gibi sylentilerle alevi ve Snni halk kitlelerinin kar karya getirilmesi, olaya mdahale iin gelen Amasya Tugay komutann olaylar yatmadan birliklerini geri ekmesi, olay bizzat yaayan Adnan Baran'n polis ve askerin olaylara mdahale etmedii, kendisiyle birlikte firari sanklarn kentte rahata gezmelerine izin verildii, baz subaylarn sa ve sol gruplara silah ve patlayc verdikleri, Alaaddin Camiine bomba atldna ilikin yalan haberin aslsz olduunu camide anlatmaya alan Kazm Aras isimli ahsn gerein ortaya kmasn istemeyen kiilerce sopa darbeleriyle etkisiz hale getirildiine dair beyanlar birlikte deerlendirildiinde, olayn lkede kaos kararak yaplacak darbeye zemin hazrlamak isteyenler tarafndan karld anlalmaktadr. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 1820)

Fatsa Operasyonu ddianamede olaylarn geliimi zet olarak u ekilde anlatlmaktadr:

Ordu'nun Fatsa ilesinde 14 Ekimde 1979 ara Terzi Fikri adyla ne kavuan Fikri Snmez belediye bakan seildi. Terzi Fikri, karaborsa dneminde genlerle birlikte stokulara yapt basknlarla nam kazand. Durumu Zeki Muslu (Fatsa CHP le Bakan): "Belediye bu karaborsac insanlarla uraamaynca ne yapyor, bu sefer o genler karaborsa yapan insanlarn dkkanlarn basmaya balad. Basp ierde bulduklar mallar toplayp, efendim halka datmaya baladlar." eklinde ifade etmektedir. Belediye bakan Terzi Fikri, halkn destei ile dncelerini uygulamaya balad. Fatsa'da 11 Halk komitesi kurdu. Ynetim bu komiteler araclyla idare

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 861
ediliyordu. leye giri ve klar halk komitesinin denetimi altnda yaplyor, Gazeteciler bile uzun sre sorgulandktan sonra ileye girebiliyordu. Fatsa'ya 8 Temmuz 1980'de Samsun'dan gelen askeri birliklerle operasyon dzenlendi. Operasyon emrini Genelkurmay Bakan pheli Kenan Evren verdi. Herhangi bir direnile karlalmadan yaplan operasyonlar sonucundan Terzi Fikri Snmez ile birlikte 300 kii gzaltna alnd.

ddianamede olayn deerlendirilmesi u biimde yaplmaktadr:

Devlet ierisinde kk bir devlet gibi rgtlenen Ordunun Fatsa ilesine, Genelkurmay Bakan pheli Kenan Evrenin emriyle mdahale edilmiti. O tarihte Skynetim ilan edilen iller arasnda Ordu yoktu. Dolaysyla Trk Silahl Kuvvetleri skynetim kurulmam bir blgedeki olaylara mdahalede bulundu. Oysa pheli Kenan Evren, Kahramanmara olaylarna asker olarak neden mdahale edilmedii sorulduunda, skynetim ilan edilmedii iin yetkilerinin olmadn belirtmitir.(Bkz, K. Mara olaylar blm) esasen her gn onlarca insanmzn terr olaylarndan ld bir ortamda, Babakan, Hkmet ve dier siyasi parti liderlerine dorudan, Cumhurbakanna ise dorudan olmasa bile dolayl olarak mdahalede bulunabileceine ilikin uyar mektubu verebilecek kadar kendisini gl gren askeri ynetimin, terr olaylarna mdahale ederek sulular adli merciler nne karmas, toplum ve siyasi iktidar tarafndan ancak takdir edilebilirdi. Fatsa operasyonu bu ynyle dikkate deerdir. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 20-21)

Cumhurbakanl Seimleri Cumhurbakanl seimleri sreci iddianamede zet olarak u ekilde anlatlmaktadr;
Cumhurbakan Fahri Korutrk'n grev sresi 6 Nisan 1980 tarihinde doldu. Sonu alnamayan Cumhurbakanl seim srecinde CHP aday Muhsin Baturun 303 oy ald. Bu srada TSK Komuta Heyetinin Gney Douda bulunuyordu, Cumhurbakannn seilme ihtimalinden TSK Komuta Heyetinin rahatsz oldu. Yanlarnda bulunan dnemin ileri Bakan Orhan Erenin anlatmna gre; bir ara komuta heyetinin dar kt, sonra Org. Sedat Celasunun gelerek 1 gn sonra Ankaraya gitmek istediklerini syledi. Orhan Erenin endieyi sezerek ne olduunu sormas zerine, Celasun Paann baksanza adamlar Cumhurbakann seiyorlar, demesi zerine Orhan Erenin endie etmeyin paam seemezler, 303te olsa seemezler diyordu

Olayn Deerlendirilmesi yle yaplmaktadr:

Bu konumalardan dnemin TSK komuta kademesinin yapm olduu darbe plannn akamete uramamas iin, Cumhurbakannn seilmesini istemedii, siyasi istikrarszl darbe yapmak iin bir frsat olarak grd, asl amacn her halkarda darbe yapmak olduu sonucuna varlmaktadr. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 21)

MSP'nin Konya Mitingi Olay zet olarak u ekilde anlatlmaktadr;

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 862
12 Eyll askeri darbesine gereke gsterilen olaylardan bir tanesi MSPnin Konya mitingi idi. srail'in 23 Temmuz 1980 tarihinde Kuds', srail'in ebedi bakenti ilan etmesine tepki olmak zere MSP tarafndan 6 Eyll 1980 tarihinde Konya'da Kuds mitingi dzenlenmesine karar verildi. Miting tertip komitesi yesi MSP Konya senatr Ahmet Remzi Hatip'in ve MSP Genel Bakan Yardmcs ener Battal'n aksi yndeki ikazlarna ramen belirlenmi sloganlar dnda Laiklik kart sloganlar baz gruplar tarafndan srarla dile getirildi. Darbenin planlayclarndan Haydar Saltk ise 29 Ekim 1980'de yapt basn toplantsnda bu konuda: "Konya mitingi 12 Eyll'e gelinmesinde barda taran son damla olmutur." eklinde aklama yapmt. Askeri darbe sonras Konya mitingiyle alakal yarglananlarn tm beraat etti. Olayn Deerlendirilmesi ddianamede yle yaplmaktadr: Bu olayda, stiklal Mar srasnda ayaa kalkmayan kiilerin, mitingi dzenleyen MSPnin Genel Bakan olan Erbakann komutuyla sylettii stiklal Mar srasnda ayaa kalkmamalar, olaydan sonra hem Erbakan hem de Belediye Bakan Mehmet Keeciler tarafndan yaplan ikyetlerden bir sonu alnmamas ve bu kiilerin irtica grntleri veren abartl kyafetleri dikkate alndnda MSPli olmad, benzer provakatif eylemler iin hazrlanm, yaplacak darbede gereke kullanlacak kiiler olduu sonucuna varlmaktadr. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 21-22)

Darbe Ynetiminin Yapt Hazrlklar ve Mdahale Fikrinin Ortaya k

Uyar Mektubunun Verilmesi Bu konuda ddianamede zet olarak u gelimeler anlatlmtr;
12 Eyll ncesi askeri mdahale fikri 1979 ylnn Temmuz ay ierisinde ordunun st kademesinde ak ak konuulmaya baland. Bu tarihlerde pheli Kenan Evren kuvvet komutanlaryla grmeler yapt. Yapt grmeler sonucunda Genelkurmay 2. Bakan Orgeneral Haydar Saltk'tan bir alma grubu kurmasn istedi. Bakanln Haydar Saltk'n kurduu 3 kiilik grupta iki de kurmay subay vard. Haydar Saltk'n banda bulunduu gizli grup 11 Eyll 1979 tarihinde almaya balad. Hazrlad raporlarla komutanlar ynlendirdi. Askeri mdahaleye karar verildikten sonra da bu grubun saysnn artrlmasyla mdahale hazrlklarna devam edildi. 21 Aralk 1979 tarihinde Genelkurmay Bakan pheli Kenan Evren, Kuvvet Komutanlar, Harp Akademileri Komutan, Ordu ve Kolordu Komutanlarnn katlmlaryla toplantlar yapt. Bu toplant srelerinin sonunda 26 Aralk 1979 tarihinde hkmetteki parti liderleriyle dier siyasi parti liderlerine uyar mektubu verilmesi ynnde karar alnmt. 27 Aralk 1979 tarihinde Cumhurbakan Fahri Korutrk araclyla Babakan ve dier siyasi parti liderlerine Genelkurmay Bakan Orgeneral pheli Kenan Evren, kendisinin ve Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Nurettin Ersin, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Blend Ulusu, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Tahsin ahinkaya ile Jandarma Genel Komutan Orgeneral Sedat

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 863
Celasunun imzalarn tayan ve lkede yaanan siyasi ve sosyal alkantlar karsnda Trk Silahl Kuvvetlerinin grn ieren bir uyar mektubunu, takdim yazs ile Cumhurbakan Fahri Korutrke teslim etti. Cumhurbakan Fahri Korutrk, 2 Ocak 1980 tarihinde, Babakan ve Adalet Partisi (AP) Genel Bakan Sleyman Demirel ile Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Bakan Blent Eceviti ankaya Kkne birlikte davet ederek, iki lidere, kendisine sunulan "Trk Silahl Kuvvetlerinin Gr" balkl uyar mektubunun rneini verdi. Cumhurbakan Korutrk, uyar mektubunun bir rneini ayn tarihte Millet Meclisi Bakan Cahit Karaka, Cumhuriyet Senatosu Bakan hsan Sabri alayangil, Cumhuriyet Senatosu Milli Birlik Grubu Bakan Fahri zdilek, Cumhuriyet Senatosu Kontenjan Grubu Bakan Zeyyat Baykara ile Milli Selamet Partisi Genel Bakan Necmettin ERBAKAN, Milliyeti Hareket Partisi Genel Bakan Alparslan Trke, Cumhuriyeti Gven Partisi Genel Bakan Turhan Feyziolu ve Demokratik Parti Genel Bakan Vekili Faruk Skana da gnderdi. Mektupta Cumhurbakanna sunulan takdim yazs u ekilde idi: Sayn Cumhurbakanm, lkemizin iinde bulunduu ortamda Devletimizin bekas, milli birliin salanmas, halkn mal ve can gvenliinin temini iin; anari, terr ve blcle kar parlamenter demokratik rejim ierisinde anayasal kurulularn ve zellikle siyasi partilerin, Atatrk milli bir grle mtereken tedbirler ve areler aramalar kanlmaz bir zorunluk olarak grlmektedir. Milli Gvenlik Kurulunun muhtelif toplantlarnda bu konuda alnan kararlarn muhalefete mensup siyasi partilerin ksr tutum ve davranlar yznden olumlu sonulara gtrlemedii yksek malumlardr. Kuvvet Komutanlar ile beraber yaptm son gezilerimde Ordu ve Kolordu Komutam seviyesindeki general ve amirallerle grmelerimde milli birlik ve beraberlie en ok ihtiya duyduumuz bu dnemde sratle bir sonuca ulaabilmek iin gerekli tedbirlerin mtereken tespiti amac ile tm anayasal kurulular ve siyasi partilerin bir kere daha uyarlmas btn komutanlarca mtereken dile getirildi. Bu karar nda Trk Silahl Kuvvetlerinin grlerini, Milli Gvenlik Kurulu Bakan olarak zatalilerine sunuyorum. Gereini yksek takdirlerine arz ederim. Sayglarmla. Siyasi parti liderlerine verilmesi istenen blm ise: Trk Silahl Kuvvetlerinin Gr lkemizin iinde bulunduu son derece nemli siyasi, ekonomik ve sosyal ortamda her geen gn hzn biraz daha artran anari, terr ve blcle kar milli birlik ve beraberliin salanabilmesi iin; Trk Silahl Kuvvetleri, lke ynetiminde etkili ve sorumlu anayasal kurulular ve zellikle siyasi partileri greve davet etmek mecburiyetinde kalmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 864
Kahramanmara olaylarn yldnmnde henz ilk ve orta-retim andaki evlatlarmzn rgtl eylemciler tarafndan zorla srklendikleri anarik olaylar ibretle mahede edilmektedir. Anayasamzn getirdii geni hrriyetleri ktye kullanarak stiklal Marmz yerine komnist enternasyonali syleyenlere, eriat dzeni davetilerine, demokratik rejim yerine her trl faizmi getirmek isteyenlere, anariye, ykcla ve blcle milletimizin tahamml kalmamtr. ktidar olan siyasi partilerin btn devlet kademelerini kendi siyasi grleri dorultusunda hareket edecek kiilerle doldurmas, kamu grevlilerinin ve vatandalarn blnmesini zorunlu hale getirmektedir. Siyasi partilerce yaratlan bu blnme giderek anari ve blcl destekleyen i kaynaklarn ekillenmesine, himayesine; polis, retmen ve dier birok kurulularn birbirine dman kamplara ayrlmalarna neden olmaktadr. Trk Silahl Kuvvetleri; lkemizin siyasi, ekonomik ve sosyal sorunlarna bir zm getiremeyen, anari ve blcln lke btnln tehdit eden boyutlara varmasn nleyemeyen, blc ve ykc gruplara tavizler veren ve ksr siyasi ekimeler nedeni ile uzlamaz tutumlarm srdren siyasi partileri uyarmaya karar vermitir. Blgemizdeki gelimeler Ortadouda her an scak bir atmaya dnebilecek durumdadr. te anarist ve blcler yurt sathnda genel bir ayaklanmann provalarn yapmaktadrlar. lkede birlik ve beraberliin, vatandan can ve mal gvenliinin sratle salanabilmesi iin gerekli ksa ve uzun vadeli tedbirlerin Yce Meclislerimizde en ksa zamanda kararlatrlmas bugnk ortam iinde hayati bir nem tamaktadr. Dier yandan Meclislerin alndan bir buuk ay sonra komisyonlarn ancak tekil edilebilmesi ve lkenin acilen zm bekleyen konularn mzakere iin bugne kadar mterek bir gndemin saptanamamas znt ile izlenmektedir. Atatrk milliyetiliinden alnan ilham ve hzla vatandalarmz kaderde, kvanta ve tasada ortak, blnmez bir btn halinde milli uur ve lkler etrafnda toplamann; i bar ve huzurun salanmasnda temel unsur olduu apak bir gerektir. lkenin iinde bulunduu bu durumdan bir an evvel kurtulmas hkmetler kadar dier siyasi partilerimizin de grevleri arasndadr. Trk Silahl Kuvvetleri; Hizmet Yasas ile kendisine verilen grev ve sorumluluun idraki iinde lkemizin bugnk hayati sorunlar karsnda siyasi partilerimizin bir an nce milli menfaatlerimizi n plana alarak, Anayasamzn ilkeleri dorultusunda ve Atatrk bir grle bir araya gelerek anari, terr ve blclk gibi Devleti kertmeye ynelik her trl hareketlere kar btn nlemleri mtereken almalarn ve dier anayasal kurulularn da bu ynde yardmc olmalarn srarla istemektedir.

ddianamede bununla ilgili u deerlendirme yaplmaktadr:

Anayasal demokratik sistem ierisinde sivil otoriteye bal ve onun emrinde olan Trk Silahl Kuvvetleri ve onun komuta kademesinin ierisinde bal olduklar Babakann da bulunduu siyasi parti liderlerine gndermi olduu mektupta kulland, "Trk Silahl Kuvvetleri;...uzlamaz tutumlarn srdren siyasi partileri uyarmaya karar vermitir." eklinde stelikte mektubun devamnda Cumhuriyet tarihimiz boyunca askeri darbe gerekesi olarak kullanlan Hizmet

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 865
Kanununu da hatrlatarak uyarmas demokratik rejim asndan tehdittir. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 24).

Bayrak Harekt Direktifinin (Plan) Skynetim Komutanlarna Gnderilmesi Bu konu iddianamede zetle u ekilde anlatlmaktadr:
Askeri darbe plan hazrlklarn tamamlayan Orgeneral Haydar Saltk 4 Haziran 1980 tarihinde Genelkurmay Bakan pheli Kenan Evrene plan sundu. "Bayrak Harekt" ad verilen plan inceleyen Evren 17 Haziran 1980 tarihinde yaplan 6. Skynetim toplantsndan sonra Genelkurmay Kararghnda Kuvvet Komutanlar, Skynetim Komutanlar ve 2. Bakann katlmyla yaplan toplantda planla ilgili bilgi verilerek nerileri alnd. 1 Temmuz 1980 tarihinde komuta kademesince yaplan toplantda askeri darbe gn olarak 11 veya 12 Temmuz belirlendi. Bu tarihlerin askeri mdahale gn olarak belirlenmesinin iki nedeni vard. Bunlardan ilki, CHP ve MHP tarafndan 3 Temmuz'da hkmeti drmek iin gensoru verilecekti. Zaten anari ve ekonomik nedenlerle kaosa srklenmi lkede hkmetin dt bir ortamda yaplan darbe tepki ekmeyecekti. kincisi ise 8-10 Temmuz tarihleri arasnda devlet borlarnn 3 yl ertelenmesi iin Paris'te yaplacak toplant nem arz etmekteydi. Yaplan askeri darbe bor ertelenmesini engelleyebilir, bunun sonucunda da kt olan ekonomide bor deme skntsyla karlalabilirdi. Alnan karara gre 3 Temmuz 1980 tarihinde zel kuryeler vastasyla Bayrak Harekt Plan Skynetim Komutanlklarna ulatrld.

Bayrak Harekt Direktifinin (Plan) Geri Toplatlmas Bu konu iddianamede zetle u ekilde anlatlmaktadr:
3 Temmuz 1980 tarihinde Demirel hkmeti hakknda gven oylamas yapld. Yaplan oylamada beklenenin aksine Erbakann son anda fikir deitirerek hkmete destek vermesi nedeniyle, hkmet tekrar gvenoyu ald. Paris'te yaplan bor erteleme toplants ise 22 Temmuz'a ertelenmiti. Bu iki gelimeden zellikle hkmetin gvenoyu almas sonucu komuta heyeti gvenoyu alm bir hkmete kar darbe yapm konumuna dmemek hem de bor ertelemesinin de gereklememesi nedeniyle harekat emri 4-7 Austos aras geri toplatld. Austos 1980 tarihinde yaplan askeri urada grev sresi dolan Deniz Kuvvetleri Komutan Blent Ulusu'nun yerine Nejat Tmer atand. Hava Kuvvetleri Komutan Tahsin ahinkayann ise dolan grev sresi 1 yl uzatld. Genelkurmay 2. Bakan Orgeneral Haydar Saltk Ege Ordu Komutanlna atand. Yerine ise Orgeneral Nejdet ztorun getirildi. Bylece askeri darbenin komuta kademesi ekillenmi oldu.

Bayrak Harekt Direktifinin (Plannn) kinci Defa Skynetim Komutanlarna Gnderilmesi Bu konu iddianamede zetle u ekilde anlatlmaktadr:

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 866
Komuta kademesi tarafndan 26 Austos 1980 gn yaplan toplantda harekatla ilgili son kontroller yapld. kinci kez harekat zaman olarak 12 Eyll 1980 Cuma gn belirlendi. Ayn toplantda askeri darbe sonras yasama grevini Genelkurmay Bakan, Kuvvet Komutanlar ve Jandarma Genel Komutanndan oluacak Milli Gvenlik Konseyinin yapmasna karar verildi. Milli Gvenlik Konseyi Genel Sekreterliine ise Orgeneral Haydar Saltk atand. Bayrak Harekat Plan Skynetim Komutanlarna tekrar 28, 31 Austos gnleri ile 1, 2, 3, 4 Eyll gnlerinde kuryelerle gnderildi. Askeri Harekatn tarih ve saati belli olmasna ramen planda gizli tutularak zaman "G" gn, "S" saati olarak kodlanmt. 5 Eyll 1980 gn Genelkurmay Bakanlndan kan zel kuryeler harekat tarih ve saatinin 12 Eyll saat 04:00 olduunu belirten emrin bulunduu zarflarla Trkiye'nin drt bir yanna hareket ettiler. Artk geri saym balamt. 12 Eyll Askeri ynetiminin iini kolaylatran gelimelerden biri de 5 Eyll 1980 gn Dileri Bakan Hayrettin Erkmenin gensoruyla Bakanlktan drlm olmasyd. Dileri Bakan srail'in Kuds' ebedi bakent ilan etmesiyle ilgili yeterli tepkiyi vermemekle sulanmt. Verilen gensorunun kabul edilmesiyle Cumhuriyet tarihinde ilk kez bir Dileri Bakan gensoruyla drlm oldu. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 2428)

Darbe ve Sonras
Gelimeler iddianamede zetle u ekilde anlatlmaktadr;
Beklenen gnn gelmesi ile 12 Eyll 1980 gn saat 03:59'da, Trkiye radyolar (TRT) stiklal Mar'nn alnmasyla birlikte yayna balad. Daha sonra Harbiye Mar'nn alnmasyla Genelkurmay ve Milli Gvenlik Konseyi Bakan Orgeneral Kenan Evren imzasyla yaynlanan Milli Gvenlik Konseyi'nin bir numaral bildirisi okunmaya baland. Bildiri yleydi: "Yce Trk Milleti; Byk Atatrkn bize emanet ettii lkesi ve milletiyle bu btn olan, Trkiye Cumhuriyeti Devleti, son yllarda, izlediiniz gibi d ve i dmanlarn tahriki ile, varlna, rejimine ve bamszlna ynelik fikri ve fiziki haince saldrlar iindedir. Devlet, balca organlaryla ilemez duruma getirilmi, anayasal kurulular tezat veya suskunlua brnm, siyasi partiler ksr ekimeler ve uzlamaz tutumlaryla devleti kurtaracak birlik ve beraberlii salayamamlar ve lzumlu tedbirleri almamlardr. Bylece ykc ve blc mihraklar faaliyetlerini alabildiine arttrmlar ve vatandalarn can ve mal gvenlii tehlikeye drlmtr. Atatrklk yerine irticai ve dier sapk ideolojik fikirler retilerek, sistemli bir ekilde ve haince, ilkokullardan niversitelere kadar eitim kurulular, idare sistemi, yarg organlar, i gvenlik tekilat, ii kurulular, siyasi partiler ve nihayet yurdumuzun en masum kelerindeki yurttalarmz dahi saldr ve bask altnda tutularak blnme ve i harbin eiine getirilmilerdir. Ksaca devlet gsz braklm ve acze drlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 867
Aziz Trk Milleti, te bu ortam iinde Trk Silahl Kuvvetleri, Hizmet Kanununun verdii Trkiye Cumhuriyeti'ni kollama ve koruma grevini yce Trk Milleti adna emir ve komuta zinciri iinde ve emirle yerine getirme kararn alm ve lke ynetimine btnyle el koymutur. Giriilen harektn amac, lke btnln korumak, milli birlik ve beraberlii salamak, muhtemel bir i sava ve karde kavgasn nlemek, devlet otoritesini ve varln yeniden tesis etmek ve demokratik dzenin ilemesine mani olan sebepleri ortadan kaldrmaktr. Parlamento ve Hkmet feshedilmitir. Parlamento yelerinin dokunulmazl kaldrlmtr. Btn yurtta skynetim ilan edilmitir. Yurt dna klar yasaklanmtr. Vatandalarn can ve mal gvenliini sratle salamak bakmndan saat 05:00ten itibaren ikinci bir emre kadar sokaa kma yasa konulmutur. Bu kollama ve koruma harekt hakknda teferruatl aklama bugn saat 13.00deki Trkiye Radyolar ve Televizyonun haber blteninde tarafmdan yaplacaktr. Vatandalarn skunet iinde radyo ve televizyonlar banda yaynlanacak bildirileri izlemelerini ve bunlara tam uymalarn ve barndan kan Trk Silahl Kuvvetlerine gvenmelerini beklerim." (Resmi Gazetenin 12 Eyll 1980 tarihli 17103 sayl mkerrer says) Bildiriyle birlikte Trk Silahl Kuvvetleri emir-komuta zinciri ierisinde lke ynetimine btnyle el koyarak, parlamento ve hkmeti feshetti. Btn yurtta skynetim ilan edildi. Yurtdna klar yasakland. Ayn gn saat 13:00'te pheli Kenan EVREN Genelkurmay Bakan ve Milli Gvenlik Konseyi Bakan sfatyla radyo ve televizyondan "Genelkurmay ve Milli Gvenlik Konseyi Bakan Orgeneral Kenan Evrenin Aklamas" balkl konumasnda lke ynetimine neden el koyduklarn anlatyordu. (Ayn tarihli ve sayl Resmi Gazete) ki numaral bildiride Skynetim Komutanlklarna kimlerin atand, skynetim komutanlarnn lzum grecekleri her trl tertip ve tedbiri almaya yetkili klndklar ve Skynetim Komutanlklarnn ald ve alaca kararlara, tedbirlere ve yaynlanacak bildirilere uyulacan belirtiyordu. 3 numaral bildiride gda ve salkla ilgili tedbirlerden bahsedildi. (Ayn tarihli ve sayl Resmi Gazete) 4 numaral bildiride Milli Gvenlik Konseyi Bakannn Genelkurmay Bakan Orgeneral Kenan EVREN olduu, yelerinin ise Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Nurettin ERSN, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Tahsin AHNKAYA, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Nejat TMER, Jandarma Genel Komutan Orgeneral Sedat Celasundan olutuu, Milli Gvenlik Konseyi sekreterliine ise Orgeneral Haydar Saltkn atand belirtiliyordu. (Ayn tarihli ve sayl Resmi Gazete) Ayrca Milli Gvenlik Konseyi kard 12.12.1980 tarihli ve 2356 Sayl Milli Gvenlik Konseyi Hakkndaki Kanunun 1. maddesindeki Milli Gvenlik Konseyi; Devlet ve Milli Gvenlik Konseyi Bakan Genelkurmay Bakan Orgeneral Kenan Evren, yeleri; Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Nurettin

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 868
Ersin, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Tahsin ahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Nejat Tmer ve Jandarma Genel Komutan Orgeneral Sedat Celasundan teekkl eder. eklindeki dzenleme ile Milli Gvenlik Konseyinin oluumuna yer verildi.2324 Sayl ve 27/10/1980 tarihli Anayasa Dzeni Hakknda Kanunun 2.maddesindeki Anayasada Trkiye Byk Millet Meclisine, Millet Meclisine ve Cumhuriyet Senatosuna ait olduu belirtilmi bulunan grev ve yetkiler 12 Eyll 1980 tarihinden itibaren geici olarak Milli Gvenlik Konseyince ve Cumhurbakanna ait olduu belirtilmi bulunan grev ve yetkiler de Milli Gvenlik Konseyi Bakan ve Devlet Bakannca yerine getirilir ve kullanlr. eklindeki dzenlemelerle Trkiye Byk Millet Meclisine, Cumhuriyet Senatosuna ve Cumhurbakanna ait yetkilere cebren el konuldu. 5 numaral bildirisinde, ulam ve haberleme ile ilgili tedbirlere yer verildi. 6 numaral bildiride Trk Silahl Kuvvetlerine bir mesaj yaynland. 7 numaral bildiriyle siyasi parti faaliyetleri yasakland, DSK, MSK ve bunlara bal sendikalarn faaliyetleri durduruldu. Trk Hava Kurumu, ocuk Esirgeme Kurumu ve Kzlay hari dier btn derneklerin faaliyetleri durduruldu. Bir ksm dier tedbirlere yer verildi. 8 numaral bildiride kamu kurulularyla KTlerde ve zerk devlet kurulularnda alan grevlilerin emeklilik, istifa ve iten ayrlmalar ikinci bir emre kadar durduruldu. 9 numaral bildiriyle Emniyet Genel Mdrl tm tekilat ile birlikte 12 Eyll 1980 tarihinden itibaren Jandarma Genel Komutanlnn emrine verildi. Emniyet Genel Mdrlne Korgeneral Hayrettin TOLUNAY atand. (Ayn tarihli ve sayl Resmi Gazete) 12 Eyll askeri ynetimince bu ekilde lkenin tamam denetim ve kontrol altna alnd. 12 Eyll 1980 tarihinde darbenin arkasndan siyasi partilerin faaliyetleri yasaklanmt. 16 Ekim 1981 tarihinde karlan 2533 sayl kanunla bata Atatrk'n kurduu Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) olmak zere btn partiler kapatlarak siyasi partiler ve yan kurulularnn tanr tanmaz btn mallar hazineye devredildi. (16/10/1981 tarihli 17486 mkerrer sayl resmi gazete) 02/06/1981 tarihinde 52 sayl Milli Gvenlik Konseyi kararyla 11 Eyll 1980 tarihinde parlamento yesi bulunan siyasi parti mensuplar ile her kademede siyasi parti yneticisi ve mensuplarnn Trkiye'nin gemi veya gelecek siyasi veya hukuki yapsyla ilgili olarak anlaylar dorultusunda szl veya yazl beyanda bulunmalar veya makale yazmalar ve bu amala toplant yapmalar, skynetim uygulamalarna ilikin olarak Skynetim Komutanlklarnn koyduu yasaklarn ve ald kararlarn herhangi bir ekilde tartlmas yasakland. Yasaklara uymayanlar hakknda fiilleri baka bir su olutursa bile ayrca 1402 sayl Skynetim kanunu 16. maddesi uyarnca ilem yaplacana ilikin hkm getirildi. (05/06/1981 tarihli 17361 sayl resmi gazete) Askeri darbeden sonra Trkiye 13 Skynetim blgesine ayrlarak, balarna atanan Skynetim Komutanlar Genelkurmay Bakanlna baland.

ddianamenin ekinde bulunan belgelerde, Milli Gvelik Konseyi'nin 12 Eyll 1980 tarihli 2 numaral bildirisine gre skynetim komutanlklarna:
1'inci Ordu Komutan Orgeneral Necdet RU, stanbul ili Skynetim Komutanl'na, 2'nci Ordu Komutan Orgeneral Bedrettin DEMREL, Konya, Nide, Kayseri, Nevehir, Yozgat illeri Skynetim Komutanl'na,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 869
3'nc Ordu Komutan Orgeneral Selahattin DEMRCOLU, Erzincan, Gmhane, Giresun, Trabzon, Rize, Ordu, Sivas, Tokat, Amasya, orum, Samsun, Sinop illeri Skynetim Komutanl'na, Ege Ordusu Komutan Orgeneral Sreyya YKSEL, zmir, Manisa, Aydn, Uak, Denizli, Mula, Isparta, Burdur, Antalya illeri Skynetim Komutanl'na, Donanma Komutan Koramiral Nejat SERM, Kocaeli, Bursa, Bilecik, Sakarya, Bolu, Zonguldak illeri Skynetim Komutanl'na, 2'nci Kolordu Komutan Korgeneral Hsn ELENKLER, anakkale, Balkesir illeri Skynetim Komutanl'na, 4'nc Kolordu Komutan Korgeneral Recep O. ERGUN, Ankara, ankr, Kastamonu illeri Skynetim Komutanl'na, 5'inci Kolordu Komutan Korgeneral Adnan DOU, Tekirda, Krklareli, Edirne illeri Skynetim Komutanl'na, 6'nc Kolordu Komutan Korgeneral Nevzat BLGRAY, Adana, Mersin, Kahramanmara, Adyaman, Gaziantep, Hatay illeri Skynetim Komutanl'na, 7'nci Kolordu Komutan Korgeneral Kemal YAMAK, Diyarbakr, Urfa, Mardin, Siirt, Hakkari,Van illeri Skynetim Komutanl'na, 8'inci Kolordu Komutan Korgeneral Sabri DEL, Elaz, Malatya, Tunceli, Bingl, Mu, Bitlis illeri Skynetim Komutanl'na, 9'uncu Kolordu Komutan Korgeneral Selahattin CAMBAZOLU, Erzurum, Ar, Kars, Artvin illeri Skynetim Komutanl'na, 1'inci Taktik Hava Kuvvet Komutan Korgeneral Tevfik ALPASLAN, Eskiehir, Ktahya, Afyon illeri Skynetim Komutanl'na, Atandklar anlalmtr.

Yine iddianamede;
Askeri darbenin liderlerine gre, basnn tek ses tek yrek olmas ve 12 Eyll'le ilgili haberleri vermesinin gerektii belirtiliyordu. Ynetimin istemedii hususlar haber yapldnda gazeteler kapatlyordu. Komutanlar basn kurulularn ziyaret ediyorlar, 12 Eyll'n gerekliliini anlatyorlard. Ancak bu tartma eklinde deil, tebligat manasndayd. Onlarn konumas srasnda bakasnn sz hakk bulunmuyordu. O dnemin gazetecilerinden Nadir Nadi gazeteler zerindeki basklarla ilgili pheli Kenan Evren'le grmesiyle ilgili unlar anlatyordu: "Bari her gazeteye bir albay atayn. O ne yapacamz sylesin" diye sitem ettiinde Orgeneral Haydar Saltk, "Gerekirse bunu da yaparz, cesaretinizi frenlemek iin" cevabn veriyordu. 12 Eyll dneminde skynetim yasaklarndan bunalan gazeteler, zm magazin haberlerine yer vermekte buldu. Siyasi, ekonomik, sosyal gelimeler hakknda yazmak hemen hemen ihtimal d idi. Bu srete asparagas ve erotik arlkl yeni gazeteler tredi. Bu gazetelerin tirajlar milyonlara ulayordu. 14 Eyll 1980 gn TRT'ye gnderilen yaplacak yaynlarla ilgili emirlerden bazlar unlard: "- Milli Gvenlik Konseyi ve skynetime kar haberler verilmeyecektir. - Aksi belirtilmedike MGK bildirileri gnde defa, skynetim bildirileri de iki defa yaynlanacaktr. - 12 Eyll mdahalesiyle ilgili halkla rportajlar yaplacak, daha ziyade orta yallarla konuulacaktr. Rportaj yayna girmeden nce de tasvip alnacaktr." Bu ekilde toplum zerinde kurulan bask ve aleyhe yayn yasaklaryla dnce hrriyeti tamamen ortadan kaldrlyor, gazetelerin ve televizyonun hangi haberleri yazp hangisini yazamayacaklarna MGK karar veriyordu.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 870

Bu dnemde 1402 sayl skynetim kanuna dayanlarak hibir yarg karar olmadan 30.000 memurun grevine son verildi. 7233 memur blgelerinin dna gnderildi. 300.000 kiiye sakncal olduklar gerekesiyle pasaport verilmedi. Pasaport verilmeyenler ierisinde Trk Halk Mzii sanats Ruhi Su da vard. Kanser hastalna yakalanan Ruhi Su pasaport verilmedii iin tedavi olamad ve yaamn yitirdi. 12 Eyll ynetimi tarafndan yurtdna kaan 14.000 kii vatan haini olduklar gerekesiyle vatandalktan karld.

Ynnde aklamalara da yer verilmitir (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 28-31).

Gzaltnda ve Cezaevlerinde kence Gren Madurlar

Askeri darbe ynetimince gzaltnda ve cezaevinde ikence gren madurlar olarak iddianamede isimleri geen: Muhsin YAZICIOLU, Nimet TANRIKULU, Orhan AKIROLU, Ylmaz DURAK, Mustafa DKC, Aydn ES, Nuri DEMRYREK, Celal ADAN, Bekir BA, Aydn DEMRKOL, Mehmet KAZGAN, Namk Kemal ZEYBEK, brahim NAL, Yaar YILDIRIM, Celalettin CAN, Gkhan EREN, Yaar OKUYAN, Mustafa YALINER, Mahir Kadir DAMATLAR, Ouzhan MFTOLU, Selim DNDAR, Orhan MROLU ve Abdurrahman YCEL isimli ahslarn beyanlarna ayrntl yer verilmitir.

Madurlarn Beyanlar ile Belgelerdeki Cezaevi Grevlilerinin simleri

stanbul: Metris Skynetim Savcs Recep SZEN Metris Cezaevi Mdrleri Adnan ZBAY, Murat Binba Dnemin siyasi ube mdr nal ERKAN, mdr yardmcs Mehmet AAR Ankara: Ankara Skynetim Savcs Nurettin SOYER, Mamak Cezaevi Mdr Albay Raci TETK, Pol-der'li Zeki KAMAN ve Drst OKTAY (kence eden polisler) Diyarbakr: Diyarbakr Cezaevi Mdr Birol Binba, Diyarbakr 5 Nolu Askeri Cezaevi Gvenlik Amiri olarak atanan Yzba Esat Oktay YILDIRAN avat: Mteki Yener TURANa yaplan ikencelerden sorumlu avat Cezaevi Karakolunda Yzba Mustafa EKEN ve Astsubay Bahri DENZ, Binba Ahmet SELEK Fatsa: Bakomiser Mustafa YAYLA, polis memurlar Tuncer MEKK, Yemen TRKAN, Ali AY, Baavu Ramazan KARTLAK ve emrinde grev yapan askerler

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 871

kence Yapldna Dair Tespit Raporu Dzenleyen Hekimler

Mevki Hastanesi tabiplerinden Binba Tabip Selim KAPTANOLU ve Tabip Albay Mehmet NL

Gzalt Merkezleri ve Cezaevlerindeki kence Yntemleri

ddianamede 12 Eyll Askeri Darbe dneminde gzalt merkezleri ve cezaevlerinde uygulanan ikence yntemleri olarak unlar belirtilmitir; Falaka: Yaygn ve srekli kullanld. Ayak taban, ellerin ii gibi vcudun kasl blmlerine kalas, cop, zincir, saz sap, pik demir vb. vurularak gerekletirilirdi. Bu yntem, ayak tabanlarn ve el ayaklarn patlatr, kaba yerleri ezer, morartr, trnaklar skerdi. El ayak gibi herhangi bir yeri krar, sakat brakrd. Kpek Saldrtma: Tutuklu rlplak soyulur, kurt kpei zerine saldrtlrd. Kpein ilk kapt yer bacak aras olurdu. Zincir: 20-25 metre uzunluundaki zincirin ular iki tutuklunun boynuna balanr, tutuklular srt srta verdirilerek ters ynde hzla itilir. Tutuklu tek ayandan zincire balanr, bu zincir yksek bir yere aslr, tutuklu baylncaya kadar askda kalrd. Germe: Tutuklunun bir baca merdiven kenarlna balanr, dier baca da ak braklan kouun gzetleme deliine balanp kap kapatlr, tutuklunun bacaklar kou kapsnn eni kadar gerilir ve yle kalrd. Kouturulur, zincir tam gerilince, her iki tutuklu da srtst yere derdi. Ayaktan Asma/Tepe: 50-60 kii havalandrmaya alnrd. Gardiyan "tepe ol" komutu verince tm tutuklular st ste bindikten sonra, bir tutuklu da st ste yatan tutuklularn stne kar, stiklal Mar'nn on ktas okutulurdu. Kule: Havalandrmaya kan tutuklular alt kiilik daire olutururlard. Bunlarn zerine 3-4 kat olacak biimde tutuklular karldktan sonra, gardiyann "ykl" komutuyla kule oluturan tutuklular kendini yere brakr ve bylece tutuklularn deiik yerlerinde krlma, incinme ve kk olurdu. Ranza Alt: Gardiyanlarn ellerinde kalaslarla koua girip, "ranza alt ol" komutunu verince, kouta bulunan tutuklularn hepsi ranzalarn altna girerdi. Herhangi bir yerlerinin akta kalmamas gerekiyordu. Ranzalarn altna tm tutuklular smad iin kimini eli, kiminin kolu darda kaldndan, gardiyanlar ellerindeki kalaslarla tutuklularn darda kalan ksmlarna vurmaya balard. Kantar: Tutuklular havalandrmada rlplak soyundurulup tek sra halinde dizilirler, srann n tarafnda duran tutuklu srt st yatrlrd. kinci tutuklu, yatan tutuklunun testis ve erkeklik organlarndan tutarak yukar kaldrr, tutuklunun ka kilo geldiini sylemesi istenirdi. Tm tutuklular birbirini tartana kadar bu ilem devam ederdi. Kervan: Havalandrmada, tutuklular tek sra dizilir, her tutuklu nndeki tutuklunun srtna bindirilir, bacaklar altndaki tutuklunun boynundan aaya sarktlr ve kulaklarndan tutmas istenirdi. Gardiyann komutuyla tutuklular yrmeye balar ve bu ilem tutuklular ayakta duramayacak duruma gelene kadar srerdi. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 872 Sehpa: Tutuklu gece koutan alnp, kou koridorunda gardiyan ve subaylardan mizansen olarak oluturulan bir mahkemede sorgulanrd. Mahkeme, tutukluyu idam cezasna arptrr, ikinci katn merdiven kenarlna bir ip geirilip, ipin ucuna tutuklunun boyun kemiini krmayacak dzeyde kaln bezden bir ilmik taklr, tutuklunun boynu bu ilmie geirilir ve temsili infaz gerekletirilirdi. Tutuklu tam boulaca srada ip alrd. Cop Sokma: Gardiyanlar, copu zeytinyana batrr ve yal copu tutkulunun makatna zorla sokarlard. Sonra bu copu kendisine ya da bir baka tutukluya yalatrlard. ek-ek: Tutuklu rlplak soyundurulur ve erkeklik organna bir ip taklrd. Gardiyan ipin dier ucunu alp hzla koar, tutuklu da zorunlu olarak gardiyann peinden koard. Lam Suyuna Sokma: Tecrit blmnn alt katndaki baz tuvaletlerin delikleri tkanr. Hcrelerin pislii ve lam sular burada biriktirilir, diz boyu kadar oluturulan pisliin iine tutuklu atlr ve pislik yedirilirdi. Kitap Okuma: Kouta bir tutuklunun eline kitap verilir, tutukluya avaz kt kadar yksek sesle tek tek szckler okutulurken, dier tutuklular bu szckleri tekrarlard. Sabahtan akama kadar yaplan bu ilem srasnda, tutuklular ayakta durmak zorundayd. Mar Syletme: Cezaevinde bulunan herkes elli'yi akn mar ezberlemek zorundayd. Bu marlar tutuklularn ses telleri tahri oluncaya kadar syletilirdi. l Dediimde: Tutuklu havalandrmann orta yerine karlr, hazr ol durumuna geirilirdi. Gardiyann "l" komutuyla tutuklu kaskat, eklemlerini krmadan eyer drlrd. Bu ilem gardiyann keyfine gre tekrarlanrd. Sigara irme: Bunun ok eitli yntemleri vard. En ok uygulananlar unlard: Kouta kalan tutuklularn eline be adet sigara verilir, sigaralarn tm yaklarak devaml aznda tutulurdu. Gardiyann "ek-brak" komutuyla sigaralar bitinceye kadar iirilir, sigaralarfiltreleri dahil tutuklulara yedirilirdi. Bu srada kou pencereleri kapatlr, havaszlk ve dumanla boulma ortam yaratlrd. Banyo: Tutuklular rlplak soyundurulur ve tek sra halinde banyoya gtrlrd. Banyoda sabun kullanlmazd. Hortumla tazyikli su tutuklularn zerine fkrtlrd. Daha sonra tutuklular koridora karlr, "Yat-srn" komutuyla tutuklular yerlerde srndrlerek koularna gtrlrd. Saym Dzeni: Tutuklular gnde en az be kez saylrd. Her saymdan nce, tutuklular saym dzenine geer, saym talimi yaptrlr, yksek sesle tekmil verilir, rahat-hazr ol ile, ker kalkarlard. Gece Nbeti: Geceleri her kouta mevcuda gre 2-7 kiiye kadar tutukluya srayla nbet tutturulurdu. Nbet srasnda devriye gezen gardiyanlar, kouun mazgal deliini aar, nbeti tutuklunun mazgaldan dar elin uzatmasn ister, tutuklunun ellerine cop veya kalasla istedii kadar vururdu. Lokomotif: Tutuklular havalandrmaya karlr. ki kii rlplak soyundurulur, bunlardan birisi domalp iki eliyle diz kapaklarn tutar, dieri de arkadan bunu kucaklard. Gardiyann "uygun adm mar" demesiyle her iki tutuklu havalandrmada dolarlar, dier tutuklular zorunlu olarak bunlar izlerdi. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 873

Pislik Yedirme: Her havalandrmann ortasnda bir lam ukuru vard. Lam sular ve insan pislikleri burada toplanrd. Tutuklulara bu ukurdan avu avu pislik alp yemeleri istenirdi. eme: Havalandrmada bir tutuklunun yere yatmas istenir, dier tutuklulara, yerde yatan tutuklunun yzne iemesi istenirdi. Tecavz: Cezaevinde grev yapan gardiyanlar, gen tutuklara merdiven altlarnda zorla tecavz ederlerdi. Ayrca iki tutuklu rlplak soyundurularak birbirlerine tecavz etmeleri istenirdi. Hastane: Hastanede de cezaevindeki kurallar geerliydi. Hasta, tuvalete gtrlmez, yatakta da hazr ol vaziyetinde yatard. Verem: Veremlilerle, salam tutuklular birbirinden tecrit edilmez, ayn kapta yemek zorunda braklrd. Ayn battaniyenin altnda yatrlrlard. Veremlilerin balgamlar tahlil yaplacak bahanesiyle toplanr, karavanadaki yemeklere kartrlr ve bu yemekler tm tutuklulara yedirilirdi. Ayakta Bekletme: Bu yntem cezaevinde her gn geerliydi. Sabah saat 05'den akam 17-19'a kadar tutuklularn oturmas yasakt. Konuma Yasa: Kou iindeki iki kiinin birbiriyle konumas, tutuklunu glmesi ve dnr gibi grnmesi yasakt. Byle bir suu ileyen tutuklulara yukardaki ikence yntemleri uygulanrd. Gece Baskn: Nbeti subay ve gardiyanlar, gece ge saatte tutuklularn kouuna girerek, uyku srasnda tutuklulara cop veya kalaslarla dayak atarlard. Avukat-Ziyaret Daya: Avukat grmesine ve dier grmelere gidip gelirken tutuklulara dayak atlrd. Grlerde hibir ey konuulmamas tembih edilirdi. Tutuklular avukatlaryla savunma konusunda gr alveriinde bulunamazlard. Mahkeme Daya: Tutuklular mahkemeye gtrlrken cenaze arabasna bindirilirlerdi. Elleri arkadan kelepeli olurdu. Cenaze arabasna binerken ve karken gardiyanlar tarafndan dvlrlerdi. 12 Eyll askeri darbesinin ardndan cezaevleri ve gzalt merkezlerinde insanlk d uygulamalarn sonucunda lmler meydana geldi.12 Eyll 1980 askeri darbesi ile ynetimin eklen de olsa sivillere devredildii 1983 tarihine kadar gzalt ve cezaevinde lenleri toplam says 191 kiiydi. Bunlardan 5'i cezaevinde alk grevinde, 1 tanesi de ikence sonucunda hastalanp lmt. Sadece 12 Eyll 1980 tarihiyle 31 Aralk 1980 tarihi arasnda cezaevinde lenlerin says 43 kiiydi (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 31-63).

Gdml Demokrasiye Dn
ddianamede 12 Eyll sonrasnda demokrasiye dn sreci gdml demokrasiye dn olarak adlandrlarak zetle u ekilde ifade edilmitir:

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 874
12 Eyll darbe ynetimi, hazrlatm olduu Anayasay pheli Kenan Evren aksine konumann ve propaganda yapmann yasak olduu bir ortamda il il dolaarak halka anlatt. Nihayet 7 Kasm 1982 gn yaplan halk oylamasnda %92,7 evet, %8,6 hayr oyuyla Anayasa kabul edildi. Yaplan oylamada evet oyu beyaz renkte, hayr oyu ise mavi renkteydi. Kullanlan zarflarn effaf olmas nedeniyle mavi oy kullananlar ortaya kacandan bu husus oy kullananlar iin bir korku ve ekinme duygusu oluturuyordu. Dolaysyla 1982 Anayasas kamuoyunun serbeste olutuu demokratik bir ortamda oylanmamtr. 1983 Nisan aynda siyasi parti kurma yasa kaldrld. Ancak kurulacak partilerin kurucu listesinin Milli Gvenlik Konseyi onayndan gemesi gerekiyordu. Bu nedenle Milli Gvenlik Konseyi seime sokmak istemedii partilerin kurucu listesini 30'dan aaya indirip, partinin kurulmasn engelliyordu. Askeri ynetim sadan iki, soldan ise bir parti girmesini istiyordu. Buna gre sadan kendisinin destekledii Turgut Sunalp'n kurduu MDP ile Turgut zal'n Anavatan Partisine, soldan ise Nejdet Calp'n kurduu Halk Partinin seimlere girmesine izin verdi. Seimlere sokmak istemedii dier partilerin bir ksmn kapatt, bazlarn ise kurucularn veto ederek kurulmasna engel oldu. 6 Kasm 1983 tarihinde yaplan milletvekili seimlerinden nce partiler milletvekili adaylarn da Milli Gvenlik Kurulunun onayndan geirmek zorunda kald. Parti kurucularnda olduu gibi milletvekili listelerinin bir ksm da veto edildi. pheli Kenan Evren seim ncesi yapt konumalarda Turgut zal'a oy verilmemesi ynnde toplumu ynlendirmeye alyordu. Bu balamda 4 Kasm'da yapt televizyon konumasnda byk tesislere, Keban Barajna ve Gneydou Anadolu Projesine sahip kan Turgut zal' sert bir ekilde eletiriyor, yle diyordu: "1980-1981 yllarnda ekonomik durumun dzelmesinin kendilerine mal edenleri, ekonominin tabii kanunlarn yalnzca kendilerine verildiini byk bir gururla ekinmeden her gn ifade edenleri... 1982 Anayasasna gre Cumhurbakan olan pheli Kenan Evren'in konumasnda Milliyeti Demokrasi Partisi lideri Turgut Sunalp'n Turgut zal'a kar kendisini destekleyecek konuma yapmasn istediini ise u szleriyle ortaya koyuyordu: "... Canm ben Cumhurbakanym, dedim. Baz yerlerde dedim, hani bunu ima eder eyler sylyorum ama, dedim. Halk anlarsa anlar. te Van'da falan byle bir konuma yaptm... 4 Kasmda yaptm konumada ima yollu byle bir ey syledim. 6 Kasmda 1983de yaplan genel seimlerde Anavatan Partisi seimi kazanm olmasna ramen, pheli Kenan Evren hkmeti kurma grevini Turgut zala yaklak iki hafta getikten sonra 20 Kasmda verdi. pheli Kenan Evrenin: "Benim imdiki intibam o ki, 83te deil 84te efendim bu seimler yaplsayd, belki baz eyler, konular daha iyi halledilmi, yle teslim edilmi olabilirdi. eklindeki beyanndan ynetimi sivillere devretmekten piman olduu anlalmaktadr (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 63-64).

Anayasay hlal (Askeri Darbe) Suuna likin Deerlendirme

ddianamede Anayasay hlal Suu asndan deerlendirme zetle; Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 875
1 Mays 1977 tarihinde meydana gelen ve 34 kiinin lm ile birok kiinin yaralanmasyla sonulanan olaylarn olu ekli, grg tanklarnn anlatmlar, olayda gerek ntercontinental Otelinden gerekse Sular daresi binasnn stnden ate edenlerin birok kii tarafndan grlm olmasna ramen polisin gerek sulularn hibirisini yakalayamam olmas, Malatyadaki olayda 3 adet bombann ayn ilden bir gn arayla farkl siyasi grteki kiilere gnderilmi olmas, orum ve Kahramanmara olaylarnda olduu gibi ehirde sulara zehir konulduu iddiasnn yaylmas, 16 Mart katliamnda, sulunun takibine amirleri tarafndan mdahale edildiini belirten grevli polisin beyanlar, yllar sonra ortaya kan ve yarglanp ceza alan fail Zlkf sotun eylemi polisin kendisine yaptrdn belirten beyanlar, 1978 Sivas Olaylarnda Devlet Bakan Enver Akova'nn Sivas halknn olaylara karmadn, ar ularn silah aldklar kaynaklarn ayn olduu ynndeki beyanlar, bir ksm gvenlik glerinin Sivas'a dardan topluluklarn getirildiine ilikin beyanlar, Sivas'n demografik yaps itibariyle Alevi ve Snni vatandalarn birlikte yaamas nedeniyle provokatif eylemler iin uygun olmas, olayda Malatya, Mara ve orum olaylarndakine benzer ekilde Snni vatandalar, Alevi vatandalar aleyhine kkrtmaya ynelik sloganlarn atlm olmas, 100den fazla kiinin ld, 150den fazla insann yaraland, birok evin ve iyerinin yaklp ykld vahim nitelikteki Kahramanmara olaylarnda, dnemin ileri Bakann ve Valisinin yardm taleplerine olumsuz cevap verilmesi, olaylara mdahale iin evre illerden gelebilecek askeri birliklerin 25 Aralk tarihine kadar gelmemesi, Babakan Ecevitin, olaylarda askeri birliklerin pasif kaldna ve iinde ileri Bakan bulunan aracn korunmas konusunda bile etraftaki askeri birliklerin yardm etmedikleri ynndeki beyanlar, olaylarn youn olarak cereyan ettii son 3 gnde polisin olaylardan el ektirilmesi, ildeki askeri birliklerin ise yetersiz ve pasif kalmalar nedeniyle olaylara etkin mdahale edilmemesi, Tayyar Paa adndaki Tugeneralin, kke Kengere syledii Siz ne biim Milliyetisiniz, ne biim lkcsnz, size byle mi emir verildi. Yznze gznze bulatrdnz. eklindeki szleri, infiale neden olan anonsu kimin yaptnn tespit edilememesi, kendisini milli piyangocu olarak tantan 26 kiinin tespit edilememesi, len 2 solcu retmenin cenazelerinin hastaneden tesliminin Cuma namaz saatine denk getirilmesi, dnemin Elaz Valisinin kontrgerilla tarafndan tehdit edildiini belirtmesi, Pazarck ilesinin kynde retmenlik yapan Akif Dalga'n olaya katlan gruplar bir subayn ynlendirdiini beyan etmesi, Gazeteci Abdi pekinin ldrlmesinde tetiki olarak kullanld anlalan Mehmet Ali Acann kendisine eylemi yaptranlar aklayacana dair yapm olduu aklamadan sonra Maltepe Askeri Cezaevinden, hem de asker elbisesi giydirilerek karlmas, orum olaylarnda da yine Kahramanmara ve Malatya olaylarndaki gibi cami bombaland, sular zehirlendi gibi sylentilerle alevi ve snni halk kitlelerinin kar karya getirilmesi, olaya mdahale iin gelen Amasya Tugay komutann olaylar yatmadan birliklerini geri ekmesi, olay bizzat yaayan Adnan Baran'n polis ve askerin olaylara mdahale etmedii, kendisiyle birlikte firari sanklarn kentte rahata gezmelerine izin verildii, baz subaylarn sa ve sol gruplara silah ve patlayc verdikleri, Alaaddin Camiine bomba atldna ilikin yalan haberin aslsz olduunu camide anlatmaya alan Kazm Aras isimli ahsn gerein ortaya kmasn istemeyen kiilerce sopa darbeleriyle etkisiz hale getirildiine dair beyanlar,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 876

Cumhurbakanl seim sreciyle ilgili blmde anlatld zere, ileri Bakan Orhan Erenin anlatmna gre, CHP aday Muhsin Baturun seilmeye yakn bir oy almas zerine dnemin TSK komuta kademesinin, yapm olduu darbe plannn akamete urayaca endiesiyle, Cumhurbakannn seilme ihtimalinden rahatsz olmalar, MSPnin 6 Eyll 1980 tarihinde dzenledii Kuds Mitinginde, mitingi dzenleyen MSPnin Genel Bakan olan Erbakann komutuyla sylettii stiklal Mar srasnda bir ksm kiilerin ayaa kalkmayarak stiklal Marn sylemeyen kiiler hakknda, hem Erbakan hem de Belediye Bakan Mehmet Keeciler tarafndan yaplan ikyetlerden bir sonu alnamamas, bu kadar abartl kyafetlerle mitinge katlarak ortalkta dolaan kiilerin yakalanamamas, stelik bu kiilerin eylemlerinin de MSPye yklenerek darbeye gereke yaplmas, basit bir mantkla bu kiiler MSPli olsalar kendi genel bakanlarnn sylettii stiklal Marnda ayaa kalkmalarnn gerekmesi, 14 Ekim 1979 tarihinde ara seimlerinden sonra devlet ierisinde kk bir devlet gibi rgtlenen Ordunun Fatsa ilesine, skynetim ilan edilen blge olmamasna ramen pheli Kenan EVRENin emriyle operasyon yaplarak mdahale edilmi olmasna ramen, phelinin, dier bir ksm illerdeki terr olaylarna, rnein, Kahramanmara olaylarna askerin neden mdahale etmedii sorulduunda, skynetim ilan edilmedii iin yetkilerinin olmadn belirtmi olmas, esasen her gn onlarca insanmzn terr olaylarnda ld bir ortamda, Babakan, Hkmet ve dier siyasi parti liderlerine dorudan, Cumhurbakanna ise dorudan olmasa bile dolayl olarak mdahalede bulunabileceine ilikin uyar mektubu verebilecek kadar kendisini gl gren askeri ynetimin, terr olaylarna mdahale ederek sulular adli merciler nne karmasnn toplum ve siyasi iktidar tarafndan ancak takdir edilebilecek bir durum olmas, 12 Eyll 1980 tarihinden nce 26 Aralk 1978 Kahramanmara olaylar nedeniyle Adana, Ankara, Bingl, Elaz, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, stanbul, Kars, Malatya, Kahramanmara, Sivas ve anlurfadan oluan 13 ilde, yine iddet olaylar nedeniyle 26 Nisan 1979da Adyaman, Diyarbakr, Hakkri, Mardin, Siirt ve Tuncelide, 20 ubat 1980de Hatay ve zmirde, 20 Nisan 1980de Arda olmak zere toplam 22 ilde skynetim ilan edilmesi, Sivas ve Erzincan'da 26 ubat 1980 ve 20 Nisan 1980 tarihlerinde skynetimin kaldrlmas, kalan 20 ilde skynetim devam ettii halde 12 Eyll 1980 ncesi sulularn yakalanp yarg nne karlmamas, 12 Eyll Dneminin 2. Ordu Komutan Bedrettin DEMRELin, 5 Temmuz 1987 tarihinde Milliyet Gazetesinden Yener SSOYa verdii rportajda 12 Eylln ge yapldna inanyorum. Arkadalarmn ou Tam olgunlasn, millet tarafndan tasvip edilsin dediler. Bana kalsayd en az bir yl nceden yapardm. Bir yl ok kan akt. eklindeki szleri, Dnemin Babakan Sleyman DEMRELin darbe yapmaya karar veren askeri ynetimin terr olaylarnn zerine bilerek gitmediklerine, komuta heyetinin bir taraftan sureti haktan grnp dier taraftan tertip ierisinde olduklarna, akan kanlarla darbeye meru zemin oluturulduuna, 2. Ordu Komutan Bedrettin DEMRELin kendisine, darbe yapmaya bir sene evvel karar verdiklerini ancak artlarn olgunlamasn beklediklerini sylediine, terr olaylarnn darbe sonras bak gibi kesildiine ve askeri ynetimin terr olaylarna mdahale iin isteklerini yerine getirmeye hazr olduklarna dair beyanlar,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 877
Blent Ecevitin, terrn artmaya balad gnlerde kendisinin baz illerde skynetim ilan edilmesi isteine, Genelkurmay Bakan Kenan Evrenin ellerindeki kuvvetlerle daha ok ilde skynetim ilanna glerinin yetmeyeceini belirterek kar ktna, 12 Eyll 1980 tarihinden nce baz illerde skynetim ilanna gc yetmeyen askeri gcn 12 Eyll 1980 tarihinden itibaren 67 ilde nasl skynetim ilan ettiklerine dair beyanlar;

Gzetilerek yaplm ve u ekilde sonulandrlmtr:

Tm bu hususlar nda 12 Eyll 1980 ncesi terr olaylarna bakldnda, olaylarn toplumu kaosa, i atmaya srkleyerek lkeyi ynetilemez hale getirip, askeri darbeye zemin hazrlamak ve ynetimi ele geirmek isteyen devlet iindeki derin yaplarn ynlendirmesi ve kurgulamasyla karlm terr olaylar olduu, devlet iindeki etkili glerin, olaylarda gvenlik glerinin etkin olarak grev yapmasn engelledii, gvenlik glerinin baz olaylarda kullanld, bu kadar organize ve geni apl olaylarn devlet iinde rgtlenmi illegal glerin planlamas ve itiraki olmadan yaplamayaca, phelilerin darbe yapmaya yaklak bir yl nceden karar verdikleri, her halkarda lke ynetimini cebren ele geirmek niyetinde olduklar, yaplacak askeri darbenin halkn gznde meru grlebilmesi iin terr olaylarnn zerine bilerek gitmedikleri, mdahale etmedikleri veya tertiplenen olay amacna ulatktan sonra mdahale ettikleri, phelilerin darbe yapmak iin bir yl artlarn olgunlamasn bekledikleri, darbe iin frsat kolladklar anlalmtr. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 64-67).

Hizmet Kanunu 35. Maddesinin Deerlendirilmesi

ddianamede pheliler ve vekillerin savunmalarnda askeri darbenin Trk Silahl Kuvvetleri Hizmetler Kanunu 35. maddesindeki yetkiye dayanarak yapldn belirtmi olduklarn, ancak 211 sayl Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanunu 35. maddesindeki dzenlemenin "Silahl Kuvvetlerin vazifesi; Trk yurdunu Anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumak" eklinde olduu, Anayasa ile kurulmu bir devlet olan Trkiye Cumhuriyeti'nde yasal dzenlemeler arasnda bir hiyerari olduu, bunlardan en yukarda Anayasann yer ald, kanunlarn ise Anayasann hiyerarik olarak altnda yer ald, dolaysyla kanunlarn Anayasaya aykr olamayacaklar temel hukuki kurallardandr. Bu nedenle, kanunlar Anayasaya aykr olamayacaklar gibi, kanunla verilen bir yetkinin Anayasay ortadan kaldrmak amacyla kullanlmas da mmkn olmad belirtilmitir (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 78).

Zamanam Ynnden Yaplan Deerlendirme

ddianamede zamanam ile ilgili u deerlendirme yaplmaktadr:
1982 Anayasasn geici 15. maddesindeki dzenlemeye bakldnda dzenlemenin pheliler hakknda bir soruturma ve yarglama engeli ortaya koyduu anlalmaktadr. 765 sayl Trk Ceza Kanununun 107. maddesinde "Hukuku amme davasnn ikamesi mezuniyet veya karar alnmasn yahut dier bir mercide halli lazm gelen bir meselenin neticesine bal bulunduu takdirde mezuniyet ve kararn alnmasna yahut meselenin halline kadar mruru zaman durur." eklinde, Anayasann 83/3 maddesinde ise "Trkiye Byk Millet Meclisi yesi hakknda, seiminden nce veya sonra verilmi bir ceza hkmnn yerine

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 878
getirilmesi, yelik sfatnn sona ermesine braklr; yelik sresince zamanam ilemez." eklinde, 5237 sayl Trk Ceza Kanununun 67/1 maddesinde "Soruturma ve kovuturma yaplmasnn, izin veya karar alnmas veya dier bir mercide zlmesi gereken bir meselenin sonucuna bal bulunduu hallerde; izin veya kararn alnmasna veya meselenin zmne veya kanun gereince hakknda kaak olduu hususunda karar verilmi olan su faili hakknda bu karar kaldrlncaya kadar dava zamanam durur." eklinde dzenlemelere yer verilmitir. Gerek Anayasada gerekse ceza kanunlarnda soruturma ve yarglama engelinin bulunduu hallerde zamanamnn ilemeyecei kural ngrlmtr. Anayasann 12 Eyll 2010 tarihinde referandumla kaldrlan geici 15. maddesi de burada olduu gibi bir soruturma ve kovuturma engelidir. Dolaysyla phelilere atl bulunan eylemlerde zamanam, eylemlerin gerekletii 02/01/1980 ve 12/09/1980 tarihlerinde ilemeye balam ancak 1982 Anayasasnn geici 15. maddesinin yrrle girdii 09/11/1982 tarihinde durmutur. Sz konusu sularda zamanam sresi 20 yl olup, 09/11/1982 tarihinde durmu olan zamanam geici 15. maddenin kaldrld referandum sonucunun resmi gazetede yaynland 23/09/2010 tarihinden itibaren yeniden ilemeye balamtr. Aklanan nedenlerle hukukumuza gre zamanam sresinin dolmadnn anlald. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 79).

Geici 15. Maddenin Af Niteliinde Olup Olmad Tartmas

ddianamede Anayasann geici 15. maddesinin af niteliinde olup olmad ynnde de bir deerlendirme u ekilde yaplmtr:
Anayasann geici 15. maddesinin bir tr af kanununu olarak deerlendirilmesi mmkn deildir. Yukarda akland zere Anayasay ihlal (askeri darbe) suu temadi eden bir su olup, bu su TBMMnin grevine balad 06/12/1983 tarihine kadar ilenmeye devam etmitir. Anayasann 15. maddesi ise 09/11/1982 tarihinde yrrle girmitir. Sz konusu geici 15. maddede "12 Eyll 1980 tarihinden, ilk genel seimler sonucu toplanacak Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divann oluturuncaya kadar geecek sre iinde, yasama ve yrtme yetkilerini Trk milleti adna kullanan, 2356 sayl Kanunla kurulu Milli Gvenlik Konseyinin, bu Konseyin ynetimi dneminde kurulmu hkmetlerin, 2485 sayl Kurucu Meclis Hakknda Kanunla grev ifa eden Danma Meclisinin her trl karar ve tasarruflarndan dolay haklarnda cezai, mali veya hukuki sorumluluk iddias ileri srlemez ve bu maksatla herhangi bir yarg merciine bavurulamaz." dzenleme getirildii, dzenlemede, TBMM Bakanlk Divan oluturuluncaya kadar, yani 06/12/1983 tarihine kadar ilgililer hakknda yarg merciine bavurulamayacandan sz edilmektedir. Bir af kanununun yrrle girdii tarihten sonra gerekleecek eylemler iin uygulanacan kabul etme imkn bulunmamaktadr. Ayrca darbe ynetiminin denetimi ve isteine gre hazrlanm bir Anayasada yer alan madde metninde af tabiri kullanlmamken, gzalt merkezleri ve cezaevlerinde, insanlk d ikence ve kt muamele gren binlerce madurun aleyhine yorum yaparak, dzenlemenin af niteliinde olduunu syleme olana yoktur. Bu nedenlerle Anayasann kaldrlan geici 15. maddesinin af kanunu olarak deerlendirilemeyecei anlalmtr. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 79-80).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 879

kence ve Kt Muamele ddialarnn Deerlendirilmesi

ddianamede ikence ve kt muamele iddialar asndan zetle u ekilde deerlendirme yaplmtr:
12 Eyll Askeri ynetimi, gzaltna alm olduu sa ve sol grl kiileri ar fraksiyonlarn etkisinde kalm, dolaysyla topluma zararl, yola getirilmesi gereken kiiler olarak grmtr. Bu nedenle gzalt ve cezaevlerinde uygulanan yntemlerle kiiliklerini ezip ortadan kaldrarak toplumu tek-tipletirmek istemitir. Bu amala cezaevlerinde 'kartr-bartr' denilen yntemle sa ve sol grl kiileri ayn kou ve hcrelere koyup, zorla yaptrm olduklar bir ksm hareketler, bir ksm marlarn ve konularn zorla retilmesi ve ezberlettirilerek yksek sesle sylettirilmesi suretiyle dnce ve farkllklar ortadan kaldrmaya almlar, bu yntemleri de bir ikence yntemi olarak uygulamlardr. pheli Kenan EVRENin 01/03/2006 tarihinde Kanal D televizyon kanalnda yaynlanan Gen Bak programnda kendisini dinleyen rencilere syledii Evet itiraf ediyorum. Hapishanelerde ikencelere engel olamadk. Birok insan bu yzden sakat kald, ld Frsat ellerine geince gardiyanlar da ne yapsnlar? kence yaptlar szleriyle askeri cezaevlerinde sistematik olarak uygulanan ikencelerden haberdar olduunu itiraf etmesi, grevlilere ikence yapmamalar konusunda ricada bulunduunu, dinletemediini sylemesinde ise, askeri darbe ve devamnda dnce zgrl adna ne varsa ortadan kaldran, basnn hangi haberleri yazp, hangi haberleri yazmamas gerektiini syleyen, siyasi faaliyeti yasaklayan, siyasi partileri kapatan, lkeyi adeta ak cezaevine eviren darbe ynetiminin lideri olan phelinin ikenceleri nleyemediine ilikin szlerinin inandrc ve samimi bulunmamas, Ayrca pheli szlerinde bugn de ikence olduunu, Amerikallarn hapisteki Irakllar'a ikence yaptn belirterek ikenceyi basite indirgeyerek kabul edilebilir gstermeye almas, Gzaltnda kalan veya cezaevinde kalan kiilerin beyanlarndan da anlaldna gre btn merkezlerde benzer veya ayn tr ikence yntemlerinin kullanlmas, cezaevi ve gzaltna alnan kiilerin rutin olarak ayn ikence yntemlerinden geirilmesi, ikence uygulamalarn yapan grevlilerin ayn tr davranlar sergilemesi cezaevlerinde sa ve sol grl kiilerin arasndaki husumetleri yok etmek amacyla kullanlan 'kartr-bartr' yntemleri, ikencelerin cezaevlerinde bu dnem iinde bilinli ve sistematik olarak uygulandn gstermektedir. (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 6768).

pheli Ahmet Kenan Evrenin Savunmas

ddianamede pheli Ahmet Kenan EVRENin savunmas u ekildedir: 12 Eyll 1980 tarih ncesi Trkiye'nin ne halde olduu konusunda aklamalarda bulunmutur. Anayasal kurumlarn (Trkiye Byk Millet Meclisi, Cumhurbakan, Bakanlar Kurulu) grevini yapamaz hale geldiini, lkenin fel olduunu, bu nedenle ynetime el koymak durumunda kaldklarn belirttikten sonra meclisin grevini de ynetime el koyduktan sonra oluturulan Danma Meclisine verdiklerini, lke ynetimine el koymay istemediklerini, bu nedenle uzun sre beklediklerini, lkede meclisin alamaz hale geldiini, zellikle polisin silah kullanamadn, ikiye blndn, hibir yasann kmadn, bir Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 880 ksm Skynetim blgelerine polis ihtiyacnn olmasna ramen yaplan atamalarn engellendiini, mahkeme karar ile durdurulduunu, dolays ile skynetim blgelerinin polis ihtiyacnn giderilemediini, o zaman lkenin iinde bulunduu durumun gzeterek Trk Silahl Kuvvetleri Hizmetler kanununun 35. maddesinin lke ynetimine el koyma yetkisi verdiini kendisini ve dier komutanlar olarak deerlendirdiklerini, bu yetkinin artlar itibariyle sahip olduklar kanaatine vardklarn, lke ynetimine el koymadan nce Trk Silahl Kuvvetlerinin ynetime el koyabileceini Babakan olan Sleyman DEMREL ve Ana Muhalefet Partisi liderinin hissedip hissetmediklerini bilmediini, ancak konumalarnda skntlar birok kez dile getirdiini, Milli Gvenlik Kurulu toplantlarnda da bu hususlarn kendinin ve kuvvet komutanlar tarafndan dile getirildiini, ancak aka kanunlar karlmad takdirde Trk Silahl Kuvvetlerinin ynetime el koyaca konusunda gizli ya da ak bir ey sylenmediini, baz yaplan konumalardan ve gelimelerden siyasilerin Trk Silahl Kuvvetlerinin lke ynetimine el koyabileceini tahmin etmeleri gerektiini, hatta baz senatrler ve milletvekillerinin kendisiyle grerek bu meclisin artk almad, lke ynetimine el koymaktan baka kar yol olmadn sylediklerini, lke ynetimine el koyduktan sonra Trkiye Byk Millet Meclisi ve hkmetin feshedildiini, kesinti olmamas iin bu yetkileri kullanacak kurumlara ihtiya olduunu, bu nedenle Trkiye Byk Millet Meclisi, Senato, Cumhurbakan ve Millet Meclisine ait yetkileri, oluturulmu olan Milli Gvenlik Konseyine geici olarak verdiklerini, ardndan oluturduklar Danma Meclisine grevleri devrettiklerini, Parlamenter sistemi esas aldklarn, lkenin fel olmu durumda olduunu, Meclisin almadn, Danma Meclisi oluturulana kadar yetkiyi Milli Gvenlik Konseyine verdiklerini, bunun nedeninin ise bir kuruma ihtiya olduunu, ksa sre sonra da yetkiyi Danma Meclisine devrettiklerini, Anariyi nlemek ileri Bakanlna bal olarak alan polislere ait olduunu, Trk Silahl Kuvvetleri ve Skynetim Komutanlklarnn ancak ileri Bakanl yardm istedii takdirde onlara yardmc olduunu, Skynetim Komutanlklarnn bulunduu yerlerde sulularn yakalandklarn, ancak hapishanelerden toplu olarak kalarn sz konusu olduunu, Skynetim Komutanlklarnn silah kullanma yetkisinin olmadn, lkenin tamamen fel olmu durumda olduunu, 19 ilde skynetim ilan edilmi olmasna ramen dier illerde skynetimin olmadn, olaylarn dier illerde de meydana geldiini, hapishane ynetimlerinde otorite boluunun olduunu, ynetimin mahkmlarn elinde olduunu beyan etmitir (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 68-70).

pheli Ali Tahsin ahinkayann Savunmas

ddianamede pheli Ali Tahsin AHNKAYAnn savunmas u ekildedir: 12 Eyllden evvelki zamanlarda veya 12 Eyll devresi ierisinde Trkiye'nin o ackl halini yaamadktan sonra anlatmak ve anlamann ok g olduunu belirttikten sonra, ierisinde bulunduklar durumda, memleketin blnm ve ayrlm, parampara olduunu, kardein kardei ldrdn, sa sol hareketlerinin hat safhasna geldii ve kendilerinin halk karsnda mevcudiyeti muhafaza edecek veya dnemin banda grevini yapamam bir insan olarak grdklerini. Btn komuta kademesi, yksek komuta kademesi tugaylara kadar hep beraber buna bir are bulunmas iin Genelkurmay Bakanl altnda ve emir komuta Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 881 zinciri altnda buna bir zm bulmak istediklerini, darbe yapmadklarn, zira darbe yapan insann 2-3 yl sonra hkmeti brakmayacan, darbe yapmadklarn ve kanl olaylarn nne getiklerini, Hizmet Kanununun 35. maddesinde verilen devleti koruma ve kollama yetkisine dayanarak bu ynetime el koyduklarn, Silahl Kuvvetlerin her kademesinin bu olayn ierisinde olduunu, 1982 Anayasasna geici 15. maddesini dzenlemeyle ilgili sadece komutanlar asndan dnlmedii, o dnemdeki danma Meclisi sivil idarede grev alan ahslarn da yarglanmasnn uygun olmayacan dndklerini, O dnemde Meclis diye bir eyin olmadn, milletvekillerinin meclisteki toplantlara dahi itirak etmediini, siyasi liderler arasnda ztlamann mevcut olduunu, seim yaplm olmasna ramen 6 ay boyunca Meclis Bakan ve Cumhurbakan'nn seilemediini, dolaysyla millet adna bu yetkileri kullanacak bir kurumun olmadn, yasad tekilatlarn kol gezmekte olduunu, devlete meydan okuduunu, gnde 20-30 kiinin ldn, sa sol atmalarn devam etmekte olduunu, Memleketin o dnemde sahibinin olmad, bu erevede ne gerekiyorsa onu yaptklarn beyan etmitir (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 70-72). ddianamenin son blmnde ise 12 Eyll Askeri Darbesine katlan Konsey yeleri Nurettin ERSN, Mehmet Nejat TMER, Osman Sedat CELASUN hakknda Anayasal dzeni zorla deitirmeye kalkmak suundan ek takipsizlik karar verilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 882

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 883

14. Darbe Srecinde Meydana Gelen nemli Olaylara likin Davalar

Gerek 12 Eylle giden srete meydana gelen nemli toplumsal olaylar ve cinayetler yarglanm gerekse de 12 Eyll sonras 12 Eylle neden olduu iddiasyla pek ok dava alarak yarglamalar yaplmtr. Alt Komisyon olarak Adalet Bakanlndan ve Kara Kuvvetleri Komutanlndan bahsedilen yarglamalarn iddianame ve mahkeme kararlar istenmi, bunlardan Komisyonun alma sresi iinde istenen kararlarn birou Komisyona gnderilmemi, cevap olarak gelenler ise bu blmde incelenmitir.

orum Olaylar
3nc Ordu Skynetim Komutanl 1 Nolu Askeri Mahkemesi 1981/356 Esas, 1984/157 sayl Karar: 03.07.1980-04.07.1980 tarihleri arasnda orum linde meydana gelen ve Hkmet aleyhine halk silah kullandrmak sureti ile isyan ve katliama veya Trkiye ahalisini birbiri aleyhine silahlandrmak katliama sevk etmek, silahl ete meydana getirmek, ideolojik amala hrriyetten mahrum etmek, nas- zrar, bina yakmak, 6136 sayl Kanuna muhalefet, crm ilemek iin teekkl meydana getirmek, adam ldrmek, bu sua itirak, sularndan yaplan yarglama sonucu; Erzincan 1 Nolu Askeri Mahkemesi, Askeri savcln 08.04.1981 tarih ve 1981/543 esas, 1981/25 karar sayl iddianamesi ile 52 sank hakknda Hkmet aleyhine halk silah kullandrmak sureti ile isyan, katliam yapmak ve katlmak, silahl ete meydana getirmek, ideolojik amala hrriyetten mahrum etmek, 6136 sayl Kanuna muhalefet, gasp, nas- srar, bina yakmak sularnda kamu davas at, mahkemenin 1981/356 Esasna kaydnn yapld, yarglama sonucu mahkemenin 05.12.1984 tarihli karar ile 21 sann beraatna, 16 sann katliama neden olduklar gerekesi ile 765 sayl TCKnn 149/2. Maddesi uyarnca idamna 59/2 maddesi uyarnca mebbet ar hapis cezas ile cezalandrlmalarna, 17 sann katliamla sonulanan olaylara katldklarndan bahisle TCKnn 149/3. Maddesi uyarnca 6 ile 15 yl arasnda ar hapis cezas ile cezalandrlmalarna karar verildii, kararn, Askeri Yargtay 3. Dairesinin 12.11.1985 tarih ve 1985/255-232 esas ve karar sayl ilam ile mracaatta bulunan sanklarn ncelikle 3226 sayl Yasadan yararlanmalar konusunda mracaatlar hakknda karar verilmek ve bu sanklarn aklamalarna dier sanklarn durumlarna, sbut veya su vasf ynnden etkisinin deerlendirmek zere bozulduu anlalmtr. Mahkeme 1981/356 esas ve 1984/157 sayl kararnn gerekesinde; Sivas olaylar olarak isimlendirilen kitlesel eylemlerin alevi-snni ve sac olarak niteleyen gruplarn yekdierinin hasm ittihaz ederek giritikleri atmalardan ibaret olmad, ahalinin bir blmnn eitli etkenlerle dierini hedef alm, onun can ve malna kastederek kitlesel eylemlere giritii orum olaylar yalnzca davalarna konu olaylardan ibaret olmad, zaman sresi iinde Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 884 orumda yaayan deiik gr ve mezheplere mensup halk arasnda nifak ve dmanlk tohumlar atlarak blnmenin saland, Trkiye genelinde 12 Eyll ncesi yaygn anari ve terr ortamnda gerginliin had safhaya kt ve ortamn uygun olduu grld, planl bir ekilde balatld ifade edilmitir. (1981/356 E, 1984/157K Gerekeli Karar: 110) Bozma sonras Mahkemenin 1985/297 esasna kayd yaplan dava dosyas yapt yarglama sonucu 24.06.1988 tarih ve 1988/23 sayl karar ile, bir sank hakknda lmesi nedeniyle ortadan kaldrma, 19 sank hakknda yeterli delil elde edilemediinden beraatlarna, 28 sank hakknda katliama katlmak ldrmek suundan 765 sayl TCKnn 149/3. Maddesi uyarnca 20 er yl ar hapis cezas ile cezalandrlmalarna, 12 sann katliama feran itirak ettiinden bahisle, TCKnn 149/3. Maddesi uyarnca 6 ile 10 yl arasnda ar hapis cezas ile cezalandrlmalarna, Bir sann katliamn meydana gelmesi iin tevik ve ynetimde bulunduundan bahisle 1491 delaleti ile 149/2 maddesi uyarnca nce idam 3216 sayl kanun geici B fkrasnn a bendi uyarnca 24 yl ar hapis cezas ile cezalandrlmalarna, Karar verildii, mahkeme kararn iki sank ynnden verilen mahkmiyet karar hari dier sanklar hakknda kurulan hkm asndan Askeri Yargtay 3. Ceza Dairesinin 31.10.1989 tarih ve 1989/194-392 sayl karar ile onayland, iki sank ynnden 1989/24 esasa kayd yaplan ve 1989/23 kararlar sanklar hakknda daha nce verilen mahkmiyet kararna kar Yargtay bozma kararna direnme karar vermitir. Direnme kararnn Askeri Yargtay Daireler Kurulunun 14.06.1990 tarih ve 1990/52-88 esas ve karar sayl ilam ile bozulmakla, mahkemenin 1990/15 esasna kayd yaplm bu iki sank hakknda TCKnn 149/2. Maddesi uyarnca nce idam sonra 3216 sayl kanun geici B fkrasnn a bendi uyarnca 15 yl ar hapis cezas ile cezalandrlmalarna karar verildii anlalmtr. Mahkeme gerekeli kararnn bir blmnde; orum olaylar yalnzca davalarna konu olaylardan ibaret olmad, zaman sresi iinde orumda yaayan deiik gr ve mezheplere mensup halk arasnda nifak ve dmanlk tohumlar atlarak blnmenin saland, Trkiye genelinde 12 Eyll ncesi yaygn anari ve terr ortamnda gerginliin had safhaya kt ve ortamn uygun olduu grld, planl bir ekilde balatld ifade edilmitir. (1985/297 E, 1988/23K gerekeli karar: 99) Yarglama sonucu beraat eden sanklarn 2 ay ile 8 yl arasnda tutuklu kaldklar anlalmtr. Hazrlkta beyanlarnn bask altnda alndn beyan eden 21 sanktan 18 i katliamla sonulanan olaylara katldklarndan bahisle haklarnda alan kamu davas sonucu cezalandrldklar, beraat eden sanklar hakknda toplu katliam esnasnda tabanca ile rehinelere ate etmek sureti ile ktal suuna katlmak suundan cezalandrlmalar talep edilmi ise de, mahkeme sular kantlanamadndan beraat karar vermitir. 3nc Ordu Skynetim Komutanl 1 Nolu Askeri Mahkemesinin 1983/40 Esas, 1983/239 sayl Karar 03.07.1980 tarihinde orumda meydana gelen olaylarla ilgili, Canavarca bir his ve sevkiyle, ikence ve tazip ile adam ldrmek, TCKnn 296. Mad. Muh. 6136 sayl Kanuna muhalefet, hrriyeti tehdit sularndan 10 sank hakknda yaplan yarglama sonucu; Erzincan 1 Nolu Askeri Mahkemesi, Askeri savcln 14.01.1983 tarih ve 1982/958 esas, 1983/23 karar sayl iddianamesi ile 10 sank hakknda ikence ile adam ldrmek, 6136 sayl Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 885 kanuna muhalefet ve izinsiz lnn gmlmesine yardm etmek sularndan alan kamu davasnn mahkemenin 1983/40 Esasna kaydnn yapld, yaplan yarglama sonucu mahkemenin 29.12.1983 tarih ve 1983/239 sayl karar ile, iki sank hakknda canavarca bir his sevki ile ikence ve tazip ile adam ldrdkleri gerekesi ile 765 sayl TCKnn 450/3 maddesi uyarnca lm cezas ile cezalandrlmasna, sank hakknda bu sua itirakten 450/3, 65/3 maddeleri uyarnca 6 yl 8 ay ile 10 yl arasnda ar hapis cezas ile cezalandrlmasna, bir sank hakknda hrriyeti tahditten TCKnn 179/2. Maddesi uyarnca 5 sene ar hapis cezas ile cezalandrlmasna, iki sank hakknda izinsiz l gmmekten er sene hapis cezas ile cezalandrlmasna, bir sank hakknda 1981/356 esasna kaytl dosya ile birletirilmesine, bir sank hakknda ise davann tefrikine karar verildii, kararn, Askeri Yargtay 4. Ceza Dairesinin 17.07.1984 tarih ve 1984/3-381 sayl karar ile onayland, Mahkeme gerekeli kararnn bir blmnde; 3 Temmuz 1980 tarihinden bir ay kadar nce 1.orum olaylar olarak bilinen olaylar orum linde eitli siyasi, sosyal ve ideolojik gr aykrlklar nedeniyle meydana geldii, birok insann ld ve yaraland, ev ve eyalarn yakld, arkasndan 4 Temmuz 1980 tarihinde ayn nitelikte orum 2. toplumsal olaylarnn meydana geldii, 2. olaylardan bir gn nce balayan olaylar neticesinde lmlerin olduu ifade edilmitir. (1983/115 E, 1983/40 K gerekeli karar: 16)

Sivas Olaylar
Erzurum-Ar-Kars ve Artvin lleri Skynetim Komutanl 2. Nolu Askeri Mahkemesi 1980/2 Esas, 1981/221 sayl Karar 1975-1976-1977-1978-1979 yllar arasnda Sivasta meydana gelen ve Mukataleye tevik, Silahl isyan ve Ktala tevik neticesi kan mukataleye katlmak, silahl isyana katlmak, Adam ldrmeye teebbs, Devletin Dairelerinde amac Cumhuriyetilie aykr olan ve demokrasi prensiplerine aykr olarak devletin tek bir fert veya bir zmre tarafndan idare edilmesini hedef tutan cemiyet kurmak, Kanun veya salhiyettar makamn veya zaruretin tayin ettii hududu tecavz ederek adam ldrmek dhil olmak zere 25 ayr sutan dolay 307 sank hakknda yaplan yarglama sonucunda; Mahkemenin 1980/2 Esasnda kaytl bulunan dava ile 1980/32, 1980/44, 1979/74, 1980/10 esaslarnda kaytl davalarn birletirildii anlalmtr. Mahkemenin 1980/2 Esasna kaytl dava, Sivas Cumhuriyet Savclnn 16.10.1978 tarih ve 1978/1823-133 sayl iddianamesi ile Sivas 1. Ar ceza mahkemesine alan kamu davasnn kamu gvenlii nedeniyle 24.10.1978 tarihli karar ile davann nakli talebinde bulunulmu, Yargtay 3. CDsinin 08.11.1978 tarih ve 1978/8491-8446 sayl karar ile davann Ankara 2. Ar Ceza Mahkemesine nakline karar verildii, Ankara 2. Ar Ceza Mahkemesi 26.12.1978 tarihli grevsizlik karar ile dosyann Skynetim Komutanl Askeri Mahkemesine karar vermi, sanklarn byk blmnn Sivas ilindeki Cezaevlerinde bulunmas nedeniyle Sivas askeri mahkemesinde grlm, Sivas Askeri mahkemesinin kapanmas nedeniyle Milli Savunma Bakanlnn emri ile yeni Kurulan Erzurum-Ar-Kars ve Artvin lleri Skynetim Komutanl 2. Nolu Askeri Mahkemesine gnderildiini belirterek davasn geliimi hakknda bilgilendirme yapmtr. Erzurum-Ar-Kars ve Artvin lleri Skynetim Komutanl Askeri Savcl 16.07.1979 tarih 1979/54 Esas, 1979/95 karar sayl iddianamesi ile Devletin dairelerinde diktatrlkle idare edilmesini hedef tutan gizli cemiyet kurmak, silahl isyan ve ktale sebebiyet vermek ve Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 886 buna katlmak, su ilemek iin cemiyet kurmak, kurulan cemiyete yardm etmek, Adam ldrmeye eksik ve tam teebbs ve 20 ayr sutan 138 sank hakknda cezalandrlmalar istemi ile 27.09.1979 tarih ve 1979/188 Esas, 1979/111 karar sayl ek iddianamesi ile Devletin emniyetine kar silahl ete kurmak ve gizli anlama yapmak, Devletin emniyet glerine kar halk alenen crm ilemeye tahrik, faili gayri muayyen ekilde adam ldrmeye tam teebbs olmak zere 8 ayr sutan, 11 sank hakknda Skynetim Askeri Mahkemesine kamu davas am ve alan davalar mahkemenin 1980/2 esasnda birletirilmitir. Yaplan yarglama sonucunda mahkemesince, 42 sank hakknda tefrikine, bir sank hakknda lm nedeniyle kamu davasnn drlmesine, 113 sank hakknda atl suun unsurlar olumadndan beraatlarna, ki sank hakknda ayn sularla ilgili daha nce alm kamu davas bulunmas nedeniyle CMUK 253/3 maddesi uyarnca davann reddine, 9 sank hakknda isyan srasnda adam ldrme suunu ilediklerinden TCKnn 149/2. maddesi uyarnca idam, 2 sank hakknda silahl isyana katlma suundan 149/3 maddesi uyarnca 6 ile 15 yl arasnda ar hapis, 76 sank hakknda devletin dairelerinde ve devletin memurlar arasnda devletin tek bir fert tarafndan idare edilmesini hedefleyen cemiyet kurmak suundan 141/3 ve 141/6 maddeleri uyarnca 10 ar yl ar hapis, 80 sank hakknda isyana katlmak suundan 149/3 maddesi uyarnca 4 ile 8 yl arasnda ar hapis, 6 sank hakknda silah ve cephane sevk etmek suundan 150 maddesi uyarnca 5 sene ar hapis, 6 sank hakknda Hkmet aleyhine halk isyana ve Trkiye Devletini birbiri aleyhine silahlandrmak suundan 168/2 maddesi uyarnca 6 sene ar hapis,2 sank hakknda Dernekler Kanununa muhalefetten 6 ay hapis, 4 sank hakknda 1-Vicdan ve Toplanma hrriyeti Kanununa muhalefetten 6187 s.k.1. maddesi uyarnca 1 sene ar hapis, 2-neir yoluyla hkmetin manevi ahsiyetine alenen hakaret suundan 159/1 maddesi uyarnca 1 sene ar hapis, 3halk itaatsizlie sevk ve tahrikten 312/1-2 uyarnca 6 ar ay hapis, 15 sank hakknda messir fiil suundan 456/1 ve 456/4. maddesi uyarnca 2 ile 6 ay arasnda hapis, cezas ile cezalandrlmalarna paraya evirme taleplerinin reddine karar verilmitir. Mahkeme gerekeli kararnn bir blmnde, lkede sosyal ve ekonomik dengesizliklerin olduunu, corafi ynden iller arasnda gelime farkllklarnn olduunu, milli gelir dalmnda adaletsizliklerin var olduunu, baz illerde ayn din, kitap ve ayn peygambere inanan sadece din kurallar ve ibadet ekilleri ynnden farkl inanlara sahip olan mezhep farkllklarnn bulunduunu, son yllarda demokrasi rejiminin erdemlerinden istifade eden art niyetli kii, kurulu ya da rgtlerin ekonomik bakmdan gelimemi gelir dalmnn ok farkl olduu, mezhep farkllklarnn youn bulunduu yrelerde geni bir alma alan bulduklarn, resmi kurululara szdklarn, devlet dairesinde tekilatlandklarn, siyasi iktidarlarn basiretsiz davranlar, oy kayb dnceleri ve baz dier etkenlerle lke apnda geni bir kadrolama hareketine giritikleri, bu gibi sa ve sol derneklerin gizli amala kurulup yasal klf altnda faaliyet gsterdikleri, siyasi partilerin ynetici veya yelerin bu dernek veya tekilat mensuplar ile i ie altklar, kongrelerde bulunup konuma yaptklar, anlan rgtlerin eitli tarihlerde bildiri el ilan datp afi astklar bylece toplumu kendi siyasi dnceleri ynnde kanalize etmeye altklar, yaynlanan veya datlan afi, bildiri ve el ilanlar ile su ilemeye tevik ettikleri, bu almalar srasnda dardan destek grdkleri, bu almalardan toplumun etkilenmemesinin beklenemeyecei, ferdi nitelikteki olaylarn 1975 yl ubat ay iinde Erzincanda toplumsal nitelikte olaylara dntn, sonradan 1978 ylnda Malatya, Sivas ve Kahramanmarata, 1980 ylnda orumda bunlarn tekrarlandn, Sivasta meydana gelen olaylarn bu toplumsal olaylarn bir paras olduunu ifade etmitir. Yine gerekenin bir blmnde ilk nce sa ve sol grl renciler arasnda Sivas Eitim Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 887 Enstitsnde olaylarn baladn, lkc yaplanmann ekli ve yntemleri ile durumunun akland anlalmtr. (1980/2 Esas, 1981/221 Sayl Gerekeli Karar: 51 vd) Erzurum-Ar-Kars ve Artvin lleri Skynetim Komutanl 1 Nolu Askeri Mahkemesinin 1984/92 Esas, 1984/124 sayl Karar 1975-1976-1977,03-04.07.1980 tarihlerinde Sivasta meydana gelen olaylarla ilgili, silahl isyan ve mukatele srasnda adam ldrmek, Mukateleye katlmak, devlet Dairelerinde Devletin tek bir fert tarafndan idare edilmesini hedef tutan cemiyet kurmak, Silahl ete kurmak, ruhsatsz silah bulundurmak, su uydurmak, iftira, alenen ahaliyi silahl isyana tevik 1630 sayl yasaya muhalefet sularndan 177 sank hakknda yaplan yarglama sonucu; Lavedilen Skynetim Komutanl 2 Nolu Askeri Mahkemesinin 07.07.1981 tarihli 1980/2 Esas, 1981/221 sayl Kararnn temyiz edilmesi zerine Askeri Yargtay 2. Dairesinin 22.06.1981 tarihli bozma karar ile Mahkemenin 1981/124 Esasna kaytl dosyasnn irtibat nedeniyle Askeri Yargtay 2. Dairesinin karar ile bozulmas zerine dosyalarn 1984/92 esas zerinden yaplan yarglama sonucunda, 123 sann beraatna, 13 sank hakknda zamanam nedeniyle kamu davasnn ortadan kaldrlmasna,2 sank hakknda karar verilmesine yer olmadna, 7 sank hakknda mukabele srasnda adam ldrme suundan 149/1 maddesi uyarnca idam, 59/2. Maddesi uyarnca mebbet ar hapis cezas ile cezalandrlmasna, 20 sank hakknda mukateleye katldklarndan 149/3 maddesi uyarnca 3 ila 6 sene ar hapis cezas ile cezalandrlmalarna, 1 sank hakknda iftira suundan 285/2 maddesi gereince 1 sene hapis cezas ile cezalandrlmasna, 9 sank crm ilemek iin teekkl eden cemiyeti ynetmek suundan 313/2-3 maddesi uyarnca 3 ile 5 sene ar hapis cezas ile cezalandrlmasna, 3 sank hakknda Dernekler Kanununa muhalefet suundan 1 sene hapis cezas ile cezalandrlmasna karar verildii, kararn, Askeri Yargtay 2. Ceza Dairesinin 08.04.1987 tarih ve 1987/4-185 sayl karar ile ksmen onayland anlalmtr. 3nc Ordu Skynetim Komutanl 1 Nolu Askeri Mahkemesinin 1989/3 Esas, 1989/12 sayl Karar 1975-1977,03-04.07.1980 tarihlerinde Sivas da meydana gelen olaylarla ilgili, Dernekler Yasasna Muhalefet, Yasa d silahl eteye ye olmak, crm ilemek iin cemiyet kurmak, Hkmetin manevi ahsiyetini alenen tahkir ve tezyif etmek iftirada bulunmak, mukateleye katlmak sularndan 21 sank hakknda yaplan yarglama sonucu; Erzincan 1 Nolu Askeri Mahkemesinin 10.07.1985 tarih ve 1984/92 Esas, 1985/124 sayl Kararnn temyiz edilmesi zerine Askeri Yargtay 2. Dairesinin 08.04.1987 tarih ve 1987/4-185 sayl ilam ile bir ksm sanklar ynnden bozulmu olmakla 1989/3 Esasa kaydnn yaplarak yeniden yaplan yarglama sonucunda, 5 sank hakknda Dernekler Kanununa muhalefet, 2 sank hakknda silahl ete mensubu olmak, 2 sank hakknda crm ilemek iin cemiyet oluturmak,5 sank hakknda mukateleye katlmak, sularndan beraatlarna, 5 sank hakknda crm ilemek iin cemiyet tekil etmek suundan alan kamu davasnn zamanam nedeniyle ortadan kaldrlmasna, 1 sann crm ilemek iin cemiyet tekil etmek suundan 3 yl ar hapis cezas ile cezalandrlmasna, 1 sank hakknda isnat olunan sutan verilmi hkm bulunduundan ceza tayinine yer olmadna karar verildii, kararn, Askeri Yargtay 2. Ceza Dairesinin 04.10.1989 tarih ve 1989/487-500 sayl karar ile onayland anlalmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 888

Abdi peki Cinayeti Davas

stanbul-Selimiye Skynetim Komutanl Askeri Savclnn 25.09.1979 Tarih 1979/1392 Esas, 1979/776 Karar Sayl Milliyet Gazetesi Genel Yayn Mdr Abdi pekinin ldrlmesi Olay ile lgili ddianamesi ile sanklar Mehmet Ali Aca, Yavuz aylan ve Mehmet ener in taammden adam ldrmek, bu sua itirak, taammden adam ldrmeye azmettirmek, 6136 sayl Kanuna muhalefet suundan alan kamu almak zere iddianame hazrlanmtr. ddianamede; 01.02 1979 tarihinde meydana gelen olayn Trkiyede yaygnl ve trmann srdren terr salgnnn bir aamas olduunu, bu cinayette Abdi ipeki, Milliyet Gazetesi gibi byk tirajl gazetenin Genel Yayn Mdr ve Bayazar olmas, sevilen kiilii, anari ve terre kar tutumu ve zaman zaman saduyu sahiplerini ortak bir noktada birletirmeye alan makaleleri ile baz evreleri rahatsz etmi bu nedenle kurban seildii, bu eylemdeki amacn terrn yaratt ylgnlkla kitlelerde zora dayal, zgrlkleri yok eden rejimleri onaylamaya sevk eden ortam yaratmak, toplumda asayi ve kamu dzeni konusunda olumsuz bir gr yaratmak, kar gr sahiplerini susturmak, bask altna almak iin ldrme eylemlerinin gerekletii, bunlardan birisinin de Apti peki olduundan bahisle sanklarn TCKnn 450/4, 65/2-3 450/4 maddeleri gerekince cezalandrlmalar istemi kamu davas almtr. Savclk firarda bulunan sank Mehmet enel hakknda tefrik karar verilerek ayr bir esasa kaydna karar verdii anlalmaktadr. 1979/776 karar sayl iddianamesi ile alan kamu davas, stanbul Skynetim Komutanl Askeri Mahkemesinin 1980/418 Esasna kayd yaplmtr. Mahkeme yaplan yarglama sonucu 28.04.1980 tarih ve 1980/207 sayl ile davay karar balamtr. Mahkeme Yarglama sonucu, savclk bir sann planlayarak ve tasarlayarak nceden verilen karar uygulayarak suu ilediinden bahisle TCKnn 65/2-3 maddesi uyarnca 450/4. maddesi uyarnca, dier sann dorudan doruya atl suu ilediinden bahisle TCKnn 64/1. maddesi delaleti ile 450/4, 6136. sayl Kanuna aykrlk maddesi uyarnca cezalandrlmalarn talep etmi, mahkemesince bir sank hakknda da Abdi pekinin ldrlmesi eylemini gerekletiren ahsn kim olduunu bildii halde ilgili makama haber vermediinden bahisle TCKnn 296. maddesi uyarnca yl hapis cezas ile cezalandrlmalarna karar verildii, verilen kararn idam cezasna arptrlan sank ynnden Askeri Yargtay 1. Dairesinin 1980/279-290 esas ve karar sayl ilam ile onayland dier sank ynnden kararn bozulmas nedeniyle mahkemenin 1980/1103 esasna kayd yaplm 27.01.1981 tarih ve 1981/57 sayl karar ile TCKnn 450/4, 65/3 maddeleri uyarnca on yl hapis cezas ile cezalandrlmasna oy okluu ile verilen karar Askeri Yargtay ilgili dairesince onaylanarak kesinlemitir. Karara muhalif olan hkim gerekesinde, dier sann da 64/1, 450/4 maddeleri uyarnca sann cezalandrlmas gerektiini belirtmitir. Mahkemenin gerekesinin bir blmnde, ldrme olayn sann hazrlad plan erevesinde soukkanllkla pusu kurmak sureti ile ldrdn kabul etmitir.

Gn Sazak Cinayeti Davas

Ankara Skynetim Komutanl Askeri Savclnn 26.05.1981 Tarih 1981/476 Esas, 1981/681 Karar Sayl MHP Genel Bakan Yardmcs Gn Sazakn ldrlmesi Olay ile lgili ddianamesi ile Sanklar Ahmet Levent Babacan, Sadk Zafer zcan ve Cem z Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 889 hakknda T.C. Anayasasnn tamamn veya bir ksmn tayir tebdil veya ilgaya cebren teebbs ve bu sua itirak suundan alan kamu almak zere iddianame hazrlanmtr. ddianamede; MHP Genel Bakan Yardmcs, Gn Sazakn 27.05.1981 tarihinde evinin nnde ldrlmesi ile ilgili olarak Devrimci-Sol adl yasad rgtle ilgili yaplan soruturma sonucu rgt yesi olarak yakalanan Sadk Zafer zcan ve ayn rgt yeleri olarak adlarn bildirdii Ahmet Levent Babacann sorgulamalarnda ldrme olayna katldklarn, olayn sank Ahmet Leventin ak ikrar ile aydnlandn, Devrimci Sol adl rgtn, mevcut dzeni silahl ayaklanma yolu ile ykarak yerine Marksist bir dzen getirmeye amaladklar, bu amala nce tekelci sermayenin diktatrl eklinde ifade ettikleri faizme kar sava vererek, Trkiyedeki faist glere bal olarak nitelendirilen MHP Bakan Yardmcs olan Gn Sazakn partideki etkinlii, Kahramanmara ve benzeri katliamlarn rgtleyicisi olduu, faist rgtlere silah salad gerekesi ile ldrlmesine karar verildiinden bahisle sanklarn TCKnn 146/1, 146/3, 171/3 maddeleri gerekince cezalandrlmalar istemi kamu davas almtr. 1981/476 karar sayl iddianamesi ile alan kamu davas, Ankara Skynetim Komutanl 2 Numaral Askeri Mahkemesinin 1981/304 Esasna kayd yaplmtr. Mahkeme yaplan yarglama sonucu 06.04.1983 tarih ve 1983/67 sayl ile davay karar balamtr. Mahkeme yarglama sonucunda sanklarn, TCKnn 146/1, 146/3, 59 uncu maddeleri uyarnca be yl ile mebbet ar hapis cezas arasnda deien cezalar ile cezalandrlmasna karar vermitir. Mahkemenin gerekesinin bir blmnde, rgtn yaplanmasn anlatm sonu olarak da, Dev-Sol ad altnda faaliyet gsteren bir grup silahlnn Anayasal Dzeni ykma hedefine yneldiini, birok ciddi bu hedefe gtrecek eylemlerde bulunduunu, ierisinde adam ldrme soygun, kar gruplarla atmalarla dikkat ekici ldrme olaylarna katldklar, bu erevede Gn Sazakn ldrme olay gerekletirdiklerini ifade etmitir. Sanklar hakknda verilen mahkmiyet karar Askeri Yargtay ilgili Dairesince Onaylanarak kesinlemitir.

MHP ve lkc Kurulular Davalar

Ankara-ankr-Kastamonu lleri Skynetim Komutanl Askeri Savclnn 29.04.1981 Tarih 1980/7040 Esas, 1981/600 Karar Sayl MHP ve lkc Kurululara Ait ddianamesi Skynetim Komutanl Askeri Savcl 29.04.1981 tarih ve 1981/00 karar sayl iddianamesi ile Alpaslan Trke ve 587 pheli hakknda 12 Eyll 1980 ve ncesi, Anayasal dzenin Cumhuriyetilik ve demokrasi prensiplerine aykr olarak, devletin tek bir kii tarafndan ynetilmesi amacna ynelik, deitirilmesine zor yoluyla kalkmak, Trkiye ahalisini birbiri aleyhine silahlandrmak toplu kyma ynlendirmek, toplu kyma neden olmak, bu crme katlmak, TCKnn 149 ve 146 nc maddelerinde yazl crmleri ilemek iin silahl cemiyet oluturmak,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 890 Amac Cumhuriyetilie ve Demokrasi prensiplerine aykr olarak, Devletin tek bir kii tarafndan idare edilmesini hedef tutan cemiyet kurmak, faaliyetler dzenlemek, ynetmek, bu cemiyete girmek, Bir eyi ilemek veya ilenmesine msaade etmek iin baz rgtlerin oluturduklar bask gcnden yararlanarak tehdit etmek, Silah kaakl yapmak, ruhsatsz silah bulundurmak, silahl gasp, hrszlk, crm eyasn saklamak; ddiasyla pheliler MHP Genel Merkez Ynetim Kurulu (37 pheli hakknda), eitimciler (16 pheli hakknda),MHP Genel Merkez ve Ankara l Genlik Kollar (43 pheli hakknda), Adana Blgesi Sanklar,( 112 pheli hakknda), Abidinpaa Sanklar (15 pheli hakknda), Ayval, Ykseltepe Mahallesi Sanklar (8 pheli hakknda), Esentepe Sanklar (56 pheli hakknda), Topraklk, Cengiz Topel, ncesu, Atederesi, Seyranbalar, Akdere, ikindere Mahallesi Sanklar (42 pheli hakknda), skitler ve Mutlu Mahallesi Sanklar (23 pheli hakknda), Krkkale Sanklar (23 pheli hakknda), Bafra Sanklar (21 pheli hakknda), Balkesir-zmir Blgesi Sanklar (86 pheli hakknda), Erzurum Blgesi Sanklar (21 pheli hakknda), stanbul Blgesi Sanklar (stanbul Mteferrik Dosya sanklar 8 pheli hakknda), Bakrky Sanklar (30 pheli hakknda), skdar Sanklar (4 pheli hakknda), Eyp sanklar (25 pheli hakknda) (Toplam 67pheli) ve dier sanklar (13 pheli hakknda); eklinde ayrm yaparak iddianame hazrlanmtr. ddianamede; lkc grn tarihsel geliimi anlatldktan sonra dnya rneklerine yer verildii rgtlemenin lideri olarak Alpaslan Trke belirtilmi ve grlerinin, dnce akmnn parti hareketine nasl dnt, doktrinlerine milliyeti toplumcu adnn verildii, 1961 Anayasasnn getirdii hak ve zgrlklerden yararlanarak parti hareketinin kurumlar, kamu kurum ve kurulular ile eitli i yerleri iinde, Devleti sistemli ve bilinli bir ekilde ele geirmesine ynelik almalarnn 12 Eyll 1980 ylna kadar nasl tam bir gizlilik ve titizlik iinde devam ettii, 1978 skynetim ilan ile birlikte strateji deiiklii yapldn, skynetim ilan ile iddet eylemlerinin byk lde durduu, genlerin 9 Ik grne uygun bir devlet dzeni kurmak iin seminer ve kamplarda eitildikleri, eitilen milliyeti kadrolarn organize edilmesi ve hiyerarik merkeziyeti dzende disipline edilmelerinin salanmas amacyla kurulan derneklerin nemi belirtilmi, belirlenen dernekler neler olduu, milliyeti toplumun sosyal, siyasal ve ekonomik yaps aklanmtr. ddianamenin devamnda, yasal ve illegal grnm iinde, bu kurululardaki statlerinden yararlanarak illegal, hiyerarik iliki ve dzenleme ile tekilatlanmay nasl saladklar, iddeti ynlendirme ve gerekletirme eylemlerinin genel merkez binasndan nasl ynlendirildiini, rgtlenmenin yaps, hareketin yurt d ilikileri anlatlm, yurtdnda faaliyet gsterilen lkeler ve dernekler saylm, yurt dndan hareketin lideri olarak grlen Alpaslan Trkee yazlan mektuplara, lkc gr destekleyen ak yaynlara yer verilmi, Hareketin rgt yaps ile eitim almalar ve programlarnn nasl yapld konusunda aklamalarda bulunulduu, yaplan eylemlerin neler olduu, kiiler ynnden eylemlerinin deerlendirmesinin yapld, ii sendikalaryla siyasi ve ekonomik ilikilerin varl irdelenmi, kiilerin mal varl, gelir ve harcamalar tespit edilmeye allm, yurt iinde meydana gelen olaylar anlatlmtr. Son ksmda ise sanklarn ceza kanunu hangi maddeleri uyarnca cezalandrlmalarnn istendii yazlmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 891

4 nc Kolordu Komutanl Skynetim 1 Numaral Askeri Mahkemesinin 1981/278 Esas, 1987/20 Sayl Karar (Adana MHP ve lkc Kurulular Davas) Ankara-ankr-Kastamonu lleri Skynetim Komutanl Askeri Savclnn 29.04.1981 Tarih 1980/7040 Esas, 1981/600 Karar Sayl MHP ve lkc Kurululara ait ddianamesi alan kamu davas sonucu mahkemenin 1981/176 Esasna kayt edildikten sonra suun ilendii yerlere gre 216 sank ynnden dosya tefrik edilerek mahkemenin 1981/278 Esasna kayd yaplmtr. 12 Eyll 1980 ncesi ve sonras T.C. Anayasasn deitirmek, Trkiye ahalisini bir bir aleyhine silahlandrmak, toplu kyma sebep olmak, su ilemek iin teekkl meydana getirmek, bu teekkle girmek, silahl gasp, 6136 sayl kanuna muhalefet sularndan yaplan yarglama sonucunda Mahkeme kararnda; Grevsizlik karar verilenler dnda kalanlarn rgtsel nitelii, ileni biimi ve amac ele geirilen silahlar, silahlarn eitli sularla irtibat gz nne alndnda skynetim ilan ve faaliyetlerine ilikin olduu, skynetim mahkemelerinde baklmas gereken sulardan bulunduundan grevli olduunu, sua katlan sanklarn OD, GD, YD gibi rgtlerin yesi olup suu bu sfatla iledikleri, bu rgtlerin MHP ile gr, ama ve rgtsel ba olup MHPnin yan kurulular olduklarndan ve MHP nin Genel Merkezinin de Ankarada bulunmas nedeniyle yetkili olduunu belirtmitir. 216 sann yargland davada, 83 sank hakknda muhtelif sulardan cezalandrlmalarna karar verilmitir. Bu sanklarn 29u hakknda crm ilemek iin oluturulan silahl rgtte yer almak, rgt ynetmek sularndan TCKnn 313/2-3-4, 55/3 maddeleri uyarnca 4 ile 9 yl 4 ay arasnda ar hapis cezas, 15i hakknda taammden adam ldrmek, bu sua itirak sularndan 450/4, 65/2/3 55/1, maddeleri uyarnca idam cezas ile 12 yl hapis cezas arasnda cezalandrldklar ( 2 sank hakknda 3 kez 1 sank hakknda 2 kez olmak zere 10 sank hakknda idam karar verilmitir), 36s hakknda kasten adam ldrmek, bu sua asli veya feri fail olarak itirak etmek sularnda TCKnn 448,463, 62, 65/3, 55/1-3 maddeleri gereince 8 ile 36 yl arasnda ar hapis cezas ile 2si hakknda patlayc madde atmak suundan TCKnn 370 maddesi uyarnca 7 ay hapis, 27si hakknda kasten yaralama suundan TCK456/4,457/1 maddeleri gereince 4 ile 8 ay hapis cezas ile, lmle biten kavgaya katlmaktan 3 hakknda TCKnn 464/3-4 maddeleri gereince 4 ay hapis, 3 hakknda meskun mahalde silah atmak suundan 264 maddesi uyarnca 2 yl hapis, 18i hakknda silahl gasp suundan TCKnn 497/1-2,498. Maddeleri uyarnca 12 ile 20 yl arasnda ar hapis cezas, ile cezalandrlmalarna, 13 sank hakknda silahl rgte ye olmak suundan, 3 sank hakknda su delillerini yok etmek suundan, 121 sank hakknda zerlerine atl sular ilediklerine dair haklarnda cezalandrlmalarna yetecek delil bulunmadndan, beraatlarna, 21 sank hakknda 6136 sayl yasaya muhalefet suundan grevsizlik karar, bir sann lmesi nedeniyle TCKnn 96. maddesi uyarnca kamu davasnn ortadan kaldrlmasna, 3 sank hakknda haklarnda ayn sula ilgili kamu davas alp karara balandndan CMUKun 253. Maddesi uyarnca, kamu davasnn reddine, 1 sank hakknda su delillerini yok etmek suundan 296. Madde son fkra gereince ceza verilmesine yer olmadna karar verildii anlalmtr. Sanklardan 19nun gzetim sresi 90 gn getikten sonra hkim karsna karlm ve tutuklanmtr. zellikle bir sank 09.12.1980 tarihinde gzetim altna alnm 13.10.1981 tarihinde hkim karsna karlarak tutuklanmtr. Beraat eden sanklardan 83 1 ay ile 8 yl arasnda tutuklu kalmlardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 892

Bar Dernei Davas

Trkiye Bar Dernei ile ilgili soruturma, stanbul Skynetim Komutanlnn 27 Ekim 1980 tarihli soruturma emri ile balam olup sz konusu soruturma emrinde Dernein bir blteninden dolay soruturma yaplmas istenmi; ancak sonrasnda soruturma Dernein kuruluundan itibaren tm almalarn kapsayacak ekilde geniletilmitir. Soruturmann balamasndan 14 ay sonra, 44 dernek yneticisi hakknda tutuklama karar verilmitir (Bilim ve Sanat Kitaplar, 1986: 8) Takip eden dnemde 17 Mays 1982 tarihinde iddianame hazrlanmak suretiyle Trkiye Bar Dernei Davas almtr (Bilim ve Sanat Kitaplar, 1986: 9). Davada, Askeri Savc, sanklarn TCKnn 141 ve 142 nci maddelerine gre cezalandrlmalarn talep ederken, sanklar hakknda gizli rgt kurmak, bu rgt ynetmek, su olan fiili vmek, komnizm ve blclk propagandas yapmak iddialarn ne srmtr (Milliyet, 1982). Bar Dernei Davasnn avukatlarnn da aralarnda bulunduu 48 sankl ve Birinci Bar Dernei Davas henz sonulanmamken alan ikinci Bar Dernei Davas ise ilk dava ile 1986 ylnda birletirilmitir (Bilim ve Sanat Kitaplar, 1986: 11). Sonu itibariyle, dava, Askeri Yargtay'da bozulan kararn ardndan 21 Nisan 1991'de tm sanklarn beraat ile sonulanmtr. Davann bu ynde sonulanmasnda ise TCKnn 141 inci maddesinin yrrlkten kaldrlm olmas gereke olarak gsterilmitir (Milliyet, 1991).

DSK ve DSKe Bal Sendikalar Davas

12 Eyll sonrasnda DSK ve DSKe bal 31 sendika hakknda ayr ayr iddianameler ile kamu dava almtr. DSK ve yneticileri hakknda 25.06.1981 tarih ve 1980/3971 Esas, 1981/1291 karar sayl iddianame ile 1 Ordu ve Skynetim Komutanl 2. Numaral Asker Mahkemesine alan ve 1981/698 Esasna kaydedilen esas dava ile 31 sendika hakknda muhtelif esaslar zerinden alan 31 kamu davas tek bir davada birletirilmitir. 1477 sank hakknda 13.02.1967 ile 12.09.1980 tarihleri arasnda Trkiye Cumhuriyeti Tekilat Esasiye Kanununun tamamn veya bir ksmn tayir ve tebdil veya ilgaya ve bu kanun ile teekkl etmi Byk Millet meclisini skata veya vazifesini yapmaktan mene cebren teebbs etmek, sosyal bir snfn dier sosyal snflar zerinde tahakkmn tesis etmeye veya sosyal bir snf ortadan kaldrmaya veya memleket iinde messes iktisadi veya sosyal temel nizamlardan herhangi birini devirmeye matuf cemiyetleri her ne suret ve nam altnda olursa olsun kurmaya tevessl etmek, kurmak veya bunlarn faaliyetlerini tanzim veya sevk ve idare etmek veya bu hususlarda yol gstermek sularndan 765 sayl TCKnn 146/1, 141,142, 311,312, 159. maddeleri uyarnca cezalandrlmalar talep edilmitir. Gerekeli kararda 1477 sank hakknda hkm kurulmu, gerekeli karar 35 ayr blmden, her blmde ayr bir kitaptan olumutur. Bata DSK olmak zere her sendikann ve bu sendikann mensup sanklarnn gerekeli kararlar 35 ayr kitapta toplanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 893 Yaplan yarglama sonucu 892 sank hakknda beraat karar verilmitir. DSK bakan ve yneticileri hakknda sosyal bir snfn dier sosyal snflar zerinde tahakkmn tesis etmeye veya sosyal bir snf ortadan kaldrmaya veya memleket iinde messes iktisadi veya sosyal temel nizamlardan herhangi birini devirmeye matuf cemiyetleri her ne suret ve nam altnda olursa olsun kurmaya tevessl etmek, kurmak veya bunlarn faaliyetlerini tanzim veya sevk ve idare etmek veya bu hususlarda yol gstermek sularndan, TCKnn 141/1, 141/6.59 maddeleri uyarnca 10 yl 8 ay hapis cezas verildii, cezalarn takdiren ve tediden st snrdan hkmedildii anlalmtr. Dier sanklar hakknda da TCKnn 141/5, 141/6, 59 maddeleri uyarnca 5 yl 6 ay hapis cezasna hkmedilmitir. Ayrca, 1402 sayl yasann 15/L maddesi araclyla 274 sayl yasann 30/4 maddesi uyarnca DSK ve DSKe bal 31 sendikann kapatlmasna da karar verilmitir. Mahkeme gerekeli kararn 10 blmde oluturmutur. Birinci Blmde: Dava hakknda genel bilgilere yer verilmitir. Aklamalarda 12 Eyll 1980 tarihinde gerekletirilen ile birlikte lkenin btnnde skynetimin ilan edildiini, siyasal ve sosyo-ekonomik adan lkeyi derin bunalma srkleyen yasa d faaliyetlere kar nlemlerin alnmas gerektii, bu nlemler erevesinde ilk planda siyasi parti, dernek ve sendikalar hakknda soruturmalarn yrtldn, DSKin ve bal sendikalar hakknda yrtlen soruturmann da bu nlemlerin bir paras olduu ifade edilmitir. kinci Blmde: Sendikalarn yasal tanm bal altnda, sendikalar hukukunun genelde ve lkemizdeki tarihsel geliimi, sendikalarn 1961 Anayasasndaki yeri, sendikalar mevzuat ve sendika trleri, sendika organizasyonlar ile sendikalarn siyasi faaliyetleri aklanmtr. nc Blmde: Askeri savcln davaya ilikin temel iddias ve mtalaas anlatlmtr. Anlatmda sendikalarn ve bal bulunduklar st kurulularn tanmlar dorultusunda zellikle yasal ve yasak sendikal faaliyet kavramlar, o dnemde yrrlkte bulunan yasalarn altnda incelenmi, iddianamede yer alan sulamalarn hukuki temelleri ortaya karlmaya allmtr. Sulamalarn sendikadan sendikaya deise bile ayn hukuki sonuca varld belirtilmi, TCKnn 146 maddesini ihlal suunun bir tehlike suu olduu, hangi fiillerin kanun kapsamna girdii aklanmtr. 274-275 sayl yasa tasarlarna kar yaplan protesto perdesi altnda balatlan, zellikle 171 sayl yasay ihlal gibi deerlendirilen 15-16 Haziran olaylarnn DSKin belli ama dorultusunda ynlendirdii faaliyet ve yetitirdii Marksist-Leninist bilinli militanlar aracl ile isyana dntrld, stanbul ve byk sanayi blgelerinde bulunan kentlerde isilerin sokaa dkld, milyonlarca zarara sebep olan zrar, tahrip yangn olaylar gibi fillerin ilendii, bununla ii snfnn iktidar mcadelesine ynelik siyasal bir muhteva kazandrlarak, Anayasal devlet nizamna kar ii snfnn birlikte neler yapmaya muktedir olduunu ispatlayacaklar inanc ile g gsterisinde bulunduklarn, devlet ve Anayasal kurulular maddi ve manevi bask altna tutmaya altklar, genel grevlerle karalarn bir biimde hayata geirmeye altklarn bu grevlerin yasal grnmleri arkasndaki amacn tamamen ii snfnn iktidar mcadelesine ynelik siyasal bir ama ierdii, grevleri siyasi bir ara olarak kullandklarn, illegalite bir ihtilal rgt grnml DSK bnyesindeki tm sanklarn dier mttefikleri ile birlikte tm eylemleri devlet nizamn, Anayasal dzeni ve devletin temel kurulular maddi cebir ve bask altnda tutarak devleti ykmay amaladklar, sorumlu olduklar belirtilerek TCKnn 141, 142, 146. maddeleri uyarnca cezalandrlmalar istendii aklanmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 894 Drdnc Blmde: Bilimsel sosyalizmin doktriner ve yasal tanmna, bilimsel sosyalizm ile TCKnn 141. maddesinin ilikisine yer verilmitir. Beinci Blmde: DSK ve DSKe bal sendikalarn ideolojik yaplar ile yasal konumlar aklanmtr. Altnc Blmde: Sendikal grevler ve yasal sorumluluklarna yer verilmitir. Yedinci blmde: Davann btnne ynelik istem ve iddialarn hukuki tahlili aklanmtr. Bunlar yetkisizlik iddialar, greve ilikin itirazlar, davann 12 Eyll Harekt ile olan siyasal ilikisini ve Skynetim mahkemelerinin bamszl konusunda ileri srlen iddialar, 12 Eyll 1980 ncesinde soruturma veya dava konusu yaplm eylemler hakknda ikinci kez konusu yaplm eylemler hakknda ikinci kez dava aldna ve ayn dnemde su saylmayan faaliyetlerin dava kapsamna alndna dair iddialar, ikence yapldna ve bu konudaki dilekelerin yok edildiine ilikin iddialar, davalarn birletirilmesinde izlenen ynteme ilikin itirazlar, yazl belgelerin okunmadna ynelik itirazlar, soruturmann geniletilmeyerek eksik soruturma ile karar verildii, savunma hakknn kstland, davada kyas ynteminin uyguland ynndeki itirazlar, deerlendirilmi ve cevaplanmtr. Sekizinci Blmde: Ceza tayininde izlenen ynteme ilikin aklamalara yer verilmitir. Dokuzuncu Blmde: DSK ve DSKe bal sendikalarn kapatlmalarna ilikin aklamalar anlatlmtr. Onuncu Blmde: Deerlendirme ve sonulara yer verilmitir. Bu deerlendirmede, sendikalarn ve sendikalarn tzel kiiliklerinin yasal konumlar belirlenmesinde, heyetin hangi hukuki ltlerden hareket ettii ortaya konmaya allm, ltlerin yasal dayanan 12 Eyll 1980 ncesi dneminde yrrlkte bulunan anayasa ve yasalarn oluturduu ifade edilmitir. Savunmalarda ileri srlen yrtlen tm faaliyetlerin ada hukuk devleti ilkelerine uygun yrtld iddialarnn gerekle ilgisinin olmad, yasalarn ve anayasann eletirilebilecei, ancak deitirilmeleri veya ortadan kaldrlmalarnn demokratik ve yasal snrlar iin de verilecek mcadele ile olaca, bunun yerinin mahkemeler olmadn, yasalarn yrrlkte bulunmas halinde tm kii ve kurulularn zellikle hukukun stnln savunduklar ileri srenler, bu yasalara uymak zorunda olduklar, hi kimsenin yasalar kendince yok sayarak, yasalarn izin vermedii alanlarda eylem ve faaliyetlerde bulunmalar halinde sonularna katlmalar gerektii aklanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 895

15. Darbenin Hukuk ve Yarg zerindeki Etkileri

12 Eyll Darbesinin en nemli etkilerinden birisi 1961 Anayasas zerine kurulu Anayasal dzen ve hukuk dzenini ortadan kaldrc durumu ile yarg ve hukuka etkileri olarak ifade edilebilir

Hukuk ve Anayasa Dzenine Etkisi

12 Eyll 1980 gn Trk Silahl Kuvvetlerinin, Hizmet Kanununun verdii Trkiye Cumhuriyeti'ni kollama ve koruma grevi ne srlerek yce Trk Milleti adna emir ve komuta zinciri iinde ve emirle yerine getirme kararn alnarak lke ynetimine btnyle el konulduunda, Parlamento ve Hkmetin feshedilmesi, Milli Gvenlik Konseyinin yaynlad bildiriler, 2324 sayl ve 27/10/1980 tarihli Anayasa Dzeni Hakknda Kanunun 2.maddesindeki Anayasada Trkiye Byk Millet Meclisine, Millet Meclisine ve Cumhuriyet Senatosuna ait olduu belirtilmi bulunan grev ve yetkiler 12 Eyll 1980 tarihinden itibaren geici olarak Milli Gvenlik Konseyince ve Cumhurbakanna ait olduu belirtilmi bulunan grev ve yetkiler de Milli Gvenlik Konseyi Bakan ve Devlet Bakannca yerine getirilir ve kullanlr. eklindeki dzenlemelerle Trkiye Byk Millet Meclisine, Cumhuriyet Senatosuna ve Cumhurbakanna ait yetkilere el konulmas, 16 Ekim 1981 tarihinde karlan 2533 sayl kanunla btn partiler kapatlarak siyasi partiler ve yan kurulularnn tanr tanmaz btn mallar hazineye devredilmesi ile; 1961 Anayasasnn fiilen ortadan kaldrld, Trk Silahl Kuvvetleri Hizmetler kanununun 35. maddesinin lke ynetimine el koyma yetkisi ileri srlerek; 1961 Anayasasnn; 4.maddesindeki, Egemenlik kaytsz artsz Trk Milletinindir. Millet, egemenliini, Anayasann koyduu esaslara gre, yetkili organlar eliyle kullanr. Egemenliin kullanlmas, hibir suretle belli bir kiiye, zmreye veya snfa braklmaz. Hibir kimse veya organ kaynan Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz. 5.maddesinde, Yasama yetkisi Trkiye Byk Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez. 6.maddesinde, Yrtme grevi, kanunlar erevesinde, Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu tarafndan yerine getirilir. eklindeki dzenlemelerde yer alan, Millete ait olan Egemenlik yetkisi, Trkiye Byk Millet Meclisine ait olan yasama yetkisi ile Cumhurbakan ve Bakanlar Kuruluna ait olan yrtme grevini, silahl g kullanlarak ele geirildii, 12.12.1980 tarihli ve 2356 Sayl Milli Gvenlik Konseyi Hakkndaki Kanunun 1. maddesindeki Milli Gvenlik Konseyi; Devlet ve Milli Gvenlik Konseyi Bakan Genelkurmay Bakan Orgeneral Kenan Evren, yeleri; Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Tahsin ahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Nejat Tmer ve Jandarma Genel Komutan Orgeneral Sedat Celasundan teekkl eder. eklindeki dzenleme ile Milli Gvenlik Konseyi oluturulduu,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 896 2324 sayl ve 27/10/1980 tarihli Anayasa Dzeni Hakknda Kanunun 3. maddesindeki Milli Gvenlik Konseyince kabul edilerek yaymlanan bildiri ve karar hkmleriyle yaymlanan ve yaymlanacak olan kanunlarn Anayasaya aykrl ileri srlemez eklindeki dzenleme ve 4.maddesindeki dzenleme ile Milli Gvenlik konseyinin bildiri ve kararlarnda yer alan ve yer alacak olan hkmlerle 12 Eyll 1980 tarihinden sonra karlan ve karlacak olan Bakanlar Kurulu Kararnamelerinin ve l kararnamelerin yrtlmesinin durdurulmas ve iptali isteminin ileri srlemeyeceinin belirtildii, Bu dzenlemelerle, Anayasa ve Anayasal dzen ortadan kaldrlarak, kii hak ve zgrlkleri tamamen Milli Gvenlik Konseyinin inisiyatifine terk edildii, bata yaam hakk olmak zere temel hak ve zgrlkler asndan hibir gvence kalmad, Trk Silahl Kuvvetleri Hizmetler Kanunu 35. maddesindeki yetkinin Anayasa ile kurulmu bir devlet olan Trkiye Cumhuriyeti'nde yasal dzenlemeler arasnda hiyerari olduu, bunlardan en yukarda Anayasann yer ald, kanunlarn ise Anayasann hiyerarik olarak altnda yer ald, dolaysyla kanunlarn Anayasaya aykr olamayacaklar temel hukuki kuralna aykr biimde Anayasal dzeni, Anayasa ile kurulmu devlet dzeninin temel kurumlarndan olan Trkiye Byk Millet Meclisi ile hkmeti ve tm hak ve zgrlkleri ortadan kaldrmak amacyla kullanld, 1982 Anayasasnn geici 15. maddesindeki "12 Eyll 1980 tarihinden, ilk genel seimler sonucu toplanacak Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divann oluturuncaya kadar geecek sre iinde, yasama ve yrtme yetkilerini Trk Milleti adna kullanan, 2356 sayl Kanunla kurulu Milli Gvenlik Konseyinin, bu Konseyin ynetimi dneminde kurulmu hkmetlerin, 2485 sayl Kurucu Meclis Hakknda Kanunla grev ifa eden Danma Meclisinin her trl karar ve tasarruflarndan dolay haklarnda cezai, mali veya hukuki sorumluluk iddias ileri srlemez ve bu maksatla herhangi bir yarg merciine bavurulamaz." Dzenlemesinin aslnda bu aykrln farknda olarak konulma ihtiyac hissedildii, deerlendirmeleri 12 Eyll Darbesinin yarglanmasna ilikin iddianamede dile getirilen hukuki deerlendirmeler olup (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi, 2012: 71-72) bu deerlendirmeler hukuken katlnmas gereken tartma gtrmez deerlendirmelerdir.

Darbenin Yargya Etkileri

12 Eyll Askeri Darbesi sadece yasama ve yrtme yetkisini ele geirmekle kalmam, 16 Ekim 1981 tarihinde karlan 2533 sayl kanunla btn partiler kapatarak Anayasa Mahkemesinin yarg yetkisi olarak mnhasran kulland siyasi partileri kapatma yetkisi de Konsey tarafndan kullanlm olmakla demokrasilerin temel prensiplerinden olan kuvvetler ayrl ilkesi de bertaraf edilmi olmaktadr. Bu anlay iinde, Trkiyede 12 Eyll 1980 Askeri darbesi ile yarg sistemi de olumsuz bir sreten gemitir. Bu srecin olumsuz yanlarnn etkisi hukukun stnl ve adalete eriimi ksmen de olsa bertaraf etmitir. Bu sre iinde meydana gelen insan hakk ihlalleri, adil yarglamann yaplamamas sonucu, mahkeme kararlar ile mahkemelerin bamszl tartlr hale gelmitir. Bamsz mahkemeler, adil yarglama hakknn ilk temelini tekil etmektedir. 12 Eyll sonras yarglamalarn ou skynetim mahkemelerinde yaplmtr. Aslnda Skynetim yarg Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 897 sistemi skynetimin 12 Eyllden nce ilan edildii dikkate alndnda daha nce uygulanmaya balamtr. 12 Eyll rejiminin ilk yapt hukuki dzenlemelerden birisi 21 Eyll 1980 tarih ve 17112 sayl Remi Gazetede yaymlanan 1402 Sayl Skynetim Kanununun Baz Hkmlerinin Deitirilmesine ve Baz Hkmler Eklenmesine Dair 2301 sayl Kanun olmutur. Bu Kanun Skynetim yargs ve skynetim mahkemeleri ile ilgili pek ok hususu kiilerin yargsal gvencelerini daraltacak ve Skynetim Komutannn ve mahkemelerinin yetkilerini arttracak ekilde yeniden dzenlemitir. rnein bu Kanunla 1402 sayl Skynetim Kanunun 15. maddesine; Skynetim Komutannn su dosyasn gnderdii Cumhuriyet Savclar, askeri savclar ile mahkemeler grevsizlik ve yetkisizlik karar veremezler. Bu ekilde gnderilen su dosyalar hakknda bu Kanun hkmleri uygulanr Skynetim Komutan bu Kanunda yazl sulardan sank kiileri, Skynetim Komutan nezdindeki askeri mahkemeye sevk ve tutuklanmalar gerekip gerekmedii hakknda bir karar alncaya kadar gzetim altnda tutabilir. Bu sre 30 gnden fazla olamaz ve ayn kii iin, ayn su isnad sebebiyle ve yeni deliller kmas gibi hakl bir sebep yok iken bir defadan fazla kullanlamaz. 18. maddesine ise; Sann soruturma srasnda tutuklanp tutuklanmayaca hakkndaki karar skynetim asker mahkemesinde asker hkim snfndan olan yelerden birisi verir. ve Skynetim Askeri Mahkemelerince verilen 3 yla kadar hrriyeti balayc ceza hkmleri temyiz olunamaz. hkmleri eklenmitir. 1402 sayl Kanunun 15. maddesinde yaplan dzenlemeyle getirilen 30 gnlk gzalt sresi daha sonra 07.11.1980 tarihinde 90 gne uzatlm, 05.09.1981 tarihinde ise 90 gnlk gzalt sresi 45 gne indirilmitir. Bylece gzalt sresi 1 yla yakn 90 gn olarak uygulanmtr. Skynetim Mahkemeleri 1402 Sayl Skynetim Kanununun 12-23 arasndaki maddeler ile dzenlenmitir.12. maddede Skynetim Komutan nezdindeki askeri mahkemeler greve balayncaya kadar, suun ilendii yerlerde bulunan askeri savclar ile askeri mahkemeler ve bunlar yoksa Cumhuriyet Savclar ile adliye mahkemeleri, Skynetim Komutanl askeri savclarnn ve mahkemelerinin grevlerini yapacaklar dzenlenmitir. 15. maddede Skynetim Mahkemelerinin Grev ve Yetkileri dzenlenmi ve buna gre bu mahkemelerin grev ve yetkileri olarak unlar belirlenmitir;
Madde 15 - (Deiik madde: 15/05/1973 - 1728/1 md.) (Deiik fkra: 19.09.1980 - 2301/8 md.) Skynetim ilan edilen yerlerde aadaki sular skynetim ilanna ve faaliyetlerine ilikin olarak ileyenler ve bunlarn sularna itirak edenler bu Kanunun 21 inci madde hkmleri sakl kalmak artyla, sfat, meslek ve memuriyetleri ne olursa olsun Skynetim Komutan nezdindeki askeri mahkemelerde yarglanrlar. a) Trk Ceza Kanununun ikinci kitabnn birinci babnn birinci, ikinci ve drdnc fasllarnda yazl Devletin kiiliine kar ilenen sular;

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 898
b) Trk Ceza Kanununun ikinci kitabnn beinci babnn birinci ve ikinci faslnda yazl su ilemeye tahrik ve crm ika iin cemiyet kurmak sular; c) Trk Ceza Kanununun ikinci kitabnn altnc babnn ikinci faslnda yazl Devlete ait mhr, damga ve sair alametlerin taklidi hakkndaki sular; d) Trk Ceza Kanununun ikinci kitabnn yedinci babnda yazl kamunun selameti aleyhine ilenen sular; e) Trk Ceza Kanununun ikinci kitabnn onuncu babnn ikinci faslnda yazl yama, yol kesme, adam kaldrma sular; f) (Deiik bent: 19/09/1980 - 2301/8 md.) Trk Ceza Kanununun 179, 180, 188, 191, 192, 201, 228, 234, 235, 236, 241, 242, 248, 249, 254, 255, 256, 257, 258, 260, 264, 266. 268, 271, 296, 448, 449, 450, 451, 452, 516, (takibi ikayete bal olan fkralar hari), 517, 536 ve 537'nci maddelerinde yazl sular ile; 6136 sayl Ateli Silahlar ve Baklar ile Dier Aletler Hakkndaki Kanunda yazl sular; g) Trk Ceza Kanununun 390 ve 391 inci maddelerinde yazl sular ile haberlemeyi salayan Posta, Telgraf, Telefon letmesi Genel Mdrlne veya Trk Silahl Kuvvetlerine ait her trl ara, gere, tesis ve tellerine kar ilenen hrszlk sular; h) Askeri Ceza Kanununun 55, 56, 57, 58, 59 uncu maddelerinde yazl sular; i) Askeri Ceza Kanununun 75, 93, 95 ve 96 nc maddeleri ile 148 inci maddesinin ikinci fkrasnda ve 160'nc maddelerinde yazl sular; j) Takibi ikayete bal olmayan veya ahsi dava yoluyla takibi gerekli bulunmayan basn yoluyla ilenmi sular; k) Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti hakknda Kanuna muhalefetten doan sular; l) Derneklerin, sendikalarn ve mesleki kurulularn kanunlarnda mevcut kapatlmalaryla ilgili davalar. (648 sayl Siyasi Partiler Kanununun siyasi partilerin kapatlmasyla ilgili hkmleri sakldr.) (Deiik fkra: 19/09/1980 - 2301/8 md.) Yukarda yazl sulara el koyan yetkili merciler, bu sulara ait hazrlk soruturmas evrakn vakit geirmeden Skynetim Komutanna gndermekle ykmldrler. Skynetim Komutan kendisine gnderilen evrak Skynetim Komutanl nezdindeki askeri savcla ilem yaplmak zere gnderir. (Deiik fkra: 19/09/1980 - 2301/8 md.) Ancak, Skynetim Komutan bu sulardan Skynetim Askeri Mahkemelerinde baklmasna lzum grmediklerini ilgili adli mercilere vermeye yetkilidir. (Ek fkra: 19/09/1980 - 2301/8 md.) Skynetim Komutannn su dosyasn gnderdii Cumhuriyet Savclar, askeri savclar ile mahkemeler grevsizlik ve yetkisizlik karar veremezler. Bu ekilde gnderilen su dosyalar hakknda bu Kanun hkmleri uygulanr. (Ek fkra: 19/09/1980 - 2301/8 md.; Deiik fkra: 03/05/1985 - 3195/1 md.) Skynetim komutan bu Kanunda yazl sulardan sank kiileri skynetim

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 899
komutanl nezdindeki askeri mahkemeye sevk ve tutuklanmalar gerekip gerekmedii hakknda bir karar alnncaya kadar gzetim altnda tutabilir. Bu sre 15 gnden fazla olamaz. Ancak, delillerin aratrlp tespitinin uzun sre almas sebebiyle sanklarn 15 gn iinde hakim nne karlmalarna imkan bulunmamas halinde sanklar soruturmann bitiminde ve herhalde 30 gn iinde yetkili hakim nne karlrlar. Gzetim altnda bulunanlar ilk 15 gn sonunda hakim nne karlamadklar takdirde skynetim komutan bu kiilerin durumunu bu sre sonunda inceler ve hakim nne karlp karlmamalar konusunda karar verir. Ayn kii iin ayn su isnad sebebiyle yeni deliller kmas gibi hakl bir sebep yok iken bu yetki bir defadan fazla kullanlamaz.

Kanunun 18. maddesi ile uygulanacak usul hkmleri hakknda 1696 sayl Kanunla Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu 353 sayl Askeri Mahkemeler Kuruluu ve Yarglama Usul Kanununa da atflar yaplarak zel usul hkmleri getirilmitir. 21. madde ile 1402 sayl Kanunda belirtilen sulardan dolay Skynetim Komutanlnca kovuturma yaplabilmesi iin belli mercilerden izin messesesi getirilmitir. Her ne kadar mahkemelerin bamszl konusunda skynetim askeri mahkemeleri kararlarnda; Tm yarg organlar gibi skynetim mahkemelerinin de kaynan anayasa ve yasalardan alan bir kurulu olduunu, skynetim dnemlerinde oluturulan bu mahkemelerin grev ve yetkilerinin anayasa ve yasalarla belirlendii bamszlk kavramnn yasalardan nce yarglarn vicdannda bulunduuna inanlmasnn zorunlu olduu, aksine dnenlerin bu soyut savlarla yargya ve yarglara glge drmek deil somut kantlarla iddialarn ispatlamaktr. (1.Ordu Komutanl 2.Numaral SYNT As. Mah. 1981/698 Esas, 1984/251 Karar Sayl Gerekeli Karar (2 Nolu Kitap): 204-205) eklinde aklamalarda bulunmular ise de, Bamszlk kavram, baka bir kii yahut organdan emir almamak, zellikle yrtme erkiyle davadaki taraflarn etki alan dnda olmak demektir. Bir mahkemenin bamszl yelerin atanma ve grevden alnma usulne, grev sresine, yelere emir verme yetkisine sahip bir makamn mevcut olup olmadna, yelerin her trl etkiden korumasn salayan nlemlerin alnp alnmadna ve nihayet mahkemenin btncl bir deerlendirme ile bamsz bir grnm verip vermedii ile ilgilidir. Bu anlamda Skynetim Komutanlar bata olmak zere bu mahkemelerin askeri ballklar tam anlamyla bamsz olduklar deerlendirmesini yapmaya imkn vermemektedir. 1961 Anayasasnda, hi kimsenin, kanunen tbi olduu mahkemeden baka bir merci nne karlamayaca, bir kimseyi kanunen tbi olduu mahkemeden baka bir merci nne karma sonucu douran yarg yetkisine sahip olaanst merciler kurulamayaca, kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanunun su saymad fiilinden dolay cezalandrlamayaca, cezalar ve ceza tedbirleri ancak kanunla konulabileceini, kimseye, suu iledii zaman kanunda o su iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza verilemeyecei, kimsenin, kendisini veya kanunun gsterdii yaknlarn sulandrma sonucu douracak beyanda bulunmaya veya bu yolda delil gstermeye zorlanamayaca ve ceza sorumluluunun ahsi olduunu konusundaki dzenlemeleri bir teminat olarak karmza kmtr. 1961 Anayasas ile hkimlik ve savclk iki ayr meslekler olarak tanmlanm, adliye mahkemeleri hkimlerinin zlk ileri ile disiplin ve meslekten karma cezalar ile ilgili kararlar ve atamalarnn Hkimler Yksek Kurulu tarafndan yaplaca, Cumhuriyet savclar ise, idar grevleri ynnden Adalet Bakanlna bal olduu. Cumhuriyet savclarnn Yargtay yeliine seilmeleri dnda kalan btn zlk ileri ve disiplin cezalar ile Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 900 meslekten karlmalar, hakknda karar verme yetkisinin ise Yksek Savclar Kuruluna ait olduu ifade edilmitir. 12 Eyll ile ilgili Komisyon tarafndan istenen bilgi ve belgelerin Komisyonun raporunu sunma sresi iinde gelmedii deerlendirilerek; 26 Aralk 1978de balayan ve verilerin hazrland 1983 yl arasndaki Skynetim dnemindeki Skynetim Mahkemeleri bnyesindeki yarglama faaliyetlerine ilikin 12 Eyll ddianamesi Ekinde yer alan Genelkurmay belgelerinde yer alan bilgiler aada gsterilmitir (Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi Eki Trkiyedeki Anari ve Terrn Durumu: 1983);
Yarg Faaliyetleri (26 Aralk 1978-31 Temmuz 1983)
ALIMA Gelen dosya ddianame dzenlenen dosya Kovuturmaya Yer olmadna Karar verilen Dosya Verilen dier kararlar (Birletirme, dme vb.) TOPLAM Savclkta bulunan dosya Gelen dosya Beraat karar verilen dosya Mahkmiyet karar verilen dosya Verilen dier kararlar (Birletirme, dme vb.) TOPLAM Mahkemede bulunan dosya Askeri Savclk almas TOPLAM 63.384 29.344 10.204 16.616 56.164 7.220 43.988 11.941 15.242 13.007 39.740 4.228

Tablo incelendiinde yaklak 4,5 senede Askeri Savclklara gelen toplam 63.384 dosyadan 29.344ne (% 46) iddianame dzenlendii, 10.204ne (%16) kovuturmaya yer olmadna dair karar verildii grlmektedir. Dier taraftan Askeri Mahkemelere gelen 43.988 dosyadan 11.941ine (%27) beraat verildii, 15.242sine (%35) mahkmiyet verildii grlmektedir.
Skynetim Askeri Mahkemelerine Alan Davalarn Skynetim Komutanlklarna Dalm (31 Temmuz 1983 tibaryla)
SIKIYNEKM KOMUTANLIKLARI 1 NC ORDU VE SYNT. K.LII 2 NC ORDU VE SYNT. K.LII 3 NC ORDU VE SYNT. K.LII EGE ORDU VE SYNT. K.LII DONANMA VE SYNT. K.LII 4 NC KOR VE SYNT. K.LII 6 NC KOR VE SYNT. K.LII 7 NC KOR VE SYNT. K.LII 8 NC KOR VE SYNT. K.LII 9 NC KOR VE SYNT. K.LII 1 NC TAK. HV.KUV. VE SYNT. K.LII TOPLAM AILAN DAVA SAYISI 11.404 1.629 2.801 3.120 1.740 9.043 6.335 3.042 1.840 2.452 572 43.988 SONULANAN DAVA SAYISI 10.285 1.527 2.472 2.920 1.633 8.629 5.506 2.228 1.639 2.197 544 39.740 SREN DAVA SAYISI 1.117 102 329 200 107 414 729 754 201 267 28 4.248

Tablo incelendiinde skynetim dneminde alan en ok davann 11.404 ile alan tm dava says olan 43.988in % 26snn 1 nci Ordu ve Skynetim Komutanl blgesinde ald grlmektedir.
Alan rgt Davalarnn Durumu (31 Temmuz 1982 tibaryla)
EYLEMC GRUPLAR RGT VE FRAKSYONLARI Alan Dava Says Yarglanan Tutuklu Tutuksuz Toplam

Askeri Mahkeme almas

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 901
GD-YD (lkc Genlik ve lk Yolu Dernei) ETKO DER SA DERNEKLER TOPLAM TKP (Trkiye Komnist Partisi) THKO (Trkiye Halk Kurtulu Ordusu) THKP/C (Trkiye Halk Kurtulu Partisi Cephesi) TKP (Trkiye htilalci Kyl Partisi) DER SOL RGTLER TOPLAM DHKP (Devrimci Halk Kurtulu Partisi) KAWA PKK DER BLC DERNEKLER TOPLAM 8 1 1 10 26 26 77 20 8 157 2 5 7 9 23 190 506 9 19 534 590 936 5.262 548 97 7.433 2 176 1.580 199 1.957 9.924 601 19 74 694 1.200 943 6.984 811 199 10.137 14 274 1.748 529 2.565 13.396 1.127 28 93 1.228 1.790 1879 12.246 1.359 296 17.670 16 450 3.328 728 4.522 23.320

Eylemci Sa

Eylemci Sol

Blc rgtler TOPLAM

Tablo incelendiinde dnem iinde 10u (%5) Eylemci Sa, 157si (% 82) Eylemci Sol ve 23 (% 12) Blc rgtler olmak zere toplam 190 dava ald ve bu davalarda 9.924 (%42,5) tutuklu, 13.396s (% 47,5) tutuksuz olmak zere toplam 23.320 kiinin yargland grlmektedir.
Skynetim Blgelerinde Skynetim lanndan 31 Temmuz 1983 Tarihine Kadar Geen Dnemde Verilen Ceza Sreleri
CEZA SRELER 0-1 seneye kadar mahkum olan hkml miktar 1-5 seneye kadar mahkum olan hkml miktar 5-10 seneye kadar mahkum olan hkml miktar 10-20 seneye kadar mahkum olan hkml miktar 20 seneden fazlaya sreye mahkum olan hkml miktar mr boyu hapse mahkum olan hkml miktar dam cezasna mahkum olan hkml miktar TOPLAM HKMLER VE GRLER Belli deil Sa Sol Blc 2.940 9.831 443 8.622 739 4.769 302 1.307 310 1.980 227 514 280 613 121 267 113 314 53 141 27 139 24 12 29 94 53 3 4.446 17.740 1.223 10.866
Toplam

21.844 7.117 3.031 1.281 621 202 179 34.275

Tablo incelendiinde verine cezalar itibaryla ceza alan toplam 34.275 kiinin 21.844nn (% 64) 0-1 sene aralnda bir cezaya arptrld, 7.117 kiinin (% 21) 1-5 sene, 3.031 kiinin (% 9) ise 10-20 sene arasnda cezaya arptrld grlmektedir. Bu durum 1402 sayl Skynetim Kanununun 18. Maddesinde 12 Eyll darbesi sonrasnda 21 Eyll 1980 tarihinde 2301 sayl Kanunla yaplan deiiklikle 3 yla kadar verilen hrriyeti balayc cezalarn temyiz edilemedii dnldnde verilen cezalarn en az % 65inin temyiz edilemedii ortaya kmaktadr. 1 Ocak 1982 itibaryla cezaevinde bulunan kiilerle ilgili tablo incelendiinde ise 1.746s gzaltnda, 25.512si tutuklu ve 5.835i de hkml olmak zere toplam 33.093 kiinin bulunduu grlmektedir. Burada dikkat eken nokta gzaltnda yer alan 1.746 kiinin Cezaevinde Bulunan Kiiler istatistii iinde verilmesi ve toplam 33.093 kiiden sadece 5.835inin (% 17,6) hkml olmas geriye kalan 27.258 kiinin ( % 82,4) gzaltnda ve tutuklu olduunun grlmesidir. Yine ayn belgelere gre; 12 Eyll dneminde skynetim askeri mahkemelerince 517 sana idam cezas verilmitir. Askeri Yargtayn onaylad idam kararlarnn says 124 olmutur. Bunlardan, MGKnn onaylad ve onay sonras hemen infaz yaplan 50si dndakiler iin cezalar fiilen mebbet hapse dnmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 902 lm cezalarnn infazlarna ilikin onama kararlar, 12 Eyll 1980 - 25 Ekim1981 aras Milli Gvenlik Konseyi dneminde, 25 Ekim 1981 - 14 Ekim 1983 aras Danma Meclisi dneminde, 6 Kasm 1983 sonras TBMM dneminde verilmitir. 12 Eyll 1980 sonras 12 Eyll 1980- 1 Eyll 1982 tarihleri arasnda grev yapan skynetim mahkemeleri ile ilgili istatistik bilgilerde Askeri savclklar tarafndan 25.182 ddianame dzenlendii, Askeri skynetim mahkemelerine 37.200 dosyann geldii, 8.454 dosya hakknda beraat, 12.897 dosya hakknda mahkumiyet ve dier kararlar olmak zere 30.526 dosya hakknda karar verildii belirtilmi, bu karar verme hznn sivil mahkemelere gre be kat daha fazla olduu ifade edilmitir. Buradan Skynetim Mahkemeleri hzl alt sonucuna varlabilir. Ancak yarglama hz adil yarglama ve hukukun stnl asndan tek bana yeterli bir parametre olmaktan uzaktr. Hukukun stnl ile adalete eriim, adil yarglanma hakknn salanmas ile korunmaktadr. Demokratik bir toplumda adaletin iyi ileyiini isteme hakk, yarglanan kadar yarglayanlar asndan da hukuk kurallarna titiz bir ekilde uymasn gerektirmektedir. Adil yarglama, kanunla kurulan, bamsz ve tarafsz, mahkeme nnde, makul srede, ak durumada grlmesidir. Adil yarglama ile salanan gvenceler (Masumiyet karinesi, susma hakk, sulamay kabul etmeme zgrl, sula ilgili derhal bilgilendirilme hakk, savunma iin yeterli ve savunma hazrlama olanaklar v.b gvenceler) yarglamann her srecinde teminat altna alnmas gerekmektedir. Adil yarglamada kiilere salanan bir takm haklar ve teminatlar vardr. Bu haklar, mahkemeye eriim, silahlarn eitlii ilkesi, durumada hazr bulunma ve nizal dava hakk olarak sralayabiliriz. Teminatlar ise, sessiz kalma, kendi aleyhine tanklk etmeme zgrl, sulamadan en ksa zamanda haberdar edilme, savunmay hazrlayabilmek iin gerekli zamana ve kolaylklara sahip olma, sann kendi seecei bir mdafiin yardmndan yararlanmas, tanklar sorgulama haklar olarak sayabiliriz. 12 Eyll dneminde yaygn olarak ifade edilen hususlardan birisi ikence kt muamele ve insan hakk ihlalleridir. Bu durumun yarglamalarla ilikisi de bulunmaktadr. nk mahkemelerde hkm giyen sanklarn hkmlere esas olarak baka delil bulunmamas ve karara esas olarak ifade ve itiraflarnn alnmas ve bunlarn da ikence, kt muamele ve insan hakk ihlalleri altnda alnmas durumu dnldnde bu yarglamalarn durumu tartmaya ak hale gelebilecektir. Buna bir de kolluk gleri arasndaki kutuplama, siyasi ve ideolojik kkene gre ayr sorgu birimleri oluturulmas ve sorgu ve ifadelerin kart grl kolluk mensuplar ve birimlerince alnmasnn yaygn uygulamas eklendiinde bu dnemde hukuk mekanizmasnn ileyiinde dorudan insan hakk ihlalleri ve maduriyetler yaratacak sonularn olmamasnn kanlmaz olduu sonucu kmaktadr. Skynetim mahkemesi bir karar gerekesinde, kence yapld ynndeki iddialarn ne denli gerei yanstt, bu konuda yaplm bir soruturmaya ilikin bilgi ya da belge dosyada olmadndan anlalamamtr. Esasen bu konu, insanlk suu olan bu eylemi varsa gerekletirenler ynnden hukuki nem tamaktadr. Davamz asndan ise, sadece ve sadece Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 903 bu yolla alnd ne srlen ifadelere ait tutanaklarn geerlilii konusunda heyete k tutmasndan ibarettir. Gerekten, ikence iddialarna ilikin dilekelerin dava dosyalarnda bulunmad maddi bir vaka ise de, olgunun sanklar lehine bir sonu dourmas kesinlikle sz konusu deildir. Mevcut yasalara ve kklemi yarg kararlarna gre, ne suretle alnm olursa olsun, yan delillerle desteklenmedii srece, emniyet anlatmlarnda yer alan ikrarlarn bal bana geerli saymaya olanak yoktur. 353 sayl yasann 96/3 maddesi, .Sank suunu itiraf etse bile, z vakann soruturulmas gerekir demek suretiyle savc nnde yaplan ikrarlarn dahi doruluk derecesinin aratrlmasnn amir bulunmaktadr. Dahas bu uygulamann yarglama evresinde de geerli olduunu sylemek mmkndr. Bu nedenlerle, gerek sanklar ve gerekse tzel kiiliklerine ilikin olarak yaplan hukuki deerlendirmeler arasnda yan delillerle desteklenmeyen hibir emniyet anlatmna itibar edilmemitir. Kald ki bu dava, nitelii gerei yazl belgelerin temel oluturduu ve ikrar yada tank anlatm gibi szl kantlar ikinci planda yer ald bir davadr eklinde bir deerlendirme yaplmaktadr (1. Ordu Komutanl 2.Numaral SYNT As. Mah. 1981/698 Esas, 1984/251 Karar Sayl Gerekeli Karar (2 Nolu Kitap): 213-215). Ancak yukarda da deinildii gibi yan delillerle desteklenmeyen ifade ve itiraflarn ikence altnda alnd iddia eden kiiler tarafndan 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun Yarglamann Yenilenmesi balkl 311-323 maddeleri aras blm uyarnca yarglamann yenilenmesinin istenebilecei deerlendirilmektedir. 90 gne kadar uyguland grlen gzalt srelerinin uzunluu, bu srelerin balang ve biti tarihleri hakknda savclk kurumunun fazlaca bilgi sahibi olamamas sebebiyle fiilen ok daha uzun uygulanmas da bir dier sorun olarak o dnemde yaanm ve maduriyetlere yol amtr. Alt Komisyonda dinlenen mit KARDA bu dnemi 90 gn kayp olarak nitelemi ve Skynetim Komutanlar ve dier komutanlarn kendilerine bu ve btn hukuk ihlallerini fazla dikkate almamalar iin; Vatan millet blnyor, o nedenle hukuk gzlyle hareket etmeyin eklinde telkinde bulunduklarn, o dnemde komutan kzd iin kararn geri alan hkimin bile olduunu ifade etmitir (Alt Komisyon Tutanaklar:10.10.2012). Bu dnemde bu konuda yaanan bir dier nemli sorun ise bir su isnat edilerek hrriyet ve zgrlnden mahrum braklarak tutuklanan kiilerin byk ounluunun uzun sreler tutuklu kalmalar ve bu sreler sonunda beraat etmeleri olmutur. Bu konuda en nemli rneklerden birisi Mamak Cezaevi olmu, burada o dnemde tutuklu olarak kalan 41.000 kiiden sadece yaklak 4.000 kiinin herhangi bir cezaya mahkm edildiinin grlmesi olmutur. Bu hususu Komisyon yeleri stanbul Milletvekili Atilla Kaya ve stanbul Milletvekili Srr Sreyya nder, Raci Tetikin dinlendii toplantda dile getirmilerdir (Alt Komisyon Tutanaklar: 20.10.2012) Komisyonda dile getirilen en nemli sorunlardan birisi de Skynetim Mahkeme bakanlarnn hukuku olmayan askerlerden olumas olmutur. Bu husus da nemli sonular olan yarglamalar yapan mahkeme heyetinin hukuki yeterlii noktasnda tereddtler olumasna sebep olmutur. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 904 Genel olarak Skynetim dnemi ve 12 Eyll sonras hukuk sisteminin ileyiinde nemli aksaklklar olduu ifade edilebilir. Bu aksaklklar temelde darbe ynetiminin yasama ve yrtmeye el koyma yannda yarg erkini de kendi emir ve komuta zinciri altndan uzak tutmak istememesinin bir sonucu olarak deerlendirilebilir. Fakat ortaya kan sonu dnemin maduriyetlerinin ve yaanan maliyetlerin nemli lde artmas olmutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 905

16. Dnyada Darbelerle lgili Kurulan Komisyonlar ve Sonular

Raporun bu blmnde baz Amerika ve Afrika lkelerinde yaanan askeri darbelerin ardndan demokrasiye gei dnemlerinde komisyonumuz benzeri kurulan komisyonlar incelenmitir. Sz konusu incelemede bu komisyonlarn kurulmalarna yol aan sebepler, hukuki dayanaklar ve sahip olduklar grevlendirmenin kapsam, yaplar ve yeleri, hazrladklar nihai raporlarda ulalan sonular ve yer verilen tavsiyeler ile almalar sonucunda ilgili lkelerde gerekletirilen reformlar ve tazminlere deinilmitir.

Arjantin
Mart 1976da gerekleen bir askeri darbe sonrasnda Arjantinde askeri cunta ynetimde kalrken, ayn zamanda bu duruma kart olarak sol grl gerilla hareketleri de art gstermitir. Askeri dikta ile muhalif ykclar arasnda yedi yl sren silahl mcadele, hkmetin sol gndemin destekleyicisi olduklarndan phelendii kiilerin sistematik olarak ortadan kaybolmas, ikence grmeleri ve ldrlmeleriyle sonulanmtr. Devlet Bakan General Reynaldo Benito Bignone rejimi, kayp kiilerin durumlarnn aydnlatlmas konusunda yurt ii ve yurt dndan gelen basklar, ekonomik kriz ve Malvinas/Falklands zerinde Byk Britanya ile yaplan savata alnan askeri yenilginin ortak etkisi sebebiyle 1983 ylnda genel seimlerin yaplmasna izin vermeye zorlanmtr. Bakan seilen Ral Alfonsn greve geldii ilk haftada 16 Aralk 1983te yaynlad bir kararname ile Kayp Kiiler Hakknda Ulusal Komisyon (Comisin Nacional sobre la Desaparicin de Personas - CONADEP)u kurmu ve kendi mensuplarn soruturulmaktan koruyan askeri aff ilga etmitir. 1976 ile 1983 yllar arasnda gerekleen kayp vakalarnn aratrlmas ve cesetlerin yeri de dhil olmak zere bu olaylardaki gereklerin aa karlmas ile grevlendirilen Komisyon, Aralk 1983 - 20 Eyll 1984 arasnda faaliyet gstermitir. Komisyon toplam 13 kiiden olumutur. 10 ye meclis dndan Bakan Alfonsn tarafndan atanrken kalan 3 ye ise Arjantin Kongresi Temsilciler Meclisince seilmitir. Arjantin parlamentosunun dier kanad olan Senatodan 3 yedek ye belirlemesi istenmi, fakat Senato bunu baaramamtr. Komisyon, raporunu 20 Eyll 1984te tamamlam ve Nunca Ms: Informe de la Comision Nacional sobre la Desaparicion de Personas adyla daha ksa bir versiyonla yaynlamtr. Bu raporda Komisyon, 1976 - 1983 arasndaki askeri ynetim sresince 8,960 ortadan yok olma vakasnn gerekletiini, bu vakalarn yan sra sistematik ekilde ikence, gizli tutuklama, bilinmeyen yerlere cesetlerin gmlmesi olaylarnn meydana geldiini bildirmitir. Ortadan yok olan kiilerin hepsinin ldrlm olduklar ve bu kiiler hakknda salanan bilgilerdeki eksikliklerin, hayatta kalanlar ile kurulacak balantlara engel olmak amacyla hkmet tarafndan uygulanan bir stratejinin sonucu olduu belirtilmitir. Komisyona gre ordunun baskc eylemleri, ordu iindeki en yksek makamlar tarafndan planlanm ve kumanda edilmi; de facto bakan General Reynaldo emir komuta zinciri iindeki sorumluluu kantlayabilecek olan askeri belgelerin yok edilmesini emretmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 906 (Nunca Ms (Never Again) - Report of Conadep (National Commission on the Disappearance of Persons) Komisyon tarafndan kayp kiilerin ailelerine ynelik olarak bir tazmin programnn tesis edilmesi ve hl kayp olan kimseler hakknda soruturma ve kovuturmalara devam edilmesi nerilmitir. Yarg reformunun gerekletirilmesi ve insan haklar konusunda eitim verilmesi de ayrca tavsiye edilmitir. Bakan Alfonsn komisyonun tespitlerini resmi olarak kabul etmi ve komisyonun almalar zerine iki saatlik bir belgeselin yaymlanmas iin yetki vermitir. Fakat Ordu, komisyonun raporunu reddetmitir. 1992 ylnda Arjantindeki Kirli Sava sresince kaybolan ocuklarn aratrlmasn merkez alan Ulusal Eitlik Hakk Komisyonu kurulmutur. 1994te demokrasinin gelitirilmesi ve Kongre tarafndan onaylanan uluslararas anlamalarn anayasal kanun statsne ykseltilmesi iin anayasa reformu gerekletirilmitir. Yeni anayasa devlete, insan haklarndan tam olarak yararlanlmasn temin eden mutlak nlemler almay yklemitir. Komisyonun elde ettii bilgiler askeri cuntann yarglanmasnda ok nemli rol oynam ve yarglama sonunda 5 general hapsedilmitir. Ancak, 1980lerin sonunda karlan mevzuat gerei dier failler hakkndaki kovuturmalar durdurulmutur. 1983 ylnda askeri rejim dneminde yasalaan af kanunlar daha sonra 2003te sivil hkmet tarafndan feshedilmitir. Af kanunlarnn feshi, yaklak 700 kiiye kar balatlan bir yarglama dalgasna yol am, 2010 itibariyle davalarn 50den fazlas mahkmiyet karar ile sonulanmtr. 2004te hukuka aykr tutuklama madurlar iin 3 milyar ABD Dolar tazminat verilmitir. Tazminata hak kazanmak iin madurlar, 1976 ile 1979 yllar arasnda yarglama yaplmakszn hapsedildiklerini kantlamak zorunda braklmlardr. Bununla beraber ordunun ibirlii iinde olmad ve gerekli belgelerin ounu temin etmedii bildirilmitir. Komisyon, 1.500 hayatta kalanlardan alnan, 7.000in stnde ifade ald sekin bir halk profiline sahip olmasna ramen halka ak oturum dzenlememitir. (Truth Commision: Argentina)

Gana
Gana, 1957 ylnda bamszln kazanmasndan itibaren drt askeri darbe ve sonrasnda iktidar ele geiren askeri rejimlere sahne olmutur. Sz konusu askeri ynetimler sresince yaanan insan haklar ihlalleri, askeri rejimin lideri Jerry John Rawlings tarafndan 1979 ve 1982 yllarnda gerekletirilen askeri darbeler sonrasnda da younlaarak devam etmitir. Geici nitelikteki sivil ynetimlerde insan haklar anlamnda iyilemeler yaansa da bu durum, sivil ynetim dnemlerinin kendilerinden nceki dnemlerde yaanan ve sabit hale gelen hukuk d uygulamalara devam etmeleri ve bu uygulamalarn cezasz braklma kltr ile mcadele edemeyecek kadar ksa mrl olmalar sebebiyle kalc olmamtr. Bu bakmdan bir insan haklarna veya demokratik deerlere sayg kltrnn yerletirilememi olduu sylenebilir. Seime gidilmesi ynndeki basknn ardndan 1979-1981 yllar arasndaki askeri rejimin lideri Jerry John Rawlings 1993 ylnda Cumhurbakan seilmi ve ayn yl yeni bir Anayasa yrrle girmitir. Rawlingsin iktidarda kald 2000 ylna kadar gemite yaanan ihlal ve suiistimallerin aratrlmas veya adalet aranmas Rawlings iktidar tarafndan getirilmi bir kendi kendini af (self-amnesty) mekanizmas ile engellenmitir. Buna gre 1992 tarihli Gana Anayasasnda yer alan bir dzenleme ile Rawlingsin liderliindeki Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 907 askeri rejimler olan Geici Ulusal Savunma Konseyi (Provisional National Defence Council- PNDC) ve Silahl Kuvvetler Devrimci Konseyi (Armed Forces Revolutionary Council -AFRC) yelerine kar hukuki takip yaplmas yasaklanmtr. Gemile yzleme ancak 2000 ylnda Rawlinsin yerine Cumhurbakan seilen Kufuorun seim kampanyasnda ulusal uzlama/barn tesisi iin bir kurum oluturmay taahht etmesiyle gndeme gelmitir. Seimlerin ardndan bu kurumun bir Hakikat Komisyonu eklini almasna karar verilmitir. Bir Hakikat Komisyonunun kurulmas, hesap verebilirliin ve farkndaln bir lde temin edilmesi ile gemite yaanan ihlallerin kapsamnn ortaya konulmasnn tek yolu olarak grlmtr. 11 Ocak 2002 tarihli Ulusal Uzlama/Bar Komisyonu Kanunu ile kurulan Ulusal Uzlama/Bar Komisyonu, ldrme, adam karma, ortadan yok olma, alkoyma, ikence, kt muamele ve msadere gibi insan haklar ihlalleri ve suiistimalleri hakknda bir kesin ve eksiksiz bir tarihi kayt meydana getirerek Gana vatandalar arasnda ulusal uzlama/barn gelitirilmesi ve teviki ile grevlendirilmitir. Sz konusu kanun Komisyonun bir bakan ve sekiz yeden meydana gelmesini ve yelerin, Dantayn gr alnarak Cumhurbakan tarafndan seilmesini ngrmtr. Kanun ile Komisyonun yetkisi dhilinde olmak artyla herkese, aratrlmasn istedii belirli bir konu hakknda Komisyona bavurma yetkisi tannmtr. Komisyon ayrca madurlara ynelik uygulanacak tazmin program ve yaplmas gereken kurumsal reformlar konusunda tavsiyede bulunmakla da yetkilendirilmitir.(The National Reconciliation Commission Act, 2002) Eski Cumhurbakan John Jerry Rawlings ve eski Ulusal Gvenlik Danmannn da aralarnda bulunduu 2.129 madur ve 79 phelinin ifadelerini dinleyen Komisyon, 2.000in zerinde halka ak oturum dzenlemitir. Komisyon, nihai raporunu Nisan 2005de kamuya aklamtr. Raporda insan haklar ihlallerinin devamllna smrge ynetiminin katkda bulunduu belirtilmitir. Ayrca ihlallerden en byk oranda yrtme organ iindeki kurumlarn ve silahl kuvvetlerin sorumlu olduu ifade edilmitir. (The National Reconciliation Commission Report) Komisyon tarafndan maddi tazminat denmesi, zr dilenmesi ve anma dzenlenmesi gibi kapsaml bir tazmin program tavsiye edilmitir. Madurlara denecek maddi tazminat tutar maruz kalnan ihlalin trne gre belirlenmitir. Eski lider Rawling ynetimi dneminde uygulanan bask rejiminin yaklak 3.000 maduruna tazminat denmesi nerilmitir. Komisyon ayrca hapishaneler, polis tekilat ve silahl kuvvetlerde reforma gidilmesi ynnde tavsiyede bulunmutur. Hkmet 2006 ylnda bir tazmin program yrrle koymutur. Bu balamda Komisyonun tavsiyeleri ile uyumluluu salamak zere bir tazmin kurulu grevlendirilmitir. (Truth Commission: Ghana)

Haiti
Haiti Cumhurbakan Jean Bertrand Aristide, Eyll 1991de askeri bir darbe ile devrilmi, darbeyi gerekletiren askeri lider General Raoul Cedras, pek ok insan haklar ihlalinin yaand baskc bir rejim yrtmtr. Askeri darbeye cevaben Amerikan Devletler rgt ve Birlemi Milletler Haitiye kar uluslararas yaptrm uygulamtr. Ekim 1993te tekrar iktidara gelmek iin aba sarf etmesine ramen askeri diren karsnda baarl olamayan Cumhurbakan Aristide, Birlemi Milletler ve ABDnin desteiyle Temmuz 1994de tekrar ynetime gelmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 908

Haitide bir Hakikat Komisyonu kurulmas dncesi, 1993 ylnda Kuzey Amerika ve Karayiplerde yaayan Haiti diasporasnn abalaryla gndeme gelmitir. (Truth Commission: Haiti) Cumhurbakan Jean Bertrand Aristide tarafndan yaynlanan bir kararname ile Aralk 1994de kurulan Ulusal Hakikat ve Adalet Komisyonu (Commission Nationale de Vrit et de Justice CNVJ), Mart 1995de grevinin, Eyll 1991de meydana gelen ve demokratik bir seimle ibana gelmi ilk Cumhurbakan olan Aristideyi deviren askeri darbe ile balayp Aristidenin tekrar greve geldii Eyll 1994e dek sren askeri ynetim dneminde yurt ii ve yurtdnda yaanan insan haklar ihlallerinin aratrlp gereklerin aa karlmas ve sz konusu ihlallere ynelik hukuki bavuruda bulunma hakk sakl kalmak zere Haiti halk iinde uzlama/barn tesis edilmesine yardmc olunmas olarak aklanmtr. (Benedetti; Haiti: Perpetrators of past abuses threaten human rights and the reestablishment of the rule of law) Komisyon yllk askeri ynetim sresince yaanan en ar insan haklar ihlallerini belgeleyerek elde edilecek bulgularn yan sra, yaplacak tazminler, madurlarn rehabilitasyonu ve benzer ihlallerin tekrarlanmamas iin alnacak hukuki ve idari nlemlerle ilgili tavsiyeleri ieren bir rapor hazrlamakla grevlendirilmitir. (Haiti-Thirst for Justice) Haitili sosyolog Franoise Boucardn bakanlk ettii Komisyon, 7 yeden meydana gelmitir. Komisyon, 1.200 sayfalk nihai raporunu ubat 1996da Cumhurbakan Jean Bertrand Aristideye ve adli makamlara sunmutur. Raporda 5.500den daha fazla ifadenin alnm olduu 8.667 madurla grld ve 18.629 insan hakk ihlalinin tespit edilmi olduuna yer verilmitir. Ayrca Raboteauda Nisan 1994de meydana gelen katliam ile kadnlara kar cinsel iddet ve gazeteciler ve medyaya ynelik gerekleen ihlaller konularnda zel aratrmalar yrtlmtr. Komisyon insan haklar ihlalleri ile ilgili soruturma almas iin bir yetkiye sahip deildir, bununla birlikte raporda bu fiilleri gerekletirdikleri iddia edilen sanklarn isimlerinin bulunduu bir listeye yer verilmitir. Raporda ayrca hkmetin soruturmalara devam etmesi ve sorumlular yarglamas gerektii vurgulanmtr. Sorumlularn yarglanmas iin bir uluslararas mahkeme kurulmas tavsiye edilmitir. Komisyon bundan baka, bir tazmin kurulu oluturulmas, yargda reforma gidilmesi ve cinsel iddet ve tecavz kart yasal dzenleme yaplmas tavsiyesinde bulunmutur. Komisyon raporu, emniyet glerine yaplan yeni bavurular iin kaynak tekil etmitir. Komisyon almalarnn ardndan zellikle Raboteau ve Carrefour-Feuilles katliamlar ile ilgili davalar grlmtr. (Truth Commission: Haiti)

ili
ilide 11 Eyll 1973 tarihinde sosyalist Bakan Salvador Allendenin devrilip yerine General Pinochetin iktidara geldii bir askeri darbe gereklemitir. 1973den 1990 ylna gelininceye dek geen sre iinde askeri rejime dman olmak veya tehdit oluturduklar gerekesiyle ili halknn birou ar insan haklar ihlallerine maruz kalmtr. Binlercesi tutuklanm, idam edilmi, ikence grm, srgne gnderilmi iken dierleri de hapsedilmi ve ortadan yok olmu tur. Tam bir say bulunmamasna ramen, baz raporlara gre 4.000 dolaynda ilili idam edilmi, ikence sonu lm veya basite yok olmutur. ldrmelerin % 80inin 1973 ile 1978 yllar arasnda faaliyet gsteren devlet kurumlar tarafndan gerekletirildii tahmin edilmektedir. Ayrca 40,000 kadar kii de ikence grmtr. Bunlardan bir ksm yldrmak ve korkutmak, bazlar bilgi almak dierleri ise srgne zorlamak amacyla Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 909 ikenceye maruz kalmlardr. Sz konusu ikenceler sol eksenli siyasi parti ve sendika yeleri ile renciler ve Allende sosyalist hkmetinin kamu grevlilerini hedef almtr. 1990 ylnda Devlet Bakan Patricio Alywin Alcar tarafndan bir kararname ile askeri darbe sonrasnda askeri hkmetin iktidarda olduu yllar iinde yaanan insan haklar ihlallerini ele almak zere Rettig Komisyonu olarak bilinen Hakikat ve Uzlama Komisyonu (Comision Nacional de Verdad y Reconciliacion) kurulmutur. 8 kiiden meydana gelen Komisyonun yeleri Devlet Bakan tarafndan belirlenmitir. Komisyonun rol, ortadan yok olan kiilerin akbeti ve nerede olduklarnn ortaya karlmas iin delil toplamak ve ikence sonucu gerekleen lmler ile mahkeme karar olmakszn yaplan idamlarn soruturulmasyd. Komisyon, Pinochet dneminde meydana gelen 3.000 ortadan kaybolma vakasn belgelendirmitir. Bununla beraber, madurun lmyle sonulanmadka ikence vakalar belgelendirilmemitir. Bakan Aylwin ubat 1990da Komisyonun hazrlam olduu 1.800 sayfalk raporu yaynlam, Devlet adna darbe madurlar ve ailelerinden resmi olarak zr dilemi ve ordudan bu vahetteki roln kabul etmesini istemitir. Komisyon almalarnn takibi, madurlara salanan tazminatlarn denmesi, denetlenmesi amacyla Ulusal Tazmin ve Uzlama Kurumunun oluturulmas gibi raporda yer alan birok tavsiye karar uygulanmtr. ubat 1992de zlmemi olaylar zerindeki almalara devam etmek ve yeni davalarn ortaya karlmas ve zlmesi iin 1990 tarihli Komisyonun halefi olarak Tazmin ve Uzlama Kurumu (Corporaction de Reparacion y Reconciliacion) kurulmutur. Kurum ayrca Komisyon ve Kurumun kendisi tarafndan tannan madurlara salanan tazminatlarn ynetimi iini de stlenmitir. Sz konusu iki organn hibirinin resmi yetkisi olmasa da ele aldklar vakalar hukuki yarglamann yaplabilmesi iin ilgili mahkemelere bilgi aktarmlardr. Uluslararas Af rgtne gre her iki organn ortak bulgular, 1.102 ortadan kaybolma, 2.095 yargsz infaz ve ikenceye bal lm olmak zere toplamda ili devleti tarafndan resmi olarak tannm 3.197 vakann bulunduunu ortaya koymaktadr. Komisyon madurlara denecek tazminat 3 ynl olarak ngrmtr: gerein aklanmas ve gizliliin sona erdirilmesi, madurun eref ve haysiyeti ile yaknlarnn ekmi olduu aclarn tannmas ve madurun yaknlarn hayat kalitesinin iyiletirilmesi iin alnacak tedbirler. Madurun sa olan eine, annesine ve 25 yan altnda olan veya her yataki zrl ocuklarna tazminat ayl ad altnda aylk bir denek verilmesini hkme balayan bir kanun yrrle girmitir. Madurlar iin salanan dier tazminat yollar, salk ve eitimle ilgili yardmlardr. Tazminat ayl hak sahipleri arasnda % 40 sa kalan ee, % 30 anneye (annenin yokluu halinde babaya), % 15 madurun biyolojik ocuklarnn anne veya babasna ve % 15 madurun 25 yan altndaki her bir ocuuna veya her yataki zrl ocuklar arasnda olmak zere bltrlmektedir. Hak sahiplerinin her biri 12 aylk denein karl olacak ekilde bir seferde yllk olarak bir deme yaplmasn talep edebilir ve yaplan bu deme vergilendirilen bir gelir olarak deerlendirilmez. Sz konusu tazminatlar siyasi rejimin bir sonucu olarak lmle sonulanmayan dier ar insan haklar ihlallerini deil, gerekleen lmleri kapsamaktadr. Madurlarn ocuklar 35 yana kadar zel eitim yardmlarndan faydalanma hakkna sahiptirler. Kanun ayrca madurun ortaretim, niversite, meslek enstits veya teknik enstitlerinde renim gren ocuklarna kayt ve eitim cretini karlamak zere verilecek burslarn yan sra dier masraflar iin aylk olarak deme yaplmasn da dzenlemektedir. Son olarak, kanunla darbe madurunun ocuklar zorunlu askerlik hizmetinden muaf tutulmutur. (Kelly, Fitzduff, 2002, ss.1113; Truth Commission: Chile 90) Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 910

Uganda
1974 tarihli Ugandada Kayp Kimseler Hakknda Aratrma Komisyonu, kurulan ilk Hakikat Komisyonu olmas bakmndan nemlidir. 1971 ylnda Idi Amin Dada isimli alt rtbeli bir subay otoriter Devlet Bakan Milton Oboteyi ynetimden devirmitir. Idi Aminin Parlamentoyu feshetmesi ve anayasay kendisine mutlak yetki tanyacak ekilde deitirmesinin ardndan Uganda devlet gleri tarafndan adam ldrme ve kiilerin ortadan kaybolmalarnn da dahil olduu organize bir bask kampanyas yrtlmtr. Ynetiminin ilk yllarnda meydana gelen bu kaybolma veya ortadan yok olma vakalarnn aratrlmas ynnde artan gl kamuoyu basks karsnda Bakan Amin, Haziran 1974de Ugandada Kayp Kimseler Hakknda Aratrma Komisyonunu kurmutur. Bakanlk Kararnamesi (Commission of Inquiry into the Disappearances of People in Uganda since 25 January, 1971: Charter) ile kurulan Komisyon, Amin ynetiminin ilk yllar olan 25 Ocak 1971 ile 1974 arasnda geen dnemdeki kayp vakalarn soruturmak ve raporlamakla grevlendirilmitir. Pakistanl bir hkimin bakanlk ettii drt yeden oluan Komisyonda Ugandal iki polis mdr ve bir subay yer almtr. Komisyon oturumlarnn birounun halka ak olarak yrtlmesine ramen yaynlanm bir rapor bulunmamaktadr. Bununla beraber Bakan Idi Amine gizli bir rapor sunulmutur. almalar boyunca kendisine 308 kayp vakas bildirilen Komisyon, kayp vakalar ile ilgili olarak esas sorumluluun Bakan Amin tarafndan kurulan Kamu Gvenlii Birimi ve Ulusal Soruturma Brosunda olduu sonucuna varmtr. Komisyon polis ve silahl kuvvetler tekilatnda reforma gidilmesi ve yrtme erki alanlarnn insan haklar standartlar konusunda eitilmeleri tavsiyesinde bulunmutur. (Truth Commission: Uganda 74)

Uruguay
1973 ylnda Uruguay ordusu parlamentoyu ilga etmi ve komutanlara muhaliflerin saf d braklmalar iin geni yetkiler verilmitir. Bask ve insan haklar ihlalleri yaanmaya balamtr. Ordu komutanlar, Latin Amerikann gneyinde sol hareketlerin bastrlmas iin askeri liderler arasnda oluturulan bir yaplanma olan Plan Condra katlmtr. 1984 ylnda seime gidilmesi ynnde artan basklar sonucunda Julio Maria Sanguinetti, 1985te devlet bakan seilmitir. Nisan 1985te, parlamentodaki iki siyasi partinin giriimiyle 1973-1985 yllar arasndaki askeri rejim dneminde yaanan suiistimal ve ihlallerin incelenmesi amacyla iki aratrma komisyonu kurulmutur. Kayp Kiilerin Durumu ve Balantl Olaylarn Soruturulmas Komisyonu, raporunu Kasm 1985te adli yarg mahkemelerine tevdi etmi, dier komisyon olan Ulusal Liderler Zelmar Michelini ve Hector Gutierrez Ruizin Karlmas ve ldrlmesi Hakknda Soruturma Komisyonu ise raporunu yaynlamtr. Sz konusu komisyon raporlarna resmi bir cevap alnamamtr. Ksa mrl olan nceki komisyonlarn yerine 2000 ylnda Devlet Bakan Jorge Batelle tarafndan askeri rejim sresince kaybolan kimselerin aratrlmas iin bir Bar Komisyonu kurulmutur. 09.08.2000 tarihli Bakanlk Kararnamesi ile kurulan Komisyonun grevi, Hkmetin 200 kadar olduu tahmin edilen kayp kiilerin akbetinin aratrlmasn ngren 1986 tarihli Af Kanunu uyarnca 1973-1985 arasndaki dnemde kaybolan kimselerin Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 911 durumunun soruturulmasdr. Sadece gnll olarak ifade vermek isteyen kimseleri dinlemekle yetkili olan Komisyonun bunun tesinde soruturma yapma yetkisi yoktur. Bapiskopos Nicolas Cotungonun bakanlnda 6 yeden meydana gelen Komisyon, nihai raporunu 10 Nisan 2003 tarihinde yaynlamtr. Temyiz Mahkemesine sunulan raporda 38 kayp kiinin akbeti hakknda bilgi verilmi, devletin o dnemde hukukun stnl ve temel insan haklar ilkelerini terk ettii belirtilmitir. hlallerin ok byk oranda devlet kurumlar tarafndan gerekletirildii ifade edilen raporda, kayp kimselerin gayri resmi tesislerde tutulduklar ve ikence grdkleri yer almtr. Yargsz infazlarn uyguland ve ikence ve kt muamele sonucunda lmlerin meydana geldii bilgisine yer verilmitir. Raporda ayrca madurlarn byk ounluunun yasad rgtler veya militan gruplar iinde yer almadklar ve lm tarihleri gz nne alndnda, ayaklanmann bastrlmasndan sonra ldrldkleri ifade edilmitir. Komisyonun ulat bir dier bulgu da birok Uruguay vatandann Arjantinde gizlice tutulduklar, ikence grdkleri ve ldrldkleridir. Ayn ekilde, Uruguay vatandalarnn ili, Paraguay, Brezilya, Kolombiya ve Bolivyada da tutulduklar belirtilmitir. Komisyon, almalar sonucunda hukuki dzenlemelerin teviki ve kayp kimselerin durumunun lm sertifikalar ile hukuken tannmas gibi konularn takibi iin bir sekretarya (Secretara de Seguimiento) oluturulmasn tavsiye etmitir. Sekretarya bundan baka yaplacak maddi ve sembolik tazmin kriterlerini belirlemekle de grevlendirilmitir. Devlet Bakannn resmi olarak kayp vakalarn tanmas istenmi ve takiben Bakan, Komisyonun nihai raporunu kabul etmitir. Komisyon, eitim sisteminin gemiin hatrlanmas ve analiz edilmesine olanak verecek ekilde yaplandrlmasnn yan sra uluslararas sularn i hukukta tannarak gerekli deiikliklerin yaplmasn tavsiye etmitir. Komisyon almalarnn sonrasnda Hkmet 16 Nisan 2003 tarihli bir kararname ile Komisyonun bulgularn kabul etmitir. Devlet Bakan, Bar Komisyonunun almalarnn takibi ve devamll iin bir tekilat kurmutur. Ordu kayp vakalar veya bask politikasndaki roln kabul etmemi, 14 General ve st rtbeli yetkili, raporun tarafl olduunu ilan etmitir. 2006 ylnda eski Devlet Bakan Juan Maria Bordaberry, 1976da siyasi muhaliflerin lmleri ile balantl olarak tutuklanmtr. Uruguay mahkemeleri eski Devlet Bakan ve Dileri Bakannn yarglanmalarn kabul etmitir. Hkmet bir tazmin program balatmtr fakat bu giriimin resmi yarglama yaplmasn isteyen kiilerin susturulmalar iin yapld iddia edilmitir. (Truth Commission: Uruguay)

Kurulan Komisyonlarn Genel Deerlendirmesi

ncelenen lkelerde meydana gelen askeri darbeler sonrasnda kurulan komisyonlarn hakikat ve uzlama/bar komisyonu (truth and reconciliation commission) ad altnda veya bu kapsamda kurulduklar grlmektedir. Arjantin, Haiti, ili ve Ugandada Komisyonlarn greve balamalarnn hukuki dayana bakanlk (Cumhurbakan veya Devlet Bakan) kararnamesidir. Ganada sz konusu Komisyon bir kanun ile Uruguayda ise parlamentodaki iki siyasi partinin giriimiyle yine bir kararname ile kurulmutur. Komisyonlar oluturan kiiler Cumhurbakan veya Devlet Bakan tarafndan belirlenmiler, Arjantinde bu uygulamann yan sra parlamento tarafndan seim yoluna da gidilmitir. Komisyonlar, askeri darbe sonras yaanan insan haklar ihlallerinin aratrlp gerekleri aa karmak, uzlama/barn tesis edilmesine yardmc olmakla grevlendirilmilerdir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 912 Komisyonlar, almalar sonucunda nihai rapor hazrlamlar, bu raporlar Uganda rnei hari olmak zere kamuya aklanmtr. Askeri darbeler sonras yaananlarn bir daha gereklememesi iin Komisyonlar tarafndan genel olarak, meydana gelen insan haklar ihlallerinin madurlarna, kaybolan veya hayatn kaybeden kiilerin ailelerine maddi tazminat denmesi; yarg, yrtme erki, emniyet tekilat ve orduda reforma gidilmesi, gerekli yasal dzenlemelerin yaplmas, insan haklar konusunda eitimler dzenlenmesi, resmi zr dilenmesi, anma etkinlikleri dzenlenmesi tavsiyelerinde bulunulmutur. ili ve Uruguayda Komisyonlarn tavsiye grlerinin uygulamadaki takibi ve zellikle madurlara denecek tazminatlarla ilgili alacak kurumlar oluturulmutur. Haiti ve Uruguayda Komisyon almalarnn ardndan hukuki takip balatlm ve almalar sonucunda elde edilen bulgular kullanlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 913

Deerlendirme ve Sonu
12 Eyll Darbesinin, darbeye giden srecin ve darbe sonras srecin anlalmasna imkan verecek bir kapsam ve snrllkta incelenmeya alld bu Aratrma Komisyonu Alt Komisyon Raporunda ncelikle darbeye giden srecin siyasi, toplumsal, psikolojik, kltrel tm dinamikleri irdelenmeye allm, siyaset, ekonomi, alma hayat ve endstriyel ilikiler, d politika ve uluslararas ilikiler, kamu ynetimi, hukuk, brokrasi, insan haklar, demokrasi gibi ok alanl ve ok ynl bir dzlemde konu tm boyutlaryla ortaya konulmaya allmtr. 12 Eyll darbesinin ancak bu tr bir bak asyla zmlenebilecei yaklam esas alnmtr. Dier taraftan 12 Eyll Darbesinin lkemize yaatt maduriyetlerin boyutu da ok ynl olduundan, insani, hukuki, kiisel, ailesel ve toplumsal tm maliyetler ortaya konulmaya allmtr. Her blmn sonunda blme ilikin deerlendirme ve sonu yazld iin burada ayrca blmler baznda bir deerlendirmeye girilmeyecektir. Aratamann yaplmas ve raporun yazlmas srasnda kamu kurum ve kurulularna bilgi ve belge talep eden yazlar gnderilerek dnem hakknda analiz yapmaya yarayacak veriler ve parametreler elde edilmeye allmtr. Yaz ile bilgi ve belge talep edilen kurum ve kurulular ve gelen cevaplara ilikin tablo rapora eklenmitir. Tablo incelendiinde; baz kurum ve kurululara birden fazla yaz yazlmasna, bilgi ve belge elde edilmesine ilikin bizzat yetkililer baznda grmeler yaplp giriimlerde bulunulmasna ramen Komisyonun alma sresi iinde tabloda karlarnda boluk bulunan Genelkurmay Bakanl, MT, Babakanlk nsan Haklar Bakanl, Dileri Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Devlet Personel Bakanl gibi kurum ve kurulutan cevap gelmedii grlmektedir. Maliye Bakanl Mali Sular Aratrma Kurumundan rapor halinde istenen veriler, raporun taslak metninin datlmas sonras Komisyonun alma sresinin bitimine 1 hafta kala rapor eklinde deil tasnif ve ayrntl incelenmesi gereken 3 klasr ve iinde ok sayda CD eklinde gelmi, bu nedenle bunlar incelenememi ve rapora yanstlamamtr. Baz kurum ve kurululardan bilgi ve belge gelmekle beraber gelen bilgi ve belgelerin istenen ierikte olmad grlmektedir. Dier taraftan bu konuda yaanan nemli bir sorunun da devlet ariv ve hafza geleneinin ok gelimedii ynnde fikir yrtmeye sebep olacak baz rneklerin yaanmas olmutur. Adalet Bakanlnda ve Kara Kuvvetleri Komutanlnda dava dosyalarnn olay baznda deil de fail isimleri baznda arivlenmesi ve olaya ilikin dava dosyasn bulmak iin fail isimlerini bilmenin gerekli olmas, kurum ve kurulularn bilgi ve belgeleri aratrmak yerine bu konuda bilgi ve belgeya rastlanmad ynnde yuvarlak cevaplara ynelme eilimi, Komisyonun Babakanlk nsan Haklar Bakanlndan 12 Eyll Darbesinde yaanan insan haklar ihlalleri ile ilgili bir deerlendirme ve eitli kaynaklarda yer alan insan hakk ihlallerine ilikin derleme ve deerlendirme talebine bu konuda kurumlarna herhangi bir bavuru olmad eklinde cevap verilmesi bu konuda yaanan birka rnek olarak ifade edilebilir. Bu durum ncelikle bu bilgi ve belgelerin alnamayarak deerlendirilememesine rapora yanstlamamasna neden olmutur. zellikle Genelkurmay Bakanlndan dneme ilikin Milli Gvenlik Konseyi Kararlar, Skynetim Koordinasyon Kurulu Kararlar, Bayrak Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 914 Harekatna ilikin belgeler, Skynetim uygulamalar ve buna benzer pek ok bilgi ve belgenin alnamamas bu konuda daha kapsaml, orijinal ve derinlemesine analiz yaplmasna engel olmutur. Milli iradenin en nemli tecelligah olan Trkiye Byk Millet Meclisinin anayasal bir denetim mekanizmas olan Meclis Aratrma Komisyonunun Trkiye Byk Millet Meclisi tznn 105. Maddesi uyarnca yetkisi dahilinde bulunan bilgi ve belge istemine kamu kurum ve kurulularnn duyarsz kalmas her trl aklamadan varestedir. Giri blmnde Aratrmann kapsam ve snrllklarna ilikin blmde de belirtildii gibi Aratrma Komisyonunun 3 aylk, sre uzatmyla 4 aylk sresi erevesinde gerek dinlenen konuk says gerek ele alnan konularn kapsam ve konulara deinme ayrnts da belli lde snrl kalmtr. Alt Komisyon bir yandan 4 aylk alma sresinde ortaya konulabilecek en iyi raporu Kamuoyuna sunmaya alm, dier yandan da bu Komisyonun devam niteliinde yaplabilecek almalara da k tutmaya almtr. Bu erevede Alt Komisyonun lkemizde bir daha darbeler ve demokrasiye mdahale giriimlerinin olmamas ve 12 Eyll darbesi nedeniyle yaanan maduriyetlerin ortadan kaldrlabilmesi ynnde getirdii neriler de Komisyonun nerileri olarak belirtilmitir. Dier taraftan Alt Komisyon raporunda incelenen lke rnekleri ve Komisyona yaplan pek ok kiisel maduriyet bavurular olduu ve darbeden madur olmu fazlaca kiinin dinlenmesine yeterli sre olmamas gz nne alndnda bu konuda zellikle kiisel maliyetlerin ve maduriyetlerin incelenecei ve buna ilikin nerilerin gelitirilebilecei TBMM Aratrma Komisyonunun kurulmas, yaplabilecek hukuki dzenlemeler konusunun ayr bir incelemeye tabi tutulmas ve bu paralelde teklif ve tasar paketlerine ynelik almalar yaplmas ynnde ve 12 Eylle giden srete tamamen ve ksmen aydnlatlamam olaylarn aydnlatlabilmesine ynelik TBMM Aratrma Komisyonlarnn kurulmas en nemli neriler olarak ifade edilebilir. 12 Eyll Darbesinin aratrlmas ynnde kurulan Alt Komisyonun almalar ve raporunda ortaya koyduu dinamikler ve deerlendirmelerin, sreci ve sonular itibaryla belki de lkemizde demokrasiye vurulan en byk darbe olarak ifade edilebilecek 12 Eyll darbesini ortaya koymaya almakla beraber, lkemizde Cumhuriyet dneminde bu ynde gerekleen 1960 Darbesi, 1971 Muhtras, 28 ubat Postmodern Darbesi ve 27 Nisan 2007 E-Bildirisi gibi darbe ve demokrasiye tm mdahale ve mdahale giriimlerinin ortak arka plan ve dinamiklerinin ortaya konulmasnn da byk nem tad dnlmektedir. Alt Komisyon almalar ve ortaya kan rapor, 12 Eyll Darbesinin kiisel, toplumsal, hukuki, insani, kltrel ok alanl ve ynl maliyetler yaattn ortaya koymaktadr. Bu maliyetlerin, gelien insan haklar, demokrasi ve hukukun stnl dzleminde TBMMde grubu bulunan AK Parti, CHP, MHP ve BDPnin ortak ynde verdikleri Aratrma nergeleriyle ekillenen komisyon almalaryla daha da berraklat, lkemizin her sorununa demokrasi, insan haklarna riayet ve sayg ile hukukun stnl anlayyla geerli ve srdrlebilir zmler getirilebilecei ynnde fikir birlii olutuu ifade edilebilir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 915

28 ubat 1997 Postmodern Darbesi ve 27 Nisan 2007 E-Bildirisi

Trkiye Cumhuriyetinin siyasi tarihi, ayn zamanda bir askeri darbeler tarihidir. yle ki, doksannc kurulu yldnm kutlanacak olan Cumhuriyetimizin yaklak krk alt yl,1560 fiilen askeri ynetimler,1561 skynetim ve/veya olaanst hal uygulamalaryla gemitir.1562 1960 ylndan itibaren, neredeyse her on ylda bir darbe gerekletirilmitir. Demokrasinin askya alnd darbelerde, TBMM ve siyasi partiler kapatlm, millet iradesi hie saylm, skynetim ve olaanst hal uygulamalaryla toplum bask altnda tutulmu, bata yaam hakk olmak zere, temel insan haklar inenmitir. Bu itibarla, Trkiyede demokrasinin gelimemesinde, darbeler nedeniyle olaanst ynetim artlarnn halkn zerinde bir tehdit unsuru gibi konulandrlarak, bu sreler ierisinde halkn fikir ve vicdan hrriyeti ile ifade zgrlnn kstlanmasnn etkisi aktr. Aslnda, Trkiyedeki darbe geleneinin balangcn, ok daha gerilere, Osmanl Devletine kadar uzatmak mmkndr.1563 Bu gelenein, Osmanl Devletinin ardndan Trkiyeye de sirayet ettiini ve gnmze kadar ulatn sylemek yanl olmayacaktr.1564

Cumhuriyet Trkiyesinde ilk skynetim, o zamanki adyla rfi idare uygulamas, 1925 ylnda, Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde yaanan eyh Sait isyanndan sonra balatlm ve 1950 ylna kadar srmtr. Ardndan, Aralk 1978 aynda, Kahramanmarata meydana gelen olaylar nedeniyle, Ecevit hkmeti tarafndan, Dou ve Gneydou Anadolu blgelerindeki 13 ili kapsayan skynetim uygulamas balatlm; 12 Eyll 1980 askeri darbesiyle, skynetim tm yurda yaylmtr. Skynetim, 19 Mart 1984 tarihinden itibaren kademeli olarak kaldrlm ancak, terr rgt PKKnn silahl eylemleri zerine, 19 Temmuz 1987 tarihinde zal hkmeti tarafndan Dou ve Gneydou Anadolu blgesindeki baz illeri (Bingl, Diyarbakr, Elaz, Hakkari, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van) kapsayan olaanst hal uygulamasna geilmitir. Bu maksatla kurulan Olaanst Hal Blge Valilii sorumluluk alanndaki il says 1990 ylnda 13e ykselmitir. Olaanst hal uygulamas, 30 Kasm 2002 tarihinde tamamen sona erdirilmitir.
1560 1561 Trkiye, 27 Mays 1960 darbesinde 1 yl 4 ay, 12 Mart darbesinde 2 yl 8 ay, 12 Eyll darbesinde ise 3 yl 2 ay sreyle askeri ynetimler tarafndan idare edilmitir. 1562

Cumhuriyetin ilanndan 19.07.1987 tarihine kadar geen 63 yl 8 ay 20 gn sre zarfnda, lkenin eitli yerlerinde uygulanan skynetimin sresi 25 yl 9 ay 18 gndr. Dier bir deyile, bu dnemin yzde 40nda skynetim uygulanmtr. Zafer SKL, Siyaset ve Asker, mge Kitabevi, Ankara, 1997, s.71.

1563 Osmanl tarihinde Yenieri Ocann Sultan Murada kar isyan, ordunun Saraya ynelik ilk darbesi olarak kabul edilebilir. Harbiyeli subaylar ve ttihat ve Terakki Cemiyeti mensuplar tarafndan, 1800lerin sonunda Sultan Abdlaziz ve 1900lerin banda Sultan Abdlhamite kar eitli suikast ve darbe giriimlerinde bulunulduu bilinmektedir.

Komisyonumuzun grlerine bavurduu gazeteci Mehmet Barlas, Trkiyede Osmanldan kalma ittihat bir gelenek olduunu ve her subayn kendini halaskar grebildiini ifade etmi; Rdvan Akar ise Atatrkn lmnn ardndan 1940l yllardan itibaren ok sayda subay tarafndan eitli darbe teebbslerinde bulunulmasna ramen bu subaylardan hibirinin yarglanmadn, 1960 askeri darbesinden sonra yeniden alevlenen darbeci gelenein Baas bir kimlie brnerek radikalletiini, sz konusu radikallemenin nlenmesi iin tek tip Atatrklk algsnn oluturulmaya alldn, 1990l yllardan sonra Atatrkln darbelerin gerekesi olarak kullanldn ne srmtr.
1564

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 916 27 Mays 1960 darbesinde TBMM kapatlarak, darbecilerden oluan Milli Birlik Komitesi idareyi ele alm; darbeciler tarafndan yrrle konulan 211 sayl Hizmet Kanunuyla, orduya Cumhuriyeti koruma ve kollama grevi verilmitir. Askeri alanda bunlar yaanrken, siyaset ve ekonominin tek bir merkezden, (Bakent Ankaradan) merkezi planlama prensibi temelinde ynetilebilecei varsaymyla, i ve d siyaseti ynlendirmek zere Milli Gvenlik Kurulu; iktisadi kalknmay planlamak zere Devlet Planlama Tekilat; Anayasal ereveyi gzetmek iin ise Anayasa Mahkemesi ihdas edilmitir. Sz konusu kurumlar; Devlet, Anayasa, milli gvenlik, birlik ve beraberlik, rejim gibi eitli ulvi kavramlarn arkasna saklanarak, bilerek veya bilmeyerek, vesayeti anlayn koruyucusu ve kollaycs olmu, sivil ve seilmi siyasilerin manevra alann mmkn olduunca daraltmlardr. ada yarg sistemlerinde benimsendii gibi, Yksek Hakimler ve Yksek Savclar Kurulu ayr, ayr kurulmak suretiyle yargnn bamszl ve tarafszl murad edilmise de, zellikle 1960 ihtilali sonrasnda itihat oluturabilecek pek ok Yargtay ve Dantay yelerinin pek ou zorunlu olarak emekliye sevk edilmi, yargdaki itihat birlii skntya sokulmu; askeri yarg kurumlarnn kurulmasyla yargda teklik ilkesi bozulmutur. 1970li yllarn banda, sa-sol atmas bahanesiyle TSK tarafndan verilen 12 Mart Muhtrasyla, lke bir kez daha askeri ynetimin etkisi altna girmi; 1961 Anayasasyla kazanlan demokratik hak ve hrriyetlerin nemli bir ksm darbeciler tarafndan geri alnmtr. 12 Mart Muhtras srecinde Trkiye i Partisi (TP) ve Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu (DSK) kapatlmtr. Rejimin tehlikeye dt bahane edilerek Deniz GEZM, Hseyin NAN ve Yusuf ASLAN; Ankara 1 Nolu Skynetim Askeri Mahkemesinin, TCK 146-1inci maddesine istinaden verdii 9 Ekim 1971 tarihli Kararnn Askeri Yargtay tarafndan 10 Ocak 1972 tarihinde onaylanmasyla, 6 Mays 1972 tarihinde idam edilmitir. 1970lerin sonunda, lke genelinde, sa-sol gruplar arasndaki atmalar bahane edilerek, olaanst hal ve skynetim uygulamalaryla toplumun cendere altnda tutulduu vesayet dzeninde, askeri ihtilalin toplum gznde merulatrlmas iin huzur bozucu olaylara ve atmalara gz yumulmu, hatta psikolojik harekt faaliyetleriyle bu olaylar desteklenmitir. Kendilerine Milli Gvenlik Konseyi adn koyan be orgeneral tarafndan gerekletirilen 12 Eyll 1980 darbesiyle, TBMM ve siyasi partilerin tamam yeniden kapatlm, Trkiye tarihinin en youn ikence ve yargsz infaz olaylar yaanmtr. Neticede bu darbe, lkenin onlarca yl gerilemesine, yz binlerce gencinin hayatnn kararmasna ve lke ekonomisinin kmesine sebep olmutur. Trkiye siyasi tarihinin en karanlk dnemi saylabilecek olan 12 Eyll askeri darbesinin bilanosu yle zetlenebilir:1565
Siyasal nedenlerle 650 bin kii gzaltna alnm, bunlardan yaklak 210 bini hakknda skynetim mahkemelerinde dava alm; 65 bin kii eitli cezalara mahkum edilmitir. Alan davalarda 6353 kiinin idam istenmi, verilen idam kararlarnn says 500 gemi, 50 kii idam edilmitir. Yz binlerce insan filenmi, 388 bin kiiye pasaport yasa konulmu, skynetim komutanlar tarafndan 4891 kamu grevlisinin iine son verilmitir. 4509 kamu grevlisi
1565

kence Dosyas, Trkiye nsan Haklar Vakf, Ankara, 1996, s.19.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 917
srgne gnderilmi; zorla emekli edilen, emekli olmaya zorlanan ya da istifa etmek zorunda kalan kamu grevlilerinin says 20 bini gemitir. Yurt dna kaan ya da kamak zorunda kalanlarn says 30 bin, vatandalktan atlanlarn says 15 bin olmutur. karlan bir yasayla, Krte konumak yasaklanmtr. Trkiye bu dzenlemeyle bir dili kullanmay yasa kartarak yasaklayan ilk ve tek lke olma zelliini kazanmtr. Gazeteler, dergiler, sreli ya da sresiz tm yaynlarn faaliyetlerine son verilmi, gazeteci ve yazarlar ar hapis cezalarna mahkm edilmitir. On binlerce kitap yaklm, 937 film yasaklanm, btn siyasi partiler, 23667 dernek, sendika ve benzeri kitle rgt kapatlmtr.

12 Eyll darbesinden hemen sonra, Milli Gvenlik Konseyi tarafndan hazrlanan Anayasada, mevcut skynetim ve olaanst halin kalc bir ekilde devam ettirilebilmesi iin milli gvenlii tesis etmek, toplumu Atatrk milliyetilii etrafnda btnletirmek gibi hedeflerin arkasna saklanlarak, bir milli gvenlik devleti ina edilmitir. Anayasaya istinaden 1983 ylnda karlan 2945 sayl Milli Gvenlik Kurulu (MGK) ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii Kanunuyla temelleri atlan ve banda Orgeneral dzeyinde bir askerin bulunduu MGK Genel Sekreterlii, Gizli gizlilik dereceli Ynetmelii vastasyla adeta ikinci bir hkmet olarak kullanlm; bir taraftan devlet apnda psikolojik harekt faaliyetleri planlanp, icra edilirken, dier taraftan devletin gizli anayasas olarak takdim edilerek hkmetlere dayatlan Milli Gvenlik Siyaseti Belgesi yoluyla, i ve d siyaset cendere altnda tutulmutur. Yksek Askeri ura (YA), Anayasal bir organ haline getirilmi; yargda birlik ilkesinin bozulmas pahasna, yksek askeri yarg organlar ihdas edilerek ordunun etkinlii artrlmtr. Bir baka ifadeyle, Trkiyede, yakn gemie kadar yksek siyaset olarak grlen devlet ynetimi, MGK eliyle ekillendirilirken, Trk Milletinin temsilcisi olan siyasi iktidarlara ise ticaret, sanayi, imar, salk gibi dk siyaset konular braklmtr. zetle, rejimi korumak adna gerekletirilen tm darbelerde, hem siyasette, hem de ekonomide bir ie kapanma yaanm; Trkiyenin bata Avrupa Birlii olmak zere, d dnya ile ilikileri dondurularak, siyasi ve ekonomik istikrar yok edilmitir. Ne var ki, 12 Eyll darbesinden sonra iktidara gelen zal hkmetleri dneminde ekonomi alannda balatlan liberalizasyon sreci, son yllarda atlan admlarla siyaset alanna da nfuz ettirilerek, siyasi ve ekonomik istikrar yeniden tesis edilmitir. Bir baka deyile, eskiden fetva alan devlet, artk katlmclk, effaflk ve hesap verilebilirlik ilkelerine uygun olarak, kamuoyunun gr ve talepleri dorultusunda hareket etmeye balamtr. Ancak, btn bunlara ramen, Trkiyede, yakn gemie kadar, sz konusu darbe sreleriyle yzleilememi; darbelerin failleri ve sorumlular ortaya karlamam ve yarglanamamtr. Bu nedenle, yaplan her darbe, bir sonraki darbenin tohumlarn ekmi; 27 Mays 1960 darbesi sorgulanamad iin 1971 darbesi, 1971 darbesi sorgulanamad iin 1980 darbesi, 1980 darbesi sorgulanamad iin 28 ubat 1997 sreci yaanm, akabinde 2000li yllardan itibaren yeni darbe giriimi iddialar gndeme gelmitir. Hesap sorulamazln en nemli sonucu, darbelere zemin oluturan vesayet dzeninin tahkim edilmesi ve ordunun siyaset zerindeki etkinliinin glenmesi olmutur. Bu nedenledir ki, bu gn bile 12 Eyll dnemine ait birok yasada (MGK, Seferberlik ve Sava Hali, MT, TRT ve YK Kanunlar gibi) sz konusu darbeci/vesayeti anlayn izlerine rastlamak mmkndr. 1990l yllarda vesayeti anlay, yeni boyutlar kazanm; 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda alnan 406 Sayl Kararla iaret fiei atlan ve tarihe postmodern Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 918 darbe1566 olarak geen 28 ubat srecinde; durumdan vazife karan gler, seimle ibana gelmi bir Hkmeti i yapamaz hale getirerek istifaya zorlamlardr. Bu maksatla, psikolojik harekt faaliyetleri kapsamnda, basn-yayn vastalar kullanlarak, silahsz kuvvetler yoluyla, iktidardaki koalisyon Hkmetini oluturan partiler itibarszlatrlm, tm topluma irtica korkusu yaylarak, demokrasiye mdahale edilmitir. Bununla birlikte, Trkiyede hl 28 ubat, tpk 1960 ve 1971 darbeleri gibi, eitli gerekelerle, darbe olarak grmeyenlerin olduu bir vakadr. Trkiyede meydana gelen darbe/demokrasiye mdahale giriimleri iinde, sadece 12 Eyll 1980 askeri darbesinin, toplumun tm kesimleri tarafndan darbe olarak grlmesi, toplumbilimciler tarafndan aratrlmas gereken bir husus olarak grlmektedir.1567 Oysaki nasl 1960 darbesinde, birtakm gen subaylar, en azndan bir Babakan ve iki Bakann gstermelik bir yarglama sonucunda aslmasndan sorumluysa, 28 ubat dneminde, yalar altmn stnde olan gen subaylar en azndan meru bir hkmeti, gerekirse silah kullanma1568 ve Aklanan bu esaslar aksine davranlarn, toplumumuzda huzur ve gveni bozarak yeni gerginliklere ve yaptrmlara neden olaca deerlendirilmi1569 gibi tehditler yoluyla hal ederek, darbe literatrne postmodern darbe kavramn hediye etmilerdir. Trkiyede, teden beri zellikle asker ve sivil brokrasi iindeki baz kesimlerin, devaml suretle, lkenin blnmenin veya paralanmann eiinde olduunu ne srerek,1570 areyi skynetim veya olaanst hal ilan etmek gibi uygulamalarda aradklar bilinmektedir. Kendisini devletin asli unsuru olarak gren sz konusu gler; sa siyasi anlay sac, gerici, ykc ve irticai, siyasi slamc, yobaz, faist, rk vb.; sol siyasi anlay ise solcu, komnist, devrimci, blc, ykc, anarist vb. ekillerde tanmlayarak, her iki siyasi akm da devlete ynelik birer tehdit olarak sunmu; siyasetileri kimi zaman aka beceriksiz, i bilmez, devleti ynetmekten aciz, apsz, vatan haini vb. olmakla sulam ve gerektiinde onlar bask, antaj ve ikbal vaadiyle etki altnda tutmulardr. Bu ve benzeri rtl faaliyetlerin icra edilirken, Bakanlk, kamu kurum ve kurululara da eitli grevler verilmi; hem kamu, hem de zel basn-yayn kurulular, sivil toplum kurulular, niversiteler, i dnyas, sendikalar, sermaye evreleri, propaganda ve psikolojik harekat vastas olarak kullanlmtr.

1566 Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday, 25 Haziran 2012 tarihinde Komisyonumuza unlar sylemitir: Postmodern darbe ifadesini kullanan fevkalade aptalca bir ifade kullanmtr. Hani baz insanlar vardr, ileri kmak, nde grnmek eyi Bunu kim kartt, nereden karttlar hl hayflanrm ve zlrm. 1567

Komisyonumuz tarafndan 18 Ekim 2012 tarihinde grlerine bavurulan Prof. Dou Ergile gre, bu durumun balca sebebi, Trkiyede, kkleri Osmanl mparatorluuna kadar uzanan asker millet anlaydr. Bu anlay, Trkiyenin, devaml suretle, darbelerle i ie yaayan bir lke olmasndan kaynaklanmaktadr. Ergile gre; Trkiye, Avrupa lkelerinden farkl olarak, ulus-devlet deil, bir devlet-ulustur. Bir baka ifadeyle, Trkiyede nce devlet aygt kurulmu, ardndan bu aygt kendisine uygun olan ulus modelini yaratmaya almtr. Ergile gre; toplumun orduyu sadece korucu ve kollayc olarak deil, ayn zamanda bir kurtarc olarak grmesinin sebebi de budur. Ergil, Trkiyede toplumu darbeye hazrlamak iin herhangi bir ey yaplmasna gerek olmadn, zira toplumun, zaten, her zaman iin, olas bir darbeye hazr olduunu, ordunun yaptnn bu sreci tetiklemekten ibaret olduunu ne srmektedir. 10 Haziran 1997 tarihinde Genelkurmay karargahnda yksek yarg mensuplarna sunulan brifingte ifade edilmitir. 28 ubat 1997 tarihli MGKda alnan 406 sayl Kararn son cmlesidir.

1568 1569 1570

Gemi yllarda sk ekilde gndeme getirilen bu iddialarn tarihsel arka plannda, Osmanl Devletinin lm ferman olarak kabul edilen Sevr Anlamas yatmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 919 Trkiyede, Anayasann balang ilkeleri ile yakn gemie kadar var olan hak ve hrriyetleri kstlayan Trk Ceza Kanununun 141, 142 ve 163nc maddeleri; Siyasi Partiler Kanununun baz hkmleri, siyaseti kstlamak iin yasal dayanak olarak kullanlmtr.1571 Sz konusu mevzuat, sadece siyasetilerin deil, ayn zamanda Anayasaya aykr eylemlerin oda olduu ne srlen siyasi partilerin kapatlmasna dayanak tekil etmi; buna istinaden, Trkiyede onlarca siyasi parti, Siyasi Partiler Kanununa aykrlk iddiasyla Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatlmtr. Hatta bu partiler iinde iktidardayken dava alan partiler (Refah Partisi ve AK Parti) ile iktidardayken hakknda kapatma davas alp, daha sonra kapatlan parti (Refah Partisi) de vardr. Sonuta, Trkiye, bir hukuk devletinde ei benzeri olmayacak ekilde, adeta bir parti mezarlna dnm,1572 hemen hemen tm partilerin kurumsallama sreleri sekteye uratlm, demokrasi kltrnn gelimesine ve benimsenmesine engel olunmutur. Raporun bu ksmnda; ezber bozan bir darbe olarak tanmlanabilecek olan 28 ubat dnemi, 28 ubat 1997 tarihli ve 406 sayl MGK Kararnn yan sra sebep, sonu ve yansmalaryla btn boyutlaryla ortaya konulmaya allacaktr. Bundan nce, 1960, 1971 ve 1980 darbeleri ile 28 ubat dnemi arasndaki benzerlik ve farkllklar incelenecektir. Zira 28 ubatta, gemite yaanan darbelerde olduu gibi, klasik anlamyla fiili bir darbe sz konusu olmamtr. 28 ubatta, birtakm sivil toplum kurulularnn yan sra basn-yayn kurulularnn, niversitelerin, sendikalarn, sermaye evrelerinin, sivil brokrasinin, yarg mensuplarnn destei alnarak, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsnda alnan kararlar hkmete dayatlm, koalisyon orta parti milletvekillerinin bask, tehdit, antaj ve ikbal vaadiyle istifa ettirildikleri ne srlm, nihayetinde seilmi bir hkmet ilevsiz hale getirilerek, istifaya zorlanmtr. Bu srete, ilk benzerlik, tpk 1980 askeri darbesinde olduu gibi, kendisini rejimin teminat olarak gren TSKnn emir-komuta zinciri iinde hareket etmesidir. Bir baka deyile, 1960 darbesindeki gen subaylarn cunta hareketinden ders karlm; 1960 ve 1980 darbesinde olduu gibi, Komuta Katnn benimsedii izgide olmad dnlen ok sayda muvazzaf asker, bu kez ykc, blc ve irticai faaliyetlerde bulunduklar gerekesiyle, hukuk kurallar zorlanarak tasfiye edilmitir.1573 Bu tasfiyenin, 1960 darbesindeki gibi st dzey komutanlara ynelik deil, Albay ve alt rtbedeki askeri personele dnk olduu gzlenmitir.
1571 Dnce, inan, ibadet ve ifade hrriyetlerini, devleti blmeye veya ykmaya ynelik sular kapsamnda gren sz konusu maddeler Turgut zal dneminde kaldrlmtr.

Cumhuriyetten itibaren toplam 57 siyasi parti, Anayasa Mahkemesi, Askeri Mahkemeler, Yargtay Cumhuriyet Basavcl veya Ceza Mahkemelerinin vermi olduu kararlar gereince kapatlmtr. Anayasa Mahkemesinin kuruluundan nce ise 26 Ocak 1954'te Millet Partisi, 20 Haziran 1960'ta ise Demokrat Parti kapatlmtr. Millet Partisi'ni Ankara Sulh Ceza Mahkemesi, DP'yi ise Ankara Asliye Hukuk Mahkemesi kapatmtr. Anayasa Mahkemesi'nin kapatt partiler ve tarihleri yledir: i-ifti Partisi (P-1968), Milli Nizam Partisi (MNP-20 Mays 1971), Trkiye leri lk Partisi (TP-24 Mays 1971), Trkiye i Partisi (TP-20 Temmuz 1971), Byk Anadolu Partisi (BAP-19 Aralk 1972), Trkiye Emeki Partisi (TEP-8 Mays 1980), Halk Partisi (25 Eyll 1991), Trkiye Birleik Komnist Partisi (16 Temmuz 1991), Byk Anadolu Partisi (24 Kasm 1992), Sosyalist Parti (10 Temmuz 1992), Halkn Emek Partisi (14 Temmuz 1993), zgrlk Demokrasi Partisi (30 Nisan 1993), Sosyalist Trkiye Partisi (30 Kasm 1993), Yeiller Partisi (10 ubat 1994), Demokrasi Partisi (16 Haziran 1994), Demokrat Parti-2 (13 Eyll 1994), Demokrasi ve Deiim Partisi (19 Mart 1996), Dirili Partisi (1996), Emek Partisi (1997), Sosyalist Birlik Partisi (7 Haziran 1994), Refah Partisi (16 Ocak 1998), Demokratik Kitle Partisi (26 ubat 1999), Fazilet Partisi (22 Haziran 2001), Halkn Demokrasi Partisi (13 Mart 2003).
1572 1573

Bu dnemde, tpk, 1960 darbesinde olduu gibi, 1996-1998 yllar arasnda, saylar 1.500-2.000i bulan subay ve astsubay, ordudan atlmtr. Ancak bir farkla ki, 28 ubatta atlan personel nce irticac olarak filenmi, kendileri ve aileleri birtakm fiili ve psikolojik tacizlere uram, ardndan Yksek Askeri ra (YA), mterek kararname veya Milli Savunma Bakan onayyla, kiminin emekli maalar dahi denmeksizin, TSKdan ihra edilmitir. Bu personel, maddi ve

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 920

kinci benzerlik, tm darbelerde olduu gibi, askerin eitim ekli itibaryla sadece savunma gc olarak deil, ayn zamanda topluma liderlik yapma anlayyla yetitirilmesinden kaynaklanan Atatrk lke ve nklplarn muhafaza etme grevine sahip olduklar dncesidir. Nitekim, 28 ubat tarihli MGK toplantsnda alnan 406 sayl Kararda yer alan Atatrk lke ve nklplar ve Devrim Kanunlar vurgusu, Osmanldan Cumhuriyet Trkiyesine sirayet eden kla-cami ekimesinin bir yansmasdr. nc benzerlik, asker ve sivil brokrasi arasndaki ittifaktr. Bu srete, iktidardaki Refah Partisi-Doru Yol Partisi koalisyon hkmetini (REFAH-YOL), irticai tehdit1574 olarak gren bu ittifak, seilmilerin ve Hkmetin bask altnda tutulmasnda, nihayetinde i yapamaz konuma getirilmesinde baarl olmu; bunu yaparken, psikolojik harekt yntemleriyle sivil toplumun, basnn, sermayenin, niversitelerin, i dnyasnn, sendikalarn nemli bir ksmnn desteini alabilmitir. Hkmetin i ve d politika icraatlarnn lkeyi ykma gtrd ne srlerek, sivil siyaset alan adeta yok edilmi; koalisyon orta partiye mensup milletvekilleri istifaya zorlanarak,1575 milli irade hie saylmtr. Drdnc benzerlik, tm toplum zerinde psikolojik harekt faaliyetleri uygulanmasdr. Bu erevede, tehdit, gerilim, korkutma,1576 beyin ykama, dman algs oluturma vb. yollarla toplum bask altnda tutulmu ve laik-anti laik eklinde ayrtrlmaya allmtr. 28 ubat srecinde, bir yandan REFAH-YOL Hkmetine, ardndan ANASOL-D Hkmetine, yksek brokratlara, basn mensuplarna irtica konulu brifingler verilmi; eitli dini oluumlar yaratlmaya allm; bylece 1980 ncesindeki szde komnizm tehlikesi gibi, szde irtica tehlikesinin var olduu kabul ettirilmek istenmitir. Beinci benzerlik, srece d destek araydr. Bu kapsamda, hkmetin i ve d politika icraatlar Batl lkelere ikayet edilmi; Babakan Erbakann slam lkeleriyle yaknlama abas, Trkiyenin yznn Douya evrilmesi ve hatta anti-siyonizm eklinde tanmlanmtr. Buna karn, 28 ubat dneminde, bata ABD olmak zere, d gler, en azndan resmi dzeyde, Trkiyede demokrasinin sekteye uratlmamas noktasnda, yani Meclisin ak kalmas kouluyla, iktidarda bulunan REFAH-YOLun uluslararas alanda atm
manevi adan kntye uratlmtr. Subay ve astsubaylarn yan sra, baz uzman avu ve sivil memurlarn da benzeri ekilde ordudan atldklar grlmtr. Bu operasyonlarda, baz personelin ikence vb. kt muameleye maruz kalmas, fileme srelerinde ast-st askeri personelin ve ailelerinin kullanlm olmas ise olayn bir baka dramatik ynn oluturmutur. 28 ubat srecinde BG bnyesinde yer alan baz astsubaylarn, irticac diye komutanlar konumundaki Albaylar fileyerek ordudan atlmalarn salamas, sz konusu illegal darbe yaplanmasnn temel karakteristii olmutur.
1574 lk defa Milli Nizam Partisinin kurulmasndan sonra, 1972 ylnda Milli Gvenlik Siyaseti Belgesine eklenen irtica tehdidi, 28 ubat srecinde Dz.K.K.Ora.Gven Erkayann teklifiyle, MGKda gndeme getirildikten sonra, Milli Gvenlik Siyaseti Belgesinde, birinci ncelikli i tehdit unsuru olarak kabul edilmitir. 1575

Komisyonumuzda dinlenen gazeteci Rdvan Akar, DYP milletvekillerine ynelik basklar hakknda unlar sylemitir: Sayn Erbakanla yaptmz syleinden yine bana gre son derece arpc olan bir baka boyut da, Sayn illerin Sayn Erbakana 50 milletvekilim tehdit ediliyor, bu milletvekilleri, Meclis ierisinde adeta bir ikna odas oluturuldu, bu ikna odasna arlarak tek tek konuturuluyor ve kendilerini, Yassadadaki odanz hazr eklinde tehditte bulunuluyor. eklindeki beyanyd. Sayn Erbakan zellikle 28 ubat srecinin baarsnn bu milletvekillerinin korkutulmasndan kaynaklandnn altn izmiti. Ben de tabii ki, gerekten, bir gazeteci olarak bu milletvekilleriyle konuan ve Yassadadaki o odalarn gsteren komutann kim olduunu gerekten ok merak ediyorum..

Bu konuda ileri Bakan Meral Akener iin bir general tarafndan sylendii ifade edilen yal kaza oturturum eklindeki tehdit arpcdr. Meral Akener, 25 Haziran 2012 tarihinde Komisyonumuza bu konuda unlar sylemitir. Yani o malum bir konu var. Onu ileri Bakanl Mstear Sayn Teoman nsanla daha sonra ben rendim. Sayn etin Sanerin bir sofra esnasnda konutuklar bir konu o, yani tekrarlamay sevmediim, istemediim bir ey. O zaman ben ileri Bakanydm. Yani ben onu bir lm tehdidi olarak alglamadm ama tabii, yani mesela hep merak etmiimdir: Niye kurun deil, niye asmak deil de niye yle bir duygu ve dnce? Bu da ayr bir psikolojik sistemi gsteriyor, yani bir kadna Yani bir erkek olsaydm herhlde ldrrz yani bir kurun skarz, ite bilmem ne olur denirken ok irkin bir hadiseydi o.
1576

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 921 olduu bir ksm admlardan rahatszlklarn, uzun sreli hkmet etmesinin kendi menfaatleri hilafna sonular douraca ynndeki dncelerini aka zikretmi; ancak ak bir darbeye de k yakmamak suretiyle, darbe heveslisi kesimlerde hayal krkl yaatmtr. Ancak, ABD ve ABnin,1577 28 ubat tarihli MGK Kararna kar ciddi bir eletiride bulunmadklar da grlmtr. Altnc benzerlik, asker-polis arasnda yetki atmas yaratlmaya allmasdr.1578 28 ubat dneminde, zellikle Turgut zaln Babakanl dneminde gelitirilen Emniyet stihbarat Tekilatnn, gerek teknolojik olarak donanml hale getirilmi olmas, gerekse eitimli personeliyle gvenlik ve istihbarat alannda etkin rol oynamaya balamas, bir ksm evreleri rahatsz etmi; Susurluk skandal ve Onba Kadir Sarmusak olay bahane edilerek, polisin mafya ile iliki iinde olduu ve yasad ilere bulat iddia edilmitir. Yedinci benzerlik, ordunun vesayeti anlaynn tahkim edilmesidir. REFAH-YOL iktidar dneminde 9 Ocak 1997 tarihinde karlan Babakanlk Kriz Ynetimi Merkezi Ynetmeliiyle, MGK Genel Sekreterine Trkiyede ekonomik kntden, nkleer kazalara;kaya dmesinden, terr olaylarna kadar uzanan bir dizi kriz durumunda Babakanla eit dzeyde icrai yetkiler verilmi ve bu erevede olaanst hal olarak grlebilecek ekilde, tm il ve ilelerde kriz merkezleri kurulmasna imkn salanmtr. Ayrca, REFAH-YOL Hkmetinin sona ermesinden sadece 14 gn sonra, ANASOL-D Hkmeti dneminde, Genelkurmay ve ileri Bakanl arasnda Emniyet ve Asayi Yardmlama (EMASYA) Protokol1579 imzalanarak, illerde garnizon komutanlarna valiler stnde yetkiler verilmi; keza, 28 ubat 1997 tarihli 406 sayl MGK Kararnda belirtilen hususlarn takip ve kontrolnde etkinliin salanmas amacyla, 29 Aralk 1998 tarihinde alnan 440 sayl MGK Karar gereince, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu (BUTKK) kurularak, Genelkurmay Bakanl, MGK Genel Sekreterlii ve dier kaynaklardan alnan istihbari bilgilere istinaden, ok sayda kamu grevlisi irticac vs. sfatlarla filenerek memuriyetten atlm veya pasif grevlere getirilmitir.1580 Sekizinci benzerlik, yargya mdahaledir. 1960 askeri darbesi sonras kurulan Yassada mahkemeleri, 1971-1972 yllarndaki Deniz Gezmi ve arkadalarnn idam, 12 Eyll askeri darbesi sonrasnda bata Mamak olmak zere, yurdun eitli yerlerinde kurulan Skynetim Mahkemelerinde, bata usul ve esas olmak kaydyla, hukuk ve insan haklar ihlallerinin ayyuka kt gibi, 28 ubat srecinde de, Genelkurmay karargahnda irtica brifinglerine katlan yksek yarg mensuplarnn, Devlet Gvenlik Mahkemeleri hkim ve savclarnn
1577 1998 ylnda, Avrupa Komisyonu tarafndan yaymlanan Trkiye lerleme Raporunda, 28 ubat sreci hakknda herhangi bir yorum yer almamtr. AB, 16 Ocak 1998 tarihinde Refah Partisinin Anayasa Mahkemesi tarafndan laiklik kart faaliyetlerin oda olma gerekesiyle kapatlmas konusunda bir deerlendirmede bulunmamtr. 1578 Gazeteci Mehmet Ali Birand, 4 Ekim 2012 tarihinde Komisyonumuzda Trkiyede polis-asker arasndaki alglama farklln u ekilde anlatmtr: yle bir bakn, 1970 olaylarna, 12 Eyll olaylarna. Hep ahlaksz polis durduramad, asker geldi alklarla durdurdu olay. Hep ona ey yapld. Askere bu verilirken bize de bu verildi. Yani btn bu kuaklar, biz byle bytldk. Onun iin ben hep diyorum, genlerimizde var. Bizim iin asker baka bir eydir, o namuslu, o dokunulmaz, o her eyi ok iyi bilen, her olayn stnde vatann koruyan insandr. Bizler ite o arada ey yapyoruz. G, geit trenlerinde prl prl, toplar tfekler. O toplar doru mudur, deil midir kimse sorgulamaz zaten. Byle bir havada ey yaptk. unu da syleyeyim: Bugn bu ey deiti mi? Hayr, o da deimedi. Bugn Genelkurmay yneten kiiler hibir ekilde daha ncekilerden de farkl deil, onu da bilin, yani hl bu byle yetiiyor. Benim ite en ok stnde durduum nokta o ve bu kesim, Trkiyeyi, sahibi olan kesim, i evreleri, medyas, niversitelileri, sendikas, sivil toplum rgtleri, o kesim byle kafasnda Asker yaparsa dorudur 1579 1580

Protokol Ektedir.

Bu Kurulun, Genelkurmay bnyesinde kurulan Bat alma Grubunun asker grntsne paravan tekil edecek bir yaplandrma olarak faaliyet gsterdii ne srlmektedir. Ezgi Grses, 28 ubat Demokrasi Ters eritte, ule Yaynlar, stanbul, Haziran-2012, s.145.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 922 yrrlkteki mevzuat zorlayarak karar verdikleri; ayrca, Dantay ve Anayasa Mahkemesi tarafndan kimi zaman hukukilikten uzak siyasi kararlar verildii gzlenmitir. Yarg, laiklik ilkesini savunmak adna irticai unsurlara kar 28 ubat 1997 tarihli MGK Kararna uygun olarak, mcadele yrtm ve neticede ok sayda yarg maduru yaratlmtr. zetle, Genelkurmay Bakan tarafndan bin yl yaayaca ifade edilen 28 ubat ruhu, dnemin yarg kararlarna da sirayet etmitir. Yukarda sralanan benzerliklere karn, 28 ubat sreci ile gemi darbeler arasnda birok farkllklar da bulunmaktadr. lk ve en nemli farkllk, Meclis faaliyetlerinin askya alnmam olmasdr. Bir komutann da ifade ettii gibi, bu dnemde tankla tfekle deil, silahsz kuvvetler olarak tarif edilen sivil toplum kurulular eliyle meru bir hkmet istifaya zorlanmtr. kinci farkllk, dnemin prototip refleksini yanstan basn-yayn aralarnda kan simgelemi manetlerdir. Bu kapsamda, Hkmet aleyhinde planl bir ekilde uygulanan psikolojik harekat faaliyetleri erevesinde, Hkmeti oluturan parti liderleri ve milletvekilleri aleyhinde ypratma kampanyalar dzenlenmi; yan sra hkmete destek veren kurum ve kurulular eletirilmi, eitli iftiralar yoluyla itibarszlatrlmaya allmtr. Hkmete mensup baz milletvekillerinin ve baz partililerin yasad faaliyetlere kartklar ne srlm, Babakan ve Babakan Yardmcs zel hayatlar zerinden karalanm, milletvekilleri otellerde kurulan ikna odalarnda, antaj, ikbal vaadi ve korku ile ynlendirilerek ounluun aznla dntrlmesine ynelik aba sarf edilmitir.1581 Bu srete, sivil toplumun harekete geirilmesi iin baz kurulular, niversite retim yeleri, yksek yarg mensuplar, gazeteciler, diyanet mensuplar eitli yollarla aka ynlendirilmitir. Sivil toplum kuruluu olarak takdim edilen ve kendilerini beli ete olarak tanmlayan kamu kurumu niteliindeki meslek rgtleri (iki ii sendikas olarak TRK- ve DSK, iki esnaf konfederasyonu TOBB ve TESK ile bir iveren sendikas TSK) hkmet aleyhinde harekete gemek iin aka cesaretlendirilmitir. Bu kurulular, basn aklamalar ve gazete ilanlar, mitingler yoluyla hkmetin icraatlarna kar kampanya dzenlemi, mesleki kayglardan ziyade 28 ubat srecinin ideolojik duruunu destekmilerdir. Sz konusu psikolojik harekt faaliyetleri yoluyla bu srete planl bir ekilde toplum mhendislii faaliyetleri yrtlm; Anayasa ve yasalara aykr ekilde baz kamu kurumlar adeta birer fileme merkezi olarak kullanlm, devletin istihbarat toplamayla grevli tekilatnda mevcut olmayan istihbari bilgiler Bat alma Grubunun talimatlaryla toplanm ve bu bilgiler hkmeti ypratmak amacyla propaganda icra edilmek zere seferber edilmitir. MGK kararlar dorultusunda, MGK Genel Sekreterlii tarafndan, kurumun Gizli gizlilik dereceli Ynetmeliine dayanlarak eitli psikolojik harekt faaliyetleri de icra edilmitir. Bu erevede, en bata koalisyon hkmetinin byk orta konumundaki iktidar partisinin temsil ettii siyasi grn (Milli Gr), Trkiye Cumhuriyetinin Anayasas ve yasalarna aykr olduu ne srlm, buna istinaden hkmet mensuplar ve bilinen tm sempatizanlar hakknda illegal yollardan istihbarat toplanm, irticac diye filenen birok devlet memuru tacize uram, gereke gsterilmeksizin mesleklerinden atlm; imamlara,
1581

Tansu illerin 7.11.2012 tarihli Komisyon tutana.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 923 gazetecilere, yarg mensuplarna, niversite rektrlerine irtica brifingleri verilmi, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu (BUTKK) tarafndan ok sayda kamu grevlisi ve vatanda filenmi; dini hayatn yeniden dzenlenmesi amacyla eitli brokratik giriimlerde bulunulmutur. Ayrca niversitelere irticaya taviz vermeyecek rektrler atanm, baz niversitelerde trban olarak tarif edilen barts takan kzlar trbandan vazgeirmek iin ikna odalar kurulmu, yurt dnda resmi bursla renim gren renciler takip edilmi, yurt iinde mevcut Kuran kurslarna bask uygulanm, Kuran renme ya on bee karlm, imam-hatip liselerinin orta ksmlar kapatlm, baz vakflar ve dernekler bask altna alnm, kapatlm ve mallarna el konulmu, filenen kiiler ceza yasalarnda yeri olmad halde siyasal slamc/irticac kategorisi altnda ikenceye varan kt muamele grmlerdir. Ayrca, Hkmetin bakanlk, kurum ve kurulularda yapt tm atamalar yakndan takip edilmi, yaplan baz personel atamalar irticac kadrolama olarak nitelenerek, bu personelin yerine irticaa taviz vermeyecek kiilerin atanmas salanmtr.1582 te yandan, TSKnn, i siyaset, yolsuzluklar, terrle mcadele gibi konular ile Trkiyenin, AB Kopenhag Kriterlerine ne lde uyum salayabilecei, Kbrs sorunu ve dier konulardaki gr ve nerileri de yine MGK kanalyla hkmete bildirilmitir. 28 ubatn hemen ncesinde ve sonrasnda, MT ve Genelkurmay Bakanlnca, hkmetin onay alnmakszn hazrlanan ve dorudan hkmetin hedef alnd ve slami kesimin bask altnda tutulmas ve ynlendirilmesini ngren istihbarat raporlar, dnemin MT Mstearnn ncelikle sunumda bulunmas gereken Babakanlk makam atlanarak Cumhurbakanl makamna sunulmutur. Hkmetin daha nce bilgi sahibi olmas gereken bir ksm bilgi ve belgelerden MGK toplantlar esnasnda haberdar olduu grlmtr. Bu srete Cumhurbakanl Genel Sekreterliinde oluturulan bir alma grubunun, Milli stihbarat Tekilat ve Genelkurmay Bakanlnn st dzey brokratlar ile birlikte yakn bir ibirlii ve egdm iinde hareket ederek, MGK kararlarnn hazrlanmasnda, takibinde ve uygulanmasnda nemli rol oynad anlalmaktadr. Bylece, Milli Gvenlik Kurulu bir danma organ olmaktan kartlp, adeta hkmet zerinde bir bask aracna dntrlmtr. MGK kararlarn imzalamak ve uygulamak istemeyen Hkmet, medya ve sivil toplum rgtleri araclyla oluturulan kamuoyu basks ve yaymlanan bildiriler yoluyla ilevsiz hale getirilmi; Hkmet orta partinin milletvekilleri zerinde bask kurulmak suretiyle, aznlk ounlua dntrlmeye allmtr. Hkmet protokolne ve saysal ounluu bulunmasna ramen koalisyon ortaklar zerindeki basklarn younlamas sonucunda Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakan, Cumhurbakanna istifasn sunmak zorunda kalmtr. Devamnda, Trkiyede teamllere aykr olarak, mecliste ounluu bulunan siyasi parti genel bakanlar dnda, parlamentoda ounluu bulunmayan bir parti genel bakanna, sonrasnda da bamsz bir milletvekiline hkmet kurma grevi tevdi edilmi, her ikisinin de baarsz olmas sonrasnda ye ounluu itibaryla drdnc srada olan bir parti genel bakanna hkmeti kurma imkan salanmtr. nc farkllk, 1960, 1971 ve 1980 askeri darbesini yapanlar kendi hukuklarn yaratp, uzun yllar kendilerini yarg denetiminin dnda tutabilmiken, 28 ubat sreci sonrasnda, millet
1582

Sz konusu mektuplar 5. Blmde yer almaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 924 iradesinin meclise yansd 3 Kasm 2002 genel seimleri akabinde oluan siyasi ve ekonomik istikrar, demokratikleme noktasnda atlan admlar ve 12 Eyll 2010 referandumu sonrasnda oluan demokratik bilin, Trkiyede bir daha demokrasiye mdahalelerinin kolaylkla gerekleemeyeceini ortaya karmtr. 27 Nisan 2007 tarihinde meydana gelen e-bildiri olay, hkmetin ve kamuoyunun bu olay karsnda gsterdii demokratik tepki sonucu askerin bir daha byle bir giriimde bulunamayacan gstermitir. Drdnc farkllk, bu dnemde, karde kavgas ve anari ortam, lke genelinde ba gsteren bir huzursuzluk ve ynetilemeyen bir devlet algsnn oluturulamamasdr. Bu srete, toplumda ve niversitelerde herhangi bir atma ortam domamtr. 1583 Beinci farkllk, hkmetin yrtt d politikaya dorudan mdahale edilmesidir. Basna szdrlan 406 sayl MGK Kararnn EK-Asnda yer alan 10 numaral maddede Bu maddenin tam metnini Trkiye'nin uluslararas ilikilerini ilgilendirdii iin yaynlayamyoruz. denilerek MGKnn sadece i siyaseti deil, d siyaseti de tayin ettii grlmtr. 28 ubat ani ve keskin bir darbe deildir. Demokrasiye iaret edilerek, demokrasi ve zgrlk adna, devlete ve topluma tepeden inmeci bir bak asyla yn ve biim verilmeye allm, ekonomi ve siyaset buna gre ekillendirilmitir. 1960, 1971 ve 1980 darbelerinde icraclar makam ve mevki ynnden dllendirildii halde, 28 ubat sonrasnda darbe itirakilerinden bir ksm ekonomik ynden dllendirilmi, dier ksmna ise kurulan hkmetlerde yer verilerek siyaseten ikbal temin edilmitir. Bunlarn yannda, Trkiyede rgtl olarak hareket edemeyen ve hakszlklara ses kartmayan kesimlerin de, en az darbe yapanlar kadar, sorumlu olduu sylenebilir.1584 Trkiyede hatrllar ve gnlller, askerin silahl gcn yanlarna alarak darbeleri gerekletirmilerdir.1585 Sonu olarak, btn darbeler halka kar yaplr, snf ayrm yaplmaz ve halk iradesi askya alnr. Bu itibarla, Trkiyede sadece devlet kurumlarnn veya darbelere destek verenlerin deil, ayn zamanda toplumun da kendisini bir eletiri szgecinden geirmesinde saysz fayda grlmektedir. Bunun iin ie eitim sisteminden balanmas, darbeci zihniyetin izlerini tayan unsurlarn okullarda okutulan ders kitaplarndan karlmas gerektii aikardr. Bunlarn yannda, Trkiye tarihinde darbelerin bu kadar sk yaanmasnda, ordu-siyaset ilikilerinin bir trl rayna oturtulamam olmasnn paynn olduu da hatrda tutulmaldr.

1583 1584

Mehmet Aarn 9.11.2012 tarihli Komisyon Tutana.

Mehmet Ali Birand, 4 Ekim 2012 tarihinde, Komisyonumuza bu konuda unlar sylemitir: Biz bu darbeler srecini siviliyle, i evresiyle, medyasyla hepimiz hazrladk, askerin nn atk. Askere kar bir direnme hibir zaman gstermedik. Peki, askere direnme gstermedik biz, laik kesimden sz ediyorum. Peki, muhafazakr kesim ne yapt? Hibir ey yapmad. Yani 28 ubat dneminde, tamam, Erbakan ryalarda yayordu, bulutlarda yayordu, hi grmek istemedi. nk Erbakann amac o kadar net ki. Askerle kavga etmek istemedi Erbakan hibir zaman, askerle uyumak istedi. Askerle uyuaym, Babakanlm devam etsin, iktidar devam etsin. Ama asker o tarafl deildi, yani uyuma tarafls deildi.hata ettik, ne yapalm diyelim Gazeteci Mehmet Altann 2.10.2012 tarihli Komisyon Tutana.

1585

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 925 Raporun 28 ubat srecine ilikin ksmn; Birinci Blmnde, darbelere zemin tekil eden hukuki mevzuat ele alnacak; bu kapsamda, TSK ve Milli Gvenlik Kurulunun ilgili mevzuat incelenecektir. kinci Blmde, 28 ubat srecine giden yolda 1990l yllardan itibaren Trkiyede meydana gelen nemli siyasi olaylar erevesinde zall Yllar olarak tanmlanan 1983-1993 dnemi ele alnacak, ardndan Aralk 1995 genel seimleri sonucunda ortaya kan ANA-YOL Hkmeti dnemi incelenecektir. nc Blmde, REFAH-YOL Hkmetinin kuruluu, Hkmetin icraatlar ve bu dnemde Hkmeti sarsan siyasi olaylar ele alnacak; bu dnemde medyann oynad rol ve REFAH-YOL Hkmetinin d politikas irdelenecektir. Drdnc Blmde, 28 ubat srecinde medyann rol ele alnacak; bu dnemde basnyayn organlarnn habercilik anlay ve dili somut rnekler gsterilerek incelenecektir. Beinci Blmde, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants ncesinde ve sonrasnda meydana gelen gelimeler; 406 sayl MGK Karar ve bu dnemde, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde yrtlen almalar incelenecektir. Altnc Blmde, REFAH-YOL ve ANASOL-D hkmetleri ile DSP aznlk Hkmeti dnemlerinde 28 ubat MGK Kararnn uygulanmas amacyla yaplan yasal ve idari almalar, yaymlanan direktifler ve alnan ilave MGK kararlar ele alnacaktr. Yedinci Blmde, 28 ubat dnemi ve sonrasnda yarg alannda yrtlen almalar, bu dnemde mahkemeler tarafndan alnan rnek kararlar erevesinde incelenecektir. Sekizinci Blmde, 28 ubat srecinin devlet ve toplum zerindeki yansmalar; baz bakanlklar, kurum ve kurulular bnyesinde yaplan ilemler erevesinde incelenecektir. Dokuzuncu Blmde, 27 Nisan 2007 tarihinde yaymlanan E-Bildiri srecinde yaanan gelimeler, 367 karar ve akabinde yaanan olaylar ele alnacaktr. Onuncu Blmde, 28 ubat 1997 tarihli MGK karar ncesi ve sonrasnda ekonomide meydana gelimeler incelenerek, darbelerin ekonomi zerinde etkisinin olup, olmad irdelenecektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 926

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 927

1. Dnyada ve Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Ortaya k

Milli gvenlik kavram, ilk kez kinci Dnya Savandan sonra, ABD Bakan Truman tarafndan, 1945 ylnda Kongrede yaplan konumada1586 gndeme getirilmi,1587 ardndan, 1947 ylnda karlan Ulusal Gvenlik Konseyi (NSC) Kanunuyla ABD yasalarna girmitir. zellikle 1949 ylnda kurulan NATOya ye olan Avrupa lkelerinin birounda, 1950li yllardan itibaren, MGK benzeri tekilatlar kurulmutur. Hlihazrda, drt Avrupa lkesinde MGK benzeri tekilat yokken, on bir Avrupa lkesindeki MGK tekilatlar tamamen sivil yelerden olumaktadr; Avrupada asker ve sivil yelerin yer ald, MGK benzeri tekilatlara sahip lke says on birdir.1588 Gnmzde devletler, modern insann gvenlik ihtiyalarnn tmn birden karlamak gibi zor ve karmak bir grevle kar karyadr. Sorun gvenlik ile zgrlk arasnda dengeyi kurmakta yaanmaktadr. Demokratik lkeler, gvenlik ile temel hak ve zgrlkler arasnda bir denge kurmular; bunun iin hukukun stnl kavramn gelitirmiler; askeri gc sivil otoritenin emrine almlardr.

Trkiyede Mill Gvenlik Kavramnn Ortaya k

Her imparatorluk gibi, yzyllar boyunca ordu millet anlaynn hkm srd Osmanl Devletinde, 1800l yllarn sonlarndan itibaren zellikle ordu ve Harbiye Nezareti zerinde Almanya etkili olmutur. Prusya dnemi olarak adlandrlabilecek bu dnemde, Osmanl ordusuna uzun yllar danmanlk yapan Alman General Goltzun ad zikredilmelidir. Zira Goltzun etkisi askeri alanda snrl kalmam; Trkeye Millet-i Msellaha (silahlanm halk/yurtta ordusu/milli ordu) adyla tercme edilen eseri, Harp Akademilerinde yllar boyunca okutulmutur. Goltzun sz konusu askeri-politik anlay sadece orduyu deil, Jn Trkleri ve daha sonra ttihat ve Terakki Cemiyeti mensuplarn da etkilemitir.1589

1586 Gencer zcan, Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Geliimi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta Paker-smet Aka, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.311. 1587 1588

A.g.m., s.311.

Avrupa lkeleri iinde, Almanya, Belika, Estonya ve Macaristanda ulusal gvenlik ve savunma konularnn grld hkmet komiteleri grev yaparken; Danimarka, Finlandiya, sve, Lksemburg, Gney Kbrs ve svirede MGK benzeri tekilat mevcut deildir. MGK Genel Sekreterlii internet sitesindeki bilgilere gre; Avusturya, Belika, ek Cumhuriyeti, Fransa, Hollanda, ngiltere, rlanda, Letonya, Polonya ve Slovenya gibi lkelerdeki MGK benzeri yaplarda, sadece sivil yeler yer almaktadr. Trkiye gibi asker ve sivil yelerin olduu MGK benzeri kurululara sahip olan lkeler ise Bulgaristan, Estonya, spanya, talya, Litvanya, Macaristan, Portekiz, Romanya, Slovakya, Yunanistan ve Portekizdir. http://www.mgk.gov.tr/Turkce/benzerkuruluslar.html (10 Ekim 2012).
1589 erif Mardin, Jn Trk hareketinin ilk nderlerinden olan Ahmet Rzann askeri erkann milleti uyaran bir elit grevini grmesi ve bununla beraber gelen halkn en ok srekli bir seferberlik halinde bulundurulmas fikrini Millet-i Msellahadan aldn belirtmektedir. Gencer zcan, Trkiyede Cumhuriyet Dnemi Ordusunda Prusya Etkisi,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 928

Prusya etkisi aa yukar 1950li yllara kadar devam etmise de, kinci Dnya savandan sonra, ABDnin telkinleri dorultusunda, Prusya modelini esas alan milli mdafaa anlay yerine, Amerikan askeri paradigmasna dayal topyekn harp/savunma anlay benimsenmeye balanmtr. Bu erevede, milli mdafaa kavramna dayal olarak 1933 ylnda kurulan Yksek Mdafaa Meclisi ve Umumi Katiplii lavedilerek, yerine, ABDde 1947 ylnda kurulan Ulusal Gvenlik Konseyi (NSC) modeline dayal Milli Savunma Yksek Kurulu ve Milli Savunma Yksek Kurulu Genel Sekreterlii tekil edilmitir. Bu Kurulun grevi, mevcut harp ve seferberlik planlarna kamu kurumlarnn yan sra, zel sektrn de dahil edilmesi olmutur. Ancak bu Kurul da, -tpk selefi Milli Mdafaa Meclisi gibi-, ABDden farkl olarak, hkmetin ordu zerindeki kontroln salamak yerine, ordunun hkmeti ynlendirmesine imkn salamtr.1590 1949 ylnda, Genelkurmay Bakanl, Milli Savunma Bakanna balanm, st rtbeli subaylarn atama ve terfilerinin kararlatrld Yksek Askeri uraya yeni bir ekil verilmitir. Avrupa lkeleri ve ABD ile yakn ibirlii iinde hareket eden Trkiyenin 1952 ylnda NATOya ye olmasyla, Trk ordusu, ABD ve NATO konseptlerine uygun olarak yeniden yaplandrlm, askeri eitim dzeni ve kuvvet yaps NATO standartlarna uygun hale getirilmitir. Bu dnemde, eski Alman Talimatnameleri yerine, ABD ordusuna ait talimatnameler kullanlmaya balanm;1591 milli savunma planlar ABD ve NATO planlaryla uyumlu hale getirilmitir.1592 1952 ylnda, ABDde var olan Milli Harp Koleji model alnarak, st dzey subaylarn eitim ihtiyalarn karlamak amacyla Milli Savunma Akademisi kurulmutur. kinci Dnya Savandan sonra olas bir Sovyet saldrsna kar sivil halk rgtlemek amacyla NATO yesi lkelerde kurulan birimlerin bir benzeri, 1953 ylnda, Ankarada, Seferberlik Tetkik Kurulu adyla kurulmutur. Kamuoyunda zel Harp Dairesi (HD) olarak anlan bu birimin finansmann ve tehizatn ABD salamtr. Ayn ekilde, yine Ankarada, CIAnn karargh olarak alt ne srlen Amerikan Yardm Kurulu (USAID)nun bir ubesi almtr. Ayn binada bulunan bu birimler yakn ibirlii iinde hareket etmitir. Sz konusu Seferberlik Tetkik Kurulunun tekil edilmesinden sonra, bu birimin koordinesinde Ankarada yaplan ngilizce snavlarn geen Trk subaylar, Amerikada zel harp kurslarna katlmlardr. Bu subaylarn daha sonra 1960 ylnda gerekletirilen askeri darbede barol oynadklar grlmtr. Bu dnemde ilk kez, Milli Savunma Akademisinde eitim alan subaylar tarafndan bakanlklarla ibirlii yaplarak, Trkiyenin milli gvenlik politikalar konusunda eitli akademik alma ve ettler hazrlanmtr.1593
Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s. 189.
1590 1591 1592 1593

A.g.m., s.348. A.g.m., s.315. A.g.m., s.315.

Gencer zcan, Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Geliimi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta Paker-smet Aka, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.326.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 929

1961 Anayasasyla, ayrca, ordunun siyasi etki altnda kald ne srlerek, Genelkurmay Bakan, Milli Savunma Bakan yerine, Babakana balanmtr. Bu tutum, ordunun siyaset dnda ancak siyaset st kalma arzusunun bir yansmas olarak grlebilir. Buna gre, siyasilerin ordunun i ilerine karmasn nlemek iin ordunun zerk olmas gerekmektedir. 1971 Muhtras ile ordu, Trkiyenin siyasi hayatna bir kez daha darbe vurmutur. 12 Mart 1971 ncesinde anari ve terr olaylar karsnda Babakan Demirelin sarf ettii biz yakalyoruz, ama yarg brakyor, anari buradan gelimektedir eklindeki szlerini darbe gerekesi olarak kullanan darbeciler, bu Muhtrayla, kurumsal zerkliini pekitirmilerdir. Darbecilerin, Muhtra bildirisini Genelkurmay Bakan/Kuvvet Komutan ve MGK yesi sfatyla imzalamas; MGKnn, ordunun siyasi hayata mdahalesinde oynad roln anlalmas bakmndan dikkat ekicidir. Ayn gerekeyle 15 Mart 1973 tarihli ve 1699 sayl Kanunla Anayasay deitirerek, olaanst yetkilerle donatlm, Devlet Gvenlik Mahkemelerinin1594 ihdas edilmesini salayan darbeciler, bireyin yerine, devleti esas alan bu mahkemelere, askeri hkimleri de sokmak suretiyle, sivil yarg alann da kontrol etmek istemilerdir. 1974 ylnda gerekletirilen Kbrs Bar harekt nedeniyle, Trkiye-ABD ilikilerinin bozulmas sonrasnda, ordu zerindeki ABD etkisi ilk kez tartlmaya balanm; ardndan lke iinde ba gsteren anari ve terr olaylar orduyu teyakkuz haline geirmitir. Nihayet, 1978 ylnda randa meydana gelen olaylar ve 1979 ylnda gerekleen Humeyni devrimi hem ABDyi, hem de Trk ordusunu ayn noktada buluturmutur. 1978 ve sonrasnda Kahramanmara, Malatya ve orumdaki olaylar gereke gsterilerek skynetim ilan edilmi, huzursuzluk ortam, karde kavgas ve kargaa ortamyla birlikte, ynetilemeyen devlet algs oluturulmu ve bu gerekelerle bir sonraki darbeye zemin hazrlanmtr. 12 Eyll 1980 darbesiyle, skynetim tm lkeye yaylmtr. 12 Eyll darbesini gerekletiren Genelkurmay Bakan ve kuvvet komutanlar da, kendilerinden oluan heyeti, Milli Gvenlik Konseyi olarak tanmlamtr. Bu tanmlama, ordunun milli gvenlik kavramna atfettii nemi ortaya koymaktadr. Milli Gvenlik Konseyinin adnn Milli Gvenlik Kurulunu artrmas, generallerin darbeye meruiyet kazandrma abas olarak deerlendirilebilir.1595 Darbenin grnrdeki sebebi Trkiyede ran benzeri bir kalkmann nlenmesi gibi gzkse de, asl hedefin askeri vesayet dzeninin sklatrlmas olduu ksa bir sre iinde anlalmtr. Nitekim, 1980 darbesinden sonra, halk oylamasyla kabul edilen 1982 Anayasasyla, 1961 Anayasasnda mevcut olan MGK ve MGK Genel Sekreterliinin grev ve yetki alan daha da geniletilmitir. Askeri vesayeti kurumsallatran 1982 Anayasas, adeta bir Milli Gvenlik Anayasas olarak hazrlanmtr. Hemen her hkmnde milli ifadesinin yer ald bu Anayasada, milli gvenlik kavram, bir tr devlet akl manasnda kullanlm, milli gvenlik, Anayasadaki

1594 1595

aban ba, Milli Gvenlik Devleti, iviyazlar, stanbul, 1999, s.129. A.g.m., s.342.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 930 milli menfaat kavramndan ncelikli ekilde ele alnm; mevzuata ve brokrasi diline sokularak, bu kavrama bir tr dokunulmazlk ve ulviyet kazandrlmtr. 1990larda Dou Blounun dalmasyla NATOnun yeni konsepti bata ran olmak zere, Ortadou ve slam lkelerine odaklanm;1596 bu yeni stratejiye gre Trkiyeye yn verilmeye allmtr. Bu dnemde, slami referanslara sahip olan Refah Partisinin glenmesi karsnda, halkn muhafazakrlat, irticann demokratik ve laik Cumhuriyete kar bir tehdit oluturduu ne srlerek, irticai faaliyetlere kar mcadele tedbirleri uygulamaya konulmutur. lk kez 1972 ylnda Milli Gvenlik Siyaseti Belgesine giren irtica kavram, REFAH-YOL Hkmeti dneminde, 28 ubat 1997 tarihli MGK kararyla terrn nne geecek ekilde birinci ncelikli tehdit olarak tanmlanmtr. Neticede, 28 ubat sreci olarak bilinen bu dnemde MGK yoluyla hkmetlerin bask altnda tutulmas, MGKnn kamuoyunda tartlmasna yol amtr.

Trkiyede Darbelere Gereke Gsterilen Mevzuat

Bu blmde, ilk olarak, 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda irticayla mcadele konusunda alnan on sekiz tedbirden oluan 406 sayl Kararn alnmas ncesinde ve sonrasnda, st dzey askerler tarafndan sk sk gndeme getirilen,1597 Trk Silahl Kuvvetlerinin Anayasa, yasa ve ynetmeliklerden kaynaklanan grevleri incelenecektir. kinci olarak, 28 ubat 1997 tarihli ve 406 sayl Kararn alnd, Milli Gvenlik Kurulu ile Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin Anayasa, yasa ve Milli Gvenlik Konseyince, 1984 ylnda Gizli olarak karlp, 2004 ylnda yrrlkten kaldrlan Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii Ynetmeliinden kaynaklanan grev ve yetkileri ele alnacaktr. TSKnn Anayasadan Kaynaklanan Grevi Anayasann Bakomutanlk ve Genelkurmay Bakanl balkl 117inci maddesinin ikinci fkrasnda; Milli gvenliin salanmasndan ve Silahl Kuvvetlerin yurt savunmasna hazrlanmasndan, Trkiye Byk Millet Meclisine kar, Bakanlar Kurulu sorumludur. denilmektedir. TSKnn Hizmet Kanunundan Kaynaklanan Grevi 27 Mays 1960 askeri darbesinin ardndan kabul edilen 1961 Anayasasna istinaden karlan ve Trk Silahl Kuvvetlerinin grevini tayin eden 04.01.1961 tarih ve 211 sayl "Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanununun 2nci maddesine gre, "askerlik; "Trk vatann, istiklal ve Cumhuriyetini korumak iin harp sanatn renmek ve yapmak mkellefiyetidir. Bu mkellefiyet zel kanunlarla vazolunur. eklinde tanmlanmtr.

1596 1597

Margaret Thatchern skoyada 1990da gerekletirilen NATO Zirvesi konumas.

Komisyonumuza intikal eden Genelkurmay Bakanlnca 10 Haziran 1997 tarihinde yarg mensuplarna verildii bildirilen brifing metninde, 211 sayl Hizmet Kanununun 35inci ve Hizmet Ynetmeliinin 85inci maddelerine atf yapld tespit edilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 931 Sz konusu Kanunun 35inci maddesinde; Silahl Kuvvetlerin vazifesi: Trk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktr. hkm yer almtr. Bahse konu Kanunun 37nci maddesiyle, Silahl Kuvvetlere katlan her askere ant ime zorunluluu getirilmitir. Bu yemin u ekildedir: Barta ve savata, karada, denizde ve havada her zaman ve her yerde milletime ve cumhuriyetime doruluk ve muhabbetle, hizmet ve kanunlara ve nizamlara itaat edeceime ve askerliin namusunu Trk Sancann ann canmdan aziz bilip icabnda vatan, cumhuriyet ve vazife urunda seve seve hayatm feda eyleyeceime namusum zerine andierim. TSKnn Hizmet Ynetmeliinden Kaynaklanan Grevi Hizmet Kanununa istinaden karlan Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Ynetmeliinin disiplinle ilgili 1. maddesinde; Yurt ve Milletin saadet ve selametini ve istiklalini temin etmek ve Cumhuriyeti korumak, ancak disiplini mkemmel olan Silahl Kuvvetlerle kabil olaca belirtilmitir. Ad geen Ynetmeliin 85inci maddesi; Vazifesi, Trk Yurdu ve Cumhuriyetini ie ve da kar, lzumunda silahla korumak olan Silahl Kuvvetlerde her asker kendine deni renmee ve rendiini retmeye ve icabnda son kuvvetini sarf ederek yapmaya mecburdur. eklindedir. Ynetmeliin 86/2-a maddesinde ise Cumhuriyete, yurda ve Millete kar sevgi ve ballk, Cumhuriyet, yurt ve milletin askerin mukaddesatndan olduu, bunlara ierden ve dardan vaki olacak her trl tecavz karlamak, def etmek ve lzumunda bu uurda hayatn fedadan ekinmemenin her askerin borcu olduu belirtilmitir. TSKnn Mevzuatnn Deerlendirilmesi Yukarda belirtilen Trk Silahl Kuvvetleri mevzuat incelendiinde, Trk Silahl Kuvvetlerinin grevinin Hizmet Kanununun 35inci maddesine gre; Trk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumak olduu; Hizmet Ynetmeliinin 85inci maddesine gre ise Trk Yurdu ve Cumhuriyetini ie ve da kar, lzumunda silahla korumak olan Silahl Kuvvetlerde her asker kendine deni renmee ve rendiini retmeye ve icabnda son kuvvetini sarf ederek yapmaya mecburdur. eklinde belirlendii grlmektedir. TSKnn, Hizmet Kanununa gre, sadece Trk yurdunu deil, ayn zamanda, Anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini koruma ve kollama grevinin de olduu; Hizmet Ynetmeliine gre ise Trk Yurdu ve Cumhuriyetini ie ve da kar, lzumunda silahla korumakla grevlendirildii anlalmaktadr. Bu Kanuna istinaden karlan sz konusu Ynetmeliin 85inci maddesinde ise TSKnn; Trk Yurdunu ve Cumhuriyetini hem ie, hem de da kar lzumunda, silahla koruma grevinin olduu belirtilmektedir. Sz konusu i ve d ifadeleriyle neyin kastedildii belli deildir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 932 te yandan, Trkiyede TSKnn, durumdan vazife karmak suretiyle her zaman darbe yapabileceini dnenler iin herhangi bir yasal mevzuat aramaya da gerek yoktur.1598 Bu adan bakldnda, meri mevzuatta, TSKnn darbe yapmasna cevaz veren yasal bir dayanak bulunup bulanmad sorusunun bir nemi bulunmamaktadr. Silahl Kuvvetlerin Anayasal kurumlar zerinde nasl bir militarist yap oluturduunun en ak gstergesi de ortaya kan askerlerin hadiseye yaklam tarzdr. Komisyonumuz tarafndan grlerine bavurulan pek ok akademisyen ve gazeteci tarafndan, Trkiyede darbeleri meru gren zihniyetin tam olarak sona erdirilmesi iin ncelikle tm eitim sisteminin yeni batan gzden geirilmesi zerinde durulmutur.

MGK ve MGK Genel Sekreterlii Mevzuat

1982 Anayasasnn 118inci maddesiyle, MGK kararlarnn tavsiye niteliinde olduu ifadesi kaldrlarak, tedbirlere ait kararlar Bakanlar Kurulunca ncelikle dikkate alnr denilmi, bylece MGK kararlarnn balaycl vurgulanmtr.1599 Ayrca, Orgeneral rtbesindeki Jandarma Genel Komutan da MGK yesi yaplarak, Kurul iindeki asker-sivil dengesi askerler lehine deitirilmitir. 12 Eyll darbesini gerekletiren askerlerin bizzat Kanun Koyucu olmasndan kaynaklanan bu yasal dzenlemelerin, demokrasiyle badamad aktr. 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununun 2/a maddesinde Milli Gvenlik; Devletin anayasal dzeninin, milli varlnn, btnlnn, milletleraras alanda siyasi, sosyal, kltrel ve ekonomik dahil btn menfaatlerinin ve ahdi hukukunun her trl d ve i tehditlere kar korunmas ve kollanmas eklinde tarif edilmektedir. Sz konusu tanmda yer alan i tehdit sakncal bir kavramdr. Zira, bu tanma istinaden, birtakm devlet kurumlar veya devlet adna hareket ettiini ne sren birileri tarafndan, Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn bir blmnn i tehdit kapsamnda deerlendirilmesi imkan dahilindedir. Nitekim, sz konusu i tehdit kavram, zellikle 28 ubat srecinde, Milli Gvenlik Siyaseti Belgesi erevesinde, eitli tartmalara yol amtr. Sz konusu maddede yer alan milli gvenlik kavramyla dorudan veya dolayl ilgili olabilecek her trl konu, hkmetlerin zorunlu olarak orduya terk ettikleri bir yetki alan haline getirilmitir. Bu tanmn, bilimsel llerle ve demokrasi anlayyla badamad aktr.

1598 (E) Korg. Blgiray, 1999 ylnda kard 28 ubat Sreci 1 adl kitabnn 167nci sayfasnda, Atatrkn Genlie Hitabesinde, Trk genliine durumdan grev karma direktifi verildiini ne srmekte; kitabnn 166nc sayfasnda durumdan vazife karma konusu hakknda ise Bu konu, Harp Akademisinin temel eitim programlar iinde nde gelen bir konudur.hemen hemen her gn Akademi rencilerine verilen eitli taktik ve stratejik harp meselelerinde, rencinin meselede verilen sava durumuna bakarak, yeni bir grev karmas ve bu greve gre de bir karar vermesi istenir. demektedir. Bu kitabn 158inci sayfasnda, Atatrkn Asl olan i cephedir eklinde bir sznn var olduu da iddia edilmektedir. Nevzat Blgiray, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999. 1599

Bu dzenlemenin yaplmasnn gerekesini (E) Korg. Nevzat Blgiray u ekilde izah etmektedir: 1980 ncesi koalisyon hkmetlerinde bulunan partilerden bazlarnca; o gnlerde lkenin iinde bulunduu anari ve terr olaylar karsnda, MGKca alnmas ngrlen tedbir ve nerilerin; ya taraf olmas ya da rtl destek vermeleri nedeni ile, grlmesinin engellenmesi yoluyla bunlarn Bakanlar Kurulunda ele alnmasna mani olunmas; 1982 Anayasasna byle bir ilave yaplmasn gerekli klmt. Blgiray, s.49.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 933 Lavedildii 2003 ylna kadar banda emekli veya muvazzaf bir generalin bulunduu MGK Genel Sekreterlii bnyesindeki Milli Gvenlik Siyaseti Bakanl; devlete ynelik i ve d tehditlerin belirlenmesi ve bu tehditleri bertaraf etmek zere, devlet apnda Milli Gvenlik Siyaseti Belgesi (MGSB) ve zel Milli Siyaset Belgelerinin (MSB) hazrlanmas, gncellenmesi ve uygulanmas srelerinde, icrac Bakanlk, kurum ve kurulular takip, kontrol ve ynlendirmeyle grevlendirilmitir. Devlete ynelik i ve d tehditlerin belirlenmesi ve belirlenen bu tedbirlere gre devlet kurumlarnn takip ve kontrolnden sorumlu olmutur. Gemite MGSBler, Genelkurmay Bakanlnn hazrlam olduu Savunma Siyaseti Belgelerine uygun olarak, Genelkurmay Bakanl, Bakanlklar, kurum ve kurulu temsilcilerinin katlmlaryla yaplan toplantlar neticesinde hazrlanmtr. Bir baka deyile, Trkiyede son yllara kadar, yrrle giren nihai MGSB ncesindeki belgelerin hazrlanmasndaki inisiyatif ve yetki, MGK Genel Sekreterlii vastasyla Silahl Kuvvetlere ait olmutur. Bu belgeler, daha sonra, MGKya sunularak kabul edilmi ve Babakanlk talimat halini almtr. Bylece, Belgelerde yer alan i tehditlere kar devlet apnda topyekn mcadele yrtlmesi Hkmet Direktifi haline dnmtr. 2003-2004 ylna kadar, MGSBnin yrrle girmesini mteakip, bu Belge dayanak gsterilmek suretiyle, yine Genelkurmay ve MGK Genel Sekreterlii koordinesinde; zel Milli Siyaset Belgeleri,1600 Gvenlik Strateji Belgesi,1601 D Gvenlik Strateji Belgesi,1602 Psikolojik Harekt Planlar1603 ve Eylem Planlar1604 gibi eitli strateji belgeleri hazrlanm ve uygulanmtr. ANASOL-D hkmeti dneminde, Genelkurmay Bakanl tarafndan, 10 Aralk 1997 tarihinde Babakanlk Mstear Yardmclar, Genel Mdrleri ve Daire Bakanlarna verilen Trkiyenin Jeopolitik Yaps, ve D Tehditler balyla verilen brifingte, MGKnn yaps, ilevi ve tarihesi anlatlarak, MGSB iin Devletin Milli Gvenlik Siyasetini ieren resmi belge tanm yaplmtr.1605 Ayrca, ayn hkmet dneminde, 406 sayl MGK Kararna ve MGSBye istinaden, rejim aleyhtar irticai faaliyetlerle mcadele amacyla, Babakanlk bnyesinde Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu (BUTKK) kurulmutur. 2003 ylna gelindiinde, 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununda yaplan kapsaml deiiklikler sonucunda, Milli Gvenlik ve Devletin Milli Gvenlik Siyaseti tanmlar korunurken, MGK Genel Sekreterliinin grev ve yetkileri daraltlm, MGK Genel Sekreterlii Ynetmelii iptal edilerek, Milli Gvenlik Siyaseti Bakanl lavedilmitir. 2005 ylndan sonra yrtlen MGSB almalarnda, Hkmetin, daha dorusu Babakanlk tekilatnn rol daha etkin hale gelmi; eski MGSBlerdeki asker ve sivil brokrasiye ait i
1600 Yrrlkteki MGSB erevesinde MGK Genel Sekreterlii koordinatrlnde, Dileri Bakanlyla koordineli olarak hazrlanmtr. Belgede, d lkelere ynelik olarak uygulanacak d politika esaslar, alnmas gereken tedbirler yer almtr. 1601 Yrrlkteki MGSB erevesinde Genelkurmay bnyesinde hazrlanan Gvenlik Belgelerinde, i gvenlik politikalar ve hedefleri yer almtr. TMAS ve MASK bu kapsamda deerlendirilmelidir. 1602

Gvenlik Belgesine paralel olarak, Dileri Bakanlnca D Gvenlik Belgeleri hazrlanarak uygulamaya konulmutur.

1603 Yrrlkteki MGSB ve MSBler erevesinde MGK Genel Sekreterlii koordinatrlnde, ilgili Bakanlk, kurum ve kurulularla egdm halinde hazrlanan psikolojik harekt tedbirleri yer almtr. 1604 1605

Eylem Planlar, Trkiyenin kar karya olduu konjonktrel gelimeler karsnda hazrlanan planlardr. Grses, s.145.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 934 ve d tehdit/dman anlay yerine, Hkmetin i ve d politika anlay Belgeye yanstlmtr. MGK ve MGK Genel Sekreterliinin crai Grevleri 1996 ylnn sonunda, Bakanlar Kurulunun 30.09.1996 tarih ve 96/8716 sayl Karar ile 9 Ocak 1997 tarihinde yrrle giren Babakanlk Kriz Ynetim Merkezi Ynetmelii, MGK ve MGK Genel Sekreterliinin, milli gvenlik tanm kapsamndaki grev alannn ne suretle geniletilebildiinin ortaya konulmas asndan somut bir rnektir. MGK Genel Sekreterliince hazrlanarak, Bakanlar Kurulunca onaylanan bu Ynetmelikte; terrden, etnik yap, din ve mezhep farkllklarndan kaynaklanan olaylara; deprem ve selden, salgn hastalklara; nfus hareketlerinden, ar ekonomik bunalmlara kadar her trl olay kriz hali eklinde tanmlanmtr. Ynetmelie gre, Babakanlk Kriz Ynetim Merkezinin en st organ olan, tm bakanlk, kurum ve kurulu temsilcilerinin katlaca ve banda Babakan veya bir Devlet Bakannn olaca Kriz Koordinasyon Kuruluna, kriz halinde, gerekli grlmesi halinde, Olaanst Hal, Skynetim, Seferberlik ve Sava Hali ilan edilmesini teklif etme grevi de verilmitir. Bu Ynetmelikte, MGK Genel Sekreterine, kriz olarak grd her trl olayda Babakanlk Kriz Ynetim Merkezini kurmak iin harekete geme ve kriz olsun olmasn, Genel Sekreterlik bnyesinde, her zaman faaliyet gsterecek, bir ekirdek kriz birimi tekil edilmesi ngrlmtr. Babakanlk Kriz Ynetim Merkezinin en st organ olan Kriz Koordinasyon Kurulu ise, kriz halinde, Babakan ve Bakanlar Kuruluyla eit statde yetkilerle donatlm; bu Kurul tarafndan, politik direktifler veya Milli Gvenlik Siyaset Belgelerinde ihtiya duyulan deiikliklere ait kararlar verilebilmesi imkn salanm; ayrca olaanst hal, skynetim, seferberlik ve sava hali ilan etme, tm Bakanlk, kurum ve kurulular bnyesinde kurulacak Kriz Merkezlerini ynetme ve ynlendirme grevleri verilmitir. Ayrca, kriz halinde, mevcut Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlnn selefi olan Trkiye Acil Durum Ynetimi (TAY) Genel Mdrlnn Babakanlk Kriz Ynetim Merkezi ile koordineli alaca hkm altna alnarak, bu Mdrlk fiilen ilevsiz hale getirilmitir. Bu Ynetmelik, 19 ubat 2011 tarihinde karlan Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezleri Kanununa dayanlarak karlan Ynetmelikle yrrlkten kaldrlmtr.

MGK Eliyle Yrtlen Psikolojik Harekt Faaliyetleri

Psikolojik Harekt (PH), genel olarak, insanlarn duygu ve dncelerinin etkilenmesi iin yrtlen her trl faaliyet olarak tanmlanmaktadr. Kavramda psikolojik denilmesinin sebebi, yrtlen faaliyetleren insanlarn etkilenmesi ve belli amalar dorultusunda ynlendirilmesidir. Propaganda faaliyetlerinde, nihai hedefler dorultusunda belirlenen temalar basn-yayn aralar yoluyla hedef kitlelere iletilmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 935 Sz konusu hedef kitle, dost, dman ve tarafsz unsurlar olmak zere, ana gruba blnmektedir. Yrtlecek faaliyetlerde, ncelikle, tehdit unsuru olarak tespit edilen hedef kitlenin psikolojik ynden kertilmesine allr. PH Plannda dost unsur olarak tespit edilen hedef kitlenin ise benzer yntemlerle psikolojik ynden glendirilmesi amalanr. PH Plannda tarafsz unsur olarak tespit edilen hedef kitlenin, benzeri tedbirler yoluyla, dost unsurlar yanna ekilmesi esastr. Bu mmkn olamyorsa da, en azndan, tarafszlk vasflarnn korunmasna gayret edilmektedir. Trkiye, 1952 ylnda NATOya giriinden itibaren, sadece siyasi alanda deil, askeri alanda da ABD eksenli unsurlarn etkisi altnda kalmtr. zellikle, 1960 askeri darbesinden sonra, Trkiyede Silahl Kuvvetler, her alanda (silah, mhimmat, rgtlenme, eitim, klk-kyafet vs.) ABDden nemli lde etkilenmitir. Bu durumun bir yansmas olarak, Trkiye, dier alanlarda olduu gibi, ABD meneli psikolojik harp/psikolojik harekt1606 kavramyla da ilk kez bu yllarda tan(trl)mtr. Bu amala, ilk i olarak, ABD Ordusu tarafndan, ABDnin milli menfaatleri dorultusunda yrtlecek Psikolojik Harp (Psychological Warfare) ve Psikolojik Harekt (Psychological Operations - PSYOP) faaliyetleri alanndaki mevcut kaynak kitaplarnn, 1960l yllarda, Trkeye tercme edilmesi ve birliklerde kaynak kitap olarak okutulmasyla ie balanmtr. Tercme edilen bu kitaplarn,1607 askeri birimlerde eitim amal kullanld anlalmtr. Bu kitaplarda dikkat eken en nemli nokta, hedef kitle asndan yurt ii ile yurt d arasnda herhangi bir ayrmn yaplmam olmas ve tek erin psikolojik hazrl iin kendi memleketinin vatandalarna kar savamaya hazrlanmasnn ve ayaklanmalara kar psikolojik harekat yrtlmesinin ngrlmesidir.1608 Halkn ayaklanmalara kar aydnlatlmas kapsamnda; komnist gaye ve hedefler ile propagandalara kar halkn bilinlendirilmesi ve bu maksatla komnistlerin tedhi, vahet, hile ve yalanlar ile insan haklarna, ekonomik, siyasi ve vicdan hrriyetine tecavzlerinin anlatlmas nemli bir yer tutmaktadr.1609 12 Eyll 1980 askeri darbesinden hemen sonra, Milli Gvenlik Konseyi tarafndan hazrlatlan Devlet stihbarat Hizmetleri ve Milli stihbarat Tekilat Kanunu ve Milli Gvenlik Kurulu ve MGK Genel Sekreterlii Kanunu erevesinde, MT ve MGK Genel Sekreterlii arasnda organik bir ba kurularak; MTe milli gvenlik siyaseti erevesinde istihbarat toplama ve bunlar MGK Genel Sekreterliine ulatrma; MGK Genel
1606

Psikolojik harp, hedef kitle iinde belirlenen dost, dman ve tarafsz unsurlarn nihai ama dorultusunda ynlendirilmesi; onlarn hayat grlerine, duygularna, dncelerine, inan ve hislerine ynelik olarak psikolojik harekat faaliyetleri icra edilmesi eklinde tanmlanmaktadr. Psikolojik harekat ise sz konusu psikolojik harpte yrtlecek faaliyetlerin belli bir plan dorultusunda uygulanmasdr.

1607 Bu alanda Trkeye tercme edilen ilk dokmanlardan birisi, 1966 ylnda Eridir Da ve Komando Komutanlnca hazrlanan ve P:3087-2-66 Et. Say ile Baemir olarak, dnemin Kara Kuvvetleri Komutanl Piyade Dairesi Bakan Tugeneral Arif Koak imzasyla yaymlanan Komando ve zel Harp Muhtras adl kitaptr. Bu konuda, ayrca, 1986 ylnda, ABD Kara Kuvvetleri Komutanl tarafndan FM:90-8 seri numarasyla yaymlanan Kontrgerilla Operasyonlar adl kitap, Trkeye tercme edilerek, ayn adla, 1990 ylnda yaymlanmtr. ba, s.170-171 1608 Komando ve zel Harp Muhtras adl kitapta, psikolojik harp; ilan edilen fevkalade bir durumda veya harp halinde karlanacak nihai zaferi desteklemek zere; dman ile tarafsz ve dost halk topluluklarna, istediiniz eyleri yaptrabilmek iin onlarn hayat grlerine, duygularna dncelerine, inan ve hislerine yneltilen bir faaliyet eklinde tanmlanmtr. aban BA, iviyazlar, stanbul, 1999, s.170. 1609

BA, s.171.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 936 Sekreterliine ise MGK nerisi ve Bakanlar Kurulunun uygun bulmasyla hazrlanan bir Gizli Ynetmelik erevesinde psikolojik harekt yrtme grevi verilmitir. Ayrca, her iki kurumun bana st dzey askerler getirilmitir. Basnda ve kamuoyunda ska tartlan MGK Genel Sekreterliince icra edilen psikolojik harekat faaliyetleri, 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanunu ve Ynetmeliine istinaden uygulanmtr. Bakanlk, kurum ve kurulularla koordineli olarak hazrlanan psikolojik harekat planlar; MGK toplantlarnda grlerek Babakanlarn onay dorultusunda, ilgili Bakanlk, kurum ve kurululara eitli grevler verilmek suretiyle icra edilmitir. Bu faaliyetler kapsamnda bata TRT olmak zere,1610 kamuya ait basn-yayn kurulularna pek ok grev verilmitir. Sz konusu faaliyetler zellikle 28 ubat dneminde younluk kazanmtr. Bu kapsamda; Yurt ii ve yurt dna ynelik olarak uygulanan psikolojik harekat faaliyetlerine rnek olmas asndan, Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn Komisyonumuza gnderdii yaz anlamldr. 1995-2000 yllar arasnda, lise ve dengi okullarda okutulan mfredata ilikin olan bu yazda, genlere ynelik mit ve Kalkan PH planlar erevesinde bakanlk, kurum ve kurulularnn personeline ynelik olarak, Atatrk lke ve nklplar konusunda eitim faaliyetleri yrtlmesi ngrlmtr. Ayn yazda, MGK Genel Sekreterliinde 2 Temmuz 1997 tarihinde gerekletirilen Yavuz PH Plan Koordinasyon Toplantsnda alnan kararlara ilikin Faaliyet Program da yer almaktadr. Programa gre, Diyanet leri Bakanl ve dini konulara ynelik eitli tedbirler alnd tespit edilmitir. 7 Austos 2003 tarihli ve 4963 sayl Kanunun 26nc maddesiyle, 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununun Genel Sekreterliin grev ve yetkileri balkl 13nc maddesi aadaki ekilde deitirilmitir. Madde 13. - Mill Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii; a) Mill Gvenlik Kurulunun sekreterlik hizmetlerini yrtr, b) Mill Gvenlik Kurulunca ve kanunlarla verilen grevleri yerine getirir." Mteakiben 17.12.2003 tarihli ve 5017 sayl Kanun karlm ve son olarak Bakanlar Kurulunun 29.12.2003 tarihli ve 2003/6688 sayl Kararyla karlan yeni MGK Genel Sekreterlii Ynetmelii Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Yaplan bu yasal deiiklikler neticesinde, 2003 yl sonu itibaryla, Genel Sekreterliin yukarda anlatlan icrai grevlerinin nemli bir ksm sona ermi ve tekilat kadrolarnn sivilleme sreci balatlmtr. Askeri Eitim Genelkurmay Bakanlnn resmi internet sitesinde; Trk Silahl Kuvvetlerinin eitim ve retimdeki hedefi; 1611 her zaman muharebeye ve greve hazr, kazanmaya azimli, stn vazife uuruna, mutlak itaate, stn fizik ve moral gcne, an gerektirdii bilgi ve beceriye
1610 Eski TRT Genel Mdr Ycel Yener, 28 ubat dneminde TRT kanallarnn MGK Genel Sekreterliinde alan emekli albaylar tarafndan ynetildiini ne srmtr. TRTnin Her Kanalndan Bir Emekli Albay Sorumluydu, 28 ubat 2012, Star Gazetesi. 1611

http://www.tsk.tr/5egitim_ogretim/5_1_tsk_egitim_sistemi_ve_kurumlari/egitim_sistemi_ve_kurumlari.htm

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 937 sahip, ok iyi yetimi personele sahip olmaktr. eklinde verilmitir. Ayrca, TSK Eitimretim Sisteminin ana felsefesinde Her trl tehdidi nleyecek ekilde harekt icra edebilecek bir eitim ve retim seviyesine ulamak ve idame ettirmek ifadesi de yer almaktadr. Sitede, TSKnn temel subay kayna olarak ifade edilen Kara Harp Okulunun, Kara Harp Okulu; uluslar aras ilikiler, endstri ve sistem mhendislii, elektronik mhendislii, makine mhendislii, inaat mhendislii, iletme, kamu ynetimi ve sistem mhendislii dallarnda drt yllk lisans dzeyinde akademik eitim veren bir eitim kurumudur eklinde tanmlanmas dikkat ekmektedir. Hlihazrda, Trk Silahl Kuvvetleri bnyesinde orta ve lise askeri okullar, Harp Okullar ve Harp Akademilerinde eitimler verilmektedir. Komisyonumuzca grlerine bavurulan bilim adam ve gazetecilerin birou, Trkiyede darbe kltrnn yok edilmesi iin askeri eitime ncelik verilmesini, bu okullarn mfredatnn mutlak suretle gzden geirilmesini istemi; askerin kat bir disiplin anlayyla yetitirildiini, komutana itaat kltrnn ou zaman ar bir noktaya ulatn ifade etmilerdir.1612 Komisyonumuza intikal eden bilgilerden, askeri okullarda belli bir ideolojik bak asnn hala mevcut olduu,1613 zellikle Harp Okullarndaki rencilere kendilerini gelecein Cumhurbakan olacak ekilde hazrlamalar ynnde telkinlerde bulunulabildii,1614 bir devlet memuru olmak yerine, devlet adam1615 kimliinin kazandrlmaya alld, ders kitaplarnn Genelkurmay tarafndan onaylandktan sonra mfredata girebildii, ou kitabn Genelkurmay bnyesinde hazrland anlalmaktadr. Ayrca, bu trden uygulamalarn darbeleri meru gren bir zihniyetin olumasna yol at grlmektedir.

1612 1613

Mehmet Ali Birandn 4.10.2012 tarihli Komisyon Tutana.

Gazeteci Doan Akn, tm askeri okullarda rencilerin endoktrine edildiini ne srmektedir. Doan AKIN, Babuu paasndan ekitiren gelenek, 8 Ocak 2012, http://t24.com.tr/yazi/basbugu-pacasindan-cekistiren-gelenek/4493 (5 Kasm 2012); Alper Grm, Altst Dergisi, http://www.altust.org/2012/02/askeri-vesayet-kokeni-gelisimi-ve-bugunkuboyutlari/ (5 Kasm 2012) Fatih ekirgenin 3.10.2012 tarihli Komisyon Tutana. Dou Ergilin 18.10.2012 tarihli Komisyon Tutana.

1614 1615

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 938

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 939

2. 28 ubat ncesinde Siyasi Gelimeler

12 Eyll 1980 askeri darbesinden sonra darbeciler, Anayasa Mahkemesi, Milli Gvenlik Kurulu gibi kurumlar tahkim ederken, Cumhuriyet Halk Partisi bata olmak zere, 1980 ncesindeki tm siyasi partileri kapatp, kendi anlay ve dncelerine uygun olmayan parti ve ahslar veto etmilerdir. Buna ramen, Turgut zal bakanlndaki Anavatan Partisi, 6 Kasm 1983 tarihinde yaplan genel seimlerde 211 milletvekili; 1987 ylnda yaplan genel seimlerde ise 292 milletvekili kartmtr. ANAPn iktidara gelmesiyle Trkiye hem siyasi, hem de iktisadi alanda ivme kazanm; tek parti iktidarnn salad siyasi istikrar sayesinde iktisadi alanda nemli reformlar gerekletirilmi, ekonomide da alma hzlanm ve nemli lde byme kaydedilmitir. zal, Trk Parasnn Kymetini Koruma Kanunu ve kambiyo rejimini deitirmi, ithalat ve ihracat serbestletirmi, dvizde serbest kur sistemini getirmitir. Sa-sol atmasn nlemek amacyla gerekletirildii ne srlen 12 Eyll askeri darbesini yaayan Trkiyede, askeri idarenin sona erip sivil ynetime geilmesiyle birlikte, sa-sol atmas yerini, laik-anti laik, Trk-Krt, Snni-Alevi gibi atma alanlarna brakmtr. 12 Eyll darbesiyle dondurulan bu sorunlar, 1990l yllarda terrizmle mcadele, Krt sorunu, faili mehul cinayetler, siyasal slam, kkten dincilik, Alevi sorunu gibi tartmalara yol amtr. Buna mukabil, zaln siyasetteki etkin tavr, Genelkurmaydaki bir kesim tarafndan Nakibendi tarikatnn iktidara gelmesi ve slamclarn devleti igale balamas olarak deerlendirilerek,1616 irticann ivme kazand hususunun MGK toplantlarnda gndeme getirildii,1617 buna mukabil, ANAPn, irticaa inanmad ve eletirilere kulak asmad ne srlmtr. Babakan zal, 12 Eyll ncesi siyaset yapm olan liderlerin siyasi yasaklarn, 6 Eyll 1987 tarihinde yaplan halkoylamasnda %50,16 oy oranyla kaldrmtr. zal dneminde, MGKnn tavsiye karar dorultusunda 23 Ekim 1987 tarihinde karlan Olaanst Hal Kanunuyla Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde Olaanst Hal Blge Valilii ihdas edilerek, bu blgede 2002 ylna kadar srecek olan skntl bir dneme girilmitir. 26 Mart 1989 tarihinde yaplan mahalli seimlerde birok Bykehir Belediye Bakanln Sosyal Demokrat Halk Parti (SHP) kazanmtr. Bu tarihten sonra, RP merkez sa ve merkez sol bloun haricinde, ald oylarla, Trk siyasi hayatnda var olmutur.
1616 1617

Blgiray, s.59.

27 Aralk 1986 tarihinde Cumhurbakan Evren bakanlnda gerekletirilen MGK toplantsnda Babakan zala irtica konusunda alnmas istenen tedbirlere ilikin 22 maddeden oluan paketin sunulmasna karar verildii, Hkmetin bunlar uygulamaya alt bilinmektedir. Mehmet Ali Birand; Reyhan Yldz, Son Darbe 28 ubat, stanbul, Doan Kitap, 2012, s.215

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 940

18 Haziran 1988 tarihinde, Babakan Turgut zala, Kartal Demira adl ahs tarafndan suikast giriiminde bulunulmutur. zaln, 31 Ekim 1989 tarihinde, muhalefet partileri SHP ve Doru Yol Partisi (DYP) milletvekillerinin katlmad seimlerin nc turunda 263 oy alarak Trkiye Cumhuriyeti'nin 8. Cumhurbakan olarak seilmesi zerine, Yldrm Akbulut ANAP Genel Bakanlna seilmi ve 47. Hkmetin Babakan olmutur. zaln Cumhurbakan seilmesiyle Trkiyede siyasi tartmalar yeniden alevlenmitir. Bu srete, Prof. Dr. Muammer Aksoy/31 Ocak 1990, Hrriyet Gazetesi Gen. Yay. Yn. etin Eme/7 Mart 1990, Turan Dursun/4 Eyll 1990, A.. lahiyat Fakltesi eski Dekan Bahriye ok/6 Ekim 1990 tarihlerinde ldrlmtr. Basn yayn kurulular tarafndan anti laik, gerici/yobaz kesimlerin bakaldr olarak takdim edilen bu cinayetler, siyasi istikrarn bozulmasna yol amtr. Cumhurbakan zal, 1991 ylnda, 12 Eyll askeri darbesinin zihniyetini temsil eden Trk Ceza Kanununun, dnce, inan ve ifade hrriyetini kstlayan, 141inci,1618 142nci1619 ve 163nc1620 maddelerinin kaldrlmasn salamtr.1621 Cumhurbakan zal, 1990 ylnda, televizyon yaynclnda devlet tekelinin krlmasna nayak olmu; 1991 ylnda, Krte televizyon yayn yaplmasn nermitir. Cumhurbakan zaln Krt sorunu hakknda devleti izgiden uzak bu ve benzeri dnceleri, bir kesim tarafndan tepkiyle karlanmtr. zaln Cumhurbakan olmas zerine, terr rgt PKKnn atekes karar aldn kamuoyuna duyurmas da, belli kesimlerce zal aleyhinde kullanlmtr. zaln Cumhurbakanl dneminin en nemli olay Birinci Krfez Sava olmu; bu srete hkmetle uyum salayamayan Genelkurmay Bakan Necip Torumtay, grev sresi sona ermeden, 3 Aralk 1990 tarihinde emekli edilmitir. Babakan Akbulutun, 15 Haziran 1991'de genel bakanlktan ve babakanlktan ayrlmasyla 47nci Hkmet, 23 Haziran 1991 tarihinde dm, 48inci Hkmet, ANAP Genel Bakan Mesut Ylmaz tarafndan 23 Haziran 1991 tarihinde kurulmutur.

1618 Madde 141/1inci fkra: sosyal bir snfn dier sosyal snflar zerinde tahakkmn tesis etmeye veya sosyal bir snf ortadan kaldrmaya veya memleket iinde messes iktisadi veya sosyal temel nizamlardan herhangi birini devirmeye matuf cemiyetleri her ne suret ve nam altnda olursa olsun kurmaya tevessl edenler veya kuranlar veya bunlarn faaliyetlerini tanzim veya sevk ve idare edenler veya bu hususta yol gsterenler sekiz yldan on be yla kadar ar hapis cezas ile cezalandrlrlar. bu kabil cemiyetlerin birkan veya hepsini sevk ve idare edenler hakknda lm cezas hkmolunur. eklinde idi. 1619 Madde 142/1inci fkra: sosyal bir snfn dier sosyal snflar zerinde tahakkmn tesis etmeye veya sosyal bir snf ortadan kaldrmaya veya memleket iinde messes iktisadi veya sosyal temel nizamlardan herhangi birini devirmek veya devlet siyasi ve hukuki nizamlarn topyekun yok etmek iin her ne suretle olursa olsun propaganda yapan kimse be yldan on yla kadar ar hapis cezas ile cezalandrlr. eklinde idi. 1620

163nc maddede; Devletin sosyal ve ekonomik veya siyasi veya hukuk dzenini, ksmen de olsa din esas ve inanlara uydurmak amacyla veya siyasi amala veya siyasi menfaat temin ve tesis eylemek maksadyla, dini veya dini hissiyat veya dince mukaddes tannan eyleri alet ederek () propaganda yapan veya telkinde bulunan kimse, be yldan on yla kadar hapisle cezalandrlr. deniliyordu.

1621

28 ubat dneminde laik kesim tarafndan, irticayla ilgili olan 163nc maddenin geri getirilmesi talebi gndeme getirilmitir. Bu erevede, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsnda alnan 406 sayl Kararda, Anayasann laiklik ilkesi gereince, 163nc maddenin kalkmasndan kaynaklanan boluun giderilmesine ynelik tedbirlerin yer ald dikkat ekmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 941 20 Ekim 1991 Genel Seimleri: 20 Ekim 1991 tarihinde yaplan genel seimlerde Sleyman Demirel liderliindeki DYP birinci parti olurken, ANAP, SHP, RP (Milliyeti alma Partisi ve Islahat Demokrasi Partisi ile beraber oluan blok) ve DSP parlamentoya girmi; RP 40 milletvekili kartmtr. Bu seimler sonucunda, sekiz yllk ANAP iktidar sona ermi, merkez sa oylar ANAP ve DYP arasnda iki paraya blnm; bu durum neticesinde Trkiyede ilk kez merkez sa ve merkez sol partiler arasnda; Babakan Demirel ve Babakan Yardmcs Erdal nn liderliindeki koalisyonunun tekiliyle 49uncu Hkmet kurulmutur. RPnin baars, merkez medya tarafndan, Siyasal slamn ykselii eklinde deerlendirilmitir. 1991 seimleriyle, Trkiyede yaklak 8 yl sren tek parti ynetimi sona ermi, Kasm 2002 ayna kadar yaklak on bir yl srecek olan zayf koalisyon veya aznlk hkmetleri dnemine1622 girilmitir. Siyasi istikrarn olmad bu srete, Trkiye ekonomisinin byme hz dm, hatta kimi zaman negatif olmutur. Faili Mehul Cinayetler Cumhuriyet Gazetesi ke yazar Uur Mumcu, 24 Ocak 1993 tarihinde ldrlmtr. Bu eylem, BDA-C, slami Kurtulu rgt ve slami Cihad tarafndan stlenilmitir. Mumcunun cenaze treninde Kahrolsun eriat, Trkiye ran olmayacak eklinde yaplan tezahratlarn sonucu olarak, bu suikast, lke genelinde, laik-anti laik kutuplamasn daha da derinletirmitir. 28 ubat srecinin balangc olarak deerlendirilen Mumcunun ldrlmesinde, uluslararas silah kaakl, terr rgt PKK elebas calann 1980 ncesinde Suriyeye ka srecinde devletin roln aratrmasnn etkili olduu ne srlmtr. te yandan, 17 ubat 1993 tarihinde, Jandarma tekilat iinde kurulan JTEMe kar olduu ne srlen Org. Eref Bitlisin pheli bir uak kazas sonucu lm, bir baka soru iaretini dourmutur. zaln lm ve Demirelin 9uncu Cumhurbakan Olarak Seilmesi 1990l yllarn dnm noktasn, 8.Cumhurbakan Turgut zaln be lkeyi kapsayan 12 gnlk Orta Asya gezisinden sonra 17 Nisan 1993 tarihinde ani ekilde lm tekil etmitir. zaln lmndeki pheler bugn de devam etmektedir.1623

1622 Aznlk hkmetleri, parlamentoda ounluu olmayan bir partinin, br parti ya da partilerin hkmete fiilen katlm olmakszn dardan destek vermesiyle kurulan hkmet biimidir. 1623

Cumhurbakan Abdullah Gln 1 Ekim 2010 tarihli talimat zerine, Devlet Denetleme Kurulunun 8. Cumhurbakan Turgut zaln vefatyla ilgili hazrlad rapor, 13 Haziran 2012 tarihinde yaymlanmtr. Raporda, Turgut zaln gemi salk bilgileri ve youn program trafii bilinmesine ramen derhal mdahaleye uygun ve yeterli salk personeli, ekipman ve donanml bir ambulansn bulundurulmam olmas kabul ve izah edilebilir bir ynetim anlay ve uygulamas deildir denilmitir. Yabanc devlet bakanlarnn yurt d gezilerinde salklarnn titizlikle takip edildii (idrar rneklerinin bile sakland) bilinmektedir. Hal byle iken, ankaya Kknde ikamet eden bir numaral devlet adammzn salna ilikin tedbirlerin yeterli olup, olmad konusunda derin phelerin var olmas, Trkiye asndan zerinde dnlmesi gereken bir konudur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 942 zaln lmyle, Trkiyeyi yeniden eski Trkiyeye dntrmek isteyen gler sahneye kmlardr. Bu nedenle, baz uzmanlara gre, 28 ubat srecinin balangcnn, zaln lm olduu ne srlmtr. Demirelin 9. Cumhurbakan Olarak Seilmesi TBMMde 16 Mays 1993 tarihinde yaplan Cumhurbakan seiminin nc turunda 244 oy alan Demirel, 9. Cumhurbakan olmutur. Akabinde, Tansu iller, DYP Genel Bakan olarak seilmitir. Mteakiben, Babakan iller liderliinde 1inci iller Hkmeti olarak bilinen 50nci Hkmet, 25 Haziran 1993 tarihinde kurulmutur. Terrle Mcadele 1993 yl, terr rgt PKK tarafndan kanl iddet eylemlerinin gerekletirildii dnemin balangc olmutur. 1992 ylnda Saddamn Kuveyti igal etmesi ve Halepe Katliam sebebiyle, 500 bin Krt pemerge Trkiyeye snmtr. Terr rgt PKK, bu dnemde nemli miktarda ar silah temin ederek, Trkiyenin gneydousunda ok sayda terr eylemi gerekletirmi, 1993 ylnda birok ky PKK terr rgt mensuplar tarafndan baslmtr. Bu srete Dou ve Gneydouda pek ok ky gvenlik gerekesiyle boaltlmtr. 24 Mays 1993 tarihinde tezkerelerini alan 33 erin Bingl karayolunda PKKllar tarafndan kuruna dizilmesi, terrle mcadele asndan dnm noktasn tekil etmitir. Bu katliam gerekletiren grubun bandaki emdin Sakk yllar sonra yapt itiraflarda, bu eylemin gerek yzn kamuoyuyla paylamtr. Bu olayla birlikte, Krt sorununun daha da iinden klmaz bir hal almas zerine, terrle mcadelede gayri nizami harp dzenine geilmi; i gvenlik harekat konsepti temelinde zel Kuvvetler Komutanl devreye sokulmu; Dou ve Gneydou illerinde Olaanst Hal ilan edilmi, koruculuk sistemi tekil edilmitir. Mecliste yemin metnini Krte okumak isteyen DEPli milletvekilleri dokunulmazlklar kaldrldktan sonra, 2 Mart 1994 tarihinde polis zoruyla Meclisten kartlmtr. Bu olay, Krt sorununda zm umutlarnn tkenmesine yol am, Babakan illerin bir MT raporuna istinaden PKKnn hara ald iadamlar ve sanatlarn isimlerini bildiklerini ve bu isimlerin devletin gvencesi altnda olduunu ifade ettii toplant sonrasnda, listede adnn getii iddia edilen bir ksm isimler faili mehul ekilde ldrlmtr. Sivas Olaylar Tansu iller tarafndan kurulan 50. Hkmet daha gvenoyu almadan, 2 Temmuz 1993 tarihinde Sivas olaylar meydana gelmitir. Salman Rdinin eytan Ayetleri kitabn Trkiyede yaymlayan Aziz Nesinin Sivasta Pir Sultan Abdal Kltr Dernei tarafndan 1-4 Temmuz 1993 tarihleri arasnda dzenlenen 4nc Pir Sultan Abdal Kltr enliklerine davet edilmesi ve Kltr Merkezinde yapt konuma sonrasnda Aziz Nesini protesto gsterileriyle balayan olaylarda, enlikler iin Sivasa gelen air ve yazarlarn kald Madmak Oteli nnde sloganlar atlm, Cuma namazndan kan cemaatin de tahrik edilmesiyle kalabalk tarafndan Otel atee verilmi, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 943 kan yangnda, otelde kalan toplam 35 sanat ve gazeteci lm, 40 kii de yaralanmtr. lenler zerinde yaplan otopside, baz kimselerin dumandan zehirlenerek, bazlarnn da ateli silahlarla vurularak ldrld tespit edilmitir.1624 Komisyonumuz tarafndan 10.10.2012 tarihinde grlerine bavurulan dnemin Sivas Valisi Ahmet Karabilgin zetle;1625 olayn, nceden hazrlanm bir senaryonun Sivasta hayata geirilmek istenmesinden ibaret olduunu, Sivas olaylarnda birinci hedefin Aziz Nesin, ikinci hedefin ise kendisi olduunu, olaylarn nlenmesi iin askeri garnizondan yardm istediini ancak gerekli yardm alamadn, ileri Bakan, Genelkurmay Bakan ve Cumhurbakanyla grtn, Genelkurmay Bakann aradktan sonra askeri takviye geldiini, ancak bu takviyenin de yeterli olmadn ve ihtiya lsnde, zamannda ve yerinde mdahalede bulunulamadn ifade etmitir. 2 Temmuz 1993 Cuma gn cereyan eden Sivas hadiselerinin bu boyuta ulamasnda, idarenin ynetim zafiyeti ve devletin Ankaraya bu kadar yakn mesafedeki bir ilde, takviye kuvvet noktasnda yetersiz kalmas, polis ve jandarma tarafndan gerekli nleyici tedbirlerin alnamam olmas, devletin ihmali, gafleti ve vahim bir hatas olarak deerlendirilmitir. Bu olaylar, kamuoyunda eriat gruplarn organize ettii, gerici bir ayaklanma olarak takdim edilmitir. Snni-Alevi ayrmasn krkleyen Sivas olaylar, kimilerine gre 28 ubat srecine gidiin bir kilometre ta olarak grlmtr. Babalar olay Sivas olaylarndan gn sonra, 5 Temmuz 1993 tarihinde, Erzincann Kemaliye lesine bal Babalar kynde 33 vatandamzn katledilmesi, Trkiyede Snni-Alevi atmas yaratmaya ynelik planl bir eylem olarak deerlendirilmitir. Konuya ilikin ileri Bakanlnn Komisyona intikal eden yazsnda;1626
PKK terr rgt mensuplarnca gerekletirilen baskn neticesinde (33) vatandamz hayatn kaybederken (3) vatandamz ise yaralanmtr. Ayrca kyde bulunan vatandalara ait ev ve aralar da yaklmtr. Bahse konu eylemle ilgili olarak yaplan almalarda yakalanan ve teslim olan rgt mensuplarnn ifade beyanlarnda; 02.07.1993 tarihinde Sivasta meydana gelen Sivas Olaylarn protesto etmek amacyla gerekletirildiini, bahse konu kyn MHPli olarak bilindiini, eylem talimatn Doktor Baran (Kod adl) Mslm Durgun (Tunceli li Merkez Gde ky nfusuna kaytl, Ahmet-Beser olu, 1951 doumlu l)un verdiini, eylemin infaz, ky arama ve ky yakma gruplar ad altnda oluturulan yaklak (50-60) civarnda rgt mensubu tarafndan gerekletirildii, eylem sonras rgt mensuplarnca yaplan toplant neticesinde; olayda (33) kiinin ldrldn, (57) evin yakldn, (15) milyon Trk Liras ile (2) kg altn alnd tespit edilmitir.

1624 1625 1626

ileri Bakanlnn 06/07/2012 tarih ve 14752 sayl yazs Ektedir. Ahmet Karabilginin Komisyon Tutana. ileri Bakanlnn 02/08/2012 tarih ve 12220 sayl yazs Ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 944 1994 ylndaki nemli gelimeler: 27 Mart 1994 tarihinde yaplan yerel seimlerde, DYP ve ANAP oy oran asndan ilk iki sray paylasa da en nemli baary %19,1lik oy oranyla, 22 ilde ve 329 belediyede seimleri kazanan RP elde etmitir. 1994 ylndaki yerel seimlerde, stanbul Bykehir Belediye Bakanln da RP kazanmtr. 5 Nisan 1994 tarihli istikrar tedbirleri ekonomideki skntlar artrm, 9 Nisan gn Vehbi Ko ve Sakp Sabanc, Cumhurbakan Demirelden Anayasann 119uncu maddesine istinaden olaanst hal ilan ederek ekonomiye el koymasn istemitir.1627 13 Nisan 1994 tarihinde RP lideri Erbakann Refah Partisi iktidara gelecek, adil dzen kurulacak, Sorun ne; gei dnemi sert mi olacak, yumuak m, tatl m olacak, kanl m olacak? Bu kelimeleri kullanmak bile istemiyorum ama bunlarn terrizmi karsnda herkes gerei aka grsn diye bu tabirleri kullanmaya mecburiyet hissediyorum eklindeki konumas zerine, 14 Nisan 1994 gn, DGM ve Yargtay Cumhuriyet Basavcl tarafndan soruturma balatlmtr. stanbul Belediye Bakan Tayyip Erdoann Belediye Meclisi toplantsn Fatiha ile amas; Ankara Belediye Bakan Melih Gkekin Altnparktaki bir heykel iin sarf ettii Byle sanatn iine tkrrm eklindeki szleri merkez medyada tepkiyle karlanmtr. 19 Eyll 1994 tarihinde kamuoyunda Civangate olarak bilinen skandal patlak vermi; Selim Edesle yaanan bir alacak sorunundan dolay eski Emlak Bankas Genel Mdr Engin Civann vurulmas olaynn arkasnda Alaattin akcnn olduunun ortaya kmas, siyasetmafya ilikilerini gzler nne sermitir. 25 ubat 1994 tarihinde RP stanbul milletvekili Hasan Mezarcnn Atatrk dneminde kurulan stiklal Mahkemeleri tarafndan haksz yere cezalandrlan kiiler iin iade-i itibar talebinde bulunmas, ardndan Hasan Mezarcya ait kasetlerin televizyonlara servis edilmesi neticesinde, toplumda tepki meydana gelmi; 27 ubat 1994 tarihinde partisinden istifa eden Mezarcnn dokunulmazl kaldrlm ve yarglanp hapis cezasna arptrlmtr. Bu srete, Mezarcnn, insanlk d muamele ve ikence grmesi nedeniyle tasarruf ehliyetini kaybettiine dair iddialarda bulunulmutur. 1995 ylndaki siyasi gelimeler: 1995 ylnda, hem sa, hem de sol siyasette nemli deiiklikler meydana gelmitir. ubat 1995te, merkez solun iki byk partisi olan SHP ve CHP birlemi, Erdal nnnn ardndan nce Murat Karayaln, Hikmet etin ve nihayet Baykal, Eyll 1995te CHPnin yeni lideri olmutur. 6 Mart 1995 tarihinde, Babakan Tansu iller dneminde Trkiye, Gmrk Birliine katlarak 1963 ylnda balatt ABye yelik srecinde nemli bir eii amtr. Ancak lkenin hem siyasi hem de ekonomik gndemindeki sorunlar sonraki yllarda da devam etmitir. 12 Mart 1995 tarihinde, stanbulun Gazi Mahallesinde meydana gelen olaylar 1993 ylnda, Erzurum li at lesi Yavi beldesinde, PKK tarafndan 32 vatandamzn ehit edildii, 10
1627

BRAND/YILDIZ, s.54.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 945 vatandamzn yaraland, devamnda, Sivas ve Erzincan/Babalarda yaanan hadiselere paralel bir grnt meydana getirmi, stanbulun ortasnda meydana gelen silahl eylem nedeniyle Alevi-Snni, Trk-Krt atmas karmak hedeflenmitir. Ancak, dnemin stanbul Emniyet stihbarat ube Mdr Hanefi Avc, bu olayn yasad rgtler tarafndan deil, devleti kullanan birtakm gler tarafndan gerekletirildiini ne srmtr. 3 Austos 1995 tarihinde, TOBB Bakan Yalm Erez tarafndan Prof. Dr. Dou Ergile hazrlattrlan, Gvenlik Politikalarndan Kimlik Siyasetine balkl rapor, Trkiye gndemine oturmutur. Kamuoyunda Krt Raporu olarak bilinen bu rapor, Trkiye siyasi tarihinde Krt sorununun ilk kez kapsaml bir ekilde tartlmasna vesile olmutur. Bu Rapor zerine harekete geen DGM tarafndan, Dou Ergil hakknda soruturma alm; baz yazarlar Ergili, PKK propagandas yapmakla sulamladr. Rapor hakknda daha sonra takipsizlik karar verilerek Raporda blclk propagandas yapmak kast ve unsuru olmad ifade edilmitir. Alan bu dava bal bana dnemin psikolojik ve siyasi atmosferi hakknda fikir veren nemli bir rnektir. Prof. Dou Ergilin, daha sonra, TSAD iin Demokratikleme Paketi olarak hazrlad ve kitap olarak yaymlanan Dou Anadolu Ekonomik ve Sosyal Kalknma Politikalar balkl raporunda da benzer neriler yer almtr.1628 28 Kasm 1995 tarihinde Musevi iadam Nesim Malki ldrlmtr. Bu cinayetin iadam Erol EVCL tarafndan Alaatin akcnn adamlarna yaptrld; katillerin arasnda eski polis memurlarnn da olduu ne srlmtr. Seimlerden nce, 7 Aralk 1995 tarihinde gazete temsilcilerine brifing veren Genelkurmay Genel Sekreteri Tmgeneral Erol zkasnak, TSK, ar ulardan szmalara kar gsterdii hassasiyeti srdrecek. ada olmayan, siyasi ve dini bir ideolojiyi benimseyen klk ve kyafet orduya girmeyecek demitir. 12 Aralk 1995 tarihinde yaplan Yksek Askeri ura toplantsnda, 2 bin eriat ordu mensubunun dosyasnn grlecei; bunlardan 43nn ordudan atlmasna karar verildii eklinde haberler basnda yer almtr. ANA-YOL Hkmetinin Kuruluu 24 Aralk 1995 tarihinde gerekletirilen erken genel seimler, Trkiye siyasi tarihinin en nemli kilometre talarndan birisi olmutur. Ancak bu seimlerde, siyasetin paral grnts bir kez daha ortaya kmtr. Hrriyet Gazetesinde, 24 Aralk seimleri en kritik seim olarak nitelenmi, Trk halk, cumhuriyete ve demokrasiye sahip ktn oylaryla kantlayacak denilmitir. Milli Gazetede ise Bugn Arife yarn bayram inallah maneti atlmtr. 28 ubat srecinin balangc olarak kabul edilen bu seimlerde RP 158, DYP 135, ANAP 132, DSP 76, CHP 49 milletvekili karm; ANAP listesinden seime katlan BBP, 8 milletvekili kazanrken, seimde %10luk seim barajn geemeyen MHP parlamentoya girememitir.
1628 Raporda, Krt sorununun sadece fabrika yapmakla zmlenemeyecei vurgulanarak, sorunun zmnde spanya ve ngiltere modellerinden alnabilecek dersler olduu ne srlmtr. Bu rapor zerine MHP lideri Trkein Sakp Aa, izmeden yukar kyorsun. Politikay oyuncak m zannediyorsun? eklindeki aklamas dikkat ekmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 946

RPnin, bu seimlerde birinci parti olarak kmas ve iktidara talip olmas, merkez madyada rejim sorunu olarak takdim edilmitir. Meclis Bakanl seiminde ANAP ve DYP ile sol partiler tarafndan RPye kar ortak blok oluturulmu, neticede RPnin aday Aydn Menderes yerine, nc parti olan ANAPn aday olan Dr. Mustafa Kalemli Meclis Bakanlna getirilmitir. Bu sonu, RP asndan ilk yenilgi olarak deerlendirilmitir. Ardndan, Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday ve Jandarma Genel Komutan Teoman Komann TBMM Bakan Mustafa Kalemli vastasyla ANAP Genel Bakan Mesut Ylmaza RP ile koalisyon kurma niyetinden vazgemesi konusunda telkinde bulunduklar ne srlmtr. Komisyonumuzca 21.06.2012 tarihinde grlerine bavurulan eski TBMM Bakan Mustafa Kalemli, bu dnemde MHP Genel Bakan merhum Trkein kendisini ziyaret ederek, RPnin iinde olaca bir hkmetin kurulmas halinde lkede ok kt eylerin olacan ifade ettiini, dnemin Genelkurmay Bakan smail Hakk Karadaynn ise GATAya yapt bir ziyaret esnasnda, kendisinden RPnin iinde yer alaca bir koalisyona engel olmasn talep ettiini belirtmitir.1629 O dnem Refah Partisi Genel Bakan Yardmcs olarak grev yapan evket Kazan, 2.11.2012 tarihinde Komisyonumuza yapt aklamada, dnemin Genelkurmay Bakannn, ANAP ile RP arasnda koalisyon hkmetinin kurulmamas iin, mdahalede bulunduunu ne srmtr.1630 Bu arada, Dz.K.K. Oramiral Gven Erkaya, Ocak 1996 aynda Milliyet Gazetesinde yaymlanan rportajnda, rtica, Trkiye iin, PKK terrizminden daha byk bir tehlikedir diyerek unlar sylemitir:1631
Hi kimse, yzde 50nin stnde oy alsa bile, Trkiyede demokrasinin kurallar uygulanacak diye, bir partinin eriata dayanan bir slam devleti kurmasna, demokrasiyi kullanarak lkede laik rejimi deitirmesine gz yumamaz. cabnda demokrasi kurallarnn dna klarak bu engellenir. Zaten bunu halk askerden ister, aksine bir davran karsnda ise, halk, Ordu ne gne duruyor, bizi irticaya m teslim edeceksiniz? diye sorar. Elbette, temennim, lkemizde ilerin bu raddelere gelmemesidir.1632

Ayn gnlerde gazeteci Metin Gktepe gzaltndayken ldrlmtr. 9 Ocak 1996 tarihinde, Trkiyenin en gvenli i merkezlerinden birisi olan Sabanc Centerda Sakp Sabancnn kardei zdemir Sabanc ile iki alma arkada ldrlm, saldry terr rgt DHKP-C stlenmitir. Sakp Sabancy ldrmek amacyla iyerine giren kiilerin yanllkla karde Sabancy ldrdkleri anlalmaktadr. Daha sonra, suikast san Mustafa Duyar, mafya tarafndan ldrlmtr. Duyar ldren ahslardan biri, bu devlet bize Mustafa Duyar ldrtt. Veli Kk arayn, bizi sorun demitir. Sonraki yllarda ortaya konulan iddialara gre, Sakp

1629 1630 1631 1632

Mustafa Kalemliye ilikin 21/06/2012 tarihli Tutanak. evket Kazana ilikin 2/11/2012 tarihli Tutanak. Bir Asker, Bir Diplomat, Gven Erkaya-Taner Baytok Sylei, Doan Kitap, stanbul, 2001, s.238. A.g.e., s.239.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 947 Sabancnn demokratikleme srlmtr. konusundaki grlerinden dolay ldrld ne

TSAD seim sonrasnda gazetelere ilan vererek ANAYOL formln desteklemi, bask gruplarnn talepleri dorultusunda, RPli bir hkmet yerine, iki merkez sa partinin oluturduu 53nc ANA-YOL koalisyon hkmeti, 6 Mart 1996 tarihinde, sol destekli partilerin de desteini alarak ibana gelmitir. Basnda bu koalisyonun tekilinde DYPli Yalm Erez ve ANAPl Mustafa Taarn nclk yapt ne srlm; baz gazetelerde ise koalisyonun gizli mimarnn Cumhurbakan Demirel olduu iddia edilmitir. Gazeteci Cneyt Arcayrek ise Hrriyet ve Milliyet gazetelerinin sahibi medya patronu Aydn Doann gazetelerinde alan yazarlarla yapt bir toplantda, bu hkmeti desteklemek gerektiini sylediini ne srmtr.1633 Dnml Babakanlk esasna dayal hkmet protokol 3 Mart 1996 gn imzalanm, ANA-YOL Hkmeti Cumhurbakan tarafndan 6 Mart gn onaylanmtr. Hrriyet Gazetesinde ANA-YOL Hkmeti, Umut Hkmeti olarak tanmlanrken, Milliyet Gazetesinde tarihi uzlama maneti atlm; Akit Gazetesinde ise zoraki izdiva tanm kullanlmtr. Ancak, RP, gven oylamasnda ekimser oylarn ret oylar ile birlikte saylmas gerektiini ne srerek Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Bu dnemde Jandarma Genel Komutanl tarafndan yaymlanan yazl bir emirde, askeri birliklerdeki mescitlere mesai saatleri iinde rtbeli personel ile sivil memur ve iilerin girmesinin yasaklanmasna ilikin emir, merkez medyada eriat Genelgesi olarak takdim edilmitir.1634 Ancak, bu Genelgenin, 23 Mart gn RP Genel Bakan Yardmcs Ouzhan Asiltrk tarafndan din dmanl olarak tanmlanmas, laik kesimlerle RP arasnda gerginlie sebep olmutur. 26 Mart 1996 gn kimlii belirsiz bir st dzey askeri yetkili, Anadolu Ajansna TSK din dman deildir eklinde aklamalarda bulunmutur. Bu haber ertesi gn Hrriyet Gazetesi tarafndan da yaymlanmtr. Baz gazeteciler tarafndan1635 aklamay yapan komutann Genelkurmay kinci Bakan evik Bir olduu ne srlmtr. CHP lideri Baykal, TSKy tahribe, sulamaya, onu siyasal tartmalarn iine ekmeye ynelik giriimlerin tmn sorumsuzlukla niteliyoruz derken, Erbakann partisinin yneticilerine askerlerle ilgili konularda konuma yasa getirdii ne srlmtr.1636 ANA-YOL Hkmeti dneminde ilk nemli sorun, yze yakn st dzey brokratn atanmas konusunda yaanmtr. kinci ve daha nemli kriz ise iller ile ilgili yolsuzluk iddialar olmutur. RP tarafndan iller hakknda 12 ayr yolsuzluk dosyas hazrland ne srlm,1637 bu iddialar gazetelerde Varan-1, Varan-2 eklinde yaymlanmtr.

1633 1634 1635 1636 1637

Cneyt Arcayrek, Byklere Masallar Kklere Gerekler:10, Geri Gidie zin Yok, Bilgi Yaynevi, Ankara 15 ubat 1996 tarihli, Jandarma Genel Komutan Org. Teoman KOMAN imzal genelge Ektedir. Hakan Akpnar, 28 ubat Postmodern Darbenin yks, Ankara, mit Yaynclk. Hrriyet Gazetesi, 28 Mart 1996. Cneyt Arcayrek, Byklere Masallar Kklere Gerekler:10, Geri Gidie zin Yok, Bilgi Yaynevi, Ankara.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 948 30 Mays 1996 tarihli Hrriyet Gazetesinde, MHP lideri Trkein hkmetin devamnn demokrasinin selameti asndan gerekli olduu eklindeki aklamas yer almtr. 1 Haziran 1996 tarihli Hrriyet Gazetesinde ise illerin Kke sava ilan ettii haberi yaymlanmtr. Neticede, Babakan Ylmazn 4 Haziranda Cumhurbakan Demirele istifasn sunmasyla ANA-YOL hkmeti 6 Haziran 1996 tarihinde sona ermitir. Bylece bu koalisyonun siyasi mr yaklak 3 ay srebilmi, lke yeniden hkmet kurma tartmalar iine srklenmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 949

3. Refah-Yol Hkmeti Dnemi

Hkmetin Kuruluu
ANA-YOL Hkmetinin sona ermesi zerine, Cumhurbakan Demirelin, hkmeti kurma grevini seimlerde en yksek oyu alan Refah Partisi (RP) lideri Erbakana vermesiyle Trkiye siyasi tansiyonu yksek yeni bir dneme girmitir. Erbakan, dier siyasi parti yetkilileriyle yapt ilk grmelerde olumlu bir netice alamamtr. Bu srete 22 Haziran 1996 tarihli Hrriyet Gazetesinde ANA-YOL koalisyonunun yeniden kurulmas ynndeki grler yeniden gndeme getirilmitir. Erbakann temaslarnda RP ve Doru Yol Partisi (DYP) arasndaki grmelerde ilerleme kaydedildiinin ortaya kmas zerine, baz DYP milletvekilleri1638 partilerinden istifa ederek ANAPa gemitir.1639 Nihayet 28 Haziran 1996 tarihinde, RP lideri Erbakan, DYP ile ikier yl srecek dnml Babakanlk nerisi temelinde bir koalisyon hkmeti kurulmas konusunda anlama salamtr. Bylece ANA-YOL modeli esas alnarak, yeni bir koalisyon hkmeti kurulmutur. Protokole gre ilk iki yl iin Erbakann Babakan olmas, illerin ise Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan olmas ngrlmtr. Kamuoyunda REFAH-YOL olarak bilinen RP-DYP koalisyonu, TBMMnin 8 Temmuz 2006 tarihli birleiminde yaplan gven oylamas sonucunda, 54. Cumhuriyet Hkmeti olarak kurulmutur.1640 RPnin, DYP ile ibirlii yaparak Trkiye siyasi tarihinde ilk kez iktidara gelmesi, RP dnda kalan toplum kesimlerinde, Siyasal slamn ykselii olarak grlm, laik cumhuriyet ile askeri ynetim arasnda bir tercih yapma zorunluluunun var olduu ne srlmtr. Aralk 1995 seimlerinde birinci parti olarak kan RPnin lideri Erbakan, partisi aleyhindeki nyarglar krabilmek iin brokrasi, sivil toplum kurulular ve merkez medyayla sk bir diyalog kurmak iin gayret gstermitir. Babakan Erbakann katld YA ve MGK toplantlarnda Trkiyenin kar karya olduu i ve d gvenlik tehditleri; ABD, AB ve
1638 1639 1640

Yaar Dedelek, inasi Altner, Tevfik Diker ve rfan Demiralp. Bu milletvekillerinden bazlar, 7 Ocak 1997 tarihinde kurulan Demokrat Trkiye Partisi (DTP)ne katlmtr.

Hkmeti programnda, zetle, mahalli idarelerin yetki, idari ve mali adan glendirilecei, eitim ve salk alanlarna ayrlan kamu kaynaklarnn artrlaca, sosyal hayatta tahribata yol aan talih oyunlar iletmelerinin cazibe merkezi haline gelmelerinin nlenecei, din hizmetlerine nem verilecei, din hizmeti sunan grevlilerin her trl siyasi dnce ve etkilerin dnda tutulmas konusundaki hassasiyetin korunaca, vakflarn almalarnn tevik edilecei, kamu yatrmlarnda salk ve eitim sektrlerine, blgesel gelimilik farklarnn giderilmesine arlk verilecei, terrle mcadeleye nem verilecei, Olaanst Hal uygulamasnn gerekli tedbirler alnarak kaldrlaca, Trk Cumhuriyetleri ve slam lkeleri ile ekonomik, ticari, sosyal ve kltrel ilikilerin gelitirilmesi ynnde yrtlen faaliyetlere hz kazandrlaca, slam Konferans Tekilat Ekonomik ve Ticari birlii Daimi Komitesi (SEDAK) erevesindeki ekonomik ibirlii faaliyetlerine etkin bir ekilde katlmaya devam edilecei, Avrupa ile slam Konferans Tekilat (KT) yesi lkeler arasndaki ekonomik ilikilerin gelitirilmesine aba gsterilecei, Avrupa Birlii'ne tam ye olmas hedefi ile imzalanan Gmrk Birliinin salkl bir biimde gelimesinin salanaca vb. hususlar yer almtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 950 sraille ilikiler konular ele alnmtr. Nitekim katld ilk YA ve MGK toplantlar sonrasnda, eki Gn grev sresinin uzatlmasna onay veren Erbakan, Trkiye ve srail Genelkurmay Bakanlklar tarafndan mzakere edilen, Gizli gizlilik dereceli Trkiyesrail Askeri Eitim ve Savunma Sanayii Anlamasn kamuoyuna aklanmamak kaydyla imzalam; muhalefetteyken eletirdii YA toplantsnda askerler tarafndan hazrlanan ihra dosyalar erevesinde irticai faaliyetlerde bulunduu gerekesiyle ok sayda subay ve astsubayn ihra edilmesine ilikin karar imzalamtr. Bu erevede, 1977 ylnda Sleyman Demirel liderliindeki Milliyeti Cephe Hkmetinden bu yana, Trkiyede muhafazakar partilerin her iktidara geldiinde gndeme getirilen, Taksime Cami yapma projesi, tepkiler zerine iptal edilmitir.

Hkmet Dnemindeki nemli Siyasi ve Sosyal Olaylar

REFAHYOL hkmeti iktidara gelir gelmez, baz camilerin nnde zellikle Cuma gnlerinde baz ar u gruplar tarafndan eitli eylemler dzenlenmeye balamtr. Bunlardan en dikkat ekici olan, Acz-i Mendiler olmutur.1641 6 Ekim 2006 tarihinde Ankara Kocatepe Camiinde zikir ekerek eriat isteriz eklinde baran sakall, cppeli ve asal Acz-i Mendi grntleri, gnlerce televizyon ve gazetelerde yaymlanmtr. RP Bakanvekili Salih Kapusuz, bunun bir provakosyon olduunu sylemitir. Bu gsterilerin zamanlama olarak Babakann Libya gezisine denk gelmesi bu yaynlarn etkisinin artmasna yol amtr. 20 Ekim tarihinde yine ayn yerde gsteri yaparak, Atatrke hakaret eden yz civarndaki Acz-i Mendi gzaltna alnmtr. te yandan, stanbulun Fatih/aramba semtinde bulunan Ali Kalkancya ait, tarikat olduu sylenen bir oluum ortaya kmtr. Fadime ahin adl bir kadnn Ali Kalkanc ve Mslm Gndzle zel ilikileri olduu ne srlmtr. Gndzn Fadime ahinle baslma grntleri polis kameralarnca ekilerek yaymlanmtr. Ali Kalkanc, Mslm Gndz ve Fadime ahinin zel olarak grevlendirilmi kiiler olduu ne srlmtr.1642 Bu olaylarn 28 ubat srecini tetikleyen kurgulanm olaylar olduu, Acz-i Mendiler, Fadime ahin, Ali Kalkanc gibi isimlerin provokasyon amal kullanlm olduklar yaplan tetkiklerde grlmtr. Susurluk Olay Yerel ara seimlerin yapld 3 Kasm 1996da, Susurluk skandal patlak vermi; kanun kaa Abdullah atlnn, sevgilisi olduu sylenen Gonca Uslu ile birlikte, eski stanbul Emniyet Mdr Yardmcs Hseyin Kocada ve Bucak aireti reisi ve DYP anlurfa Milletvekili Sedat Bucakla birlikte olduu otomobile bir kamyonun arpmasyla, devlet iindeki karanlk ilikilerin su yzne kt ne srlmtr. Bu olayn ardndan, basn organlarnda, derin devlet ve devlet-mafya-siyaset geni iddialar tartlmaya balanmtr. Bu olayn iinde DYPli bir vekilin olmas, illerin kazadan yaral olarak kurtulan Bucak hastanede ziyaret etmesi, len atl iin TBMM Genel
1641

Meral Akenerin 25.06.2012 tarihli Komisyon Tutana. Sarmusakn 08.10.2012 tarihli Komisyon Tutana.

1642Kadir

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 951 Kurulunda Devlet iin kurun atan da, kurun yiyen de bizim iin ereflidir eklindeki szleri, basn yayn organlarnda eletirilmitir. Erbakann, bu gelimeler karsnda, basnda kan haberler iin fasa fiso diyerek, olay medyann abarttn ne srmesi bu kez RPnin eletirilmesine neden olmutur. Erbakann koalisyon ortan korumak iin bu szleri sarf ettii ne srlmtr. Bu gelimeler zerine, iller, skandala ad karan ileri Bakan ve eski Emniyet Genel Mdr Mehmet Aarn istifasn istemitir. ANAP lideri Ylmaz, Cumhurbakan Demirelden Devlet Denetleme Kurulunun grevlendirilmesini istemi; ancak Demirel sistemin iletilmesi gerektiini syleyerek, talebi geri evirmitir. Mteakip gnlerde, Ylmaz, Almanya gezisi sonras urad Budapetede kald otelde kimlii belirsiz bir kiinin yumruklu saldrsna uramtr. Neticede, daha nce, Erbakann Libya gezisine ilikin kararnameyi imzalamamasndan dolay parti iinde gerginlie yol aan Aar, 8 Kasm 2006da herhalde Kaddafi memnun olmutur diyerek istifasn sunmu1643 ve yerine Meral Akener getirilmitir. Akenerin ilk iinin Aarn imzalamad Erbakann Libya gezisi kararnamesinin imzalanmas olduu ne srlmtr. Susurluk olayn aratrmak amacyla, 13 Kasm 1996da, ay iin grev yapacak Meclis Susurluk Aratrma Komisyonu kurulmutur. Komisyon Bakan Mehmet Elkatm, olayn arkasnda JTEMin olabileceine iaret etmitir. Bu olay hakknda Babakanlk Tefti Kurulu Bakan Kutlu Sava tarafndan hazrlanan sz konusu raporun bir blm devlet srr saylarak yaymlanmamtr. 9 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakan Sleyman Demirel ile ankaya Kk'nde bir grme yapan Babakan Necmettin Erbakan, Susurluk kazasyla ilgili olarak Babakanlk Tefti Kurulu'nca hazrlanan raporun Demirele sunulduunu sylemitir. Susurluk konusunda orduya ynelik aklamalar yapan Emniyet stihbarat Daire Bakan Vekili Hanefi Avc mahkeme kararyla tutuklanmtr. Babakan Necmettin Erbakan daha sonra Genelkurmay Bakan Orgeneral smail Hakk Karaday'y ziyaret etmitir. 10 Ocak 1997 tarihinde Adalet Bakan evket Kazan dzenledii basn toplantsnda, Babakanlk Tefti Kurulu mfettilerince hazrlanan Susurluk raporu hakknda bilgi vermi; adli mercilerce soruturmas istenenlerin 35, tank olarak dinlenmesi istenenlerin de 85 kii olduunu sylemitir. Babakan Erbakan Susurluk skandaln aratrmak amacyla MTe de ayrca bir rapor hazrlatmtr. Bu rapor sadece mecliste grubu bulunan parti bakanlarna verilmitir. Bu gelimeler sonrasnda, 15 Eyll 2011 tarihinde Ankara zel Yetkili 11. Ar Ceza Mahkemesi tarafndan eski Emniyet Genel Mdr Mehmet Aar hakknda su rgt yneticisi olduu gerekesiyle 5 yl hapis cezas istenmitir. Konuyla ilgili olarak dnemin Adalet Bakan evket Kazan Komisyonumuza bilgi vermitir.1644

1643 1644

Hrriyet Gazetesi, 9 Kasm 1996. evket Kazann Komisyon Tutana.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 952 Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk Eylemi Susurluk skandal toplumda yaygn bir infiale sebep olmu; skandaln zerinin rtldn dnen Yurtta Giriimi ad verilen bir grup aydn tarafndan 1-29 ubat 1997 tarihlerinde yrtlen Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk adl kampanyalarla, Susurlukta aa kt ne srlen derin devlet hedef alnmtr. Ancak, Adalet Bakan evket Kazann bu eylemi mum sndye benzetmesi, bata Alevi vatandalarmz olmak zere, toplumun geni kesimlerinde infiale sebep olmu; bylece protestolar zellikle Refah Partisinin aleyhine dnk kampanyaya dntrlmtr. Refah Partili Belediyelerin ve Milletvekillerinin Eylem ve Sylemleri: 28 ubat srecinin en tartmal konularndan bir dieri de, Refah Partili belediye bakanlarnn yapt aklamalar olmutur. 1997 ylnn ilk haftalarnda, birdenbire, kimlerin servis ettii anlalamayan bir kaset trafii balam, RPli milletvekilleri ve belediye bakanlarna ait baz konumalarn televizyon kanallarna grnmeyen ellerden datld grlmtr.1645 Bu yolla, 28 ubat srecinde Refah Partili belediyelerin kamuoyundaki hizmet veren imaj zedelenmeye allm; RP, belediyeler zerinden ypratlmtr. zellikle, Sultanbeyli, Sincan, anlurfa, Bingl, Konya, Ankara gibi Refah Partili belediyelerle ilgili haberler ne karlm; zellikle RPli Rize Milletvekili evki Ylmazn, stanbul Milletvekili Hasan Mezarcnn, Ankara Milletvekili Hasan Hseyin Ceylann eitli yer ve tarihlerde yapt konumalara ilikin video kasetleri TV ve gazetelerde ok okFla Haber st balklar ve gerilim mzikleri eliinde sunulmu; bu konularda eitli tartma programlar dzenlenmitir. evki Ylmazn Arafatta yaptrd yemin, gnlerce TV ekranlarndan eriat yemini gibi balklarla haberletirilmi, lahiyat mezunu olan ve dini vaazlaryla tannan evki Ylmazn yapt dini ierikli konumalar dnemin ruhu iinde eriat ars olarak sunulmutur. Baz Refahl belediyelerin ve Refah Partisine yaknlyla bilinen dernek ve vakflarn yine ayn dnemde balattklar alternatif Ylba etkinlikleri de, irticai kalkma eklinde deerlendirilmitir. Sultanbeyli Belediyesi 28 ubat dneminde ad sk sk irtican merkezi olarak takdim edilen stanbulun Sultanbeyli ilesinde, 11 Ocak 1997 tarihinde, dnemin 2nci Zrhl Tugay Komutan Tugeneral Dou Silaholu tarafndan, Belediye Bakannn onay alnmakszn, ile meydanna Atatrk ant yaptrlmas uzun sre kamuoyunu megul etmitir. 28 ubat darbesini soruturan savcya 6 Kasm 2012 tarihinde ifade veren dnemin Sultanbeyli Belediye Bakan Nabi Koakn; Dou Silaholu'nun blgede provokasyon peinde kotuu, Meydana fiber Atatrk bst diktikleri, amalarnn bst yaktrp suu Mslmanlarn zerine ykmak olduu, heykel yaklmasn diye 15 gn boyunca banda nbet tutturduu, sonra fiber heykel yerine tun olann diktikleri" eklindeki szleri basna yansmtr.

1645

Birand/Yldz, s. 189.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 953 kr Karatepenin 10 Kasm Konumas Dnemin Refah Partili Kayseri Belediye Bakan . Karatepenin 10 Kasm trenlerine ilikin konumas basnda irtican ayak sesleri olarak yanstlmtr. Karatepenin konumasndaki nancmza sayg duyulmad bu dnemde, iim kan alayarak bugnk trene katldm Bu zulm dzeni yklmaldr.Mslmanlar iinizden bu hrs, bu kini, bu nefreti, bu inanc eksik etmeyin eklindeki szleri basnda gnlerce ilenmitir. Karatepe, bu szleri dolaysyla medya eliyle sulanm, siyasi irade tarafndan grevden alnm, resmi grevlerinden el ektirilmitir. Karatepe, 02.11.2012 tarihinde Komisyonumuza bu konuda aklamalarda bulunmutur.1646 Dier taraftan, bu srete Refah Partili Belediyeler de sk gzlem altna alnm ve teftiten geirilerek yargsal sre balatlmtr. Bunlardan; Gebze lesi Belediye Bakan Ahmet Pempegll hakknda MGK Genel Sekreterlii tarafndan alnan ihbar mektubu ilem yaplmak amacyla ileri Bakanlna gnderilmitir.1647 Yaznn sonu blmnde; Uygun grld takdirde, konunun 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hkmlerine gre incelenmesi iin yazmz ve eklerinin Tefti Kurulu Bakanlna havalesi istenmitir. ileri Bakanl tarafndan sz konusu yaz hakknda ilem yaplmtr. Kuds Gecesi etkinlii Dnemin Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz ile dnemin ran Bykelisinin de itirak ettii Kuds Gecesi etkinliinde eitli iirler okunmu, srailin Filistine uygulad bask bir tiyatro gsterisiyle izleyicilere gsterilmi ve Refah Partili Belediye Bakan tarafndan Filistinde uygulanan bask ve zulm konusunda bir konuma yaplmtr. Ancak bu etkinlik, gazetelerde Trkiye ran m olacak? eklinde yanstlmtr. Sincan Belediyesi tarafndan dzenlendii iddia edilen Kuds Gecesi olarak adlandrlan etkinliin, kamuoyunda bilinenin aksine, Kuds Platformu ile ortaklaa yapld renilmitir. Geceye davetli olan ran Bykelisi Muhammed Rza Bagherinin yapt konumada, Amerika ve srail'i dman ilan ettii, eriat ars yapt ne srlmtr. CHP Genel Bakan Deniz Baykal, Bagheri'nin Trkiye'nin i politikasna karmasna hakk olmadn belirterek, "Dileri Bakan'n greve aryorum. Derhal tepkisini dile getirmeli ve Trkiye'nin olmas gereken tavrn ortaya koymaldr" demitir. Bu gelimeler zerine, Dileri Bakanl Mstear Yardmcs Bykeli Ali Tuygan, Sincan Belediyesi tarafndan dzenlenen "Kuds Gecesi"ndeki konumalar nedeniyle ran'n Trkiye Bykelisi Muhammed Rza Bagheri'yi Bakanla ararak grmtr. Grmenin ardndan Dileri Bakanl tarafndan yaplan yazl aklamada, "Bykelinin sz konusu gecede yapt konumann, iilerimize mdahale nitelii tayan unsurlar ve Trkiye'nin dostu baz lkelere kar uygun olmayan eletiriler ierdii, bu beyanlarnn
1646 1647

Bkz. kr Karatepenin 02/11/2012 tarihli Komisyon Tutana. ileri Bakanlna 22/08/2000 tarihinde gnderilen mektup Ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 954 tarafmzdan protesto edildii belirtilmitir" denilmitir. Ancak, Hkmetin sz konusu Bykeliyi derhal snr d etmemesi Genelkurmay tarafndan tepkiyle karlanmtr. Bu olaydan gn sonra, 3 ubat 1997 tarihinde Sincandaki Kuds gecesine ilikin olarak DGM tarafndan inceleme balatlmtr. ileri Bakan Meral Akener, soruturmann selameti asndan Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz'n geici tedbir olarak grevinden uzaklatrldn aklam; Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi de, Yldz hakknda "gzlem altna alnmas" talimatn vermitir. DGM Basavclnn Esas Hakkndaki Mtalaasnda Kuds Gnnn, Kudsle ilgisinin olmad; dirili gn ve Mslmanlarn gn olduu vurgulanmtr. Bekir Yldz, Kuds gecesinde yapt konuma nedeniyle 17,5 yl hapis cezasna arptrlmtr. Sincanda dzenlenen Kuds Gn etkinlii 28 ubat srecinin en tartmal hadiselerinden birisini tekil etmitir. Etkinliklerle gndeme gelen Sincanda, NATO Tatbikat dolaysyla tanklar yrtlm, tanklarn caddede yrtlmesi medya tarafndan Tanklar Yrd balklaryla verilerek olaya siyasi bir ierik kazandrlmtr. Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz Komisyonumuzda, bu denli tartma yaratan olayn Ramazan programlar erevesinde yapldndan bahisle, Kuds Gn etkinliinin ilk defa deil, daha nceki yllarda da ayn platformca dzenlendiini beyan etmi ancak bu yl belediyenin Kltr Mdrlnce yapldn ifade etmitir:
Bykeliyle birlikte salona girdik, salona girdiimizde o gne kadar bizim programmza bu denli basndan ilgi olmazd, basnn ok ciddi anlamda ilgisini grdk, btn televizyonlarn orada bulunduunu grnce dorusu ben o esnada ardmGrld gibi dnemin artlar bakmndan da birka yldr yaplan bir kltrel etkinlii o gnk artlarda baka bir atmosfer oluturmak iin kullanlmtr. Kuds Gecesi yapld, iki gn ortada haber yok, ikinci gn Sabah gazetesi bir haber yapt Bu ne rezalet diye. Sabahleyin telefon ald, atm evket Kazan. Seni ne kadar sevdiimi biliyorsun, hangi sreten getiimizi biliyorsun, nasl byle bir hata olur? dedi. Byle girdi arkasndan da Yani sesi titriyordu, kzgnd, bu ekilde ifadeler kulland. 1648

Sincanda Tanklarn Geii 4 ubat 1997 tarihinde Ankara'nn Sincan ilesinde Etimesgut Zrhl Birlikler Okulu ve Eitim Tmen Komutanl'na bal eitli askeri aralardan oluan konvoy, ile sokaklarndan Aknc ss'ne "motorlu yry" gerekletirmitir. Bu yry, lke genelinde heyecana neden olurken, Milli Savunma Bakan Turhan Tayan, olayn normal bir tatbikat olduunu, eitim almalar kapsamnda gerekletirildiini sylemitir. Olay gazetelere Sincandan Ordu Geti bal ile yansmtr.1649

1648 1649

Bekir Yldzn 10.10.2012 tarihli Komisyon Tutana.

Komisyonda dinlenen Gazeteci Fatih ekirge, Sincan olaylar hakknda unlar sylemitir: Sincanda tanklar yrd. O gnk tesadf bu Ben de merak ettim hakikaten, geriye dnp bakyoruz yani. Daha dorusu bizim Sedat biraz iyi ey yapar. Baktk, Hrriyetteki haber yle: Sincanda tanklar yrd. Ertesi gn yani ayn gn Sabahta da var, Hrriyette de var, ayn gn, 4 veya 5i. Bakarsanz orada da resmin altnda unu yazyor, diyor ki: ki tank bozulduu iin meydanda kald. Yani, tanklar meydanda kalm, nne giden, gidip ekiyor zaten. Ya bozuldu ya bozdular yani fotoraftan kamasn diye. Bu, Hrriyetin ertesi gnk 1inci sayfasnn fotoraf alt yazsdr. Yani, hay Allah tank kardm bir daha geirin diye bir ey yok, zaten bozuk brakmlar. Yani kamasn diye. Dolaysyla, o bir ehir efsanesi, bu hep sylendi ok teekkr ediyorum sorduunuz iin -kayda gemesini asndan sylyorum- o tanklar orada zaten duruyordu.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 955 Genelkurmay, "alt ayda bir yaplan normal eitim faaliyeti" olarak aklad "tesadfen bu tarihe denk geldiini" bildirmitir. Sincanda tanklarn geii, 21 Washingtonda Trkiye-Amerika Konseyi balosuna katlan Genelkurmay kinci Org.evik Bir tarafndan Sincanda demokrasiye balans ayar yaptk deerlendirilmitir.1650 geiin, ubatta Bakan eklinde

Askere ait olduu ne srlen bu szlere tepki gsteren RPli Kahraman Emmiolu, Bu kafalar duvara arpmal. Eer sen politika yapacaksan kar elbiseni. Gre Paa gibi politika yap demitir.1651 Babakan Necmettin Erbakan, partisinin grup toplantsnda Ankara'nn Sincan ilesinde dzenlenen Kuds Gecesi'ni deerlendirirken, demokratik bir lkede bu tr etkinlikler olabileceini; baz evrelerin byk Trkiye'nin kurulmasndan rahatszlk duyduunu ifade etmitir. Adalet Bakan evket Kazan da TBMM Genel Kurulu'nda ANAP Ankara Milletvekili Nejat Arseven'in Sincan'da yaanan olaylara ilikin konumasn yantlarken, hi kimsenin demokratik rejim zerine oyun oynamaya hakk olmadn belirterek, Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz'n, RP'nin 400 belediye bakanndan biri olduunu sylemitir. Kazan, Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi'nin olayla ilgili soruturma balattn, RP Meclis Grubu'nun da duyarln ortaya koyarak milletvekilini olay soruturmakla grevlendirildiini sylemitir. CHP Genel Bakan Deniz Baykal, partisinin grup toplantsnda yapt konumada, Sincan'da yaanan olaylar iin RP'nin laik, demokratik cumhuriyete dnk bir tepki iinde olduunu herkesin grmesi gerektiini belirterek, cumhuriyeti savunan herkesi, kar tepki gstermeye armtr. Byk Birlik Partisi Genel Bakan Muhsin Yazcolu ise Trkiyede asla Nusayri iktidarnn olumasna izin vermeyeceiz diyerek tepkisini ortaya koymutur. Cumhurbakan Sleyman Demirel, trban konusunun gndemden karlmasn isteyerek RP'yi uyarm ve ran'n Ankara Bykelisinin Trkiye'nin iilerine kararak "yanl yaptn" sylemitir. Babakan Yardmcs Tansu iller, "lke btnln hangi kararllkla savunduysak, devletin itibarn yurt dnda nasl savunduysak, demokrasiyi de ayn kararllkla savunuruz" demitir. ABD Dileri Bakanl szcs Nicholas Burns ise Sivil hkmet, Trkiyenin Avrupadaki konumu iin nemlidir. Trkiyede derin bir istikrarszlk konusunda bazlarnn tad kaygy paylamyoruz. demitir. 7 ubat 1997 tarihinde, Cumhurbakan Sleyman Demirel tarafndan kabul edilen TBMM Bakan Mustafa Kalemli grme sonrasnda yapt aklamada, Cumhurbakan Demirel ile Trkiye'nin laik, ada yapsnda geri gidi olamayaca konusunda gr birliinde olduklarn sylemitir. 9 ubat 1997 tarihinde, Cumhurbakan Demirel yaymlad bayram mesajnda Din uhrev alan, hukuk ise dnyev alan tanzim eder. slamda zorlama yoktur. nan ve ibadet
Birand/Yldz, s.201.

1650 1651

Bu szler karsnda (E) Korg. Nevzat Blgirayn kendi kitabnda yer alan yleyse birok sank milletvekili dokunulmazlk zrhn karmayarak neden yargdan kayor eklinde zetlenebilecek szleri, Trkiyede asker-siyaset ilikilerinin anlalmas bakmndan nem arz etmektedir. Nevzat Blgiray, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.91.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 956 zgrl Cumhuriyetin titizlikle savunduu bir ilkedir. Dini siyasallatrmaya alanlar hem gnah hem de su ilemektedirler demitir. ANAP Genel Bakan Mesut Ylmaz Sakarya'da yapt konumada, koalisyon hkmetinin niversiteden silahl kuvvetlere kadar toplumun tm kurumlarnda gerginlik yarattn belirterek "Silahl kuvvetler tanklarn Ankara'nn ortasnda yrtmek suretiyle bir mesaj vermek gereini duyuyorsa durum vahimdir" demitir. DSP Genel Bakan Blent Ecevit yapt yazl aklamada, Cumhuriyeti tehdit eden gelimeler karsnda RP dndaki tm partileri, laik demokrasiyi korumak ve RP'li bir hkmetten kurtulmak iin g birliine ardklarna dikkat ekmitir. 15 ubat 1997 tarihinde Adalet Bakan evket Kazan, dzenledii Kuds Gecesi'nde sarf ettii laiklik aleyhindeki szleri nedeniyle tutuklanan Sincan eski Belediye Bakan Bekir Yldz' Ankara Merkez Kapal Cezaevi'nde ziyaret etmitir. 18 ubat 1997 tarihinde Demirel: Ne Cezayir, ne de ran olan Trkiyede eriat istenemez. eriat isteyen, Atatrk Cumhuriyetinin koyduu hukuk sistemine ve hukuk devletine kar kyor demektir. eriat kimse getiremez. demitir. 21 ubat 1997 tarihinde ran terrist devlet muamelesi grmeli. diyen Org. evik Bir, Sincandan geen tanklarla ilgili olarak da; Demokrasiye balans ayar yaptk demitir. 22 ubat 1997 tarihinde, Yargtay Cumhuriyet Basavcl Kayserideki niformal korumalar nedeniyle RPyi ikinci kez uyarmtr. 27 ubat 1997 tarihinde, Anayasa Mahkemesi Bakan Yekta Gngr zden, Ankara'da basn mensuplarnn eitli sorularn yantlarken, laikliin, cumhuriyetin deitirilmesi nerilemez nitelii olduunu vurgulayarak, "Cumhuriyete kar olanlar ile mmetilik, Arap milliyetilii ve din smrs eylemlerini srdrenler, tersine sylemlerle laiklii sulama kurnazlna sapyorlar. Kavga yaratp trmandranlar, inanlara saygs olmayanlardr" demitir. Sincan olay ile ilgili olarak, dnemin Genelkurmay Bakan Org. smail Hakk Karaday, 25.06.2012 tarihinde Komisyonumuza yapt aklamada, tanklarn geiinden haberinin olmadn ifade etmitir.1652 Buna mukabil, 08.10.2012 tarihinde grlerine bavurulan polis memuru Kadir Sarmusak, Dz.K.K.l karargahnda askerliini yapt srada, Sincan olay benzeri bir siyasi krizin meydana geleceinden haberdar edildiklerini; bunun zerine kendisi tarafndan takip edilen borsadaki paralarn ektiklerini ifade etmitir.1653 Sendika Eylemleri ve Cumhuriyet Mitingleri i sendikalarnn bu dnemde toplumsal muhalefetin nemli bir unsuru olduu grlmtr. TRK- Ynetim Kurulu, REFAH-YOL Hkmet Programnn aklanmasnn hemen ardndan 10 Temmuz 1996 tarihinde Babakan Erbakana bir mektup gndermitir. Mektupta; 12 Eyll 1980 sonrasnda kabul edilen mevzuatla birok temel hak
1652 1653

smail Hakk Karadaynn 25.06.2012 tarihli Komisyon Tutana. Kadir Sarmusakn 8.10.2012 tarihli Komisyon Tutana.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 957 ve sendikal hak ve zgrlkler zerindeki kstlamalarn devam ettii vurgulanarak, alma mevzuatnn ILO Szlemeleri ile uyumlu hale getirilmesi, SSKnn mali sorunlarnn zmlenmesi, terrle etkin ekilde mcadele edilmesi, yzde 82,9a kan enflasyon oran altnda ezilen alan ve emeklilerin satnalma glerinin iyiletirilmesi, kaak iilik ve taeronlamann nlenmesi vb. talepler dile getirilmitir. 6 Ekim 1996 tarihinde yaplan TRK- 17. Olaan Genel Kurulu sonucunda yaymlanan Gr ve Talepler balkl basn bildirisinde, Demokratikleme bal altnda, eitli siyasi taleplerin yan sra, dini eitim ve retimde devletin gzetim ve denetimi etkinletirilmelidir ifadesi yer almtr. TRK-in, Temmuz-Kasm 1996 dneminde, hkmete ynelik sz konusu tutumu, Susurluk olaynn ardndan, Aralk 1996 ayndan itibaren iyiden iyiye deimeye balamtr. Bu erevede, Genel Merkezi stanbulda olan sendikalarn yneticileri, iyeri temsilcileri ve iyerlerinden katlan byk bir ii grubu, Taksim Atatrk Antna yrm ve Anta elenk koyarak Temiz Toplum, Temiz Siyaset arsnda bulunmu; 21 Aralk 1996 tarihinde ise TRK- Bakanlar Kurulunca alnan karar kapsamnda Trkiyeye Sahip k kapal salon toplants stanbul Bostanc Gsteri Merkezinde yaplmtr.1654 27 Aralk 1996 tarihinde TRK- heyetinin Cumhurbakan Demirele yapt ziyarette, hkmetin bata iiler olmak zere alanlarn ve halkn sorunlarn zmede baarsz olduu, demokratikleme ynnde hibir somut adm atlamad, bata iiler olmak zere, alanlarn cretlerinde enflasyon nedeniyle byk anma meydana geldii, isizliin artt dile getirilerek, bu hususlar ieren bir mektup takdim edilmitir. Mektupta, ayrca, REFAHYOL hkmetinin 18 Ekim 1996 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan karar uyarnca zorunlu emeklilii yeniden balatmas, taeronluk sistemi ve zelletirme uygulamalar eletirilmi, Cumhurbakanndan mafya ve etelerle ilikiler ve uyuturucu kaakl konusundaki iddialarn ciddiyetle soruturulmas istenmitir. Bu ziyaretin ardndan, Cumhurbakan Demirelle sk bir diyalog gelitiren TRK- Bakanlar Kurulu, hkmetin d politikas ve dier uygulamalar hakknda ok sayda bildiri yaymlayarak, toplumu demokratik kitle eylemlerine katlmaya armtr. Bu erevede, 3 Aralk 1996 tarihinde yaymlanan TRK- Bakanlar Kurulu Bildirisinde u aklama yaplmtr:
Hkmet, d politikada Devletimizin geleneksel politikasnn dna karak, Msr ve Libya ziyaretlerinde olduu gibi, ulusal onurumuzu zedeleyici bir tutum sergilemitir. Tm dnyann ilgi alan olan Avrasya Blgesi, Refahyol Hkmeti tarafndan sistemli bir biimde ihmal edilmektedir. (...) Bakanlar Kurulumuz, lkemize, Halkmza ve Devletimize ynelik tehditlerin sona erdirilmesi, dile getirilen sorunlarmzn zm ve isteklerimizin yerine getirilmesi amacyla, meru ve demokratik kitle eylemlerine bavuracaktr. Bu eylemlerimiz, sorunlar parlamenter demokratik dzen iinde zebilmenin gvencesidir. TRK- Bakanlar Kurulu, tm halkmz ve demokratik kurulular bu mcadeleye katlmaya armaktadr.

21 Aralk 1996 tarihinde yaymlanan Trkiyeye Sahip k! balkl Bildirgede, Refahyol Hkmeti, uygulad politikalarla, alanlara, halkmza ve Trkiye Cumhuriyetinin ana zellikleri olan insan haklarna, demokrasiye, laiklie, sosyal hukuk devletine ve
1654 TRK- Resmi nternet Sayfas, Eylemlerimiz, 1961'den tibaren Trk-in http://www.turkis.org.tr/index.dyn?wapp=11365F51-2C09-4DEC-87AF-0DDC590F1A1Cwww.turkis.org.tr

Eylemleri,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 958 emperyalizme kar ilk baarl kurtulu savann nderi Mustafa Kemal Atatrkn temsil ettii ada uygarlk anlayna kar srarla dmanca bir tutum ve davran iindedir. denilmitir. 5 Ocak 1997 tarihinde, Ankarada, TRK-, DSK, DSP ve Atatrk Dnce Dernei nclnde gerekletirilen mitingde Trkiyeye Sahip k! Demokrasi in Mcadele Et! sloganyla bir miting yaplmtr. Bu mitingde konuan TRK- Bakan Bayram Meral, Mollalar laik sistemi asla deitiremez. Bu ada lkenin gvencesi bizleriz demitir. Bu miting, Cumhuriyet Gazetesinin 6 Ocak 1997 tarihli nshasnda, Mollalara Geit Yok manetiyle verilmitir. Bu dnemde, TRK-, DSK, TSAD,1655 TESK ve TOBB yneticileri, demokrasi ve hukukun karsnda, darbecilerin yannda yer almlardr. 29 Ocak 1997 tarihinde CHP Kadn Kollar, Trk Kadnlar Birlii, Trk Hukuku Kadnlar Dernei ve Atatrk Dnce Dernei yesi kadnlar, RP'nin trban yasallatrma giriimlerini protesto etmitir. CHP Kadn Kollar Genel Bakan Gldal Okuducu, RP'nin trban bir tr eriat niformas olarak grdn belirterek, "Btn Trkiye bunun masum bir inan rtnmesi olmadn ok iyi bilmelidir" demitir. 3 ubat 1997 tarihinde, TRK- Bakan Bayram Meral imzasyla Genelkurmay Bakan smail Hakk Karadayya sayfalk bir rapor sunulmutur. Laiklik ilkesi ve Devrim Kanunlarna aykr hareketlerin dikkat ekildii bu raporun, daha sonra Genelkurmay Bakan tarafndan Cumhurbakanl Demirele tevdi edildii ve Demirel tarafndan zel bir mektup ekinde Babakan Erbakana gnderildii anlalmaktadr.1656 stanbulda i Partisi tarafndan 6 ubat 1997 tarihinde aslan afilerde, Cumhuriyet Devrimi Kanunlar Uygulansn eklinde mesajlar yer alm; i Partisi Genel Bakan Dou Perinek, 28 ubat MGK toplantsnda alnan kararlarn tamamen kendi kitaplarndan alnarak yazldn ne srmtr.1657 26 ubat 1997 tarihinde, Trk-, DSK ve TESK tarafndan, rejime ynelik tehditlere kar g birlii karar alnd aklanmtr. Ayn gn, stanbul Kadn Kurulular Birlii, laiklik iin eylem balatmtr. 27 ubat 1997 tarihinde, Trk-, DSK ve TESK kke kmtr. Ayn gn, Birinci Ordu Komutan Org. Hseyin Kvrkolu stanbul Devlet Gvenlik Mahkemesini ziyaret etmitir. te yandan, TSAD da, basn aklamalaryla, bu sreci desteklemitir. Tarikat Mensuplarna ftar Yemei 11 Ocak 1997 tarihinde Babakan Necmettin Erbakan tarafndan Babakanlk Resmi Konutunda, Diyanet temsilcileri, Diyanet leri Eski bakanlar, lahiyat Fakltelerinin dekan ve retim yeleri, Mft ve Vaizler ile din adamlarnn aralarnda bulunduu krka yakn
1655 Ocak 1997 tarihinde, TSAD tarafndan Prof. Blent Tanre hazrlattlan Trkiyede Demokratikleme Perspektifleri balkl rapor lke gndemini igal etmitir. Genelkurmay Bakanlnn Milli Savunma Bakanlna balanmas, MGKnn Anayasal kurum olmaktan karlmas gibi nerilerin yer ald raporun, Silahl Kuvvetler tarafndan tepkiyle karland, TSAD Bakan Halis Komilinin Genelkurmay Bakan smail Hakk KARADAYI tarafndan azarland ne srlmtr. Birand/Yldz, s.197,198. 1656 1657

Cumhurbakanl Arivi, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-230. Tuncay Opin, ubat Uzar Bin Yl Olur, stanbul, Sesli Kitaplar, 2004, s.93.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 959 kanaat nderine iftar yemei verilmitir. Organize edilen iftar yemeine birtakm grevli ve resmi din adamlarnn katlmas, kamuoyunda gnlerce tartlmtr. Bu kiilerin Konuta girilerinde sakall, sarkl ve cppeli grntleri televizyonlarda gnlerce yaynlanmtr. Basnda tarikat yemei olarak lanse edilen haberlerde, bu olay irtica kalkmas olarak yanstlmtr. Hrriyet Gazetesi yazar Sedat Ergin, bu olayn barda taran son damla olduunu ifade etmitir.1658 Bu olay hakknda, 16 Ocak 1997 tarihinde, CHP Genel Sekreteri Adnan Keskin ve 33 milletvekili, Babakan Necmettin Erbakan'n Babakanlk Konutu'nda verdii yemekle ilgili olarak Ankara Cumhuriyet Basavcl'na su duyurusunda bulunmutur. Bu olay Basavcnn parti kapatma iddianamesinde de yer almtr. Komisyonumuzca bilgisine bavurulan dnemin tanklarndan Zaman Gazetesi imtiyaz sahibi Alaaddin Kaya; O yemekte Diyanet leri Bakanmz da vard Bugnn ok daha byk apta yaplan, devlet ricalinde yaplan yemeklerin belki de minyatryd yani, o bir bahaneydi, yoksa o yemein iinde byle sknt yaratacak, efendim, insanlarn hesaba ekilmesini gerektirecek bir ey yoktu. demitir.1659

Hkmetin D Politikas
28 ubat dneminde, bata ABD olmak zere d gler, resmi dzeyde Trkiyede demokrasinin sekteye uratlmamas kouluyla, iktidarda bulunan REFAH-YOLun uluslararas alanda atm olduu bir ksm admlardan rahatszlklarna dair aklamalar yaparken, bu glerin fiili bir darbeye de k yakmamas, darbe heveslisi kesimlerde hayal krklna yol amtr. 28 ubat srecinde, hem ABDnin, hem de ABnin1660 28 ubat MGK kararlar sonrasnda, resmi dzeyde, ciddi bir eletiride bulunmadklar grlmekle birlikte, 28 ubat srecini aka desteklediklerini veya bu srece mdahil olduklarn yanstan herhangi bir husus tespit edilememitir. te yandan, Avrupa Komisyonu tarafndan 1998 ylndan itibaren yaymlanan lerleme Raporlarnda ve dier resmi belgelerde, sivil-asker ilikileri bal altnda, st dzey askerlerin demeleri, MGK ve MGK Genel Sekreterliinin yaps ve rol, MGK Kararlarnn siyaset zerindeki etkisi, YA, Jandarmann konumu ve dier hususlarda eitli eletirilerin mevcut olduu vakadr. Hkmet Programna ve Koalisyon Protokolne Gre D Politika: REFAH-YOL Koalisyon Hkmetinin Programnda,1661 bir yandan Ankara Antlamas ve Gmrk Birliiyle amalanan niha hedeflere ulalabilmesi iin, yasal dzenlemeler dahil gerekli almalarn yaplaca belirtilirken; dier yandan da Trk cumhuriyetleri ve slam
1658 1659 1660

Erkan Yksel, Medya Gvenlik Kurulu, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2004, s.56. Alaaddin Kayann Komisyon Tutana.

1998 ylnda Avrupa Komisyonu tarafndan yaymlanan Trkiye lerleme Raporunda 28 ubat krizi eletirilmemitir. Keza AB, 28 ubattan on ay sonra, 16 Ocak 1998 tarihinde Refah Partisinin Anayasa Mahkemesi tarafndan laiklik kart odak olma gerekesiyle kapatlmasnda da net bir tavr almamtr. Refahyol Koalisyon Hkmetinin Program iin Bkz. http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/HP54.htm

1661

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 960 lkeleriyle ekonomik, ticar, sosyal ve kltrel ilikilerin gelitirilmesi iin yrtlen faaliyetlere hz kazandrlaca; bu lkelerle olan igc, mal, hizmet ve sermaye dolamnn kolaylatrlmas iin gerekli tedbirler alnaca, ok boyutlu ve ahsiyetli d politika yrtlecei vurgusu yaplmtr. Hkmet Programnda kullanlan Bat ve Dou arasndaki bu dengeli dil, hkmetin grevi sresince yumuak karn olarak grlecektir. REFAH-YOL Hkmeti dneminde, Bakanlklar aras grev dalmn dzenleyen Babakanlk Genelgesiyle; Dileri Bakanl grevi, Babakan Yardmcs Tansu illere; Kbrs ve Trk Cumhuriyetleri ile ilikilerin sorumluluu ise Devlet Bakan Abdullah Gle verilmitir. 18 Aralk 1996 tarihli bir baka genelgeyle de, Trki Cumhuriyetler, yurtdnda yaayan Trkler ve slam lkeleri ile tm ekonomik ve kltrel ilerin koordinasyonu grevi de yine Bakan Gle verilmitir. Bu durum nedeniyle Meclisteki muhalefet partilerince, Devlet Bakan Gln glge dileri bakan olarak nitelendirilmitir.1662 Erbakann yurtd seyahatleri nedeniyle 8 Ekim 1996 tarihinde Bitlis Milletvekili Kamran nan ve 22 arkadann hkmetin izledii d politika konusunda genel grme yaplmas, Zonguldak Milletvekili Mmtaz Soysal ile 20 arkadann1663 Bakanlar Kurulu, Cumhuriyet Halk Partisi Grubu ise Babakan Necmettin Erbakan hakknda gensoru almas iin verdii nergelerde:1664 REFAH-YOL Hkmetinin d politikas, iki bal olmakla eletirilmi, Babakan Necmettin Erbakan Dou ve Afrika lkelerinden, Babakan Yardmcs Tansu iller ise ABD ve Avrupa lkelerinden sorumluymu gibi d politika yrtld ne srlerek;1665 REFAH-YOL Hkmeti ve zellikle Babakan Erbakan, imparatorluk dneminin deneyimlerini de tayan Trk hariciyesini devre d brakmakla, uluslararas grmelerde, Dileri Bakanlnn deneyimli kadrosunu devre d brakmakla ve kimi grmelerin devlet arivine girmesini engellemekle eletirilmitir.1666 Refah Partili Blent Arn ise bu gensorularn tek sebebinin darbeyle, laikle, Atatrklkle ykamayacaklarn anladklar bir Hkmeti, imdi, Libyada olan bitenlerle ykmaya almak olduunu ne srmtr.1667 Arn, bu konuda unlar sylemitir:
Baknz, Refah Partili bir Hkmetin kurulmasna, 24 Aralktan itibaren kar klmtr. Bu, demokrasi adna fevkalade utanlacak bir durumdur. Halkn oyunu alm, 6 milyondan fazla insan temsil eden bir legal siyas kurulua, uzaydan gelmi gzyle bakp, onu bir czzaml haline koymak kimsenin haddi deildir.1668

1662

Seil zyank, Refahyol Hkmetinin D Politikas, Ankara niversitesi, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, 2005, s. 27 iinde Gencer zcan, Yalan Dnyaya Sanal Politikalar, Onbir Aylk Saltanat, 1. bask, der. Gencer zcan, stanbul, Boyut Kitaplar, 1998, s.181. Sonradan Kazm stner de bu gensoru nergesine katlmtr.

1663 1664

http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c011/tbmm20011004.pdf, (Eriim: 06 Eyll 2012), ss. 272-276 ve http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c011/tbmm20011005.pdf, (Eriim: 07 Eyll 2012), ss. 349-350.
1665 1666 1667 1668

http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c011/tbmm20011004.pdf, s.272. http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c011/tbmm20011004.pdf, s.275. A.g.k., ss. 94-95 A.g.k., s. 93.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 961 eki G 27 Temmuz 1996da gerekletirilen MGK toplantsnda, Trkiyenin kar karya olduu i ve d gvenlik tehditleri hakknda ilk kez bilgi alan Erbakan, Trkiyenin zellikle ABD, AB ve sraille ilikilerinin nemi konusunda bilgilendirilmitir. Erbakan, bu bilgilendirmenin yapld MGK toplantsnn hemen sonrasnda, Austos ay iinde, muhalefetteyken kar kt eki Gn grev sresinin be ay uzatlmasna ilikin tezkerenin kabul edilmesine onay vermi; ayrca Trkiye ve srail Genelkurmay Bakanlklar tarafndan mzakere edilen Trkiye-srail Askeri Eitim ve Savunma Sanayii Anlamasn imzalamtr. Babakan Erbakann, iktidara gelmeden nce her frsatta kar olduunu ifade ettii eki Gle ilgili bu adm muhalefeti rahatsz etmi ve daha ay nce eki Gcn grev sresinin uzatlmasna ilikin grmeler srasnda Refah Partisi szclerinin uzatmaya kar ktklar hatrlatlarak elikili bir politika izlendii savunulmutur.1669 Babakan Erbakann slam lkeleriyle Temaslar Babakan Necmettin Erbakan, Trkiyenin kuruluundan bu yana devam eden yzn Batya dnme tavrn bir nebze olsun deitirmek, slam lkeleri arasnda alternatif bir ibirlii modeli oluturulmasna nclk etmek ve Ortadou, Asya ve Afrika lkeleriyle ilikileri gelitirmek maksadyla, Austos ve Ekim 1996 aylarnda, Mslman lkeleri ziyaret etmitir. Bu gezi, ran terrist lke olarak niteleyen ABD tarafndan1670 tepkiyle karlanmtr. Babakan Erbakann ran Ziyareti Babakan Erbakann ilk yurt d gezisini rana yapmas, ABD Dileri Bakan BURNS tarafndan 6 Austos 1996 tarihinde eletirilmitir. RPli yetkililer ise ran ve Suriyeyi ABD gibi terrist devlet olarak grmediklerini ifade etmilerdir. Bu aklama zerine hem MT, hem de Genelkurmay tarafndan rann terr faaliyetleri konusunda Babakan Erbakana ayr ayr dosyalar sunulduu ne srlmtr.1671 Bu uyarlara ramen, ilk yurt d gezisinde ran ziyaret eden ERBAKAN, bu lkedeki temaslar erevesinde, iki lke arasnda 25 yldr gndemde olan, ancak bir trl imzalanamayan doalgaz boru hatt yapmna ilikin n anlamay imzalamtr. Aralk 1996da iki lke arasnda Savunma Sanayii ve birlii Anlamasnn imzalanacann aklanmas ve ortak helikopter yapm projesinden bahsedilmesinin, Dileri brokrasisinde ve zinde glerde rahatszlk yaratt ne srlmtr. ran Cumhurbakan Rafsancaninin 20 Aralktaki Trkiye ziyareti basnda endieyle takip edilmi, Ankaraya gelen bir ran heyetinin TAI tesislerini ziyaret etme isteinin Milli
1669 1670

A.g.k., s. 430-433.

Financial Times Gazetesinde, bu gezinin ABDyi ileden kard ve ABDnin Trkiyeden diplomatik desteini ekmesinin sz konusu olduu ifade edilmitir. 14 Austos 1996 tarihli Hrriyet Gazetesinde bu durum 70 yllk imajmz gme gidiyor eklinde deerlendirilmitir.
1671

Ali zgan, 28 ubat Srecinin Siyasal Adan Neden ve Sonular, Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Ynetimi Blm, Yksek Lisans Tezi, Mays 2008, s.64.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 962 Savunma Bakan tarafndan reddedildii ne srlmtr.1672 Milli Savunma Bakan Turhan Tayan, bu iddiay reddetmitir. Babakan Erbakann Libya Ziyareti: Babakan Erbakan, Austos aynda Mslman lkelere gerekletirdii yurt d gezilerinin ikincisini, Ekim 1996 ay banda Msr, Libya ve Nijeryay kapsayacak ekilde yapmtr. On gn sren bu gezi programnn zellikle Libya ayanda meydana gelen olaylar basnda youn olarak eletirilmitir. Geziye ilikin kararnamenin ileri Bakan Mehmet Aar tarafndan imzalanmamas, DYP ve hkmet iinde skntya sebep olmutur. (Bu konuda Mehmet Aar, 10.11.2012 tarihinde Komisyonumuza aklamalarda bulunmutur.) Erbakann Kaddafiyle yapt grme, i basnda skandal olarak deerlendirilmitir.1673 16 Ekim 1996 tarihinde TBMMde yaplan grmelerde sz alan Devlet Bakan Gl, Kaddafinin yanl, hatal, tasvip etmeyeceimiz bir konuma yaptn1674 fakat basnda anlatlann aksine orada kendisine gereken cevabn verildiini ifade etmitir. Tepkiler zerine, iller, Erbakana haber vermeksizin, Trablusgarp Bykelisini geici olarak Ankaraya armtr.1675 Libya gezisi,1676 sadece muhalefet tarafndan deil, ABD tarafndan da resmi dzeyde eletirilmitir. sraille ilikiler Orta Dou Bar Srecindeki olumlu gelimeler ve Trkiyenin Suriyeden duyduu rahatszln artmasndan dolay, sraille ilikiler 1990larn ikinci yarsnda her alanda ivme kazanmtr. Bu srete, askeri ve ekonomik ibirlii ilikilerdeki canlanmann iki temel alann oluturmutur.1677 Bu erevede, 23 ubat 1996 tarihli Askeri Alanda Eitim ve Teknik birlii ereve Anlamasna dayanlarak 28 Austos 1996da imzalanan Savunma Sanayi birlii Anlamas, Trk kamuoyunda en ok ses getiren anlama olmu; iki lke arasnda savunma alannda bilgi transferi ve teknisyenlerin karlkl olarak eitimi alanlarndaki almalar bu anlamayla balatlmtr. Bu gelimeye paralel olarak, 54 adet F-4 sava ua srail Uak Sanayi (Israeli Aircraft Industries, IAI) fabrikasnda 1996dan itibaren modernize edilmi; taraflarn ortaklaa dzenledii tatbikatlar,1678 askeri alanda ibirliinin bir dier boyutu olmutur.

1672 1673

Hakan Akpnar, 28 ubat Postmodern Darbesinin yks, Birharf Yaynlar, stanbul 2006, s.140-141

7 Ekim tarihli Hrriyet Gazetesinde Kstah Libyalnn szlerini ban tavana evirerek dinleyen Erbakan, hi tepki gstermedi yorumu yaplm; Milliyet Gazetesinde ise Libya facias maneti atlmtr. Zaman Gazetesi bayazar Fehmi Koru REFAHYOL Hkmeti en byk darbeyi ln ortasnda kurulu bir adrda, gzlerini saa sola kararak konuan, diplomasi kurallarn tanmayan Kaddafiden ald yorumunu yapmtr.

1674 http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c012/tbmm20012008.pdf, (Eriim: 7 Eyll 2012), s. 119-120. 1675 1676 1677

Hakan AKPINAR, 28 ubat Postmodern Darbenin yks, mit Yaynclk, Ankara, 2001, s.103. Ayrca bkz. Hseyin Glerceye ilikin 15/10/2012 tarihli Tutanak.

ar Erhan ve mer Krkolu, sraille likiler, Trk D Politikas, Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, cilt II, 9.bask, der. Baskn Oran, stanbul: letiim, 2004, s.571.
1678

ar Erhan ve mer Krkolu, s. 572.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 963 Bu dnemde hzla gelien Trk-srail ibirlii i kamuoyunda farkl tepkilere yol amtr. Trkiyede ncln askerlerin yapt bir grup, Trkiyenin sraille yaknlamasn bandan itibaren istemi ve desteklemitir. te yandan, bu yaknlama Refah Partisi tarafndan temsil edilen kesimlerin bir ksmnda, Refah Partisinin iktidar dneminde sraille imzalanan bu anlamalarn onaylanmas noktasnda tepkiyle karlanmtr.1679 D-8 Toplants Babakan Necmettin Erbakan, kalknmakta olan Trkiye, ran, Pakistan, Banglade, Malezya, Endonezya, Msr ve Nijerya arasnda siyasi ve ekonomik ilikilerin derinletirilmesi amacyla gelitirilen D-8 Grubu projesinin ncln yapmtr. Bu maksatla, 4-5 Ocak 1997 tarihlerinde, stanbul'da yaplan toplant akabinde, ran, Pakistan ve Trk yetkililer tarafndan gerekletirilen "Afganistan" konulu l toplantnn sonunda yaplan ortak basn aklamasnda, Afganistan'da bulunan gruplara atekes arsnda bulunulmutur. Mecliste ise Hkmet aleyhindeki gensorularn birletirilerek grld 16 Ekim 1996 tarihli birleimde yaplan grmelerde1680 sz alan Mesut Ylmaz bu projeyi eletirmitir.1681

1679 1680

ar Erhan ve mer Krkolu, s. 574.

http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c012/tbmm20012008.pdf, (Eriim: 7 Eyll 2012), s. 65-132.

1681

A.g.k., s. 84.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 964

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 965

4. 28 ubat Srecinde Medyann Rol

Bu blmde, 28 ubat srecine gtren sosyal ve siyasal olaylarn medyaya yansy biimi ile medya zerinden seim yoluyla iktidara gelmi bir siyasi iradenin toplumun gznde, olann dnda bir alg oluturulmak suretiyle; sulu, zanl, rejim dman, gerici gibi nitelemelerle dlanmas ve istifaya gtrlmeye allmas ele alnacaktr. Trkiyenin o dnemde yaad derin ekonomik krize ve terr olaylarna ramen lkenin ayrca siyasi krize de srklenmesine yol aan gayr hukuki mdahaleler ve bu mdahalelerin medyaya uzanan ilikileri; atlan manetlerin, yazlan haberlerin sosyal sonularnn planlanarak nasl yapld, bu gayr hukuki mdahalelere kar duran medya mensuplarnn kamuoyundaki itibarlarn bitirmek iin yrtlen sistematik itibarszlatrma admlar, dnemin tanklar ve madurlarnn ifadeleriyle ele alnacaktr. Son olarak, adna And olay denilen hadise, medya mensuplarnn bir ksmnn itibarszlatrlmas erevesinde ilenecektir. 28 ubat srecinde, daha nce 1960, 1971, 1980 darbe ve muhtralarnda da grld zere olas bir askeri mdahale plan ve uygulamalar iin kamuoyu, medya organlar eliyle hazrlanmtr. Komisyonumuzca bilgisine bavurulan Hrriyet gazetesinin uzun yllar bayazarln yapm, halen CHP stanbul Milletvekili olarak parlamentoda grevli olan Oktay Eki; Darbelerde Trk basn, adliyesi, tccar, siyasetisi farkl tavrlara girmitir. Mesela 26 Mays akam hazrlanan gazete ile 27 Mays sabah okurun eline ald gazete ayn deildir. Gece 03:30da darbe olunca gazete tmyle deitirilmitir diyerek gazetelerin darbe geceleri yaad deiimi ifade etmitir. Komisyonumuzca bilgisine bavurulan Zaman Gazetesi yazar Hseyin Glerce, medyann 28 ubat srecindeki rolyle ilgili olarak; 1995ten itibaren veya Refah-Yol Hkmeti kurulduktan itibaren Trkiyede belli gazetelerin, ulusal gazetelerin manetlerine ve yazarlarnn yazlarna baktnz zaman, zaten her ey ortada yani benim bir daha bir ey sylememe gerek yok ki, bunlarn hepsi ok ak. Ne yapt? diyorum. Mesleimden utandm sylyorum 28 ubattaki medyann rolnden dolay yani bunun hibir izah yok, anlalr bir taraf yok. Yani medya, patronlaryla, gazetecileriyle durumdan vazife kardlar. diyerek, medyann 28 ubat srecinde stlendii sosyal role ilikin tespitlerde bulunmutur.

Basn-Yayn Organlarnn Hkmete Bak

1990l yllarda Trkiyede, yazl, grsel ve iitsel medyada, basm yayn ve datm alanyla kamuoyunun etkilenmesi bakmndan iki ayr medya grubunun etkili olduu grlmtr. Bunlar; Aydn Doann sahibi olduu medya yayn organlar ile Din Bilginin sahibi olduu yayn organlardr. Her ne kadar basn-yayn etii gerei, medya kurulularnn haber, yaz ve fotoraflarnda tarafsz olmay ana ilke olarak benimsemi olmalar beklense de, Din Bilgin, bu dnemde sz konusu iki medya grubunun da, iki ayr merkez sa partiyi haber ve yaynlaryla desteklediklerine iaret ederek, 05.10.2012 tarihinde Komisyona u aklamalarda bulunmutur: Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 966
Basnda inanlmaz byk bir rekabet sryordu iki byk grup arasnda, yani Doan Grubuyla benim grubum arasnda kyasya rekabet vard, hatrlarsnz. te promosyon savalar, o savalar, bu savalar Bu i bir ara siyasi arenaya da sirayet etti, itiraf edeyim. Pek doru olmayan bir ekilde. Mesela biz Doru Yol Partisine destek ktk, destek olduk grup olarak, Doan Grubu da Anavatan Partisine destek oldu o tarihte. Yani basnn ilevi o tarihte bozulmaya balad, itiraf etmem lazm. Yani o rekabet srd, sonuna kadar o rekabet srd.

Bunun yannda iktidar partisi olan Refah Partisinin yayn organ olarak bilinen Milli Gazete, ayn izgide yayn yapan Vakit Gazetesi, Cuma ve Yrnge gibi dergiler yannda iktidarn karsnda olan Cumhuriyet Gazetesi de bu srete etkili olan gazete ve dergiler arasndadr. Bu srete, iki byk medya grubuna ait gazete, TV ve radyolarda Refah Partisinin temsil ettii Milli Gr izgisi, irticai dnce olarak tanmlanrken; dnemin haber balklarn genel olarak deerlendirdiimizde; eriat propagandas, Humeyni uyars, Tarikat liderleri, Trkiye ran m olacak? gibi haberlerle toplumda szde irtica korkusu oluturmaya ynelik balklar dikkat ekicidir. Bunun yannda stratejik haber ve yazlarda Refah Partisinin ideolojik diline dnk su algs oluturmak iin yaynlanan yaz ve haberlerin de olduu gzlenmi; Refah Partisinin etnik milliyetilie kar kardelii ne karan bir tutum izlemesi, basnda ykc ve blc unsurlarla ibirlii veya Krt-slamc ortakl eklinde takdim edilmi, Erbakann temelde toplumsal kaynamay esas alan sylemleri lkeyi blmekle e tutulmutur. RPnin yaratt tartma ortamyla darbe olasl yeniden seslendirilmeye balamtr. REFAH-YOL dneminde gazetelere promosyon yasa getiren dzenleme basnda, Cumhuriyet tarihinin en ar para ve hapis cezalarn ngren yasa tasars diye lanse edilerek, Basn Konseyi tarafndan yasann aleyhinde protesto kampanyas balatlm; Avrupa Gazeteciler Birlii ve Dnya Gazeteciler Birlii, sansr giriimi olarak nitelenen bu tasarya kar tepki gstermitir. 24 Kasm gn de CHP tarafndan Haberime dokunma balkl bir kampanya balatlm ve bir miting dzenlenmitir. Babakan Yardmcs Tansu iller tarafndan Birinci Anadolu Basn Kurultaynda yaplan konumada, bunlar artk birer bamsz siyasi parti haline gelmilerdir. Siyaseti ynlendirmek ve siyaseti etkilemek iin deil, siyasi parti gibi hareket etmiler, Biz Adnan Menderesi astk, seni de asarz diyorlar ifadelerine yer verilmitir. iller, basn-yayn organlarnn Anadolucular ve Kartelciler olarak ikiye ayrldn sylemi; bu aklamalar Kartelci basnda tepkiyle karlanmtr. Bu tepkiler zerine, dzenleme hayata geirilememitir. 29 Kasmda Basn Konseyi tarafndan yaplan aklamada, REFAH-YOL Hkmetinin basn iin hazrlad sansr senaryolar, kamuoyu ve medyann youn tepkisi zerine uygulamaya sokulmad aklamas yaplmtr. Yine ayn dnemde haberlere etki eden bir dier unsurun da asker olduu gzlenmitir. Adnn aklanmasn istemeyen bir askeri yetkili spotuyla verilen haberler, siyasi iktidara kar siyasi muhalefet yerine askeri muhalefeti oluturma gayreti olarak grlmtr. zellikle 28 ubat srecinde ortaya kan bu yeni muhalefet tarz, zaman zaman asker apkal glge, askeri yetkili, asker rahatsz st balklar ve fotoraflaryla siyaseti terbiye etme eilimine girildiini gstermitir. Yine sre ilerledike adnn aklanmasn istemeyen askeri yetkililerin nedense adn da, fotorafn da aklamaya balad yeni bir srece girildii, bu suretle Orduda komutan konuur ilkesinin de ihlal edildii gzlemlenmitir. Genelkurmay Bakan dnda; 2. Ordu Komutan ve zaman zaman Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 967 alt kademe askeri yetkililer aka, adlarn, askeri grevlerini hibir ekilde gizleme ihtiyac dahi duymadan gazetelere aklamalar yaparak, laiklik uyarlarnda bulunarak parlamentoda bulunan muhalefet partileri eliyle yaplmas gereken muhalefet grevini stlenmilerdir. Babakan Erbakan, Genelkurmay Bakan ve Kuvvet Komutanlarnn da katld, 6 Eyll 1996da gerekletirilen Adli Yl al treninde bir konuma yapan Yargtay Bakan Mfit Utku Trkiyeye eriat getirmeye kimsenin gcnn yetmeyeceini ifade etmi; Barolar Birlii Bakan Eralp zgen ise lkemiz trafik kazalarn mevlit okutarak ve kurban keserek nlemek isteyen, yamurun aresini duada bulan, bte an karlamak iin Allahn nimetlerini kaynak gsteren ve dini politikaya alet eden bir zihniyetle idare edilmektedir demitir.1682 Utku ve zgenin Komutanlar tarafndan tebrik edilmesi zerine, treni mteakip dzenlenen resepsiyona Babakan ve Bakanlarn katlmad basna yansmtr. 12 Eyll 1996 tarihinde DYP Genel Bakan Yardmcs Meral Akenerin medya patronlarna ynelik olarak, iller fanatii genleri tutmakta zorluk yaayacaklar eklinde aklama yapmas gndemi deitirmitir. Akenerin bu aklamas Mecliste DSP lideri Ecevit tarafndan sert bir ekilde eletirilmi; Trkiye Gazeteciler Cemiyeti Bakan Nail Greli ise sz konusu aklama hakknda savcla su duyurusunda bulunmutur. 31 Austos 1996 tarihli gazetelerde RP Van Milletvekili Fethullah Erban terr rgt tarafndan karlan Trk askerlerinin serbest braklmas ve Abdullah calan silah brakmaya ikna etmek amacyla nsan Haklar Dernei Bakan Akn Birdal ile birlikte Kuzey Iraktaki bir PKK kampna gitmesi ve burada PKK bayra altnda ektirdii fotoraflarn yaymlanmas tepkiyle karlanmtr. Cumhurbakan Danman Arcayrek, Demirelin, RPnin PKKllara af ve uzlama ieren nerilerini sert bir dille eletirdiini ne srmtr. Babakan Erbakann, ayn gn dzenlenen 30 Austos Bayram Cumhurbakan Demirel tarafndan sert bir dille uyarld iddia edilmitir.1683 trenlerinde

1 Eyll 1996 tarihli Sabah Gazetesinde Karadaydan Humeyni Dersi bal altnda Genelkurmay Bakannn ilk kez Sabaha konutuu spotuyla verilen haberde, Ordunun 3 hassas konusu balyla Karadaynn siyasi iktidara uyar anlamna gelecek aklamalarna yer verilmitir. Sz konusu dnemde Bu nitelik ve slupta haber ve yazlarn artt ve toplumun siyasi iktidarn gitmesi ynnde hazrland anlalmaktadr. Bu dnemde medya mensuplaryla iletiimin dnemin Genelkurmay Genel Sekreteri Tmgeneral Erol zkasnakn koordinasyonunda yrtld, buradaki almalarn Genelkurmay 2. Bakan Orgeneral evik Bir tarafndan talimatlandrld grlmtr. O dnemdeki medya mensuplaryla yaplan grmelerin, telefon trafiklerinin bu iki askeri yetkili tarafndan yapld, medya mensuplarnn Komisyonumuza verdii bilgiler erevesinde ortaya kmtr. Hkmetin Zorunlu Tasarruf Yasas ve Bedelsiz Otomobil thalat Kararnamesi ii sendikalar tarafndan tepkiyle karlanmtr. 15 Eyll 1996 tarihinde, Bursada dzenlenen yerli retime sayg mitinginde, hkmet protesto edilmitir. TRK- Bakan Bayram Meralin Cumhurbakan Demireli ziyaretinde tasarruf tevik fonlarnn geri denmesinin bir takvime balanmas ve Bedelsiz Oto Kararnamesinin durdurulmas nerilerinin dile

1682 1683

Hrriyet Gazetesi, 7 Eyll 1996. Erkan Yksel, Medya Gvenlik Kurulu, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2004, s.30-31.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 968 getirildii basna yansmtr. Meralin ayca, devletteki kadrolamaya dikkat ektii ne srlmtr. 27 Eyll 1996 gn Karadaynn Trkiyeyi Afganistana benzettii konumasnn basnda yer almas zerine, Babakan Yardmcs illerin, Afganistanla Trkiyeyi kyaslayanlar Atatrk anlamamlardr eklindeki szleri basna yansmtr.1684 Cumhurbakan Demirel ise ertesi gn laikliin kymetini bilin eklinde bir aklama yapmtr.1685 YK Bakan ve Rektrler Atatrk devrimlerinin ve ilkelerinin yakn izleyicisi olacaklarn ifade etmitir. 27 Eyll 1996 tarihli MGK toplantsnda, Genelkurmay ve MT tarafndan verilen brifinglerde, rann PKKya destek verdiinin anlatld, Erbakann bu durum karsnda sessiz kald ne srlmtr. Cumhurbakan Demirel, 1 Ekim 1996 tarihinde TBMM alnda yapt konumada, Cumhuriyetin temel nitelikleri deitirilemez eklinde konumu; bu treni Genelkurmay Bakan ve Kuvvet Komutanlar da izlemitir. ANAP lideri Ylmaz, 2 Ekimde, Meclisteki grup toplantsnda darbe hakknda bilgisinin olduunu ifade etmitir. RP Grup Bakanvekili Kapusuz bu konumaya tepki gstermitir. Babakan Erbakan, 3 Kasm 1996da gerekletirilen ara yerel seimlerde, ilk defa halkn inancnn iktidara geldiini ifade etmi, partinin seim propagandas almalarnda, niversitelerde barts nedeniyle madur olan rencilerin maduriyetlerinin sona erecei taahhdnde bulunmutur. 5 Aralk tarihli gazetelerde, st dzey bir askeri yetkili kaynak gsterilerek yaplan haberlerde, Ekyann bile kyafeti, elinde silah var. Onu bertaraf etmek kolay, ama dierlerini tanmak zor. Bu nedenle rejim asndan daha byk tehlike. eriat tehlikesi, MGK toplantlar bata olmak zere her dzeyde vurgulanmaktadr denilerek, eriat tehlikesinin PKKdan daha ncelikli bir tehdit olduu gr gndeme getirilmitir. Nitekim sz konusu YA toplantsnda, Genelkurmay Bakanl tarafndan Babakan Erbakana verilen brifingde i ve d tehditler kapsamnda irticann/eriatn PKKdan daha ncelikli bir tehdit olduu vurgulanm; basna gre, toplant sonucunda, 58 subay/astsubay ile 11 personelin irticac olduklar gerekesiyle Ordudan uzaklatrlmas kararlatrlmtr. Erbakan, bu dayatma karsnda sessiz kalarak kararlar imzalamtr. 20 Aralk 1996 tarihli Hrriyet Gazetesinin manetinde; Bu defa ii Silahsz Kuvvetler halletsin maneti atlmtr. Erturul zkkn kesinde yer alan rportajdan alnarak habere konu edilen bu szn Dz.K.K. Ora. Gven Erkayaya ait olduu gazeteci Sedat Ergin tarafndan daha sonra aklanmtr. 9 Ocak 1997 tarihinde Babakanlk Kriz Ynetim Merkezi Ynetmelii Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. 27 Ocak 1997 tarihli MGK toplantsnda, ilk kez Austos ay MGK toplantsnda gndeme gelen irtica konusu Dz.K.K. Ora. Gven Erkaya tarafndan bir kez daha gndeme getirilmitir. Basna gre bu toplantda Erkaya, Ar dinci akmlar bugn PKK tehdidinden daha byk bir tehlike haline gelmitir. PKK tehdidi ikinci plana dmtr diyerek, irtica
1684 1685

Erkan Yksel, Medya Gvenlik Kurulu, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2004, s.35. Hrriyet Gazetesi, 30 Eyll 1996.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 969 konusunun MGK gndemine gelmesini istemitir. Dier Komutanlarn da bu gre itirak etmesi zerine Cumhurbakan Demirelin de, bu konunun ubat aynda yaplacak MGK toplantsnda gndeme alnmasna karar verdii renilmitir. 22-25 Ocak 1997 tarihleri arasnda Genelkurmay Bakan smail Hakk Karadaynn bakanlnda Glck Donanma Komutanlnda gn sren bir toplant yapld haberi, dnemin gazeteleri tarafndan fla haber olarak duyurulmu; Gnkur.Bk. smail Hakk Karaday, Kuvvet Komutanlar, Jandarma Genel Komutan, Ordu Komutanlar, Harp Akademileri Komutanlar, Genelkurmay J Bakanlar, Genelkurmay Adli maviri ve dier ilgili personelin katld toplantda, askerlerin sorunlarn demokratik zeminde zlmesine zen gsterilmesi ilkesi temelinde maddelik bir eylem plan zerinde anlatklar; sorunlarn Bat Harekat Konsepti esaslar erevesinde MGKda gndeme getirilmesi ve brifingler yoluyla kamuoyunun bilgilendirilmesi hususlarnda mutabk kaldklar ne srlm; nc kararn ise sr olduu ifade edilmitir. Bu toplant, Genelkurmay Bakanlna sorulmu; gelen cevabi yazda ieriine girilmeden toplantnn yapld kabul edilmitir.1686 3 ubat 1997 tarihinde Babakan Necmettin Erbakann, partisinin Merkez Karar Yrtme Kurulu Toplants'nda yapt konumada, hkmet programnda yer alan "din-vicdan zgrl" konusundaki dzenlemenin kamuda trban serbestisini de kapsadn ve bu konuda DYP Genel Bakan Tansu iller ile anlama saladklarn sylemesi, basn-yayn organlarnda eletiri konusu olmutur. Dnemin Erzurum Jandarma Blge Komutan Tugeneral Osman zbekin, 17 Nisan 1997'de ailesiyle birlikte Hac grevini yerine getirmek iin Suudi Arabistana giden Babakan Erbakan'a ynelik kfrl konumalarnn televizyonlara yansmas dikkat ekerken, kullanlan ifadelerin irkinlii ve nezaketsizlii bir yana, gerek Cumhurbakan Sayn Sleyman Demirelin gerekse Genelkurmay Bakannn verdii tepki manidar olmutur. Dnemin siyasetileri, askerleri ve hukukular lkenin Babakanna ak bir hakaret ve su ieren bu aklamaya tepki gstermek yerine Jandarma Blge Komutan zbek'e sahip kmlardr. zbek'in hakaret ieren szlerine ilikin en ilgin yorum ise Demirelden gelen:
Bu bir boalmadr...

sz olmutur. zbek'e destek veren Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Hikmet Kksal ise unu demitir:
Hi kimsenin azna fermuar dikecek halimiz yok.

CHP lideri Deniz Baykal da zbek'in aklamalarnn ardndan:

Hkmet kaldka srekli olarak kriz meydana geliyor. Hkmet kald srece kriz de srecek.

aklamasn yapmtr. Erbakan'n Hac dn, "Bir hafta gittim. Hepinizin ayar bozulmu" szlerine de tepki gsteren Baykal, evik Bir'in 'Balans ayar yaptk' szne atfta bulunarak, "Buna psikolojide 'Freudian Spirit' denir. Bu halde kii kompleksi olan kelimeye taklr. Erbakan da son zamanlarda bir ayar taknts var" demitir.

1686

Genelkurmay Bakanlnn 11.10.2012 tarih ve ADM:0940-1094-12-90035870 sayl yazs.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 970 Anayasa Mahkemesi Bakan Yekta Gngr zden ise Erbakan iin, "Kendi gzndeki mertei grmez. Bakasnn gzndeki p grr. Onlar nce kendi ayarlarn dzeltsinler" demi; zbek'in szleriyle ilgili olarak da, "Ben bunlar 20 yldr sylyorum. Hem de daha sert biimde ama baz kiiler syleyince byle olay oluyor. Susmak doru deil. Herkes konumal" diye aklama yapmtr. ANAP lideri Mesut Ylmaz da, gazetecilerin sorusuna "Bir ayar bozukluu olduu doru" cevabn vermitir. Erbakann istifasyla sonulanan srece kadar, haberlerle adeta toplumun belirli fikir ve kanaatlere doru gtrlmek istendii aka grlmtr. Bu dnemde meydana gelen Resepsiyon haberlerinde ikram listesinde alkoln olup olmamas, laiklik hassasiyetinin asker merkezli aklamalarla ne alnmas, sakall milletvekillerinin ne kartlmas, Kuran kursu ve imam-hatip okullaryla ilgili haber ve grntlerin ne ekilmesi, Sincanda gerekletirilen Kuds gn etkinliinin haber ve grntl TVlere yanstlma biimi, Babakann sakall korumalaryla ilgili silahl yaplanmaya gidiliyor havasnda verilen haberler, Kayseride Erbakann programnda Refah Partisi il tekilatnca grevlilere giydirilen elbiselerin bir sivil askeri koruma oluturuluyor havasnn verilmesi, av iin kullanlan pompal tfeklerin sat rakamlarnn ne kartlmas, Libya ve ran kapsayan d gezinin yansmas, D-8 almalarnn haberlerde yanstlma biimi, Ramazan aynda Diyanet mensuplarna Babakanlk konutunda verilen iftar yemeinin yanstlma biimi, te yandan siyasi iktidarn saysal ounluunu istifalarla aznla dmesi iin yaplan haber ve olaylarn yanstlmas, spordan sorumlu Bakan Bahattin ekerin grd bask ve istifasna giden sre dikkat ekmitir. B. eker, Komisyonumuza bu konuda ayrntl bilgi vermitir.1687 Cumhurbakan Sleyman Demirelin ktidar orta olan eski partisi DYP iindeki milletvekilleriyle yapt grmeler ve yansmalar, istifa haberleri, MGKda yaplan 9 saatlik toplant ve toplant ncesi oluturulan atmosfer, sonras yaplan haber ve yazlar, yeni hkmet araylarna gidilmesi yolundaki haberler, Sayn Demirelin Babakan Erbakana yazd mektup ve mektubun haberletirilme biimi ve baz gazetecilerin PKK ile temasta olduklarna ynelik emdin Sakkn ifadesinden yola klarak andlanmalar gibi ana olaylar medyann 28 ubat srecindeki rolnn ortaya kmas bakmndan nemli veriler sunmutur. Bu dnemde medya ve asker ilikileri ele alnrken, her iki grupta da grev yrten yetkili isimlerin olaan dnemlerde pek rastlanlmayan ilikileri; Komisyonumuzca bilgisine bavurulan 6 gazete sahibi, 10 gazeteci ve yazar, 3 genel yayn ynetmeni, 2 Ankara temsilcisi, 3 televizyon programcs ile dnemin askeri ve siyasi yetkililerinin verdii bilgilerle ortaya kmtr. Dnemin Sabah Grubunun sahibi olan Din Bilgin, 05.10.2012 tarihinde komisyonumuza dnemin askeri yetkilileriyle yapt grmeye ilikin bilgiler vermi, Genelkurmay kararghna davet edildiini, bir odaya alndn ve gazetesinde kan haber ve yazlarla ilgili sorulara muhatap olduunu beyan etmitir. Komisyonumuzca grlerine bavurulan Zaman Gazetesi imtiyaz sahibi Alaaddin Kaya ile Vatan Gazetesinden Zafer Mutlu da asker-medya ilikilerine deinmilerdir. 28 ubat dneminin etkin basn-yayn organlarn bnyesinde toplayan Doan ve SabahATV Grubunda genel yayn ynetmenlii grevlerinde bulunmu gazetecilerin, ayrca Zaman Gazetesi sahibinin ve Genel Mdrnn verdii bilgiler, 28 ubat dneminde
1687

Bahattin eker, TBMM Darbe ve Muhtralar Aratrma Komisyonu Dinleme Tutana, 30 Ekim 2012.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 971 askerin daha nce grlmemi bir ekilde medya mensuplaryla iletiime getiini, gazetecilerin karargha arldn, haber ve yazlara ilikin talimatlar verildiini gstermektedir.

28 ubat Dneminde Habercilik rnekleri

Gazeteciliin en temel kurallarndan birisi, bilgi ve belgeye dayanmayan, tmyle veya bir blmyle yalan haber yaynlamamaktr. Ancak, 28 ubat srecinde siyasi birok haber bilgi ve belgeye dayanmakszn yaplmtr. rneklerini aada vereceimiz olaylar zincirinde bazen olmayan bir olayn olmu gibi gsterildii, bazen de var olan bir olayn haber dili kullanlarak alglatlmak istenildii gibi gazetelerde yer ald grlmtr. Bu tr haberlerin bir ksm asker kaynakl olarak ilan edilmise de, daha sonra gsterilen tepkilerin ardndan Genelkurmay Bakanlnca tekzibi yaplmtr. Bir ksm haberlerde siyasiler aka hedef olarak gsterilmi, mahremiyet ihlali yaplm, kii hak ve zgrlklerine aka mdahale edilmitir. Tekzibi yaplan haberlerin ise kamuoyuna verilmek istenen bir mesaj eklinde yaptrld haber dili, -kaynak ve haberin yaynland gazete bakmndan ele alndnda haber her ne kadar tekzip edilmi olsa da- haberin bir psikolojik harektn paras olarak ele alndn gstermektedir. En arpc rneklerden biri, yeil sermaye olarak adlandrlan sermaye grubuna ait rnlerin artk Genelkurmay Kararghnca satn alnmayacana dair yaplan Ambargo haberidir. Haberde bir liste yaynlanm, bu listede yer alan firmalarn rnlerinin ad yazlmtr. Kamuoyu gnlerce bu ambargoyu konuurken Genelkurmay byle bir ambargonun olmadn bildirmitir. 28 ubat dneminde, gazetelerin, Refah Partisinin iinde olduu bir hkmetin kurulmasn istemedii, haber ve yorumlarn tetkikinden aka grlmektedir. Ancak bu aleyhtarln, Refah Partisinin 1995 seimlerinden birinci parti kmasyla sistematik bir kar ataa geilmesine yol at, haber ve fotoraflarn toplumsal ilgiyi krmaya dnk, tahkir edici, kltc, incitici nitelikler tad gzlenmitir. Demokratik teamller gerei TBMM Bakan, seimlerden birinci kan partinin adayna destek verilerek seilir, yine ayn ekilde Cumhurbakan hkmeti kurma grevini ilk olarak o siyasi partinin genel bakanna verirken 1995 seimlerinden sonra oluan parlamento yapsnda bu teamller hie saylm; TBMM Bakanlna Anavatan Partili Mustafa Kalemli seilmi, ardndan halkn tercihleri dorultusunda seimden birinci km bir siyasi partiyi hkmet kurma grevinden uzaklatrmak iin haber ve yazlar yaynlanmtr. Nitekim bu bask ve oluturulan kamuoyu nedeniyledir ki, Refah Partisi hkmeti kurma grevini alm olmasna ramen hkmeti kuramam ve grevi iade etmitir. zetle, dneme ait medya haberleri incelendiinde medyann askerden yana tavr ald ve kulland haber dilinde siyasetiyi yarglayan, dlayan, sulayan bir tutum izledii aka gzlenmektedir. Bu meyanda; Austos 1997 tarihinden itibaren taranan gazete balklar ve stratejik haberler okunduunda bu tavr kendini gstermektedir. 28 ubata gtren srete 1996 ylnda yaymlanan haberlerin ve atlan manetlerden bazlar unlardr:
14 Austos, Hrriyet, 70 Yllk imajmz gme gidiyor 30 Austos, Sabah, Geriye deil ileriye, Erbakann ilk kyafet uyars, Sa basnda trban tahriki, Refahl Erbaa PKK treni

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 972
31 Austos, Sabah, Gergin gece, Davette yksek gerilim, Laiklik konusu ktye gidiyor 1 Eyll, Sabah, Karaday ilk kez Sabaha konutu, (Fatih ekirge imzal haber) Karadaydan Humeyni Dersi (Manet), Spot: Ordunun 3 hassas konusu, 4 Eyll, Sabah, Erbakan devre d (ABDli yetkililerin Babakan Yardmcs Tansu illerle temas kurmas zerine) 20 Eyll, Hrriyet, lk Hedef Kazan /M. Ylmazn Refah ndirme Plan yazs, ABDyi oke eden demeten U dn, iller BBC Muhabirine alam, 21 Eyll, Sabah, Darbesiz ndiririz / Mesut Ylmazla Fatih ekirgenin rportaj, Rahmi Ko : Hoca Hazrlkszm Milliyet, Paket Depremi /i dnyas Refah-Yolun kaynaklarn topa tuttu, CIA : Saddam Hoca Kurtard, eriat retmenler, 2 Ekim, Milliyet, Demokrasi Korosu 5 Ekim, Milliyet, Cumada Tahrik/Kocatepede eriat provas, Taliban deil Aczmendi, eriattan kayorlar / Afganistandan bildiriyor-zel Yaz dizisi, 10 Kasma Snav konuldu, Avukatlara Trban izni, Savclar gerekeni yapyor 14 Ekim, Milliyet, Refahn iki yz, Hocann Atatrkl 16 Ekim, Sabah, Diplomatik Muhtra Elilerden Muhtra / illere Bykelilerden

17 Ekim, Milliyet, Laiklik Uyars, Erbakandan Gizli Temas, DYP zmir Milletvekili Gencay Grn istifa etti, 20 Ekim, Milliyet, Airet Devleti gibi / DYPden istifa eden Gencay Grnn aklamalar, Trbanl Yarg Milliyete konutu 21 Ekim, Cumhuriyet, Demirelin rejim dersi 12 Kasm, Sabah, Harp okullarna szma plan, Atann bstne irkin saldr, Karatepe olay/ Anap ve DSP: Grevden alnsn, 14 Kasm, Milliyet, Gidin bakalar gelsin / dnyas isyan etti, Refahl imdide Mehmetike takt 20 Kasm, Milliyet, Bu kafayla 2000e, Hocadan Fasa fiso 22 Kasm, Hrriyet, Sivil Toplum Ayakta 11 Aralk, Milliyet, Erbakan mzalad / Babakan Direndi, Ordu taviz vermedi. 58i irticac, 69 Subay ve astsubayn TSK ile iliikleri kesildi- haber, Keli Uyar: ANAP Lideri Ylmaz Demirelle grt, siyasi uyarda bulundu. 13 Aralk, Sabah, Ordu Rahatsz

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 973

Aralk 1996:

20 Aralk, Hrriyet, Bu defa ii Silahsz kuvvetler halletsin / Erturul zkk imzal yaz ve haber 29 Aralk, Hrriyet, Byle basld /Aczmendi Lideri Mslm Gndzn Fadime ahinle baslma an

TAHRKLER BTMYOR / HRRYET Refah Partisi trban, karayolu ile hac, kurban derileri, Taksime cami krizlerini yeni krizler yaratarak daha da trmandryor. Kadn televizyon muhabirine saldr Kuds gecesinden Hoca haberdar DGMde Kuds Gecesi krizi TEHLKEL TIRMANI / SABAH Dn gece televizyon kanallarnda, bir kadn gazetecinin urad eriat saldrya ait grntler toplumda byk tedirginlik yaratt. pler geriliyor Trke devreye girdi/Fatih ekirge YARGITAY: KAPATIRIM / CUMHURYET RP Kayseri il rgtnn niformal grup oluturmas yasaya aykr Hkmete kar birlik ars Aydnlk iin karanlk Laiklik gvencesi ORDUDAN DRT UYARI / CUMHURYET Genelkurmay eriat rgtlenmenin ivme kazanmasndan rahatsz Sincanda tankl protesto Hkmeti drme ars Bekir Yldza gzalt karar Hesaplamann zaman/Cneyt Arcayrek FADME NELER ANLATTI NELER / HRRYET 4 Ocak 1997 Asparagas Hkmeti / Oktay Eki RPli Elkatm: DYPye diyet borcumuz yok Arapsz Mslmanlar / Erturul zkk REFAH BUNALIMI / MLLYET 1 Mart 1997 MGK kararlarn Erbakan imzalamaynca, kriz dorua kt. Ceylan arafa Sarld Batdan Kt haber / Trkiye AB tam yelii aday bir lke deil Trkiye i savan eiine doru gidiyor Kuran Kursunda rkten yemin mzalar / Gneri Cvaolu LAKLK UYARISI / MLLYET 17 Ekim 1996 Hoca hem olunun okulunda hem de gensoru grmesinde Atatrklk dersi ald! Alta souk du!

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 974
Erbakandan Gizli temas / illeri by-pass edip srpriz Afganl ile grt Denk Bte gldrd Grn istifa etti! Meclisten katlar Kerhen / Gneri Cvaolu

PAKET DEPREM / MLLYET 21 Eyll 1996 ve siyaset dnyas Refah-Yolun kaynaklarn eletiri yamuruna tuttu. Sabanc: Yandm anam Nasreddin Erbakan iller cezas tartlyor CIA: Saddam Hoca kurtard eriat retmenler Ayna / Gneri Civaolu REFAHIN K YZ / MLLYET 14 Ekim 1996 ktidardaki ilk byk kongrede Erbakan lml grnd, sertlik ise Tayyibe kald Hocann Atatrkl ki ayr Refah / Derya Sazak Hoca gidici deil / Yavuz Donat Kaddafiye RP Daveti / Fikret Bila ktidarda Terbiye / Zlfikar Doan ANKAYA DEVREDE / MLLYET K. Irak sava karsnda zirvenin sahipsiz grnt vermesi Cumhurbakann rahatsz etti. Demirel yarn zirve topluyor. Erbakana PKK band iller rahatszl Enflasyonda Erbakan rekoru KARADAYIDAN HUMEYN DERS / SABAH 1 Eyll 1996 Genelkurmay Bakan lk kez Sabaha konutu: /Fatih ekirge zel haber randa generaller Humeyni hareketinin irticann kendisi olduunu fark ettiklerinde i iten gemiti. Humeyni Nasl iktidara geldi? Ordunun 3 hassas konusu Genelkurmay Refah Partisini balamaz/RP Genel Bakan Yardmcs Ahmet Tekdaln Aklamas BU NE REZALET / SABAH 2 ubat 1997 rann Ankara Bykelisi, Sincan Belediyesinin dzenledii Kuds gecesinde eriat ars yapt ran da byle kaybedilmiti Tayan Erbakana gidiyor ran: RPnin hedefi slami dzen kurmak Erbakan: Orduyla aramz kimse bozamaz Ylmazdan yeni hkmet artlar iller moralinizi sakn bozmayn TE FADMENN SULADII ADAM / SABAH 5 Ocak 1997 Fadime ahinin gen kzlar seks tuzana dren tarikat eyhi olarak tantt Ali Kalkanc, 8 irket sahibi bir iadam kt

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 975
Nefesi kuvvetli Ali Hoca Fadime rating rekoru krd Bildiri sorun oldu (D-8 Bildirisi)

ERBAKAN DEVRE DII / SABAH 4 Eyll 1996 Amerikan ynetimi, dnk Irak operasyonuyla ilgili grmelerini Babakan Necmettin Erbakan atlayp Babakan Yardmcs Tansu iller ile yapt Clinton illere mesaj gnderdi Erbakandan cevap yok Refah tepkisiz

Bu manetler incelendiinde, olaylarn ve konu seimlerinin birbirleriyle balantl olduu, sistematik bir ypratma ynlendirme stratejisi izlendii grlmtr. Giderek tansiyonun ykseltildii bu srete, Refah Partisi ve iktidarna kar gnar bir tepki ve aleyhte bir atmosfer oluturulmas gayreti aka ortaya kmtr. Kasm 1996da balayan haber, yaz ve yorumlarda; eriat, tarikat, eyh ran, Taliban, Afganistan , Kuran Kurslar, mam-hatip balkl haber ve yazlarn 28 ubat MGKsnn toplumsal altyapsnn oluturulmas iin ilendii gzlenmitir. Haberler ierisinde dikkat ekenler arasnda toplumun neredeyse tm kesimlerine dnk ak bir tehdit ve bask gndermesinin yapld gzlenmitir. Komisyonumuz tarafndan grlerine bavurulan dnemin Hrriyet gazetesi ve Doan Medya grubunun sahibi Aydn Doan ise 28 ubat srecinden bugne hala tartlan, Aralk 1996da Erturul zkk imzal Bu defa ii silahsz kuvvetler halletsin manetiyle ilgili grlerini aklarken:
Bugn yine bir komutan ayn ifadeyi kullansn, yine ayn maneti atarm.

demi, Medyay, emniyetin de, MTin de hatta birok haber kaynann da kullanm olabileceini ifade etmitir.

And
1993 ylnda 33 erin ehit edilmesi olayndan tarihinde ele geirildikten ksa bir sre sonra, gazetelerinin manetinde emdin Sakkn birlikilerinin adn verdii ne srlm; manetten ve arpc biimde verilmitir. sorumlu olan emdin Sakk 10 Nisan 1998 25-26 Nisan 1998 tarihli Hrriyet ve Sabah itiraflarna dayanlarak, Sakkn PKK Hrriyet ve Sabah gazetelerinde, bu konu

Bu haberler zerine, 25 Nisan 1998 akam, Gazeteci Uur Dndar tarafndan Kanal D Televizyonunda yaymlanan haber programnda, sz konusu Andta yer alan bilgiler dorultusunda, PKK ile ibirlii yapan gazeteciler kamuoyuna duyurulmutur. Ertesi gn, Hrriyet Gazetesi yazarlarndan Oktay Eki, sz konusu PKK ibirlikileri konusunda Alaklar tanyalm balyla bir makale kaleme almtr. Hrriyet gazetesinin 26 Nisan 1998 tarihli nshasnda ise, Gazeteci Emin laan tarafndan emdin terken balyla yaymlanan makalede sz konusu gazeteciler hakknda ar ifadeler kullanlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 976 Grld zere, her iki yazar da, Sakkn itiraflar zerine birok hususu da ekleyerek, hain olarak tanmladklar kiiler hakknda kiilik haklarna saldracak boyutta sert ve acmasz ithamlarda bulunmulardr. Sz konusu haber ve yorumlar, o dnemde, kamuoyunda infiale yol am, herkes bu hainlerin bir an evvel yarglanmasn talep etmeye balamtr. Ancak, emdin Sakk bu yazlarn yaymlanmasndan yaklak on be gn sonra yargland mahkemede, gazetelerde yer ald ekliyle, politikac ve gazetecileri sulamadn sylemitir. O dnem Sabah Gazetesinde alan gazeteci Can Atakl, bu haberlerin Org. evik Birin talimatyla yaymlandn belirtmi; bu olaydan dolay yaad pimanl birok defa ifade etmitir.1688 Sabah Gazetesi Genel Yayn Mdr Zafer Mutlu Cengiz andara, sz konusu haberleri Genelkurmay 2 nci Bakan Org. evik Birin talimatyla yaymladklarn, Birin kendilerini sizi batrrm eklinde tehdit ettiini, onlarn da ne yapalm bankamz var diyerek bu baskya boyun ediklerini ifade etmitir. Bu olaydan sonra Nazl Ilcak, alt Akam gazetesinden ayrlmak zorunda kaldn ne srmtr. Ancak, gazetenin eski sahibi Mehmet Emin Karamehmet, Nazl Ilcakn kendisi tarafndan deil, olu tarafndan istenmediini ne srmtr. Daha sonra Yeni afak Gazetesine geen Nazl Ilcak, Ekim 2000 aynda kendisine mektupla gelen, Genelkurmay Bakanl antetli, Nisan 1998 ve Haziran 2000 tarihli, Kara Kuvvetleri stihbarat Dairesi bnyesinde hazrlanan iki And ile bir yazy kendi stununda yaymlamtr. Bu Andlarn ilkinde, Sakkn itiraflar ve GL Eylem Plan, ikincisinde eitli siyasi partilerin Anayasa deiiklik nerilerinin incelenmesi ele alnyordu. nc yazda, CHPHADEP ibirlii konu ediliyordu ve yaz MGK Genel Sekreterliine gnderiliyordu. 1689 Nazl Ilcak, kitabnda bu Andlar ilk kez gazetede yaymladnda bekledii ilgiyi gremediini; sadece Andn hedeflerinden birisi olan gazeteci Ahmet Altann Gizli Esirler balyla bir yaz kaleme aldn belirtmektedir.1690 Bu ilgisizlik zerine, Ilcak, TBMMde bir basn toplants dzenleyerek, Genelkurmay kinci Bakan Org. evik Bir dneminde hazrlanan bu Andlar gazetecilere datmtr. Bu toplant akabinde, Genelkurmay Bakanl tarafndan yaymlanan resmi basn aklamasnda, Andn karargah ii ve d bilgilendirme amacyla hazrland ve birok sann gvenlik kuvvetlerinde verdikleri ifadelerini savclk ve mahkeme ifadelerinde tamamen deitirdikleri hususlarna dikkat ekilerek, And belgelerin illegal yollardan temin edildii ileri srlm ve Ilcak ar bir dille sulanmtr. Ilcak; sz konusu aklamada Andlarn varlnn kabul edilmi olmasna ramen hakarete uramasn gereke gstererek, dnemin Genelkurmay Bakan Hseyin Kvrkolu aleyhine manevi tazminat davas am; ayrca, Trk Ceza Kanununun 240, 285 ve 340nc maddeleri ile Askeri Ceza Kanununun 109uncu maddesi uyarnca evik Bir aleyhinde Cumhuriyet Savclna su duyurusunda bulunmutur.

1688 1689 1690

Nazl Ilcak, Sert Admlarla Her Yer nlesin 28 ubatn Perde Arkas, TMA Yaynlar, stanbul, 2001, s.14 Ilcak, s.52-99. Ilcak, s.30.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 977 Kvrkolunun avukat tarafndan mahkemeye verilen cevapta, Genelkurmay aklamasnda hedefin Nazl Ilcak olmad vurgulanarak, Ilcakn alnganlk gsterdii savunulmutur. Bu savunma zerine Ilcak tazminat davasndan vazgemitir. Ancak, gazeteci Cengiz andar da alt gazeteden ayrlmak zorunda kalmtr. Bylece andar da Andzede olmutur. Gazeteci Mehmet Ali Birand, Nazl Ilcakn Andla ilgili haberini ilk duyduu zaman inanmadn belirtmi, ancak daha sonra bu gerei grdn sylemi, kendisine yaplan tehdit ve basklar anlatmtr.1691 Birand, kendisinin hangi nedenle andlandn da Komisyonumuza aklamtr.1692 3 Ekim 2012 tarihinde Komisyona aklamalar yapan Hrriyet Gazetesi yazar Erturul zkk, And olay ile ilgili olarak Doldurua geldik. Kendi arkadalar olduu iin bunlar vermiyor diyorlard. Ama verdik. Onun benim vicdanmda brakt yaray, acy hibir ey vermedi. Ama bu uygulamalar halen yryor demitir. ZKK, And belgesi gibi manet haberlere konu olan bilgilerin kendilerine nasl geldiine ilikin sorulara da, Bugn bunlar nasl geliyorsa baz gazetecilere, yle geliyordu. Nereden geldii belli. Nazl Ilcak kard yazd, 'bu And'tr' dedi ve ben de 30 kez zr diledim demitir. Komisyonda grne bavurduumuz Oktay Eki de, Alaklar tanyalm adl makalesi ile alakal olarak, yanl yaptn anladn, ancak o gnn psikolojik ortamnda haber nitelii tadn dndn ifade etmi ve eitli kereler zr dilediini belirtmitir.1693

1691 1692 1693

Mehmet Ali Birandn 4 Ekim 2012 tarihli Komisyon Tutana. Mehmet Ali Birandn 4 Ekim 2012 tarihli Komisyon Tutana. Oktay Ekinin Komisyon Tutana.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 978

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 979

5. 28 ubat 1997 Tarihli Milli Gvenlik Kurulu Toplants

Bu blmde, 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu (MGK) toplantsna ilikin Cumhurbakanl Arivinden Komisyonumuza intikal eden belgeler erevesinde, Genelkurmay Bakanl ve Milli stihbarat Tekilat (MT) Mstearl tarafndan Cumhurbakan Sleyman Demirele verilen zel brifingler ile bu brifingler erevesinde Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde Genel Sekreter Necdet Sekinz bakanlndaki alma Grubunca Cumhurbakan Sleyman Demirele sunulan raporlar irdelenecektir.

28 ubat 1997 tarihli MGK Toplants ncesindeki almalar

Ankara niversitesi SBFden Cumhurbakanl Genel Sekreterliine Gnderilen Yaz Cumhurbakanl Arivinde yer alan belgeler arasnda, 15 Kasm 1996 tarihinde A.. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dekan tarafndan Cumhurbakanl Genel sekreterliine gelen cevabi bir yaz bulunmaktadr.1694 Bu yaznn; mam Hatip kkenli genlerin, Kaymakam ve Vali olmalar amacyla, Siyasal Bilgiler Fakltesine ynlendirildii iddialarna cevap niteliinde olduu grlmektedir:
Fakltemizin retim yeleri, rencilerimizi geldikleri liselere gre bir ayrma tabi tutmaya ve bu konuda deerlendirmeler yapmaya kardr. Nereden gelirlerse gelsinler renciler hepimiz iin eittir. Ancak, mam Hatip Lisesi mezunlarnn Fakltemizdeki saylar konusunda geree aykr olarak yaplan speklasyonlar, ister istemez bu konuda bir aklama yaplmasn zorunlu hale getirmektedir. Size, bu yazmn ekinde, Fakltemizdeki mam Hatip Lisesi mezunlarnn 1991, 1992, 1993, 1994, 1995 ve 1996 yllar esas alnarak hazrlanm tablosunu sunuyorum. Bu tablodan da aka anlalaca gibi, 1994 ylnda Fakltemizin kamu ynetimi dahil alt deiik blmne kayt olan toplam 672 rencinin 56's; 1995 ylnda Fakltemize kayt olan toplam 647 rencinin 26's; 1996 ylnda da toplam 644 rencinin sadece 20'si mam Hatip Lisesi mezunudur. mam Hatip Liseleri her yl 35.000 civarnda mezun vermektedir. 1995 ylnda bu mezunlarn 2393' deiik niversitelere, 1549'u da Ak retim Fakltesi'ne kaydn yaptrmtr. Kanmca, asl nemli olan da bu mezunlarn nerelere dalarak eitim grdklerinin tespitidir.

Yaz ekinde yer alan 1991-1996 A.. Siyasal Bilgiler Fakltesine Giren Genel renci Says ve lerindeki mam Hatip (.H.) Liseli rencilerin Saylar ile Yzdeleri balkl tabloda, yllar itibaryla Fakltede okuyan mam Hatip Lisesi kkenli renci saylar verilmitir. Bu tabloya gre, ad geen Fakltedeki mam-Hatip kkenli renci saysnn %5-10 civarnda

1694

Cumhurbakanl Arivi, Dolap No:91704, Fihrist No:22357-756.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 980 olduu; bu rencilerin daha ziyade Kamu Ynetimi Blmn tercih ettikleri grlmektedir. Cumhurbakanl Genel Sekreterliinde Yrtlen almalar ve Sunulan Brifingler Cumhurbakan DEMRELin eski yaveri, Cumhurbakanl Genel Sekreter Yardmcs (E) Kur.Alb.Ouz zbilgin tarafndan kaleme alnan notta,1695 sz konusu alma Grubunun almalaryla ilgili bilgiler yer almaktadr. Baz gazetecilerin Cumhurbakanl alma Grubu adn verdii, kimileri tarafndan Genelkurmay Bakanl bnyesinde kurulan Bat alma Grubunun bir benzeri olarak grlen bu alma grubunun, Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet SEKNZ bakanlnda, Cumhurbakanl Devlet Denetleme Kurulu Bakan Fahri ztrk, Cumhurbakanl Genel Sekreter Yardmcs (E) Kur.Alb.Ouz zbilgin, Cumhurbakanl Danman zhan zmcolu ve Kanunlar Kararlar ve Hukuk leri Bakan Kemalettin Alikaifolundan olutuu anlalmaktadr. 28 ubat srecinde, Cumhurbakanlna intikal eden her trl bilgi ve belgenin sz konusu alma Grubu tarafndan incelenip, gerekli aratrma ve deerlendirmeler yapldktan sonra Cumhurbakan DEMRELe arz edildii grlmektedir. Daha sonra, alnan talimata gre, yaplmas gerekli grlen ilemlerin, devlet hiyerarisine uygun olarak, kimi zaman Cumhurbakan DEMREL, kimi zaman da Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet SEKNZn imzalaryla, Babakanlk dahil, ilgili Bakanlk, kurum ve kurululara gnderildii tespit edilmitir. Bu srete Cumhurbakanlna intikal eden belgelerin nemli bir ksmnn, Genelkurmay ve MT tarafndan irticai faaliyetler konusunda hazrlanan brifing vb. almalar ile bu almalarda yer alan iddia ve tespitler erevesinde, ilgili Bakanlk, kurum ve kurulularndan istenen cevabi yazlar olduu grlmektedir. Cumhurbakanl Genel Sekreter Yardmcl grevinden nce, Kurmay Albay olarak Demirelin yaverliini yapan Ouz zbilginin bilgisayar ortamnda yazp, el yazsyla zerine notlar dt, rticai Faaliyetler ve Cumhurbakanlnda Yaplan lemler balkl Notta, sz konusu Brifingler erevesinde Cumhurbakanl bnyesinde yaplan almalar anlatlmaktadr:
-17 Ocak 1997 tarihinde Sayn Cumhurbakanna Genelkurmay Bakanlnda rticai Faaliyetler konulu bir brifing verildi. (Brifinge sadece Sayn Cumhurbakan katld.) -Brifing metni Cumhurbakanl Genel Sekreteri Sayn Necdet SEKNZ tarafndan incelenerek, 10 sayfalk kiisel bir gr hazrland. - 27 Ocak 1997 gn Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda, irticai faaliyetler nedeniyle Trk Silahl Kuvvetlerinde bagsteren rahatszlk Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Gven ERKAYA tarafndan dile getirildi. - 27 Ocak 1997 gn, Sayn Cumhurbakan tarafndan bana, Yksek Askeri ura kararlar ile Trk Silahl Kuvvetlerinden ihra edilen subay ve astsubaylarn
1695

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-439/442.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 981
Refah Partisi tarafndan baz kurum ve kurulular ile belediyelerde ie alnmalar konusunun aratrlmas grevi verildi. - 28 Ocak 1997 gn saat 14.00de Genelkurmay Bakanl stihbarat Bakan Korgeneral etin SANER ile konuyu grtm ve ad geen personelin istihdam edildii yerleri belirten listeyi aldm. - 30 Ocak 1997 gn ayn konu ile ilgili bir liste de MT Mstear Snmez KKSALdan alnd. - 31 Ocak 1997de, Genel Sekreter tarafndan ben, Devlet Denetleme Kurulu Bakan Fahri ZTRK ve Kanunlar Kararlar Bakan Kemalettin ALKAFOLU Genelkurmay tarafndan verilen brifing metninin incelenmesi konusu ile grevlendirildik. - Genkur. brifing metninde 20 nci sayfadan sonra yer alan iddialar 54 madde olarak tespit edildi. - 3 ubat 1997 gn sabah saatlerinde, Sayn Cumhurbakan, Genel Sekreter, Devlet Denetleme Kurulu Bakan, Kanunlar Kararlar Bakan ve ben Sayn Cumhurbakannn alma ofisinde toplant yaptk. 54 konudan 19u iin verdiimiz cevaplar, bir zarf iinde, tarafmdan saat 17.00de Genelkurmay Bakan Orgeneral . Hakk KARADAYIya makamnda teslim edildi. Ayn gn Sayn Cumhurbakan tarafndan Babakan Necmettin ERBAKANa bir mektup yazld. - 4 ubat 1997de ayn grup yine Sayn Cumhurbakannn alma ofisinde bir araya gelerek, Sayn Cumhurbakan imzas ile Babakana gnderilecek dier mektubu ve Genel Sekreter imzas ile ileri Bakanlna (3), Milli Eitim Bakanlna (1) gnderilecek drt mektubu hazrladk. Ayn gn saat 16.00da, bunlardan be mektubu ihtiva eden zarf, tarafmdan Sayn Genelkurmay Bakanna makamnda teslim edildi. - 5 ubat 1997de, ayn grup, yine ayn yerde, Sayn Cumhurbakan ile konu zerinde altk. Daha sonra Genel Sekreter Yardmcl toplant odasnda Genel Sekreter imzas ile MT Mstearlna gnderilecek mektubu hazrladk. Ayn gn, iinde drt mektubun fotokopisi olan zarf, tarafmdan Genelkurmay Bakanna verildi. Ayn gn Genelkurmay stihbarat Bakann makamnda ziyaret ederek konuyu grtm. - 5 ubat 1997de Sayn Cumhurbakan TGRTde Sabahattin NKBARn hazrlad ALTERNATF programna katld. rtica ile ilgili nemli mesajlar verdi. - 8 ubat 1997de Sayn Cumhurbakan btn TVlerde yaynlanan RAMAZAN BAYRAMI mesajnda irticai faaliyetlere dikkat ekti. - 20 ubat 1997de Sayn Cumhurbakan SHOW TVde Kadir ELK tarafndan hazrlanan OBJEKTF programnn konuu oldu. Ayn mesajlar verdi. - 21 ubat 1997de Sayn Cumhurbakan, Babakan Prof. Dr. Necmettin ERBAKAN kabul ederek iki buuk saat grt. (45 gndr grmyorlard.) - 21 ubat 1997de Genelkurmay Bakan ve MT Mstear da Sayn Cumhurbakann ziyaret ettiler. Ayn gn, 28 ubat 1997de yaplacak olan MGK toplantsnda gndeme getirilecek taslak rticai Faaliyetler Raporu ve Babakann MT Mstearna sylediklerini ihtiva eden iki sayfalk bir rapor MT Mstear tarafndan Sayn Cumhurbakanna takdim edildi. - 21 ubat 1997 tarihinden itibaren, her gn cretsiz olarak Cumhurbakanlna verilen 10 adet ZAMAN gazetesine el koydum. Bu gazeteler garaja ve Koruma Mdrlne veriliyordu. Bu gazetelerin yerine HRRYET, MLLYET, RADKAL ve YEN YZYIL gazeteleri ad geen yerlere verilmeye baland. - 22 ubat 1997 tarihinde ayn grup, bu yeni raporlar zerinde almaya baladk. - 24 ubat 1997de Sayn Cumhurbakan ile bir araya gelerek raporlar deerlendirdik. MGKde takdim edilecek olan raporun 28 nci sayfasndan

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 982
balayan NLEMLER maddesini zayf bularak, maddeye getireceimiz neriler zerinde altk. - 4 ubat 1997 (12.20-13.20), 16 ubat 1997 (15.30-16.50) ve 26 ubat 1997 (18.00-19.00) gnleri Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan Tansu LLER Sayn Cumhurbakann ziyaret etti. - 25-26 ubat 1997 gnlerinde grup almamz devam etti. - 25-26 ubat 1997 gnleri MT Mstear Sayn Cumhurbakann ziyaret etti. - 27 ubat 1997 tarihinde saat 10.00da Sayn Cumhurbakannn makamnda yaplan toplantda NLEMLER maddesine son ekli verildi ve ben revize edilmi olan metni saat 12.00de MT Mstearna elden teslim ettim. - 27 ubat 1997 tarihinde saat 17.00de Babakan Sayn Cumhurbakann program d olarak ziyaret etti. - Yine ayn gn, Sayn Cumhurbakan MT Mstearn saat 19.45-20.00 arasnda MGK gndemi ile ilgili olarak kabul etti. - 27 ubat 1997de, son birka ay iinde ilk defa olarak Bakanlar Kurulu topland ve Babakan ERBAKAN ve Tansu LLER toplant dnda iki kere grtler. - 28 ubat 1997 gn saat 15.00-24.00 arasnda dokuz saat sren MGK toplants yapld. Toplant srasnda Babakan ERBAKAN MGK salonundan karak ikindi namazn kld. (Eli kabul Salonunda) - Ayn gn Babakan ERBAKAN, TRT ve baz zel TV kanallarndan CRAATIN NDEN program ile halka seslendi.

Hazrlanan bu Nottan, 17 Ocak 1997 tarihinde Genelkurmay Bakanl tarafndan Cumhurbakan Demirele verilen sz konusu brifingin, 28 ubat tarihli MGK toplantsnn habercisi olduu; Genelkurmay Brifinginde yer alan 54 iddia hakknda Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde zel bir alma grubu tekil edildii, bu srete Genelkurmay Bakanl stihbarat Bakan Korgeneral etin Saner ve MT Mstear Snmez Kksal ile eitli grmeler yapld, bu almalar erevesinde Cumhurbakan Demirelin imzasyla Babakan Erbakana 3 ubatta bir, 4 ubatta olmak zere, toplam drt mektup yazld, ayrca Cumhurbakanl Genel Sekreterinin imzasyla ileri Bakanl ve Milli Eitim Bakanlna eitli mektuplar yazld, gnderilen bu mektuplar ihtiva eden zarfn bizzat Cumhurbakanl Genel Sekreter Yardmcs Ouz zbilgin tarafndan Genelkurmay Bakanna teslim edildii, MT Mstearlndan alnan bilgilerle birletirilerek hazrlanan nihai rticai Faaliyetler Raporunun da, 28 ubat MGK toplantsnda MT Mstear tarafndan takdim edildii, raporun NLEMLER balkl blmnde hkmet tarafndan irticai faaliyetlere kar alnmas istenen tedbirlerin yer ald anlalmaktadr. Notta yer alan bilgilerden, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants ncesinde, 17 Ocak 1997 tarihinde Genelkurmay tarafndan Cumhurbakan Demirele verilen brifing erevesinde yrtlen sz konusu almalar hakknda Babakan Erbakann veya dier Hkmet yelerinin haberdar edilmedii anlalmaktadr. te yandan, 27 Ocakta, Ouz zbilginden Yksek Askeri ura kararlaryla TSKdan iliii kesilen personelin Refah Partisi tarafndan baz kurum ve kurulular ile belediyelerde istihdam edilmesi hususunda bir alma yaplmasnn istendii grlmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 983 Genelkurmay Tarafndan Cumhurbakan Sleyman Demirele Sunulan Brifing 17 Ocak 1997 tarihinde,1696 Cumhurbakan Sleyman Demirele, Genelkurmay Karargahnda, RTCA FAALYETLER balkl brifing verildii haberi, dnemin gazetelerinde de yer almtr. Bu haberlere gre, 17 Ocak 1997 gn dzenlenen brifing iin Genelkurmay ziyaret eden Demireli Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday ve Kuvvet Komutanlar kapda karlam; Genelkurmay Bakannn makam odasnda bir araya gelen Karaday ve Demirel grmesine Cumhurbakanl personeli alnmamtr.1697 Sz konusu brifing metni, Cumhurbakanl Arivinde de yer almaktadr.1698 Brifingte, hemen hemen her konuda ve tm kamu kurumlaryla ilgili bilgi toplanarak, ayrntl analizler yapld grlmektedir. te yandan, benzeri bir brifingin Eyll 1996 tarihinde MT tarafndan Cumhurbakanna sunulmu olduu tespit edilmitir. Tamam byk harflerle yazlan Brifing; Konu, Maksat, Genel, rticai Yaplanma, Milli Grler, Radikal slamclar, Tarikatlar, rticai Unsurlarn Devleti Ele Geirme Politikas, ktidara Hazrlk Sreci (1995 Yl ncesi), ktidar Dnemi (1995 Yl Sonras), Kamu, Kurum ve Kurulular, Yasama Organ, Yrtme Organ, Yarg Organlar, Yerel Ynetimler, Finans Kaynaklar, TSKye Ynelik Faaliyetler, Refah Partisinin Ulusal Deerlere Yaklamlar, Deerlendirme ve Sonu balklarndan olumaktadr. Brifing metninde, baz nemli cmlelerin, -muhtemelen Demirel tarafndan-, kalemle altlarnn izildii grlmektedir. Brifingde yer alan hususlar ana hatlaryla aada zetlenmektedir: -Mevcut rejimin slami esaslara oturtulmas ideolojisini benimseyen irticai kesim, gemite de ayaklanm ve Cumhuriyetin lider kadrosuna kar eitli suikast giriimlerinde bulunmutur.
- Btn irticai gruplarn nihai amalar eriat devleti kurmaktr ancak yntem ve organize yntemleri asndan farkllk gstermektedirler. - rticai gruplar Milli Grler, radikal slamclar ve tarikatlar olmak zere ana balk altnda snflandrlabilir. Bu irticai gruplarn takip ettikleri strateji u drt safhay iermektedir. + tebli; kurduklar veya ele geirdikleri kurulular vastasyla laiklii dinsizlik olarak gren bir kitle oluturmak, + cemaatleme; oluturulan bu kitle ile politik g elde edip bundan da silahl kadrolar tekil etmek, + cihad; siyasi iktidar demokratik yoldan ele geirmek, bu mmkn olmazsa oluturulacak kitle ve silahl gle, devlet glerini tasfiye edip teokratik rejimi gerekletirmek, + Trkiye'de teokratik bir rejimin bayrak altnda toplamak. kurulmasn mteakip, tm slam lkelerini tek

1696 Bu Brifingin, Babakan Erbakan tarafndan, Babakanlk Resmi Konutunda baz din adamlarna ve Diyanet temsilcilerine ve din adamlarna verilen iftar yemeinin alt gn sonrasna rastlamas not edilmelidir. 1697 Komisyonumuzda dinlenen Gazeteci Rdvan AKAR, bu brifing hakknda unlar sylemitir: Sayn Demirelle yaptmz syleide vurgulad birka ey var. Bir tanesi, Sayn Karadaynn, kendisini ziyaret etmesi sonrasnda ite rahatszlklarn ifade etmesi ve bu ifade etmesinin sonrasnda Genelkurmay Bakanl ierisinde -ki galiba 28 ubat srecine ilikin ilk brifing oluyor- stihbarat Daire Bakan, iki istihbarat daire grevlisi Genelkurmay Bakan, 2nci Bakan ve Sayn Cumhurbakan eliinde gerekletirilmi olan toplant 1698

Cumhurbakanl Arivi, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-156

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 984

- Milli Gr; Nakibendi skender Paa cemaati eyhi Zahit Kotku liderliinde kurulmu, 1970 ylnda Milli Nizam Partisi olarak rgtlenerek gnmzde Refah Partisi adn almtr. - Milli Grn kayna Kuran ve slam hukukudur. Ana fikri; hkmetmeyen kafirdir, Mslman mahkum olamaz, hakim olmaldr, bu nedenle devlet dine hkmedemez, din devleti ynlendirir, devlet yaps mutlaka dini esaslara oturtulmaldr, slam ile laik dnce hibir zaman bir arada olamaz eklindedir. - Legal ve siyasi alanda faaliyet gsteren Milli Grler, 80 ilde ve ilelerde 100 bini akn yesi bulunan Milli Genlik Vakf, kadn kollar, meslek teekklleri ve dernekler vastasyla etkin faaliyet gstermektedir. - Milli Gr; aktan yaplacak antilaik irticai hareketlerin Trk Silahl Kuvvetleri ve laik unsurlar karsnda etkisiz kalacandan hareketle; insan haklar, ibadet ve inan zgrl, demokrasi gibi uluslararas deerlere dayal bir siyaset takip etmektedir. - Hizbullah, Tevhid, Yeryz, Mazlum-Der, Mslman Genlik, BDA-C, slami Hareket gibi radikal slami gruplar ise genellikle bir dergi veya yayn kuruluu etrafnda toplanm, dar kadrolu kk gruplardr. - Refah Partisi ve dier irticai unsurlar ncelikle genlik kesimine el atmlardr. Nurcular, Sleymanclar ve Nakibendiler genlie tahsil ve barnma imkanlar salamakta; imam hatip okullarn oaltarak, yandalarn harp okulu dndaki okullara ynlendirmektedirler. - Milli Gr, yurtdna ynelik olarak slam Birlemi Milletleri, slam Ortak Pazar, slam dinar gibi hedeflere ynelmitir. Dier taraftan, Msr ve Suriyede yaygn olan Mslman Kardeler, Libyadaki slami ar Cemiyeti, S. Arabistandaki Rabta ve Cezayirdeki slami Selamet Cephesi ile ilikileri mevcuttur. - Refah Partisi ve dier irticai unsurlar, 1990'l yllarda, Bosna Hersek, Cezayir, Azerbaycan, Filistin ve eenistan'daki olaylar kullanarak, kendi propagandalarn yapma imkn bulmulardr. - Refah Partisi, 1980-1990 yllar dneminde byk hamle yapm; 1994 yerel seimleri ile 1995 genel seimlerinde kazand baaryla, ran deneyiminin aksine, demokratik yntemlerle iktidara gelebileceini grmtr. - Refah Partisi, 1995 seimleri sonrasnda DYP ile birlikte iktidar olarak, eriat devletinin tesisine hizmet edecek ortam hazrlamak maksadyla; adalet, milli eitim ve iileri bakanlklar bata olmak zere devletin dier kamu, kurum ve kurulularnda, yerel ynetimlerde, sivil sektrde ve mevcut rejimi silahla deitirmek gerektiinde ihtiya duyaca emniyet tekilatnda kadrolama faaliyetlerine ve TSK bnyesine szma gayretlerine hz vermitir. - Halihazrda TBMMnin hakimi Refah Partisidir. Partili milletvekillerinin tm byk bir disiplin ierisinde meclise devam etmekte, her oturumda ounluk elde ederek btn yasalarn karlmasn salamaktadr. - ktidar orta DYP Genel Bakannn hesap ve mal varlklar sebebiyle teslimiyeti bir tutum izlemesinden dolay DYPli milletvekillerinin ounun yaplan TBMMdeki oylamalara katlmamas Refah Partisinin bahse konu etkinliini daha da glendirmektedir. -RPnin ifade edilmeye allan yaklamlar ile amalarnn dine hizmet deil, dini siyasete alet etmek olduu, stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dekan Prof. Dr. Yaar Nuri ztrk tarafndan bunlar slamiyeti lekelemitir demiyorum, pisletmilerdirtoplum olarak bu tehlikeyi grp uyank olmak durumundayz eklindeki cmleleriyle aka ortaya konulmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 985
- Refah Partisi, ayrca, parlamentodaki desteini artrmak ve eriat ideolojisinin devlet yaplanmasnda kk salmasn temin etmek maksadyla; kendi adamlarn, yandalarn ve irticai kesime mensup kiileri, DYP, ANAP, MHP ve BBP ierisine yerletirmi bulundurmaktadr. - Refah Partisi, yrtmenin de tek hakimi durumundadr. adam zihniyetiyle hareket eden bu parti, yapmak istedii uygulamalar sk sk ve srarla gndeme getirerek sonunda kabul edilmesini salamaktadr. - Koalisyon protokol gerei, DYPye verilen nemli bakanlklara yine bu parti iinde irticai kesime ilgi duyan kiilerin (Milli Eitim Bakan gibi) atanmasn salamak veya kendi partisine mensup devlet bakanlarn DYPye verilen dier bakanlklarn (MSB ve Dileri Bakanl) ilgi sahasna giren konular takiple grevlendirmek suretiyle hkmette tek sz sahibi durumuna gelmi bulunmaktadr. - Bakanlklar devre d brakma uygulamalarna, Suriye, Libya ve ran ile yaplan temaslar ve Babakan Erbakann Afrika gezisinin planlamas en arpc rnekleri oluturmaktadr. Bu gezi ve temaslar, Dileri Bakanlnn bilgisi dnda organize edilmi, bu bakanlktan personel arlmam veya arlsa da zel grmelere itirak ettirilmemitir. - Belirtilen uygulamann dier bir rneini ise Refah Partisinin danmanlar vastasyla yrtt ve Milli Savunma Bakanlnn bilgisi dnda gerekletirmek istenen slam lkelerine ynelik ikili savunma sanayi giriimleri tekil etmektedir. Babakanlk bnyesinde ikili savunma sanayine ynelik olarak oluturulan bahse konu danmanlar kurulu, milli savunma bakanlndan bamsz olarak hareket etmekte ve kendi programlar erevesinde savunma sanayi alannda ilikiye girmek istedii lkelerle temaslar yapmakta, bu lkelerin askeri ataeleri ile gerek yurtiinde gerekse yurtdnda grmek suretiyle milli savunma bakanl dnda yeni bir yaplanma oluturmaya almaktadr. - Bu erevede Refah Partisi, kendi arzusu dorultusunda gerekletirmek istedii ikili savunma sanayi giriimlerinde kullanmak zere MSBnin btesinde 50 trilyon TL kesinti yapmay ve bu paray harcama yetkisini Babakanlk kontrolne almay planlamtr. - Halen Refah Partisi kendisine bal 18 Bakanla ilaveten, irticai kesime yaknlklar ile bilinen DYPne ait 4 bakanlk (Milli Eitim ve Devlet Bakanl) zerinde etkin rol oynamakta, dier DYPli bakanlklar ise brokrat seviyesinde kontrol etmeye almaktadr. - Devletin en nemli temel talarndan birisi olan yarg kurumu ierisinde gerekletirdikleri son hakim ve savc atamalaryla bir taraftan yandalar olan hakim ve savclar kritik noktalara getirerek, hakim ve savclar yksek kurulunda belirli bir stnlk salanm, dier taraftan Atatrkl ve laiklii savunan hakim ve savclarn grev yerleri deitirilmek suretiyle bunlar zerinde bask tesis edilmek istenmitir, nitekim bu atamalar sonrasnda yeni kadrolar tarafndan Ankara Kocatepe camiinde eylem yapan Acz-i mendi tarikat mensuplar tahliye edilmitir. - Dier bir rnek ise, Akit gazetesi ke yazar Abdurrahman Dilipakn 1995 ylnda Atatrk hakknda yazm olduu bir kitapta Atatrkn annesinin bir genelev kadn olduunu ve babasnn annesini genelevden kardktan sonra evlendiini belirtmesi nedeni ile bu kii hakknda stanbul Basavclnca alan bir dava oluturmaktadr. Bu dava srecinde; + Dava hakimi Mustafa Kutluk, sank Abdurrahman Dilipak mahkemeye armakszn beraat ettirmi, + Mteakiben bu hakim Yksek Hakimler Kurulu tarafndan knama cezas ile birlikte Bursaya atanm, + evket Kazann Adalet Bakanlna grevine getirilmesi sonrasnda, Bakan Kazan bu hakimin itibarnn iade edilmesini, knama cezasnn kaldrlmasn ve kendisinin yeniden stanbula atanmasn mstearndan talep etmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 986

+ Bakan tarafndan belirtilen bu isteklerin adalet bakanlnn yetkili mercilerince reddedilmesi zerine ad geen hakim tetkik hakimi olarak adalet bakan evket kazan tarafndan bakanla alnmtr. + Ayrca Refah Partisinin, slami kimlii nedeniyle anayasa ve Siyasi Partiler Kanununa istinaden kapatlmas gerektii ynnde su duyurusunda bulunan Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi Cumhuriyet Savcs Nuh Mete Ykselin bu giriimi bahane edilerek Adalet Bakanlnca baz uygulamalar ile ilgili savunmas talep edilmi ve bu savunmada, yrtt grevle ilgili usul hatas yapt, Msrda eriat savalar yetitirilmesi konusunda gereksiz detayl aratrmada bulunduu ne srlmtr. - Acz-i mendi tarikatna mensup sanklarn sa ve sakallarnn kesilmesi konusunda zel tip cezaevi mdrln ikaz ettii gibi ok basit konulara yer verilerek kastl olarak cumhuriyet savcsn zor durumda brakacak ve onu sulu duruma drecek bahse konu sorularn cevaplanmas talep edilmi ve kii bask altna alnmtr. - Bugn iin yukarda ifade edilen rnek benzeri, Refah Partisi ideolojisine yakn olan yaklak 400 hakim ve savcnn Adalet Bakanl bnyesinde alnmakta olduu renilmitir. - Ayrca, Kayseri Belediye Bakan kr Karatepenin 10 Kasm 1996 gn Kayseride dzenlenen, Atatrk anma trenlerinden sonra katld bir toplantda; Mslmanlar sakn ola bu hrs, iman, kini, nefreti eksik etmeyin eklindeki partisinin gerek amacn gsterir ifadelerinden sonra; + hakknda alan soruturmay yrten Cumhuriyet Savcsna bask yaplarak eitli vaatlerde bulunulmu, + bu maksatla niversite retim grevlilerinden oluturulmas dnlen bilirkii heyetine, irticai kesimin grlerini benimseyen retim grevlilerinin seilmesi iin gayret sarf edilmi, + bunun iin irtibatta olduklar babakanlk mstear Kadri Keskinden Ankara devlet gvenlik mahkemesi savcs nezdinde tavassuta bulunulmas istenmitir. - Refah Partisi bu tr uygulamalarla yargya mdahalede bulunarak dava dosyalarnn rtbas edilmesini ve kapatlmasn amalamaktadr. + Adalet Bakannn kendi grne yakn bulduu hakim ve savclar kritik ve nemli yerlere atandrmak iin yksek hakimler kurulunda aba sarfettii, ayrca Ankara, stanbul gibi byk ehirlerin basavclarna eitli yollardan telkinlerde bulunarak ve talimatlar vererek, onlar bask altna almaya alt renilmitir. - Cumhuriyet rejiminin nemli teminat olan Yargtay Basavcl seiminin gndemde olduu bu gnlerde, zaten ounluu dinci ve Krt kesime mensup kiilerin elinde olan mahkemeler ve Yargtay bnyesinde yrtlen faaliyetlerle Refah Partisi kendi yanda olabilecek bir aday setirmek iin youn bir gayret sarfetmektedir. - Refah Partisi trbanl yarglarn grev almalarna olumlu yaklam sergileyerek klk kyafet kanununu ortadan kaldrmay amalamakta ve bylece toplum iin nemli kanunlar dahi hie sayabileceklerini gstermek istemektedir. Nitekim trbanl hakim ve savc adaylarnn bavurular, bakan evket kazan tarafndan kabul edilmi ve bunlardan iki tanesinin atamas gerekletirilmitir. - 9 Kasm 1996 gn Konya Belediyesi ve Milli Genlik Vakf tarafndan Konyada hkmetin klk-kyafet kanun tasarsna kamuoyu destei salamak konulu bir miting dzenlenmi, mitinge 2500-3000 civarnda arafl ve trbanl kadn katlm, mitingin emniyetini Milli Genlik Vakfnn erkekleri salamtr. Mitinge Konya Bykehir Belediye bakan Do. Dr. Halil rn de katlm ve yapt konumada bartsne ve eriata sahip klmasn istemitir. Mitingde Trk bayrann tanmamas ve

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 987
pankartlardan birisinde "bacmn rts batmakta rezilin gzne, acrm tkre, billahi tkrsem yzne yazs dikkat ekmitir. -Camilerde kadrosuz olarak grev yapmakta olan ve aldklar din eitimlerinin seviyesi itibaryla verdikleri vaazlar ve hutbelerle cemaati eriat kesime kanalize eden cami grevlilerinin, memur statsne geirilmesi ynnde gayret sarfeden Refah Partisi; bu yaklam ile cami grevlilerinin bu grevleri ile ilgili sulardan dolay MemurinMuhakemat Kanununa gre yarglanmasn, dolaysyla haklarnda ilgili sulardan dolay cumhuriyet savclar ve adli makamlarca soruturma almasn nlemek istemektedir. bu gerekletii takdirde cami grevlileri ancak il idare kurulunun msaadesi ile kovuturmaya tabi tutulabilecektir. - Refah Partisi, Diyanet leri Bakanln da kendi amalar dorultusunda kullanmak gayesiyle, bu kurumdan toplumsal dzeni salayan konularda fetva vermesini istemekte, bylece Osmanl dnemindeki eyhlislamlk messesesini yeniden canlandrmay hedeflemekte ve bu yolla Trkiyedeki yarg birliini bozarak eri hkmlere gei zemini oluturmay planlamaktadr. - Ksacas Refah Partisi, Trkiye Cumhuriyetine uygun grd eriat rejiminin nn amak ve gerekli zemini oluturmak iin, bir yandan inklap kanunlarn, zellikle tevhidi tedrisat kanunu, kyafet kanunu, medeni kanun ve toplum yaamn dzenleyen dier kanunlar delmeye almakta, ynerge, genelge ve ifahi talimatlarla bu kanunlar savsaklayp ihlal ederken bir yandan da hazrladklar nerge ve kanun teklifleriyle muhalefete ve kamuoyuna hissettirmeden bu kanunlar deitirmeye almaktadr. - Belirtilen yaklamn en son rnei ise ramazan mnasebeti ile mesai saatlerinin valiler tarafndan dzenlenmesini ngren hkmet genelgesi oluturmaktadr. - Refah Partisi, brokrasiye hakim olamazsanz hkmete hakim olamazsnz kuralndan hareketle uzun yllar ncesi nemli grevler iin hazrladklar kiileri gnmzde devletin ve yerel ynetimlerin en etkin kadrolarna getirme giriimini srdrmektedir. Ancak kamu-kurum ve kurulularndaki kadrolama faaliyetlerini bugn iin sahip olduklar insan potansiyelinin yetersizlii nedeni ile tam olarak doldurmakta glk eken Refah Partisi ortaya kan zaafiyeti iktidara geldik, ama baknz!.. kadrolar deitirmiyoruz eklindeki verdii mesajlarla kamufle etmektedir. -Refah Partisi iktidara geldiinden bugne kadar ncelikli olarak Adalet, alma, Milli Eitim ve ileri Bakanlklar bata olmak zere, mstear, mstear yardmcs ve genel mdr dzeyinde toplam 85 st brokrat atamas veya deiiklii yaparak bu makamlardan 51ine kendi adamlarn veya kendi dncesine lml bakan kiileri getirmi bulunmaktadr. - Son olarak Do. Bnb. rtbesi ile Silahl Kuvvetlerde iken yabanc kadn ile evlenmek suretiyle ordudan ayrlan, ancak milli gr ideolojisini benimseyen Prof. Dr. Aziz Akgl Babakanlk Badanmanlna getirilmitir. - RP, kendileriyle ayn ideolojiyi paylat ve karde olarak niteledii lkelerle, lkemiz menfaatlerine ters olsa da her trl artlar altnda ilikileri srdrmeyi gaye edinmekte ve bu ilikileri bozmay planladna inand devletin milli istihbarat tekilatn yalanclkla ve kendilerini kandrmakla sulayp, toplum nazarnda kk drerek, bu kuruma da szma niyetlerine zemin hazrlamaktadr. - Halihazrda milli istihbarat tekilat ierisindeki baz gruplar da, son dnemde devlete deil, baz siyasi parti liderlerine hizmeti esas alm, bu durum kurulu iinde huzursuzluk ve gvensizlii de beraberinde getirmitir. Nitekim kont-terr dairesinin banda bulunan Mehmet Eymrn; Tansu-zer iller ikilisine hizmet ettii, onlarn yardm ve baz pazarlklar sonucu bu greve getirildii, basnda kan birok haberin de bu ahs tarafndan szdrld hakknda yaygn duyumlar bulunmaktadr. - Refah Partisi son gnlerde TRT Genel Mdrl ve TRT'yi ele geirmek iin youn aba gstermektedir. Radyo Televizyon st Kurulu tarafndan seilen 3 adaydan birisi

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 988
olan Tuncay Bykertan'n adaylktan ekilmesi zerine, yerine eriat gre yakn bir kiinin nc aday olarak seilmesi iin DYP ile anlama gayretleri srdrlmektedir. - Refah Partisi ynetimi kendi partilerinde olan bakanlklarda aktif olarak, dier bakanlklarda da pasif yntemlerle ve rtl bir ekilde kadrolamaktadr. Bu durum son devlet personeli atamalarnda ve personel seiminde aka kendisini gstermitir. - Refah'l Kltr Bakan smail Kahraman tarafndan Topkap Saray mzesinde tam gn sre ile Kuran okunmasn salamak bahanesiyle Kltr Bakanl bnyesinde 24 adet Kuran Okuyucu kadrosunun ihdas ynnde hazrlanan tasar Babakan tarafndan meclise sevk edilmitir. Yine ayn Bakan, Bakanlk ktphanesine bugne kadar alnan 63 derginin aboneliini iptal etmi; bunlarn yerine dini ierikli 53 dergiye abone olunmas talimatn vermitir. - Refah Partisi, Dileri Bakanl bnyesinde kadrolaabilmek iin Bakanlk giri snavlarna Arapa dilinin dahil edilmesini ve Mslman lkelere Arapa bilen diplomatlarn atanmas ynnde aba gstermektedir. - Mlki idare kadrolarna szmak iin partili genlerin Hukuk ve Siyasal Bilgiler Fakltelerine girmelerini tevik etmektedir. Kadn eli skmayan Valiler grevde tutulmaktadr. Valiliklere, mam Hatip kkenli ve eleri tesettrl kiilerin atamas yaplmaktadr. Bu erevede, 50'ye yakn Valinin deitirilmesi ve yerlerine irtica yanls olanlarn atandrlmas iin hazrlk yaplmaktadr. Bu hazrlklar, partinin en radikal milletvekili olan Hasan Hseyin Ceylan yrtmektedir. - Refah Partisi, silahl gle iktidar ele geirme safhasnda arzu ettii organize kuvveti tekil etmek maksadyla; son zamanlarda modern ve etkin silahlarla tehiz edilmekte olan emniyet tekilatna szma, tekilatta kadrolama ve bu messeseyi ele geirme ynndeki gayretlerine younluk kazandrmtr. - Polis Koleji ve Polis Akademilerine ncelik verilmi ve bu okullarn rencilerine tarikatlarn kiraladklar hcre evlerinde din eitimi verilmeye balanmtr. - Son dnemde alan devlet snavlarnda kendi yandalarnn baarl olmas iin kendi grlerini benimseyen st dzey yneticilerden ve nfuzlu kiilerden arac ve takipi grevlendirmektedir. - Bugne kadar hkmetlerde grlen "yaknlara devlet kadrolarnda i imkan salama" gelenei, Refah Partisi'nde "partililere i imkan salama" eklinde deimitir. - st dzey grevlere ve kilit mevkilere kendi adamlarn yerletirme" geleneinin srdrlmesinin yansra, devlet kadrolarnda bir refah partisi taban oluturulmasnn da hedeflendii, bu maksatla, alt seviyedeki grevlere de partili veya sempatizanlarn yerletirildii renilmitir. - Refah Partisi'nin iktidar orta olduu gnden itibaren, parti il ve ile bakanlar; bir taraftan parti yelerine ve partiye ye kayd yaptracaklara i imkan yaratrken, dier taraftan partiye kayt olmamakla birlikte kendisini Refah Partisi'ne hizmet iin adam daha kltrl bir gruba, asgari iki milletvekilinin referans ile i bulunmasna yardmc olmakta ve bu kiilerin siyasi iktidar deiiminden etkilenmemelerini garanti edecek tedbirlere ncelik vermektedirler. Refah Partisi tarafndan yaplan giriimler sonucunda, bugne kadar yaklak 500 bin kiiye i olana yaratld hakknda duyumlar bulunmaktadr. -Refah Patisi ynetiminin ald kararla ve alma Bakan Necati elik'in yaynlad 30 Kasm 1996 tarihli yeni bir ynetmelikle; SSK'ya alnacak salk hizmetleri snf, teknik hizmetler snf ile eitim, retim ve avukatlk hizmetleri snflarna atanacak olan personel iin snav mecburiyeti kaldrlmtr. Ayn ekilde SSK Genel Mdrlne hizmetli statsnde alnacak 2500 kii iin her ilin Refah Partili il bakan tarafndan, partililerden oluan bir liste hazrlanarak imzalanm, sonra bu listeler o ilin refah partili milletvekili tarafndan onaylanarak, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanna teslim edilmitir. Yaplan snavda yedekleri ile birlikte 5000 kiiye snav kazandrlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 989
- Bunlarn 2500' imdi, geri kalan ise bilahare ie alnacak ve sonuta refah partili 5000 kiinin daha ie girmesi salanm olacaktr. Bu yolla kendi yandalarnn bu kuruma daha kolay yerletirilmesini salayan Refah Partisi'nin benzer uygulamay dier devlet daireleri ve kurumlarna da hzla yaygnlatraca deerlendirilmektedir. - rticai kesim eitli devlet hastanelerinde kendi yandalar olan tabipleri bahekim ve bahekim yardmcs sfat ile grevlendirmek ve bu dorultuda atamalar yapmak suretiyle, devletin salk sistemi ierisinde hzl bir yaplanma balatmlardr. Bu uygulamaya Ankara Etimesgut Devlet Hastanesi rnek verilebilir. Bu hastanede alan ebe, hemire ve bayan doktorlarn tamamna yakn trbanl ve tesettrldr. - rticai kesim, islami yaama geii salamak maksadyla; dini eilimlerin gl olduu blge ve beldelerde uygun ortam hazrlamak iin giriimlerde bulunmakta, nfuz etmekte zorland kurum ve kurulular bu semtlere ekmek suretiyle onlar etkilemeyi hedeflemektedir. Nitekim bugn dini yaamn arlkl olarak srdrld ve adeta bir Arap kenti grnm tayan Fatih semtindeki eski Darafaka Lisesi gibi baz kamu tanmazlar refah partisi ideolojisine hizmet edecek rencilerin yetitirilmesi gayesi ile "lim Yayma Cemiyeti" ve "Muradiye Vakf" gibi kurulularca; yurt, dersane ve okul olarak kullanlmak zere satn alnmak istenmektedir. - Bahse konu tanmazn, belirtilen maksatlarla refah ideolojisine hizmette kullanlacan hisseden, Darafaka Lisesi tanmaz sahibi Trkiye Cumhuriyeti ziraat bankas yetkilileri, bu tanmazn Refah yanllarnn eline gemesine mani olabilmek iin karlksz olarak TSKne devredilmesi konusunda Gnkur.Bk.lna teklifte bulunmutur. -Refah Partisi, gelecek nesillerin yetitirilmesindeki rol nedeni ile milli eitim ve retim kesimini ncelikli hedef olarak ele almakta ve bu bakanlk koltuuna Fethullah Glenin destei ile gelmi olan Mehmet Salam'n bulunmasndan da mutlu olmaktadr. - mam hatip okullarnn yansra yurtiinde ve yurtdnda atklar, kurduklar ve/veya denetledikleri Kur'an kursu, dersane, okul ve niversiteler vastasyla youn, yaygn ve etkili bir eitim almas yrten irticai unsurlar, kendine zg eitim olanaklar yaratmakta, bilinli olarak kamu ynetimi alannda spesifik hedeflere gre adam yetitirmekte, yurt ve pansiyonlar a sayesinde barnma olana salamakta, rencilere nemli miktarda burs, harlk, eitim ara ve gereleri temin etmektedir. - Bu erevede sadece Fethullah Glen'e ait yurtiinde ve yurtdnda toplam 448 yurt, 346 dersane, 181 okul ve 3 zel niversite bulunmaktadr. Dini eitim verilen ocuklarn ya giderek klmekte, ana okulu ve kreler amak suretiyle beikten niversiteye kadar kesintisiz ve etkin bir eitim zinciri oluturulmaktadr. - Eitime ara vermemek amac dorultusunda youn yaz kamplar uygulamas yaplmakta son iki yldr "yaz okulu" ad altnda ilkokul ocuklarna ynelik dini retim kamplar kurulmaktadr. -RP, dini eitim veren, eitim kurumlar yolu ile tabana ulama ve var olan geniletmek avantajn kaybedecei korkusu ve inanc ile kesintisiz 8 yllk ilkretim eitimine kar kmaktadr. - mam hatip okulu rencilerinin, harp okullarna girebilmelerini temin etmek amacyla; son senelerinde yatay geile klasik fen liselerine girmelerine olanak salayacak olan ve milli eitim bakanlnca hazrlanan ynetmelik deiiklii nerisi sonrasnda toplumdan gelen tepkiler zerine milli eitim bakan ncelikle bu tepkileri grmemezlikten gelmi, bilahare ynerge deiikliinden haberi olmadn beyan etmi, ancak tepkilerin artmas zerine Bakan Mehmet Salam bu ynerge deiikliini yeniden incelenmesi gerektiine karar vermek zorunda kalmtr. - Bugn iin mevcut imam hatip okullarnda yaplan aklamalara gre 515 bin rencinin okuduu, bu saynn 1951-1952 ylnda 885 kii olduu dikkate alndnda bu kesimin devletin ciddi kurumlarna el atma arzu ve isteklerini gz nne sermektedir. Bunun son rnei, imam hatip okulu niversite mezunlar vastasyla Dileri Bakanlna szma giriimleridir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 990

- eriat kesim, son dnemde karlan zel niversite yasas paralelinde sahip olduklar niversite saylarn sratle artrma hazrlklar yapmakta, master ve doktora iin yurtdna renci gnderme almalar yrtmektedir. Ayrca d lkelerdeki eriat eitim veren niversitelerden mezun olan kiilerin, Trkiye'de retmen olarak grev almasna imkan yaratmaktadr. - Nitekim Milli Eitim Bakan'nn YK Bakanl dneminde Msr'daki El-Ezher niversitesi bata olmak zere eitli lkelerdeki islam niversitelerine yzlerce rencinin gnderildii, bugnk YK Bakan Kemal Grz tarafndan dile getirilmitir. Ayrca son retmen atamalarnda El-Ezher niversitesi mezunu 4 ilahiyat, Milli Eitim Bakanlnca retmen olarak atanm, bu kapsamda 18 kiinin daha atanma bekledii renilmitir. - Milli Eitim Bakan Mehmet Salam'n YK Bakanl dneminde, zellikle Refah ideolojisini benimseyen rencilerin mastr ve doktora amacyla yurtdna gnderilmi olduu gereinin bugnk YK Bakan Kemal Grz tarafndan ortaya karlmas; gerek Refah Partisi ve gerekse Milli Eitim Bakan Mehmet Salam tarafndan kabullenilememi ve bu kesim tarafndan, "YK Bakannn Cumhurbakan tarafndan atanmas kararnn mterek kararnameye dntrlerek sadece babakan ve babakan yardmcsnn mutabakat ile atanmas eklinde yeniden dzenlenmesini ve YK Genel Kurulunun 24 kiiden 15 kiiye indirilmesini" ngren yeni bir YK tasars gndeme getirilmitir. - Bu yeni yasa tasars ile insiyatifin Cumhurbakanndan alnarak hkmete verilmesinin ve YK Bakanl grevini yrten Kemal Grz'n biran nce grevden uzaklatrlmasnn amaland grlmektedir. - Yurtdndaki islami niversitelere eitim maksadyla gnderilecek renciler, genellikle imam hatip mezunu olan, ancak niversite 2 nci basamak snavn kazanamam, dou ve gneydou Anadolu'lu genler arasndan bizzat refah partisince seilmekte, rencilere bu niversitelerde mfredatn arlk noktasn eriat ve hukuk derslerinin oluturduu ilahiyat, ekonomi ve Arapa dersleri verilmekte, derslerden arta kalan zamanda o lkedeki islami rgtler tarafndan (rnek : Pakistan Cemaati slam rgt) silahl eitime tabi tutularak cihad'a hazrlanmaktadr. Eitimini tamamlayan renciler, yurda dnmelerine mteakip milli gr camiasnn emsiyesi altnda grev almaktadr. bu eitimler rencileri ylesine etkilemektedir ki bazlar bulunduklar lkede Arapa isimler almak iin ilgili makamlara bavuruda bulunmaktadr. - Bu balamda babakan Erbakan Austos 1996 tarihinde Pakistan'a yapt ziyarette bayan Butto'ya Pakistan'daki islam niversitesine daha fazla Trk renci alnmas teklifinde bulunmu, ancak teklif Bayan Butto tarafndan duymazlktan gelinmitir. - Halihazrda bata stanbul niversitesi Cerrahpaa Tp Fakltesi, Trakya niversitesi, Erzurum Atatrk niversitesi, Krkkale niversitesi, Ankara Gazi niversitesi, Harran niversitesi, Konya Seluk niversitesi olmak zere bir ok niversitede ynetim ve retim kadrosuyla renciler refah partisi yandalar tarafndan kontrol edilir hale gelmitir. 19 Mays niversitesi de belirtilen niversiteler arasna girmek zeredir. - Byk iller bata olmak zere lke genelindeki yerel ynetimlerin % 40'n elinde bulunduran refah partisi belediye imkanlarndan azami lde istifade ederek, bir taraftan kendi yandalarna nemli menfaatler temin ederken, dier taraftan icraatlar ile kendine mzahir kitle oluturma gayretlerini srdrmektedir. - Refah Partisi, nihai amata gerekletirecei eriat sistemine geii kolaylatrmak ve gerekli alt zemini oluturmak maksadyla; eriat ynetiminin ana erki'ni oluturan ura sistemi uygulamalarn, ncelikle sahip olduu yerel ynetimlerde hayata geirmeye balam bulunmaktadr. Bu konudaki en gzel rneini, Ankara'nn Sincan Belediyesi oluturmaktadr. - RP'li Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz; demokratik yollarla bakan seildii ilede, halkn sorunlarn zmek ve hizmet getirmek iin, mevcut rejimin salad btn

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 991
olanaklar kullanmak yerine, islamiyetin ilk dnemlerinde uygulanan "islam uras" sistemi ile belediye hizmetlerini ve sosyal hayat dzenleme gayretleri gstermektedir. Bu dorultuda her hafta cuma gnleri sabah namazndan sonra szde ura yeleri ile toplantlar dzenleyerek yaptklarn anlatmakta ve alenen "bunlar eriatlksa, ben eriatym" diyebilmektedir. -Refah'l belediyeler kendi kontrolnde faaliyet gstermekte olan yurt, pansiyon ve bir ksm vakf imkanlarn en verimli ekilde kullanmak suretiyle ehir varolarnda oturan fakir ailelere gda, yakacak ve parasal yardm yapmakta, bu ailelerin ocuklarnn eitim masraflarn stlenmekte, bylece bu blgelerde kendi ideolojisine hizmet edecek taban kazanma faaliyetlerini yrtmektedir. - RP'li byk ehir belediyeleri tarafndan yksek renim genliine karlksz burs verilmekte ve bu yaklamla bir taraftan niversite rencilerinin kendi ideolojilerine yaknlamas salanrken, dier taraftan Refah Partisi'ne gerektiinde hizmet edecek "paral askerlerin" temini gerekletirilmektedir. Bu maksatlar iin sadece Ankara Bykehir Belediyesince ayrlan fon miktar 5 trilyon lira civarndadr. son dnem iinde birok niversitede meydana gelen olaylarn taraflarndan birinin sa grl renci kesimi olduu anmsandnda, bahsekonu paralarn ne maksatla ve niin verilmekte olduu konusu aklk kazanmaktadr. - Tm belediye kadrolar refah partisi yanllar ve dier irticai kesimlere ye kiilerce doldurulmakta ve bunlar vastasyla belediye imkanlar, kendileri gibi dnmesi istenen hedef kitleye ynlendirilmektedir. - Sahip olduklar belediye imkanlarndan yararlanarak, dier irticai unsurlar iin de nemli olan kuran kursu, pansiyon ve vakflar gibi giriimlere kolaylk salamakta, bylece bu kesimleri siyasi yaklamlar ierisine ekmeye almaktadr. - RP'li belediyeler, dzenledikleri kermes, gece, hayr ars, mevlt ve toplant gibi etkinliklerle mahalle ve semt baznda organize olmakta ve kendi ideolojilerini bu insanlara iletme frsat bulmaktadr. Tesettrl bayanlar iin toplu evlenme ve nikah trenleri tertiplenmekte ve irticai kesimin ileri gelenlerinin bu etkinliklere itiraki salanarak olay propaganda gsterisine dntrlmektedir. - Topluma hizmet veren ve kendilerince kontrol edilen dinlenme yerleri, gazino, kahve ve benzeri mekanlara ada yaam kyafeti tamayan insanlarn girmesine msaade ederek bir taraftan bu kesime motivasyon kazandrmakta, dier taraftan da kendileri gibi olmayanlar etkilemeyi ve soyutlamay hedeflemektedir. - Yerel ynetim yasasnda deiiklik ngren refah partisi yaplacak deiiklik ile camilere arazi tahsisi yannda, ilk kez belediye btelerinin %1'nin cami yapmnda kullanlmasna imkan verecek yasal dzenlemeyi hayata geirmeyi planlamaktadr. halihazrda Trkiye'de 898 kiiye bir cami dmekte olduu dikkate alndnda bu uygulama ile neyin amaland kendiliinden ortaya kmaktadr. - Bugne kadar Silahl Kuvvetlerden YA karar ile ayrlan 216 subay ve astsubayn byk bir ksmna Refah'l belediyelerde nemli grevler verilmek suretiyle kamuoyuna bu insanlarn sahipsiz olmadklar mesaj verilmeye allmaktadr. -RP'li yerel ynetimlerin yukarda arz edilen uygulamalarna ynelik tm faaliyetleri Avrupa Milli Gr Tekilatna bal mfettilerce; il, ile ve belde baznda belirli bir plan ve program erevesinde denetlemeye tabi tutulmakta, denetleme sonrasnda tespit edilen aksaklklarn giderilmesi ve yeni balatlacak uygulamalara ynelik esaslarn tespiti ynnde almalar yaplmaktadr. bu tekilat tarafndan denetlenen en son belediyenin glck belediyesi olduu tespit edilmitir. - Toplumdaki ekonomik dengelerin halk ounluu aleyhine bozulmu olmas ve bu tablonun giderek ktlemesi Refah Partisine ideolojilerini tabana yayma asndan arzu ettikleri ortam kendiliinden getirmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 992
- Refah Partisi gerek yurtiinde ve gerekse uzantlar vastasyla yurtdnda her trl frsatta halktan fitre, zekat, ba toplamakta organizasyonlar olanlardan ise aidat eklinde srekli gelir elde etmektedir. - rticai kesime ait vakflardan sadece Akyaz Vakfnn kurban derilerinden 1,5 trilyon lira gelir elde ettii gz nne alnnca, irticai kesimin biraz nce ifade edilen yntemlerle tahmin edilemeyecek miktarlarda maddi gelir temin etmekte olduu kolaylkla deerlendirilebilecektir. - Dier taraftan Refah Partisinin en nemli gelir kaynaklarndan birisini belediyelerce kendilerine aktarlan yardmlar oluturmaktadr. de RP'li

- Refah Partisi ve irticai kesim, gda, tekstil ve yayn sektrlerinde yurtiinde ve yurtdnda kurduklar toplam 509 ticari irket vastasyla nemli gelirler salamakta ve bu gelirleri, biraz nce ifade edilen gelir kaynaklar ile birlikte fakir aile ve semtlere gda yardmnda, fakir rencilere harlk ve malzeme datmnda kullanmak suretiyle sempatizan kazanmaktadr. - Ayrca Refah Partisi Trkiye'deki rejimin deimesini isteyen ve/veya Trkiye'nin blnmesinde fayda gren lkelerden destek salamakta, hatta silah ve uyuturucu kaakl yolu ile gelir elde ettiine dair duyumlar alnmaktadr. bahsekonu destek; + S.Arabistan, Birleik Arap Emirlikleri ve Kuveyt'in destekledikleri "Mslman Kardeler" rgt, + S.Arabistan'n destekledii "Rabta" rgt, + Libya'nn kurduu, Suriye, ran ve Cezayir'deki slami Selamet Cephesi"nin de destekleyip finansa ettii "slama ar Cemiyeti" + Trkiye genelinde bankaclk ve finans sektrnde faaliyet gsteren "Faysal Finans, "Al Baraka Trk" ve "Asya Finans" gibi banka ve finans kurumlar, + ran rejimini Trkiye'ye ihra etmek maksadyla ran tarafndan kurdurulan irket ve dernekler gibi islami terr rgtleri ve legal ticari kurumlar aracl ile salanmaktadr. Belirtilen bu gelir kaynaklar, lkede eriat zlemin artmas, varolan zlemin glendirilmesi ve kendi ideolojilerine hizmet edecek mmeti bir toplumun yaratlmas maksadyla; refah partisi tarafndan, lkeye eriat dzeninin getirilmesine yardmc olacak kiilerin ve eitli mekanizmalarn ele geirilmesi iin sarf edilmektedir. - rticai kesimin nihai amalarna ulamada takip ettikleri stratejilerinin nc aamasn cihad oluturmaktadr. Dier bir ifade ile ayet demokratik yol ile siyasi iktidar ele geirilemez ise oluturacaklar silahl kitle ile devlet glerinin tasfiye edilmesi suretiyle teokratik rejimin gerekletirilmesi salanacaktr. - Milli Genlik Vakf genel bakanlna getirilen Mustafa Gen; "grl grl akan nehirler durdurulamaz, cihad'n nn kesmeyin, artk artlar deimitir, ieriin fiiliyata dklmesinin zaman gelmitir, cihad, bir insann tm gcn Allah'n emir ve yasaklarna gre programlamaktr, cihad yollar kesildiinde patlama olacaktr. Biz peygamberin syledii gibi sava istemiyoruz ama gerektiinde savatan da kamyoruz" eklindeki ifadeleri ile yandalarnn nihai amalarna ulamadaki gayretlerini hzlandrmay ve glendirmeyi istemektedir. - Bu maksatla TSK bata olmak zere devletin dier silahl glerinin ele geirilmesi Refah Partisi'nin en nemli hedefini oluturmaktadr. - Refah Partisi ve dier irticai kesim belirtilen hedefin tahakkuku amacyla, bir taraftan imam hatip okulu mezunlarnn harp okullarna girmesi ynnde yasa tasars dahil eitli alanlarda mcadele verirken, dier taraftan ncelikle TSK bnyesinde askeri eitimi belirli lde alm olan kitlelere, yani askeri lise ve harp okullarna veya bu eitimi yeni almaya

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 993
balayan niversitelerdeki askeri rencilere, astsubaylara ve uzman erbalara el atmaktadr. - Yine ayn ekilde irticai kesim kk rtbeli asker kiilere ncelikle ulamak istemekle, bir taraftan yllar sonra kendisinin arzulad eriat devletinin silahl kuvvetlerine komuta edecek ordu mensuplarn elde etmeyi, dier taraftan da nihai amacna ulamadaki en byk engeli oluturan Atatrk ve laik TSK.ni ortadan kaldrmay dlemektedir. - Refah Partisi bu giriimlerine ilaveten TSK bnyesinde bulunan muhafazakar yapdaki ve/veya bata ekonomik olmak zere eitli problemlere sahip deiik rtbelerdeki askeri personele yaklaarak, bunlar Nurcu, Fethullah, Nakibendici ve krt-islamc subaylar ve astsubaylar olarak blmek suretiyle tarikatlar baznda ele geirerek kendi saflarna katlmalar ynnde youn giriimlerde bulunmakta, bylece TSKni ierden paralayarak birlik ve beraberliini ortadan kaldrmay amalamaktadr. - Ayrca; refah partisi, askeri lojman, garnizon ve bu yerleim kesimlerine yakn mahallerdeki ilkokul, ortaokul ve liselere, tesettrl retmenler atamak suretiyle, bu okullardaki subay ve astsubay ocuklarn kendi dnceleri ve kyafet ekilleri dorultusunda etkilemek ve bylece TSKne mensup ailelerin ada yaam btnln paralamay hedeflemektedir. - Nitekim; 16 Aralk 1996 tarihinde Gnkur.Bk.l Glba/Ankara'da bulunan Bayrak Garnizonuna sadece gzlerinin grlebildii tesettrl kyafetle mracaatta bulunan bir bayan; bu garnizondaki ilkokula retmen olarak atandn belirterek giri iin msaade istemitir. yaplan aratrmada bu retmen bayann glba ile milli eitim mdrlnn haberi olmakszn, dorudan Ankara l Milli Eitim Mdrlnce atand tespit edilmitir. - Szmay amaladklar TSKnden irticai faaliyetlerinden dolay askeri ura kararlar ile atlan subay ve astsubaylara; Refah'l belediyelerde ve dier kurumlarda yeni kadrolar tahsisi suretiyle, TSKndeki sempatizanlarna destek verilmekte ve onlara bulunduklar grevlerinden atlsalar bile a ve susuz kalmayacaklar mesaj iletilmektedir. Dolaysyla bu tip kiilerin faaliyetlerini daha etkin ve ak yapmalarna zemin hazrlanmaktadr. - YA karar ile TSKden ayrlanlarn ounluu; hlas Holding, TGRT, Refahl belediyeler, irticai gr sahibi ahslarn zel iyerlerinde i bulmaktadr. - Refah Partisi, ya kararlar nedeniyle ordudan ayrlan subaylarn maduriyetinin nlenmesi iin yukarda arz edilen tedbirlere ilaveten, bu personelin devletin bir kurumu olan TSKnden iliii kesildikten sonra yine devletin dier bir kurumunda yeniden grevlendirilebilmesi ynnde yntem gelitirme gayretleri sergilemektedir. bu erevede en son ya karar ile TSKnden ayrlan iki Yzb.nn, Adalet Bakanlnda grevlendirilmesi maksadyla bizzat Adalet Bakan evket Kazan imzasyla bu kiilere ait sicil zetlerinin gnderilmesi Gnkur.Bk.lndan talep edilmitir. - rticai kesim, TSKden YA karar ile atlan personele darda mutlaka sahip karak, TSK bnyesinde kalan yandalarnn yreklendirilmesinin art olduunu, bu tutumun kararszlar kendi saflarna ekmede yardmc olacan, dolays ile ya kararlarna zlmemek gerektiini, bu kararlarn eriat dzeni geldiinde birer gurur belgesine dneceini ifade ederek, ya kararlarndan dolay TSK bnyesindeki yandalarnn mterek ideallerinden vazgememelerini amalamaktadr. - Dier taraftan TSKnin; yer ald devlet karar organlar iindeki etkinliinin azaltlmas maksadyla, Gnkur.Bk.lnn MSB.lna balanmas gerektii, MGKnun kaldrlmasnn art olduu ve yksek askeri ura kararlarnn yarg denetimine almas zorunluunun bulunduu, srekli gndemde tutularak bu konularda yasa tasarlar hazrlama bylelikle TSKnin pasifize edilmesi ve TSKden taraftar kazanlmas amalanmaktadr. - Refah Partisi, amalarna ulamada tek engel olarak grd TSKni, dinsiz bir kurulu olarak gstermeye ynelik giriimlerini sinsi bir ekilde aralksz devam ettirmekte ve

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 994
bylelikle halk ile TSKnin kar karya gelmesine neden olacak ortam yaratmay amalamaktadr. - Nitekim eriat kesimin ve Refah Partisi'nin gdmndeki irticai medya grubu; iktidar ortamnn kendilerine salad imkanlar mevcut yasalar hilafna azami lde kullanarak, lkede rejimin en nemli teminat olan TSK.ni tahrik edici ve ypratc yaynlarna ftursuzca ve her geen gn artan bir dozda devam etmek suretiyle, milletin gzbebei silahl kuvvetlerin etkinliini ve gvenirliini ortadan kaldrmay amalamaktadr. Dier bir vahim boyut ise irticai basnn bu gayretlerine, dier hr medyann baz organlarnn da varolan dinci okuyucu potansiyelini elde ederek tirajlarn arttrmak, amacyla zaman zaman katkda bulunmas ve bu yaklamlarn mteakip sre ierisinde irticai medya grubu gibi sreklilie dntrmesi ihtimalidir. refah partisi ayrca, baz bakanlklardan milli gvenlik akademisi bnyesinde alan kursa gnderecei st dzey brokratlar, zellikle kendi dncesine yakn dinci ve krt kiilerden semekte ve bu yolla sadece belirli kiilerin vakf olmas gereken bilgileri ele geirmeyi hedeflemektedir. - Refah Partisi; iktidarn silahla ele geirilmesi gerektiinde ihtiya duyaca silahl gc yaratma ve silah temin etme ynnde byk atlmlar gstermekte, bu kapsamda hzla silah temin etmektedir. - Bu gereklilii Kayseri Belediye Bakan kr Karatepe yapt tv. konumasnda "iktidarn birinci timsali silahtr, silah kimde ise iktidar ondadr, Trkiye'de sivil iktidar henz silaha hakim olamad iin asker gl gzkyor" demitir. Refah Partisi bu konudaki ihtiyacn adeta kantlarcasna yaynladklar genelge ile ruhsat verme yetkisini ileri Bakanl'ndan alarak valilere devretmitir. - Bu kolaylktan da istifade ile irticai unsurlar; byk bir hzla otomatik av tfei, ruhsatl ve ruhsatsz seri atl tabanca, makinal tabanca ve piyade tfei temin ederek hzla silahlanmaktadr. Bugn iin Trkiye genelinde ruhsatl tabanca toplam 637 bin, ruhsatl tfek miktar 2 milyon 266 bin 456'dr. Ruhsatsz olanlarn miktar bu miktarn 2 veya 3 misli olduu tahmin edilmektedir. irticai unsurlarn PKK terr rgtnn oluturduu boluktan, silah ve uyuturucu kaynaklarndan da yararlanarak Gneydou ve ran zerinden nemli miktarda silah ve mhimmat temin ettikleri yolundaki haberler bu konuda yaynlanan kitap ve makalelerde yer almaktadr. Refah Partisi, nndeki en byk engeli oluturan TSK.ni ypratma, paralama ve kertme gayretlerini sratli ve etkin bir ekilde gerekletirebilmek iin, askeri camiann dncelerini, faaliyetlerini ve icraatlarn daha yakndan takibe imkan verecek bir istihbarat ann silahl kuvvetler bnyesinde tekili ynnde youn gayretler gstermekte ve bu maksatla kendine mzahir TSKden ayrlan ve/veya halen grevde bulunan subay ve astsubaylar kullanmak istemektedir. zetle irticai rgtlerin, kendileri iin tek engel olarak grdkleri TSK iine nfuz etme faaliyetlerine hz kazandrd ve bunu Refah Partisi'nin iktidar orta olmas ile birlikte daha fazla arttrd, zellikle gen subay, astsubay ve uzman erbalar hedef olarak aldklar gzlenmektedir. - Refah Partisi'nin son dnemdeki nemli almlarndan biriside, krt sorununa kendi ideolojileri dorultusunda yaklamlardr. Anlan parti, tannan "krt benlii" olgusundan hareketle, PKK terrne zm olarak mslman kardelii" ilkesini nermekte bu maksatla eyh Osman bata olmak zere dier krt eyhleriyle irtibata gemektedir. - Bu dncesini icraata dntrmekte gecikmeyen refah partisi, partisinden ayr bireysel giriimde bulunduunu iddia eden RP Van milletvekili Fetullah Erba; PKK terr rgt elinde bulunan 6 askeri geri almakla grevlendirmi ve devletin bugne kadar yrtmekte olduu gneydou politikasna ters giriimlerde bulunarak ilk kez devletin resmi bir ahsiyetinin, kanl PKK terr rgt mensuplar ile defalarca bir araya gelmesine, onlar muhatap almasna ve PKK terr rgt bayra altnda belge imzalamasna msaade etmitir. - Alnan bir duyumdan ise, refah partisi ile PKK terr rgt arasnda iliki kurulduu, bu iliki iin Batman milletvekili Musa Oku'nun grevlendirildii renilmitir. - Ayrca Refah partisi ile yakn iliki iinde olan hlas Haber Ajans; Bekaa vadisinde PKK terr rgt lideri Abdullah calan ile siyasi ierikli bir rportaj yapm, bu rportajda

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 995
calan'n bar arsnda bulunduu, siyasi zm istedii eklindeki dncelerini dile getirmitir. hlas Haber Ajans tarafndan yaplan bahsekonu grmenin; Refah Partisi'nin ynlendirmesi ve bilgisi dahilinde gerekletirilmi olduu deerlendirilmektedir. - Kamuoyunda kendilerine ynelik olan "Atatrk kart olma" olgusunu, mevcut imkanlar ve ortamlar erevesinde yumuatma ve ortadan kaldrma amacyla "Atatrk deiliz ama Atatrk ilkelerini benimsiyoruz" cmlesiyle zetlenebilecek aldatc yaklamlar sergilenmek suretiyle Atatrk kesime, lml mesajlar verilmeye allmakta bu suretle mevcut ortam yumuatmay, vatandan kafasnda istifham yaratmay bylece sahip olduklar iktidar ortaklnn mrn uzatmay hedeflemektedir. - Nitekim Babakan Erbakan tarafndan babakanlk konutunda tarikat ve cemaat liderlerine verilen yemee, halktan tepki gelmesi zerine bu kesim, Atatrk'n de eyhleri mecliste kabul ettiini ileri srerek verilen davette yanl yaplmadn ve tepkilerin gereksiz olduunu ileri srmektedir. - Dier taraftan Kayseri Belediye Bakan kr Karatepe 18 Kasm 1996 gn bir TV. programnda "Erbakan da, ben de Atatrk deiliz. Ama bunlar Trkiye'de siyaset yapmann aksesuardr" diyerek zihniyetlerini bir kez daha vurgulamtr. Yine ayn ekilde RP'li bakan Necati elik askerlerin Sultanbeyli'de irticai yanls belediyeyi dlayarak Atatrk heykeli diktirmesinin, Susurluktaki esrarengiz kazadan daha nemli olduu fikrini ileri srmtr. Refah Partisi, Atatrk ilke ve inklaplarnn bu lke insanna ait deerlerden kaynaklanmadn, bunlarn Yahudi profesrlerin Trk toplumunu kendi inanlar dorultusunda ynlendirme gayretlerinin rn olduunu ileri srmek suretiyle, toplumun Atatrk'e olan inan ve gvencini ypratmaya, Atatrk dmanln krklemeye ve Atatrk ilke ve inklaplarnn mimarlarnn Yahudi'ler olduunu topluma empoze etmeye almaktadr. - Refah Partisi, ylba kutlamalarna alternatif olarak, amac ve gerekesi belli olmayan ve "fetih gecesi" olarak isimlendirilen kutlama gnleri dzenlemek suretiyle irticai duygular glendirmeyi, toplumda varolan mterek deerleri ortadan kaldrmay ve insanlar ada yaamdan soyutlamay amalamaktadr. - Ayrca eriat zlemini her frsatta dile getiren Rize milletvekili evki Ylmaz, eitli irticai gruplarn toplantlarna katlmakta, laiklik, rk ve dil konularnda sahip olduumuz ulusal deerlere ve bu deerlere ynelik toplumda olumu yerleik kavramlara aykr aklamalarda bulunmak suretiyle eriat kitleleri kaynatrmaya gayret etmektedir. Bu toplantlarda evki Ylmaz aka; "ben Hizbullah'm", "vatann yannda yer almakla izzetiniz, erefiniz ve haysiyetinizin artacan m zannediyorsunuz hayr sakn aldanmayn." "Krte konuuyormu kardeim, Lazca, erkezce, lisanlar yasak etmek gz kr olmaktr. Trkeyi yaratan evladr. Arapay da Trkiye'nin TVlerinden Franszca, Almanca, ngilizce haberler okunuyorsa niye benim kardeim Krte konuunca kyamet kopuyor. te bunlar zulmdr. Yllarca bu insanlarn ana diline nasl yasak koyarsnz, yazm oraya ne mutlu Trkm diyene. Niye krdm dememi, Krt ne zaman mutlu olacak. Ne mutlu Mslmanm diye yazlsayd" beyanlarnda bulunmaktadr. - ktidara ortak olan Refah Partisi, iktidar ncesi iliki iinde olduu yurtdndaki rgt ve lkelerle iktidar ortamnda bir araya gelerek etkin ve gl bir grup olduu izlenimlerini zellikle d dnyaya gsterme abas sergilemektedir. Ayrca bu giriimleri ile Trkiye'yi oluturulmas tasarlanan "islam birlii"nin merkezi ve lideri olaca mesajn vermektedir. - Gelimi G-7 lkelerine kar, "Mslman Sekizler" olarak isimlendirilen bir ekonomik birlik kurma projesi, son aamada tesisi ngrlen "slam Birlii" alt yapsnn temel ta olarak kabul edilmekte bu yaklamla islami rgtlenme almalar kuvvetlendirilmek ve geniletilmek istenmektedir. - Refah Partisi, iktidarda olmasnn verdii avantajlar da ok iyi kullanarak, lkemizde laiklii dinsizlik olarak alglayan bir kitlenin oluumuna ynelik uygun bir propaganda ile desteklenen, kurumlama ve kadrolama faaliyetlerine arlk vermi bulunmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 996

- Refah Partisinin devlet kurumlar ierisinde byk bir hzla devam ettirdii kadrolama faaliyetlerini en ge 1,5 ile 2 yl ierisinde tamamlayaca ve devleti tamamen kontrol altna alabilecei deerlendirilmektedir. -Refah Partisi, iktidar orta DYP'nin bilinen zafiyetleri nedeni ile ortaya kan teslimiyeti yaklamlarndan azami derecede istifade ederek daha da glenmekte ve bylece kendi ideolojisi dorultusundaki icraatlarn, gittike artan bir cretkarlkla gerekletirme imkan bulmaktadr. - Hedeflerine ulamak iin insan ve para faktrlerinin nemini ok iyi bir ekilde kavram olan refah partisinin, amalar dorultusunda kaliteli insan gcnn yetitirilmesi ve bu insanlarn devletin kilit noktalarnda grev alarak kadrolama gayretlerini organize etmesi ynnde aldklar mesafe dikkati ekmektedir. Ekonomik gce sahip olmak iin tesis ettikleri ortaklklar ise siyasi potansiyel ve parlamenter temsil kabiliyetiyle desteklenmektedir. -Bugn nemli birok devlet kadrosu refah partisinin eline gemi bulunmaktadr. Emniyet glerine szlm, birok mahalli idare ve kamu iktisadi teebbslerinin byk bir blmnde kadrolama ynnde alt yap tesis edilmitir. - Bu kesim genlie verdii nem erevesinde youn bir ekilde eitim ve retim kurumlar amakta, at birok zel okul vastasyla Atatrk dman binlerce gencin yetimesini salamaktadr. Dier taraftan camilerdeki imamlar vastasyla din duygular smrlerek irticai bir toplumun sratle bymesine ve halk desteinin kazanlmasna byk nem vermektedir. - Refah Partisi, amalarna ulamada en byk engel olarak tsk.ni grmektedir. Bu nedenle TSKne szma giriimlerini byk bir gizlilik ierisinde ve inatla srdrmektedir. Bu erevede ncelikle askeri rencilere, astsubay ve uzman erbalara el atmakta ve azda olsa baarl olunmaktadr. bugn iin TSKne szma ve onu pasifize etme ynnde ulalan nokta gn getike artmakla birlikte, henz bilinen kadaryla endie verici boyutlarda deildir. - Bugn iin Refah Partisinin kendilerine baladklar kitle saysnn 10-15 milyona ulat, sadece Refah Partisinin kaytl ye saysnn 4-4,5 milyonu bulduu ve son kongrede bu saynn ikiye katlanmasnn hedeflendii dikkate alndnda, saylar 20 milyonu bulan "yar olgunlam" kkten dinci bir kitlenin ekillenmeye balad gz ard edilmemelidir. Nitekim Babakan Erbakan; Refahl semen saysnn 8 milyona ulat gn yaplmakta olan seimlerin sadece formaliteden ibaret olacan ifade etmitir. - Refah Partisi bir devleti devlet yapan, ulusu birbirine kenetleyen ortak hasletlerden dil birlii, yurt birlii ve lk birlii gibi temel deerleri din birlii baznda ele alp ileyerek, Trk halknn bu mterek deerlerini ortadan kaldrmay ve T.C. devleti topraklar zerinde bir / ulus bilinciyle yaayan halkmz, bu hasletlerden koparp mmetilik temelinde yaplandrmay amalamaktadr. - Bugn iin Refah Partisi; ounluu ile halk maddi, manevi ve ahlaki adan smren, mmet toplumunu oluturma ynnde onlarn dini duygularn istismar eden, onlar kul mant ile her trl emellerine hizmette kullanan ve kendisinin iktidara gelmesinde destek salayan tarikatlara, byk bir hogr ile yaklamakta ve onlarn, kendilerinin sahip olduu iktidar nimetlerinden azami lde istifade etmelerine msaade etmektedir. - Nitekim, iktidar orta Refah Partisi ile tarikat birliktelii, 11 Ocak 1997 tarihinde kamuoyunun tamamna malolacak ekilde tm medya tarafndan tespit edilen grntlerle aka ortaya konmutur. Bu balamda ada Trkiye asndan byk temsil deeri bulunan babakanlk konutunda babakan Erbakan tarafndan dzenlenen iftar yemeine; bata Fetullah Glen, Kemal Kaar, Prof.Dr.Esat Coan, Haydar Ba ve eyh Nazm Kbrsi olmak zere, lkenin yrrlkteki kanunlarna gre yasaklanm toplam 51 tarikat ve cemaat lideri davet edilmi ve davet edilenler Cumhuriyet Trkiye'sinin hibir dneminde rneine rastlanlmayacak bir davranla arldklar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 997
konut kapsnda RP Ankara milletvekili Hasan Hseyin Ceylan tarafndan el plerek karlanmtr. - Bu olay sonras kamuoyundan gelen tepkiler zerine, Refah Partisi milletvekili Ouzhan Asiltrk bu tepkileri "kim ne sylerse sylesin hibir ey bizi engelleyemez, biz kendi iimizi yapmaya devam edeceiz" eklinde toplumu hie sayan bir umursamaz yaklamla yorumlamak istemitir. Babakan Erbakan, babakanlk konutunda tarikat ve cemaat liderlerine vermi olduu bu yemekle; anayasa ile teminat altna alnm olan inklap kanunlar inenmi ve anayasann temel ilkesi olan laiklik hie saylm, anayasa delinmitir. - Refah Partisinin bu yaklam, eriat devleti kurma yolunda en fazla aba sarfeden ve kanunla yasaklanan tarikatlara verdii destei ve eriat zlemini birkez daha aka ortaya koymas asndan nem arz etmektedir. - Refah Partisi, kendi ideolojisini lkeye yerletirmek ve hakim klmak dorultusunda, halihazrda lkenin en hassas konusunu oluturan kanl terr rgt pkk ile ilikiye girmekten kanmamakta, bu ekilde terr sona erdirecei noktasndan hareketle, rgt kendi amalar iin kullanmann yollarn aramaktadr. - Dier taraftan Trkiye Cumhuriyetinin lkesi ve milleti ile btnlne, varlna, bamszlna, gvenliine, anayasal dzenine ve milli gcn meydana getiren btn unsurlara kar iten ve dtan ynetilen mevcut ve muhtemel faaliyetler hakknda milli gvenlik istihbaratn devlet apnda oluturmakla grevli MT Mstearl; halihazr durumu ile bu hayati grevi yeterince yerine getirememektedir. Dolaysyla bu kritik dnemde MT Mstearl iin grev deiikliin sz konusu olmas halinde, bu greve siyasi etkilerden uzak bir kiinin atanmas milli menfaatlerimiz asndan nem tamaktadr. - lkemizde, bir taraftan kontrol altna alnan PKK terr rgt faaliyetleri baz blgelerde devam ederken, dier taraftan Atatrk'n kurduu ada Trkiye Cumhuriyeti'ni ykarak yerine eriat devleti kurmay nihai hedef seen eriat kesim amacna ynelik gayretlerini byk bir inan ve kararllkla devam ettirmektedir. - Bugn iin eriat kesimin; devletin btn kurum ve kurulular ile toplumun baz kesimlerinde yrtt gizli ve planl kadrolama faaliyetleri, Atatrk'n kurduu laik, demokratik ve ada Trkiye Cumhuriyeti'nde, yaratt tahribatn boyutlar asndan endie verici bir duruma gelme istidad tamaktadr. Vakit geirilmeden demokratik hukuk devleti kurallar ierisinde her seviyede etkili ve planl bir ekilde gereken nlemler alnmad takdirde, yakn bir gelecekte nlem alma imknnn da ortadan kalkabilecei deerlendirilmektedir.

Brifingte, iktidar partisine mensup Bakanlar, milletvekilleri, yeler ve sempatizanlar ile baz zel finans kurumlar, haber ajanslar, vakflar, okullar vb. kurulularn yan sra, REFAHYOL dneminde ileri, Dileri, Adalet, Milli Eitim, Salk, alma, Kltr Bakanlklar ile dier devlet kurumlarna atanan personelin Milli Gr olmakla sulanarak filendii, bu atamalarn devlet kadrolarna szma/devleti ele geirme eklinde deerlendirildii; Refah Partisi mensuplarnn YK, TRT ve MT Mstearlnn yan sra, TSKya da szmak istedii; Milli Grlerin silahlandklar, hatta Gneydou zerinden silah kaakl yaptklar ne srlerek, devletin bu kiilere kar tedbir almas gerektii vb. hususlara yer verilmektedir. 28 ubat dneminde, sz konusu Bakanlk ve kurumlarda yaplan atamalarn bu kadar yakndan takip edilebilmesi, sz konusu bilgilerin, bu Bakanlk ve kurumlarda Genelkurmay stihbarat Bakanl iin alan personelden elde edilerek, bir Bilgi Bankasnda derlenip, toparlandn akla getirmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 998 Brifingte, Refah Partisinin d politika, ekonomi, savunma vb. alanlarda, slam lkeleriyle iyi ilikiler tesis edilmesine ynelik gayretleri sert szlerle eletirilmekte; Genelkurmay Bakanlnn Milli Savunma Bakanlna balanmas, Milli Savunma Bakanl btesinde ksntya gidilmesi, Milli Gvenlik Kurulunun kaldrlmas gibi niyetler TSKya ynelik meydan okuma olarak deerlendirilmektedir. Dier yandan, YA kararlaryla ordudan atlan asker personelin Refah Partili Belediye ve zel kurulularda ie girmelerine sk sk vurgu yaplmas, Refah Partisi faaliyetlerinin ordu iinde ikilik karmaya almak eklinde deerlendirilmesi, 28 ubat dnemindeki Komuta Kademesinin bu konudaki hassasiyetini gstermektedir. Refah Partisinin Krt Sorununu slam Kardelii temelinde zmeye almakla eletirilmesi; baz Refah Partili milletvekillerinin PKK ile ibirlii yaptnn ne srlmesi, baz Refah Partili milletvekillerinin de Atatrk dman olmakla itham edilmesi dikkat ekmektedir. Ayrca, 11 Ocak 1997 gn akam Babakan Erbakann verdii iftar yemei, Refah Partisi-tarikat birliktelii olarak tanmlanmaktadr. Brifingte, MT Mstearl; halihazr durumu ile bu hayati grevi yeterince yerine getirememektedir. Bu greve siyasi etkilerden uzak kalabilecek bir kiinin atanmas milli menfaatlerimiz asndan nem tamaktadr denilerek, Cumhurbakanndan, emekli olacak mevcut Mstearn yerine atanacak yeni Mstearn, Genelkurmayn istei dorultusunda belirlenmesi istenmektedir.1699 zetle, bu Brifingte, 28 ubat dneminde, Refah Partisinin hemen hemen tm sylem, politika ve davranlarnn eriat devletini kurma abas eklinde deerlendirildii, Refah Partisinin adeta bir su/terr rgt olarak deerlendirildii; aka siyasi konularda yorum yapld, Refah Partisinin Anayasa ve yasalar inemekle suland ve siyasete yn verilmek istendii grlmektedir. Genelkurmay Bakannn bu Brifingte yer alan talep ve eletirilerini bal olduu Babakan yerine, onu atlayarak, Cumhurbakanna iletmesi, 28 ubat dneminde, TSK-Hkmet ilikilerinin anlalmas bakmndan nem arz etmektedir. Cumhurbakan Sleyman DEMRELin 17 Ocak 1997 Gn Genelkurmay Bakan Sayn Org.smail Hakk Karaday ile Yapt Grme Sonundaki Szleri Cumhurbakanl Arivinde 17 Ocak 1997 gn Genelkurmay Bakan Sayn Org.smail Hakk Karaday ile yaplan grmenin sonunda Sayn Cumhurbakanmzn szleri balkl ve 20 Ocak 1997 tarihli bir belge bulunmaktadr.1700 Bu belge olduu gibi aadadr:
Verdiiniz bilgilere teekkr ederim. T.C. kurulduundan beri eitli tehditlerle karlamtr. eriat da, bunlardan biridir. Demokratik rejimin savunmasz olduunu kabul etmek mmkn deildir. Devlete ynelmi tehditler, kanun Devleti ilkesi ierisinde karland takdirde, endie edecek bir ey olmaz. Kayglarnz anlyorum. kardnz sonuca mesnet tekil eden bilgilerin bir ksm, doru olmayabilir. Bunlar tahkik edeceim.
MT Kanununun 13nc maddesinde, Milli stihbarat Tekilat Mstear, Milli Gvenlik Kurulunda grldkten sonra Babakann inhas ve Cumhurbakannn onay ile atanr. hkm mevcuttur. Benzer ekilde, MGK Genel Sekreterlii grevi de, 2004 ylna kadar Genelkurmay Bakanlarnca belirlenen ve daha sonra Babakanlar tarafndan atanan Orgeneraller eliyle yrtlmtr.
1699 1700

Cumhurbakanl Arivi, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-90.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 999
Devletin byk kurumlar, salam ve yerinde duruyor. niversiteler, tarafmdan dikkatle takip ediliyor. Rektrleri ben tayin ettim. Daha Harran niversitesi Rektr'n dn ben tyin ettim. TRT'ye henz hibir mdahale olmad. Genel Mdr tyini henz yaplm deil. Ben de onu dikkatle gzlyorum. Basavcy bugn tyin edeceim. eriatlk saylabilecek hibir kanun Meclis'ten gemedi, gemez de. Geerse gereini yaparm. Hep konutuk. Demokratik kurallara dayanabilirsek, bu sorunu aarz. Dayanamazsak o zaman, Cezayir'e dneriz. 1982 Anayasa'snn getirdii bu sistemin bir noksan var. Eer "Meclis'i fesih yetkisi" Cumhurbakannda olsa, bugn ikyetisi olunan pek ok hususla karlamayz. Herkes ona gre hareket eder, sorumluluunu bilir. Pakistan'da yaplan uygulama, o lkeyi byk skntlardan kurtarmtr."

Bu belgede, Cumhurbakan DEMRELin, Genelkurmay Bakanlnca kendisine sunulan Brifingte yer alan iddialara verdii cevapta, siyasi koullarda bir dzelme olmamas halinde, Trkiyenin Cezayire dnme tehlikesinin mevcut olduuna iaret ettii, Pakistanda olduu gibi, kendisine Meclisi feshetme yetkisi verilmesini istedii gze arpmaktadr. Bu brifingin ardndan, o dnemde, Genelkurmay Bakanlnca herhangi bir resmi aklama yaplmam; buna mukabil, ayn gn, Cumhurbakanl Basn Merkezi'nden yaplan aklamada, Cumhurbakan Sleyman Demirel'in Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday'dan Trk Silahl Kuvvetleri ile ilgili eitli konularda bilgi ald belirtilmitir. Gazetelerde ise Cumhurbakan Demirele Genelkurmay tarafndan sunulan brifingde, 55 irticai olayn gndeme getirildii, bu olaylarn tekrarlanmamas iin gereinin yaplmasnn istendii, irticai faaliyetlerin blclkle eit ve birinci derecede ncelikli i tehdit haline geldii, Genelkurmay belgelerinin buna gre dzenlenecei, Milli Askeri Stratejik Konsept belgesinde tanmlanan i tehdit tanmnn deitirilecei vb. haberler yer almtr.1701 Dnemin Genelkurmay Genel Sekreteri Tmg. Erol zkasnak, emekli olduktan sonra yapt aklamada, bu Brifingin, 28 ubat srecinin balangc olduunu aklamtr.1702 Cumhurbakan Demirelin, bu brifingi mteakip, brifingte yer alan iddialar aratrmak amacyla ayn gn, ankayada, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde bir alma Grubu kurulmas direktifini verdii, Cumhurbakanl Genel Sekreter Yardmcs (E) Kur.Alb.Ouz zbilgin tarafndan kaleme alnan notta 1703 ifade edilmektedir. Genelkurmay Bakanlnn 17 Ocak 1997 Tarihli Cumhurbakanl Genel Sekreterliinde Yaplan alma Brifingi erevesinde

Cumhurbakanl Arivinde yer alan bir dier ariv belgesinde1704, Genelkurmay stihbarat Bakanlna intikal eden istihbari bilgiler/duyumlar temelinde hazrlanarak 17 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakan Demirele sunulan Genelkurmay Brifingi hakknda yaplan inceleme sonular yer almaktadr.
1701 1702 1703 1704

Erkan Yksel, Medya Gvenlik Kurulu, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2004, s.55-56. Hulki Cevizolu, 28 ubat Bir Hkmet Nasl Devrildi, Ceviz Kabuu Yaynlar, s.28. Cumhurbakanl Arivi, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-439/442. Cumhurbakanl Arivi, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-235/288

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1000

Genelkurmay Brifingindeki hususlarn titizlikle incelendii grlen almada, sz konusu brifingte yer alan hususlarn 54 iddia temelinde zetlenerek, bu iddialarn her biri iin ayr ayr gr oluturulduu ve ilem yapld grlmektedir. Bu ilemlerin, sz konusu iddialar hakknda Babakan ERBAKANn dikkatinin ekilmesi eklinde cereyan ettii grlmektedir. Cumhurbakan Demirele takdim edildii anlalan bu inceleme almasnda; her bir iddiann st ksmna el yazs ile Genelkurmay-GNK, Babakanlk-Ba, ileri, MEB, MT, Babakana yazlan mektup kapsamnda, Hi bir ilem yaplmayacak, yaz yazlmayacak eklinde zel notlar dld grlmektedir. Bu notlarn, sz konusu iddialara ilikin olarak Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan yaplan ilemleri ifade etmek iin kullanld; her bir iddiann konusuna gre Babakan Erbakana ve ilgili kurumlara iletildii anlalmaktadr. Bu inceleme almas ana hatlaryla aada zetlenmektedir:
(DDA 1 zerinde Genelkurmay notu var.) DDA 1: RP, son hakim ve savc atamalaryla bir taraftan yandalar olan hkim ve savclar kritik noktalara getirerek, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunda belirli bir stnlk salam, dier taraftan Atatrkl ve laiklii savunan hkim ve savclarn grev yerleri deitirilerek bunlar zerinde bask kurmak istemektedir. (Sayfa:20) CEVAP 1: Doruluu saptanamamtr. Aksine, Kurulun Adalet Bakan ve Mstearn dndaki 5 yesi, hakim ve savc atamalarnda byk bir dikkatle almakta ve Bakann yanl tasarruflarna imkan brakmamaktadr. Kurulun Yargtaydan gelen asl yedek, Dantaydan gelen iki asl iki yedek yeleri herhangi bir hakszla yer vermedikleri gibi, siyasi basklara da dayanmaktadr. Kurulun tarafsz hareket ettiini iki rnekle gstermek mmkndr. Birinci rnek, Sayn Adalet Bakannn Atatrke hakaretten dolay yarglanan sank hakknda (Abdurrahman DLPAK kastediliyor) beraat karar veren hakimi yeniden stanbula atanmasn Kuruldan geiremeyince, Bakanla tetkik hakimi olarak atamtr. kinci rnek, Sayn Adalet Bakan Ankara Cumhuriyet Basavclna M. Ali KIRATLIy atamak istedii halde, bu kiiyi yeterli bulmadndan yerine lhan MESUTOLUnu atamtr. (DDA 2 zerinde Genelkurmay-Babakanlk notu var.) DDA 2: Gazeteci Abdurrahman DLPAK aleyhinde Atatrke hakaret ettii gerekesiyle alan davada beraat karar veren hkim Mustafa KUTLUK, Adalet Bakanlna alnarak dllendirilmitir. (Sayfa:21) CEVAP 2: Akit Gazetesi ke yazar Abdurrahman DLPAK ve Yaz leri Mdr smet UCA hakknda 5816 sayl Atatrk Hakknda lenen Sular Hakknda Kanuna istinaden alan davada Cumhuriyet Savcs Orhan ZBEK, CMKnn 223 nc maddesinin son fkrasndan bahisle sanklarn sorgusuna dahi gerek bulunmadndan beraat karar verilebileceinden sz etmesi zerine hakim Mustafa KUTLUK beraat karar vermitir. 07.04.1995 tarihinde bu hususun ikayet edilmesi zerine Adalet Bakan Mehmet MOULTAY talebi hakl grerek beraat kararn yazl emir yoluyla bozulmasn salamtr. Ne yazk ki, yazl emirle bozma karar sanklar aleyhine tesir yapmadndan su ileyen sanklar kurtulmulardr. Adalet Bakanl, Yargtayn bu karar zerine savc Orhan ZEYBEK ve hkim Mustafa KUTLUK ynnden soruturma atrm, Adalet Bakanl mfettii her iki san da sulu bularak yerlerinin deitirilmelerini istemi ve HSYK da ad geen savc ve hakime knama cezas

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1001
vermi, hakim Mustafa KUTLUKu Bursa Ar Ceza Mahkemesi yeliine, cumhuriyet savcs Orhan ZEYBEKi de Tekirda Cumhuriyet Savclna atamtr. Kurulun bu karar zerine ilgililer konuyu, gerek Kurula gerekse tirazlar nceleme Kuruluna getirmelerine ramen, talepleri her seferinde reddedilmitir. Bunun zerine, greve gelen Adalet Bakan Sayn evket Kazan, hakim KUTLUKu kendi yetkisini kullanarak Bakanlk Tetkik hakimliine getirmitir.

Gazeteci Abdurrahman Dilipak1705 hakknda Cumhurbakan Demirel tarafndan Babakan Erbakana gnderilen Kiiye zel mektup Cumhurbakanl Genel Sekreterlii arivinde yer almaktadr.1706 Bu tarihi mektup aadadr: 4 ubat 1997 Tarihinde Cumhurbakan Demirel Tarafndan Babakan Erbakana Gnderilen Mektup:
Sleyman Demirel Cumhurbakan Ankara, 4 ubat 1997 Sayn Prof. Dr. Necmettin Erbakan Babakan Yazar Abdurrahman DLPAKn Akit Gazetesinde yaymlanan bir yazsndan dolay 5816 sayl Atatrk Hakknda lenen Sular Hakknda Kanuna muhalefet suundan stanbul Cumhuriyet Savclnca 28.07.1992 tarihinde stanbul 4 nc Asliye Ceza Mahkemesine dava alm ise de, sann sorgusu dahi yaplmadan Mahkeme hakimi Mustafa KUTLUK tarafndan ad geen hakknda 02.09.1992 tarihinde beraat karar verilmitir. Aradan yla yakn bir sre getikten sonra 07.04.1995 tarihinde yaplan ikayet zerine, stanbul Cumhuriyet Basavcs Avni DLLGL yazl emir yoluyla beraat kararnn bozulmasn istemi ve dosyay Adalet Bakanlna gndermitir. O tarihte grevde bulunan Mehmet MOULTAY, talebi hakl bularak, beraat kararnn yazl emir yoluyla bozulmas iin 02.05.1996 tarihinde bozma gerekeleriyle birlikte evrak Yargtay Cumhuriyet Basavclna gndermitir. Yargtay Cumhuriyet Basavcs belirtilen bozma gerekeleriyle birlikte dosyay, Yargtay 9 uncu ceza dairesine sunmutur. Dosyay inceleyen Yargtay 9 uncu Ceza Dairesi 08.06.1995 tarih ve 3923/4071 sayl kararyla, olayda su unsuru bulunduu halde sank hakknda durumaya dahi armadan ve delilleri toplanmadan verilen beraat kararn yasalara aykr bularak bozmutur. Ancak, Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda yer alan hkmler nedeniyle yazl emirle bozma karar sank iin aleyhte tesir yapmadndan, belirtilen suu ileyen sank kurtulmutur. Adalet Bakanl Yargtayn bu karar zerine; duruma Savcs Orhan ZEYBEK ve duruma Hakimi Mustafa KUTLUK ynnden soruturma konusu yapm, Adalet Bakanl mfettii her ikisini de sulu bularak cezalandrlmalarn istemi, Hakim ve Savclar Yksek Kurulu da ad geen savc ve hakime knama cezas vermi, hakim Mustafa KUTLUKu Bursa Ar Ceza Mahkemesi yeliine, Cumhuriyet Savcs Orhan ZEYBEKi Tekirda Cumhuriyet Savclna atamtr.

1705 Komisyonda dinlenen gazeteci Abdurrahman Dilipak, sz konusu mektuptan haberdar olduunu u szlerle ifade etmitir: Demirelin filan benimle ilgili, benim yazmdan dolay Erbakana verdii muhtra var. 1706

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-226.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1002
Kurulun bu karar zerine ilgililer konuyu gerek kurula gerekse tirazlar nceleme Kuruluna getirmelerine ramen, talepleri her seferinde reddedilmitir. Adalet Bakan Sayn evket Kazann greve gelmesinden sonra hakim Mustafa KUTLUKun yeniden stanbula atanmas ve knama cezasnn kaldrlmas taleplerinin Hakim ve Savclar Yksek Kurulunca reddedilmesi zerine bakan kendi yetkisini kullanarak Mustafa KUTLUKu Bakanlk Tetkik Hakimliine getirmitir. Yargtay Kararyla Atatrk aleyhine su ileyen bir san kasta varan bir davranla beraat ettiren bir hakimin, bir yerde taltif edilerek Adalet Bakanl Tetkik Hakimliine getirilmesi son derece sakncal bulunmutur. Konunun incelenmesini ve neticesi hakknda bilgi verilmesini rica ederim. (mza) S.Demirel Cumhurbakan (DDA 3 zerinde GNK notu var.) DDA 3: Ankara DGM Savcs Nuh Mete Ykselden RPnin kapatlmasn istemesinden dolay savunma istenmek suretiyle bu kii zerinde bask kurulmaya allmaktadr. (Sayfa:21-22) CEVAP 3: Dorudur. Ancak HSYK Kanununa gre bir savc ve hkim hakknda disiplin cezas verme yetkisi tamamen HSYKya aittir. Bu konuda Adalet Bakannn yetkisi dahilinde at soruturma srmektedir. Ancak, bu soruturma Kurul kararna dnmedike ilgili savcy etkilemeyecektir. (DDA 4 zerinde GNK-Ba notu var.) DDA 4: Refah Partisi ideolojisine yakn olan yaklak 400 hakim ve savcnn Adalet Bakanl bnyesinde atanmakta olduu renilmitir. (Sayfa:22) CEVAP 4: ddia edilen 400 hakim ve savcnn Adalet Bakanlna alnacak yeni hakim adaylar olduu anlalmaktadr. 2802 sayl Hakim ve Savclar Kanunu hkmlerine gre yaplm bulunan yazl yarma snavnn deerlendirilmesi ve bundan sonra yaplacak mlakat, ilgili Bakanlka sonulandrlacaktr. Bu aamada Adalet Bakannn kendi yandalarn kazandrma ihtimali kuvvetle muhtemeldir. Bu itibarla, muhtemel bir hakszl nlemek gayesiyle Sayn Cumhurbakan tarafndan Babakana bir mektup yazlarak dikkati ekilmitir. HSYK Kanununa gre hakim ve savclarn meslee alnmas iin Kurulun yetkisindedir. O nedenle endieye mahal yoktur. ARZ: Meslee yeni alnacak hakim adaylar iin yaplan snavda yanl hareket edilmemesi ve deerlendirmenin objektif ller ierisinde yaplmas iin Sayn Cumhurbakan tarafndan Babakan Sayn Prof. Dr. Necmettin ERBAKANa yazdklar yaz rnei ektedir.

Sz konusu hakim ve savc snav hakknda Cumhurbakan Demirel tarafndan Babakan Erbakana gnderilen Kiiye zel mektup Cumhurbakanl Genel Sekreterlii arivinde yer almaktadr.1707 Mektup aadaki gibidir: 3 ubat 1997 Tarihinde Cumhurbakan Demirel Tarafndan Babakan Erbakana Gnderilen Kiiye zel Mektup:
Sleyman Demirel Cumhurbakan

1707

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:9/703, Fihrist No:22357-224

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1003
Kiiye zel Ankara, 3 ubat 1997 Sayn Prof. Dr. Necmettin Erbakan Babakan Ankara 2802 Sayl Hakimler ve Savclar Kanununun 8. Maddesinde belirtilen niteliklere sahip olanlar arasnda, ayn Kanunun 9. Maddesine gre yazl snav almak, daha sonra da mlakata tabi tutulmak zere hakim aday alnaca ifade olunmaktadr. Bu snavda, birtakm siyasi mlahazalarn hakim olabilecei ve yaplacak seimin adil ve hakkani esaslara uymayaca endieleri belirtilmektedir. Bu hususu dikkat-nazarnza getiriyorum. lginizi rica ederim. (mza) S.Demirel

(DDA 5 zerinde Ba notu var.) DDA 5: 10 Kasm 1996 gn Kayseride dzenlenen toplantdaki konumasndan dolay Kayseri Belediye Bakan kr Karatepe hakknda alan soruturmay yrten savcya bask yaplm; davayla ilgili bilirkii heyetine irticai grleri benimseyen retim grevlilerinin seilmesi iin gayret sarf edilmitir. Refah Partisi bu tr uygulamalarla yargya mdahalede bulunarak, dava dosyalarnn rtbas edilmesini ve kapatlmasn amalamaktadr. (Sayfa:22-23) CEVAP 5: Bu kii hakknda Kayseri Devlet Gvenlik Mahkemesi Savcl tarafndan balatlan hazrlk soruturmas Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesine gnderilmitir. Bilirkii heyetine seilen Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinden seilen hocalarn ilerinin younluu nedeniyle bu grevi kabul etmemeleri zerine Polis Kolejinde grevli retim yesi bilir kii tayin edilmitir. Bu kiilerin RP yanls olduu belirtilmitir. Soruturma devam etmektedir.

kr Karatepe hakknda Cumhurbakan Demirel tarafndan Babakan Erbakana gnderilen Kiiye zel mektup Cumhurbakanl Genel Sekreterlii arivinde yer almaktadr.1708 Mektup aadaki gibidir: 4 ubat 1997 Tarihinde Cumhurbakan Demirel Tarafndan Babakan Erbakana Gnderilen Kiiye zel Mektup:
Sleyman Demirel Cumhurbakan Kiiye zel Ankara, 4 ubat 1997 Sayn Prof. Dr. Necmettin Erbakan Babakan Ankara
CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-227

1708

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1004

1- Kayseri Belediye Bakan kr Karatepe ile ilgili bir soruturma dolays ile; Cumhuriyet Savcsna bilirkii heyetinin seiminde bask yapld, 2- Sincan Belediye Bakan Bekir Yldzn irticai faaliyetlerin iinde olduu, 3- rticai faaliyetlerinden dolay Askeri ura karar ile Ordudan karlan Subay ve Astsubaylarn, Belediyelere ve Bakanlklara yerletirildii, 4- Atatrk dmanl yapld, 5- Baz siyasi kiilii olan konumaclarn; laiklik, rk ve dil konularnda, ulusal deerleri ypratmaya gayret sarfettii Hususlarnda ikayetler intikal etmitir. Bu ve benzeri konularn, nemli hassasiyetlere sebep olduu, huzursuzluk dourduu, gerektir. Gereini rica ederim. (mza) S.Demirel (DDA 6 zerinde GNK notu var.) DDA 6: Adalet Bakan, grne yakn bulduu hkim ve savclar kritik ve nemli yerlere atamak iin aba sarf etmekte; Ankara, stanbul ve zmir basavclklarn bask altna almaya almaktadr. (Sayfa:23) CEVAP 6: Doruluu saptanamamtr. Ankara, stanbul ve zmir Cumhuriyet Basavclar meslekte kendilerini kantlam deerli kiilerdir. (DDA 7 zerinde GNK notu var.) DDA 7: RP, Yargtay Cumhuriyet Basavclna yanda olabilecek bir aday setirmek iin aba sarf etmektedir. CEVAP 7: Doruluu saptanamamtr. Yargtay Cumhuriyet Basavcs ve Yargtay Cumhuriyet Basavcvekilli, Yargtay Byk Genel Kurulunun kendi yeleri arasndan gsterdii 5 aday arasndan Cumhurbakannca seilmektedir. 17 Ocak 1997 tarihinde seilen Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural SAVA da grevini en iyi ekilde yerine getirecek bir kiidir. (DDA 8 zerinde GNK notu var.) DDA 8: RP, trbanl yarglarn grev almalarna olumlu yaklam sergileyerek, Klk Kyafet Kanununu ortadan kaldrmay amalamaktadr. (Sayfa:24) CEVAP 8: Klk ve kyafet konusu iki kanun (25.11.1925 tarihli ve 671 sayl apka ktisas Hakknda Kanun ile 03.12.1934 tarihli ve 2596 sayl Baz Kisvelerin Giyilemeyeceine Dair Kanun) ve bir ynetmelik (Kamu Kurum ve Kurulularnda alan Personelin Klk ve Kyafetlerine Dair Ynetmelik) ile teminat altna alnmtr. Bu Kanunlar ve Ynetmelik deimedike, klk ve kyafet konusunda Devlet memurlarnn baka trl hareket etmeleri mmkn deildir. ARZ: Bu konuda Cumhurbakan tarafndan Babakan Erbakana gnderilen uyarc nitelikteki yaz rnei ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1005 Sz konusu klk kyafet uygulamalar konusunda Cumhurbakan Demirel tarafndan Babakan Erbakana gnderilen Kiiye zel mektup Cumhurbakanl Genel Sekreterlii arivinde yer almaktadr.1709 Bu tarihi mektup aadadr: 4 ubat 1997 Tarihinde Cumhurbakan Demirel Tarafndan Babakan Erbakana Gnderilen Kiiye zel Mektup:
Sleyman Demirel Cumhurbakan Kiiye zel Ankara, 4 ubat 1997 Sayn Prof. Dr. Necmettin Erbakan Babakan Ankara Malumunuz olduu zere; T.C. Devletinin Anayasann 2. Maddesinde Cumhuriyetin nitelikleri; Demokratik, Laik ve Sosyal bir Hukuk Devletidir. eklinde belirlenmitir. 4 Maddesinde; Bunlarn deimeyecei yazldr. Cumhurbakan ve Milletvekilleri Trkiye Byk Millet Meclisi krssnden, bunun zerine yemin etmilerdir. Anayasann 120, 121 ve 122. Maddeleri; Devletin korunmas ile ilgili tedbirler getirmitir. Cumhuriyetin niteliklerine ve Devletin temel atsna ynelmi tehdit ve tehlikeler; hem toplumda, hem de Devletin kurumlarnda, byk rahatszlklar yaratmaktadr. Bu arada, Kktendinci cereyanlara kar fevkalade hassasiyet bulunduu, yine malumunuzdur. 1- Laik dzeni korumak iin mevcut kanunlar, harfiyen uygulanmaldr. 2- Anayasann 174. Maddesinin koruduu Devrim Kanunlar uygulanmaldr. 3- Devletin kurumlarna Kktendinci cereyannn szmas, kesinlikle nlenmelidir. Bu meyanda; Yarg organlar, Silahl Kuvvetler, niversiteler, Emniyet Tekilat, Okullar, dare, Diyanet Tekilat, Yerel Ynetimler korunmaldr. Gereini rica ederim. (mza) S.Demirel (DDA 9 zerinde LER Cevap geldi notu var.)
CUMHURBAKANLII ARV Yer No:9112-28, Desimal No:84, Fihrist No:2.

1709

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1006
DDA 9: 9 Kasm 1996 gn Konya Belediyesi ve Milli Genlik Vakf tarafndan Konyada hkmetin Klk Kyafet Kanun Tasarsna kamuoyu destei salamak konulu bir miting dzenlenmitir. (Sayfa:24) CEVAP 9: Klk ve kyafet konusu iki kanun (25.11.1925 tarihli ve 671 sayl apka ktisas Hakknda Kanun ile 03.12.1934 tarihli ve 2596 sayl Baz Kisvelerin Giyilemeyeceine Dair Kanun) ve bir ynetmelik (Kamu Kurum ve Kurulularnda alan Personelin Klk ve Kyafetlerine Dair Ynetmelik) ile teminat altna alnmtr. Sz konusu Ynetmelik ancak Sayn Cumhurbakannn onayyla deitirilebilir. Bu Ynetmelik, kamu personelinin, Atatrk devrim ve ilkelerine uygun, uygar, arla kamayacak ekilde sade bir klk ve kyafette olmalarn, klk ve kyafette birlik ve btnlk iinde bulunmalarn salamay amalamaktadr. Bu Kanunlar ve Ynetmelik deimedike, klk ve kyafet konusunda Devlet memurlarnn baka trl hareket etmeleri mmkn deildir. ARZ: rticai faaliyetlere katlan eriat yanls gruplarn kyafetleri konusunda Cumhurbakanmz tarafndan Babakana gnderilen yaz rnei ektedir. Bu konuda Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet Sekinz tarafndan 4 ubat 1997 tarihinde ileri Bakanlna gnderilen Konyada dzenlenen miting hk. konulu yazda;1710 Konya Belediyesi ile Milli Gr Vakf tarafndan 9 Kasm 1996 gn Konyada dzenlenen mitingde, Anayasann 174 nc maddesindeki Kanunlara aykr davranlar sergilendii basnda yer almtr denilerek, bu konuda Valilike ne gibi bir ilem yapld ve ayrca Belediye Bakan hakknda idari veya adli takibat yaplp yaplmad hususunda Cumhurbakanlna bilgi verilmesi istenmitir. ileri Bakanlnn konuya ilikin cevabi yazsnda,1711 Konya Valiliinden alnan 26.2.1997 tarih ve 546 sayl yazda; Sz konusu toplant ve yrye Valilike izin verildii, toplantnn kanuni izgi ierisinde yapld, ayrca Hkmet Komiserince tutulan tutanakta da herhangi bir su unsuruna rastlanmad, Dzenleme Komitesinde Konya Bykehir belediyesinde grevli herhangi bir kiinin bulunmad ve toplantnn yaplmasnda belediyenin herhangi bir giriiminin olmad, toplantya Bykehir Belediye Bakan Do.Dr. Halil RNn misafir olarak katld ve bir konuma yapt ancak toplant ve yryte atlan slogan, tanan pankart ve dvizlerde herhangi bir su unsurunun bulunmad, toplantda yaplan konumalarn bant kaytlarnn zmnn Valilike Konya Cumhuriyet Basavclna iletilmesi zerine Savclka yaplan inceleme sonucunda ak hava toplants ve yrynde kanuna aykr herhangi bir durumun olmad ve bant zmnde de su unsuru bulunmad iin olay hakknda 2.12.1996 tarihinde takipsizlik karar verildii belirtilmitir. Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet Sekinz tarafndan, 4 ubat 1997 tarihinde ileri Bakanlna gnderilen bir baka yazda;1712 baz belediyelerin yanl hareket ettikleri, kadrolarn kkten dinci kiilerle doldurduklar ve 2860 sayl Yardm Toplama Kanununa aykr olarak fitre, zekat ve kurban derisi topladklar iddia edilmektedir. Konunun incelenerek, yasal gereinin yaplmasn ve sonucundan Cumhurbakanlna bilgi verilmesi istenmitir. (DDA 10 zerinde GNK notu var.) DDA 10: 25 inci sayfada Camilerde kadrosuz olarak grev yapmakta olan cami grevlilerinin, memur statsne geirilmesi ynnde gayret sarfeden Refah Partisi; bu sulardan dolay Memurin-Muhakemat Kanununa gre yarglanmasn, dolays ile haklarnda ilgili sulardan dolay Cumhuriyet Savclar ve adli makamlarca soruturma almasn nlemek istemektedir.
1710 1711 1712

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-12. CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-13. CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-20.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1007
Bu hususta yaplan aratrma aadaki neticeyi vermitir. ddia ksmen dorulanmtr. Ancak, imam olabilmek iin asgari mam Hatip lisesi mezunu olmak arttr. Bununla beraber HL mezunu olmayp da hafz olanlarn mezzin olma imkan bulunmaktadr. Ancak bu ahslarn memur yaplarak yarg denetiminden karlmas mmkn deildir. Diyanet leri Bakanlnn onalt bin kadro talebi vardr. Bu talebe ilikin kanun Meclise gnderilmemitir. (DDA 11 zerinde GNK notu var.) DDA 11: Refah Partisi, nklap Kanunlarn, zellikle Tevhidi Tedrisat Kanunu, Kyafet Kanunu, Medeni Kanun ve toplum yaamn dzenleyen dier kanunlar delmek amacyla Diyanet leri Bakanlnca fetva verilmesini istemektedir. CEVAP 11: Diyanet leri Bakanlnca fetva niteliinde her hangi bir alma yaplmamtr. Bu hkmetin greve balamasndan beri Meclisce kabul edilen ve Resmi Gazetede yaymlanan kanunlar arasnda hibir delil yoktur. Kanunlar Anayasasnn 89. maddesine gre Cumhurbakannn onayna tabidir. Bu hususta azami titizlik gsterilecei tabiidir. (Bilgisayarla yazlan cevabn st karalandktan sonra, el yazsyla yazlan not) (DDA 12 zerinde GNK notu var.) DDA 12: 26-27 nci sayfalarda Refah Partisi iktidara geldiinden bugne kadar ncelikli olarak, Adalet, alma, Milli Eitim ve ileri Bakanlklar bata olmak zere, toplam 85 st brokrat atamas veya deiiklii yaparak bu makamlardan 51ine kendi adamlarn veya kendi dncesine lml bakan kiileri getirmi bulunmaktadr. Bu hususta yaplan aratrma, aadaki neticeyi vermitir. Bakanlar Kurulu ve mterek kararnameyle yaplan tm bu atamalar, Sayn Cumhurbakannn onayna sunulmaktadr. Cumhurbakanlnda bu konuda dikkatli bir alma ve aratrma yaplmaktadr. Bu Hkmet zamannda Adalet, alma ve Sosyal Gvenlik ve ileri Bakanlklar Mstearlar deitirilmi olup, her hakknda da olumsuz bir bilgi bulunmamaktadr. Keza bu srede anlan bakanlklara, alt mstear yardmcs ve yedi genel mdr olmak zere toplam 16 st dzey brokratn atamas yaplmtr. (DDA 13 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 13: Do.Bnb.rtbesiyle Silahl Kuvvetlerde iken yabanc kadn ile evlenmek suretiyle ordudan ayrlan ancak, milli gr ideolojisini benimseyen Prof. Dr. Aziz Akgl Babakanlk Badanmanlna getirilmitir. (Sayfa:27) CEVAP 13: Do.Bnb. Aziz Akgl, Temmuz 1996 tarihinde GATAdan ayrlarak Krkkale niversitesine gemi, bu niversitede profesr olmutur. GATAda yaplan anketlerde en kt retim yesi seilmitir. Prof.Dr.Aziz AKGL, Babakan imzas ile tekemml eden Babakan Badanmanlna atanmtr. (DDA 14 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 14: RP yeri geldiinde Milli stihbarat Tekilatn yalanclkla ve kendilerini kandrmakla sulayp, toplum nazarnda kk drerek bu Kuruma da szma niyetlerine zemin hazrlamaktadr. (Sayfa:27-28) CEVAP 14: Bu ok nemli kurulu hakknda tereddtler uyandran ve kuruluun itibarn sarsan bu tr beyanlardan kanlmas gerektiini belirten yaz rnei ektedir. ddian ikinci ksm iin; ad geen kurulu gerekli tedbirleri kendi iinde almaktadr. (DDA 15 zerinde GNK notu var.) DDA 15- REFAH Partisi son gnlerde TRT Genel Mdrl ve TRTyi ele geirmek iin youn aba gstermektedir. RTK tarafndan seilen 3 adaydan biri olan Tuncay BYKERTANn adaylktan ekilmesi zerine yerine eriat gre yakn bir kiinin nc aday olarak seilmesi iin DYP ile anlama gayretleri srdrlmektedir. (Sayfa:28) CEVAP 15: TRT Genel Mdr Cumhurbakan tarafndan atanacaktr. Bu konu henz Cumhurbakanlna intikal etmemitir. Tuncay BYKERTAN yerine birinin semeleri RTKe bask yaplmakta ise de, RTK nc bir kiinin aday olarak gsterilmesini dnmemektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1008

(DDA 16 zerinde Yaz yazlmayacak notu var.) DDA 16: Refah Partisi ynetimi kendi partilerinde olan bakanlklarda aktif olarak, dier bakanlklarda da pasif yntemlerle ve rtl bir ekilde kadrolamaktadr. (Sayfa:28-29) CEVAP 16: Dorudur. Ancak, kararname gerektiren atamalar, Cumhurbakanlnca titizlikle incelenmektedir. (DDA 17 zerinde GNK notu var.) DDA 17: Refah Partisi, Dileri Bakanl bnyesinde kadrolamasn kolaylatrmak maksadyla; bu Bakanln giri snavlarna Arapa lisannn dahil edilmesi ve Mslman lkelere Arapa bilen diplomatlarn atanmas ynnde aba sarf etmektedir. (Sayfa:29) CEVAP 17: Dileri Bakanlnn lisan imtihanlar arasna Arapa konulmasna teebbs edileceine dair duyumlar alnd, henz byle bir uygulama olmad, eski snav sisteminin devam ettii, Arapa bilen baz meslek memurlarnn kendi istekleri ile Arapa konuulan lkelere gitmeyi istedikleri renilmitir. Ancak, Arapa konuulan lkelerde grevlendirilmek zere, alnacak idari memurlarda Arapa bilenler tercih edilmektedir. (DDA 18 zerinde GNK notu var.) DDA 18: Vali ve kaymakam olarak mam Hatip kkenli ve eleri tesettrl kiiler atanmaktadr. 50ye yakn valinin deitirilmesi ve yerlerine irtica yanls olanlarn atandrlmas iin hazrlk yaplmaktadr. (Sayfa:29-30) CEVAP 18: Bu Hkmet dneminde vali tayini ile ilgili bir kararname Cumhurbakanna sunulmamtr. 78 vali ve 3 vali vekilinden imam hatip kkenli olan says ile bei gememektedir. Ei tesettrl olan ise yoktur. Ancak trbanl birka Vali ei mevcuttur. Vali atamalarnda Cumhurbakanlnca gerekli titizlik gsterilmektedir. (DDA 19 zerinde BA notu var.) DDA 19: Refah Partisi emniyet tekilatna szma, tekilatta kadrolama ve bu messeseyi ele geirme ynndeki gayretlerine younluk kazanmtr. (Sayfa:30-31) CEVAP 19: Konunun incelenmesi, gereinin yaplmas ve sonucundan bilgi verilmesi iin sureti ekli yaz ileri Bakanlna gnderilmitir. (DDA 20 zerinde BA notu var.) DDA 20: SSK Genel Mdrlnce yaplan snavda yedekleri ile birlikte 5 bin kiiye snav kazandrlmtr. sonuta Refah Partili 5000 kiinin daha ie girmesi salanm olacaktr. (Sayfa:31-32) CEVAP 20: Konu, TBMMde gndeme getirilmi, ancak yaplan imtihanda kayrma olduuna ilikin somut bir delil ileri srlememitir. (DDA 21 zerinde GNK notu var.) DDA 21: rticai kesim, eitli Devlet hastanelerinde kendi yanda olan tabipleri bahekim ve bahekim yardmcs sfat ile grevlendirmektedir. (Sayfa:29-30) CEVAP 21: Salk Bakan Doru Yol Partisinden Yldrm Aktunadr. Bakan, trbana kar olduunu aka beyan etmitir. Hastanelerde personelin trbanl olamayaca ve bu hususlara dikkat edilmesi iin Cumhurbakan tarafndan Babakana yaz yazlmtr. (DDA 22 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 22: Fatih semtindeki eski Darafaka Lisesi gibi baz kamu tanmazlar Refah Partisi ideolojisine hizmet edecek rencilerin yetitirilmesi gayesi ile lim Yayma Cemiyeti ve Muradiye Vakf gibi kurulularca; yurt, dersane ve okul olarak kullanlmak zere satn alnmak istenmektedir. (Sayfa:33) CEVAP 22: Ziraat Bankasna ait bu mlkn ad geen cemiyet ve vakflara satlmamas iin talimat verilmesine dair Sayn Cumhurbakan tarafndan Sayn Babakana yazlan yaz rnei ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1009

(DDA 23 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 23: mam Hatip Okullarnn yan sra yurt iinde ve yurt dnda atklar, kurduklar ve /veya denetledikleri Kuran Kursu, dersane, okul ve niversiteler vastas ile youn, yaygn ve etkili bir eitim almas yrten irticai unsurlar rencilere yurt ve burs imkanlar salamaktadr. Bu erevede sadece Fethullah GLENe ait yurtiinde ve yurtdnda toplam 448 yurt, 346 dershane, 181 okul ve 3 zel niversite bulunmaktadr. (Sayfa:34) CEVAP 23: Bu iddia tamamen dorudur ve eriat kesimin hedefine varmasnda etkili olabilecek en etkin aratr. Konunun btn boyutlaryla aratrlarak alnacak tedbirlerin tesbiti iin Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin grevlendirilmesinde fayda mlahaza edilmektedir. (DDA 24 zerinde BA notu var.) DDA 24: Din eitimi verilen ocuklarn ya giderek klmekte, eitimi anaokulu ve kreler amak suretiyle beikten niversiteye kadar kesintisiz ve etkin bir eitim zinciri oluturulmaktadr. Youn yaz kamplar ve Yaz Okulu ad altnda ilkokul ocuklarna ynelik dini reti kamplar kurulmaktadr. (Sayfa:34-35) CEVAP 24: Konunun MT ve ileri Bakanlnca incelenmesi gerekmektedir. (DDA 25 zerinde MEB notu var.) DDA 25: mam Hatip Okulu rencilerinin, Harp Okullarna girebilmelerini temin etmek amac ile; son senelerinde yatay geile klasik fen liselerine girmelerine olanak salayacak olan ve Milli Eitim Bakanlnca hazrlanan Ynetmelik deiiklii nerisi tepkiler zerine yeniden incelemeye alnmtr. (Sayfa:35) CEVAP 25: mam Hatip Okullarnda 515.000 renci fazla olduu iin baka taraflara atlama talebi oalmaktadr. Bunu sipesifik hedefler dorultusunda lke ynetiminde sz sahibi olabilmek iin istemektedirler. Bunun nlenebilmesi iin, ncelikle mam Hatip okullarnda bulunan mevcudun insan gc planlarna uygun olarak azaltlmas gerekmektedir. Ynetmelik, deiikliinin yrrle konulmamas ve iptali iin Milli Eitim Bakanna yazlan yaz rnei ektedir. Bu konuda Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet Sekinz tarafndan 4 ubat 1997 tarihinde Milli Eitim Bakanlna gnderilen mam Hatip Okullar hk. konulu yazda;1713 mam Hatip Okulu rencilerinin, Harp Okullarna girebilmelerini temin etmek amacyla; son senelerinde yatay geile klasik fen liselerine ya da klasik liselerin fen blmlerine girmelerine olanak salayacak olan bir ynetmelik deiikliine gidildii iddia edilmektedir. Konunun incelenerek, ok acele olarak Cumhurbakanlna bilgi verilmesi istenmitir. Milli Eitim Bakan Prof.Dr.Mehmet SALAM imzasyla konuya ilikin olarak gnderilen cevabi yazda, Milli Eitim Bakanlnda, mam-Hatip Lisesi rencilerinin dier liselere yatay geilerini dzenleyen bir uygulama yoktur. Ayrca, Bakanlkta bu konuda bir almada mevcut deildir. denilmitir. (DDA 26 zerinde Babakanlk notu var.) DDA 26: eriat kesim, sahip olduklar niversite saylarn sratle artrma hazrlklar yapmakta, master ve doktora iin yurtdna renci gnderme almalar yrtmektedir. Ayrca d lkelerdeki eriat eitim veren niversitelerden mezun olan kiilerin, Trkiyede retmen olarak grev almasna imkan yaratmaktadr. Ayrca, gndeme getirilen yeni YK tasarsyla, rektr tayininde inisiyatifin Cumhurbakan yerine, hkmete verilmesi ve YK Genel Kurulunun 24 kiiden 15
1713

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-18.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1010
kiiye indirilmesi ngrlmekte, halen YK Bakanl grevini yrten Kemal Grzn biran nce grevden uzaklatrlmasnn amaland grlmektedir. (Sayfa:36-37) CEVAP 26: eriat kesime niversite ama imkn verilmemeli ve buna imkn verecek kanunlar karlmamaldr. YKn yeniden yaplandrlmas ise kanun mevzuu olup, seilen rektrlerin atama kararlar onaylanmak zere Sayn Cumhurbakanna gelecektir. (DDA 27 zerinde MT notu var.) DDA 27: Yurtdndaki slami niversitelere gnderilen rencilerin, genellikle imam hatip mezunu olan ancak niversite ikinci basamak snavn kazanamam, dou ve gneydou Anadolulu genler arasndan bizzat Refah Partisince seildii, rencilere eriat ve hukuk arlkl ilahiyat, ekonomi ve Arapa dersleri verildii, derslerden arta kalan zamanda o lkedeki islami rgtler tarafndan (rnek: Pakistan Cemaati slam rgt) silahl eitime tabi tutularak cihada hazrland, eitimini tamamlayan rencilerin yurda dnmelerini mteakip milli gr camiasnn emsiyesi altnda grev yaptklar iddia edilmektedir. . (Sayfa:37-38) CEVAP 27: Yurt dnda kendi paras ile eitime gitmenin nlenmesi mmkn deildir. Ancak, buralarda rencilerin silahl eitime tabi tutulmas konusunun MT tarafndan incelenmesi ve ona gre tedbir alnmas gerekmektedir. (MTe yaz notu var) Bu konuda Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet Sekinz tarafndan 5 ubat 1997 tarihinde MT Mstearlna gnderilen yazda;1714 baz irticai kesimlerin yurt dndaki slami niversitelere eitim maksadyla gnderdikleri rencilerin gnderildikleri lkelerde eriat arlkl blmlere devam ettirildii ve silahl eitime tabi tutulduklar, lkemizdeki rejimin deimesini isteyen baz Arap lkelerinden ve buralarda faaliyetlerini srdren ar dinci kesim rgtlerinden destek salad, silah ve uyuturucu kaakl yoluyla gelir temin ettikleri, terr rgtnn oluturduu boluktan, silah ve uyuturucu kaynaklarndan yararlanlarak Gneydou ve ran zerinden nemli miktarda silah ve mhimmat saladklar, bu unsurlarn amalarna ulamada takip ettikleri nc aamann Cihad olduu iddia edilmektedir. Konunun ayrntlaryla incelenerek, sonucundan Cumhurbakanlna bilgi verilmesi Ayrca, mam Hatip Okulu rencilerinin, Harp Okullarna girebilmelerini temin etmek amacyla; son senelerinde yatay geile klasik fen liselerine ya da klasik liselerin fen blmlerine girmelerine olanak salayacak olan bir ynetmelik deiikliine gidildii iddia edilmektedir. Konunun incelenerek, ok acele olarak Cumhurbakanlna bilgi verilmesi istenmitir. (DDA 28 zerinde GNK-BA notu var.) DDA 28: Birok niversitenin ynetim ve retim kadrosuyla rencileri RP yandalar tarafndan kontrol edilmektedir. (Sayfa:38-39) CEVAP 28: Saylar 34 bulan bu retim yelerinin bal bulunduklar slami grup ve cemaatlere gre dalmlarn ieren liste ekte sunulmaktadr. (kinci bir ariv belgesinde1715 bu iddia ve cevap u ekilde yer almtr: Halihazrda bata stanbul niversitesi Cerrahpaa Tp Fakltesi, Trakya niversitesi, Erzurum Atatrk niversitesi, Krkkale niversitesi, Ankara gazi niversitesi, Harran niversitesi, Konya Seluk niversitesi olmak zere birok niversite ynetim ve retim kadrosu ile renciler Refah Partisi yandalar tarafndan kontrol edilir hale gelmitir. 19 Mays niversitesi de belirtilen niversiteler arasna girmek zeredir. Bu hususta yaplan aratrma aadaki neticeyi vermitir: Krkkale niversitesi dndaki Rektrler Cumhurbakannca tayin edilmitir.
1714 1715

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-9. CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-62.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1011
Harran niversitesinin Rektr daha yeni tayin edilmitir. niversite kurumunu her trl akmdan korumak iin fevkalade hassasiyetle hareket edilmelidir.) (DDA 29 zerinde LER notu var.) DDA 29: RPli Sincan Belediye Bakan Bekir Yldz, slamiyetin ilk dnemlerinde uygulanan slam uras sistemi ile belediye hizmetlerini ve sosyal hayat dzenleme gayretleri gstermektedir. (Sayfa:39-40) CEVAP 29: Konunun ileri Bakanlnca incelenerek, sonucundan bilgi verilmesi istenmitir. ileri Bakanna yazlan yaz rnei ektedir. Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan 4 ubat 1997 tarihinde ileri Bakanlna gnderilen konuya ilikin yazda;1716 Sincan belediye Bakan Bekir YILDIZn Kuds Gecesi ad altnda dzenledii toplantda; uluorta laiklie aykr davran ve beyanlarda bulunduu, slam uras gibi safsatalarla adala aykr bir sosyal yaam biimi propagandas yapt ve bu suretle Devletimizin bamszlna, lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, hukuk devleti ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr davranlar sergiledii tesbit edilmitir. Ad geen Belediye Bakan ve basna intikal eden dier baz belediye bakanlar hakknda, bu eylemlerden dolay Bakanlnzca ne gibi ilem yapldnn ok acele Cumhurbakanlna bildirilmesi istenmitir. Bu yazya cevaben ileri Bakanlndan gelen yazda;1717 Anakara li Sincan Belediye Bakan Bekir YILDIZn Kuds Gecesi ad altnda gece dzenleyerek Hamas ve Hizbullah rgt liderlerinin posterlerini astrd ve ayrca Anayasada yer alan hukuk devleti ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr konuma yapt hususunda 03.02.1997 tarihli soruturma izni verilmi olup, Bakanlm Tefti Kurulu Bakanlnca soruturma yrtlmektedir. Sincan Belediye Bakan Bekir YILDIZ, soruturmann selameti asndan Anayasann 12774 ve 1580 sayl Kanunun 3394 sayl Kanunun 93. maddesi uyarnca geici bir tedbir olarak 04.02.1997 tarihinde tarafmdan grevinden uzaklatrlmtr. denilmitir. (DDA 30 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 30: Refahl belediyeler kendi kontrolnde faaliyet gstermekte olan yurt, pansiyon ve bir ksm vakf imkanlarn kullanmak suretiyle ehir varolarnda yaayan fakir ailelere gda, yakacak ve parasal yardm yapmakta, bu ailelerin ocuklarnn eitim masraflarn stlenmekte ve RPli bykehir belediye tarafndan yksekrenim genliine karlksz burs verilmektedir. Bu maksatlar iin sadece Ankara Bykehir Belediyesince bu konuda ayrlan fon miktar 5 trilyon lira civarndadr. (Sayfa:40-41) CEVAP 30: Bu tr faaliyetlerin nlenebilmesi iin sosyal yardmlama ve dayanma vakflarnn daha etkin bir ekilde faaliyet gstermesi ve bu arada Kredi ve Yurtlar Kurumunca rencilere daha yaygn ve st dzeyde kredi verilmesi gerekmektedir. (DDA 31 zerinde Babakanlk notu var.) DDA 31: Tm belediye kadrolar RP yanllar ve dier irticai kesimlere ye kiilerce doldurulmakta olup; Kuran kursu, pansiyon ve vakflar gibi giriimlere kolaylklar salanmaktadr. (Sayfa:40-41) CEVAP 31: Dorudur. (DDA 32 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.)

1716 1717

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-16. CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91703, Fihrist No:22357-17.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1012
DDA 32: RPli belediyeler tarafndan irticai kesimin nde gelenlerinin katlmyla mahallelerde dzenlenen kermes, gece, hayr ars gibi etkinlikler yoluyla parti propagandas yaplmaktadr. (Sayfa:41-42) CEVAP 32: Konunun incelenmesi gerekmektedir. (DDA 33 zerinde GNK notu var.) DDA 33: Yerel ynetim yasasnda yaplacak deiiklikle, camilere arazi tahsisi yannda, belediye btelerinin %1nin cami yapmnda kullanlmasna imkan getirilmektedir. (Sayfa:42) CEVAP 33: Byle bir kanun tasar veya teklifi, bu zamana kadar Meclis Bakanlna sunulmu deildir. Gelip kabul edilirse onay iin Sayn Cumhurbakanna sunulacaktr. (34. iddia ve cevab belgede yer almamaktadr.) (DDA 35 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 35: Refah Partisi ve irticai kesim; gda, tekstil ve yayn sektrlerinde yurtiinde ve yurtdnda 509 ticari irket aracl ile gelir salamakta; bunlar fakir ailelere, rencilere harlk ve malzeme olarak datmaktadr. (Sayfa:44) CEVAP 35: Bu tr faaliyetlere mani olmak iin Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakflarnn daha etkin hale getirilmesi gerekmektedir. (DDA 36 zerinde MT notu var.) DDA 36: RP, Trkiyede rejimin deimesini isteyen S.Arabistan, Birleik Arap Emirlikleri, Libya, ran gibi lkelerden ve bu devletlerde faaliyet srdren ar dinci rgtlerden destek salamakta, hatta silah ve uyuturucu kaakl yoluyla gelir elde etmektedir. (Sayfa:44-45) CEVAP 36: Bu konunun Milli stihbarat ve Milli Gvenlik Kurullarnca aratrlmas gerekmektedir. (DDA 37 zerinde MT notu var.) DDA 37: rticai kesimin nihai amalarna ulamada takip ettikleri nc aama cihattr. Demokratik yolla siyasi iktidar ele geirilmezse, oluturulacak silahl kitleyle teokratik rejimi kuracaklardr. (Sayfa:46) CEVAP 37: Konunun Milli stihbarat Tekilat ve Milli Gvenlik Kurullarnca ciddi ekilde incelenmesi gerekmektedir. (DDA 38 zerinde Babakana yazlan mektup kapsamnda notu var.) DDA 38: RP ve dier irticai kesim hedeflerini gerekletirmek iin imam hatip mezunlarnn Harp Okullarna girmeleri ynnde yasa tasars hazrlamakta, kk rtbeli subaylara ulamak istemekte, eitli problemlere sahip ordu mensuplarna yaklaarak, tarikatlar baznda ele geirmeye almaktadrlar. (Sayfa:47-48) CEVAP 38: Konuyla ilgili verilmi bir kanun tasar ya da teklifi bulunmamaktadr. MGK ve Genelkurmayn iddia edilen konular zerinde hassasiyetle durmas gerekmektedir. (DDA 39 zerinde Babakana yazlan mektup kapsamnda notu var.) DDA 39: RP, askeri lojman, garnizon gibi yerleim merkezlerine yakn mahallelere tesettrl retmen atayarak ocuklar etkilemeye almaktadr. (Sayfa:48) CEVAP 39: Klk ve kyafet konusunda Cumhurbakannca, Babakana uyar niteliinde yaz yazld. (Cumhurbakanlndan, Babakanlka yaz yazld.) (DDA 40 zerinde Babakanlk notu var.) DDA 40: rticai faaliyetlerinden dolay Askeri ra kararyla ordudan atlan subay ve astsubaylar, bata Refahl belediyelere, yandalar kurululara ve Adalet Bakanlna atanmlardr. (Sayfa:48-49)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1013
CEVAP 40: Dorudur. YA kararlar ile TSKinden iliii kesilen 40 kadar subay ve astsubay REFAHLI belediyelere veya yanda kurululara yerletirilmilerdir. Liste EKte sunulmutur. (DDA 41 zerinde GNK notu var.) DDA 41: Genelkurmay Bakanlnn Milli Savunma Bakanlna balanmas ve Askeri ra Kararnn yarg denetimine almas yolunda gayret sarf edilmektedir. (Sayfa:5051) CEVAP 41: Anayasann 117nci maddesinde Genelkurmay Bakanlnn konumu hkme balanmtr. Anayasada ve ilgili kanunlarda deiiklie gidilmeden, bu yoldaki gayretler szden ileri gitmez. ura kararlarnn yarg denetimine tabi tutulmas da Anayasa deiikliini gerektiren bir konudur. (DDA 42 zerinde Babakana yazlan mektup kapsamnda notu var.) DDA 42: Refah Partisi, Milli Gvenlik Akademisi bnyesinde alan kursa bakanlklardan dinci ve krt kesimden kiileri semektedir. (Sayfa:51-52) CEVAP 42: Milli Gvenlik Akademisinde alan kursa katlacak kursiyerlerin tesbitinde, Babakanlka Akademiye iki misli aday bildirilmektedir. Bu adaylar genellikle st dzey brokratlardan olumaktadr. Adaylarn resimli bilgi formlar iinde Genelkurmay temsilcinin de bulunduu bir komisyon tarafndan incelenerek bunlar arasndan seim yaplmaktadr. Ancak bu adaylardan bazlarnn kursa mutlaka katlmalar iin zellikle eriat kesimin elindeki Bakanlklardan srarl taleplerin yapld belirtilmektedir. Bu tr talepler Komutanlka zel olarak incelemeye alnmakta ve bunlarn kursa katlmalar nlenmektedir. Komisyonda seilen adaylar, Akademi Komutanl ve Genelkurmayn szgecinden getikten sonra katlacak kursiyer listesi kesinlemektedir. (DDA 43 zerinde GNK notu var.) DDA 43: RP yandalarna hzla silah temin etmek iin, silah ruhsat verme yetkisini ileri Bakanlndan alp, valilere devretmitir. (Sayfa:52-53) CEVAP 43: ddia doru deildir. Vatandalara silah tama ve bulundurma ruhsatnn verilmesinde yetki valilere aittir. Ancak, ileri Bakanl da baz hallerde silah tama ruhsat vermeye yetkilidir. (Siyasi bask ile Bakanlk pek ok kiiye silah ruhsat vermi ve vermektedir. ifadesinin st izilmitir) (DDA 44 zerinde MT notu var.) DDA 44: rticai unsurlarn, PKK terr rgtnn oluturduu boluktan faydalanp, silah ve uyuturucu kaynaklarndan yararlanarak, Gneydou ve ran zerinden silah ve mhimmat temin ettikleri haberleri alnyor. (Sayfa:52-53) CEVAP 44: Bu konu Milli Gvenlik Kurulunun her zaman gndemindedir. Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii konu zerinde hassasiyetle durmaya devam etmelidir. (DDA 45 zerinde Yaz yazlmayacak notu var.) DDA 45: RP askeri camiann dncelerini, faaliyetlerini ve icraatlarn daha yakndan takibe imkan verecek bir istihbarat ann silahl kuvvetler bnyesinde tekili iin TSKden ayrlan veya halen grevde bulunan subay, astsubaylar ve uzman erbalar kullanmak istemektedir. (Sayfa:53) CEVAP 45: Dorudur. gerekmektedir. Genelkurmay Bakanlnca konunun titizlikle takibi

(DDA 46 zerinde Yaz yazlmayacak notu var.) DDA 46: PKK terrne zm olarak Mslman Kardelii ilkesini nermekte, bu maksatla eyh Osman bata olmak zere dier Krt eyhleriyle irtibata gemektedir. RP Van Milletvekili Fettullah ERBA PKK terr rgt elinde bulunan alt askeri geri almada grevlendirilmitir. Refah Partisi ile PKK terr rgt arasnda Batman Milletvekili Musa OKU araclyla iliki kurulduu renilmitir. (Sayfa:54) CEVAP 46: Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii bu konuyu delillendirerek, Yargtay Cumhuriyet Basavclna intikal ettirmesi gerekmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1014

BLG NOTU: eyh Osman 30 Ocak 1997 tarihinde stanbulda nternational Hospitalda ld. (Ayn eyh OSMAN olmayabilir notu var) (DDA 47 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 47: Refah Partisi ile yakn iliki iinde olan hlas Haber Ajans; Bekaa vadisinde PKK terr rgt lideri Abdullah CALAN ile siyasi ierikli bir rportaj yapmtr. (Sayfa 55) CEVAP 47: Dorudur. 1997 OCAK aynn ilk haftasnda rportaj yaplmtr. HAdan alnan bilgilere gre, sz konusu rportaj yaynlanmam, rportajn kasetleri Geenlkurmay Bakanlna ve stanbul Emniyet Mdrlne verilmitir. (DDA 48 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 48: Atatrk deiliz ama Atatrk ilkelerini benimsiyoruz cmlesi ile zetlenebilecek aldatc yaklamlar sergilemekte, Babakann tarikat ve cemaat liderlerine verdii yemee halkn tepki gstermesi zerine, Atatrkn de eyhleri Mecliste kabul ettiini, verilen davete yanl yaplmadn ve tepkilerin gereksiz olduunu ileri srmektedirler. (Sayfa 55-56) CEVAP 48: Dorudur. (DDA 49 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 49: RPli Bakan Necati ELK Askerlerin Sultanbeylide irtica yanls belediyeyi dlayarak Atatrk heykeli diktirmesinin, Susurluktaki esrarengiz kazadan daha nemli olduu fikrini ileri srmtr. (Sayfa 56) CEVAP 49: Dorudur. Ayrca, Trk Silahl Kuvvetlerine kaba kuvvet eklinde tahkir ve tezyif edici szler sarfettiinden hakknda Genelkurmay Bakanl tarafndan Adalet Bakanl su duyurusunda bulunulmutur. (DDA 50 zerinde Babakanlk notu var.) DDA 50: Refah Partisi, Atatrk ilke ve inklaplarnn bu lke insanna ait deerlerden kaynaklanmadn, bunlarn yahudi profesrlerin Trk toplumunu kendi inanlar dorultusunda ynlendirme gayretlerinin rn olduunu ileri srmek suretiyle, toplumun Atatrke olan inan ve gvenini ypratmaya, Atatrk dmanln krklemeye almaktadr. (Sayfa 56) CEVAP 50: Dorudur. (DDA 51 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 51 Refah Partisi, ylba kutlamalarna alternatif olarak fetih gecesi olarak isimlendirilen kutlama gnleri dzenlemek suretiyle irticai duygular glendirmeyi, toplumda var olan mterek deerleri ortadan kaldrmay ve insanlar ada yaamdan soyutlamay amalamaktadr. (Sayfa 56-57) CEVAP 51: Dorudur. (DDA 52 zerinde Babakanlk notu var.) DDA 52: Rize Milletvekili evki YILMAZ, eitli irticai gruplarn toplantlarna katlmakta, laiklik, rk ve dil konularnda sahip olduumuz ulusal deerleri ypratmaya gayret sarfetmektedir. (Sayfa 56-57) CEVAP 52: Dorudur. Bu eit beyanda bulunanlar hakknda Cumhuriyet Savclarnn daha aktif harekete gemeleri gerektii konusunda Sayn Cumhurbakanmz tarafndan Babakana yazlan yaz rnei ektedir. (DDA 53 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 53: Gelimi G-7 lkelerine kar, Mslman Sekizler olarak isimlendirilen bir ekonomik birlik kurma projesi, son aamada tesisi ngrlen slami Birlii alt yapsnn temel ta olarak kabul edilmekte bu yaklamla islami rgtlenme almalar kuvvetlendirmek ve geniletilmek istenmektedir. (Sayfa 58)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1015

CEVAP 53: Dorudur. Sadece ekonomik konularda deil, baz radikal slam lkeleriyle savunma ibirlii anlamas araylar da srdrlmektedir. Bu nedenlerle Anayasann 11 inci maddesinde Milli Gvenlik Kuruluna verilen grev ve yetkiler dikkate alnarak bu hususlarn Kurulca Hkmete bildirilmesi gerekmektedir. (DDA 54 zerinde Hibir ilem yaplmayacak notu var.) DDA 54: MT Mstearl; halihazr durumu ile bu hayati grevi yeterince yerine getirememektedir. Bu greve siyasi etkilerden uzak kalabilecek bir kiinin atanmas milli menfaatlarmz asndan nem tamaktadr. (Sayfa 64) CEVAP 54: maruzdur." Konunun deerlendirilmesi Sayn Cumhurbakanmzn tensiplerine

Cumhurbakanl Genel Sekreterlii brokratlar tarafndan yaplan bu inceleme almasnda; Genelkurmay Bakanlnn brifinginde yer alan btn iddialarn ayrntl ekilde incelendii, bu iddialar erevesinde Babakanlk ve Bakanlklarla eitli yazmalar yapld grlmektedir. almada; Refah Partisi Batman Milletvekili Musa OKUnun PKK terr rgt ile ilikisinin tespit edilerek Savcla intikal ettirilmesi ve Fetullah Glen grubunun eitim faaliyetlerinin takip edilmesi hususlarnda, o dnemde banda bir Orgeneralin bulunduu, MGK Genel Sekreterliine dorudan grev verildii dikkat ekmektedir. Bu tutum, o dnemde Cumhurbakanl brokrasisindeki anlayn grlmesi bakmndan nem arz etmektedir. Cumhurbakanl Arivinden intikal eden belgeler arasnda, bu brifinge ilikin olarak, Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet SEKNZ tarafndan hazrlanan bir baka alma daha mevcuttur.1718 Cumhurbakan DEMRELe arz edildii tespit edilen bu belgenin son blmne, el yazsyla, Genel Sekreter Necdet SEKNZ tarafndan aynen u notun dld grlmektedir.
SAYIN CUMHURBAKANIM, BANA VERM DKKATLE OKUDUM. RAPORDA BAHSEDLEN MBAALALI OLMAKLA BERABER DORU NSBETTEDR. BU OLAYLAR LKEMZN GELDN GSTERMEKTEDR. OLDUUNUZ RAPORU OLAYLARDAN BR KISMI OLANLARI DA BYK VAHM BR NOKTAYA

Bu almada, zetle, u hususlar yer almaktadr:

Mslmanlkla laikliin bir arada olamayaca propagandas yapan basn yayn kurulular, vakf, dernek gibi sosyal organizasyonlarn faaliyetlerinin takip edilmesi, bu gibi oluumlara gz atrlmamas, faaliyetlerini artran Hizbullah, Tevhit, Mazlum-Der, Mslman Genlik, BDA-C, slami Hareket gibi radikal slami gruplara kar grevlilerin dikkatinin ekilmesi ve gerekli tedbirlerin alnmas, bu gruplarn kamu kurum ve kurulularnda, yarg organlarnda kadrolamalarna imkan verilmemesi, bilhassa yurt iletmelerinde tedbir alnmas, gerekirse yurt iletmeciliinin ruhsata veya msaadeye balanmas, radikal slamc ve tarikatlarn Trkiyeyi ran benzeri slam kktendinciliine ve fanatizmine dayal eriat devleti haline getirmesine msaade edilmeyeceinin kesin bir dille
1718

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-80/89.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1016
ifade edilmesi, eriat kesimin 1995 genel seimlerinde birinci parti olmasna ramen meclis bakannn nc partiden seilmesi ve hkmetin kuruluunda bu cereyann darda braklmasnn aydn kesimlerin baars olduu, radikal dinci akmn her tarafta olduu gibi yasama organnda da etkili olmak iin TBMM toplantlarna byk bir disiplin iinde devam ettii, bu akmn ortan (DYP) kendisine mahkum etme politikas yrtt, bu partinin (DYP) bakanlarnn koalisyon orta partinin (RP) kendi grev sahalarna mdahale edilmesine kar kmalar gerekmektedir.

almann, Hkmete Bildirilmesi stenen Konular bal altnda;

BU KONUDA DYP BAKANLARININ DKKATN EKMEKTEN BAKA YAPILACAK BREY DNEMEDM. BU BAKIMDAN RAPORDAK BAZI OLAYLARI DA BAKANLARA VERLMEK ZERE AYRICA BELRTTM.

denildikten sonra, devamla:

ileri Bakannca kanunen yasak olan faaliyetlere imkan verilmemesi, Milli Genlik Vakf ve benzeri illegal teekkllere derhal el konulmas, ar dinci rgtlerin d lkelerdeki Mslman Kardeler, Rabta ve slami Selamet Cephesi gibi rgtlerle irtibatlarnn ok yakndan takip edilmesi, yurt d ve yurt ii finansman temin etmelerinin nlenmesi, yerel ynetimlerde slam uralar ad altnda kurulan rgtlerin tefti edilmesi ve tedbir alnmas, Milli Eitim Bakan tarafndan mam Hatip Okullarnn sk kontrol altnda tutulmas, ar dinci rgtlerin okul, yurt, burs verme gibi yntemlerle taraftar toplamalarna izin verilmemesi, u anda sadece Krkkale niversitesinde mevcut olan yuvalanmann datlmas

hususlar yer almaktadr.

TRK SLAHLI KUVVETLERN LGLENDREN KONULAR bal altnda: Devlet kadrolarnn igal edilmesi konusundaki endielerin henz byk boyutta olmad, ancak giderek tehlikeli hal adl, son tayin mercii Cumhurbakannda olan makamlar iin endieye mahal olmad, Silahl Kuvvetlere ve Emniyete szmalar nlemek iin Milli Savunma ve ileri Bakanlarnn dikkatlerinin ekilmesi, Sayn Cumhurbakannn Genelkurmay Bakanlnn Milli Savunma Bakanlna balanmas ve YA kararlarnn gndemde tutulmasna kar alenen beyanda bulunmas, Kayseri Belediye Bakannn ayaklanmay tevik edici szlerine kar derhal takibat yaplmas hususlar yer almaktadr. MTE BLDRLMES GEREKEN HUSUSLAR bal altnda: TSK ve MTe szmak isteyen kiilere kar ilgili kurulularca tedbir alnmas, Krt sorununa kar Mslman Kardelii slogan ile meseleyi sulandranlarn dikkatle takip edilmesi, Milletvekilleri evki YILMAZ, Hseyin CEYLAN ve Kayseri Belediye Bakannn sz ve hareketlerinin takip edilmesi, haklarnda soruturma almas durumunda savcln derhal harekete gemesi, 16 Aralk 1996 tarihinde Glba Bayrak Garnizonu iindeki okula alnmayan tesettr kyafetli kadn retmen hadisesinin kimin tarafndan yapldnn aratrlmas hususlar mevcuttur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1017
YARGI ORGANLARINA BLDRLMES GEREKEN HUSUSLAR bal altnda: Devlette kadrolama srasnda kar kacak ve direnecek memurlara her kesimin yardmc olmas ve bilhassa Dantay nezdinde teebbste bulunulmas, Sultanbeylide Belediyeyi dlayarak, ATATRK heykeli dikilmesinin Susurluk kazasndan daha nemli olduunu syleyen Sayn Bakann muhakeme edilmesi gerektii hususlar yer almaktadr. DYANET LER BAKANLIINA HUSUSLAR bal altnda: BLDRLMES GEREKEN

Cami grevlilerinin memur statsne geirilmesinin normal olduu, Diyanet leri Bakanlnn bu ilere alet edilmemesi iin azami dikkat sarfedilmesi, Kuran Kurslar almasnn izne tabi olmas ve izin verirken Diyanet leri artlarnn yerine getirilmesinin dikkatle takip edilmesi hususlar mevcuttur. MEDYANIN DKKAT ETMES GEREKEN HUSUSLAR bal altnda: Medyann mutaassp okuyucu veya dinleyicileri etkilemek iin yayn yapmamas, TV ve radyolardaki programlara yer alan dinci kesimin szclerinin ok hazrlkl ve bilgili elemanlardan seilmekte olduu, buna karn dier taraftan seilenlerin hazrlksz ve bilgisiz kmas nedeniyle olumsuz propagandaya yol ald dikkate alnarak sayn Yaar Nuri ZTRK gibi bilgili ve ileri grl din adamlarnn seilmesi hususlar mevcuttur.

Cumhurbakan Demirele Sunulan Trk Silahl Kuvvetlerinin Cumhuriyeti Koruma ve Kollama Grevi Balkl Not: Cumhurbakanl Genel Sekreterlii Arivinde yer alan bir belgede, bu brifingi mteakip Cumhurbakan Demirele, sz konusu brifingte geen Trk Silahl Kuvvetlerinin Cumhuriyeti Koruma ve Kollama Grevi balkl iki sahifelik bir not hazrland grlmektedir.1719 Hukuk leri Kanunlar ve Kararlar Bakan Kemalettin KAFOLU imzal maddeden mteekkil bu belgede, TSK Hizmet Kanununun 2, 35 ve 37inci maddeleri ile TSK Hizmet Ynetmeliinin 1, 85 ve 86nc maddeleri hkmleri zikredilerek; nc maddesinde Gerek Hizmet Kanunu ve gerekse bu Kanuna dayanlarak karlan Hizmet Ynetmeliinin yukarda yazl hkmleri nazara alndnda; Trk Silahl Kuvvetlerinin Cumhuriyete ve Cumhuriyetin temel ilkelerine ynelik tehditler karsnda koruma ve kollama grevini yerine getirmesinin, bu Kurumun grevleri cmlesinden olduu dnlmektedir. ifadesi yer almtr. MTin hra Edilen TSK Mensuplar Balkl Raporu Cumhurbakanl Genel Sekreterlii Arivinde, herhangi bir resmi evrak numaras verilmeden, bo bir A4 sahifesi kapa zerine, 30/01/1997 notu dlen HRA EDLEN TSK MENSUPLARI balkl, 9 sahifelik bir baka MT Raporu1720 daha tespit edilmitir.
1719 1720

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-612/22357-613. CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-71

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1018 Raporun kapak sahifesinde, NDEKLER bal altnda; 1. Giri 2. Milli Grlerin slamc Taban knaya Ynelik Araylar 3. Konuyu Hukuki Zeminde Savunma Araylar 4. hra Edilen Personeli stihdam abalar 4.1. Belediyeler, Kamu Kurumlar ve zel Sektrde stihdamna likin Duyum Alnan ahslar 4.2. hra Edilen TSK Mensuplarnn rgtlenme abalar 5. Sonu ve Deerlendirme alt balklar yer almaktadr. Rapor metninde, zetle; Milli Grler ve F.GLEN grubunun TSKdan uzaklatrlan askeri personele sahip ktklar, bu ahslarn slami cemaatlerin etkili olduu zel sektr kurumlar tarafndan ie alnd, kitap, fotoraf gibi mstakil iyerleri ald, Refah Partisinin mam Hatip Lisesi Mezunlarnn harp okullarna alnmas, dini inanlara sayg gsterilmesi vb. sylemlerinin slamc taban Refah Partisi ats altnda toplama gayretlerine katk salad; ancak ERBAKANn kendi bakanlnda Austos ve Aralk 1996 aylarnda yaplan YA toplantlarnda irticai nedenlerle ihra kararlarnn alnm olmasnn ERBAKANn bu imajn zedeledii, eletirilere urad; bu gelime karsnda, ERBAKAN tarafndan, son YA Toplantsnda 200 civarnda dindar ordu mensubunun ihra edilmesinin gndemde olmasna karlk, Babakan ERBAKANn tepkisi nedeniyle saynn azaltld, ihra edilen ordu mensuplarna da sahip klaca ynnde aklama yaplmas zorunluluu hissedildii, Milli Grn nemli hatiplerinden Rize milletvekili evki Ylmazn partinin politikasnda bir deiiklik olmadn vurgulayarak, Erbakann nne kan virajlarda yavaladn, ancak yolundan kimsenin dndremeyeceini belirtmesinin iktidar iin zaaf kabul edilen YA konusunu gndemden drme abas olduu ne srlmektedir. Raporda, devamla, Milli Gr yanls Hukukular Dernei, MAZLUM-DER ve slamc yazarlar tarafndan YAn ileyi ve kurulu mevzuatnn tartmaya ald, konunun Anayasa ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi asndan incelendii, YA kararlaryla sz konusu personele yargsz infaz yapld temasnn ilendii, TSKdan ihra edilen subay ve astsubay personelin RPli Belediyelere ve zel irketlere girdii ifade edilmektedir. Raporda, ayrca, TSKdan ihra edilen bir subayn Refah Partisi ANKARA l Ynetimi Kurulu toplantlarnda, ordudan atlan subay ve astsubaylarn bir at altnda toplanmas maksadyla kooperatif, dernek veya vakf kurulmas ynnde destek talep ettii, bu talebin olumlu karland, dier taraftan TSKdan ayrlan ahslarca Ankarada nsani Deerler ad altnda bir dernek kurma almalar yapldna dair duyum alnd belirtilmektedir. Raporun sonu blmnde, Refah Partisi tarafndan, sz konusu imaj zedelenmesinin nne gemek amacyla, Milli Gr ynetim kademelerinin uyguladklar yntemlerle, Milli Gr liderinin Trkiye Cumhuriyetinin geleneksel tutumuna uyma zorunluluu arasnda elikiler ortaya ktnn ifade edilebilecei ve bu erevede TSKdan iliii kesilen asker personelin rgtlenme abalarnn tevik edilecei, bu yolla ihra kararlarnn hukuka aykrl ve hakszl ynnde kamuoyu oluturma faaliyetleri yrtleceinin muhtemel grld belirtilmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1019 te yandan, bu Raporun eklerinde, Genelkurmay Bakanl tarafndan hazrland grlen YA Kararyla TSKdan Atlan ve Refah Partili Belediyelerce e Alnan Personel Listesi balkl iki sahifelik bir yazda ordudan atlan 20 subay ve astsubayn ismi ile konuya ilikin olarak Cumhurbakanl Genel Sekreterliine intikal eden edinilen bilgiler erevesinde 9 subay ve astsubay isminden oluan bir liste yer almaktadr. Bu erevede, YA karar ile TSKden atlan ve refah partili belediyelerce ie alnan personel listesi ve dier kurum ve kurulularca ie alnan personel listesi bal altnda ise ordudan atlan baz subay ve astsubay isimleri yer almaktadr.1721 Bu rapordan, 28 ubat toplantsnn hemen ncesinde, gvenlik birimleri tarafndan, YA Kararlaryla ordudan ihra edilen asker personelin Refah Partili Belediyeler ile slami gruplara yakn kurumlarda ie girmeleri konusunun yakndan takip edildii anlalmaktadr. Milli stihbarat Tekilat Mstearnn 1 ubat 1997 Tarihinde Babakan Erbakanla Yapt Grmeye Dair Tutanak Dnemin MT Mstearnn, 28 ubat tarihli MGK toplantsndan nce, 1 ubat Cumartesi gn, bizzat Babakan Erbakann evine giderek kendisiyle yapt grmenin Tutana1722 yer almaktadr. Tutanaktan, grmenin sebebinin, anlalmaktadr. Tutanakta Erbakann Cumhurbakan Demirele sunulduu hatalar ile alt krmz kalemle izilmi aada sunulmutur: 28 ubat MGK toplants gndemi olduu Msteara sylediklerinin olduu gibi aktarlarak, anlalmaktadr. Tutanan orijinalinde, baz imla blmler yer almaktadr. Bu Tutanak, olduu gibi,

MGKnn gelecek toplantsnn etraflca hazrlanmas gerekecek. Fevkalade nemli ve nazik bir konu. Deniz Kuvvetleri Komutanmzla bir hafta sre grlebilse fikirlerinde herhalde deiiklik olur. Trkiye bugn 70 milyon nfuslu bir lke. Devlet-Millet kaynamas gayet nemlidir. Milletimiz Ne gzel Devletimiz var diyebilmelidir. Demokraside esas olan halktr. Devlet ise arzidir. Bunun tersi doru deildir. Nitekim, MTin banda sivil bir Mstear olmas demokrasinin bir sonucudur. Devlet halka hizmet iin vardr. Devlet ben dini hizmetlere karamam diyemez. Dini hizmetler halka hizmetin ayrlmaz bir parasdr. Halkn inancna ve tarihine sayg gsterilmesi esastr. Halkmz Mslmandr. o itibarla tarihine ve dinine saygl olmak durumundayz. Dnyann en kuvvetleri ordularndan olan Trk ordusunun gc de maneviyatndan gelir. ehitlik ve vatan sevgisi slamn en yksek deeridir. Nitekim, askerimiz Allah Allah diyerek taarruza kalkar. denizcilerimiz besmele ekerek demir atar. sava gemilerimizin direinde Kuran- Kerim asl bulunur. Halkmzn inan ile Devleti benimsemesi gerekir. O zaman Devletimiz daha gl olur. Nitekim dinimizde Vatan sevgisi imandandr eklinde bir deyim vardr. Oramiral, Babakanlk konutunda dzenlediimiz iftar yemeine yadrganacak bir tutum olarak iaret etti. Biz herkesi kucaklamak durumundayz. O iftarda halihazr ve eski Diyanet leri Bakanlarmz, niversite mensubu Profesrlerimiz ve halkn hrmet ettii ahslar katlmlardr. O ahslar yemekte aladlar. ocukluumuzdan beri hayal ettiimiz bir husus gerekleti. lk kez
1721 1722

TSKdan atlp RPli Belediye ve irketlere giren subay ve astsubay adlar Ektedir. CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-443

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1020
bize Devlet sahip kt dediler. Her gn ayr bir grupla iftar yapyoruz. Pazartesi gn gecekondulardan davet edeceimiz 3.000 vatandamzla iftar yapp, kendilerine ufak hediyeler takdim edeceiz. rtica tehlikesi var m? Mslmanlk tehlikeli olamaz. Yalnz bu alanda renim eksiklii var. BDA-C gibi neyin ksaltlm hali olduu belli olmayan gruplarn silahl eylemleri varsa, bunlar cahillikten, dinin iyi retilmemi olmasndan kaynaklanyor. Bu gibi gruplarn dinle yakndan uzaktan ilgisi yoktur. Varlklarnn nedeni dinin retilmemi olmasdr. Bu tr faaliyetlerin tedavisi mslmanl daha iyi retmek ve yaymaktr Devletin, halkn inancna kar kmamas gerekir. PKK terr devam ediyor. YUNANSTAN'n dmanca politikalar sreklilik iinde. Bir takm komularmzn olumsuz tavrlar var. Ayrca RUSYA FEDERASYONU dostane deil. Byle bir durumda gcmz, halkla beraber olmamzdan gelir. Yneticilerle Halkn kar karya getirilmesinin hibir faydas olmaz. Oramiral, LLER Hanmn "Siyaset dinin hizmetindedir eklindeki szne de deindi. Aslnda bu sz kendisinin deildir. Etrafndaki arkadalar kulana sylemilerdir. Aslnda doru bir sz. Devlet ve demokrasi doru yorumlandnda bu sonu kar. Bu sz yanl bir yne ekmemek gerekir. Mslmanlkla ilgisi olmayan silahl iddet eylemlerine tevessl edenlere kar kmak gerekir. Ancak bu yaplrken Devleti halkn dinine karym gibi bir hava yaratlmamas gerekir. Yoksa, bu devlete yaplacak en byk ktlktr. Halkn Devlete yabanclatrlmamas gerekir. Mesela kyafet meselesini ele alalm. Kanuna gre herkesin ftr apka giymesi gerekir. Gm motor projesi iin yllar nce ALMANYA'da temas ettiim Almanlar, kyafetin TRKYE'de kanunla dzenlendiini renince hayret etmilerdi. Bugn illa herkese ftr apka giyeceksin demek demokrasiyle badamaz. Hogrl, zgrlk olmak gerekir. nsanlar rahat brakmak lazm. Bugn, bu meseleleri ortaya karmak Devlet-Millet kaynamasna aykrdr. Bu anlay, Halk Partisi anlaydr. Buna kar .bizim anlaymz garson devlet, gardiyan devlet anlaydr. Halk Partisi son seimlerde %5'lere dmtr. Halk artk kendisine tahakkm edilmesini istemiyor. Bu byle olursa Halk Devletinden uzaklar. rtica tehlikesi var m? Tarifler zerinde durmak gerekir. rtica, ricat geriye dnmek anlamna gelir. Bugn hi kimsenin TRKYE'yi geriye gtrmeye gc yetmez. Bizi kurtaracak bu ileriye gitme azmimizdir. Kyllerimizin bile gnlnde yatan ileriye gitmektedir. Kim, yeni gelecek teknolojiyi reddeder? Teknik ve teknolojide ileriye gitmek herkesin arzusudur. Olmayan eyin tehlikesi de olmaz. Kelimelerden balamak gerekir. Lgat anlam nedir? Laiklik kelimesinin manas nedir? lmi ve akl esas almak, dogmatik ve Skolastik olmamak demektir. 1949 ylnda TCK 163.nc maddesinin kabul vesilesiyle Millet Meclisi bir hafta sre ile tartm ve sonunda tarifi bulmutur. tiraz Demokrat Parti ve Millet Partisi'nden gelmitir. Neticede, "Baz eyleri zorla yapmak yasak, biz bunlar yasaklyoruz, yoksa hepimiz Mslmanz" denilmitir. "Kaba softal, kr krnecilii, dayatmacl yasaklyoruz, laiklie kar gelerek yaplmasn yasaklyoruz'' denmitir. Bu konular etraflca grlrse herkesi ikna etmemiz mmkndr. Mesela, Cumhurbakanl seiminde biz Muhsin BATUR'a oy verdik. Neden? Bize destek iin mracaat ettiinde. "Sizinle grelim" dedik. defa birer saatlik konuma yaptk. Sonunda Muhsin BATUR. bizim fikirlerimizi

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1021
benimsedi. "Cumhurbakan seilsem de seilmesem de bu fikirleri her yerde savunurum" dedi. Ancak, sonra kendi partisi oy vermedii iin seilemedi. Laiklik, her trl inana sayg gstermek demektir. Hazrlanacak metni gzden geireceiz. Ortaya herkesin kabul edecei bir metnin kmas gerekir. Bu tutanaa istinaden, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan hazrlanan 24.02.1997 tarihli bir notta1723, Sayn Babakann ifadeleri hakknda bir deerlendirme yapld grlmektedir. Bun notta aadaki hususlar yer almaktadr: Trkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Anayasann 14 nc maddesinde de akland gibi; Anayasada yer alan hak ve hrriyetlerden hibiri; Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnln bozmak amacyla kullanlamaz. Bata inklap Kanunlar olmak zere, Medeni Kanun, Ceza Kanunu ve sair tm yrrlkteki mevzuatlar, Trk toplumunun ada uygarlk niteliini koruma amacn gtmektedir. O sebeple, Cumhuriyetin niteliklerinden ve zellikle laiklik ilkesinden taviz vermek, kimsenin hakk ve yetkisi iinde deildir. Bir kimsenin kimlii, makam ve bilgisi ne olursa olsun, akl banda Trk Vatandalarnn yukarda belirlenen Cumhuriyet niteliklerinden vazgemesi, lkenin yararna olan ve onu ada dnyann bir temsilcisi seviyesine karan bu esaslardan taviz vermesi dnlemez. Laiklik bir devlet dzenidir. Ord.Prof.Dr.Ali Fuat BAGL bata olmak zere ounlua yakn bilim adamlar, laikliin halkn inancnn en byk teminat olduunu vurgulamaktadrlar. Sayn Babakan irtica konusunda, olmayan eyin tehlikesi olmaz biimindeki szleri ile irticai kesimlerin, yrttkleri gizli ve planl kadrolama faaliyetleri ile elimekte; Aczimendiler ve benzeri tarikatlar, Kayseri ve Sincan olaylar ile byk trmana geen irticai faaliyetleri grmemezlikten gelmektedir. O halde, bunlar bamsz yarg mercilerince niin tutuklanm ve haklarnda dava almtr sormak gerekir. Bu arada Sayn LLERe atf yaplarak dile getirdikleri ve benimsedikleri Siyaset dinin hizmetindedir biimindeki szleri; bata Anayasa, Siyasi Partiler Kanunu ve Trk Ceza Kanunu olmak zere pek ok Yasaya aykr olduu gibi, laiklik prensibini de inkar anlamna gelmektedir. Siyasi Partilerin dini siyasete alet etmeleri, kapanma nedenlerinin banda gelmektedir. Saygyla arz olunur.

Yukardaki belgeden anlalaca zere, MT Mstear bal olduu Babakann laiklik anlaynn Anayasa ve yasalara aykr olduunu savunmakta ve bu nedenle Refah Partisinin dini siyaset eden dier partiler gibi kapatlabileceini aka ortaya koymaktadr. Bu tutanaa istinaden, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan yaplan almada ise Erbakann szlerinin Anayasa ve kanunlar ile laiklik ilkesine aykr olduu; bu durumun, Refah Partisinin, dini siyasete alet etmek yoluyla, kapatlabilecei deerlendirilmesi yer almaktadr.
1723

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-433

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1022

Milli stihbarat Tekilatnn rticai Tehdidin Halihazrdaki Durumu Balkl Raporu MT tarafndan bo bir kapak stnde hazrlanan bir kapan altnda 21 ubat 1997 tarihli, 32 sahifelik Brifingde,1724 daha nce Eyll 1996 tarihinde Cumhurbakanna sunulan Brifingde yer alan hususlarn gncelletirildii sunulduu grlmektedir. Bu Brifingin, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsnda sunulacak Brifingin ncesinde hazrlanan raporun ilk hali olduu anlalmaktadr.
Sayn Cumhurbakanm hitabyla balayan Brifingde; -GR - T.C.NN ANAYASAL YAPISI - DNN SOSYO-POLTK ETKLER VE DN STSMARI - RTCA YAPILANMA VE ORGANZASYONLAR bal altnda; Milli Grcler, Radikal slamclar ve Tarikatlar alt balklar, - RTCA TEHDDN HALHAZIRDAK DURUMU bal altnda; rticai Organizasyonlar, Propaganda, Kadrolama, Ekonomik G, Siyasi G, Eylemsel G, Moral Gc, D Uzantlar D likiler alt balklar, - DEERLENDRME VE SONU ve - NLEMLER alt balklar yer almaktadr.

Brifingde:
-Trkiye Cumhuriyetinin Anayasann deitirilemez hkmleri ile belirlenmi, laik demokratik dzenin yerine, dini esaslara gre bir ynetim eklini amalayan irticai odaklarn faaliyetlerinde bir trmanma gzlendii, Atatrk Devrimleri ile mmet toplumundan ulus bilincine kavuan lkemizin o tarihten itibaren bu deiime direnen baz gruplarn faaliyeti ile kar karya kaldnn bilindii, bu direniin izlenen politikalar ve yaanan olaylar nedeniyle zaman zaman aktif veya pasif bir seyir izledii, gnmzde ise irticai faaliyetlerin karakterinin deimekte olduu, toplumda kutuplamann artt silah temayl olan gruplarn cesaretlendirildii, slami yaam tarz ile ilgili isteklerin gndeme getirildii, trban, cami, Cuma tatili, sakal, okullara mescit talebi gibi istismarlarla kitlelerin ajite edilmeye alld, RAN ve CEZAYR ile Ortadou kkenli radikal slamc rgtlerin eriat ve cihat anlaylarnn rnek alnmaya alld, Trk toplumunun slamc, Alevi, Krt, Marksist, Sosyal Demokrat, Muhafazakar, Kemalist gibi youn bir marjinalleme yaad, tm unsurlarn kendine gre bir T.C. tanm gelitirdii, kinci Cumhuriyet kavramnn gndeme getirildii, farkl farkl laiklik, slamclk, Atatrklk tariflerinin yapld, -Halen lkemizdeki siyasi temsil kabiliyetine sahip tek slamc unsurun Milli Grler olduu, 27 Mart 1994 seimlerini mteakip inkar edilemeyecek bir g haline geldikleri, Milli Gr slam Toplumu (IGMG) vastasyla slamiyete Avrupada resmi din stats kazandrlmas almalar yrttkleri, IGMG yneticilerinden Ali YKSELin eyhlislam ilan edildiini, Avrupa slam Birlii Merkezi, Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar Merkezi (ESAM) gibi paralel kurulular tekil edildii, Milli Grlerin hedefe ulaan her yol mubahtr stratejisi izleyerek dier irticai gruplarla ibirlii yaptklar, - Radikal slamclardan BDA-C, HZBULLAH, SELAM ve SLAM HAREKET gruplarnn silahl eylemleri ile dikkat ektikleri, BDA-C hari, dier grubun RAN tarafndan ynlendirildii, st dzey yneticilerinin randa eitildii, Anadolu Federe slam Devleti (AFD)nin yurt dndaki en nemli radikal grup olduu,

1724

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-341/401.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1023
- Nakibendi, Nurcu ve Sleymanc tarikatlarn siyasi nfuz kazanma peinde olduu, tarikatlarn Milli Grlere ve slami unsurlara kaynak grevi yapt, banaz ve kat direnii bir tarikat olan Aczimendilerin, sz konusu tarikatlardan farkl olduu, - En gl TARKATLARIN Nurcular ve Sleymanclar olduu, Nurcular iinde F.GLEN Grubunun ne kt, Gruba ait yurt dnda 4 niversite, 130 civarnda lise, ve 05den fazla irket olduu, gruba ait Zaman Gazetesinin ABD dahil olmak zere 12 lkede yaynland, - Cumhuriyet ve Atatrk anma trenlerinin ardndan bir belediye bakannca Mslmanlar sakn ola bu hrs, iman, kini ve nefreti eksik etmeyin eklinde iddet arlar yapld; bir dier belediye bakannca kendimize rnek aldmz rejim Humeyni rejimidir. slam rejimi eriattr gibi ifadeler kullanld, - Kuds Gecesi ad altnda dzenlenen toplantda, eriat ve cihad arlar yapld, - Baz irticai gruplarn dini motifle taban kazanmak iin slam Kardeliini ne srerek Gneydou sorununa zm retme politikalar yrtt, - Propaganda amal dini ierikli yaynlarn younluk kazand, - Tarikatlara bal yurt ve pansiyonlarda kalan rencilerin en ok dari Bilimler, Siyasal bilgiler ve Hukuk fakltelerini tercih ettikleri, - Silahl Kuvvetlere nfuz edilmeye, Mlk darenin ve Emniyet tekilatnn ele geirilmesine alld, askerleri Nurcu, Fethullah, Nakibendi ve Krt-slamc eklinde blmek suretiyle, TSKnn ieriden paralanmasna alld, YA Kararyla atlan personelin ounlukla hlas Holding, TGRT, baz belediyeler, dinci zel okullar, irticai gr sahibi ahslarn zel iyerlerinde altrld, -TSKnn MSBye balanmas, MGKnn kaldrlmas ve YA kararlarnn yarg denetimine almas konularnn srekli gndemde tutularak TSK iinden taraftar kazanlmasnn amaland, - Sempatizan i adamlarndan para topland, - RAN rnek alan baz slamc unsurlarn Kyam provalar yaptklar, BDA-C grubunun bu faaliyetlerde cretkar bir tavr sergiledii, - IGMGnin 24 bin kaytl yesinin olduu, 300 bin civarnda kitle potansiyeli olduu, - C.KAPLANn kurduu AFDin ise 5000 kiilik bir potansiyele sahip olduu, CKAPLANn lm zerine, olu Metin KAPLANn rgt toparlamaya alt, - Sonu olarak, lkemizde muhtelif gruplar halinde rgtlenmi olan irticai unsurlarn, kurumsallaarak, geni bir kitleyi amalar dorultusunda kullanabilecek bir konuma geldiklerinin grld, yakn bir gelecekte toplumdaki kutuplama lsnde, slami yaam tarzna dnk basklarn artmas ve atma ortamlarnn yaratlmasnn mmkn grld, Laik-slamc kutuplamasnn T.C.yi ypratt, - RAN ve CEZAYR rneinde gzlendii gibi, zecri tedbirlerin, tabann radikalizme kaymasna neden olabilecei, bu itibarla samimi dindar kitlenin aydnlatlmas bazndaki sosyo-psikolojik nlemlerin, daha etkili olaca, bu maksatla medyadan istifade edilmesi; te yandan, Diyanet leri Bakanlnn yaptrm gcnn ve ilmi yeterlilik asndan gzden geirilerek, siyasi sylemlerin camilerden uzak tutulmas iin anlan kuruma irade ve g kazandrlmas gerektii, bu aydnlatma almalarnda ateist veya Marksist imaj olan kiilerin kullanlmamas ve irticai gruplar destekleyen finans kaynaklarnn yasal mevzuat iletilerek kesilmesinde yarar grld

hususlar ifade edilmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1024 Grld zere, MGK toplantsnda sunulmak zere hazrlanan bu Brifingde; Refah Partisinin ad zikredilmeksizin, parti politikalar eletirilmekte; irticayla mcadele amacyla devlet apnda izlenmesi gereken strateji ortaya konulmaktadr. Nitekim, bu Brifingin, daha sonra 28 ubat tarihinde MT tarafndan sunulan 41 sahifelik brifingle ayn mahiyette olduu grlmektedir. Arz Balkl alma Cumhurbakanl Arivinde yer alan 23.2.1997 tarihli iki sahifelik ARZ balkl belgede1725, RTCA FAALYETLER bal altnda hem Genelkurmay, hem de MT Mstearlnca sunulan Brifingler erevesinde alnmas gereken nlemler hakknda deerlendirmeler yer almaktadr:
- RAN ve CEZAYR rneinde gzlendii gibi, zecri tedbirlerin tabann radikalizme kaymasna neden olabilecei, - Radikal gruplarn da Ortadoudaki kktendinci devlet ve rgtlere vasat tekil edebileceine dikkat ekilerek, bu tehlike karsnda samimi dindar kitlenin aydnlatlmas maksadyla camilerdeki imam ve vaazlarn durumunun gzden geirilmesi, irticai medyaya kar laik medya organlarnn mtedeyyin kitleleri bilinlendirmesi, bu faaliyetlerde ateist veya Marksist imaj olan kiilerin rol almamas, - Diyanet leri Bakanlnn yaptrm gc ve ilmi yeterlilik asndan gzden geirilerek, anlan kurum tarafndan camilerde siyasi sylemlerde bulunulmasnn nlenmesi, - rticai gruplar destekleyen finans kaynaklarnn yasal mevzuat iletilerek kesilmesi.

Milli stihbarat Tekilatnn rticai Faaliyetlerin nlenmesine Dair Tedbirler Balkl 25 ubat 1997 Tarihli Raporu MT tarafndan hazrland grlen, 25 ubat 1997 tarihli ve RTCA FAALYETLERN NLENMESNE DAR TEDBRLER balkl bir baka gayri resmi belgede;1726 Mevcut Yasalarn Etkinlikle Uygulanmas, Yaplmas Gereken Yasal Dzenlemeler, Alnmas Gereken Dier Tedbirler balklar altnda irticann mevcut durumu incelenmektedir. Bu Belge, -zerinde oynama yaplmakszn- aada sunulmaktadr. Belgede, Mevcut Yasalarn Etkinlikle Uygulanmas bal altnda (alt madde olarak);
1. Bir sreden beri, 3713 sayl Terrle Mcadele Kanunu erevesinde terr tanmna giren Cumhuriyetin niteliklerini ve zellikle laik dzeni deitirmeye ynelik eylemlere kar yeterli dzeyde aba sarfedilmedii, bu tr sular ileyenlerin yakalanp yarg mercilerine sevkedilmedikleri dikkate alnarak, bu
1725 1726

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-435/436. CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-341/348.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1025
sularn Devlet Gvenlik Mahkemesi savclarnca yaplmas ve yarglamann en ksa zamanda sonulandrlmas, 2. Son zamanlarda, Trk Ceza Kanunun 312. Maddesi gereince halk snf, rk, din ve mezhep veya blge farkll gzeterek kin ve dmanla tahrik etme suunu ileyenler hakkndaki maddelerin titizlikle uygulanmas gerektii, 3. nklap Kanunlarndan Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna likin Kanunun iler hale getirilmesi ve bu Kanuna muhalefet edenler hakknda yasal ilem yaplmas, 4. 25.07.1951 tarihli ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanun gereince byk kurtarc Atatrke saygszln affedilir bir taraf olmad, bu Kanunun titizlikle uygulanmas, 5. 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunu gereince siyasi partilerin Trki Cumhuriyetinin laiklik niteliinin deitirilmesi ve halifeliin yeniden kurulmas amacn gdemeyecekleri ve bu amaca ynelik faaliyetlerde bulunamayacaklar, devletin sosyal veya ekonomik veya siyasi veya hukuki temel dzenini ksmen de olsa dini esas ve inanlara uydurmak amacyla propaganda yapamayacaklar eklindeki hkmlerin titizlikle takip edilerek aykr hareket eden partilerin kapatlmas cihetine gidilmesi, 6. Yargtay Ceza Genel Kurulunun, Jak Kamhiye silahl saldrda bulunan sanklarn TCK 450 ve 62. Maddeleri yerine Anayasann tamamn veya bir ksmn tayir ve tebdil 146/1 maddesi gereince cezalandrlmasna ilikin 02.04.1996 tarih ve 9-59/70 sayl kararnn emsal alnarak benzer sularda buna gre hareket edilmesi, (maddenin banda kalemle (-) (eksi) iareti yer almaktadr) Hususlar yer almaktadr.

Yaplmas Gereken Yasal Dzenlemeler bal altnda;

1. 3713 sayl Terrle Mcadele Kanununun 23. Maddesiyle Trk Ceza Kanununun 141, 142 ve 163 nc maddelerinin yrrlkten kaldrlmas byk boluk yarattndan, bilhassa irticai olaylarn nlenmesini teminen Terrle Mcadele Kanunun 7 ve 8 inci maddelerine bununla ilgili yeni fkralar eklenmesi ve ayrca terrle mcadele mevzuatmzn ngilterenin Terrizmle lgili Mevzuatna paralel bir biimde deitirilmesi, 2. Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda deiiklie gidilerek; bilgisayarlarn su aratrmasnda kullanlmas, ses bantlar ve bilgisayar kaytlarnn delil olarak kullanlabilmesi, zel cihazla uzaktan ev ve iyeri gibi mahallerin dinlenmesi, polise gizli aratrma ve adam takibi yetkisinin verilmesi ve sulularn yakalanp cezalandrlmas, 3. TBMM Anayasa Komisyonunda grlen yasama dokunulmazlna ilikin Anayasann 83 nc maddesinde yaplan deiiklikte Anayasann Devlet btnlnn korunmasna ilikin 14 nc maddesine yaplan atfn karlm olmasnn byk bir yanllk olduu; bu yanln, deiikliin Meclis Genel Kurulunda grlmesi esnasnda mutlaka dzeltilerek, vatana ihanet, nklap Kanunlar ve Atatrk aleyhine ilenen sularn da yasama dokunulmazl kapsam dnda tutulmas gerektii, (maddenin banda kalemle (-) (eksi) iareti yer almaktadr)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1026
4. Anayasann 68 ve 69 uncu maddelerinde yaplan deiiklie paralel olarak, Siyasi Partiler Kanununda gerekli deiikliklerin yaplarak; siyasi partilerin milletvekilleri, belediye ve il bakanlarnn eylemlerinin de Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle blnmez btnln, demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr olmas hallerinde partinin kapatlmas cihetine gidilmesinin salanmas, 5. Uygulamada grlen boluk nedeni ile Devlet topraklarnn taamn veya bir ksmn yabanc bir devletin hakimiyeti altna koymaya veya Devletin istiskalini tenkise veya birliini bozmaya veya Devletin hakimiyeti altnda bulunan topraklardan bir ksmn Devlet idaresinden ayrmaya matuf bir fiil ileyen kimse lm cezas ile cezalandrlr hkmn muhtevi, Trk Ceza Kanununun 125inci maddesine, aynen 146nc maddenin ikinci fkrasnda olduu gibi su ilemeye tevik veya suu irtikap kararn takviye edenler ile ilgili yeni bir fkra ilave edilmesinin gerektii, (maddenin banda kalemle (-) (eksi) iareti yer almaktadr) 6. 647 sayl Cezalarn nfaz Hakknda Kanunun yarg etkinliinin yitirilmesinde bal balna bir etken olduu, lkemizde idam dahil hibir hkmlnn on yldan fazla cezaevinde kalmadnn bir gerek olduu, kanunda kabahatler iin ngrlen hapis cezalarnn para cezasna evrilebildii, bu nedenle bu kanunun gzden geirilmesi gerektii, 7 . rticai faaliyet iinde bulunan kurulularn i ve d merkezlerden aldklar parasal destein titizlikle izlenmesi ve bu maksatla Yardm Toplama Kanununda gerekli deiiklikler yaplmas, 8. Pimanlk yasalarnn srekli bir hal ald, lkemizde 1983 ylndan beri idam cezasnn uygulanmad, bu nedenle bu yasalar karlrken ayrntl ekilde incelenmesi ve buna gre yasal dzenleme yaplmas gerektii, 9. nklap Kanunlarndan Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna likin Kanundaki ceza miktarlarnn artrlmas, Hususlar yer almaktadr.

Alnmas Gereken Dier Tedbirler bal altnda;

1. Ceza infaz kurumlar; terr sulularnn barna, eitim kamp ve terr faaliyetlerinin sevk ve idare ss durumundadrlar. Bu nedenlerle ceza infaz kurumlar ok sk denetim altna alnarak; yuvalarn datlmas, silah, cep telefonu, faks ve blc yaynlara msaade edilmemesi,terr sulular iin zel tip cezaevlerinin oaltlarak mutlaka iki- kiilik oda sistemine geilmesi gerekmektedir. 2. rticai faaliyetlerinden dolay Yksek Askeri ura kararyla Trk Silahl Kuvvetlerinden ihra edilen subay ve astsubaylarn, kamu kurum ve kurulularyla, mahalli idare tekilatlarnda istihdam edilmesi yandalarna cesaret vermekte, bu dncedeki kiiler iin bir gvence oluturmakta ve Silahl Kuvvetlerde rahatszlk yaratmaktadr.Bu konu kesinlikle nlenmelidir. 3. rtica yanllarnn arkasnda bir halk desteinin olumamas iin; - Diyanet leri Bakanl bu amaca hizmet edecek ekilde yeniden tekilatlandrlarak, daha aktif hale getirilmelidir. - Basn ve televizyonlar araclyla islmiyet tm ynleriyle halka anlatlmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1027
- Bu konuda radikal dinci akmlar karsnda yer alan aydn din adamlar ve din bilginlerinden azami lde yararlanlmaldr. 4. rticay barndrp besleyen kurumlar ve "slam uras" gibi dini ynetim biimi uygulayan belediyeler ok ciddi bir ekilde denetlenmelidir. 5. rticai rgtler kendilerine finansman salamak iin zorla yardm toplamakta, bykehir belediyelerinin imkanlarn kullanmaktadrlar. ileri Bakanl bunlar nleyecek tedbirleri almaldr. 6. Bata mlki idare amirleri olmak zere, kamu grevlilerinin atanmasnda Cumhuriyete ve laiklie bal kiilerin seilmesine zen gsterilmelidir. 7. Din ile dnya ilerinin ayrl demek olan laiklik ilkesinin benimsenmesi ve laiklik= dinsizlik alglamasnn yanl olduu, basn ve yayn bata olmak zere kitle iletiim aralaryla halka anlatlmaldr. 8. Cumhuriyetin niteliklerine kar olan gruplarn, kamu kurum ve kurulularnda kadrolamalarna imkan verilmemelidir. Bunlarn szmak istedii, bilhassa yurt iletmelerinde tedbir alnmal ve bu kurumlar etkin bir ekilde denetlenmelidir. 9. rencilerin yurt sorununun zlememesi sebebiyle, irticai evrelerin taradan gelmi rencileri bnyesine almak ve onlara yemek ve barnma imkanlar vererek kendi izgilerine ekmek istedikleri, bu ekilde propaganda faaliyetlerinin gerekletirildii anlaldndan, Devlet yurtlarnn durumlarnn iyiletirilmesi salanmal ve gerekli merkezlerde ihtiya hissedilen miktarda yurt yaplmas hzlandrlmaldr. 10. rticai kesimlerin, her trl faaliyetleriyle eriat devleti kurma yolunda byk apta aba sarfettikleri bilinmektedir. Bu tr eylemlerin nlenmesi ve etkin tedbirlerin alnmas yolunda, bata mlki idare amirleri olmak zere, ilgili ve yetkili tm kamu personeline byk grev dmektedir. Bu tr eylemlere kar taviz vermeyen ve laik Cumhuriyetin koruyucusu olan kamu grevlileri Devlete desteklenmeli ve hibir siyasi etki altnda kalmadan grev yapabilmeleri salanmaldr. 11. Yurt iinde ve yurt dnda irticai faaliyet gsteren bata Milli Genlik Vakf ve benzeri teekkller titizlikle denetlenmeli ve illegal olanlar hakknda yasal ilem yaplmaldr. 12. mam hatip okullar Milli Eitim Bakanl tarafndan sk kontrol altnda bulundurulmaldr ve bu okullarn ihtiyalar lsnde almasna msaade edilmelidir. 13. rticai kesimlerin d lkelerdeki destek kurulular ile irtibatlar MT, ileri ve Dileri Bakanlklarnca ok yakndan takip edilmelidir. 14. rticai kesim, "Mslman Kardeler", "Rabta", "slami Selamet Cephesi" gibi rgtlerle de ibirlii yaparak kendilerine finansman ve mali destek salamaktadr. ileri Bakanl bunun nlenmesi iin gerekli tedbirleri almaldr. 15. Cumhuriyetin niteliklerini btnyle tahribe ynelik srekli faaliyet gsteren baz basn ve yayn kurulularnn, bu zararl eylemlerini geni bir kitleye yaymak maksadyla, bata kamu kurum ve kurulular ile eitim messeselerinde olmak zere bedava datm yaptklar bilinen bir gerektir. Konunun, yargsal boyutu titizlikle takip edilip sulular hakknda yasal ilem yaplrken, bir taraftan da

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1028
yetkililerin cretsiz datm konusunda nlem almas zorunlu grlmektedir. Bu tr yaynlarn finans kaynaklarnn nereden saland konusunun da aratrlmas gerekmektedir. 16. Seimlerde baar kazanmakla rahat faaliyet gsterebilecekleri bir ortam doduunu zanneden irticai kesime kar, Cumhuriyete ve laiklie bal kesimler davranlar ile gerekli tepkiyi gstermelidirler. 17. Radikal slamclarn ve tarikatlarn mterek amac; Trkiye'yi, temeli Atatrk tarafndan kurulan modern ve laik ulus kimliinden uzaklatrarak ran benzeri, islam kkten dinciliine ve fanatizmine dayal, eriat devleti kurarak, a d bir toplum haline getirmektir. Buna asla msaade edilmeyecei ilgili ve yetkililerce her platformda kesin bir dille ifade ve beyan edilmelidir. Belgenin ekinde yer alan eriat ve rticai Faaliyetlerin nlenmesine Dair Tedbirler balkl notta1727 40 tedbir yer almaktadr. Bu hususlar unlardr: 1. Trkiye bir hukuk devleti olduundan, kanun hakimiyetinin salanmas elzemdir. O sebeple su ileyenlerin, takip ve cezalandrlmalar Devletin balca grevidir. Bata emniyet ve yarg tekilat olmak zere tm Devlet organlarnn bu yolda titizlikle grev yapmas zorunludur. (Devrim Kanunlar, Atatrk Aleyhine lenen Sular, Halk; snf, rk, din, mezhep veya blge farkll gzeterek kin ve dmanla aka tahrik gibi) 2. 3713 Sayl Terrle Mcadele Kanununun 23 nc maddesiyle Trk Ceza Kanununun 141, 142 ve 163 nc maddelerinin yrrlkten kaldrlmas byk boluk yarattndan, bilhassa irticai olaylarn nlenmesini teminen Terrle Mcadele Kanununun 7 ve 8 inci maddelerine, bununla ilgili yeni fkralar eklenmesi yararl olacaktr. 3. Bata Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu olmak zere, ilgili mevzuatta ksa zamanda deiiklie gidilerek, bugn demokratik lkelerde delil niteliinde saylan; - Bilgisayarlarn su aratrmasnda kullanlmas, - Ses bantlar ve bilgisayar kaytlarnn delil olarak kullanlabilmesi, - zel cihazla uzaktan ev ve iyeri gibi mahallerin dinlenmesi, - Polise gizli aratrma ve adam takibi yetkisinin verilmesi, Sulularn yakalanp cezalandrlmasnda byk yarar salayacaktr. 4. Yasama dokunulmazlna ilikin Anayasann 83 nc maddesinde yaplan deiiklik, TBMM Anayasa Komisyonunda grlerek Genel Kurul gndemine alnmtr. Bu deiiklikle, milletvekillerinin zimmet, ihtilas, irtikap gibi yz kzartc sularndan dolay dorudan takibata balanaca kabul edilmitir. Ancak, bu deiiklie gidilirken, halen maddede var olan Anayasann Devletin btnlnn korunmasna ilikin 14 nc maddesine yaplan atf, madde metninden karlmak suretiyle byk bir yanllk yaplmtr. Kanun Teklifi Meclis Genel Kurulunda grlrken, bu yanllk mutlaka dzeltilmeli ve vatana ihanet, nkilap Kanunlar ve Atatrk aleyhine ilenen sular yasama dokunulmazl kapsam dnda tutulmaldr. 5. Anayasann 68 inci maddesinde yaplan deiiklie paralel olarak; Siyasi Partiler Kanununda gerekli deiiklikler yaplarak; siyasi partilerin milletvekilleri, belediye
1727

CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-349/355.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1029
ve il bakanlarnn eylemlerinin de; Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr olmas hallerinde partinin kapatlmas cihetine gidilmesi salanmaldr. 6. Ceza infaz kurumlar; terr sulularnn barna, eitim kamp ve terr faaliyetlerinin sevk ve idare ss durumundadrlar. Bu nedenlerle ceza infaz kurumlar ok sk denetim altna alnarak; yuvalarn datlmas, silah, cep telefonu, faks ve blc yaymlara msaade edilmemesi, zel Tip Cezaevlerinin oaltlarak mutlaka iki- kiilik oda sistemine geilmesi gerekmektedir. 7. rticai faaliyetlerinden dolay Yksek Askeri ura kararyla Trk Silahl Kuvvetlerinden ihra edilen subay ve astsubaylarn, kamu kurum ve kurulularyla mahalli idare tekilatlarnda istihdam edilmesi rahatszlk yaratmaktadr. Bu konu kesinlikle nlenmelidir. 8. Taasubun, din ve vicdan hrriyetinin en byk dman olduu halka anlatlmal ve bu konuda alnacak en nemli tedbirin laiklik olduu konusunda vatanda bilinlendirilmelidir. 9. Laikliin dinsizlik, din dmanl olmad, bilakis bir itidal ve muvazene sistemi olduu halka ok iyi anlatlmaldr. 10. rticai faaliyet iinde bulunan kurulularn i ve d merkezlerden saladklar parasal destek titizlikle izlenmeli ve bu maksatla Yardm Toplama Kanununda gerekli deiiklikler yaplmaldr. 11. rtica yanllarnn arkasndaki halk desteinin ekilmesi amacyla; - Diyanet leri Bakanl bu amaca hizmet edecek ekilde yeniden tekilatlandrlarak daha aktif hale getirilmelidir. -Basn ve televizyonlar araclyla islmiyet tm ynleriyle halka anlatlmaldr. -Bu konuda radikal dinci akmlar karsnda yer alan aydn din adamlar ve din bilginlerinden azami lde yararlanlmaldr. 12. rticay barndrp besliyen kurumlar ve zellikle belediyeler ok ciddi bir ekilde denetlenmelidir. 13. zellikle krsal kesimin ve byk ehir varolarnn sz konusu akmlara neden sratle meylettii konusunda sosyal, kltrel ve antropolojik etdler yaplarak, alnacak tedbirler bu aratrma sonularna dayandrlmaldr. 14. Diyanet leri Bakanlnn koordinatrlnde oluturulacak bir komisyon srekli olarak slmn, Kur'an'n yorumunu yapmal ve bu suretle deien ve gelien artlar iinde, dine yeni yorumlar getirilmeye allmaldr. 15. Hizbullah ve benzeri terr rgt mensuplarnn eylemleri medyada sergilenmeli, din terr imaj halkn kafasna yerletirilmelidir. 16. Yaplan atamalarn bata mlki amirler olmak zere Cumhuriyet ve laiklie bal kiilerden olmasna zen gsterilmelidir. 17.Din ile dnya ilerinin ayrl demek olan laiklik ilkesinin benimsenmesi ve laiklik= Dinsizlik alglamasnn yanl olduu, basn ve yayn bata olmak zere kitle iletiim aralaryla halka anlatlmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1030

18.Cumhuriyetin niteliklerine kar olan gruplarn, kamu kurum ve kurulularnda kadrolamalarna imkan verilmemelidir. Bunlarn szmak istedii bilhassa yurt iletmelerinde tedbir alnmal, gerekirse yurt iletmecilii ruhsata veya msaadeye balanmaldr. 19. rencilerin yurt sorununun zlememesi sebebiyle irticai evrelerin taradan gelmi rencileri bnyesine almak ve onlara yemek ve barnma imkanlar vererek kendi izgilerine ekmek istedikleri, bu ekilde propaganda faaliyetlerinin gerekletirildii anlaldndan, Devlet yurtlarnn durumlarnn iyiletirilmesi salanmal ve gerekli merkezlerde ihtiya hissedilen miktarda yurt yaplmas hzlandrlmaldr. Ayrca, rencilerin maddi ihtiyalarnn karlanmas amacyla renim kredilerinin arttrlmas ve rgtlerin maddi imkanlar ile rencileri kazanma etkinlii nlenmelidir. 20. Devrim kanunlarndan "Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna ilikin Kanun" iler hale getirilerek, su unsuru tespit edilen ve sz konusu Kanuna muhalefet edenler hakknda gerekli yasal ilem yaplmal ve mevcut cezalar artrlmaldr. 21. zellikle vatandala yz yze ilikileri bulunan Devlet memurlarnn laiklik ve irticai faaliyetler konusunda hizmet ii eitim programlar ile aydnlatlmas salanmaldr. 22. Babakanln koordinesinde, dini gerek anlamda anlatan grsel ve iitsel eitim faaliyetler biran nce balatlmaldr. 23. Son zamanlarda mevcudiyetleri ortaya kan ve faaliyetleri artan Hizbullah, Tevhid, Mazlum-Der, Mslman Genlik, BDA-C, slami Hareket gibi radikal islami gruplarn faaliyetlerini artrdklar grlmektedir. Devletin kanunlarna, modern Trkiye'nin grnne aykr olan bu gibi hareketlere ve oluumlara grevlilerin dikkati ekilmeli ve gerekli tedbirler alnmaldr. 24. Cumhuriyetin niteliklerine kar olan gruplarn, kamu kurum ve kurulularnda kadrolamalarna imkan verilmemelidir. Bunlarn szmak istedii bilhassa yurt iletmelerinde tedbir alnmal gerekirse yurt iletmecilii ruhsata veya msaadeye balanmaldr. 25. Radikal islamclarn ve tarikatlarn mterek amac; Trkiye'yi, temeli Atatrk tarafndan kurulan modern ve laik ulus kimliinden uzaklatrarak ran benzeri, islam kkten dinciliine ve fanatizmine dayal, eriat devleti kurarak lkeyi a d bir toplum haline getirmektir. Buna asla msaade edilmeyecei kesin bir dille beyan edilmelidir. 26. Seimlerde baar kazanmakla rahat faaliyet gsterebilecekleri bir ortam doduunu zanneden irticai kesime kar Cumhuriyete ve laiklie bal kesimler davranlar ile gerekli tepkiyi gstermelidirler. 27. Radikal dinci akmn TBMM toplantlarna byk bir disiplin iinde devam ettikleri ve btn yasalarn karlmasnda sz sahibi olduklar grlmektedir. Kart gruplar bu gerei grerek TBMM toplantlarna muntazam devam etmeye arlmaldr. 28. Tek bana iktidar olamayan bu akm baka bir parti ile iktidar paylamasna ramen, ortan kendisine mahkum etme politikasn yrtmektedir. Koalisyon orta partinin bakanlar, kendi grev sahalarna mdahale edilmesine kar kmaldrlar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1031

29. Muhtelif zamanlarda gsteri ve yryler yaplarak eriat devleti propagandalarna cret edenlere kar valilere ve emniyet mdrlerine byk grev dmektedir. Bu grevlerinden dolay daima desteklenecekleri bildirilmelidir. Ayrca vali, kaymakam ve emniyet mdr tayinlerinde azami dikkat sarfedilecektir. 30. rticai kesim; halk maddi, manevi ve ahlaki adan ve onlarn dini duygularn istismar eden her trl emellerine hizmet iin kullanan ve kendisinin iktidara gelmesinde destek salayan tarikatlara hogr ile bakmakta ve onlara azami lde yardm etmektedir. Esasen yasak olan tarikatlara imkan verilmemesi iin gerekli tedbirler alnmaldr. 31. Milli Genlik Vakf ve benzeri illegal teekkllere ileri Bakan derhal el koymaldr. 32. mam hatip okullar Milli Eitim Bakanl tarafndan sk kontrol altnda bulundurulmaldr ve ihtiyalar lsnde bu okullarn almasna mcaade edilmelidir. 33. rticai kesimlerin d lkelerdeki destek kurulular ile irtibatlar MT, ileri ve Dileri Bakanlklarnca ok yakndan takip edilmelidir. 34. Yerel ynetimlerde "slam uralar" ad altnda kurulan rgtler ileri Bakanlnca tefti ettirilmeli ve tedbir alnmaldr. 35. rticai kesim, "Atatrk deiliz, ama ilkelerini benimsiyoruz" gibi safsatalarla d lkelerden kaynaklanan "Mslman Kardeler", "Rabta", "slami Selamet Cephesi" gibi rgtlerle de ibirlii yaparak kendilerine finansman ve mali destek salamaktadr. ileri Bakanl bunun nlenmesi iin gerekli tedbirleri almaldr. 36. rticai rgtler kendilerine finansman salamak iin zorla yardm toplamakta, bykehir belediyelerinin imkanlarn kullanmaktadrlar. ileri Bakanl bunlar nleyecek tedbirleri almaldr. 37. Ayn kesim, Krt sorununa "Mslman Kardelii" slogan ile yaklaarak meseleyi sulandrmaktadr. Konunun, MT tarafndan dikkatle takip edilmesi gerekir. 38. evki Ylmaz, Hseyin Ceylan, Fetullah Erba gibi Milletvekilleri ile Kayseri ve Sincan gibi Belediye Bakanlarnn sz ve hareketleri MT tarafndan dikkatle takip edilmeli, haklarnda soruturma alma durumu ortaya karsa savclk derhal harekete gemelidir. 39.Terrle mcadele mevzuatmz, ngiltere'nin "Terrizmle ilgili mevzuat"na paralel biimde deitirilmelidir. 40.Cumhuriyetin niteliklerini btnyle tahribe ynelik srekli faaliyet gsteren baz basn ve yayn kurulularnn, bu zararl eylemlerini geni bir kitleye yaymak maksadyla, bata kamu kurum ve kurulular ile eitim messeselerinde olmak zere bedava datm yaptklar bilinen bir gerektir. Konunun, yargsal boyutu titizlikle takip edilip sulular hakknda yasal ilem yaplrken, bir taraftan da yetkililerin cretsiz datm konusunda nlem alnmas zorunlu grlmektedir. Kald ki, bu tr yaynlarn finans kaynaklarnn nereden saland konusunun aratrlmas da gerekmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1032 Bu brifingte, irticai faaliyetlere ynelik olarak, Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu gibi yasalarda deiiklik yaplarak, kolluk kuvvetlerine ilave yetkiler (ses bantlar ve bilgisayar kaytlarnn delil olarak kullanlabilmesi, zel cihazla uzaktan ev ve iyeri gibi mahallerin dinlenmesi, polise gizli aratrma ve adam takibi yetkisinin verilmesi gibi) verilmesinin istendii anlalmaktadr.

28 ubat 1997 Tarihli Milli Gvenlik Kurulu Toplants ve Sonrasndaki almalar

Toplant ncesindeki gelimeler: 27 Ocak 1997 gn yaplan bir nceki Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda, irticai faaliyetler nedeniyle Trk Silahl Kuvvetlerinde ba gsteren rahatszln Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Gven ERKAYA tarafndan tekrar dile getirilmesi zerine, 28 ubat tarihli MGK toplantsnda irticai faaliyetler konusu ele alnmtr. Kurul gndeminin ekillenmesi sonras, 28 ubattan gnler nce, Cumhurbakan DEMREL, gazetelerde yaymlanan aklamasnda, Varln Cumhuriyete borlu olan her kuruma sesleniyorum. Cumhuriyete, demokratik, laik rejime sahip kn diyerek adeta birilerini uyarma ihtiyac duymutur. Cumhurbakan Demirelin hem Erbakana hem de illere askerle konumalar ynnde srar ettii ne srlmtr. Nitekim, REFAH-YOL Hkmeti iktidardan dtkten sonra Yaln DOANla yapt rportajda Demirel unlar sylemitir: dilimde ty bitti. kisine de defalarca syledim. Toplantdan bir gn nce bile askerlerle grselerdionlarn rahatszlklarn dinleselerdi, gelimeler farkl olurdu.1728 Toplantdan bir gn nce DEMRELi ziyaret eden MGK Genel Sekreteri Org. KILIn askeri kanadn 18 maddelik tedbir paketini Cumhurbakanna sunduu, DEMRELin bu tedbirleri Babakan Yardmcs LLERe ilettii; LLERin komuta kademesini derhal emekliye sevk etmek istedii ancak Babakan ERBAKANn buna yanamad ne srlmtr.1729 28 ubat MGK Toplantsnn Resmi Sreci Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii, Genel Sekreter imzasyla 3 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakanl Genel Sekreterliine gnderdii yaz ekinde, 28 ubat 1997 Cuma gn saat 15.00'te Cumhurbakanl Kknde yaplacak Milli Gvenlik Kurulu olaan toplants gndemini gndermitir. Yazda1730, Kurul toplantlar hakknda gereksiz ve yanl yorumlara meydan verilmemesi bakmndan Gndem ve gizlilik dereceli takdim konular hakknda "BLMES GEREKEN PRENSBNN" uygulanmas, toplant gndeminde yer verilen takdimlerle ilgili koordinasyon toplantsnn, 25 ubat 1997 Sal gn saat 14.00'te MGK Genel Sekreterliinde yaplaca, bu toplantya Genelkurmay stihbarat Bakan, MT Mstear, Emniyet Genel Mdr ve OHAL Vali Yardmcs dnda sadece MGK'da takdim yapacak personelin katlaca ifade edilmitir.
1728 1729 1730

Milliyet Gazetesi, 14 Austos 1997. ZGAN, s.75. CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91703, Fihrist No:22357-481.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1033

Toplant Gndemi 28 ubat 1997 tarihinde yaplacak MGK toplantsna ilikin toplant gndemi, MGK Genel Sekreteri lhan KILI imzasyla 31 Ocak 1997 tarihinde Babakanla, Genelkurmay Bakanlna, Dileri Bakan ve Babakan Yardmclna, Milli Savunma Bakanlna, ileri Bakanlna, Kuvvet Komutanlklarna, Jandarma Genel Komutanlna, MT Mstearlna, Emniyet Genel Mdrlne, OHAL Blge Valiliine gerei iin, Cumhurbakanl Genel Sekreterliine ise bilgi iin gnderilmi olup yaznn EK-Asnda yer alan Gndemde; Toplantnn 1inci Gndem Maddesi olarak GVENLK FAALYETLER bal altnda; TC. Devletinin blnmez Btnlne Ynelik Blc Terr Tehdidi ve Bununla Mcadelede Ulalan Aamalar konusunda Genelkurmay Bakanlnca 20 dakikalk takdim yaplmas, Olaanst Hal Durumunun Deerlendirilmesi konusunda ileri Bakanlnca 10 dakikalk takdim yaplmas, ardndan 40 dakika sre iinde Mzakere ve Olaanst Hal Konusunda Karar Alnmas, 2 nci Gndem Maddesi olarak ZEL TAKDMLER bal altnda; Yunanistan ve GKRYne Ynelik Bakanlar Kurulu Karar, Genelkurmay Bakanl ve Dileri Bakanl nerilerinin Deerlendirilmesi konusunda MGK Genel Sekreterliince 15 dakika sreyle bir takdim yaplmas ve konunun 25 dakikada mzakere edilmesi, 3nc Gndem Maddesi olarak; ZEL MZAKERE (Kurul yeleri) bal altnda; Atatrk Milliyetiliine bal, Demokratik, Laik ve Sosyal Bir Hukuk Devleti olan Trkiye Cumhuriyeti devletine ynelik irtica tehdidinin boyutlar nelerdir ve bunlara kar alnmas gereken nlemler neler olmaldr? Konusunda 20 dakikalk bir takdim yaplmasnn ardndan konunun 45 dakika sre iinde mzakere edilmesi ngrlmtr. Toplant Gndemi incelendiinde, MGK toplantsnn toplam sresinin 3 saat olarak planland grlmektedir. Buna mukabil, bilindii zere, sz konusu MGK toplants 8,5-9 saat srmtr. Yukarda grld zere, toplantnn zel Mzakere blmnde irtica tehdidi konusunun ele alnmas kararlatrlmtr. Toplantnn Cereyan Tarz Cumhurbakanl Arivinde, toplant ncesinde, resmi olarak, 25 ubat 1997 tarihinde Genelkurmay stihbarat Bakan, MT Mstear, Emniyet Genel Mdr ve OHAL Vali Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1034 Yardmcs dnda sadece MGK'da takdim yapacak personelin katlmyla yaplmas gereken koordinasyon toplants ncesinde, 21 ubat 1997 tarihinde, hem Genelkurmay, hem de MT tarafndan hazrlanm rticai Faaliyetler konulu Taslak Takdim metinleri Cumhurbakan Sleyman DEMRELe takdim edilmitir. Bu metinlerden anlalmaktadr ki, DEMREL, toplantda sunulacak irtica brifinginden daha nce haberdar edilmitir. 20 dakikada sunulmas planlanan 41 sahifelik bu takdimde zetle;1731
- Trk toplumunda slamc, Alevi, Krt, Marksist, Sosyal Demokrat, Muhafazakar, Kemalist gruplamann yaand, - Bu gruplarn kendilerine gre bir T.C. tanm gelitirdikleri, kinci Cumhuriyet kavram iinde farkl laiklik, slamclk, Atatrklk tariflerinin yapld, - laiklik kart unsurlarn Milli Hakimiyet yerine Hakimiyet Allahndr, Huzur slamdadr sloganlarn kullandklar, Oku diye balayan Kuran Kerim gelimeyi tevik ederken matbaann kafir icad diye lkeye sokulmasna direnenlerin toplumumuzun geri kalmasndaki paynn hatrlanmas gerektii, - slam lkelerinin kendi lkelerindeki radikal islami gruplardan rahatsz olmalarna ramen d lkelerdeki slamc gruplara destek verdikleri, RANn rad Bakanl, S.ARABSTANn Rabta Tekilat ile LBYAnn slama ar Cemiyetlerinin bu ynde faaliyet gsterdii, - Sovyet Mslmanlarnn uyarlmas amacyla ortaya atlan Yeil Kuak Projesi ve Ilml slam ad altnda sunulan grlerle siyasi slamclk yapld, - Trkiyedeki irticai gruplarn Milli Grler, Radikal slamclar ve Tarikatlar olarak snflandrlabilecei, halen lkemizde siyasi temsil kabiliyetine sahip tek slamc unsurun Milli Grler olduu, Milli Grn 27 Mart 1994 seimlerini mteakip artk Trkiyede inkar edilemeyecek bir g haline geldikleri mesajn verdikleri, - Yaklak 300 bin sempatizan olan Milli Gr slam Toplumu (IGMG) kanalyla slamiyete Avrupada resmi din stats kazandrlmaya alld, - IGMG yneticilerinden Ali YKSELin 27.02.1993 tarihinde eyhlislam ilan edildii ve Alman makamlar nezdinde resmiyet kazandrlmaya alld, Milli Gr Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar Merkezi tarafndan Milli Gr hakknda toplantlar yapld, - Trkiyede 30 kadar radikal grubun faaliyet gsterdii, en nemli gruplarn BDA-C, HZBULLAH, SELAM ve SLAM HAREKET olduu, BDA-C dndaki grubun RAN tarafndan ynlendirildii ve st dzey yneticilerinin RANda eitildii ynnde tesbitler olduu, - Sincanda yaanan Kuds Gecesi olaynda Mazlum-Der ve Selam Grubunun etkili olduu,

1731

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704, Fihrist No:22357-297

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1035
- RAN Bykelilii ile temasn Selam Grubu lideri Nurettin RN araclyla saland, - Anadolu Federe slam Devleti (AFD)in Almanya, Hollanda ve Fransada etkili olduu, - Nakibendi, Nurcu ve Sleymanc tarikatlarn Milli Grler ve radikal slamc unsurlara destek verdikleri, - Son yllarda yurt d almna ynelen F.GLEN Grubuna ait Zaman Gazetesinin ABD dahil olmak zere 12 lkede yaymland, dini ierikli yaynlarn saysnn artt, - slamc unsurlarn rencileri dari Bilimler, Siyasal Bilgiler ve hukuk fakltelerine ynlendirdikleri, kamu kurum ve kurulularnda kadrolamaya arlk verildii, - Silahl Kuvvetlere nfuz edilmesine, Mlki darenin ve Emniyet Tekilatnn ele geirilmesine alld, TSK iinde problemli askeri personele yaklalarak bu kiilerin tarikatlar baznda ele geirilmesi iin aba sarf edildii, -Askeri yerleim yerlerine yakn okullara tesettrl retmenler atamak suretiyle bu okullara giden asker ocuklarnn etkilenmeye alld, - YA kararlaryla TSKdan ayrlan personelin hlas Holding, TGRT, baz belediyeler, dinci zel okullar, irticai gr sahibi ahslarn zel iyerlerinde altrld, deneyimli retmenlere kendi zel okullarnda daha yksek cret verilerek Milli eitim Bakanlnda kadro zafiyeti yaratlmaya alld, - zellikle BDA-C grubunun topluluklar kkrtarak kyam provalar yapt, yakn bir gelecekte kutuplamaya bal olarak islam yaam tarzna dnk basklarn artmas ve atma ortamlarnn yaratlmasnn mmkn grld, - Bata ran olmak zere eitli lke ve slamc rgtlerin subversif almalarla lkemizdeki slamc potansiyelden yararlanmaya alabilecekleri, - Yurt iinde mtedeyyin vatandalarmz devlet kart bir konuma getirerek laik-islamc kutuplamasnn yaratlmasnn hatal olaca, bu nedenle slamiyet ve eriatn uhrevi zemine ekilmesi iin psiko-sosyal tedbirlerin alnmasnn gerekli olduu, - RAN ve CEZAYR rneindeki gibi zecri tedbirlerin tabann radikalizme kaymasna neden olabilecei, irticai medyann muhatap ald mtedeyyin kitlenin tehdide kar bilinlendirilmesinin mmkn olduu, - Bu maksatla slam lkeleri arasndaki anlay farkllklar ve atmalarn sergilenmesinin gerekli olduu, alnacak nlemlerde cami cemaatlerine ve renim genliine arlk verilmesi gerektii, camilerde imam ve vaazlarn yeniden dzenlenmesinin ve eitim mfredat ve politikalarnn genliin bilinlenmesini salayacak bir yapya kavuturulmasnn nem arz ettii, - Sz konusu nlemlerin uygulanmasnda toplumda ateist veya Marksist imaj olan kiilerin grev almamasnn, ayrca irticai gruplar destekleyen finans kaynaklarnn yasal mevzuat iletilerek kesilmesinin faydal olaca, - nlemler kapsamnda eitim alannda;

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1036

- orta retimde verilen din eitiminin maksad dna ktndan hareketle bu mfredatn elden geirilmesi, - retmenlerin yeniden hizmet ii eitime tabi tutulmas, - irticai propagandann etkisini azaltacak temalarn eitim mfredatna alnmas, - bu balamda din-devlet ilikileri, milli mcadele yllarnda din olgusundan igal kuvvetlerinin nasl yararland, - Cumhuriyetin ilan ile birlikte laiklie neden ihtiya duyulduu gibi hususlara tarih ve inklap tarihi iinde arlkl yer verilmesi, - irticai unsurlara ait zel okullarn denetlenme esaslarnn yeniden belirlenmesi, - HL ve dier meslek liseleri programlarnn kesin tanmlamalarla kendi alanlarna ekilmesi, - HLlerinden ortaokul seviyesinin tedricen kaldrlmas ve kz renci kontenjanlarnn daraltlmas, - gerek din adam ihtiyac dikkate alnarak bu okullarn renci saysnn ve mfredatnn gzden geirilmesi - Propaganda bal altnda; - rticai propagandalara kar; laiklie Atatrkn ahsi kanaatinden dolay deil sosyal atmalara engel olmak iin gerek duyulduu temasnn ilenmesi gerektii vb. temalarn kullanlmas, - Diyanet leri Bakanlnn yaptrm gc ve ilmi yeterlilik asndan gzden geirilmesi, bu kurulua siyasi sylemlerin camiden uzak tutulmas ynnde irade ve g kazandrlmas - Basn ve Yayn alannda: - TV ve radyo imkanlarnn kullanmnn ve yaynlarnn genel bir disiplin iine alnmas, - rticai yaynlarn hukuki yollarla durdurulmas, yurt dndan gelenlerinin giri kaplarnda kontrol edilmesi, gmrk memurlarnn bu yaynlar hakknda bilgilendirilmesi, - Laik kesimi temsil ettii iddiasndaki medya organlarnn milli mutabakat salayacak ekilde tevik edilmesi, - irket, Vakf ve Dernekler konusunda: - rticai grup ve kiilere ait olduu tesbit edilen irketlerin Maliye, alma Sosyal Gvenlik ve Salk Bakanlklarnca titiz bir denetime tabi tutulmas, - ileri Bakanlnca eitli slam lkelerinin bu grup ve kiilere yasad mali destek salamalarnn nlenmesi,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1037
- Bata niversite vakflar olmak zere, dernek ve vakflarn titiz ekilde denetlenmesi, - Siyasi alanda: - Dini ilkelerin siyasi amala istismarn engelleme konusunda siyasi partiler arasnda uzlama salanmas, - Siyasi platformlarda Laik-Antilaik kutuplamasna zemin hazrlanmasndan kanlmas, zellikle parti tabanlarnn bunun mahzurlar konusunda ikaz edilmesi - Kadrolama asndan: - Kamu kurum ve kurulular ile mlki amir atamalarnda tahkikat esaslarnn gzden geirilerek yeniden belirlenmesi ve baz kamu grevlilerine mensubiyeti kesinlemi irtica grl kiilerin getirilmemesi, - Bata hakim ve savclar olmak zere st yneticilerin gvenlik tahkikatlarnn dikkatle yaplmas, irticai faaliyetlere hogryle bakan yarglarn yarglama asndan douraca sakncalarn gz nnde bulundurulmas, - Rektr, dekan ve retim grevlileri konusunda titizlik gsterilmesi, - Yeni alan ve yeni kurulan niversiteler iin daha titiz davranlmas, - rticaya destek veren belediyelerin ciddi ekilde denetlenmesi, - Hukuki alanda: - Mevcut yasalarn etkinlikle uygulanmas balamnda; 1) 3713 sayl Terrle Mcadele Kanunu erevesinde Cumhuriyetin niteliklerini ve zellikle laik dzeni deitirmeye ynelik eylemlere kar yeterli dzeyde aba sarf edilmedii, bu tr kiilerin yakalanp yarg mercilerine teslim edilmesi ngrlmektedir. Bu nedenle, sz konusu sularn ilenmesinin renilmesi aamasndan itibaren soruturmann bizzat Devlet Gvenlik Mahkemesi Savclklarnca yaplmas ve yarglamann en ksa zamanda sonulandrlmas, 2) rticai faaliyetlerle ilgili olarak, Trk Ceza Kanununun 312. Maddesinin ikinci fkrasnda Halk, snf, rk, din, mezhep veya blge farkll gzeterek kin ve dmanla aka tahrik eden kimse bir yldan yla kadar hapis ve para cezasyla cezalandrlr. Bu tahrik umumun emniyeti iin tehlikeli olabilecek bir ekilde yapld takdirde faile verilecek ceza te birden, yarya kadar artrlr. Hkm mevcuttur. Bu sularn kitle haberleme aralar veya basn vastasyla ilenmesi halinde ceza bir misli artrlmaktadr. Ancak son zamanlarda buna benzer sular ak bir ekilde ilenmesine ramen sulular hakknda yasal ilemin istenilen lde yaplmad grlmektedir. Bu madde titizlikle uygulanmaldr. 3) nklap Kanunlarndan Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna likin Kanun iler hale getirilerek bu Kanuna muhalefet edenler hakknda gerekli yasal ilemler yaplmaldr. 4) 25.07.1951 tarih ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanunun 1 ve 2. Maddelerine gre Atatrkn hatrasna alenen hakaret eden veya sven, Onu temsil eden heykel, bst ve abideler ile kabrini tahrip eden veya

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1038
kirleten kimseler ile bu sular ilemeye bakalarn tevik edenlere ar hapis cezas verilmektedir. Ancak son zamanlarda bu kanuna aykr eylemde bulunan sanklar yakalanmamakta ve hak ettikleri cezaya arptrlmamaktadr. Bu kanun da titizlikle uygulanmaldr. 5) 2820 sayl Siyasi partiler Kanununun nc blmnde siyasi partilerin; a) Trk toplumunu ada uygarlk seviyesinin stne karmak ve Trkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliini korumak amacn gden nklap Kanunu hkmlerine aykr ama gdemeyecekleri ve buna yol aabilecek davran ve faaliyetlerde bulunamayacaklar, b) Trk Milletinin Kurtarcs, Trkiye Cumhuriyetinin Kurucusu Atatrkn, ahsiyet ve faaliyetlerini veya hatrasn ktlemek veya kk drmek amacn gdemeyecekleri ve buna yol aabilecek davran ve faaliyetlerde bulunamayacaklar, c) Trkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliinin deitirilmesi ve halifeliin yeniden kurulmas amacn gdemeyecekleri ve bu amaca ynelik faaliyetlerde bulunamayacaklar, d) Devletin sosyal veya ekonomik veya siyasi veya hukuki temel dzenini ksmen de olsa dini esas ve inanlara uydurmak amacyla veya siyasi amalar veya siyasi menfaat temin ve tesis etmek maksadyla dini veya dini hissiyat veya dince mukaddes tannan eyleri alet ederek her ne suretle olursa olsun propaganda yapamayacaklar, istismar edemiyecekleri veya ktye kullanamayacaklar, e) Herhangi bir ekilde dini tren ve ayin tertiplemeyecekleri veya parti sfatyla bu gibi tren ve ayinlere katlmayacaklar, ayinleri ve cenaze trenlerini parti gsterisine ve propagandalarna vesile yapamayacaklar, hkm altna alnmtr. Siyasi Partiler Kanununda yeralan bu hkmlerin titizlikle takip edilerek, aykr hareket eden partilerin kapatlmas cihetine gidilmelidir. Yaplmas Gereken Yasal Dzenlemeler: 1. 3713 sayl Terrle Mcadele Kanununun 23nc maddesiyle Trk Ceza Kanununun 141, 142 ve 163 nc maddelerinin yrrlkten kaldrlmas byk boluk yarattndan bilhassa irticai olaylarn nlenmesini teminen Terrle Mcadele Kanununun 7 ve 8 inci maddelerinde bununla ilgili yeni fkralar eklenmeli ve ayrca terrle mcadele mevzuatmz ngilterenin Terrizmle lgili Mevzuatna paralel bir biimde deitirilmelidir. 2. Bata Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu olmak zere, sulularn yakalanp, sratle cezalandrlmasn salayacak, modern lkelerdeki ilgili mevzuat hkmlerinin hukuki sistemimize aktarlmasnda yarar grlmektedir. 3. Anayasann 68 ve 69 uncu maddelerinde yaplan deiiklie paralel olarak; Siyasi Partiler Kanununda gerekli deiiklikler yaplarak; siyasi partilerin milletvekilleri, belediye ve il bakanlarnn eylemlerinin de; Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr olmas hallerinde, partinin kapatlmas cihetine gidilmesi, 4. (zeri izilmi madde) Trk Ceza Kanununun 125. Maddesi uygulamasnda grlen boluk nedeni ile aynen 146 nc maddenin ikinci fkrasnda olduu gibi;

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1039
su ilemeye tevik veya suu irtikap kararn takviye edenler ile ilgili bir fkra eklenmesi, 5. 647 sayl Cezalarn nfaz Hakknda Kanun yarg etkinliinin yitirilmesinde bal bana bir etkendir. Cezalarn caydrclnn salanabilmesi bakmndan 647 sayl kanunun btnyle gzden geirilmesi, 6. rticai faaliyet iinde bulunan kurulularn i ve d merkezlerden saladklar parasal destek, titizlikle izlenmeli ve bu maksatla Yardm Toplama Kanununda gerekli deiiklikler yaplmas, 7. Pimanlk yasalar srekli bir hal almtr. lkemizde 1983 ylndan bu tarafa idam cezalar uygulanmamaktadr. Pimanlk yasalar karlrken konunun ayrntl bir ekilde incelenmesi ve buna gre yasal dzenleme getirilmesi, 8. nklap kanunlarndan, Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna likin Kanundaki ceza miktarlar artrlmaldr. Sonu olarak, irticai unsurlarn rejime ynelik tehdit oluturulmasnn nne geebilecek nlemlerin, mtedeyyin vatandalarmzn tepkisine neden olmadan demokratik kural ve temayller ierisinde gerekletirilmesi, bilimsel, dini ve tarihi temellere dayanmas, ayrca srekliliin salanmas da nemli bir husustur.

Grld zere, bu brifingde, iktidardaki Refah Partisi, Milli Grler tanm altnda, irticai faaliyetler yrten unsurlar kapsamnda i tehdit olarak deerlendirilmitir. Takdimde, sz konusu tehdide ilikin olarak, sadece mevcut durum ortaya konulmam, ayn zamanda bu tehdide kar siyasi, ekonomik, hukuki, eitsel, sosyo-kltrel alanlarda alnmas ngrlen tedbirler bir paket halinde Kurul yelerine sunularak konunun nemine vurgu yaplmak istenmitir. te yandan, daha nce yirmi dakika iinde sunulmas planlanan bu 41 sahifelik takdimin bu sre zarfnda tamamlanamayaca aikardr. Nitekim RPli Adalet Bakan evket KAZAN, Babakan ERBAKANn bu takdim karsnda ok ardn ve tepki gsterdiini ifade etmitir.1732 MGK Basn Bildirisi Toplant sonucunda ortaya kan aadaki Basn Bildirisi, MGK Genel Sekreterlii tarafndan basn kurulularna fakslanmtr.1733
Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinden Bildirilmitir 1) Milli Gvenlik Kurulu, 28 ubat 1997 gn Sayn Cumhurbakan bakanlnda Babakan, Genelkurmay Bakan, Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs, Milli Savunma Bakan, ileri Bakan, Kuvvet Komutanlar, Jandarma Genel Komutan ve
28 ubat srecinde gazetelerdeki ok nemli bir ilan fark edemedik, 28 ubat 2008, Zaman Gazetesi. Kazan, MT'in o dnemde Babakan Erbakan'a ayr, askerlere ayr rapor gnderdiini ileri sryor. 28 ubat'taki MGK toplantsnda iki farkl raporun tartmaya yol atn aktaryor. Kazan, yle devam ediyor: "Biz gelinceye kadar MT birbirine paralel rapor hazrlyormu. 28 ubat'ta okunan MT raporu baka, MGK yelerine gnderilen rapor bakaym. Deniz Kuvvetleri komutan, 'bendeki rapor baka' deyince o konu tartlyor epey MGK'da." Kazan, MGK'daki irtica raporunun okunmas srasnda Erbakan'n kendine unlar sylediini aktaryor: "Bu raporun vatann z evlatlar tarafndan yazlm olabileceine inanmadm, inanamadm. nanl bir Mslman byle bir rapor yazamaz."
1732 1733

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-295,296.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1040
Milli Gvenlik Kurulu Sekreterinin itirakleriyle ankaya Cumhurbakanl Kknde aylk olaan toplantsn yapmtr. 2) Kurulun bu toplantsnda; blc terrle mcadelede imdiye kadar alnan tedbirler ve elde edilen sonularn genel bir deerlendirmesi yaplm, bu mcadelenin devletimizin lkesi ve milletiyle blnmez btnlne gnlden inanm, bu inanc sonsuza dek srdrmeye azimli halkmzn, basnmzn, devletin btn kurum ve kurulular ve milli iradenin sembol olan yce parlamentonun destekleriyle ok olumlu bir noktaya ulat mahade edilmitir. Elde edilen bu sonularn bundan sonra halkmzn huzur ve gvenliine ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal yaamna olumlu olarak yansmas iin bu konuda alnacak tedbirlerin bir plan dahilinde sratle yrrle konulmas hususunda gr birliine varlmtr. Alnacak olan bu tedbirlerin gvenlik iinde gerekletirilebilmesi bakmndan halen 9 ilde devam etmekte olan Olaanst Hal uygulamasnn 30 Mart 1997 tarihinden itibaren 4 ay daha uzatlmas uygun bulunmu ve bu grn Bakanlar Kuruluna bildirilmesine karar verilmitir. 3) Toplantda, Kbrs sorunu ve Yunanistan'la ilikilerle ilgili durum deerlendirilmesi yaplm, bu konuda Trkiye'nin ve KKTC'nin hak ve menfaatlerini korumay amalayan siyasi, ekonomik ve askeri tedbirler uygun bulunarak Bakanlar Kuruluna bildirilmesine karar verilmitir. 4) Toplantda bilhassa, Anayasa ile Atatrk Milliyetiliine bal demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti olarak belirlenen Trkiye Cumhuriyeti Devletine kar, a d bir kisve altnda zemin oluturmaya ynelik rejim aleyhtar faaliyetler de gzden geirilmi, Trkiye Cumhuriyetinin varln, Atatrk lke ve nklaplar dorultusunda ada medeniyet yolunda, demokratik sistem ierisinde ilerlemesini teminat altna alan Anayasa ve Cumhuriyet yasalarnn uygulanmasndan asla taviz verilmemesi gerektii, Anayasann tanmlad, Cumhuriyetin Demokratik, Laik ve sosyal hukuk devleti ilkelerinin salkl bir ekilde dzenlenmesine imkan salayacak gvenlik, huzur ve toplumsal barn nem ve ncelik tad, Cumhuriyet ve rejim aleyhtar ykc ve blc gruplarn laik ve anti-laik ayrm ile demokratik ve sosyal hukuk devletini gszletirmeye yeltendikleri, Trkiye'de laikliin sadece rejimin deil, ayn zamanda demokrasinin ve toplum huzurunun da teminat ve bir yaam tarz olduu, Devletin yapsal zn oluturan sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleri anlayndan vazgeilemeyecei, yasalarla belirlenmi kurallarn gz ard edilerek yaplan ad uygulamalarn da hukukun stnl ilkesiyle badamayaca, Trkiye'nin 1997 yl iinde, AB'ne tam ye olacak lkeler listesine girmeyi ncelikli bir hedef olarak srdrd byle bir dnemde resmi ve sivil kurum ve kurulular bu srece katkda bulunmasnn gerekli olduu, bu sebeple; Demokrasimiz hakknda kukulara yol aacak, Trkiye'nin yurt dndaki imajn ve itibarn zedeleyicek, her trl speklasyona son vermek gerektii, Trkiye Cumhuriyetinin laik, demokratik, insan haklarna saygl, sosyal bir hukuk Devleti olduu ynndeki temel ilkelerinin Anayasamzn ve Devletimizin teminat altnda olduu, rejimin; kendisine ve geleceine ynelik tartmalarn, iinde bulunduumuz ortamda Trkiye'ye yarardan ok zarar verdii,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1041
Aklanan bu esaslar aksine davranlarn, toplumumuzda huzur ve gveni bozarak yeni gerginliklere ve yaptrmlara neden olaca deerlendirilmi, Bu konularda alnacak ve alnmas gereken tedbirler uygun bulunarak bu tedbirlerin Bakanlar Kuruluna bildirilmesine karar verilmitir.

Basn Bildirisinde yer alan Aklanan bu esaslar aksine davranlarn, toplumumuzda huzur ve gveni bozarak yeni gerginliklere ve yaptrmlara neden olaca deerlendirilmi ifadesi kamuoyunun en fazla zerinde durduu konu olmutur. Her ne kadar bu yaptrmlarn ne olaca Bildiride aka belirtilmemise de, bu ifade, basn-yayn organlarnda REFAH-YOL Hkmetine ynelik bir tehdit olarak deerlendirilmitir. 406 sayl Karar Metni
MLL GVENLK KARARI1734 Karar Says: 406 1. Milli Gvenlik Kurulu, 28 ubat 1997 gn Sayn Cumhurbakan Bakanlnda Babakan, Genelkurmay Bakan, Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs, Milli Savunma Bakan, ileri Bakan, Kuvvet Komutanlar, Jandarma Genel Komutan ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri'nin itirakleri ile aylk olaan toplantsn yapmtr. 2. Kurul'un bu toplantsnda, esaslar ve nitelikleri Anayasada belirlenmi, Atatrk milliyetiliine bal, demokratik, lik ve sosyal hukuk devletimizi ve cumhuriyet rejimimizi ykmak, onun yerine bir siyasal dini dzen kurmak amacyla yrtlen ykc faaliyetler ve yaplan beyanlar ile, bunlarn oluturduu tehdit ve tehlikeler gzden geirilerek deerlendirilmitir. 3. Yaplan bu deerlendirmeler sonucunda; a. lkemizde eriat hukukuna dayal bir slm Cumhuriyeti kurmay hedefleyen gruplarn, Anayasann tanmlad demokratik, lik ve sosyal hukuk devletimize kar ok ynl bir tehdit oluturduu, b. Cumhuriyet ve rejim aleyhtar ar dinci gruplarn lik ve anti lik ayrm ile demokratik, lik ve sosyal hukuk devletini gszletirmeye yeltendikleri, c. Trkiye'de likliin sadece rejimin deil, ayn zamanda demokrasinin ve toplum huzurunun da teminat ve bir yaam tarz olduu, d. Devletin yapsal zn oluturan sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleri anlayndan vazgeilemeyecei, yasalar gz ard edilerek yaplan a d uygulamalarn takipsiz kalmasnn hukukun stnl ilkesiyle badamayaca hususlarnda gr birliine varlmtr. 4. Bu gr ve deerlendirmeler sonucunda; a. Trkiye'de eriat hukukuna dayal bir slam Cumhuriyeti kurmay amalayan ar dinci gruplarn, demokratik, lik ve sosyal hukuk devleti olan Cumhuriyetimize kar oluturduklar ok ynl tehdidin nlenmesi amacyla; EK-A'daki tedbirlerin ksa, orta ve uzun vade ierisinde alnmasnn Bakanlar Kuruluna bildirilmesine, b. 2945 Sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununun 9ncu maddesine uygun olarak, MGK Genel Sekreterlii tarafndan; EK'te belirtilen tedbirlere ilikin Bakanlar Kurulu Kararlar ile Bakanlar Kurulu Karar haline getirilmeyen uygulamalarn, sonular hakknda belli sreler ierisinde Babakan, Cumhurbakan ve MGK'na bilgi verilmesi kararlatrlmtr.
1734

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704, Fihrist No:22357-451,452

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1042

EKLER: EK-A (Rejim Aleyhtar rticai Faaliyetlere Kar Alnmas Gereken Tedbirler 2 Sayfa)
Sleyman DEMREL Cumhurbakan

Prof.Dr.Necmettin ERBAKAN Babakan Prof.Dr.Tansu LLER Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Hikmet KKSAL Orgeneral Kara Kuvvetleri Komutan Turhan TAYAN Milli Savunma Bakan Gven ERKAYA Oramiral Deniz Kuvvetleri Komutan

smail Hakk KARADAYI Orgeneral Genelkurmay Bakan Dr.Meral AKENER ileri Bakan Teoman KOMAN Orgeneral Jandarma Genel Komutan

Ahmet REK Orgeneral Hava Kuvvetleri Komutan

406 sayl Kararn EK-As te yandan basnda 406 sayl Kararn aadaki eki de yaymlanmtr: 1735
MLL GVENLK KURULU'NUN 28 UBAT 1997 TARH VE 406 SAYILI KARARINA EK-A (REJM ALEYHTARI RTCA FAALYETLERE KARI ALINMASI GEREKEN TEDBRLER) 1. Anayasamzda Cumhuriyetin temel nitelikleri arasnda yer alan ve yine anayasann 4'nc maddesi ile teminat altna alnan laiklik ilkesi byk bir titizlik ve hassasiyetle korunmal, bunun korunmas iin mevcut yasalar hibir ayrm gzetmeksizin uygulanmal, mevcut yasalar uygulamada yetersiz grlyorsa yeni dzenlemeler yaplmaldr. 2. Tarikatlarla balantl zel yurt, vakf ve okullar, devletin yetkili organlarnca denetim altna alnarak Tevhidi Tedrisat Kanunu gerei Mill Eitim Bakanlna devri salanmaldr. 3. Gen nesillerin krpe dimalarnn ncelikle Cumhuriyet, Atatrk, Vatan ve Millet sevgisi, Trk Milletini ada uygarlk dzeyine karma lk ve amac dorultusunda bilinlendirilmesi ve eitli mihraklarn etkisinden korunmas bakmndan: a) 8 yllk kesintisiz eitim, tm yurtta uygulamaya konulmal.

1735

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-485,486.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1043
b) Temel eitimi alm ocuklarn, ailelerinin isteine bal olarak, devam edebilecei kuran kurslarnn Mill Eitim Bakanl sorumluluu ve kontrolunda faaliyet gstermeleri iin gerekli idari ve yasal dzenlemeler yaplmaldr. 4. Cumhuriyet rejimine ve Atatrk ilke ve inklaplarna sadk aydn din adamlar yetitirmekle ykml, Milli Eitim kurulularmz, Tevhidi Tedrisat Kanununun zne uygun ihtiya dzeyinde tutulmaldr. 5. Yurdun eitli yerlerinde yaplan dini tesisler belli evrelere mesaj vermek amacyla gndemde tutularak siyasi istismar konusu yaplmamal, bu tesislere ihtiya varsa, bunlar Diyanet leri Bakanl'nca incelenerek mahalli ynetimler ve ilgili makamlar arasnda koordine edilerek gerekletirilmelidir. 6. Mevcudiyetleri 677 Sayl yasa ile men edilmi tarikatlarn ve bu kanunda belirtilen tm unsurlarn faaliyetlerine son verilmeli, toplumun demokratik, siyasi ve sosyal hukuk dzeninin zedelenmesi nlenmelidir. 7. rticai faaliyetleri nedeniyle Yksek Asker ra kararlar ile Trk Silahl Kuvvetleri (TSK)nden ilikileri kesilen personel konusu istismar edilerek TSK.ni dine karym gibi gstermeye alan baz medya gruplarnn silahl kuvvetler ve mensuplar aleyhindeki yaynlar kontrol altna alnmaldr. 8. rticai faaliyetleri, disiplinsizlikleri veya yasa d rgtlerle irtibatlar nedeniyle TSK'nden ilikileri kesilen personelin dier kamu kurum ve kurulularnda istihdam ile tevik unsuruna imkan verilmemelidir. 9. Trk Silahl Kuvvetlerine ar dinci kesimden szmalar nlemek iin mevcut mevzuat erevesinde alnan tedbirler; dier kamu kurum ve kurulular, zellikle niversite ve dier eitim kurumlar ile brokrasinin her kademesinde ve yarg kurulularnda da uygulanmaldr. 10. lkemizi ad bir rejimden ve din istismarnn sebep olabilecei muhtemel bir atmadan korumak iin, ran slam Cumhuriyetinin lkemizdeki rejim aleyhtar faaliyet, tutum ve davranlarna mani olunmal, bu maksatla rana kar komuluk mnasebetlerimizi ve ekonomik ilikilerimizi bozmayacak, fakat ykc ve zararl faaliyetlerini nleyecek bir tedbirler paketi hazrlanmal ve yrrle konulmaldr.1736 11. Ar dinci kesimin Trkiyede mezhep ayrlklarn krklemek suretiyle toplumda kutuplamalara neden olacak ve dolaysyla milletimizin dmanca kamplara ayrlmasna yol aacak ok tehlikeli faaliyetler yasal ve idari yollarla mutlaka nlenmelidir. 12. T.C. Anayasas, Siyasi Partiler Yasas, Trk Ceza Yasasna ve bilhassa Belediyeler yasasna aykr olarak sergilenen olaylarn sorumlular hakknda gerekli yasal ve idari ilemler ksa zamanda sonulandrlmal ve bu tr olaylarn tekrarlanmamas iin her kademede kesin nlemler alnmaldr. 13. Kyafetle ilgili kanuna aykr olarak ortaya kan ve Trkiye'yi a d bir grnme yneltecek uygulamalara mani olunmal, bu konudaki kanun ve Anayasa Mahkemesi kararlar taviz verilmeden ncelikle ve zellikle kamu kurum ve kurulularnda titizlikle uygulanmaldr.
1736

Toplantnn ertesi gn kan gazetelerdeBu maddenin tam metnini Trkiye'nin uluslararas ilikilerini ilgilendirdii iin yaynlayamyoruz. denilmitir. Ancak, Gizli olmas gereken bu tedbir de, bir gn sonra gazetelerde yaymlanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1044

14. eitli nedenlerle verilen, ksa ve uzun namlulu silahlara ait ruhsat ilemleri polis ve jandarma blgeleri esas alnarak yeniden dzenlenmeli, bu konuda kstlamalar getirilmeli, zellikle pompal tfeklere olan talep dikkatle deerlendirilmelidir. 15. Kurban derilerinin, mali kaynak salamay amalayan ve denetimden uzak rejim aleyhtar rgt ve kurulular tarafndan toplanmasna mani olunmal, kanunla verilmi yetki dnda kurban derisi toplattrlmamaldr. 16. zel niforma giydirilmi korumalar ve buna neden olan sorumlular hakknda yasal ilemler ivedilikle sonulandrlmal ve bu tr yasa d uygulamalarn ulaabilecei vahim boyutlar dikkate alnarak, yasa ile ngrlmemi btn zel korumalar kaldrlmaldr. 17. lke sorunlarnn zmn "Millet Kavram Yerine mmet Kavram" baznda ele alarak sonulandrmay amalayan ve blc terr rgtne de ayn bazda yaklaarak onlar cesaretlendiren giriimler yasal ve idari yollardan nlenmelidir. 18. Byk Kurtarc Atatrk'e kar yaplan saygszlklar ve Atatrk aleyhine ilenen sular hakkndaki 5816 sayl kanunun istismar edilmesine frsat verilmemelidir. 28 ubat 1997 tarih ve 406 Sayl MGK Kararnn Ekidir. (2 Sayfa ve 18 Maddeyi ihtiva etmektedir.) mza lhan KILI Hava Orgeneral Genel Sekreter

406 sayl Kararn eki olan bu yaz, toplantnn ertesi gn basn-yayn organlarnda yaymlanmtr. Toplantdaki Mzakereler ve Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan Tansu illerin 28 ubat Milli Gvenlik Kurul Kararna likin Deiiklik nerileri: Dnemin ileri Bakan Meral Akener, Komisyonumuza yapt aklamada, toplant ncesinde MGK Genel Sekreterlii tarafndan taslak kararn 24 madde olarak hazrlandn ifade etmitir. Bu durum, kararlarn MGK gndeminde olmamasna ramen nceden bir merkez tarafndan belirlendiini ortaya koymaktadr. Nitekim Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinde yaklak otuz yl Birinci Hukuk Maviri olarak grev yapan Mustafa Aaolu, 26 ubat 2007 tarihinde Aksiyon Dergisinde yaymlanan rportajnda, sz konusu 406 sayl Kararn Bat alma Grubu tarafndan hazrlandn ifade etmitir.1737 Komisyonumuz tarafndan grne bavurulan REFAH-YOL Hkmetinde ileri Bakanl yapm Mehmet AAR, 1996 ylnn Aralk aynda, dnemin Dz.K.K. olan
1737 28 ubat Kararlarn BG Hazrlad, 26 ubat 2007, Aksiyon Dergisi. Aaolu, sz konusu rportajnda, 18 maddelik paketi hazrlayan bizzat BG'nin kendisidir. Komutanlar, kollarnn altnda BG tarafndan hazrlanan raporlarla geldiler. Teklif sahibi Genelkurmay Bakanl idi, genel sekreterlik bu konuda herhangi bir altyap almas yapmamt." demitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1045 Ora.Gven ERKAYA tarafndan MGK toplantsna gndem oluturmak zere, irticai faaliyetlerle alakal bir alma yaplmas talebinin kendisine geldiini sylemitir.1738 Bunun zerine, kendisinin Cumhurbakan DEMRELe karak, bu konuda yaplacak almann zamana yaylmas gerektiini ifade ettiini, Cumhurbakannn da olumlu grmesi sonrasnda, konuyu Babakan ERBAKANla paylatn sylemitir. Bununla birlikte kendisinin grevden ayrlmasndan iki ay sonra, ayn konunun tekrar gndeme geldiini ve Hkmetin askerin srarl talebine kar koyamamasndan, irtica konusunun MGK gndemine tandn ifade etmitir.1739 Cumhurbakanl Arivinde yer alan bila tarihli belgede1740, 28 ubat MGK kararlar hakknda Sayn Tansu LLER tarafndan ayrca bir alma yaplarak Kurul gndemine getirildii, ancak neri mahiyetindeki bu grlerin Kurul tarafndan uygun bulunmad anlalmaktadr. Meral AKENER tarafndan yaplan aklamada, sz konusu neri paketinin Karar metnini yumuatmak amacyla hazrland ifade edilmitir. Cumhurbakanl Arivindeki izelge halindeki belgede, Tarikatlarla balantl zel yurt ifadesi ile balayan 2nci maddenin Btn zel yurt, TSKne szmalarn nlenmesi ile ilgili 9uncu maddenin Kamu kurum ve kurulular eklinde deitirilmek istendii; Kuran kurslarnn Milli Eitim Bakanlnca kontrolne ilikin 3 numaral maddenin b fkrasnda yer alan sorumluluu, mam Hatip Liseleriyle ilgili 4nc maddenin sonundaki ihtiya dzeyinde tutulmaldr, uzun namlulu silahlarla ilgili 14 numaral maddedeki bu konudaki kstlamalar kaldrlmal, 17 numaral maddenin banda yer alan lke sorunlarnn zmn Millet Kavram yerine mmet Kavram baznda ele alarak sonulandrmay amalayan ifadelerinin tamamen kartlmas; dini tesislerin (yurtlar vb.) Diyanet tarafndan incelenmesine ilikin 5inci maddenin dini tesisler siyasi istismar konusu yaplmamaldr eklinde yeniden dzenlenmesi ile 10 numaral maddedeki ran slam Cumhuriyetine ilikin hususlarn kartlarak maddenin geri kalan ksmnn korunmas eklindeki nerilerinin kabul edilmedii anlalmaktadr. Dier maddelerle ilgili olarak, sz konusu maddelerin, farkl ifade ekilleriyle yeniden yazlmas nerilerinin mevcut maddedeki dzenlemelerin tekrar mahiyetinde denilerek kabul edilmedii grlmektedir. Yukarda aklanan hususlar incelendiinde, Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan Tansu LLER tarafndan hazrlanan neri paketiyle, Meral AKENERin aklamalarn teyit edecek ekilde, 406 sayl MGK kararlarnn i ve d politikada sorun yaratabilecek baz ifadelerinin yumuatlmasnn amaland grlmektedir. Tansu LLER tarafndan, 406 sayl kararn d politikay ilgilendiren 10. Maddesinde yer alan ran slam Cumhuriyeti ifadesinin karlmak istendii ancak bu giriimin de baarsz olduu anlalmaktadr. te yandan, Komisyonumuza intikal eden belgeler arasnda 406 sayl Karara ilikin hazrlanan ve zerinde Kurul yelerinin imzalarnn olmad taslak bir yazda, kararn son cmlesi olarak Bakanlar Kuruluna tavsiye edilmitir eklinde bir ifade yer almaktadr. Bu taslak yaz, asker kanadn, toplant ncesinde, Hkmete kar iki alternatifli bir neriyle ktn ancak daha sonra Bakanlar Kuruluna bildirilmitir ifadesiyle biten yaznn imzalandn gstermektedir.

1738 1739 1740

Mehmet AARn 9/11/2012 tarihli Komisyon Tutana. Mehmet AARn 9/11/2012 tarihli Komisyon Tutana. CUMHURBAKANLII ARV Dolap No:91704, Fihrist No:22357-504/527.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1046 MGK Kararnn Tarihte lk Kez Basna Aklanmas Babakan Erbakan, MGK toplantsnda 406 sayl karar imzalamam, stnde biraz daha alalm diyerek toplant salonundan kmtr. 2945 sayl MGK ve MGK Genel Sekreterlii Kanununa gre, MGK kararlar ve tutanaklar gizlidir; Kararlar Milli Gvenlik Kurulunun verecei karara gre aklanabilir veya yaynlanabilir. Bu hkme ramen, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsndan bir gn sonra, MGK Basn Bildirisi ile beraber, 406 sayl Kararn 18 maddeden oluan gizli ekinin tamam, basn-yayn organlarnda yaymlanmtr. Oysaki, MGK Genel Sekreterliince Komisyonumuza gnderilen kararlar arasnda, sz konusu 406 sayl Kararn aklanmasna ilikin bir MGK karar bulunamamtr.

28 ubat MGK Kararlarnn Uygulanmas Sorunu 406 sayl MGK Karar, Babakan ERBAKAN tarafndan toplantnn bitiminden be gn sonra, 5 Mart 1996 tarihinde imzalanmtr.1741 Bu Karar daha sonra, Basn Bildirisi ve Bildirinin EK-As ile birlikte, MGK Genel Sekreteri Hv. Orgeneral lhan KILI imzasyla, gerei iin Babakanla, bilgi iin Genelkurmay Bakanl ve Cumhurbakanl Genel Sekreterliine gnderilmitir. Ancak 406 sayl MGK kararnn imzalanp, MGK Genel Sekreterlii tarafndan yaymlanmasyla sorun hallolmamtr. Zira bu srete, ERBAKAN, TBMM Bakannn desteini alarak, meclisteki dier siyasi partilerin tmnn katlaca ortak bir bildiri yaymlamak suretiyle, Karar ilevsiz brakmak istemitir. Ancak, bata TBMM Bakan KALEML olmak zere,1742 ANAP, DSP ve CHP liderleriyle grmeler yapan ERBAKAN, arad destei grememitir. Bu gelimeler, basnda, imza krizi eklinde deerlendirilmitir. ERBAKAN, bu deerlendirmeler karsnda, 27 Aralk 1986 tarihinde, Babakan ZAL dneminde icra edilen MGK toplantsnda irtica konusunda benzeri bir tedbir paketinin gndeme getirildiine dikkat ekerek, nasl o kararlara uyulmaya allmsa, biz de bu kararlara uymaya alacaz diyerek kendisini savunmutur.1743 Konuyla ilgili olarak, REFAH-YOL hkmetinin Adalet Bakan olan evket KAZAN bir mlakatnda, sz konusu grmede ANAP lideri Mesut YILMAZn, ERBAKANa arabay devirdikten sonra m geldiniz? dediini, CHP lideri BAYKAL ve DSP lideri ECEVTin de benzer bir tutum takndn ifade etmitir. KAZANa gre bu bildiri yaymlanm olsayd, darbe olmayacakt.1744 Komisyonumuzun grne bavurduu dnemin ileri Bakan Meral AKENER ise Hkmetin zerindeki psikolojik bask nedeniyle, zaman kazanma adna kararlar imzaladn, ancak uygulamaya koymadn sylemitir.

1741 ERBAKANn 4 Mart 1997 gn kendisini ziyaret eden MGK Genel Sekreteri Org.lhan KILItan bildirinin yumuatlmasn istedii; ancak olumlu yant alamad ne srlmtr. BRAND/YILDIZ, s.217, 218.

Komisyonda grlerine bavurulan dnemin TBMM Bakan Mustafa KALEML, Babakan ERBAKANn 406 sayl MGK Kararnn Meclis Genel Kuruluna tanmasn ve Mecliste ortak bir iradeyle hareket edilmesini istediini, ancak kendisinin MGK Kararlarnn muhatabnn Bakanlar Kurulu olduunu, Mecliste byle bir durumun gndeme alnamayacan sylediini ifade etmitir. Mustafa KALEMLnin Komisyon Tutana.
1742 1743 1744

BRAND/YILDIZ, s.215. Karaday buradan Meclisi izliyordu, 29 ubat 2012, Star.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1047

MGKnn 28 ubat Kararna Tepkiler Siyasi Tepkiler 28 ubat MGK Karar sonrasnda lkede siyasi tansiyon ykselmitir. 28 ubat ertesinde ERBAKANn MGK kararna tepkisi sert olmutur. Babakan ERBAKAN, Dinle uraan arplr, her MGK karar uygulanmaz, MGK kararlar emir deildir eklinde aklamalar yapmtr. Babakann bu szleri zerine, Genelkurmay Bakanl tarafndan 8 Mart 1997 tarihinde yaplan resmi aklamada; MGKya yaplan eletiriler sert bir ekilde cevaplandrlmtr.1745 Basnda imza krizi eklinde deerlendirilen bu olay sonrasnda koalisyon orta DYPli milletvekillerinden bazlar partilerinden istifa etmi, erken seim yaplmasn ve hkmetten ekilmeyi nermilerdir.1746 Babakan ERBAKAN, ilerleyen gnlerde MGKya ynelik sert slubunu terk etmi; MGKnn 64nc Kurulu Yldnm kutlamas vesilesiyle 31 Mays 1997 tarihinde MGK Genel Sekreterlii hizmet binasnda dzenlenen trene katlarak, askerlere lml mesajlar vermitir.1747 Babakan Yardmcs Tansu LLER ise 28 Mart 1997 tarihinde Genelkurmay Bakanln ziyaret ederek, TSKya irtica iin gvence vermitir. LLER, ziyaret sonras yapt basn aklamasnda, 8 yllk eitimle ilgili almalar hassasiyetle srmektedir. Kimileri MGK Kararlarn imam hatip okullarnn, Kuran kurslarnn ve camilerin kapatlmas gibi yorumlamaktadr. MGK Kararlarnn nitelii byle deildir. MGK Anayasal bir kurumdur. Hkmetimiz de gereini yapmakta kararldr demitir. Muhalefet partilerinden CHP ve DSP ise hkmeti istifaya davet etmi; BAYKAL, Hkmetin istifa etmemesi halinde lkede atma kacan ne srm1748, ECEVT ise Hibir devletin ordusu, kendine ve devlete kar silahl ayaklanma kkrtcl karsnda sessiz, tepkisiz kalamaz.1749 demitir.
1745 Aklamada; TSKAnayasamzn temel niteliklerinin korunmasnda ve yasalarn kendisine verdii yetki ve sorumluluun hudutlarnn teyit ve tespitinde fevkalade hassastr. Bu demokrasiye ballndan domaktadr. Yce Trk Milleti, Atatrkn kendisine emanet ettii laik ve demokratik cumhuriyetin tm imkanlarndan istifade ederek, ada medeniyet yolunda azimle ilerleyecektir. Buna hi kimse mani olamaz ve olamayacaktr. Hal byle iken, zaman zaman TSKy siyasi polemiklere konu etmek, u veya bu ekilde silahl kuvvetleri siyasetin iindeymi gibi gstermek znt vericidir. MGK yasal bir platformdur. Komutanlar, gr ve dncelerini MGKnn bir yesi olarak burada zgr bir ekilde dile getirmektedir. denilmitir. GRSES, s. 99. 1746 1747

BRAND/YILDIZ, s.217.

ERBAKAN, MGK Genel Sekreterliinde unlar sylemitir: MGKy oluturan yeler, millet ve devlet hizmetinde engin deneyimler kazanm, lkenin en yetimi kiileridir. Milletin emanet ettii byk grev ve sorumluluklar stlenmilerdir. Devletin varl ve bamszl, blnmezlii ve btnl, milletin huzur ve gvenlii gibi paylatmz ortak deerler, anlam ve ierik olarak milli gvenliimizin yap talardr. Bu unsurlarn salamln korumay cumhuriyet hkmetleri her zaman grev bilmilerdir. MGK Genel Sekreterliinde retilen her trl belge ve rapor kapsaml, aklc, verimli, kaliteli olmutur. Gvenlik mimarisini tasarlamak gibi grevlerini baaryla yapmtr. MGK ve MGK Sekreteryas, Atatrk ve Cumhuriyetin bir kurumudur. Hkmetimiz grev bana geldii gnden beri MGKnn gndemine ald ve tavsiyelerde bulunduu stratejik konulara ncelik vermi, dikkat ve ihtimamla uygulanmasna zen gstermitir. GRSES, s. 113.
1748

CHP lideri Deniz BAYKAL, 22 Nisan 1997 tarihli gazetelerde yer alan aklamasnda unlar demitir: 12ye 5 var. Herkes ne yapacaksa artk yapmaldr.Cumhurbakan son alarm alyorKendi Anayasas ve Silahl Kuvvetleri ile atan bir hkmetin greve devam etmesi mmkn deildir...Parlamento gerei grmelidir. Bu hkmete destek vermeye devam etmek, Trkiyenin bir atmaya srklenmesine neden olmak demektir. DSP lideri ECEVT, bu konumay 29 Nisan 1997 tarihinde Mecliste yapmtr.

1749

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1048

Sivil Toplumun Tepkileri MGK kararlar toplumun bir kesimi tarafndan memnuniyetle karlanrken, dier bir kesimi ise kararlara kar byk tepki gstermitir. dnyasnda, DSK Genel Bakan Rdvan BUDAK, Ya asker gelecek, ya irtica. Ne 12 Martta, ne 12 Eyllde bu kadar ak grnmyordu. Daha ne duruyorlarbakn haftalardr hemen her gn asker medyada yer alyor. 12 Eyll ncesinde bu kadar ses vermiyorlard demitir. Anadolunun eitli illerinde, zellikle Pazar gnleri, mam Hatipliler ve bartl kzlar tarafndan MGK kararlar aleyhinde gsteriler dzenlenmeye balamtr. D Basndaki Tepkiler D Basnda 28 ubat MGK Toplantsyla lgili Haber ve Yorumlar:1750
Fransa: Fransz Haber Ajans (AFP): MGK, Devletin laik kurumlarn savunacan ve slami radikallere gz atrlmayacan, Trkiye Cumhuriyetinin demokratik sistemde ve ada uygarlk yolunda gelimesini gvence altna alan yasalardan ve Anayasann uygulanmasndan dn verilmeyeceini aklayan bildirisini yaynlad. ngiltere: ngiliz Haber Ajans (Reuters): Laik generaller ve koalisyon ynetimi arasnda sregelen gerginliin ardndan toplanan MGK, slamclarn nderliindeki hkmeti demokrasi ve laikliin ayrlmamas konusunda uyard. Gece yarsna kadar sren toplant sonunda yaynlanan bildiri, ordunun geleneksel yaklamn yanstyor. ngiltere: The Economist: Trkiyede son olup bitenlerde btn taraflarn rol var. Generaller gereksiz yere politikaya mdahale ederek kendilerini zor duruma drdler. RP ise devlet dairelerinde dine gre mesai saati dzeni kurmaya alt. Laiklere sembol olmu yerlere grkemli camiler ina etmeyi gndeme getirdi. Aslnda Necmettin ERBAKANn yapt hibir ey Trkiyenin demokrasi iddiasn sarsmad. Bunu yapan askerlerin baskn olduu MGK oldu. Garip olan demokrasiyi korumak ve Trkiyenin imajn dzeltmek iin yaptklar uyarnn tam tersi olmasdr. ngiltere: BBC World Service: Generallerin MGK kararlar Trkiyenin gerekleri ile uyumayan zorba maddeler ieriyor. %99u Mslman olan bir lkede bu kararlarn uygulanmas olduka zor. Bu kararlarn uygulanmas demek, Trkiyenin insan haklar asndan elli yl geriye gitmesi demek.

1750

GRSES, s.93-95.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1049
ngiltere: The European: Trkiyede yaanan son olaylar demokrasinin bir lks olduunu ortaya koyuyor. Generallerin lke siyasetinin merkezine yerlemeye balamalar demokrasinin bir anlam ifade etmediini gsteriyor. Trkiyedeki laik kesimler ordunun siyasete dorudan mdahale etmesini kabul etmiyor grnseler de. Bundan byk mutluluk duyuyor, haz alyorlar. talya: Corriera Della Sera: Askerler Erbakan yarglyor. 1974 Kbrs karmas ncesinde bile MGK toplants bu kadar uzun srmedi. eriat getirmek isteyen RP liderinin laiklii tehlikeye sokacak macerasna dur denildi. ABD: Associated Press (Amerikan Haber Ajans): Etkin MGK, Trkiyenin laik kimliini savunma ars yapt. ABD: Washington Postun Ankara kl ve Kelly Couterlar imzal haber: Babakan ERBAKANn, toplantdan sonra Bu suni gidermek imdi bizim iimiz dedii ve ayrca Tansu LLERin ise REFAHYOL Koalisyonunun bozmas iin Cumhurbakan DEMREL ve laik kurumlarn basklaryla karlat ileri srld.

28 ubat 1997 Tarihli MGK Toplants Sonras Gelimeler

28 ubat 1997 tarihli MGK toplants sonrasnda Trkiye siyasi bir krizin iine srklenmitir. Bu srete, zellikle muhalefet partileri Hkmetin istifa etmesi gerektii ynnde sert aklamalar yapm, Meclis Genel Kurulunda Hkmetin i ve d politikas sert ekilde eletirilmitir. Bu ortamda, 28 ubat tarihli toplantdan sonra 31 Mart 1997 tarihinde yaplan toplantda irtica konusunun ele alnmad grlmse de, Genelkurmay tarafndan, Genelkurmay karargahnda, Nisan 1997 ayndan itibaren balamak zere, basn mensuplar, yksek yarg mensuplar ve dier st dzey brokratlara verilen brifinglerinde eitli siyasi mesajlar verilmesi, siyaset ve toplumda yeni gerilimlere yol amtr. Bu siyasi gerilim, 20 Mays 1997 tarihinde ise TBMMde hkmet aleyhine ANAP, DSP, CHP ve DTPnin ortak gensoru nergesiyle devam etmi, ardndan Yargtay Cumhuriyet Basavcl tarafndan yasad baz eylemlerin oda olmaya balad ve baz yelerinin laik rejimi hedef alan giriimleri" nedeniyle Refah Partisi'nin kapatlmas iin Anayasa Mahkemesi'ne dava alm; nihayet Babakan Erbakann 18 Haziran 1997 tarihinde istifasn sunmasyla sonulanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1050 Milli Gvenlik Kurulunun 31 Mart 1997 Tarihli Toplants ncesindeki Gelimeler 7 Mart 1997 Tarihinde Cumhurbakan Sleyman Demirele Sunulan mam-Hatip Okullar Balkl Rapor Cumhurbakanl Genel Sekreterlii Arivinde yer alan 7 Mart 1997 tarihli bir belgede, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsn mteakip Cumhurbakan Demirele, 28 ubat MGK Kararlarnn nemli bir unsuru olan Trkiye apndaki mam-Hatip okullar ve Kuran kurslar konusunda bir alma yaplarak arz edildii grlmektedir.1751 Bu alma erevesinde, Cumhurbakan Sleyman DEMREL antetli el kartlar zerine mam Hatip Okullar ile ilgili olarak sorulan sorulara cevap verildii grlmektedir. Bu el kartlar iinde Ouz ZBLGNe ait olan el kartnda Milli Eitim Bakanl Mst.Yrdc. 7/3/1997, HL:464, AHL:7, ok Prog. inde HL:39, Toplam:510 notu yer almaktadr. Bu sorular erevesinde, Cumhuriyetin kuruluundan itibaren Trkiyede kurulan mamHatip Okullar, Kuran Kurslar ve yurtlar hakknda kamu kurumlarndan alnan bilgiler dorultusunda 36 sahifelik bir takdim yapld anlalmaktadr. almada; mam-Hatip Okullar bal altnda; Trkiyede 1923-1924 retim yl banda 29 mam-Hatip Mektebi ald; ancak ayn retim yl sonundan itibaren bu okullarn tedrici olarak kapatlmaya baland, 1926-1927 retim ylnda sadece stanbul ve Ktahya mam-Hatip Mekteplerinin ak brakld; 15 Ocak 1949 tarihinde din hizmetlerini grecek eleman yetitirmek amacyla 10 ay sreli mam-Hatip Kurslar ald, mezun olanlarn sadece mam ve Hatiplik grevinde istihdam edildii (emsettin GNALTAY-R.emsettin SRER dnemi), 1951-1952 retim ylnda toplam 7 mam-Hatip Okulu ald, bu okullarn orta ksmnn 4 yl, lise ksmnn ise 3 yl olduu, 1996-1997 retim yl itibaryla Trkiye genelinde Milli Eitim Bakanlna bal okullarda toplam 12.906.734 rencinin bulunduu; bu okullar kapsamndaki mam Hatip Lisesi ve ok Programl Liselerde 461.614, Anadolu .H.Liselerinde 25.871, Yab.Dil Ar..H.L.de 855 olmak zere, toplam 488.330 rencinin renim grd, bu okullarda ayrca 18.362 retmenin grev yapt, mam Hatip Lisesi rencilerinin toplam renci says iindeki paynn %3,85 olduu belirtilmektedir. Kuran Kurslar bal altnda; Kuran Kurslarnn ilk defa 1925 ylnda faaliyete geirildii, halen Diyanet leri Bakanlnca alan Kuran Kursu saysnn 5.241 olduu, bu kurslarn Diyanet tarafndan muntazaman denetlendii, mevcut Ynetmelikteki yetkiye ramen Milli Eitim Bakanlnn denetleme grevini yapamad, bunun dnda Devlet kontrolnde olmayan 2000-2500 kursun bulunduu, bu kurslarn baz tarikatlara bal Vakf ve Dernekler araclyla faaliyet gsterdii ifade edilmektedir. Yurtlar bal altnda; yurtlarn resmi yurtlar ve irticai unsurlarn yurtlar bal altnda ele alnabilecei, devlete ait renci yurtlarnn Kredi ve Yurtlar Kurumuna bal olarak faaliyet gsterdii, anlan kuruma bal 70 il ve 30 ilede toplam 152 adet renci yurdunun bulunduu, bu yurtlarn 35inin kz, 33nn erkek yurdu, 84nn de karma yurt statsnde olduu, bahse konu 152 renci yurdunun 75119 kz renci, 85657 erkek renci kapasiteli olduu, BNGL, BTLS, HAKKAR, TUNCEL, IRNAK, IDIR, ARDAHAN, YALOVA, KARABK ve MU illerinde Kredi ve Yurtlar Kurumuna bal yurt bulunmad, Milli Eitim Bakanlna bal olarak ise 903 renci yurdunun mevcut olduu, dernek, vakf, ahs ve irketlere ait zel yurt ve pansiyon saysnn toplamnn 2.032 olduu, sz konusu dernek ve vakflara bal 1.789 yurdun tarikatlar tarafndan iletildii, bunlardan 1.300nn Sleymanclara, 470inin Fethullah GLEN grubuna ait olduu, sz konusu irticai unsurlarn, ayrca, pansiyon ve renci evi gibi imkanlara da sahip olduklar ifade edilmektedir.
1751

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-766/22357-802.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1051

Milli Gvenlik Kurulunun 31 Mart 1997 Tarihli Toplants MGKnn bu toplantsndan sonra, MGK Genel Sekreterlii tarafndan yaplan yazl aklamada, bata 8 yllk kesintisiz eitim olmak zere, MGK'nn bir nceki toplantsnda Bakanlar Kurulu'na bildirilmesi kararlatrlan 18 maddelik nlemler paketine ilikin ifadelere deinilmemesi dikkat ekmitir. Toplantnn ertesi gn, MGK toplants gazetelerde geni ekilde ele alnmtr. Erdoan TEZ ve Necmi YZBAIOLUnun Din Ve Vicdan zgrl, Eitim retim Hakk erevesinde mam-Hatip Okullarnn Konumu Balkl Raporu Komisyonumuza, stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku Anabilim Dal Bakan Prof. Dr. Erdoan TEZ ve stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku retim yesi Prof. Dr. Necmi YZBAIOLU tarafndan hazrlanarak, ad geenlerin imzasyla, 1 Nisan 1997 tarihinde Cumhurbakanl Genel Sekreteri Necdet SEKNZe faksland anlalan, DN VE VCDAN ZGRL, ETM RETM HAKKI EREVESNDE MAM-HATP OKULLARININ ANAYASAL KONUMU balkl 9 sahifelik rapor1752 da intikal etmitir. Bir faks mesaj kapann zerinde Sayglarmla E. Tezi ifadesi ile Sn. O. zbilgin bir nsha Sn. E.Y.e N.S. ifadelerinin yer ald acil kodlu raporun her sayfasnn TEZ tarafndan parafe edilmi olduu grlmektedir. Raporda, zetle, u hususlara yer verilmitir:
Anayasa din ve vicdan zgrln gvence altna almtr. Bu gvence herhangi bir dine inanmak kadar hibir dine inanmamay da kapsamaktadr. Anayasa ayrca din ve vicdan zgrlnn kullanmna snrlamalar da getirmektedir. Anayasa, eitim ve retimi dzenleyen ve uyulmas gereken temel ilke ve esaslar da belirlemitir. Buna gre eitim ve retim, Atatrk ilkeleri ve inklaplar dorultusunda, ada bilim ve eitim esaslarna gre, Devletin gzetimi ve denetimi altnda yaplr. Bu esaslara aykr eitim ve retim yerleri alamaz. Anayasann ngrd eitim ve retim hakknn kullanmn 14.06.1973 tarih ve 1739 sayl Milli Eitim Temel Kanunu dzenlemitir. Kanunun 32. Maddesi de bir ortaretim kurumu olarak mam-Hatip Liselerini dzenlemektedir. Buna gre mam-Hatip Liseleri, imamlk, hatiplik ve Kuran kursu reticilii gibi dini hizmetlerin yerine getirilmesi ile grevli elemanlar yetitirmek zere Milli Eitim Bakanlnca alan ortaretim sistemi iinde hem meslee hem yksekrenime hazrlayc programlar uygulayan retim kurumlardr. Milli Eitim Temel Kanununun eitime ilikin bu vurgusundan, imam-hatip okullarnn bir ortaretim kurumu olarak sadece lise dzeyinde alabilecei, ilkretim kategorisinin ikinci aamas olan ortaokul dzeyinde imam-hatip okulu almasna kanunun cevaz vermedii sonucu kmaktadr. Bununla birlikte, ortaokul seviyesinde imam-hatip okullar almas pedagojik, zihinsel ve bedensel geliim yannda Anayasal erevede ve din ve vicdan zgrl, eitim ve

1752

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-729.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1052
retim hakk, Tevhidi Tedrisat Kanunu ve laiklik ilkesi ynnden ele alnmas gerekmektedir. Bu erevede, din ve inan seiminin belli bir olgunluu gerektirdii aktr. ocuklar kk yata, henz asgari bir bilgi ve kltr birikimi kazanmadan, belli bir din dorultusunda retip eitmek, onun bilinsizce belli bir dine ya da inanca artlanmasna neden olacaktr. Bu da ocuun din ve vicdan zgrlnn zn tekil eden, dini ve inanc bilinli ve zgrce semek frsatndan yoksun braklmas demektir. Laiklik ilkesi asndan el alnacak olursa, imam-hatip liseleri almasnn temel koulu, bu okullarn din adam yetitiren meslek okullar amac iinde kalmalardr. Dolaysyla, imam-hatip lisesi mezunlar sadece kendi alanlarndaki eitim kurumlarnda eitim ve retim grmelidirler. Aksi bir durum Tevhidi Tedrisat Kanununa da ters dmektedir. Bu kanunun amac medrese eitimine son vererek, ikili eitimi ortadan kaldrp laik eitime frsat vermektir. Kurulu amac sadece din adam yetitirmek olan bu liselerin amacnn dna kmas, adeta medreseleri yeniden dirilterek ikili retime geri dn sonucunu douracaktr. Bu deerlendirmeler nda, Milli Eitim Temel Kanununa gre imam-hatip okullar sadece lise dzeyinde alabilir. Bu durumda imam-hatip liselerinin orta ksmlar, kanun baznda dayana olmayan ve uygulamada oluturulmu fiili kurumlardr. Dolaysyla, Trkiyede imam-hatip okullar ile ilgili sorun kanunlardan deil, kanunlara ve Anayasaya aykr uygulama ve idari dzenlemelerden kaynaklanmaktadr. Anayasa Mahkemesi ve Dantayn, idari dzenleme ve uygulamalarn Atatrk lke ve nklaplar ile Laiklik ilkesine aykr olamayacana ve devlet organlar ile idari makamlarn, Anayasaya aykr bu uygulamalar nlemekle yetkili ve ykml olduklarna ilikin pek ok kararlar bulunmaktadr.

Bu rapor, Komisyonumuz tarafndan 28/06/2012 tarihinde grlerine bavurulan Prof. Dr. Erdoan TEZ, bu raporun dnemin Cumhurbakan Sleyman Demirelin direktifi zerine hazrlandn belirtmitir.1753 Babakan Erbakana Yaplan Hakaret Erzurum Jandarma Blge Komutan Tug. Osman ZBEKin, 17 Nisan 1997 tarihinde, televizyonda da yaymlanan bir konumasnda, ERBAKANn Hacca gitmesine tepki gstererek, ulan p eklinde kfr etmesi kamuoyunda tartma konusu olmutur. Sz konusu konumasnda ZBEK, Suudi Arabistann Trk haclara verdii brorde ifade edilen Mslman lkede eriat kanunlar dnda baka bir kanunu varsa dinden km olursun szlerine tepki gstererek, Babakan ERBAKAN iin torunuyla beraber Krala misafir oluyorulan pezdinde krallk var m adam olan gidip o krala gidip misafir olmazslalesiyle devletin bilmem nesini kiralaypallah msn nesindinde krallk var m arkadalar.ben bunu kabul etmiyorum.. babakan deil bilmem ne bakan olursa olsun13 sene ben PKK ile mcadele ettiysem bunlarla da mcadele ederim eklindeki szleri tartma yaratmtr.

1753

Erdoan TEZe ait 28/06/2012 tarihli Tutanak.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1053 Baz gazetelerde, ERBAKANn daha nce 25 kez hacca gittiinden bahisle Tug.ZBEKin davran mazur gsterilmeye allmtr. Bu olay zerine, Babakan ERBAKAN, ZBEK hakknda hukuk devleti gerei ilem yaplmasn istemitir. RPli milletvekilleri ise Tug.ZBEK iin srtndaki niformay karp yle konusunlar demitir.1754 Cumhurbakan DEMREL, Olmasayd iyi olurdu. zldm. Ama o konumay yaptran nedenlere bakmak lazm. Bu bir boalmadr eklinde aklama yapmtr. DSP lideri ECEVT ise Generalin syledii szlerin zn, yle inanyorum ki, milletimizin byk ounluu kabul eder, bu kayglar paylar. Keke bu szler, niformal general tarafndan bu slupta sylenmeseydidemitir. 28 ubat dneminde, Trkiyede meydana gelen her olay hakknda, dorudan veya dolayl olarak (st dzey bir asker vb.) grlerini bildiren Genelkurmay, bu olayda sessiz kalarak, Tug.ZBEKe sahip ktn gstermitir.1755 Org.smail Hakk KARADAYI, 26 Nisan 1997 tarihli gazetelerde yaymlanan rportajnda unlar demitir: Kimse TSKy siyasetin iine ekmeye ve gstermeye almasn. Bundan gerekten byk znt duyarz. Mnferit ve fevri olaylar TSKnn siyaset iinde olduunu gstermez. Ancak Genelkurmay Bakan Org.smail Hakk KARADAYI, Tug.ZBEK hakknda herhangi bir yasal ilem yaplmasn gerekli grmemitir. Genelkurmay 2nci Bakan Org.evik BR ise bu konuda ordu infial halindedir. Bu hal devam ederse infial de devam eder demitir. 26 Nisan 1997 tarihli gazetelerde, bir 28 ubat klasii olan st dzey bir askeri yetkiliye atfen verilen haberlerde, zbek Paa, sylenmesi gerekenin onda birini sylemi. Bu memlekette hrsz, uursuz konuabiliyor da, bir general niye konumasn? denildii belirtilmitir. Babakan ERBAKAN, Tug.Osman ZBEK hakknda davac olmad iin, bu olay unutulmaya yz tutmutur. Onba Kadir Sarmusak Olay 28 ubat srecinde ortaya kan skandallardan birisi de Deniz Kuvvetleri Komutanl bnyesindeki BG birimi tarafndan darbe planlarnn yapldna dair Onba Sarmusak veya askeri casusluk olaydr. Sivil hayatnda Emniyet mensubu olarak grev yaparken, vatani grevini Deniz kuvvetleri Komutanlnda yrtmekte olan Onb.Kadir SARMUSAK, kendi beyanna gre, Dz.K.K. bnyesinde bir ksm hukuk d uygulamalarn yapldn ve buna dair rgtl bir almann varln tespit etmesi sonrasnda, Emniyet stihbarat D.Bk.Yrd. grevini yapan Hanefi AVCIya belgeleri teslim ettiini ifade etmitir. Devamla, Hanefi AVCI, dnemin Emniyet stihbarat D.Bk. Blent ORAKOLUna konuyu
(E) Korg.Nevzat BLGRAY bu konuda unlar sylemektedir: Srtndaki niformay karp yle konusunlar diyen ve her trl yasa d ii yapan kimi milletvekilleri, nce kendi dokunulmazlk zrhn kartmalydlar. Bu gr, Trkiyede asker-sivil ilikilerinin anlalmas asndan nem arz etmektedir. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.107.
1754 1755

(E ) Tug. Nevzat BLGRAY, Osman ZBEKin konumasn, TSKnn tabannn sesiydi eklinde tanmlayarak, o dnemde TSKdaki baz gen subaylarn kendisine Bizler, komutanlar iin sylenen szlere tahamml edemiyoruz. Vallahi, komutanlar iyi dayanyorlar dorusu dediklerini ifade etmektedir. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.109.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1054 aktardn, ORAKOLUnun da silsile yoluyla ileri Bakan Meral AKENER, Babakan Yardmcs Tansu LLER ve Babakan Necmettin ERBAKAN vastasyla belgeleri dnemin Cumhurbakan Sleyman DEMRELe tevdi ettiini aklamtr. Ancak, Cumhurbakan Sleyman DEMREL, bu belgeler hakknda dnemin Genelkurmay Bakan Org.smail Hakk KARADAYIy ankayaya armak suretiyle durumu iletmi; ancak Genelkurmay, kendi iinde soruturma balataca yerde, askeri casusluk yapld gerekesiyle dnemin ileri Bakan Meral AKENERi sulamtr. Ayrca, Genelkurmay Bakan bizzat ileri Bakan Meral AKENERi arayarak, Emniyet stihbarat D.Bk.Blent ORAKOLUnun aa alnmasn istemitir. Bu hadiseler de gstermektedir ki, 28 ubat 1997 MGK kararlar sonrasnda, askeri ynetim kendi iindeki hukuk d uygulamalar yarg nne kartmaktansa, bu tr belgeleri aa kartanlar, askeri yargda yarglanmtr. Bu dava, yargda birlik prensibinin ne kadar nemli olduunu bize gstermektedir. Yukarda bahsedilen hadiseyle alakal dnemin Adalet Bakan olan RPli evket KAZAN unlar sylemitir:1756
ileri Bakan Meral Akener'in eline 5 Mays 1997'de bir rapor geiyor. Bana telefon etti. 'Elimizde bir belge var.' dedi. Hakim evinde bulutuk, beraber okuduk. Bir nshasn Tansu iller'e, bir nshasn Erbakan Hoca'ya iletmeyi uygun bulduk. Erbakan Hoca'ya belgeyi sunarken 'Darbe harekatna doru gidii gsteriyor bu.' dedim. Erbakan Hoca, belgeyi Demirel'e gnderdi. Tamamen illegal bir almayd bu. rendiinde arm gibi yapm, tahkik edeceine sz vermi. Ama ne genelkurmay bakanna sordu ne de mdahale etti.

Bu olay ortaya knca konu Genelkurmay tarafndan Cumhurbakan DEMRELe aksettirilmitir. 02 Haziran 1997 tarihinde, Genelkurmay Bakan Orgeneral smail Hakk Karaday imzasyla, ileri Bakanlna gerei, Cumhurbakanl Genel Sekreterliine, Babakanla ve Dz.K.K.lna ise bilgi iin, olarak gnderilen yaz:1757 Cumhurbakanl Genel Sekreterliine
1. Deniz Kuvvetleri Komutanl stihbarat Daire Bakanl emrinde askerlik hizmetini ifa eden, Emniyet kkenli Dz.Onb.M.Kadir SARMUSAK (96/23363)n grevi sresince; Emniyet Genel Mdrlnde grevli aada kimlikleri belirtilen ahslarla birlikte ve onlarn talimat ile Deniz Kuvvetleri Komutanl karargahna ynelik personel ve dier konularda TSK.leri aleyhine istihbari bilgi ve belge toplamaya alt, son olarak; ad geen askerin GZL gizlilik dereceli ve askeri hizmete ilikin bir yaz ve ekini bahsekonu kuruma szdrd belirlenmitir. Bu husustaki personel kimlikleri ve ifade tutanaklar Ektedir. 2. Dier taraftan Emn.Gn.Md.l sth.D.Bk. Blent ORAKOLUna atfen basnda yer alan ve Silahl Kuvvetleri itham ve tehdit eden bir haber ile ilgili olarak ileri Bakanlna gnderilen 7 MART 1997 ve GENSEK:2050119/97/cra Sb. Sayl yazmza da bugne kadar bir cevap alnamamtr. 3. Emn.Gn.Md.l sth.D.Bk.lnn; Dz.K.K.lnda askerlik hizmetini yapmakta olan emniyet kkenli bir personelden istifade ederek, Gnkur.Bkl ve Kuvvet K.lklarnn faaliyetleri, komutanlarn biyorafileri ile tutum ve
1756 1757

"28 ubat srecinde gazetelerdeki ok nemli bir ilan fark edemedik, 28 ubat 2008, Zaman Gazetesi Cumhurbakanl Arivi.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1055
davranlar hakknda bilgi toplama gayretleri, son derece sakncal, dndrc ve esef verici bir durumdur. 4. Devletin ileyiine, geleneklerine, alma dzenine ve yasalara aykr olan bu tr faaliyetler, ayn zamanda Devletin kurumlar arasndaki gven ve ibirliini sarsc bir mahiyet tamaktadr. 5. Bu itibarla adlar geen Emniyet Genel Mdrl personeli hakknda gerekli idari incelemenin yaplmasn ve gereini rica ederim. smail Hakk KARADAYI Orgeneral EKLER : EK-A (Emn.Gn.Md.l personel kimlikleri) EK-B (23.5.1997 tarihli ifade tutana) EK-C (29.5.1997 tarihli ifade tutana) EK-D (M.Kadir SARMUSAKn balant a)

Yaz eklerinde yer alan ifadelerde, Onb. SARMUSAKn sz konusu faaliyetlerde bulunduunu itiraf ettii grlmektedir. Cumhurbakan Sleyman Demirel tarafndan, Babakan Prof. Dr. Necmettin Erbakana 7 Haziran 1997 tarihinde gnderilen mektupta yazda (Genelkurmay yazs) sz edilen durumun tetkik, tahkik ve gereinin acilen yaplmas istenmitir.
Sleyman Demirel Cumhurbakan Kiiye zel Ankara, 3 ubat 1997 Sayn Prof.Dr.Necmettin Erbakan Babakan Ankara Genelkurmay Bakanlnn 2.6.1997 tarihli ve gerei iin ileri Bakanlna, bilgi iin Cumhurbakanlna, Babakanla gnderilmi bulunan yazsnn bir kopyas iliiktir. Bu yaznn 4. Paragrafnda dile getirilen husus, Anayasann 104. maddesindeki; Devlet organlarnn dzenli ve uyumlu almas kapsamna girmektedir. Bahse konu yazda sz edilen durumun tetkik, tahkik ve gereinin acilen yaplmasn rica ederim. mza Sleyman Demirel EK.1 adet mektup kopyas

Bu mektup, Cumhurbakan DEMRELin ordu-hkmet ilikilerine bak asn yanstmaktadr. Zira Genelkurmay Bakannn kendisine gnderdii mektuptan nce Hkmet kanadndan kendisine mektubun ierii hakknda bilgi ulatrlm; asker ierisinde Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1056 demokrasiyi sekteye uratacak giriimlerde bulunan bir grubun olduu, bu ynde hukuka aykr olarak almalar ifa ettii aktarlmasna ramen, Cumhurbakan DEMREL bu konuda yasal ilem balatmas gerekirken, konuyu dnemin Genelkurmay Bakanyla paylamtr. Sonraki gelimelerde ise kendisine gelen mektubun ieriinde ifade edilen konularda ilem yaplmak zere Babakanla talimat verilmitir. Sarmusak olaynn, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan da incelendii anlalmaktadr. ncelemeye ilikin belgede; Deniz Kuvvetleri Komutanl stihbarat Daire Bakanl emrinde askerlik hizmetini ifa eden, Emniyet mensubu Dz.Onb.M.Kadir Sarmusak (96/2-3363)n grevi sresince, Emniyet Genel Mdrlnde grevli Em.Gn.Md.l sth.D.Bk. Blent Orakolu, Em.Gn.Md.l sth.D.Bk.Yrdc.Hanefi Avc, Em.Gn.Md.l Teknik Alm Sat..Md.Mehmet Tomruk, Bakomiser Mahmut (Soyad bilinmiyor), Polis Memuru Mustafa (Soyad bilinmiyor), Polis Memuru Uur (Soyad bilinmiyor) ile birlikte ve onlarn talimat ile Deniz Kuvvetleri Komutanl karargahna ynelik personel ve dier konularda TSK aleyhine istihbari bilgi ve belge toplamaya alt, son olarak Gizli gizlilik dereceli ve askeri hizmete ilikin bir yaz ve ekini Emniyete szdrd ifade edilmitir. Bu gelime zerine, Babakan LLER, BG, TSK demek deildir. Benim bir vatandamn oyu bir generalin oyuna eittir eklinde aklama yapmtr. Hasan Celal GZEL ise Milli hakimiyet iin siz mi alacaksnz? Yoksa Genelkurmaydaki bir avu ihtilalci, cuntac asker mi yapacak? ki paa Deniz Kuvvetleri Komutanlnda toplanarak BG diye bir grup kurmu. Bu cuntaclar ellerinde hibir belge ve mesnet olmakszn illeri vatan haini ilan etmi1758. Bu lkeyi bir avu omzu kalabalk, kendini aydn zanneden cahiller mi ynetecek, sizler mi yneteceksiniz? demitir.

Basn, Yarg ve Brokrasiye verilen Genelkurmay Brifingleri

28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsndan iki ay sonra, Genelkurmay Bakanl tarafndan kinci Bakan Org.evik Bir imzasyla 29 Nisan 1997 tarihinde yaymlanan Bat alma Grubu Rapor Sistemi konulu yazda,1759 15 Mays 1997 tarihinden itibaren uygulamaya konulacak sistemle Trkiye apnda irticayla mcadele amacyla istihbarat toplanmaya balanmtr. BG bilgi ihtiyalar konulu 5 Mays 1997 tarihli bir baka yazyla ise dernekler, vakflar, meslek kurulular, ii ve iveren sendikalar, yksek renim kurumlar, yurtlar, vali, kaymakam, bykehir belediye bakanlar gibi st dzey yneticilerle mdr, daire bakanlar, siyasi partilerin ynetici kadrolar vd. kiilerin takip edilerek filenmesi istenmitir. te yandan, Nisan 1997 ayndan itibaren, Genelkurmay Bakanl tarafndan kamuoyunu bilgilendirmek amacyla "terr, irticai faaliyetler" konusunda basn mensuplarna, st dzey
1758

(E) Korg.Nevzat BLGRAY, RP ile koalisyon hkmeti kuran Tansu LLER iin unlar sylemektedir: RP ile koalisyon kurarak halkn istencine ihanet eden kendisiydi. RP ile yolsuzluk savlarn karlkl olarak aklayarak Meclis denetimini yozlatran, arpk bir muhalefet anlay ile Meclisi kilitleyen kendileriydi. Hemen her konumasnda dini siyasete alet eden ve srekli TSKya saldran illerdi. TSKnn da bunlara seyirci kalamayacan ve Anayasal ve yasal zeminlerde kimi giriimlerde bulunacan bile bile bunlar yaparak TSKy siyasete eken bizzat illerin kendisiydi. BLGRAY, s.97. Genelkurmay Bakanlnn 29 Nisan 1997 tarihli ve HRK:3429-15-97/GHD.Pl..(3) sayl yazs Ektedir.

1759

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1057 brokratlara, niversite rektrlerine, st dzey yarg mensuplarna brifingler verilmeye balanmtr. Bu brifinglerde, Genelkurmay tarafndan 17 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakan Sayn Demirele verilen brifingte yer alan iddialara benzer hususlarn yer ald grlmektedir. Basn mensuplarna verilen ilk brifinglerde, terr ve irticayla mcadele alannda Trk Silahl Kuvvetleri tarafndan yrtlen mcadeleye toplumun katk vermesi istenmitir. Haziran 1997 aynda verilen brifinglerin konusu irtica olurken, 1998 ylnda verilen birifnglerin konularnn ise daha ziyade F.GLEN grubu ve tarikat sermayesi olduu grlmektedir. te yandan, bu brifinglerde yer alan iddialarn, MGKnn akl hocas olan Faik BULUTun Tarikat Sermayesinin Ykselii adl kitabndan derlendii ne srlmtr.1760 Basn Mensuplarna Verilen Brifing Genelkurmay Bakanl kararghnda 29 Nisan 1997 tarihinde basn mensuplarna brifing verilmitir. Gazete, televizyon ve haber ajanslarnn ok sayda ynetici ve yazarnn katld bu brifing yaklak buuk saat srmtr. Terr, PKK ve uyuturucu trafii konulu brifingde;1761 Trkiyenin savunma konseptinde deiiklik yapldna, "lke btnlne ve cumhuriyetin temel niteliklerine ynelik i tehdidin, d tehditten ncelikli" hale geldiine dikkat ekilerek, "rticann yok edilmesi hayati neme haizdir" denilmitir. ki blm halindeki brifingin Genelkurmay Bakanl Harekat Bakan Korgeneral etin Doan ve Gvenlik Daire Bakan Tugeneral Kenan Deniz'in sunduu birinci blmnde "PKK ve terrizm" konusu, ikinci blmnde ise Trkiye'yle Yunanistan arasndaki sorunlar ilenmitir. PKK'nn nce Trkiye'nin 22 ilini kapsayan blge zerinde Kuzey Krdistan', daha sonrasnda da ran, Irak ve Suriye'nin de katlmyla Byk Krdistan' kurmay hedeflediine iaret edilen brifingde, rgtn 1986, 1990 ve 1993'te kez tasfiye aamasna geldiine iaret edilmitir. Son tasfiyenin "rgtn ilan ettii szde atekesin ilgili evrelerde kararszlk ortam yaratmas" nedeniyle gerekleemediine deinilen toplantda, 13 ylda 32 bin terristin etkisiz hale getirildii kaydedilmitir. Doan, PKK'y "terr komandit irketi"ne benzetmitir. 1762 rticayla PKK'nn ayn paralelde olduu vurgulanan brifingde, ran'n antilaik rejim ihrac abasyla Trkiye'yi Cezayir benzeri bir terr aamasna getirmeyi hedefledii kaydedilmitir. Silahl irticann gcnn bugn iin Trkiye'de bir tabannn bulunmadna iaret edilen brifingde, "Trkiye'de cihada kalkanlara, ad dzeni zorla kurmaya alanlara toplumun geni kesimi geit vermez. Ancak arkasndaki gler bellidir. ran baz rgtleri desteklemektedir. Bunlarn birok faili mehul cinayeti iledii de ortaya kmtr. Silahl g potansiyelinin ok byk olduu sylenemez, ama ok uyank ve dikkatli olmak zorundayz" denilmitir.

1760 1761 1762

ZGAN, s.71. Ordu: ncelik i tehdit, Milliyet, 30 Nisan 1997. Hikmet EK, rticaya Kar Genelkurmay Belgeleri, Kaynak Yaynlar, 1997, stanbul.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1058 Brifingin ikinci blmn sunan Tmamiral Mustafa zbey ise, Trkiye'yle Yunanistan arasndaki sorunlar eitli balklar altnda irdelemitir. Yunanistan'n Trkiye'de "Kemalist antilaik ayrm, Krt ayrlklnn teviki, ekonomik sorunlarn arlatrlmas ve Trkiye'nin paralanmasn" hedefledii anlatlmtr. Brifingden ardndan gerekleen soru - cevap blmnde, gazetecilerin Libya Lideri Kaddafi'nin "Erbakan'n Uluslararas slami Halk Komutanl yesi" olduuna ilikin szleriyle ilgili sorularna Korgeneral Doan yant vermek istememitir. Sorulara nce "O konuya muhatap olanlar yant versinler" diyen Doan, srar edilince unlar sylemitir. "TSK'nn Bakomutan yasalarla bellidir ve Genelkurmay Bakan'dr. Sava durumunda da TSK'nn bakomutanl Cumhurbakanl makamnda olup, bu yetki Genelkurmay Bakan'ndadr. Dolaysyla bizim komutanmz bellidir."1763 Doan, 28 ubat tarihli MGK toplantsnda hkmete iletilen 18 maddelik nlemler paketiyle ilgili sorulara "Bu kararlarn, sizler gibi takipisi olacazieriden gelecek tehditlere kar tm yurttalar gibi TSK da sorumluluk duygusu iindedir. Ancak biz elimizde silah olduu iin, bunu gerektii zamanda, halkmzn istei dorultusunda kullanmak istiyoruz" cevabn vermitir. PKK'nn Almanya'da 30 milyon mark kara para elde ettii ve bu paray Trk bankalarn kullanarak transfer ettiini kaydeden komutanlar, bu parann transferinin hangi bankalar araclyla gerekletirildiine ilikin sorular "Bu belgeler elimizdedir, devletin istihbarat birimlerinin elindedir" yantyla geitirmitir. Brifingin PKK'yla ilgili blmnde irticai tehdit zerinde de durulurken "irticann yok edilmesi hayati neme haizdir" denilmi, terrn devlete gnlk maliyetinin 4 milyon dolar olduu da aklanan brifingde, PKK'yla radikal slamc akmlar arasndaki ilikiye de u yant verilmitir: "Radikal slamclar millet yerine mmet kavramn yeliyor. rticaclar bu nedenle PKK'llar da Mslman olarak grmekte ve onlar desteklemektedir. rticaclar bu nedenle PKK'ya ran ve Suriye'nin desteini de hakl gryorlar. ran ve Suriye radikal slamclara parasal destek vermektedir. Bu nedenle de PKK'yla radikal slamclar ayn paraleldedir."1764 Yarg Mensuplarna Verilen Brifing Haziran 1997 aynda yksek yarg mensuplarna, Genelkurmay Karargahnda rticai Faaliyetler konusunda eitli brifingler verilmitir. RP tarafndan dzenlenen Sultanahmet mitingi, Hasan Hseyin CEYLAN, evki YILMAZ, Fethullah ERBAa ait video grntleri ile desteklenen bu brifinglerin ilki 10 Haziran 1997 tarihinde verilmitir. Bu Brifinge; Anayasa Mahkemesi Bakan Yekta Gngr zden, Yargtay Bakan Mfit Utku, Dantay Bakan Firuzan kincioullar, Saytay Bakan Vecdi Gnl, Askeri
1763 1764

EK, s. 52.

Komisyonumuzda dinlenen gazeteci Rdvan AKAR, bu brifing hakknda unlar sylemitir: Burada sylemek istediim ey, zellikle 28 ubat srecine dair sylemek istediim ey: Kk bir anekdotla belki balamak mmkn. Biliyorsunuz, gazeteci brifingleri verilirdi ve o gazeteci brifinglerine medyann nemli isimleri gider askerleri ayakta karlayarak ve alklayarak onlarn o irtica tehlikesiyle ilgili alglarn daha sonra kamuoyuna yanstrlard. Bu irtica tehlikesinin anlatld bir toplantda, bir brifingde Mehmet Ali Birand da o brifingi izlemiti, biz dar ktnda merakla Acaba ne tr kantlar verildi, ne tr belgeler sunuldu? diye byk bir merakla kendisini karladmzda kendisi de byk bir aknlkla: Yahu, inanmayacaksnz ama gsterilen btn filmler 32.Gnde yaynlanan dosyalarda hatta hepimizin Voice-Overn orada dinledim, stelik sesi bile deitirmemiler. demiti. Bunu sadece o dnemde bu irtica algsnn ciddiyeti konusunun sorgulanmas asndan bir anekdot olarak aktaryorum.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1059 Yargtay Bakan ve yeleri, Askeri Yksek dare Mahkemesi'nin Bakan ve yeleri, Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava, Ankara DGM savclarndan Nuh Mete Yksel, 2 No.lu DGM'nin Bakan M. Turgut Okyay, Anayasa Mahkemesi'nin ye ve raportrleri, Yargtay'n ceza dairesi bakanlar, yeleri, Yargtay Cumhuriyet Basavclmda grevli savclar, Dantay'n daire bakanlar, yeleri, tetkik hakimleri ve savclarla birlikte 400'e yakn yarg mensubunun katld gzlenmitir.1765 evket Kazan'n yazl ve szl olarak hakim ve savclara brifinge katlma izni vermediini hakim ve savclara ileten Ankara Cumhuriyet Basavcs lhan Mesutolu ile Basavcvekilleri Orhan Aksoy, Zeki Gngr, Ankara DGM Basavcs Cevdet Volkann ise brifinge katlmad; DGM'nin askeri savc ve hakimlerinin tamamnn brifingde hazr bulunduu grlmtr. Yaklak 400 hakim ve savcnn katld bu brifing, Yargtay yeleri, tetkik hakimleri ve savclarndan gelen istek zerine 12 Haziran 1997 gn tekrarlanmtr. rticai Faaliyetler balkl takdimi ise stihbarata Kar Koyma Daire Bakan Tmgeneral Fevzi Trkeri yapmtr. Sz konusu Brifing metni, Cumhurbakanl Arivinde de yer almaktadr.1766 17 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakan Demirele verilen brifinge kyasla daha az sayda noktalama iareti hatas ve yabanc kkenli kelimenin bulunduu brifing metninin, -muhtemelen daha kolay okunabilir olmas iin- tamamnn byk harflerle yazld ve istihbarat diliyle kaleme alnd grlmektedir. Brifingde, Genelkurmay stihbarat Bakan Korgeneral etin Saner tarafndan yaplan al konumas zerinde herhangi bir oynama yaplmakszn- aada aktarlmaktadr:
DEERL KONUKLAR GENELKURMAY BAKANLII KARARGAHINA HOGELDNZ. SZN GB BYLE DEERL BR TOPLULUU GRMEKTEN SON DERECE BAHTYARIZ. ARAMIZDA

SZLER BUGN BURAYA, ANAYASADA ESASLARI BELRTLEN CUMHURYET REJMMZ YIKARAK, YERNE DN ESASLARA DAYALI SYASAL SLAM DZENN KURMAK STEYEN, RTCA UNSURLARIN ULATII BOYUTLARLA LGL DEERLENDRMEMZ SUNMAK N DAVET ETM BULUNUYORUZ. BU TAKDM DETAYA GRMEDEN GENEL ZGLER LE OLAYIN YAKIN BR GELECEKTE ORTAYA KOYACAI BOYUTLARIN NEMN VURGULAYACAKTIR. SYLENEN HER HUSUSUN DELLLER ELMZDE MEVCUT OLUP BUNLARIN SAKLI TUTULMASINDA LKE HUZURU BAKIMINDAN FAYDA GRLMTR. BUNDAN DOLAYI AYRINTILARA GRLMEYECEKTR. T.S.K.LER BU DEERLENDRMEY ANAYASAMIZIN 1 VE 2 NC MADDELER LE BU MADDELERN DETRLEMEYECEN
1765 1766

Hikmet EK, rticaya Kar Genelkurmay Belgeleri, Kaynak Yaynlar, 1997, stanbul. CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-579.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1060
FADE EDEN 4. MADDES LE HZMET KANUNUNUN 35 VE HZMET YNETMELNN 85 NC MADDELERNE GRE KENDSNE VERLEN VAZFEYE STNADEN YAPMAKTADIR. T.S.K.LER TEHDTLE LGL BU DEERLENDRMEY DAHA NCEDE YAPMITIR. 1984DEN BU YANA BLC TERR RGTNN YARATTII TEHDT YNE TARAFIMIZDAN DEERLENDRLEREK GVENLK HAREKAT KONSEPT OLUTURULMU VE BU KONSEPTLE TERRE KARI ETKN BR MCADELE SRDRLMTR. MALUMLARI OLDUU ZERE BU MCADELE HALEN DEVAM ETMEKTEDR. BUGN SE BLC TERR TEHDDNN YANISIRA RTCA UNSURLAR EYLEM VE FAALYETLER LE CUMHURYET REJMMZ AINDIRMI VE HALEN ULATII BOYUTLAR TBARYLE BLC TERR TEHDD LE BRLKTE TEHDT DEERLENDRMESNDE BRNC NCELKL TEHDT KONUMUNA GELM BULUNMAKTADIR. TSK.LER YASALARIN KENDSNE VERD VAZFE DORULTUSUNDA GDEREK ARTAN RTCA FAALYETLER DEERLENDRM VE BUNA STNADEN BATI HAREKAT KONSEPTN OLUTURMU VE NASIL K DAHA NCE GVENLKLE LGL BR TEKLAT YAPMISA, BU KONSEPTE STNADEN DE RTCA LE MCADELE N, BATI ALIMA GRUBU ADI ALTINDA YEN BR TEKLAT KURMU VE BU TEKLAT SYASAL SLAMIN RESMN OLUTURMAK N ALIMALARINI LKE GENELNDE BALATMITIR. BU MCADELE; CUMHURYET REJMMZN ANAYASADA NGRLEN ESASLAR DORULTUSUNDA KORUNMASI VE KOLLANMASI MCADELESDR. BU MCADELEDE SYASET YOKTUR. T.S.K.N SYASET DIINDA TUTMAK N NE GEREKYORSA YAPILMAKTADIR. BU NEDENLE BRAZ SONRA ARKADALARIM TARAFINDAN TAKDM EDLECEK DEERLENDRMEMZN SYAS BR MAKSADI VE MESAJI OLMAYIP, TAMAMEN YASALARIN T.S.K.NE VERM OLDUU VAZFE DORULTUSUNDA OBJEKTF VERLERE GRE HAZIRLANMI OLDUU GRLECEKTR. MD SZE ARKADALARIM BU KONUDA NEML MESAJLAR VERECEK VE RESM ZECEKLERDR. AMA, YAPILAN DURUM TESPTNE BALI OLARAK SZLERN DE RTCA LE MCADELEDEK KATKILARANIZA YARDIMCI OLMAKTIR. HEPNZE SAYGILAR SUNUYOR VE SZ TAKDMC ARKADAIM FEVZ TRKERYE BIRAKIYORUM.

Brifingin Al Konumasn mteakip Genelkurmay stihbarata Kar Koyma ve Gvenlik Dairesi Bakan Tmgeneral Fevzi Trkeri tarafndan takdim edilen RTCA FAALYETLER balkl metin1767 -olduu gibi- aada yer almaktadr:
1767

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-582/22357-611.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1061

- TRKYE CUMHURYET DEVLET YNETMNN SLAM KURALLARA GRE DZENLENMESN ESAS ALAN SYASAL SLAM, BTN RTCA VE RADKAL UNSURLARIN ULAMAK STEDKLER NHA HEDEFTR. - BU HEDEFE ULAMAK N; CUMHURYETN KURULMASINDAN TBAREN, DN-SYASET LKSNE YN VERMEYE ALIAN BU KESM, LAK TRKYE OLGUSU NDE, BALANGITAN TBAREN ANADOLUDA ORTAYA IKAN AYAKLANMALARDAN DA STFADE ETMEK SURETYLE, HER TRL ORTAMDA AMALARI DORULTUSUNDA EYLEM YAPMILARDIR. - DN OLDUU GB BU GNDE, BU KESM, EYLEMLERN GELTREREK TM KURUM VE KURULULARDA TABAN KADROSU OLUTURMA GAYRET NE GRMLERDR. NCELK VE ZELLKLE; - OK PARTL SSTEME GE MTEAKP SYAS BEKLENTLER NEDENYLE ATATRK LKE VE NKILAPLARI ALEYHNE VERLEN TAVZLERN SONUCU OLARAK, RTCA KESM, DEMOKRAS EMSYES ALTINDA TOPLUM NDE DE TEKLATLANMA ALIMALARINA HIZ VERM, LAK DEVLET OLGUSU, YASAL BR TEMNAT OLMASINA RAMEN SULANDIRILMITIR. BU BALAMDA; - ULU NDER ATATRK'N ORTAYA KOYDUU ADA VE LAK CUMHURYET, TEHDT ALTINA GRME TEMAYL GSTERM, T.C.'NN TEMEL NTELKLER YIPRATILARAK, RTCA HAREKETLER, MAKSATLI BR EKLDE DESTEKLENMEK SURETYLE LKE VE MLLET, SONU OLMAYAN BR KARANLIIN NE EKLMEYE ALIILMITIR. BU DURUM; - BREYSEL KKTEN DNC FAALYETLERN, KTLESEL VEHE KAZANMASINA NEDEN OLMU VE BU SURETLE; T.C.'NN KUTSAL BAYRAININ YERNE, YEL BAYRAK EKENLER ATATRK'N MANEV AHSYETNE, T.C. VARLIININ TEMEL GVENCES OLAN VE ANAYASAMIZLA GVENCE ALTINA ALINMI TEMEL VE ORTAK DEERLERMZE SAYGISIZLIK YAPANLARIN CESARETLENDRLD VE DLLENDRLD BR VASAT OLUMUTUR. - OTORTE BOLUUNDAN STFADE LE ORTAYA IKAN AYRILIKILIK AKIMLARI DA KONUYA DER BR BOYUT GETRMEKTEDR. TRK ULUSAL KMLN VE TRKYE CUMHURYET DEVLETN TANIMAK STEMEYEN DNCE SAHPLER, LAK TRKYE CUMHURYET'NN BRLK VE BTNLNE KARI, NHA HEDEFLERNDEN NCE BRNC ADIM OLARAK, DAHA ENTERNASYONEL OLAN DN KML ALTINDA FAALYETLERN

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1062
SRDREREK, NCELKLE LKENN SYASAL SMN SADECE TRKLER DEL, TM BU GRUPLARI DA ERECEK EKLDE DETRLMESNE ALIMAKTADIRLAR. - AYRICA, GENEL KTLELER TARAFINDAN BLNMEYEN VEYA BASINA SIZMAYAN DI POLTKANIN DIINDA, ALINMASI GEREKEN NLEMLERN ALINMADII, DYANET LER BAKANLII DAHL, LKEDE DN LERNN TAMAMIYLA KONTROLSZ OLDUU, HATTA KENDSN AAMAMI BROK AKADEMK OLAN VEYA OLMAYAN DN ADAMLARININ, NHA HEDEF BLEREK VE BLMEYEREK, TEMELLER OK NCEDEN ATILAN BU GELMELERE YARDIMCI OLDUU GZLENMEKTEDR. AYRICA, "SLAM MUTLAKA KTDAR OLMALIDIR, YNETLEMEZ" DEOLOJSNE SAHP NC NESL FANATK VE OVENST KKTEN DNCLERN TAHMNLERN AKSNE, OK DAHA KISA SREDE YAYGINLAARAK, EYLEMLERN SRDRD ESEFLE MAHEDE EDLMEKTEDR. - BUNUN YANI SIRA; DYANETN PASF, YNETMEK VE YNETLMEKTEN YOKSUN KADROSUNUN, YURTNDE VE YURTDIINDA GREV YAPMAMASINDAN ORTAYA IKAN BOLUK, TARKATLAR VE MLL GR TEKLATI TARAFINDAN DOLDURULMAKLA, BYLECE RGTLENME FAALYETLER HIZLA ARTMAKLADIR. - BU DURUM, TARKATLARIN VE MLL GR TEKLATI GB KURUMLARIN HIZLA BYMESNE VE BELRL KTLELER TAMAMEN KONTROL ALTINA ALMASINA MKN SALAMAKTADIR. BYLELKLE ANAYASA'NIN 136. MADDESNDE FADESN BULAN, LAKLK LKES DORULTUSUNDA BTN SYAS GR VE DNCELERN DIINDA KALARAK, CRA EDLMES NGRLEN DN LERNN, DEVLETE BALI DN ADAMLARI LE YRTLMES OLGUSU KASITLI OLARAK DE-FACTO LE ORTADAN KALDIRILMAYA ALIILMAKTADIR. GELEN BU DURUM MUVACEHESNDE; - ZELLKLE; SON 11 AYLIK DNEM NDE; BAZI SLAM DEVLETLERNCE DE GELTRLP DESTEKLENEN ERAT DZENNE DAYALI RADKAL SLAM TEHDT, LAK CUMHURYET YIKMAYA YNELK FAALYETLERN SYAS, SOSYAL, EKONOMK VE ASKER OLAYLARLA ENTEGREL OLARAK ARTTIRMITIR. BU ARTI; - TOPLUMUN HUZUR VE GVENN SARSMI, BYLECE, TRK ULUSU MMET KAVRAMI NDE BLNMEYE YZ TUTMUTUR. AYAKLANMAYA DORU VME KAZANAN BU RTCA FAALYETLER BUGN MAALESEF "SUN GNDEM" SYLEMLERYLE KAMUFLE EDLMEYE ALIILMAKTADIR.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1063
- MD MSAADENZLE NEM VE NCELNE BNAEN, SYAS SLAMIN GELM DORULTUSUNDA RTCA FAALYETLERDEK NEML OLAYLARI ARZ EDECEM. - HAZRAN 1996 AYINDA, BUGNK KOALSYON HKMETNN OLUTURULMASINI MTEAKP RTCA KESMN SYASAL SLAMI GEREKLETRME YOLUNDA BATA TEKLATLANMA VE KADROLAMA OLMAK ZERE PLANLI VE HIZLI BR VME LE TM ALANLARDA YOUN FAALYETLERE GRT GRLMTR. BU KAPSAMDA; - LAKLE AYKIRI SZ VE DAVRANILARI LE TANINAN BAZI TARKAT LDERLERNE DEVRM YASALARINA AYKIRI KIYAFETLERYLE GELDKLER BABAKANLIK KONUTUNDA YEMEK VERLEREK BU ET KLERN DEVLET KATINDA TBAR GRDKLER VE EYLEMLERNN HO KARILANDII KANITLANMAYA ALIILMI, BYLELKLE SYASAL SLAM TARAFTARI VE SEMPATZANLARINA KMLK KAZANDIRMAK MAKSADIYLA; OLUMLU MESAJ VERLMTR. - OKULLARDA RENCLERN LTCANIN SMGES HALNE DNEN TRBAN LE BULUNMALARININ LAKLK LKESNE AYKIRI OLDUU ANAYASA MAHKEMES KARARIYLA BELGELENMESNE RAMEN, SYASAL SLAM KESM VE SEMPATZANLARI, KENDLERNE OY GETRD NANCIYLA HEMEN HER KONUMALARINDA OKULLARDA VE HATTA DEVLET DARELERNDE BARTS LE RENM GRME VE ALIMANIN ANAYASAL BR HAK OLDUUNA ISRARLA DDA EDEREK HALKI KIKIRTMILAR, EYLEMLER DZENLEMLER, HATTA NVERSTELERDE REKTRLERN BARTYE SELAM DURACAIM LER SREBLMLERDR. SZDE ADL DZEN KAVRAMI NDE; ZELLKLE BELL BR DN GR VE NANCA SAHP OLANLARLA, OLMAYANLAR ARASINDA FARKLILIK N PLANA IKARTILMI, BU DN GR VE NANCA SAHP OLMAYANLAR, DMANCA HAREKETLERN HEDEF OLARAK GSTERLMTR. - 10 KASIM 1996 GN KAYSER BYKEHR BELEDYE BAKANI, BYLE BR NEML GNDE; + M KAN ALAYARAK BUGNK TRENE KATILDIM, BU DZEN DEMEL, BEKLEDK, BRAZ DAHA BEKLEYECEZ, GN OLA, HARMAN OLA, MSLMANLAR LERNDEK HIRSI, KN, NEFRET EKSK ETMESN" DYEBLMTR. - SNCAN BELEDYE BAKANI RANLI DPLOMATLARIN DA DESTENDE, SNCAN'DA DZENLED KUDS GECESNDE SALONA SLAM TERRST RGT LDERLERNN BYK BOY POSTERLERN ASMI, AYDIN KESME ERATI ENJEKTE EDECEN SYLEMTR. BU OLAYDAN MAHKEMES'NCE SONRA ANKARA DEVLET TUTUKLANMASINI MTEAKP, GVENLK MAHKEME

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1064
KARARINI PROTESTO ETT MAJINI YARATACAK BMDE BR BAKAN TARAFINDAN BZZAT ZYARET EDLMTR. - TM BU GELMELER, GRLD ZERE LKEMZDEK RTCA KESM TARAFINDAN GEREKLETRLEN PLANLI BR EYLEMN NETCESDR. - BU SURETLE; DEMOKRASDE HUKUKUN STNL LKESN ZEDELEYEREK, SYASETTE YNETME VE YNLENDRME ERKN AHS MENFAATLERNE GRE SYASAL SLAM NDE BTNLETRMEK STEYEN ANLAYI, TOPLUMUN HUZUR VE GVENLNE YNELK ZARARLI FAALYETLERN HER GEEN GN ARTIRMITIR. - SON DNEMLERDE, BASINA DA YANSIYAN TARKAT OLAYLARINDA KENDLERN EYH OLARAK LAN EDEN VE SAYILARI BE BN CVARINDA OLDUU BLNEN BU NSANLARIN BYK BR YZDES GNEYDOU KKENLDR. - BU TP NSANLAR, DN KML ALTINDA EKONOMK SIKINTI VE SOSYAL SINIF FARKI KARISINDA IKI ARAYAN BLGE HALKINI, KEND SAFLARINA KATMAK SURETYLE SYASAL SLAMIN NCLN YAPMAKTADIRLAR. - TM BU GELMELER DIINDA TRKYE GENELNDE GZLENEN PLANLI VE BLNL MNFERT FAALYETLER LE ORGANZE EYLEMLER FEVKALADE DKKAT EKC BR BOYUT KAZANMITIR. - BYLECE; TRKYE CUMHURYETNN DEMOKRATK, LAK VE SOSYAL HUKUK DEVLET YAPISI YIKILMA TEHLKES LE KARI KARIYA GELDNDEN, KONUNUN HAYAT NEMNE BNAEN 28 UBAT 1997 TARHNDE MGK.DA GRLMES KARARLATIRILMITIR. - MGK'CA; ALINAN KARARLAR DORULTUSUNDA GRSEL VE YAZILI BASINDAK GELMELER OLAYLARI TM IPLAKLII LE ORTAYA KOYMASINA RAMEN, SYASAL SLAM KESM HER ALANDA CEPHE OLUTURARAK BU KARARLARI UYGULATMAMAK N DAYANIMA NE GRMTR. - OYSAK; ALINAN BU KARARLAR BABAKAN VE YARDIMCISI TARAFINDAN MZALANMI, HKMET TARAFINDAN DA BENMSENM, NCE LER BAKANLII, BLAHARE BABAKANLIK TARAFINDAN BU KARARLARIN UYGULANMASI YNNDE GENELGE YAYIMLANMITIR. - ANCAK GEEN; AYLIK DNEM NDE, GSTERMELK BAZI UYGULAMALAR HAR, KARARLARIN ZERNE GDLMEM, BLAKS KARARLAR ASKERLERN DAYATMASI OLARAK KAMUOYUNA YANSITILMI VE TSK. HEDEF GSTERLMTR. BU SRE NDE;

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1065
- MLL GVENLK KURULUNUN ALDII KARARLARDAN 8 YILLIK KESNTSZ TEMEL ETME LKN KARAR, KAMUOYUNDA VE RTCA KESM NDE EN OK TARTIILAN KONU OLMUTUR. - DN ETM VEREN ELM KURUMLARI LE TABAN OLUTURMA, GELTRME VE SYASAL SLAM GEREKLETRME AVANTAJINI KAYBEDECEN DEERLENDREN RTCA KESM, BU KARARI TABANINA "TSK, MAM HATP OKULLARINI KAPATMAK STYOR" EKLNDE YANSITARAK, YURDUN ETL YERLERNDE PROTESTO MTNG VE TOPLANTILAR DZENLEYEREK, MEKTUP VE MZA KAMPANYALARI AARAK, TSK'N DN KARITI BR KURUM OLARAK GSTERME ABASI NE GRMTR. - RTCA KESM, 8 YILLIK KESNTSZ ETMN MAM HATP LSELERNN ORTA KISMININ KAPATILMASINI VE VELLERN, OCUKLARININ ZERNDEK VELAYET HAKKININ ALINMASINI HEDEFLEDN LER SREREK, EYLEMLERNDE YANDALARINDAN DESTEK BULMU VE BU SURETLE BAZI SYAS PARTLER ZERNDE BASKI OLUTURARAK KONUYU MECLS GNDEMNE SOKMAYA ALIMITIR. - OYSA ADA DNYADA ETM VE RETM BTNL DKKATE ALINDIINDA 8 YILLIK KESNTSZ ETM VAZGELMEZ NKOUL OLARAK ORTAYA IKMAKTADIR. - BU BALAMDA; SULTANAHMET MTNG RNENDE GRLD ZERE, RTCA YANLILARININ, MGK. KARARINI DDETLE PROTESTO ETMENN YANI SIRA, ERAT ZLEMLERN DLE GETREN ETL SLOGANLAR ATARAK, HLAFET BAYRAI AARAK, MLLETN ONUR VE EREF TMSAL OLAN TRK BAYRAKLARINI SE YERE SERP ZERNE OTURARAK TOPLUMUN BRLK VE BERABERLNE YNELK KIKIRTICI VE BLC BR GRNT SERGLEMELER ESEFLE ZLENMTR. - BUNUN YANI SIRA; LERNDE SYASAL SLAM YANLISI MLLETVEKLLERNN DE BULUNDUU TRK HACI ADAYLARININ AVRUPA'DAN GELEN MLL GRLERLE HACDA BRLEEREK; ERAT ZLEMN DLE GETREN SYLEMDE BULUNMALARI, DNN SYASETE ALET EDLDN, AIKA ORTAYA KOYMUTUR. - MGK KARARLARININ UYGULANMASI LE LGL LER BAKANLII TARAFINDAN IKARILAN GENELGEDEN SONRA, ZNSZ AILAN KUR'AN KURSLARININ KAPATILMASI VE KIYAFET KANUNU'NA AYKIRI GYNENLERN TOPLANMASI GB SINIRLI GSTERMELK BAZI UYGULAMALAR YAPILMITIR. ANCAK BATA DEVLET DARELER OLMAK ZERE TRBAN UYGULAMALARINDA ARTI OLDUU MAHEDE EDLMEKTEDR. - RTCA KESM ZNSZ AILAN KUR'AN KURSLARININ KAPATILMA HTMALNE KARILIK, KURSLARI VAKIFLAR

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1066
BNYESNDE YENDEN YNELMTR. ORGANZE ETME GAYRETLERNE

- YA. KARARI LE TSK.DEN HRA EDLEN SUBAY VE ASTSUBAYLAR ZELLKLE RTCA YANLISI KURUM VE KURULULARDA STHDAM EDLMEYE DEVAM EDLM VE BR VAKIF NDE TOPARLANMALARINA YARDIM EDLMTR. RTCA KESM YANLILARI TSK'LERNE YNELK OLARAK; - GEREKLETRDKLER YOUN PROPAGANDA FAALYETLER LE BR TARAFTAN TSK'N DNE KARI GSTERMEYE ALIMILAR, DER YANDAN "TSK, BELL GLERN DEL, HALKIN ORDUSUDUR. ORDU, PEYGAMBER OCAIDIR" GB BELL EVRELERE SICAK MESAJLAR GNDEREREK, SLAHLI KUVVETLER'N EMR KOMUTA YAPISINI YIPRATMAYA YNELK GAYRET NDE GRNMLERDR. - RTCA YANLISI BR MLLETVEKL; ORDU LE HALKI KARI KARIYA GETRMEK N, MGK KARARLARINDAN 8 YILLIK KESNTSZ ETM KONUSUNUN KENDLER TARAFINDAN KASITLI OLARAK TIRMANDIRILDIINI AIKA FADE ETMTR. - SYASAL SLAMCI OLDUUNU BELRTEREK, ORDUNUN BR SYAS PARTYE OY VEREN 6 MLYON SYASAL SLAMCIYI GRMEZDEN GELEMEYECEN, 3500 PKK'LI LE BA EDEMEYENLERN 6 MLYON SYASAL SLAMCIYLA NASIL BA EDECEN FADE EDEREK, TABANINA TSK'NE KARI CHADA HAZIRLIK MESAJI VERMTR. - DER BR RTCA YANLISI MLLETVEKL SE, TRKYE'NN SRAL'LE YAPACAI TATBKATLARI STSMAR EDEREK SLAHLI KUVVETLERMZE VE KOMUTANLARIMIZA AIR ELETRLERDE BULUNMUTUR. PROPAGANDA YOLUYLA; - RTCA KESM SAHP OLDUU 19 GAZETE, 110 DERG, 51 RADYO VE 20 TELEVZYON STASYONU LE TABAN GELTRMEYE YNELK PROPAGANDA FAALYETLERN KESNTSZ OLARAK SRDRMTR. - RTCA KESM, 28 UBAT MGK KARARLARI SOMASINDA PROPAGANDA FAALYETLERNN BYK BR KISMINI MGK KARARLARININ ENGELLENMESNE TEKSF ETMTR. YAPILAN PROPAGANDA ALIMALARINDA; + SLAMIN EMRNDE OLAN MAM HATP OKULLARI VE KUR'AN KURSLARININ KAPATILMAYACAI, KAPATMAK STEYENLERN "HALK DMANI" OLARAK TARH NNDE MAHKUM OLACAKLARI; + LAKLK VE ATATRKLN TRKYE'NN LERLEME VE GELMESN ENGELLEYEN BALICA ETKENLER OLDUU;

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1067
+ BU GNK REJMN ASKERLERN DAYATMASI OLDUU BELRTLMTR. + AYRICA ORDUNUN, MLLETN NANCINI BRNC DERECEDE DMAN OLARAK NTELED; LAK REJMN KENDN KORUMASI N OLUTURDUU ORDUNUN YKN SE MSLMAN HALKIN OCUKLARININ EKT FADE EDLMTR. - SYASAL SLAM; TARAFTARLARININ SAHP OLDUKLARI 2500 DERNEK, 500 VAKIF, BNN ZERNDE RKET, 1200 YURT, 800'N ZERNDE ZEL OKUL VE DERSHANELER LE OLDUKA YKSEK BR EKONOMK GCE KAVUMU VE BU YNDEK ALIMALARINA DEVAM ETT GRLMTR. BU BALAMDA; + DEVLET BTESNDEN VAKIFLARA YARDIM ADI ALTINDA BYK LDE PARASAL DESTEK SALANMITIR. + MLL GRLER, MLL GENLK VAKFI VASITASIYLA YASALARA VE LER BAKANLII'NIN GENELGESNE RAMEN, YURTNDE KURBAN DERLERN TOPLAMA FAALYETLERN SRDRMTR. + AYNI GRUP YURTDIINDA SE ULUSLARARASI NSAN YARDIM TEKLATI VASITASIYLA KURBAN BAINA 200 MARK ALMAK KAYDIYLA 50 BLGEDE BYK APLI KURBAN KESM KAMPANYASI DZENLEMTR. GEEN YIL 36 BLGEDE DZENLENEN BU KAMPANYA LE 30 BN KURBAN KESM YAPILDII TESPT EDLMTR. + KENDLERNE MZAHR BELEDYELERDE YAPTIRMAK VE HALE ALABLMEK N, VATANDA VE ADAMLARINDAN BAI ADI ALTINDA PARA ALINMAKTADIR. + ZELLETRME KAPSAMINDA YAPILAN HALELERDE, RTCA KESM YANLISI RKETLERE NCELK VERLD VE BU RKETLERN BATA ENERJ OLMAK ZERE, STRATEJK NEME HAZ SEKTRLERDEK HALELERE LG DUYDUU VE BRLEEREK G OLUTURMAYA YNELK ALITIKLARI HUSUSU AIK KAYNAKLARDA YER ALMITIR. - DER TARAFTAN RTCA KESM; DOU VE GNEYDOU ANADOLU BLGESNDE LKE BTNLNE YNELK YILLARDIR DEVAM EDEN TERR SORUNLARINA MMETLK ANLAYII LE YAKLAARAK, BLGEDEK TABANLARINI GENLETME ALIMALARINI SRDRMEKTEDR. BU KAPSAMDA YAPILAN TESPTLER ZETLE UNLARDIR: + RTCA KESM BLC TERR RGTNN ISRARLA DLE GETRD ATEKES, BLGESEL ZERKLK, GENEL AF, OLAANST HALN KALDIRILMASI GB HASSAS KONULARI KEND MEDYA ORGANLARINDA SIK SIK TARTIMAYA AMI, TEMSLCLER VASITASIYLA DA BLC TERR RGT VE

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1068
SZDE SRGNDEK KRT PARLAMENTOSU DORUDAN LKLERE GRMLERDR. YELER LE

+ BLC TERR RGTNN TRKYE'YE YNELK EMELLERN GEREKLETRMEK N, KENDNE EN YAKIN MTTEFK OLARAK RADKAL SLAMCI GRUPLARI GRD VE KUZEY IRAK'TAK KAMPLARDA YAPILAN ETM, CHAT HAZIRLIKLARI OLARAK LANSE ETT TESPT EDLMTR. + RTCA KESMN YKSEL KARISINDA BLC TERR RGTNN BAI, MED-TV'DE YAPTII AIKLAMADA; LKEMZDE RTCA FAALYETLERN ARTMASINI, AMALARININ TAHAKKUKU N UYGUN BR FIRSAT OLARAK DEERLENDRM VE BU KESMLE LKLERN DAHA DA GELTRLMES GEREKTN AIKA BEYAN ETMTR. + TERR RGTNN BAI BU BEYANI YAPARKEN, RTCA GRE SAHP BAZI SYAS PART YETKLLER DE BLGEDE TABAN OLUTURMAK MAKSADIYLA; PKK TERR RGTNN GDMNDE BULUNAN HADEP YETKLLER LE YOUN TEMASLARDA BULUNMULARDIR. BU KONU TELEVZYONDA YAYIMLANAN BR AIKOTURUMDA BZZAT HADEP YNETCLER TARAFINDAN KAMUOYUNA DUYURULMUTUR. + BU SYAS PARTNN RTCA YANLISI DYARBAKIR L BAKANI BLC RGT BAININ KEND PARTSNDEN ADAY OLABLECEN AIKLIKLA FADE ETM VE BU GR MAALESEF AYNI PARTNN BAZI PARLAMENTERLERNE DE DESTEKLENMTR. BENZER OLAY, 1991 YEREL SEMLER NCESNDE DE, HADEP'LE BRL YAPILMAK SURETYLE SERGLENMTR. + RGT TARAFINDAN LBNAN'DA GEREKLETRLEN KNC KONFERANSTA ALINAN KARARLAR EREVESNDE; "MAMLAR BRL" OLUTURULMU, HER CAMNN "PROPAGANDA VE SYAN MERKEZ" HALNE GETRLMES KARARLATIRILMITIR. BU KARARLAR BAZI CAMLERDE BLC VE RTCA YANLISI BAZI MAMLAR TARAFINDAN HAYATA GERLMTR. + TERR RGT, DAHA GEN KTLELERE HTAP EDEBLMEK DNCES LE, BU KEZ "KRDSTAN SLAM HAREKET" ADLI RGT HAYATA GERMTR. 1993 YILI TEMMUZ AYINDA YAPILAN KRDSTAN SLAM HAREKET KONGRESNDE; DER DN VE GRUPLARLA LKLERN GELTRLMES, KADINLARIN SAVA ERSNDE YER ALMALARI, SZDE KRDSTAN'IN BRLETRLMES VE ESK KRT MEDRESE VE KLLYELERNN TEKRAR CANLANDIRILMASI HUSUSLARINDA BR DZ KARAR ALINMITIR. + K.IRAK'TA FAALYET GSTEREN VE ERAT DZENN TRKYE'YE DE HRA ETME GAYRET NDE OLAN RAN TARAFINDAN DESTEKLENEN SLAM HAREKET PARTS LDER EYH OSMAN, LKEMZDE BLNEN EVRELERDEN BYK TBAR GRM VE HACCA GNDERLMTR.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1069
+ K.IRAK'TA SLAM ESASLARA DAYALI BR KRT DEVLET KURMAYI AMALAYAN EYH OSMAN'IN, GNEYDOU ANADOLU BLGES'NDE DE SEMPATZANLARI BULUNMAKTADIR. BU K VASITASIYLA BLGEDE SLAM HAREKET CANLANDIRILMAYA ALIILMAKTADIR. + BLC TERR RGTNN YAN KURULUU OLAN KRDSTAN SLAM HAREKET'NN HAC ORGANZASYONU YAPARAK HACCA PERSONEL GNDERMES, RTCA KESMN SEMPATSN KAZANMAK N YAPILAN BR FAALYET OLARAK KIYMETLENDRLMTR. + AVRUPA'DAK BLC RGT BROLARI LE AVRUPA MLL GR TEKLATI'NIN, TRKYE CUMHURYET ALEYHNDE YAPILAN EYLEMLER BRLKTE ORGANZE ETTKLER, YURTNDE DE MLL GENLK VAKFI LE HADEP'N CUMHURYET REJMNE KARI ORTAK MCADELE BALATTIKLARI HAKKINDA NEML TESPTLER YAPILMITIR. + 26 NSAN 1997 GN BLC TERR RGT PKK'NIN ALMANYA'NIN DSELLDORF KENTNDE, ERMEN RGTLERNN BONN'DA TRKYE BYKELL NNDE YAPTIKLARI GSTERLERDEN GN SONRA RTCA UNSURLARIN KLN'DE UYDU VASITASIYLA YAPTIKLARI REJM KARITI PROPAGANDA YAYINININ AYNI GNLERE GELMES, BATILI LKELERDE TRKYE'YE KARI KRT KARLINDAN SONRA ERMEN VE RTCA KARTLARININ DA AYNI ANDA OYNANMAYA BALANDII PHESN BERABERNDE GETRMTR. + TRKYE'DE ETKNL GTTKE AZALAN BLC TERR RGTNN YURT NDE VE YURT DIINDA RTCA UNSURLARIN GERSNDE VE DESTENDE YER ALMAYA BALADII VE TTFAK OLUTURMA ALIMALARI LE YEN BR IKI YOLU ARAMA GAYRET NDE OLDUU BUGN BELRGNLK KAZANMAKTADIR. BUNUN YANI SIRA; - RTCA KESMN, HEDEFNE ULAMAK N SLAM TERR RGTLER VE BATA RAN OLMAK ZERE, ULUSLARARASI TERRZME DESTEK VEREN LKELERLE OLAN BALANTILARI NCELENDNDE DURUM ZETLE U EKLDEDR. RAN ERAT ESASLARINA DAYALI BR REJMN TRKYE'DE KURULMASI N PLANLI OLARAK MADD VE MANEV HER TRL DESTE SALAMAKTADIR. BU EREVEDE; + TERR EYLEMLER DE CRA EDEN RADKAL SLAMCI GRUPLARDAN HZBULLAH, SELAM VE SLAM HAREKET RGTLERNN RAN TARAFINDAN YNLENDRLD VE ST DZEY YNETCLERNN RAN'DA ETLDNE DAR TESPTLER MEVCUTTUR. BR RNEK OLMAK ZERE,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1070
YAKALANAN BR SLAM HAREKET MLTANI, VERD FADEDE "RAN'DA ETLDN VE TRKYE'DEK RANLI DPLOMATLARLA LK KURDUKLARINI" BEYAN ETMTR. + RAN, TRKYE'DE EYLEMLERDE BULUNAN SLAM TERR RGT MLTANLARINA MADD DESTEK, PASAPORT VE RAN'DA BARINMA MKNLARI VERMEKTEDR. YAKALANAN BR HZBULLAH TERR RGT MLTANI, AIKLAMASINDA, "TAHRANA DNEN ANKARA BYKELS AL RIZA BAGAR'NN TRKYE LE RAN ARASINDAK TM BALANTIYI SALADII, ELNN AYRILIINDAN SONRA ANKARA'DAK BU GREV STANBUL'DA BULUNAN RAN BAKONSOLOSU'NUN STLENDN, KAAKLARA PARA VE PASAPORT SALADIINI, RAN'DA BARINMA VE BTN HTYALARININ KARILANMASI N GREVLLERE TALMAT VERDN" FADE ETMTR. + RAN, ZELLKLE BASIN YOLUYLA, CRA ETT PROPAGANDA LE RTCA KESME DESTEK VERMEKTE, TRKYE'NN LERNE AIKA MDAHALEDE BULUNMAKTADIR. NTEKM 4 MAYIS 1997 TARHL TAHRAN TMES GAZETES VERD HABERDE TRKYE N "GENERALLER KISA SREDE HALKI BASTIRABLRLER, AMA UZUN SREDE CEZAYR'DE ORTAYA IKAN OLAY TRKYE'DE DE TEKRARLANABLR" FADESN KULLANMI, MAALESEF BU TP MDAHALELERE LGLLERCE SESSZ KALINMITIR. + RAN, TRKYE-SRAL LKLERN KEND AMALARI DORULTUSUNDA KULLANMAKTADIR. BU KAPSAMDA; 10 MAYIS1997 TARHL KAYHAN INTERNATONAL GAZETESNN BR HABERNDE "TRKYE'DEK SLAMYETLER, SLAM DNYANIN MENFAATLERN TEHDT EDEN TEHLKELERE KARI IKMAK N DER SLAM LKELER LE SYASETLERN KOORDNE ETMEYE GAYRET EDECEKLERDR" DYEREK RTCA KESME DESTEK VERMTR. + RAN TRKYE'DEK RTCA UNSURLARI MOTVE ETMEK N HER TRL GAYRET GSTERMEKTEDR. NTEKM RAN DEVRM MUHAFIZLARI KOMUTANI GENERAL RIZA, TELEVZYONDA YAPTII BR KONUMADA; K CEPHEDE BRDEN SAVAABLECEKLERN, BUNLARDAN BRNN ABD, DERNN DE BATI KOMUSU OLDUUNU SYLEYEREK TRKYE'DEK RTCA UNSURLARA DESTEK VERDN AIKA ORTAYA KOYMUTUR. LBYA + RTCA KESMLE YAKIN LK ERSNDE BULUNMAKTA VE BATA MADD DESTEK OLMAK ZERE HER TRL YARDIMI YAPMAKTADIR. SON OLARAK 14 NSAN 1997 TARHNDE LBYA'DA DZENLENEN BR FESTVALE LBYA LDER KADDAF'NN ZEL DAVETLS OLARAK TRKYE'DEN RTCA YANLISI MLLETVEKLNN KATILMASI FEVKALADE DKKAT EKCDR. + LBYA AYRICA SLAM SELAMET CEPHES VASITASIYLA DA, TRKYE'DEK RTCA UNSURLARLA YAKIN BRL VE DESTEN SRDRMEKTEDR.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1071

SUUD ARABSTAN + RTCA ELM OLAN MLLETVEKL VE BROKRATLARA LAVE HAC MKNI SALAYARAK, SEMPAT KAZANMAKTA VE RTCA UNSURLARA MADD DESTEK VERMEKTEDR. + HAC SEZONUNDA SUUD ARABSTAN'DA OLARAK ALITIRILMAK ZERE TRKYE'YE 5000 KLK KONTENJAN VERLD, LERN VZE LEMLERNN SUUD ARABSTANLI BR IHINA TARAFINDAN YAPILDII, VZE CRET OLARAK BAINA 1000'ER DOLAR TALEP EDLD VE TOPLANAN PARANIN TRKYE'DEK RTCA RGTLERE AKTARILDII TESPT EDLMTR. + SUUD ARABSTAN AYRICA, MSLMAN KARDELER VE RABITA RGT VASITASIYLA, TRKYE'DE FAALYET GSTEREN BANKACILIK VE FNANS SEKTRLER LE TEMASTA BULUNARAK RTCA KESME YKSEK DZEYDE MADD DESTEK SALAMAKTADIR. SUDAN + TRKYE'DEK RTCA KESMLE YAKIN LK ERSNDE BULUNDUU, SLAM TERR RGTLERNE DESTEK VERD BLNMEKTEDR. YAKALANAN HZBULLAH RGL MENSUBU BR AHIS VERD FADEDE "SUDAN MAKAMLARININ KENDLERNE HER TRL LOJSTK VE PARA YARDIMI YAPTIIM, KAMP KURMALARI N BAKENT YAKINLARINDA YER TAHSS ETTKLERN VE ASKER ETM KAMPININ KURULMA AAMASINDA OLDUUNU" FADE ETMTR. YNE BU DEVLETTE BULUNAN TERRSTLERN NDE RTCA YANLISI DRT TRKN DE BULUNDUU BELRLENMTR. - BURAYA KADAR ARZ EDLEN HUSUSLAR DORULTUSUNDA RTCA FAALYETLERN ULATII BOYUTLAR SE, U EKLDE BELRLENMTR. - NHA HEDEFNE ULAMAK MAKSADIYLA; RTCA KESMN GAYES DN ADAMI YETTRMEK DEL, SYASAL SLAM GEREKLETRECEK KADROLAR OLUTURMAKTIR. NTEKM GELECEN KADROLARINI OLUTURMAK AMACIYLA RENCLER BATA HUKUK VE SYASAL BLGLER FAKLTELER LE POLS AKADEMLER OLMAK ZERE DAREC YETTREN YKSEKOKUL VE NVERSTELERE YNELTMEKTE VE HALEN ARTARAK DEVAM EDEN KADROLAMA FAALYETLERYLE DE UYGULAMAYA GERMEKTEDRLER. - HALEN SADECE KAYITLI KUR'AN KURSLARINA DEVAM EDENLERN SAYISI 1 MLYON 685 BN OLARAK BELRLENM, YAPILAN NCELEMEDE HER BE YILDA BR BU SAYININ K KATINA IKTII TESPT EDLMTR. BU DURUMDA 2005 YILINDA BU RAKAMIN 7 MLYONA IKACAI DEERLENDRLMEKTEDR.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1072
- BU RAKAMLARA ZNSZ OLARAK FAALYET SRDREN KUR'AN KURSLARINDAK RENC SAYISI DA LAVE EDLDNDE, ULAILACAK RAKAMIN BYKL TAKDRLERNZE MARUZDUR. BUNUN YANISIRA; RTCA KESMN SLAM DEVLETNN KALES OLARAK GRDKLER MAM HATP OKULLARINDA SE, DURUM DAHA DA DNDRCDR. 1995 VERLER LE YAPILAN BR ALIMADA, LKEMZDEK 561 MAM HATP LSESNDE 492 BN 809 RENC BULUNDUU VE YILDA 53 BN 553 KNN MEZUN OLDUU TESPT EDLMTR. OYSAK YILLIK MAM HTYACI 2 BN 288 KDR. HTYA FAZLASI 51 BN 345 KNN, ZELLKLE HUKUK, SYASAL BLGLER VE POLS AKADEMLERNE BLNL OLARAK YNLENDRLMESNN AMACI, KISA VE ORTA VADEDE DEVLET KADROLARINI GAL EDEREK SYASAL SLAM OLGUSU NDE, SLAM BR DEVLET YAPISINI OLUTURMAKTIR. - TEYANDAN 92 BN 700 DN GREVLSNN MEVCUT OLDUU DYANET LER BAKANLII'NIN YILLIK DN HZMETLERNDE STHDAM EDLECEK PERSONEL HTYA SAYISI 2 BN 288 K OLARAK BELRLENMESNE RAMEN; + ADINDAN DA ANLAILACAI ZERE, DN HZMETLERNDE STHDAM EDLMES GEREKEN MAM HATP LSES MEZUNLARINDAN 51 BN 345 KNN HALEN AIKTA OLMASI GEREKMEKTEDR. ANCAK BU KLER SYASAL SLAMIN KADROLAMASI YNNDE YERLERN BULMULARDIR. + RTCA KESM, HALKIN DN DUYGULARINI, RF VE DETLERN, GELENEKLERN STSMAR EDEREK, ADAT, YARDIM VE HBE GB USULLERLE TRLYONLARCA LRA MADD YARDIM TOPLAMAKTA VE SALADIKLARI MENKUL VE GAYRMENKULLERLE BYK MADD MKNLARA ULAMAKTADIRLAR. - BU YARDIM VE HBELER YAPANLARIN ARASINDA SLAMCI KESMDEN MLL GELRDEN EN ST SEVYEDE PAY ALAN KLER DE YOUN OLARAK YER ALMAKTADIR. KAMUOYUNDA YZ SYASAL SLAMCI PATRON OLARAK BLNEN BU KLERN SERVET DURUMU ZETLE YLEDR. + 6 KNN 100 TRLYONDAN FAZLA, + 5 KNN 20-50 TRLYON, + 15 KNN 10-20 TRLYON, + 13 KNN 1-10 TRLYON, + DERLERNN SE 1 TRLYONUN ALTINDADIR.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1073
- BU SYASAL SLAMCI PATRONLARA AT RKETLERDEN KSNN, YNETM KURULU YELER TARAFINDAN GAYR-KANUN OLARAK TRKYEYE 1,5 MLYON DM. VE 24 KLO ALTIN SOKMAK STERKEN YAKALANMALARI SON DERECE DNDRCDR. - BU DURUM TCARET-SYASET VE TARKAT GENNN LKEMZDE, ETKN OLARAK LEDN GSTERMEKTEDR. - RTCA KESM NDE HALEN 30 KADAR RADKAL RGT BULUNMAKLADIR. BU RGTLER MGK KARARLARI SONRASINDA RTCA KESMCE GSTERLEN TEPKLER YETERL BULMAMAKTA, EYLEME GELMES GEREKTN LER SRMEKTEDRLER. - RADKAL RGTLERN GELMELER KARISINDA DAHA GEN BR TABAN NDE YENDEN RGTLENEREK, TERR EYLEMLERNE YNELMES KUVVETLE MUHTEMEL GRLMEKTEDR. - BURAYA KADAR ARZ EDLEN VE DI GELMELERN TRKYE CUMHURYET DEVLETN HEDEF ALMASI, CUMHURYET'N TEMEL NTELKLERNE KARI ZELLKLE, LAKL DNSZLK OLARAK ALGILAYAN SYASAL SLAMCI BR ZHNYETN HKM OLMASI YNNDE GAYRET SARF EDLMES, TSK'LERN DURUMDAN VAZFE IKARMAK VE HZMET KANUNU'NA GRE, VERLEN ANA GREVLER DORULTUSUNDA TEHDD YENDEN DEERLENDRMES KEYFYETN ORTAYA IKARMITIR. BU KONUDAN HAREKETLE; BLND ZERE; - TRK SLAHLI KUVVETLER'NN GREV, 211 SAYILI TRK SLAHLI KUVVETLER HZMET KANUNU'NUN 35. MADDESNDE "TRK YURDUNU VE ANAYASA LE TAYN EDLM OLAN TRKYE CUMHURYET'N KOLLAMAK VE KORUMAKTIR" EKLNDE BELRLENMTR. BU MADDE 1935 TARHL ESK HZMET KANUNU'NDA DA AYNI EKLDE FADE EDLMEKTEDR. - BU GREV TSK HZMET YNETMELNN 85/1 MADDESNDE "VAZFES, TRK YURDU VE CUMHURYETN VE DIA KARI, LZUMUNDA SLAHLA KORUMAK" EKLNDE FADE EDLMTR. - BU NEDENLE, DIARIDAN GELEBLECEK BR TEHLKENN BERTARAF EDLMES TRK SLAHLI KUVVETLER'NN BR GREV OLDUU GB, ANAYASA TARAFINDAN BELRLENEN CUMHURYET'N NTELKLERN DETRMEYE VE ORTADAN KALDIRMAYA YNELK OLARAK ERDEN VE DIARIDAN GELECEK TEHLKELERE KARI TRK YURDUNUN VE ANAYASA LE TAYN EDLM TRKYE CUMHURYET'NN KORUMA VE KOLLANMASI TSK'NN GREVDR. TSK. BU GREVN YAPABLMEK N DI TEHDD OLDUU GB TEHDD DE DEERLENDRMEK ZORUNDADIR. BU HUSUS, TRKYE'NN MLL ASKER STRATEJSNN VAZGELMEZ BR

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1074
ES OLUP, NETCESDR. HAYAT MLL MENFAATLERMZN BR

- SON ZAMANLARDA YAZILI VE GRSEL BASINDA BLG NOKSANLII NEDENYLE TARTIILAN TEHDT DEERLENDRMES; TSK'LERNN, ASL GREV OLUP, MEVCUT MEKANZMAYA AYKIRI BR LEM ASLA SZ KONUSU DELDR. KENDSNE YASA LE VERLM OLAN GREVN GEREKTRD DEERLENDRMEY YAPTII ORTADADIR. BU DURUM, DER BR KURUMUN GREVNE MDAHALE EKLNDE DNLEMEZ. BLAKS GENELKURMAY BAKANLII'NIN YASA GERE RESEN YAPMAK ZORUNDA OLDUU BR GREVDR. - DER TARAFTAN, TSK N DURUMDAN VAZFE IKARMAK VE GEREKL TEDBRLER ALMAK DA BR GREVDR. DOLAYISIYLA T.C.'N VE DI TEHDDE KARI KORUMA VE KOLLAMA GREVN YAPARKEN, MEVCUT VE MUHTEMEL TEHDTLER DEVAMLI OLARAK ZLEMEK VE DEERLENDRMEK MLL ASKER STRATEJY OLUTURULMASININ YANI SIRA, EN KT SENARYOYU TESPT ETMENN DE, TEMEL NOKTASIDIR. BUNUN YANI SIRA; - 2945 SAYILI MGK VE MGK GENEL SEKRETERL KANUNU'NUN 2. MADDESNN "A" FIKRASINDA DZENLENEN MGK KAVRAMININ TANIMINDA, VE DI TEHDTTEN BAHSEDLMES, VE DI TEHDT DEERLENDRMESNN MNHASIRAN MGK VEYA MLL STHBARAT TEKLATI TARAFINDAN YAPILACAI ANLAMINA GELMEZ. - DER TARAFTAN, 2937 SAYILI DEVLET STHBARAT HZMETLER VE MLL STHBARAT TEKLATI KANUNUMUN 5. MADDESNDE DE, BAKANLIKLAR VE DER KAMU KURUM VE KURULULARINA DEVLET STHBARATINA LKN OLARAK KEND KONULARINDA GREVLERNN GEREKTRD STHBARATI OLUTURMAK GREV VERLMTR. - MLL STHBARAT TEKLATINA AYNI YASA TARAFINDAN MLL GVENLK STHBARATINI DEVLET APINDA OLUTURMA GREV VERLM OLMASI DA, GENELKURMAY BAKANLIININ GREVNE AT TEHDT DEERLENDRMESNE ESAS OLACAK STHBARATI OLUTURMASINA ENGEL TEKL ETMEZ. BU TBARLA; - TRKYE'DEK RTCA FAALYETLERN YARATTII TEHDDN, GENELKURMAY BAKANLII'NCA BLC TERR TEHDDYLE AYNI DZEYE IKARILMASINDA ZLENEN USUL DE, YRRLKTEK MEKANZMAYA UYGUNDUR. - NTEKM; BAKANLAR KURULU'NUN 17 EYLL 1992 TARH VE 92/3514 SAYILI KARARNAMESYLE ONAYLANAN "M.G. SYASET BELGES"NDE TRKYE CUMHURYET'NE YNELK TEHDT,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1075
VE DI TEHDT OLMAK ZERE K AYRI BALIK ALTINDA NCELENMTR. - BU EREVEDE; BLC TERRST FAALYETLER SZ KONUSU DOKMANIN YAZILDII 1992 YILI TBARYLE, ULATII BOYUTLAR NEDENYLE TRKYE'NN KARI KARIYA OLDUU TEHDT NEVLER NDE BRNC NCEL OLAN VE PARTLER ST BR ANLAYILA ELE ALINMASI GEREKEN BR MAHYETTE VE BR DEVLET SORUNU OLARAK GRLMTR. - YNE TEHDT BALII ALTINDA; BAZI SLAM DEVLETLERNCE GELTRLP DESTEKLENEN ERAT DZENNE DAYALI SLAM TEHDDN LAK DEVLET DZENNE KARI, CDD BR TEHLKE TEKL ETT BELRTLMTR. BU DOKMAN, MR BELL BR SRE LE SINIRLANMI BR BELGE OLMAYIP, GELEN SYAS, ASKER VE SOSYAL OLAYLARA BALI OLARAK HER YIL ARALIK AYINDA, LGL KURUM VE KURULULARDAN GELEN NERLER KAPSAMINDA GNCELLETRLEN BR DOKMANDIR. - BU BALAMDA; SON DNEMDE TRKYE'DE VME KAZANAN, DEVLETN SOSYAL, SYAS, EKONOMK VE HUKUK TEMEL NZAMLARINI TAMAMEN VEYA KISMEN DETREREK ER' ESASLARA DAYALI BR DZEN KURMAYI AMALAYAN RTCA FAALYETLER, TSK TARAFINDAN DEERLENDRLEREK, 28 UBAT 1997 TARHNDE TOPLANAN MGK'DA BALICA GNDEM MADDES OLMUTUR. - ANCAK BUNDAN SONRADIR K, TSK, RTCA FAALYETLER TEHDTTE, BLC TERR LE AYNI SEVYEYE, YAN BRNC NCELE YKSELTLM VE BU DURUMA BALI OLARAK, YEN BATI ALIMA GRUBU BR TEKLATLANMA NDE OLUTURULMU VE FAALYETE GERLMTR. TE BU TEKLATIN OLUTURULMASI LE TSK'LER TARAFINDAN SYASAL SLAMIN LKE GENELNDE RESM IKARTILARAK RTCA FAALYETLERE LKN LKE BOYUTUNDAK GENEL GRNT, TM YNLERYLE YAKINEN TAKP VE KONTROL ALTINDA ZLENMEKTEDR. - HAL BYLE KEN; TSK.NCE, TRK-YUNAN VE KIBRIS SORUNLARINA LKN DI TEHDT DEERLENDRMES LE BLC TERRN MEYDANA GETRD GVENLK LE LGL DEERLENDRME VE OLUTURULAN KONSEPTTE BUGNE KADAR HBR TEPK GSTERLMEMESNE RAMEN, BUGN, TEHDT UNSURUNUN DER BR KOLU OLAN RTCA FAALYETLERDEK HAYAT NEME HAZ GELMELER DORULTUSUNDA YAPILAN DEERLENDRMEYE, BELL EVRELERCE REAKSYON GSTERLMES, DN SMRS VE BEZRGNLIINI CRETLE YAPAN BU KESMN, TSK'LERN KAMUOYUNA KARI ZELLKLE DN DMANI OLARAK TAKDM ETMESNN EN AIK FADESDR. BU NOKTADAN HAREKETLE SONU OLARAK;

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1076
- ATATRK'N LKE VE NKILPLARI DORULTUSUNDA ORTAYA KOYDUU ETM VE KLTR POLTKALARININ, OK PARTL DNEMDE OY KAYGISI LE TERK EDLMESN MTEAKP, MEYDANA GELEN BOLUU Y DEERLENDREN RTCA KESM; LKEMZDE HALEN LAKL DNSZLK OLARAK ALGILAYAN SYASAL SLAMCI BR KTLENN OLUUMUNA YNELK PROPAGANDA, KURUMLAMA VE KADROLAMA FAALYETLERNE AIRLIK VERM BULUNMAKTADIR. - BUGN NEML BROK DEVLET KADROSUNUN RTCA KESMN ELNE GEMES ARTAN BR EKLDE DEVAM ETMEKTEDR. ZELLKLE DEVLETN KARAR MEKANZMASINI OLUTURAN, NEML VE NCELKL GREV YERLERNDEN MLK DARE, MALYE VE EMNYET GLERNE SIZILMAKTA, BROK MAHALL DARE VE KAMU KTSAD TEEBBSLERNN BYK BR BLMNDE KADROLAMA YNNDE ALTYAPI TESS EDLMES ALIMALARI YOUN BR EKLDE DEVAM ETMEKTEDR. - DER TARAFTAN RTCA KESME KARI BLNL OLARAK DEVLETN LGL ORGANLARINCA, YETERL DENETM YAPILMAMASINDAN VE YASALARIN GERE GB UYGULANMAMASINDAN STFADE LE; BU KESMN EYLEM VE FAALYETLERN ARTAN BR CRETKRLIKLA CRA ETT GRLMEKTEDR. ZELLKLE TRK CEZA KANUNU'NDAN KALDIRILAN 163. MADDENN YARATTII BOLUUN DOLDURULMAMASI, RTCA KESME GL BR PROPAGANDA MKNI VE ORTAMI SALAMITIR. - ARTAN RTCA FAALYETLERE KARI ALINAN MGK. KARARLARI GSTERMELK BAZI TEDBRLER DIINDA UYGULANMAMITIR. KARARLARIN KAMUOYU GNDEMNE SOKULARAK ENGELLENMESNE ALIILMAKTADIR. - MGK. KARARLARINI TSK'NN DAYATMASI OLARAK KAMUOYUNA YANSITAN RTCA KESM, TSK LE HALKI KARI KARIYA GETREREK, SLAHLI KUVVETLER YIPRATMAYA ALIMAKTADIR. - NEML BR EKONOMK GCE SAHP OLAN RTCA KESMN, BU ALANDAK, ARTIRARAK DEVAM ETTRD FAALYETLERN SRDREBLMES HALNDE, DAHA GL MAL MKNLARA KAVUABLECE DEERLENDRLMEKTEDR. - RTCA KESM, KEND DEOLOJSN LKEYE YERLETRMEK VE HKM KILMAK DORULTUSUNDA, HALHAZIRDA LKENN EN HASSAS KONUSUNU OLUTURAN KANLI TERR RGT PKK LE LKYE GRMEKTEN KAINMAMAKTA, BU EKLDE TERR SONA ERDRECE NOKTASINDAN HAREKETLE, RGT VE BLGE HALKINI KEND AMALARI N KULLANMANIN YOLLARINI ARAMAKTADIR.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1077

- RTCA KESMN, BR YANDAN TE SYASAL SLAM GEREKLETRMEYE ALIIRKEN, DER YANDAN TRKYE'DEK LAK VE DEMOKRATK REJM KENDLER N TEHDT OLARAK GREN BATA RAN OLMAK ZERE TERRE DESTEK VEREN BAZI SLAM LKELERYLE DAYANIMA NE GREREK HALKIMIZI ATATRK'N HEDEF OLARAK GSTERD BATI MEDENYETNDEN UZAKLATIRMAYA YNELK ABALAR NDE OLDUU GZLENMEKTEDR. - 4 MART 1929 TARHNDE, DEVRN BABAKANI MERHUM SMET NN, TBMM'DE YAPTII TARH BR KONUMADA; "EFENDLER TEHLKE KAPININ ENE GELNCEYE KADAR SABREDEN BYK MECLS, CUMHURYET' KURTARMAK N KESKN LLERN ZAMANI GELDNE HKMETM, DNN, DEVLETTEN VE SYASETTEN UZAKLATIRILMASI DA GEEN DEVRDE TAMAMLANMITIR. - "VATANDA MABEDNDE KEND TKADI VE VCDANI LE SERBEST BIRAKILMI, ONUN ARIK VE TEMZ NANCI BU DNYANIN KARIIK LERNDEN KURTARILMITIR. H KMSE BR VATANDAA, DN NANCINDAN, BADETNDEN TR BR ENGEL IKARMAYA NASIL MUKTEDR OLMAYACAKSA, DNDAR SLAHI LE DE H KMSE TBMM'NN HERHANG BR KANUNUNA, BR VATANDAIN EMNYET VE HAYSYETNE DL UZATMAYA MKN BULAMAYACAKTIR" DEMTR. (ALKILAR.) YNE BU TARH KONUMADA; BABAKAN SMET NN; CUMHURYET ADLYES BU MEMLEKET FESADA, VATANDA HAYSYET VE EREFNE NE KADAR RTL VE SANATLI OLSA DA, SNAT VE FTRAYA KARI MDAFAA EDECEK DEERDEDR. DYEREK KONUMASINI NOKTALAMITIR. (ALKILAR) OYSAK BUGN; - MENSUPLARINA BARI, SAYGI VE SEVG, KARILIKLI YARDIMLAMA VE Y AHLAKI TLEYEN, TOPLUMU AYIRAN DEL, KAYNATIRAN, DER DNLERE DAH HOGR LE YAKLAAN DNMZE AYKIRI OLARAK; "DNMZE KFRETTLER" SLOGANLARI LE NSAN BOAZLAYAN CANLER, ABBAS DNEMNDEN BLE GER BR LKELL AIKA SERGLEMEKTEDR. - NTEKM, HAZIRLADIKLARI SZDE SLAM ANAYASASINDA DA; + DEVLET, SLAMIN DIINDA DEL, NDEDR. SLAM HUKUKUN BR PARASIDIR. + SLAM DN LAK REJM KABUL ETMEZ. + SLAMDA DN VE DEVLET AYRILMAZ. +DEMOKRAS, AVRUPA MENEL BR REJM OLDUUNA GRE, SLAMIN KABUL ETMED BR FELSEFEDEN DOMUTUR.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1078

+ KANUN KOYMAK DEMEK ALLAHA KARI SAVA AMAK DEMEKTR. + DEVLETN DARE EKL SLAMDIR. + HAKMYET, KAYITSIZ ARTSIZ ALLAHINDIR. DYEREK, NHA HEDEFLER OLAN, BR DN DEVLET KURMAK N, HALKI, SONU OLMAYAN BR KARANLIIN NE EKMEK ZERE, HER TRL YOLA BAVURMAYI, MUBAH SAYMAKTADIRLAR. - TE BU ANLAYITIR K; BUGN BU KESM, BLNL BR EKLDE TSK.'LERN DN DMANI OLARAK GSTERMEKTEDR. - NETCE OLARAK RTCA KESMN HALHAZIR FAALYETLER TBARYLE; ATATRK'N TEMELLERN ATTII VE EREVES ANAYASA'MIZ LE BELRLENM OLAN DEMOKRATK, LAK VE SOSYAL HUKUK DEVLET ANLAYII DIINA IKARAK, T.C. DEVLETN YIKMAYI AMALADII AIKA GRLMEKTE VE LKEMZDE SYASAL SLAM GEREKLETRME YOLUNDA OLUAN RTCA TEHDDN OK CDD BOYUTLARA ULATII DEERLENDRLMEKTEDR. - ANCAK, TRKYE DEVLETNN EKL CUMHURYET, REJM DEMOKRASDR. CUMHURYET MMET OLMAYAN BR MLLET KAVRAMINI VE NTER DEVLET YAPISINI ESAS ALMITIR. TRKYE CUMHURYET DEVLETNN EN BARZ KARAKTERST, ATATRK LKELERNE, DEMOKRATK, LAK VE SOSYAL HUKUK DEVLETNE, NSAN HAKLARINA, HUKUKUN STNLNE DAYANAN ADA BR SYASAL SSTEM BENMSEM OLMASIDIR. - NTEKM ANAYASANIN; + BRNC MADDES; TRKYE DEVLET BR CUMHURYETTR. + KNC MADDES; TRKYE CUMHURYET, ATATRK MLLYETLNE BALI, DEMOKRATK, LAK VE SOSYAL BR HUKUK DEVLETDR. + DRDNC MADDES SE; BRNC VE KNC MADDELERDEK HKMLERN DETRLEMEYECE VE DETRLMESNN TEKLF EDLEMEYECE HKMLERNE AMRDR. - BYLECE ANAYASANIN TEMEL NTELKLER KAPSAMINDA, TRKYE CUMHURYET'NN BAIMSIZLIINA, HALKIN EGEMENLNE, MLL DEERLERNE, LAKLE, DEVLETN LKES VE MLLET LE BLNMEZ BTNLNE VE NTER DEVLET YAPISINA BALILIK, TRK DEVLET SSTEMNN TEMEL TALARIDIR. BU HUSUS, MLLET LE DEVLET ARASINDA BR ANTLAMADIR.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1079
- BU ANTLAMAYA KURALLARI BLEREK, UYGULAYARAK VE UYGULATARAK RAYET EDEN HER VATANDA TRK MLLETNN ONURLU VE SAYGIDEER MENSUBUDUR. - BUGN TBARYLE; ARTAN BOYUTTA DEVAM EDEN RTCA TEHDDN, TRKYE CUMHURYET'N YIKMAYI HEDEF ALAN FEVKALADE CDD BOYUTU; ATATRK'N KURDUU CUMHURYET LKELER DORULTUSUNDA MEMLEKETN SEVEN DEMOKRATK VE LAK HER VATANDAIN DKKATLE ZLEMES VE BU TEHDD HER KESME ANLATMASI, TARAFSIZ KALMAMASI VE CRAATTA BULUNMASI ANA GREVDR. BU NOKTADAN HAREKETLE; ATATRK'N KURDUU MODERN VE LAK TRKYE CUMHURYET DEVLETNN NTELKLER DEMEYECEK, DETRLEMEYECEKTR. - BUNLAR; + TEK MLLET, + TEK VATAN, + TEK DEVLET, + TEK DL, + TEK BAYRAK, OLARAK FADE EDLMEKTEDR.

Bu brifing, bata Adalet Bakan evket KAZAN olmak zere, RPli milletvekilleri tarafndan sert ekilde eletirilmi, Genelkurmayn yargya aka mdahale ettii, yargya Anayasa hkmlerine aykr olarak talimat vermek suretiyle aka su iledii ifade edilmitir. Bu dnemde, ayrca, Genelkurmay tarafndan Adalet Bakanlna ve cumhuriyet savclarna yaplan ok sayda su duyurusunda bulunulduu,1768 bu duyurularn Genelkurmayn sz konusu tutumuna uygun ekilde neticelendirildii ne srlmtr. Genelkurmay tarafndan verilen bu brifingte, bir general tarafndan sylendii bildirilen Bizi hkmet boluunu doldurmaya mecbur etmeyiniz. Btn iyi niyetli yetki ve grev sahipleri birleiniz eklindeki szlerinin 14 Haziran 1997 tarihli gazetelerde yer almas zerine, DTP lideri CNDORUK, 15 Haziran 1997 tarihli gazetelere u aklamay yapmtr: REFAHYOL Hkmetinin yaratt boluu bugn Genelkurmay doldurmaktadr. Genelkurmayn gerekeleri hakldr ama grev onun deildir. are yaratmak halkn grevidir. Silahla hak alnmaz, silahla hesap sorulmaz. Sevgili ordu, seninle gurur duyuyoruz. Sen i ve d tehlikelere kar gvencemizsin. Ne olur orada kal Baka ie girime MGK Genel Sekreterliinde 30 yl alan Birinci Hukuk Maviri Aaolu, sz konusu Brifingi hazrlad ne srlen BG hakkndaki szleri u ekildedir: "BG, Genelkurmay'n kendi bnyesinde kurduu kurmay subaylardan oluan zel bir yapnn
1768 Genelkurmay Bakanlnca Eyll 1990dan itibaren 10 Eyll 1997 tarihine kadar 511 adet su duyurusunda bulunulduu, ancak bunlarn ok aznn ileme konulduu, REFAH-YOL dneminin Adalet Bakan olan evket KAZANn, sz konusu su duyurularn smen alt ettii ne srlmtr. Nevzat BLGRAY, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999, s.94.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1080 addr. Genelkurmay stihbarat Bakan olan korgenerale (etin Saner) bal olan bu yap, 28 ubat'a kadarki dnemde nemli brifingler verdi. Raporlar hazrlad. Daha sonra olay biz (MGK) devraldk; onlar da kendi hiyerarik dzenleri iinde bu srece katlmaya devam ettiler; ancak MGK kararlarndan sonra olay fiilen bizim denetimimize brakld."1769 Genelkurmay karargahnda st dzey generaller tarafndan bu brifingte, iktidardaki Refah Partisinin siyasal slamn temsilcisi eklinde deerlendirilerek, bir i tehdit unsuru olarak tanmland grlmektedir. Dorudan yarg mensuplarna verilen bu brifing, bu haliyle, Anayasann Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinlerde bulunamaz eklindeki 138/2 maddesine aka aykrdr.

Refah Partisinin Kapatlmas Davas

22 Mays 1997 tarihinde, Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural SAVA, Refah Partisi'nin temelli kapatlmas istemi ile Anayasa Mahkemesi'nde dava amtr. Vural SAVA, iddianamesi bir basn toplants dzenleyerek kamuoyunda duyurmu ve bu toplantda sekiz sayfadan oluan iddianameyi okumutur. ddianamenin sonundaki "RP, Anayasamza gre deitirilmesi teklif dahi edilemeyecek olan laik cumhuriyet ilkesine aykr eylemlerin oda haline geldiini ve giderek lkemizi bir i sava ortamna srklediini aka gstermektedir" eklindeki cmlesi ertesi gn tm gazetelerde fla haber olarak yer almtr. RP lideri ERBAKAN, bu iddianamenin gazete kuprlerinden ibaret olduunu ne srmtr. Alan dava neticesinde, Anayasa Mahkemesi, 16 Ocak 1998 tarihinde 2ye kar 9 oyla, laiklie aykr tutum ve davranlar nedeniyle, Refah Partisinin kapatlmasna karar vermitir. Daha sonra, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi de bu karar onaylamtr. Vural SAVA, Anlarm adyla yaymlad kitabnda, 19 Ocak 1998 tarihinde, Cumhurbakan Demirel tarafndan Kke davet edildiinde bandan geenleri u ekilde anlatmtr: Scak bir karlama Refah Partisi kapatlmasayd, askeri mdahale olabilirdi. Seni kutluyorum. Davay sen atn. Bu sonuta %50den fazla hakkn var. Hukuk dzeni iyi ilerse toplumda huzur olur. Yargya ok i dyor.1770

Babakan Erbakann istifas:

18 Haziran 1997de Babakan Necmettin ERBAKAN, lkedeki gerginliin giderilmesi iin, Babakanlktan istifa etmitir. Babakan ERBAKAN, Cumhurbakanna istifasna sunarken, DYP ile aralarndaki protokol gereke gstererek Babakanln DYP Genel Bakan Tansu LLERe verilmesini istemitir. ERBAKANn 18 Haziranda istifa etmesi sonrasnda, Cumhurbakan DEMREL, 19 Haziran 1997 tarihinde, ANAP, DSP, CHP ve DTP Genel Bakanlar ile grmelere balam ve 20 Haziran 1997de ANAP Genel Bakan Mesut YILMAZ yeni hkmeti kurmakla grevlendirilmitir.

1769 1770

28 ubat Kararlarn BG Hazrlad, 26 ubat 2007, Aksiyon Dergisi. Vural SAVA, Anlarm, bir dnemin perde arkas, Bilgi Yaynevi, Ankara, Nisan 2012, s.160-161.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1081 Bu arada, 25 Haziran 1997de RP, DYP ve BBP Genel Bakanlar bir basn toplants dzenleyerek Babakanln Tansu LLERe verilmesini istemi ve partiye mensup 282 milletvekilinin imzalarn ihtiva eden belgeyi RP Milletvekili Salih KAPUSUZ ve DYP Milletvekili Saffet Arkan BEDK eliyle Cumhurbakanlna iletmilerdir. te yandan, 8 Kasm 2012 tarihinde, Komisyonumuzun grlerine bavurduu eski DYP Milletvekili Cavit ALAR, ERBAKANn istifa etmeden nce, kendisini kurulacak yeni hkmet konusunda askerin nabzn tutmak iin Genelkurmaya gnderdiini, yapt grmelerde askerin gemi azya alm olduunu grdn ifade etmitir.1771

ANASOL-D Hkmeti
30 Haziran 1997de Cumhurbakan, Mesut YILMAZn kurduu ve CHPnin dardan destekledii, ANAP, DSP ve DTPnin katld 55inci hkmeti onaylamtr. 55inci hkmet, 12 Temmuz 1997de, 281 kabul, 256 red, 2 ekimser oyla gvenoyu almtr. REFAHYOLun yklarak YILMAZ Hkmetinin kurulmas dnemin gazete ve televizyonlarnda sevinle karlanmtr. Hrriyet Gazetesi, lkeyi Silahsz Kuvvetler rticadan kurtard eklinde manet atmtr. ANASOL-D dneminde, EMASYA Protokol1772 imzalanm, irticann ncelikli i tehdit sayld, yeni Milli Gvenlik Siyaset Belgesi kabul edilmi; Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun tekili gibi irticayla mcadele konusunda nemli admlar atlmtr. Ancak, zaman iinde, kamuoyunun MGK Hkmeti eklindeki eletirilerine hedef olan Mesut YILMAZ, bu eletirilere cevap verebilmek iin askerle daha mesafeli olmaya almtr. Bu erevede, eitli kamuoyu aratrma irketlerince yaplan aratrma sonularna bavuran YILMAZ, ordunun irtica abartt eklindeki sonular gazetecilerle paylam;1773 Genelkurmay kinci Bakan evik BRin tutum ve davranlarndan kendisinin de rahatsz olduunu gazeteci Mehmet Ali BRANDa sylemitir. Komisyonumuz tarafndan grlerine bavurulan gazeteci BRAND, bu haberi yapnca YILMAZn geri adm atarak, szlerini inkar ettiini ifade etmitir.1774 Bu dnemde, Enerji Bakanlndaki st dzey brokratlarn enerji ihalelerinde rvet aldklar iddiasyla eitli tutuklamalar yaplm; dnemin Enerji Bakan Cumhur ERSMER
1771 1772

Cavir ALARn 8/11/2012 tarihli Komisyon Tutana.

Genelkurmay Harekat Bakan Korg.etin DOAN ve dnemin ileri Bakanl Mstear Teoman NSAN tarafndan 21 Temmuz 1997 tarihinde imzalanan Protokole gre, 5442 sayl l daresi Kanunu erevesinde, Valilerin, askeri birimlerden takviye birlik istemeleri konusu yeniden dzenlenmitir. Bu Protokole istinaden, Jandarma Birlikleri tarafndan eitli Planlar ve tatbikatlar yaplm, eitli istihbarat almalar gerekletirilmitir. Protokol metni, Ektedir.

1773 Babakan Mesut YILMAZn yaptrd bir aratrmada ordunun irtica abarttn syleyenlerin orannn %62, ordunun irtica abartmadn syleyenlerin orannn ise %37.7 olduu ifade edilmitir. rtica ile savam yetersiz bulanlarn oran %37, irtica tehlikesi yoktur diyenlerin oran ise %39,3 olarak verilmitir. (Taha AKYOL, 3 Nisan 1998, Milliyet Gazetesi.) (E) Korg.evket BLGRAY, bu anket sonularn siyasilerin anketleri kendi eilimlerine gre yaptrdklar eklinde yorumlam; REFAHYOL dneminde ordunun irtica abartmadn syleyenlerin orannn %80 olduunu ne srmtr. 1774

Mehmet Ali BRANDn 4/10/2012 tarihli Komisyon Tutana.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1082 hakknda dava almtr. Komisyonumuz tarafndan grlerine bavurulan eski Bakan ERSMER, alan bu davann siyasi kariyerini nlemeye ynelik karalama kampanyasnn bir paras olduunu ifade etmitir.1775

ANASOL-D Hkmeti Dneminde Cumhurbakanna Sunulan Brifingler

slami Sermaye Balkl zel Brifing Genelkurmay Bakanl tarafndan, ANASOL-D Hkmetinin ilk MGK toplants olan 25 Temmuz 1997 tarihli MGK toplantsndan bir gn nce, 24 Temmuz 1997 tarihinde Cumhurbakan Sleyman Demirele slami Sermaye balkl bir brifing1776 verildii anlalmaktadr. Tamam byk harflerle kaleme alnan Brifingte, irtica yanls kiilerin sahip olduu zel irketler ile slami yntem ve usulleri bir model olarak benimseyen vakflar, dernekler, ticari kurulular, holdingle, finans kurulular ve arac bankalar ayrntl ekilde incelenmektedir. Brifingte zetle:
- slami sermayeye verilen grevin din esaslarna dayal bir ynetim sisteminin kurulabilmesi iin belirlenen strateji dorultusunda lzumlu maddi kaynaklarn oluturulmas olduu, - slami sermayeye Milli Gr slam Toplumu, yurtd kkenli finans kurulular, tarikatlarn yurtd organizasyonlar ile d lkeler tarafndan dorudan destek saland, - Milli Gr slam Toplumunun ticari iletmelerden, hac organizasyonlarndan, kurban kesim kampanyalarndan ve belediyelerden elde ettikleri yllk gelirinin 1 milyar dolar olduu, - 1983 ylnda 70 sayl KHK ile kurulan yurtd kaynakl finans tekilatlarnn Siyasal slama maddi destek salad, bu kurulularn Faisal Finans Kurumu, Albaraka Trk zel Finans Kurumu ve Kuveyt Trk Evkaf Finans Kurumu olduu, - Faisal Finans Kurumu hakknda 1995 ylnda Hazine kontrolrleri tarafndan dzenlenen rapora istinaden hayali ihracata araclk yapmak, sahte evrak dzenlemek ve kara para aklama merkezlerine para transferi yapmak suundan kanuni takibat yapld, - ki buuk trilyon sermayeye sahip olan bu finans kurumunun para piyasasnda 1 milyar 600 milyon dolarlk mevduata sahip olduklar, bu kurululara borsada ilem yapma yetkisini haiz arac kurum kurma izni verilmesi ynnde gayret sarfedildii, bylece kara para aklama imkanna kavuulaca, - Sleymanclarn Avrupadaki slam Kltr Merkezleri araclyla yurt iindeki cami yapm almalar iin para aktardklar,
MUSTAFA CUMHUR ERSMERin 01/11/2012 tarihli Komisyon Tutana. CUMHURBAKANLII DEMREL ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-546.

1775 1776

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1083
- Fethullah Glen Grubunun eitim kurumlar at ve altrd, - Bata ran olmak zere, Libya, Kuveyt ve Suudi Arabistan gibi slam lkelerinin, Trkiyede islami devrim yaplmas iin dorudan maddi yardm saladklar, tespit edilen parann 100 milyon dolar civarnda olduu, -slami sermayeye mensup balca derneklerin; Milli Gr yanls iadamlar tarafndan kurulan MSAD ile Fethullah Glen grubu tarafndan ynlendirilen Hayat Dayanma Dernei olduu, bahse konu derneklerin 26 il merkezi ve 6 ilede faaliyet gsterdii, - slami sermayenin nemli bir blmnn toplam sermayesi 500 trilyonu bulan 385 irketten olutuu, ayrca 4 bin irketin de mevcut olduunun istihbar edildii, - Balca slami holdinglerin Kombassan Holding, Yimpa Holding ve hlas Holding olduu, - slami sermayeye ihracat tevii olarak 445 milyon dolar, i yatrm tevik uygulamas olarak 910 milyon dolar, yabanc sermaye izinleri ve tevikleri olarak 650 milyon dolar olmak zere, toplam devlet tarafndan salanan destek toplamnn 2 milyar dolar olduu, - 1997 yl Bte Kanununa konan bir madde ile bu kurumlara sresiz teminat mektubu verilmek suretiyle etkinliklerinin daha da artrld, - Balca finans kurulularnn hlas Finans Kurumu, Asya Finans Kurumu ve Anadolu Finans Kurumu olduu, bu kurulularn istenilen ekilde denetlenemedii, - Refah Partili belediyeler tarafndan slami sermayeye mali destek verildii, Ankara Bykehir Belediyesinin btn ihalelerinin Muradiye Vakf paravanlnda kurulan 13 irket vastasyla yrtld, btn ihalelerin genel olarak bu irketlere verildii, bu kapsamda Muradiye Vakf tarafndan toplam 78 ihalede 14 trilyonluk i yapld, stanbul Bykehir Belediyesinde de 17 irketten oluan benzeri bir tekilat bulunduu, bu belediyenin her emlak satndan ba ald duyumlarnn alnd, - Hkmet tarafndan btede belediyelere tahsis edilen 26 trilyon liralk kaynaa ilaveten, Ankara Bykehir Belediyesine 5 trilyon TL, stanbul Bykehir Belediyesine de 10 trilyon TL olmak zere toplam 15 trilyon TLlik tahsisat ayrld ve dendii, - Belediyeler tarafndan arsa rant yoluyla gelir elde edildii; belediyelerin cami altlarnda iyerleri almasna imkan salamak suretiyle haksz kazan saland, - Vergi muafiyetine sahip vakf ve dernekler tarafndan yardm paralarnn 690 milyar bulduu, - Sosyal Yardm ve Dayanma Tevik Fonunda bulunan 30 trilyonluk kaynan bte dnda tutularak nemli bir blmnn Babakan Erbakann inisiyatifinde kullanld,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1084
- Genel ve katma bteli idarelerin dnda tutulan ve havuz tabir edilen fonda biriken 110 trilyonun 55 trilyonunun Refah Partili milletvekillerinin talepleri dorultusunda siyasi mlahazalarla kullanld, - Maliye Bakanlnn giderayak siyasi mlahazalarla slami sermayenin merkezi olarak bilinen vergi potansiyeli yksek Konya, Kayseri ve Sivas gibi illeri maliye denetim program dnda brakt, - lkemizde her yl kesilen 4 milyon kurbann %17sinin Trk Hava Kurumu tarafndan, geri kalannn ise yetkisiz slami arlkl kurulu ve tarikatlar tarafndan topland, 1997 ylndan bu kapsamda slami sermayeye aktarlan kurban derisi gelirinin 5 trilyon civarnda olduu, - Siyasal slamclarn Trkiyede dini esaslara dayal bir ynetim sistemi oluturmak maksadyla her yl 15 milyar dolarlk bir paray kullanmakta olduklarnn tahmin edildii, bu parann Trkiye btesinin yaklak te biri olduu, - Bu parann Refah Partisi tarafndan sempatizan kazanma, taban geniletme, propaganda, basn yayn, eitim, kadrolama ve seim hazrlklar maksadyla kullanld, - Bu nedenlerle slami kurallar ve inan ne srlerek oluturulan bu ekonomik sistemin milli ekonomimize alternatif slamc bir ekonomik potansiyel oluturmasnn nlenmesinin hayati nemi haiz olduu,

fade edilmektedir. Siyasi slami Kesimin Kadrolama Faaliyetleri Konulu zel Brifing 24 Temmuz 1997 tarihinde Cumhurbakan Demirele, Siyasal slami Kesimin Kadrolama Faaliyetleri balkl bir baka brifing1777 daha verildii anlalmaktadr. Tamam byk harflerle kaleme alnan bu Brifingte, Refah Partisi tarafndan Bakanlk, kurum ve kurulularda yaplan atamalar kadrolama faaliyeti olarak deerlendirilerek ayrntl ekilde incelenmektedir. Brifingte zetle;
- Refah Partisinin 1994 ylnda yaplan yerel seimlerden itibaren kazand belediyelerde, 1995 ylnda yaplan genel seimlerden itibaren ise kamu kurumlarnda kadrolat, - Bu partinin meclisteki toplam 550 milletvekillinin 160n alarak iktidar konumuna geldii, 550 milletvekilinden 72sinin mam Hatip okullarndan mezun olduu, bu durumun siyasal slamc kesimin kadrolama ortamn kolaylatrd, - Trkiye genelindeki 80 il valisinin 36snn, 874 ile kaymakam ile yargnn ve emniyetin bir ksmnn, yurt ii ve yurt dnda da 167 basn yayn kuruluunun siyasal slamc olduu, - 2541 dernek, 166 vakf, 268 irket, 1657 kurs ve pansiyon, 626 dershane, 9 sendika, 52 zel okulun siyasal slam amalar dorultusunda kadrolat,
1777

CUMHURBAKANLII ARV Yer No:91704, Fihrist No:22357-528.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1085

- Milli Genlik Vakfna bal yurt saysnn 40 ilde 60a, renci evinin 58e, ye saysnn ise 150000e kt, ayrca toplam 654 vakf, dernek ve tarikatn siyasal slama destek salad, - Yerel ynetimlerin destekledii 21 vakfn Trkiye genelinde yaylarak saysnn 213e ykseldii, 7 irticai dernein ise 95 adede ulat ifade edilmektedir. - REFAH-YOL koalisyon hkmetinin kurulmasn mteakip, 12 aylk sre zarfnda, Babakanlk merkez tekilatna 1000in zerinde personel alnd, bu kiilerin genellikle slami kesimi destekleyen belediyelerden geldii, - Babakanlk Mstear ve Yardmclklar, Kanunlar ve Kararlar Genel Mdrl, Ekonomik ve Mali ler Bakanl, Devlet Arivleri Genel Mdrl gibi hayati nemdeki brokratik noktalar ile GAP daresi Bakanl, Ortadou Amme daresi Bakanl, Sosyal Yardmlama ve Tevik Fonu, D Ticaret ve Gmrk Mstearlklar, Devlet Planlama Tekilatnda Yksek Planlama ve Para Kredi ve Koordinasyon Kurulunun slam yanls kiilerin kontrol altna girdii, - Babakanlk bnyesinde oluturulan zel Gvenlik Tekilatna 85 Milli Gr ahsn koruma grevlisi olarak alnd, bylelikle dier bakanlklarda meydana gelen gelimelerin Babakanla aktartlmas ynnde bilgi a oluturulduu, - M.S.B.lna bal yasal bir kurulu olan Savunma Sanayi Mstearl tekilatnn bulunmasna ramen Babakanlk bnyesinde savunma sanayini kendi amalar dorultusunda kontrol etmek ve ynlendirmek maksadyla bir birim oluturulduu ve bana siyasal slama destek veren S.. adl bir ahs getirildii, - Babakanlk Mstearlna Milli Gr yanls O.K.K., Babakanlk Yksek Denetleme Kurul Bakanlna S.A., Babakanlk Personel ve Prensipler Genel Mdrlne A.G. ve Babakanlk dari ve Mali ler Daire Bakanlna G.Y.nn getirilmeleri ile yeni atamalarda ve personel almlarnda partizanca bir yaklam iinde olduklar, - 36000 alan ile tam bir personel devi olan Ziraat Bankasnda byk bir kadrolama hareketi balatld, sadece dou ve gneydou illerinde 900 kiini ie alnd, - Vakfbank ynetim kurulu, genel mdr, drt genel mdr yardmcs ve ok sayda yneticisinin resen emekli edilerek grevlerine son verildii, bankann kadro saysnn artrlarak bu kadrolara irtica yanls kesimden kiilerin atand, bylece kendi sermaye gruplarna finansman ak saland, - Ayrca, TBMM Bakanlna sunulan Denizcilik Bakanl kurulmasna ilikin yasa tasars ile 954 merkezde olmak zere toplam 2327 yeni kadro ihdas edilmesinin ngrld, bu bakanl ele geirmek zere milli gr yanllar iin tekilat emas yapld, irtica yanls N.K. adl kiinin Mstear Yardmcs yapldnn belirlendii, - Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrlne 700 eleman alnmas iin snav ald, 1500 ocuk bakcs, sosyal hizmetler uzman ve hademe almnn planland, Malatya l Mdrlne Fethullah yanls A.K., Kars l Mdrlne Milli Gr yanls D.G.nin atanarak partizanca bir yaklam sergilendii,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1086

- Gelecein siyasal slama yn veren kadrolarn oluturmak amacyla, rencilerin bata Hukuk ve Siyasal Bilgiler Faklteleri ve Polis Okullar olmak zere, idareci yetitiren niversitelere ynlendirildii, - Bugn itibaryla Kuran kurslarna devam edenlerin saysnn 1 milyon 685 bin olduu, her be ylda bir bu saynn iki katna kt, buna gre 2005 ylnda bu rakamn 7 milyona kaca, bu sayya izinsiz olarak faaliyet gsteren Kuran kurslar da eklendiinde bu saynn byklnn takdirlerine maruz olduu, - rticai kesimin slam devletinin kalesi olarak grdkleri mam Hatip okullarnda ise durumun daha da dndrc olduu, 561 imam hatip lisesinde 492 bin 809 renci bulunduu ve ylda 53 bin 553 kiinin mezun olduunun tespit edildii, oysa yllk imam ihtiyacnn 2 bin 288 kii olduu, ihtiya fazlas 51 bin 345 kiinin zellikle hukuk, siyasal bilgiler ve polis akademilerine ynlendirildii, amacn ksa ve orta vadede devlet kadrolarn igal ederek siyasal slam olgusu iinde slami bir devlet yaps oluturmak olduu, - Adalet Bakanl bnyesinde 450 yeni hakim ve savc iin alan snav kazanan 1756 adaydan en az yarsnn imam hatip okulu mezunu ve irtica yanls olduu, zellikle Adalet Bakan Maviri olarak alan Refah partisi Rize Milletvekili evki YILMAZn kardei A.Y.nin yarg ve savc snavlarnda koordinatrlk yaparak yarg erki iinde kadrolama yapt, - Adalet Bakanl Mstear, Mstear Yardmclar ile Ceza ve Tevkif Evleri Genel Mdrnn grevlerinden alnarak, yerlerine Milli Gr yanls .A., H.T.F. ve evki YILMAZn kardei A.Y.nin getirildii, - DYPnin ynetiminde olmasna ramen, ileri Bakanl ana hizmet ve tara birimleri ile bal kurulularnda da koalisyon hkmetinin verdii referanslar dorultusunda atamalar yaplarak kadrolald, Bakanlk Aratrma ve Gelitirme Daire Bakanlna Milli Gr yanls H.K., Hukuk Mavirliine ise T.A.nn atand, - Maliye Bakanl bnyesinde stanbul tekilatnn tamamen deitirildii, Arsa Ofisi Genel Mdr N.N.nn grevinden alnd, Bakanlk Maviri kadrolarna Milli Gr yanls M.Y., F.A., .S., M.A. gibi kiilerin atand, - Ayrca direkt TBMMye bal olmasna ramen Saytay kadrolarna %70 orannda Milli Gr yanls kiilerin yerletirildii, - DYPli bir bakann ynetiminde olmasna ramen, Milli Eitim Bakanl ana hizmet ve tara birimleri bnyesinde Siyasal slamc yzlerce atamann yapld, 12 aylk dnemde Diyanet leri Bakanlndan ayrlan toplam 235 kiinin bu Bakanla atand, - Kadrolamann, Orman, evre, Salk Bakanlklarnda da srdrld, - Eski Kltr Bakan smail Kahramann st dzey brokratlar istifaya zorlad, bu amala personeli Dou ve Gneydouya tayin ettirdii, Milli Gr ahslardan A.K., .G., H.C.u Bakanlk Mstear ve Yardmclklarna getirildii, Fethullah yanls C.U., F.C., M.A. gibi ahslarn l Kltr Mdrlklerine atand, - Sanayi ve Ticaret Bakanlnda Genel Mdr dzeyinde 5 kiinin grevinden alnd,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1087

- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnda Trkiye Ta Kmr kurumunda alan siyasal slam yanls 146 kiinin st dzey grevlere atand ve bu kuruma irtica yanls 1500 personel alnd, eski Bakan Recai Kutann greve gelmesi ile birlikte Milli Gr A.H., E.E., Z.K. gibi kiilerin Mstear ve Mstear Yardmclklarna getirildii, TEDA ve TEA bnyesinde irticai kadrolama gerekletirildii, bu kapsamda 641 personelin TEAtan, 163 personelin ise TEDAtan er ay geici grevle yurtiine datld, messese mdrlerinden 53nn yerinin deitirildii, Ankaradaki Genel Mdrlkte grev yapan 50 Daire Bakanndan 30unun istifaya zorlanarak pasif grevlere getirildii, eski Tatvan Meslek Yksek Okulu Mdr radikal slamc Hizbullah rgtnn Menzil kanadndan F.T.yi TEA dari ve Sosyal Hizmetler Daire Bakan olarak atand, Milli Gr yanls M..nn TEDA, A.D.nin TEA Genel Mdrlne tayin edildii, bylece bata sanayi ve enerji olmak zere stratejik neme haiz sektrlerin ynetiminin ele geirildii, - zelletirme ihalelerinde irticai kesim yanls irketlere ncelik verildii, bu irketlerin stratejik nemi haiz enerji sektrnde yaplan ihaleler iin birleerek g oluturmaya altklar, -alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda kadrolamann had safhaya ulat, alan snav sonucu 5000 kiinin ie yerletirildii, 1500 salk personelinin szlemeli olarak ie alnd, 750ye yakn st dzey personelin ise grevinden alnd, - Eski Bakan Necati ELKin Milli Gr yanls E..y SSK Genel Mdrlne, A.T.yi Mstearla, R.., C.A., .B. gibi ahslar is Mstear yardmclklarna atad, Sosyal Sigortalar, ve i Bulma Kurumu ve BAKUR Genel Mdrlerini grevlerinden alarak yerleri .U. A.Y. ve F.A. gibi Milli Gr yanls kiilerin getirildii, SSK hastanelerinde Bahekim ve dier idari personelin tamamnn deitirildii, mfetti kadrolarna irtica yanls kiiler getirildii, bu Bakanlkta trban uygulamasnn serbest brakld, -Tarm ve Kyileri Bakanl, Bayndrlk ve skan Bakanl, YK ve KTlerde de ayn anlay ile kadrolama yapld, -zellikle Yksek retim Kurumlar kapsamnda 55 niversiteden 8inin irticai kesimin kontrolne girdii, - Son olarak, hkmetin istifasn mteakip kadrolamaya hz vermek maksadyla, 23 Haziran 1997 gn Babakanlktan izin alnmakszn kurumlar arasnda ve kurumlardan belediyelere naklen geileri dzenleyen bir genelge yaymlanarak naklen atamalarn tmyle serbest brakld, - Siyasal slami kesim tarafndan, fakir ve inanl ocuklarn, Kuran kurslar, mam Hatip okullar ve zel okullarda yatl olarak ve hibir cret almadan eitilerek beyinlerinin ykand; daha sonra niversite hazrlk kurslarndan geirerek hukuk ve siyasal bilgiler fakltelerinden mezun edip Atatrk ve laiklik dman kiiler olarak devletin kritik kadrolarna planl bir ekilde yerletirdikleri, - Mevcut haliyle, sorunun lke baznda ciddi bir boyuta erimesi nedeniyle, topyekn bir mcadele gerekliliinin ortaya kt, bu noktadan hareketle devlet kademelerinde siyasal slamn oluumuna ynelik kadrolamann, tasfiye edilmeden devam etmesi halinde, bu yndeki tehdidin artarak devam edeceinin deerlendirildii,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1088
belirtilmektedir.

rtica Ne Durumdadr? Balkl 17 Mart 1998 tarihli Brifing 17 Mart 1998 tarihinde, Genelkurmay Bakanl tarafndan, MGK toplants dnda, Cumhurbakan DEMRELe verilen RTCA NE DURUMDADIR? balkl zel Brifing Cumhurbakanl Genel Sekreterliinden Komisyonumuza intikal etmitir. Bu brifingte, DEMRELe, TSKnn yasalardan kaynaklanan grevlerinin bir kez daha hatrlatld grlmektedir.1778 Cumhurbakanl Arivinde de yer alan 60 sahifelik sz konusu takdimde zetle;1779
- Kelime anlam gericilik olan irticann amacnn, ulusal aydnlmzn kayna olan Atatrkn kurduu Trkiye Cumhuriyetinde devletin tm sistemlerinde slam hkmlerini egemen klmay amalayan teokratik bir slam Diktatrlne dn olduu, - Teokratik diktatrlk rejiminin Trkiye Cumhuriyetinin temel ilkelerine kar olduu, mmeti olduu ve Cumhuriyeti ve milliyetilii reddettii, Milli Nizam, Milli Selamet partilerinden sonra Refah Partisinin kurulmasyla irtica tehdidinin ortaya kt, Refah Partisinin yzde 3le balayan oy orann 1995te yzde 21.4e ykselttii, - Refahyol hkmeti dneminde bata ileri, Adalet, Salk bakanlklaryla mahalli idarelerdeki kadrolamann laik Cumhuriyeti ykmaya yneldii, irticann rejime ynelik ciddi bir gvenlik sorunu ortaya kard, - TCKnn Dine Dayal Devlet Kurma ynndeki propaganday su kabul eden 163 nc maddesinin kaldrlmasyla demokratik, laik ve sosyal hukuk devletinin meru mdafaasz kald, - Cumhuriyet rejimine kar gelien bu hazin tablo karsnda Anayasann 68 ve 69 uncu maddelerine istinaden Yargtay Basavcs tarafndan 21 Mays 1997 tarihinde laiklik ilkesine aykr eylemleri nedeniyle Refah Partisinin kapatlmas istemiyle Anayasa Mahkemesine dava ald, - Siyasi tansiyonun da ykselmesine bal olarak REFAHYOL Hkmetinin iktidar brakmak zorunda kald ve nihayet bu partinin 16 Ocak 1998 gn Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatld ve gerekeli kararn 21 ubat 1998 tarihli Resmi Gazetede yaymland, - Anayasann temel ve deitirilemez ilkelerine aykr hareket eden bir partinin bu aamaya kadar nasl trmanabildii ve siyasi ve ahsi hrslarn ar basarak, siyasi ve ahlaki deerleri ayaklar altna alan bir dier partinin destei ile iktidara nasl tand ve desteklendiinin sorulmaya deer bir soru olduu, misyonunu tamamlad yorumu yaplarak kapatlan Refah Partisinin devam olarak kurulan Fazilet Partisine, Refah Partili 147 milletvekilinin eski genel bakanlar ERBAKANn talimatyla ye olmasnn Anayasal dzenin istismar edildiini gsterdii,

1778 1779

Belgeleriyle 28 ubat, http://www.haberturk.com/gundem/haber/718362-belgeleriyle-28-subat (15 Ekim 2012) CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-668-700.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1089
- rticann yeni stratejisinin; slami kimlii n plana karmadan siyasi alanda tekilatlanmay muhafaza etmek ve TBMMde ounluu salayabilecek bir oy oranna ulamak, lke genelinde siyasi, sosyal ve ekonomik bunalmlar yaratarak toplumun siyasal slam tek zm olarak grmesini salamak iin propaganda yapmak, bu maksatla Radyo ve Televizyon st Kurulu frekans tahsis ihalelerinde irticay destekleyen sermayeyi kullanarak, zellikle nfus younluunun fazla olduu yerlerde, ihaleleri kazanmak, yurtd gelirleri ve elde ettikleri yerel ynetimlerin imknn kullanarak irticay destekleyen sermayeyi gelitirmek, bu gle halk iradesini satn alarak slam diktatoryasna kay garantilemek, 8 yllk kesintisiz eitim nedeniyle imam hatip liselerinin orta ksmnn kapatlmasndan doan dini eitim boluunu, zel okullar aarak telafi etmek, devlet kademelerinde elde ettikleri kadrolar muhafaza edebilmek iin iktidar partileri zerinde toplum basks yaratmak, kamuoyunun ksmen de olsa irticaya kar duyarl hale gelmi olmas nedeniyle faaliyetlerini ve zellikle radikal unsurlarn yer altna kaydrarak, daha gl ve hacimli bir potansiyele ulaarak, tekrar sahneye kmak ve siyasal iktidar kaybetmelerinde balca faktr olarak grdkleri Trk Silahl Kuvvetlerini her trl vastay kullanarak ypratmak, bylece, Trk Silahl Kuvvetlerinin hem gcn, hem de toplum zerindeki tarihi etkisini zayflatmak olduu, - Bu dorultuda Refah partisinin kapatlm olmasnn srekli gndemde tutulduu, propaganda ve gsteri arlkl eylemlerde bulunulduu, madur kitle olduklar temas ile demokrasi aldatmasna devam ederek, zellikle irticann asl yzn hala anlamayanlar, etkilemeye ve saflarna katmaya altklar, - Yerel ynetimlerde kadrolama faaliyetlerini hzlandrdklar, -rticai kesimin Fazilet Partisi iinde sz konusu stratejiyi uygulayarak siyasi mcadeleyi devam ettirecei, gerekli grdklerinde iddet ve terre bavurmaktan ekinmeyecekleri, - Bunun iin yeralt faaliyetlerini organize edecekleri, yurt dnda ise bilinen faaliyetlerini younlatracaklar, baz kastl evrelerin ise rtica abartlyor slogan ile olay basite indirgedikleri, - Demokrasi savunuculuu adna gelimeler karsnda ciddi ekilde hareketsiz kalnd, bylece irticai gelimeye daha da ivme kazandrldnn aka grld, irticann eitim alanndaki faaliyetlerinin devam ettii, dini eitim ve kadrolamaya nem verildii, -Aydn din adam yetitirmek iin alan mam Hatip Okullarnn istismarn oda haline geldii, dier liselerle eit hale getirilerek ve mezunlarna niversite giri hakk verilmesiyle birlikte, hem okul hem de renci saysnda byk bir art meydana geldii, - Bu okullarn Siyasal slamn arka bahesi haline geldii, bu okullarda Milli Eitim Bakanlna bal olmalarna ramen kz-erkek ayr eitim yapld ve kz rencilerin Milli eitim Bakanl Klk Kyafet Ynetmeliine ramen irticann simgesi olan trban ile btn derslere girdii, bu okullarn Atatrkn adnn anlmad bir ekle brnd, - Bu okullar yoluyla medrese eitiminin geri getirildii ve eitimde birliin ortadan kalkt, mam Hatip mezunlarnn zellikle hukuk, siyasal bilgiler ve tp fakltelerine girmeye veya polis ve retmen olmaya tevik edildii, bylece mlki idare amirleri, yarg ve savclar ile emniyet tekilat iinde nemli bir orana ulatklar,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1090

- zinli izinsiz snr tanmadan alan Kuran kurslarnda teokratik dncenin ilendii ve zellikle Atatrk ve din dmanl aland, sekiz yllk kesintisiz eitim sebebiyle imam hatip liselerine olan talebin azalmasna kar youn bir kampanya yrtld, - Yaplan incelemede mam Hatip liselerindeki toplam kz renci saysnn erkek rencilerden fazla olduunun tespit edildii, irticai kesim tarafndan kontrol edilen 584 zel okulun byk bir ksmnn tarikatlara mensup ahs, irket veya vakflar tarafndan iletildii, bu okullarda irticai faaliyet tespit edildii, - 45 fen lisesinin de bu kesimin kontrolnde olduu bu okullarda szde altn nesil yetitirme ad altnda bata Harp Okullar olmak zere kritik niversitelere girmeye aday tarikat mritleri yetitirildii, 5000e yaklaan dershane ve kursun da bu kesime ait olduu, eitim alannda faaliyet gsteren en nemli tarikatn Fethullah GLEN tarikat olduu, - Glenin hedefinin okullarnda beyinlerini ykad genlikle oluturaca toplum vastasyla laik, demokratik ve sosyal hukuk devleti olan TCyi sona erdirip yerine eri yasalarn hkim olduu slam devletini kurmak olduu, - 1972 ylnda Fethullah GLENin, Atatrk genlie din dman olarak gstermeye ve tantmaya alt, Nurculuk tarikat yoluyla dine dayal devlet dzenini kurma ynnde faaliyette bulunduunun Mahkemece belirlendii ve yl ar hapse mahkum edildii, - Ad geenin mahkumiyetine esas tekil eden, dine dayal Devlet dzeni kurma amacn gden faaliyetlerinin, Askeri Yargtayn 24.10.1973 tarih ve 1973/242 sayl Karar ile de sabit grld, Fethullah GLEN tarikatnn yurt iinde 182 okulu, 300 dershanesi ve 25 bin kapasiteli 240 yurt ve pansiyonunun mevcut olduu, - Bu kurumlarn 200 civarnda vakf ve yine 200 civarnda irket tarafndan desteklendii, bu okullarda kz ve erkek rencilere ayr eitim verildii, Siyasal slam zihniyetiyle ynlendirildikleri, - Fethullahlarn Trkiyede gerekletirilmesi hedeflenen slam devletine uluslararas destek salamak amacyla yurt dnda okul ama ata balattklar, zelikle de Orta Asyada okullar atklar, bu erevede 52 lkede 6 niversite, 236 ilkokul ve orta dereceli okul, 6 dershane olmak zere toplam 248 okul/dershane ve 21 renci yurdu ald, bu okullarda 3 bini yabanc olmak zere, 7 bin eitici/idarecinin grev yapt, nmzdeki 5 yl iinde 500 orta dereceli, 50 niversite almasn hedefledikleri, - Fethullah GLENin eitim alanndaki bu yatrmlarnn toplam deerinin 350 trilyon TL olduu, GLENin Batya kar lml bir dini lider grnts izmeye zen gsterdii, Fethullahn Papa ile grmesinin yaratlmak istenen bu imajn bir uzants olduu, bu grmede Trkiyede rahip yetitiren bir Ruhban Okulu almasn destekleyecei konusunda garantiler verdii duyumunun alnd, bu balamda Diyanet leri Bakannn Papa ile grme talebinin 3 yldan beri bekletilmesine ramen, GLENin grme talebinin ksa sre iinde olumlu cevaplandrlmas ve resmi bir sfat olmamasna ramen Romada Trkiye Cumhuriyeti Bykelisi tarafndan Devlet protokol ile karlanarak, Papa ile grtrlmesinin ve Papay sann Doumunun 2000 nci Yl vesilesiyle Trkiyeye davet etmesinin Devletin Diyanet leri Bakannn itibarn

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1091
zedelemeye matuf bir hareket olduu gibi ayn zamanda Bykelinin bu tavrnn da Devlet onuruyla badamayacak bir durum olduu, - GLENin izilen Hogr ve Bar tablolaryla baz Devlet evrelerini etkiledii, GLENin faaliyetlerine Devletin destek verdii imajn izmesinin takiyye olduu, oysa Cumhuriyet dnemine Kefere dzeni diyen Fethullahlarn bugn bu dzenin devamlln ister grnerek baz kesimleri de davranlarna inandrabildikleri, Devlet iinde Devlet faaliyetleri icra eden Fethullahlarn tarikat okullarnn Milli Eitime alternatif bir anlayla ynetildikleri, okullarnda idareci dahil tm personelin tarikat tarafndan tayin edildii ve maalarnn kendi kstaslarna gre belirlendii, irticai kesimin slam Devletine ulaldnda gerekli olacak kadrolar yetitirmek ve devlete szmay amaladklar, -Brokrasiye hakim olan Devlete hakim olur prensibini uygulayan Fethullah GLEN Nurcu tarikatnda yer alan baz brokratlarn, Hazine Mstearlnn Tevik ve Uygulama Genel Mdrl ile Yabanc Sermaye Genel Mdrl gibi icra birimlerinde rgtlenerek, irtica destekleyen sermayeye tevik verilmesini saladklar, bu kesimlerin Devlet imkanlaryla byyp gelimesine n ayak olduklar, - Ayrca, Maliye Bakanl Gelirler Genel Mdrlnde de rgtlenerek irticai firmalarn mali denetimlerini istedikleri ekilde engelledikleri, TCKnn 141, 142 ve 163 nc maddelerinin kaldrlmasyla oluan liberal ortamn zel yayncl gelitirmesiyle radikal sylemlere frsat yaratld, bu ortamdan istifadeyle 224 radyodan 124nn, 60 televizyondan 41inin irticai ynde yayn yapt, bu hali ile irticai kesimin Trkiye nfusunun %90una televizyon ve radyo yoluyla ulaabildikleri, - Samanyolu, Mesaj ve Kanal-7 gibi televizyonlarn irticaya destek verdikleri, ayrca Trkiye genelinde mevcut 7.650 gazete ve derginin %70inin irticai nitelik tad, Trkiyede ocuklara ynelik yayn yapan basmevlerinin nemli bir blmnn irticai kesime ait olduu, yaynlanan kitaplarnn bir ksmnn Milli Eitim Bakanlnca tavsiye edilen yaynlar iinde yer ald, - rticai kesimin sermaye alannda 7 byk holding, 4000 civarnda irket, 11 byk zel finans kurumunun olduu, zel finans kurumlarnn toplad fonlar kendi itirakleri dahil diledii kurululara, zkaynaklarnn belli bir oran ile snrl olmakszn kredi olarak databildikleri, bu kurulularn 1990 ylnda 1.7 trilyon olan aktiflerinin, 1997 ylnda 337 trilyona ulat, - rnein 1995 ylnda 20 milyar TL ile kurulan K.nn iki yl iinde sermayesini 500 kat artrarak 100 trilyona kard, - 23 Aralk 1997 tarihli MGK toplantsnda zel Finans Kurumlarnn durumlarnn grld ve Hkmetten zel Finans Kurumlarnn durumlarnn incelenmesi ve Bankalar Yasasna benzer yasal dzenlenme ierisinde faaliyette bulunmalarn temin iin gerekli almalarn yaplmasnn istendii, - Ayrca, Hazine Mstearl ierisindeki irticai kadrolarn, rtica destekleyen sermaye ierisinde yer alan A. Finans kurumu A..ne 1997 yl Eyll aynda 553 milyar TL., Y.Y.A..ye 1998 yl ubat aynda 3.1 trilyon TL. tevik verilmesini saladklar, K. Holdingin Refahyol Hkmetinin son dneminde toplam 8.5 trilyon TL deerinde 5 adet tevik belgesi alrken, 55 inci Hkmet dneminde ise 1997 yl Aralk aynda 526 milyar TL. tevik aldklar,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1092

- .A..ne 11 Mart 1998 tarihinde verilen 6 trilyon TLlik tevik verildii, bu teviklerin devlet eliyle irtica destekleyen sermayeye kredi verilmesine devam edeceini ve gerek rakamn bunun ok zerine kabileceini gsterdii, irtica destekleyen sermayeye tevik verilmesini engellemeye alan brokratlarn bazlarnn sindirildii, - Vakflar Bankas Genel Mdr ve Hazine Mstearl Yabanc Sermaye Genel Mdr Vekili gibi bazlarnn ise grevlerinden alnd, sonu olarak irtica destekleyen sermayenin kayna belirsiz finansman ile ekonomide sz sahibi olmasna halen mani olunamad, - rticann Trk Silahl Kuvvetlerine szmak iin birinci dnemde mam Hatip Lisesi mezunlarnn Harp Okullarna alnmasna salama giriimleri yapld ve tarikatlar araclyla Askeri Okul ve Birliklere szma giriimleri yapld, ikinci dnemde irticai faaliyetleri sebebiyle YA kararyla ordudan atlan personel konusunun istismar edilerek, Trk Silahl Kuvvetlerinin din dman bir kurum olarak ilan edildii, nc dnemde Trk Silahl kuvvetlere kar uyguladklar stratejide sertleme gzlendii, - Silahl Kuvvetlerin yasal yetki ve grevleri erevesinde ve Genelkurmay Bakanlnn emirleri ile karargah almas yapmak zere tekil edilen Bat alma Grubuna ve Trk Silahl Kuvvetlerine ynelik faaliyetlerde bulunmak zere eitli alma gruplar kurulduu, bu gruplar vastas ile hayali senaryolar reterek ve eitli mercilere gnderdikleri Komutanlar hedef alan mektuplarla; kastl olarak Trk Silahl Kuvvetleri personelini Mslman-Ateist, Alevi-Snni eklinde blmeye ve karlkl gvensizlik ortam yaratarak emir komuta sistemini paralamaya ynelik propaganda yapmaya baladklar, - zellikle Fethullah GLEN Nurcu tarikatnn da Trk Silahl Kuvvetlerine szma giriimlerinde bulunduu, GLEN tarikatna ait yurt dndaki okullarn al trenlerine zellikle emekli generallerin davet edilerek Trk Silahl Kuvvetlerine yaknlama gayretleri sarf edildii, - 55 inci Cumhuriyet Hkmetinin, Sekiz Yllk Kesintisiz Eitim Yasasnn kabul edilmesiyle irticaya kar mesafe kaydettii, ayrca Refah Partisinin kapatlmasna ilikin Mahkeme Kararnn Cumhuriyet tarihinin en nemli rtica belgesi olarak tarihe getii, 28 ubat kararlarnn uygulanmas, takip ve koordinasyonu amacyla st dzeyde bir Kurul kurulmas ve yaynlanan genelgelerin olumlu olduu, - Genelkurmay Bakanlnca yaplan durum deerlendirmesinde, blc terr yannda irtica ile mcadeleye de i tehditte birinci ncelik verildii, bu hususun Milli Gvenlik Siyaset Belgesine de dahil edilerek, Milli Gvenlik Kurulunun 31 Ekim 1997 tarihli toplantsnda kabul edildii ve 413 sayl Kararlarn Hkmete bildirildii, - rtican ulat boyutlar ortaya karan ve mcadelede dinamo grevi yapan Trk Silahl Kuvvetlerinin irticai kesimin boy hedefi haline geldii, bu durum karsnda irticai kesimin de Trk Silahl Kuvvetlerini siyasete mdahale ettii, daha ak bir ifadeyle siyaset yapt temasn yaygn biimde iledii, - Halbuki, Trk Silahl Kuvvetlerinin irtica ile mcadelesinin hibir siyasi ynnn olmad, Silahl Kuvvetlerin, Anayasa ve yasalarn kendisine verdii Trk Yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmi Trkiye Cumhuriyetini iten ve

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1093
dtan gelecek her trl tehdide kar kollamak ve korumak grevini yerine getirdii, - Bu gelimeler zerine Genelkurmay Bakanl Karargahnda Gven alma Grubu kurulduu, bu Grubun ncelikle bir durum tespiti yaparak terrn ulat boyutun resmini ortaya koyduu ve bilahare terre mcadele esaslarn belirleyen Harekat Konseptini hazrlad; Trk Silahl Kuvvetlerinin terrle mcadelenin hukuki sorumluluu ileri Bakanlnda olmasna ramen i tehditteki gelimeler nedeniyle Anayasal ve yasal grevlerinin gerei, kendiliinden terrle mcadelenin fiili sorumluluunu stlendii, - Sonuta blc terr rgtnn yurtii ve Kuzey Irakta kontrol edilebilir bir seviyeye getirildii, 1997 ylna gelindiinde blc terrn yannda, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin temel niteliklerini ortadan kaldrmaya ynelik irticai faaliyetlerin de younlatnn grld, bu gelimeler zerine Genelkurmay Bakanlnda Gven alma Grubuna benzer Bat alma Grubunun emirle tekil edildii, Bat alma Grubunun ncelikle irtican ulat boyutlarn resmini ortaya koyarak durum tespiti yapt ve bilahare mcadele esaslarn belirleyen Bat Harekat Konseptini hazrlad, bu suretle 5442 sayl l daresi Kanunu gereince, Genelkurmay Bakanl direktifi dorultusunda hazrlanan Emniyet, Asayi ve Yardmlama Planlarnn gncelletirilmesinin amaland, - Baz evrelerce Trk Silahl Kuvvetlerince blc terrn meydana getirdii tehdit ile ilgili deerlendirme ve buna bal olarak oluturulan alma Grubuna hibir tepki gsterilmemesine ramen, i tehdidin dier bir kolu olan irticai faaliyetlerdeki hayati neme haiz gelimeler dorultusunda yaplan almalara ve oluturulan Bat alma Grubuna tepki gsterilmesinin nedeninin anlalamad, - 55inci Cumhuriyet Hkmetinin kurulmas ile birlikte ncelikle 8 Yllk Kesintisiz Eitim Yasasnn grlmesi aamasnda saflarn net olarak belli olduunu ve irtican tm boyutlarnn, parti, kurum, kurulu ve ahslarn gerek yzlerinin ortaya kmaya balad, Tevhid-i Tedrisat Yasasndan sonra eitim alanndaki en nemli reform olan bu yasann karlmasnda Hkmetin gstermi olduu iyi niyeti, Anayasa Mahkemesinin Refah Partisini kapatma kararnn takip ettii ve Yce Mahkemenin gerekeli kararnn Cumhuriyet tarihinin en nemli irtica belgesi olarak tarihteki yerini ald, - Bylece Anayasa Mahkemesinin hukukta birlik ilkesi dorultusunda yksekretim kurumlarnda, dershane ve koridorlarnda ada kyafet ve grnmde bulunmann zorunlu olduuna karar vererek laiklik tartmasn hukuken bitirdii, ancak kapatma karar srecinde baz siyasi parti, kurum ve kurulularn demokrasi savunuculuu adna RPnin madur rolne destek verdii, irticai kesime ho grnecek mesajlar verildii, bylece yarg kararnn sulandrld ve yeni irtica oluumlarnn cesaretlendirildii, bir taraftan RP tabanndan oy alma, dier taraftan RPye alternatif ancak yanda yeni oluumlar yaratma denemeleri yapld, zellikle bu arayn yeni bir rneini tekil eden Nurcu Fethullah GLENin, siyasilerin ok partili hayata geiten itibaren slami oluumlarn temsilcileri ile yakn iliki kurma arzusunun son halkas olarak ortaya kt, -Bu tablonun, ada bir toplumda, Cumhuriyete sahip kmas gerekenlerin, rtican; blc, takiyyeci, yasa tanmayan, demokrat olmayan ve gayri milli zelliklerinden oluan asl yzn hala gremediklerinin gstergesi olduunu, bu durum nedeniyle tarihi bir frsatn karlarak yeni irticai denemelerin tevik edildii,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1094

- 55 inci Hkmetin 28 ubat kararlarnn uygulanmasn takip ve koordinasyonu amacyla st dzeyde bir kurul oluturulmas ve baz genelgeler yaynlayarak eitim, klk kyafet, yaynlarn kontrol, rtica destekleyen sermayenin takibi ve benzer konularda irtica ile mcadeledeki gayretini gsterdii, bu kapsamda irticayla mcadeleyi yurt sathna yaymay hem de tm Devlet kadrolarn bu mcadelede grevlendirmeyi amalayan le Merkezli Denetim Sistemi oluturulduu, -Bu tekilatlanma ile paralel bir rapor sistemi kurularak iletilmeye baland, dier yandan bata "Laiklik" ilkesinin korunmas olmak zere, irtica ile mcadelede ihtiya duyulan yasal dzenlemeler ile ilgili hazrlklar, gerekli birimlerle koordine edilerek tamamland ve Hkmet'e sunulduu, - Bu srete Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun kurulmas ile birlikte Genelkurmay Bakanlnn kendiliinden Babakanla mracaat ederek, bu kurulun almalarna katlmak istediini ifade ettii ve bu mracaatn kabul grmesi zerine de almalara katld, mevcut bilgilerin kurula iletilmesinde ve yaplan almalara katlma konusunda son derece olumlu bir tutum sergilendii, - Bylece Trk Silahl Kuvvetlerinin, irticai tehdidin ortaya konulmasn, sadece kendi grevi olarak grmediini ve Hkmetin tm organlar ile bu tehdidin nlenmesi gerektiine olan inancn aka gsterdii, 28 ubat kararlarnn bazlarnn idari, bazlarnn yasal dzenlemeye ihtiya gsterdii ve bu yndeki almalarn devam ettii, - Ancak son zamanlardaki gelimeler ve mevcut kadrolarn, yrrlkteki idari ve yasal tedbirleri uygulamada gsterdii yetersizliin, yeni dzenlemelere balanan umutlar da zayflatt, son gnlerdeki trban tartmalarnn bunun en belirgin rnei olduu, - Milli Eitim ile dier Bakanlklara bal okullardaki grevlilerle, rencilerin klk, kyafetine ilikin 1981 ylnda kartlan ynetmeliin, ynetici, retmen ve dier grevlileriyle, rencilerin Atatrk ilke ve inklaplarna uygun, uygar, arlklara kamayan sade bir klk, kyafette olmalarn salamay amalad, kz rencilerin ise; okul iinde ba ak, salar temiz ve dzgn taranm olmas gerektii, sadece mam Hatip Liselerindeki kz rencilerin yalnz Kur'an- Kerim ders saatlerinde balarn rtebileceklerinin hkme baland, - Bunun yan sra; 2547 sayl YK Yasas'na 1988 tarihinde 3511 sayl Yasayla eklenen 16 nc maddede; "Yksek retim kurumlarnda, dershane, laboratuvar, klinik, poliklinik ve koridorlarnda ada kyafet ve grnmde bulunmann zorunlu olduu, dini inan sebebiyle boyun ve salarn rt veya trbanla kapatlmas serbesttir" eklinde hkm bulunduu, - Bu ikilemi gidermek maksadyla; 1989 ylnda Anayasa Mahkemesinin 2547 sayl YK Yasas'ndaki Ek 16 nc maddeyi iptal ettii, bu iptal kararna ramen, 25 Ekim 1990 tarih ve 3670 sayl yasa ile YK yasasna Ek 17 nci madde getirildii, bu maddenin, "Yrrlkteki yasalara aykr olmamak kayd ile, Yksek retim Kurumlarnda klk ve kyafet serbesttir" eklinde olduu, bu maddeye ilikin iptal istemi zerine, Anayasa Mahkemesinin 09 Nisan 1991 tarih ve 1991/8 sayl karar ile Ek 17 nci maddenin trban gibi dini inan sembol niteliindeki klk-kyafete izin vermediini ve bu maddede ngrlen serbestlikten, doktor, ebe ve hemire gibi meslekleri icab giyilen klk-kyafet ile ada grnm snrlar iindeki kyafetin amalandn belirttii,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1095

- Ayrca, Refah Partisinin kapatlmasna ilikin 09 Ocak 1998 tarih ve 1998/1 sayl gerekeli kararda da bu konuda ak ve kesin ifadeler mevcut olduu, Anayasa Mahkemesinin kararlarnn kesin olduu, Yce Mahkemenin kararlarnn Resmi Gazete'de yaymland ve yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn, gerek ve tzel kiileri balad, zellikle bu son kararn konuya ilikin her trl tartma ve tereddd hukuk kurallar ile sona erdirdii ve kesinlikle zmledii, Milli Eitim Bakanlnn; mevcut mevzuata dayanarak Milli Eitim Bakanlna bal grevlilerle rencilerin klk kyafetlerine ilikin ynetmelie kesinlikle uymalarn isteyen bir genelge yaynlad, - Bilahare, 55 nci Hkmet tarafndan, kamu personelinin klk ve kyafetine ilikin 04 ubat 1998 tarihinde bir genelge yaymlanarak, yrrlkteki ynetmeliin titizlikle uygulanmas hususunda, btn yneticiler ile kamu personelinin konuya hassasiyet gstermesi iin direktif verildii, ancak; ynerge, ynetmelik ve Anayasa Mahkemesinin iptal kararna ramen baz milletvekilleri ve siyasiler tarafndan "Din adam olacak insanlarn bann almas laiklie aykrdr" beyanatnda bulunulduu, baz milletvekillerinin ise daha da ileri giderek "Bu genelgenin uygulanmayacandan hi kimsenin endiesi olmasn. Genelge yasa da olsa uygulatmayacaz" eklinde aklamada bulunduklar, - zellikle iktidarda bulunan partilerin ynetici dzeyindeki milletvekillerinin klk kyafet ynetmeliinin uygulanmasna gsterdii tepkilerin dikkat ekici olduu, bu konuda sadece mevcut mevzuatn uygulanmas ynndeki isteklerin Milli Gvenlik Kurulunun ya da Trk Silahl Kuvvetlerinin "dayatmas" olarak gsterildii ve bylece Trk Silahl Kuvvetlerinin toplumla kar karya getirilmek istendii, - rticai kesimin ise, niversite nlerinde blc rgt taraftarlar ve ar sol kesimle birlikte yrtt trban eylemlerini, mam Hatip Liseleri nlerine ve camilere de tad ve bylece olutuu kabul edilen szde kamuoyunun etkisinde kalan yneticilerin, grevlerini ihmal ederek geri adm atmaya ve yasalarn emrettiini deil, ahsi karlarna uygun deni yapmaya baladklar, bu balamda; mam Hatip Liselerinde mevcut ynetmeliin uygulanmas dorultusunda Milli Eitim Bakanlnca karlan genelgenin bir ay gemeden geri adm atlarak uygulatlmad ve bu suretle bundan sonra alnm ve alnacak her tedbirin tartlabilir ve uygulanamaz hale getirildii, - Bu gelimenin 28 ubat kararlarnn zn oluturan Laiklik ilkesinin korunmasnda Cumhuriyet Hkmetlerince gsterilen en byk zafiyet olduu, Laikliin korunmas ve irticai faaliyetlerle mcadele konusunda eitli vesilelerle verilen beyanatlarda inanl olunduu ifade edilmesine ramen, uygulamada yeterli kararlln gzlenememi olduu, nitekim; Hkmetin ald karar ile birlikte stanbul niversitesi Rektrlnn de ayn paralelde bir kararla trban ve sakal serbest brakt, - Bylece irtica hem yasalara ramen neleri yaptrabileceini gstermi, hem de yasalarn gereini uygulayan kadrolar kararszlk ve aresizlik iinde braklm ve bu durum bir zdeyite ki; "Taviz kaps araland takdirde bir daha kapanamaz" ifadesini dorulayan tipik bir rnek olduu, - Bu kapsamda; stanbul niversitesi nndeki eylemleri ile trban konusunda amacna ulaan irticai kesimin bu eylemlerini dier okul ve niversitelere de yaygnlatrmas ve bu eylemlerin sadece trban ile snrl kalmayarak laiklie tm olarak kar kan eriat gsteri ve iddet eylemlerine dnmesinin muhtemel grld,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1096

- rticai kesim tarafndan; Batl lkelerdeki Ruhban okullar rnek gsterilerek mam Hatip Liselerindeki klk ve kyafetin dini gereklere uygun olmasnn savunulduu, - Burada dikkatlerden karlmak istenen gerein farkl olduu, mam Hatip Liselerinden mezun olanlarn yirmide birinin din adam olduu, kzlarda bu orann % 1'in altnda olduu, doru olann, nce bu okullarn din adam yetitiren okullar haline dntrlmesi olduu, - Bugn mam Hatip Lisesi kaynakl binlerce kadn retmen, doktor ve dier Devlet grevlisi ile Devlet memurlarnn klk ve kyafet mevzuatna gre mcadele etmesi gerekirken, okullara salanan bu serbestlii anlamann mmkn olamad, - Bu uygulamalar ile Laik Trkiye Cumhuriyeti ve Atatrk'n en byk eseri olan ada Trk kadn hedef alnm ve rtica'n kadnlarmz slamiyetin kabulnden beri hi olmad bir ekilde veya baz yetkililerin ifade ettikleri gibi "Geleneklere uygun bir kyafete" deil tamamen ithal, Vahabi zlemi kyafetlere brnmeye zorlamasna seyirci kalnd, - imdi akla gelenin; "Bundan sonra rtica'n hangi istekleri kabul edilecektir?", bir baka ifade ile sradaki taviz nedir? sorusu olduu, irticai kesimin; o o o o Mesainin namaz saatlerine gre dzenlenmesi, Ramazan'da iftar saatinde mesainin bitirilmesi, Faizin kaldrlmas,

Herkesin kendi hukukunu semesi konularnda fiili uygulamalarna balad, Devletten bunun tescil edilmesini beklemekte olduu. - Bu artlar altnda; Anayasa Mahkemesinin RP'nin kapatlmas ile ilgili gerekeli kararnn herkes tarafndan bir kez daha okunmasnda yarar olduunun deerlendirildii, - Dier yandan; Devletin karar mekanizmasn oluturan nemli ve ncelikli kadrolarn bir ksmnda halen grevde bulunan Siyasal slam yanllarnn irtica ile mcadelenin baarsn engelleyen bir baka nemli faktr olarak dikkat ektii, - Bu balamda; Babakanlk tarafndan 04 ubat 1998 tarihinde yaymlanan "le merkezli denetim" genelgesini uygulamaktan sorumlu, baz l ve lelerimizde grev yapan Vali ve Kaymakamlarn irticai gre sahip olduklar; gerek sylem, gerek uygulama ve gerekse yaam tarzlar ile bilindii, bu nedenle, sz konusu bu kurullarn, birinci ncelikli tehdit olan irtica ile mcadelede baarl olmas bu aamada pheli grld, - Bata Mlki dare, Emniyet tekilat, Salk, Adalet ve Milli Eitim Bakanl olmak zere tm dier Devlet kurulularnda mevcut irticai kadrolama henz tasfiye edilmemitir. rtica'n kontrolndeki mahalli idarelerde ise hem kadrolama hem de renci okutma, fakirlere yardm gibi grntler altnda para datarak taraftar toplama almalar tm younluu ile devam ettii,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1097
- mam Hatip Liselerindeki ynetici ve retmenlerin byk bir blm de irticaya destek vermektedir. Bu okullar, irticai kesimin ocuklar iin tercih ettii bir eitim kurumu olma zellii yannda, yine bu kesime destek veren retmenlerin de tercih ettii iyerleri haline gelmitir. mam Hatip Liselerinde grevli bayan retmenlerin hemen hemen tamamnn trbanl olduu, - Dier yandan; baz salk kurulularnn bartl doktor, hemire ve ebelerin snma yerlerine dnt, trbanl kadn yarglar, tm yasal engellere ramen greve balatld, - te yandan; Devletin bekasna ynelik bir tehdit olan irtica ile ilgili yaynlarn ayrm ve cezalandrlmasnda da ciddi mevzuat boluklar halen devam etmektedir. Laiklik de dahil Cumhuriyetin tm ilke ve deerlerine kar kan ve aka bunun propagandasn yapabilen yayn kurulularna ve kiilerine verilecek cezalarn ya hi olmay veya yetersizlii rtica'n btn hzyla gelimeye devam etmesinde ki en nemli faktrlerin banda geldii, - Finansman imdi Fazilet Partili olan Belediyelerce salanan, Akit ve Yeni afak gazeteleri rneinde olduu gibi irticai yayn yapan, zellikle Trk Silahl Kuvvetlerini ve Komutanlar hedef alan birka gazete ve be yazar bile hibir yasa ve snrlama tanmadan yaynlarn ve tahriklerini srdrmekte, gerek yarg ve gerekse idare byk bir ilgisizlikle seyirci kalmaya devam ettii, - rtica'n yayn alanndaki faaliyetlerinin nlenmesi konusundaki en nemli gelime; RTK tarafndan yaplan ve ounluunu irticai kesimin kazand TV. frekans tahsis ihalesinin iptal edilmesi olmutur. Ancak, yaynlar hala devam etmektedir. Babakanln yaymlam olduu le Merkezli Denetim direktifi ierisinde bu ekilde yayn yapan radyo ve TVlerin tespit ve gereinin yaplmas da yer ald, - Ancak, RTK'n grevi olmasna ramen gerekli denetimi yurt sathnda yapabilecek ekilde tekilatlanmam olmas, Emniyet ve Savclk kadrolar ve imkanlarnn yetersizlii, zellikle yerel ve blgesel yayn yapan TV. ve radyolarn denetim ve gereinin yaplmasna imkan vermemekte olduu, - rticai yayn konusunun gerekli idari ve yasal tedbirleri ieren bir paket halinde ele alnmasna olan acil ihtiya devam ettii, - Yayn alanndaki en nemli boluklardan biri de, kamuoyunun yanl bilgilendirilmesini nleyecek ve irtica ile mcadelede alnan tedbirler konusunda lehte kamuoyu oluturacak bir psikolojik harekat uygulanmasndaki noksanlk olduu, - Byle bir psikolojik harekat ile kendi lehinde kamuoyu oluturmas gereken idare, aksine rtica'n yayn yolu ile oluturduu kamuoyu basksnn etkisinde kalmakta, en son okullardaki trban uygulamas rneinde olduu gibi, geri adm atarak irticaya en byk destei kendisi vermekte olduu, - rtican bugn ulat noktada bir yandan kendi eitim anlayna gre eitim yapabilen, kadrolarn yetitiren, dier yandan bu faaliyetlerinin gerektirdii ekonomik gc salayabilen bir konuma geldii, - Nitekim; irticai kadrolamann geni lde yaand Hazine Mstearlnda, tevik verme yetkisi arlkl olarak rtica' destekleyen sermayeden yana kullanlmaktadr. Bu irketlerin hakk olan talep ettikleri eklindeki yaklamlar,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1098
ne yazk ki irticai kadrolarn Devlet Hazinesini yandalarna datmda daha da cesaret bulmalarna neden olmakta, bu durum; irticai mcadele kararll ile badamamakta olduu, - Grld zere; tehdit, Millet iradesinin mutlak stnlne, egemenliin kaytsz, artsz Trk Milletine ait olduu Demokratik, Laik ve Sosyal Bir Hukuk Devletinde, Milletin kendi iradesine, kuvvetler ayrmnn vazgeilmez takipisi olan Devletin kendisine ve nihayet Demokrasiye ak olan Trk evlatlarnn Vatan ve Millet sevgisine kardr. - Bu balamda; eitli evrelerdeki irticai tehdit alglamasndaki farkllklar rtica'n halihazrda gelimesini srdrmesinde en nemli faktr olma zelliini korumaktadr. Hedefleri, strateji ve taktikleri ile baz alanlardaki faaliyetleri ortaya konulan irticai hareket, zet olarak; Dini siyasallatrarak iktidara ulamay, bunu gerekletirebilmek iin de Demokrasinin btn meru vastalarn kullanarak taban oluturmay hedef almtr. Hukuki bir ifade ile ama gayri meru, ancak vasta merudur. - Bu meru vastalar ile mcadelede kullanlacak yntemlerde su unsuru arayarak ilem yapmay beklemek, irtica ile mcadelede hi bir ey yapmamakla edeerdedir. - Bu durumda idarenin yapmas gereken, bir yandan yasal boluklar dolduracak dzenlemelerin yaplmasn salamaya alrken, dier yandan elindeki imkan ve tercihleri kullanmada hassasiyet gstermektir. - Bu kapsamda; irticaya destek veren irket, holding ve finans kurumlarna, Hazine teviklerinin verilmesinin nlenmesi buna bir rnek tekil edebilecektir. nk; Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin en temel niteliklerinden biri olan laiklik; yasal mevzuat, cezai meyyide eksiklii ve siyasi istismar yznden korunamaz hale gelmi, ihtiya duyulan yasalar her devirde deiik beklentilerle bir trl kartlamamtr. - Sonu olarak; 8 Yllk Kesintisiz Eitimin gerekletirilmesi ve alnm olan iyi niyetli baz tedbirlere ramen, 28 ubat MGK kararlar gereklerinin, geen bir yllk sre iinde yerine getirildiini sylemek, mmkn grlmemektedir. - Aksine; rtica ile mcadelede ilave tedbirler beklenirken mevcut tedbirlerin dahi uygulanmasnda eitli sebeplerle yeterli kararllk gsterilmemi, irtica gelimesini srdrm ve nitelikleri Anayasa'da belirtilmi Cumhuriyet iin en nemli tehdit olma zelliini korumutur. - Devlet kademeleri ve eitim kurumlarnda ciddi kadrolamay, nemli lde rtica' destekleyen sermaye kayna oluturmay, Atatrk dmanln, laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyetini temelden deitirmeyi hedef alan irticai faaliyetlerde; her geen gn ciddi boyutta bir art olduu gzlenmektedir. - rticai tehdide kar vakit geirilmeden etkin ve kkl tedbirler alnmad takdirde, rejimin ve lke btnlnn yakn bir gelecekte daha byk ve ok daha ciddi tehlikelerle kar karya kalabilecei deerlendirilmektedir. - Zamannda mdahale edilmedii takdirde; rtica'n kanser gibi, Anayasal organlar ierden rtecei ve sratle yaylarak Devlet'in sonunu hazrlayaca kanlmaz bir gerektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1099

- Bu kapsamda; irticai kesimin simgesi olan trban eylemlerinin dier ykc ve blc unsurlarn da tevik ve destei ile bata stanbul ve Ankara olmak zere zellikle irticai ynden hassas olan illerde iddet eylemlerine dnebilme ihtimaline kar Trk Silahl Kuvvetleri Emniyet ve Asayi Planlarnn uygulanmasna ynelik hazrlklarn yapmtr. - Bu durum erevesinde; topyekn mcadele kararll olmadan rtica'n gelimesini nlemek mmkn grlmemekte ve her eyden nce mevcut yasal ve idari mevzuatn gereklerinin acilen yerine getirilmesi hayati neme haiz bulunmaktadr. - Bu kapsamda; A. Milli Gvenlik Kurulu'nun 28 ubat 1997 tarih ve 406 sayl kararnda yer alan 18 tedbirin hi bir taviz verilmeksizin kararllkla uygulanmasna devam edilmesi, bu tedbirlerin gerektirdii ve Hkmetin kabul ettii yasal ve idari dzenlemelerin ivedilikle tamamlanmas ve karlmas, B. Anayasa ve Anayasa Mahkemesinin verdii kararlarn arkasnda durulmas, verilecek deme ve konumalarda alnan kararlarn doruluunu tartacak ve yargnn ypratlmasna neden olacak durumlara meydan verilmemesi, C. Hkmete mensup partili bakan ve milletvekillerinin mevcut yasa ve ynetmeliklerin uygulanmasn engelleyici ve Devlet otoritesini sarsacak ekilde beyanat ve eylemlerine msaade edilmemesi, D. Anayasa, Yasa ve ilgili ynetmeliklerde ngrlen meyyidelerin kii, zmre ve siyasi rgtlere kar ayrcalk tannmakszn titizlikle uygulanmas, E. Tm kamu kurum ve kurulular ile Devlet grevlilerinin irtica ile kararllkla mcadele iin ynlendirilmesi, bu konuda siyasi kararlln gsterilmesi, F. Hkmet tarafndan, irticayla mcadele konusunda alnm ve alnacak tedbirleri uygulayacak kadrolarn oluturulmas ve uygulamann etkili bir ekilde kontrol edilmesi, G. ncelikle; Mlki idare, Emniyet tekilat, Salk, Adalet ve Milli Eitim Bakanl dahil olmak zere Devlet kademelerindeki irticai kadrolamann sratle tasfiyesi, H. Siyasal slamn bir simgesi haline gelen trbann her ne suretle olursa olsun Devlet daireleri, kamu kurum ve kurulular ile retim kurumlarna girmesini nleyici Anayasa, yasa ve bu konuda karlan ynetmeliklere titizlikle uyulmasnn salanmas, rticai kesimle birlikte blc rgt ve solcu kesimin trban krizini alevlendirmesine ve lkede bir kaos yaratlmasna frsat verilmemesi, I. rticaya destek veren Radyo ve Televizyon Kurulularnn etkili bir ekilde denetlenebilmesi iin RTKn gerekli tekilata ivedilikle kavuturulmas, J. Siyasal slamn dinamosu olan rtica destekleyen sermayeye Devlet Hazinesinden verilen teviklerin nlenmesi iin gerekli yasal ve idari tedbirlerin alnmas,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1100
K. Fethullah GLEN Nurcu Tarikatnn faaliyetlerinin ivedilikle incelenmesi ve izlenmesi, bu konuda alnacak tedbirlerin tespit edilerek uygulamaya konulmas, L. Bata RAN olmak zere dier slam lkelerinin Trkiye'ye ynelik slami Rejim ihrac ile ilgili faaliyetlerinin takip edilmesi ve gerekirse bu lkelerle olan siyasi ilikilerimizde gerekli tedbirlerin alnmasnda tereddt gsterilmemesi nem arz etmektedir. - Gelinen bu noktada; sorun artk Cumhuriyet rejiminin bekas sorunudur. Oy kaygs ile bu gerein gz ard edilmesi lkeyi kaosa gtrecektir. - 1923 ylnda M. Kemal ATATRK "Bizi yanl yola sevk edenler bilirsiniz ki, ou zaman din perdesine brnm saf ve temiz halkmz hep dini kural szleri ile aldata gelmilerdir. Tarihimizi okuyunuz, dinleyiniz. Grrsnz ki, Milleti mahveden, esir eden, harap eden ktlkler hep din perdesi arkasndaki dinsizlik ve ktlklerden gelmitir." diyerek tehdidin gerek boyutunu ortaya koymu ve Trk milletinin gemite yaad tm kt tecrbelerin ve adalama ihtiyacnn bir sonucu olarak laiklii modern Trkiye Cumhuriyetinin en temel nitelii haline getirmitir. Laiklik; Demokrasinin ve hukuk Devletinin vazgeilmez art, Trk milletinin birlik ve beraberliinin garantisidir. te bu nedenle; Atatrk'n kurduu modern Trkiye Cumhuriyeti Devletinin nitelikleri deimeyecek, deitirilemeyecektir. Bunlar; Anayasamz ile garanti altna alnm, Atatrk milliyetilii, demokratik, laik ve sosyal temellere dayal; Tek millet, Tek vatan, Tek devlet, Tek dil, Tek bayrak, olarak ifade edilmektedir. Takdir Zat- alilerinindir. Arz ederim. denilmektedir.

17 Mart 1998 tarihinde yaplan MGK toplantsnda sz konusu irtica konulu takdim yaplmas zerine, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde, eitli almalar yaplmtr. 31 Mart 1998 tarihinde yaplan ARZ balkl almada1780, Genelkurmay Bakanl tarafndan 17 Mart 1998 tarihinde yaplan RTCA NE DURUMDADIR? balkl belgenin incelenerek zetlendii grlmektedir. Sz konusu Genelkurmay Bakanl takdiminde yer alan iddialar hakknda Cumhurbakanl Genel Sekreterlii bnyesinde bir inceleme almas yaplmtr. 1 Nisan 1998 tarihinde yaplan ARZ balkl bu almada, sz konusu takdimdeki iddialarn tek tek incelendii tespit edilmitir. alma aada zetlenmektedir:
1780

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-656/667.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1101

A. RTCANIN ETM ALANINDAK FAALYETLER rtica'n, retim ve eitimdeki amac "dini eitim", hedefi ise "kadrolama"dr. DDA-1: mam Hatip Liseleri; "Kz renciler, yalnz Kur'an- Kerim ders saatlerinde balarn rterler" hkmnn aksine, rencilerin rtica'n simgesi olan trban ile btn derslere girdii ve Atatrk'n adnn anlmad bir ekle brnmtr. Dini eitim kurumlarna dnen mam Hatip Okullar ile "medrese eitimi" geri getirilerek "eitimde birlik" ortadan kaldrlmtr. mam Hatip Lisesi mezunlar; zellikle hukuk, siyasal bilgiler ve tp fakltelerine girmeye veya polis ve retmen olmaya tevik edilerek mlki idare amirleri, yarg ve savclar ile emniyet tekilat iinde nemli bir orana ulamalar salanmtr. (Syf. 12) NER-1: a. "Milli Eitim Temel Kanunu" nun 31 inci maddesine dayanlarak, mam Hatip Lisesi mezunlarnn dini eitim veren meslek yksek okullarna snavsz girileri salanmal ve bu okullarda baarl olanlarn meslekleriyle ilgili fakltelere snavsz girmelerine imkan tannmaldr. b. mam Hatip Liselerinin din adam yetitiren okullar haline dntrlmesi, renci saysnn Trkiye'nin din adam ihtiyac esas alnarak tespit edilmesi, Milli Eitim Bakanlnn mam Hatip Liselerinde klk kyafet ve tedrisat uygulamalarn titizlikle denetlemesi, byk blm lahiyat Fakltesi kkenli olan okul mdrlerinin, fen, matematik ve sosyal bilimler kkenli retmenlerle deitirilmesi, alnacak nlemlerin banda gelmektedir. DDA-2: slami kesimin, eitimde istismar ettii bir baka konu ise, toplumun "din eitimi" ihtiyac iin alan "Kur'an kurslar"dr. zinli-izinsiz snr tanmadan alan bu kurslarda din eitimi verilmek yerine, teokratik dnce ilenmekte, zellikle Atatrk ve laiklik dmanl alanmaktadr. (Syf.-12) NER-2: Hkmete hazrlanan Kur'an Kurslar Ynetmelii yrrle girmise de, Dantayn bu Ynetmeliin baz maddelerine ilikin yrtmeyi durdurma kararndan sonra, bu konunun kanunla dzenlenmesine ilikin yasa teklifleri TBMM'ne sunulmutur. Kurslar Diyanet leri Bakanl aabilecek, vakf ve dernekler hibir ekilde Kur'an kursu aamayacak, kurslar, Milli Eitim Bakanlnca denetlenecektir. DDA-3: mam Hatip Liselerine talebin azalmas ihtimaline kar, irticai kesimin faaliyetlerini younlatrd bir baka konu da "zel okullar"dr. Halen irticai kesim tarafndan kontrol edilen 854 zel okul ve 5.000'e yaklaan dersane ve kurslar mevcuttur. Byk bir ksm tarikatlara mensup ahs, irket veya vakflar tarafndan alp-iletilmekte olan bu okul ve kurslar destekleyen 2.000 civarnda yurt ve pansiyon bulunmaktadr. (Syf.-13) NER-3: a. rticann zellikle tarada rgtlenmesinin izlenmesi amacyla, il ve ilelerde denetim kurullar oluturulmutur. Bu kurullarn hazrlad aylk raporlar gerei iin her ilin mlki amirine sunulmaktadr. Btn yurt, dershane, zel okul ve

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1102
benzeri eitim merkezlerinin M.E.B.'lnca titizlikle denetlenmesi ve ayrca il ve ile denetim kurullarnca da bu yerler ylda en az drt kere habersiz denetlenmelidir. b. Hkmet tarafndan sevk edilen "Trk Kanunu Medenisinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun Tasars" ile vakflarn kuruluu ve faaliyetleri yeni batan dzenlenmi, vakflarn dernek ekline dnmesi nlenmi, Cumhuriyetin Anayasa ile belirlenen nitelikleriyle, Anayasada ngrlen temel hak ve hrriyetlere veya hukuka, ahlaka, milli menfaatlara aykr veya belli bir rk ya da cemaat mensuplarn destekleyici veya siyasi nitelikte ama gden vakflarn kurulamayaca, kurulmu vakflarn bu tr eylemlerinin belirlenmesi halinde, kapatlaca, vakflarn Vakflar Genel Mdrl yannda Sayn Cumhurbakannn emir vermesi zerine Devlet Denetleme Kurulu ile vakfn bulunduu yer Cumhuriyet savcl ve mlki idare amirlerince denetlenecei hkm altna alnmaktadr. B- RTCAIN KADROLAMA FAALYETLER: rticai kesimin kadrolama ynndeki faaliyetlerinin iki odak noktas vardr. Birincisi, nihai hedef olan slam Devletine ulaldnda gerekli olacak kadrolar yetitirmek, ikincisi ise, Devlete szmaktr.(Syf.21) DDA-4: Bu kapsamda; -Vali ve kaymakamlarn bir blm, -Yargnn ve emniyet tekilatnn nemli bir ksm, -Yurt iinde ve yurt dnda yanda basn-yayn kurulular, -Baz Devlet bankalar yetkilileri, -Bir ksm brokratlar ile eitim ve retim grevlileri, -Dernek, vakf, irket, kurs, dersane, sendika ve zel okullar Siyasal slam hedefi dorultusunda kadrolatrlm ve bu kurulularn oluumuna destek salamtr. Siyasal slam yanllar, hakim olduklar belediyelerde en kk mahalli birimlere kadar halkn iine girmiler, kadn ve genleri de rgtleyerek kadrolama faaliyetlerine hz vermiler, bu suretle yerel ynetimlerde taban ve tavan kadrosu oluturmulardr. Dier taraftan; Yerel ynetimlerin kendilerine salad tm imkanlar kullanarak, renim andaki genlere bata burs ve barnma imkan olmak zere her trl destei salama gayretine girmiler ve bylelikle gelecein Siyasal slam kadrosunu oluturmak amacyla Trkiye genelinde gerekli vasat oluturmulardr. (Syf.2324) NER-4: 55 inci Hkmet tarafndan hazrlanarak TBMM Bakanlna sunulan kanun tasarlarndan; (1) "657 Sayl Devlet Memurlar Kanununun 125 inci Maddesinde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars ", (2) "1700 sayl Dahiliye Memurlar Kanununun 23 nc Maddesinin Deitirilmesine Dair Kanun Tasars", (3) "22 Ocak 1990 tarihli ve 399 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamede Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars" ile ykc veya blc veya

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1103
Cumhuriyetin niteliklerinden herhangi birini deitirmeye veya ortadan kaldrmaya ynelik veya bunlara aykr eylem ve faaliyetlerde bulunanlar, Devlet memurluundan, Dahiliye memurluundan, kamu iktisadi teebbslerindeki grevlerinden karlacaklar ve bunlar bundan byle bankalar, kamu kurum ve kurulular, yerel ynetimler ile bunlarn sermayesinin % 50'sinden fazlasna sahip olduu kurum ve kurulularda herhangi bir statde istihdam edilemeyeceklerdir. Bu kanun tasarsnn yasalamas ile genel ve katma bteli idarelerde grev alan irticai kesime mensup personelin bu kurumlardan tasfiye edilmesi mmkn hale gelecektir. Ayn ekilde bir dzenlemenin 2802 sayl "Hakimler ve Savclar Kanununa da getirilmesi yararl olacaktr. C-RTCAIN YAYIN ALANINDAK FAALYETLER: DDA-5: Propagandann Siyasal slamn hedeflerine ulamadaki nemini kavrayan ve grsel-yazl yayn metodlaryla etkin olduuna inanan irticai unsurlar, grlerinin bu vastalarla hitap ettikleri topluma kolayca ulatrlacann bilincinde hareket etmeye balamlardr. Bu nedenle de, Siyasal slam taraftarlar zel radyo ve televizyonlarn kurulmasna arlk vermilerdir. (Syf.-26) Trkiye'de ideolojik amal yayn yapt tespit edilen toplam 224 radyodan 124 nn, 60 televizyondan 41 inin, irticai ynde yayn yapt bilinmektedir. Siyasal slam paralelinde yayn yapan radyo ve televizyonlarn say itibariyle Marmara ve Anadolu Blgesinde younlamas, zellik arz etmektedir. (Syf.-27) Trkiye genelinde mevcut olduu tespit edilen 7650 gazete ve derginin 5200' yani, %70'i irticai nitelik tamaktadr. (Syf.29) NER-5: a. zel radyo ve televizyonlarn yapt irticai, ykc ve blc yaynlarn denetimi konusundaki boluu gidermek iin valilikler bnyesinde denetim birimleri oluturulmutur. Bu birimler yaynlar takip etmekte ve su tespiti durumunda Cumhuriyet savclklarna ve RTK'e konuyu intikal ettirmektedirler. b. RTK'n yurt apnda bir an nce tekilatlanmas bugn iin grlen denetim boluunu dolduracaktr. c. Bakanlar Kurulunca hazrlanp Babakanlka Meclis Bakanlna sunulan ve havale edildii Meclis Anayasa Komisyonunda grmeleri tamamlanan "Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunun Baz Maddelerinin Deitirilmesine Dair Kanun Tasars" ile siyasi partiler, dernekler, sendikalar, meslek kurulular, kooperatifler, vakflar, mahalli idareler ile bunlar tarafndan kurulan veya ortak olduklar irketler, i ortaklklar, birlikler, retim, yatrm, ihracat, ithalat, pazarlama ve finansman kurum ve kurulular zel radyo ve televizyon kuramayacak ve bunlara ortak olamayacaktr. zel radyo ve televizyon kurulular anonim irket olarak kurulacak, bu kurulularn hisse senetleri nama yazl olacak ve menkul kymetler borsalarnda ileme tabi tutulamayacaktr. Bir gerek veya tzel kii, ulusal yayn yapan ve yllk ortalama izlenme oran toplam % 20'yi aan kurulu ya da kurulularda ayn anda hisse sahibi

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1104
olamayacak, izleme orannn hesaplanma ekli ile yaynlanma esaslar RTK tarafndan 60 gn iinde karlacak bir ynetmelikle belirlenecektir. Yerli ve yabanc hissedarlar hibir ekilde imtiyazl hisse senedine sahip olamayacaklardr. Yurtdndan Trkiye'ye ynelik yayn yapan radyo ve televizyon kurulularna RTK tarafndan frekans, kablo ve kanal tahsis edilmeyecektir. Trkiye Cumhuriyetinin varlk ve bamszlna, Devletin lkesi ve milleti ile blnmez btnlne, toplumun milli ve manevi deerlerine aykr, toplumda iddet, terr ve etnik ayrmcla sevk eden ve nefret duygular oluturacak yaynlar ile zel ama ve karlara hizmet eden, haksz rekabete yol aan yayn yaplmamas ilkelerine uymayan kurulularn yaynlar, mevcut Kanunda nce uyar yaplarak bu uyarnn sonucu beklenirken, bu defa hibir uyarya gerek olmadan 4 gn sre ile, ihlali tekrarlayanlarn yaynlar ise, sresiz durdurulacaktr. Tespit edildii gibi bu Kanun Tasars ile radyo ve televizyon yaynlar Devletin btnln koruma ynnden daimi olarak denetime tabi tutulacak ve gerektiinde sresiz durdurulacaktr. DRTCAIN SERMAYE ALANINDAK FAALYETLER

DDA-6: Byk yatrmlaryla kendisini kamufle etmeyi baarabilen rtica' destekleyen sermayenin, kayna belirsiz finansman ile ekonomide sz sahibi olmasna halen mani olunamamtr. rticai kesimin tm faaliyet alanlarnda bu denli gelime gsterebilmesinin balca faktr ve itici gc, rtica' destekleyen sermayenin ulat boyuttur. Bu sermayenin bilinen kaynaklar; -Holdingler (7 byk Holding), -irketler (4000 civarnda), -zel Finans Kurumlar (11 byk kurum), -Vakflar (ubeleri ile birlikte drt binin zerinde) ve, -Derneklerdir. NER-6: a. Yurtd Eitim Yatrmlar: Raporda, bir tarikatn 350 trilyon TL. (cari kur ile 1.5 milyar dolar) civarndaki yurtd eitim yatrmlarnn kaynann nereden geldii hususunda endieler dile getirilmektedir. Bu boyutta bir kaynan nereden geldiinin tespit edilmesi amacyla, zellikle Trk Parasnn Kymetini Koruma Hakknda 32 sayl Karar ile dier mali mevzuatn elverdii incelemeler yaplarak, bu tarikatla ilikili kiilerin yurtdndan lkeye ve Trkiye'den yurtdna nakit hareketleri tespit edilebilir. Bu ynde bir inceleme sonucunda yaplacak tespitlere bal olarak doabilecek cezai sorumluluklarn zerine ciddiyetle gidilebilinir. b. Sermaye Piyasas Mevzuatna Aykrlklar: "Akl almaz bir sratle" bydkleri belirlenen ve rtica' destekledii ifade edilen baz holding ve irketlerin yurtdndaki Trk vatandalarndan ortak yapma

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1105
vaadiyle para topladklar ve bunlar yasal olmayan yollarla (bavulla dahi) yurda soktuklar tespit edilmitir. rnein Kombassan Holding'in 30 bini akn yatrmcdan 30 trilyon TL'yi hibir defter kayd olmadan temin ettii tespit edilmitir. Sermaye Piyasas Kurulu bu konu ile ilgili defter kaytlarn yaptrm ve hisse senetlerini Takasbank'a tevdi ettirmitir. Ayrca Sermaye Piyasas Kanunu'nun 47. maddesinin A-4 bendi uyarnca, izinsiz halka arz nedeniyle irket yetkilileri hakknda su duyurusunda bulunulmutur. Halen Konya'da mahkemeler devam etmektedir. Ayrca Yozgat-Yimpa, Yozgat Spor ile Konya'da Kombassan, Soyha Holding, Endstri Holding ve Keda-Konya Elektrik Datm A.. hakknda inceleme ve duyurular yaplmaktadr. Bu ekilde, en azndan, mali mevzuata aykrlk tespit edilerek cezai sorumluluklar incelenmelidir. Mali mevzuata aykr davranan firmalarn ilgili kurum ve kurulularca (rnein Sermaye Piyasas Kurulu, Rekabet Kurulu, Merkez Bankas, Mali Sular Aratrma Kurulu vb.) Hazine Mstearlna bildirilmesi halinde sz konusu firmalarn tevik belgelerinin iptal edilebilecei 25.3.1998'de yrrle giren yeni Tevik Karar'nda hkme balanmtr. Bu hkme bal olarak da sz konusu firma ve holdinglere verilmi bulunan tevik belgelerinin iptali yoluna gidilmesi mmkn grlmektedir. c. Haksz Rekabet le lgili Hususlarn ncelenmesi: Kayna belli olmayan ve mali mevzuata uymayan tavrlar sonucunda ucuz fonlarla finanse edilen benzeri irketler bir lde haksz rekabet yaratmaktadr. Bu firmalar, yasal ve kaynaklar belirlenmi yollarla finansman salayan dier ticari iletmelere gre kaynak maliyetlerinin haksz bir ekilde ucuz olmas nedeniyle rekabet stnlne sahiptirler. Bu haliyle Rekabet Kanunu'nun belirledii erevede Rekabet Kurulu bu kurulular, bavuru zerine incelemeye tabi tutabilir. Rekabet Kurulu biri bakan olmak zere alt yllna seilmi bulunan 11 yeden olumaktadr. Halen grev banda bulunan Kurul yelerinin bazlar hakknda "Susurluk Raporunda" sulamalarda bulunulmas, be yenin eski milletvekili aday olmas, drt yenin "RP kontenjanndan" Refahyol hkmeti dneminde atanm olmas, imam hatip kkenli bir yenin mevcudiyeti nedeniyle Kurul'un salkl kararlara ulaabilme ihtimali dk gzkmektedir. d. Rapor'da belirtildii zere, irtica-i hareket" dini siyasallatrarak iktidara ulamay, bunu gerekletirebilmek iin de demokrasinin btn meru vastalarn kullanarak taban oluturmay hedef almtr. Hukuki bir ifade ile ama gayri meru, ancak vasta merudur". Benzer bir ifade ile irtica-i destekleyen baz kii ve sermaye gruplarnn ekonomik ve mali faaliyetleri meru vastalar kullanlarak srdrlyor olabilir. Dolaysyla mevcut mevzuat erevesinde, brokratik kadrolarnn yapabilecei, sadece, yrrlkteki idari ve yasal tedbirleri yeterince uygulamaktr. Ancak, gayrimeru siyasi amalarla mcadelede meru vastalar kullanarak servet biriktiren kesimler zerinde tedbir oluturabilmek siyasi ' kararllk da gerektirmektedir. darenin yapmas gereken, mevzuattaki boluklar dolduracak dzenlemeler yapmaktr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1106
DDA-7: Bankalarn halktan toplad fonlarn kullanm, bankalar yasasnda snrlamaya tabi tutulurken, zel Finans Kurumlar, toplad fonlar kendi itirakleri dahil diledii kurululara zkaynaklarnn belli bir oran ile snrl olmakszn, kredi olarak databilmektedir. (Syf.30) NER -7: rtica-i sermayenin ulat boyut ile ilgili tespitler yaplrken 11 byk zel Finans Kurumu'na da atfta bulunulmaktadr. Bu kurumlar, faiz karl olmadan kar pay datma vaadiyle mevduat benzeri kaynak toplamak zere mevcut bir yasa erevesinde faaliyet gstermektedir. Ancak mevcut uygulamalarda bu kurulular, yani "slami usulde bankaclk" yapanlar ile bankaclk kesimi arasnda haksz rekabete yol aacak ayrcalklar varsa, bunlar giderecek dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. Bu sayede bu kurumlarn haksz sermaye birikimi yapmalarnn nne geilecektir. te yandan, bu kurumlarn faaliyetleri kstlanmak isteniyorsa, bu ynde yasa deiikliklerinin TBMM'den geirilmesi gerekmektedir. Ancak, mali mevzuata aykr olarak yaplm gerek yurt dndan gerekse yurt dna nakit hareketlerinin, siyasi partilere baz desteklerin vb. tespit edilmesi durumunda gerekli cezai meyyideler uygulanabilecektir. DDA-8: Fethullah GLEN Nurcu tarikatnda yer alan baz brokratlar, Hazine Mstearlnn Tevik ve Uygulama Genel Mdrl ile Yabanc Sermaye Genel Mdrl gibi icra birimlerinde rgtlenerek, rtica' destekleyen sermayeye verdikleri teviklerle Devlet imknlar ile byyp gelimesine nayak olmulardr. Ayn tarikatn Maliye Bakanl Gelirler Genel Mdrlnde rgtlenen kadrolar ise irticai firmalarn denetim grevini ellerinde bulundurmakta ve bylece denetlemelerden istenilen sonularn alnmasn engellemektedirler. (Syf24) Bu arada; rtica' destekleyen sermayeye tevik verilmesini engellemeye alan brokratlarn bazlar sindirilmekte, Vakflar Bankas Genel Mdr ve Hazine Mstearl Yabanc Sermaye Genel Mdr Vekili gibi bazlar ise grevden alnmaktadr. (Syf-32) Siyasal slamn dinamosu olarak kabul edilen rtica' destekleyen sermayenin bymesine engel olunmaya allan bir dnemde, verilen Devlet tevikleri ve saduyu sahibi baz brokratlarn pasifize edilmeleri, bu kesimin gcne g katmaya ynelik kabul edilemez bir taviz olarak deerlendirilmektedir. NERI:8: Tevik mevzuat erevesinde tabi olunan koullar belirlenmi bulunmakta olup bu artlar yerine getiren firmalara tevik belgesi verilmektedir. Normal koullarda, irtica-i faaliyetlere destek veren kii ve kurumlan tespit edip zerine gitmek devletin baka birimlerinin grevidir. Dolaysyla tevik ve yabanc sermaye mevzuatna aykr tavr iinde olmayan ancak slam siyasallatrma faaliyetlerine destek veren kurulular tespit ederek Hazine Mstearlna duyurma sorumluluu devletin dier birimlerine aittir. Ancak, sz konusu firmalara belli bir kadrolamann gerei olarak haksz karlar salayan kamu grevlileri tespit edilirse bunlarn da zerine gidilmesi ve memuriyetle ilikilerini

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1107
kesmeye dahi varabilecek soruturmalara tabi tutulmalar doaldr. Bu ynde tespitler var ise, soruturmalara hzla balanmas gereklidir. Bu amala yaplan tespitlerde son derece dikkatli davranlmas ve almalarn btnn karalayan bir kampanyaya frsat verilmemesi gerekmektedir. rnein raporda "irtica- destekleyen sermayeye tevik verilmesini engellemeye alan brokratlarn bazlar sindirilmekte.... Hazine Mstearl Yabanc Sermaye Genel Mdr Vekili gibi bazlar ise grevden alnmaktadr" denilmektedir. Burada yaplan tespitten anlald kadaryla, byle bir mcadele nedeniyle deil, btnyle Mdrlk makamn elde etmeye alan bir kadn grevlinin baz makamlara ulama gayreti iinde olay saptrd grlmektedir. Dolaysyla yaplan tespitler, kamuoyunda hakll tescil edecek ekilde, apraz kontroller ile kesinletirilmelidir. Maliye Bakanl Gelirler Genel Mdrl'nde de benzer bir kadronun varl ifade edilmekte ve bu kiilerin irtica-i firmalarn denetim grevini ellerinde bulundurarak "denetlemelerden istenilen sonularn alnmasn" engellemekte olduklar iddia edilmektedir. Bu kurulula ilgili de baz duyumlar olmakla birlikte, kii ve fiillerin doru tespit edilerek yasalar erevesinde zerine gidilmesi son derece nemlidir. Aksi takdirde tespitler, bu tr faaliyetler iinde bulunanlarn "ekmeine ya sren" bir dedikodu havasnda kalmaktadr. E- RTCANIN TSK'YE YNELK FAALYETLER: rtica'n hedefine ulamada, en byk engel olarak Trk Silahl Kuvvetlerini grd bilinen bir gerektir. rtica taraftarlar; slam devletini gerekletirme ynnde faaliyetlerini devam ettirirken, lml davranlar ve bazen demokrasi emsiyesi altndaki rtl hareketleri ile baz Devlet kademelerinde kadrolama imkann bulmalarna ramen, Trkiye Cumhuriyetinin temel dayanaklarndan Silahl Kuvvetlere szma giriimlerini tamamlamadan hedeflerine varamayacaklarn daima gz nnde bulundurmulardr. Bu nedenle; Cumhuriyet tarihi boyunca rtica'n Silahl Kuvvetlere szma giriimleri hep var olmu ve her seferinde de bu giriimler baarszlkla sonulanmtr. DDA-9: Silahl Kuvvetlerin yasal yetki ve grevleri erevesinde ve Genelkurmay Bakanl'nn emirleri ile karargah almas yapmak zere tekil edilen Bat alma Grubu'na ve Trk Silahl Kuvvetlerine ynelik faaliyetlerde bulunmak zere alma gruplar kurmular, bu gruplar vastasyla hayali senaryolar reterek ve eitli mercilere gnderdikleri Komutanlar hedef alan mektuplarla; kastl olarak Trk Silahl Kuvvetleri personelini, Mslman-Ateist, Alevi-Snni eklinde blmeye, karlkl gvensizlik ortam yaratarak emir-komuta sistemini paralamaya ynelik propaganda yapmaya balamlardr. (Syf-36) NERI-9: Belirli mihraklar tarafndan, TSK st kademelerine Alevi kkenli st subay ve generallerin hakim olduu ve Alevilerin TSK'de kritik makamlar ele geirdii eklinde sistematik olarak mektup ve fakslarla sinsi bir propaganda faaliyeti yrtlmektedir. Cumhurbakanlna da bu konularla ilgili birok mektup ve faks gelmekte, bu faaliyet zellikle Askeri ura ncesinde younlamaktadr. Bu tr dedikodu ve propagandalarn milletimizin gz bebei TSK'lerini ypratmaya ynelik faaliyetler olduu her kesimce bilinmeli ve byle deerlendirilmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1108

DDA-10: Her frsatta General, Subay ve Astsubaylarn itibarn drmeye ynelik faaliyetler ile, YA kararlar bahane edilerek, Trk Silahl Kuvvetlerinin uygulamalarnn dinsel zgrlklerle elitii ynndeki propaganda faaliyetleri hz kazanmtr. NERI-10: Trk Silahl Kuvvetleri, milletimizin daima vn kayna olmutur. RTK'n, tm illere kadar yaylacak tekilat ile bu gzide Kuruluumuza ynelik propaganda faaliyetleri denetim altna alnmal, su ileyenler cezalandrlarak bu ynde yayn yapan kurulular kapatlmaldr. Bu konuda il ve ile denetim kurullarna byk grev dmektedir. DDA-11: mam Hatip Lisesi mezunlarnn Harp Okullarna alnmasn salama giriimleri ve tarikatlar vastas ile Askeri Okul ve Birliklere szma giriimleri mevcuttur. (Syf-35) zellikle, son dnemde Fethullah GLEN Nurcu tarikatnn Silahl Kuvvetlere szma giriimleri artmtr. Bu kesim planl, programl, sinsi ve yanltmac bir biimde srdrdkleri almalarn nnde engel olarak hep Trk Silahl Kuvvetlerini grmektedir. Bu bakmdan her frsatta orduyu ele geirmek amacyla szma giriimlerini sessiz ve derinden devam ettirmektedir. Bu meyanda; F. GLEN tarikatna ait yurtdndaki okullarn al trenlerine, zellikle baz emekli generallerin davet edilmesi, dolayl olarak Trk Silahl Kuvvetlerine yaknlama gayretlerinin yan sra, kamuoyuna da askeri kesim tarafndan kabul grld imajnn verilmesini amalamaktadr. (Syf-37) NER-11: Halihazrda mam Hatip Lisesi mezunlarnn bugn iin Harp Okullarna girmeleri mmkn deildir. Esasen, Hkmetin "Milli Eitim Temel Kanunu"nun 31 inci maddesiyle ilgili almalar sonulandnda, mam Hatip Lisesi mezunlar sadece dini eitim veren meslek yksek okullar ile bu konuda eitim veren fakltelere girebileceklerdir. Ancak, baz tarikatlarn kontrolnde olan "zel Okullar"dan mezun olacak rencilerin Harp Okulu bata olmak zere askeri okullara giriini engellemek mmkn grlmemektedir. Bu konuda TSK'nin okullara renci almlar iin yaplan mlakatlarda", rencilerin mezun olduklar okul konusunda ok titiz davrand ve bu tr girileri byk lde nledikleri bilinmektedir. DDA-12: F. GLEN Nurcu tarikat tarafndan, Silahl Kuvvetler ierisinde yaplanabilmek ve ileride etkinlie kavuabilmek amacyla yeni projeler retilmeye balanm, bu erevede; askeri okullarda okuyan renciler ncelikli hedef olarak belirlenmi, kltr dzeyi yksek tarikat mensubu ve trban takmayan kadnlarn askeri rencilerle tanmalar ve evlenmelerinin salanabilmesi iin gerekli vasat oluturacak bir yaplanmaya gidilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1109
Anlan kesim tarafndan bu yntemle 10 yla kadar olan bir srede Silahl Kuvvetler ierisinde tarikat olarak sz sahibi bir konuma gelebilecekleri eklinde deerlendirmeler yaplmaktadr. (Syf-37) NER-12: TSK her zaman laiklik konusuna hassasiyet gstermi, askeri rencilikten balayarak her rtbedeki elemanlarn sk bir denetime tabi tutarak, zararl kiileri bnyesinden uzaklatrmtr. Bugn iin srdrlen bu aba on yl sonra da aynen devam edecek, tarikat mensuplarnn bu Kurum iinde sz sahibi bir konuma gelebilmeleri TSK'lerinin kendi i denetimi sayesinde asla mmkn olamayacaktr. F- DER HUSUSLAR: Yukarda ki konulardan ayr olarak irtica ile mcadelede nemli yer tutacana inanlan aadaki konularn da Yksek Huzura sunulmasnda yarar grlmtr. a. Klk kyafet dahil Anayasann 174 nc maddesinde saylan nklap Kanunlarnn etkinlikle uygulanmasn salamak amacyla Hkmet tarafndan hazrlanp Meclise sunulan "Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars" ile; (1) Tekke ve Zaviyelerle Trbelerin eddine ve Trbedarlklar ile Birtakm Unvanlarn Men ve lgasna Dair 677 Sayl Kanunun 1 inci maddesinin 2 inci fkrasnda ceza "6 aydan az olmamak zere hapis ve elli milyon liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr." eklinde nc fkrasndaki ceza "bir yldan az olmamak zere hapis ve iki yz elli milyon liradan aa olmamak zere ar para cezas ile cezalandrlr." eklinde deitirilmektedir. (2) 765 sayl Trk Ceza Kanunu'nun 526 nc maddesinin ikinci fkras aadaki ekilde deitirilmektedir. "apka ktisas Hakknda 671 sayl Kanunun veya Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda 1353 sayl Kanunun veya Baz Kisvelerin Giyilemeyeceine dair 2596 sayl Kanunun koyduu yasaklara veya ykmllklere aykr hareket edenlere alt aydan bir yla kadar hafif hapis ve elli milyon liradan yz milyon liraya kadar hafif para cezas verilir." Bu suretle, Trk toplumunu ada uygarlk seviyesinin stne karmaya ve Trkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliini koruma amacn gden bu Kanunlardaki cezalar caydrc bir boyuta getirilmektedir. b. Hkmet tarafndan Meclise sevk edilen "Baz rgtl Sularla Mcadele Kanun Tasars" ile "Su rgt" tanm yaplarak; dorudan veya dolayl biimde bir kurumun, kuruluun veya teebbsn ynetim ve denetimini ele geirmek, kamu hizmetlerinde, basn ve yayn kurulular zerinde, ihale, imtiyaz ve ruhsat ilemlerinde etkinlik ve denetim elde etmek, ekonomik faaliyetlerde kartel ve trst yaratmak, madde ve eyann nedretini, fiyatlarn artmasn salamak, kendilerine veya bakalarna haksz menfaat temin etmek, seimlerde oy elde etmek veya seimleri engellemek maksad ile zor veya tehdit uygulamak veya kiileri kendilerine tabi klmaya zorlamak veya mensuplar arasnda her ne suretle olursa olsun ak veya gizli ibirlii yapmak suretiyle yldrma veya korkutma veya sindirme gcn kullanarak su ilemek iin rgt kuranlara veya rgt ynetenlere veya rgt adna faaliyette bulunanlara veya bilerek hizmet yklenenlere sadece bu nedenlerden dolay yldan alt yla kadar ar hapis cezas, rgte ye olanlara da iki yldan drt yla kadar hapis cezas verilecektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1110
rgt silahl ise, bu cezalar te birden yarya kadar artrlarak hkmedilecektir. Su faili memur veya kamu hizmetlisi ise, verilecek ceza keza, te birden yarya kadar artrlacaktr. Suun ilenmesine yarayan veya suun ilenmesinde kullanlan veya sutan doan deer veya rnlerin veya bunlar yerine geen eylerin msaderesi gereken her trl eya, gelirleri Devletin mal varlna geecektir. Bu Kanun Tasarsnn yasalamasndan sonra su faillerinin ve ilgililerin telefonlar, fakslar, bilgisayarlar gibi aletleri dinlenecek ve iindeki bilgilerden yararlanlacaktr. c. Yine Hkmet tarafndan sevk edilen, "3194 Sayl mar Kanununa Bir Ek Madde Eklenmesine Dair Kanun Tasars" ile bundan byle camiler, mevzuat erevesinde plan ve programlara uygun ve ihtiyaca gre il, ile, kasaba ve kylerde mftlerin izni alnmak suretiyle yaplacaktr.

almann ekinde yer alan REKABET KURUMU balkl belgede, o tarihte Kurumda alan Bakan, 2. Bakan, Bakan Yardmclar ve Kurul yelerinin isimleri ve biyografileri yer almaktadr. ANASOL-D Hkmetine Verilen Muhtra Dnemin Babakan Mesut Ylmaz, Tiflis seyahatinde gazetecilere "Baz askerler irtica tehlikesini 30 Austos'ta yaplacak Yksek Askeri ra'da grev srelerini uzatmak iin kullanyorlar ancak hkmet kararl Karadaynn grev sresi uzatlmayacak ve kinci Bakan evir Bir kta grevine kacak, sorun bitecek imasnda bulunmutur.1781 Bu durum zerine, 20 Mart 1998 tarihinde, Genelkurmay Bakanlnda st dzey komutanlarn katlmyla yaplan toplant sonucunda alnan kararlar ihtiva eden Basn Aklamas gazetelere yansmtr. Aklamada; Genelkurmay Bakanl kararghndaki toplantya, Org. smail Hakk Karaday, Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Hseyin Kvrkolu, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Salim Derviolu, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral lhan Kl ve Jandarma Genel Komutan Orgeneral Fikret zden Boztepenin katld toplantda;1782
1- Trk Silahl Kuvvetleri'nin grev ve yetkileri ile konumu Anayasa ve yasalarla tespit edilmitir ve TSK'nn her ferdi bunun bilincindedir. 2- Trk Silahl Kuvvetleri, btn mensuplar ile demokrasiye bal, yce milletin emrinde ada deerlerin ve dnyadaki gelimelerin bilincinde olarak, hibir farkl dnceye sahip olmakszn erefli grevlerinin bandadrlar. Bu inanla, hibir art niyet ve dncesi olmakszn, lke btnl ve halkmzn gvenlii iin ite ve dta cann diine takarak pek ok ehitler pahasna mcadeleye devam etmektedir. 3- Trk Silahl Kuvvetleri, Anayasamzda belirtilen Atatrk milliyetiliine bal, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan cumhuriyetimizin temel
1781 1782

BRAND/YILDIZ, s.258, 259. Askerden Yant, Hrriyet Gazetesi, 21 Mart 1998.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1111
niteliklerinin ncelikle korunmasn her trl siyasi mlahazann zerinde grmektedir. Bu nitelikleri ve lkemizin btnl ile geleceini tehdit eden blc ve irticai gelimelerin kesinlikle karsndadr. Ayrca, terr ve irtica ile mcadele, bu lkede hr ve bamsz yaamak isteyen her vatandan en byk ve ncelikli grevidir. Trk Silahl Kuvvetleri Anayasa ve yasalarn kendisine verdii grevleri, bundan nce olduu gibi bundan sonra da eksiksiz olarak yerine getirmeye devam edecektir. Bu hususta kesin kararldr ve bunu yaparken de hibir kimsenin bu grevini hatrlatmasna ihtiyac yoktur. 4- Trk Silahl Kuvvetleri, yce milletimizin gvenine mazhar olan btn cumhuriyet hkmetlerine baldr, sayg duyar ve baarlarn mutlulukla karlar. Ancak; makam, konumu ve grevi ne olursa olsun, hi kimse kiisel menfaatleri ve siyasi ihtiraslar uruna, Trk Silahl Kuvvetleri'ni yasal grevi olan lke gvenliine ynelik blc ve irticai gelimelere kar mcadele azminden vazgeirecek, zayflatacak, tereddde drecek veya kararlln glgeleyecek hibir tavr, tutum, beyan ve telkinlerde bulunamaz. Trk Silahl Kuvvetleri ayrca, bu tarz tartmalarn devamnn lkenin demokratik yapsna ve milli menfaatlerine son derece zararl olduu dncesini tamaktadr. 5- Baz talihsiz beyanlarda olduu gibi Trk Silahl Kuvvetleri, bir tehdit deil aksine lkemiz iin bir gvencedir. Trk Silahl Kuvvetleri dn olduu gibi, bugn de yce milletinin kendine duyduu gven ve itibara glge drecek hi bir davran iinde olmamtr. Trk Silahl Kuvvetleri gelecekte de her trl siyasi mlahazann dnda olarak bu tutum ve davrann srdrecektir. Bundan kimsenin kukusu olmamaldr.

kararlarn alnd bildirilmitir. Bu bildiri karsnda Babakan Mesut YILMAZ, Laiklik iin demokrasi feda edilemez. BG lavedilmelidir. Trban yasa yanltr demi;1783 ancak ayn gnn akam, katld bir televizyon programnda ise "Kuvvet komutanlar toplanmlar, aralarnda son gelimeleri deerlendirmiler, bununla ilgili grlerini kamuoyuna aklamlar demokratik bir tavrdr" eklinde aklamalarda bulunmutur.

DSP Aznlk Hkmeti Dnemi

ECEVT tarafndan kurulan DSP aznlk hkmeti 11 Ocak 1999'da ibana gelmitir. Sz konusu 56. Hkmetin grevi, lkeyi 18 Nisan 1999'da yaplacak genel seimlere gtrmek olmutur. Cumhurbakanl Arivinde Sn.Gen.Kur.Bk.mzn konumas MGK 28 Ocak 99 balkl bir belge bulunmaktadr.1784 zerinde, BLMES GEREKEN PRENSB UYGULANACAKTIR notu dlen 3 sahifelik belgede yer alan KIVRIKOLUnun szleri aynen u ekildedir:
Bir dier konu da son gnlerde basnmzda bakeyi igal eden ve Sn. Babakanmzn ifadelerinden mlhem "28 UBAT defteri kapanmtr" eklindeki aklamas zerine medyada balatlan tartma konusudur.
1783 1784

BRAND/YILDIZ, s.259. CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-455.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1112

Gerekten 28 UBAT defteri kapanm mdr? nce unu ortaya koymak lazm. 28 UBAT kime kar ve niin yaplmtr? Tabii hepimiz biliyoruz ki Refah Partisine ve irticay bertaraf etmeye ynelik bir hareket olarak ortaya kmtr. Peki bu konuda sonuca ulalm mdr? Hayr. Baar oran halen % 20-25'i geememitir. MGK'nn tespit ettii, 28 ubatta tespit ettii 18 konunun sadece 4' kanunlam, onlar da tam olarak uygulanamamtr. Evet, 28 UBAT halk laik Cumhuriyetin etrafnda birletirmitir, fakat gerekli tedbirler tam olarak maalesef alnamamtr. Bu tr beyanatlar, 28 ubatn hedef ald ahs ve kurumlar cesaretlendirecei, 28 UBAT kararlarnn uygulayclarn ise atalete sevk edecei endiesini tayoruz. 56 nc hkmetin programna baktmzda da irtica ile mcadeleye hi deinilmemesi dikkat ekmektedir. Bu da 28 UBAT kartlarn tevik ederken, 28 ubatla ilgili birtakm uygulamalar yapanlar da maalesef frenleyebilecek bir durum olarak grlmektedir. Biz irtica konusunda kelimesine dahi rastlayamadk 56 nc hkmetin programnda. Tabii, 28 ubat bir sre olarak kabul edersek, bu, bugn 28 ubatta balam bir sre deildir. Cumhuriyet dneminden beri, irticann var olduu dnemden beri var olan bir sretir, zaman zaman ok gzel uygulanm, zaman zaman birtakm sapmalar olmu, fakat 28 ubatla beraber konu tekrar rayna oturtulmutur. Ve rayna oturtulan bu srecin irtica tehlikesi var olduu srece devam etmesi arttr, elzemdir. Bu 10 senedir, 20 senedir, 100 senedir veya 500 senedir. O nedenle 28 UBAT defteri irtica devam ettike asla kapanmamaldr diye dnyoruz. Ayrca bir nceki MGK toplantsnda alnan karar gerei, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun grevine kesintisiz olarak devam etmesinde de byk yarar gryoruz. rtica ile mcadele iin bir Babakanlk genelgesinin ivedilikle yaynlanmas veya 55 nci hkmet dneminde yaynlanan Babakanlk genelgesinin yrrlkte olduu ve uygulamaya devam edileceinin aklanmas, zellikle bunu uygulayacak olan mlki amirler ve dier brokratlar nezdinde bir siyasi iradenin varln ve desteini ortaya koyacaktr. Bunlarn nemine inanyoruz. Sn.Cumhurbakanm, Sn.Babakanmzn konumalarn dinledik. zahatlarna teekkr ederiz. Ben bir iki konuya deinmek istiyorum burada. 28 UBAT niin yaplmtr, kime kar yaplmtr konusu, evet herkes kendine ekebilir ama, bunun deimez bir sonucu vardr. Zamann, anayasann 3 nc maddesindeki temel kurallarn andrmaya ynelik faaliyetler ierisinde bulunan bir partiye ve onunla ibirlii ierisinde olanlara ve neticede de irticai faaliyetlerin her gn iddetinin artmasna karlk olarak laik T.C.'ni korumak maksadyla yaplm bir harekettir. Bunun baka izah yoktur efendim. Dierlerinin hepsi safsatadr. O bakmdan evvela bunu doru koymak lazm. 28 UBAT kararlar Silahl Kuvvetler tarafndan alnm kararlar deildir. 28 UBAT kararlar MGK'nun ald karardr (18 Karar). Bunlarn bir ksm mevcut kanunlarn uygulanmasdr, bir ksm yeni kanunlarn kartlmas maksadna yneliktir, bir ksm da uygulamalara ynelik kararlardr. 28 UBAT, bunlarn uygulanmas suretiyle irticann ortadan kaldrlmas veya asgariye indirilmesini, etkisinin azaltlmasn hedef almtr. Esas maksad budur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1113
Tabii unu da tartmak lazm. Tehdit gemi midir? Biz tehdidin getii kansnda deiliz. u anda tehdit grnrde deil su altna inmitir, yer altna inmitir ve gene bildiini okuma gayreti ierisindedir. Yani bir lde savunmaya gemitir. Savunmann arkas, taarruz iin bir hazrlk dnemidir ve taarruza geilecek anlamn tar. Laiklie sahip kmak hepimizin balca grevidir. Zaten 3 nc Maddenin de temel kurallarnn en nemlisidir. Demokrasinin mutlaka olmazsa olmaz taraflarndan biridir, zelliklerinden biridir. Yalnz laiklie sahip kmakta birtakm uygulamalarla mmkn olabilir. Evet hepimiz laikiz diyoruz, laiklie riayet ediyoruz diyoruz ama, eer bu tarz uygulamalar lkeyi kt birtakm sonulara gtrebilse, bunlar iin de gerekli tedbirleri alamyorsak veya almyorsak, o zaman laiklie tam olarak sahip klaca kansnda deilim. Bizim DSP'nin laiklik konusunda herhangi bir teredddmz yok. O konuda yzde yz inanyoruz ki laiklii en iyi koruyacak partilerimizin banda gelir, partilerden biridir. Endiemiz hibir zaman hkmetimizde de deil, fakat esas uygulayclardadr. Bugne kadar bir momentum kazanlmtr, bir dinamizm ortaya kmtr. Bu dinamizmi biz yeterli grmedik, yaklak 1,5-2 yldr. Ki 28 UBAT bir ay sonra iki yln tamamlayacak. Zaten 30 HAZRAN'dan itibaren balamtr bu ilerin yaplmas. 30 HAZRAN'a kadar da zaman kaybedilmitir, 28 UBAT-30 HAZRAN arasnda. Yani ANASOL-D Hkmeti ile balamtr. O da bir genelge yaynlanmak suretiyle bu ie balatlmtr. Dolaysyla bu balatlan faaliyetlerin devam ettirilmesi zarureti vardr diye dnyoruz. Aksi takdirde, ben bunu Ordu Komutanlm zamannda da grdm, 28 UBAT kararlar kmt, btn valilerimiz 28 UBAT kararlarnda tek bir uygulamaya girmedi. Ne zamana kadar? Bir ay sonra ileri Bakanl bir genelge yaynlad. Genelgeyi dahi uygulamada tereddt gsterdiler. Sorduumuz zaman niye byle yapyorsunuz diye, birbirlerini gzlediklerini grdk. Valiler birbirlerini gzlemeye baladlar. Acaba hangi vali bir adm atacak. Onun att adma gre kendileri bir adm atmak gibi bir tutum sergilediler. Dolaysyla valilerimiz, emniyetimiz, brokratmz hkmetin gsterecei siyasi iradeyi daima arkasnda grmek istiyor. nk ileride politikaclarn, siyasetilerin kendilerine deiik bakaca endiesi ierisinde davrann evvela bir siyasi iradenin ortaya konmas ve bu irade istikametinde, onu arkasna alarak, onu destek yaparak bu ilere balamay ve kendini bu suretle daha gl grd iin; diyoruz ki, mutlaka byle bir siyasi iradenin var olmas lazm. Onun iin bir genelgenin yaynlanmasna ihtiya var veya mevcut genelgenin devam ettiinin hatrlatlmas meselesi var. Ve bir de Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun (BUTKK), nitekim ANASOL-D dneminde fevkalade gzel almtr, byk iler yapmtr. Ayn kurulun devamnn laiklii koruma ynnde byk bir aama salayaca inancn tayorum. Ben bunu arz etmek istiyorum. Sn. Cumhurbakanm.

Bu konumada, dnemin Genelkurmay Bakannn, kurulan yeni Hkmete, laiklik konusunda gvendii bildirilmekle beraber, TSKnn irtica konusundaki hassasiyetinin devam ettiine dikkat ekilerek, BUTKK almalarnn devam etmesi ynnde ikazda bulunulduu anlalmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1114 Bir baka deyile, bu konuma metni, MGKnn, Genelkurmay Bakanlarnn bal olduklar Babakana ve onun temsil ettii hkmete kar grlerini aklayabildikleri bir platform olduunu gstermektedir. Bu konumadan ksa bir sre sonra, Babakan ECEVT imzasyla, 440 sayl MGK Kararna istinaden, BUTKKnn tekilat ve ileyiini yeniden dzenleyen yeni bir Genelge yaymlanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1115

6. 28 ubat 1997 Tarihli 406 Sayl MGK Kararnn Uygulamalar

TSK, yakn gemie kadar, Milli Gvenlik Kurulu yoluyla, Trkiyede hem i, hem de d politikada sz sahibi olmutur. MGK mevzuatnn kapsaml ekilde deitirildii 2003 ylna kadar youn olarak devam eden bu srete, deien i ve d siyasi gndeme bal olarak, hemen her toplantda kimi zaman bir, kimi zaman iki, kimi zaman da ayr karar alnarak, i ve d politikaya yn verilmitir. REFAH-YOL dneminde 28 ubat 1997 tarihinde yaplan MGK toplantsnda ayr alanda, farkl MGK Karar (9 ilde uygulanmakta olan Olaanst Halin drt ay daha uzatlmas, bir d politika Karar ile irticayla ilgili 406 sayl Karar) alnmtr. Bylece, Kuran Kurslarndan, mam Hatip Liselerine, vakflardan, zel okullara, radyo-TV yaynlarndan, kurban derilerine, pompal tfeklerden trbanl rencilere kadar uzanan hemen her alanda siyasete yn verilmi; Babakanlar ise belki de ellerinden bir ey gelmedii iin siyasi iradelerini tam olarak kullanamamlardr. Bylece, yasal adan danma organ olarak gzken MGK, fiiliyatta devletin derin akl olmutur. Zinde gler, 1990l yllarn bandan itibaren Refah Partisini eriat/irtica ile zde grerek, millet iradesine dayal siyasi bir hareketi devlete ynelik bir tehdit olarak grmekten ve gstermekten ekinmemitir. Bu dorultuda, REFAH-YOL iktidarnn ibana gelmesiyle beraber, irticayla mcadele konusundaki kararllk vurgulanm; nihayet 28 ubat 1997 tarihinde Hkmete dikte edilen 406 sayl MGK Kararnn btn unsurlaryla hayata geirilmesi hedeflenmitir. Bu sre, brifingler yoluyla yksek yarg ve medyann ynlendirilmesiyle devam etmi ve Refah Partisinin Anayasaya ve Siyasi Partiler Kanununa aykr fiiller iledii iddiasyla kapatlmasyla son bulmutur. 28 ubat srecinde, banda bir Orgeneralin bulunduu MGK Genel Sekreterlii de kilit bir rol stlenmitir. Zira ilgili MGK mevzuat gereince, MGK Genel Sekreterlii tarafndan hazrlanan Taslak Toplant Gndemleri, ncelikle Genelkurmayn gr ve nerilerine sunulmu, burada ekillenen gndem, daha sonra Babakanlarn nne getirilmi, Babakanlar ou zaman nemli bir deiiklik olmakszn bu gndemleri kabul etmi ve neticede Genelkurmayn gr erevesinde ekillenen gndem Cumhurbakannn onayyla nihai hale getirilmitir. Ayrca, kimi zaman da, bizzat Genelkurmay Bakanlar ya da Kuvvet Komutanlar gndem d sz alarak, istedikleri konular MGK gndemine tayabilmilerdir. Bylece, TSK ve MGK Genel Sekreterlii tarafndan, zellikle, 28 ubat srecinden itibaren, hemen her alanda ve konuda, devlet apnda alnmas istenen her trl yasal dzenleme, idari tedbir ve tasarruf, nce MGKya tanm; burada Babakan, Babakan Yardmclar ve Bakanlarn onay ve Cumhurbakannn tasvibiyle, Bakanlar Kuruluna bildirilmek zere karar haline getirilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1116 Bakanlar Kurullar da, Babakanlarn daha nce altnda imzas bulunan MGK kararlarna istinaden, siyasi, iktisadi, sosyal ve kltrel alanlarda gerekli yasal deiiklikleri yapm ve eitli idari kararlar almlardr. Neticede, Bakanlar Kuruluna ve TBMM iradesine aka mdahalede bulunularak yasama ve yrtme erkleri zerinde vesayet tesis edilmitir. Bu dorultuda, bin yl srecei ifade edilen irtica ile mcadele kapsamnda, 406 sayl Kararn ruhuna uygun olarak, alnmas uygun grlen ilave tedbirler ile yasal ve idari dzenlemeler REFAH-YOL dnemi sonrasnda yaplan her MGK toplantsnda da, gndeme getirilmitir. Bylece, irtica sadece 1990larda deil, 2000li yllarn ortalarna kadar Trkiyenin ana gndem maddelerinden birisini tekil etmitir. Nitekim, Refah Partisinin devam niteliinde olan Fazilet Partisi de, tpk Refah Partisi gibi, benzer gerekelerle kapatlmaktan kurtulamamtr. Trkiyede MGKnn, siyasete ne lde mdahil olduunun grlmesi amacyla, Komisyonumuza intikal eden baz MGK Kararlarna bakmak yeterli olacaktr. Sz konusu Kararlarn; ykc, irticai, blc radyo ve televizyon yaynlarnn nlenmesinden, irticai vakflarn denetimine; zel Eitim Kurumlarnn denetlenmesinden, yurt dna gnderilen rencilerin takibine; cezaevleri koullarndan, geici ky korucularna; snr ticaretinden, Habur Gmrk kapsna; Olaanst Hal uygulamalarndan, PKK terr rgtne destek veren lkelere kar alnacak tedbirlere; Gelibolu Tarihi Milli Park Projesinden, Meri Nehri Takn Koruma Projesine; Trabzondaki sel felaketinden etkilenenlerin Gkeadada iskan edilmesinden, vakflarn denetimine; GAPn durumundan, Gneydou illerindeki radyo ve televizyon yaynlarnn izlenme oranlarna; Muzr Kurulu yeliklerinden, MT Mstear atamasna, havacln ve Trk Hava Kurumunun sorunlarndan, hangi tersanelerin Deniz Kuvvetlerine devredileceine, dou ve gneydou illerindeki salk sorunlarndan, enerji nakil hatlarnn gzergahlarna kadar, ok geni bir alanda etkili olduu grlmektedir. Bu Kararlar, Trkiyede siyasi iktidarlarn, yakn gemie kadar ar bir askeri vesayet altnda kalarak, iktidar glerini dorudan MGK, dolaysyla Trk Silahl Kuvvetleri ile paylatklarn ortaya koymaktadr.1785 Bu Kararlarn en nemli ortak noktas, Bakanlklarn grev alanna giren konularda, iinde asker ve sivil brokratlarn yer alaca st Kurullar vastasyla seilmi iktidarlarn bypass edilmesidir. Bu Kararlar, Trkiyede askerin, uzun yllar boyunca, yksek siyasetle urap, ticaret, ekonomi, salk gibi dk siyaset konularn sivillere terk ettiini teyit etmektedir.

Refah-Yol Hkmeti Dnemi

1997-1999 yllar arasndaki MGK Kararlar arasnda, karar metni itibaryla en uzun ve kapsaml olan 28 ubat 1997 tarihli ve 406 sayl MGK Karardr. Bilindii zere, 406 Sayl MGK Kararnda; Trkiyede eriat hukukuna dayal bir slm Cumhuriyeti kurmay amalayan ar dinci gruplarn, demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti olan Cumhuriyetimize kar oluturduklar ok ynl tehdidin nlenmesi amacyla, ksa, orta ve uzun vadeli 18 tedbirin alnmas ngrlmtr.

1785

Trkiyede askeri vesayetin ulat boyutun grlmesi asndan, 26 ubat 1998 tarihli 421 sayl MGK Karar arpc bir rnektir. Kararda, Dou ve Gneydou Anadolu blgesindeki salk tesislerinin eksikliklerin giderilmesi maksadyla, blgeye yaplacak tetkik gezilerinin, MGK Genel Sekreterliince planlanarak icra edilmesi ve Blge Valiliinde ve/veya Ankarada bir Salk Koordinasyon Kurulu oluturulmas ngrlmtr. Dier bir rnek ise Trkiyede mevcut tm vakflarn durumlar ile ilgili rapor almann yine MGK Genel Sekreterliinde koordinesinde yaplarak, 25 Temmuz 1997 tarihinde alnan 409 sayl MGK Kararyla yrrle konulmasdr. Bu ve dier almalar MGK Genel Sekreterliinin MGKnn karargah olarak altn gstermektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1117 Bu Kararda dikkat eken husus, MGK Genel Sekreterlii tarafndan, karar ekinde yer alan tedbirlere ilikin Bakanlar Kurulu Kararlar ile Bakanlar Kurulu Karar haline getirilmeyen uygulamalarn sonular hakknda belli sreler ierisinde Babakan, Cumhurbakan ve MGK'ya bilgi verilmesinin ngrlmesidir. 406 sayl Karar dndaki hibir MGK kararnda, MGK Genel Sekreterliine bu grev verilmemitir. Babakan ERBAKAN, 406 sayl MGK kararnn onay sahifesini, toplant esnasnda deil, toplantdan drt veya be gn sonra imzalam ve bu imzay mteakip MGK Genel Sekreteri Org. lhan KILI, bu Karar derhal tm Bakanlk, kurum ve kurululara bir st yazyla yaymlamtr. Bylece, esasen, tavsiye niteliinde olan/olmas gereken 406 sayl MGK Karar, bu emrivaki yazyla, bir anda Hkmet Direktifi haline dntrlmek istenmitir Babakanlk Direktifi Babakan ERBAKAN tarafndan 14 Mart 1997 tarihinde, 01704 sayl Direktif ekinde, 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants Basn Bildirisi, 406 sayl MGK Karar ve bu Kararn EK-A (REJM ALEYHTARI RTCA FAALYETLERE KARI ALINMASI GEREKEN TEDBRLER)s, tm Bakanlklara gerei, Cumhurbakanl ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine ise bilgi iin gnderilmitir. Ancak sz konusu Direktifte, Erbakann, hem ekil, hem de ierik ynnden Kararla mutabk olmadn gsteren iaretler bulmak mmkndr. ekil ynnden dikkat eken husus, Direktif yazsnda, Konu hanesinin bo braklm olmasdr. Bylesine nemli bir yazda, Konu hanesinin bo braklm olmas basit bir dikkatsizlikle aklanamaz. Bu unutkanlk, yazy kaleme alan kii ve kiilerin, 406 sayl Karar belli bir Konuya oturtamadnn iareti olabilir. kinci ve daha nemli olan husus ise Direktif yazsnn ieriidir. Direktif metni aynen yledir:
28.2.1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu kararlarnn 13 Mart 1997 gn Bakanlar Kurulu'nda ncelikle mzakere edildii malumlarnzdr. Bu mzakerede alnan "rtica ile etkin bir ekilde mcadele edilmesi" karar mucibince Milli Gvenlik Kurulu'nun Bakanlar Kurulumuza bildirdii hususlarn bir kopyas iliikte bilgilerinize sunulmutur. Bu konularn nemle dikkate alnarak, Anayasamzn; T.C. Devletinin Demokratik, Laik, Sosyal bir hukuk devleti olmas temel ilkeleri erevesinde, Bakanlnz ilgilendiren konularda, konuyla ilgili ksa, orta ve uzun vadeli tedbirlerin dikkat ve ihtimamla alnmas, mali destek ve yasa deiikliine ihtiya gsteren tedbirler varsa, bunlar hakknda da Bakanlar Kurulunca gereinin yerine getirilebilmesi iin Babakanla bilgi verilmesini rica ederim.

Bu yazda dikkat eken ilk nokta, 406 sayl MGK Kararnn Bakanlar Kurulunda mzakere edildiinin vurgulanmasdr. Bu husus, MGK Kararlarnn tavsiye niteliinde olmayp, balayc nitelikli olduu ynndeki siyasi basklara kar bir cevap eklinde grlebilir. kinci nokta, 406 sayl MGK Kararnda var olan Atatrk milliyetiliine ballk ifadesinin, ERBAKAN tarafndan imzalanan Direktifte yer almamasdr. Oysaki bu ifade, 406 sayl MGK Kararnda aadaki ekilde gemektedir:
Kurul'un bu toplantsnda, esaslar ve nitelikleri Anayasada belirlenmi, Atatrk milliyetiliine bal, demokratik; lik ve sosyal hukuk devletimizi ve cumhuriyet rejimimizi ykmak, onun yerine bir siyasal dini dzen kurmak amacyla yrtlen

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1118
ykc faaliyetler ve yaplan beyanlar ile bunlarn oluturduu tehdit ve tehlikeler gzden geirilerek deerlendirilmitir.

nc nemli nokta ise yine 406 sayl MGK Kararnda var olan cumhuriyet rejimimiz eklindeki ifadenin, ERBAKAN imzal Direktifte olmaydr. Anayasamzda ve yasalarmzda yer almayan rejim kavramnn, 406 sayl Karar metnine sokulmas, karar hazrlayanlarn ideolojik duruunun anlalmas bakmndan nem arz etmektedir. Ne var ki, Babakan Erbakann bu terminolojiye de itibar etmedii grlmektedir. Bu Direktifte dikkat eken drdnc ve son nokta ise 406 sayl Kararn nasl uygulanaca konusunda ayrntl ve aklayc erevenin izilmemi olmasdr. Nitekim bu yaz, zinde gleri tatmin etmemi, bu Direktiften on drt gn sonra, bu kez, ileri Bakan Meral AKENER imzasyla, 406 sayl MGK Kararlarnn tm Trkiye sathnda uygulanmas maksadyla l Valiliklerine yeni bir Genelge yaymlanmtr.1786 ileri Bakanl Genelgesi ileri Bakan Meral AKENER imzasyla, 28/03/1997 tarihinde, 070674 sayl Anayasa ve Yasalarn Uygulanmasna Uyulacak Usul ve Esaslar konulu, KYE ZEL mhrl, dokuz sahifelik bu Genelge, 80 l Valilii, ileri Bakanl Genel Mdrl, Bal Kurulularna ve Emniyet Genel Mdrl Merkez Tekilatna gerei iin; Cumhurbakanl Genel Sekreterlii, Babakanla, MGK Genel Sekreterliine, Genelkurmay Bakanlna, Milli Savunma Bakanlna ise bilgi iin gnderilmitir. 406 sayl MGK Karar erevesinde hazrlanan on be maddelik tedbirler dizisi ile sonu blmnden oluan bu Genelge, on be madde ve sonu blm ile alnacak tedbirlere ilikin on alt maddeden oluan bir Ekten olumaktadr. Didaktik bir slupla, adeta uzun bir laiklik manifestosu eklinde kaleme alnd grlen bu Genelge metninde, Laiklikle ile ilgili ifadelerin koyu harflerle yazlmas; daha nce Babakan ERBAKAN tarafndan 14 Mart 1997 tarihinde yaymlanan Direktifte yer verilmemi olan, Atatrk Milliyetilii ifadesine yer verilmesi, sk sk Laiklik ilkesine vurgu yaplmas dikkat ekmektedir. ncelikle dnemin bir i politika analiziyle balayan Genelgede, ardndan 406 sayl MGK Kararnda yer alan on sekiz tedbirin, on be madde altnda toplanarak her biri iin ayr, ayr Valiliklere talimat verildii grlmektedir. ileri Bakanl merkez tekilatnn 28 ubat srecindeki politik duruunun ve psikolojik durumunun anlalmas bakmndan nem arz ettii dnlen bu Genelgenin metni, olduu gibi, aada sunulmutur:1787
1. Anayasamzn 1 inci maddesi 1924 ve 1961 Anayasalarnda olduu gibi Trk Devletinin ynetim biiminin bir Cumhuriyet olduunu ilan etmekte, 2 nci

1786

ileri Bakan Meral AKENER, bu konuda, 25 Haziran 2012 tarihinde Komisyonumuza u aklamay yapmtr: imdi bir ey daha, nemli bir ey sordu Bakanm bu genelgeyle ilgili. Benim ya da drt genelgem var, zannediyorum. Bunlarn hepsi, Sayn Erbakann Babakan olarak ileri Bakanlna yazd konular var, onlarn iinden i ey bu, yani Babakann talimatnn i bnyeye nakledilmesi eklindedir. CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91703, Fihrist No:22357-3

1787

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1119
maddesi ise Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir. hkmn tamaktadr. Sz konusu maddenin gerekesinde ise Trkiye Cumhuriyetinin her eyden nce Atatrk Milliyetiliine bal, yani btn fertlerinin kaderde, kvanta ve tasada ortak, blnmez bir btn halinde, dier bir deyile, milli dayanma ve adalet ierisinde yaayan bir toplum olduu aklanmtr. Bu toplum, insan haklarna saygl, balangta belirtilen Atatrk ilkelerine dayanan, siyasi rejimler iinde insan haysiyetini en iyi koruyan, gerekletiren ve teminat altna alan demokratik rejimi benimsemitir. Demokratik rejimin de laiklik ve sosyal hukuk devleti ilkelerine dayand belirtilmitir. Demokrasi, egemenliin millete ait olduu bir siyasi rejimdir. Hibir zaman dinsizlik anlamna gelmeyen laiklik ise, her ferdin istedii inanca, mezhebe sahip olabilmesi, ibadetini yapabilmesi ve dini inanlarndan dolay dier vatandalardan farkl bir muameleye tabi klnmamas anlamna gelir ifadeleri yer almaktadr. Cumhuriyetimizin kurucusu Byk Atatrke gre; Laiklik, sadece din ve dnya ilerinin ayrlmas demek deildir. Tm yurttalarn vicdan, ibadet ve din zgrl demektir. Laiklik asla dinsizlik olmad gibi, sahte dindarlk ve byclkle mcadele kapsn at iin, gerek dindarln gelimesi imkann temin etmitir. Laiklii dinsizlikle kartrmak isteyenler, ilerleme ve canlln dmanlar ile gzlerinden perde kalkmam dou kavimlerinin fanatiklerinden baka kimse olamaz. Laiklik uygar yaayn da bir art olmutur. Trk inklab, dine kar veya din aleyhtarl eklinde deil, din ile ilgili bulunmayan km, kokumu kurumlara kar oluturulmutur. Dinin hasis menfaatler uruna istismarna iddetle kar koymutur. Trk inklab ile mmet devrinden millet devrine geilmitir. Yine Anayasamzn 14 nc maddesinin 1 inci fkrasnda hak ve hrriyetlerin ne gibi kt kastla kullanlamayaca sayma yoluyla belirlenirken; Anayasa yer alan hak ve hrriyetlerden hibirinin dil, rk, din ve mezhep ayrm yaratmak veya sair herhangi bir yoldan bu kavram ve grlere dayanan bir devlet dzeni kurmak amacyla kullanlamayaca hususu da aka belirtilmitir. Bu maddenin birinci fkrasnn gerekesinde ise; baz hallerde kanun hkmlerine uygun olarak kullanlan bir hrriyetin esasnda baka bir kast gtmesinin ve bu kastn da fkrada belirtilen yasak amalara ynelik bulunmasnn her zaman mmkn olduu belirtilerek, bu konuda Anayasasnn 13 nc maddesinde yer alan genel ve zel nedenlerle gerekletirilecek snrlamalarn tesinde bir snrlama getirilmesinin zaruretine iaret edilmitir. Ayrca maddenin son fkrasnda, Anayasann hibir hkmnn, Anayasada yer alan hak ve hrriyetleri yok etmeye ynelik bir faaliyette bulunma hakkn verir ekilde yorumlanamayaca hkme balanmtr. 24 nc maddede ise; Herkesin vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahip olduu, 14 nc madde hkmlerine aylan olmamak artyla ibadet, dini ayin ve trenlerin serbest bulunduu ve kimsenin ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamyaca, dini inan ve kanaatlerinden dolay knanamayaca ve sulanamayaca, din ve ahlak eitim ve retiminin Devletin gzetim ve denetimi altnda yaplaca hkm altna alnmtr. Anayasamz din ve vicdan ,dnce ve kanaat hrriyetlerine zel bir nem vermitir. Nitekim 15 inci maddesinde sava, seferberlik, skynetim ve

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1120
olaanst hallerde dahi hibir sebep ve surette durdurulamayacak, ihlal edilemiyecek hak ve hrriyetleri snrl ekilde sayarken din ve vicdan hrriyetini de ifade etmitir. Son gnlerde, Anayasamzda Cumhuriyetin temel ilkeleri arasnda yer alan ve yine Anayasann 4 nc maddesi ile deitirilmesinin teklif bile edilemeyecei belirtilen laiklik ilkesi ile 24 nc maddesindeki "Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel dzenini ksmen de olsa, din kurallarna dayandrma veya siyasi veya kiisel kar yahut nfuz salama amacyla her ne suretle olursa olsun, dini v0ya din duygularn yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve ktye kullanamaz." hkmne aykr tutum ve davranlara rastland gzlenmektedir. lke sorunlarnn zmn "Millet" kavram yerine "mmet" kavram baznda ele alarak sonulandrmay amalayan ve blc terr rgtne de ayn bazda yaklaarak onlar cesaretlendiren giriimlerin varl, lkemiz asndan ciddi tehlikeler oluturabilecek bir gelime olarak deerlendirilmektedir. Bunun dnda, komu lkelerden bazlarnn, zaman zaman lkemizde rejim aleyhtar faaliyet, tutum ve davran iine girmek suretiyle lkemizi a d bir rejime itme gayretleri de inkar edilemez bir gerektir. Bu lkeler faaliyetlerini bir yandan lkemizdeki radikal dinci terr rgtlerine verdikleri destek ile dier yandan, daha uzun vadede, baz tarikat ve gruplar kontrol etmek suretiyle ynlendirmektedirler. Bu ynlendirmeyi yaparlarken parasal harcamalardan ekinmemekte ve masum vatandalarmz farkna varmadklar istikametlere gtrmektedirler. Yukarda belirtilen etkiler altnda, baz an dinci kesimlerin lkemizde mezhep ayrlklarn krklemek suretiyle toplumda kutuplamalara ve milletimizin dmanca kamplara ayrlmasna yol amas ihtimalinin de mevcut olmas olaya ayr bir boyut kazandrmaktadr. Baz terrist sol rgtler ile blc terr rgt PKK liderinin de ayn ekilde dier mezheplerdeki vatandalarmz krkledikleri bir dier gerektir. Yirmibirinci yzyla yaklatmz bu dnemde dahi, ne yazk ki, yce dinimiz'in lkemizde bir politika arac olarak zaman zaman kullanld mahade edilmitir. Dinden, kar arac olarak, iktidara ulam arac olarak yararlanmann, gerekte bir trl din dmanl olduu gzden rak tutulmutur. Din bezirganl, dinden kiisel kar iin yararlanma ve dini bask arac olarak kullanma politikalarnn milletimizce de tasvip edilmedii aikardr. Demokrasinin nimetlerinden faydalanarak demokrasiyi rafa kaldrmay hedef alan her trl ayrlk politika izleyen blc rgtler ile kk darda radikal dinci gruplara kar Devletimiz ve demokrasimiz kendisini, halkmzn kabulne mazhar olmu Anayasas ve kaytsz artsz milletimize ait olan hakimiyeti, onun adna kullanan Trkiye Byk Millet Meclisinin kabul ettii yasalarn salad hukuk dzeni iinde savunmak durumundadr. Vatandalarmz da, iinde yaad corafyann zorluklarn kabul etmek ve Devlet olarak var olabilmek iin gerekli nlemleri almak durumundadr. Trkiye Cumhuriyeti sorunlarn demokrasiye smsk sarlarak zp aabilecek gtedir. Anayasamzn 2 nci maddesinde ifadesini bulduu zere, Trkiye Cumhuriyeti demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. Hukuk Devleti olmann en nemli gereklerinden biri de yrrlkte bulunan yasalarn kii veya zaman ayrm gzetilmeksizin uygulanmas zorunluluudur. Yasalar var olduu srece bunlar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1121
uygulamaya yetkili klnm kamu grevlilerinin, artlar ne olursa olsun, bunlar uygulamas gerekmektedir. Aksi takdirde bir ksm yasa hkmlerinin uygulanmas, dier bir ksmnn uygulanmamas ya da uygulamada kii ayrm gzetilmesi, tam bir keyfilie yol aacaktr ki bu da hukuk dzenimizin dolaysyla rejimimizin tehlikeye girmesine yol aacaktr. Yukarda yaplan aklamalar erevesinde aadaki hususlarn bir kez daha hatrlatlmasnda ve tedbirlerin alnmasnda Bakanlmca yarar grlmtr. 2. Bilindii gibi, renci yurtlar ile zel okullarn almasnda, iletilmesinde ve kapatlmasnda valiliklere nemli yetkiler verilmitir. Bu yetkilerin en nemlisi de denetim yetkisidir. renci Yurtlar ile Benzeri Kurumlarn Almas, letilmesi ve Denetlenmesi Hakknda Ynetmeliin 51 inci maddesi aadaki hkm tamaktadr: "MADDE 51- Yaplan denetlemeler sonucunda; a) Atatrk ilke ve inklaplarna aykr hareket eden, b) Devletin, lkenin ve milletin blnmez btnln bozma dorultusunda faaliyet gsteren, c) Blgecilik, rklk propogandas yapan ve dini veya dini hissiyat veya dince mukaddes tannan eyleri alet ederek faaliyette bulunan, d) Yaplan ikazlara ramen tabi olduklar mevzuat hkmlerine ve bu ynetmelikte belirtilen esaslara uymayan, e) Sorumlu olduu rencilerin barnma, beslenme, eitim ve retim ihtiyalarn karlamayan, f) rencilerin gvenliini salamayan ve tehlikeye sokan, kurumlar hakknda tabi olduklar mevzuat hkmlerine gre kapatlma ilemlerine mahallin en byk mlki amiri'nce balanr ve bu konuda ileme balanrken ve kapatlma karar alndktan sonra Bakanla (Milli Eitim Bakanl) bilgi sunulur. Madde metninden de anlald gibi mlki idare amirlerine geni bir yetki verilmitir. Ancak yasal durumun byle olmasna karlk tarikatlarla balantl baz zel yurt ve okullarn olduu da gzlenmektedir. Sz konusu yurtlarda dinin veya dini hissiyatn veya dince mukaddes saylan eylerin alet edilerek faaliyette bulunulup bulunulmadnn mlki amirlerce yalandan izlenmesi ve bu ekilde faaliyette bulunanlarn tesbit edilmesi halinde kapatlmas gerekmektedir. Sz konusu Ynetmeliin 45-49 maddelerinde ise mlki idare amirlerinin denetlemeye ilikin yetkileri, denetim periyotlar, denetleme ekipleri, denetleme sonu raporlan ile kurum ve ynetim personelinin geici olarak mlki idare amirlerince grevden uzaklatrlmalar konularnda ayrntl aklamalar yaplmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1122
Mlki idare amirleri yasa ve ynetmeliklerce kendilerine verilen tm yetkilerde olduu gibi bu konuda da yetkilerini eksiksiz olarak kullanmaldrlar. Bu erevede olmak zere; Mlki idare amirlerimiz, izinsiz alm ve tarikatlara bal zel yurtlarn mevcut durumlarn tesbit edip yasal gereini yapacaklardr. Yurt dnda faaliyet gsteren "slami Cemiyet ve Cemaatler Birlii" gibi yasa d bir ok rgt tarafndan legal ve illegal yollardan lkemize sokulan ykc, blc ve irticai nitelikli yaynlarn yannda ayn amal video ve ses kasetlerinin zaman zaman gnderilmesine arlk verildii bilinmektedir. Gvenlik glerimiz, zellikle rencilerimizin bu tip ykc, blc ve irticai yaynlardan korunmas asndan bu yurtlarn yneticilerini bu konuda uyarmak ve bu yaynlarn lke iinde olduu gibi yurtlarn dahilinde de okunmasn engellemek grevini tam bir titizlikle yrtmelidirler. Bu konuda PTT ve Gmrk idareleriyle koordineli olarak denetim ve kontrollerin sklatrlmas gerekmektedir. Bunun dnda iliniz dahilinde faaliyette bulunan matbaalarda da baslan her trl ykc, blc ve irticai yaynlarn aratrlmasnn titizlikle yaplarak, su unsuru ihtiva edenlerin zamannda Cumhuriyet Basavclklarna intikal ettirilmesi salanacaktr. 3. Din, insan iin ftri bir ihtiyatr. Bunun iindir ki tarihin hi bir dneminde dinsiz bir topluma rastlanmamtr. Din, insanlk tarihine hakim olan en byk etkendir. nk her milletin kltrnn temelinde din vardr. Nfusunun % 99'u mslman olan lkemizde; kltrmzn temelinde, ferdi ve sosyal hayatmzn ekillenmesinde, milli rf ve adetlerimizin olumasnda, milli birlik ve beraberliimizin salanmasnda, devam ettirilmesinde, vatan, millet, bayrak ve benzeri ortak milli duygularmzn canl tutulmasnda slamiyetin rol ve fonksiyonu aikardr. Dinin fonksiyonunu msbet ynde yapabilmesi, iyi anlalmasna baldr. yi anlalmas iin de iyi ve doru retilmesi gerekmektedir. Bu kutsal dinin temel kitab Kur'an- Kerimdir. Kur'an- Kerimi renmek ve retmek, her mslmann, dini, vicdani, ahlaki, sosyal ve kltrel hakk ve hrriyetidir. Milletimiz Kur'an retimine tarih boyunca byk nem vermi ve bu amala birok messese kurmutur. Bu messeseler Cumhuriyetimizin kuruluundan gnmze kadar Diyanet leri Bakanl'nn ynetim ve denetiminde Kur'an Kursu olarak faaliyetlerini srdrmektedir. Diyanet leri Bakanl, bu grevini hibir gr, felsefi inan ve mezhep ayrm yapmadan millete dayanma ve btnlemeyi ama edinerek yerine getirmektedir. Ancak baz tarikatlarn veya dini gruplarn yasal olmayan yollardan ve bazan dernek, bazan vakf ad altnda, grnte Kur'an kurslar atklar ihbarlar Bakanlmza intikal etmektedir. Bu dernek veya vakflarca dini duygular istismar edici, blc ve ykc faaliyetler yrtlebilecei ayrca ehliyetsiz kiilerin menfaat temini amacyla bu tr ilere girebilecei hususlar da gz nnde bulundurulmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1123
Bu balamda, Devletin gzetim ve denetiminde salkl biimde din eitiminin, dolaysyla Kuran retiminin yaplmasnda milli birliimiz ve btnlmz asndan zaruret olduu dnlmektedir. 4. Zaman zaman basma intikal eden haberlerden, yurdun eitli yerlerinde yaplan dini tesislerin, belli evrelere mesaj vermek amacyla, gndemde tutularak siyasi istismar konusu yaplmakta olduu mahade olunmutur. Bu tr tesislerle ilgili ihtiyalarn tesbiti, ilinizde mftlkler ve belediyeler ile dier ilgili makamlar arasnda koordinasyon salanarak gerekletirilmelidir. Bu tespitler yaplrken zellikle yeni yerleim alanlarnn imara almas srasnda mutlaka okul ve cami yerlerinin belirlenen kstaslar erevesinde imar planlarnda yer almasna dikkat edilmelidir. 5. 30.11.1925 tarih ve 677 sayl Tekke ve Zaviyelerle Trbelerin eddine ve Trbedarlklar ile Bir Takm Unvanlarn Men ve lgasna Dair Kanunun 1 inci maddesinin ikinci fkras ile "Alelumum tarikatlerle eyhlik, dervilik, mritlik, dedelik, seyitlik, elebilik, babalk, emirlik, nakiplik, halifelik, falclk, byclk, frklk ve gayptan haber vermek ve murada kavuturmak maksadiyle nshaclk gibi unvan ve sfatlarn istimaliyle bu unvan ve sfatlara ait hizmet ifa ve kisve iktisas memnudur." hkm getirilmi ve maddenin dier ksmlarnda bunlara aykn hareket edenler iin verilecek cezalar hkme balanmtr. Kanun hkm byle iken, uygulamada kanuna aykr hallerin ve davranlarn var olduu gzlenmektedir. Kanun uygulaycs gvenlik glerimizin kanunlar uygulama ve aykr hareket edenleri yarg mercileri nne karmakla grevli olduklarn hatrlatmakta yarar grlmtr. 6. rticai faaliyetleri nedeniyle Yksek Askeri ur'a karar ile Trk Silahl Kuvvetlerinden iliii kesilen personel konusunun, istismar edilerek Trk Silahl Kuvvetlerini dine karym gibi gsterme abalarna, zaman zaman bir ksm basnmzda rastlanmaktadr. Yce Trk Ulusu'nun gzbebei Trk Silahl Kuvvetlerine kar bu gibi kampanyalar bilinli olarak yaplmakta ve onun, halkmzn sevgi ve gveninden uzaklatrlmas hedeflenmektedir. Bu gibi yaynlarn zararlarnn ve neleri amalad konusunun yeri geldike ve her frsatta halkmza anlatlmas ve bu konuda basn mensuplarnn aydnlatlmasnn yararl olaca deerlendirilmektedir. Bunun dnda Trk Silahl Kuvvetlerini veya Devletin dier kurum ve kurulularn tahkir ve tezyif edici bu gibi davranlar karsnda da derhal yasal ilemlere balanmaldr. 7. Vali ve kaymakamlarmz ile belediye bakanlarmzca yaplacak ilk defa memuriyete giri atamalarnda, irticai nitelikte ve blc kiilerin kamu kurum ve kurulularna szmalarn nlemek iin gereken titizlik gsterilecektir. 8. Baz komu ya da blge lkelerinin, lkemizdeki demokratik ortamdan yararlanarak, byk lde finansman da salamak suretiyle tarikatlar kurmak veya lkelerindeki baz tarikatlarn uzantlarn lkemiz topraklarnda faaliyete geirmek, ya da kurulmu tarikatlara yardm ve destekte bulunmak suretiyle faaliyette bulunduklar bir gerektir. Bu lkelerde bulunan ve kendilerine "slami"

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1124
ismini ekleyen terr rgtlerinin de lkemizde zaman zaman faaliyet alan aradklar gzlenmektedir. lkemizi a d bir rejimden ve din istismarnn sebep olabilecei muhtemel bir atmadan korumak amacyla bu tr hareketler iin istihbarat almalar youn bir ekilde srdrlecek, bu lkelerin vatandalarnn lkemizdeki faaliyetleri kontrol altnda tutulacaktr. 9. Mezhep ayrlklarn krklemek suretiyle toplumda kutuplamalara neden olacak ve milletimizin dmanca kamplara ayrlmasna yol aacak tehlikeli faaliyetler zerinde istihbarat faaliyetleri arttrlacaktr. Bir yandan an dinci kesimdeki faaliyetlerin izlenmesine devam edilecek, dier yandan alevi vatandalarmz zerinde terr rgtlerinin etkileme faaliyetinde bulunaca gznne alnacaktr. Nitekim kanl terr rgt PKK ve onun bann son gnlerde, lkemizdeki alevi vatandalarmz tahrik etmek suretiyle, bir alevi-snni atmas yaratmaya alan sylemlerde bulunmaya balad gzlenmektedir. Gvenlik glerince gerekli dikkat ve hassasiyetle mdahale edilecek ve yerinde sndrlecektir. 10. Belediyelerimiz o yerin mahalli mterek ihtiyalarn karlamak amacyla kurulmu birer yerel ynetim birimidir. Baz belediye bakanlarmzn mahalli mterek ihtiyalar zmlemek iin aba sarfetmek yerine zaman zaman, kendi grev alanlaryla hi bir ilgisi olmayan konularda faaliyet iine girdikleri gzlenmektedir. Baz belediye bakanlarnn bu tutum ve davranlar, su tekil ettii gibi, gelitirmek iin aba sarfettiimiz yerel ynetim ruhuna ve reformlarna zarar vermektedir. Bu davranlar, yerel ynetimlerin glendirilmesi konusuna kar olanlarn, grlerine hakl gerekeler bulmalarn salamaktadr. Yerel yneticilerimizin de tasvip etmedii bu tutum ve davranlara giren ve kanunen su saylabilecek beyanlarda bulunan belediye bakanlarmz hakknda, onlar zerinde vesayet denetimine sahip bulunan Vali ve Kaymakamlarmzca her trl yasal ileme bavurulacak, bunlar hakknda yrtlen soruturmalarn sr'atle sonulandrlmas salanacak ve tekrarlanmamas iin her kademede nlem alnacaktr. Bunun dnda baz belediye bakanlarmzn, irticai faaliyetleri nedeniyle Trk Silahl Kuvvetlerinden Askeri ur'a kararyla iliikleri kesilen personel konusunu istismar ederek, bu personeli belediyede, belediyeye bal iletme veya kurulularda ya da belediyelerin kurduu veya katld irketlerde sistemli olarak ie aldklar anlalmaktadr. ok tabiidir ki demokratik bir hukuk devleti olan lkemizde, bu ekilde iliikleri kesilen personelin bir baka kamu kurumunda almalarm engelleyecek bir mevzuat bulunmamakla birlikte, belediye bakanlarmzn sistemli olarak bu atamalar yapmalar rahatszlk yaratmaktadr. Bakanlarmzn elbette bu gibi kiileri, gerekli atama iznini temin ettikten sonra, atamaya yetkileri varsa da bunu Trk Silahl Kuvvetlerine kar "Siz iine son verirseniz, biz alrz" eklinde bir tepki hareketine dntrmelerinin doru olmayacann herkes tarafndan kabul edilebilecek bir gerek olduu unutulmamak ve bu konuda gerekli uyanlar belediye bakanlarmza yaplmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1125
Bilindii zere, 19.3.1997 tarihli ve 10245 sayl genelgemizle, aktan atama izin taleplerinde ilk defa memuriyete atanacaklar ile daha nce memuriyet yapp herhangi bir ekilde ayrlp, tekrar memuriyete atanacaklar iin formlar farkllatrlm olup, bu atama izin taleplerinin Bakanlmza gnderilmesinden nce Vali ve Kaymakamlarmzca gerekli n inceleme yaplacaktr. 11. 2596 sayl Baz Kisvelerin Giyilmeyeceine Dair Kanuna aykr olarak ortaya kan ve Trkiyeyi a d bir grnme yneltecek uygulamalar konusunda yasalarn ngrd tedbirler Anayasa Mahkemesinin bu konudaki kararlan istikametinde alnmaldr. Bu tedbirlerin zellikle kamu kurum ve kurulularnda titizlikle uygulanmas salanmaldr. 12. eitli nedenlerle verilen ksa ve uzun namlulu silahlara ait ruhsat oleinlerinin yaplmas srasnda byk bir titizlik gsterilmesi gerekmektedir. Kanun ve ynetmeliklerin uygulanmasnda verilen yetkilerin snrnn almamas ve daha dikkatli davranlmas gerekmektedir. Aksine davranlarn su tekil edecei unutulmamaldr. 13. Yardm Toplama Kanununda ve Yardm Toplama Kanununun Uygulama Esaslar Hakknda Ynetmelikte; vardm toplama usul ve esaslar aka dzenlenmesine ramen evraklarn tanziminde ve faaliyetlerin denetlenmesinde aksaklklarn ortaya kt, baz gerek ve tzel kiilerce izinsiz olarak yardm topland gzlenmektedir. Kurban derisi ve barsak toplama ile fitre ve zekat zarf datmak suretiyle yardm toplama yetkisi sadece Trk Hava Kurumu'na verilmise de Yardm Toplama Kanununun 4 nc maddesinde yardmn istee bal olduu, kii ve kurulularn yardmda bulunmaya zorlanamayaca, Borlar Kanununda ise, ba olarak verilen mal ve haklarn kime verilecei konusunda tamamen ba yapann iradesine brakld hususu dzenlenmitir. Kanunlarda kiilerin kurban deri ve barsaklarn herhangi bir dernek veya hayr kurumuna bizzat gtrerek vermelerini yasaklayc bir hkm bulunmamaktadr. Trk Hava Kurumunca bu yolla elde edilen gelirler belli yzdeler arasnda Trkiye Kzlay Dernei. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakf ve Diyanet Vakf'na verildiinden gelirin amacna daha uygun harcanaca dikkate alnarak Mlki dare Amirlerince dzenlenecek toplantlarda ky ve mahalle muhtarlar ve ilgililer Trk Hava Kurumu'na yardmda bulunmalar konusunda bilgilendirilecek, dier gerek ve tzel kiilere toplama izni verilmeyecek, izinsiz faaliyete girienler hakknda Kanunun 29 uncu maddesine gre ilem yaplacaktr. Baz valilerin, hava alam yapm gibi projelerin gerekletirilmesi iin kurban derisi toplama faaliyetlerini bizzat yrttklerine ya da koordine ettiklerine dair duyumlar alnmakta olup. byle bir tutum ve davran iine girilmemesi gerektiinin btn mlki amirlerce bilinmesi gereklidir. 14. Baz belediyeler, siyasal partiler ya da derneklerce dzenlenen trenlerde zel niforma giydirilmi korumalarn kullanld mahade edilmektedir Koruma ya da baka ne ad altnda olursa olsun, bu gibi niformalarn giyilmesi yasalara uygun bulunmamaktadr. Zira yasalarmz hangi grevlilerin niforma giyebileceklerini belirlemitir. zel niforma giydirilmi korumalar ve buna neden olan sorumlular hakknda yasal ilemlere derhal balanacak ve bu ilemler ivedilikle sonulandrlacaktr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1126
Yasa d uygulamalarn ulaabilecei vahim boyutlar dikkate alnarak, yasa ile ngrlmemi btn zel korumalar kaldrlacaktr. 15. Bilindii gibi 25.7.1951 tarih ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanun ile Atatrk'n hatrasna alenen hakaret eden veya sven, Atatrk' temsil eden heykel, bst ve abideleri ve yahut Atatrk'n kabrini tahrip eden, kran, bozan veya kirleten kimselere cezai meyyideler getirilmitir. Sz konusu Kanun Atatrk'n salnda deil lkemizin ok partili demokrasiye getii bir dnemde yrrle konulmutur. Bu Kanunun karlmasna neden olan husus, ok partili demokrasiye geile birlikte birtakm frsat ve bedbaht kiilerin, gelen hrriyet ve demokrasi havasn ktye kullanarak inklaplara ve bu inklaplarn nderi olan Atatrk'e dergi ve brorlerle irkin ve tecavzkar yazlar yazmaya yer yer Atatrk heykellerini kumaya balamalar ve bu hareketlerin kamu vicdannda derin yaralar amasdr. Bu Kanun, kadirinas Trk milletinin kendine hr ve bamsz bir vatan brakan dahi ve kahraman evlad byk Atatrk'n eser ve inklaplarnn korunmas kadar O'nun sevgisiyle dolu olan Trk milli vicdannn huzurunun da korunmas amacyla karlmtr. Atatrk'e kar yaplan hakaret ve tecavzlerin sadece O'na kar yaplm olarak telakki edilmesi mmkn deildir. Bu hakaret ve tecavzler. O'nun ahsnda laik ve demokratik Cumhuriyetimize kar yaplm hakaretlerdir. Bu nedenle mlki amirlerimiz ile kolluk kuvvetlerimizin sz konusu Kanunun uygulanmasnda titizlik gstermeleri ve yasaya aykr duruma rastlanlmas halinde konunun yetkili Cumhuriyet Basavclklarna intikal ettirmeleri byk bir nem tamakladr. Sonu olarak; 1. Yukarda 15 madde olarak belirtilen ve bu yaz ekinde alma program olarak gnderilen hususlar demokratik ve laik Trkiye Cumhuriyetinin, Anayasamzdaki ilkeler dorultusunda yaayabilmesi iin hayati nitelikte unsurlar olup; bunlarn uygulanmas ile korunup kollanmas hususunda, basta valiler olmak zere gvenlik glerimiz ve tm kamu kurum ve kurulular gereken ciddiyet ve titizlii gstereceklerdir, 2. alma programnda belirtilen ve mevcut durumun tesbitine ynelik raporlarn birer rnei Bakanlmza gnderilecektir. 3. Valilerimiz her gn yapmakta olduklar asayi saatinin belli bir blmn bu yazmz ve ekindeki alma programna ayracaklardr. Bu blmde grlen konulara gre gerektiinde MT temsilcisi ile Mft, Milli Eitim Mdr gibi dier kamu grevlilerinin de katlm salanabilecektir. 4. Valilerimiz bu yazmz ve ek alma programnn uygulanabilirlii zerindeki grleri ile yasa, ynetmelik deiiklii gibi nerilerini bu yazmzn alnmasndan sonra bir ay iinde bir rapor halinde Bakanlmza gndereceklerdir. Bilgi ve gereini rica ederim.

Genelgenin ekinde, ayrca, 16 maddeden oluan bir tedbirler paketinin yer ald faaliyet program cetveli mevcuttur: Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1127
1. Laikliin byk bir titizlikle ve hassasiyetle korunmasnn salanmas, ihmali grlenler hakknda ilem yaplmas, 2. zel yurt ve vakf okullarnn denetim altna alnmas, kanuna uygun olmayanlarn kapatlmas ve sorumlular hakknda ilem yaplmas, 3. Diyanet leri Bakanl kontrolnde almam Kuran kurslarnn tespit edilerek faaliyetlerine son verilmesi, 4. Dini tesislerin siyasi istismar konusu yaplmamas, dinin tesis ihtiyacnn ortaya konulmas, bu konudaki almalarn il ve ile mftlklerince koordine edilmesi, 5. Men edilmi tarikatlarn ve 677 sayl Kanunda belirtilen tm unsurlarn faaliyetlerine son verilmesi, 6. Yksek Askeri ura kararlar ile Trk Silahl Kuvvetlerinden iliikleri kesilen personel konusunun istismar edilmemesi, istismarn nlenmesi iin baz medya gruplarnn aleyhteki yaynlar hakknda yasal ilem yaplmas - Gvenlik glerince durum izlenerek Cumhuriyet Basavclklarna intikal ettirilecektir. - Valilerimizce yeri geldike, bu olayn arkasndaki senaryolar anlatlacaktr. 7. Kamu kurum ve kurulular ile belediyelere, ar dinci kesimden veya yasa d rgtlerden muhtemel szmalarn nlenmesi iin, personel alm ve altrlmasnn devaml takip edilmesi, szan bu tip personelin iine son verilmesi, 8. lkemizi a d bir rejimden ve din istismarnn sebep olabilecei muhtemel bir atmadan koruyabilmek amacyla komu lkelerin ykc ve blc faaliyetlerini nleyici tedbirler paketi oluturulmas 9. Ar dinci kesimlerin mezhep ayrlklarn krklemelerine mani olunmas 10. Belediyelerin kendileri veya irketleri vastasyla, irticai faaliyetleri, disiplinsizlikleri veya yasa d rgtlerle irtibat nedeniyle iliikleri kesilen personelin durumunun tesbit edilmesi, bu ekilde personel altrlmasn nleyici tedbirler alnmas, 11. Kyafet Kanununa aykr uygulamalara mani olunmas, taviz verilmeden uygulama yaplmas, 12. Ksa ve uzun namlulu silahlara ait ruhsat ilemlerinin yaplmasnda taleplerin dikkatle deerlendirilmesi, mevcut aykrllarn dzeltilmesi, 13. Kurban derilerinin rejim aleyhtar kurulularca toplanmasna mani olunmas, kurban derisi toplamada Trk Hava Kurumuna destek olunmas, kanunla verilmi yetki dnda kurban derisi toplayanlara kar meyyide uygulanmas, mlki idare amirliklerince tevik toplantlar dzenlenmesi, dier gerek ve tzel kiilere toplama izni verilmemesi, 14. zel niforma giydirilmi korumalar ve sorumlular hakknda yasal ilemlerin ivedilikle sonulandrlmas, yasal olmayan korumalarn kaldrlmas

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1128
15. lke sorunlarnn zmn millet kavram yerine mmet kavram baznda ele alarak sonulandrmay amalayan ve blc terr rgtne de ayn bazda yaklaarak onlar cesaretlendirici giriimler nlenmelidir. 16. Byk kurtarc Atatrke saygszln nlenmesi, 5816 sayl Kanunun kesin olarak uygulanmas.

Grld zere, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii, Babakanla, MGK Genel Sekreterliine, Genelkurmay Bakanlna, Milli Savunma Bakanlna bilgi iin gnderilen 28 Mart 1997 tarihli bu Genelge vastasyla, darbe yaplmasna gerek yok, biz ileri Bakanl, daha dorusu Hkmetin DYP kanad olarak, irticaya kar mcadele etmede kararlyz mesaj verilmek istenmitir. Bu balamda, Genelgede, 28 ubat 1997 tarihli 406 sayl MGK Karar erevesinde icra edilmesi ngrlen tm tedbirler, tm Vali ve Kaymakamlara birer emir olarak ulatrlm; 28 ubat MGK Kararnda yer alan tm hususlarn (ykc faaliyetler, tarikatlar, yurt ve vakf okullar, Kuran kurslar, YA Kararyla atlanlarn ie alnmamalar, klk-kyafet, ksa ve uzun namlulu silahlar, kurban derilerinin THK tarafndan toplanmas, zel niforma giymi korumalara, Atatrke kar ilenen sular vd.) Valiler, Kaymakamlar ve de onlarn ynlendirmeleriyle Belediye Bakanlar tarafndan uygulanmas talimat verilmitir. Genelgede, YA Kararlaryla TSKdan ihra edilen asker personel ile dier irticai dncedeki kiilerin Valilikler, Belediyeler ve Belediye irketlerindeki ilere alnmamalar/szmamalar konusuna zel nem verildii dikkat ekmektedir. Ancak, Erbakann ve Akenerin yaymladklar yukarda aklanan sz konusu mevzuata ramen, dnemin basn-yayn organlar tarafndan, 406 sayl MGK Kararnn Babakan ERBAKAN tarafndan kerhen imzaland, Hkmetin ve baz brokratlarn, yaymlanan bu Direktif ve Genelgeyi uygulama konusunda isteksiz olduu yolunda eitli iddialar ortaya atlmtr. Bu tartmalara, dnemin Cumhurbakan Sleyman Demirel de katlarak, 28 Nisan 2007 tarihli gazetelere u aklamay yapmtr:1788
28 ubat kararlar bir sretir. Madem altnda hkmetin imzas var, 8 yl kesintisiz eitim dahil hepsi uygulanacaktr. MGK danma organ deildir. Anayasa'ya gre, ald kararlar hkmete tavsiye etmiyor, bildiriyor. Yalnz 8 yl eitim deil, 18 ayr madde sz konusudur, takibi istenen. Gerei yapacak merci Bakanlar Kurulu'dur. Topu Meclis'e atarak olmaz. Madem hkmetsiniz, arkanzda Meclis iradesi var demektir. nk ounlua dayanyorsunuz. Gerei neyse yapmalsnz.

Cumhurbakan Demirel, bu aklamasyla, esasen tavsiye niteliinde olan 406 sayl MGK Kararlarnn, Anayasann MGK kararlar Bakanlar Kuruluna bildirilir hkmne istinaden, Hkmet asndan balayc bir karar olduunu savunarak, Hkmet-asker arasndaki geriliminde safn belli etmi; yeni bir siyasi tartmann fitilini atelemitir.

1788

Savsaklamak Yok, Milliyet, 28 Nisan 2007.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1129 18 Mays 1997 Tarihli Babakanlk Direktifi Kamuoyunda ykselen bu eletiriler zerine, Babakan ERBAKAN tarafndan, 18 Mays 1997 tarihinde, daha nce 14 Mart 1997 tarihinde Bakanlklara gnderdii Direktife ilaveten bir Uygulama Direktifi daha yaymland tespit edilmitir. 406 sayl MGK Kararna stinaden karlan 14 Mart 1997 tarihli Babakanlk Direktifinin Uygulanmasnn Takibi konulu, 01704 sayl sz konusu Uygulama Direktifi;1789 Dileri Bakan ve Babakan Yardmcsna, Devlet Bakanlklarna ve Bakanlklara gerei, Cumhurbakanl Genel Sekreterliine ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine ise bilgi iin gnderilmitir. Bu Uygulama Direktifinin, GENEL ESASLAR balkl ilk blmnde unlar yer almtr: 406 sayl MGK karar ile ilgili tedbirlerin ksa, orta ve uzun vadeli planlama, programlama, koordine ve bteleme gibi safhalarnn Bakanlar Kurulunca takibi iin etkin bir alma yaplmas maksadyla Babakanlk nezdinde, Milli Gvenlik Kurulu 406 Sayl Kararyla ilgili Tedbirleri Srekli zleme Merkezi (ksa adyla Srekli zleme Merkezi, Merkez) ve yine ayn ekilde Babakanlk nezdinde bir Milli Gvenlik Kurulu 406 Sayl Kararyla ilgili Tedbirlerin Uygulanmasn zleme ve Koordinasyon Komisyonu (Komisyon) kurulmutur. Yazda, devamla; Srekli zleme Merkezinin, Babakanlk Mstear Yardmcl uhdesinde oluturulan yeteri kadar uzman personelden mteekkil bir alma grubu halinde devaml grev yapmas, bu Merkezin ayn zamanda Uygulamay zleme ve Koordinasyon Komisyonuna sekreterya grevi ifa etmesi, yaplan almalar takip eden ve ynlendiren bir komisyon olarak grev yapacak ve gerektii zaman toplanarak hizmetlerini srdrecek olan Uygulamay zleme ve Koordinasyon Komisyonunun da Babakanlk Mstear Bakanlnda, Adalet, ileri, Maliye ve Milli Eitim Bakanlar Mstearlar ile Diyanet leri Bakan, Devlet Personel Bakan ve Vakflar Genel Mdrnden teekkl etmesi ngrlmtr. ALIMA ESASLARI bal altnda:
Komisyonun Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin gr ve dncelerini aldktan sonra, Milli Gvenlik Kurulunun 406 Sayl Kararyla ilgili olarak hangi tedbirlerin hangi makamlarca hangi vadede uygulanacan belirten almay en ksa srede tamamlanmas, bu tedbirlerin Babakanlk tarafndan onaylandktan sonra, ilgili makamlara bildirilmesi, tedbirler programnda deiiklik yaplmas gerekiyorsa bu hususlarn Komisyonca teklif edilmesi ve onaylandktan sonra yrrle konulmas, Komisyonun her ay en az bir defa toplanmak suretiyle o ay ierisinde Bakanlklar ve ilgili Kurulularca yaplan almalar ve bu almalar hakkndaki Srekli zleme Merkezi raporlarn gzden geirip gerekli ynlendirmeleri yapmas, Komisyon ve Merkezin almalarnda Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin dzenleyici, ynlendirici ve koordine edici ibirliinden yararlanaca, Komisyonun gerekli grd takdirde dzenlemeler konusunda st dzey brokrat, uzman ve akademisyenlerden de yararlanlmas, Merkezin her ay yaplan almalar hakknda Komisyonu bilgilendirilmesi, Komisyonun da o ayn en ge 25ine kadar hazrlayaca Uygulamay Takip Raporunu Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine iletmesi, Komisyonun ilk toplantsn 20.05.1997 gn saat 09.30da Babakanlk Mstearlnda yaplmas.

Grld zere, 18 Mays 1997 tarihli bu Uygulama Direktifle; 406 sayl MGK Kararnn uygulama durumunun, MGK Genel Sekreterlii ile koordineli olarak, Babakanlk Mstear Yardmcs bnyesinde uzmanlardan oluacak Srekli zleme Merkezi tarafndan gn
1789

Genelge Ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1130 gnne izlenerek raporlanmas; daha sonra bu almalarn Babakanlk Mstear bakanlnda kurumlarn st dzey yetkililerinden oluacak Milli Gvenlik Kurulu 406 Sayl Kararyla ilgili Tedbirlerin Uygulanmasn zleme ve Koordinasyon Komisyonu vastasyla, her ay MGK Genel Sekreterliine iletilerek, aylk MGK toplantlar gndemine tanmas salanm olmaktadr.

ANASOL-D Hkmeti Dnemi

ANASOL-D Hkmeti, zellikle iktidara geliinin ilk aylarnda, 406 sayl MGK Kararnn uygulanmas ve takibi konusunda hzl hareket etmitir. Bu balamda, bu hkmet dneminde gerekletirilen en nemli icraat, 8 yllk kesintisiz zorunlu eitimi ngren kanununun kartlmas olmutur. 28 Kasm 1997 Tarihli Babakanlk Direktifi Bu Hkmet dneminde, Babakan Mesut YILMAZ tarafndan, 28 Kasm 1997 tarihinde tm icrac Bakanlk ve kurulular ile MGK Genel Sekreterliine gerei, Genelkurmay Bakanl ve Cumhurbakanl Genel Sekreterliine ise bilgi iin gnderilen 406 Sayl MGK Kararna stinaden karlan 14 Mart 1997 tarih ve 01704 Sayl Babakanlk Direktifinin Uygulanmasnn Takibi konulu, 01-51/02853 sayl, bir Uygulama Direktifi1790 yaymlanmtr:
406 sayl MGK Kararnn karlmasndan bu yana, bata sekiz yllk kesintisiz zorunlu ilkretimin uygulamaya konulmas olmak zere baz olumlu sonular alnd, Milli Eitim Bakanlna ilaveten, ileri ve Adalet Bakanlklar ile Diyanet leri Bakanlnca baz idari ve yasa deiiklikleri yapld ancak tm Bakanlk, Kurum ve Kurulularn kendi sorumluluk alanlarna giren tedbirlerin hassasiyetle uygulanmas ve uygulatlmas istenerek, tedbirlerin uygulanmas iin gerekli olan mevzuatn oluturulmas ve varsa mevzuat tekliflerin Bakanlar Kuruluna gnderilmesi, ayrca uygulamann daha shhatli yaplmas, takip ve kontroldeki etkinliin salanmas iin Babakanlk Mstearnn bakanlnda, Adalet, Dileri, ileri Maliye ve Milli Eitim Bakanlklar Mstearlar ile Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreter Yardmcs, Diyanet leri Bakan, Devlet Personel Bakan, Emniyet Genel Mdr ve Vakflar Genel Mdrnden oluan Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu ile Babakanlk Mstear Yardmcs bakanlnda yeteri kadar uzman personelden teekkl eden Uygulamay Takip ve Deerlendirme Merkezi kurulduu, ayrca 18 Mays 1997 tarihli (Babakan ERBAKAN tarafndan karlan) Uygulama Direktifinin iptal edildii.

Genelge ekinde yer alan:

Kurul ve Merkezin alma Esaslar balkl yazda1791, Kurulun Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin gr ve dncelerini aldktan sonra, Milli Gvenlik Kurulunun 406 sayl Kararyla ilgili olarak hangi tedbirlerin hangi makamlarca hangi vadede uygulanacan belirten almay en ksa srede tamamlanmas, bu tedbirler programnn Babakanlk tarafndan onaylandktan sonra ilgili makamlara bildirilmesi, kurulun her ay en az bir defa toplanmak
1790 1791

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-487,488. CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-489.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1131
suretiyle o ay ierisinde Bakanlklar ve ilgili Kurulularca yaplan almalar ve bu almalar hakkndaki Merkez raporlarn inceleyip gerekli ynlendirmeleri yapmas, Merkezin yaplan almalar hakknda her ay Kurulun bilgilendirilmesi, kurulun her ay hazrlayaca Uygulamay Takip Raporunun Milli Gvenlik Kurulunda grlmek zere Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine iletilmesi.

Grld zere, 28 Kasm 1997 tarihli bu Direktifle, Babakan ERBAKAN tarafndan daha nce 18 Mays 1997 tarihinde karlm olan 406 sayl MGK Kararyla ilgili eski Direktif yrrlkten kaldrlmtr. Bu yeni Direktifte, ncelikle 406 sayl MGK Kararnn uygulanmas asndan yeni bir dneme girildii mesajnn verilmesi amacyla, eskiden var olan Srekli zleme Merkezi ve Milli Gvenlik Kurulu 406 Sayl Kararyla ilgili Tedbirlerin Uygulanmasn zleme ve Koordinasyon Komisyonunun adlar, srasyla Uygulamay Takip ve Deerlendirme Merkezi ve Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu olarak deitirilmitir. Eskiden var olan Komisyonun adnn, Kurul olarak deitirilmesi, Kurulun, Komisyona nispeten, daha st dzey bir yapy artrmas bakmndan nemlidir. kinci ve daha nemli olan deiiklik ise grevi, daha nce bu Merkez ve Kurul almalarn koordine etmekle snrl tutulan MGK Genel Sekreterliine, MGK Genel Sekreter Yardmcsnn Uygulamay zleme ve Koordinasyon Komisyonu yesi haline getirilmesiyle, 406 sayl MGK Karar konusunda Babakanlk bnyesinde yaplacak almalara dorudan mdahil olma ve ynlendirme yetkisi verilmesidir. 2003 ylna kadar MGK Genel Sekreter Yardmclarnn Korgeneral rtbesinde bir asker olduklar dnlecek olursa, yaplan bu deiikliin nemi daha iyi anlalabilir. Bylece MGK Genel Sekreterlii, Babakanlk iinde tm Bakanlklara u veya bu lde etki etme ve ynlendirme imknna kavumutur. ubat 1998 Tarihli Babakanlk Direktifi Babakan YILMAZ tarafndan, 4 ubat 1998 tarihinde, le Merkezli Denetim Hk. konulu yeni bir Genelge daha yaymlanmtr. crac Bakanlk ve kurululara gerei, Genelkurmay Bakanl, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii ve MGK Genel Sekreterliine bilgi iin gnderilen bu Genelgede;1792
lke dzeyinde milli gvenliin salanmasndan sorumlu olan Cumhuriyet Hkmetinin genel denetim ve gzetim yetkisine dayanarak; ykc, blc ve irticai faaliyetlerle mcadele iin illerde Valiler tarafndan ynlendirilip, koordine ve kontrol edilen; ile baznda Kaymakamlar tarafndan bizzat kendilerinin de katlaca bir denetim sistemi kurulacak ve iletilecektir. l Valileri ve le Kaymakamlar, Devlet ve Hkmetin temsilcileri olarak 5442 Sayl l daresi Kanununun kendilerine verdii yetkileri kullanarak, lelerde faaliyetlerini srdren ykc, blc ve irticai faaliyetlerde bulunan ve/veya bu faaliyetlerde bulunanlarn odaklat dernekler, vakflar ve dier zel hukuk tzel/zel kiilerince kurulan, iletilen, ynetilen zel okullar, yurtlar, pansiyonlar, kurslar, dershaneler veya baka adlar altnda faaliyet gsteren tm kurulular etkin bir ekilde denetleyecektir. Bu denetimlerde anlan dernekler, vakflar ve zel hukuk tzel kiilerinin dier faaliyetleri ile gelir kaynaklar ve giderlerinin de denetlenecei, bu denetimlerin illerde Valilerin bakanlnda kaymakamlarn da katlmyla yaplan l Emniyet Asayi Koordinasyon Toplantlarnda ayda bir defa
1792

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-461.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1132
deerlendirilecek, gerektiinde mterek denetim esaslar belirlenecek ve gelecek aylarda yaplacak denetimlerin programlarn saptanacaktr. Bu toplantlar sonucunda ortaya kan denetim sonular ve deerlendirmelerin her ay dzenli olarak ileri Bakanl ile Babakanla gnderilecek, yaplacak bu denetimlerde Vali ve Kaymakamlar tarafndan ihtiya duyulan her trl bilgi, belge, ara, gere ve personel istek halinde Bakanlklar ile ilgili kamu kurum ve kurulularnn il, ile veya blge tekilatlan veya yerel idareler tarafndan ncelikli olarak karlanacak, l ve ilelerde ulusal, blgesel veya yerel dzeyde yayn yapan baz zel televizyon ve radyo kurulularnca ykc, blc ve irticai nitelikli yaynlar yapld bilinmektedir. l ve ilelerde bu yaynlar vali ve kaymakamlarn gzetiminde gvenlik kurulularnca takip edilecek, su olan yaynlar usulne uygun bir ekilde tespit edilerek TC. Savclklarna ve Radyo ve Televizyon st Kuruluna bildirilecektir. Cumhuriyetin Vali ve Kaymakamlarnn hi bir bask altnda kalmadan gven duygusu ierisinde ibu genelgede verilen grevleri laykyla yapacaklarna dair inancm ve gvenim tamdr.

Grld zere, bu Genelge ile REFAH-YOL Hkmeti dneminde, ileri Bakan Meral AKENER tarafndan 28 Mart 1997 tarihinde Valiliklere gnderilen Genelgeye dokunulmayarak, 406 sayl MGK Kararnn uygulanmas ile ilgili almalarn daha etkin hale getirilmesi amacyla, le baznda Kaymakamlarn bizzat iinde yer alacaklar, gn gnne takip ve aylk raporlama esasna dayal yeni bir denetim sistemi kurulmutur. Bylece, bu Genelge ile 406 sayl MGK Karar ile ilgili takip almalarnn, Trkiye sathna yaylmas amalanmtr. Adalet Bakanlna da gnderilen bu Genelgede, Vali ve Kaymakamlar tarafndan yaplacak tespitlerin Savclklara bildirilmesi eklinde emir verilmesi, idarenin grevinin hatrlatlmas bakmndan alt izilmesi gereken bir noktadr. Genelgede, Babakan YILMAZ tarafndan, Vali ve Kaymakamlara Cumhuriyetin Vali ve Kaymakamlar eklinde hitap edilmesi, keza onlara hibir bask altnda kalmadan gven duygusu ierisinde hareket etme ynnde telkinde bulunulmas, siyasi iradenin, idarenin arkasnda olduu mesajn verme ihtiyacnda olduunu gstermektedir. Genelgede dikkat eken bir dier husus, Genelgede milli gvenliin salanmas ifadesine yer verilerek, 406 sayl MGK Kararnn odak noktasn tekil eden ykc/irticai faaliyetlerin kapsamna, bu kez blc faaliyetlerin de eklenmesidir. Babakan YILMAZn 28 Kasm 1997 ve 4 ubat 1998 tarihlerinde yaymlad sz konusu Direktif ve Genelgeye ramen, Genelkurmay Bakanlnn, ANASOL-D Hkmeti tarafndan irticayla mcadele alannda yaplan almalardan da memnun kalmad grlmektedir. Zira, 17 Mart 1998 tarihinde gerekletirilen MGK toplantsnda, Genelkurmay Bakanl tarafndan hazrlanan rtica Ne Durumdadr? balkl zel bir brifingte irtica tehlikesinin byyerek devam ettii mesaj verilmitir. Bu siyasi konjonktrde, bir yandan MGK, dier yandan bir ksm kamuoyunda MGK Hkmeti eklindeki eletirilere muhatap olan YILMAZ, iki arada bir derede kalm olacak ki, ordunun irtica abartt eklindeki kamuoyu aratrma sonularn gazetecilerle paylamaya balamtr.1793
1793

Babakan Mesut Ylmazn yaptrd bir aratrmada ordunun irtica abarttn syleyenlerin orannn %62, ordunun irtica abartmadn syleyenlerin orannn ise %37.7 olduu ifade edilmitir. rtica ile savam yetersiz bulanlarn oran %37, irtica tehlikesi yoktur diyenlerin oran ise %39,3 olarak verilmitir. (Taha AKYOL, 3 Nisan 1998, Milliyet Gazetesi.) (E) Tmg. evket BLGRAY, bu anket sonularn siyasilerin anketleri kendi eilimlerine gre yaptrdklar eklinde

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1133

Bu ortamda, ANASOL-D Hkmetine dardan destek veren CHP'nin Trkbank yolsuzluundan dolay, 25 Kasm 1998 tarihinde Babakan YILMAZ aleyhinde verdii gensoru nergesinin kabul edilmesi zerine hkmet dmtr. Bu gelime zerine, Cumhurbakan DEMREL, hkmet kurma grevini 23 Aralk 1998 tarihinde DSP lideri ECEVTe vermi ancak ECEVT hkmeti kuramayarak grevi iade etmitir.

MGK Kararlar
25 Temmuz 1997 Tarihli ve 409 Sayl MGK Karar MGK, ANASOL-D Hkmeti gelir gelmez, bir nceki hkmet dneminde alnan 406 sayl MGK Kararnn uygulama durumunu yeniden gndemine almtr. Bu erevede, Babakan Mesut YILMAZn ilk kez katld 25 Temmuz 1997 tarihli MGK toplantsnda alnan 409 sayl Kararda, MGK Genel Sekreterlii koordinatrlnde ilgili kurumlarn katlmyla yaplan toplantlar neticesinde hazrlanan bir raporun esas alnd anlalmaktadr. Raporda zetle u hususlara yer verilmitir:
- Medeni Kanunun 903 sayl Kanunla deiik 73 ve mteakip maddelerinde deiiklik yaplarak; - Devletin ahsiyetine kar ilenen sulardan hkm giyen ahslar tarafndan kurulan ve ynetimde sz konusu ahslarn yer ald vakflar tescilinin yaplmamas, - Vakf kurucular hakknda ilgili kurum ve kurululardan elde edilen bilgilerin mahkemelerce, geerli bilgi ve belge niteliinde kabul edilmesi, - Vakflar Genel Mdrlnn, vakfn amac ve kurucular hakknda bilgi temini konusunda kurum ve kurulular ile koordine ve ibirlii yapmasnn zorunlu olmas, - Vakfn amacn gerekletirmek zere tahsis edilen mal varlnn bu amac gerekletirmeye yeterli olup olmad hususunun kanunla tespit edilecek resmi bilirkiilerce belirlenmesi, - Mahkemelerin tescil kararlarn da, kurulmak istenen vakfn amacnn lkenin ortamna uygunluu ve lkede bu amac gerekli klacak artlarn var olup olmad hususlarnn gz nne alnmas, - Mahkemelerce verilecek tescil karan verilmeden nce Vakflar Genel Mdrlnn grnn alnmas, - Cumhuriyet Savcs ve Mlki Amirlerin de vakfn kurulmasna engel sebeplerin varl halinde, iptal davas aabilme yetkisine sahip olmalar, - Zararl faaliyeti saptanan vakflarn faaliyetlerinin tedbir niteliinde durdurulmas konusunda Cumhuriyet Savclarnn, dava aabilmeleri,

yorumlam; REFAHYOL dneminde ordunun irtica abartmadn syleyenlerin orannn %80 olduunu ne srmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1134
gecikmesinde saknca bulunan hallerde ise bu konuda Mahalli Mlki Amirlere yetki verilmesi, - Trk ve yabanc uyruklu kiiler tarafndan yurtdnda kurulan vakflar tarafndan Trkiyede ube ama artlarnn tespit edilmesi, - Devlet Denetleme Kurulunun vakflarla ilgili her trl inceleme ve aratrma yapma hkmne ilerlik kazandrlmas, - Vakflar Genel Mdrl'nn denetim birimindeki personel saysnn artrlmas, - Ad geen Genel Mdrln bnyesinde istihbari konularda uzman personel alnmas.

409 sayl MGK Karar, 28 ubat dneminde, Devlete zararl olduu dnlen tm vakflarn, Medeni Kanunda yaplacak deiiklikler yoluyla, Vakflar Genel Mdrl, Cumhuriyet Savclar, Valiler ve Devlet Denetleme Kurulu vastasyla zapt-u rapt altna alnmak istendiini gstermektedir. Bu erevede, Kararn en nemli ynleri, Medeni Kanunun ilgili maddelerinin yeniden dzenlenerek, Devletin ahsiyetine kar ilenen sulardan hkm giyen ahslar tarafndan kurulan ve ynetimde sz konusu ahslarn yer ald vakflar tescilinin yaplmamas ve Zararl faaliyeti saptanan vakflarn faaliyetlerinin tedbir niteliinde durdurulmas konusunda Cumhuriyet Savclarnn, dava aabilmeleri, gecikmesinde saknca bulunan hallerde ise bu konuda Mahalli Mlki Amirlere yetki verilmesi eklindeki tedbirlerdir. 409 sayl Kararda; Devlete zararl olan vakflarn kapatlmas amacyla, Cumhuriyet Savclar ve Mlki Amirlere dava ama yetkisi verilmesi, vakflarn daha sk incelenmesi amacyla, hem Vakflar Genel Mdrlne ilave yetki ve personel takviyesi yaplmas, hem de Cumhurbakanna bal Devlet Denetleme Kurulu Kanununda deiiklik yaplarak, bu Kurulun da harekete geirilmesi istei Hkmete bildirilmektedir. Ayrca, sz konusu Kararda, Vakflar Genel Mdrlnn denetim eleman kadrolarnn sayca artrlmas, ayrca Devlet Gvenliine zararl faaliyet gsteren vakflarn tespiti amacyla istihbari faaliyet yrtecek personel takviyesi yaplmas eklindeki hususlar bilhassa dikkat ekicidir. Bu husus, ister istemez, sz konusu istihbarat personelinin hangi kaynaktan temin edilecei sorusunu akla getirmektedir. Bu Karar, MGKnn grev alanna giren milli gvenlik tanmnn neleri kapsadnn anlalmas bakmndan nem arz etmektedir. 409 sayl MGK Kararn alnmasn mteakip, Trkiyede irticai olduu ne srlen eitli vakflar zerinde Vakflar Genel Mdrl tarafndan fiilen bask kurulmu, Kurul bnyesindeki mfettiler tarafndan youn bir inceleme program yrtlerek, hazrlanan tefti raporlarna istinaden, alan davalar sonucunda vakflarn kapatlarak mallarna el konulmas yoluna gidilmitir. 26 ubat 1998 Tarihli ve 420 Sayl MGK Karar ANASOL-D Hkmeti dneminde 26 ubat 1998 tarihinde yaplan MGK toplantsnda alnan bu Kararda, zetle, Trk rencilerin Yabanc lkelerde renimleri Hakkndaki Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1135 1416 Sayl Kanunun yeniden dzenlenerek, resmi ve zel statde yurt dnda yksek renim grmek isteyen tm rencilerin Cumhuriyetimizin temel ilkeleriyle badaan baarl bir eitimle yetiebilmeleri amacyla; Milli Eitim Bakanlna ilave grev ve yetkiler verilmek istendii grlmektedir. Kararda bu maksatla; Milli eitim Bakanl Mstearnn bakanlnda, Milli Savunma Bakanl, ileri Bakanl, Dileri Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii, Yksek retim Kurulu ve Milli stihbarat Tekilat Mstearl st dzey yneticilerinin yer alaca bir Deerlendirme Kurulu oluturularak, Kurul tarafndan yksek retim konusunda yurt dndaki gelimelerin incelenip deerlendirilmesi, bu maksatla yurt dndaki Eitim Ataeleri tarafndan rencilerin sorunlarnn takip edilerek, hazrlanacak raporlarn Deerlendirme Kuruluna gnderilmesi, bu faaliyetler iin Milli Eitim Bakanl btesine ek denek konulmas hususlarnn eklenmesinin ngrld anlalmaktadr. Grld zere, 420 sayl MGK Kararyla, REFAH-YOL Hkmeti dneminde, irticayla mcadele konusunda alnm olan 28 ubat 1997 tarihli 406 sayl MGK Kararnn ruhuna uygun olarak, yurt dnda renim gren rencilerin kontrol ve ynlendirilmesi amacyla nemli bir adm atlm; hem devlet hem de zel kurulular tarafndan yurt dna renim grmek zere gnderilen tm rencilerin sk bir ekilde kontrol edilmesi ve Cumhuriyetimizin temel ilkeleriyle badaacak ekilde ynlendirilmesi ngrlmtr. Bu maksatla ihdas edilmesi ngrlen Deerlendirme Kuruluna, Milli Savunma Bakanl, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii ve Milli stihbarat Tekilat Mstearl st dzey yneticilerinin dahil edilmek suretiyle; yurt dndaki Trk rencilerin ykc ve blc faaliyetlere kar korunmasnn ve Cumhuriyetin temel ilkeleri erevesinde ynlendirilmesinin amalandn gstermektedir. 26 Mays 1998 Tarihli ve 423 Sayl MGK Karar Kararla, zetle; organize sularn faillerinin yakalanmas ve bunlarn balantlarnn ortaya karlmas iin, gerekli her trl tedbirin alnmas uygun bulunarak bu grn Bakanlar Kuruluna bildirilmesi karar alnmtr. 29 Aralk 1998 Tarihli 440 Sayl MGK Karar Bu siyasi ortamda, 29 Aralk 1998 tarihinde, ANASOL-D Hkmetinin son MGKs yaplmtr. MGKnn bu toplantsnda, 406 Sayl MGK Kararnn uygulama durumunun takip ve kontrolndeki etkinliin salanmas amacyla, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun Teekkl Tarz, Grevleri, alma Usullerinin yeniden dzenlenmesi ngrlmtr. Kararda, ANASOL-D Hkmeti yerine kurulacak yeni hkmet iktidara gelmeden nce, Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun grevini srdrmesinin uygun olaca grnn Bakanlar Kuruluna bildirilmesinin amaland grlmektedir. Cumhurbakan DEMREL, bu toplantdan sadece dokuz gn sonra, 7 Ocak 1999 tarihinde, yeni hkmeti kurma grevini, Mecliste drdnc parti konumundaki DSP'ye vermitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1136

DSP Aznlk Hkmeti Dnemi

Bu Hkmet dneminde, ilgili MGK Karar gereince, 15 Ocak 1999 tarihinde 99/12302 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun kuruluu, grev ve alma usulleri yeniden dzenlenmitir. Babakan ECEVT, 2 ubat 1999 tarihinde, Genelkurmay Bakanl, Devlet Bakanl ve Babakan Yardmclklarna, Devlet Bakanlklarna, Bakanlklara, Yksekretim Kurulu Bakanlna, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliine, Babakanlk Bal Kurulularna gerei iin, Cumhurbakanl Genel Sekreterliine ve TBMM Genel Sekreterliine bilgi iin 1999/21 sayl aadaki Genelgeyi gndermitir:1794 Trkiye Cumhuriyetinin temel niteliklerine kar yrtlen rejim aleyhtar irtica, ykc ve blc faaliyetlerin Devletimiz asndan ak bir tehlike oluturduu, rejim aleyhtar irticai faaliyetlere kar alnan nlemlerin uygulanmasn koordine etmek ve izlemek zere Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu ve bu Kurulun alt kurul almalarn yrtmek zere Babakanlkta bir merkez kurulduu, bir seneyi akn sreden beri faaliyet gsteren bu Kurul ve Merkezin irticayla mcadelede ok nemli sonular ald ve mesafe kat ettii, ancak bu mesafe alnan sonularn irticayla mcadele iin henz yeterli olmad, bu nedenle Kurulun ilevine etkin ekilde devam edecei, bu kapsamda l Valilerince dinin istismar ile dini siyasallatrma faaliyetlerinin kesin surette nlenmesi iin gerekli nlemlerin alnaca, Vali Yardmclar ve Kaymakamlar nlemlerin denetlenmesi konusunda takip ederek, ynlendirecekleri, bu konuda yasal ilemlerin tereddtsz ekilde uygulanaca, bunun bir Cumhuriyeti koruma grevi olduu, ayn zenin Cumhuriyet Savclarnca da gsterilecei, Cumhuriyetin Valisi, Kaymakam ve Savcsnn ibirlii ve koordinasyon iinde mcadele yrtecekleri, zellikle irticai, ykc ve blc yayn yapan tm radyo ve televizyonlarn kurulan sistem iinde izlenecei, zararl yaynlarn nlenerek, sorumlular hakknda hemen yasal ilem yaplaca, alnan nlemleri etkisiz klmaya ynelik eitli zeminlerde gerekletirilen ibirliine kar dikkatli olunaca, bilhassa klk kyafet ynetmeliinin uygulanmasnda hassasiyet gsterilecei, dinin istismarnn gerek inan ve iman sahibi vatandalarmza yaplabilecek en byk ktlk olduu, bu nedenle yrtlen mcadelenin dine ve gerek inan sahibi vatandalara yaplan kutsal bir hizmet olduu, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin, bata rejime ynelik irticai faaliyetler ile blc ve ykc faaliyetle mcadelede Cumhuriyetin Vali, Kaymakam ve Savclar ile dier tm kamu grevlilerinin yannda olduu. Komisyonumuzca 17 Ekim 2012 tarihinde dinlenen eski Babakanlk Mstear Yardmcs mer Kayr, grev yapt Haziran 1997-Haziran 1999 dneminde, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun sekretarya hizmetlerinde altn, almalarn MGK Genel Sekreterlii tarafndan ynlendirildiini ve yelerin de bu ekilde belirlendiini bu sre zarfnda, Mill Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinden kararlarn takibiyle ilgili bir sistem kurulmasna ilikin bir yaz geldiini; ancak, bu emrin geri evrilmesi zerine yeni batan ilem yapldn, ifade etmitir.1795
1794 1795

CUMHURBAKANLII ARV, Dolap No:91704 Fihrist No:22357-459,460. mer KAYIRn 17/10/2012 tarihli Komisyon Tutana.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1137

mer Kayr, devamla, Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulunun insanlar takip etmek iin kurulmadn, 406 sayl MGK Kararndaki tedbirlerin uygulanmasn takiple grevli olduunu; ancak zellikle bu almalarn 1999 Haziranna kadar devam ettiini, sonra Kurulun kamu kurulularnda irtica faaliyetlerinde bulunduu ne srlen personel hakknda meslekten karma dahil disiplin cezalarnn uygulanmasn talep eden bir birim haline dntn; nceki dnemde bakanlklara, Meclis Bakanlna, komisyonlara ve mahkemelere eitli yazlar yazldn, bunlarn Babakanln arivinde bulunabileceini belirtmitir. Kayr, yine nceki dnemde, MGK Genel Sekreterlii Yardmclarndan birisinin yaplan bir toplantda Babakanlk Mstearna sar bir zarf getirdiini ve Efendim, bakn burada falan memur bilmem ne yapyor dediini; Mstearn ise Aman, baa bir gelmesin, hkmete, Babakana bir sknt kmasn diye ilem yaptn; bu uygulamaya kendisinin son verdiini, byle durumlarda ilgili kurumlarn tefti kurullarnca inceleme yaplmasn istediini; Erbakann Babakanl dneminde, Babakanla yz ksur kii hakknda yaz geldiini, bu kiileri alabildii kadaryla yanna aldn, bu insanlarn irtica sebebiyle deil REFAHYOL Hkmeti dneminde grev yaptklar iin ihbar edildii, bu kiilere Bu falan cemaatten, Bu filan yapdan eklinde iftiralar atldn, bu insanlarn madur olduunu, bunlardan bazlarnn Babakanlkta ube mdr iken grevinden ayrlp retmenlik yaptn, birounun hl sknt ektiini, en byk sknty o dnemde grev yapan Babakanlk uzman yardmclarnn ektiini, birok vali, vali yardmcsnn grev yerinin deitirildiini, bu kiilerden bazlarnn daha sonra babakanlar tarafndan kurul bakan yapldn, ancak yine de damgalandklarn, 600-700 alann barts sebebiyle iten atldn, bunlarn da madur olduunu eklemitir.

AK Parti Dnemi
Babakan Recep Tayyip Erdoan imzasyla, 010-06/02297 sayl, 14 Aralk 2010 tarihli yazyla, 28 ubat srecinde, 406 sayl MGK Karar erevesinde Babakanlk tarafndan karlan Gizli gizlilik dereceli, Genelge, Direktif, Eylem Plan, Ynerge, Talimat ve Olurlar yrrlkten kaldrlmtr. Komisyonumuz yesi Sayn Milletvekillerinin, Sayn Babakan Recep Tayyip Erdoana yazl olarak ynelttikleri sorulara, 26 Kasm 2012 tarihinde Sayn Babakan yazl olarak cevap vermitir. Komisyonumuzun alma sresinin snrll ve raporun Meclis Bakanlna sunulmas iin ngrlen srenin dolmas yznden detayl bir analize tabi tutulamayan, Deerlendirme ve Cevaplarm balkl yazda Sayn Babakan; Komisyon yelerinin kendisine yneltecei sorulara szl olarak cevap vermeyi ok istediini ancak, yurtii ve yurtdndaki youn programnn buna imkn vermediini ve bundan tr cevaplarn yazl olarak ilettiini; Trkiyenin ileri demokrasiye ulamasnn yolunun, darbeci ve vesayeti anlaytan kurtulmasndan getiini, bunun da byk bir demokrasi ve hukuk mcadelesi ortaya koymakla mmkn olduunu; brokratik oligarinin her gn milli iradeyi rseleyen bir vesayet uygulamas olduunu ve bunun, mill iradeye bir gecede kkten mdahalede bulunan darbelerden bir farknn olmadn; vesayeti anlay, darbeci zihniyeti, mdahaleci yaklam tamamen tasfiye edene kadar, hukuki ve siyasi abalarnn devam edeceini; Komisyonun yapaca almalarn demokratikleme srecine nemli ve olumlu bir etkisinin olacana inandn ve hazrlanacak raporun, gemii aydnlatt kadar, gelecekte darbelerin tekrar yaanmamas iin ok deerli katklar sunacan ve kendisinin Komisyonun almalarna katk salamaktan byk memnuniyet duyacan ifade etmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1138

Babakan Sayn Recep Tayyip Erdoann 26 Kasm 2012 tarihli Deerlendirme ve Cevaplarm balkl, komisyonumuza hitaben kaleme ald aklamas olduu gibi aaya alnmtr (vurgular orijinal metne aittir):
Trkiye Byk Millet Meclisinin alndan hemen bir gn nce, 22 Nisan 1920de, Gazi Mustafa Kemal, sivil ve askeri makamlara dakika tehir edilmeyecektir notuyla bir telgraf gndermi ve u tarihi szleri kayda gemitir: Allahn inayetiyle, Nisann 23nc Cuma gn Byk Millet Meclisi alarak almaya balayacandan, bu tarihten sonra btn sivil ve askeri makamlarn ve btn milletin bavuraca en yce mercii Byk Millet Meclisi olacaktr. Gazi Mustafa Kemal, Kurtulu Sava zaferimize ve ardndan Cumhuriyetimizin ilanna giden yolda en nemli adm olarak Trkiye Byk Millet Meclisini toplantya arrken, daha o gn temel ilkeyi koymu ve Meclisin, btn sivil ve askeri makamlarn ve btn milletin bavuraca en yce merci olduunu ifade etmitir. Kurtulu savan sevk ve idare eden Trkiye Byk Millet Meclisine verilen nem, milletimizin ortak akln, hissiyatn ve iradesini yanstm olmasndandr. Milletin gc, TBMMde tezahr etmitir. Bu g hem Kurtulu Savan ynlendirmi, hem de Trkiye Cumhuriyetini kuran irade olmutur. TBMM, Trkiye topraklar igal altndayken, Trk halk esarete sokulmaya allrken, yani milletin meru savunma hakk yok edilmiken alm; kurtuluun ve kuruluun temel dayana olarak grlmtr. TBMM, daha kuruluunda, sorun olduunda kapatlmak, ilevsiz hale getirilmek iin deil; tam tersine lkenin ve milletin bana gelebilecek en byk sorun karsnda zm retmek amacyla sorumluluk yklenmitir. lkede sorunlar ba gsterdiinde, milletin kendi kendini idare etmekten aciz kald iddiasyla TBMMyi ilevsiz hale getirmek, devre d brakmak, hi kukusuz, Cumhuriyetimizin kuruluundaki en temel ilkeye, yani milletin azim ve kararllnn her soruna are retecei anlayna, Cumhuriyetimizin ruhuna, zne, ayn ekilde Gazi Mustafa Kemal ve arkadalarnn mirasna ok ak ekilde ihanet etmektir. Demokrasiye kasteden mdahaleler, hem lkede cari olan sisteme, hukuk dzenine inanmamak manasna gelmektedir, hem de milli iradeye, millete gvenmemek gibi bir anlaya dayanmaktadr. lkesine, kendi siyasi-idari-hukuki sistemine gvenmeyen, kendi halkna inanmayan bir anlay ya hastalkl bir zihniyetin tezahr olabilir ya da belli kii ve gruplarn menfaatini esas alan keyfi, despot ve kural tanmaz bir zihniyete dayanr. Darbe artlarn oluturmak iin her trl kirli oyuna bavuran, demokratik rejimi ykarak milletin iradesini ayaklar altna alan, mdahale srelerinde her trl zulm ve hakszl kendi halkna reva gren bir anlay, bir ruh hali, bir siyasi zihniyet sadece hukuken ve siyaseten deil, ahlaki ve ruhsal adan da irdelenmek durumundadr. lkesine byk kayplar yaatan bu zihniyetin, milletin Meclisini sorun zemeyecek bir acziyet iinde gstermesi veya halk, Meclisi ve demokrasiyi sorunun kayna olarak grmesi kabul edilemez bir durumdur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1139
Meclis, sorun olduunda datlacak bir merci deil, istiklal mcadelemizde ve Cumhuriyetimizin kuruluunda olduu gibi, milletimizin en skntl annda derhal toplanp soruna zm retecek yegane merciidir. Halk iradesi seim yoluyla ya da halkoylamalar yoluyla tecelli eder. Millet iradesini setikleri araclyla veya dorudan halkoylamas yoluyla kullanr. Halk, milli iradenin orta deil, bizatihi sahibidir. Kurumlar da milli iradenin orta deil, emrindeki grevlilerdir. Bizim Cumhuriyetimiz, kurumlarn vesayeti mdahalelerde bulunduu brokratik bir Cumhuriyet deil; halkn, halkoylamalar ve seim yoluyla, Trkiye Byk Millet Meclisi araclyla iradesini tecelli ettirdii demokratik bir Cumhuriyet olmak durumundadr. 23 Nisan 1920den itibaren, Gazi Mustafa Kemal, TBMMnin milletin yegane karar mercii olduu ilkesini kararl ekilde savunmutur. Ancak lkemizde, halk mmeyyiz olarak kabul etmeyen, halkta kendi kendisini idare edebilecek yeterlilii grmeyen, halkn vesayete ihtiyac olduuna inanan evreler, ne yazk ki en bandan itibaren demokratik bir cumhuriyet karsnda brokratik bir cumhuriyeti savunmulardr. Halkn tercihlerini, hissiyatn, dncelerini ve deerlerini kmseyen bu evreler, g, yetki ve iradenin halkta olmasn her zaman yadrgam, halk kmsemi; sadece son dnemde deil, nesiller boyu devam eden bir zihniyetin yansmas olarak halkn tercihlerini hakaretamiz yaktrmalarla aalamtr. Halktan ciddi bir tevecch grmeyen bu evreler, millet iradesini gasp etmek iin her yola bavurmu, iradeyi, yetkiyi, gc halktan alarak, kendi kontrollerindeki kurumlara teslim etmilerdir. Kendi karlarn devletin karlar olarak tanmlam ve millet iktidarn daima kendi menfaatlerine tehdit olarak grmlerdir. 1950de, ilk kez halkn tercihiyle, halkn seimiyle, halkn tevecchyle i bana gelen iktidar, 27 Mays 1960 mdahalesiyle, halka, millete ramen grevden uzaklatrlmtr. Milletin Meclisi kapatlm, milletin hkmeti devrilmi, milletin temsilcileri zindanlara atlm, milletin adamlar daraalarna gnderilmitir. Kendisini halkn zerinde gren, kendisine durumdan vazife karan evreler, Kurtulu Sava gibi zor bir dnemde dahi sorumluluk stlenen ve zafer kazanan gazi Meclisi, sorun zemiyor bahanesiyle etkisiz hale getirmitir. Ne yazk ki, 1960 mdahalesiyle birlikte, Trkiye Byk Millet Meclisine verilen, yani milli iradeye teslim edilen haklar ve yetkiler ok byk lde kalc olarak gasp edilmi ve kurumlara devredilmitir. Bylece bir vesayet rejimi kurulmutur. Trkiye Byk Millet Meclisi ve onun ibana getirdii Hkmetlerin alan daraltlm, sivil siyasetin etkisi krlm, yetkileri kstlanm, tam demokrasi yerine snrl ve gdml demokrasi sreci balatlmtr. 1960 mdahalesiyle birlikte, Hkmetler adeta kuatma altna alnm, her admlarnda engellenmeye ve tehdide ak bir konuma getirilmitir. Sivil siyasetin, Meclisin ve Hkmetlerin karsnda, adeta matruka gibi bir engeller silsilesi olumutur. Bir engeli aan sivil siyaset, bir baka engele taklm, onu aan, yeni bir engele taklm ve reform yapma yetenei tamamen elinden alnmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1140
Milletin talep, hissiyat, deer ve dncelerini hayata geirmeye alan iktidarlar vesayet rejimi tarafndan bir tehlike ve sorun olarak hedefe konulmutur. Kurumlarn idaresinden kurallarn idaresine; kurumlarn iradesinden millet iradesine gei ynndeki her reform, statkonun kendisini koruma refleksiyle ortaya koyduu bariyerler tarafndan srekli engellenmitir. Bu noktada u hususun altnn zellikle izilmesi gerekiyor: Statko, yllar iinde kendi elit tabakasn, sekinlerini, kendi taraftarlarn, yandalarn oluturmutur. Zaman iinde millet iradesi karsnda, statkoya srtn dayam siyaset anlay, statkodan g alan ekonomik aktrler, sivil grnml rgtler ve ayn ekilde bir medya olumutur. Darbecilik, mdahalecilik ve vesayetilik, ideolojik veya siyasi maskeler altnda varln srdrm; kimi zaman milliyeti duygular, kimi zaman laiklik gibi kavramlar, kimi zaman dini/mezhebi anlaylar istismar ederek kendisini var etmeye almtr. Millet iradesinin g kazand, millet iradesinin lke iin bir k ve atlm hamlesi iine girdii her dnemde, statko, tm unsurlarn, tm taraftarlarn kullanarak, millet iradesini bomann, statkoyu yeniden glendirmenin ve egemen klmann mcadelesi iinde olmutur. Kendi imtiyazlarn kaybetme korkusu iinde olan statko taraftarlar, milletin menfaatlerine her zaman kapy kapatm, millete giden yolu eitli engellerle rmtr. Trkiyede sivil demokratik siyasete ve milli iradeye ynelik karanlk giriimler aratrlrken, millet iradesinin gasp edilmesi srelerinde ittifak yapan siyasetilerin, brokrasinin, ekonomi evrelerinin, medyann ve sivil toplum rgtlerinin rol mutlaka genilemesine incelenmelidir. Darbeler, statkocu zihniyeti korumak veya milletin setii iktidar devirmek isteyen farkl kesimlerin ibirlii ve konsorsiyumu eklinde gereklemitir. Darbelerin iinde veya arkasnda yer alan, alk ve anak tutan, darbelerden medet uman anlaylar bu darbe sorununun daha derinlere inen boyutlar olduunu gstermektedir. *** 1960 mdahalesinde ve sonrasndaki giriimlerde ok net olarak grdmz zere, baz siyasi partiler, statko partileri olarak, kendi imtiyazl durumlarn muhafaza etmek gayretiyle, mdahaleler karsnda demokratik bir tutum sergilememitir. Ne yazk ki, baz siyasi partiler, mdahaleler karsnda millet iradesinin kudsiyetini, Meclisin yegane zm yeri olmasn savunmak yerine, mdahalecilere alk tutmay, onlara yol amay, onlara zemin hazrlamay, onlarn srtn svazlamay ve yreklendirmeyi tercih etmilerdir. Anti-demokratik mdahaleleri mazur gstermeye, meru ve hakl grmeye alan bu zihniyetin varl, Trkiyenin darbe sorunundan kalc olarak kurtulmasn engelleyen bir faktrdr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1141
Gcn milletten deil, vesayeti kurumlardan alan siyasi partiler, dn olduu gibi bugn de millet iradesini kmsemeye, brokratik Cumhuriyeti savunmaya devam etmektedir. AK Parti gibi byk temsil kabiliyetine sahip iktidar partisinin kapatlma davasn Ankarada savclar varm szyle olumlu karlayan zihniyetin, milletin iradesini yanstan Meclise de, demokrasinin olmazsa olmaz partilere de, o partilere oy veren halk kitlesine de sayg gstermesi mmkn deildir. unu burada tekraren ve altn izerek ifade etmek durumundaym: Trkiye Byk Millet Meclisi, sorun ktnda devre d braklacak deil, sorunu zecek mercidir. Baz siyasi partiler ve siyasetiler, hatta Meclisin mensubu olduklar halde, sorun ktnda Meclisin datlmasna gz yummu, zmnen onay vermi, bu arpklk karsnda seslerini ykseltmekten, bu gayri meru durum karsnda onurlu bir duru sergilemekten kanmlardr. Mdahale dnemlerinde veya vesayeti anlayn hortlatld dnemlerde millet desteine sahip siyasi partilerin kapatlmas veya kapatlmaya kalklmas, ister antidemokratik srelerin sonucunda oluturulmu demokrasisiz hukuk yollaryla, ister metazori yntemlerle olsun, kesinlikle kabul edilemez bir durumdur. Bu yzden AK Parti partilerin kapatlmasna temelden kardr. Bu ynde bugne kadar eitli giriimlerde bulunmamza ramen, muhalefet destek vermemesi sebebiyle gerekletiremediimiz reformlar hayata geirebilmek iin, bundan sonra da mcadelemizi ayn kararllkla srdreceiz. *** Tarihimizde, demokrasiye, milli iradeye ynelik mdahale giriimlerinin ekonomik boyutu son derece nemlidir. Mdahale dnemleri, Trkiyenin ok ar faturalar, ok ar bedeller dedii dnemler olmutur. Bu dnemlerde Trkiye ekonomisinin byme hz yavalam, uluslararas itibar kaybolmu, esnafn, tccarn, sanayicinin, iftinin ileri bozulmu, eitli nedenlerle millete ok ar yk yklenmitir. Mdahalelerin ekonomi zerindeki etkisi yllarca devam etmi, nesilleri etkisi altna almtr. 1945 ylnda sona eren kinci Dnya Savann ardndan, tamamen yanm ve yklm lkeler ok hzl ekilde toparlanp gl ekonomiler konumuna ykselirken, Trkiye mdahaleler nedeniyle toparlanamam, byk potansiyeline ramen gcn yeterince aa karamamtr. Trkiye yoksullarken, millet yoksullarken, nesilleri etkisi altna alacak durgunluklar yaanrken, mdahaleler kendi zenginlerini oluturmaktan geri durmam, belli evreler mdahaleler sayesinde ciddi haksz kazanmlar elde etmilerdir. Mdahale dnemlerinde oluturulan antidemokratik yaplanmalar, kurum ve kurallar sebebiyle etkisini srdren vesayeti anlay, iktidarlarn nnde bariyer olmaya devam etmi, Trkiyenin ekonomik kalknmas iin gereken ivmeyi yakalamasn zorlatrmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1142
Millete hesap vermeyen kurum ve kurallarn zamann gerisinde kalan anlaylar, millete kaybettirmeyi srdrm, lkenin bymesinin nne set ekmitir. *** Mdahaleler srecinde medyann rol elbette inkar edilemez. Demokrasinin 4nc kuvveti olmas beklenen medya, ne yazk ki lkemizde mdahale zeminlerinin hazrlanmasnda nemli roller stlenmitir. 1960 mdahalesi ncesinde olduu gibi, dier mdahaleler ncesinde de medya, kkrtc, kaosa srkleyici, tedirgin edici kampanyalarn iinde yer almtr. Basn zgrl, basn ahlak, demokrasi, tarafszlk ilkeleriyle asla badamayacak ekilde, medya kiileri ve kurumlar hedef alm, sivil siyasetin alannn daraltlmasnda etkin sorumluluk stlenmitir. Mdahale srelerinde medyann baz kurumlarn etkisi altna girdii, ynlendirildii ve tehdit yoluyla belli istikametlere zorland bugn artk somut rneklerle aa kmtr. Medya sadece siyasi iktidarlara deil, kendi iindeki demokrasi savunucularna kar da andlar zerinden saldrlar gerekletirmi, vesayeti kurumlarn tetikiliini yaparak medya ve siyaset mhendisliine soyunmutur. *** Mdahale srelerinde sivil toplum rgtlerinin rol de ayn ekilde incelenmeye, aratrlmaya muhtatr. Demokratik ortamn en nemli mekanizmalarndan olmas gereken, bizzat demokrasiyle varolabilen, demokrasiyi glendirmek gibi bir ilevi bulunan sivil toplum rgtleri, baz mdahale zamanlarnda, milli iradeden ve hukuktan yana olmak yerine, statkodan ve vesayeti anlaytan tarafa olmay tercih etmi, mdahale srelerine zemin hazrlanmasna, srelerin hzlanmasna, mdahalelerin merulatrlma abalarna destek vermitir. Trkiyede mdahaleler aratrlrken, yeni mdahalelerin olmamas iin tedbirler alnrken, siyasetinin, brokrasinin, ekonomik evrelerin, medyann ve sivil toplum rgtlerinin gemite bu durumlarda takndklar tavr mutlaka incelenmeli ve bunlardan dersler karlmaldr. *** Bizim neslimiz, mdahalelerle madur ve malul bir nesildir. ocuklarmz ve genlerimiz, gemite yaanan mdahalelerin bedelini bugn dahi derken, bizler, yllara sari bu bedelin yansra, mdahaleleri bizzat yaayarak, mdahalelerde bizzat hedef alnarak maduriyetler yaadk. ahsm ve arkadalarm, 12 Eyll 1980 mdahalesini ve 28 ubat mdahalesini bizzat yaadk ve bu mdahalelerde ar bedeller dedik. 1976 ylnda MSP Beyolu Genlik Kollar Bakanl grevimi yrtrken gerekleen 1980 darbesine dorudan maruz kalan bir siyasetiyim. 1980 darbesiyle, btn siyasetiler gibi ben de siyasi faaliyetlerime ara vermek durumunda kaldm.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1143
12 Eyll 1980 ncesinde, saduyuyu, soukkanll telkin eden; atmalarn uzanda duran, birbiriyle atan taraflar arasnda uzlamay, barmay, diyalou ne karan bir tavr iinde olduk. Yaanan atmalarn yapay olduunu, kkrtmalarn neticesi olduunu gryor; genlerin birbirlerine ynelik husumetlerinin, kendilerine, ailelerine, lkeye ar zararlar verdiini bizzat mahade ediyorduk. 12 Eyll ncesinde, kardelie, birlie, dayanmaya ynelik tm arlarmz, bu yndeki tm gayretlerimiz maalesef karlk bulamam; kendi yakn arkadalarmz da dahil olmak zere ok sayda gen bu srete hayatn kaybetmitir. 12 Eyll ncesini bizzat yaam biri olarak, mdahale ncesi manzarann tamamen yapay tartma ve atmalardan ibaret olduunu hatrlatmak durumundaym. atma, kamplama sreci, adeta bir mdahalenin gerekesi, bir mdahalenin bahanesi, zemini olarak tasarlanmtr. Genlerin birbirine ynelik hasmane tutumlarna ek olarak, Meclisin zm retme iradesi dardan mdahalelerle yok edilmek istenmitir. 12 Eyll mdahalesi ncesinde de, ekonomik evrelerin, medyann ve sivil rgtlerin kkrtmalar srete nemli rol oynamtr. Askeri mdahale ile atmalar sona ererken, genlik zerinde, tm millet zerinde ar basklar, ikenceler, sindirmeler, hatta idamlar uygulanmtr. Mdahale sonrasnda statko kendisini tazelemi, daha fazla glendirmi, kurumlarn alann olabildiince geniletirken, sivil siyasetin alann daraltmtr. 12 Eyll mdahalesinin etkilerinin zayflamas yllar almtr. 12 Eylln genler zerinde at derin yaralar iyilemezken, millet iradesinde at yaralar da daha uzun sreler kanamaya devam etmitir. Sivil siyaseti ve hkmetlerin yetkilerini daraltan 12 Eyll sreci, belli bir noktadan sonra demokrasi ile statko arasnda yeni bir gerilimin domasna yol amtr. Bu gerilim, 28 ubat 1997de, yeni fakat postmodern bir darbe ile gn yzne kmtr. Demokrasinin yava da olsa ilerleme kaydettii, milli iradenin tekrar g kazand, milletin tercihlerinin, talep ve beklentilerinin ok daha gl ekilde seslendirilmeye baland bir dnemde, 28 ubatla statko ve statkoya srtn dayayan egemen gler, bir kez daha kendilerini tazeleme, yeniden g kazanma giriiminde bulunmulardr. Milletin oylaryla iktidara gelen siyasi partilere ynelik tahammlszlk, milletin iradesini hie sayan fiili dayatmaya dnm, siyaset mhendisliiyle yeni bir dzen oluturulmaya allmtr. 12 Eyll sonrasnda, stanbulda, siyasetin iinde aktif grevler alm biri olarak, siyaset alannn nasl daraltldn bizzat yaadm. 12 Eyll yasalarnn snrlandrd siyaset alan iinde, milletin arzu, talep ve beklentilerini, yani millet iradesini idareye yanstmak yolunda zorlu bir mcadelenin iinde oldum.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1144
Bu zorlu mcadeledeki kararllmz neticesinde, 1994 ylnda stanbul Bykehir Belediye Bakanl grevi aziz milletimiz tarafndan ahsma tevdi edildi. Esasen, 28 ubat mdahalesinin ilk sinyalleri de, 1994teki bu seimin ardndan alnmaya baland. stanbul bata olmak zere Trkiyenin bykehirlerinde, bir ok ilinde, ilesinde, demokrasinin, milli iradenin, milletin arzu ve taleplerinin sanda yansmas, belli ki statkoyu ve statkoya srtn dayam evreleri rahatsz etti. Bykehir Belediye Bakanl grevini srdrrken, grevimi yapmay engellemeye, yavalatmaya ynelik ok sayda mdahale ile kar karya kaldm. Bu srete, sadece askeri ve sivil brokrasinin, demokrasi d glerin deil, bizzat siyasetin, bizzat Hkmetlerin de engellemelerine maruz kaldm. Yasalar zorlanarak, snrlar daraltlarak, medya araclyla yrtlen karalama kampanyalar, iddia ve ithamlar altnda, stanbula hizmet etmemizin nne geilmek istendi. Tm bu engelleri aarak, milletten aldmz yetkiye smsk sahip karak stanbula hizmet grevimizi baaryla ifa ettik. 28 ubat mdahalesi, Ankarada, milletin hr iradesiyle seilmi Hkmet yannda, ahsm bata olmak zere Belediye Bakanlarn da hedef ald. Nitekim, Siirtte okuduum bir iir gereke gsterilerek hakkmda dava ald ve jet hzyla yaplan yarglama sonucunda hapse mahkum edildim. Tamamen ideolojik ve siyasi mlahazalarla hukuksuz ekilde gerekleen bu yarglama, mdahale artlarnda yaplan ynlendirmelerle vuku buldu. Nitekim iddianamede yer alan ifadeler herhangi somut bir su unsurunu ortaya koymaktan ziyade, n kesmeye ynelik ve gelecee dnk bir siyaset dizaynn yanstyordu. Bugn unu ok net olarak sylemeliyim ki, 28 ubat mdahalesi, Trkiye Byk Millet Meclisini, seilmi Hkmeti, millet iradesini, sivil siyaseti hedef ald kadar, dorudan ahsm da hedef almtr. Bu mdahale, lkenin geleceini ipotek altna alacak bir siyaset mhendisliinin rndr. 28 ubat mdahalesi, demokrasi yolundaki yrymz akamete uratmak iin, yasalar zorlamak suretiyle, kurumlar harekete geirerek, nmz kesmeyi hedeflemitir. Talim Terbiye Kurulunun tavsiye ettii bir kitaptan okuduum iir dolaysyla hapse mahkum edilmek bir yana, siyaset yasayla, siyaset yapmam da engellenmek istenmitir. Siirtte 06.12.1997 gn yaptm konumam bahanesiyle mahkum edilmem iin kurgulanan iddianamede Anayasal bir kurum olan Milli Gvenlik Kurulu 28 ubat 1997 gnl toplantsnda, demokratik ve laik rejimi tehdit eden irticai faaliyetlerin nlenmesi ve i barn yeniden tesisi amac ile bir dizi kararlar alm ve uygulanmas iin mevcut hkmete tavsiye edilmi olduu halde, Refah Partisi iktidar orta olarak bu kararlar, savsaklayp uygulamaya geirmedii gibi, kamuoyuna bu kararlar milli iradeyi yanstmad ve milli irade gler tarafndan zorla empoze edildii gr ifade edilerek, rtl olarak sulanan Trk Silahl Kuvvetleri de bu kamplama ve atma ierisine

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1145
ekilmitir eklinde dava konusuyla alakas olmayan itelemelerle sulama gerekesi oluturulmas, hakkmdaki haksz yargnn gstergelerinden biridir. 28 ubat, bizi, bizim temsil ettiimiz siyasi idealleri, bizim ahsmzda milletin tercihlerini ve iradesini silmek, yok etmek, engellemek zerine kurgulanmtr. 28 ubat sreci ile AK Parti ve bizim siyasi almalarmz arasnda kurulan speklatif ilikiler haksz, insafsz ve mesnetsizdir. Biz, 28 ubat dneminde hedef alndk, engellendik, madur edildik, hatta zorlama gerekelerle grevden alndk, cezaevine ve siyaset yasana mahkum edildik. Biz, 28 ubata ramen, milletimizden aldmz destek ve istikametle siyasi hayatmz srdrp bugnlere geldik. 28 ubat mdahalesine kar dik ve kararl duruumuz, milletimize ve lkemize olan inancmz, mdahalenin bizi deil, kendisini imha etmesi sonucunu beraberinde getirmitir. nk millete ramen, hakka-hukuka ramen, maeri vicdana ramen netice almak, uzun soluklu bir baarya ulamak mmkn deildir. Bu tr mdahaleler gle maya almak gibi akl ddr, gnei fleyerek sndrmeye almak gibi mantk ddr. 28 ubat mdahalesi karsndaki cesur ve sabrl duruumuz, kararl mcadelemiz, oyunu bozmutur. Ylmadan, yklmadan, umutsuzlua ve yeise kaplmadan verdiimiz mcadele baaryla sonulanmtr. Maruz kaldmz zulm ve tacizler karsnda hibir zaman ylmadk, mutlaka hakkn stn geleceine inandk. 28 ubatn beli etelerine, er ittifaklarna, karanlk ibirliklerine kar sergilediimiz vakur ve sabrl mcadele sayesinde, bir kez daha millet kazanm, bir kez daha milletin iradesi stn gelmi, bir kez daha milletin karar her trl kararn zerine kmtr. 28 ubat karsndaki dik ve kararl duruumuz baz evreler tarafndan bir trl anlalamad iin, bugn millet iradesinin gc de bir trl kavranamamaktadr. G karsnda geri adm atmay, g karsnda el ovuturmay alkanlk haline getirmi olanlar, meru olmayan, meruiyetini milletten almayan g karsnda dik duruun ne olduunu asla anlayamayacaktr. Her zaman gcn karsnda eilenler, bugn de g karsnda dik duranlar anlayamayacak, anlayamadklar iin de, kendilerinde olan, yani gle ibirlii yapma alkanln, bakalarna yaktracaklardr. Biz gcmz milletten ve milli iradeden alyoruz. En byk gcn Haktan, hakikatten, halktan geldiine inanyoruz. Milletin ve milli iradenin vesayete ihtiyac olduu anlayn ayn ekilde en gl ekilde reddediyor; milletin yegane hakem, yegane karar mercii olduu ilkesini gl ekilde savunuyoruz. *** 27 Nisan 2007de, Trk Silahl Kuvvetlerinin internet sitesinde yaynlanan bildiri karsndaki tavrmz da bu dorultuda son derece net ve kararl olmutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1146
Gemite Hkmetlerin, siyasi parti ve siyasetilerin yapt gibi, bu trden bildiriler karsnda boyun emek, sessiz ve tepkisiz kalmak yerine, Hkmetimiz gereken en sert ve kararl duruu sergilemi, demokrasi ve millet iradesi tarafnda yerini almtr. Hkmetimizin bu tavr, sadece milli iradenin ve demokrasinin muhafaza edilmesi noktasnda deil; statkonun geriletilmesi, gelecek nesiller adna rnek ve gurur verici bir tavrn sergilenmesi sonucunu da dourmutur. 27 Nisan bildirisi sonrasnda yaananlar, Trkiyede samimi ve kararl bir sivil irade bulunmas halinde, demokrasiye ynelik tehlikelerin demokratik sistemin kendi dinamikleri ile bertaraf edilebileceini gstermitir. Bildiri ve bildirideki haddi aan ifadeler, hkmetimizin net ve gl tavryla anlamsz hale getirilmi, sergilediimiz demokratik duru sayesinde muhtemel oyunlar boa karlmtr. 2007 ylnda 16 Nisanda adaylk bavurularnn balamasyla start alan Cumhurbakanl seimi srecinde yaanan olaylar, Trk demokrasi tarihine hem utan, hem de ibret vesikas olarak kaznmtr. Cumhurbakanl seimine ynelik olarak pompalanan tahammlszlkler, farkl giriimlerle tezahr etse de, AK Parti bunlarn hepsini boa karm; 22 Temmuzda sine-i millete giderek, yine milletinden g almtr. 28 Nisan gn AK Parti hkmeti, 22 Temmuz gecesi ise Trk milleti bildiricilere ve vesayetten medet uman evrelere en gzel cevab vermitir. Sonuta AK Parti, Sayn Abdullah Gln Cumhurbakan seilmesini salayarak demokrasinin gcn herkese gstermitir. AK Partinin btn mensuplar, demokrasinin ite bu kritik snavn alnlarnn akyla vermilerdir. Bu srete yalpalayan, baka istikametlere ynelenler ise zaten ayrlp gitmiler, kendi yollarnda yrmlerdir. Milletimiz ise, bu yolun yanl bir yol olduunu, 22 Temmuz seimlerinde hepsini de tasfiye ederek kendilerine gstermitir. *** Kamuoyunda Dolmabahe Grmesi olarak adlandrlan, dnemin Genelkurmay Bakan ile yaptmz grme konusundaki speklasyonlarn abartl, haksz ve gerekd olduunu ifade etmek durumundaym. Babakan ile kendisine bal olan Genelkurmay Bakannn haftalk grmelere balamas ve asker-sivil ilikilerinin olmas gerektii ekle dnmesi, Trk siyaseti asndan olumlu bir gelimedir. Bu grme de haftalk olaan ve sradan bir grmedir. Bu grmenin muhtevasnda spekle edilen hususlar veya devam eden davalarla ilgili konular bulunmamaktadr. Bildirinin dankl dv olduu iddialar, dnemi yaayanlar iin, gerekten ok anlamsz, insafsz ve mesnetsiz bo laflardr. AK Partinin oylar, dankl dvlerle deil, demokrasi ve zgrlkler konusunda ortaya koyduu samimi ve kararl duru sayesinde artmtr. Biz milletimizin karsna maduriyetle deil, ite bu duruumuzla ktmz iin baarl olduk. Hkmetin demokratik duru sergiledii bu olay srasnda muhalefet partilerinin silik, etkisiz ve pasif bir tutum taknmalar, demokrasiye ve milli iradeye destek veren bir pozisyon alamamalar ise, 22 Temmuz seimlerinde milletimiz tarafndan en iyi ekilde takdir edilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1147
AK Parti iktidar, 10 yl boyunca lkeye ve millete hizmet ederken, bir yandan da vesayeti anlay geriletmek, karanlk odaklar ve eteleri temizlemek iin mcadele etmitir. Hkmetimize ve milli iradeye kar tertiplenen birok oyun bozulmu, birok illegal giriim yarg konusu yaplm, mdahaleci senaryolar peinde koan birok odak tasfiye edilmitir. Biz bu srete hibir kuruma, hibir kiiye kar nyargyla, pein hkmle hareket etmedik, byle bir yntemi de doru bulmayz. nemli olan kurumlar ypratmadan yanl yapan kiilerin cezalandrlmas, illegal ebekelerin kertilmesidir. Hi kimse milletin Meclisine, milletin Hkmetine, milletin anayasal ve yasal kurumlarna kar illegal mdahalelerde, antidemokratik giriimlerde bulunamaz. Bu tr yaklamlar ncelikle kurumlarn kendilerine zarar verir. Bilindii gibi 27 Mays darbesi sonrasnda birok komutan grevden el ektirilmi, ordunun i disiplini ve ileyii de darbe almtr. Bu tr mdahaleler hem lkenin itibarn sarsm, hem de milletin bu kurumlara olan gvenini zedelemitir. Doal olarak demokratikleme mcadelesi tm bu boyutlar da kapsamak durumundadr. Bylesine ciddi bir hususta, sadece kulaktan dolma bilgiyle, dedikoduyla, duyumla hareket edilmesi sz konusu olamaz. 2003 sonrasnda gndeme getirilen darbe planlar ve hazrlklaryla ilgili somut bilgiler, belgeler, iddialar yargya ulatnda, savclarmz ve hakimlerimiz zerlerine deni cesaretle yapmlar, iddianameleri hazrlayp davalar grmeye balamlardr. Bizim hkmet olarak bu srete yaptmz, yargnn ileyiini kolaylatracak imkanlar salamaktan ve adaletin tecelli etmesini sabrla izlemekten ibarettir. Ayrca AK Parti, AK Partiyi ve Glen Cemaatini Bitirme Plan eklinde kamuoyunun gndemine gelen internet andc konusunda davaya mdahil olmutur. Bilindii gibi mdahale dnemlerinde sadece siyasi iktidarlar deil, toplumun farkl kesimleri de hedefe konulmakta, etkisizletirilmeye allmakta, bir tehdit ve tehlike olarak konumlandrlmaktadr. Bu ise toplumsal kesimler arasnda ayrmcla ve halkmzn ok haksz uygulamalara maruz kalmasna sebep olmaktadr. zellikle 28 ubat srecinde ekonomiden siyasete, sivil toplumdan i dnyasna kadar birok alanda toplum kesimleri madur edilmi, ak zulmlere maruz braklmtr. Bu srete madur edilen kesimlerin mdahaleci anlayn ibirlikisi veya destekisi gibi takdim edilmesi son derece insafsz ve gerek d bir deerlendirme olacaktr. mkanlarn ve zamanlarn lkemizin sosyal sorunlarnn giderilmesine hasreden, manevi almalar yrten grup, camia ve kanaat nderlerinin geni halk kesimlerini koruma duygusuyla ve sorumluluk hissiyatyla ortaya koyduklar sylemler, kesinlikle postmodern darbe srecinin bir paras olarak yaftalanamaz. Nitekim bu kesimler gerek yaadklar hakszlklarla, gerek uradklar takibat ve yarglamalarla, bu srecin maduru durumuna dmlerdir. AK Parti iktidarnn yrtt demokratikleme abalar, bir ynyle de gemite madur edilen tm toplum kesimlerinin yaad hakszlklar gidermeye ynelik olmutur. zellikle meslek liseleri, imam hatipler ve Kuran Kurslar balamnda yaanan maduriyetler, hkmetimizin att admlarla giderilmi, toplumsal hayatta bir normalleme salanmtr. ***

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1148
AK Parti, 14 Austos 2001de, milletin partisi olarak, bizzat millet tarafndan kurulmu, Yeter, Sz de, Karar da Milletindir sloganyla iktidara yrmtr. Millet iradesi partimiz ve hkmetimiz iin her zaman kudsiyet arzetmitir. Parti olarak, milletimizin bize olan itimadn, bu itimadn tezahr olan yetkiyi daima kutsal bir emanet olarak grdk. Milli iradeye ynelik her trl mdahale giriimine kar kararl ekilde mcadele verdik. 10 yl boyunca, Hkmetlerimiz dneminde, milli iradeyi muhafaza etmek, demokrasinin standartlarn gelitirmek, demokratik kurum ve kurallar glendirmek iin ok nemli reformlar yaptk. Yakn tarihimizde yaanan sorunlardan ders karm olarak, demokrasi d kurumlarn demokrasiye mdahale etmesinin, milli irade zerinde vesayet kurmasnn nne gemek iin kararl duru sergiledik. Her ne ekilde olursa olsun, Trkiye Byk Millet Meclisine, Hkmete, sivil siyasete ynelik giriimlerin nn kestik, bu giriimleri Anayasa ve Yasalar erevesinde yargya intikal ettirdik. Gemiin karanlk dnemleriyle cesaretle ve kararllka yzlemenin yansra, gelecekte mdahalelerin tekrar yaanmamas iin, bu tr giriimlere tevessl bile edilmemesini salayacak tedbirleri aldk ve alyoruz. Elbette, son 10 yllk sre, bu anlamda ok zorlu geti. Bu srete, g kaybna uradna inanan statko, imtiyazlarn kaybeden vesayeti kurumlar, millete ramen bir takm ncelikler kazanm sekinler, zellikle de devlete sirayet etmi eteler ve mafyatik oluumlar her admmzda karmzda olmu, bizi engellemeye ve yavalatmaya almtr. Ancak Hkmet olarak bunlarn hibirisine boyun emedik ve bu sreten asla taviz vermedik. Hkmetimiz dneminde 12 Eyll mdahalesinin yarglanmasnn n almtr. Yaplan Anayasa deiiklii srecinde, statko partileri g birlii yaparak bu sreci engellemeye alm, ancak millet iradesi ve milletin tercihleri galip gelmitir. 12 Eylln maduru olduklarn, mdahalelere kar olduklarn, parti kapatmalara, siyasi yasaklara, sivil siyasetin alannn daraltlmasna kar olduklarn syleyen partiler, ne yazk ki bu demokratikleme admlarmz karsnda diren gstermilerdir. AK Parti hkmeti, devam etmekte olan 12 Eyll davasna Trkiye Cumhuriyeti Hkmetine izafeten Babakanlk olarak sanklardan ikayeti olacak ekilde mdahil olmutur. Ayn ekilde 28 ubat Mdahalesinin tm boyutlaryla aydnlatlmas ve sorumlularn hesap vermesi iin, yrtme ve yasama yargya her trl destek vermitir. 10 yllk Hkmetlerimiz dneminde, kararl demokrasi mcadelemizin yansra, tarihi nitelikte demokratik reformlar gerekletirilmitir. Bunlardan bazlarn balklar halinde belirtmek isterim. Olaanst Hal, Hkmetlerimiz dneminde kaldrlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1149
Milli Gvenlik Kurulu ve MGK Genel Sekreterliinin yaps deitirilmitir. MGK Kararlarnn tavsiye niteliinde olaca kanunla hkme balanmtr. MGK Genel Sekreterinin TSK mensuplar dndan atanabilmesinin, kararlarn uygulanmasna ilikin yetkilerinin kaldrlmasnn n almtr. MGK Kanununun uygulanmasna ilikin gizli ynetmelik ngren hkm ve tm kamu kurumlarnn MGK Genel Sekreterliine bilgi verme ykmll ortadan kaldrlmtr. Anayasa deiiklii ile sivillerin askeri mahkemelerde yarglanmas dnemi sona ermitir. Darbe davalarnn sivil mahkemelerde grlmesinin n almtr. l ve ilelerde sivil-asker ilikileri yeniden dzenlenmitir. TSKnn etkin denetimi iin yeni dzenlemeler yaplmtr. Yksek Askeri ura kararlar yarg denetimine almtr. Anayasann Geici 15inci Maddesi kaldrlm, 12 Eyll Askeri Mdahalesinin yarglanmasnn yolu almtr. Saytay Kanunu deitirilmi, askeri harcamalarn denetlenmesinde yeni bir sre balatlmtr. 28 ubat dneminde karlan Bakanlar Kurulu kararlar yrrlkten kaldrlmtr. Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu kaldrlmtr. 28 ubatta karlan Babakanlk genelgeleri ayn ekilde kaldrlmtr. YKn oluumunda Genelkurmay Bakanlnn aday gsterebilmesini ngren hkm kaldrlmtr. RTK yelii iin MGK Genel Sekreterliinin aday gstermesine ilikin dzenlemeler kaldrlmtr. Okullarda okutulan Milli Gvenlik dersinin askerlerce verilmesi kaldrlm, Milli Gvenlik Dersinin ierii dier dersler iinde verilmeye balanmtr. 1960 darbesinden beri yrrlkte olan, Krmz Kitap diye bilinen, birok anti demokratik mdahalenin ve uygulamalarn gerekesi olarak gsterilen Milli Gvenlik Siyaset Belgesi deitirilmi ve tamamen demokratik bir ierie kavuturulmutur. Buna bal olarak i gvenlik, d gvenlik ve askeri strateji belgeleri de yeniden demokratik bir lkede olmas gerektii gibi dzenlenmitir. Faili mehul dosyalar yeniden alarak, karanlk odaklar aydnlatmada kararl bir duru sergilenmitir. Siyasal ve sosyal alanda demokrasiyi glendirecek pek ok deiiklii ieren 2 Anayasa referandumu yaplmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1150
Bu erevede Cumhurbakannn da dorudan halk tarafndan seilmesini salayacak dzenleme de hayata geirilmitir. HSYKnn yapsnn deitirilmesi bata olmak zere, yarg bamszln glendirmeyi ve yargnn ileyiini hzlandrmay amalayan pek ok reform gerekletirilmitir. Bu ve benzeri ok sayda reformla milli irade, demokrasi ve sivil siyaset glendirilmitir. Trkiyede sivil siyasetin g kazanmas, siyasetin ve asker-sivil ilikilerinin normallemesi, iktidarmzn ncelikli meselesidir. eteler, darbeciler ve vesayeti odaklarla mcadelede AK Parti iktidarnn ortaya koyduu siyasi kararllk ve cesaret, belirleyici ve n ac olmutur. AK Partinin balatt ve nn at bu srete TBMMnin, yargnn, medyann ve toplum kesimlerinin darbeci anlayla mcadelede cesur tavrlar sergilemesi mmkn olmutur. *** Demokratik sistemin darbelere ve vesayeti mdahalelere kar direnli olmas ayn zamanda sistemin topyekn gelimesine, glenmesine ve her trl keyfiliklere kapanarak effaflamasna baldr. Ekonomisi gelimi, sosyal yaps glenmi, i bar st dzeye km bir lkede demokrasi d eilimlerin zemin kazanmas mmkn deildir. Milli geliri dk olan, kronik sorunlarn zemeyen lkeler, i ve d mdahalelere ak hale gelirler. Kronik sorunlarn zlmesine ynelik giriimlerin sabote edilmesi, terr ve iddetin trmandrlmas, laik-antilaik, Alevi-Snni gibi yapay gerilim alanlar oluturulmas, darbeci zihniyetin kulland enstrmanlardr. AK Parti iktidar, her alanda yrtt almalarla, bu zihniyetin temellerini ve istismar kanallarn kurutmaktadr. Bu meyanda Trkiye genelinde, 81 vilayette yaplan byk ve tarihi nitelikte yatrmlarla, demokrasi, katlmclk, hesap sorabilme gibi haklar glendirilmitir. Ekonomideki iyilemeler ve rekor seviyedeki baarlar, yol, konut, baraj gibi yatrmlarn artmas, zellikle iletiim ve ulatrma alannda dnyayla rekabet edebilir bir bymenin gereklemesi, toplumsal deiimin nn amtr. Her eyden nemlisi, yaplan tm bu reformlarla, devletle millet kucaklatrlm, aradaki engeller kaldrlm, gven tesis edilmi, insan yaat ki devlet yaasn ilkesi hayata geirilmitir. Eitime yaptmz ok byk ve tarihi nitelikteki yatrmlar, geleceimizin daha aydnlk ve gven iinde olmasnn teminatn tekil etmitir. Dnya ile rekabet edebilir, yaygn ve kaliteli eitim sayesinde, gen nesiller inanyorum ki demokrasiye daha fazla sahip kacak, mdahaleler yoluyla Trkiyenin geri gtrlmesinin nnde daha gl ve kararl ekilde duracaklardr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1151
Yine inanyorum ki, ne bu millet, ne de bu genlik, artk mdahaleler yoluyla Trkiyenin kaybetmesine asla msaade etmeyecektir. Biz bir yol atk. Biz, cesur admlar attk, cesur reformlar gerekletirdik. Hi kimsenin, hibir Hkmet ve siyasi partinin yapmadn, yapamadn yaparak, gemile yzletik, gelecee salam bir zemin hazrladk. Gerilime, krize, atmaya sebep olmadan, lkeye ve millete kaybettirmeden, sabrla, saduyu ve teenniyle verdiimiz kararl mcadele ileri demokrasiye ulamamz iin mitleri artrd. Bu mcadeleyi, millet-devlet kaynamasn, kurumlar arasndaki gven ve koordinasyonu, toplumsal kesimler arasndaki hogr ve uzlay artrarak yrttk. nallah Trkiye, gemiteki o karanlk gnleri, o karanlk dnemleri tekrar yaamayacaktr. nallah, Trkiye, seilmi Babakan ve Bakanlarn asan, yan byterek, yanl, tarafl bir yarglama neticesinde genlerini idam, ikenceyle anlan bir lke konumuna artk bir daha asla dmeyecektir. Demokrasiye mdahale giriiminde bulunan, bunun tasavvuru ya da hayali iinde bulunan herkes, her kurum, er ya da ge, milletin mahkemelerinde yarglanacan, hesap vereceini aklnda bulunduracaktr. Trkiyeye ok ar bedeller deten darbeler dnemi artk geride kalmtr. Demokratikleme mcadelemiz, milletimizin gven ve desteiyle ayn kararllkla srecektir. On yl boyunca almalarmz, icra ettiimiz i ve ilemleri insani odak yaparak gerekletirdik. Bireyin hak ve zgrl, milletimizin egemenlik hakk ve hukukun stnl rehberimiz olmutur. Vesayeti anlay, darbeci zihniyeti, mdahaleci yaklam tamamen tasfiye edene kadar, hukuki ve siyasi abalarmz devam edecektir. Komisyonunuzun yapaca almalar ve hazrlayaca rapor da, gemii aydnlatt kadar, gelecekte darbelerin tekrar yaanmamas iin ok deerli katklar sunacaktr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1152

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1153

7. 28 ubat Srecinin Devlet ve Toplum zerindeki Yansmalar

Trk Silahl Kuvvetlerince Yaplan lemler
Trkiyede 1990l yllardan itibaren yaplan yerel ve genel seimde Refah Partisinin ykselen grafii yakndan takip edilmi; bu gelime, Trkiyenin muhafazakrlamas, irticann ykselii gibi ideolojik bir temelde ele alnarak, Refah Partisinin temsil ettii Milli Gr izgisi Devleti ykmaya ynelik bir i tehdit olarak alglanmtr. Bu rahatszlk, Refah Partisinin 1990 ve 1994 yllarnda yaplan yerel seimlerdeki baars, ardndan Aralk 1995 genel seimlerinde birinci parti olmas ve nihayet 8 Temmuz 1996 tarihinde REFAH-YOL Hkmetinin kurulmasyla had safhaya ulamtr. Bu gelime karsnda, sz konusu irticai kiilerin orduya szm olduu/szmak istedii vehmine kaplan komuta kademesi tarafndan, 28 ubat 1997 tarihli MGK Kararnn uygulanmasnn takibi amacyla, Bat alma Grubu (BG) ve 1997 yl Mays aynda Genelkurmay kinci Bakannn imzasyla kabul edilen Bat Harekt Konsepti erevesinde, TSK personeline ve dier baz kiilere ynelik, aileleri de dhil olmak zere, rtl bir tespit ve fileme operasyonuna giriilmitir. Ordu iindeki sz konusu rahatszln 28 ubat 1997 tarihli MGK toplants ile beraber doruk noktasna kt grlmektedir. Bunun somut gstergesi, askeri teamllere gre her yl iki kez Austos ve Aralk aylarnda gerekletirilen YAn, 1997 ylna mahsus olmak zere 26 Mays 1997 tarihinde olaanst toplanmas olmutur. 1997 ylnda, yurt apndaki tm kuvvetlerin bnyesindeki askeri birimlerde, askeri hiyerariye aykr olarak yaplan bilgi toplama faaliyetlerinde, subay ve astsubaylarn eleri ve hatta ocuklar da birer haber toplama eleman olarak kullanlmtr. Bu durum, ordu iinde birlik ve beraberlik duygusunu zedelemi; komuluk ilikilerini zedeleyerek, muhbir komu korkusunu krklemitir. te yandan, BG iinde grevlendirilen personelin kimi zaman alt rtbelerde olmas, bu kiilere kendisinden st rtbedeki amirlerini de fileme imkan vermi, bu durum ordu iindeki hiyerarinin bozulmasna yol amtr. Keza, ok sayda sicil amiri/komutan da, irticac personele msamaha gsteriyor damgasn yememek iin, terfi vb. endielerle, bu uygulamalar karsnda sesini karamamtr. Ardndan hedefteki bu kiilerin tasfiye edilmesi iin gerekli altyap oluturulmaya allm; bunun iin ilgili personelin kimi zaman geriye dnk sicil raporlar -hukuka aykr biimdebozulmu, kimi zaman psikolojik taciz, kimi zaman da fiili ikence gibi yntemler uygulanmtr. Bu operasyon, kendisi ve/veya ei dindar/mtedeyyin olarak grlen personelin ncelikle filenmesi, akabinde eitli yollarla kendisinin ve ailesinin szl veya fiili ekilde taciz Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1154 edilmesi, nihayetinde bu kiilerin kendi istekleriyle istifa etmesi veya emekliye ayrlmak zorunda kalmas yahut kaderine raz olanlarn, disiplinsizlik gereke gsterilerek, Yksek Askeri ura Kararyla veya Bakan Onay gibi yntemlerle resen emekliye sevk edilmek suretiyle tasfiye edilmeleriyle sonulanmtr. TSKnn bir tr kendini koruma refleksi olarak deerlendirilebilecek bu srete, trban olarak tanmlanan barts, irtican/gericiliin sembol olarak deerlendirilerek, ei bartl olan asker personel, srf bu nedenle ihra edilmekten kurtulamamtr. YA Kararlarnn temyiz edilememesi sebebiyle idarenin bu eylemine kar aresiz kalan kiiler, Avrupa nsan Haklar Mahkemesine bavuru (AHM) gibi hak arama imknlarn kullanamam, neticede zlk haklar asndan kayba uramlardr. te yandan, bu personelin, 28 ubat 1997 tarihli MGK Karar gereince ordudan ihra edildikten sonra baka bir ie girmeleri de, yine temel insan haklarna aykr ekilde engellenmek istenmitir. Bylece bu kiilerin maduriyetlerinin mr boyu srmesi istenmitir. Komisyonumuza Milli Savunma Bakanlndan intikal eden, Yksek Askeri ura kararlaryla Trk Silahl Kuvvetlerinden uzaklatrlan personele ilikin yazda1796, sz konusu tasfiye srecinin, 28 ubat MGK toplantsnn ncesinde ve sonrasnda, 1995-1999 yllar arasnda younlat grlmektedir. Sz konusu yazdan, 01 Ocak 1990-31 Aralk 2011 tarihleri arasnda toplam 1235 personelin Trk Silahl Kuvvetleri ile iliiinin kesildii; bu kiilerden 1043nn irticai faaliyet gerekesiyle ordudan uzaklatrld; bunlarn 395inin subay, 648inin astsubay olduu anlalmaktadr. te yandan, sz konusu yazda, drt askerin ise ykc rgtlerle balantl olduklar gerekesiyle iliiklerinin kesildii bildirilmektedir. Baka bir ifadeyle, 1990-2011 ylar arasnda, Trk Silahl Kuvvetlerinden iliii kesilen asker personelin yaklak %84,4 irtica gerekesiyle meslekten atlmtr. rtica gerekesiyle tasfiye edilen personelin kuvvet komutanlklarna gre dalm yledir:
- Kara Kuvvetleri Komutanl (1995-1999): 275 subay, 319 astsubay - Deniz Kuvvetleri Komutanl (1996-1999): 49 subay, 105 astsubay - Hava Kuvvetleri Komutanl (1990-1991): 33 subay, 155 astsubay - Jandarma Genel Komutanl (en youn, 1998): 38 subay, 69 astsubay

926 sayl TSK Personel Kanununun 94/b maddesinin disiplinsizlik veya ahlaki durum sebebiyle ayrma hkm ile 27 Aralk 1998 tarihli Subay Sicil Ynetmeliinin 91/f fkras ve 28 Aralk 1998 tarihli Astsubay Sicil Ynetmeliinin 60/f fkrasnda Tutum ve davranlar ile yasa d siyasi, ykc, blc, irticai ve ideolojik grleri benimsedii, bu gibi faaliyetlerde bulunduu veya kart anlalanlar eklinde yer alan hkme istinaden, sz konusu sbjektif ltlere dayal olarak, sicil raporlar menfi ekilde dzenlenen ok sayda subay ve astsubay madur edilmilerdir. Yrrlkteki ceza yasalarnda siyasi, ykc, blc, irticai ve ideolojik grleri benimsemek, bu gibi faaliyetlerde bulunmak veya kart anlalmak eklinde bir su tanm yaplmam olmasna ramen, sz konusu Ynetmelikler yoluyla asker personel iin yeni bir su tanm yapld ve su kavramnn yasalara aykr ekilde geniletildii grlmektedir.

1796 Milli Savunma Bakanlnn 26.09.2012 tarih MAY: 2012/7749/Kan.ve Kar.D.Kan.Tetkik ve l..1755 sayl yazs Ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1155

Bu kiilerden, hizmet srelerine baklmakszn haklarnda Emekli Sand Kanunu hkmleri uyguland iin ayrma ilemi tarihi itibaryla emekli hakkn elde edemeyenler, emekli ikramiyesi dahi alamamlar ve maddi adan byk kayba uramlardr. te yandan, 28 ubat dneminde ordudan ayrma ilemleri sadece YA kararlar ile deil, Milli Savunma Bakanlar tarafndan onaylanan kararnameler ve sicil raporlar yoluyla da yaplmtr. YA kararndan farkl olarak Bakan onayyla atlan bu personel ile sral amirleri tarafndan zayf sicil notu aldklar iin atlan asker personel kamuoyunda pek fazla bilinmemektedir. Bu yntemlerle ordudan atlanlar iin YA-zedelerden farkl olarak, temyiz yolu ak gibi grnmektedir. Ancak, Askeri Yksek dare Mahkemesinin yerindelik denetimi yapamamas sebebiyle, bu kiilerin hak arama mcadelesi olumsuz sonulanmtr. Tpk YA-zedeler gibi, bu yollarla ordudan atlan kiilerin AHMdeki hak arama mcadeleleri de baarsz olmutur. Komisyonumuza ve Meclis nsan Haklar Komisyonuna intikal eden madur dilekelerinde, TSK iinde, irticann; din ile bark olma ya da manevi deerlerinden kopmadan hayatn devam ettirme eklinde alglanm olduu; namaz klmann veya ei trbanl olmann, irtica gerekesiyle ordudan uzaklatrlmak iin yeterli olduu grlmektedir. Nitekim, madur dilekeleriyle beraber gnderilen sicil raporlarnda, amirleri tarafndan sosyal faaliyetlere katlmayan, eleri ada kyafet giymeyen, Cuma namazna gittii grlen vb. eklinde deerlendirilen personelin, bu gerekelerle ordudan tasfiye edildikleri anlalmaktadr. Dier yandan, TSK bnyesinde 1990-2011 dneminde sadece drt personelin ykc rgtle balantl olma gerekesiyle ordudan uzaklatrlm olmas, irticai faaliyet sebebiyle iliii kesilenlerin, zel hayatlar ve dini inanlar asndan deerlendirmeye tabi tutulduklarn ortaya koymaktadr. te yandan, Komisyonumuza ulaan bilgiler erevesinde, YK Bakanlnn Ekte yer alan yazsndan,1797 GATA Komutanlnda grev yaparken YA Kararlaryla ordudan iliii kesilen asker personelin baka kamu kurumlarnda grev yapmalarnn mmkn olmad anlalmaktadr. Komisyonumuza intikal eden madur dilekeleri arasnda dikkati eken rnekler aada zetlenmektedir: Emekli Astsubay Yavuz Sulumee Emekli Astsubay Yavuz Sulumee dilekesinde,1798 zetle; 2003 ylnda Disiplinsizlik gerekesiyle Yksek Askeri ura toplants beklenmeden TSKdan emekli edildiini, TSK bnyesine dahil olduu 1990 ylndan itibaren eitli takdir belgeleri ve olumlu sicil notlarna sahip baarl bir personel olduunu, ancak 1996 ylnda, 3nc Zh.Tug.K.l erkezkyTekirdaa tayin olmasyla beraber, ilerin ters gitmeye baladn, yeni evlendii einin barts takmas ve sosyal faaliyetlere katlmamas sebebiyle yedi kez savunmasnn istendiini, 1998 ylnda siciline Ei bartldr ibaresinin eklendiini ifade etmektedir.

1797 1798

YK Bakanlnn konuya ilikin yazs, Ektedir. Yavuz Sulumeenin dilekesi.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1156 Emekli Kd. Bnb. Mustafa Hacmustafaoullar Emekli Kd. Bnb. Mustafa Hacmustafaoullar dilekesinde,1799 zetle; 1976 ylnda girdii TSKdan 12.12.1997 tarihli YA kararyla ihra edildiini, grevi sresince eitli takdir ve baar belgelerine sahip, baarl bir subay olduunu, alma hayat boyunca herhangi bir su veya disiplin suu ilemediini, herhangi bir soruturma geirmediini ifade etmektedir. Ad geen ahs, Bilgi Edinme Hakk Kanunu erevesinde Genelkurmay Bakanlnca kendisine verilen 12 Ocak 2011 tarih ve PER.:5010-4703-11/Per.D.Ynt.. (5)11210120 sayl cevabi yazda, ordudan atlma gerekesi olarak:
-Ar sa gre sahip olup Milli Gr mensubu olduu, -Aknc grubuna mensup olduu iddialarna kar takip ve kontrol altna alnd, -Daha ziyade dinine ar bal kiilerle samimiyet kurduu, -Birlik iinde ve dnda dindar olmayan kiilerle zel temaslardan holanmad, -Aile ziyaretlerinde misafirlerinin haremlik selamlk olarak oturmalarn istedii, -Lojman sras geldii halde eini bahane ederek, lojmana girmeyip sivil konutta oturduu, -Ailesi ynnden laiklik ilkesine ve ailesinin giyimi bakmndan klk kyafet inklbna kar olduu, -Parti yanls Milli Gr olduu, -Ktahyada Milli Grlerce oluturulan Refah-Kent Yap Kooperatifinin ynetim kurulu yeliini yaptnn renildii, -Bulut Projesi kapsamnda sorgulanmas srasnda kendisine uygulanan Polygraph test sorgusunda (yalan makinas) sorulan be sorudan drdne yalan yant verdii, -Askeri mesai aracna trbanl rencilerin bindii duyumu alnmas zerine bir personelin grevlendirilerek 25 Kasm 1997 tarihinde Yenikentten kalkan servis aracnda kimlik tespiti esnasnda kznn trbanl olduunun belirlendii.

hususlar belirtilmektedir. Emekli Dz. Bnb. M. Ufuk Erturul Dz. Bnb. M. Ufuk Erturulun dilekesinde;1800 einin barts ve kendisinin Cuma Namazna gitmesi nedeniyle sistemli bir ekilde bask grdn ve daha sonra kendisine sklkla ordudan ayrlmasnn telkin edildiini ifade etmitir. Son olarak einin tesettr nedeniyle sicilinin deitirildiini de dilekesinde belirtmitir. Emekli Sb. Kazm etin Kazm etin ise 1990l yllara kadar her eyin normal olduunu inanl bir subay olarak namazn klabildiini ve barts sorunu yaamadn, ancak bu tarihten sonra, yemeklere/aylara eli katlmamay adet haline getirmek gerekesiyle iliiinin kesildiini; bu srete, ordu bnyesinde;
Mescit/camii talimatlarnn yaymlandn; mesai saatleri iinde mescitlerin ak olmamasnn ve resmi elbise ile camilerde namaz klnmamasnn emredildiini; ktphanenin yeniden dizayn edildiini; seri konferanslar verilmeye balandn,

ifade etmitir.
1799 1800

Mustafa Hacmustafaoullarnn dilekesi. M. Ufuk Erturulun dilekesi.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1157 Emekli Levazm Kdemli Binba Eyp Saracolu Emekli Levazm Kdemli Binba Eyp Saracolunun gnderdii mektupta;1801 1993-2000 yllar arasnda irtica bahanesiyle kendilerine ynelik basklarn arttn, zellikle askeri liselerden tayinle gelen retmenlerin sk sk baskya maruz kald, baz personelin elerinin balarnn zorla atrldn, balarn aan eleriyle kokteyllere ve ikili yemeklere katldklarn, deniz kamplarnda elerinin mayoyla denize girmeleri konusunda bask yapldn, emeklilii hak eden personelin bu basklar yznden erken emekli olmak zorunda kaldn ifade etmektedir. Eyp Saracolu, kendisi hakknda Ulatrma Yzba Ziya Doan tarafndan; Subay ve astsubaylarn eleri ile birlikte sosyal faaliyetlere katlaca ilgi emirde belirtilmi olmasna ramen 15 ubat 1996 gn verilen iftar yemeine einizin katlmadn tespit ettim. Bu konudaki yazl savunmanz 26 ubat 1996 gn saat 09:15e kadar hazrlamanz rica ederim eklinde savunma istendiini ifade etmektedir. laveten, Tugeneral M. Kemal Tutkun tarafndan Kara Kuvvetleri Komutanl 4nc Mekanize Piyade Tugay Komutanlnn 22 Aralk 1999 gn ve STH:3590-268-99/(2424) sayl, Savunma konulu yazsnda;
1. Muhtelif vesilelerle yaplan kontrol ve gzlemlerde einizin TSK personeline yakmayan ve geleneksel giyim tarz olan barts dnda, ideolojik bir simge olarak kullanlan trban/tesettr benzeri kyafet giyindiine dair baz duyumlar alnm bulunmaktadr. 2. Einizin ada kyafetle ve TSKleri personeline yakr bir kyafet giyinmesi gerektiini bilmiyor muunuz? Biliyorsanz neden uygulamaktan imtina ediyorsunuz? 3. Yukardaki hususlarda savunmanz, mmknse einizin stdyoda ekilmi vesikalk ve boy fotoraflaryla takviye edilmi olarak 27 Aralk 1999 tarihine kadar vermenizi rica ederim.

eklinde savunma istendiini belirtmektedir. Sivil Memur Abdulkadir Bozdemir (1998-377) Abdulkadir Bozdemir, Komisyonumuza gnderdii 15 Ekim 2012 tarihli dilekesinde; YA Kararlar haricinde, TSKda grevli Sivil Memurlarn da irticai faaliyetlere karma gerekesiyle grevlerine son verildiini ifade etmektedir. Ad geen ahsn dileke eklerinde yer alan kendisi ile ilgili resmi evraklar incelendiinde; 1- Hava Kuvvetleri Komutanl 1.Fze Grup Komutanlnda grevli iken, Hava Kuvvetleri Komutanl 1.Fze Grup Komutanlnn 14 Kasm 2001 gn ve STH.: 3590-872-01/122 sayl ve "Sivil Memur Abdulkadir Bozdemr ve Ailesi" konulu emrinde;

1801

Eyp Saracolunun dilekesi.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1158
- Fz. Grp. Klii Pek b. Merk. Per. l. Me. olarak grev yapan Svl. Me. Abdulkadir Bozdemr (1998-377) ve ailesi hakknda mteakip zamanlarda yaplan kontroller srasnda: - Terminoloji olarak genelde, dini terimleri oklukla kulland; (inallah, maallah gibi.). zellikle spor saati olan Cuma gnnn len vakitlerinde Komutanlk birimlerinde grnmeyip, spora katlmad; daha nce hakknda irticai faaliyetlerde bulunduu tespit edilen Svl. i Kazm Glaydn (0001787)'la birlikte, 'Cuma Namaz'na gittii konusunda duyumlar alnd. - Anlan personelin aksakla sebebiyet verecek durum oluturmadan aratrlmas, zellikle yeni doan kzna 'Rveyda' ismini niin verdii, ei ve birinci derece yaknlar hakknda gerekli takibatn yaplmas, ahsi dolabndaki eyalarn envanter dkmlerinin periyodik aralklara yaplarak, yazlan tutanaklarn stihbarat ubeye gnderilmesi, talimatlarnn verildii grlmtr.

hususlarnn yer ald grlmtr. 2- Hava Kuvvetleri Komutanl 1.Fze Grup Komutanlnn 05 Ekim 2004 tarih ve STH.: 3590-23-04 sth/267(82) sayl yazsnda ise u hususlar belirtilmitir:
03 Eyll 2004 tarihinde: Destek Memuru Abdulkadir Bozdemir (1998-377)'in evine; kontrol-ziyaretleri yapld, bu ziyaretler srasnda baz irticai envanter unsurlara rastlanm olduu ve tutanakla el konulduunun belirtildii, bata Kuran- Kerim (Meal; mer Nasuhi Bilmen), 'yasak yaynlar' listesinde bulunmad, ancak, dini bilgiler ihtiva ettiinden el konulmasnn yerinde olduu, - Evinde alenen tehir ettii tablo yazma eserlerin (r: 1947 yl el yazma Allah hatt) irticai propaganda kapsamnda olduu, - Bu ziyaretler esnasnda yaplan incelemede; - Einin tm uyarlara ramen, ada olmayan kyafetle dolat; kyafet konusunda deiimin mmkn olmad, - Anlan personelin bu envanterleri bilerek ve isteyerek bulundurduu ynnde kanaat olutuu, - Bu nedenle ilgili personelin takibinin sklatrlarak, atl grevlere atanmas ayrca, dier TSK personeliyle koordinesinin en alt seviyeye indirilmesi; 3 yldr sren aratrmada sona gelindii ve bunun ilgili personele yanstlmamas gerektii.

3- Hava Kuvvetleri Komutanl 1.Fze Grup Komutanlnn 05 Ekim 2004 tarih ve PER.: 7200-262-04 /3.KS.1136 sayl bir dier yazsnda ise;
Ailenizin durumu ve einizin ada olmayan bir kyafetle toplum ierisinde kendini gstermesi siz TSK mensubuna ve bal bulunduunuz birlie yakmamaktadr. Komutannz ve 1. sicil Amiriniz olarak, bu konu hakknda sizi szl olarak uyarmama ramen olaan durumunuz da bir gelime olamamas zerinize bata sizi ve einiz bayan Bozdemir'i son kez uyarmak zorundaym. Durumunuzun takipisi olduumu, einizin kyafetini deitirme ynnde giriimde bulunmamas halinde ortaya kabilecek 926 Sayl Hizmet Kanununun ilgili meyyideleriyle kar karya kalabileceinizi hatrlatr, bu konunun bilinmesini rica ederim.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1159

eklinde ifadelerin yer ald grlmtr. Bozdemir, zetle, ald bu uyar yazs ile nihayetinde irtica bahanesi ile aslnda einin ban rtmesi nedeniyle memuriyetine son verildiini ifade etmektedir. Bulut Projesi Komisyonumuza; Trk Hava Kuvvetleri bnyesinde, 1992 ylndan itibaren, irticai faaliyette bulunduu iddia edilen asker personele ynelik olarak, Bulut Projesi adyla yrtlen gizli bir operasyona ilikin bilgi ve belgeler intikal etmitir. Sz konusu belgelere gre, yzlerce Havac subay ve astsubayn, 1990l yllarda, yasa d ekilde sorgulandklar ve ikenceye maruz kaldklar anlalmaktadr. Sz konusu belgelerde; Proje kapsamnda, sorgulanan personele, Refah Partisinin Milli Gr dncesini benimsiyor musun?, Ktahya Milli Genlik Vakfnda dini-siyasi faaliyetlerde bulunuyor musun?, Evinde veya dier yerlerde yaplan aile toplantlarnda ar dinci propaganda yapyor musun?, Toplumun eriat kurallar ile ynetilmesini benimsiyor musun? gibi eitli sorular yneltildii anlalmaktadr. Emekli Kd. Bnb. Mustafa Hacmustafaoullar, Komisyonumuza gnderdii dilekesinde; Bulut Projesi kapsamnda sorgulanarak 28 gn oda hapsiyle cezalandrldn, sorgu srasnda yalan makinesine balandn, fiziksel ve ruhsal ikenceye maruz kaldn ifade etmektedir. Ayrca, Kasm 1997de Eskiehir 1. Hava Kontrol Grup Komutanlnda grevli iken imam hatip lisesinde renim gren kznn da askeri istihbarat elemanlarnca bask altna alndn, bu durum karsnda balatt hukuki mcadele zerine, YA Karar yoluyla TSKdan ihra edildiini belirtmektedir. Komisyonumuza ulaan yazl bavurularda, bahse konu Bulut Projesi kapsamnda ok sayda askeri personelin sorgu ve ikenceden geirildiine ilikin iddialar yer almaktadr. GATAdaki Uygulamalar 28 ubat dneminde, Glhane Askeri Tp Akademisinde askeri tabip olarak alrken, ordudan ihra edilerek, grevine son verilen kiilerin, daha sonra kamu kurum kurulularnda grev yapmalarn engellemek amacyla eitli emirler yaymland tespit edilmitir. Bu erevede, Komisyonumuza, o dnemde YK tarafndan niversitelere gnderilen yaz intikal etmitir:1802 Bu yazda; Glhane Askeri Tp Akademisi Komutanlnda grev yaparken Yksek Askeri ura Karar ile grevlerine son verilen tabip subaylarn listesinin bir rnei yazmz ekinde gnderilmektedir. Bilindii zere kamu kurum ve kuruluundan disiplin nedeniyle ihra edilen kamu grevlilerinin bir baka kamu kurum ve kuruluunda istihdam edilmesi 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 125. Maddesi uyarnca mmkn bulunmamaktadr. Bilgilerinizi ve gereini rica ederim. denilmektedir. Yaznn ekinde ise, YA kararlar ile ordudan atlan subaylarn isimlerine yer verilmektedir.
GATA Komutanlndan Yksek Askeri ura Karar le liii Kesilen Tabip Subaylar
1. Prof.Tbp.Alb. 2. Prof.Tbp.Alb. Aziz HACIBEKTAOLU Ahmet ALPER nfeksiyon Hastalklar Gastroentoroloji

1802

YK Bakanlnn yazs, Ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1160
3. Prof.Tbp.Alb. 4. Do.Tbp.Alb. 5. Yrd.Do.Hv.Tbp.Yb. 6. Yrd.Doc.Tbp.Bnb. 7. Do.Tbp.Bnb. 8. Do.Hv.Tbp.Bnb. 9. Do.Hv.Tbp.Bnb. 10. Do.Tbp.Bnb. 11. Do.Hv.Tbp.Bnb. 12. Do.Tbp.Bnb. 13. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 14. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 15. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 16. Yrd.DoTbp.Yzb. 17. Yrd.Doc.Tbp.Yzb. 18. Yrd.Doc.Tbp.Yzb. 19. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 20. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 21. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 22. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 23. Yrd.Do.Tbp.Yzb. 24. Uzm.Tbp.tm. 25. Uzm.Tbp.tm. Mustafa KAHRAMANYOL Krat ESER Ergun UMAKLI Yusuf EK Onur HAMZAOLU Cumhur KILI Ali ZCAN Mustafa SARSILMAZ Ahmet SINAV Osman ZCAN Seyithan YILDIZ Recep Cemil TKER zdal ETLK smail YAVA M.Metin YILDIRIMKAYA Ruhi TORAMAN Tamer TATAR Vedat KOKSAL Yakup GMALAN Ahmet TOMUR Ramazan ATALAY Erkan KIBRISLI mer ETLK K.B.B Di Tedavi Patoloji Anatomi Epidomiyoloji Biokimya Biokimya Anatomi Anatomi Histoloji Beyin Sinir Cerrahisi Adli Tp Fizyoloji ocuk ve Ruh Sal Biokimya As. Salk Hizmetleri Gz Histoloji Anatomi Fizyoloji Radyasyon Onkolojisi Tbbi Histoloji Radyoloji

ileri Bakanlnca Yaplan lemler

Milli Gvenlik Kurulunun 28 ubat 1997 tarihli ve 406 sayl Kararnn ardndan, Emniyet Genel Mdrlnn 9.2.1996 gn ve B.05.1.EGM.0.12.02.02./72 sayl Genelgesinin yaynlanmasndan sonra, 12.02.1998 tarihli Bakan onay ile Babakanlk ve Bakanlk Makamnn blc-ykc ve irticai faaliyetlerin izlenmesi hakkndaki genelgelerine istinaden, ileri Bakanlnca yrtlen baz hizmet ve grevlerdeki etkinlii takip etmek ve sekreterya hizmetini yrtmek zere Personel Genel Mdr Yardmcsnn bakanlnda bir izleme grubu oluturulmutur. zleme grubunun kurulmasndan sonra, 16.02.1998 tarihinde ileri Bakanlnca yrtlen baz hizmet ve grevlerdeki etkinliin il ve ile dzeyinde yerinde incelenmesi ve sorumlularnn deerlendirilmesi ynnde ortaya kan ihtiya zerine; Bakanlk Makamnca verilecek acil ve zel grevleri yerine getirmek; Babakanlk ve bakanlk makamlarnn blc, ykc ve irticaya mteallik genelgelerinin mahallinde uygulanmasn incelemek, denetlemek, ilgilileri deerlendirmek ve gerektiinde ihmali ve kusuru tespit edilenler hakknda disiplin ve cezai ynden inceleme-soruturma yapmak zere Ankara Grubunda grevli mlkiye mfettileri arasndan on kiilik bir "zel nceleme-Soruturma" Grubu oluturulmutur. Oluturulan bu denetleme grubuna, gerektiinde ve ihtiya duyulmas halinde yukarda belirtilen hususlarla ilgili olarak "zel denetim" yaptrlmas da karara balanmtr. Bu erevede, Babakanlk Uygulamay Takip Kurulundan ve eitli evrelerden gelen ihbar ve bildirimler sonucunda, toplam 21 grevlendirme onay ile Babakanlk ve ileri Bakanlnca yaymlanan blc, ykc ve irticai faaliyetlere mteallik genelgeler de gz nnde bulundurularak; Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1161 genel tutum ve davranlarnn deerlendirilmesi; Hilvan lesindeki bir yurdun Fethullahlara ait zyurt Vakfna kiralanmasnn salanmas; cami alnda dini ierikli konumalar yaplmas; baz dini gruplarn desteini arkasna almas; blc, ykc ve irticai faaliyetlere mteallik olarak hakknda deerlendirme yaplmas; genel tutum ve davranlarnn deerlendirilmesi; tarikat eyhi olarak bilinen Bekir Pehlivann evinde yaplan bayramlama ve tarikat faaliyetleri konumalarnda isminin gemesi; 1997 yl Kurban Bayramnda deri toplamak iin resmi ara talep eden THKye ara tahsis edilmemesi; Atatrk dmanl, rticai faaliyetleri ynlendirme ve tarikat savunuculuu yaplmas; tarikat liderleri ile grlmesi; makam odasnda namaz klnmas; Dzce l Salk Mdrl ve Salk Meslek Liselerinde irticai faaliyetler yaplmas; einin ve byk kznn trbanl olmas gibi konularla ilgili olarak; 3 vali, 166 kaymakam, 41 vali yardmcs ve 3 hukuk ileri mdr olmak zere toplam 213 mlki idare amiri hakknda deerlendirme raporlar tanzim edilmitir. Bu raporlar sonucunda merkez valiliine atama teklifleri yaplan 3 vali merkeze alnm; 71 kaymakam hakknda -her ne kadar Mlki Amir Atama ve Yer Deitirme Ynetmeliinde ve eki cetvelde edeer grev olarak tanmlanmakta ise de temsil grevi olmayan pasif bir grev olarak kabul edilen- vali yardmclna atanmalarnn uygun olaca teklifinde bulunulmu ve bunlardan 59u vali yardmclna atanmtr. Ayrca, 22 kaymakam somut bir soruturma veya kovuturma olmadan, mfetti raporuna dayanlarak pasif bir grev olan hukuk ileri mdrlne tayin edilmitir. Yaplan bu mlki idare amirleri deerlendirmelerinde ise, ileri Bakanlk Makamndan 1998 yl normal kararname almalarna esas olmak zere atamaya tabi tutulacak mlki idare amirleri hakknda deerlendirmelerin yaplmas iin, ileri Bakanlna veklet eden dnemin Adalet Bakanndan 09.06.1998 tarihli ve 12031 sayl Onay alnmtr. Ancak, bu Onay, irticai nedenler gibi bir gereke iermemesinden dolay, mfettiler tarafndan herhangi bir deerlendirme ve inceleme yaplmadan geri ekilmitir. Buna karlk, 6 gn sonra ayn say ile dnemin ileri Bakan tarafndan bu kez ekli listede ad, soyad ve unvanlar belirtilen mlki idare amirleri hakknda blc, ykc ve irticaya mteallik, Babakanln 04.02.1998 gn ve B.02.0.PPG.012-320-01779 sayl, Bakanlmzn 12.02.1998 gn ve I.d.Gn.Md. 712 sayl Genelgeleri ile Mlki dare Amirleri Atama Deerlendirme ve Yer deitirme Ynetmeliinin 8, Mlkiye Tefti Kurulu alma Ynetmeliinin 29. maddelerinde belirtilen esaslar da gz nnde bulundurularak ifadeleriyle Onay ve eki liste deitirilmitir. Bakan onaynn, Tefti Kurulu Bakanlna 15.06.1998 tarihli ve sayl 12061 gnderme yazsna, el yazs ile "116 kiilik 1. Liste onay ve Ekli listede belirtilen kii saysnn kabark olmas ve belirtilen grevlilerin tamam hakknda deerlendirme raporu dzenlenmesi, Tefti Kurulu Bakan ile bu konudaki saynn Sn. Mstear ve Sn. Bakan talepleri dorultusunda liste ikiye blnerek ilk anda kararnameye dhil edilecek mlki idare amirleri deerlendirilmesi iin iki liste gnderilmitir." eklinde dnemin Personel Genel Mdr ve Daire Bakannca not dld anlalmtr. 15.06.1998 tarihinde ise, 16010 sayl bir baka onay dzenlenerek, 259 kiilik yeni bir liste eklenmitir. Bu listelerde, Bakanlktan uzun sre nce ayrlm olan mlki idare amirlerinin adnn yer almas, listeler zerinde el yazs baz notlarn dlmesi, ayn gn alnan evraklarn say numaralar arasnda 4000 fark bulunmas ve baz isimlerin izilerek yerlerine baka isimlerin yazlm olmas; listelerin Bakanlk dnda birilerince hazrland ve Bakanlk personeli tarafndan da uygulamaya konulduu izlenimini vermitir. Profesyonel kamu grevlisi olarak yetitirilmi olan ve azimle hizmet eden mlki idare amirlerinin pasif grevlere getirilmesi istenirken, ileri srlen gerekelerden birkana bakmakta yarar bulunmaktadr: Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1162

n evresi halknn maalesef Cumhuriyet ynetimine ve Atatrk lke ve nklaplarna kar bir yaam biimini zlediklerini, giyim ve kuamlaryla da bunu gsterdikleri, yaygn bir kanaat oluturmutur. Byle bir ortamda, daha ada; Cumhuriyete ve Atatrk'e aka sahip kan ve davran ve tutumuyla bunu gsteren mlki idare amirlerine her zamankinden daha ok ihtiya bulunduu; ada bir dnce ve davranta olmayan kiilerin temsili grevlerde bulunmasnn doru olmad1803

28 ubat srecinde oluturulan Bat alma Kurulunun daha sonra Babakanlkta Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu halini almasndan sonra bu Kurulun sekretarya ilerini de yrten o dnemin Babakanlk Mstear Yardmcs mer Kayrn Komisyonumuza verdii bilgilerden de; ileri Bakanlndaki uygulamalar sonucunda, vali ve kaymakamlarn havadan sudan gerekelerle hizmetten uzaklatrldklar anlalmaktadr.1804 O dnemde, ileri Bakanlnda eitli gerekelerle pasif greve atanan mlki idare amirlerinden; 1i Yksek Yarg Bakan, 5i Milletvekili, 33 Vali, 2si Babakanlk Mstear Yardmcs, 1i Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreter Yardmcs, 1i Mstear Yardmcs, 2si Genel Mdr, 1i l Belediye Bakan, 1i Bykehir le Belediye Bakan, 7si Mlkiye Bamfettii olarak kamu grevine devam etmektedir. te yandan, Emniyet rgt Disiplin Tznn 8inci maddesinin 1inci fkrasnda, blc ve laiklie aykr faaliyette bulunan Emniyet mensuplarnn "Meslekten karma" cezasyla tecziye edilecei dzenlemesine iaret edilerek; blc, ykc ve laik devlet anlayyla badamayacak rgtlenmeler ierisinde bulunan veya byle yaplanmalara hogryle bakt tespit edilen personelin tutum ve davranlarnn tetkiki, mahallinde incelenmesi, gerektiinde soruturma yaplmas ve ilgili birimlerle koordine edilerek gerekli tedbirlerin alnmas amacyla, 13/08/1998 tarihli Emniyet Genel Mdr onay ile Polis Bamfettileri ile APK uzmanlarndan oluan bir zleme Denetleme Kurulu oluturulmutur. Bu Kurul tarafndan yrtlen almalar sonucunda, 331 emniyet mensubu hakknda inceleme yaplm; bunlardan 15i meslekten uzaklatrlm ve 38i eitli cezalara arptrlmtr. Sz konusu Kurulun grevinin 14/12/2010 tarihine kadar devam etmesi, srecin en dikkat eken zellii olarak karmza kmaktadr. Bunlarn yannda, gazete haberlerine istinaden soruturma yrtld, bu haberlere dayanlarak ihbar kabul edilen be olayn MGK Genel Sekreterliine intikal ettirildii; soruturma konusu ihbar ve ikyetlerin tamamnn irtica konusuna odakland anlalmaktadr.

1803 .n l Emniyet Komisyonun 04.02.1999 gn yapt ocak aynama ilikin deerlendirme ve kararlarn yer ald toplantnn zel gndeminde; .ile Kaymakamnn asker aleyhindeki baz davranlarnn grld, ayn komisyonun 18.02.1999 tarihinde yapt son toplantda 3 nc madde olarak " . blge Komutanlna intikal eden bilgilere gre; kaymakamnn einin bartl olduu, derslere perukla girdii, evresine askerden korkarak: yapyorsunuz gibi szler sarf ettii belirtilmitir." denilmi ve ayrca ayn toplantda Kaymakamnn her trl faaliyetlerinin kontrol altnda tutulmas ve olumsuz davranlarnn takip edilmesine karar verilmitir. . n 29 Ekim Cumhuriyet Bayramnda yapt konumada gnn nemini belirten konulara deinilmedii, Atatrk ve Cumhuriyet kelimelerinin konuma metninde bulunmad . Kaymakamnn, irticai bir faaliyette bulunduu kantlanamam ise de;.. Einin dinsel amal trban takt ve eli resmi toplantlara katlmamasnn ilede knand; gibi eletiri ve sulamalarla bir ok Mlki dare Amirinin hizmetten uzaklamas salanmtr 1804

mer KAYIRn Komisyon Tutana.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1163

Diyanet leri Bakanlnca Yaplan lemler

Diyanet leri Bakanl tarafndan Komisyonumuza ulatrlan belgeler1805 erevesinde, 1997-2002 yllar arasndaki Bakanlk faaliyetleri tetkik edilmitir. Bu belgeler nda, o dnemdeki Bakanlk faaliyetlerini u alt gruplar erevesinde ele almak mmkndr: 1. Personele ynelik takip ve fileme faaliyetleri ile cezai uygulamalar 2. Aydnlatma faaliyetleri erevesinde hazrlanan raporlar 3. Denetim faaliyetleri 4. Dier faaliyetler Personele Ynelik Takip ve Fileme Faaliyetleri ve Cezai Uygulamalar Sz konusu dnemde (1997-2002) Hizbullah, PKK, Vasat, bda-C, Hizbuttahrir gibi terr rgtlerine mensubiyetleri ve irtica nedeniyle haklarnda cezai ilem yaplan personel says 393tr. Bunlardan 1i Hizbuttahrir, 199u Hizbullah, 3 bda-C, 22si PKK, 20si Vasat rgtlerine yelik; 148i ise irtica sulamasyla cezalandrlmtr. Toplam 396 cezann 128 adedi meslekten karma eklinde tezahr etmitir. Bir ynyle PKK dndaki kategorilerin tamam irtica erevesinde ele alnrsa verilen cezalarn byk bir ounlunun irtica ile mcadele kapsamnda gerekletii sonucu kmaktadr. Bunlarn yannda, irticai faaliyetlerde bulunduu dnlen personel hakknda filemeler yapld grlmtr. Bu erevede, kendilerine isnat edilen sularn delillendirilemedii ifade edilmesine karn ounluu imam-hatiplik, vaizlik, mftlk gibi grevler yrten personel, bulunduklar yerlerin dna tayin edilmi veya deiik cezalara arptrlmlardr. Ayrca, Dou ve Gneydou Anadolu Blgelerinde yer alan illerin nfuslarna kaytl olup bu blgelerde grev yapan mft ve vaizlerin listesinin tutulduu anlalmtr.1806 Aydnlatma Faaliyetleri erevesinde Hazrlanan Raporlar ve erikleri 1999 ylnda rtica ve rtica ile Mcadele Raporu hazrlanmtr. Ekte sunulan raporun III. rticann Gnmzdeki Alglan bal altnda, basnda youn olarak irtica ile ilgili haberler yer ald belirtilerek Bu balk altnda sadece basn yayn organlarnda irtica tezahrleri olarak takdim edilen konular yorumlanmakszn sralanacaktr. ifadeleri kullanlmtr. Metnin aada devam eden blmlerinde anlalaca zere, yorum yaplmyor gibi bir imaj verilmek istense de, sadece balklarn bile Diyanet leri Bakanlnn hazrlad bir rapor iin fazla siyasi olduu grlmektedir. Raporun bu blm yle devam etmektedir:
1.Dini sylemleri olan bir partinin iktidar olmas: Bilindii gibi 1996 yl Haziran aynda Refah Partisi, Doru Yol Partisi ile koalisyon kurarak hkmete gemitir. Daha nceleri, laikliin Trkiye'deki uygulamasn eletirir tarzda propaganda yapan ve iktidara geldikten sonra baz tarikat yelerinin de iinde bulunduu baz kiilere Babakanlk konutunda iftar yemei veren bu partinin iktidar, laik Cumhuriyete kar bir tehdit olarak alglanm ve bylece yanstlmtr.

1805 1806

Diyanet leri Bakanlnn 19.10.2012 tarih ve B.02.1.DB.0.71.05.00-090.02-123 sayl yazs. Konuya ilikin izelgeler Ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1164
2.Ordunun din dman gibi gsterilmesi: Bilindii zere, her yl Austos ay ierisinde Yksek Askeri ura olaan olarak toplanmakta ve terfi edecek, emekliye ayrlacak subaylar ile Askeriyeden karlacak olanlarn durumu karara balanmaktadr. Bu erevede, ordudan iliii kesilenler arasnda, irticai eylemlere karm kiilerin ordudan iliiinin kesilmesi, baz kesimlerce ordunun din dman olduu tarznda yorumlanmaktadr. Ayrca bir takm basn yayn organlarnda rapor tanm ile yaynlanan, devletimizin baz kurumlarna ulatrld iddia edilen ve ierisinde Peygamberimiz ve Yce Kitabmz tahkir ifadelerin de yer ald yaz ile ordu arasnda iliki kurularak, bu kurumun dine kar olduu eklinde bir imaj oluturulmaktadr. 3.Tarikat, siyaset ve ticaret geninin olumas: Tekke ve zaviyelerin resmi olarak ilga edilmesine ramen, bir takm dini tarikatlar varlklarn gnmze kadar srdrmlerdir. Bu tarikatlarn, cahil halk etkileri altna alarak faaliyetlerini geniletmeleri irticai bir tezahr olarak alglanmaktadr. zellikle son zamanlarda, bu tarikatlarn, siyasi partiler zerinde etkin bir rol oynadklar, ticari alana intikal ederek bu alanda nemli bir g haline geldikleri, bu kesimin demokrasi emsiyesi altnda, toplum iinde tekilatlanma abas ierisine girdikleri de mahede edilmektedir. Bu keyfiyet ise irtican tehlikeli bir boyut kazand endiesini dourmutur. 4.Resmi din eitimi: mam-Hatip Liselerinin gnmzde ihtiyacn tesine gemesi, mezunlarnn kendi alanlarndan ziyade, baka sahalarda grev almalar, Kur'an Kurslarnn adedinin olduka fazla olmas irtica belirtisi olarak sunulmaktadr. 5.Devlet denetimi d din eitiminin yrtlme abalar: Baz tarikatlarn, gruplarn zel olarak atklar yurt, pansiyon ve kurslarda, Devletin denetimine tabi olmakszn, din eitimi verdikleri, buralarda Devletin temel ilkelerine aykr dnceleri rencilere telkin ettikleri bilinmektedir. Bu da irtican yaygnlk kazandnn delili olarak sunulmaktadr. 6.Trban meselesi: Son yllarda, gerek devlet kurumlarnda ve gerekse orta retim ve niversitelerde kadnlarn barts takma ynndeki talep ve eylemleri younluk kazanmtr. Bu tr taleplerin ortaya kmas, Trkiye'de irtican ileri boyutlara ulatnn gstergesi olarak yorumlanmtr. 7.Gneydou sorununun mmeti anlayla zmlenebilecei nerisi: Gneydouda ykc ve blc rgtsel bir terr faaliyetinin uzun zamandan beri var olduu ve Devletin bunlarla silahl mcadeleye giritii malumdur. Trkiye'de bir kesim, bu sorunun hallinin silahla olamayaca, yre insanlarna mmeti bir anlayn benimsetilmesi halinde terrn bitirilebilecei kanaatini ifade etmektedir. Bu anlayn benimsenmesi, Devlet ilerinde dinin fonksiyonel klnmas olarak deerlendirildiinden, bu tr zm nerilerinin getirilmesi irticai bir unsur olarak yanstlmaktadr. 8.Dini yayn ve programlar: zel radyo ve televizyonlarn kurulmasna ilikin yasann kmasn takiben Trkiye'de pek ok yerel ve ulusal radyo ve televizyon kurulmutur. Bu radyo ve televizyonlarda dini yayn ve programlara yer verilmesi, hatta baz radyo ve televizyonlarn arlkl olarak dini ierikli programlar yapmas irtican artmas olarak yorumlanmtr. 9.Zorunlu temel eitimin kesintisiz oluuna kar klmas : 1997 ylnn temel tartma konularndan birisi, zorunlu temel eitimin 8 yla karlmasdr. Bir kesim, kesintisiz sekiz yllk zorunlu eitimin, mam-Hatip Liselerini kapanma tehlikesi ile yz yze getirecei, yine bu sebeple Kur'an kurslar ve hafzlk

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1165
messeselerinin bitme noktasna gelecei endiesini dile getirmitir. Hatta bu konuda, eylemler de gerekletirilmitir. Basn-yayn organlarnda bu gelimeler de irtican gelimesi olarak sunulmutur. 10.slam Devleti ideolojisinin savunulmas : Trkiye'de, baz kimseler, slam'n bir devlet modeli ve hkmet ekli nerdiini, hilafetin bu ekillerden biri olduunu. Mslmanlarn mutlaka bu tarz idareye dnmesi gerektiini vurgulam, bu ynde propagandalar yapmlardr. ran'da 1979 ylnda gerekletirilen devrim, bu insanlarn temel referans olmutur. Kaplanclar diye bilinen ve faaliyetlerini Almanya'da srdren grup. bu konuda tipik bir rnektir. Bu kiiler, benimsedikleri ideolojinin hayata geirilmesi iin, terr eylemlerine de bavurabileceklerini zaman zaman dile getirmilerdir. Bu ve benzeri kiilerin varl Trkiye Cumhuriyeti Devleti iin tehlikeli irticai bir unsur olarak grlmtr. 11.Camiye giden Devlet memurlarnn saysnda meydana gelen art: Basn yayn organlarnn bazlarnda, gerek idareci gerekse dier statdeki Devlet memurlar arasnda camiye gidenlerin artmasnn Devletin irticai unsurlar tarafndan ele geirilme teebbs olarak yorumland grlmektedir.

Raporun bu blmne bakldnda, irticann yaygnlamasna neden olan faktrler sralanarak, basnn arkasna gizlenmek suretiyle kendi mesajn vermek istendii izlenimi uyanmaktadr.
Aylk Raporlar: rtica ve rtica ile Mcadele Raporu dnda ayrca 1999 ve 2000 yllarnda aada zet olarak ifade edilen balklarda Ekte sunulan aylk raporlar dzenlenmitir: - Camilerde okunan hutbeler ve vaazlarn konular, - Merkezi vaaz sisteminin gelitirilmesi iin almalar yaplmas, - Cami derslerinde ilenen konular, - l Mftlklerinde yaplan konferans ve panellerin konular, - Vatandalarn aydnlatlmas iin Diyanet leri Bakanlnca farkl illere Aydnlatma Ekiplerinin gnderilmesi, - Personel iin dzenlenen kurslarda Psikolojik Harekt Plan erevesinde bilgilendirme yaplmas, - Yaplacak atamalar ve yaplacak her trl grevlendirmeler iin ariv aratrmas yaplmas, - Yurt dnda yrtlen faaliyetler, - Diyanet leri Bakannn medyaya yansyan deme ve sylemleri, - badet yerleri ve Kuran kurslarnn denetimi konusunda mahalli emniyet ve istihbarat birimleriyle koordinasyon ve ibirlii yaplmas, - Bakanlk personelinden irticai faaliyetleri olduu dnlenler hakknda yaplan ilemler.

Denetim Faaliyetleri Bu kapsamda, Diyanet bnyesinde, Bakanlk Merkez, Tara ve Yurtd Tekilat zleme Koordinasyon Kurulu tekil edilmitir. Bu Kurul; Cumhurbakanl, Babakanlk, Genelkurmay Bakanl, MGK Genel Sekreterlii ve ileri Bakanl kanalyla personel hakknda gelen yazl ikayet ve ihbarlarn, Bakanlka oluturulan zel Mfetti Gruplar marifetiyle titizlikle incelenmesini ve soruturulmasn yrtt tespit edilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1166 Dier Faaliyetler Bu dnemde, btn il ve ile mftlklerinden grev blgelerindeki tarikatlarla ilgili bilgi toplamalar istenmitir. Tarikatlarla ilgili bilgi formunda tarikat lideri veya eyhinin ismi, tarikat mritlerinin kadn ve erkek olarak saylar, hitap ettii toplum kesiminin eitim seviyeleri, ekonomik durumlar, sosyal statleri tarikatin gelir kaynaklar ve yaynlar gibi blmler yer almtr. Ayrca, Babakanlk Mstearl tarafndan 28 Nisan 2000 tarihli Milli Gvenlik Kurulu toplantsna sunulan ve Babakan onayyla yrrle konulan rticai Faaliyetlere Kar Yrtlecek Mcadele Stratejisi erevesinde Diyanet leri Bakanl Eylem Plan Faaliyet Takvimi oluturulduu grlmtr. Ekte yer alan bu belgede Diyanet leri Bakanlnca alnmas gerektii belirtilen tedbirlerden dikkat ekenler aada sunulmutur:
rticai kesim tarafndan Trk Silahl Kuvvetlerine kar yrtlen faaliyetlerin etkisiz hale getirilmesinde en etkin olarak grev yapacak olan Diyanet leri Bakanlnn bu grevi bizzat Diyanet leri Bakan tarafndan zamannda kamuoyuna yaplacak aklamalar ile ve merkezde hazrlanan Cuma Hutbeleri vastasyla yapmas, bu konuya ilikin Cuma Hutbelerinde kullanlacak temalarn seiminin ve uygulanmasnn BUTKK ile koordineli olarak Diyanet leri Bakanl tarafndan yrtlmesi, Diyanet leri Bakanl tekilatnn yeni batan ele alnmas, ada, aydn din adamlarnn tekilat ierisinde yer almasnn salanmas ve Bakanln irtica ile mcadele edecek yeni bir konsept ierisinde yaplanmas konusunda, Diyanet leri Bakanl bnyesinde Diyanet Aratrma Merkezi (DYAM) adl bir birimin kurulumas.

Bu merkezin yneticileri, emekli askerlerden oluturulmutur. Bu ahslar, Emekli Tmgeneral ve Tugeneral ve bir Albaydr. Emekli Kurmay Albay Ouz Kaleliolu, ayrca, Diyanet leri Bakan Badanman olarak grev yapmtr.1807 Bu birimde alan asker personelin maalar, Trkiye Diyanet Vakf btesinden karlanmtr. Bu askerler, Trkiyedeki dini hayatn durumuyla ilgili bilgi toplama ve ynlendirme amacyla faaliyet yrtmlerdir. Sonu olarak; Trkiye'nin iinden getii deiik srelerde Diyanet leri Bakanlnn da bu durum ve gelimelerden etkilendii gerei gz ard edilemez. zellikle kamuoyunda "darbe", "ihtilal" ya da "mdahale" gibi szcklerle tanmlanan ve ounda devlet ve hkmet geleneimizi zorlayan izgi d uygulamalarn egemen olduu bu srelerde, toplumun btn ynleriyle yeniden biimlendirilmesinin amaland uzun sreli zaman dilimlerinde Diyanet leri Bakanl alannn da bu dzenlemelere tabi klnmaya alld, hatta ksmen de olsa tabi klndn sylemek mmkndr. Ayrca, devasa rgtlenmesi ve saygn konumuyla Diyanet leri Bakanlnn, sosyal bakn yeniden ina edilmesinde, gndelik dilin dntrlmesinde, siyasi ve ideolojik tasavvurlarn merulatrlmasnda zellikle ilgililer nezdinde nemli ve kullanl bir referans aygt olarak ilevsel hale getirilmek istendii aka grlmektedir.
Bu Merkezde, Tmgeneral Yaar Karagzn ve Diyanet ileri Bakanlnda Badanman sfatyla Kurmay Albay Ouz Kaleliolunun da alt tespit edilmitir. Her iki emekli askerin de, gemite, MGK Genel Sekreterlii Toplumla likiler Bakanlnda (Psikolojik harekat grevi yrten) birimde grev yaptktan sonra, DYAM iinde grev almalar dikkat ekicidir. Dier taraftan Kaleliolu, 2003 ylnda, Kbrs Adalet Partisi adyla KKTCde bir parti kurmu ve partisi tarafndan Annan Planna hayr kampanyas yrtlmtr.
1807

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1167

Bunlarn yannda, ilgili dnemlerin birer problem olarak ne kard belli bal konular arasnda yer alan ve "irtica", "siyasal slam", "slam'n grnrl" ve dolaysyla "laikliin tehdit altna girmesi" gibi konularda dini hayatn rgtl temsilini deruhte eden Bakanln birtakm dzenlemelerde nc ve belirleyici pozisyonlara sahip olmas istendii deerlendirilmektedir. Bu almalarla, 28 ubat dneminde, Diyanet leri Bakanl tarafndan srece katk salanmtr. Aka grlebilecei zere, din ve dini hayat kavramlar yeniden ele alnm, alelade, mtedeyyin ya da kendi halinde dindarlk biimlerinin bile "l ve snrlar" adeta yeniden belirlenmeye allm, zellikle dini referansl kimi ar gruplar zerinden dini temsil alannn daraltlmasna aba sarf edilmitir. Din alan bir yandan sz konusu gruplarn belli bal icraatlarndan arndrlmaya allrken dier yandan da din alannn bu tr zeminlere kayma potansiyelinin yksek olduu sklkla ima edilmitir. Bu ereve ierisinde, st dzey belli bal yneticilerden srecin akna ayak direyenler tasfiye edilirken, konunun ezamanl bir sreklilik iinde srdrlebilmesi iin sivil olmayan unsurlardan da izleyici/ynlendirici dzeyde katk salanmtr. Diyanet leri Bakanl asndan en byk sorunun, varln Cumhuriyet'in kurucu iradesinin kendisine atfettii rol kadar toplumun kendisine ykledii derin misyondan da alan bir yapnn, oklukla sivil bir inisiyatif iinde gerekletirdii geleneksel rolnn aka kesintiye uratlmas olduu deerlendirilmektedir. Devletle toplum arasnda uygun bir dengenin tayc ve koruyucusu olarak varln srdren bir kurumun, mevcut yaplanmasn terk ederek vesayeti bir yaplanmaya doru ekil ald grlmektedir. Bu balamda Diyanet mensuplarnn teden beri gerekletirdii hizmetlerin bile birer irtica numunesi olarak deerlendirilip kriminal bir konuya dntrlmesi ise, 28 ubat srecinde dier kamu kurumlarnda grev yapan personel ve ailelerinde yaananlara benzeyen toplumsal dramlara neden olmutur. RTK Tarafndan Yaplan lemler RTK Frekans Tahsisi Radyo ve Televizyon st Kurulu tarafndan Komisyonumuza gnderilen yazda1808 dorudan irtica ile mcadele kapsamnda ilemler yapldna ilikin bir kayt bulunmad ifade edilmitir. Ancak, 15 Aralk 1997 tarihinde yaplaca ilan edilen yayn lisans ihaleleri, Babakanln Ekte sunulan 02.12.1997 tarihli yazs zerine RTK tarafndan ertelenmitir. Sz konusu ihalelerin ertelenmesinin asl sebebinin irticai nitelikte yayn yapt iddia edilen yayn kurulularnn ihalelere girmesinin engellenmesi iin dzenleme yaplmas isteinden kaynakland anlalmaktadr. Nitekim dnemsel olarak dini ierikli yayn yapan kurululara verilen cezalar bu gr dorular niteliktedir. Ancak, bu noktadaki asl amacn, baz byk medya kurulularnn frekans tahsisi asndan sahip olduklar gcn bir ynyle ayrcala dnmesi srecinin balatlmas olduu izlenimi uyanmaktadr.

1808

RTK Bakanlnn 18.10.2012 tarih ve B.02.6.RT.0.06.00.00-041.02/1161 sayl yazs.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1168 Milli Gvenlik Kurulunun 26.11.1997 tarihli toplantsnda alnm olan 415 sayl Karar Bakanlar Kurulunda grlm ve 01.12.1997 tarihli ve 97/10292 sayl Karar ile kabul edilmitir. Bu Karar erevesinde, RTKn u ana kadar yapt ve yapmaya devam ettii, zel radyo ve televizyon kurulularna kanal ve frekans tahsisi ve bununla ilgili sralama ihalesi ilemlerini durdurmas, bununla birlikte hukuki dayanaktan yoksun ve bir ksm yok hkmnde olan ve dier ksm hukuken sakat olan ve iptal edilebilir nitelikte bulunan zel radyo ve televizyon kurulularna kanal ve frekans tahsisi sralama ihalelerini iptal etmesi gerektii vurgulanmtr. Yine bu Karar kapsamnda, zel radyo ve televizyon kurulularna kanal ve frekans tahsisi ilemlerinin yetersiz bir hukuki dzenlemeyle yaplmakta olduundan ortaya telafisi mmkn olmayan zararlar ortaya kt ve bu nedenle bir an evvel mevzuatta dzenlemeye gidilmesi gerektii ifade edilmitir. Ayrca, Milli Gvenlik Kurulunun 415 sayl Kararnn alnmas, zel radyo ve televizyon kurulularna kanal ve frekans tahsisi ilemlerinin ulusal gvenlii dorudan ilgilendiren bir mahiyet kazand gereine dayand belirtilerek, Radyo Televizyon st Kurulunun, kanal ve frekans tahsisine ilikin ihalelerde, ihaleye katlan irketlere, deerlendirmede teknik ve ekonomik kstaslarn yan sra ulusal gvenlik gereklerinin de gz nnde bulundurulacan iin banda bildirmesi ve ihale sonulandrlmadan nce ulusal gvenlik asndan deerlendirilmesine imkn salamak zere, Babakanln grn almasnn gerekli hale geldii ifade edilmitir. Bu erevede 3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunun 16nc maddesinde yer alan "kamu ve tm zel radyo ve televizyon kurulularna kanal ve frekans band tahsisi ile yayn izni ile lisans vermek ve bu tahsis ve izni iptal etmek yetkisi, mnhasran st Kurula aittir." hkm hatrlatlmtr. Frekans tahsis ileminde idarenin zel kiilerle eit konumda olmad, bu nedenle tahsis ilemini yaparken eit, adil ve objektif olmann yan sra "kamu yarar ve hizmet gerekleri" esaslarn gzetmesinin gereklilii vurgulanmtr. Bu esaslar erevesinde idarenin herkesle szleme yapmak zorunda olmad, bu alanda kamu yarar gzeterek bir takm kstlamalara gidilmesinin kanlmaz olduu belirtilmitir. Kamu yarar tanmnn en fazla "ulusal gvenlik" kavramyla ilgili olduu, idarenin btn organlarnn "kamu yarar ve hizmet gerekleri" erevesinde "ulusal gvenlii" dikkate alarak hareket etmesi gerektii de belirtilmitir. Son olarak, RTK'n yayn takip imknlarnn zayflnn gz nnde bulundurularak, tm Valiliklerce birer bro oluturulmasna ilikin dzenleme yaplmal ve bilhassa yerel ve blgesel radyo ve televizyon yaynlarnn bu brolar araclyla takip edilmesi ve Valiliklerin de konusu su olan yaynlar hakknda gerei yaplmak zere RTK'e ve savclklara su duyurusunda bulunmas gerektii vurgulanmtr. RTK, 1995-2003 yllar arasnda zel radyo ve televizyon kurulularna 180 adet ceza verilmesini ngrmtr. Ekte sunulan izelgede belirtilen bu cezalardan 68inin uyar, 99unun ise kapatma cezas olarak verilmesi talep edilmitir. 2 yayn kuruluunun yayn izni ise iptal edilmitir. Ceza verilmesi ngrlen yayn kurulularnn says 37si radyo, 8i televizyon olmak zere toplam 45tir. Bu cezalarn tamamnn irtica ile mcadele kavram erevesinde verilmek istendii anlalmaktadr. Ceza talep edilen davalarn 22si grldkleri idare mahkemeleri tarafndan reddedilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1169 Yayn ihlali kapsamnda deerlendirilen ve ceza talep edilmesine neden olan ifadelerden dikkat eken baz rnekler aada sunulmutur: - stanbulda yayn yapan skdar FM adl radyo kanalnda, 25-26 Kasm 1999 tarihli Dnce Gnl adl programdaki Demokratik bir Cumhuriyet yurttalar tehdit olarak grmez. 28 ubat srecinde, henz tanm bile yaplmam irtica szcne dayanarak, devletin gvenlik birimleri dindar eilimleri saptanan baz vatandalarn i tehdit kapsamnda deerlendirildi... ifadelerine kapama cezas verilmitir. - stanbulda yayn yapan skdar FM adl radyo kanalnda 7 Aralk 99 tarihinde Yaynlanan Dnce Gnl Adl programda Yeni afak ve Akit gazetelerinin manetlerinden yola klarak... "Bugn, senin sayende Demokrat Partinin halk idaresine dayanan izgisi topran altndadr. Sen Adnan Menderes'in mirasn daraacna ektiin gibi, Turgut zal'n mirasn da bir ka yl iinde yerle bir ettin... ifadeleri kapama cezasna konu edilmitir. - Eskiehirde yayn yapan ERT FM adl radyo kanalnda, 22 ubat ve 9 Mart 1999 tarihlerinde yaynlanan konuma programnda yer verilen "Bu ne biim eitim sistemidir. Bizim neslimiz, bizim ocuklarmz ne hale gelmitir Yarabbi... ifadelerine kapama cezas verilmitir. - Gaziantepte yayn yapan Vahdet Radyo adl radyo kanalnda, 7 Ekim 1998 tarihinde yaynlanan programda kullanlan stanbul niversitesinde balayan barts yasa gnden gne byyerek Gaziantep niversitesine geldi. Onlar, sadece inanlar gerei taktklar ba rts uruna coplandlar. ifadelerine uyar cezas verilmitir. - Ankarada yayn yapan Arifan FM radyo kanalnda yer alan Seher vakti adl programda Tugeneral Osman zbek'in bir askeri dverek ldrd yolunda yazl basnda kan bir haberi, iddiay teyit eder nitelikte ifadelerle kamuoyuna duyurmas su tekil etmitir. - stanbulda yayn yapan Moral FM adl radyo kanalnda yer alan Satr Aras Adl programda "MGK Heyetini oluturan tm komutanlar ve hkmet yeleri Kocatepe Camiindeki cenaze trenindeydi... ehit stemen'in ei Tlin Kl, inancnn emrettii ekilde bartl idi. Annesi de bartl idi. Yani o trene katlan MGK erkn nezdinde birer irticacyd onlar. Kim bilir... ifadelerine kapama talep edilmitir. - stanbulda yayn yapan Moral FM adl radyo kanalnda yer alan 10-15 Mays 1999 tarihlerinde yaynlanan programlarda "Meclise barts ile giren bir insana bu insanlk d muamelenin millet tarafndan telin edildiini, iddet ve nefretle knandn nasl grmezden gelebilirsiniz.... ifadeleri kapama cezasna konu olmutur. - Kocaelinde yayn yapan Anadolu FM adl radyo kanalnda Haber yorum programnda "THK bir ka derimi gasp etme mcadelesi veriyor. Ama hayr, bugne kadar olduu gibi bundan sonra da kaptrmayacam postumu. Elimden, polis, asker zoruyla almaya kalkarlarsa, delik deik edeceim deriyi... ifadelerine uyar cezas verilmitir.

Vakflar Genel Mdrlnce Yaplan lemler

28 ubat dnemiyle ilgili olarak Vakflar Genel Mdrlnden talep edilen bilgi ve belgelere gre, 409 sayl MGK Karar Gereince Vakflar Genel Mdrl Tarafndan, vakflarn mali ve idari ileyilerine ilikin eksikliklerin yannda farkl deerlendirmelerin de Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1170 yapld grlmtr. Bunlar arasnda, Laiklik ve anayasal dzen kart eylemler, Tevhidi Tedrisat Kanununa muhalefet, siyasal amal faaliyetlerde bulunmak, izinsiz kurban derisi toplamak, yasak yayn bulundurmak, 8 yllk eitimi protesto etmek ve Kuran kursu amak gibi hususlar dikkat ekicidir. 28 ubat srecinde kapatlan vakflarn en by, gazetelerde, Refah Partisinin genlik rgt olarak takdim edilen Milli Genlik Vakfdr. Kapatlan dier vakflar tarada faaliyet gsteren kk vakflardr. 1997 ylndan itibaren irticai faaliyetler gerekesiyle kapatlarak, mallarna el konulan sekiz adet vakf bulunduu tespit edilmitir. Bu vakflara ilikin bilgiler aada zetlenmektedir: Zehra Eitim ve Kltr Vakf 1989 ylnda Eskiehirde kurulan Vakf hakknda mfettilerce hazrlanan tefti raporunda, Vakfn, Krtlk ve mmetilik faaliyetleri erevesinde eri esaslara dayal bir Krt devleti kurma amac tad sonucuna varld ifade edilmi; 2001 ylnda alan dava sonucunda ise 2005 ylnda datlmtr. Vakfn sahip olduu arsa, tarla ve farkl mesken trlerinden oluan 21 adet tanmaz Vakflar Genel Mdrlne intikal etmitir. slami Dayanma Vakf Malatya merkezli Vakf 1993 ylnda kurulmutur. Vakfn amac, vakf senedinde u ekilde belirtilmektedir: Gelecein teminat olan insanmzn inanl, kltrl, ilmi seviyesi yksek, ahlakl, ada, bilim ve teknolojik bilgilere sahip bir ahsiyet olmalarn salamak, halkn manevi alanda slami kltrn gelitirmek ve yaygnlatrmak. Vakf, 1999 ylnda alan dava sonucunda 2009 ylnda datlmtr. Vakfn bir adet tanmaz, Vakflar Genel Mdrlne intikal etmitir. Milli Genlik Vakf Vakf, 1975 ylnda Ankarada kurulmutur. Vakfn amac; nsanlarn ve toplumlarn ilmi, itimai, kltrel, salk ve bedensel ynden gelimelerine katkda bulunmak amacyla nevi itibariyle genel, katma ve zel bteli idarelerin hizmet sahalar ierisinde yer alan eitim, kltr ve salk hizmetleri ykn paylaarak devletin kamu grevi ykn azaltc almalar yapmaktr olarak ifade edilmitir. Vakf, 1997 ylnda hazrlanan tefti raporuna istinaden, ayn yl alan dava sonucunda 2004 ylnda datlmtr. Bu ilemi mteakip, Milli Genlik Vakfnn ounluu Bykehir Belediye snrlar iinde olan toplam 156 adet tanmaz Vakflar Genel Mdrlne intikal etmitir. Bu tanmazlarn ounluu, arsa ve tarla niteliinde olup, devredilenler arasnda bahe, bro, daire gibi tanmazlar da bulunmaktadr.

Zhre Ana-Ali Sosyal Hizmet Vakf Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1171 1992 ylnda Ankarada kurulan Vakfn amac zet olarak, Trk slam Felsefesinin gerek bir blmn oluturan Hac Bekta- Veli ve Yunus Emrenin gr, dnce, felsefe ve anlaylar dorultusunda tm insanlarn ve insanln manevi ynden kalknmalarna, aydnlanmalarna, huzurlu ve mutlu olmalarna, her trl ktlklerden arnmalarna yardmc olmak, yurt amak, yardm faaliyetlerinde bulunmak sosyal ve kltrel etkinlikler dzenlemektir. eklinde belirtilmitir. Vakf 1999 ylnda hazrlanan tefti raporuna istinaden alan dava sonucunda 2001 ylnda datlmtr. Vakfn Ankara Mamaktaki 4 adet arsas Vakflar Genel Mdrlne intikal etmitir. Sahabe Eitim ve Kltr Vakf 1996 ylnda Adyaman/Kahtada kurulan Vakfn amac, toplumun kltr seviyesini ykselterek amzn ngrd artlar yerine getirmek, bunu milli ve manevi duygularla birletirmek, bunu milli ve manevi duygularla birletirmek, milletimize her alanda nclk yapabilmek, lke meselelerine duyarl, erdem sahibi, mevcut kanunlara saygl bir nesil yetitirmek olarak ifade edilmitir. Vakf, 1999 yl tefti raporuna istinaden alan dava sonucunda 2004 ylnda datlmtr. Davet Eitim Kltr ve Kardelik Vakf Vakf 1993 ylnda stanbulda kurulmutur. Vakfn amac, Genliin inanl, kltrl, ada ilmi bilgilere sahip, kardelik hukuku erevesinde hogr ve anlay ile birbirlerine kar saygl ahsiyet olmalarn salamak ve milletimizin birlik ve huzur ierisinde kalknma ve gelimesine katkda bulunmaktr. Vakf 2000 ylnda hazrlanan tefti raporuna istinaden alan dava sonucunda 2005 ylnda datlmtr. Polatl Eitim ve Kltr Vakf Vakf, 1994 ylnda Polatlda kurulmutur. Vakfn amac zet olarak milli ve manevi deerlerimize bal insanlar yetitirmek, muhta durumdaki insanlara yardm faaliyetinde bulunmak, yurt amak, eitim ve kltr faaliyetlerinde bulunmak, hac ve umre ziyaretleri organize etmektir. Vakf 2001 ylnda hazrlanan tefti raporuna istinaden alan dava sonucunda 2004 ylnda datlmtr. Vakfn bir adet tanmaz Vakflar Genel Mdrlne intikal etmitir. Dnya Spastik ve Ortopedik zrller Vakf 1995 ylnda stanbulda kurulan Vakf, 2000 ylnda hazrlanan tefti raporunda yer alan yasa d ba toplama ve dolandrclk iddialarna istinaden alan dava sonucunda 2001 ylnda datlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1172

Milli Eitim Bakanl ve niversitelerde Yaplan lemler

8 Yllk Kesintisiz Eitim Kararnn Serveni 15inci Mill Eitim uras, Turhan Tayann Mill Eitim Bakan olduu dnemde, 13-17 Mays 1996 tarihleri arasnda yapld. Herkesin ortak kanaati urann toplan gayesinin imam hatip liselerinin orta ksmn kapatmak olduu ynndeydi. 8 yllk eitim 1946 ylndan beri uygulanmak istenen bir projeydi. 1946daki 3. Mill Eitim urasnda ele alnan bu konu, 1. Nihat Erim Hkmeti (1971) Programnda da yerini bulmutur. O gnlerdeki tartmalarn sebebi, 8 yllk eitimin kesintili mi, kesintisiz mi uygulanacayd. nk, 15. uraya kadar ileyen sre iinde hibir yerde 8 yllk eitimin kesintisiz olaca sylenmiyordu. Bu ra ile birlikte lke, uraya damga vuran 8 yllk kesintisiz eitim meselesine kilitlenmitir. Cumhurbakan Sleyman Demirel, TBMM Bakan Mustafa Kalemli ve Babakan Mesut Ylmaz dahi bu raya itirak etmilerdir. Bu tarihe kadar 14 ra yaplmt, ama hibiri bu kadar gndeme gelmemiti. Ayrca, bu gne kadar ralardan haberdar bile olmayan devletin en tepesindeki kiiler raya zel ilgi gsteriyordu.1809 lkretim ve Ynlendirme Komisyonunda; imam hatip liseleri, anadolu liseleri ve baz meslek liselerinin 3 yllk orta ksmlarnn kapatlarak ilkretimin kesintisiz yaplmas karar; 28e kar 58 oy ile alnmtr. Avrupa lkelerinden Belika, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Yunanistan, Lihtentayn, Monako, Hollanda, Norve ve sve 6+3+3 modelini; Avusturya, ek Cumhuriyeti, Romanya, Slovakya ve Slovenya 4+4+4 modelini; Andora, Fransa, taya ve spanya 5+3+4 eitim modelini; Avrupann eski komnist lkelerinden Arnavutluk, Bulgaristan, Hrvatistan, Polonya, Yugoslavya ve eski ekoslovakya ise 8+4 sistemini uyguluyordu. 58 Afrika lkesinin 51inde ise ilkokul+ortaokul+lise eklindeki eitim modeli uygulanyordu. Trkiyenin gerekletirmek istedii 8 yllk kesintisiz eitim modeli; sadece Dou Blou lkelerinde ve Belize, Bermuda, Dominik, Porto Riko, Virgin Adalar, Bolivya, Brezilya, Venezuela, rdn, srail, Kenya, Libya, Raunda, Somali, Yemen, Norfolk Adalar, Solomon Adalar gibi ounlukla az gelimi lkelerde geerliydi. Mill Eitim rasnda Kesintisiz 8 Yllk Eitimle lgili kan Karar Mill Eitim rasnda Kesintisiz 8 Yllk Eitimle lgili kan Karar u ekildedir:
Yakn bir gelecekte 5-6 ya okul ncesi eitim, ilkretim bnyesine alnmal, ilkretim kesintisiz 8 yllk zorunlu eitim olarak uygulanmal, 8 yln sonunda tek tip diploma verilmeli, 9. snf liseye ya da mesleki teknik eitime ynlendirme yl olmal; bylece ilkretimde zorunlu 2+8+1 sistemi oluturulmaldr. ocukluun tam yaand, ocuklarn kendilerini, ailelerin de ocuklarn tand bu dnemde bulunanlar rak yaplmamaldr. Uzun vadede zorunlu eitim 18 yan kapsayacak ekilde dzenlenmelidir.1810

1809 1810

etinkaya, T; En Uzun ubat, Kaynak Yaynlar, stanbul, 2012, s. 82, 83, 84 Mill Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl, 15. Mill Eitim ras, s. 4. http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/ 2012_06/06021410_15_sura.pdf (Eriim: 22.09.2012)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1173 mam Hatip liselerinin orta ksmlarnn kapatlmasna yol aacak bu karar, neticede tavsiye kararyd. nk, Mill Eitim ralar, Bakanln danma organyd ve verdii kararlarn balayc zellii yoktur. Bugne kadar yaplan ralarda alnan yzlerce kararn gereklememi olmas da bunun gstergesidir.1811 28 ubat 1997de kamuoyunda postmodern darbe olarak nitelendirilen 18 maddelik Mill Gvenlik Kurulu bildirisi hkmete tavsiye edildi. 28 ubat srecinin gn yzne kt o gn, kararlardan 3 dorudan Mill Eitim Bakanln ilgilendiriyordu. Bunlar:
-Eitim politikalarnda yeniden Tevhidi Tedrisat Kanunun ruhuna uygun bir izgiye gelinmelidir, -Temel Eitim 8 yla karlmaldr, -mam-Hatip okullar toplumdaki bir ihtiyac karlamak zere kurulmulardr. Bu ihtiyacn fazlas olan mam hatip Okullar, meslek okullarna dntrlmelidir. Ayrca kkten dinci gruplarn kontrolnde olan Kuran Kurslar kapatlarak, Mill Eitim Bakanlna bal okullarda dzenlenmelidir.1812

Bu dnemde, ada Yaam Destekleme Dernei'nden, Trk Kadnlar Birliine, TOBB'dan Ziraat Odalar Birliine kadar birok evre, 8 yllk kesintisiz eitimin uygulanmas ve Kur'an kurslarnn kapatlmasn istiyordu. Hatta Turist Rehberleri Vakf ve stanbul Turist Rehberi Esnaf Odas u ekilde yazl aklama yapyordu:
Dnyaya, Mslmanlarn ounlukta bulunduu tek laik lke olma zellii bulunan lkemizde devlet eliyle demokrasi ve laiklik dman milyonlarca insan yetitirildiini aklayamyoruz. Yarm milyon gencimizi, nasl oluyor da sadece din adam yetitirmekle snrlandrlmas gereken din okullarndan, st dzey kamu yneticisi olarak kardmz anlatamyoruz. Cami saysnn okul saysnn nne gemesine izin veren bir devlet anlayn izah edemiyoruz.1813

Sekiz yllk kesintisiz eitim meselesi, Anasol-D hkmeti greve balayal bir ay bile olmamken yine hkmet krizine dnt. Konu ile ilgili yasa tasars 22 Temmuz'da Meclise sunuldu; ancak Bakanlar Kurulunda baz ANAP'l bakanlarn tasary imzalamamas hkmette kavgaya sebep oldu. Sabah saat 5:00'e kadar sren Bakanlar Kurulunda DSP'li Bakanlarn yasa tasarsn imzalayp kmasndan sonra, ANAP'l bakanlar uzun uzun tasary tartt. Kriz, DSP'li bakanlarn Kur'an Kurslarnn Mill Eitim Bakanlna balanmas isteinden dolay kmt. Daha sonra DSP'li Bakanlara Kur'an Kurslar Diyanette kalacak ama denetimi Mill Eitim Bakanl yapacak ara forml iletildi ve DSP'li bakanlar ikna olunca uzlama saland. (Milliyet, 23 Temmuz 1997). Nihayet zerinde aylarca tartlan 8 yllk kesintisiz eitim Meclis Genel Kurulu'nun sabahlara kadar sren 37 saatlik almas sonunda 277 milletvekilinin oyuyla 16 Austos 1997de yasalat. ODT Rektr Prof. Dr. Sha Sevk niversitesinin al treninde yapt konumada durumu yle zetliyordu:
Hepimiz kabul etmeliyiz ki Trk Silahl Kuvvetleri'nin basks olmasayd, parlamentomuz bu kanunu karamazd.1814

1811 1812 1813 1814

etinkaya, T; s. 88, 89 28 ubat Postmodern Bir Darbenin Sosyal ve Siyasal Analizi, Birey Yaynclk, stanbul, 2007, s. 15, 16 etinkaya, T; s. 94, 95, 96 Hrriyet, 24 Eyll 1997

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1174

Tarihe geen Mill Gvenlik Kurulunun 28 ubat 1997 tarihli toplantsnda alnan kararlardan biri de zel kiiler veya vakflar tarafndan alan renci yurtlaryla ilgiliydi. O gnlerde zel yurtlarda irticai kesime destek verildii konuuluyordu. rencilere zorla namaz kldrld gibi konular gndeme getiriliyor, ksaca bu yurtlarda beyin ykama faaliyeti yapld anlatlyordu. Hkmet ile MGKnn asker yeleri arasnda gerginlikler devam ederken Mill Eitim Bakan Mehmet Salam da il valilerine bir genelge gnderdi. 18 Mays 1997 tarihli Genelgeyle, renci yurtlar ve benzeri kurumlarn denetlenmesi ve 15 gn iinde istenen bilgilerin acilen Bakanla iletilmesi istenmitir. Dier taraftan 1997-2001 yllar arasnda Milli Eitim Bakanl tarafndan soruturma alan personel ile bu personelin ald ceza, soruturmay atran birim ve kurumlara ilikin bilgiler, Bakanlk tarafndan Komisyonumuza gnderilmitir. Komisyonumuza gnderilen belgelerde soruturma alan meslek gruplar ile bunlarn says u ekildedir: - Milli Eitim Bakanl tarafndan 1997-2001 yllar arasnda Klk-Kyafet Ynetmeliine aykr davrandklar gerekesi ile 804 retmenin grevine son verilmitir. - Bu personel hakkndaki soruturma taleplerinin Bakanlk Makam, Genelkurmay Bakanl, Milli Eitim Bakanl, UTKK, MGK, Amasya Valilii, Zonguldak Valilii, Kocaeli Valilii, Karabk Jandarma Komutanl ve MEB Bakanl Mstearlndan geldii grlmtr. - Kayseride bir zel lisede grev yapan 4 kadn retmen derslere peruklu olarak girdikleri iin haklarnda soruturma alm ve istifa etmilerdir. Genelkurmay Bakanlnn soruturma talep ettii bir Yurt Mdr hakknda Yurdun ktphanesinde (1) adet Kuran- Kerim bulunduu gerekesi dikkat ekmitir. Dier taraftan 646 personel hakknda yukarda belirtilen benzer sulamalardan dolay soruturma alm ve inceleme safhasnda kald grlmtr. Soruturma gerekeleri incelendiinde, klk-kyafet ynetmeliine uymadklar gerekesiyle 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 125-A maddesinin (g) bendinin; Belirlenen klk ve kyafet hkmlerine aykr davranmak hkm gereince uyarma cezas verilmesi gereken personele greve son verilmeye kadar farkl cezalarn verildii anlalmtr. mam-Hatip Liselerinde Okuyan Kz rencilerin Maruz Kald Barts Yasa mam hatip liseleri, kurulduu yllardan bu yana her zaman siyasetiler arasnda tartlan bir konu olmutur. 28 ubat dneminde ise bu tartma doruk noktasna km; sz konusu okullarn Refah Partisi ve dier irticai gruplarn arka bahesi olduu, bu okullarda okuyan rencilerin devleti ele geirmek amacyla kullanld, irticai rgtlerin bu renciler arasnda rgtlendii vb. eklinde yaplan propaganda toplumdaki gerilimi daha da artrmtr. Bu propaganda kampanyasnda, barts, trban olarak adlandrlarak, siyasi bir simge olarak tanmlanm; dolaysyla Devrim Kanunlarna gre okul vb. kamusal alanlarda trban taklamayaca ne srlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1175 Bu propagandann etkisiyle 28 ubat dneminde imam hatip liselerinde renim gren kz rencilerin bartl olarak okula ve derslere girmesi hukuk d yollarla engellenmitir. Bu maksatla okullarn nne panzerler ve polisler ylarak televizyon kameralar nnde sz konusu renciler taciz edilmi; bu rencilerin eitim hakk ellerinden alnmtr. Bu nedenle ok sayda kz renci, renim grebilmek iin Avrupa lkelerindeki okullara gitmek zorunda kalmlardr. Anayasa ve Trkiyenin taraf olduu Uluslararas Szlemelerin ilgili hkmlerine gre, Trkiye Cumhuriyeti Devletinde hi kimsenin kapsam Kanunla tespit edilen ve dzenlenen eitim hakkndan yoksun braklamayaca aka bildirilmi olmasna ramen, bu yasak uzun yllar devam etmitir. Oysa ki, 12 Eyll darbesinde bile barts yasa uygulanmamtr.1815 28 ubat dneminde, zellikle, stanbul Valisi Erol akr imzal, le Kaymakamlklarna gnderilen yazda,1816 Klk Kyafet Ynetmeliine uygun davranmayan rencilerin okula alnmayarak karlmas; bu rencilere msamaha eden, gz yuman okul mdrleri ve sorumlu retmenleri iin grevden uzaklatrma dahil her trl cezai, idari ve inzibati ilem yaplmas istenmitir. retmenlere Ynelik Uygulamalar Bu sre ierisinde ok sayda retmen de barts nedeni ile eitli cezalara arptrlm ve hatta kamu grevinden karlmtr. Komisyonumuza bu konuda ok sayda madur dilekesi ulamtr. Bu bavurulardan ikisi aada zetlenmitir: retmen Meryem Vargun retmen Meryem Vargun, 10.10.2012 tarihli dilekesinde; Atatrk niversitesi Kazm Karabekir Eitim Blmnden 1995 ylnda mezun olduunu, Eyll aynda Van mam Hatip Lisesine Fizik retmeni olarak atandn, daha sonra Ankara' nn Mamak ilesinde; bulunan Mamak mam Hatip Lisesinde Fizik retmeni olarak almaya baladn, grev yapt okullarda bartl olarak altn, bu nedenle 1998-2000 yllar arasnda alt okullarda srekli mfetti soruturmas geirdiini ve her defasnda eitli disiplin cezalarna arptrldn, 2000 ylnda ise alt ay sresince grevden uzaklatrldn(aa alnma ) ve nihayet ayn yln Kasm aynda ise MEB Yksek Disiplin Kurulu kararyla memuriyetten ve dolaysyla retmenlik mesleinden temelli olarak ihra edildiini, belirtmitir.

Bu konuda, Milli Eitim Bakanlnca mam-Hatip Liselerinde okuyan kz rencilerin kyafetleri konusunda Bakanlk Grnn bildirilmesi talebiyle Devlet Bakan Sn. Mehmet zgnee gnderilen 22.12.1980 gn ve 018323 sayl yazda yer alan Diyanet leri Bakanl Din leri Yksek Kurulu tarafndan ilgili Devlet Bakanlna sunulmak zere hazrlanan ve Diyanet leri Bakanlk Makamna arz edilen 30.12.1980 tarih ve 77. Nolu KARARda: mam-Hatip Liselerinin ynetmeliinde, dinimizin Mslman kadnlarn rtnmesiyle ilgili hkmlerine aykr, anayasamzn tand kiinin temel hak ve hrriyetlerini zedeleyici ve sz edilen okullarn ynetim, eitim ve retim faaliyetlerini olumsuz ynde etkileyici nitelikte hkmlerin yer almasnn uygun olmayaca mtalaa olunmutur. ifadelerine yer verilerek mam-Hatip Liselerinin ynetmeliine bartne ilikin yasan konulmasnn doru olmayaca vurgulanmtr.
1815 1816 stanbul Valiliinin 12 ubat 2002 tarih ve B.08.4.MEM.4.34.00.23.-Orta Sor.410/1200 sayl limiz mam-Hatip Liselerinde Klk-Kyafet Ynetmeliine Uyulmas ile 12 Mart 2002 tarih ve B.08.4.MEM.4.34.00.12-510/907 sayl yazlar ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1176 retmen Fatma Suimez retmen Fatma Suimez 18.06.2012 tarihli dilekesinde, Lise eitimini tamamladktan sonra Ankara Hacettepe niversitesi Ev Ekonomisi Y.O. Ev daresi ve Aile Ekonomisi Blmn bartl olarak bitirdiini, 15.04.1996 ylnda Trabzon'da ilk defa greve baladn, Hayrat Merkez lkokulunda stajyer retmen iken 14/01/1997 tarihinde ilkretim mfettilerince hakknda tutanak tutulduunu, daha sonra barts nedeni ile aa alnma ve srgn edilme gibi cezalara arptrldn ve nihayetinde, Yksek disiplin Kurulu kararyla barts takt ve toplumun huzur ve skununu bozduu gerekesiyle grevine son verildiini belirtmitir. Fatma Suimez bu sreten sonra yaad olaylarla ilgili olarak; -Toplumdan dlandklarn hissetmeye baladklarn, -Maddi olarak byk klfetlerle karlatklarn, o dnemde ikiz kzlarnn olduunu, bu ortamda ok byk ekonomik sknt yaadklarn, - Anne ve babasnn salk gvencelerini karlarken, grevine son verilmesi nedeni ile anne ve babasnn madur edilerek ila ve tedavi masraflarn karlayamaz duruma dtklerini, -Manevi olarak ypratldn; rencilerinden koparldn, rencileri kendi ocuu gibi sevdii iin bu konuda da znt yaadn, -Grevden atlmadan nce barts sebebiyle yaplan soruturmalarda adeta idam mahkmu muamelesi grdn ve hakaretlere uradn, -Bartsnn yasan amak amacyla eiyle birlikte gnlerce stanbul sokaklarnda peruk satn almak iin dolatn, bana peruk takp snfa girdii bir zamanda rencilerin kendisiyle alay ettiklerini, -Yaanan bu srete hem psikolojisinin hem de salnn bozulduunu ifade etmitir. Sz konusu iki olay ve benzer olaylara ilikin mevzuat incelendiinde; 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa 125. Maddesinin A/g bendine gre Memurlarn 'belirlenen klk kyafet hkmlerine uymama' snn cezas sadece 'Uyarma' olmasna ramen, haksz yere, sadece klk kyafetten dolay ve her defasnda bir st ceza verilerek en ar disiplin cezas olan 'memuriyetten ihra' ile tecziye edildii tespit edilmitir. Ayrca, bu dnemde yaanan olaylarla ilgili intikal eden mektuplardan, ok sayda retmenin madur edildii anlalmtr. YK Bakanl ve niversiteler Tarafndan Gnderilen Yazlar 12 Eyll 1980 askeri darbesinde olduu gibi, 28 ubat dneminde de niversitelerde adeta bir korku rzgar estirilmitir. ok sayda rektr ve dekan irticac olmak veya irticac kadrolamaya gz yummakla itham edilmi; bu konuda kimi zaman isimsiz ve imzasz, kimi zaman da bizzat retim yelerince Cumhurbakanl ve YK Bakanlna muhtelif ihbar mektuplar gnderilmi, bu iddialar incelenerek ilgililer hakknda soruturmalar alm ve bazlar da grevlerinden alnmlardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1177

YK Disiplin Kurulu tarafndan 1997 ylnda, Klk Kyafet Ynetmeliine uymadklar gerekesiyle 16 personel; 1998 ylnda Klk Kyafet Ynetmeliine uymadklar gerekesiyle 31 personel, trban yasa ile ilgili gsteriye katldklar gerekesi ile 11 personel; 1999 ylnda Klk Kyafet Ynetmeliine uymadklar gerekesiyle 50 personel, Trban yasa ile ilgili gsteriye katldklar gerekesi ile 3 personel; 2000 ylnda Klk Kyafet Ynetmeliine uymadklar gerekesiyle 8 personel, ideolojik ve siyasi amal trban takma gerekesi ile 19 personel ve irticai faaliyette bulunduu gerekesi ile 1 personel olmak zere, 1997-2000 yllar arasnda toplam 139 personel kamu grevinden karlmtr. YK Disiplin Kurulunun kararlar incelendiinde, en fazla cezann 1999 ylnda verilmi olduu, 2000 ylnda verilen cezada ise ilk kez deolojik ve siyasi amal trban takmak gerekesi kullanlmtr. Dier taraftan ayn yl Kurulda grlen ceza konular incelendiinde, fiili tecavz, kfr ve hakaret, sahtecilik ve dolandrclk gibi konularda kamu grevinden karmas teklif edilen cezalarn reddedildii grlmtr. Dumlupnar niversitesi tarafndan gnderilen belgelerde, 196 retim grevlisinin szlemelerinin yenilenmemesi yoluyla grevlerine son verildii anlalmtr. Komisyona ulaan mektuplarda buna benzer olaylarn dier niversitelerde de olduu bilgisi alnmasna ramen niversitelerden konuyla ilgili saysal deerler tam olarak alnamamtr. YK Bakanlnn, Balkesir niversitesi Rektrlne gnderdii 26.08.1996 tarih ve 16562 sayl yazda zetle, aratrma grevlisi olarak lisansst eitim amacyla yurt dna gnderilen baz kiilerin lkenin birlik ve btnln tehdit ettii vurgulanmtr. Bu kiilerin eitimlerini tamamladktan sonra yurda geri arlmalar, kalan eitimlerini Trkiyede tamamlamalarnn gerekli grld ve dnlerinde her trl faaliyetlerinin takip edilmesi gerektii ifade edilmitir. YK Bakanlnn Milli Eitim Bakanlna gnderdii 30.03.2000 tarih ve 6343 sayl yazda zetle u hususlara yer verilmitir:
Yksekretim Yrtme Kurulu 10.12.1997 tarihinde ald kararla, Bundan byle, yurtd yksekretim kurumlarnda renim grenlerin, renim programlarnda T.C. Anayasasnn temel ilkeleri ile 2547 Sayl Kanunun 4 ve 5. Maddelerinde belirlenen temel ama ve ilkelere aykr dersler bulunmas halinde diplomalarna denklik verilmemesine; Gemi yllarda Kurulumuz tarafndan ilahiyat alannda verilmi olan denklik belgelerinin, renim sresi, devam, snav, deerlendirme ve benzeri eitimretim esaslar ile, belgelerde maddi hata bulunup bulunmad ynlerinden yeniden incelenmesine, yukarda belirtilen hususlarda eksiklik, aykrlk, uygunsuzluk veya maddi hata bulunduunun tespiti halinde daha nce verilmi olan lisans denklik belgelerinin iptaline; yukarda belirtilen hususlara uygunluu tespit edilen durumlarda ise, daha nce verilmi olan lisans denklik belgelerinin 09.01.1996 tarihli lahiyat Uzmanlk Komisyonu Raporu dorultusunda n lisans denklik belgesine dntrlmesine ve bu belgelere, 2547 Sayl Kanunun 43. Maddesi hkmlerine dayanlarak Bu belge retmen atamalarnda geerli deildir. eklinde erh konulmasna; bu suretle de hukukun temel kavramlarndan olan kazanlm haklar geri alnamayaca ilkesi ihlal edilerek maduriyetlere yol amtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1178
Daha nce Kurulumuzdan alm olduklar n lisans denklik belgeleri ile Ankara ve Dokuz Eyll niversitelerinde denklik lisans tamamlama programn baaryla tamamlayanlara verilmi olan lisans denklik belgelerine, 16.07.1997 tarihli karar uyarnca konulan Bu belge retmen atamalarnda geerli deildir. eklinde deitirilmesine karar verilmitir.

nn niversitesinin YK Bakanlna gnderdii belgeler arasnda yer alan, Malatya l Jandarma Komutanlnn Rektr Prof. Dr. Fatih Hilmiolu ismine gnderdii 14.05.2001 tarih ve STH:3590-1046-00/Ter-as.K.1236(3634) sayl yazda, Nurculuk Grubuna mensup Mustafa Sungur Grubu mensuplarnn yaptklar toplantya baskn yapld ve bu toplantda bulunan Prof. ener Dilek hakknda idari ilem yaplmasnn talep edildii grlmtr. Bu basknda gzaltna alnan 69 kii hakknda stanbul DGM tarafndan 1999/385 Nolu karar ile takipsizlik karar verilmi olmasna karn sz konusu toplantya katld gerekesiyle YK Disiplin Kurulu Karar ile Prof. ener Dilekin kamu grevinden karld grlmtr. stanbul niversitesi ktisat Fakltesi retim yelerinden Do. Dr. Sevgi Kurtulmua Klk-Kyafet Ynetmeliine uymamas nedeniyle hakknda uyarma ve iki yl sreyle kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilmi; Cezaya konu hususlarda srarc davrand gerekesiyle Yksekretim Kurumlar Ynetici retim Eleman ve Memurlar Disiplin Ynetmeliinin 15. maddesi dikkate alnmak suretiyle 10. madde gerei Grevden ekilmi Sayma disiplin cezas uygulanmtr. Do. Dr. Sevgi Kurtulmuun kyafetinin ynetmelie uygunluunun tespit edilmesi iin retim yesi alma arkadalarndan oluan bir komisyon tekil edilmitir. Burada dikkat eken husus ise, komisyon yelerinin ounluunun kyafetin ynetmelie aykr bir zellik tamad ynnde gr bildirmesine karn Do. Dr. Sevgi Kurtulmuun niversite ile iliii kesilmitir. YK Bakanlnn niversite Rektrlklerine gnderdii 14.05.1997 tarih ve B.30.0.PER.0.00.00.01/05.001-5053.8750 sayl yazsnda, baz radikal dini unsurlara vurgu yaplarak sistemli bir mcadele sreci balatlmas, bu erevede aydnlatma faaliyeti yrtlmesi, mevzuata uymayanlar hakknda ilem yaplmas ve yaplacak faaliyetler hakknda bilgi verilmesi istenmitir. Buna istinaden baz niversitelerin bal fakltelerine bu ynde almalar yrtmelerine ilikin yaz yazdklar grlmtr. ileri Bakanlnn 1998 ylnda yaymlad iki gizli genelgeden birinde yeni kayt olacak rencilere zellikle trban konusunda ikna ve ikaz yntemi ile mdahale edilmesi, srarc rencilere yasal mevzuatn hatrlatlmas direktifi verilmektedir. Dier genelgede ise, trban konusunda yaplan eylemlerde genellikle 2911 Sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununa muhalefetten gzaltna alnanlarn yarg nnde serbest brakld vurgulanarak, eylemlerin basit bir gsteri olmaktan ziyade Cumhuriyetin temel niteliklerini deitirmeye ynelik olduu hatrlatlm ve suun niteliinin iyi belirlenerek gzaltna alnanlarn Cumhuriyet Savclna sevk edilmesi istenmektedir. Bu erevede, cezasz kalan suun olaylarn trmanmasnda nem rol oynad belirtilerek hkim ve savclarla yakn iliki iinde olunmas tavsiye edilmitir. Gerei iin Valilik ve gvenlik birimlerine bilgi iin Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu ile MGK Genel Sekreterliine gnderilen genelgeler ekte sunulmutur. Eski YK Bakan Kemal Grz grev sresi boyunca deiik vesilelerle niversitelere yazd yazlarda laiklik, irtica ile mcadele ve trban konularna zel hassasiyet gsterilmesi konusunda uyarlar yapt grlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1179 Necmettin Erbakan niversitesi (Seluk niversitesi dneminden) Meram Tp Fakltesinde, Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle 24 hemireye kamu grevinden karlma cezas verilmitir. Ondokuz Mays niversitesinde, 223 renci; uyarma, knama ve okuldan uzaklatrma cezas almtr. Pamukkale niversitesinde, 20 renci knama ve uyarma cezas almtr. Sakarya niversitesinde, 23 personele Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle uyarma, knama ve aylktan kesme cezalar verilmitir. Aksaray Meslek Yksek Okulunda, 6 renciye Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle knama cezas almtr. Celal Bayar niversitesinde, 9 aratrma grevlisi Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle uyarma ve kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas almtr. Cumhuriyet niversitesinde, irticai faaliyet yrtt gerekesiyle 2 personele kademe ilerlemesinin durdurulmas ve uyarma cezas verilmitir. Dumlupnar niversitesinde, 1997-2002 yllar arasnda 196 retim grevlisi ve aratrma grevlisinin grev sreleri yenilenmemitir. Bu tr bir uygulamann dier niversitelerde de olduu, bu uygulama nedeniyle de ok sayda retim grevlisinin madur olduu grlmtr. Harran niversitesinde, Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle 8 hemireye ve aratrma grevlisine memuriyetten karma cezas verilmitir. nn niversitesinde, Klk Kyafet Ynetmeliine uymama gerekesiyle 6 personele kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilmitir. niversitelerde yaanan baz olaylar aada belirtilmitir: - 1993-1996 yllar arasnda Harran niversitesi Rektrl grevini yrten Prof. Dr. Servet Armaann Cumhuriyet Gazetesinde yer alan iddialar ve baz retim yelerinin ikayet dilekeleri zerine alan soruturma neticesinde grevden alnd tespit edilmitir. - Marmara niversitesi Fen-edebiyat Fakltesi Dekan Prof. Dr. Mustafa etin Varlkn irtica faaliyetleri ile Marmara niversitesi Beden Eitimi ve Spor Yksek Okulunda Atatrk bstlerinin krlmas, Atatrk fotoraflarnn kaybolmas, yrtlmas ve zerinde kltc tahrifat yaplmas gibi irticai faaliyetlere katldklar gerekesiyle disiplin cezasyla cezalandrlan rencilere geici mezuniyet belgeleri vermesi iddialar Cumhurbakanl Genel Sekreterliine ve YK Denetleme Kuruluna iletilmi, ilgili renciler okullarndan uzaklatrlmtr. - Komisyonumuza gnderilen Dr. Kazm Kara imzal mektupta; Yznc Yl niversitesi'nde, retim elemanlarnn kendi mktesebat olan kadrolara (Yrd. Do., Do. ve Prof.) atanmayarak madur edildikleri, baka niversitelere atandklar (Prof. Dr. Nurhan Akyz, Prof. Dr. Avni ztrk, Do. Dr. Erdoan Kkner, Do. Dr. Burhan Arslan, Yrd. Do. Dr. M. Kazm Kara) belirtilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1180

- Bu dnemde, Prof. Dr Ycel Akn imzal 11/10/2001 tarihli bir Genelgede;

Yksekretim Kurumlarnda renim gren rencilerin, alan akademik ve idari personelin niversitelerde herhangi bir siyasi ya da dini ideolojinin simgesi eklinde klk kyafette bulunamayaca ynnde karar ve uygulamalara uyma zorunluluu bulunmaktadr. Bu konudaki karar ve uygulamalarn yasal dayana Anayasann balang blmnde yer alan ilkeler ve zellikle laiklik ilkesi, Anayasann 2, 10, 24, 174. Maddeleri, Anayasa Mahkemesi, Dantay, dare Mahkemesi ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlardr. Yksekretim Kurulu Bakanl 28.08.2001 tarih ve 19196 sayl yazsyla; yasal dzenlemeler, yarg kararlar ve uygulamalar erevesinde trbanl kiilerin niversitelere alnmamas hususunda niversite Ynetimlerince gerekli zen ve titizliin gsterilmesinin gerektiini belirtilmektedir. Buna gre, niversitemiz Kamps dahilinde bulunan lojmanlarda ikamet edenlerinde trbansz olmalar gerekmektedir. Aykr tutumlarn srdrmekte olanlar hakknda ise gerekli tm yasal ilemler yaplaca nemle rica olunur.

denilmitir.

Basn- Yayn Kurulularna Yaplan Basklar

Adalet Bakanl, tarafndan Komisyonumuza gnderilen yaz incelendiinde, 1997-2006 yllar arasnda, aada gsterilen izelgede yer alan yaynlarn irticai yayn yapmakla itham edildikleri anlalmaktadr:
Yllar 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 TOPLAM RTCA NTELKTE YAYIN YAPAN GAZETE 21 20 23 44 69 35 11 12 0 0 235 KTAP 4 3 1 21 3 5 1 1 0 0 39 DERG 7 0 1 9 10 15 6 4 0 0 52 RADYO 6 13 13 45 34 13 3 1 0 0 128 TV 1 4 5 21 14 1 0 0 0 0 46 TOPLAM 39 40 43 140 130 69 21 18 0 0 500

zet olarak, on yllk dnemde, toplam olarak 235 gazete, 39 kitap, 52 dergi, 128 radyo ve 46 televizyonun irticai nitelikte yayn yapt belirtilmitir. Bu izelgeye gre, irticai yayn yapt eklinde nitelendirilen gazetelerin says 2001 ylnda zirveye kmtr. Benzer ekilde kitaplar, radyolar ve televizyonlar asndan bu tr yaynlar 2000 ylnda en byk art gstermitir. Dergiler asndan ise en youn yl 2002 olmutur. Dolaysyla 406 Sayl MGK Kararna istinaden alnan nlemlerin 2000li yllarn balarna kadar etkili olamadn sylemek mmkndr. te yandan, MGK Genel Sekreterliinin 28.01.2000 tarihli yazsnda, Babakanlk Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1181 Uygulamay Takip Kurulu faaliyetleri erevesinde dzenlenen raporlarda yalnzca 406 Sayl MGK karar kapsamndaki konulara yer verilmesi istenmitir. Bylelikle irtica kavramnn birinci ncelikli tehdit olarak empoze edilmi olduu ancak, blc yayn yapan kurululara deinilmedii aka grlmektedir. Bu kapsamda, blc terrn etkili olduu bir dnemde Silahl Kuvvetler tarafndan irtica tehdidinin n plana karlm olmas, tehdit alglamas asndan tartmaya ak bir tercih yapldn gstermektedir. Ayrca, sz konusu dnemde zel televizyonlara ve radyolara alan davalarn ounluunun takipsizlikle sonulanm olmas, televizyonlarn hi birinin mahkum edilmemesi, radyolarda ise sadece 2 mahkumiyet karar bulunmas dikkat ekicidir. Benzer ekilde davalarn nemli bir blmnn erteleme, grevsizlik, derdest, yetkisizlik gibi deiik ekillerde sonuca balanm olmas, konunun yarg organlar nezdinde farkl ele alndn akla getirmektedir. Bu nedenle, bu davalarn alma nedenlerinin bir ynyle bask unsuru olarak kullanld ve alan davalarn sorgulanmaya muhta hale geldii deerlendirilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1182

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1183

8. 28 ubat Srecinin Hukuksal/Yargsal Boyutu

Bu blmde, 28 ubat 1997 post-modern darbe srecinde toplumun deiik kesimlerine verilen ya da sunulan brifinglerin genel felsefesi ve 28 ubat 1997 tarihli Milli Gvenlik Kurulu Kararlar erevesinde Refah Partisi ve Fazilet Partisinin kapatma davalar ele alnacak, son olarak baz davalara ilikin karar ve uygulamalardan rnekler verilecektir.

28 ubat Sreci Brifinglerinin Genel Felsefesi

28 ubat srecinde Genelkurmay Bakanl tarafndan sivil toplum rgtlerine, medyaya, retim yelerine, yarg mensuplarna verilen brifinglerin hangi amala verildiini ve tadklar felsefeyi anlayabilmek iin, sz konusu brifingleri, hkmetin demokratik yolla sona ermesi iin kullandklar yntemlerden biri olarak niteleyen dnemin Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Gven Erkaya'nn sylediklerinin ne kadar nemli olduu grlecektir. Oramiral Gven Erkaya brifinglerle ilgili olarak basna unu sylemitir: Brifinglerle kamuoyunu bilinlendiriyoruz. Tabii almalarmzn ou milletvekillerini ikna etmeye yneliktir. Rejimin iine dt tehlikeyi ncelikle onlarn grmesi gerekir...Biz bu yola karken Genelkurmayda toplandk. Muhtemel olumsuzluklara kar kkl, alternatif planlar hazrlamaya koyulduk. Her olumsuzluun bir kar koyma tedbirini aldk. Planlar cebimizde. Ama meselenin demokratik yollardan zlmesini istiyoruz ve bekliyoruz. Parlamento yelerinin meseleyi siyaseten halletmeleri iin bekledik. Verdiimiz mesajlar almadlar veya almak istemediler. imdi ikinci maddeyi uyguluyoruz. Sivil kesimde kamuoyu oluturuyoruz.1817 Dnemin Genelkurmay Genel Sekreteri Tmgeneral Erol zkasnak brifinglerin gerekesini yle izah etmektedir: TSK yaps gerei kamuoyu ile i ie olan bir kurum deildir. Ancak yaplan kimi almalar hakknda da kamuoyunun bilgisinin olmas gereklidir. TSK demokrasiye saygldr. Demokrasinin ilkelerinin dnsz korunmasndan yanadr. Toplumun ok nemli bir kesiminin de bu konuda herhangi bir phesi yoktur. Ancak TSK'nn bu konudaki kararlnn tm kesimlerce bilinmesi gerekmektedir.1818 zellikle, dnemin Genelkurmay kinci Bakan Orgeneral evik Bir'in Washington Post gazetesine verdii demete Biz Silahl Kuvvetler olarak anti-laik akmlar not etmeye birinci ncelik veriyoruz. Bu akmlar, orduya bile szmaya alyorlar. Laiklik kart tehdit, 12 yldr sren PKK tehdidinden daha ciddi duruma gelmitir. MGK kararlar zerinde MGK'nn btn yeleri gr birliine varmtr. Bunlar mutlaka uygulanmaldr. Aksi halde lkenin gelecei ok olumsuz etkilenecektir. Askeri darbelerin olumsuz sonular yarattn biliyoruz.
1817 1818

Hulusi Turgut, Refahyol Krizi Nasl Atlatld, Sabah Gazetesi, 28 Mays 1998. Ezgi Grses, Demokrasi Ters eritte, ule Yaynlar Haziran 2012, s, 103.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1184 Demokratik kurumlarn basks ile MGK kararlarnn uygulanacana inanyoruz. eklinde grlerini beyan etmitir.1819 Raporumuzun daha nceki blmlerinde sunulan brifingler, yukardaki grlerle birlikte deerlendirildiinde, 28 ubat dneminde askeri; irticai kesimin ve Refah Partisinin lke iin artk PKK kadar tehlikeli olduu ve bunlarn mutlaka yok edilmesi gerektii dncesinde olduu grlmektedir. Ayrca, askerlerin demokrasiden yana gzkp, silahsz kuvvetler yoluyla demokrasiye mdahale/yn verme gayreti iinde olduklar, bu hususla ilgili olarak planlarnn bulunduu ve planlarn aama aama uygulanaca, ilk aamann bilgilendirme toplantlar olduu, ikinci aamann sivil kesimde kamuoyu oluturmak olduu, nc aamann alnan kararlarn uygulanmas, yani silah kullanmak olduu sonucuna varlabilir. 28 ubat brifinglerinde, zellikle 10 Haziran ve 12 Haziran 1997 tarihlerinde yarg mensuplarna verilen brifinglerde, ...sylenen her hususun delilleri elimizde mevcut olup, bunlarn sakl tutulmasnda lke huzuru bakmndan fayda grlmtr, bundan dolay ayrntlara girilmeyecektir... eklinde beyanda bulunulduundan, anlan iddialara ilikin belgeler Komisyonumuzca 21/09/2012 tarih ve A.01.GE.0.00.00.00-10/236-85411 sayl yazl ile Genelkurmay Bakanlndan istenmi olup anlan yazya verilen 11/10/2012 gn ve 0940-1094-12 sayl cevabi yazda; Bat alma Grubu ile ilgili bilgi ve belgelerin Ankara Cumhuriyet Basavclna gnderildii, adl makamlar tarafndan yrtlen soruturmann gizliliini ihlal edebilecek nitelikte olduundan bunlarn Ankara Cumhuriyet Basavclndan talep edilmesinin uygun olaca belirtilmi olup, -brifinglerdeki iddialarn dayanan oluturacak nitelikte- bilgi ve belge gnderilmemitir.

28 ubat Kararlarnn Analizi

28 ubat Kararlarnn analizini yapabilmek iin, anlan kararlarn ve kararlara ilikin bildirinin gzden geirilmesi yerinde olacaktr. Milli Gvenlik Kurulunun 28 ubat 1997 tarihli olaan toplants sonucunda alnan kararlarn kamuoyuyla paylald bildiri, Cumhuriyet tarihinin son askeri mdahalesi olarak anlacak ve 28 ubat srecini balatan belge olarak nem kazanacaktr. Bildirinin yaynlanmasndan nce, Milli Gvenlik Kurulunun olaan toplantsyla ilgili basn yoluyla oluan gndem, bildirinin sunulmasndan sonra da lkeyi olduka uzun bir sre megul etmitir. Genel hatlaryla bakldnda bildiri, Trkiye Cumhuriyetinde grlen askeri mdahaleleri balatan bildirilere oranla daha yumuak bir dille yazlm ve ifadeleri daha zenli seilmi bir bildiridir. Burada dikkat eken husus, toplantda alnan 18 maddelik kararlardan 10uncusunun uluslararas ilikilerde ortaya karabilecei problemler dolaysyla tam metnin yaynlanmam olmasdr. Zaten bildirinin tamam yerine toplant grmesinin ksa bir zeti, basn yoluyla kamuoyuyla paylalmtr. Bu durum; Trkiye'deki askeri mdahalelerin bundan sonra daha temkinli, sessiz bir ekilde ve daha ok boyutlu planlanarak yaplacann bir iareti gibidir. 10uncu maddenin, siyasete daha ok etki etmek deil, bilakis onu korumak adna aklanmad grnts yaratlsa da, aslnda askerin kendini uluslararas ilikiler konusunda da ba aktrlerden biri olarak grdnn kantdr. Toplant sonucunda basnla paylalan bildiri dnda hkmete ynelik 18 maddelik uyar ve yaplmas gerekenler listesi, toplant gndeminin asl ksmn oluturmutur.
1819

Hakan Akpnar, 28 ubat Postmodern Darbesinin yks, Birharf Yaynlar, stanbul 2006, s.211.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1185

Basna gnderilen bildiriye bakldnda; ada medeniyet yolu, blc terr, devletin blnmez btnl, tedbir, huzur ve gvenlik, hukuk devleti, istenmeyen davranlarn yol aaca yaptrm gibi kavramlarn ska tekrarland grlmektedir. Bu kavramlarn asl anlam, kamuoyunun balangta bilmedii 18 maddelik listede ortaya kacaktr. Basn bildirisi; olduka vakur bir dille yazlm, askeri bir mdahale iin gayet demokratik ve nazik ifadeler kullanlmtr. Aslnda toplantda alnan kararlarn rtl bir ekilde paylalm olmasna ramen; MGKnn, paylamc bir hava iinde basna zel bir bildiri hazrlamas askerin yeni manevralarndan biridir. Bylece; ulatrlmak istenen mesaj kstl bir alanda amalanan yere ulam olmakla birlikte, basnla iyi ilikiler kurulduuna ynelik kanaat de glenmi olacaktr. Bu srete, halkn endielerinin giderilmesi ya da askerin mdahil tavrnn aklanmas ilevini medya zaten kendiliinden stlenecektir. Nitekim, Mehmet Ali Birand da medyann stlenecei greve hazr olduunu Komisyonumuza 04.10.2012 tarihinde ifade etmitir. Milli Gvenlik Kurulu kararlarnn zn oluturan 18 maddede ska Cumhuriyetin temel nitelikleri vurgusu yaplm; birka kez Laiklik ilkesinin korunmas konusunda zel bir hassasiyet olduu dile getirilmitir. Ayrca, slami hareketlerin toplumda ciddi boyutlarda yayld ve denetlenmedii; millet yerine mmet kavramnn oturtulmaya alld ve mezhep ayrlklarnn krklendiine dikkat ekilmitir. Bildirinin genel havasn, sylem tarzn, slubunu temel olarak demokratik, laik, sosyal hukuk devleti kavramlar belirlemitir. Bu kavramlara bakldnda mesaj gayet aktr: Demokratik, laik, sosyal hukuk devleti tehlike altndadr. yleyse yaplmas gereken ey tedbir almaktr. Bu tedbiri almak da bu toplant vesilesiyle MGK ve ilgili birimlere dmektedir. Buraya kadarki deerlendirmeleri ksa bir ekilde zetlemek gerekirse; toplumsal huzursuzluk, slami rgtlenme ve irticai kadrolama askeri olduka rahatsz etmekte ve asker kendini Cumhuriyetin temel deerlerini korumakla grevli grdnden bir mdahale yolu aramaktadr. Ancak, Cumhuriyet tarihi boyunca daha nce yaanm askeri darbenin yaratt kt imaj da daha fazla pekitirilmek istenmemektedir. Belki de bu yzden bildiride hukuk devleti vurgusu dikkatle ve dier kavramlara oranla daha baskn bir ekilde dile getirilmitir. Bildirinin belirli bir yntem rgsyle hazrlandn varsayarsak; ortaya koyulan bildirinin amac, hukuk devletinin devamll iin uygun ortamn salanmasdr. Bu vurgunun askerin imajna ynelik bir ekinceyle yapld, amacn aslnda bir mdahale deil, hukuk devleti ilkesinin n plana karlmaya allyor olduu dnlebilir. Fakat, bildiride kullanlan, basnda da nemli yer tekil etmi olan bir baka ifade, bu varsaymla elien bir durum yaratmaktadr.1820 Basn bildirisinin 4. maddesinin son paragraf ve son cmlesinde geen aklanan esaslar aksine davranlarn toplumda huzur ve gveni bozarak yeni gerginlik ve yaptrmlara neden olaca cmlesindeki yaptrm szc, hukuk devletine yaplan vurgunun ve bu vesileyle verilen nemin samimiyeti konusunda MGK'y sorgulanr bir duruma drmtr. Zaten basnda yer alan haberlerde bu bildirinin darbeye ynelik bir ihtar olduuna dair sylemler de, kaynan ounlukla yaptrm kelimesinden almaktadr. 28 ubat MGK bildirisiyle ilgili deinilmesi gereken son nemli nokta ise Avrupa Birliine girme konusundaki kararlla deinilmi olunmasdr. Bu nokta aslnda MGK'nn baz kavram ve sylemleri sarf ederken gsterdii ekincenin nereye dayandn aka ortaya

1820

ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, Hakemli Elektronik Dergi, Ocak 2009, Say: 1/4, s.25

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1186 koymaktadr. Demokratik sistemlerde lkelerin hak ve menfaatlerini koruyacak d politika tedbirlerinin takdiri tamamen halkn demokratik temsilcileri olan TBMM ve Hkmete aittir. Bildiri, 28 ubat 1997 tarihli toplantya yansyan iradenin sistemin gerek patronu olduunu ve bu iradenin bir bakma anayasal-kurucu iradeyi yansttn alenen ilan etmektedir. Sz konusu bildiri, adeta anayasal dzenin dnda olduumuzun kant gibidir. Bunun en belirgin gstergesi ise, bildirinin bir ok yerinde eitli konularda gerekli tedbirlerin Kurulca uygun bulunduu belirtilmek suretiyle, hkmete herhangi bir takdir yetkisinin braklmadnn ima edilmi olmasdr.1821 Tavsiye niteliinde olmas gereken bildiride ilk defa yaptrm kelimesinin gemesi de bildirinin arkasndaki iradenin niyetini aka ortaya koymaktadr. Anayasa Hukukusu Prof. Dr. Mustafa Erdoan, 1999 ylnda yazm olduu 28 ubat Sreci adl kitabnda, bildirinin analizini yapm ve bildirinin arkasndaki iradeye hakim olan kaygnn anayasallk ve demokrasi ile ilgili olmadn u ekilde ifade etmitir:
Birincisi, bildirinin melliflerinin temel kaygs Atatrk Milliyetilii, Atatrk lke ve nklaplar, ada medeniyet, rejim aleyhtar, ad uygulamalar, devleti gszletirmeye yeltenmek gibi ibarelerde yansyan devleti-ideolojik bir kaygdr. Geri metinde demokrasi, hukuk devleti ve insan haklar terimlerine de rastlanmakla beraber, bunlarn bildirinin genel felsefesiyle pek uyumlu olmadklar ve onun iin birer yama gibi durduklar sylenebilir. kincisi, laikliin sadece rejimin deil, ayn zamanda demokrasinin de gvencesi olduunu ve baz ilkelerin Anayasamzn ve Devletimizin teminat altnda olduunu belirten ifadelerden, rejim ve devletin anayasallk ve demokrasiden ayr ve ncelikli birer deer olarak grldkleri anlalmaktadr. ncs, adlktan ve ada medeniyetten ayrlma ynndeki eilimleri yeren ibarelerle birlikte dnldnde, laikliin bir yaam tarz olduunun vurgulanmas, devletin asl kaygsnn insan haklar, hukuk devleti ve demokrasi olmayp, belli bir dnya gr ve toplum projesini hakim klmak olduunu gstermektedir. Drdncs, bildirinin melliflerine gre, herhangi bir ada demokraside olduu gibi rejimin tartlmas Trkiye'ye yarardan ok zarar vermektedir. Demek ki, MGK'nn temel gds, insan haklarnn zn oluturan dnce ve ifade zgrln muzr addeden cari rejimin son derece kstlayc evresini bile yeterli grmeyen bir ruh halinden domaktadr. Geri bu, demokrat yurttalar iin yeni bir bilgi olmamakla beraber, 28 ubat muhtrasnn gerek motivasyonlar konusunda yararl bir ipucu tekil etmesi bakmndan yararldr.1822

Darbe Dilindeki Farkllamann Ad: 28 ubat

12 Eyll askeri darbesi ve 28 ubat MGK Karar bildirileri mukayese edildiinde, askerin 28 ubat srecinde arka planda durmak istedii grlmektedir. 12 Eyll 1980 dneminde kurulan Milli Gvenlik Konseyi'nin mdahale ve sylem tarz; kontrol kendinde toplayan, devlet ynetiminin tm aamalarn ele geirmi ve gayet kendinden emin bir slupla bunu kendine hak gren bir yapdadr. 28 ubat MGK bildirisi ve MGK'nn kulland ifadelerin yaratt genel durum ise; devlet ynetimine saygl olunduunun altn izmeye alan, ancak ynetimin istenilen dorultuda ilerlemedii taktirde mdahale hakkn kendinde gren ve

1821 1822

Ezgi Grses, Demokrasi Ters eritte, ule Yaynlar Haziran 2012, s, 85 Mustafa Erdoan, 28 ubat Sreci Yeni Yzyl Yaynlar, Ankara 1999, s.23-24

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1187 sadece kendi grev alan iinde olduunu dnd konulara mdahil olan, bu ekilde de hukuk devleti kavramn yceltmeye altn iddia eden bir grnt ortaya karmaktadr. 28 ubat sreci her ne kadar 28 ubat 1997 tarihindeki MGK Kararlaryla fiilen balam grnse de, gerekte balangc ok daha gerilere gtrlebilir. TSK, irtica tehdidini her zaman gz nnde bulundurmu, bu konudaki kayglarn tm iktidarlara zenle aktarmay srdrmtr. Ancak 28 ubat 1997de bu kayg, ilk kez bir yaptrm ngrr eklinde ortaya kmtr. 28 ubat Kararlar blclk, rklk ve organize sulara ynelik uyarlar da iermitir. Ancak, medyann ynlendirmesi ve kamuoyu dikkatinin zellikle irtica zerinde odaklanmasyla bu sre arlkl olarak irticay hedef alan, hatta srf irticaya ynelik balatld izlenimi uyandran bir sre olarak grlmtr. 1995'te Refah-Yol Hkmetinin kurulmasndan sonra basn, askerin yeni silah olarak ilev grmeye balamtr. Basn, Refah-Yol dneminde, Silahl Kuvvetlerin siyaseti dorudan ynlendirme abalarn demokrasinin gvencesi olarak grm; siyasete yaplan fiili mdahaleleri ya alklayarak gndeme getirmi ya da gz ard etmitir. Hatta, askeri mdahalelerin doal ya da sradan bir siyasi gelime olduu fikrinin kabul grmesi ynnde faaliyetini srdrerek, iktidar mcadelesinin gerek taraflarnn RP ile TSK olduu fikrini topluma benimsetmeye ve bunu merulatrmaya almtr. TSK'nin kendi tarihinde ilk kez medyayla bu tarzda ve bu younlukta ilikiler iine girmesi, bu dnemin gerekten ilgin bir zellii olarak karmza kmaktadr. Bu gelimelerin doal sonucu olarak, sivil otorite ve askeri otorite arasndaki iliki giderek atma niteliine brnmtr.1823 28 ubat gn 9 saat sren MGK toplantsnn ardndan yaymlanan 18 maddelik bildiriyle, bata inan ve ibadet zgrl olmak zere, basn zgrl, dnce ve ifade zgrl, klk kyafet zgrl, eitim zgrl, gibi konulara ynelik tartmalar kamuoyunun gndemine oturmutur. 28 ubat mdahalesinde asker 12 Eyll'de olduu gibi mektup ya da silah deil, basn kullanmtr. Bylelikle 28 ubat mdahalesi siyasal literatrdeki klasik askeri mdahale ablonlarndan farkldr. Bu yntem anayasal bir kurum olan Milli Gvenlik Kurulunun kullanlmasdr. Bu yzden anayasal adan herhangi bir meruiyet sorunu yoktur. Ayrca alnan kararlarn altnda askerlerle birlikte seilmilerin imzasnn bulunmas ve bu imzalarn sng zoruyla atlmam olmas da nemli bir unsurdur.1824 28 ubat post-modern darbesinin dier darbelerle benzer zellikleri olmakla birlikte, kendine has kulland ara ve yntemleri de bulunmaktadr. Aada bu srete kullanlan ara ve yntemler ele alnmtr:

28 ubat Srecinde Kullanlan Aralar/Yntemler

Bat alma Grubu (BG) Ad Altnda llegal Yaplanma 28 ubat srecinde btn kii ve kurumlarn zerinde sistematik bir disiplin ve denetim salamak iin, Dz.K.K.Ora. Gven Erkaya tarafndan Ocak 1997de Deniz Kuvvetleri
1823 1824

Bakaya, Fikret (1999) Yedi yz Osmanl Beyliinden 28 ubata, Ankara: topya Yaynevi, Ankara, 1999, s. 353 Yksel, Erkan, Medya Gvenlik Kurulu, Anadolu niversitesi Yaynlar, Yayn No:1551, 2004, s. 143-144

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1188 bnyesinde Bat alma Grubu (BG)1825 olarak bilinen yasad bir birim oluturulmu ve Bu Grubun; alma, bilgi toplama, ileme, karar alma srelerine ynelik bir program hazrlanmtr. Genelkurmay Bakanl balkl, Orgeneral evik Bir imzal, 29 Nisan 1997 tarihli, "Bat alma Grubu Rapor Sistemi" konulu yazda, bu plann "15 Mays 1997 tarihinden itibaren uygulanmaya balanaca" ve "Bat alma Grubunun rapor sisteminin" nasl olacana ilikin detaylar belirtilmitir.1826 Silahl Kuvvetlerin birok biriminde tekilatlanan BG faaliyetleri vastasyla, sadece asker personelin deil, lke genelinde, tm kamu kurulularnn, sivil toplum rgtlerinin ve evresinde tannan nemli iadam ve vatandalarn siyasi grlerinin tespit edilmesi istenmitir. BG tarafndan, ayn zamanda, irtica konusunda psikolojik harekat almalar yrtlm, irtica yanls olduu ne srlen kii ve kurumlar hakknda istihbarat toplanm; medya organlar ve haberler maniple edilmitir.1827 Bunun medyadaki en somut rnei, 1998 ylnda meydana gelen And olay ile yaanmtr. Genelkurmay kinci Bakan evik Bir tarafndan tm kuvvetlere yaymlanan talimatta Bat Harekat Konsepti uygulama emri yaymlanmtr. Bu belgede 28 ubat kararlarna benzer hususlar yer almtr. Belgede Milli Genlik Vakfnn slamc radikal kesime eitim verdii ne srlmtr. Belgede rtica ile Mcadele Esaslar da yer almtr. Bu balamda EMASYA ve Skynetim planlarnn uygulamaya konulmas halinde TSK ile halk kar karya getirmeyi planlayanlarn dikkate alnmas; devlet organlarndaki irticai yaplama ve kadrolamann izlenerek yargya intikal ettirilmesi, TSK iinde irticaya kayanlarn derhal temizlenmesi vb. hususlar yer almtr. Vatandalar zellikle de kamu personeli; dini, siyasi, ailevi yaps ve dnya gr bakmndan kategorilere ayrlarak filenmi ve bu fileme sonucu TSK bnyesinde ve dier kamu kurulularnda binlerce kiinin grevine son verilmitir. Bylece Bat alma Grubunun faaliyetleri sonucunda aileleri ile birlikte on binleri bulan bir kitle zulme uratlmtr. te yandan, Yksek Askeri ra toplantlarnda, sahte Bat alma Grubu raporlar gerek gibi gsterilerek bir ok subay ordudan ihra edilmitir. Bunlardan Binba Abdulmuttalip Yldrm daha sonra girdii belediyedeki iinden de karlmas zerine girdii bunalm sonucu intihar etmitir. Yine bunlardan grevi srasnda 21 takdir alm, evine Gneydou'da roket atlm olan Yzba Gray Balatekinin TSKdan ihra edilmesiyle GATA'da kanser tedavisi gren ei acmaszca ortada braklmtr. YA yolu ile ihra edilen subay-astsubay says toplamda 3.000'i bulmaktadr. Devlete kar bir eyleme girmeyen bu kiilere yaplan muamelenin yanl olduu aktr. Srecin son YA toplantsnda, bir astsubayn sarkl-cbbeli grntlerinin sunulup Babakana biz bunun
1825

Genelkurmay bnyesinde eitli alma Gruplar kurulmas eski bir gelenektir. 12 Eyll 1980 ncesinde Genelkurmay Bakan Kenan EVREN tarafndan, Austos 1979 aynda, anari ve terre kar kurulan Saltk alma Grubu; 1990 ylnda terrizmle mcadele amacyla kurulan Dou alma Grubu (DG) bunlardan bazlardr. aban BA, Milli Gvenlik Devleti, iviyazlar, stanbul, 1999, s.122. Hsn TUNA, Yarg Emir ve Grlerinize Hazrdr, Karatay Akademi Yaynlar, Ankara, 2009, s.20. Mehmet Ali BRAND Komisyon Tutana.

1826 1827

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1189 atlmasn istiyoruz denildiinde, Sayn Babakann "Ben inanmyorum" dedii ve yarg denetiminin gerektiini vurgulad iddia edilmitir. Byle mesnetsiz BG raporlar ile birok subay-astsubay halka yabanclatrlmaya allm ve dinine bal insanlar tehlike olarak gsterilmek istenmitir. Bylece, Yksek Askeri ra yesi generaller politik fikir alamasna maruz braklarak maniple edilmilerdir.1828 Siyasi Partilerin Kapatlmasna Zemin Hazrlamak ve Bunlar Kapattrmak Raporun 28 ubat sreci brifingleri ve kararlar erevesinde siyasi parti kapatma davalarna ilikin iddianamelerin irdelendii blmnde ayrntlaryla incelendii zere, 17 Ocak 1997 tarihinde verilen brifingte yer alan hususlar unlardr; - Kayseri Belediye Bakan kr Karatepenin 10 kasm 1996 gn Kayseride dzenlenen, Atatrk anma trenlerinden sonra katld bir toplantda yapt konuma, - Ramazan mnasebeti ile mesai saatlerinin valiler tarafndan dzenlenmesini ngren hkmet genelgesi, - Sekiz yllk kesintisiz eitime kar klmas, - mam hatip okullarnn ve mezunlarnn saysnn artmas, - Babakan Erbakan tarafndan Babakanlk konutunda tarikat ve cemaat liderlerine verilen yemek. Bunun gibi hususlarn, Yargtay Cumhuriyet Basavclnca dzenlenen iddianamede daval partinin laiklik kart eylemlerin oda olduuna ilikin olgular olarak ileri srld grlmtr. ddianamede dikkat eken bir dier nokta, iddianamenin dzenlenmesinden yaklak yirmi gn sonra, 10 Haziran 1997 tarihinde Genelkurmay Bakanlnca yksek yarg organlarnn bakanlar ve yeleri iin verilen birifngte yer alan ifadelerle iddianamede yer alan ifadelerin zde olmasdr. Nitekim iddianamede yer alan ifadelerle brifingte yer alan baz ifadelerin neredeyse ayn olmalar, Genelkurmay ile Yargtay Cumhuriyet Basavcl arasndaki etkileimi gstermektedir. te yandan, Refah Partisinin kapatlmasna ilikin iddianamede yer verilen olaylarn bazlarnn Genelkurmay Bakanl tarafndan 17 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakanna verilen brifingte de yer ald grlmektedir. Sz konusu brifinglerde, irticai kesimin halihazr faaliyetleriyle; Atatrk'n temellerini att ve erevesi Anayasamz ile belirlenmi olan demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti anlay dna karak, T.C. Devletini ykmay amaladnn aka grld ve lkemizde siyasal slam gerekletirme yolunda oluan irticai tehdidin ok ciddi boyutlara ulat, artan boyutta devam eden irticai tehdidin, Trkiye Cumhuriyeti'ni ykmay hedef alan fevkalade ciddi boyutlar ulat ifade edilmitir. Ayrca, Atatrk'n kurduu Cumhuriyetin ilkeleri dorultusunda memleketini seven demokratik, laik her vatandan bu tehdidi dikkatle izleyip
1828

28 ubat-Post Modern Darbenin sosyal ve siyasal analizi, Birey Yaynclk No:245, Mart 2007, stanbul s,179-180

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1190 her kesime anlatmas, tarafsz kalmamas ve icraatta bulunmasnn ana grevi olduu, ifade edilmek suretiyle, aka yargya ve bilhassa Anayasa Mahkemesine mesaj verilmitir. Nihayetinde, Anayasa Mahkemesi zerinde kurulan bu basklar sonu vermi, Anayasa Mahkemesi 16 Ocak 1998 tarihinde Refah Partisinin kapatlmasna karar vermitir. Yargya Biilen Rol 28 ubat srecinde yarg kurumunu da deerlendirmemiz gerekir. nk 28 ubat srecinde en byk zarar yarg kurumu grmtr. Hukuk devleti kavram Cumhuriyet tarihinde ilk kez bu denli tacize uram, yarg mensuplar ve yarg organlar kendi zerlerine kurulan baskya bu derece tepkisiz kalmlardr. Bu srete hkim ve savclara, Genelkurmay Bakanl tarafndan irtica brifingleri verilmitir. BG tarafndan hazrlanan bu brifinglerde hkim ve savclar irtica tehditle etkin mcadele iin greve davet edilmilerdir. Bu srete Anayasa aka ihlal edilmi, Anayasa'nn 138. Maddesinin Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hkimlere emir ve talimat veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz, eklindeki hkm inenmi; askerler aka hkimlere talimat vermi, tavsiye ve telkinde bulunmulardr. 10 Haziran 1997 tarihinde yarg mensuplarna verilen brifingte, ...Bugn itibariyle; artan boyutta devam eden irticai tehdidin, Trkiye Cumhuriyeti'ni ykmay hedef alan fevkalade ciddi boyutu; Atatrk'n kurduu Cumhuriyet ilkeleri dorultusunda memleketini seven demokratik ve laik her vatandan dikkatle izlemesi ve bu tehdidi her kesime anlatmas, tarafsz kalmamas ve icraatta bulunmas ana grevidir. eklinde yargya aka telkinde bulunulmu ve yargnn tarafsz kalmayarak icraata gemesi istenmitir. Gazeteciler ile niversite yneticilerine de verilen bu brifingler nedeniyle yargnn bamszl ve tarafszlna ciddi glge dmtr. Fileme Stratejisi Bat alma Grubu bilgi ihtiyalar konulu 5 Mays 1997 tarihli yazda ise "Bat alma Grubu"nun faaliyetlerine ynelik olarak daha nce istenen bilgilere ilaveten "dernekler, vakflar, meslek kurulular, ii ve iveren sendikalar, yksek renim kurumlar, yurtlar, vali, kaymakam, bykehir belediye bakanlar, belediye bakanlar- gibi st dzey yneticilerle, mdr, daire bakan gibi grevlilerin biyografileri ve siyasi yn/grleri, il genel meclisi ve belediye meclisi yeleri, siyasi partilerin il ve ile tekilatnda grevli ynetim kadrolar, yerel tv, radyo, dergi ve basn yayn kuruluu yneticilerinin biyografi ve siyasi grlerinin derlenerek 12 Mays 1997 tarihine kadar rapor edilmesi" istenerek, yazda belirtilen kii ve kurumlarn filenmesi emredilmektedir.1829 Yaz ekinde gnderilen "bilgi formatnda" hazrlanm izelge ile; dernekler, vakflar gibi kurulularn merkezlerinin polis blgesinde mi yoksa jandarma blgesinde mi bulunduu, siyasi grnn -ar sa, sol, blc, PKK, Nurcu, Nakibend vs.- ne olduu, adresinin ve kuruluta etkin olan kiilerin kimler olduu gibi bilgiler ile st dzey yneticilerinin "ad, soyad, baba ve ana ad, doum yeri ve tarihi ile adreslerinin bildirilmesi istenmektedir.

1829

Tuna Hsn, Yarg Emir ve Grlerinize Hazrdr, Karatay Akademi Yaynlar, Ankara 2009, s,22.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1191 Bat alma Grubu, Refah-Yol Hkmeti sonrasnda, tm Trkiye'de deiik meslek gruplarn filemeye devam etmi, bu kapsamda 100.Yl niversitesi personeli, Diyanet personeli, alma Bakanl personeli, valiler, kaymakamlar ile vakf ve dernekler filenmitir. Filemelerde, namaz klmak ve oru tutmak gibi kriterlerin de kapsama alnmas da iin en ilgin tarafdr.1830

Brifingler ve Parti Kapatma Davalarna likin ddianamelerin rdelenmesi

28 ubat Sreci, dier tm askeri darbe ve mdahalelerde olduu gibi, siyasetin askeri brokrasinin arlkl olduu siyaset d gler tarafndan yeniden dzenlenmesinden baka bir ey deildir. 28 ubat Sreci adn, 28 ubat 1997 ylnda yaplan Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda hkmetin uygulanmas iin alnan 18 maddelik tavsiye kararlarndan almakla ve grnte bu tarihte balayan bir sre olmakla birlikte, gerekte sz konusu sre, 1990l yllarda siyasi cinayetlerle balayan, faili mehul cinayetler ve toplumsal kargaa olaylaryla devam eden bir dnemin son merhalesini oluturmaktadr. 28 ubat Srecini, zellikle 1980li yllarn ikinci yarsndan itibaren 12 Eyll Askeri Darbesinin etkisinin giderek azalmasna kar askeri brokratik yapnn, siyaseti yeniden ekillendirmek iin giritii abalarn btn olarak da adlandrmak mmkndr. Bu srete, medyann, yksek yarg organlarnn, niversitelerin ve baz sivil toplum rgtlerinin nemli rol ve katklar olmutur. Anayasa Mahkemesi de, Refah Partisi ve Fazilet Partisini kapatma, Recep Tayyip Erdoann siyasi yasakllnn devamna karar verme gibi kararlaryla yaanan srete nemli bir rol oynamtr. Esasen Trkiyede 1961 Anayasasyla birlikte kontroln devlet sekinlerinin elinden kmas durumunda sahneye konulan darbe ve askeri mdahalenin yerine sisteme entegre edilen yksek yarg ve zellikle Anayasa Mahkemesi araclyla demokratik srece mdahale edilmesi, yeni bir durum da deildir. Refah Partisine Kar Alan Kapatma Davasnn Arka Plan 28 ubat Srecinin grnrdeki gerekesi ve hedefi Refah Partisidir. Refah Partisinin 27 Mart 1994 mahalli idareler seiminde aralarnda Ankara ve stanbulun da bulunduu 28 ilde belediye bakanlklarn kazanmas, akabinde 24 Aralk 1995 ylnda yaplan genel seimlerde de oylarn % 21,4n alarak 158 milletvekilliyle TBMMde temsil edilmesi ve son olarak Haziran 1996da Doru Yol Partisiyle yaplan ittifakla hkmetin byk orta sfatn kazanmas, sz konusu Partiyi hedef haline getirmitir. Bu dnemde Genelkurmay Bakanl tarafndan toplumun eitli kesimlerine verilen brifinglerde Refah Partisinin laiklii tehdit eden bir parti olarak aka hedef alnd grlmektedir. 17 Ocak 1997 tarihinde Genelkurmay Karargahnda Cumhurbakan Sleyman Demirele verilen Trkiyedeki rticai Yaplanma ve Son Dnem Faaliyetleri balkl brifingte; T.C. Devletinin mevcut rejimini legal ve illegal yollardan ykarak yerine eriat devletini kurmay hedef alan irticai unsurlar arasnda siyasi olarak Milli Grlerin bulunduu ve bunun
1830

Aslan Deirmenci, 28 ubatn stihbarat A, ra Yaynlar No:283, stanbul, 2012, s.179

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1192 iktidardaki Refah Partisi tarafndan temsil edildii, sz konusu Partinin 1995 seimlerinden sonra iktidarn byk orta olarak rejimi demokratik yollardan ele geirmek zere faaliyetlerde bulunduu ifade edildikten sonra brifingin sonunda Vakit geirilmeden demokratik hukuk devleti kurallar ierisinde her seviyede etkili ve planl bir ekilde gereken nlemler alnmad takdirde, yakn bir gelecekte nlem alma imkannn da ortadan kalkabilecei deerlendirilmektedir eklinde ibarelere yer verilmek suretiyle Refah Partisinin iktidardan uzaklatrlmas gerektii ve bunun iin her seviyede gerekenin yaplmas gerektii ifade edilmitir. Milli Gvenlik Kurulunun 28 ubat 1997 tarih ve 406 sayl Kararnn ekinde Rejim Aleyhtar rticai Faaliyetlere Kar Alnmas Gereken Tedbirler bal altnda sralanan 18 maddeden oluan Kararn 12. ve 17. maddelerinde Siyasi Partiler Yasasna aykr hareket edenler iin her kademede kesin nlemlerin alnarak yasal ve idari yollardan bu tr giriimlerin nlenmesi gerektii ifade edilmitir. Sz konusu 12. ve 17. maddeler yledir:
12. T.C. Anayasas, Siyasi Partiler Yasas, Trk Ceza Yasas ve bilhassa Belediyeler Yasas'na aykr olarak sergilenen olaylarn sorumlular hakknda gerekli yasal ve idari ilemler ksa zamanda sonulandrlmal ve bu tr olaylarn tekrarlanmamas iin her kademede kesin nlemler alnmaldr. 17...lke sorunlarnn zmn "Millet kavram yerine mmet kavram" baznda ele alarak sonulandrmay amalayan ve blc terr rgtne de ayn bazda yaklaarak onlar cesaretlendiren giriimler yasal ve idari yollardan nlenmelidir.

Grld zere, gerek Cumhurbakanlna verilen brifinglerle ve gerekse 28 ubat 1997 tarihinde yaplan MGK toplants sonucunda alnan kararlarla Refah Partisinin kapatlmas gerektii ynnde yargya aka mesaj verilmitir. Refah Partisinin kapatlmas iin yargya verilen bu mesajdan nce, bu konuda ilk adm atan kiinin dnemin Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi Cumhuriyet savcs Nuh Mete Yksel olduu grlmektedir. 7 Aralk 1996 tarihinde Ankara DGM Savcs Nuh Mete Yksel, Babakan Necmettin Erbakan, alma Bakan Necati elik ve baz milletvekilleri hakknda konumalarnn Siyasi Partiler Yasasna aykr olduu gerekesi ile su duyurusunda bulunmutur. Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava ise 21 Mays 1997 tarihinde Refah Partisinin kapatlmas istemiyle Anayasa Mahkemesine dava aarak, kapatma iin gerekli yasal sreci balatmtr. Kapatma davasnn alma tarihi olduka manidardr. Zira, 16 Mays 1997 tarihinde ANAP-DSP ve CHP Grup Bakanvekillerinin imzasyla Halkn inananlar ve inanmayanlar diye ikiye blnd, karde kavgas ortam yaratld ve Cumhuriyetin temel niteliklerinin tehlikede olduu belirtilerek hkmet hakknda verilen gensoru nergesi, 20 Mays 1997 tarihinde 265e kar 271 oyla reddedilmi ve hemen ertesi gn Yargtay Cumhuriyet Basavcs tarafndan kapatma davas almtr. Bir baka ifadeyle, Yargtay Cumhuriyet Basavcl Refah Partisinin siyaseten iktidardan uzaklatrlmas srecini beklemi, bu durum gereklemeyince de hi vakit kaybetmeksizin bu kez kapatma davasn amak suretiyle, Refah Partisinin yarg eliyle iktidardan uzaklatrlmas iin gerekli adm atmtr. Yargtay Cumhuriyet Basavcl ddianamesi/Brifing likisi Sz konusu iddianamede Refah Partisinin kapatlmas istemine dayanak yaplan olaylar yle ifade edilmitir: Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1193

1- Okullarda rencilerin dinsel kurallarn emrettii biimde taklan barts ile bulunmalarnn liklik ilkesine aykr olduu kesinlemi yksek mahkeme kararyla belgelenmesine ramen, Genel Bakan Necmettin Erbakan dahil, Refah Partisinin tm yneticilerinin, kendilerine oy getirdii inancyla hemen her konumalarnda okullarda ve hatta Devlet dairelerinde barts ile renim grme ve almann Anayasal bir hak olduunu srarla iddia ederek halk kkrtmalar, eylemler dzenlemeleri, hatta genel bakan Erbakan iktidar olduklarnda rektrlerin bartsne selam duracan bir seim konumasnda ileri srmesi. 2- 23 Mart 1993 gn, TBMM Bakan Hsamettin Cindorukun bakanlnda siyas parti liderlerinin Anayasa deiiklii konusunda yaptklar 3. toplantda Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakann Benim inandm ekilde sen yaayacaksn tahakkmnn ortadan kalkmasn istiyoruz. ok hukuklu bir sistem olmal, vatanda genel prensiplerin ierisinde kendi istedii hukuku kendisi semeli, bu bizim tarihimizde de olagelmitir. Bizim tarihimizde eitli mezhepler olmutur. Herkes kendi mezhebine gre bir hukuk iinde yaamtr ve de herkes huzur iinde yaamtr. Niin ben bakasnn kalbna gre yaamaya mecbur olaym?... Hukuku seme hakk inan hrriyetinin ayrlmaz bir parasdr diyerek, lik devlet dzenini eylemli olarak ortadan kaldracak nerilerde bulunmas. 3- Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakan, 13.4.1994 tarihinde Refah Partisi Meclis Grubunda yapt konumasnda imdi ikinci bir nemli nokta, Refah Partisi iktidara gelecek, adil dzen kurulacak, sorun ne? gei dnemi sert mi olacak, yumuak m olacak, kansz m olacak bu kelimeleri kullanmak bile istemiyorum amma, bunlarn terrizmi karsnda herkes gerei aka grsn diye bu kelimeleri kullanma mecburiyetini duyuyorum. Trkiyenin u anda bireye karar vermesi lazm Refah Partisi adil dzen getirecek, bu kesin art, gei dnemi yumuak m olacak, sert mi olacak, tatl m olacak, kanl m olacak, altm milyon buna karar verecek eklinde beyanda bulunmas. 4- Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakann 13.1.1991 gn Sivasn Scak-ermik ilesinde Refah Partisinin Eitim Seminerinde yapt, eitli basn organlarnda yaynlanan konumasnda ...sen Refah Partisine hizmet etmezsen hibir ibadetin kabul olmaz... nk baka trl Mslmanlk olmaz. Baka trl kurtulu yok. Refah bu ordudur. Btn gcnle bu ordunun bymesi iin alacaksn. almaz isen patates dinindensin... Bu parti slami cihat ordusudur. Kendi kendine CHAD ediyorum diye faaliyette bulunamazsn. Karargaha bal olmak zorundasn. Her faaliyette karargaha bal olmak zorundayz. Karargaha danlmadan yaplan faaliyetler tefrikadr. alacaksan, burada alacaksn. Mslman msn? Bu orduda asker olmaya mecbursun... Cihada para vermeden Mslman olunmaz. Kiinin Mslmanl, cihada verdii para ile llr. Bir Mslman, zekatn gtrp fakire veremez. Zekatn beytlmale, cihat ordusunun karargahna, ile tekilatnn bakanlna verecektir. Biz Mslmanz. Biz Kuran hakim klmak isteyene gideceiz. Hepimiz Refah olmaya mecburuz, nk cihat ediyoruz... uurla Refaha alan cennete gidiyor Neden? nk Refah demek Kuran nizamn hakim klmak iin almak demektir. eklinde ifadelere yer vermesi. 5- Refah Partisi Genel Bakan ve Babakan Necmettin Erbakann, liklie aykr sz ve davranlaryla tannan baz tarikat liderlerine, Devrim Yasalarna aykr kyafetleriyle geldikleri Babakanlk konutunda yemek vererek, bu eit kiilerin Devlet katnda itibar grdklerini ve eylemlerinin ho karlandn kantlamaya almas.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1194

6- Refah Partisi milletvekilleri evki Ylmaz, Hasan Hseyin Ceylan, Ahmet Tekdal ve brahim Halil elik ile Kayseri Bykehir Belediye Bakan kr Karatepenin eitli tarihlerde yaptklar konumalarla laiklik ilkesine aykr sz ve eylemlere yer verdikleri, bu kiiler hakknda daval Parti tarafndan her hangi bir ilem yaplmamas. 7- Refah Partili Sincan Belediye Bakannn, Sincanda dzenledii Kuds Gecesinde salona slami Terrist rgt Liderlerinin byk boy posterlerini astrd, aydnlarmza eriat enjekte edeceini syledii iin Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesince tutuklanmasndan sonra, Refah Partili Adalet Bakan evket Kazann, mahkeme kararn protesto ettii imajn yaratacak biimde hapishanede bu kiiyi ziyaret etmesi. 8- Milli Gvenlik Kurulunun, grevi gerei ihtiya fazlas mam-Hatip okullarnn kapatlmasn veya bundan byle yeni mam-Hatip Okullar almamasn hkmete tavsiye ve srarla takip etme hakk domuken; Refah Partisinin mtemadiyen yeni mam-Hatip okullar almas gerektiinin propagandasn yapmas. 9- Milli Gvenlik Kurulunun ald sekiz yllk kesintisiz eitim yaplmasn hkmete tavsiye etme kararna ramen, daval Partinin bu tavsiye kararnn hayata gememesi iin eylemler dzenlemesi ve tm yneticilerinin bu konuda halk kkrtc konumalar yapmalar.

Dava aldktan sonra Yargtay Cumhuriyet Basavcl Daval Partinin liklik kart eylemlerin oda haline geldiini gsteren baz iddialar daha ileri srmtr. Bu iddialar; 1- Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakann Kanal 7nin kurulu yldnm nedeniyle yapt konuma, 2- alma saatlerinin Ramazan aynda iftara gre dzenlenmesi. Refah Partisinin kapatlmasna ilikin iddianamede yer verilen olaylarn bazlarnn Genelkurmay Bakanl tarafndan 17 Ocak 1997 tarihinde Cumhurbakanna verilen brifingte yer ald grlmektedir. Gerekten de 17 Ocak 1997 tarihinde verilen brifingte yer alan;
- Kayseri Belediye bakan kr Karatepenin 10 Kasm 1996 gn Kayseride dzenlenen, Atatrk anma trenlerinden sonra katld bir toplant da yapt konuma, - Ramazan mnasebeti ile mesai saatlerinin valiler tarafndan dzenlenmesini ngren hkmet genelgesi, - 8 yllk kesintisiz eitime kar klmas, - mam Hatip Okullarnn ve mezunlarnn saysnn artmas, - Babakan Erbakan tarafndan Babakanlk konutunda tarikat ve cemaat liderlerine verilen yemek,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1195 hususlar; Yargtay Cumhuriyet Basavclnca dzenlenen iddianamede de daval partinin laiklik kart eylemlerin oda olduuna ilikin olgular olarak ileri srlmtr. ddianamede dikkat eken bir dier nokta ise, iddianamenin dzenlenmesinden sonra 10 Haziran 1997 tarihinde Genelkurmay Bakanlnda yksek yarg organlarnn bakanlar ve yeleri iin dzenlenen birinci yarg brifinginde yer alan baz ifadelerin neredeyse bire bir olarak iddianamede yer alan ifadelerle zde olmasdr. Bu durum, aadaki karlatrma tablosunda gsterilmeye allmtr:
Kullanlan fadeler Asndan BRFNG-DDANAME likisi Brifingde Yer Alan fade ddianamede yer alan ifade

Okullarda rencilerin dinsel kurallarn emrettii biimde taklan barts ile bulunmalarnn liklik ilkesine aykr olduu kesinlemi yksek mahkeme kararyla belgelenmesine ramen, Genel Bakan Necmettin Erbakan dahil, Refah Partisinin tm yneticileri, kendilerine oy getirdii inancyla hemen her konumalarnda okullarda ve hatta Devlet dairelerinde barts ile renim grme ve almann Anayasal bir hak olduunu srarla iddia ederek halk kkrtmlar, eylemler dzenlemiler, hatta genel bakan Erbakan iktidar olduklarnda rektrlerin bartsne selam duracan bir seim konumasnda ileri srebilmitir. Refah Partisi Genel Bakan ve Babakan Necmettin Erbakan, liklie aykr sz ve davranlaryla tannan baz tarikat liderlerine, Devrim Yasalarna aykr kyafetleriyle geldikleri Babakanlk konutunda yemek vererek, bu eit kiilerin Devlet katnda itibar grdklerini ve eylemlerinin ho karlandn kantlamaya almtr. Kayseri Bykehir Belediye Bakan kr Karatepe, 10 Kasm 1996 gn Atatrkn hatrasn anmak iin yaplan trenden sonra; (Hakim gler ya bizim gibi yaarsnz, ya da her trl fitneyi, fesad iinize sokarz. diyorlar. Bu yzden de Refah Partili bakanlar bile kendi dnya grlerini bakanlklarna yanstamyorlar. Bu sabah ben de, resmi grevim, sfatm nedeniyle bir trene katldm. Ssl psl grnme bakp da lik olduumu sakn sanmayn. inancmza sayg duyulmad, svld bir dnemde, iim kan alayarak, bu gnk trenlere katldm. Belki Babakann, bakanlarn, milletvekillerinin baz mecburiyetleri vardr. Ancak sizin hibir mecburiyetiniz yok. Bu dzen deimeli, bekledik, biraz daha bekleyeceiz. Gn ola, harman ola, Mslmanlar ilerindeki hrs, kini, nefreti eksik etmesin) demi, orada bulunan Refah Partisi Kayseri Milletvekili Memduh Bykkl: (Bakanmz duygularmza tercman oldu.) demitir.

Okullarda rencilerin irticann simgesi haline dnen trban ile bulunmalarnn laiklik ilkesine aykr olduu anayasa mahkemesi kararyla belgelenmesine ramen, siyasal slami kesim ve sempatizanlar, kendilerine oy getirdii inancyla hemen her konumalarnda okullarda ve hatta devlet dairelerinde barts ile renim grme ve almann anayasal bir hak olduuna srarla iddia ederek halk kkrtmlar, eylemler dzenlemiler, hatta niversitelerde rektrlerin bartye selam duracam ileri srebilmilerdir.

Laiklie aykr sz ve davranlar ile tannan baz tarikat liderlerine devrim yasalarna aykr kyafetleriyle geldikleri Babakanlk konutunda yemek verilerek bu eit kiilerin devlet katnda itibar grdkleri ve eylemlerinin ho karland kantlanmaya allm, bylelikle siyasal slam taraftar ve sempatizanlarna kimlik kazandrmak maksadyla; olumlu mesaj verilmitir. 10 kasm 1996 gn Kayseri Bykehir Belediye Bakan, byle bir nemli gnde; im kan alayarak bugnk trene katldm, bu dzen deimeli, bekledik, biraz daha bekleyeceiz, gn ola, harman ola, Mslmanlar ilerindeki hrs, kini, nefreti eksik etmesin" diyebilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1196

Refah Partili Sincan Belediye Bakan, Sincanda dzenledii Kuds Gecesinde salona slami Terrist rgt Liderlerinin byk boy posterlerini astrd, aydnlarmza eriat enjekte edeceini syledii iin Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesince tutuklanmasndan sonra, Refah Partili Adalet Bakan evket Kazan, mahkeme kararn protesto ettii imajn yaratacak biimde hapishanede kendisini ziyaret etmitir.

Sincan Belediye Bakan ranl diplomatlarn da desteinde, Sincanda dzenledii Kuds gecesinde salona slami terrist rgt liderlerinin byk boy posterlerini asm, aydn kesime eriat enjekte edeceini sylemitir. Bu olaydan sonra Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi'nce tutuklanmasn mteakip, mahkeme kararn protesto ettii imajn yaratacak biimde bir bakan tarafndan bizzat ziyaret edilmitir.

Bu durumda Milli Gvenlik Kurulunun, grevi gerei ihtiya fazlas mam-Hatip okullarnn kapatlmasn veya bundan byle yeni mam-Hatip Okullar almamasn hkmetimize tavsiye ve srarla takip etme hakk domuken; Refah Partisinin mtemadiyen yeni mam-Hatip okullar almas gerektiinin propagandasn yapmas; Milli Gvenlik Kurulunun ald sekiz yllk kesintisiz eitim yaplmasn hkmete tavsiye etme karar, mam-Hatip okullarndan bir tanesini bile kapatma sonucu dourmayaca, rencilerin bu okullarda drt yl dini eitim grmelerini engellemedii halde, bu tavsiye kararnn hayata gememesi iin dzenledii eylemler ve tm yneticilerinin bu konuda halk kkrtc konumalar yapmalarnn, liklik ilkesine aykr eylemler olduundan kuku duyulmamaldr.

Milli Gvenlik Kurulunun ald kararlardan 8 yllk kesintisiz temel eitime ilikin karar, kamuoyunda ve irticai kesim iinde en ok tartlan konu olmutur. - Dini eitim veren eilim kurumlar ile taban oluturma, gelitirme ve siyasal slam gerekletirme avantajn kaybedeceini deerlendiren irticai kesim, bu karar tabanna "TSK, imam hatip okullarn kapatmak istiyor" eklinde yanstarak, yurdun eitli yerlerinde protesto mitingi ve toplantlar dzenleyerek, mektup ve imza kampanyalar aarak, TSKy din kart bir kurum olarak gsterme abas iine girmitir. - rticai kesim, 8 yllk kesintisiz eitimin imam hatip liselerinin orta ksmnn kapatlmasn ve velilerin, ocuklarnn zerindeki velayet hakknn alnmasn hedeflediini ileri srerek, eylemlerinde yandalarndan destek bulmu ve bu suretle baz siyasi partiler zerinde bask oluturarak konuyu Meclis gndemine sokmaya almtr.

Yargtay Cumhuriyet Basavclnca 21 Mays 1997 tarihinde alan kapatma davasndan sonra Genelkurmay Bakanl tarafndan yarg mensuplarna iki brifing verilmitir. Sz konusu toplantya katlan dnemin Anayasa Mahkemesi yesi Sacit Adal, Komisyonumuzda 11.10.2012 tarihinde unlar ifade etmitir:
O kadar psikolojik bir bask uyguland, korkarak gittiim o Genelkurmay brifinginde korkumu bugn size utanarak korktuumu sylememe ramen bir cesaretimi de syleyebilirim, orada 5-6 kii ben dhil toplu ok kalabalk ikide bir alk ve ayaa kalkp alklamalara yerinde oturarak alklamayan 5-6 kiiden biriydim, herkeste grd nk dehetengiz bir atmosfer yarg organ mensuplarnn zerine srlmekteydi, emalar, tablolar, izelgeler, szler geliyorlar, hep geliyorlar ok ak ve yakn tehlike. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin kulland tabiri kullanyorum. Ak ve yakn tehlike varsa her trl tedbiri alabilir devlet. Oraya kadar msamahayla hak ve hrriyetleri koruyacak, muhafaza edecektir ama i artk en son insanda korunma igds vardr, o korunma igdsn harekete geirdiiniz takdirde her ey biter. Bugn Suriyeden kaanlarn durumunu Allah kimseye drmesin, biz o durumda

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1197
deildik ama byk bir manevi bask altndaydk. Bu igdnn ortaya kartlmas hakikaten mthi bir toplum mhendislii eseridir. Herkes korkuya, endieye, vehme, pheye, herkes herkesten korkmaya balad ve birileri rkt. Bu basky ben yzde yz hissettiimi size aka ifade edebilirim. Genel hatlaryla bu atmosferi yani illa birinin sen unu yap, bunu yap demesine ihtiya yoktu. O atmosfer insanlar zaten ynlendiriyordu.

Adalnn bu szlerinden, gerek Genelkurmay Bakanl tarafndan verilen brifinglerle gerekse bu srete dier aktrler tarafndan oluturulan atmosferle yarg mensuplarnn psikolojik bask altna alnd anlalmaktadr. Nitekim, Anayasa Mahkemesi zerinde kurulan bu basklar sonu vermi ve Anayasa Mahkemesi 16 Ocak 1998 tarihinde;
Aklanan nedenlerle, Refah Partisi Genel Bakan Necmettin Erbakann; Yksekretim Kurumlar rencilerinin barts kullanmalarn destekleyen, ok hukuklu sistemi savunan beyanlar ile kimi tarikat liderlerine Babakanlk Konutunda iftar yemei vermesine ilikin davranlar; Genel Bakan Yardmcs evket Kazann Sincan Belediye Bakann tutuklu olduu srada ziyareti ve Genel Bakan Yardmcs Ahmet Tekdaln 1993 ylnda Hacda yapt ve 24.11.1996 gn Kanal-D televizyonunda grntl olarak verilen konumas; 2820 sayl Siyas Partiler Kanununun 78., 84. ve 87. maddeleri ile Anayasann 68. maddesinin drdnc fkrasnda ngrlen ve Cumhuriyetin temel niteliklerinden olan liklik ilkesine aykrlk oluturduundan Refah Partisinin Siyas Partiler Kanununun 101. maddesinin (b) bendiyle, Anayasann 69. maddesi uyarnca kapatlmasna karar verilmesi gerekir.

eklinde ifade ettii gerekelerle Refah Partisini kapatmtr. Oysa ki, Avrupa Konseyinin anayasal konulardaki danma organ olan Venedik Komisyonunun partilerin yasaklanmasna ilikin 1999 tarihli raporuna gre siyasi partilerin yasaklanmas, ancak demokratik dzeni devirecek, bylece anayasann gvence altna ald haklar ve hrriyetleri tahrip edecek bir siyasal ara olarak iddet kullanmn savunan veya iddet kullanan partiler bakmndan hakl grlebilir. Bir partinin, Anayasann bar yntemlerle deitirilmesini savunmas, tek bana, onun yasaklanmas veya feshedilmesi iin yeterli deildir. Fazilet Partisinin Kapatlmas Karar Refah Partisinin kapatlmas davas Anayasa Mahkemesinde grlmekte iken 17 Aralk 1997 tarihinde Fazilet Partisi kurulmutur. Yeni kurulan bu Parti, bamsz milletvekillerinin de katlmyla TBMMde ana muhalefet partisi konumuna gelmitir. Sz konusu dnemde askerin hala rahatsz olduu, irticann hala lkede birinci tehdit olmaya devam ettii, sekiz yllk eitim kanunu dnda 28 ubat 1997 tarihinde alnan MGK kararlarnn uygulamaya konulmad, hkmetin trban yasa konusunda tavizler verdii ve kapatlan Refah Partisinin Fazilet Partisine dnmesine hkmete gz yumulduu konular srekli gazeteler ve televizyonlarda ilenmekte, bir anlamda 28 ubat srecinin halen devam etmekte olduu kanaati toplum zerinde pekitirilmektedir. Bu atmosferde, Refah Partisinin 16 Ocak 1998 tarihinde kapatlmas ve kararn 22.2.1998 tarihli Resmi Gazetede yaymlanmasndan yaklak bir yl akn bir zaman getikten sonra 7 Mays 1999 tarihinde Yargtay Cumhuriyet Basavcl, bu kez Fazilet Partisi hakknda kapatma davas amtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1198

ddianamede kapatma nedeni olarak temelde iki iddia ileri srlmtr. Birinci iddia, Fazilet Partisi'nin, Refah Partisi'nin kapatlacan anlayan yneticileri tarafndan kurdurulan hlle partisi olarak adlandrlabilecek bir parti olduu, 147 milletvekili ile ok sayda belediye bakannn Fazilet Partisi'ne gemelerinin, bu milletvekillerinden bazlarnn da Genel dare Kurulu ve Disiplin Kurulu yesi olmalarnn kapatlan Refah Partisi'nin bir baka ad altnda kurulduunun kant olduu iddiasdr. kinci iddia ise Fazilet Partisinin laiklie aykr fiillerin "oda haline geldii" iddiasdr. Bu iddiaya dayanak olarak, Fazilet Partisinin trbanl bir milletvekilini aday gstererek seilmesini salamas ve bu kiinin TBMMde trbanl olarak yemin ettirilmek istenmesi ile Fazilet Partisi yneticilerinin eitli tarihlerde yaptklar konumalarda trban yasan eletiren konumalar yapmalar gsterilmitir. Partinin kapatlmas davasnn 18 Nisan 1999 tarihinde yaplan genel seimlerde Fazilet Partisinden milletvekili olarak seilen Merve Kavaknn 3 Mays 1999 tarihinde TBMM Genel Kurulunda trbanl olarak yemin etmek istemesi olayndan hemen sonra alm olmas, Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn bu olaya bir tepki olarak davay atnn en byk kantdr. Yargtay Cumhuriyet Basavclnn Merve Kavak olayna tepki olarak alelacele dava at ve iddianamede parti kapatma iin dayanlan nedenlerin yetersizlii Anayasa Mahkemesince de grlm ve Yargtay Cumhuriyet Basavclndan soruturmann geniletilmesi talep edilmi ve Yargtay Cumhuriyet Basavcl 5 ubat 2001 tarihinde ek bir iddianame dzenlemek zorunda kalmtr. Anayasa Mahkemesi 22 Haziran 2001 tarihinde verdii kararnda, Fazilet Partisinin kapatlan Refah Partisinin devam olduu iddiasn yerinde grmemekle birlikte, Fazilet Partisinin laiklik ilkesinin kart eylemlerin oda haline geldiini kabul ederek, bu Partinin de kapatlmasna karar vermitir. Anayasa Mahkemesi kararnda aynen;
18 Nisan 1999 tarihinde yaplan milletvekili seimlerinden sonra TBMM'ndeki yemin treninde, Merve Kavaknn ve onu seim ncesinde, yemin treni srasnda ve seim sonrasndaki davranlar ve yapt aklamalarla zel olarak destekleyen Nazl Ilcakn sergiledikleri eylemlerin ve yaptklar konumalarn; Bekir Sobacnn trban ve bart yasana direnen bu nedenle de stanbul apa ve Cerrahpaa Tp Fakltelerinden karlan rencileri Ankara giriinden alarak basn toplants yaptrmas, Meclis'e getirerek partileri ziyaretlerini salamas gibi yasalara aykr eylemleri desteklemesi ve tevik etmesinin; Ramazan Yenidede'nin resm daireler ve okullarda konuya ilikin yasa ve ynetmelikler gerei uygulanan trban veya barts yasan zulm ve zorbalk olarak gstererek halk kin ve dmanla tahrik etmesinin; Mehmet Slayn 1998 ylnda yaynlanan "Parlamentodan Haber" adl kitabnda, dnya tarihinde milletlerin dini duygular ve inanlaryla savaanlarn daima kaybettiklerini ran'da bunu deneyenlerin ya lkeyi terk ettikleri ya apoletlerinin skldn Cezayir'de Fransz karlarna hizmet uruna halka dayatanlarn ve zorbalarn bu gn hibirisinin hayatta olmadn belirterek halk kamu grevlilerine kar eyleme yneltmesinin ve Fazilet Partisi'nin Genel Bakan ile Milletvekillerinin ve kimi Partililerin davranlar ve eitli yer ve toplantlarda yaptklar konumalarla mevzuata ve yarg kararlarna aykr olduu halde resm daire ve okullarda trban veya barts taklmasn desteklemelerinin Anayasa'nn 68. maddesinin drdnc fkrasnda belirtilen Lik Cumhuriyet ilkesine aykrlk oluturduu sonucuna varlmtr. Fazilet Partisi'nin bir tepki gstermedii gibi benimsedii bu

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1199
faaliyetlerin, Anayasa'nn 69. maddesi, Siyas Partiler Yasas'nn 101. ve 103. maddeleri uyarnca odak olmaya esas alnaca kukusuzdur.

Denilmek suretiyle, trban yasan eletirmek dnda bakaca bir eylemleri bulunmayan Parti yneticilerin szleri daval Partinin laiklik kart eylemlerin oda haline geldiinin kant olarak kabul edilmitir.

Yargy Etkileme rnekleri

Sivas Davas 1990 sonrasnda yargya aka mdahalenin ilk rnei, "Sivas Olay Davas"dr. 2 Temmuz 1993 gn, ilerinde Selman Rdi tarafndan yazlan ve Peygambere (a.s.) hakaret edilen eytan Ayetleri kitabn Trkiye'de yaymlamak isteyen Aydnlk Grubu ve Aziz Nesin'in de bulunduu organizasyonun Madmak Oteli'nde bir program icra edecei sylentisiyle halk galeyana gelmitir. Protestolar srasnda, baz provokatrler oteli yakmaya alm, alevler rzgrn da etkisiyle tm otele yaylmtr. Otelde bulunanlarn bir ksm tahliye edilirken, 37'si dumandan boularak hayatn kaybetmitir. Olayla ilgili olarak yaplan tahkikat sonucunda, Sivas Ar Ceza Mahkemesinde alan dava yarglama safhasnda Ankara Ar Ceza Mahkemesine gnderilmitir. Dava dosyas Ankara'ya intikal eder etmez Devlet Gvenlik Mahkemesi Basavcs Nusret Demiral tarafndan kaleme alnan "Dnce rnei" isimli "mdahale ve ynlendirme" amal yazdan sonra, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu'na aykrlktan dolay Asliye Ceza Mahkemesi'nde ve (boularak) lm olaylar nedeniyle Ar Ceza Mahkemesi'nde grlmesi gereken davalar birletirilerek, dava Ankara 1 Nolu DGMye alnmtr. Btn ynlendirmelere ve mdahaleye ramen, yarglama sonunda Ankara DGM, somut olayda, devlet aleyhine sular, terr ve rgt sularnn unsurlarnn olumad gerekesiyle, sanklardan bir ksmn Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu'na muhalefetten, bir ksmn da (24 kii) TCK 450/6 maddesinde yer alan "faili gayrimuayyen ekilde bina yakmak suretiyle adam ldrmek" suundan mahkm etmi, kalan ksmnn da beraatine karar vermitir. Kararn temyiz edilmesi zerine, Yargtay 9. Ceza Dairesi tarafndan, olayn (mlga) TCKnn 146nc maddesinde ifade edilen "anayasal dzene kar su" kapsamnda "cumhuriyete ynelik bir kalkma" olarak deerlendirilmesi gerektii ynndeki bir gereke ile bozulmutur. Temyiz aamas devam ederken, yarglamann ilk aamasnda yer alan hakimler deitirilmi ve balangta fonksiyonsuz kalan "dnce rnei" bu aamadan itibaren fonksiyon icra etmeye balamtr. Nitekim yarglamann bu safhasnda, Yargtay'n bozma karar dorultusunda hareket edilmi ve kamuoyunda bir 'misilleme' olarak deerlendirilecek ekilde, sanklarn 37'si hakknda lm cezas verilmitir. Yirmiden fazla sank ise yedi buuk yl civarnda ar hapis cezas ile tecziye edilmitir. Bu davaya mdahale edildii, yllar sonra ak bir ekilde anlalmtr. Yarglama, rgtl sulardan kabul edilen TCKnn 146nc maddesi uyarnca yaplm ve cezann da buna gre Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1200 verilmi olmasna, sanklarn terr sulusu kabul edilmesine karn 2003 ylnda karlan, terr sulularn topluma kazandrmay amalayan yasadan ayn mahiyette ceza alan birok kii yararlandrlrken, Sivas Davas hkmlleri yararlandrlmamlardr. Hkmllerce yaplan bavuru sonras, basnn ve yargya basky rutin hale getirmi kii ve kurumlarn aklamalar zerine yarg, mahkm ederken ve infazn yaparken 'terr sulusu' kabul ettii kiilere af niteliinde bir yasay uygulamay reddetmitir. kr Karatepe Davas Kayseri Bykehir Belediye Bakan olarak 25.10.1996 tarihli basn toplantsnda ve 10.11.1996 tarihli RP Kayseri l Divan toplantsnda yapm olduu konumalar nedeniyle halk din farkll gzeterek kin ve dmanla tahrik ettii gerekesiyle, Karatepe hakknda, Kayseri Cumhuriyet Basavclnca yrtlen iki soruturma dosyasndan da takipsizlik karar verilmitir. Verilen bu takipsizlik kararlarna kar, Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda yeri olmamasna ramen ve kesinlemi bulunan takipsizlik karar olduu halde, Aydn Atatrk Dnce Dernei yelerinin ikayetleri zerine, yeniden dosya tanzim edilmitir. Bu arada, Kayseri DGM kapatldndan, soruturma dosyas Ankara DGMye intikal ettirilmitir. Ankara DGMde, TCK 312/2inci ve 80inci maddeleri gereince, 25/07/1997 tarihinde kamu davas alm, TCK 312/2inci ve 80inci maddeleri gereince cezalandrlmas talep edilmitir. Yaplan yarglama sonucunda, Cumhuriyet Savcs esas hakkndaki mtalaasnda, kiilik uzmanlardan alnm bilirkii raporunda, suun unsurlarnn olumad belirtildiinden bahisle, sank kr Karatepenin beraatini talep etmi, ancak Mahkeme 9/10/1997 tarihinde oybirliiyle sann mahkumiyetine karar vermitir. (Ankara 1 Nolu DGMnin 1997/163 esas 1997/176 karar says) Bunun zerine sank vekilliince dosya Yargtaya temyize gnderilmi, dosya Yargtay tarafndan alkn olunmayan bir sratle, 27 gnde onanmtr. Yargya Talimat, Emir ve Bask rnekleri 28 ubat darbe srecinde darbe zemininin oluturulmasnda yargya yklenen grevin yerine getirilmesi iin yaplan brifingli ynlendirmelerin yan sra, darbecilere ynelik her trl kar kma, eletiri, sulama ve benzeri giriimleri nlemek iin talimatlar gnderilmi, savclara gnderilen talimatlar deta otomatie balanmtr. Orgeneral evik Bir imzal yazlarla Cumhuriyet Savclarna talimat verilmi; daha sonra talimatn gereinin yaplp yaplmad hususunda bilgi verilmesi istenmitir.1831 Genelkurmay Bakanl ve Jandarma Genel Komutanl tarafndan 1996 ylnda 75 adet,1997 ylnda 125 adet, 1998 ylnda 99 adet, 1999 ylnda 47 adet, 2000 ylnda 115 adet, 2001 ylnda 105 adet, 2002 ylnda 34 adet olmak zere toplam 600 adet su duyurusu yaplm olup, Genelkurmay Bakanlnn su duyurusu sonucunda ilgili yerlerce (savclk yada mahkeme) verilen kararlara kar Genelkurmay Bakanlnca 6 adet dosya iin itiraz

1831

Bu yazlar, Ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1201 edilmi ve yarglama grevine ilikin adeta talimat verilmitir.(Adalet Bakanl Basn Brosu verileri.1832 Onba Kadir Sarmusak Olay/Kstebek Davas 28 ubat darbesinin simge yaplanmas, Bat alma Grubu'nu deifre eden ve Sarmusak davas adyla bilinen olayn Askeri Mahkemede yaplan yarglamasnda, yarglamay yapan mahkemenin bakan Tuamiral Mehmet Celayir'in haberde belirtilen gerekelerle davadan ekilmesi gerektiine ilikin basnda kan haber ve yorumlar, darbecileri kzdrm olmal ki Orgeneral evik Bir imzal Baclar Savcsna talimat veren yaz savcla ulatrlmtr. 27 Ekim 1997 tarih ve adli mavirlik 7501-1106-97 sayl, Baclar Cumhuriyet Basavclna hitaben yazlan Akit Gazetesi'nin 2 Ekim 1997 tarihli nshas hakknda "su duyurusu" konulu Orgeneral evik Bir imzal yazda aynen yle deniyordu: "Onba davasnda skandal" balklar altnda yaymlanan haberde zellikle "Trkiye'de askeriyenin ierisinde komnist olduunuz zaman en st kademeye terfi edebilirsiniz, fakat vatan ve milleti koruyan birisi olduunuz zaman odac bile olamazsnz" eklindeki ifadelerden "Trk silahl kuvvetlerinde yasad faaliyetlerin korunduu, vatan ve millet sevgisini ifade eden tutum ve davranlarn onaylanmad gibi yakksz ve sama iddia ve benzetmelerle Trk Silahl Kuvvetlerinin kamuoyundaki itibarn sarsmak istediinden, haber yaznn devletin askeri kuvvetlerini alenen tahkir ve tezyif amacyla yazld anlalmaktadr. Bu nedenle, bata Av. Necati Ceylan (haberde ismi geen hukuku) olmak zere haber ve yaz sorumlular hakknda yasal ilem yaplmasn ve sonucundan Genelkurmay Bakanlna bilgi verilmesini rica ederim." Resmi kurumlar arasnda, kurumlar aras ilikilerde protokol ve hiyerarik kurallara en ok nem veren kurum askeri kurumlardr. Dolaysyla; dare ierisinde yer alan askeri yapnn, yarg kurumuna kar yazmalardaki slubu, yrtme-yarg ilikisi asndan dikkate alnmaldr. Yrtmenin herhangi bir biriminin, zellikle yarg kurumuna "rica etme" biiminde istekte bulunmas dnlemez. Zira bu szck, resmi yazmalarda, emir anlamna gelmektedir. Nitekim Orgeneral evik Bir de bunu yaparak Akit Gazetesindeki haberle ilgili gerekli ilemin yaplmasn "rica ederek" emretmi ve sonucunun da bildirilmesini istemitir. Cumhuriyet Savcl, mesaj alm olmal ki, emrin gereini yerine getirerek, 21.01.1998 tarihinde, derhal, 1998/ 1289-799 hz/Es. sayl iddianameyi hazrlayarak, Bakrky 3. Ar Ceza Mahkemesi'nde davay amtr. Savcla "rica etmenin" gerei olarak, ilemin sonucunun da ilgiliye bildirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle Baclar Cumhuriyet Basavclnn yetkili Savcs, Genelkurmay Bakanl'na hitaben, 19 Ocak 1998 tarihli cevabi yazsyla, ricann gereinin yapldn bildirmitir. Yaz aynen yledir:
27 Ekim 1997 gn ve Ad. M. 7501-1106-97 sayl yaznz ile gnderilen 02.10.1997 gnl Akit Gazetesi'nde... 'Onba davasnda skandal' balkl yaz ve haber iin Akit Gazetesi sorumlu yaz ileri mdr Murat Balbey ve Necati Ceylan hakknda devletin askeri kuvvetlerini neren/tahkir ve tezyif etmek
1832

Genelkurmay tarafndan yarg organlarna gnderilen yaz rnekleri Ektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1202
suundan fezleke dzenlenip Bakrky Cumhuriyet Basavclna gnderilmitir. Fezlekenin bir sureti iliikte gnderilmi olup, durum bilginize arz olunur Y. A. yetkili Cumhuriyet savcs.

Cevabi yazda grld gibi, talimat ile almas istenen dava alm, davann ald da talimat verenlere arz edilmitir. Savclara gnderdikleri talimatla emir verenler, talimatn ve grevin yerine getirilip getirilmediini de titizlikle takip etmektedirler. Talimatn sonucunu bildirmeyen savclar, telefonla aranarak emrin gereini yerine getirip getirmedii sorulmakta, emri yerine getirmeyenler veya biraz geciktirenler, bazen ima ile bazen aka tehdit edilmektedir. Yargya emir ve talimat ieren "kiiye zel" yazlar, idare mahkemeleri, adli mahkemeler ve devlet gvenlik mahkemeleri olmak zere, tm yarg alann kapsayacak ekilde her mahkemeye gnderilmitir. Yargda irtica soruturmas Yargya mdahale, alan davalarn takibi ve hkimlerin ynlendirilmesiyle snrl kalmam, btn yarg kurumuna ve her alanda yarg ve savclara ynelik soruturmalara ynelmitir. 1997 srecinde Babakanlk bnyesinde oluturulan "Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu" tarafndan toplanan bilgiler sonucu "tarikatlarla balantlarnn olduu, tarikat rgtlenmesinde rol aldklar, kadn eli skmadklar, harem-selamlk uyguladklar" tespit edilen 40 adli ve idari yarg hkimi hakknda soruturma almtr. "Yargda rtica Soruturmas" olarak kamuoyuna duyurulan soruturma furyasnda Edirne, Malatya, Konya, Karabk, Erzurum, Elaz ve Ar illerine mfettiler gnderilmi, dier il ve ilelerde grev yapan hkim ve savclar hakknda, ilk aamada sicil dosyalar zerinde inceleme balatlmtr. Herhangi bir kii ya da kurum, hukukun dna ktnda, bu hukuk ihlali makul llerde kalmamakta, her nevi iddia ve sylem olaan hale gelmektedir. Aada belirteceimiz soruturma rnekleri, hukuksuzluun snr tanmadn gstermekte, yargya mdahalenin hangi boyutlarda olduuna iaret etmektedir. Adalet Bakanl, stanbul Vergi ve dare Mahkemesi'nde grevli baz hkimler hakknda soruturma balatmtr. Soruturma ierii dehet verici ve ancak bir darbe srecinde yaanabilecek trdendir. Adalet Bamfettileri .T ve M.K. tarafndan imzalanm "Adalet Bamfettilii" balkl yazda aynen yle denilmektedir:
Sayn M. A. stanbul 2. dare Mahkemesi yesi Sosyal ve ailevi yaantnz ile einizin benimsedii ada olmayan giyim tarz itibariyle, laiklik kart dncelere yaknlk duyduunuz hususunda kanaat uyandrdnz ileri srlmektedir. ...savunmanz iki nsha olarak 3 gn iinde ... gndermenizi. .. rica ederiz"

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1203 Dier bir soruturma rneini oluturan ve ayn bamfettiler tarafndan imzalanan Adalet Bamfettilii balkl soruturma yazsyla savunma istenen yazdaki su nitelemesi, taciz amacn aka ortaya koymaktadr. Soruturma yazs yledir:
Sayn A. G. stanbul Vergi Mahkemesi yesi Sosyal ve ailevi yaantnz ile einizin yakn zamana kadar benimsedii ada olmayan giyim tarz itibariyle, laiklik kart dncelere yaknlk duyduunuz hususunda kanaat uyandrdnz, bu arada evinize gelen misafirleri haremlikselamlk tabir edilen ekilde arladnz ve keza dairedeki odanzda radyo ve teypten dini yaynlar ve ilahiler dinlediiniz ileri srldnden, ..savunmanz iki nsha olarak 3 gn iinde ... gndermenizi.. . rica ederiz.

Barts yasann uygulamaya konulmas zerine renciler, bu yasan kaldrlmas iin idare mahkemelerinde iptal davalar aarken; bunun yannda, kendilerini fakltelere almayan sorumlular hakknda su duyurularnda bulunmaya balamlardr. Yozgat Cumhuriyet Basavcl, bartl olduu iin niversiteye alnmayan rencilerin, Erciyes niversitesi rektr ve dier ilgililer hakknda su duyurusunda bulunmas zerine, soruturma balatmtr. niversite rektr ve dier sorumlular hakknda soruturma balatan Yozgat Cumhuriyet Basavcs Reat Petek, hakknda disiplin soruturmas alarak srgn edilmi, "barts yasan uygulayanlar hakknda" soruturma amann bedelini, basavc iken savc olarak atanarak demitir. Adalet Bakanl Ceza leri Genel Mdrl'nce, basavc Reat Petek hakknda alan soruturma sonucu hazrlanan 08.03.1999 tarihli soruturma raporu, soruturmann amacn arpc bir ekilde ortaya koymaktadr.(Adalet Bakanl Verileri). Bakanlk makamna sunulan raporun giri blmnde soruturmann sebebi yle izah edilmektedir:
Genelkurmay Bakanl'nn 10.02.1999 tarih ve AD. M.3590-88-99 C.G. Sayl, Yksekretim Kurulu Bakanl'nn 26.11.1998 tarih ve 27306 sayl 2.12.1998 tarih ve 27798 Sayl, Trkiye Barolar Birlii Bakanl'nn 16.10.1998 tarih ve 1878 sayl" bavurular zerine balatlan soruturma raporunda; "Yozgat Cumhuriyet Basavcs Reat Petek'in Yozgat Cumhuriyet basavcl grevini yrtt srada; Trbanl rencilerin okula girileri engellendikleri bahisle verilen ikyet dilekeleri zerine, Erciyes niversitesi Rektr Mehmet ahin ile Yozgat Fen Edebiyat Fakltesi Dekan vekili Yunus Akamur haklarnda 2547 sayl yasann 53/c maddesinde "ceza soruturma usul" bal altnda belirlenen grev ve yetki kurallarn gz ard ederek hazrlk soruturmasna giriip dzenledii 03.12.1998 gn ve 1998/566 sayl iddianame ile kamu davas amak suretiyle grevini doru ve tarafsz yapmad kansn uyandrd" "Baz rencilerin barts kullanmalar sebebiyle faklteye alnmadklarn ileri srerek, Erciyes niversitesi rektr ile Fen Edebiyat Fakltesi dekan hakknda dzenledikleri ikyet dilekelerini, Yozgat Cumhuriyet Basavclna vermeleri zerine C. Basavcs Reat Petek tarafndan hazrlk soruturmasna giriilip Fen Edebiyat Fakltesi Dekan Yunus Akamur'un davetiye ile arlarak Cumhuriyet Basavcl makam odasnda, rektr Mehmet ahin iin \ de Kayseri Cumhuriyet

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1204
Basavclna talimat yazlmas suretiyle sank sfatyla savunmalarnn alnmas yoluna gidildii, Cumhuriyet Basavcs Reat Petek tarafndan dzenlenen 08.12.1998 gn ve 1998/566 sayl iddianame ile "gayr meru olarak rencilerin faklte binasna girmelerine engel olarak eitim ve retim hrriyetini kstlamak ve bu konuda kanunsuz emir vermek" sularndan sank Mehmet ahin'in Trkiye Cumhuriyeti Anayasas'nn 137, TCK/nun 64. maddesi delaletiyle 188/6 ve 251, sank Yunus Akamur'un ie TCK/nun 188/6', 251. maddeleri uyarnca cezalandrlmalar iin Yozgat Asliye Ceza Mahkemesi'ne kamu davas ald.. 2547 Sayl Yksek retim Kanunu'nun 53. maddesinin deiik c fkrasnn retim yelerinin grevleri dolaysyla ya da grevlerini yaptklar srada iledikleri ileri srlen sularla ilgili zel soruturma usul benimsedii, anlan maddenin 7. bendinde ise ideoloji veya eitim ve zgrln engelleyici sulardan dolay, Cumhuriyet Savcsna dorudan 'kovuturma' yapma yetkisi verildii" belirtilmektedir.

Raporun ilerleyen blmlerinde savc hakkndaki soruturmann amac daha net bir ekilde ortaya kmaktadr:
Son yllarda yksek retim kurumlarnda renim gren kz rencilerin bir ksmnn trbanl olarak okullara girmek suretiyle balattklar kar koyma (H. T) eylemlerinin, gsterilen tepki biimi ve davranlar destekleyen kii ve kurulularn artk tm kamuoyunca bilinebilen temel amalar da deerlendirilerek, art niyetsiz masum renci istekleri olduunun kabulne imkn kalmad, bu eylemlerin inan zgrlnn yasakland grnts altnda tekilatl bir biimde planlama ile laiklik ilkesinin yok edilip dini inanlarn istismarna ynelik bulunduu yolunda, giderek artan dnce ve kayglara sebebiyet verdii, Devletin tm kurum ve kurulularnda balatlan ve uygulamaya geirilen nlemlerin altnda Yksek retim Kurulu'nun, Anayasa Mahkemesi'nin ald kararlar da rehber alarak, okullardaki klk kyafet hususunda yapm olduu dzenlemelerin lkeyi ada lkeler dzeyine ykseltmeyi ilke edinmi bulunan niversiteler ve bal bulunan faklteler tarafndan istikrarl bir biimde uygulanmas sonucunda giderek baarya ulamakta olduu, Erciyes niversitesinin de bu gayeye ynelik bildirimlerinin Yozgat Fen Edebiyat Fakltesi Dekan tarafndan uygulanmas srasnda, genel tavr dnda trbanla okula girme istekleri geri evrilen birka rencinin ikyetinin renim zgrlnn engellenmesi eklinde deerlendirilemeyecei, Olay tarihinde Yozgat Cumhuriyet Basavcs olan Reat Petek'in trbanl olmalar sebebiyle okula alnmadklarn ileri sren birka rencinin ikyet dilekeleri zerine Anayasada ifadesini bulan Atatrk devrimlerine bal, laik ve demokratik hukuk devletinin temel ilkelerini uygulama grevini stlenen bir Cumhuriyet Savcs gibi hareket edip, evrakla ilgili kanun gereini yapmak yerine, mesleki bilgi ve birikiminden beklenmeyecek ekilde soruturmay srdrerek ilgililerin savunmalarn alp, kamu davas ama yoluna gittii, ...grevini doru ve tarafsz yapmad kanaatini uyandrd... bu nedenle muahezesinin (cezalandrlmasnn) gerektii.

Bu soruturmann ilgin olan dier ynleri de unlardr:

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1205 Savcnn "zel soruturma usulne ramen, ilgililerin sank sfatyla savunmalarnn alnmas ve haklarnda kamu davas almasnda eylemin 53/ 7. fkrada belirtilen hususlar ihtiva ettii sebebiyle dorudan soruturma yetkisi alan ierisinde olduu dncesiyle bu iddianameyi hazrlad belirtilmekte, ancak savcnn iddianamede belirttii "su nitelemesine" sayg gstermek ve ilgililerin mahkemede aklanmalarna imkn vermek yerine, iddianameyi hazrlayan savcy cezalandrma yoluna gitmenin hukuk devletinde yerinin neresi olduu belirtilmemektedir. Soruturma evrak "rencilerin eitim ve retim zgrlnn engellenmesi" halinde cumhuriyet savcsnn "dorudan soruturma yapma yetkisi" bulunduunu kabul etmesine ramen 'Rektr' ve 'Dekan' hakknda yarglama sreci balatlmas darbe srecinde getirilen "barts yasan olumsuz etkileyecek bir giriim olarak deerlendirilmi" ve baka savclarn da ayn yola tevessl etmelerini nlemek iin koldan mdahale edilerek savcnn cezalandrlmas yoluna gidilmitir. Soruturma ierii, batan aa "hukuk devleti" anlayn deil "kanun devleti" hatta "zorba devlet anlayn yanstmaktadr. Niyet okuma yntemiyle elde edilebilecek olan "...kz rencilerin bir ksmnn trbanl olarak okullara girmek suretiyle balattklar kar koyma eylemlerinin,.....bu eylemlerin inan zgrlnn yasakland grnts altnda tekilatl bir biimde planlama ile laiklik ilkesinin yok edilip dini inanlarn istismarna ynelik bulunduu.." gibi sulama ile hukuk devleti ilkelerine gre hareket eden bir savcy cezalandrmak, ancak zorba devlette olabilir. Cumhuriyet savcs, egemen-ynlendirici ve yasad etkileyici gcn gsterdii ynteme uymad zaman ".. Atatrk devrimlerine bal, laik ve demokratik hukuk devletinin temel ilkelerini uygulama grevini stlenen bir Cumhuriyet savcs gibi hareket" etmemekle itham edilmekte, slah mmkn deilse, memuriyetten atlmaya kadar gidecek bir cezaya mstahak grlmektedir. Nihayet bu soruturma nedeniyle Basavc Reat Petek de stanbul'a savc olarak gnderilmitir. Yozgat Cumhuriyet Basavcs hakkndaki soruturmaya benzer birok soruturma, bakalar hakknda da yaplm, birok savc ya meslekten ihra edilmi ya da (kaldrlan bir ceza tr olarak) srgn edilmitir. Nitekim "Adalette Trban Srprizi" bal ile verilen haberde, Adalet Bakanlnca yaplan teklif zerine Hkimler Savclar Yksek Kurulunca "... trban engelleyenlere soruturma amas nedeniyle kendisi hakknda soruturma alan Yozgat Cumhuriyet Basavcs bata olmak zere, Bursa Basavcs Hakk Kyl ile Diyarbakr Basavcs Hasan Turan Ylmaz'n bu grevlerinden alnarak stanbul'a dz savc olarak gnderildikleri" basna yansmtr. Anayasa Mahkemesinin Tutumu Anayasa Mahkemesi, ilk kez 1960 darbesinden sonra hazrlanan 1961 Anayasas ile yarg sistemine girmi, 1980 darbesinden sonra hazrlanan 1982 Anayasas ile devam ettirilmitir. Anayasa Mahkemesi, her iki darbenin temel kurumlarndan biri olup siyasallamas, kuruluu ile birlikte balamaktadr. Kurulduu gnden bu gne Anayasa Mahkemesi, siyasi, ideolojik ve hukuka aykr pek ok karara imza atmtr. Anavatan Partisi tarafndan karlan niversitelerin Kuruluu ile ilgili 2547 sayl Yasaya ek 16. maddenin iptaline ilikin karar, Anayasa Mahkemesi'nin ideolojik kararlarna ak bir rnektir. niversitede okuyan kz rencilerin barts kullanp kullanmayacana ilikin, 1989/2 sayl Kararnda; grevi gerei, sadece kanunu iptal etmekle kalmam, Anayasaya Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1206 aykr olarak, yeni bir uygulamaya yol aacak ekilde bir gereke hazrlamtr. Nitekim Yksekretim Kanununa ek 17. madde olarak eklenen ve "yasalara aykr olmamak kaydyla klk kyafet serbesttir" eklindeki maddeyi iptal etmemesine karn Ek 16. maddeye ilikin kararnn gerekesine atf yaparak iptal etmedii kanuna, iptal edilmi sonucu yklemeye almtr. Anayasa'nn 153. maddesine aykr olarak, yeni bir uygulamaya yol aacak nitelikte tasarrufta bulunmutur. Anayasa Mahkemesi, kurulduu tarihten itibaren, ok sayda siyasi partinin kapatlmasna karar vererek ifade zgrl ve rgtlenme zgrlnn ihlaline sebep olmutur. Anayasa Mahkemesinin o dnemdeki Bakan ve bir ksm yeleri, 28 ubat srecinde aka ynlendirilmekte bir beis grmemiler, askeri brifinglere katldklar gibi, ynlendirenleri ayaa kalkarak alklayabilmilerdir. Refah Partisi Kapatma Davas Yksek yarg organlarnda grev yapan hkimlere verilen "telkin, tavsiye ve dikte edici" brifingden on gn sonra, 20 Mays 1997'de iktidar orta olan Refah Partisi'nin kapatlmasna ilikin dava, Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava tarafndan yarg tarihinde grlmemi bir ekilde almtr. Bugne kadar gelen uygulamann aksine basavc kapatma davasn, nce yazl ve grsel basna yapt aklama ile kamuoyuna duyurmu, dava dilekesini bundan sonra mahkemeye tevdi etmitir. Bylelikle kamuoyu, ilk kez bir davay Anayasa Mahkemesinden evvel renmitir. Refah Partisi'ni kapatmaya ynelik dava dilekesi, Trk hukuk tarihinde ei benzeri grlmeyen skandal niteleme ve hakaretlere rneklik ettii gibi, yarglama sonunda verilen karar da bir o kadar tartmaldr. Hukuk tarihimizde ilk kez, 'hakaret', yksek mahkemeler araclyla hukuki zeminde meru gibi kullanlmtr. Militan demokrasiyi savunan Basavc, Refah Partisine oy vermi olan milyonlarca insan "kan emici vampirler" olarak nitelemitir. Mahkeme heyeti de bu ve buna benzer nitelemeleri ieren dava dilekesini kabul etmi, daha da tesi bu hakaretler karar metnine girmitir. Refah Partisi hakknda alan kapatma davas, 16.01.1998 tarihinde verilen 1997/1 E., 1998/1 K sayl karar ile sonulandrlm ve brifing toplantsnda, brifingi veren askerleri ayakta alklayan yksek yarg mensuplar, ikiye kar dokuz oyla Refah Partisi'ni kapatarak, brifingde alman talimatn gereini yerine getirmilerdir. Refah Partisi davasnda yarg tarihimizdeki bir ilk daha yaanmtr. Anayasa Mahkemesi, Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn Refah Partisi'nin Anayasa'nn 68 ve 69. maddelerine dayanarak kapatlmas talebini incelerken Siyasi Partiler Yasasnn 103. maddesinin kapatma karar verilmesine engel olduunu grm, ilk kez bu dava ile bu davann hem davacs, hem karar vereni konumuna gelmitir. Siyasi Partiler Yasas'nn 103. maddesi, parti kapatlmas iin neden olarak gsterilen eylemlerin sorumlularnn ceza mahkemelerinde yarglanarak hkm giymelerini gerekli grr iken, Anayasa Mahkemesi davac sfatyla Siyasi Partiler Yasas'nn "hkm giyme" artn ieren 103. maddesinin ikinci fkrasnn tmnn Anayasann 69. maddesine aykr olduu gerekesiyle iptalini talep ederek kendisine de dava amtr. Bu dava sonunda yine kendisi mahkeme- yarglamay yapan sfatyla, 09.01.1998 tarihinde dava konusu maddeyle ilgili olarak;

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1207 Siyasi Partiler Yasas'nn 103. maddesinin ikinci fkrasnda, 101. maddenin (d) bendine gndermede bulunularak birinci fkradaki "mihrak haline gelme" durumunun olumas iin ncelikle, parti yelerinin bu fkrada belirtilen sz ve eylemlerinden tr hkm giymi olmalar koulunun aranmas, 103. madde ile parti kapatma nedeni saylan kimi yasak fiillerin Ceza Yasas'nda su olmaktan karlmas nedeniyle yalnz 103. maddenin ilk fkrasnn uygulanmasn deil buna dayanak oluturan Anayasa'nn 69. maddesinin altnc fkrasnn da uygulanmasn olanaksz hale getirmitir. gerekesiyle iptaline karar vermitir.(Anayasa Mahkemesinin 12.12.2000 E: 2000/86, K: 2000/50 sayl karar) Anayasann 153. maddesinin "Kanun, kanun hkmnde kararname veya Trkiye Byk Millet Meclisi tz ya da bunlarn hkmleri, iptal kararlarnn Resm Gazetede yaymland tarihte yrrlkten kalkar. eklindeki hkmn de atlayarak Siyasi Partiler Yasas'nn 103. maddesinin ikinci fkrasn iptal ettikten sonra iptal karar Resmi Gazete'de yaymlanmadan Refah Partisi davasn karara balam ve 16.01.1998 tarihinde partinin kapatlmasna karar vermitir. Oysa iptal edilen kural (103. madde) Resmi Gazete'de yaymlanmadndan, partinin kapatld gn halen yrrlktedir. Yrrlkte olan bu kural yok sayarak hkm verilmesi, Anayasa'nn 153. maddesinin yok saylmas anlamna gelmektedir. ptal karar hukuki olarak boluk dourduundan, TBMM'ne iptal edilen kuraln yerine yenisini koymas iin sre ve imkn da tannmamtr. Anayasa Mahkemesi kendince Anayasa'ya aykrl gidermi ve "bir tr yasa yaparak" "yeni bir uygulama" balatmtr. Anayasa'nn 69. maddesi erevesinde parti kapatlma usul ve esaslarnn mutlaka "kanunla" dzenlenmesi mecburiyetine ramen bu usul ve esaslar Anayasa Mahkemesi kararyla belirlenerek Trkiye Byk Millet Meclisi'nin yetkisine de tecavz edilmitir. Davacsz iptal karar ile de Anayasa Mahkemesi, Trk Yarg tarihinde davac ile karar veren mahkemenin ayn kiilerde birletii bir olay yaatmtr. Fazilet Partisi Kapatma Davas Refah Partisinin kapatlmas davas Anayasa Mahkemesinde grlmekte iken 17 Aralk 1997 tarihinde Fazilet Partisi kurulmutur. Yeni kurulan bu Parti, bamsz milletvekillerinin de katlmyla TBMMde ana muhalefet partisi konumuna gelmitir. Sz konusu dnemde askerin hala rahatsz olduu, irticann hala lkede birinci tehdit olmaya devam ettii, sekiz yllk eitim kanunu dnda 28 ubat 1997 tarihinde alnan MGK kararlarnn uygulamaya konulmad, hkmetin trban yasa konusunda tavizler verdii ve kapatlan Refah Partisinin Fazilet Partisine dnmesine hkmete gz yumulduu konular srekli gazeteler ve televizyonlarda ilenmekte, bir anlamda 28 ubat srecinin halen devam etmekte olduu kanaati toplum zerinde pekitirilmektedir. te bu atmosfer ierisinde, Refah Partisinin 16 Ocak 1998 tarihinde kapatlmas ve kararn 22.2.1998 tarihli Resmi Gazetede yaymlanmasndan yaklak bir yl akn bir zaman getikten sonra 7 Mays 1999 tarihinde Yargtay Cumhuriyet Basavcl, bu kez Fazilet Partisi hakknda kapatma davas amtr. ddianamede kapatma nedeni olarak temelde iki iddia ileri srlmtr. Birinci iddia Fazilet Partisi'nin, Refah Partisi'nin kapatlacan anlayan yneticileri tarafndan kurdurulan hlle partisi olarak adlandrlabilecek bir parti olduu, 147 milletvekili ile ok sayda belediye bakannn Fazilet Partisi'ne gemelerinin, bu milletvekillerinden bazlarnn Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1208 da Genel dare Kurulu ve Disiplin Kurulu yesi olmalarnn kapatlan Refah Partisi'nin bir baka ad altnda kurulduunun kant olduu iddiasdr. kinci iddia ise Fazilet Partisinin laiklie aykr fiillerin "oda haline geldii" iddiasdr. Bu iddiaya dayanak olarak, Fazilet Partisinin trbanl bir milletvekilini aday gstererek seilmesini salamas ve bu kiinin TBMMde trbanl olarak yemin ettirilmek istenmesi ile Fazilet Partisi yneticilerinin eitli tarihlerde yaptklar konumalarda trban yasan eletiren konumalar yapmalar gsterilmitir. Parti kapatma davasnn, 18 Nisan 1999 tarihinde yaplan genel seimlerde Fazilet Partisinden milletvekili olarak seilen Merve Kavaknn 3 Mays 1999 tarihinde TBMM Genel Kurulunda trbanl olarak yemin etmek istemesi olayndan hemen sonra alm olmas, Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn bu olaya bir tepki olarak davay atnn en byk kantdr. Yargtay Cumhuriyet Basavclnn Merve Kavak olayna tepki olarak alelacele dava at ve iddianamede parti kapatma iin dayanlan nedenlerin yetersizlii Anayasa Mahkemesince de grlm ve Yargtay Basavclndan soruturmann geniletilmesi talep edilmi ve Yargtay Basavcl 5 ubat 2001 tarihinde ek bir iddianame dzenlemek zorunda kalmtr. Anayasa Mahkemesi 22 Haziran 2001 tarihinde verdii kararnda, Fazilet Partisinin kapatlan Refah Partisinin devam olduu iddiasn yerinde grmemekle birlikte, Fazilet Partisinin laiklik ilkesinin kart eylemlerin oda haline geldiini kabul ederek, bu Partinin de kapatlmasna karar vermitir. Anayasa Mahkemesi kararnda aynen;
18 Nisan 1999 tarihinde yaplan milletvekili seimlerinden sonra TBMM'ndeki yemin treninde, Merve Kavaknn ve onu seim ncesinde, yemin treni srasnda ve seim sonrasndaki davranlar ve yapt aklamalarla zel olarak destekleyen Nazl Ilcakn sergiledikleri eylemlerin ve yaptklar konumalarn; Bekir Sobacnn trban ve bart yasana direnen bu nedenle de stanbul apa ve Cerrahpaa Tp Fakltelerinden karlan rencileri Ankara giriinden alarak basn toplants yaptrmas, Meclis'e getirerek partileri ziyaretlerini salamas gibi yasalara aykr eylemleri desteklemesi ve tevik etmesinin; Ramazan Yenidede'nin resm daireler ve okullarda konuya ilikin yasa ve ynetmelikler gerei uygulanan trban veya barts yasan zulm ve zorbalk olarak gstererek halk kin ve dmanla tahrik etmesinin; Mehmet Slayn 1998 ylnda yaynlanan "Parlamentodan Haber" adl kitabnda, dnya tarihinde milletlerin dini duygular ve inanlaryla savaanlarn daima kaybettiklerini ran'da bunu deneyenlerin ya lkeyi terk ettikleri ya apoletlerinin skldn Cezayir'de Fransz karlarna hizmet uruna halka dayatanlarn ve zorbalarn bu gn hibirisinin hayatta olmadn belirterek halk kamu grevlilerine kar eyleme yneltmesinin ve Fazilet Partisi'nin Genel Bakan ile Milletvekillerinin ve kimi Partililerin davranlar ve eitli yer ve toplantlarda yaptklar konumalarla mevzuata ve yarg kararlarna aykr olduu halde resm daire ve okullarda trban veya barts taklmasn desteklemelerinin Anayasa'nn 68. maddesinin drdnc fkrasnda belirtilen Lik Cumhuriyet ilkesine aykrlk oluturduu sonucuna varlmtr. Fazilet Partisi'nin bir tepki gstermedii gibi benimsedii bu faaliyetlerin, Anayasa'nn 69. maddesi, Siyas Partiler Yasas'nn 101. ve 103. maddeleri uyarnca odak olmaya esas alnaca kukusuzdur.

Denilmek suretiyle, trban yasan eletirmek dnda bakaca bir eylemleri bulunmayan Parti yneticilerin szleri daval Partinin laiklik kart eylemlerin oda haline geldiinin kant olarak kabul edilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1209 Kapatma davasna da konu olan eski Fazilet Partisi Milletvekili Merve KAVAKI iin yaplan soruturma sreci ierinde Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi Savcs Nuh Mete Ykselin soruturma srecindeki eylem ve davranlar Ceza Muhakemeleri Kanunu dnda cereyan etmitir. zellikle gece yars pheli olduunu iddia edilen Merve Kavaknn evine refakatinde kolluk kuvvetlerinin alnmas ile gidilmi olmas soruturma evresinde rastlanlm bir olay deildir. Bu davran nedeni ile Merve Kavaknn evinin nnde Cumhuriyet Savcsnn bekledii anda, milletvekili olduuna dair yaznn gelmi olmas dokunulmazlnn olduunun anlalm olmas nedeni ile ifadesini almasndan vazgetii beyanndan, yasal erevede deerlendirildiinde mevzuata uygun olmad tespit edilmitir. Ayrca bu konuyla alakal Nuh Mete Yksel hakknda da HSYK tarafndan ilem balatlm olmas da bu soruturma srecinin yasal erevede devam etmediini gstermitir. Merve Kavak, 19 Ekim 2012 tarihinde Komisyonumuzda barts yasayla ekillenen bir hayat olduunu, tp fakltesinin ikinci snfnda eitimini yarda kesip, Amerika Birleik Devletlerine gitmek zorunda kaldn; 28 ubat postmodern darbesinin Kavak olaynn hukuki ve ahlaki olmak zere iki boyutunun olduunu; Hukuki aybn, seilmi bir milletvekilinin ant ierek grev yapmasnn bir dizi zorlama ve istisnai uygulamay gndeme sokarak deta bir nefret suunu legalize etmek gayesine odaklanarak engellenmesiyle alakal; ahlaki aybn ise, Millet Meclisi krssnn yemin gn igal edildii andan balayarak bugne dek kendisine reva grlen uygulamalardan olutuunu ifade etmitir. Kavak; 2 Mays 1999 tarihinde Mecliste yaanan olaylar; mill irade ksmen yok sayld, din ve ifade hrriyetinin engellendii, kadnlarn te ikisinin balarnn rtl olduu bir lkede temsil merkezinde kadn ayrmcl yapld ve Silahl Kuvvetler glgesinde, DSP glerinin Meclis ats altnda stlendii bir darbe olarak nitelendirmitir. Kavak, Devletin darbecilerin etkisiyle kendisini ve ailesini kendisinin inanc gerei barts takt ve gerek okullarda gerekse kamu kurum ve kurulularnda Mslman kadnlarn barts takmak istemeleri nedeniyle engellenmelerine ynelik bir mcadelenin iine girmesinden dolay hedef gsterildiini; kendisine ve yannda durma cesareti gsteren Nazl Ilcak gibi kiilere haddini bildirmeye kalktn; ahsiyetini, millet nezdindeki itibarn zedelemek iin uratn iddia ederek, o gnlerde kendisiyle ayn sralar paylaan baz siyaset arkadalarnn iktidarda olmasna ramen bartl kadnlar iin 28 ubatn hl devam ettiini bu yolda partisinin kararyla aday aday olduunu, ancak mcadelesini yalnz srdrmek durumunda kaldn, kendisinin yalnz brakldn, kendisine TBMMde yaplanlarn, ngiliz Parlamentosunda gndeme getirildiini; o gn Mecliste rtt bartsnn Amerikan Kongresinde bir hafta boyunca dini zgrlklerin simgesi olarak sergilendiini; Kavak Olaynn Kanada'nn Toronto ehrinde ilkretim sisteminde bir hogrszlk rnei olarak anlatldn; Parlamentolar aras Birliin konuyu incelediini, kendisini ve semeninin urad hak ihlalini teyit ettiini; 2007 senesinde Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Kavak ve Trkiye davasnda Trkiyenin seme ve seilme hakkn ihlal ettiine hkmettiini belirtmitir. Kavak, 18 Nisanda milletvekili seildiini ve stanbuldaki YSK yetkililerinden mazbatasn aldn, Meclise gelerek gerekli ilemleri sorunsuz yaptrdn ve ant iip grevini yapmaya hazr olduunu ancak o arada, Ecevit'ten Hsamettin zkan vastasyla partinin ileri gelenlerine Meclis Genel Kurulu'na girmemesinin istendiini ve bu andan itibaren Bartsnn bir sorun olarak kendini gstermeye balad ve sorunun kendisine Mecliste gelip gidecei bir oda verilerek zlmeye alldn; Anayasa ve tzkte ba rtl bir vekilin haklar konusunda Yemin treniyle alakal olarak herhangi bir kstlama getirilmemiken bariz bir bask atmosferinin parti zerinde etkili olduunu; 1 Mays 1999 Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1210 gn yani yemin treninden bir gn nce Sayn Abdullah Gl, Salih Kapusuz ve Ltf Esengn Beylerin evine gelerek "Yarn sabah gidip Meclis Bakan Septiolu'nun elini peceksin, eer msaade ederse yemin edeceksin, etmezse yemin etmeyeceksin" talebinde bulunduklarn; ayn akam kendisinin ahsi gayretleri sonucunda, Genel Bakan Recai Kutanla, Cemil iek Bey, Temel Karamollaolu Bey, Zeki nal ve Salih Kapusuz Beyin de kendisiyle beraber hazr bulunduklar halde bir toplant yaptklarn; toplantda Karaman Milletvekili Zeki naln "Merve Hanm dier milletvekilleriyle beraber saat 3te Genel Kurula gelmeli" teklifinde bulunduunda Cemil iekin "Bilmediiniz eyler var." diyerek kar ktn; daha sonra edindii bir bilginin Sayn iek'in kar kan szlerine k tutar nitelikte olduunu, bu bilginin Mart 2001 tarihinde Kba'nn bakenti Havanada yaplan Parlamentolararas Birlik Toplantsna kendisinin de davet Kbaya edildiini, orada Turhan Alelik Bey ve rahmetli Bahri Zengin Beylerle karlatn, kendisine yemin trenimle alakal olarak Askeriyeden, Cumhurbakan Demirel aracl ile parti bakanlna yemin etmeniz halinde mdahale edilecei uyars yapldn, partinin de onun iin kendisinin arkasnda duramadn, Ecevitin konumasyla e zamanl olarak kendisinin de Mecliste bulunduu srada, Cumhurbakan Demirel lkenin nasyonal Milli televizyonu TRTde kendisini fitne karmakla suladn ve ajan provokatr olduu iftirasn attn; ertesi gn basnn konu ile ilgili sorusunu Devletin elinde herhlde byle bilgiler vardr diye cevapladn ancak, byle bir bilgi veya belgenin olmadn, bunun iftira olduunu, ajan veya provokatr olmadn herkesin bildiini ifade etmitir. Kavak, ifte vatandalk ve milletvekilliinden ileri gelen zlk haklarn ald yolundaki iddialar konusunda; Trkiye Cumhuriyeti ifte vatandal siyaseten ve hukuken tevik eden bir lke olmasna ramen, sanki vatana ihanet etmiim gibi beni apar topar vatandalktan kard. Vatandalktan karlmam iin kullanlan Amerika Birleik Devletleri vatandalk belgesi Houston Bakonsolosluu tarafndan Ankaraya faks edilmi bir bilgisayar ktsndan ibaret, herhangi bir resm belge deil. Bu belge Bakanlar Kurulu tarafndan resm belge olarak kullanld. Sadece ilk maam aldm. Bir milletvekiline tannan zlk haklar bana tannmad. Bir de -Nuh Mete Yksel'in evime yapt baskn srasnda olduu gibidokunulmazlm varm gibi ve dolaysyla da milletvekiliymiim gibi muamele grdm. diyerek aklk getirmitir. Kavak, 2 Mays 1999da Meclisteki yemin treninin hemen akabinde, Genel Kurula bartmle girmemden dolay DGM'de 312nci maddeden, halk din, dil, rk, vicdan asndan blmekten suundan kendisi aleyhinde 312nci maddeden soruturma balatldn ve Ankarada Nuh Mete Yksel tarafndan bu soruturma kapsamnda evine gece baskn dzenlendiini; Gerek Hayat Dergisi'ne verdiim bir rportajdan dolay barts yasan gndeme getirmek ve bunun bir kadn ayrmcl olduunu ifade etmekten dolay Devletin manevi ahsiyetine hakaretten ili Savclnca bir soruturma balatldn, Refah Partisinde grevli olduu yllarda, Amerikada slamic Society of North America ve slamic Association for Palestine tarafndan dzenlenen toplantlara Refah Partisini temsilen katld iin 169uncu maddeden terre yataklk ve yardm etmekten DGMden soruturma balatldn ifade etmi; Kzlarna da; kendisine TBMMde yaplan lin ve had bildirme kampanyasnn bir benzerinin kendi ilkokullarnda yapldn ifade etmitir. Kavak, son olarak, Dnemin Cumhurbakanl, Babakanlk, Dileri Bakanl, Genelkurmay Bakanl arasndaki yazmalarn, szl grmelerin, Cumhurbakanlndaki gizli yazlarn, telefon kaytlarnn, Genelkurmay Bakanlnn Kozmik Odasndaki ilgili dokmanlarn, MGK kaytlarnn, dnemin ABD ve Trkiye arasndaki devletleraras yazma ve grmelerinin, telefon kaytlarnn, MT, CIA, MOSSAD arasndaki szl ve yazl kaytlarn, dnemin YSK kaytlarnn ve medyann tacizlerine rnek tekil edebilecek, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1211 Uur Dndar ve ekibinin days Orhan Gngenle yaptklar telefon grmelerinin kaytlarnn ortaya kartlmasn talep etmitir. 367 Karar 1982 Anayasas'nda dzenlendii ekliyle, siyasi bir misyon yklenen Anayasa Mahkemesi, 27 yla varan dnemde birok davay incelemi olmasna karn, daha ok siyasi davalarla akllarda kalmtr. Anavatan Partisi'nin iktidar olduu zaman diliminde, Turgut zal'n Cumhurbakanl dneminde, Refah Partisi ile Doru Yol Partisi'nin iktidar srecinde ve 2002 Kasm sonras Ak Parti dneminde deta bir muhalefet partisi gibi grev ifa etmitir. Bu erevede verdii bir ksm kararlarda aka siyasi bir tavr sergilemitir. Anayasa Mahkemesince verilen kararlar arasnda, 1989 tarihli Yksek retim Kanununa eklenen Ek 16. madde'nin iptali, 1991 tarihli Ek 17. madde'ye ilikin yorumlu ret karar, Refah Partisi'nin kapatlmasna ilikin 1998 tarihli karan, Fazilet Partisi'nin kapatlmasna ilikin karar ve en son 2007 ylnda Sayn Abdullah Gl'n 'Cumhurbakanlna aday olmas sonras Cumhurbakanl seim srecini balatan TBMM toplantsyla ilgili olarak verilen ve kamuoyunca '367 karar' olarak bilinen, ilk akla gelen kararlardandr. Mahkemenin 367 karar, hukukun snrlarnn zorlandna ve hatta Anayasa'nn bilfiil Anayasa Mahkemesince ihlal edildiine dair youn eletiriye maruz kalan bir karar olmutur. Bu karar, mahkemenin ne denli siyasallaabileceine ak bir rnek oluturmas nedeniyle nem arz etmektedir. Yrtmenin bir paras olan Cumhurbakannn seim ekli 1982 Anayasasnn 102. maddesinde belirlenmitir. Bu madde erevesinde 9 Kasm 1989 tarihinde Turgut zal, 16 Mays 1993 tarihinde Sleyman Demirel, 5 Mays 2000 tarihinde Ahmet Necdet Sezer cumhurbakan olarak seilmitir. Trkiye Cumhuriyeti'nin 8. Cumhurbakan Turgut zal, 9 Kasm 1989 ile 17 Nisan 1993 tarihleri arasnda bu grevde bulunmutur. TBMM'de yaplan 3. tur oylama sonucunda Cumhurbakanl'na seilen zal, oylamaya katlan 285 milletvekilinden 263'nn oyunu almtr. Turgut zal'n Cumhurbakanl adaylna kar kan ve o gn Mecliste bulunan partilerden SHP ve DYP, tpk 27 Nisan 2007'de olduu gibi Cumhurbakanl seiminin yapld oturuma katlmamlardr. Dolaysyla ilk oturuma katlanlarn says 367'yi bulmamtr. Cumhurbakan Sleyman Demirel, 16 Mays 1993 tarihinde greve balam ve 16 Mays 2000 tarihine kadar bu grevi srdrmtr. Sleyman Demirel 3. tur oylamada, oylamaya katlan 431 milletvekilinden 244'nn oyunu alarak cumhurbakan seilebilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisinde 5 Mays 2000 Cuma gn Cumhurbakanl iin yaplan nc oylamaya 533 ye katlm ve sonuta Ahmet Necdet Sezer, Anayasa'nn 102'nci maddesine gre nc tur oylama iin ngrlen salt ounluu salam ve 330 oyla, Trkiye Cumhuriyeti'nin 10'uncu Cumhurbakan seilmitir. Onuncu Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer'in grev sresinin 16 Mays 2007 tarihinde sona erecek olmas nedeniyle, on birinci Cumhurbakannn seim sreci, 30 gn ncesinden Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1212 balamtr. lk tur oylamann 27 Nisan 2007 tarihinde yaplmas kararlatrlan bu srete, Ak Parti milletvekili Abdullah Gl Cumhurbakanlna aday olduunu aklamtr. 27 Nisan 2007 tarihinde yaplan ilk tur oylamada kullanlan oy says 361 olarak aklanm olup, seilebilmek iin gerekli 367 oy says alamad iin, bu tur sonusuz kalmtr. Abdullah Gl'n aday olmas nedeniyle balatlan tartmalar erevesinde, emekli savc Sabih Kanadolu, "ilk toplantda 367 kiinin Genel Kurul'da hazr bulunmas gerektii, ayet Genel Kurul'da 367 kii hazr bulunmadan oylama yaplrsa bu seimin Anayasa Mahkemesine tanabilecei" ynnde bir iddia ortaya atmtr. Bu iddiayla ezamanl olarak, Doru Yol Partisi ve Anavatan Partisi ynetici ve milletvekilleri oylama iin Genel Kurul salonuna girmemeleri ynnde uyarlmlardr. AK Partiye ye milletvekilleri ile Doru Yol Partisi'nden Denizli Milletvekili mmet Kandoan'n katlm ile gerekleen ilk oylamada Genel Kurul Salonunda bulunan milletvekillerinin says 367'ye ulaamamtr. Meclis iindeki ve dndaki muhalefetin "on birinci Cumhurbakann Meclise setirmeme" amacyla balatt giriim safha safha uygulamaya konulmutur. Nitekim Doru Yol Partisi, Anavatan Partisi ve CHP milletvekilleri, oylama esnasnda Genel Kurul salonu dnda beklemiler, salona girmemilerdir. Yrtlen plann gerei olarak ilk oturumun tamamlanmasnn ardndan CHP, ilk tur seimi Anayasa Mahkemesi'ne gtreceini aklamtr. Cumhurbakanl seimi iin, ilk turda Genel Kurul'da 367 milletvekilinin hazr olmas gerekip gerekmedii tartmalar devam ederken, 27 Nisan 2007 gece yars Genelkurmay Bakanl internet sitesinde bir e-bildiri yaymland haberi ajanslar ve televizyonlar tarafndan kamuoyuna duyurulmutur. Bu gelime, demokratik kstaslara sahip karak toplumsal birlii tesis etme yolunda nemli merhaleler kat edildiini dnen siyasi evreler ve vatandalar nezdinde teessfle karlanmtr. Sz konusu e-bildirinin oluturduu bask ortamnda Cumhuriyet Halk Partisi, 27 Nisan 2007 tarihinde yaplan ilk tur oylamay, eski Yargtay Cumhuriyet Basavcs Sabih Kanadolu'nun gsterdii istikamette Anayasa Mahkemesi'ne tam, ilk tur oylamada 367 milletvekilinin Genel Kurul'da hazr olmad ve buna ramen yaplan seimin "i tzk deiiklii" saylmas gerektii iddiasyla, vaki seimin iptali ile gelecek turlarn yaplmamas iin yrrln durdurulmas karar verilmesini istemitir. CHP, bahsi geen bavurusunda; "Trkiye Byk Millet Meclisi tznn 121. maddesinin birinci fkrasndaki "Anayasann 102'nci maddesi hkmlerine gre" ibaresini eylemli olarak deitiren Trkiye Byk Millet Meclisi Kararnn, bu karara dayal uygulamann ve bu uygulamann ayrlmaz paras olan 11. Cumhurbakannn seimine ilikin 27.04.2007 gnl ilk oylamann Anayasa'nn 96. ve 102. maddelerine aykrl savyla iptali ve iptal karar yrrle girinceye kadar bu uygulama ile oluan itzk hkmnn yrrlnn durdurulmasna karar verilmesi"ni istemitir. Anayasa Mahkemesi, mahkemeyi etkilemeye ynelik bu giriimler sonucunda, "Trkiye Byk Millet Meclisi'nin 27.04.2007 gnl, 96. Birleiminde alnan 11. Cumhurbakan'nn seiminde gzetilmesi gereken toplant yeter says ile ilgili kararnn 'eylemli itzk deiiklii niteliinde' deerlendirerek Anayasa'ya aykr olduu"nu kabul etmi, 27 Nisan 2007 tarihli oylamann (geersizliine) "PTALNE", ayn zamanda seimin devam etmemesi Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1213 iin yrrln de durdurulmasna karar vermitir. ( 01.05.2007 tarih ve 2007/45 E ,54 K. Sayl Karar) Mahkeme, oy okluu (9/11) ile ald kararda, nce konuyu inceleyebilme karar almtr. Mahkeme, konuyu "eylemli itzk deiiklii" kabul ederek; "Anayasa Mahkemesi, kanunlarn kanun hkmnde kararnamelerin ve Trkiye Byk Millet Meclisi tznn Anayasa'ya ekil ve esas bakmlarndan uygunluunu denetler. Anayasa deiikliklerini ise sadece ekil bakmndan inceler ve denetler." eklinde yeni bir grev tamm yaptktan sonra, "Anayasa Mahkemesi'nin pek ok kararnda belirtildii gibi, Anayasa Mahkemesi grevini, nne gelen yasama ileminin tad ada bal kalarak yerine getirmez." diyerek Anayasa'da tanmlanan grevin dna kabileceine de iaret etmitir. Mahkeme; "Yasama organnca, Anayasa'da Anayasa Mahkemesi'nin denetim alam iinde gsterilen ilemlerden baka isimler altnda ve baka yntemler uygulanarak oluturulan yasama ilemleri de, eer etkileri, nitelikleri ve ierikleri bakmndan Anayasa Mahkemesi'nin denetimine bal yasama ilemleriyle e durumda ise bunlarn da Anayasa Mahkemesi'nin denetim alan iinde olduu"nu kabul etmitir. Cumhurbakan seimine ilikin ilk turda, 367 milletvekilinin hazr bulunmas gerektii ynnde bir karar verebilmek iin de Meclisin uygulamasn -itzk deiiklii- olarak deerlendirmi, bu nedenle dava konusu 27.04.2007 gnl TBMM'nin oylama kararnn eylemli bir tzk kural deiiklii niteliinde olduuna ve iin esasnn incelenmesine oy okluu (7/11) ile karar vermitir. Karara katlmayan Tlay Tucu, Haim Kl, Sacit Adal ve Fulya Kantarcolu karara muhalefet erhi koymulardr. Mahkeme, davann esasna ilikin olarak oy okluu (9/11) ile "Toplant ve karar yetersaysnn ilk oylamada TBMM ye tamsaysnn te iki ounluu, -367 olduunungrd sonucuna" vararak "Anayasa'nn 102. maddesinin ilk fkras karsnda, bu ounluun 184 olarak uygulanmas sonucunu douran eylemli tzk deiiklii niteliindeki dava konuu TBMM'nin Kararnn Anayasa'nn 102. maddesine aykr" olduuna karar vermi ve iptal etmitir. Mahkeme, Anayasann 102. maddesinin birinci fkrasndaki "te iki ounluk" deyiminin, karar deil toplant yeter says olduu eklinde deerlendirmitir. Mahkeme, ilk tur oylamada te iki ounlukta milletvekilinin -367- katlmn arama elikisinin ortaya kmamas iin "toplant yeter saysnn Cumhurbakan seiminde yalnz birinci oylamada deil fakat drt oylamann her biri iin de aranmas gerektii, 102. maddenin kaleme aln biiminden aka anlalmaktadr." diyerek 367 karar yeter saysnn drt oylamada da gerekli olduuna karar vermitir. Kararda seim srecinde yaplan tartmalara, zellikle Meclis bakan Blent Arn'n konumalarna yaplan atflar ok ilgintir. Kararda aynen yle denilmektedir:
Blent Arn'n Cumhurbakanl seim sreci hakknda kamuoyunu bilgilendirmek iin dzenledii basn toplants konuma metninin 6. sayfasnda bu aklama u ekilde yer almaktadr: Deerli dinleyenler, Cumhurbakanl seiminin ilk turunda toplant yeter saysnn 367 olaca iddias tamamen yanltr ve hibir geerlilii yoktur. Bu iddia hukuku zorlamann tesinde, hukuku katletmektir. O gn Meclisi ynetecek Bakan olarak, benden nce cumhurbakanl seimini yneten tm Meclis Bakanlarnn yapt gibi,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1214
Anayasa'nn 96. maddesine gre toplant yeter says olan 184 yeyi Genel Kurul'da grdm anda seime balayacam. Bu, Anayasamza, itzmze uygundur ve imdiye kadar hep byle yaplmtr. Aksini iddia etmek, hukuka, ideolojik saplantyla bakmak anlamna gelir. "367 tezi" gelecekte hibir zaman unutulmayacaktr. Eminim ki "Hukuku kullanarak demokrasi nasl devreden kartlr" sorusuna hep "367 tezi" rnek olarak gsterilecektir." Anayasa Mahkemesi, "Bu aklamada ortaya konulan grn, Cumhurbakanl seiminin 27.04.2007 tarihli ilk oylamasnda tekrarland, meclis kararna dnt ve aynen uyguland; Cumhurbakanl seimi gibi btn lke iin ok nemli ve Anayasa'nn ok zel bir toplant yeter says belirledii bir olayda, oturumu yneten Trkiye Byk Millet Meclisi Bakannn Anayasann 96'nc maddesinde belirtilen toplant yetersaysnn olutuu konusunda kendi varsaymna gre hareket etmesi, Anayasann 102'nci maddesinde belirtilen zel toplant yeter saysna ulalp ulalmadn aratrmamas ve yoklama yapmayarak katlm kesin bir ekilde belirlemekten kanmas kabul edilemez.

diyerek bir muhalefet partisi mensubu gibi, Meclis Bakanna atfedilen konumay ve tavr eletirmitir. Mahkeme; 1982 Anayasas'na gre yaplan nceki cumhurbakanl seiminde niin byle bir uygulamaya gidilmedii iddiasna da yle cevap hazrlamtr: Kararda, "... imdiye kadar yaplan seimlerde Anayasann 102'nci maddesinin birinci fkrasnda ngrlen te iki ounluun toplant yeter says olarak dnlmemi ve aranmam olmas ve bu uygulamann imdiye kadar Anayasa Mahkemesinde bir iptal davasna konu yaplmam bulunmas, gemiteki uygulamalarn Anayasaya uygun olduu hukuki sonucunu dourmayaca" eklinde ifade edilmitir. Kararda, oylamann iptali ynnde oy kullanan ye Osman Pakst'n, iptal gerekesine, hukuki bir temeli olmayan, "uzla" artn ekledii grlmtr. Kar grnde; "Anayasa, Cumhurbakan'nn seiminde te iki ounluk bulunmasn gerekli grmtr. Cumhurbakanl seiminin, Parlamentoda iktidar partisinin siyasi program dorultusunda yapaca herhangi bir yasama faaliyeti gibi siyasi parti ounluu adna deil, Trk Milleti adna uzla anlayyla ve nitelikli ounlukla yaplacak bir seim ilemi olduu" belirtilmitir. Bu dnce, dava srecinde Sabih Kanadolu, CHP lideri ve benzerleri tarafndan dile getirilen "muhalefetin aday konusunda raz edilmesi"ne ilikin mesajlarn da iyi algland anlamna gelmektedir. Anayasa Mahkemesi, oy okluu (9/11) ile 27 Nisan 2007 tarihli Cumhurbakanl oylamasnn iptali kararna gerekeler retmeye alm ise de, 27 Nisan e-bildirisi ve CHP genel bakannn "iptal karan verilmezse kaos kar" tehdidi altnda verilen karar, kamu vicdannda olumlu bir yer bulamamtr. Anayasa Mahkemesi'nin kararyla eski meclis bakan Blent Arn'n belirttii ve karara da geen "367 tezi gelecekte hibir zaman unutulmayacaktr. Eminim ki "hukuk kullanlarak demokrasi nasl devreden kartlr" sorusuna hep "367 tezi" rnek olarak gsterilecektir." iddias gereklemi, insaf sahibi herkes 367 kararn, Anayasa Mahkemesi'nin "hukuk dna kna" rnek olarak gstermeye balamtr. Anayasa Mahkemesi'nin, 367 Kararn, hukuki bir sreten ziyade, harici unsurlarn etkisi alanda verdiine iaret eden grler dikkat ekicidir. Bu karara, hem ekil ve hem esas ynnden muhalif kalan Haim Kl kar grnde aynen yle demektedir; Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1215 "Anayasa'nn 138. maddesinin birinci ve ikinci fkralarnda aynen "Hkimler, grevlerinde bamszdrlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdan kanaatlerine gre hkm verirler. Hibir organ, makam, mercii veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hkimlere emir ve talimat veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz." denilmektedir. Anayasa'nn bu maddeleri ile yarglarn vicdani kanaatleri tam olarak gvence altna alnmak suretiyle hibir organ, kii veya merciin bunu etkilemesine imkn verilmemesi amalanmtr. Anayasa'nn ngrd bu sorumluluun, en sade vatandatan makam ve rtbesi ne olursa olsun herkesin gereini yerine getirme zorunluluu vardr. Ne yazk ki, bu zorunlulua ramen karar ncesi kimi kii, kurum ve mercilerin mahkemeyi etkilemeye dnk sylem ve davranlarn onaylamak mmkn deildir. Mahkeme'nin kendi istekleri dorultusunda karar vermemesi halinde lkenin bir i atmaya srklenecei biimindeki ifadeler, yargcn vicdani kanaatinin olumasn dorudan hedef alan bir eylem biimidir. Anayasa'nn 138. maddesi aktr. Bu sorumlulua karn, atma kaca tehdidi ya da lkeyi koruma adna yaplan aklamalar oluacak karara dnktr. Sonucun kamu vicdannda tereddt uyandrmasna neden olabilecek bu ve buna benzer davranlar ve sylemler, demokratik hukuk devletinde onaylanmas mmkn olmayan sorumsuzluklardr." Haim Kl, "Hukuku korumaya ynelik bu dncelerinin sadece tarihe not dmek zere" yazdn da belirtmitir. Gnmzde ortaya kan olaylar, Anayasa Mahkemesi'nin, mahkemeyi etkilemeye ynelik kampanyalarn etkisi altnda byle bir karar verdiini ortaya koymutur. Anavatan Partili ve Doru Yol Partili milletvekillerini telefonla tehdit eden emekli generallerin, mahkeme yelerini de benzer yntemle etkiledikleri ortaya kmtr. Anayasa Mahkemesi, iptal karar ile cumhurbakanl seimini engellemitir. Ne var ki, Trk milleti, siyaset d glerin "Trk milleti adna karar veren" yargy kullanarak engelledii cumhurbakanl seimini, bundan sonra kendi uhdesinde olmak zere devralm ve Sayn Abdullah Gl'n cumhurbakan olmasn salamtr. Bu, milletimizin Anayasa Mahkemesi'nin kararndan kendi hissesine deni fazlasyla aldn gstermektedir. Millet, adna karar verenlere, kendi iradesinin hilafna verilecek kararlara asla msaade etmeyeceinin iaretini vermitir. Recep Tayyip Erdoana Siyasi Yasak Karar Fazilet Partisinin kapatlmasndan sonra 14 Austos 2001 tarihinde Adalet ve Kalknma Partisi kurulmu ve Recep Tayyip Erdoan, Adalet ve Kalknma Partisinin kurucu yeleri arasnda yer almtr. Recep Tayyip Erdoann yen bir parti kurarak onun genel bakanln stlenmesi, Yargtay Cumhuriyet Basavcl tarafndan uygun grlmemi, yarg bir kez daha siyaseti kendi ideolojisine gre ekillendirme adna olaya mdahil olmutur. Yargtay Cumhuriyet Basavcl 21 Austos 2001 tarihinde, Adalet ve Kalknma Partisi Kurucu yesi ve Genel Bakan Recep Tayyip Erdoan'n Trk Ceza Kanunu'nun 312/2. maddesi uyarnca 10 ay hapis cezasna mahkm olmas nedeniyle milletvekili seilme yeterlilii bulunmad ve bu nedenle 2820 sayl Siyas Partiler Kanunu'nun 8. maddesine gre Siyas Parti Kurucu yesi olamayacandan, 104. maddesi uyarnca daval Siyas Parti'ye Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1216 ad geenin kurucu yelikten karlmas iin ihtar karar verilmesi istemiyle Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Anayasa Mahkemesi, 9 Ocak 2002 tarihinde verdii kararla; Recep Tayyip Erdoan'n suunun, 4454 sayl Yasa'nn kapsamnda olmad gibi cezas infaz edildikten sonra 22/12/2000 tarihinde yrrle giren 4616 sayl Yasa hkmlerinden yararlanmasnn da mmkn olmad gerekesiyle, Recep Tayyip Erdoann 2820 sayl Siyas Partiler Kanunu'nun 8. maddesine aykr olarak Parti'nin kurucu yesi olduu anlaldndan Adalet ve Kalknma Partisi'ne, kararn tebli tarihinden itibaren alt ay iinde aykrl gidermesi iin ayn Yasa'nn 104. maddesi gereince ihtarda bulunulmasna karar vermitir. Sz konusu karar 5e kar 6 oyla verilmitir. Oysa ayn Anayasa Mahkemesi, Recep Tayyip Erdoanla ayn sutan mahkum olan ve benzer durumda bulunan Yeniden Dou Partisi yesi Hasan Celal Gzelin siyas partiye ye olamayaca gerekesiyle 2820 sayl Yasa'nn 104. maddesi uyarnca daval Siyas Parti'ye ad geenin yelikten karlmas iin ihtar karar verilmesi ynndeki Yargtay Cumhuriyet Basavclnn istemini 19 Temmuz 2001 tarihinde 4e kar 7 oyla reddetmiti. Anayasa Mahkemesinin ayn tr davada yaklak alt ay arayla farkl kararlar vermesi, 28 ubat Srecinin yarg zerindeki etkisinin devam ettiinin ve siyasetin siyaset d glerce yarg eliyle dizayn edilmesi projesinin bir gstergesidir. ki karar arasnda dikkat ekici olan ise Hasan Celal Gzel kararndaki gerekenin, Recep Tayyip Erdoan kararnda karara muhalif kalanlarca aynen kar oy gerekesi olarak kullanlmasdr.

dare Mahkemelerindeki Barts Davalar

Brifingler ncesi kararlar 28 ubat MGK kararlarnn nemli bir blm "irtica" dolaysyla "klk kyafet"e ilikin hususlardr. Darbecilerin mdahalede ncelikli hedefleri, eitim ve alma alan olarak belirlenmitir. Bunun sonucu olarak, ncelikle, "niversiteler" "uygulama alan" olarak seilmi, ayn zamanda orta retimde mam Hatip okullar da uygulamann bir paras olarak belirlenmitir. Bunlarn yannda ister kamu kurumlar, ister zel irketler olsun alma alanlar da uygulamann hedefi olmutur. "Milli Eitim Bakanlna Bal Okullarda Okuyan rencilerin Klk Kyafetine Dair Ynetmelik" hkmleri ile 1982 ylnda ksmen balatlan, 1987 yl Ocak aynda da "kat bir yasak" olarak uygulanmak istenen, ancak daha sonraki srete yasal olarak ve fiilen ortadan kaldrlan "klk kyafet yasa" niversite hayatnda hemen hemen hi olmamtr. 1997 ylna kadar niversitelerde "klk kyafet yasa"n uygulama imkn bulamayan yasak gler, 1997 sonlarnda stanbul niversitesi'ne rektr seilen bir kiiyi "uygulamac", stanbul niversitesi'ni de "uygulama alan" olarak belirlemitir. Kemal Alemdarolu, rektrle balamasnn ikinci aynda, 23 ubat 1998 tarihli ve 5786 sayl bir genelge yaymlayarak; "yeni dzenlemeye gre verilmi renci kimlik kart olmayan rencilerin ieri alnmamas, kimlik kartsz olarak ieri girenler hakknda ilem yaplmas" istemitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1217 Genelgede her ne kadar kimlik kart olmayanlarn ieri alnmayaca belirtilmekte ise de genelgenin ieriinden mesaj aka anlalmakta; "... kadn rencilerin balar bal olarak (bartl olarak) erkek rencilerin sakall olarak ders, staj ve uygulamalara alnmamalar." istenmektedir. Genelgede, ieri alnmama sebebi "kimlik kartnn olmamas" olarak gsterilmekte ise de bu genelgenin anlam, bartl rencilere kimlik verilmedii iin niversiteye "bartl rencilerin alnmayaca" anlamna gelmekteydi. Bu genelge, ayn zamanda 1998 yl balarnda balatlan klk kyafet yasann, kanuni ve hukuki bir dayanann da olmadna iaret etmekteydi. Ayn genelgede "rencilere ait yoklama listelerine bartl ve sakall olan rencilerin numara ve adlarnn yazlmamas, adlar listede olmad halde pratik uygulamalara ve dersaneye girip orada bulunmakta srar eden rencilerin uyarlmas, kmad takdirde ismi ve numaras alnarak dersin yaplmayaca kendisine bildirilmeli, buna ramen kmamakta direnirse retim yesi tarafndan tutanakla durum tespiti yaplarak dersin engellendii belirtilerek ders yaplmayacak, ilgili renciler hakknda cezai ilem yaplaca.." belirtilmektedir. Bu genelge ile niversitelerin kaps, o gne kadar grlmemi bir ekilde -1987 ylnda ksa bir sre hari olmak zere- bartl rencilere kapatlm oldu. Genelgenin uygulanmas iin, niversite kaplarnda -niversitenin btesiyle- gvenlik grevlileri istihdam edilmi, bu kiiler kolluk kuvveti gibi kullanlm, bartl rencilere kar etten bir duvar rmlerdir. Bart yasa, stanbul niversitesi'nin muhtelif fakltelerinde uygulanmakla birlikte, zellikle Tp fakltelerinde ok daha acmasz bir ekilde uygulanmtr. Bu yasaktan, btn renciler etkilenmekle birlikte, en ok etkilenenler, tp fakltelerini bitirme aamasnda olan, 5. ve 6.snf rencileri olmutur. Bitirmeyi dledikleri okulun kaps yzlerine kapatlmtr. Yasad yasak nedeniyle zor durumda kalan renciler, anlamsz yasan ve oluturulan fiili engelin kaldrlmas iin areler aramaya balamlardr. Madur renciler, hukuk devletinde hakszla urayan herkesin bavurabilecei bir yola, mahkemelere bavurmaya karar vermiler, hukuksuz uygulamann ve hakszln giderilmesi iin dare Mahkemelerinde davalar amaya balamlardr. Ankara'da dzenlenen brifinglere, yargnn her biriminde grev yapan hkimler ve savclar davet edilmilerdir. Ankara dnda grev yapan hkimler -zel bir gayret sarf edenler haribu brifinglere muhatap olmad iin, brifinglerde yaplan telkin ve tavsiyeden dorudan etkilenmemilerdir. Ayrca, her hkimin her telkin ve tavsiyeden etkilenmeyecei, tarafl davranmayaca da phesizdir. Nitekim idare mahkemelerinde verilen ilk kararlar, hukuki nitelemelerin ar bast, ynlendirme ve telkinlere direnme mahiyetindedir. Bu nedenle idare mahkemelerinin telkinlere kar tepkisi/tepkisizlii, tavr, hkimlere uygulanacak yaptrm konusunda da belirleyici olmutur. stanbul dare Mahkemesi Daha nce de ifade edildii zere barts yasa stanbul niversitesi'nde, en acmasz ekilde tp fakltelerinde uygulanmtr. . Tp Fakltesi 5. snf rencisi H. Arslan, Edebiyat Fakltesi rencilerinden S. Caferolu ve S. Cokun, stanbul niversitesi Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1218 Rektrlnn "Bartl" rencilerin derslere alnmamasna dair ileminin iptali ve yrrlnn durdurulmas talebiyle stanbul dare Mahkemelerinde dava amlardr. stanbul 6. dare Mahkemesi; S. Cokun, S. Caferolu ve H. Arslan isimli kz rencilerin atklar davann ilk incelemesinde 26.06.1998 tarih ve 1998/367 Esas sayl, yine ayn tarih ve 1998/368 Esas sayl ve yine ayn tarih ve 1998/369 Esas sayl kararlar ile, -Bakan Belir Cann muhalefetine karn, yeler Seher Bayrak ve Selami Demirkol'un oylaryla- bartl rencilerin stanbul niversitesine alnmamasna ilikin ilemin yrtmesini durdurmutur. Yrtmenin durdurulmasna dair kararlarda; "... 2577 sayl dari Yarglama Usul Yasas, 2547 sayl YK Yasas'nn Ek 17. maddesi ve YK renci Disiplin Ynetmelii'nin disiplin sular balkl 7. maddesinin 08.01.1987 tarihinde yrrle giren 'Yksek retim kurumlarnn dershane, laboratuvar, klinik, poliklinik ve koridorlarnda ada kyafet ve grnm dndaki bir kyafet ve grnmde bulunmak' fiilinin knama cezas ile cezalandrlabilecei kural" dikkate alnarak dava konusu ilemin incelendii belirtilmitir. Mahkeme, kararnda ayrca; "dava konusu ilemin ilk bakta kimlik kart olmayan rencilerin niversite ve kampslerine alnmamas eklinde gvenlie ynelik olarak tesis edildii izlenimi vermekte, ancak devamnda rektrn imzasndan sonra yer alan yaptrmlarla kadn rencilerin balar bal olarak (bartl olarak) erkek rencilerin sakall olarak ders, staj ve uygulamalara alnmamalarnn gerekmekte olduunu belirtmekte ve rencilerin renim zgrln kstlamaya ynelmekte, devamnda ise derslerin yaplmamasna kadar yaptrm getirecek retimin engellenmesi sonucuna kadar vardrlmakta olduunu", "niversitede gvenlii salamak asndan gerekli nlemlerin alnmas rektrn grev ve yetkisi dahilinde bulunmakta ise de dier hususlarn bir genelge ile dzenlenmesi gereken hususlar olmad kanun, tzk ve ynetmelikle dzenlenmesi gereken hususlar olduunu" belirtmitir. 1982 Anayasas'nn 124. maddesinde "Babakanlk, bakanlklar ve kamu tzel kiileri"nin kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak zere ve bunlara aykr olmamak artyla ynetmelik karabilecekleri hkm vardr. ...Hukuki normlar hiyerarisi ierisinde yasa ve tzklerin uygulanmas balamnda karlan ynetmelikler ile kamu tzel kiileri kendi grev alanlarn ilgilendiren konulara aklk getirmek ilevini yklenmektedirler. ...bu ynde yasama organnca dzenleme yaplarak Ek 17. madde hkm ile dzenleme getirilmi, bu dzenleme iptal davas olarak Anayasa Mahkemesi'nin nne getirilmi ancak Anayasa Mahkemesi bu dzenlemeyi Anayasaya aykr bulmayarak davay reddetmi, ancak Ek 17. madde hkmnn uygulamada birlii salayacak ekilde aklk tamamas nedeniyle farkl uygulamalar ortaya km, ancak yrtme erki tm lke apnda uygulamay belirleyecek bir genel dzenleyici ilemle (ynetmelik) meseleyi zme yoluna gitmemi 1990 ylndan bu yana (karar tarihine kadar) uygulama farkl niversitelerde deiik yneticiler tarafndan deiik ekilde uygulanm, sonu olarak barts veya trban olay yksek retim kurumlarnda her zaman baz evrelerce kt amala kullanlarak devam eden problem durumuna gelmi, yasa ve yrtme erki meseleyi kknden zmleyecek ekilde Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1219 zerlerine den grevleri yapmadndan onlarn kullanmas gereken yetkiyi yksekretim kurumlarndaki yneticilerin kullanmasna zemin hazrlanmtr. Nitekim konunun zellii gerei 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu uyarnca karlan devlet memurlarnn klk kyafet ynetmelii ile memurlarn klk kyafetleri ynetmelik gibi genel, soyut ve kiisel olmayan bir dzenleyici ilemle uygulamaya yanstlrken 2547 sayl yasa uyarnca yksekretim personeli ile renciler hakknda iki ayr ynetmelik karlm ise de 2547 sayl yasann Ek 17. maddesi hkm balamnda yksekretim personeli ile rencilerin klk kyafeti hakknda... ynetmelik karlma yoluna gidilmemitir. Bu durumda yksekretim kurumlarnda rencilerin klk kyafeti konusu yasa ile (Ek 17. madde) serbest braklmken ve bu konuda lkemizde yaanan sorunlar dikkate alndnda bu gne kadar bir ynetmelikle konunun akla kavuturulmas gerekirken klk kyafet konusunda daval idarece birer ilem niteliinde tesis olunan ilemin altna dlen notla rencilerin klk kyafeti hakknda hukuki sonular douracak bir yaptrm uygulanmasna dair dava konusu ilemde, niversite rektrnn konu ynnden yetkisiz bulunduu sonucuna varld, dolaysyla ilemin yetki ynnden hukuka aykr olduu." belirtilmitir. Kararda ayrca; "..dava konusu ilemde ekil ynnden de hukuka aykrlk" sonucuna varlm, ".. 2547 sayl yasann Ek 17. maddesinde 1990 ylndan bu yana deiiklik olmad, ynetmelik dzeyinde de herhangi bir hukuki deiiklik bulunmad halde dava konusu ilem idarenin dzenli olmas ve idarenin istikrarl olmas ilkesine aykrlk oluturduu, idareyi bu ilemi tesisi etmeye ynelten yasa ve ynetmelik dzeyinde herhangi bir deiiklik yaplmadan, ilemin dayana olarak aka yasal dayanak gsterilmedii ve gereke belirtilmediinden objektif bir sebebi bulunmad sonucuna varlarak sebep unsuru ynnden de hukuka uygun bulunmad..." belirtilmitir. Netice olarak, stanbul 6. dare Mahkemesi, stanbul niversitesi Rektrlnn "bartl ve sakall rencilerin niversiteye alnmamas" ynndeki uygulamasn hukuka uygun bulmam, "dava konusu ilemin yrtmesinin durdurulmasna" karar vermitir. Yukarda da belirtildii gibi karar oyokluuyla (bire kar iki oyla) alnmtr. Karara muhalefet eden yarg, muhalefet gerekesini, idari yarglama usul yasasnn 27/2. maddesindeki, "ilemin aka hukuka aykr olmas ve uygulanmas halinde telafisi g zararlarn doacak olmas" artlarnn birlikte gereklemedii tezine dayandrmtr. Edirne dare Mahkemesi Trakya niversitesi, Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi rencisi M. Parlak, niversiteye "bartl olarak girdii gerekesiyle" Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi dekanlnn 18/06/1998 tarihli karar ile verilen bir hafta sre ile yksekretim kuramlarndan uzaklatrlmasna dair disiplin cezasnn iptali ve yrtmesinin durdurulmas talebiyle Edirne dare Mahkemesi'nde dava amtr. Sz konusu davada, hkim Ali Kaban bakanlnda Abdurrahman Beer ve Glten Kaya Hatipolu'ndan oluan Mahkeme heyeti, 08.07.1998 tarih ve 1998/410 Esas sayl kararlaryla oybirlii ile "yrtmenin durdurulmasna" karar vermilerdir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1220 Davac rencinin bir hafta sre ile niversiteden uzaklatrlmasna ilikin ilem; "Trakya niversitesi rencilerinin Genel Grn, Giyini ve Davranlar Ynergesinin 4. Maddesine aykr olarak derslere barts ile girdii, bu fiili nedeniyle Yksek retim Kurumlar renci Disiplin Ynetmelii'nin 7. Maddesi uyarnca "knama" cezas verilmesine karn, bu davrannda srar ederek yine derslere barts ile girdii gerekesiyle ayn ynetmeliin 12. maddesinin yollamasyla 8. madde uyarnca tekerrrden dolay bir st ceza olan bir hafta uzaklatrma cezas verilmek suretiyle gerekletirilmitir" diyen Edirne dare Mahkemesi'ne gre;
2547 sayl yasann 54. maddesinde saylan ve bu yasann verdii yetkiye dayanlarak karlan YK. renci Disiplin Ynetmeliinde ngrlen disiplin sular dnda herhangi bir fiil veya tutumun disiplin suu olarak kabul edilmesi mmkn deildir. Bu nedenle dava konusu cezalandrma ilemine dayanak alnan Trakya niversitesi rencilerinin Genel Grn, Giyini ve Davranlar Ynergesi'nin 4. maddesinde belirtilen fiil ve tutumlarn ayn ynergenin 6. maddesiyle disiplin suu olarak ngrlmesi, yasalarn yalnzca Yksek retim Kuruluna tand bir dzenleme yetkisinin ynergeyle disiplin suu ihdas etme ve yetki gasp suretiyle niversite senatosunda kullanm anlam tayacandan; bu dzenlemenin yasal dayanaktan yoksun olmas nedeniyle hukuki balaycl bulunmamaktadr. Sonu olarak disiplin ynetmeliinde davacnn salarn rtmesini cezalandran bir hkm bulunmadna ve davacnn bu davrannn da kargaaya yol ap dzeni bozduu veya dini inancn gereini yerine getirmenin dnda bir amala yapld yolunda somut bir bilgi ve belge ibraz edilmedii gibi, bu ynde herhangi bir iddiada bulunulmadna gre aksi kabul ve yoruma dayal olarak davacnn su tekil etmeyen tutumunu tekrarlad gerekesiyle yksekretim kurumlarndan uzaklatrma cezas ile cezalandrlmas, hukuka, mevzuata ve hakkaniyet llerine uygun deildir.

Herhangi bir yasaya veya mevzuat deiikliine dayanmakszn, (sadece) talimatla uygulamaya konulan barts yasana kar alan ve yukarda rneini verdiimiz ilk birka davada "yrtmenin durdurulmas" karar verilmesi, Ankara'da yaplan brifingli ynlendirmenin Ankara dndaki mahkemelerde etkili olmadnn grlmesi, yasak zihniyeti harekete geirmi, yeni tedbirler almaya sevk etmitir. Brifingler Sonras Verilen Barts Kararlar Bart yasan hukuk ihlali olarak deerlendiren, stanbul 6. dare Mahkemesi'nin 26/06/1998 tarihli karar, stanbul niversitesi Rektrl'ne tebli edilmesinden sonra, niversite yetkilileri hemen harekete geerek, adli tatil ierisinde stanbul Blge dare Mahkemesi'ne itiraz dilekesi vermitir. Bu arada Trakya niversitesi de (stanbul niversitesi ile birlikte) adli tatilde stanbul Blge dare Mahkemesi'ne itiraz dilekesi vermitir. Adli tatil olmas nedeniyle, nbeti hkimlerden A. Hayat Aysal bakanlnda Necati Alkan ve Yunus Kutlu tarafndan oluturulan heyet, stanbul 6. dare Mahkemesi ve Edirne dare Mahkemesi tarafndan verilen "Yrtmenin durdurulmas" kararlarnn kaldrlmasna karar vermitir. (stanbul Blge dare Mahkemesi E:1998/910, 945, 946, 947 Y.D itiraz ). stanbul Blge dare Mahkemesi'nin kararlarnn, ierik ve gerekelerinin, neredeyse niversitelere ve mahkemelere datlan bilgi notundaki cmle ve kelimelerle birebir rtmesi, tehdidin hedefine ulatn gstermektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1221

Sz konusu telefon grmesinde, Dantay hkimlerinden S. Y.ye ulalarak dosyay inceleyecek heyetin "gl bir Alevi kanalyla etkilenebilecei" belirtilmekteydi. Arac olarak grlmesi istenen ve ismi geen Dantay yesi S. Y.'ye 1998 ylnda stanbul dare mahkemelerinde grevli hkim olarak bulunduu dikkate alndnda, adli tatilde "yrtmenin durdurulmas kararnn kaldrlmas"na dair kararlarn nasl alnd daha net anlalmaktadr. Blge dare Mahkemesi tarafndan, '"bart yasan durduran kararlar" ortadan kaldrldktan sonra, stanbul dare mahkemelerinde alan iptal davalarnda yrtmenin durdurulmas talepleri tek tek reddedilmeye balamtr. Barts yasa aleyhine karara imza atan stanbul 6. dare Mahkemesi yelerinden hkim Seher Bayrak, Edirne'ye tayin edilmi, hkim Dr. Selami Demirkol da nce Trabzon'a srgn edilmi, daha sonra da Sakarya dare Mahkemesi'nde grevlendirilmitir. stanbul 6. dare Mahkemesinde grev yapan iki hkimin grev yeri -bakmakta olduu davalar (E:1998/367, 368, 369 sayl dosyalar) nedeniyle- deitirildii iin, yeni bir heyet oluturulmu, bylece, "tabii hkim" ilkesi ihlal edilmitir. Ayn mahkeme, daha nce barts yasan hukuka aykr bularak- yrtmenin durdurulmas karar verdii halde, bu hkimlerin yerine grevlendirilen bakan A.., yeler E.A. ve G.T.'den oluan heyetin, "ayn davada" hem de oybirliiyle davann reddine (st.6.dare Mahk. 31/05/1998 tarih E:1998/368, K:1998/511 sayl karar ) karar vermesi, yargya mdahaleyi ok ak bir ekilde kantlamaktadr. Mahkemelerde, barts yasana kar alan davalarda kararlar, artk matbu hale gelmitir. Mahkemelere verilen 4-5 sayfalk "bilgi notu" ya da bu notlarn ksaltlm ekliyle "karar formatnda" metinler, "davac, daval ve ilem tarih ve saylarnn yazlaca blmler" bo braklmak suretiyle teksir edilerek oaltlm, karar verilecek dosyalar iin boluk doldurma yntemiyle kararlar "hazr" hale getirilmitir. (stanbul 6.dare Mah.31.05.1999 tarih 1998/367 E, 1998/510 K. sayl, 1998/368-511 sayl, 1998/369-512 sayl kararlar) stanbul dare Mahkemelerinin, barts yasa ile ilgili davalarda verdii kararlarn "mahkemelere verilen bilgi notu ve ablon gerekelere gre yazldn" anlamak iin, mahkemelerin, ayn konuda verilmi kararlarna bakmak yeterlidir. stanbul niversitesi Rektrlnn 23 Ocak 1998 ve 26 Ocak 1998 tarihli "niversiteye almama"ya ilikin ilemin iptaline dair stanbul 2. dare Mahkemesi'nin 27.10.1998 tarih ve 1998/261 E. 1998/935 K. Sayl karar ile stanbul 3. dare Mahkemesi'nin 21.04.1999 tarih ve 1998/227 E. 1999/504 K. sayl kararlan rnek olarak gsterilebilir. Her iki karar da 12 paragraftan olumakta, her iki kararn 7 paragraf, paragraf bal, kelime ekli ve says ayndr. zellikle klk kyafet nedeniyle alan idari davalarda, ablon metinlerle teksir edilen kararlar dnemi balaynca, bu davalar iin, mahkeme hkimlerinin inceleme yapmasna da gerek kalmamtr. nk sonucun herhangi bir ekilde (davac lehine) deimeyecei aktr. Hal byle olunca hkim incelemesine de gerek kalmamakta (hkimlerin deil!) kalem memurlarnn ablon metinleri yazmalar ve hkimlere imzalatmasyla karar olumaktadr. Kararlar hkimlerin gr ve el mahsul olmad iin, kanlmaz hatalar da yaplmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1222 Karar metninde; davacnn ve vekilinin isimlerinin yazlaca blm ve dava edilen ilemin tarih ve says iin uygun bir boluk braklarak oaltlmaktadr. Bazen birden fazla davas olan avukatn ismi de teksirde belirtilerek metin oaltlmakta, bu ekilde oaltlan kararlar, idare mahkemesinde birok davas olan avukat isimleriyle birlikte teksir edilmekte, karar, davac karsna herhangi bir davac ismi yazlmak suretiyle imzalanmaktadr. Bu konuda trajikomik hadiseler yaanm olup, bunlardan biri, u ekilde cereyan etmitir: stanbul dare mahkemelerinde "klk kyafet nedeniyle memuriyetten atlan memureler adna" dava aan avukat Fatma Benli'ye bir karar tebli edilmitir. Mahkeme karar, retmen olarak grev ifa ederken "bartl grev yapt" gerekesiyle grevine son verilen Meryem Altnta adna Avukat Hsn Tuna tarafndan stanbul 2. dare Mahkemesinde alan bir davaya ilikindir. Dier bir ifade ile stanbul 2. dare Mahkemesinde Av. Hsn Tuna tarafndan davac Meryem Altnta adna alan davann karar, ayn konuda idare mahkemesinde davalar bulunan Avukat Fatma Benli ismiyle oaltld iin, karar da bu davada vekil olan Av. Hsn Tuna yerine, (Meryem Altnta'n vekili olmayan) Av. Fatma Benli'ye tebli edilmitir. (st. 2. dare Mah. 28.09.2001 tarih 2001/74 E. 2001/1161 K. Sayl karan ve dava dilekesi). Kararda, davac vekili olarak ad yazlar Fatma Benli, Meryem Altnta adna alm bir davasnn olmad ve bu kiinin vekili de olmad halde, kararn kendisine tebli edilmesi zerine, anlan avukat mahkemeye "kararda ismi geen davacnn vekili olmad gibi kendisini de tanmadn, ilgilinin usuli bir maduriyete uramamas iin kararn iadesini ve ilemin dzeltilmesini" talep eden bir dileke vermitir. Mahkeme heyeti, kararn mahkemeye iade edildii 15.03.2002 tarihinden tam drt ay sonra 19.07.2002 tarihinde kararda "davac vekili olarak yazlan Fatma Benli" isminin "davac vekili Av. Hsn Tuna olarak dzeltilmesine" karar vermi ve bu dzeltme karar ile birlikte eski karar yine Av. Fatma Benli'ye teblie karmtr. Bu arada gerekeli kararn bir trl tebli edilmemesi zerine, kararn yazld tarih olan 28.09.2001'den tam on iki ay sonra 7 Ekim 2002 tarihinde mahkemeye dileke ile bavuruda bulunarak, "davann akbeti ve kararn gecikme nedeninin bildirilmesi" istenmitir. Bu dilekeden sonra, 30 Ekim 2002'de (davacs Meryem Altnta, vekili Av. Fatma Benli olarak grlen) teksir edilen ve nokta nokta braklan yerleri doldurularak hazrlanm olan karar, bu kez Av. Hsn Tuna'ya tebli edilmitir. Yazl dilekelerle uyarda bulunulmasna ramen, bu kararlar veren mahkemelerin hkimleri, son derece lakayt bir ekilde, karar verdikleri tarihten on ay sonra, bu usulszlkleri giderme ihtiyac dahi hissetmeden muamelelerini devam ettirmilerdir. Davacnn "makul bir srede davasnn grlmesini isteme hakk" bu davalar iin rafa kaldrlmtr. Brifinge Kaytsz Kalan Mahkemeler Samsun dare Mahkemesi Samsun 19 Mays niversitesi Eitim Fakltesi rencisi olup, barts yasa nedeniyle faklteye alnmayan E. Ece isimli renci, Samsun dare Mahkemesi'ne bavuruda Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1223 bulunarak, idarenin hukuka aykr "ilemin iptali ve 1 milyar tl manevi tazminata" hkmedilmesini istemitir. Samsun dare Mahkemesi 01.10.1999 tarih ve 1999/139 E. 1999/908 K. Sayl karar ile "Faklteye almama ileminin" iptali ile "davada, 100.000.000 TL manevi tazminatn denmesine" karar vermitir. Karar oyokluuyla (l'e kar 2 oyla) alnmtr. Karara, mahkeme heyeti bakan M.K.A muhalif kalmtr. Davann reddi ynnde oy kullanan muhalif hkimin iki sayfalk gerekesine bakldnda, yukarda ele aldmz ve ablon gerekelere gre oluturulan, stanbul 2. ve 3. dare Mahkemesi kararlaryla tpa tp ayn olduu grlmtr. Bursa dare Mahkemesi Bartl rencilerin niversiteye alnmamas, Uluda niversitesi'nde de acmasz bir ekilde uygulamaya konulmutur. Bu renciler fakltelerine alnmad gibi, bir ekilde niversiteye girenlerin, yldrm hzyla ilem yaplarak okulla iliii kesilmitir. Bu erevede, bartsyle faklteye girdii iin "bir yaryl yksekretim kurumundan uzaklatrma" cezas verilen Uluda niversitesi Tp Fakltesi rencisi H. Atasoy, bu cezann iptali ve yrtmenin durdurulmas talebiyle dava amtr. Davay inceleyen Bursa 2. dare Mahkemesi, disiplin cezasnn uygulanmamas iin "Yrtmenin durdurulmasna" karar vermitir. Daha sonra aklanaca gibi, bu dava da dier rnekleri gibi, balangta hukuka aykrlk gerekesiyle yrtmeyi durdurma karar veren heyetin yeleri -tabii hkim ilkesi ihlal edilerekdatldktan sonra, yerine atanan hkimler kanalyla, dava renci aleyhine sonulandrlmtr. te yandan, birok idare mahkemesinde, barts nedeniyle alan davalarda "dikte edilen gerekelere itibar etmeyerek" davaclar lehine karar veren hkimler, tek tek srgn edilmilerdir. Kamuoyuna, "Hkime rt Srgn", "Adalette Trban Srprizi", "Yargda Trban Srgn" olarak yansyan bu uygulamalarla, hukuksuz yasa talimatla srdrenler deil; adil, objektif ve hukuk erevesinde hareket etmeye alanlar cezalandrlmlardr. Edirne dare Mahkemesi'nde "bartl bir rencinin" davasnda "yrtmenin durdurulmas karan veren hkimlerden Bakan Ali Kazan, Trabzon dare Mahkemesine ye olarak, yine Edirne dare Mahkemesi yesi Abdurrahman Beer ise Trabzon Vergi Mahkemesine ye olarak srlmlerdir. Bursa dare Mahkemesi'nde, mam Hatip Lisesi rencileri tarafndan alan ve dnemin Bursa Valisi Orhan Taanlar'n "bart yasa genelgesi"nin iptali ve yrtmenin durdurulmas davas ile Bursa Uluda niversitesi'nden uzaklatrlan rencilerin at davada "yrtmeyi durdurma karar" veren hkimlerden Bursa 2. dare Mahkemesi Bakam Sabri nal, Aydn Blge dare Mahkemesi yeliine, ayn mahkemenin yesi Mehmet Ali Ceran ise Gaziantep Vergi Mahkemesi yeliine gnderilmilerdir. Samsun dare Mahkemesi'nde, bartl rencinin at davada, "davann kabul" ynnde oy kullanan hkim Cafer Ergen, Kayseri dare Mahkemesi'ne srgn edilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1224 Ankara'da yarg mensuplarna verilen brifinglerle, tarada bulunanlara da matbu, form mahiyetinde verilen metinlerle ynlendirilmeye allan hkimlerden, bu glerin istemedii kararlarn kmas zerine, hkimlerin susturulmas iin muhtelif tedbirler alnmtr. Bunlarn banda "mevhum, gln ve gerek d gerekelerle" hkimler hakknda soruturmalar almas gelmektedir. Bu dnemde, dnemin Adalet Bakan Hikmet Sami Trk'n onayyla birok hkim hakknda soruturma balatlmtr. Bunlarn en ilginlerinden birisi 11.09.2000 tarihini tayan 2.74.11.237. 1999 sayl Adalet Bakanl Ceza leri Genel Mdrl balkl soruturma yazsdr. Hkim Genel Mdr, N. Turan tarafndan imzalanarak Bakanlk Makamna sunulan yaznn ieriinde aynen yle denilmektedir:
Samsun dare Mahkemesi yeleri Stk Kele, Fatih Terzi, Resul omolu, Recep Ta, Hasan nal ile Samsun dare Mahkemesi eski yeleri halen Kayseri dare Mahkemesi yesi Cafer Ergen ve Kocaeli Vergi Mahkemesi yesi Nermin Kurt haklarnda verilen 09.05.2000 tarihli soruturma izni zerine adalet mfettii tarafndan dzenlenen 24.07.2000 gnl soruturma raporuna bal (2.74.11.237. 1999) sayl dosya incelendi... Yaptklar iler ve davranlaryla kiisel duygulara kaplarak grevlerini doru ve tarafsz yapamayacaklar kansn uyandrdklar, Sosyal ve zel yaantlar ve elerinin kapal ve bartl giyim tarz nedeniyle evrede olumsuz imaj yarattklar, barts taktklar gerekesiyle haklarnda disiplin cezas uygulanan ya da bu nedenle okula alnmayan renciler tarafndan Samsun dare Mahkemesi'ne alan davalarda trbanl renciler lehine karar verdikleri, Atatrk, laik ve demokrat olduu bilinen kiiler tarafndan alan davalarda n yargl davrandklar, hususundan ibarettir.

Yaznn soruturma gerekesinin akland blmde; "Elerinin kapal ve bartl giyim tarzn benimsedikleri, kendilerinin sosyal ve zel yaantlarnda meslee yakmayan davranlarda bulunduklar, toplu halde ve tren havasnda cuma ve teravih namazlarna gittikleri" ddia edilmi, Bu bakmdan, "Samsun dare Mahkemesi yeleri Stk Kele, Fatih Terzi, Resul omolu, Recep Ta, Hasan nal ile Samsun dare Mahkemesi eski yeleri; Kayseri dare Mahkemesi yesi Cafer Ergen ve Kocaeli Vergi Mahkemesi yesi Nermin Kurt haklarnda disiplin ynnden gerei takdir ve tayin olunmak zere soruturma dosyasnn 2802 Sayl Kanunun 87. maddesi gereince Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu'na tevdiinin dnld" belirtilmitir. Adalet Bakan Hikmet Sami Trk tarafndan 06/09/2000 tarihli onay ile soruturma dosyalarnn HSYK'ya sunulmas uygun bulunmutur.

dari Yarg/Dantayn Tutumu

Fazilet Partisi'nden milletvekili seilen Merve Kavak'ya Trkiye Byk Millet Meclisi'nde yemin ettirilmemi, fiili saldr ile milletin verdii veklet grevinin ifas engellenmitir. Sadece bununla da yetinilmemi, -baka lke vatanda baka milletvekilleri olmasna ramenMerve Kavak hakknda, ABD vatanda olduu gerekesiyle, Bakanlar Kurulu karar ile Trkiye Cumhuriyeti vatandalndan karlmasna karar verilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1225

Trkiye Byk Millet Meclisi'nde Blent Ecevit'in "bu kadna haddini bildirin" talimatna uyan DSP'li vekillerce yemin etmesi engellenen Merve Kavak, Bakanlar Kurulunun vatandalktan karma "kararnn iptali ve yrtmenin durdurulmas" talebiyle Dantay 10. Dairede dava amtr. Dantay 10. Dairesi, 08.05.1999 tarihli Hrriyet gazetesinde ilan edildii ekilde ve mahiyette Merve Kavak'nn davasnda nce yrtmeyi durdurma talebininin sonra da davann esastan reddine karar vermitir. Mahkemenin karar malumun ilan mahiyetinde olmutur. nk Genelkurmay Bakanl'nn yksek yarg mensuplarna verdii brifingin bir gerei olan bu karar, aylar ncesinden gazetelerde yaymlanmtr. Nitekim Dantay'n yrtmeyi durdurma talebinin reddi karar, basnda "Dantay Esas Duruta" eklinde nitelendirilmitir. Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun 07.05.1999 tarihli kararndan sonra, Dantay'da gerek ilk derece mahkemesi ve gerekse temyiz incelemesi iin kendisine gelen davalar asndan yeni bir dnem de balam olmaktayd. Dantay 8. Dairesi, Z. Zeybel kararndan sonra Samsun 19 Mays niversitesi rencisi Esra Ege tarafndan Samsun dare Mahkemesi'nde alan ve mahkeme hkimlerinin srgn edilmesi ile sonulanan okula almama ileminin iptali ile 100 milyon, manevi tazminata hkmedilmesine ilikin karar bozarak idare mahkemesince verilen hukuki nitelikli bir karar "siyasi dncelerle" sonulandrm olmaktayd. nk gemi yllarda bartl rencilerin okullara girilerine bir mani bulunmad gibi, bartl olarak snava giren rencinin snavn geerli saymayan fakltenin ilemini ve bartl renciyi faklteden uzaklatran disiplin cezasn "hukuka aykr" bularak iptal etmiti. Bartl olarak faklteye (snava) girie engel olan bir kural olmamasna ramen 03/03/1987 tarihinde stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi'nde yaplan 'Kamu Hukuku' snav ile 23/03/1987 tarihinde yaplan "i hukuku ve sosyal gvenlik" ara snavna katlmasna ramen snava usulsz -bartl- olarak girdii gerekesiyle snav kad iptal edilen stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi rencisi tarafndan stanbul 2. dare Mahkemesi'nde alan davada, (14/02/1989 ve E:1987/572, K:1989/163 sayl karar) davann kabul ile snavlarn geerli kabul edilmesine karar verilmitir. dare Mahkemesi, davay kabul karar gerekesinde "Dava konusu olayda davacnn stanbul niversitesi ara (vize) snavlarna grevlilerin uyarsna ramen bartl olarak girdii tespit edilmi ise de bu eylemin ad geenin girdii snava ait katlarnn iptalini gerektirdii eklinde yrrlkte bulunan yasa ve ynetmeliklerde herhangi bir meyyidenin bulunmamas karsnda ilemde hukuka uyarlk bulunmad"n belirtmi, dolaysyla rencinin bartl olarak faklte ierisinde yaplan snav, ders ve benzeri eitim faaliyetleri iin bulunmasn yasaklayan bir kanun bulunmadn kabul etmitir. Bu karar, idare tarafndan temyiz edildii halde, temyiz bavurusu, Dantay tarafndan reddedilerek yerel mahkeme karar onaylanmtr. Ege niversitesi Hemirelik Yksek Okulu rencisi S. Toku, bartl olarak derslere girdii gerekesiyle "bir yaryl sreyle okuldan uzaklatrma" cezas ile cezalandrlmas zerine, cezann iptali iin zmir 4. dare Mahkemesi'nde dava amtr. zmir 4. dare Mahkemesi 26.05.1995 tarih ve 493 sayl karan ile "ilemde hukuka aykrlk bulunmad" gerekesiyle davann reddine karar vermitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1226 Davac zmir 4. dare Mahkemesi'nin kararn temyiz ederek Dantay'a gndermitir. zmir 4. dare Mahkemesi'nin kararn inceleyen Dantay 8. Daire, 09.12.1997 tarih ve 1995/4731 E. 1997/3847 K. Sayl karar ile dare Mahkemesi'nin kararnn "bozulmasna" karar vermitir. Dantay 8. Dairesi, zmir 4. dare Mahkemesi'nin kararn bozma gerekesinde; ".. dosyann incelenmesinden davac rencinin i hastalklar hemirelii dersi uygulamalar srasnda, kep yerine barts takmas nedeniyle soruturma balatld, davacnn eyleminin Yksekretim Kurumlar renci Disiplin Ynetmelii'nin 7/e maddesindeki ders, seminer, uygulama, laboratuvar, atlye almas ve konferans gibi almalarn dzenini bozmak eylemi kapsamnda deerlendirilerek, knama cezas verilmesinin nerildii, ancak davacnn daha nce de knama ve 10-15 gn sreyle okuldan uzaklatrma cezas ald gz nnde tutularak renci Disiplin Ynetmelii'nin 12. maddesi uyarnca suun tekerrr nazara alnarak bir yaryl uzaklatrma cezas verildii, YK renci Disiplin Ynetmelii'nin disiplin suunun tekerrr balkl 12. maddesinde "disiplin cezas verilmesine neden olmu bir fiil veya halin rencilik sresince tekerrrnde bir derece ar ceza uygulanr kural yer almtr. Bu maddedeki bir derece ar ceza kavramndan, suun nitelii hangi cezay gerektiriyorsa bu cezann bir derece arnn anlalmas gerektii aktr. Aksi bir anlay cezalarn derece derece arlaarak rencinin faklteden karlmas sonucunu dourur ki bu ANAYASA LE GVENCE ALTINA ALINAN RENM HAKKINI KISITLAYICI BR DURUMA YOL AAR. Aklanan nedenlerle .... Kararn bozulmasna karar verildii" belirtmitir. stanbul 2. dare Mahkemesi'nin "bartl olarak girilen snavn iptal edilemeyeceine" ilikin karar ve zmir 4. dare Mahkemesi'nin bartl olarak faklteye giren renciye verilen bir yar yl uzaklatrma cezasn onaylayan kararn bartl faklteye girme sonucu artrlarak verilen bir yar yl uzaklatrma disiplin cezasn, Anayasal renim hakkn kstlayc olarak deerlendirip bozan Dantay 8. Dairesi karan ve emsali kararlar, Yarg'nn brifingle etkilenmesi sonras deimi, bartl faklteye girmek bir yana, girmeye teebbs bile "sisteme bakaldr olarak" yorumlanmaya, dolaysyla bartllerin Anayasal ya da yasal herhangi bir eitim hakknn bulunmad vurgulanmaya balanmtr. nceki yllarda "barts" ile ilgili verilen olumlu kararlarn aksine ynlendirme -empoze etme- ve dikte ettirme yntemiyle bartller aleyhine deitirilen kararlar, "barts iin son nokta" olarak deerlendirilmitir. Hukuk devletinde, davalarn reddi ya da kabul, dava konusu ilem ya da eylemle ilgili hukuk normlarnn bir gereidir. Hkimler, hukuk kurallar erevesinde yaptklar incelemede davann taraflarnn kimlii, etnik kkeni, cinsiyeti, dini ya da felsefi ve siyasi grnden etkilenmeksizin kararlarn verecektir. Genel ve evrensel hukuk ilkeleri ve bak bunu gerektirmektedir. Halbuki brifingli, ynlendirmeli yarg sreci, hkimlerin kararlarna yasalarn dnda dikkate almalar gereken bir ksm hususlar daha eklemitir. Bunlardan biri de "devletin li menfaati"dir. dare mahkemelerinde veya Dantay'da idareyi temsil edenler, davaclarn iddialarna kar "hukuki gerekeler" ileri srme yerine, mtemadiyen "devletin li menfaati bunu gerektirir" savunmasn kullanmlardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1227

Yargya mdahale srecinde en ok etkilenen davalardan bir blm de "denklik iptalleri" ile ilgili davalardr. "Topyekn sava" dorultusunda uzun yllar boyunca herhangi bir problem yaamam, bir ksm memuriyet nedeniyle emekli olmu ya da emeklilii gelmi, bir ksm doktora yapm, Msr El-Ezher, Pakistan slam niversitelerinden mezun olmu Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn diploma denklikleri iptal edilmek suretiyle statleri ile oynanmtr. Onlarca yl nce, yurt dnda yksek renimlerini tamamlayan kiilerin alm olduklar diplomalar, gemie yryecek ekilde iptal edilmitir. Bu konuda alm bulunan davalarda YK temsilcileri, yllar ncesi alnan diplomalarn iptaline makul bir gereke bulamadklarndan, "devletimizin li menfaati bunu gerektirmektedir" savunmasn ileri srmler, ne yazk ki tarafsz ve bamsz yargmz tarafndan bu gerekeler geerli kabul edilerek davalarn reddine karar verilmitir. Bu konuda yargnn ne denli tarafl kullanldna iaret eden bir rnei, Msr'da bulunan ve uluslararas ne sahip El-Ezher niversitesi mezunu N. Altnerdir. Diplomasnn denkliini iptal eden YK ilemini dava eden Altner, denkliin niin iptal edilemeyeceine dair birok hukuki gereke dava dilekesinde belirtmitir. Buna karlk daval YK tarafndan verilen savunma dilekesinde davann niin reddedilmesi gerektiinin ifreleri mahkemeye yle verilmitir. "..Ayrca radikal dinci baz kii, rgt ve kurulularn, ideolojik amala zellikle El-Ezher niversitesi'ne renci gtrdkleri, bu rencilere Cumhuriyetimizin ve Anayasamzn temel ilke ve kurallarna aykr ideolojik eitim verildii, bu durumun demokratik, laik ve sosyal hukuk devletimizin gelecei iin tehlike arz ettii Dileri Bakanlmzn, bykelilerimizin, eitim ataelerimizin resmi yazlarnda ifade edilmitir. Btn bu olgular karsnda da lkemizin li menfaatleri, kamu yarar gz nnde bulundurularak.... tarihli karar alnmtr." Neticede Dantay 8. Daire "hukuk ilkelerine, hukukun stnlne, maddi gereklere" gre deil, "devletimizin li menfaatine, Dileri Bakanl'nn, bykelilerin, eitim ataelerinin gzlemlerine, siyasi dncelerine ve ideolojik anlaylarna" dayanan bir kararla davann reddine karar vermitir. (Dantay 8. Daire 1997/3975 E. Sayl dosyas) Bir baka dikkat ekici Karar: "Cumhuriyet Balosuna Katlmazsan, Ynetici Olamazsn!" Devlet memurluuna nasl girilecei, devlet memurluuna girite aranacak artlarn neler olduu "Devlet Memurlar Yasas"nda belirlenmitir. Memuriyete baladktan sonra memurun hangi uygulamalarla karlaabileceine de yasa ve ynetmelikler ile iaret edilmitir. Memuriyette ykselme/terfi hususu da ilgili kurumlarca yasalara uygun olarak karlan ynetmeliklerle belirlenmektedir. Bu nedenle devlet memurluunun kazanlmasnda ya da terfi etmede veya memuriyet grevinin srdrlmesinde yasalarda belirtilmeyen artlar koulamaz. 1997 sonras yargya yaplan mdahaleler bu yndeki kurallar da alt st eden uygulamalara yol amtr. Tekirda-Malkara Endstri Meslek Lisesi Mdrl grevini yrten M. nsal, 1998 ylnda alan bir disiplin soruturmas ile grevden alnarak baka bir okula atanmtr. Soruturma dosyasnda aynen unlar yazlmaktadr:
...eitim yneticisi -okul mdr- olarak resmi grevini baar ile srdrmektedir. Grevi dnda sadece 'dinci" bilinen kesimle ilikilerini srdrmekte, alma

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1228
saatleri iinde de olsa Cuma namazlarn aksatmamakta, ei bir sembol olarak kabul edilen 'trban' takmakta ve kapal dolamakta, ilikileri de sadece kendisi gibi giyinen kesimle olmakta, Ulusal Bayramlar ve Cumhuriyet Balosu da dahil eiyle hibir toplantya katlmamaktadr. Bu balamda evrenin sosyal ve kltrel ortamndan uzak, belli bir kesimle uzlam ve birlikte hareket eden kapal bir aile yaantsnn ortaya kt belirlenmi, bunun zerine davacnn grev alannn bir blmn tekil eden eitim-retim faaliyetlerinde baarl almalar yapt ancak, bir yneticide bulunmas gereken en nemli zelliklerden tarafszlk ilkesini ihlal eder nitelikte bilgi ve duyumlarn kk bir ilede yaygn bir ekilde konuulduu, somut bir rnei olmasa da toplumda baz evrelere kar zaaf olduuna dair yorumlar yapld, ayrca bu kesim dndakilerin de aile olarak kendilerini soyutladklar, laik bir lkede dinci akmlarn sembol haline gelen trban yanl mesajlara neden olabileceini dnmeksizin eine kullandrarak hakkndaki sylentilerin daha da artmasna ve eitim messesinin zedelenmesine neden olmutur.

Bu, hukuki adan izah mmkn olmayan, nyarg ve ideolojik gerekelerle hazrlanan soruturma raporuna dayanarak grev yeri deitirilen M. nsal'n davas Edirne dare Mahkemesi'nce kabul edilerek ilem iptal edilmitir. Milli Eitim Bakanl'nn karar temyiz etmesi zerine davay ele alan Dantay 5. Dairesi, yerel mahkemenin kararn bozarak "rapor ieriinin, dolaysyla grevden alma ileminin hukuka uygun olduuna" karar vermitir. Dantay 5. Dairesi, raporda belirtilen hususlarn, "davacnn yklendii grevin zellii ve nemi karsnda yneticilik konumunu ve kurumu temsil niteliini yitirdii.." gerekesine yer vererek soyut, tespiti ve deerlendirilmesi imknsz iddialar delil kabul etmi ve buna istinaden yerel mahkeme kararn bozmutur. Dantay 5. Dairenin kararna gre "Mesleinde baarl, iyi bir ynetici olmak" yeterli deildir. Yneticilik grevini srdrebilmesi iin "trbansz ei ile Ulusal Bayramlara ve Cumhuriyet balolarna katlmas", ayrca kadn "einin nasl giyineceine de -zellikle barts, uzun manto, yanl anlamalara msait renkten elbiseler giymemesini salamak iin- mdahale etmesi" gerekmektedir. Kararda grld zere, memurlar iin, sadece devlet memurlar yasasnn arad artlar yeterli grlmemekte, bu yasadaki artlara ilaveten, tarafsz ve bamsz mahkemelerin izdii artlar da tamas gerekmektedir. Aksi halde kamu grevinde ka seneden buyana altna baklmakszn bir anda grevine son verilebilecektir. Eitimde Katsay Davas Yargnn hukukun gereklerinden ziyade ideolojik kayglarla hareket ettiini gstermek asndan, son dnemde Dantayn niversite giri snavlarnda katsay uygulamasna ilikin verdii kararlar zerinde de durulmaldr. 28 ubat 1997 ncesinde, Trkiyede niversiteye giri sisteminde genel liseler ile meslek liseleri arasnda herhangi bir ayrmclk sz konusu deildi. renciler -hangi liseden geldiklerine baklmakszn- ayn snava tabi tutulurlar ve bu snavda gsterdikleri baar orannda niversitelere yerletirilirlerdi. 28 ubat sreci ile bu durum kkten bir deiiklie urad. MGKnn, 28 ubat 1997de irticai faaliyetlere kar mcadele arsn ieren bir bildiri yaynlamas ile birlikte tm Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1229 dengeler alt-st oldu. YK, meslek liselerinin arlkl ortaretim puanlarnn, SSde alanlarnda bir okulu seerlerse 0.5, alanlarnn dnda bir okulu seerlerse 0.2 ile arplmasn kararlatrd ve bylece katsay sorunu dodu. Sorunun temeli, hesaplama ynteminin deitirilmesinden tr meslek liselerinden mezun rencilerin niversiteye giri snavlarnda daha fazla soru yapsalar bile genel lise mezunlarndan daha az puan almalar ve dolaysyla niversitelere girememeleriydi. Meslek lisesi rencileri -niversite snavnda doru cevaplar ok dk bir katsay ile arpld iin- genel lise rencilerinden ok daha fazla soruyu doru zseler bile daha az puan aldklarndan baarsz saylyor ve hak ettikleri niversiteleri okuma imknlar ellerinden alnyordu. Bu ayrmc uygulamann ncelikli hedefi, mam-Hatip liseleri idi. 21 Temmuz 2009da YK, niversiteye giri snavnda farkl katsay uygulamasn kaldran bir karar ald. Bu kararla dz lisede okuyanlar ile meslek lisesinde okuyanlarn katsays eitlendi ve lisede setii alann dnda bir alanda niversite eitimi almak isteyenlerin karlatklar dezavantaj ortadan kaldrld. stanbul Barosu, YKn bu kararna kar, kararn iptali ve yrtmenin durdurulmas istemiyle dava at. Dantay 8. Dairesi, YKn kararnn yrtmesini oy birliiyle durdurdu. Katsaynn eit olarak uygulanamayaca grnden hareket eden Dantay, bir bakma, niversiteye giren renciler arasnda eitlii tesis eden bir karar eitlie aykr buldu. Bunun zerine YK, konuyu yeniden dzenledi ve dz liseler ile meslek liselerine farkl katsay uygulanmasn kabul eden ancak katsaylar arasndaki fark daraltan yeni bir karar ald. Buna gre, alan ii tercihlerde 0.8, alan d tercihlerde 0.3 katsaysnn esas alnacana ilikin dzenleme deitirildi, alan ii 0.15, alan d ise 0.13 katsay uygulanmas ngrld. Fakat stanbul Barosu, YKn bu kararnn da iptal edilmesi ve yrtmesinin durdurulmas talebiyle bir kez daha Dantaya bavurdu. Dantay 8. Dairesi, bu kez de, katsaylar arasndaki farklln yeterli olmad tezine dayanarak, YK kararn hukuka aykr buldu. Dantayn katsayya ilikin olarak ald her iki karar da, hem Anayasaya hem de idare hukukunun temel esaslarna aykrlk tamaktadr. Bir kere, Anayasann 125inci maddesi, idarenin btn eylem ve ilemlerinin yarg denetimine tabi olacan belirlerken, ayn zamanda bu denetimin snrlarn da izer. Anayasaya gre, yarg makamlar, idarenin eylem ve ilemleri hakknda ancak hukuka uygunluk denetimi yapabilir, yerindelik denetimi yapamazlar. Ne var ki, anlan kararlarnda Dantayn yerindelik denetimi yapt aktr. Dantay, kendisini idarenin yerine koymakta, nce dz lise ile meslek lisesi rencileri arasnda bir eitliin olmamas gerektiine karar vermekte, daha sonra bu eitsizliin hangi oranda uygulanmas gerektiini de kendisi belirlemektedir. 0.130.15 aral yerinde deil, uygun olan 0.803 araldr deyip bir idari ilem yapar gibi yrtmenin yetkilerine mdahale etmektedir. Sz konusu kararnda Dantay, hem bir katsay farknn varln zaruri grmekte hem de bu farkn alabilir bir niteliinin bulunmamas gerektiini belirtmektedir. Eitimin en nemli zelliklerinden biri, bir toplumdaki farkl toplumsal gruplar ve snflar arasndaki geikenlii salamak iken, Dantay bu kararlarda kulland ifade ile eitimi bir kast sistemi mant iinde dndn belli etmektedir. Dantaya gre iki grup vardr: Birinci grup, dz liseler ile fen liseleri ve Anadolu liselerinde okuyan ve yksek katsayya sahip rencilerden olumaktadr ve Dantay bunlar st bir Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1230 hukuki statde grmektedir. kinci grup ise, meslek liselerinde okuyan ve dk katsayya sahip rencilerden meydana gelmektedir ve Dantayn indinde bunlar alt bir hukuki statye tekabl etmektedirler. Dantay, bu iki grup arasnda herhangi bir geiin mmkn olmamasn arzulamaktadr. Bu nedenle de, bu gruplar arasndaki farkn, alttakilerin hibir ekilde sttekilerle ayn okulda okumalarna imkn vermeyecek kadar yksek tutulmas gerektiine hkmedebilmektedir. Dantayn alamaz katsay fark oluturulmasn mecburi grmesinin hukuki bir sebebi yoktur. rencilerin aamayaca nitelikte bir katsaynn belirlenmesini zorunlu klan herhangi bir hukuk kural tasavvur edilemez. Burada Dantayn kararn oluturan temel faktr, hukuki deil ideolojiktir ve bunun izlerini de 28 ubat srecinde bulmak mmkndr. Post-modern darbe srecinde uygulamaya konulan planlardan birisi de, mam Hatip lisesi mezunlarnn yarg kurumlar ve kamu ynetimlerinden uzaklatrlmasdr. Darbeci zihniyetler, mam Hatip Liselerini srekli bir engel olarak grmler, bu rencilerin nn kesmek iin frsat kollamlardr. Yargnn, darbe srelerinde emir komuta zinciri ierisinde hareket etmesi iin, imam hatip okullar gndeme alnmtr. nce bu okullarda renim gren kz renciler iin, "imam olamayacaklarna gre, imam hatiplerde kz renciye gerek bulunmad" trnden iddialarla, kz rencilerin imam hatip liselerine girileri engellenmeye allrken, "imam hatiplerde renim gren renci saysnn, Trkiye'nin imam ihtiyacnn ok zerinde olduu" gerekesiyle de renci says azaltlmaya allmtr. mam hatip okullar zerinde oynanmak istenen oyunlar iin nce Bat alma Grubu bnyesinde proje yaplmtr. 28 ubat 1997 tarihli MGK kararlar arasnda "klk kyafet sorunu" olarak gndeme getirilmi, Refahyol iktidarnn yklmas zerine, yeni oluturulacak hkmette ele alnmas gereken hususlardan biri "imam hatip okullarnn kapatlmas" olmutur. Darbe srecinde iktidara getirilenler, kendilerine altn tepsi iinde sunulan iktidar karlnda, nce imam hatip okullarnn orta ksmn kapatm, bununla yetinilmeyerek, niversite snav ile hak ettii her niversiteye girebilen imam hatip okulu rencilerinin nne "kat say" engeli getirilmitir. Katsay uygulamasna gre, okullar belli alanlara ayrlmtr. renci kendi alanna gre tercih yaptnda orta renim baar puan 0.5 ile arplmakta, alan dnda tercih yaptnda, puan 0.2 ile arplmak suretiyle hesaplanmaktadr. Bu uygulamayla, imam hatip okullarnn alan, lahiyat faklteleri, lahiyat Meslek Yksek Okulu ve lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retmenlii" ile snrlanrken, bu blmlere alnacak renci says drlmtr. Bir yandan hak ettii puanda, alan uygulamas ile esasl bir eitsizlik ve adaletsizlik yaplrken, dier yandan, girebilecei fakltelerin renci kontenjan drlerek niversiteler, olduka baarl olan bu rencilerin yzlerine kar kapatlmtr. Bu haksz ve hukuk d uygulamaya kar, imam hatip lisesi ve meslek liseleri rencileri, haklarn mahkemelerde aramaya karar vermiler, bu dnce ile Dantay'da davalar amlardr. Bu yndeki ilk uygulama, 1999 yl niversite giri snavnda uygulamaya konulmutur. mam hatip lisesi rencileri tarafndan 1999 ylnda alan "kat say uygulamasnn iptali ve yrtmenin durdurulmas" davalaryla, konu Dantay'a tanmtr. Dantay 8. Dairesinde alan bir davada, Dantay tetkik hkimi "hukuka aykrlk nedeniyle davann kabul edilmesi gerektii" grn bildirmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1231

Dosyay inceleyen Dantay savcs da alan snrlamas iin "radikal deiikliklerin mevcut stat iinde renim gren ve alana ynelmi rencilerin hukuki durumlarnda esasl deiiklik getirecei, kazanlm haklarn ihlal edecei, hatta maduriyetlerine yol aacan belirtmi, bu yeni uygulama ile "..hukuk programna yerlemek amacyla nceki sisteme gre alan semi rencilerin tercih ettikleri programa girmeleri hemen hemen tmyle olanaksz hale geldii, .. katsay uygulamas nedeniyle meydana gelen puan kaybnn, davac rencinin durumunda olan renciler iin tam anlamyla bir hak kayb olduu" deerlendirmesini yapmtr. Dantay savcs sz konusu grlerinde kat say uygulamasnn "mevcut statde okuyan ve bir alana ynelmi rencilerin madur edilmemesi, daha sonraki renci kuann da iyi bilgilendirilerek bir gei kural ile daha sonraki yllar uygulanmas gerekirken dorudan uygulanmasnn hukuka uygun bulunmad"n ileri srm ve alan snrlamas getiren uygulamann "iptaline karar verilmesini" dolaysyla davann kabuln istemitir.( Dantay 8.Dairesi 14/12/2000 gn E:1999/397, K:2000/8248) Dantay 8. Dairesi, imam hatip okullarnn niversiteye giriine engel olarak kabul edilen Dantay Savcs ve tetkik hkimince de hukuka aykrl savunulan "alan snrlamas" davasnda "eitim lkelerinin ngrd amaca, kamu yarar ve hizmet gereklerine aykrlk bulunmad" gerekesiyle "davann reddine" karar vermitir.( Dantay 8.Dairesi 14/12/2000 gn E:1999/397, K:2000/8248) Sz konusu kararn temyizi zerine Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulu, ayn mahiyette karar vererek, alan snrlamasnn hukuka aykr olmadna hkmetmitir. mam hatip okullarnda renim gren rencilerin yksekrenime girileri iin engel olarak karlan ve geni bir halk kitlesince haksz olduuna inanlan "alan snrlamas" ile ilgili davalar da yargnn politik suiistimaline uramtr. 1976 ylnda balayan uygulama ile, imam hatip okullar ve meslek liseleri rencileri yksek renime gei iin snavlarda gereken puan almak kaydyla istedikleri btn blmlere girebilmilerdir. Bu srete lahiyat Fakltesi bata olmak zere, Tp faklteleri, Mhendislik faklteleri ve zellikle de Hukuk faklteleri ile Siyasal Bilgiler fakltelerine binlerce imam hatip rencisi kayt yaptrm ve mezun olmutur. 1998 yllna kadar herhangi bir engelle karlamayan imam hatip lisesi rencilerinin, 1990'l yllarda hukuk ve siyasal bilgiler fakltelerine ynelmeleri, baz evreleri rahatsz etmitir. 2 Temmuz 1993 gn Sivas'ta meydana gelen olaylarla ilgili olarak alan davada -hi ilgisi olmamasna karn-imam hatip okullar gndeme gelmi, olayda bir ocuu vefat eden Alevi bir vatandamz, durumada, "imam hatip okullarnn kapatlmas halinde ikyetinden vazgeeceini" beyan etmitir. Ayn yllarda grev yapan Adalet Bakan Mehmet Moultay, hkim ve savc almlar iin yaplan bir snav "kazananlarn ounluunun imam hatip kkenli kiiler olduu" gerekesiyle iptal etmi, mteakip dnemde yaplan snavlara katlarak snav kazanan imam hatip mezunlarn da mlakatlarda elemek suretiyle grev almalarn engellemitir. O gnlerde imam hatip okullarnn kapatlmas ile ilgili baz projeler dnlmse de lkenin iinde bulunduu ekonomik kriz ve siyasi iktidarn zayfl nedeniyle dnlen projeler uygulamaya konulamamtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1232

1995 genel seimlerinde, beklentilerin aksine, Refah Partisi seimden birinci parti olarak kmtr. Ancak Refah Partisinin iktidara getirilmemesi iin aba sarf edilmise de Refah Partisi-Doru Yol Partisi tarafndan oluturulan Refah-Yol Hkmeti i bana gelmitir. mam hatip okullar, Refah Partisi'ne kar verilen mcadelede srekli bir argman olarak kullanlmtr. Zaman zaman bu partinin "arka bahesi" nitelemesine maruz kalan imam hatip okullarnn, orta ksmlarnn kapatlmas iin, ilkretimin 8 yla karlmas gndeme getirilmi, bu eitimin "kesintisiz" olmas kararlatrlmtr. Refah-Yol iktidar ksa bir sre iinde postmodern darbe ile ykldndan bu proje sonulanmamtr. ANASOL-D Hkmeti dneminde, nce ilkretimin sresi 8 yla karlarak imam hatip okullarnn orta ksm kapatlmtr. lgin olan "kesintisiz eitim yasasyla imam hatip okullarnn orta ksmnn kapatlmasnn", Anavatan Partisi Genel Bakan Mesut Ylmaz tarafndan Hacbekta'ta yaplan bir konumada "Alevi vatandalara armaan ettiinin" aklanmasdr. mam hatip okullarnn kapatlmasndan Alevi vatandalarn ne tr bir kazanmnn olaca, bu gne kadar anlalamamtr. 1997 yl sonu itibariyle stanbul niversitesi Rektrl'ne seilen Kemal Alemdarolu'nun ilk ele ald konulardan biri, kz rencilerin barts kullanmasnn nasl engellenecei, dieri ise Hukuk ve Siyasal Bilgiler Fakltelerinde ok miktarda bulunan imam hatip lisesi mezunu rencilerin faklteye girilerinin nasl engelleneceidir. Postmodern darbeyi bin yl srdrmek isteyenler, Trkiye'nin ynetiminde etkinlie sahip olan hukuku ve kamu yneticisi yetitiren fakltelere giriler iin tedbir almak istemilerdir.

Adli Yargnn Tutumu

Usul hkmlerine aka aykr olarak, davalarn yarglama yerlerinin ve mahkemelerin deitirilmesi, 4 Ocak 1997 tarihinde basnda "nemli davalar srgne kt" eklinde yorumlanmtr. 1990 sonrasnda yargya aka mdahalenin ilk rnei, "Sivas olaylar davas"dr. Olayla ilgili olarak yaplan tahkikat sonucunda, Sivas Ar Ceza Mahkemesi'nde alan dava, yarglama safhasnda Ankara Ar Ceza Mahkemesine gnderilmitir. Dava dosyas Ankara'ya intikal eder etmez, dnemin Devlet Gvenlik Mahkemesi basavcs Nusret Demiral tarafndan kaleme alnan "Dnce rnei" balkl "mdahale ve ynlendirme" amal yazdan ksa bir sre sonra, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu'na aykrlktan dolay Asliye Ceza Mahkemesi'nde ve boularak lm olaylar nedeniyle Ar Ceza Mahkemesi'nde grlmesi gereken davalar birletirilerek, Ankara 1 Nolu DGMde grlmeye balanmtr. Btn ynlendirmelere ve mdahaleye ramen, yarglama sonunda Ankara DGM, somut olayda, devlet aleyhine sular, terr ve rgt sularnn unsurlarnn olumad gerekesiyle, sanklardan bir ksmm Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu'na muhalefetten, bir ksmn da (24 kii) eski Trk Ceza Kanunu madde 450/6'da ifadesini bulan "faili gayrimuayyen ekilde bina yakmak suretiyle adam ldrmek" suundan mahkm etmi ve bir ksmnn da beraatine karar vermitir. Kararn temyiz edilmesi zerine, Yargtay 9. Ceza Dairesi tarafndan, olayn (mlga) TCK. 146. maddede ifade edilen "anayasal dzene kar su" kapsamnda "cumhuriyete ynelik bir kalkma" olarak deerlendirilmesi gerektii gerekesi ile bozulmutur. Temyiz aamas devam ederken, yarglamann ilk aamasnda yer alan hakimler deitirilmi ve balangta Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1233 fonksiyonsuz kalan "Dnce rnei" balkl yaz bu aamadan itibaren fonksiyon icra etmeye balamtr. Nitekim yarglamann bu safhasnda, Yargtay'n bozma karar dorultusunda hareket edilmi ve kamuoyunda bir 'misilleme' olarak deerlendirilecek ekilde, sanklarn 37'si hakknda lm cezas verilmitir. Yirmiden fazla sank ise yedi buuk yl civarnda ar hapis cezas ile tecziye edilmitir. Bu davaya mdahale edildii, yllar sonra ak bir ekilde anlalmtr. Yarglama, rgtl sulardan kabul edilen Trk Ceza Kanunu madde 146 uyarnca yaplm ve cezann da buna gre verilmi olmasna, sanklarn terr sulusu kabul edilmesine karn 2003 ylnda karlan, terr sulularn topluma kazandrmay amalayan yasadan ayn mahiyette ceza alan birok kii yararlandrlrken, Sivas Davas hkmlleri yararlandrlmamlardr. Hkmllerce yaplan bavuru sonras, basnn ve yargya basky rutin hale getirmi kii ve kurumlarn aklamalar zerine yarg, 'terr sulusu' kabul ettii kiilere af niteliindeki bu yasay uygulamay reddetmitir. Dikkat eken baka bir yarg uygulamas da, Gazeteci Metin Gktepe'nin gzaltnda iken polislerce dvlerek ldrld iddiasyla alan davada yaanmtr. Bu davann yarglamas Eyp Ar Ceza Mahkemesi'nde balam, daha sonra Aydn Ar Ceza Mahkemesi'ne, oradan da Afyon Ar Ceza Mahkemesi'ne gnderilerek devam ettirilmitir. Babalar Davas: Postmodern darbe ncesi mdahale edilen yarglamalardan bir dieri Babalar katliam sanklar ile ilgili davadr. Davaya bakmaya yetkili mahkeme Erzincan Devlet Gvenlik Mahkemesi'ydi ve yarglamada anlan mahkemede balamt. lk durumann akabinde Yargtay, davann naklini gerektirecek hakl ve hukuki hibir sebebe gerek gstermeksizin, davann zmir Devlet Gvenlik Mahkemesi'ne nakline karar vermitir. Sivas olaylar ile ilgili davay yakn bir yer olan Ankara DGMye nakleden Yargtay, Babalar Davasn zmir DGMye nakletmekte bir beis grmemitir. Madurlarn -mahkemeye ulamas- ve davay takip etmesi bylece engellenmi; byk bir glkle mahkemeye ulaabilenler de, mahkemenin aalamalarna maruz kalmlardr. Madurlarn fakirlii kyafetlerine de yansyor ve bu durum mahkeme iin bir tahkir gerekesi oluturuyordu. Mahkeme bakan, duruma salonuna terlikle gelen bir maduru azarlayarak salondan karrken, baka hi bir davada rastlanmayacak sebeplerle madurlar salondan karmakla tehdit ediyordu. in ilgin yan hkimin, bu tavrn gizleme ihtiyac dahi duymamasyd. Adil yarglamann temel unsurlarndan olan, davann taraflarna ve taraf vekillerine eit mesafede bulunma ykmll hibir ekilde dikkate alnmam ve hatta madur vekillerinin baklarndan bile rahatszlk duyulduu belirtilebilmitir. Byle bir yarglama sonunda suun failleri olduu konusunda ikna edici delillerin bulunduu 20'ye yakn sanktan, sadece 17 yandaki bir ocua ceza verilip dosya bu haliyle kapatlyordu. Btn bu sre, davay takip eden kamuoyunda, davann sessiz sedasz kapatlmak amacyla zmir'e nakledildii kanaatini glendiriyor, davay yakndan takip edenler iin, kesinlik derecesinde bir gereklie dnyordu.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1234 Recep Tayyip Erdoan/iir Davas Yargda, politik suistimallere, hatta "usul hkmlerini" yok sayan birok uygulamaya rastlanmaktadr. Bunlardan biri de, Sayn Recep Tayyip Erdoan'n, stanbul Bykehir Belediye Bakan olduu dnemde maruz kald dava dosyasna ynelik uygulamadr. 1997 postmodern darbesinin hedefindeki Refah Partisi'nin, stanbul Bykehir Belediye Bakan olan Recep Tayyip Erdoan, Siirt'te yapt ak hava toplantsnda, halka hitap etmi/konumas ierisinde nl airlerimizden birinin iirinden "bir drtlk" okumutur. Terrist Semdin Sakk'n ifadeleri dorultusunda "sahte belge" reterek Fazilet Partisi'ni kapatmak iin "gerek d gereke" hazrlayanlar, iirde geen " sng, mifer, asker..." gibi kelimelerden su yaratmaya almlardr. iirde ve konumann btnnde herhangi bir su veya su kast olmad halde, kamu davas almas ve Diyarbakr 3 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesi'nde grlen davada Sayn Recep Tayyip Erdoan'n, Trk ceza yasasnn 312. maddesi gereince 10 ay hapis ile cezalandrlmas, yarg sistemimizin politik suistimale ne kadar ak olduunu kantlamaktadr. Yargnn politik suiistimali, soruturmay yrten ve kamu davas aan savc ile mahkmiyet karar veren mahkemeyle snrl kalmam, bu usulszlkler silsilesine Yargtay da katlmtr. Temyiz bavurusunu inceleyen Yargtay 8. Ceza Dairesi, 23.09.1998 tarihinde yerel mahkeme kararn onamtr. Bu onama karar sonras, dosya infaz savclna tevdi edilerek Recep Tayyip Erdoan Pnarhisar cezaevine konulmu, stanbul Bykehir Belediye Bakanl da elinden alnmtr. Cezann infazndan sonraki srete, Recep Tayyip Erdoan'n mahkmiyetine gereke yaplan Trk Ceza Yasasnn 312. maddesinde deiiklikler yaplmtr. Bu deiiklik zerine Recep Tayyip Erdoan iin mahkmiyet karar veren Diyarbakr 3. Devlet Gvenlik Mahkemesi'ne bavuruda bulunularak "mahkmiyete esas kabul edilen eylemin su olmaktan kt" ve "bunun zorunlu sonucu olarak hkmllk kararnn adli sicil kaydndan kartlmasna" karar verilmesi istenmitir. Diyarbakr 3 Nolu DGM, "dosya zerinde" yaplan inceleme sonunda, "yaplan deiikliin eylemi su olmaktan karmad" gerekesiyle bavuruyu reddetmitir. Duruma almakszn, "dosya zerinden" verilen kararlarn itiraza tabi olmas nedeniyle Diyarbakr 3. Devlet Gvenlik Mahkemesi'nin "ret" kararna itiraz edilmi, itiraz zerine dava dosyas, itiraz incelemekle yetkili (takip eden) Diyarbakr 4. Devlet Gvenlik Mahkemesine gnderilmitir. tiraz inceleyen Diyarbakr 4. Devlet Gvenlik Mahkemesi, yasa deiikliinin Recep Tayyip Erdoan'n mahkmiyetine gereke kabul edilen eylemi "su olmaktan kard" sonucuna vararak, "hkmllk kaydnn adli sicil kaydndan silinmesine" karar vermitir. Mahkemenin bu karar kesin olduundan, bu haliyle Yargtay' ilgilendiren bir yn bulunmamaktadr. Ancak bu davann Yargtay'a gidebilmesi, Adalet Bakanl'nn kanun yararna bozma isteiyle mmkn olabilecek iken bu yola tevessl edilmemi, yarg tarihinde eine ender rastlanacak bir yntemle dava dosyas Yargtay'a getirtilmitir. Yargtay aamas, bundan nceki aamalar aratmayacak niteliktedir. Bu noktada yargy ynlendirenler hemen devreye girmiler, Yargtay Basavcs Diyarbakr Savcsn telefonla arayarak Diyarbakr 4 Nolu DGM'nin Recep Tayyip Erdoan lehine verdii kararn dosyasnn "acilen" ve "elden" Ankara'ya gnderilmesini istemitir. Diyarbakr Basavcl da hiyerarik st olmayan Yargtay Basavcsnn telefon talimatn emir" telakki ederek Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1235 dosyay acilen Yargtay'a gndermi ve darbe srelerinde yaanabilecek bir ileme imza atmtr. Dava dosyasnn, hukuka uygun olmayan yntemlerle Yargtay'a getirten Yargtay Basavcs, dosya ile ilgili teblinamesini (dncelerini) hazrlayarak Yargtay Ceza Dairesi'ne vermitir. lgili daire, nne hukuk d yollarla getirtilen dosyay inceleyerek Diyarbakr mahkemelerinin incelemelerinin "durumasz yapld" gerekesiyle kararlar "yok" saym, bununla da yetinmeyerek, (yasal olarak esas mahkemesinin yerine karar verme yetkisi olmad halde) kararn yok sayd mahkemenin yerine geerek Diyarbakr 3 Nolu DGM'nin ret mahiyetinde "aleyhe verdii" kararn onaylamtr. Bu mdahalede "hukuk sisteminin" zorunlu kld usul atlanarak "hukukun stnl" ilkesi inenmitir. Adalet Bakanlnca izlenen "yazl emir" yoluyla Yargtay incelemesine tabi tutulmas imkn olan dosya, olaanst artlarda gerekleebilen yolla, dorudan ve telefon talimat ile ele geirilerek, yarg d glerce amalanan sonu elde edilmi, ayn zamanda usul hkmleri de alt st edilmitir. Bu uygulama ile "hukuka gven" ilkesi ortadan kaldrlm, "hukuk gvenlii" onu korumas gereken hkimler ve savclar eliyle rselenmi, yok edilmitir. Yarg tarihimizde ilk kez, Yargtay, bu uygulama ile hukuk kurallarnn ngrd ekilde deil, Yargtay Basavclnn telefon emri ile bir dosyaya el koymutur. Herkesin her zaman ihtiyac olan "hukuk" Yargtay Basavclnn ideolojik amac uruna feda edilmi, tarafsz olmas gereken yarg ypratlmtr. Salih Mirzabeyolu Davas Bakrky 3.Ar Ceza Mahkemesinin 05/04/2010 tarihli, 2000/285 esas ve 2010/84 sayl ilam ile Salih zzet Erdiin de aralarnda bulunduu 51 sann yargland, Adalet Bakanl Ceza ve Tevkif Evleri Genel Mdrlnn katlan sfatyla yer ald davada, Salih zzet Erdiin, 25/01/2000 tarihinde cezaevinde yangn kartmak suundan 5237 sayl Trk Ceza Kanunun 170/1-a-c maddesi gereince 1 yl 8 ay hapis ve ayrca ayn tarihte cezaevinde isyan kartmak suundan 5237 sayl Trk Ceza Kanunun 296/1 maddesi gereince 1 yl 8 ay hapis cezas ile cezalandrlmasna karar verilmi ve bahse konu karar Yargtay 4. Ceza Dairesinin 30/11/2011 tarihli, 2011/13961 esas ve 2011/22785 sayl ilam ile onanarak kesinlemitir. Bakrky 6 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin 02/04/2001 tarihli, 1999/19 esas ve 2001/105 sayl ilam ile Salih zzet Erdi hakknda silahl terr rgt olan BDA-Cyi kurarak, rgtn gerekletirdii birok ldrme yaralama ve dier faaliyetlerden dolay doan sorumluluu, emir ve komutas gz nnde bulundurularak, Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn tamamn veya bir ksmn tayir ve tebdil veya ilgaya ve Anayasa ile teekkl etmi olan TBMMyi iskata veya vazifesini mene cebren teebbs etmek eylemine uyan 765 sayl Trk Ceza Kanunun 146/1 maddesi gereince idam cezas ile cezalandrlmasna karar verildii, ayn ilam ile Hsn Gkta hakknda ad geen rgte yardm ve yataklk suundan alan davann kesin hkme balanmasnn ertelenmesine, yine dier sanklar Saadettin Ustaosmanolu ve Mehmet Fazl Aslantrkn ad geen rgtn sair efrad olmak suundan eylemlerine uyan 765 sayl Trk Ceza Kanununun 168/2. Maddesi ve 3713 sayl yasann 5. Maddesi gereince 18 yl ar hapis cezas ile cezalandrlmalarna karar verilmi, bahse konu karar Yargtay 9. Ceza Dairesinin 18/04/2002 tarihli, 2002/621 esas ve 2002/889 sayl ilam ile onanarak kesinlemitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1236 Bakrky 6 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin 02/04/2001 tarihli, 1999/19 esas ve 2001/105 sayl ilamna ek olmak zere anlan mahkemenin 23/09/2002 tarihli ve 2002/475 mteferrik karar sayl karar ile 4771 sayl yasa gereince Salih izzet Erdi hakkndaki idam cezasnn kaldrlarak ad geenin mebbet ar hapis cezas ile cezalandrlmasna, 4771 sayl yasann 1. Maddesinin B/2 fkras gereince mebbet ar hapis cezasnn lnceye kadar srdrlmesine, hkml hakknda cezalarn infaz hakkndaki kanun ile 3713 sayl yasann artla salvermeye ilikin hkmlerinin uygulanmasna yer olmadna karar verilmitir. Bakrky 6 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin 02/04/2001 tarihli, 1999/19 esas ve 2001/105 sayl ilamna ek olmak zere Bakrky 6 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin grevini devralan 5190 sayl kanun ile yetkili stanbul 14. Ar ceza mahkemesinin 30/11/2004 tarih ve 2004/1161 mteferrik karar sayl karar ile 5218 sayl yasa kapsamnda deerlendirme yapld belirtilerek: Salih izzet Erdiin 5218 sayl yasann geici 11.maddesi gereince arlatrlm mebbet ar hapis cezas ile cezalandrlmasna, 5218 sayl yasann 1/I maddesi ile 3713 sayl Terrle Mcadele Yasasnn 17. maddesine eklenen son fkra gereince hkml hakknda 647 sayl cezalarn infaz hakkndaki kanunun artla salvermeye ilikin hkmleri ile 3713 sayl yasann artla salvermeye ilikin hkmlerinin uygulanmasna yer olmadna, hkml hakkndaki arlatrlm mebbet ar hapis cezasnn lnceye kadar devam etmesine karar verilmitir. Bakrky 6 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin 02/04/2001 tarihli, 1999/19 esas ve 2001/105 sayl ilamna ek olmak zere stanbul 14. Ar ceza mahkemesinin 13/06/2008 tarihli ek karar ile 5237 sayl yasa kapsamnda lehe-aleyhe yasa deerlendirmesi yaplarak; Trk Ceza Kanununun anayasay ihlal ve yasama organna kar su balkl 309/1. ve 3011/1. maddelerinde ngrlen cezalarn arlatrlm mebbet hapis cezas olduu anlan kanunun 309/2 ve 311/2 maddelerinde bahsi geen sularn ilenmesi srasnda baka sularn ilenmesi halinde ayrca bu sulardan dolay ilgili hkmlere gre cezann hkmolunacandan bahsedildii, Salih zzet Erdiin iddianamede belirtilen sular iledii gz nne alndnda 765 sayl Trk Ceza Kanununun hkmlnn lehine olduunun kabul ile 5252 sayl yasann 6. maddesi gereince ar hapis cezalar hapse dntrldnden hkmlye uyarlama sonucu verilen arlatrlm mebbet ar hapis cezasndaki ar kelimesinin kartlarak hkml Salih zzet Erdiin arlatrlm mebbet hapis cezas ile cezalandrlmasna; Sanklar Saadettin Ustaosmanolu ve Mehmet Fazl Aslantrk asndan ise yeni yasann lehlerine olduu deerlendirilerek 5237 sayl kanunun 314/2 ve 3713 sayl kanunun 5. maddesi gz nne alnarak 9ar yl hapis cezas ile cezalandrlmalarna; Sanklar Salih zzet Erdi, Saadettin Ustaosmanolu ve Mehmet Fazl Aslantrkn koullar olumadndan 4959 sayl topluma kazandrma yasasndan ve 5237 sayl Trk Ceza Kanunun etkin pimanlk hkmlerinden yararlanmalarna yer olmadna karar verilmitir. stanbul 14. Ar ceza mahkemesinin 17/05/2012 tarih ve 2012/524 deiik i sayl karar ile Salih zzet Erdi hakknda Bakrky 6 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin 02/04/2001 tarihli, 1999/19 esas ve 2001/105 sayl ilam ile verilen arlatrlm mebbet hapis cezasnn, Bakrky 3.Ar Ceza Mahkemesinin 05/04/2010 tarihli, 2000/285 esas ve 2010/84 sayl ilam ile verilen 1 yl 8 ay hapis (2 defa) cezalar ile toplanmasna karar verilmitir. Hkml Salih zzet Erdi halen Bolu F tipi yksek gvenlikli kapal cezaevinde bulunmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1237

kence ddialar
Malatyallar Olay 28 ubat srecinin korku ikliminde kurgulanan en nemli olaylardan birisi de Malatyallar (Talebe-afak-slami Hareket) olarak kamuoyuna bildirilen grupla ilgili tutuklamalar, gzaltlardr. Bu olayda 28 vilayette yzlerce insan gzaltna alnm, byk bir ksm ar ikenceler grmtr. 28 ubat srecinde Malatya adeta pilot blge olarak tespit edilmi, kertilen ehir ekonomisinden sivil toplum rgtlerine kadar, btn ehir dernekleriyle, vakflaryla tarassut altna alnmtr. Bu srete kurgulanan senaryoya uygun olarak tutuklamalar balamtr. Tutuklamalarn ve retilen rgtn tamamen bir kurgu, bir dizayn olduunu gstermesi bakmnda polis tutanandaki u ifade yeterince aklaycdr: Bu grubun bu gn olmasa bile uzun vadeli mevcut anayasal dzeni ykp yerine er-i esaslara dayal ran modeli teokratik bir devlet yaps kurmak iin illegal faaliyetler ierisinde olacaklar deerlendirilmekte olup, i bu deerlendirme ve tespit tutana tarafmzdan tanzimle alt birlikte imza edilmitir. Konuyla ilgili olarak ileri Bakanl Mfettilerince yaplan incelemede; Malatyallar (Talebe-afak) Grubu iindeki kii ve kurulularn mal varlklar, para ve sermaye hareketleri ile bunlarn birbirleri arasndaki balantlar gsterir tespitler yaplm, sz konusu kiilerin kazan ve harcamalarnda ticari ilikileriyle ilgili yaplacak herhangi bir hususun olmad rgtle ilgili hususun da DGM tarafndan yrtld belirtilmitir. Dier taraftan sanklardan zellikle jandarma tarafndan Ferit zdemire kazdrlmak suretiyle ortaya karlan silahlar (Silahlarn bir ksmnn TSK envanterinde kaytl olduuna dair iddialarn varlna ramen bu iddialar aratrlmamtr.) ve bu silahlarla ilgili sz konusu ahsn ifadelerinden yola karak yarglamalar yaplmtr. Sanklarn tamamnn mahkemeye verdikleri ifadelerinde kolluktaki ifadelerinin ar ikenceyle alnd tespit edilmitir. Bu ahslardan Malatyada saygn bir kanaat nderi olarak bilinen Zekeriya engz ile stanbulda esnaflk yapan Fahri Memur mahkum edilmilerdir. Aada yer alan ifadeler bu srete; kurgulanan durumu, ikenceleri, hukukun ve kolluk kuvvetlerinin darbe sonras olaanst srete ne hale drldn gstermesi asndan son derece dikkate deerdir: Zekeriya engz ve Fahri Memur ile Malatya cezaevinde yaplan grmede; (23/10/2012): Zekeriya engz; Bartsne verdikleri destek nedeniyle, 28 ubat srecinin Malatyada ok hazin bir ekilde getiini, Trkiyede 28 ubat srecinin en youn bir ekilde madur edildii illerin banda Malatyann geldiini, Sadece o cuma olaylarn ajite etmek ve halka bunu yanstrken ite, bir bakaldr, bir isyan eklinde sunmak iin yapldn, O zamann kanallarnn birka tanesi istisna, byle mtedeyyin, iyi yayn yapan insanlarn bulunduu kanallar mstesna, btn kanallarda halkn mthi bir ekilde korkuya sevk edildiini, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1238 Gzaltnda tutma sresinde yedi gn olmasna ramen , sekiz gn tutulduunu, hastanede darp yerlerinden dolay rapor tutulduunu, bu rapor nedeni ile o gn 2 kez hastaneye gtrldn, bunun mahkeme kaytlarnda bulunduunu, zorla alnan ifadelerle kendilerinin silahl rgt kapsamna alndn, Mahkemenin, bulunan silahlarn zerine gitmediini, Makine Kimya Enstitsnde bu silahlarn kimlere satld ve satlan yerlerden buralara kadar nasl geldii ortaya konulmadn, Fahri Memur ise; 28 Eyll 2000de stanbulda ayakkabclk yaparken Terrle Mcadele ekiplerince gz altna alndn, burada kendilerine ikence yapldn, stanbuldan Malatyaya getirildiini, be gn gz altnda kaldn, burada gzleri bal olarak rlplak soyulduunu, souk suyun altnda bekletildiini ve cereyan yapan yerde gece bekletildiini ifade etmitir. Bunlarn haricinde, beton zemin zerinde yatrlp kollarn kprdatamayacak ekilde tutulduunu, dizinin zerinde battaniyeyi birka kat yapp zerinde 2 kiinin oturduunu, elektriin bir ucunun parmak ucuna bir ucunun pe balanarak srekli elektrik verildiini, bunun yzlerce defa tekrarlandn ve bu ekilde ifadelerinin alndn belirtmitir. Bu davada yarglanan ancak hkm giymemi sanklar, yaplan grmelerde unlar anlatmtr: Turgay Aldemir; Gz alt srecinde yaadklar olaylar anlatrken, arkadalarn ve kendilerini tamamen soyup souk suda elektrik verdiklerini, Filistin asksna alndklarn, hastanelik olanlar olduunu, ikenceye delil olabilecek kaytlarn ounun silindiini, adliye safhasnda hastaneye gtrlrken doktor diye hizmetlilere evrak imzalattrldn, Cezaevinin kapsna gtrldklerinde polislerin Hayat bu, olabilir, grev icabyd, helalleelim ayrlalm. eklinde konutuklarn, Ailelerin tarif edilemez travmalar yaadn, zellikle ocuklarn okullarda soruturulduunu kendilerine ait ek koanlarnn mafyaya satldn ifade etmitir. Frat Dirikolu; - 60 yandaki annesinin ve 3nc snfa giden kznn ar bir travma geirdiini, kzn kapnn nnde km alarken grdn, polislerin ayakkablaryla evine ok azl bir terristin evine girer gibi girdiklerini, eiyle beraber gz altna alndklarn, - Gz altnda iken ikencecilerin; kendisini rlplak soyduklarn, tutuklu bulunan baka bir genci de rlplak soyduklarn, Amerikal askerlerin Irakllar rlplak st ste ymas gibi birtakm ikenceler yapmak istediklerini - Eer sen konumazsan, senin eine yapmayacamz ey olmazseni rlplak soyup her eyi yaparz dediklerini, souk suyla slatp klimann karsna aldklarn ve akamdan sabaha kadar beklettiklerini, rlplak vaziyette tuvalette yatrdklarn, tuvaletin pis frasyla jel gibi Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1239 bir eyi azna, yzne srdklerini, vcudunun gerildiini ve yedi gn boyunca bu ikencelerin devam ettiini belirtmitir. Malatyada dinlenen dier ahslar da benzer nitelikte ikenceler grdklerini ve ailelerinin madur edildiini ifade etmilerdir. Dost Sigorta Olay 28 ubat Srecinde Anadolu sermayesi zerinde yaplan basklara rnek olaylardan birisi Dost Sigorta zerinde yaplan basklar olmutur. irket yneticileriyle yaplan grmelerde, 12 Eyll ve 28 ubat srecinde, kendilerine yaplan bask ve ikence olaylar gndeme gelmitir. irket yneticileri, yaplan grmelerde aadaki hususlar belirtmilerdir: aban Bayrak:
1981 Ocak aynda eve geldiler, gece iki, iki buuk srasnda. 10-15 tane kadar veya 10 tane kadar polis ve asker gece eve geldi. Kaldrdlar. ki saat, iki buuk saat evde arama yaptlar. Tabii ocuklar evin bir tarafnda, biz evdeyiz. Ne var ne yok gibi her taraf didik didik aradlar. Aldklar ey, siyasi kitaplar o zamanki dnemde. Tabii, bunlarla beraber bizi de aldlar, gtrdler. Geldiimiz yer, merkez komutanl olarak, Doumevinin gasilhanesine saat bee doru bizi oraya koydular. Oradan da Zincidereye getirdiler. Tabii, akama kadar parmaklarmz duvarda, ayamz 70 santim darda, akama kadar bu ekilde beklettiler bizi. Asker bekliyor. Dzeltecek olsan dipikle vuruyor veyahut da copla vuruyor, ayana tekmeyle vuruyor. Akama kadar o ekilde bekledik. Gzmz bal ve ne olduunu bilmiyoruz. Gece indirdiler tecride, sabahleyin kalktmzda bir karavana geldi. Byk bir karavana ierisinde ay plastik bardaklarda dattlar, ortada zeytin, peynir, ekmek verdiler; o gn yedik. O gn bir liste yaynladlar, dediler ki, yemek yiyecekler ve yemeyecekler, uyuyacaklar ve uyumayacaklar; byle bir ey vard. Bizim ismimiz okundu, biz yemek yemeyeceiz ve uyumayacaz. O listede bizim admz var. Tam 13 gn yemek vermediler ve uyutmadlar. Nasl duruyoruz? Duvara asl bir su borusu var, oraya bal araf ip, elimiz yukarda asl ve o ekilde bekliyoruz. Kapda asker bekliyor. O ekilde 13 gn. Ama su iiyoruz. Tabii yemek geliyor, on yedi, on sekiz, yirmi yanda genler yemek geldii zaman eer bir para ekmek ortada saklar da asker gittikten sonra verirse o kuru ekmek bekliyor akama. Ne zaman bo kalrsa o ekmei yiyerek bu 13 gn geecek. Ama tabii, uyku da uyutmadlar, yemek de vermediler. 13 gn sonra sorguya aldlar. Sorguya aldklarnda bize dedikleri u: Sen Erbakandan talimat aldn. Kayseride yaplan 1400 yryn tertip ettin, mali durumunu karladn ve bu konuyla ilgili Hocadan emir aldn, bu yry tertip ettin ifadesi imzalatmak istediler. Oradaki 13 gnden sonra, 17 gn, bir ay boyunca falakaya yatrdlar. Falakaya yatrdktan sonra yere su dkyorlar, plak ayaklarnda suyun zerinde hoplattryorlar, asker tepende bekliyor. te beklerken o k gn tependen aa buzlu suyu dkyorlar. Asker bekliyor. Sonra rendik ki, o zplama ayaktaki ii alrm; yani yle falakaya yatryorlar copla. Tabii, tecride getirirken de kollarmdan tutuyorlar, yle srklenerek geliyoruz. Sabahleyin kalkyoruz yine sorguya kyoruz. Sorguda yine elimiz o ekilde duvarda bekliyoruz gzlerimiz bal. te, eline vuruyor copla. Copla vurduktan sonra elin iiyor, kan toplanyor. Bu sefer asker yannda bekliyor, yerde eiliyor suya, betona elinle

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1240
vuruyorsun. Bu ikenceyle beraber zaman zaman da -gzn bal ne olduunu bilmiyorsun- silme tokat giriyorlar, azn burnun kan ierisinde byle kyoruz. 17 gn sonra, yani 30 gn dolduunda dediler ki serbestsin. Bizi serbest braktlar.

Mustafa Tekeli:
1998 senesinde Dost Sigortay biz kurma karar almtk; o da yle: Anadolu insan olarak kendimiz ya kurduumuz iletmelerden ya babalarmzn kurduu iletmeleri bytme abas ierisindeyken bir araya gelerek daha gl iler gayretimiz, niyetimiz bizi Dost Sigortaya ulatrd, kurma niyetine ulatrd. Bir gn rahmetli zal Cumhurbakan iken MSAD olarak ziyarete gitmitik. Bize ocuklar ya 50 kiiyi gemeyen ileri teknolojili retim yapn ya da hizmet sektrne girin. demiti. Biz de Kayserili olarak hizmet sektrn pek bilmeyiz. niversitedeki hocalarla falan konutuumuzda, ite otelcilik, lokantaclk, bankaclk, sigortaclk gibi iler dediler. Bunun zerine hepimizin i yerinin sigortal olduunu dnerek sigortaclkla alakal aratrma yaptmzda, zaten 2.500 tane yemiz vard. Biz onlarn i yerlerinin ve her birinin de iki ii vard ki, i yerlerinin sigortasn yaptmzda bir yanda gl bir sigorta irketi olarak Trkiyede kurulmu olacaktk. Bunun iin de yaklak 10-12 ehirde arkadalarla temas kurarak nominal deer zerinden Dost Sigorta adyla sigorta irketi kurup, 13 kiinin zerinden kuruluu kolay olsun diye- kuruluu tamamlamak zere mracaatta bulunduk. Bakanlar Kurulundan izin kt. Daha polie kesmemitik. Hibir ilem yaplmad, fiili ilem yaplmamt sigortaclk hakknda. Fakat bizimle alakal birtakm byle sesler, duyumlar almaya baladk ki aratrlyor. te, merkez stanbuldu ve stanbulda bina kiralamtk, 46 eleman almtk. Gece saat on altda evimize polis gelmi kzm -o zaman daha evlenmemitibaba kapda polisler var arama yapacaklarm dedi. Giyindim ktm, Nuh Mete Yksel imzal bir arama emrini gsterdiler, okuttular sonuna kadar da okuduk. Polis memurlarn ieri aldk. Hayret de ediyorum, dolaplarm atm falan baktlar bir ey yok, ok yle yatak odasn falan da aramadlar. Gtrdler emniyetin alt katna baktm bizimle beraber kuruluta ismi geen arkadalar da getirmiler. Onlar ierisinde ok kymetli insanlar var ama hele birisi yal Hasan Eser onun geldiine ayriyeten de zldm. Tecrit aa katta bir yerde duruyoruz tek tek yukar karyorlar sorguluyorlar. Siz ite bu paray nereden buldunuz? Niye sigorta irketi kuruyordunuz? Size kim syledi bu sigorta irketi kurmasn? Sermayeyi nasl tedarik ettiniz? Kredi almsnz niye kredi alyorsunuz? Amerikadan bilgisayar getirtmisiniz, 100 bin dolara bilgisayar m olur? te 50 bin lira birisi birisine telefon am para gndermisiniz Polis bey, memur bey bir i adam iin 50 bin lira para gndermek veya birbirine emanet vermek, bankada kredi almak bu yaplan ticaret hayatnn normal ak iin olan eylerdir. Bunlardan dolay bize bir sulu gibi nasl ey diyorsunuz, biz anlamyoruz falan. Biz, gerekten durumu idrak etmekte glk ekiyoruz ama anlalan o ki esas hedef bizim ahsmza yaplacak bir ey yok. Byle bir zlm, bir eziyet, bir cezalandrma -bnyemize fiziki olarak- bir ey yok fakat bu ngiliz Biz anladk ki bu irketi onlarn eline atmazsak, irketten vazgemezsek daha fazla zerimizde gelecekler, daha ok ypratacaklar, daha baka eyler yapacaklar gzleri dnm adamlara al tamam irketten vazgetik 1,5 milyon dolar, 6 ay 46 personeli orada eittiimiz yerleri tuttuk, dekore ettik, acentelikte ki personeli eittik hepsi heba oldu. 15 sene ncesinde 1,5 milyon dolar iyi para, byle bir zarar vermi olduk. 8 gnde 13 tane i adam bir bakma gzaltnda tutuldu. Bize gazeteler yerel gazetelerden, ulusal gazetelerden -biz ierideyken getirip gsterdiler- idamla yarglanacak falan dediler, okluumuz ocuumuz burada

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1241
feryat ediyor. O srada Hasan Celal Gzel hepimizin evini aryor: Endie etmeyin hibir ey olmaz, yok su falan olmad iin korkutuyorlar. diye. Yani bunlar biz yaadk Erol Yanar tek tek ailelerimize telefon at. Benim 7 aylk ocuum telefona veriyorlar o da alyor biz alyoruz ya o alamasn biliyor mu, bilmiyor mu? Bilmiyorum yani ok Bir insann manen ekebilecei en byk skntlar yaadk.

Saffet Arslan:
28 ubatta Dost Sigorta ahsnda tutuklanmann ekonomik bendeki eseri llebilir ekilde budur. O zaman rekabet ettiimiz firmalara baksnlar, onlarn bymesine baksnlar benimkine baksnlar grecekler. Ve pek Mobilyayla ilgili, o zaman ki i yerimle ilgili sevincim, gayretim hi kalmad. naatlarm vard yarm braktm, devam ettirmedim ve ben iten ekildim, kendi dnyama kapandm, zel dostlarma ocukluk arkadalarma dndm. Biraz kitaplarla uratm o dnem, ben diyordum ki birileri sizi durdurmaya alabilir, siz kendi enerjinizi tekrar kazanp onlara inat yrmelisiniz ama bunu sylyorsunuz yarm devam ediyor ne kadar etki yaptysa bende srdrlebilir bir enerji iime tevdi etme gcn kendimde bulamadm. Ben tutukluktan dndm iimin bana getim, bir baktm Ankaradan gnderilmi tetkikli kontrolr, vergi uzmanlar didik didik ediyorlar pek Mobilyay, o zamanki iimi didik didik ediyorlar. Btn teyakkuzda alanlarm, i retemiyorlar memurlarn basksna yetimeye alyorlar. Biz maliyeye bu olmamas gereken hesap vermeye megul iken piyasada bir dedikodu yaylyor pek Mobilya batt batyor maliyeciye bir gn gittim dedim ki Yav bakn akam ben televizyonda batmadk, iimize devam ediyorum diye ilan veriyorum siz gelmisiniz burada hesap soruyorsunuz.

Askeri Yargnn Tutumu

Yaar Kaplan Davas Kurulu kanununa gre, "asker kiileri" ve "askeri sular" yarglama amacn tayan Askeri Mahkemeler, 28 ubat srecinde, sivil ahslar da yarglamlardr. rnein, askerlikle ilgisi olmayan, askeri bir su da ilemeyen Akit gazetesi yazar Yaar Kaplan, Askeri Mahkeme tarafndan tutuklanm ve bu mahkeme tarafndan yarglanmtr. Kaplan, bir yazsnda kimliini aklamayan bir subaydan gelen mektuba dayanarak belli bir dini inanca sahip ordu mensuplarnn yasad giriimlerine dikkat ektii iin Askeri Mahkeme tarafndan, "astlk-stlk hiyerarisine zarar verdii" gerekesiyle yarglanarak Askeri Ceza Kanunu'nun 95/4-5 ve Ceza Kanunu'nun 80. maddelerinden sulu bulunmutur. Sonra da 14 ay hapse mahkum edilen Kaplan'n bu cezas onanmtr. Ekim 1999'de Kaplan'n cezas, 4454 Sayl artl Af Kanunu uyarnca ertelenmi ve yl sonra, 31 Aralk 2003'te kaytlardan silinmitir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), "lke Tehlike Altnda, Onlar Durdurun! Mezhebe Gre Asker Alm" balkl yaz dizisinden dolay, Askeri Mahkemece, "Akit" gazetesi yazar Yaar Kaplan'n at davay hakl grerek, Trkiye'yi oybirliiyle mahkum Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1242 etmitir. AHM, ad geen yazarn ifade zgrlne dava ile mdahalenin demokratik toplumda gereksiz ve ar olduuna hkmederek, Kaplan'a 5 bin Avro (8 bin YTL) tazminat denmesine karar vermitir. Blent Orakolu Davas Emniyet istihbarat biriminin en stnde grev alan Blent Orakolu, darbe hazrlyla ilgili olarak Babakana verdii bilgilerden dolay, Askeri Mahkeme tarafndan tutuklanm ve Askeri Mahkemede yarglanmtr. 28 ubat srecinin perde arkasn aralayan dnemin Emniyet stihbarat Dairesi Bakan Blent Orakolu, yazd Deifre adl kitapta kendisinin ve dnemin ileri Bakan Meral Akenerin lmle tehdit edildii iddiasna yer vermi; tehdidin dnemin Genelkurmay kinci Bakan Orgeneral evik Birden geldiini yazmtr. Blent Orakolu, 28 ubat srecinin ortaya kmasna neden olan kstebek olay yznden yargland mahkemenin evik Bir ve Gven Erkayann basks altnda olduunu ileri srmtr. Orakolu, Deniz Kuvvetleri Askeri Mahkemesinde grlen davann mahkeme heyetinde yer alan Deniz Yzba Hakim Ahmet Karamanlnn oyuyla beraatle sonulandn, davann ardndan bu hkimin irticai faaliyetlere kart gerekesiyle ordudan ihra edildiini, yine mahkeme heyetinin bakanln yapan Mesut Kurunun da Deniz Kuvvetlerinden alnp baka bir kuvvet komutanl emrine verildiini aklamtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1243

9. 27 Nisan E- Bildirisi
Adalet ve Kalknma Partisi ktidar
AK Parti Genel Bakan Recep Tayyip Erdoann siyasi yasakl olmas nedeniyle katlamad 3 Kasm 2002 seimleri sonucunda hkmeti kurma grevi Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer tarafndan Abdullah Gle verilmi ve 18 Kasm 2002 tarihinde Trkiye Cumhuriyetinin 58. Hkmeti kurularak greve balamtr. 27 Aralk 2002 tarihinde kabul edilen 4777 sayl Kanun ile Anayasann 76. ve 78. maddelerinde yaplan deiiklikle milletvekili seilmesi nndeki hukuki engel ana muhalefet partisi CHPnin destei ile ortadan kalkan AK Parti Genel Bakan Recep Tayyip Erdoan, 9 Mart 2003 tarihinde Siirt l Seim evresinde yaplan yenileme seimi ile milletvekili seilmi ve 14 Mart 2003te Trkiye Cumhuriyetinin 59. Hkmetini kurmutur. Ak Parti iktidarnn balangc ile beraber trban-laiklik-kamusal alan tartmalar da siyasetin ve devlet st kademesinin en scak gndem maddelerinden biri haline gelmitir. 20 Kasm 2002 tarihinde TBMM Bakan Blent Arnn NATO Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirve Toplantsna katlmak iin Prag'a giden Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezeri Ankara Esenboa Havalimanndaki uurlama trenine bartl ei Mnevver Arn ile birlikte katlmas bu tartmalarn balangc olmutur.1833 Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer de 24 Kasm retmenler Gn dolaysyla eitli okullar ile Trk Cumhuriyetleri'nden gelen retmenlerden oluan heyeti ankaya Kk'nde kabulnde yapt konumada: Toplumun gndeminden km bulunan bartsnn yeniden sorun durumuna getirilmesinin kimseye yarar yoktur. zel alanda zgrlk kapsamna girdiinde kuku bulunmayan bartsnn, kamusal alanda kabul edilip edilemeyecei sorunu Anayasa Mahkemesi kararlaryla zlmtr. Anayasa Mahkemesi'nin yerleik kararlarna gre, artk, Anayasa'yla badamayaca iin, kamusal alanda bartsn serbest brakacak bir yasal dzenleme yaplmas olanakszdr. Kamusal alan dzenleyen hukuksal kurallar grmezden gelinerek uygulamada dini kurallar geerli klmak da hukuk devleti ilkesiyle badamaz. diyerek bu tartmalara katlmtr. 1834 Dnemin Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi zkk ile Kuvvet Komutanlar Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Ayta Yalman, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Cumhur Asparuk, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Blent Alpkaya ile Jandarma Genel Komutan Orgeneral ener Eruygur'un TBMM Bakan Blent Arna 29 Kasm 2002 tarihinde bulunduklar nezaket ziyaretinin 2,5 dakika gibi ksa bir sreyi kapsamas, AK Parti iktidarna ve TBMM Bakan Blent Arna ynelik bir tepki olarak yorumlanmtr. Post Modern Ziyaret olarak gazete manetlerinde yer alan sz konusu ziyaretin ksa srmesinin esas sebebinin TBMM Bakan Blent Arnn ei Mnevver Arnn yukarda bahsedilen uurlama trenine barts ile katlmas ve bartsnn protokolde yer almas olarak ne srlmtr. 1835
1833 1834 1835

Trban lk Kez Devlet Protokolnde, <http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=110781>. <http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2002/11/24/211948.asp> Milliyet Gazetesi, 30 Kasm 2002, s.1.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1244

23 Nisan Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram vesilesiyle TBMM Bakanlnca verilen resepsiyon trban-laiklik-kamusal alan tartmalar kapsamnda yeni bir gerilim alan olarak ortaya kan bayram kutlamalarnn ilk rneini oluturmutur. Sz konusu resepsiyon iin hazrlanan davetiyelerde TBMM Bakan ve Bayan Arn, TBMM'nin 83. al yldnm mnasebetiyle verecekleri resmi kabul sayn einizle birlikte onurlandrmanz diler ifadesine yer verilmitir. Resmi kabuln TBMM Bakannn bartl einin ev sahipliinde yaplacak olmas ve davetiyelerin eli olarak hazrlanmas nedeniyle AK Partili milletvekillerinin bartl elerinin de katlabilecek olmas kamusal alan tartmalar erevesinde tepki ile karlanmtr. TBMM Bakan Blent Arn ve Babakan Recep Tayyip Erdoan eleriyle birlikte katlmayacaklarn aklamalarna ramen sz konusu resepsiyona Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer, CHP milletvekilleri, TSK Komuta Kademesi, yksek yarg bakanlar katlmamlardr. Bu olayn ardndan 30 Nisan 2003 tarihinde gerekletirilen Milli Gvenlik Kurulu aylk olaan toplants sonrasnda yaynlanan basn bildirisinde; toplantda Devletin temel niteliklerinden olan laiklik ilkesinin nemi ve titizlikle korunmas vurgulanmtr ifadesine yer verilmi olmas konunun MGK dzeyinde de gndeme geldii gstermitir.1836 28 ubat sreci ile siyaset kurumu zerindeki bask ve dayatmalarn AK Parti iktidar dneminde de devam ve askerin siyasi tartma zeminine ekilmek istendii grlmtr. Genelkurmay Bakanlnn Gazi Orduevinde 8 Ocak 2003 tarihinde basn mensuplarna verdii resepsiyonda basnn srarl sorular zerine Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi zkk Trkiye Cumhuriyetinin laik, demokratik ve niter yaps, Atatrk ilke ve inklaplar konularnda taviz vermemiz asla mmkn deildir. Esasen bunlar Anayasamzda yer alan hkmlerdir. Herkesin dini inancna ve bunlar zel yaamlarnda ifade etme tarzn sayg duyarz. Ancak zellikle trbann mevzuata, Anayasa Mahkemesi ve Dantay kararlarna aykr olarak siyasi bir dayatma ve Cumhuriyet geleneklerini andrma sembol ve eylemi olarak kullanlmasn ho grmemiz beklenmemelidir. diyerek barts konusundaki TSKnn tutumunu yinelemi, Genelkurmay II. Bakan Yaar Bykant da gazetecilerin sorusu zerine, 28 ubat sreci devam ediyor mu? Trkiyede irticai sre devam ediyorsa, o sre devam ediyor diyerek TSKnn siyasete mdahalesinin devam ettiini ifade etmitir. Diyanet leri Bakanl Kuran Kurslar ile renci Yurt ve Pansiyonlar Ynetmeliinde deiiklik yaplmas ve Yksekretim Kurulu (YK) reformu yaplarak YKn kaldrlarak yerine Yksekretim Egdm Kurulunun (YEK) kurulmak istenmesi ve Dileri Bakanlnn Trkiye Cumhuriyeti Dileri grevlilerinin, kendi grev alanlarndaki Trk dernek ve Trk vakflar ile Trk kltrn yayan zel okullarla ilikilerini glendirmeleri konulu genelgesi AK Parti iktidarna yneltilen eletirilerin ve muhalefetin younlat dier konular olmutur. Yukarda bahsedilen konular arasnda yer alan YK reformu tartmalar ise YKn ve niversitelerin Hkmete ynelik etkin bir muhalefetinin grld bir alan olmutur. YK Bakan Kemal Grz bakanlnda Ankara niversitesi Rektr Nusret ARAS, Gazi niversitesi Rektr Rza Ayhan, Krkkale niversitesi Rektr Tahsin Nuri Durlu, Anadolu niversitesi Rektr Engin Ata, Osmangazi niversitesi Rektr Necat Akdeniz Akgn, Kocaeli niversitesi Rektr Baki Komuolu, Seluk niversitesi Rektr Abdurrahman Kutlu ve Bakent niversitesi Rektr Mehmet Haberal Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Ayta Yalman makamnda ziyaret ederek YK reformu, kadrolama

1836

<http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/30nisan2003.html>

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1245 ve niversitelerin yaad mali skntlar konusundaki grlerini dile getirmilerdir.1837 Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Ayta Yalman ise grmede YK konusunu MGKya tayacan belirtmi ve " niversitelerin al trenlerini iyi deerlendirilerek topluma laiklik ile ilgili mesaj verilmesini nermitir.1838 Konu ile ilgili 14 Eyll 2003 tarihinde Genelkurmay Bakanl Genel Sekreterlii'nden yaplan yazl aklamada 1 Eyll 2003te YK Bakan Prof. Dr. Kemal Grzn Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi zkk ziyaret ettii, bu ziyaret srasnda konu zerinde fikir alveriinde bulunulduu ve Orgeneral Ayta Yalmann gerekletirdii grmenin Genelkurmay Bakanl'nn bilgisi dahilinde olduu belirtilerek Trkiye iin hayati nemi haiz Milli Eitim sistemine ilikin gelimelerin TSK tarafndan da dikkatle ve yakinen izlenmesinin de doal olduu () Bunun yannda bnyesinde sadece yksekrenim dzeyinde 21 adet retim-eitim kurumu bulunduran, bilim ve teknolojiden azami ekilde yararlanmay hedef alan TSK iin Trkiye'deki eitim sisteminin nemi aikardr. Bu erevede, TSK 20 yl akn bir sredir YK yasas kapsamnda yer almakta ve bu kurumda bir temsilcisi de bulunmaktadr. 2547 sayl YK Kanunu'nda deiiklik ngren yasa tasla zerinde devletin ilgili btn kurum ve kurulularnn nemle durmas gerekliliine inanlmaktadr. ifade edilmitir. 1839 YK reformuna ynelik muhalefetin younlat bir dnemde 25 Ekim 2003 tarihinde Ankarada dzenlenen Cumhuriyete Sayg Yry adeta darbe arlarnn yapld bir etkinlik halini almtr. Ankara niversitesi ve Atatrk Dnce Derneinin nclnde rektrler, retim yeleri ve sivil toplum kurulularnn katlm ile gerekletirilen yry, bu yryte alan Ordu Greve yazl pankart ile ordunun siyasete mdahale etmeye arld, baka bir deyile, ordunun siyasi tartma ortamna ekilmeye alld bir etkinlik haline gelmitir. 58. ve 59. Hkmetler dneminde ncelikli eylem alanlar olarak kamu ynetimi reformu, ekonomik dnmn gerekletirilmesi, demokratikleme ve hukuk reformu ile sosyal politikalar belirlenmi1840 ve ABye tam yelik temel bir politika ncelii olarak benimsenmitir. Nitekim 16-17 Aralk 2004 tarihlerinde yaplan AB Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirve Toplantsnda Trkiyenin siyasi kriterleri karlad belirtilmi ve katlm mzakerelerine 3 Ekim 2005 tarihinde balanmas kararlatrlmtr. 3 Ekim 2005 tarihinde AB Dileri Bakanlar toplantsnda ise Trkiye ile katlm mzakerelerinin balamas kararlatrlarak mzakerelerin usul ve esaslarn belirleyen Mzakere ereve Belgesine de son hali verilmitir. Bu dnemde siyasetin temel dinamiklerinden birini oluturan ABye yelik sreci ayn zamanda sivil-asker ilikilerinde gerginliin yaand temel alanlardan birini tekil etmitir. Bu srete reform paketleri ad altnda AB mktesebatna uyum salanmas amacyla kapsaml bir dzenleme faaliyetine giriilmitir. Genel olarak devlet sisteminin sivillemesi, temel hak ve zgrlklerin geniletilmesi, insan haklarna sayg, aznlk haklar ve aznlklarn korunmas gibi hususlar Trkiyede siyaset alann ve siyasi aktrleri nemli lde etkilemi ve bu balamda Trk siyasi hayatnda belirleyici bir rol oynam olan Trk Silahl Kuvvetlerini (TSK) de dorudan ilgilendirmitir.1841
1837 1838 1839

Rektrlerden Yalman'a Ziyaret, <http://www.milliyet.com.tr/2003/09/11/guncel/gun02.html>. Bekir S. GR, Zafer ELK, SETA Rapor: YKn 30 Yl, No:4, Kasm 2004, s.28. <http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2003/09/14/343354.asp>.

1840 T.C. 58. Hkmet Acil Eylem Plan, 3 Ocak 2003, <http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/aep.pdf>.
1841

TESEV, Almanak Trkiye 2006-2008 Gvenlik Sektr ve Demokratik Gzetim, TESEV Yaynlar, Temmuz 2009, s. 185.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1246 ABye yelik srecinde Trkiyenin AB mktesebatna uyumunun AB Komisyonu tarafndan deerlendirmeye tabi tutulduu ilerleme raporlar bu dnemde 12 Eyll 1980 darbesi ile kurulan askeri vesayet sisteminin unsurlarnn ortadan kaldrlmasna ilikin hususlar iermi ve bu raporlarda TSKnn siyaset alanndaki etkin konumuna da dikkat ekilmitir. Sz konusu raporlarda zellikle Milli Gvenlik Kurulunun (MGK) yaps ve ilevi, sivillerin ordu zerindeki denetiminin AB yesi lkelerdeki uygulamalarla uyumlu hale getirilmesi, sivil kurumlardaki askeri temsilin sona erdirilmesi ve TBMM'nin savunma btesi zerinde tam kontrol salayabilmesi ve TSKnn rol ve grevleri ile siyaset alanndaki etkinlii zellikle zerinde durulan hususlar olmutur. Nitekim bu hususlar arasnda yer alan TSKnn siyaset alanndaki etkinlii ve etkisine ilikin deerlendirmelere ilerleme raporlarnda sklkla yer verildii grlmtr.
MGKnn askeri yeleri, yl iinde eitli zamanlarda verdikleri beyanatlarda, yaptklar konumalarda ve medyadaki demelerinde, siyasi, sosyal ve d politika konularndaki grlerini aklamaktadr.1842, MGK dnda, Silahl Kuvvetler Trkiye'de resmi olmayan baz mekanizmalar araclyla da etkili olmaktadr. MGK'nn askeri yeleri, eitli vesilelerle yaptklar konumalarda ve medyaya verdikleri demelerde, siyasi, sosyal ve d politika konularnda gr beyan etmilerdir.1843, Trkiye'de Silahl Kuvvetlerin rol ve grevleri eitli yasal hkmlerle belirlenmitir. Birlikte deerlendirildiinde yorumlanmalarna bal olarak, bu hkmlerin bazlar, potansiyel olarak orduya geni bir manevra alan salamaktadr. Bu, zellikle, Trk Silahl Kuvvetlerinin grevlerini, lkenin blnmez btnl, laiklik ve cumhuriyetilik dahil olmak zere, Anayasann giri blmnde belirtilen ilkeler nda, Trkiye Cumhuriyetini korumak ve kollamak olarak betimleyen Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanununun 35'inci ve 85/1'inci maddeleri iin geerlidir. Ayrca gerektiinde, hemen hemen her politika alann kapsayacak ekilde yoruma ak olan MGK Kanununun ulusal gvenlii tanmlayan 2(a) maddesi iin de durum ayndr. Trkiye'de Silahl Kuvvetler eitli gayriresmi kanallar araclyla etkisini devam ettirmektedir. MGK'nn askeri yeleri, eitli vesilelerle, siyasi, sosyal ve d politika konularnda grlerini ifade etmilerdir.1844 Silahl Kuvvetler kayda deer siyasi nfuz kullanmaya devam etmektedir. MGKnin askeri yeleri, mnferiden, ayrca dier kdemli silahl kuvvetler personeli, i ve d politika konularndaki grlerini kamuoyuna yaptklar konumalar ve basn toplantlar vesilesiyle dzenli olarak ifade etmeye devam etmilerdir. () zellikle, Askerler tarafndan yaplan aklamalar sadece askeri, savunma ve gvenlik konularn ilgilendirmeli ve sadece hkmetin yetkisi altnda yaplmaldr.1845

TSKnn AB yelik srecine baknda ikircikli bir tutum sahibi olduu gzlenmitir. TSK bir yandan AB yelik sreci erevesinde gerekleen reform srecini Trkiye Cumhuriyetinin laik ve niter yapsna bir tehdit olarak grrken bir yandan da bu sreci adalama
1842 1843 1844

Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2002 Yl lerleme Raporu, DPT, Ankara, Ekim 2002, s.17. Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2003 Yl lerleme Raporu, DPT, Ankara, Aralk 2003, s.16.

Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2004 Yl lerleme Raporu ve Tavsiye Metni, DPT, Ankara, 2004, s.18. Trkiye 2005 lerleme Raporu (Gayri Resmi Tercme),

1845

<http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/Turkiye_Ilerleme_Rap_2005.pdf>, s.16.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1247 idealinin bir vehesi olarak deerlendirmitir. Bu tutumu dnemin Genelkurmay II. Bakan Orgeneral Yaar Bykantn Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl'nca Harp Akademileri Komutanlnda dzenlenen Kreselleme ve Uluslararas Gvenlik konulu sempozyumda yapt a konumasnda da grmek mmkndr. Genelkurmay II. Bakan Orgeneral Yaar Bykant aada bir blmne yer verilen konumasnda yer ald zere bir yandan TSKnn ABye kar olmadn ve ABnin Trk toplumunun adalamasnda bir zorunluluu ifade ettiini vurgulam dier yandan ise AB deerlerinin ad ve blc hedefleri olanlar tarafndan kullanlabilecei ynndeki TSK nezdinde var olan endieyi dile getirmitir.
Avrupa Birlii konusunda, TSK, haksz bir saldrnn hedefi durumuna gelmitir. lke ii ve lke d evrelerde, hibir hakl nedene dayanmadan, TSKnin Avrupa Birliine kar olduu konusunda yaygn kanaatler oluturulmutur. Aka ifade ediyorum, bu tr iddialar doru deildir. Deerli Dinleyiciler, Bu konudaki Silahl Kuvvetlerin grlerini byk harflerle tekrar ifade ediyorum: TSK, Avrupa Birlii kart olamaz. nk Avrupa Birlii, Mustafa Kemal Atatrkn Trk toplumuna gsterdii adalama hedefinin, jeopolitik ve jeostratejik adan zorunluluudur. Bu zorunluluk, ayn zamanda; Trkiyenin sosyal, politik, ekonomik ve gvenlik hedefleri ile de tam olarak rtmektedir. AB hedefi, lkenin niter yaps ve lik rejimi konusunda farkl dncelere sahip kesimlerin a d ve blc hedefleri ile uyuamaz. Avrupa Birliinin de bu tr amalara sahip dncelerle uyum iinde olmas dnlemez. Avrupa Birliini ve bu birliin yksek deerlerini, sahip olduklar a d ve blc hedeflere ulamada bir vasta olarak grenlerin hsrana uramalar kanlmaz bir sonutur. Bu szlerim, varsa, bu dncelere sahip olan kii ve gruplaradr. Ayrca, baz evrelerin Trkiyeye yaptrmak istedikleri hususlar, Avrupa Birliinin yksek deerlerini ileri srerek ve her frsatta Trk Silahl Kuvvetlerini gndeme getirerek gerekletirmeye almalarnn ne Trkiyeye ne de Avrupaya yarar salamayacan ifade etmek isterim. Tekrar ediyorum Trkiye Avrupann bir parasdr ve Avrupa Birliine girecektir. Bu yarg, baz evrelerin dncesi ile elise bile, Trkiyenin ve TSKnin kesin kararlnn ak bir ifadesidir ve Trk Silahl Kuvvetlerini her frsatta tm olumsuzluklarn nedeni olarak topluma yanstan evrelere de ak bir cevaptr.1846

AB reformlarna ve zel olarak da AK Parti iktidarna kar muhalefetin asker zerinden yaplmasna, baka bir deyile askeri muhalefetin oda haline getirmeye dnk bir yaz Gen Subaylar Tedirgin balyla yaynlanmtr.1847 Yazda zetle Babakan Recep Tayyip Erdoan ve Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi zkk arasnda gerekletirilen grmede zkk tarafndan TSK'nn rahatszlklarnn ayrntl olarak hkmete iletildii, AB reform paketlerinin iinde yer alan baz dzenlemelerin demokrasinin yerlemesine deil zarar grmesine neden olabilecei, komuta kademesinde ve zellikle gen subaylar arasnda durumun endie ile izlendii, yaanan kaygnn sadece gen kesimle snrl olmad tm orduyu kapsad gibi hususlarn dile getirildii iddia edilmitir. Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi zkk 26 Mays 2003 tarihinde akredite gazetelerin Ankara temsilcileri ile dzenledii basn toplantsnda sz konusu haberi yalanlayarak Haber, yanl olmaktan teye, maksatldr. Dolaysyla, bu konudaki btn yorumlar da mesnetsiz kalyor. Bunu
1846

Birinci Uluslararas Sempozyum Bildirileri Kreselleme ve Uluslararas Gvenlik (stanbul, 29-30 Mays 2003), Genelkurmay Asker Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Ankara 2003, s.xx-xx. Mustafa Balbay, Gen Subaylar Tedirgin, Cumhuriyet Gazetesi, 23 Mays 2003.

1847

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1248 hayret ve zntyle karladm. Haberin artrd husus ve ayrm yaratc zellii TSK'y krmtr ve ypratmtr () TSK'da, gen subaylar-yal subaylar ayrm yoktur. Komutanlar arasnda ahinler, gvercinler, sertlik yanllar yoktur. Bu tr iddialar yalanlamaktan teye lanetlediimi, kusura bakmayn ar laf sylyorum, ama aka ifade etmek istiyorum. TSK'da tek vcut olmu blnmez bir kitle ve modern ynetimimiz uyarnca kolektif bir akl ve davran biimi vardr ()TSK AB'ye kar deil, aksine AB'ye uyumun deneyimli bir vastasdr. Ancak AB'ye her eye ramen deil, onurla, eit artlarla, milli ve corafya btnlmz koruyarak girmektir. aklamasnda bulunmutur.1848 ABye yelik sreci ile beraber bu dnemde siyasetin temel tartma konularndan birini de Kbrs sorunu ve bu sorunun zmne ynelik olarak ortaya konan Birlemi Milletler (BM) Kapsaml zm Plan (Annan Plan) oluturmutur. Dnemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan ile anlan Annan Plannn ilk versiyonu 11 Kasm 2002 tarihinde aklanmtr. Plan ile temel olarak iki eit kurucu devletten oluan federe Birleik Kbrs Cumhuriyeti kurulmas ngrlmtr. Plann ayr ayr yaplan e zamanl referandumlarla, her iki tarafa onaylanmasnn ardndan ve Kbrstaki yeni duruma ilikin Anlamann Yunanistan, Trkiye ve Birleik Krallk tarafndan imzalanmasyla yrrle girmesi dzenlenmitir. 58. Hkmetin greve balamas ile birlikte Annan Plannn referanduma sunulmas sreci ivme kazanm ve genel olarak Kbrs sorununun zm konusunda Hkmet inisiyatif stlenmitir. stlenilen bu inisiyatif ile Kbrs sorunu geleneksel olarak devletin ilgili kurumlarnn dnda siyasi makamlarn ynlendirmesi ile ilerleyen bir hal almtr. Hkmetin bu tutumu TSK komuta kademesinde rahatszla sebep olmutur. Dnemin Ege Ordu Komutan Orgeneral Hurit Tolonun 18 Ocak 2004 tarihinde Kbrs konusunda ver kurtul yaklamn benimseyenlerin olduunu ifade ederek, Bu memleket hep gzel insan yetitirirdi. Son zamanlarda hain de yetitirmeye balad. Haini yoksa verelim kurtulalm diyen kim? szleri ile Hkmetin politikasn sert bir ekilde eletirmesi ve Hkmeti bu politikas sebebiyle vatan hainlii ile sulamas TSK bnyesinde Hkmetin Kbrs politikas konusundaki rahatszln en ak gstergesi olmutur.1849 Trkiyenin Kbrs siyasetinde yaanan bu deiime paralel bir ekilde 14 Aralk 2003 Kbrs Genel seimleri sonucunda Mehmet Ali Talatn Babakan oluu ile birlikte Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin (KKTC) geleneksel Kbrs siyasetinde de deiim yaanmtr. 24 Nisan 2004 adann her iki tarafnda da halkoylamasna sunulan Annan Plan, KKTCde %64,96 ile kabul edilirken,1850 Gney Kbrs Rum Kesiminde ise %75,8 ounlukla reddedilmitir.1851 2003 yl iinde AB mktesebatna uyum salanmas amacyla TBMM tarafndan kabul 3 kanunla 2945 sayl Milli Gvenlik Kurulu ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii Kanununda deiiklikler yaplmtr. Yaplan deiikliklerle gvenlik brokrasinin nemli bir paras olan MGKda ve Genel Sekreterlikte sivilleme alannda byk bir ilerleme salanmtr. 2945 sayl Kanunda ncelikle 4789 sayl Kanun ile deiiklik yaplarak Anayasann 118. maddesinde yaplan deiiklie paralel bir deiiklik yaplarak Babakan Yardmclar ve Adalet Bakannn MGK yesi olmas ngrlm ve Kurul kararlarnn tavsiye niteliinde olduu hkme balanmtr. 4963 sayl Kanun ile yaplan deiiklikle de yine Anayasann 118. maddesinde yaplan deiiklie paralel dzenleme yaplm ve Genel
1848 1849 1850 1851

<http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2003/05/27/294758.asp>. <http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2004/01/19/400654.asp>. KKTC Yksek Seim Kurulu, <http://ysk.mahkemeler.net/secim.aspx?skod=26>. <http://www.mfa.gov.cy/mfa/mfa2006.nsf/cyprus02_en/cyprus02_en?OpenDocument>.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1249 Sekreterliin yapsnn, grevlerinin ve ileyiinin Anayasada belirlenen danma organ niteliine uygun bir hale getirilmesi amalanmtr. Bu kapsamda, MGKnn kendiliinden toplanma sresi 2 ay olarak belirlenmi, MGK Genel Sekreterinin atanmas usul yeniden dzenlenerek Kurul yapsnn sivillemesine imkan salanmas amacyla Genel Sekreterin Babakann teklifi Cumhurbakannn onay ile atanaca dzenlenmi ve yaplan deiiklik ve dzenlemelerle ilgili olarak yeni bir ynetmelik karlaca hkme balanmtr. 5017 sayl Kanun ile yaplan deiiklikle de MGK Genel Sekreterliince yaplan atamalarn Resmi Gazetede yaymlanmas nndeki engel ve Genel Sekreterlik kadrolarnn gizli olmas kaldrlm, MGK Genel Sekreterlii Ynetmeliinin Resmi Gazetede yaymlanmasn mmkn klmak amacyla sz konusu ynetmeliin gizli gizlilik dereceli olmas hkm mlga edilmitir. Grev alan daraltlarak grevleri yeniden tanmlanan MGK Genel Sekreterlii yaplan deiikliklerle bir danma kurulu statsne niteliine kavumu ve MGK Genel Sekreterlii Ynetmeliinin Resmi Gazetede yaymlanmas ile de ileyii, grev ve yetkileri kamuoyunun bilgisine ak hale gelerek daha saydam bir hale gelmitir. Bykeli Mehmet Yiit Alpogann 17 Austos 2004 tarihinde yeni Genel Sekreter olarak atanmas ile de sivilleme ile ilgili nemli bir dzenleme hayata geirilmitir. MGKnn yapsnda yaplan deiiklikler askerlerin muhalefeti ile karlamtr. zellikle MGK Genel Sekreterliine bir sivilin atanmasnn kurumu siyasiletirecei ve yaplan deiikliklerle Genel Sekreterliin ilevsiz hale gelecei ynndeki eletiriler bizzat dnemin MGK Genel Sekreteri Orgeneral Tuncer Kln tarafndan dile getirilmitir. MGK Genel Sekreteri Orgeneral Tuncer Kln grevini devir teslim treninde yapt konumada: () MGK Genel Sekreterlii'nin bugn daha da glendirilmesi gerekirken, demokrasi adna tamamen ilevsiz hale getirilmesine ynelik yasa tasars almalarndan vazgeilmesinin ulusal karlarmz asndan zorunlu mtalaa edildiini, ilgili mercilere bizzat ilettim. Bu itibarla hibir aba harcanmadn sylemek, ahsma ve bu messeseye hakszlk olmaktadr' diyerek bu konudaki muhalefet yaplmadna ilikin olarak kendisine yneltilen eletirilere de cevap vermitir. 1852 AK Parti iktidar dneminde Yksek Askeri ra (YA) toplantlar ve bu toplantlarda alnan kararlar srekli olarak siyasi tartmalara konu olmu ve YA toplantlar kendi ilevinin tesinde bir anlam yklenerek sivil-asker ilikilerinin snand bir alan olarak grlmtr. zellikle YAta alnan ihra kararlar ve YAn sivil yeleri olan Babakan ve Milli Savunma Bakannn bu kararlara erh koymalar siyasi tartmalarn temelini oluturmutur. YAn sivil yeleri bu dnemde alnan ihra kararlarnn hepsine erh koymalarn YA kararlarna kar yarg yolunun kapal olmasn gereke gstermilerdir.1853Nitekim, Anayasann 125. maddesinde Yksek Askeri ra kararlarnn yarg denetimi dnda tutulmu olmas1854 ve 926 sayl Trk Silahl Kuvvetleri Personel Kanununun 50. ve 94. maddeleri ile durumlarnn YA tarafndan incelenmesi Genelkurmay Bakanlnca gerekli grlenlerin TSKdan ayrma ileminin YA karar ile yaplmasnn mmkn klnarak bu konuda takdir yetkisinin Genelkurmay Bakanlna braklm olmas bakan karar veya mterek kararname yolu ile yarg yolu ak bir ekilde TSKdan ayrlanlara
1852 1853

<http://www.milliyet.com.tr/2003/08/25/son/sontur46.html>.

Fikret Bila, YAta erh Gerekesi, Milliyet Gazetesi, 7 Austos 2004, <http://www.milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType=YazarDetayArsiv&KategoriID=4&ArticleID=41607&PAGE=1>.
1854 Anayasann 125. maddesine 5982 sayl Kanunun 11. maddesi ile Ancak, Yksek Asker rann terfi ilemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrma hari her trl iliik kesme kararlarna kar yarg yolu aktr. cmlesi eklenerek yetersizlik, disiplinsizlik, ahlaki durum veya 926 sayl Kanunda sralanan sulardan hkmllk nedeni ile hakknda TSKdan ayrma ilemi yaplan personel iin yarg yolu almtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1250 gre eitsiz bir durumun ve ilgililer bakmndan maduriyetlerin ortaya kmasna neden olmutur. YA kararlarna erh konulmas dnemin Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi zkk tarafndan Bir anayasa maddesinin uygulanma istemine muhalefet erhi koymak, idarenin kanunlarn uygulanmasn salama sorumluluu ile elimitir ve kanmca bu nedenle yasal dayanaktan yoksundur. Bu konudaki farkl dncenin ifade edilecei yer ve durum YA olmamalyd. Bu istisnai durum phesiz irticai faaliyetlere bulaanlara cesaret vermitir.1855 eklinde deerlendirilerek, Genelkurmay II. Bakan Orgeneral Yaar Bykant tarafndan ise YA kararlar yarg denetimine ak olmad iin muhalefet ediyorum diyerek, Anayasa'nn bir hkmn yok kabul etmeniz mmkn deildir denilerek eletirilmitir.1856 Grev sreleri dolan komutanlarn devir-teslim trenlerinde yaptklar konumalarn da siyasi iktidara muhalefeti seslendirmenin bir arac olarak kullanld grlmtr. 27 Austos 2003 tarihinde yaplan trende Orgeneral Cumhur Asparuk: Milletler uzaydan dnyaya hakimiyetini kontrol ederken, maalesef biz Trk milleti olarak, yz yl geriye gidip bir ksr dng ierisinde, mavi akm, imam hatip okullar, tesettrller, tarikatlarla uramaktayz,1857 28 Austos 2003te dzenlenen trende Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Blent Alpkaya, Bugn lkemizin blnmez btnln ve Cumhuriyetimizin laik ve demokratik yapsn tehdit eden i ve d kaynakl blc ve kktendinci faaliyetler maalesef iinde bulunduumuz Cumhuriyet'in 80. ylnda da varlklarn devam ettirmektedirler, 1. Ordu Komutan Orgeneral etin Doan ise 20 Austos 2003te: ''Kukusuz bugn ulusal gvenliimizin korunmasnda ne kan en temel grev, laik, demokratik Cumhuriyetin andrlmasna geit verilmemesidir. Laik Cumhuriyete sinsice saldrlarn srd, mtareke yllarn anmsatan aymazlk ve hatta ihanetlerin sergilendii bu dnemde, Cumhuriyet'e gnlden bal btn glerin el ve gnl birlii yapmas, birbirleriyle daha fazla kenetlenmesi gerektiine inanyorum. Ulusumuz aydnlk yarnlar iin bir savam verirken, O'nun ordusu elbette onun yannda yer alacakt1858 eklinde konumutur. Dnemin Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral zden rneke ait olduu iddia edilen ve 2003-2004 yllarn kapsayan gnlklerin Nokta Dergisinde yaynlanmas bu dneme ait darbe giriimlerini ortaya karmtr.1859 Gnlklerde dnemin Kara Kuvvetleri Komutan Ayta Yalman, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral zden rnek, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Halil brahim Frtna ve Jandarma Genel Komutan Orgeneral ener Eruygurun Sarkz isimli bir darbe plannn hazrlklar iinde olduu anlatlmtr. Gnlklerin Nokta Dergisinde yaymlanmas zerine zden rnekin ikyetiyle Nokta Dergisi Genel Yayn Ynetmeni Alper Grm hakknda soruturma balatlm ve soruturma sonucunda iftira atmak ve hakaret etmek sularndan dava almtr. Ayrca zden rnek hakknda pheli sfatyla askeri darbe hazrl iddiasyla soruturma balatlm, ancak savclk yetkisizlik karar vererek soruturma evrakn yetkili olduunu dnd Genelkurmay Bakanl Askeri Savclna gndermitir. Nokta Dergisi Genel Yayn Ynetmeni Alper Grm, aleyhine iftira ve hakaret etme suundan alan davadan beraat etmi ve yaplan aratrmada gnlklerin zden rnekin bilgisayarndan kt teknik raporla kesinlemitir. Genelkurmay Bakanl Askeri Savcl, asker kiiler hakknda grev
1855 1856 1857 1858 1859

<http://www.milliyet.com.tr/2003/01/09/siyaset/asiy.html>. Hrriyetim Almanak 2003, <http://dosyalar.hurriyet.com.tr/almanak2003/news_detail.asp?nid=122&sid=2>. <http://dosyalar.hurriyet.com.tr/almanak2003/news_detail.asp?nid=122&sid=2>. <http://www.milliyet.com.tr/2003/08/20/son/sontur25.html>. Nokta Dergisi, Yl:1, 27 Mart-4Nisan 2007, Say:22.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1251 ve sfatlarndan dolay soruturma balatlmasnn askeri kurum amirinin takdir ve deerlendirilmesine bal olmas nedeniyle soruturma evraknn Genelkurmay Bakanlna gndermi, Genelkurmay Bakanl mahkemeye gnderdii cevabi yazsnda ise iddia hakknda gerek, somut ve tutarl bir bilgi ve belge bulunmamas nedeniyle herhangi bir ilem yaplamadn bildirmitir. 28 Mart 2004 tarihinde yaplan Mahalli dareler Seimi, 3 Kasm 2002 Genel Seiminde olduu gibi AK Parti ve CHP ilk iki parti olarak kmas ile sonulanmtr. Seim sonucunda AK Parti girdii ilk mahalli idareler seiminde l Genel Meclisi yelikleri Seiminde %41,67, Belediye Bakanl Seiminde %40,18 ve Bykehir Belediyesi Bakanl Seiminde ise %46,06; seimin ikinci partisi olan CHP ise l Genel Meclisi yelikleri Seiminde %18,23, Belediye Bakanl Seiminde %20,72 ve Bykehir Belediyesi Bakanl Seiminde ise %24,45 orannda oy almtr.

2002-2007 Yllar Arasnda Gerekletirilen Saldr ve Suikastlar

Bu dnemde lke gndeminde olduka nemli yer edinen ve kamuoyunu sarsmaya ynelik saldr ve suikastlar gerekletirilmitir. Bunlardan ilki Ankara niversitesi Dil ve TarihCorafya Fakltesi retim yesi Do. Dr. Necip Hablemitolunun 18 Aralk 2002 gn ankayada evinin nnde vurularak ldrlmesidir. Failleri henz bulunamam olan sz konusu suikastn ardnda kimlerin olduuna ilikin pek ok iddia ortaya atlmtr. 15 Kasm 2003 Cumartesi gn stanbulda bulunan ili Beth srael ve Beyolu Neve alom Sinagoglarna El Kaide terr rgt tarafndan gerekletirilen bombalama eyleminde iki eylemci dahil 26 kii hayatn kaybetmi, 303 kii ise yaralanmtr. Bu saldrlardan 5 gn sonra, 20 Kasm 2003 Perembe gn ise HSBC Bank Genel Mdrlk binas ve ngilterenin stanbul Bakonsolosluu nnde meydana gelen bombal saldrlarda aralarnda ngilterenin stanbul Bakonsolosu Roger Shortun da bulunduu 28 kii hayatn kaybetmi, 450 kii ise yaralanmtr. Her iki saldrya da El-Kaideye bal ehit Ebu Hafz el-Msri Tugay stlenmitir. Hakkrinin emdinli ilesinde 9 Kasm 2005 tarihinde daha nce PKK terr rgtne ye olmak suundan ceza alm olan Seferi Ylmaz adl bir kiiye ait Umut Kitabevine dzenlenen el bombal saldrda iki kii hayatn kaybetmi, ok sayda kii de yaralanmtr. Saldrnn ardndan Jandarma istihbarat astsubaylar zcan ldeniz ve Ali Kaya, ile itiraf Veysel Ate, devletin birliini ve lke btnln bozmak, adam ldrmek ve adam ldrmeye teebbs etmek, su ilemek iin anlamak sularndan tutuklanmlardr. Trabzon Santa Maria Kilisesi Rahibi Andrea Santoro 5 ubat 2006 tarihinde 16 yandaki lise rencisi Ouzhan Akdinin kamuoyunda hayalet silah olarak bilinen Glock marka bir tabanca ile gerekletirdii silahl saldr sonucunda hayatn kaybetmitir. Misyonerlik faaliyetlerine kar gerekletirildii iddia edilen olayn tek faili olan Ouzhan Akdin 18 yl 10 ay 20 gn hapis cezasna arptrlmtr. Dantay 2. Dairesine 17 Mays 2006 tarihinde stanbul Barosuna kaytl avukat Alparslan Arslan tarafndan yine Glock marka tabanca ile gerekletirilen silahl saldrda Dantay kinci Daire yesi Mustafa Ycel zbilgin hayatn kaybetmi, drt Dantay yesi ise yaralanmtr. Saldrgan ilk ifadesinde olay Dantay kinci Dairesinin trban karar nedeniyle gerekletirdiini belirterek Aldklar karar Allahn adaletine smyor. Cezalandrmak Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1252 istedim demitir.1860 Ancak daha sonra Alpaslan Arslann saldr ile ilgili olarak birlikte hareket ettii kiilerin, Cumhuriyet Gazetesine bomba atan kiiler olduunun ortaya kmas ile saldr farkl bir nitelik kazanmtr. Agos Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hrant Dink 19 Ocak 2007 tarihinde Agos Gazetesi binasnn knda Trabzonun Pelitli Beldesinden gelen Ogn Samast adl saldrgan tarafndan gerekletirilen silahl saldr sonucunda hayatn kaybetmitir. Hrant Dink cinayeti davasnda, saldrgan Ogn samast, azmettirici Yasin Hayal, yardmc istihbarat eleman Erhan Tuncel ile birlikte 19 kii yarglanmtr. Yarglama neticesinde sanklardan Ogn Samast 21 yl 6 ay hapis cezasna, Yasin Hayal arlatrlm mebbet hapis cezasna arptrlm, Erhan Tuncel ise Hrant Dinki tasarlayarak ldrmek suundan beraat etmitir. Davada mahkeme btn sanklarn, silahl terr rgtne ye olmak suundan ise beraatlarna karar vermitir. Malatya'da 18 Nisan 2007 tarihinde Hristiyanlkla ilgili kitap ve bror basan Zirve Yaynevi be kii tarafndan baslm ve sz konusu yaynevinde alan Alman uyruklu Tilman Ekkehart Geske ile Necati Aydn ve Uur Yksel boazlar kesilerek ldrlmtr. Saldrganlar ilk beyanlarnda ldrdkleri kiilerin Malatya ilinde misyonerlik faaliyetleri ierisinde olduklarn, Mslmanl ktlediklerini ve bu yzden ldrdklerini beyan etmilerdir. Dava ile ilgili olarak hazrlanan ek iddianame ile emekli Orgeneral Ahmet Hurit Tolon silahl terr rgtn kurma ve ynetme, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetini ortadan kaldrmaya veya grevini yapmasn engellemeye teebbs etme, tasarlayarak kasten ldrmeye azmettirme, kiiyi hrriyetinden yoksun klmaya azmettirme ve konut dokunulmazln ihlale azmettirme ve nitelikli yamaya teebbse azmettirme sularndan bir numaral pheli olarak yarglanmaktadr. 25 Nisan 2007 gn Yksekretim Kurulunun (YK) merkez binas nne gelen bir ahs YK Bakan Prof. Dr. Erdoan Tezi ile grmek istediini belirtmi ve gvenlik grevlilerinin kendisine mani olmalar zerine havaya el ate ederek olay yerinden kamtr. Olay gerekletirdii tespit edilen Nurullah lgn ve olayn azmettiricisi olarak Blent Askerolu ile birlikte toplam alt kii yakalanm ve yakalanan Nurullah lgn'n zerinden Kuvay Milliye Derneine ait bir kartn bulunduu tespit edilmitir. Cumhuriyet Gazetesi izeri olan Turhan Selukun 16 Nisan 2006da bana trban balam domuz ekli izmesi kamuoyunda byk tartmalara ve tepkiye yol am ve bu olay sonrasnda 5-10-11 Mays 2006 tarihlerinde Cumhuriyet Gazetesine defa el bombas atlmtr. Sz konusu karikatre ynelik tepkilere Cumhuriyet Gazetesi Bayazar lhan Seluk 23 Mays 2006 tarihli yazsnda Turhann karikatrnde trban takm domuzun resmedilmesine mrteci hemen tepki gsterdi, nk karikatrde kendini gryor karln vermesi de mevcut gerginlii daha da artrmtr. Cumhuriyet Gazetesinin bombalanmtr. Bu olay sonras dava alm ve yarglama devam etmektedir.

367 Tartmalar ve Cumhurbakanl Seimi

Cumhurbakanl seimlerinin yaplaca 2007 ylna girilmesi ile beraber cumhurbakanl seimi ve kimin cumhurbakan seilecei konusu Babakan Recep Tayyip Erdoann 2007

1860<

http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/373612.asp>.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1253 Nisan ayna kadar cumhurbakanl seimini konumayacaklar aklamasna1861 ramen siyasetin bir numaral tartma konusu olmutur. Cumhurbakanl seimi giderek AK Partiye kar muhalefetin younlat bir alan haline gelmi ve irtica-laiklik-trban tartmalarnn etrafnda cereyan etmeye balamtr. Tartmalarn zellikle Babakan Recep Tayyip Erdoann cumhurbakanl aday olaca varsaym zerinde younlamas ile beraber cumhurbakanl seimi konusuna TSKnn dahil edilmeye alld grlmtr. CHP Genel Bakan Deniz Baykaln Erdoan cumhurbakan olmamal. Silahl kuvvetler buna kaytsz kalmayacaktr diye dnyorum.1862 ve Babakan Bakomutan olamaz. TSK ile uyumsuz birinin bakomutanlk yetkisini de kuanan cumhurbakanlna oturmas engellenmelidir. Kamuoyuna cumhurbakanl seiminin bakomutanlk boyutunu da anlatmalyz1863 ynndeki aklamalar ile cumhurbakanl seimi tartmalarnn odana TSKnn ekilmeye alldn gstermektedir. Genelkurmay Karargahnda, 12 Nisan 2007 tarihinde kuvvet komutanlarnn da hazr bulunduu bir basn bilgilendirme toplantsnda Genelkurmay Bakan Orgeneral Yaar Bykant: seilecek cumhurbakan ayn zamanda TSKnn bakomutandr. Bu ynyle TSKy yakndan ilgilendirmektedir. Biz hem cumhurbakanmzn hem de ayn zamanda bakomutanmzn Silahl Kuvvetler ve Trk milletinin sahip olduu cumhuriyetin temel deerlerine, anayasamzda ifadesini bulan laik, demokratik ve sosyal hukuk devleti idealine, devletin niter yapsna bal ama szde deil zde, bunu davranlarna yanstacak ekilde bir cumhurbakannn oraya seileceine olan inancm belirtmek istiyorum. Tabii ki yasal mevzuat, anayasay, hukuku, cumhurbakan nasl seiliyor, bunlarn hepsini biliyoruz. Hem vatanda hem TSKnn bir personeli olarak cumhuriyetin temel deerlerine szde deil zde sahip olan bir kiinin cumhurbakan seilecek olmasn umut ediyoruz. Bunu biz bilemeyiz. Karar Meclisin karardr. Cumhurbakanl konusunda zaten bundan baka da bir ey syleme durumunda deilim. Hukuken de hakka sahip deilim.1864 diyerek cumhurbakanl seimi hakknda tartmalara dahil olmutur. Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer de 13 Nisan 2007 tarihinde Harp Akademileri Konferansnda yapt konumada: Trkiye'de siyasal rejim, Cumhuriyet kurulduundan beri, hibir dnemde gnmzde olduu kadar tehlikeyle kar karya kalmamtr. Laik Cumhuriyet'in temel deerleri ilk kez aka tartma konusu yaplmaktadr. ve d gler, bu konuda ayn ama dorultusunda kar birlii iinde hareket etmektedir. D gler, Trkiye'nin slam lkelerine model olabilmesi iin ncelikle siyasal rejiminin "laik Cumhuriyet"ten, "demokratik Cumhuriyet" ad altnda, "Ilml slam Cumhuriyeti"ne dntrlmesini ngrmektedirler. Ilml slam, Devlet'in sosyal, ekonomik, siyasal ve hukuksal dzeninin din kurallarndan belli lde etkilenmesi anlamna gelmektedir. Bu niteliiyle Ilml slam modeli, slam' kabul eden dier lkeler iin bir ilerleme saylsa da, Trkiye Cumhuriyeti ynnden byk bir geriye gidi, daha ak sylemiyle, "irticai" bir modeldir. Trkiye blge iin, ancak laik, demokratik hukuk devleti nitelii ile rnek oluturabilir; bu yndeki deneyimlerini paylamaya hazrdr.1865 diyerek mevcut tartma ortamna rejim tartmasn da eklemitir.
1861 1862

Yeni afak, Allahtan geldik ona dneceiz, 28 Kasm 2006. <http://arsiv.sabah.com.tr/2007/03/18/gnd117.html>. http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=5756362&tarih=2007-01-11>. <http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/405466.asp>.

1863< 1864

1865http://www.tccb.gov.tr/ahmet-necdet-sezer-konusmalari/495/56552/harp-akademileri-konferansinda-yaptiklarikonusma.html

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1254

Cumhurbakanl seimine ynelik muhalefetin bir dier arac ise Yargtay Onursal Cumhuriyet Basavcs Sabih Kanadolunun ortaya att gr olmutur. Kanadolu, TBMM'nin cumhurbakan seimi iin Anayasa'nn 102. maddesinde ngrlen ye tam saysnn te iki ounluu ile toplanmas gerektii, ilk turda TBMM Genel Kurulunda en az 367 kii bulunmamas durumunda dier turlara geilemeyeceini ve Anayasa uyarnca erken seimin kanlmaz olacan ileri srmtr. Bu gr uyarnca o dnemde 354 milletvekili ile TBMMde temsil edilen AK Partinin muhalefet destei olmadan yeni cumhurbakann semek iin TBMM Genel Kurulunu toplayamayacakt. Sabih Kanadolu bu grnn yan sra, Bugnk siyasi tablonun sorumlusu yksek yargdr. nceki aymazl imdi gstermeyeceini umuyorum diyerek Anayasa Mahkemesini etki altna almaya matuf aklamalar da yapmtr.1866 Cumhurbakanl seimi tartmalar devam ederken 24 Nisan 2007 tarihinde Ak Parti Grup Toplantsnda cumhurbakan aday olarak Abdullah Gl aklanmtr. 27 Nisan 2007 Cuma gn yaplan Cumhurbakanl seimi birinci oylamada 361 milletvekili oy kullanm, seime tek aday olarak katlan Abdullah GL 357 oy alm, 3 oy geersiz, 1 oy ise bo kmtr. Cumhurbakan seimi iin yaplan oylamada Anayasa'nn 102. maddesinde ngrlen te iki ounluun salanamamas zerine Cumhurbakan seiminin ikinci oylamasnn 2 Mays 2007 aramba gn yaplmas kararlatrlmtr. CHPnin yan sra cumhurbakanl seimlerinde ortak hareket etme karar alan ANAP ve Doru Yol Partisi (DYP) de oylamaya katlmama karar almlardr. Oylamaya Ak Parti milletvekilleri dnda Esat Canan (CHP), mmet Kandoan (DYP), Mehmet Eraslan (DYP), Mira Akdoan (ANAP), Hasan zyer (ANAP); bamszlardan ise Hamza Albayrak, Sleyman Blnmez, lk Gney, Fuat Geen, Gksal Kkali katlmlardr.1867 lk tur seimin ardndan ayn gn iinde CHP tarafndan Anayasa Mahkemesine bavuruda bulunularak cumhurbakan seimine ilikin ilk oylamann Anayasann 96. ve 102. maddelerine aykrl savyla iptali ve iptal karar yrrle girinceye kadar bu uygulama ile oluan itzk hkmnn yrrlnn durdurulmasna karar verilmesi istenmitir.

Cumhuriyet Mitingleri
Cumhurbakanl seimleri ncesinde emekli orgeneral ener Eruygurun genel bakanln yapt Atatrk Dnce Dernei ve ada Yaam Destekleme Derneinin nderliinde eitli sivil toplum kurulularnn katlmyla bir dizi miting dzenlenmitir. Cumhuriyetine sahip k mesaj etrafnda kurgulanan ve Laik deilsen layk deilsin, ankayada imam istemiyoruz, ankaya yollar eriata kapal, Tayyip baksana ka kiiyiz saysana gibi iktidar kart sloganlarn sklkla atld mitingler, Babakan Recep Tayyip Erdoann veya baka bir AK Partili siyasetinin cumhurbakan adaylna kar dzenlenmitir. lki 24 Mart 2007 tarihinde Mersinde dzenlenen cumhuriyet mitingi daha sonra 31 Mart Antalya, 14 Nisan Ankara, 29 Nisan stanbul, 5 Mays Manisa-anakkale, 13 Mays zmir, 20 Mays Samsun, 26 Mays Denizli ve 9 Haziran Diyarbakr mitingleriyle devam etmitir. Sz konusu mitinglerde dikkat eken husus ise mitingleri dzenleyen kii ve kurulularn darbe giriiminde adlarnn gemi olmasdr. zellikle yukarda da belirtildii zere sz konusu
1866http://www.milliyet.com.tr/kanadoglu--umarim--anayasa-mahkemesi-aymazlikyapmaz/siyaset/haberdetayarsiv/18.03.2007/192495/default.htm 1867

http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil5/bas/b096m.htm

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1255 mitinglerin dzenlenmesinde ba eken Atatrk Dnce Derneinin Genel Bakan olan emekli Orgeneral ener Eruygurun emekli Oramiral zden rneke ait gnlklerde darbe giriimlerinde adnn gemi olmas ve Eruygurun cumhuriyet mitinglerinde oynad etkin roln ise o zaman yapamad darbe giriimini sivil toplum rgtlerinin faaliyetleri zerinden yapmaya alt eklinde yorumlanmtr.

27 Nisan Bildirisi ve Bildiri Sonras Gelimeler

27 Nisan Bildirisi Cumhurbakanl seiminin ilk tur oylamasnn yapld ve ana muhalefet partisi CHPnin sz konusu oylamay Anayasa Mahkemesine tad gnn gecesinde Genelkurmay Bakanlnn laiklik ilkesinin andrld gr zerine temellenen basn aklamas gelmitir. Saat 23:17de Genelkurmay Bakanl internet sitesinde yaynlanan sz konusu basn aklamasnda eitli laiklik kart olduu dnlen uygulamalardan rneklerden verilmekte ve cumhurbakanl seim srecinde laiklik konusunun tartlyor olmasndan duyulan rahatszlk belirtilerek TSKnn bu tartmalarda taraf olduu ve laikliin savunucusu olduu, TSKnn yaplmakta olan tartmalarla ilgili gerektiinde tavrn ve davranlarn ak ve net bir ekilde ortaya koyaca ve TSKnn kendisine kanunlarla verilmi olan ak grevleri eksiksiz yerine getirme kararllnda olduu vurgulanmtr.

Genelkurmay Bakanl Basn Aklamas Tarih: 27 Nisan 2007 No: BA-08/07 Trkiye Cumhuriyeti devletinin, bata laiklik olmak zere, temel deerlerini andrmak iin bitmez tkenmez bir aba iinde olan bir ksm evrelerin, bu gayretlerini son dnemde artrdklar mahede edilmektedir. Uygun ortamlarda ilgili makamlarn, srekli dikkatine sunulmakta olan bu faaliyetler; temel deerlerin sorgulanarak yeniden tanmlanmas isteklerinden, devletimizin bamszl ile ulusumuzun birlik ve beraberliinin simgesi olan milli bayramlarmza alternatif kutlamalar tertip etmeye kadar deien geni bir yelpazeyi kapsamaktadr. Bu faaliyetlere girienler, halkmzn kutsal dini duygularn istismar etmekten ekinmemekte, devlete ak bir meydan okumaya dnen bu abalar din kisvesi arkasna saklayarak, asl amalarn gizlemeye almaktadrlar. zellikle kadnlarn ve kk ocuklarn bu tr faaliyetlerde n plana karlmas, lkemizin birlik ve btnlne kar yrtlen ykc ve blc eylemlerle artc bir benzerlik tamaktadr. Bu balamda; Ankarada 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram kutlamalar ile ayn gnde Kur'an okuma yarmas tertiplenmi, ancak duyarl medya ve kamuoyu basklar sonucu bu faaliyet iptal edilmitir. 22 Nisan 2007 tarihinde anlurfada; Mardin, Gaziantep ve Diyarbakr illerinden gelen baz gruplarn da katlm ile, o saatte yataklarnda olmas gereken ve yalar ile uygun olmayan a d kyafetler giydirilmi kk kz ocuklarndan oluan bir koroya ilahiler okutulmu, bu srada Atatrk resimleri ve Trk bayraklarnn indirilmesine teebbs edilerek geceyi tertipleyenlerin gerek ama ve niyetleri aka ortaya konulmutur. Ayrca, Ankarann Altnda ilesinde Kutlu Doum leni iin ilede bulunan tm okul mdrlerine katlm emri verildii, Denizlide l Mftl ile bir siyasi partinin ortaklaa dzenledii etkinlikte ilkretim okulu rencilerinin balar kapal olarak ilahiler syledii, Denizlinin Tavas ilesine bal Nikfer Beldesinde drt cami bulunmasna ramen, Atatrk lkretim Okulunda kadnlara ynelik vaaz ve dini sylei yapld yolunda haberler de kaygyla izlenmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1256
Okullarda kutlanacak etkinlikler, Milli Eitim Bakanlnn ilgili ynergelerinde belirtilmitir. Ancak, bu tr kutlamalarn ynerge d talimatlarla yerine getirildii tespit edilmi ve Genelkurmay Bakanlnca yetkili kurumlar bilgilendirilmesine ramen, herhangi bir nleyici tedbir alnmad gzlenmitir. Anlan faaliyetlerin nemli bir ksmnn bu tr olaylara mdahale etmesi ve engel olmas gereken mlki makamlarn msaadesi ile ve bilgisi dahilinde yaplm olmas meseleyi daha da vahim hale getirmektedir. Bu rnekleri oaltmak mmkndr. Cumhuriyet kart olan ve devletimizin temel niteliklerini andrmaktan baka ama tamayan bu irticai anlay, son gnlerdeki baz gelimeler ve sylemlerden de cesaret almakta ve faaliyetlerinin kapsamn geniletmektedir. Blgemizdeki gelimeler, din ile oynamann ve inancn siyasi bir syleme ve amaca alet edilmesinin yol aabilecei felaketlerin ibret alnmas gereken rnekleri ile doludur. Kutsal bir inancn zerine yklenmeye allan siyasi bir sylem veya ideolojinin inanc ortadan kaldrarak, baka bir eye dnt, lkemizde ve lke dnda grlebilmektedir. Malatyada ortaya kan olayn bunun arpc bir rnei olduu ifade edilebilir. Trkiye Cumhuriyeti devletinin ada bir demokrasi olarak, huzur ve istikrar iinde yaamasnn tek artnn, devletin Anayasamzda belirlenmi olan temel niteliklerine sahip kmaktan getii phesizdir. Bu tr davran ve uygulamalarn, Sn. Genelkurmay Bakannn 12 Nisan 2007 tarihinde yapt basn toplantsnda ifade ettii Cumhuriyet rejimine szde deil zde bal olmak ve bunu davranlarna yanstmak ilkesi ile tamamen elitii ve Anayasann temel nitelikleri ile hkmlerini ihlal ettii ak bir gerektir. Son gnlerde, Cumhurbakanl seimi srecinde ne kan sorun, laikliin tartlmas konusuna odaklanm durumdadr. Bu durum, Trk Silahl Kuvvetleri tarafndan endie ile izlenmektedir. Unutulmamaldr ki, Trk Silahl Kuvvetleri bu tartmalarda taraftr ve laikliin kesin savunucusudur. Ayrca, Trk Silahl Kuvvetleri yaplmakta olan tartmalarn ve olumsuz yndeki yorumlarn kesin olarak karsndadr, gerektiinde tavrn ve davranlarn ak ve net bir ekilde ortaya koyacaktr. Bundan kimsenin phesinin olmamas gerekir. zetle, Cumhuriyetimizin kurucusu Ulu nder Atatrkn, Ne mutlu Trkm diyene! anlayna kar kan herkes Trkiye Cumhuriyetinin dmandr ve yle kalacaktr. Trk Silahl Kuvvetleri, bu niteliklerin korunmas iin kendisine kanunlarla verilmi olan ak grevleri eksiksiz yerine getirme konusundaki sarslmaz kararlln muhafaza etmektedir ve bu kararlla olan ball ile inanc kesindir. Kamuoyuna sayg ile duyurulur.

Hkmetin Bildiriye Cevab Genelkurmay Bakanlnn cumhurbakanl seim srecinden yola karak siyaset kurumuna ve yargya mdahale nitelii tayan basn aklamasna Hkmet tarafndan ertesi gn cevap verilmitir. Adalet Bakan ve Hkmet Szcs Cemil iek tarafndan, 28 Nisan 2007 gn saat 15:00te, Hkmet adna aklama yaplm ve Hkmet sz konusu basn aklamasna sert bir tepki ortaya koyarak daha nce askeri mdahalelere maruz kalan hibir Hkmetin yapamad bir duru sergilemitir. Hkmetin sz konusu basn aklamasna cevabnda ncelikle bu tr bir aklamann Hkmete kar bir tutum olarak algland ifade edilerek bu tr bir aklamann demokratik devlet dzeni bakmndan yadrganmas gereken bir durum olduu belirtilmitir. Aklamada Genelkurmay Bakanlnn ballk ve sorumluluk durumu hatrlatlarak Genelkurmay Bakanlnn herhangi bir konuda Hkmete kar bir ifade kullanmasnn demokratik bir hukuk devletinde dnlemeyecek bir husus olduu vurgulanmtr. Aklamada ayrca, cumhurbakan seim srecinde bir gece yars aklamas yaplm olmasnn Anayasa Mahkemesini etkilemeye ynelik bir giriim olarak alglanaca, Hkmetin Anayasa ile belirlenen demokratik, laik, sosyal bir hukuk devleti olma nitelii konusunda herkesten daha fazla taraf ve hassas olduu, Trkiye'nin her sorununun hukuk kurallar ve demokrasi iinde Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1257 zlecei ve Hkmet ile TSKy kar karya getirme niyetinde olanlarn bu abalarnn boa karlmas gerektii hususlar belirtilmitir.

Adalet Bakan ve Hkmet Szcs Cemil iek'in 28 Nisan 2007 gn saat 15.00'te yapt aklama aada sunulmutur: Dn Genelkurmay bakanl tarafndan eitli konulardaki grlerini ifade eden bir aklama basn yayn organlarna gece yars verilmi ve Genelkurmay bakanlnn internet sitesinde yaynlanmtr. Bu aklama Hkmete kar bir tutum olarak alglanmtr. Kukusuz, demokratik bir dzende bunun dnlmesi dahi yadrgatcdr. ncelikle sylemek isteriz ki, Babakana bal bir kurum olan Genelkurmay Bakanlnn herhangi bir konuda Hkmete kar bir ifade kullanmas demokratik bir hukuk devletinde dnlemez. Genelkurmay Bakanl, Hkmetin emrinde, grevleri Anayasa ve ilgili yasalarla tayin edilmi bir kurumdur. Anayasamza gre, Genelkurmay Bakan grev ve yetkilerinden dolay Babakana kar sorumludur. Bu metnin basn yayn organlarna verilmesi ve Genelkurmay'n internet sitesinde yaynlanmasndaki zamanlama manidardr. ncelikle, devletimizin yce makam olan Cumhurbakanlna 11. Cumhurbakann seme srecinde byle bir metnin, hem de gece yars ortaya kmas son derece dikkat ekicidir. Bunun, bu hassas dnemde, Anayasa Mahkemesi eksenli tartmalar yaplrken ortaya kmas, yce yargy etkilemeye ynelik bir giriim olarak alglanacaktr. Herkes unu aka bilmelidir ki, Hkmetimiz, devletimizin Anayasa'nn 1,2 ve 3. maddelerindeki temel ve vazgeilmez ortak deerleri, lkemizin birlik ve btnl, milletimizin saygnl, Trkiye'nin laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti olma nitelii konusunda herkesten daha fazla taraftr ve hassastr. Trkiye'nin milli birlik ve btnl ve Trk Milletinin esenlii bu deerlerin korunmas ile mmkndr. Cumhuriyetimizin temel niteliklerine, Anayasa ve yasalara aykr, gerek ve tzel kiiler tarafndan zaman zaman ortaya konan hibir tutum ve davran tasvip etmek mmkn deildir. Bu durumlarda zaten bata Cumhuriyet Savclar olmak zere, soruturma makamlar hi kimseden izin almadan gerekli soruturmalar yapma yetkisine sahiptirler. Bu konularda gereini yapmak vazifeleridir. Ayrca Hkmetimizin ve bal birimlerin gerek basn yoluyla duyulan, gerekse eitli ortamlarda dile getirilen, devletimizin temel deerleri ile elien uygulamalar konusunda duyarsz kalmas sz konusu olamaz. Bu nedenle ilgili metinde Genelkurmay Bakanl'nn Hkmetle ilikileri bakmndan son derece yanl ifadelerin yer almas zc olmutur. Devletimizin tm temel kurumlarnn bu konularda daha zenli ve dikkatli olmas gerektii, Trkiye'nin glenme, modernleme ve demokratik standartlarn ykseltme srecinin salkl yrmesi bakmndan zorunludur. Aksi halde devletimizin glenmesine, lkemizin huzur ve refahna telafi edilemez zararlar verilmi olacaktr. Devletimizin temel deerlerini koruma konusunda birincil grev Hkmetindir, Hkmet bu konuda tavizsiz bir ekilde taraf olduu iin, Hkmete bal tm kurumlarn da bu dorultuda taraf olmalar zaten eyann tabiat gereidir. Trkiye'nin her sorunu hukuk kurallar ve demokrasi iinde zlecektir. Aksi bir dnce ve tutum asla kabul edilemez. Herkese ve her kuruma den grev, bu srecin ilemesini kolaylatrmaktr. Bunun dndaki araylarn lkemize ve milletimize ne kadar zarar verdii gemite yeteri kadar, ac biimde tecrbe edilmitir. Hkmetimiz, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan cumhuriyetimizi daha da glendirmek ve demokrasimizi zedeletmemek konusunda tam bir kararllk iindedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1258
Cumhuriyetimiz ve Demokrasimiz vazgeilmez, geri dndrlemez bir kazanmdr. Bugn devletimizin temel niteliklerini korumak konusunda hepimiz el ve gnl birlii iinde gelecee nasl daha gl yrrz onun mcadelesini vermeliyiz. Enerjimizi i tartmalarla tketmek yerine lkemizi kresel rekabette daha gl hale getirmeye ve milletimizin refah ve mutluluunu arttrmaya sarf etmeliyiz. Bu balamda, baz iyi niyetli olmayanlarn hkmetimizle Trk Silahl Kuvvetlerimizi kar karya getirme abalarn boa karmalyz. Trkiye'nin uluslararas toplumda itibarn zedeleyen, ada dnyadaki konumumuza zarar veren, Trk ekonomisinin istikrarn tehdit eden, demokrasiye aykr ve Trk Milletinin vicdannda yara aan davranlardan tm sorumluluk sahiplerinin kanmas gereklidir. Gven ve istikrar zedeleyenler, lkemizin ve milletimizin ali menfaatleri bakmndan douraca olumsuz sonularn sorumluluunu da ykleneceklerini bilmelidirler.1868

Bildiri Sonras Tepkiler Genelkurmay Bakanl tarafndan yaplan basn aklamasna siyasi partilerin yneticilerinden ve uluslararas camiadan tepkiler gelmitir. CHP Genel Bakan Deniz Baykal, bildirinin ertesi gn yapt aklamada gelinen durumdan hkmeti sorumlu tutarak: Trkiye, devlet kurumlarnn uyar yapma gereini duyduu bir noktaya srklenmitir. Bunun sorumlusu iktidardr.1869 demi ve ''Eer demokratik rejim yozlar cumhuriyete zarar verirse sadece Cumhuriyete deil, Trkiyenin birlik ve btnlne de zarar vermi olur.() Trkiye'de bunu yapabilecek anlay, birikim ve siyasi kadrolar vardr. Siyaset ilemektedir. Siyaset danmadr, istiaredir, uzlamadr, akl akldan stndre inanmaktr. Ben dediim dedik, ben bilirim yaklam ile ne siyaset ne demokrasi ne cumhuriyet yarar grr. inde bulunduumuz bu tabloyu bu ekilde deerlendirmemiz gerekir diye dnyorum.1870 aklamas ile daha nce AK Partinin kendileri ile uzlama salayarak cumhurbakan aday gstermesi gerektii ynndeki grlerine atfta bulunmutur. CHP Genel Bakan Yardmcs Onur ymen ise ayn gn yapt aklamada: Genelkurmayn tespitleri bizim tespitlerimizden farkl deildir. Ne mutlu Trkm diyene kelimesini kimse kmseyemez ve bunu kmseyenleri devletin dman sayarz. Laiklie hakaret edeceksiniz ve sonra diyeceksiniz Ben deitim ve bu lkenin cumhurbakan olacaksnz. Bunlar sylediinizde siz ocuk deildiniz. Sayn Gl bu szleri sylediinde milletvekiliydi, elimizde belgeleri var. Bunu herkes bilsin ki Trk halknn tahamml eiini ayorsunuz. Biz Trkiye'yi Atatrk dmanlarna teslim etmeyeceiz.''1871 szleriyle adeta basn aklamasnn partilerinin grleri ile rttn dile getirmitir. DYP Genel Bakan Mehmet Aar da byle bir basn aklamasn beklemediini belirten demecinde: Trkiyenin, her trl zorluu, milletin yksek iradesi iinde her zaman arzuladmz sandk yoluyla zmekte bir zorluu olmayacaktr. Genelkurmaydan byle bir aklama beklemiyordum. Benim siyasette millet dnda hibir yolum olamaz deerlendirmesinde bulunmutur.
1868 1869 1870 1871

Babakanlk Basn Merkezi, <http://www.bbm.gov.tr/modules.php?name=News&file=article&sid=1691>. <http://www.zaman.com.tr/yazdir.do?haberno=661781>. <http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=533251>. <http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=533236>.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1259

ANAP Genel Bakan Erkan Mumcu ise, lke bir krizle kar karya, zm derhal seime gitmektir. Kim ankayaya kmak istiyorsa seim srecinde adayln ilan etmelidir. Millet reyini ona gre kullanacaktr. Biz btn bu sre boyunca demokrasiden yana olacamz bir kez daha ilan ediyoruz. erken seim ve cumhurbakann halkn semesi ynndeki grlerini yinelemitir.1872 ABD Dileri Bakan Condoleezza Rice: Amerika Birleik Devletleri tamamen Trk demokrasisi ve anayasal srelerini destekler ve bu seim, seim sistemi ve seim sisteminin sonular ve anayasal srecin sonularnn desteklenmesi gerektii anlamna gelmektedir..1873 diyerek anayasal srecin devam ynnde gr belirtmitir. Bu aklamann akabinde ise ABD Dileri Bakanl Szcs Tom Casey verdii cevapta Biz ordunun veya herhangi bir kimsenin anayasal srece mdahale etmesini veya anayasal yol dnda ilave bir ey yapmasn istemiyoruz.1874 szyle askeri mdahaleye kar olduklarn aklamtr. Avrupa Birlii Komisyonunun Genilemeden Sorumlu yesi Olli Rehn ise yapt aklamada Trk ordusunun politika dnda kalmas gerektiinin belirterek, Ordu, siyaseti seilmi kiilere brakmaldr eklinde tepki gstermitir. Rehn ayrca, Asker, demokrasiye, laiklie ve asker-sivil arasndaki demokratik dzenlemelere sayglysa, cumhurbakanl srecinin dnda olmal eklinde konuarak bu srecin Trkiye iin bir test olduunu sylemitir.1875 Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Abdullah Gl ise kendisinin cumhurbakanl adayl ile ilgili olarak; Bu sre devam ediyor. Dolaysyla herhangi bir biimde adaylmn geri ekilmesi sz konusu deil. Bu bir gecede alnm bir karar deil. Uzun yoklamalar, gr al verileri neticesinde ortaya km bir adaylktr. Dolaysyla bu sre devam ediyor. Anayasa Mahkemesi kararn hep birlikte beklememiz gerekiyor."1876 aklamasnda bulunarak sz konusu basn aklamas ile gelinen srece ramen adaylktan ekilmeyeceini ve Anayasa Mahkemesinin kararna gre bir yol izleyeceinin iaretini vermitir. Anayasa Mahkemesinin 367 Karar Cumhurbakanl seiminin ilk tur oylamasnn yapld 27 Nisan 2007 gn CHP tarafndan Anayasa Mahkemesine bavuruda bulunulmu ve sz konusu oylamann iptali ve iptal karar yrrle girinceye kadar bu uygulama ile oluan itzk hkmnn yrrlnn durdurulmas istenmitir. Ayn gnn gecesinde Genelkurmay Bakanl basn aklamas ile cumhurbakanl seimi farkl bir boyut kazanmtr. Sz konusu aklama ile hem sivil siyasete mdahale edilmek istenmi hem de Anayasa Mahkemesi gndemindeki bir konuya ilikin olarak etki edilmitir. Anayasa Mahkemesi zerinde basn aklamas ile kurulan etki mekanizmas siyasilerin basna yansyan demeleri ile de devam etmitir. CHP Genel Bakan Deniz Baykaln Anayasa Mahkemesi'nin 367 milletvekili bulunmadan Cumhurbakan seilemeyecei ynnde karar vermesinin Trkiye'yi belli bir rahatlamaya gtrecei, Anayasa Mahkemesi'nin 367
1872 1873 1874 1875 1876

<http://www.hurriyet.com.tr/gundem/6426623_p.asp>. Christopher Torchia, U.S., EU Warn Turkish Military to Avoid Politics, Chicago Tribune, May 3, 2007. Quote in White House Says Turkish Democracy Continues to Function, Turkish Daily News, May 9, 2007. <http://www.milliyet.com.tr/2007/04/28/son/sondun12.asp>. <http://www.milliyet.com.tr/2007/04/29/son/sonsiy01.asp>.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1260 milletvekili bulunmadan Cumhurbakan seilebilecei ynnde bir karar vermesi durumunda ise Trkiye'nin tehlikeli bir atmaya srkleneceini iddia etmesi mevcut kriz ortamnda yargya mdahalenin ve etki altna almann bir ifadesi olarak yorumlanmtr.1877 Yukarda bahsedilen kriz ortam ierisinde Anayasa Mahkemesi kararn 1 Mays 2007 gn vermi ve cumhurbakanl seimi iin gerekli toplant ve karar yetersaysnn TBMM ye tamsaysnn te iki ounluu olduu, baka bir deyile, 367 olduunu Anayasann ngrd sonucuna varmtr. 1878 Anayasa Mahkemesi kararnda; Anayasann 102. maddesinin ilk fkrasnda Cumhurbakannn seimi iin ngrlen te iki ounluk, dava konusu Meclis kararna ilikin birinci oylama ynnden hem toplant hem de karar yetersaysn kapsamaktadr. Bu nedenle, tzn 121. maddesinde de yaplan gnderme dorultusunda ayn yetersaynn benimsenmi olduunun kabul gerekmektedir. Oysa TBMMnin 27.4.2007 gnl, 96. Birleiminde 11. Cumhurbakan seimiyle ilgili birinci oylamaya geilmeden nce Cumhurbakan seiminde uygulanmas gereken toplant yetersaysnn Anayasann 96. maddesinde ngrlen toplant yetersays olduu Meclis kararyla saptanmtr. Bylece, Anayasann 102. maddesine yaplan gnderme nedeniyle, Cumhurbakan seimine ilikin toplant ve karar yetersaysnn ilk oylamada TBMM ye tamsaysnn te ikisini oluturan 367 olduunu ngrd sonucuna varlan tzn 121. maddesi dava konusu Meclis kararna ilikin birinci oylama ynnden deitirilerek toplant yetersays konusunda, Anayasann 96. maddesindeki genel kural dorultusunda TBMM ye tamsaysnn en az te birini oluturan 184 oyun yeterli olduu kabul edilmitir. Toplant ve karar yetersaysnn ilk oylamada TBMM ye tamsaysnn te iki ounluu, bu balamda 367 olduunu ngrd sonucuna varlan Anayasann 102. maddesinin ilk fkras karsnda, bu ounluun 184 olarak uygulanmas sonucunu douran eylemli tzk deiiklii niteliindeki dava konusu TBMM Karar Anayasann 102. maddesine aykrdr. ptali gerekir. deerlendirmesinde bulunmu ve mevcut siyasi kriz srecinde baka bir aamaya geilmitir. Erken Seim Karar Anayasa Mahkemesinin cumhurbakanl seiminin ilk tur oylamasn iptalinin ardndan ayn gn nce Bakanlar Kurulu sonra AK Parti Merkez Yrtme Kurulu (MYK) toplanm ve bu toplantlar neticesinde erken seim karar alnmtr. Alnan karar Babakan Recep Tayyip Erdoan: AK Parti olarak ortaya kan bu yeni durumu mmkn olan en ksa srede aziz milletimizin takdirine sunmay bir zaruret olarak gryoruz. Zira, demokrasilerde millet iradesi esastr. Onun iin hemen yarn sabahtan itibaren ve ncelikle genel seim tarihini ne almak iin TBMM'ye bavurulacaktr. () TBMM'de alnacak karar dorultusunda sandklar kurulacak ve milletimizin iradesi orada tecelli edecektir. diyerek aklamtr. 1879 Milletvekili genel seimlerinin yenilenmesi ve seimin 22 Temmuz 2007 tarihinde yaplmas TBMMde 3 Mays 2007 tarihinde oybirlii ile kabul edildi. 1880 Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezerde ayn gn yapt aklamada yeni cumhurbakan seilene kadar grevine devam edeceini ifade etmi ve bu durum grev sresi dolan cumhurbakannn yeni
1877 1878 1879 1880

<http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=533915>. Anayasa Mahkemesinin 1/5/2007 Gn, E: 2007/45, K: 2007/54 sayl Karar. <http://arsiv.sabah.com.tr/2007/05/01/haber,A5C1AA38C1AA4C9B82308C2466F56201.html>. <http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil5/bas/b098m.htm>.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1261 cumhurbakan seilene kadar grevine devam edip edemeyeceine ilikin yeni bir tartma balatmtr. 1881 Erken seim kararndan sonra 6 Mays 2007 tarihinde tekrar yaplan cumhurbakanl seimi ilk tur oylamas ncesinde yaplan iki yoklamada da 367 saysna ulalamam ve Cumhurbakan seimi oylamasna 9 Mays 2007 aramba gn devam edilmesi kararlatrlmtr. 1882 Bu durum karsnda Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Abdullah GL, dzenledii basn toplantsnda Bu nafile turlar, TBMM'nin itibarn zedeledi, siyasetin onurunu zedelemitir. Siyasetileri, halk nezdinde kk drmtr. Siyaset anlaymz, benim siyaset tarzm, arkadalarmn siyaset tarz; bu eski siyaset tarzndan ok uzaktr. O bakmdan, bugn, adaylmn bundan sonra devam etmesinin doru olmad kanaatindeyim. Ve cumhurbakan adaylndan vazgeiyorum. Artk, bundan sonra sz milletindir. Kendimizi de millete emanet ediyorum. Dorusu neyse millet buna, gn geldiinde karar verecektir. diyerek adaylktan ekildiini aklamtr. 1883 Anayasa Deiiklii 10 Mays 2007 Perembe gn TBMMde kabul edilen 5660 Sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ile cumhurbakannn halk tarafndan seilmesi ve grev sresinin be yl olmas belirlenmi ve bir kiinin, iki defa cumhurbakan olarak seilmesinin n alm, genel seimlerin de sresi be yldan drt yla indirilmi, tartmalar yaratan toplant yeter says da karara balanarak TBMMnin yapaca seimler de dahil olmak zere ye tamsaysnn en az te biri olarak belirlenmitir. Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer, sz konusu Kanunu bir daha grlmek zere TBMMye geri gndermi ve 31 Mays 2007 tarihinde Kanun bu kez 5678 saysyla aynen kabul edilmitir. Kanun Cumhurbakan tarafndan 16 Haziran 2007 tarih ve 26554 sayl Resm Gazetede yaymlanarak halkoylamasna sunulmutur. 21 Ekim 2007 tarihinde yaplan halkoylamasnda oy kullananlarn %68,95i evet oyu kullanm ve sz konusu anayasa deiiklik paketi kabul edilmitir.

22 Temmuz 2007 Genel Seimleri 22 Temmuz 2007 Milletvekili Genel Seimine cumhurbakanl seim srecinde yaananlar ve 367 krizi damgasn vurmu ve seim kampanyalarnn ana temasn da bu konu oluturmutur. Seimin yaz aylarnda yaplm olmasna ramen semenlerin byk ilgi gstermesi neticesinde seime katlm oran %84,25 olarak gerekleerek 3 Kasm 2002 genel seimlerinde %79,14 olarak gerekleen katlm orann geride brakmtr. Seimden AK Parti oylarn artrarak birinci parti olarak kmtr. Seim sonularna gre AK Parti ald %46,58 birinci parti olmu, seime solda birlik sloganyla DSP ile birlikte giren CHP %20,88 ile ikinci parti olmu, MHP %14,27 oy alarak nc parti olarak tekrar TBMMde temsil edilme baars gstermitir. Seime destekledii bamsz adaylarla giren
1881 1882 1883

<http://arsiv.sabah.com.tr/2007/05/03/haber,8B8AA240EA7147CD97AFEA9A0485AF40.html>. <http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil5/bas/b101m.htm>. <http://arsiv.sabah.com.tr/2007/05/06/haber,3FA6653D09C54F78BF6BD7F2304FF41A.html>.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1262 Demokratik Toplum Partisi (DTP) ise TBMMde temsil edilme hakk kazanm ve meclis grubu kurmutur. DYP ile ANAPn birlemesiyle kurulan Demokrat Parti (DP), genel seimlerden %5,42 oy alarak seim barajn geememi ve bu durum karsnda DP Genel Bakan Mehmet AAR kesin sonularn gelmesini beklemeden istifa karar almtr. 22 Temmuz Genel Seimleri sonucunda siyasi partinin seim barajn gemesi ve 26 bamsz adayn TBMMye girmesi 3 Kasm 2002 genel seimlerinden farkl olarak milli iradenin TBMMde temsili bakmndan da bir rekoru ifade etmitir. 3 Kasm seiminde %54,6 olan temsil oran 22 Temmuz seimi ile birlikte %86,9a ykselmitir. Yukarda da deinildii zere, 22 Temmuz genel seimlerinin sonucunu etkileyen temel husus cumhurbakanl seim sreci yaananlarn ve 367 krizi seimleri adeta sivil siyaset ile askeri vesayet arasnda yaplan bir referanduma dntrm olduu1884 sylenebilirse de AK Partinin kazand baarnn arkasnda iktidar dneminde gstermi olduu performans da ok nemli bir rol oynamtr.1885 zellikle 2001 ylnda yaanan siyasi ve ekonomik kriz ortamndan sonra salanan istikrar ortam etkili olmutur. Cumhurbakanl Seimi 22 Temmuz seimleri sonrasnda da siyasetin bir numaral gndem maddesini cumhurbakanl seimi oluturmutur. Daha nce aday olan ancak 367 krizi ile adaylktan ekilen Abdullah GL Benim kararm gayet aktr. Meydanlarn iaretini. milletin iradesini grmemezlikten gelemem. 1886 eklindeki aklamas ile yeniden aday olacann iaretini vermitir. MHP Genel Bakan Devlet Bahelinin 26 Temmuz 2007 tarihinde akam Gazetesine verdii beyanatta: AKP milletin iradesiyle yeniden iktidar oldu. Cumhurbakanlna da istedii kiiyi seebilir, karar tamamen AKPnindir. Kimi isterse seerler. Biz toplant yetersays iin orada bulunuruz ama oy veririz, vermeyiz oras bize kalmtr.1887 diyerek partisinin Meclis Genel Kurulunda hazr bulunarak 367 krizinin almasna katkda bulunacan beyan etmitir. Nitekim 28 Austos 2007 tarihinde yaplan nc tur oylamada Abdullah Gl 339 oy alarak Trkiye Cumhuriyetinin 11. Cumhurbakan olarak seilmitir.

27 Nisan Bildirisinin Asker-Sivil likileri Bakmndan Deerlendirilmesi

Genelkurmay Bakanlnn 27 Nisan tarihli basn aklamas ve sonrasnda yaanan sre Trk siyasi tarihi bakmndan bir krlmay ifade etmektedir. Sz konusu basn aklamas ile demokrasiye mdahale etmeye ynelik giriim, sivil iktidarn bu mdahale karsndaki yerinde tutumu ve tutumunu srdrecei ynndeki iradesi karsnda baarsz olmutur. Bu mdahale giriimi, cumhurbakanl seim srecini balatm ve bu seimi tamamlamad takdirde hzla seim srecine girmek durumunda olan Hkmetin en zayf olduu anna denk getirilmek istenmitir. 1888 Ayrca ilk tur oylamann yapld ve sorunun Yksek Mahkemenin gndemine tand bir gnn gecesinde yaplm olmas da gerek siyasetin gerekse yargnn tesir altnda braklmak istendiini gstermektedir. Ancak Hkmetin bu
1884 1885 1886 1887 1888

TESEV Almanak 2006-2008, s.193. Yasin Aktay, Karizma Zamanlar, Tima Yaynlar, stanbul, Nisan 2011,. 1. Bask, s.212. <http://arsiv.sabah.com.tr/2007/07/26/haber,184E302E461B442D84061531FCF67E4F.html> Akam Gazetesi, 26 Temmuz 2007. Yasin Aktay, Karizma Zamanlar, Tima Yaynlar, stanbul, Nisan 2011,. 1. Bask, s.211.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1263 aklama karsndaki tutumu ve ardndan girdii seimlerde gsterdii baar btn sreci tersine evirmitir. Btn bu yaananlara ramen TSKnn tutumunda bir anda bir kopu yaanmam olmas da bu sivilleme srecinin ve askeri vesayetin kaldrlmasna ynelik giriimlerin derinletirilerek devam ettirilmesi gereini ortaya koymaktadr. Nitekim 27 Austos 2007 tarihinde Genelkurmay Bakan Yaar Bykantn yaynlad 30 Austos mesajnda Trk Silahl Kuvvetleri bugne kadar olduu gibi bundan sonra da demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyeti'ni koruyup kollama grevini Atatrk Dnce Sisteminin rehberliinde gerekletirirken kararl duruundan asla taviz vermeyecektir. () Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk'n: 'Cumhuriyeti kuranlar, onu korumaya da muktedir olmaldrlar.' zdeyii daima rehberimiz olacak ve bize g verecektir.1889 ifadelerine yer vermesi de, TSK Hizmet Kanununun 35. maddesinde yer alan Cumhuriyeti koruma ve kollama grevinin demokrasiye ynelik mdahalelerin gerekesi olarak kullanldn ve bu grn halen TSK iinde var olduunu kantlamaktadr. Ancak Genelkurmay Bakan Yaar Bykant, Komisyonumuza o dnemde yaananlar anlatm, 27 Nisanda yaanan durumun asla bir mdahale olmadn beyan etmitir. Bykant; Ben 27 Nisanla ilgili dncelerimi size sunmaya alacam. Her eyden nce en son syleyeceim sz en bata syleyerek balamak istiyorum. 27 Nisan Bildirisi asla ve kata bir muhtra deildir. Bir kere bunu ok ak olarak ifade ediyorum. Bunun ok detaylarna girmek istemiyorum. 27 Nisan Bildirisi, benim tarafmdan kaleme alnp kamuoyuna duyurulan bir bildiridir. Bunun tesinde bir muhtra deildi. Zaten bu konuda devletin yetkilileri de gerekli aklamalar yapmtr. Bunun muhtra olmadn, silahl kuvvetlerin baz konulardaki dncelerini dile getiren bir bildiri olduunu teyit etmilerdir. Ben burada ismen izah etme durumunda deilim tabii. nemli olan u: eitli yayn organlarnda, ak oturumlarda, bir sr yerde bunun bakalar tarafndan hazrlanp bana dikte ettirildiine dair iddialar yer almtr. Bu klliyen gerek d beyanlardr. kinci husus, bu gerekten benim kendi kalemimden km bir bildiridir. Ben yazdm. Burada aklamak istediim dier bir husus, bu bildirinin hazrlanmasnda Genelkurmay Bakan olarak kendi yetkimi kullandm. Bu bildirinin yaynlanacandan o zamanki kuvvet komutanlarna ve Jandarma Genel Komutanna - bugn hl hayattadrlar- bilgi vermedim. unun iin vermedim: Onlar bu iin iine katmak istemedim. O zaman iin ekli, mahiyeti deiebilirdi. Onlar da sizler gibi Trk kamuoyu gibi bildiri yaynlandktan sonra haberleri olmutur. Bunu unun iin vurguluyorum. Kimseyi katmak istemedim. Sorumluluu ben stlendim. Kendim stlendim. Peki, neden byle bir bildiri yaynlamaya ihtiya duydum. Tabii ki Silahl Kuvvetlerin de yasalarla verilmi baz sorumluluklar var, yetkileri de var, sorumluluklar da var. Bunlar yasalarla, kurallarla yazld. Silahl Kuvvetlerin, zellikle laiklik konusundaki hassasiyetini toplumla paylama ihtiyacn duydum nk baz konular bizi rahatsz etti. Bunlar duyurmak istedik. 27 Nisan Bildirisinin temeli budur, baka bir ey deildir. Muhtra filan kesinlikle deildir. Meslek hayatm boyunca daima -elli yl niforma giydim- kurallara bal kalarak almaya gayret gsterdim ve siyasete, demokrasiye mdahale etmek gibi bir dnceye meslek hayatm boyunca hi sahip olmadm. Bugn de ayn duygularla doluyum. Bunu ifade edeyim.

1889

<http://arsiv.sabah.com.tr/2007/08/27/haber,0847E2E57CF546F88CC36A39810C1FE0.html>.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1264 , basna yansyan baka bir husus daha var. Bu bildiri sanki Cumhurbakanl seimine mani olmak iin yaplm bir bildiri olarak algland. Bu kesinlikle doru deildir nk bildiriyi okuduunuz zaman Cumhurbakanl seimiyle ilgili kk bir cmle vardr. O da udur: Cumhurbakanl seim sreci Trkiyede laik-antilaik tartmasn alevlendirmitir. Bu, bildiride aynen var. Cumhurbakan u olsun, bu olsun, bu olmasn gibi bir dnceye sahip olmam mmkn deildir. Kald ki 27 Mays bildirisinden nce 12 Nisan 2007 tarihinde Genelkurmay Bakanlnda ok geni katlml bir basn toplants yapld. Orada bunu gazeteciler tabii ki bana sordular. Cevabm basna da yansd. Orada verdiim cevap uydu: nanyoruz ki seilecek Cumhurbakan szde deil zde anayasal ilkelere bal bir kii olacan umut ediyoruz Tabii ki bu konudaki yetki Trkiye Byk Millet Meclisinindir. Benim gazetecilere verdiim ve basna yansyan duyuru bu. Dolaysyla 27 Nisan bildirisini Cumhurbakanl seimiyle ilikilendirmek bana gre ok ar bir gayrettir. Kesinlikle byle bir niyet yoktur, byle bir sz de yoktur. Cumhurbakan u olsun, bu olsun, bunu asker karar verecek hli yok. Bildiride de yer alyor: Silahl Kuvvetler yasalarn kendisine verdii yetkiler erevesinde grevini yerine getirir. diye bildirinin iinde var. Bu bildiri tabii baka taraflara da yansd. Bunun detayna girmek istemiyorum. diye ifade etmitir. Gerek yaanan olaylar gerekse askerin siyasi olaylar karsndaki kamuyouna ak gr beyanlar Trkiyenin askeri mdahalelerle dolu gemiinden dolay muhtra yahut mdahale olarak yorumlanmaktadr. Bu nedenlerle TSKnn grev tanmlarnn yeniden yaplarak sivil iktidarn ynetim ve kontrol alanna daha fazla girmesi bu trden mdahale giriimlerini, siyasi konulara ilikin ak gr beyan edilmesini ortadan kaldracaktr. Bu balamda, TSKnn grev alannn yurt savunmas ile snrlandrlmas, bunun net bir ekilde ortaya konulmas ve idari zerk grnm arz eden yapsnn deitirilmesi hususlar atlmas gereken nemli admlardr. Milli Gvenlik Siyaseti Belgesi ve bunun alt belgeleri ile mevzuatta yer alan milli gvenlik tanmlarnn ve zellikle bu balamda i tehdit alglamasnn deitirilmesi nem arz etmektedir. Hayatn btn boyutlarn kapsayan bir i tehdit alglamasnn vatandalarn temel hak ve hrriyetlerini kullanmalar nnde bir engel olmaktan karlmas ve bu balamda milli gvenlikle ilgili btn mevzuatn ve bu bak as ile yeniden gzden geirilmesi gerekmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1265

10. Darbelerin Ekonomik Etkisinin Analizi

Parlamentolar seimle belirlenen ve millet iradesini temsil eden en nemli organdr. lkelerdeki demokrasilerin nitelii, o lkenin parlamentosuna verdii nem ile yakndan ilikilidir. Demokrasinin yerleik hal ald ynetimlerde parlamentonun stnl sz konusudur. Trkiyede son yarm asrlk sre ierisinde eitli ekillerde parlamentonun stnlne glge drlmtr. Askeri mdahalelerin ksa aralklarla farkl ekillerde ynetime mdahale etmesinde siyasi, sosyal ve psikolojik etkenlerin yan sra ekonomik etkenler de bulunmaktadr. Gemi dnemlerde askeri ve siyasi yetkinlik tek kiinin elinde bulunmutur. Bin yldan daha fazla zamanda birliktelik arz eden bu yapnn son yetmi yllk srete birbirinden ayrmas hemen kabullenilecek bir durum deildir. Bu nedenle askeri otorite kendisini lkenin i ve d tehditlere kar tek koruyucusu olarak grmtr. Buna bal olarak, ynetimin temel prensibi halka gvensizlik zerine tesis edilmitir. Bu anlaya gre cahil olan halk retmek ve onlar eitmek gerekmektedir. Esasnda devlet rgt halkn vergileriyle varln srdren ve halka hizmeti esas alan oluum olmas gerekirken, Trkiyede bu anlay tersine dnm ve halkn var olu amac devlete hizmet etmek biiminde sregelmitir. Herkesin istediini dnebilme zgrlne sahip olduu ada demokratik ynetim anlaynn halkn oylaryla ynetime gelmesinin ardndan askeri devlet geleneiyle uyumayan icraatlarn uygulanmas sonrasnda askeri mdahale sreleri yaanmtr. Bununla birlikte srekli deiim gsteren dnyada Trkiyenin de deimesi kanlmaz olmaktadr. Dnce zgrl ve serbest giriimi tanmayan, ayn zamanda da halka gvenmeyen bir ynetim anlaynn srdrlemez olduu giderek daha iyi hissedilmeye balamtr1890. Bu balamda Trkiyede son dnemlerde eitli zorlamalar karsnda halkn baz mekanizmalar araclyla (sosyal medya, seimler vb.) gstermi olduu tepkiler halka gvenmeyen, deiime diren gsteren ve meruiyetini seim sandndan almayan zihniyetlerin artk lke ynetiminde sz sahibi olmaya teebbs etmemesi gerektiini gstermektedir. nk sz konusu dnemler hem sosyal hem de ekonomik adan lkenin gelime srecini olumsuz etkilemektedir.

28 ubat ncesine likin Genel Deerlendirme

Trkiye gibi gelimekte olan lkelerin en nemli sorunlarndan birisi kurumsallama srecini tam olarak salayamamalardr. Kurumsallamann tam olarak gereklemedii lkelerde ise ekonomik performans ile siyasi istikrar arasndaki etkileim katsays daha da yksek dzeyde olmaktadr. Nitekim 1989-2002 yllar arasnda Trkiyede on bir hkmet ve on beten fazla ekonomiden sorumlu bakann deitii ve koalisyonla ynetimin olduu bir ortamda siyasi istikrardan bahsetmek mmkn deildir. te yandan, Trkiyede iktidara gelen siyasi partiler
1890

Altan, Mehmet; Darbelerin Ekonomisi, 7. Bask, Hemen Kitap Sis Yay., st., 2012, s. 151. (Altan, Darbeler)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1266 istikrarl hkmetler kuramadklar gibi, parti programlarn da uygulamaya koyabilecek bir zamana da sahip olamamlardr. Yine 1989-2002 yllar arasnda hkmetlerin iktidarda kaldklar sre yaklak olarak bir yla tekabl etmektedir. ktidarlarn ksa vadeli ve siyasi paralanmln olmasnda, ksa aralklarla tekrarlanan askeri mdahalelerin partilerin paralanmasna veya yapay partilerin olumasna yol amas ve gl bir siyasi partinin iktidara gelmesinin engellenmesi etkili olmutur. Bunun sonucu olarak makro ekonomik performansn arzulanan dzeyde gereklemesi mmkn olmamtr. Siyasi iktidarlarn seim ekonomilerini uygulamalar, Trkiyedeki istikrarszl kronikletirmitir. Ksa vadeli ve zayf hkmetlerinin kurulduu srelerde makro ekonomik dengelerin srdrlemez konuma ulat durumlarda ise ekonomik sorunlarn almas iin istikrar programlar uygulanmtr. te yandan uygulanan istikrar programlarnn lkede nemli yapsal deiimleri ngrmelerine karn uygulamada siyasi nedenler ve eitli bask gruplarnn etkilerinden dolay bu programlar hayata geirilememitir. 5 Nisan 1994 tarihinde aklanan istikrar program da bu nitelik tamaktadr. 5 Nisan 1994 tarihinde mevcut sorunlarn zm iin uygulamaya konulan istikrar program, zellikle nominal para miktarnn kontroln ve kamu harcamalarnda uygulanacak kstlamalar iermesi asndan ortodoks; parasal ve mali kstlamalarla birlikte gelirler politikasnn da uygulamaya konulmas asndan da heterodoks nitelik tamaktadr. Program gerei dviz kurunda istikrar salamak maksadyla ulusal parann deeri yeniden tespit edilmi, Merkez Bankasnn Hazineye aaca ksa vadeli avans oran kademeli olarak drlm, mevduata yzde yz gvence verilerek tasarruflarn teviki salanmaya allmtr. Bunun yannda kamusal denge sorununu zmek amacyla yeni dzenlemelere bavurulmutur. 5 Nisan kararlarnn ilkesel bazda, retim yapan, sbvansiyon datan devlet anlayndan ziyade, ekonomide piyasa mekanizmasnn ilemesini salayan ve sosyal dengeleri gz nnde bulunduran bir devlet grnmne gemeyi hedefleyen bir program niteliinde olduu sylenebilir.1891 te yandan programn uygulamaya konulmasyla ksmen baz noktalarda baar salanmsa da istikrarszln kayna olan yapsal deiim sorunlarna ilikin ngrlen tedbirlerin ksa sre ierisinde uygulamaya konulamamas ve hkmetin uygulamaya koyduu kararlar zerinde de radikal davranamamas nedeniyle istikrar programndan beklenen sonu alnamamtr. Sz konusu program ekonomik deikenlerin saysal deerlerini ksa bir sre kabul edilebilir bir seviyeye indirmekten teye gitmemitir. Harcamalar kstlayc nlemler tam olarak uygulanamamtr. Lojman ve dinlenme tesislerinin sat gerekletirilememitir. zelletirme ve iyiletirme ans olmayan kurulularn kapatlma karar siyasi partilerin ve alanlarn tepkilerinden dolay uygulamaya konulamamtr.1892 Kamu gelirlerini artrmaya ynelik vergi uygulamalarndan hedeflendii kadar vergi elde edilememitir. Kamu gelirleri ve harcamalar arasndaki aklk azalm olsa da, kamu aklar

1891 Karaor, Zeynep; Enflasyonun Kltr ve Gelenei: Trkiye Ekonomisi zerine Bir Analiz, Trkiye Ekonomisi, Ed. Ahmet Ay, izgi Yaynlar, Konya, 2007, s. 119. 1892

ahin, Hseyin; Trkiye Ekonomisi, 3. Bask. Ezgi Kitabevi Yaynlar, Bursa, 1995, s. 229.

Akaryakt istikrar fonu %10dan %25e karlm, fakat daha sonra petrol irketlerinin itirazlar zerine bu oran sfrlanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1267 daha sonraki yllarda da varln srdrmtr1893. KKBGnin GSMHya oran 1993 ylnda %12,0, 1994te %7,9, 1995 ylnda %5,2 ve 1996da % 8,7 olarak gereklemitir. Reel cretlerde meydana gelen azalma, yaanmakta olan finansman krizi nedeniyle daha da artrm ve sanayide kapasite kullanm %64 seviyelerine kadar gerilemitir. Dk kapasite ile retim, maliyet artlarna yol amtr. Maliyetlerin rn fiyatlarna yansmas sonucu, enflasyon %149,6 ile rekor seviyeye ulamtr. Ekonomide meydana gelen bu daralma, durgunluk iinde enflasyona (stagflasyon) sebebiyet vermitir. Ekonomik bymede 1993 yl sonunda %6,1 orannda, sabit sermaye yatrmlarnda ise %16,5 orannda gerileme grlmtr. Ekonomide bu daralmayla birlikte, vergi miktarlarnda yaplan artlar sonucunda iflaslar ve ii kartmalar meydana gelmitir. 5 Nisan kararlarnn ekonomik kesimler zerindeki yknn datm plannda; ii ve memurlara getirecei yk %27,5 tarmda alanlara getirecei yk %14,3 ve ticaret ve sanayicilere getirecei yk ise %58,2 olarak ilan edilmiti. Fakat, gelimeler bu varsaymlarn tamamen tersi eklinde gereklemitir1894. Bu arada, devlet sanayi kesimine uygulad ek vergileri tahsil edemedii gibi, yksek faizli i ve d borlanmalarla yaplan speklatif kazanlar sayesinde de sermaye kesiminin gelirlerini artrmtr. D ticarette yaplan devalasyonla ihracat artrlm, ithalatta ise kstlamaya gidilmitir. Ancak, ithalatn kslmas sadece taleple ilgili bulunmamakta olup, bunun yannda lke ii yatrmlara dnk ithalatn durmas da ithalat geriletmitir1895. zetlemek gerekirse, 5 Nisan kararlaryla ekonomide istikrar salanamam, enflasyon ve isizlik daha da artmtr. Toplumda snflar aras gelir dalm adaletsizlii daha da artm, alt gelir grubundaki insanlarn durumu biraz daha ktleirken, st gelir grubundaki insanlarn krlar ise rantiyer gelirleri sayesinde daha da artmtr. Ekonomik istikrarszlk, 5 Nisan kararlarnn uyguland 1994 ylndan sonra da varln devam ettirmitir. 1995 ylnda enflasyon (TEFEye gre) %64,9 olarak geeklemi, kamu aklar azalm olmakla birlikte, ekonomideki varln devam ettirmitir. 1995 ylnn ikinci yarsnda ortaya kan siyasi belirsizliin ardndan seim srecine girilmesi sonrasnda seim yatrmlarnn artmas, piyasadaki istikrarszlk beklentilerini artrm ve borlanmalar zerindeki risk primini ykseltmesi, mevcut olan bte aklarn daha da artmtr. te yandan 1996 ylndan itibaren gmrk birliine girilmesiyle ithalatta adeta patlama olmu, 1996 ylnn ilk be aynda bir nceki yln ilk be ayna gre %35 orannda art kaydederek 16,8 milyar dolar seviyesine ulamtr1896. Ekonomi bu artlar altndayken, 1996 ylnn haziran aynda Refah-Yol hkmeti kurulmutur. Refah-Yol iktidarnn ilk uygulamalarndan birisi kamu kaynaklarnn nakit akn dzenlemek amacyla uygulamaya konulan havuz sistemidir. Daha nceden fon fazlas olan bir kamu kurumu finans sistemi araclyla bor para veriyor, te yandan fon ihtiyac olan baka bir kamu kurumu da yine finansal sistem araclyla piyasadan borlanarak an gideriyordu. Bylesi durumda fon fazlas ve fon ihtiyac olan kamu kurumlarn birbirinden
1893 1894 1895 1896

ahin, s. 230. Karluk, Rdvan. Trkiye Ekonomisi, Beta Basm Yaym, stanbul, 1996, s. 415. Korkmaz, Esfender,5 Nisan Kararlar Ekonomiyi Daha ok Rayndan kard, Dnya Gazetesi, 5 Nisan 1995, s. 2. DTM , 1997 Yl Balca Ekonomik Gstergeler. Ekim-Kasm 1997, s. 50.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1268 bamsz olarak finansal piyasalardan borlanmas kamunun gereksiz yere finansal araclk yapan kurululara faiz arbitraj getirisi demelerine sebep olmaktadr. Havuz sistemi uygulamas ile kamu kesiminin yksek faizden dolay artan bor ykmll ortadan kalkmtr. Bu politika kamu kesimi asndan olumlu katk salam ve uygulama sresinde 10 milyar dolarn zerinde devletin tasarruf yapmas salanmtr. te yandan bu uygulama, finansal piyasalarda bu ekilde devlet kurumlar zerinden para kazanan kesimleri de rahatsz etmitir. nk finansman ihtiyac iindeki bir kamu kuruluuna baka bir kamu kuruluundan temin ettii fonlarla finansman destei vermek, hibir riske maruz kalmadan bu kesimdekilerin kazan elde etmelerine imkn tanyordu. Dolaysyla risksiz kazan kapsnn varlnn ortadan kalkmas rant zerinden gelir elde edenleri rahatsz etmi ve mevcut hkmetin gitmesi iin propaganda yapmalarna gereke olmutur. te yandan Refah-Yol hkmeti dnemindeki icraatlardan bir baka tepki eken uygulama memur maalarna %50 orannda zam yaplmas, asgari crette art yaplmas ve baz tarm rnlerine de desteklemelerde bulunulmasdr. Yaplan bu uygulamalarn bozuk olan ekonomik istikrar daha da kt duruma sokaca eitli kesimler tarafndan ifade edilmitir. Bu eletiriler zerine mevcut iktidar, hem mevcut ekonomik istikrarszl nlemek hem de uygulad politikalarn finansmann salamak iin belirli aralklarla Kaynak Paketlerini uygulamaya koymutur. Birinci kaynak paketinde 10 milyar dolarlk getiri hedefi konulmu gerekleen ise 15,9 milyar dolardr. Buna ilave olarak ikinci kaynak paketinden 10 milyar, nc kaynak paketinden de 11 milyar dolar gelir hedeflenmitir. Fakat eitli brokratik engellemelerden dolay ikinci ve nc kaynak paketlerinden beklenen getiriye ulalamamtr. Bunun yannda 1996 ylnda kurulan koalisyon hkmeti, ekonomik byme yannda enflasyonla mcadele, mali piyasalarda istikrar salama ve vergi reformuna ynelik nlemler alma konusunda hazrlklara balamtr. Bu dorultuda IMF yneticileri ile grmeler yaplm ve buna ynelik destekler alnmtr. 1995 ylnda balayan byme sreci 1996 ve 1997 yllarnda da devam etmi, 1996da %7,1 ve 1997de ise %8,3 seviyelerinde gereklemitir. Kamu kesimi gelir gider dengesinde 1997 ylnda bir nceki yla gre bir miktar iyileme meydana gelmi ve kamu kesimi borlanma gereinin gayri safi yurt ii haslaya oran 1996da %6,5 iken bu oran 1997de %5,8 seviyesine inmitir. Reel borlanma maliyetinin drlmesi amacyla zellikle 1997 ylndan itibaren hazinenin i borlanma politikalarnda da yeni prensipler oluturulmutur. Buna gre gelecee ynelik belirsizlikleri minimize etmek ve bu ekilde borlanma maliyetlerini drmek iin 1997 yl Temmuz ayndan itibaren aylk olarak hazine beklenen nakit bazl gelir-gider miktarlarn, gerekletirilecek i bor itfalarn ve her ay bir sonraki ay ierisinde gereklemesi ngrlen ihalelerin valr, vade ve yaklak borlanma miktarlarn ilan etmitir1897. te yandan 1997 ylnda para politikasnn hazinenin uygulad politikalarla uyumlu hale getirilmesi amacyla Merkez Bankas ve Hazine arasnda bir protokol imzalanarak Hazinenin Merkez Bankasndan ksa vadeli avans alm durdurulmutur. Bu uygulama sonrasnda para arz art snrl dzeyde tutulmaya allmtr1898. Bu uygulamaya ramen enflasyon orannda art sz konusu olmutur. Enflasyon oran 1996 ylnda %84,9 iken bu oran 1997 ylnda %91 seviyesine kmtr. Bu durumun ortaya kmasnda tarmsal destekleme fiyatlar, cret ve maa artlarndan dolay artan talep basksnn etkili olduunu syleyebiliriz.
1897 1898

Demir, Murat; Trkiyede Kamu Borlarnn Geliimi ve Srdrlebilirlii, izgi Kitabevi, Konya, 2009, s. 84. Karaor, s. 122.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1269

Bu srete Trkiye ekonomisi bir taraftan 1997 ylndaki Asya lkelerinde grlen krizin ilk etkilerinden uzak kalrken, dier taraftan da ulusal ekonomide kamu aklarnn finansman, faiz oranlarnn drlmesi, ekonomik bymenin salanmas ve beklentilerin ynetilmesi konusunda pozitif grnm sergilemitir. Bunun yannda uluslararas bazda slam lkeleri arasnda ekonomik i birliini gelitirmek amacyla en byk 8 slam lkesi arasnda D-8 ibirlii olarak bilinen birliin tesisine allmtr. Fakat dnemin iktidarnn bu uygulamalar daha nceki srete ekonomik istikrarszla bal olarak rant geliri elde eden kesimi rahatsz etmitir. Buna ilave olarak halkn oylaryla seilen ve mecliste ounluu oluturan iki siyasi partinin oluturduu koalisyon hkmeti eitli sivil toplum kurulular, baz siyasi partiler, medya ve askeri kesim tarafndan da kabullenilmek istenmemitir. Dolaysyla mevcut siyasi iktidarn gitmesi iin eitli provakatif haberler, brifingler, ve baz suni vakalar retilerek eitli basklar kurulmutur. 28 ubat Milli Gvenlik Kurulu bildirgesinin ardndan daha da artan basklara kar daha fazla dayanamayan koalisyon hkmetinin babakan Necmettin Erbakan greve geldikten bir yl sonra 30 Haziran 1997 ylnda istifa etmek zorunda kalmtr.

28 ubat Srecinin Ekonomik Etkileri

Refah-Yol hkmetinin yerine iktidara gelen Anasol-D hkmeti ANAP, DSP ve Demokrat Trkiye Partisi tarafndan oluturulan aznlk koalisyonunun CHPnin de dardan desteklemesiyle kurulmutur. Olaan st artlarda drt partinin bir araya gelerek oluturduu hkmetten, doal olarak istikrar beklemek mmkn grnmemektedir. Bu balamda 1997nin ikinci yarsndan itibaren iktidara gelen hkmetin makro ekonomide istikrar salama ve srdrme konusunda gl destei sz konusu deilken, ayn zamanda Austos 1998de Rusyada patlak veren kriz, dnya retimi ve ticaretinde daralmaya sebep olmutur. zellikle ticari bir ortak olarak gittike artan bir neme sahip olan Rusyadaki kriz, Trkiyenin i ve d makro dengelerinde olumsuz etkiler yapm, ulusal mal pazarlar talep daralmasna itilmi ve dnya finansal krizinin olumsuz etkileri grlmeye balanmtr.

Kamu Kaynaklarnn Kullanmnda Etkinsizlik Politik sistemin nemli zelliklerinden biri istikrarl ynetimdir. Politik istikrarszlk gelecee ynelik politikalar konusunda belirsizlik meydana getirir ve yneticilerin ekonominin mevcut kaynaklar karsnda yamac bir davran benimsemelerine neden olur. nk politik istikrarszlk bugn ynetimde olanlarn gelecekte konumlarnn ne olacann ngrlememesine yol aar. Bu tr bir ortam yneticilerin ynetimde kaldklar srede daha fazla rant kollama davran ierisine girmelerini tevik eder. Demokrasinin en nemli niteliklerinden birisi, iktidardaki politik glerin deiimi iin effaf kurallar salamasdr. Buna ilave olarak, demokrasi, politik tercihler ve politika yapclar zerinde ak tartmay tevik ederek, iktidarn gayrimeru aralarla devredilmesinin ve politik arln nne geer. Demokrasi, politik gcn bar ve ngrlebilir biimde transferini ifade ederken, otokrasilerde politik g iddetle ve intizamsz biimde transfere konu olur. Politik istikrarszln azalmasndan kaynaklanan dk belirsizlik dzeyi byk olaslkla yatrm ve bymeyi hzlandrr.1899
1899

Doan, Adem; Demokrasi ve Ekonomik Gelime Erciyes niversitesi BF Dergisi, Say 25, 2005, s. 10.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1270

Bu erevede demokrasi ekonomik gelime/byme iin temel unsurlardan birisidir. fade ve dernekleme zgrl, ok partili seimlerin varl, insan haklarnn korunmas ve erkler ayrmnn varl gibi demokratik kazanmlar, ekonomik gelimenin yer alaca kurumsal ereveyi ve sreci meydana getirmektedir. Bunun yannda demokrasi, ekonomik yetki devrini kolaylatrr, istikrarl bir yatrm ortam salar ve ulusal enerjinin ve kaynaklarn ekonomik gelime/byme dorultusunda mobilizasyonunu hzlandrr. Ayrca demokrasi beeri sermaye birikimini ykselterek ve gelir eitsizliini azaltarak byme hznn ykselmesine pozitif katk salar. Demokrasi, yrtmenin, yapaca sosyal ve ekonomik faaliyetlerde suistimale ynelmesini kstlayacak hesap verme mekanizmalarn ierdiinden ekonomik gelimeye yardmc olur ve arzu edilmeyen hkmet faaliyetleri iin periyodik cezalandrma ve arzu edilenler iin de periyodik dl sistemini barndrr.1900 Demokratik teamllerin zorlanarak deitirildii bu dnemde siyasi istikrarszlk yannda, demokrasinin temel ilkelerinden olan effaflk ve hesap verme kavramnn kesintiye uradn syleyebiliriz. zellikle, ekonomik hatalarn sklat dnemlerde, kar gruplarnn egemen hale gelmesi, devleti ksa dnemli politikalara yneltmekte ve uzun dnemdeki amalarn ihmal edilmesine yol amaktadr.1901 Bu balamda kamu harcamalarna ilikin byklklerin siyasal karar alma srecinde bask ve kar gruplarnn rant kollama faaliyetleri1902 yoluyla aktif grevler ald ve kamu harcamalar kompozisyonu byme ve kalknmann finansman yerine hi de rasyonel olmayan kiisel ya da grupsal karlar dorultusunda belirlenmektedir. Dier bir ifadeyle kamu kesiminde bata kamu harcamalarnn nitelii ve dzeyi ile ilgili olmak zere bir takm kararlarn alnma yntemi, yaps gerei rant kollama faaliyetlerine ilerlik kazandrmakta, rant kollama faaliyetlerinin yaygnlamas ve disipline edilememesi ise byme bata olmak zere sosyoekonomik dinamikleri harekete geirecek ulusal kaynaklarn kamu kesimi araclyla israf edilmesine yol amaktadr1903. Rant kollama faaliyetlerinin kamu kesiminin ekonomi iindeki pay ile dorudan ilikili olduunu sylemek mmkndr. Bu iliki kamu kesiminin kontrolnde bulunan kaynaklar geniledike eitli birey ve gruplara deiik yollarla aktarabilecei kaynaklarn ve kamu harcama dzeyinin artmasna bal olarak ortaya kmaktadr1904. Devletin elindeki kaynaklarn ekonomideki paynn fazla olmamas halinde bile devletin dzenleyici gcnn ok geni bir alanda kullanlmas, dier bir deyile liberal ekonomik dzenden uzaklalmas rant kollama frsatlarn geniletmektedir1905.

1900 1901

Doan, s. 5.

Sevi, Veysi. Mali Kriz Ortamnda Uygulanan Ekonomi Politikalarnn Hukuksal Boyutlar, Trkiyede Kamu Ekonomisi ve Mali Kriz, XII. Trkiye Maliye Sempozyumuna Sunulan Tebli. Belek-ANTALYA: 14-17 Mays1997, s. 2.
1902

Rant kollama, bireylerin devletten ekonomik, mali ya da sosyal nitelikli bir transfer elde edebilmek iin lobicilik yaparak kaynak israf edici harcamalarda bulunmas eklinde tanmlanabilir. Rant kollama terimi ilk kez 1974 ylnda Anne Krueger tarafndan kullanlmtr (Krueger, 1974). Demir, Murat ve Sever Eran; Kamu Harcamalarnn Gayrisafi Yurt i Hasla ve Faiz Oranlar zerindeki Etkisi, Seluk nv. Sosyal Bilimler Meslek Yksekokulu Dergisi, Cilt: 8, Say:1-2, 2005, s. 152

1903

1904

Buchanan James, Rant Kollama ve Kar Kollama (ev. Ayta Eker), inde: Ayta Eker ve Cokun C. Aktan, Politik Yozlama ve Rant Kollama, Ankara, Takav Matbaas, 1994, s. 283 Demir, Sever, s. 153.

1905

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1271 Gelimi lkelerde bask ve kar gruplarnn tabana yaylmasyla, bask ve kar gruplaryla vatandalarn karlar arasndaki atma en az dzeye indirilmeye allmtr. Trkiyede ise byle bir durum olmadndan, byk iletmeler istedikleri kiileri brokrat olarak setirerek, siyasal kararlar daha etkin bir ekilde kontrol edebilmektedirler. Sz gelimi Sayn Gne TANER Komisyona vermi olduu ifade de IMFden alnan kredilerin bankalara plase edilmesi eklindeki yanl uygulamaya ynelik eletirisini u szleriyle dile getirmektedir. Ben itiraz ettim. Mesut Beye dedim ki Mesut Bey, bu parann tebahhur etmesi yani batk olan bankaya para koymak demek, parann yok olmas demek. Ne olacak? Bu 40 milyar dolar alacaksnz, Ziraat Bankasnn, Halk Bankasnn sermayesini ykselteceksiniz, 20 milyar dolar birine koyacaksnz, 40 milyar dolar birine koyacaksnz, bankalar aras mevduat vastasyla likidite salamak iin bu para girecek, bizim ekonomideki skntmz ne? Likidite ama ben bunu kalkp da Cavit alara, bilmem neye, bu para yksek faizli masrafla urada burada, nereden gidecekse, adam buradan alp da 5 milyon dolar kendisine vermi, atyorum, bir irket koymu, ona 5 milyon dolar vermi. Bizim 5 milyon dolar gitti. Sonra da irket bitti te yandan kamu kaynaklarnn etkinsiz kullanm balamnda kamu bankalarnn da asli fonksiyonlarnn dnda, devletin tarmsal kesime ve esnaf ve sanatkrlara, bteden kaynak ayrmadan kredi sbvansiyonu yapmas gibi grevleri de yklenmesi sz konusudur. Bu uygulamalar bankalarn etkinliini olumsuz ynde etkilemi, piyasa disiplinin kaybolmasna ve sektrde dengesizliklere neden olmutur. Kamu bankalarna verilen grevlerden kaynaklanan zararlar, ekonomik etkinlie ters den mdahaleler ile ynetimdeki zayflklar, bu bankalarn mali bnyelerini nemli lde bozmutur. Yetersiz bte imknlar nedeniyle, grev zarar alacaklar 2000 ylnn sonu itibariyle Ziraat Bankas aktifinin %50si, Halk Bankas aktifinin %65i oranna ulamtr. Ziraat ve Halk bankalarnn toplam grev zarar alacaklarnn GSMHya oran, 1996 ylnda %3 dzeyindeyken, 2000 ylnda bu oran %12ye ykselmitir. Kamu bankalarnn finansman ihtiyalarn ksa vade ve yksek maliyetle piyasadan karlamalar, zararlarnn ve finansal sektrde istikrarszln artmasna yol amtr1906. Kamu Aklarnn Finansman Sorununda Art Gerek gelimi gerekse de gelimekte olan ekonomilerde, devlet anlay, teknolojik deiim, toplumsal deiim ve seim gibi nedenlerden dolay, kamu harcamalarnda art sz konusu olmaktadr. Kamu kesimi harcama genilemesinin, finansman saland srece makro ekonomik dengeler asndan nemli sorun oluturmayacan syleyebiliriz. Bununla birlikte toplumlarda siyasi iradenin gelir artrc uygulamalar ho karlanmaz iken, gider artrc uygulamalar ounluk tarafndan desteklenmektedir. Toplumu oluturan insanlar, bu kararlar karsnda iki ekilde davranta bulunurlar. Bunlardan birincisi siyasal gr, dieri de kiisel karlardr. Bireyler siyasal ve toplumsal gerekelerle kamunun ak vermesini destekler iken, bu kararlarn kendi zerindeki olumsuz etkilerini (istikrarszl) grdklerinde piyasadaki davranlaryla kar karlar. Piyasada oluan bu tepki, siyasal karar alclar tarafndan kararlarn deerlendirilme lt olarak grlmektedir. Buna gre, siyasi karar alclar bu tr kararlar piyasalarla beraber, piyasay dinleyerek alrlar.
1906 BDDK, Krizden stikrara Trkiye Tecrbesi, BDDK alma Teblii, BDDK Yayn, nc Bask, Ankara 2010, s. 10, (BDDK, Tebli) Ersel, Hasan ve Kumcu, M. Ercan. stikrar Program ve Kamu Dengesi, Trkiye in Yeni Bir stikrar Programna Doru, stanbul: TSAD Yay. No:T/95, 1995, s. 149 ABDde Clinton ynetiminin nerdii salk reformu, kamu

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1272

Trkiyede bu anlamda piyasa kavram tam olumamakla birlikte, siyasi karar alma terbiyesi ve kltr siyasetilerimizde gelime imkn bulamamtr. Bu nedenle, piyasa tepkisini almak gibi bir refleksten uzak toplum karsnda beeni toplayacak ekilde, kamu harcamalarn artrc ortamlar da siyasetiler tarafndan oluturulmutur1907. Kamu harcamalarnn borlanma ile finansmannn sonularn net olarak belirleyebilmek iin borlanmann hangi kesimlerden yapldnn da bilinmesi gerekmektedir. Bilindii gibi kamu harcamalarnn finansmannda borlanma alternatifi sz konusu olduunda devlet kii veya firmalardan, bankalardan ve Merkez Bankas kaynaklarndan yararlanabilmektedir. Devletin kamu harcamalarnn finansmannda Merkez Bankas kaynaklarna bavurmas durumunda ekonomi zerinde meydana gelecek etki ou durumda geniletici olmaktadr. Merkez Bankas kaynaklarna youn olarak bavurulmasnn enflasyonist etkilere yol aarak faiz oranlar zerinde nemli basklar yaratt sylenebilir. Dier yandan, devletin kiilerden ve bankalardan borlanmasnn ekonomik etkileri ise, sz konusu fonlarn devlete bor verilmemesi durumunda nasl deerlendirileceine bal olarak deimektedir. Tketimde kullanlacak kaynaklarn kamu harcamasna dnmesi tketim harcamalar zerinde bask yaratabilirken, tasarruflarn kamu kesimine ynlendirilmesi faiz oranlar ve dolaysyla zel yatrmlar ve byme zerinde etkili olmaktadr. Da ak ekonomi politikalar erevesinde nce reel kesimde daha sonra da finansal kesimde serbestleme hareketleri ivme kazanmtr. Trkiyede mali piyasalardaki serbestleme finansal aralarn eitlilii ve mali kesimin derinlik kazanmas asndan nemlidir. Fakat, Trkiyede mali liberallemenin byk oranda kamu aklarn finanse etmede arac olduunu sylemek yanl bir deerlendirme olmayacaktr. Tablo:1den grlecei gibi 1994-2000 yllar arasnda ihra edilen menkul kymetlerin yaklak olarak %85-95 aralnda kamu kesimine ait olduu grlmektedir. te yandan 1994 ylnda ihra edilen menkul kymetlerin gayri safi milli hslaya oran %22,7 dzeyinde iken, 1995 ylnda %19,8 ve 1996da %35,3 seviyesinde gereklemitir. 1997 ylnda bu oran %22,9 deerine inerken takip eden ylda tekrar ykselmi ve %29,4 rakamna kmtr. Devam eden yllarda da %40a yakn rakamlarda seyretmitir.
Tablo:1 Kesimlere Gre hra Edilen Menkul Kymetler 1996 1997 1998 1999 2000 B A B A B A 29,4 2,5 26,9 0 1 0,8 0,2 30,4 B 96,7 8,2 88,5 0 3,3 2,7 0,6 100 A 38,7 27,3 11,3 0 1,1 0,9 0,2 39,8 B 97,2 68,6 28,4 0 2,8 2,3 0,5 100 A 37,6 32,4 5,3 0 4,6 2,4 2,2 42,2 B 89,1 76,6 12,4 0,0 10,9 5,7 5,2 100 A 23,3 0,3 23,0 0 3,2 1,0 2,2 26,5

1995 A Kamu Tahvil Haz. B Dierl. zel Hisse S. Dierl. Toplam 19,8 4,4 15,4 0 2,1 0,5 1,6 21,9

2001 B 87,7 1,0 86,7 0,0 12,3 3,6 8,7 100

90,4 35,3 97,2 22,9 95,8 20,1 8,3 22,9 8 33,5 70,3 24,8 68,3 14,9 62,3 0 2,2 6,1 0 0 9,6 1 2,7 1 4,2 2,3 0,6 1,6 0,7 2,9 7,3 0,4 1,1 0,3 1,3 100 36,3 100 23,9 100

Not: A= hra edilen menkul kymetlerin milli gelire orannn % deerlerini, B= ihra edilen menkul kymetlerin yzdelik paylarn ifade etmektedir. Kaynak: DPT: Temel Ekonomik Gstergeler, Mart 1997, Austos 2000, Haziran 2004saylarndan hazrlanmtr.

aklarna yol aaca gerekesiyle tepki grm, piyasann olumsuz tepkisi zerine reform deitirilmi ve uygulamas geciktirilmitir.
1907

Ersel, Kumcu, s. 149.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1273

Aada yer alan Tablo:2, Trkiyede 1995-2002 yllar arasndaki d borlarn geliimi ve dalm hakknda bilgi vermektedir. Yllar itibariyle genel anlamda i borlanma miktarlarnda art meydana gelmi, hatta kimi yllarda bu oranlar %100 seviyesini am vaziyettedir. Borlanmaya ilikin deerlendirmelerde borcun miktarndan ziyade toplam gelir ierisindeki orann dikkate alnmas gerekmektedir.
Tablo:2 Bor Stokunun Geliimi ve Dalm (Milyon TL), (%) Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Borlar 1.361.007 3.148.985 6.283.425 11.612.885 22.920.145 36.420.620 122.157260 149.869.691 Borlar / Gsmh 17,3 21,0 21,3 21,7 29,2 29,1 69,2 54,4 Bor Stokunun Dalm Tahvil 37,6 39,7 56,8 49,7 85,8 94,3 83,6 75,2 Bono 46,3 48,5 37,7 50,2 14,1 5,6 16,3 24,7 Avans 14,1 11,7 5,3 0 0 0 0 0

Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1995 1996 1997 1998 Tahvil 1999 2000 Bono 2001 Avans 2002 Borlar/Gsmh

Grafik-1: Bor Stokunun Geliimi ve Dalm

Toplam i borlarn gayri safi milli hslaya oranna baktmzda 1995 ylndan 1999 ylna gelinceye kadar nemli bir deiimin olmad ve ortalamada i borlarn milli gelire orannn %20 civarnda gerekletii grlmektedir. 1999 ylnda bu oran %29,2, 2001 ylnda ise %69,2 seviyesine ulamtr. 1999 ylndaki bu artta 1998 ylnda meydana gelen Rusya krizinin ardndan youn sermaye klarnn yaand srete, kamu bor servisinin karlanmasnda d borlanmaya daha az bavurulmasnn etkisi olmutur. 2001 ylndaki ani artta ise bankalarn tasfiye ilemleri bata olmak zere yapsal reformlarn meydana getirdii baz glkler etkili olmutur. Kamu i borlanma profiline baktmzda ise 1995 ve 1996 ylnda bono arlkl borlanmann yapldn syleyebiliriz. 1997 ylndan itibaren ise i borlanmalar tahvil arlkl hale gelmitir. 1997-2002 yllar arasndaki tahvil borlanma dzeyi %74,2 seviyesindedir. Borlanmann tahvil arlkl konuma gelmesi, i borlanmada vade basksnn Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1274 azaldn gstermektedir. Nitekim 1995 ve 1996 ylnda i borlarn vadesi 200 gn civarnda iken, daha sonraki yllarda ortalama bazda vade sresi artmtr. 1997 ylnda 350, 1998 ylnda 233 ve 1999 ylnda 479 gn dzeyinde gereklemitir. zellikle 1996 ylndan itibaren Merkez Bankasnn ve Hazinenin saydamlk temelinde uyum ierisinde politika nceliklerini belirlemeleri ve bunu uygulamalarna yanstmalar etkili olmutur. Bunun yannda zellikle 1998 ylndan itibaren piyasa oyuncularnn davranlar borlanmann vade ve yapsnda belirleyici unsur konumundadr. Hazine genellikle sz konusu oyuncularn talep ve beklentileri nedeniyle faiz ve vadelerle borlanma zorunda kalmtr. nk bu dnemde siyasi istikrar salanamad gibi uluslararas dzeyde meydana gelen ekonomik kriz, kamu kesiminde ve maliyesinde arzulanan mali disiplinin tesis edilememesine ve bu srete hazinenin rasyonel ngrlerle hazrlam olduu borlanma politikalarnn uygulanabilirliinin sekteye uramasna neden olmutur.
Tablo: 3 Bor Servisi ve Bor Faiz demesinin Geliimi (Milyon TL), (%) Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Bor Faiz d. 472.805 1.325.417 1.977.163 5.626.676 9.898.623 18.609423 40.484.246 43.468.540 Bor Servisi 1.672.272 4.714.457 5.121.215 14.133.886 25.477.768 37.577.493 164.360.842 141.059.234 .B. Faiz dem./ Bor Serv. 28,3 28,1 38,6 39,8 38,8 49,5 24,6 30,8 Bor Serv./Gsmh 21,2 31,4 17,4 26,4 32,5 29,9 93,1 51,2 Bor Faiz d./ Gsmh 6,1 8,8 6,7 10,5 12,6 14,8 22,9 15,8

Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 .B.Faizdem./BorServ. BorServ./Gsmh BorFaizd./Gsmh

Grafik-2: Bor Servisi ve Faiz demesinin Milli Gelire Oran

bor faiz oranlar ve i bor faiz demeleri, kamu borlanmalarnn srdrlebilirlii ve kamu harcamalarnn disipline edilmesinde zerinde nemle durulan deikenlerdendir. Kamu maliyesinde yaanan derin yapsal sorunlar ve mali disiplinin salanamamas sonrasnda, Trkiyede i borlanma gereksinimi iinde tutulmutur. Yaplan borlanmalar ile salanan kaynaklarn da ekonominin ncelikleri dorultusunda rasyonel kullanlmayp, siyasal yapnn poplist nceliklerine gre deerlendirilmi olmas, uzun sre bor ynetimini sadece vadesi gelen borlarn denmesine dayanan bir borlanma politikasnn yrtlmesine sebebiyet vermitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1275

Yukardaki tablodan da grlecei zere Trkiyede kamu i borlarnda srekli olarak art sergilenmektedir. Fakat bu art zellikle 28 ubat sonras dnemin yer ald 1997-2000 yllar arasnda daha belirgin oranda ykselmitir. 1997-1999 aralnda faiz giderleri be kat artarken, bu srece 2000 yln da dahil ettiimizde giderlerdeki art 9,4 kat seviyesinde ykseli gstermektedir. te yandan i bor servisi ve i bor faiz demelerinin milli gelire oranlarna bakld zaman da, her iki deikene ait deerlerin 1997 ylnda azald devamndaki yllarda ise art trendine girdii grlecektir. bor servisinin gayri safi milli gelire oran 1996 ylnda 31,4 iken, 1997 ylnda 17,4 seviyesine inmi, daha sonraki yllarda srasyla %26,4 ve %32,5 dzeyinde olmutur. borlanma faiz oranlarnn milli gelire orannda da benzer tabloya rastlanmaktadr. 1996 ylnda %8,8 olan oran 1997de %6,7 oranna dmtr. zleyen yllarda ise bu oran tekrar artarak srasyla %10,5 ve 12,6 rakamlarna ulamtr. 1997 ylndaki faiz giderlerinin milli gelire oranndaki azalmada ilgili dnemde uygulanan havuz sisteminin katks sz konusudur. borlarn faiz demelerinin milli gelire orannn sabit kald varsayldnda 2000 yl da dhil olmak zere Trkiyenin 34 milyar dolar daha az faiz demesi yapacan syleyebiliriz. te yandan i borlarn alclara gre dalmna ilikin tabloya bakldnda, tm dnemlerde bankaclk kesimi oransal bazda kk deimelere karn her zaman birinci srada yer almaktadr. Yksek kamu borlanma gereine bal olarak uzun yllar boyunca i borlanma senetlerinden vergi alnmamas ya da czi dzeyde vergi alnmas yannda devlet garantisi altnda yksek getiriler sunmasndan dolay i borlanma senetleri bankaclk kesimi tarafndan cazip yatrm arac olarak grlmtr.
Tablo: 4 Borlarn Birincil Piyasada Alclara Gre Yzdesel Dalm Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Bankalar 81,0 85,8 89,1 86,7 87,1 80,3 73,5 79,5 Resmi Kurumlar 12,9 10,3 7,2 7,9 9,2 14,0 19,2 15,4 zel Sektr 3,2 2,0 3,3 3,4 2,4 5,7 3,2 4,1 Tasarruf Sahipleri 3,8 1,9 0,05 1,9 1,2 0,0 4,0 1,0

Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.

Bankaclk kesimi reel ekonomiyi finanse etme yerine yksek maliyetle kamu kesimini finanse ederken, bono ya da tahvil almnda zorland zamanlarda ise sendikasyon kredisi ile yurt dndan borlanarak kur riskini stlenmitir. Daha sonra meydana gelen krizlerde devlet i borlanma senetlerinin deer kaybetmesi ve kur farkndan doan yksek maliyetler de krizin daha da derin hissedilmesinin nn amtr1908.
Tablo: 5 Kamu ve zel Kesim D Borlarn Geliimi (Milyon Dolar) zel Kesim D. Topl. D Kamu D. zel Kesim D. Borlar Bor Borcu/GSMH Borcu/GSYH 21.774 73.292 22,8 9,6 26.725 80.899 22,25 10,9

Yllar 1995 1996

Kamu D Borlar 51.518 54.174

1908

Demir, s.121.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1276
1997 1998 1999 2000 2001 2002 52.573 50.832 54.325 55.113 64.171 71.480 33.523 42.026 48.011 54.431 42.112 43.023 86.096 92.858 102.336 109.544 106.283 114.503 20,7 18,7 21,9 20,7 32,6 31,01 13,2 15,5 19,4 20,5 21,4 18,6

Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.

Yukardaki tabloda kamu ve zel kesime ait d borlarn geliimi sunulmutur. Tablodan grlecei zere kamu sektrnn d borlar 1997 ylnda ve 1998 ylnda hem rakamsal hem de oransal bazda azalmtr. Bu oran 1999 ylndan itibaren tekrar arta gemitir. te yandan zel kesimin d borlarnda srekli art sz konusudur. Bu borlanmalarn bir ksm yatrm amal borlanmalardan ibaret iken, dier bir ksm da kamu borlanma ihtiyacn karlamak iin bankaclk kesimin yurt dndan salad sendikasyon kredilerinin de dahil olduu ksa vadeli kredilerdir.
Tablo: 6 D Bor demelerinin Geliimi (Milyon Dolar), (%) Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Ana Para demeleri 7.594 7.218 7.831 11.690 12.867 15.638 17.489 22.450 Faiz demeleri 4.303 4.200 4.588 4.814 5.447 6.301 7.134 6.402 Ksa Vadeli Borlar 15.701 17.072 17.691 20.774 22.921 28.301 16.403 16.424 Orta ve Uzun Vad. Borlar 57.577 62.314 66.544 75.490 80.205 90.202 97.157 113.740 Ana Para deml /GSMH 3,3 2,9 3,1 4,3 5,2 5,9 8,9 9,7 Faiz deml. /GSMH 1,9 1,7 1,8 1,8 2,2 2,4 3,6 2,8

Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.

Tablo:6da d borlarn vadelerine ve deme trlerine gre yllar itibariyle deiimi sunulmutur. 2001 ylna kadar ksa vadeli borlarn toplam d borlara orannda art olmutur. 1995 ylnda 15,7 milyar dolar olan ksa vadeli d borlar 2000 ylna gelindiinde 28,3 milyar dolara kmtr. Kriz srecinde ksa vadeli sermaye klarndan dolay ksa vadeli d borlarda azal meydana gelmi, ayrca borlanma maliyetlerinin ykselmesi yurt dndan borlanma imkanlarn skntya sokmutur. Buna karlk orta ve uzun vadeli borlanma miktarnda ele alnan periyot srecinde srekli art kaydedilmitir. Sz konusu borlar 1995 ylnda 57,5 milyar dolarken 2002 ylnda iki katna ulam ve 113,7 milyar dolara kmtr. Faiz Oranlarnn Ykselmesi Faiz; paray bir bakasna kiraya vermenin bedeli olarak tanmlanmaktadr. Faiz haddi ise ekonomide para talebi ile para arzn birbirine eitleyen fiyata denilmektedir. Faiz haddinin belirlenmesinde bireylerin varlklarn para veya dier aktiflerde tutma istekleri nemli bir yere sahiptir1909. Keynesyen ve neo-klasik dnce genelde dk faiz oranlarnn ekonomide bymeyi tevik edecei, tasarruflarn ise byk lde gelir dzeyine bal olarak deieceini varsaymtr. 1970li yllarn balarna kadar tm ekonomistler iin tasarruf ve faiz oranlar arasndaki
1909

Uluatam, zhan, Makro ktisat. Geniletilmi 7. Bask. Ankara: Sava Yaynlar, 1993, s. 302

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1277 ilikinin ters ynde olduu genel kabul gren bir dnce olmutur. Yatrmlarda meydana gelen artlar ile birlikte meydana gelen gelir artlarnn tasarruf oranlarn artraca kabul edilmitir. Mc Kinnon ve Shaw bu grn aksine gelimekte olan piyasalarda d kaynak ve borlanma imknlarnn snrl olmas, yatrm ve tasarruf arasnda anlaml bir ayrmn bulunmamas, ayrca sermaye piyasalarnn tam olarak almad bir ekonomik yapda tasarruflarn ykseltilmesi iin reel faiz oranlarnn ykseltilmesi gerektiini ifade etmilerdir. Onlara gre; bu lkelerde ekonomik gelimeyi snrlayan asl etken krl yatrm alanlarnn kstl olmas deil, tasarruf ve yatrlabilir fonlarn yetersiz olmasdr1910. Bu dorultuda zellikle son yirmi yllk srete gelimekte olan lkelerin ekonomik kalknmalarn daha yksek oranda gerekletirmeleri amacyla liberal iktisat politikalar balamnda finansal piyasalarnda liberalizasyon yaptklar ve kalknmann finansman noktasnda pozitif faiz uygulamasn tercih etmi olduklar gzlemlenmektedir. zellikle gelimekte olan lkelerde finansal piyasalarn liberallemesiyle birlikte kamunun finansman ihtiyacn karlamak amacyla faiz oranlarnn artrlmas bir taraftan speklatif amal ksa vadeli sermaye girilerini artrrken dier taraftan da kamunun bor- faiz ksr dngsnn iine girmesine neden olmutur. Bu balamda byme ve reel faiz oranlar borlanmann srdrlebilirlii asndan nem arz etmektedir. Byme orannn reel faiz oranna e deer olmas kamunun bor yknn artmasna engel olmaktadr. Faiz oran artlar zel kesimin borlanma maliyetlerini de artrmaktadr. Ykselen faizler nedeniyle kredi maliyetlerinin artmas sonucunda mteebbisler yatrm kararlarnda ekingen davranmaya balarlar. Yksek faizler yatrmlarn z kaynaklar ile gerekletirmeye alan giriimciler zerinde de olumsuz bir etki yapar. nk yatrm kararlarnda zerinde durulan en nemli konulardan birisi de yatrmlardan beklenen krn faiz oranlarndan byk veya hi olmazsa ona eit olmasdr. Aksi takdirde elinde yatrmlarda kullanlmak zere kayna bulunan mteebbisler sz konusu kaynaklarn riskli yatrmlarda kullanma yerine riskli olmayan banka mevduat veya devlet tahvili eklinde deerlendirme yolunu seecektir. Bu yzden yksek reel faizler arz ynl enflasyonist srecin ilerlik kazanmasnn nn amaktadr1911. te yandan yksek faizlerin ekonomiye hangi ynde etki ettii de nem arz etmektedir. Yksek faiz kat parasal politikalarn yansmas olabilecei gibi, enflasyonist beklentilerin yansmas da olabilmektedir. Ayn zamanda bunlarn ksa dnem veya uzun dnem olarak ele alnmasna da baldr. Ksa dnem iin yksek faizler enflasyonu drc etki meydana getirirken uzun dnemde bu etki ortadan kalkmaktadr1912. Piyasa ekonomisinin en nemli unsurlarndan olan faizin, ekonominin tm kesimleriyle olduu gibi, zellikle ekonomideki arz ve talep kesiminin yakndan ilgili olduu enflasyonla, ayn zamanda enflasyonun da faiz ile arasnda kuvvetli etkileim bulunmaktadr. Fakat kimilerine gre bu iliki faiz oranndan enflasyona doru iken kimilerine gre de enflasyondan faiz oranna dorudur. likinin yn konusunda deiik fikirler bulunmasna karn ilikinin olduu ynnde ortak bir gr bulunmaktadr1913.

1910 1911 1912

Bykdeniz, Adnan: Trkiyede Faiz Oranlar, stanbul, Bilim ve Sanat Vakf Yaynlar, 1991, s. 22 Yldrm, Kemal ve Karaman, Doan: Makro Ekonomi, Eskiehir, Et. Sa. ve Bil. Ar. al. Vakf, 1999, s. 76 Dufey, Gunter ve Giddy, Ian H. International Money Markets, , Prentice Hall International Inc., New Jersey, 1994, s. Sever, Demir, s. 54.

131
1913

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1278 Bilindii zere bor verilebilir fonlarn arz ve talep yaps faiz oranlarnn zerinde belirleyici olan temel faktrlerin banda gelmektedir. Yatrm harcamalar bir yana, tketim harcamalarnn finansmannda bile skntlarn yaanabildii zellikle gelimekte olan lkelerde, kamu kesimi sz konusu arz talep yapsnn ekillenmesinde aktif rol alarak ilgili piyasada en byk oyuncu durumunda bulunmaktadr. Bu balamda sz konusu lkelerde kamu transfer harcamalarnn da faiz oranlar zerinde nemli etkilere sahip olduu sylenebilir. te yandan gelimi lkelerde ise bu etkileimin ayn younlukta olduunu sylemek gtr1914. Kamu harcamalarndaki arttan doan finansman ihtiyalar faiz oranlarn etkileyebilmektedir. Ancak, kamu harcamalarnn borlanma ile finansmannn sonularn net olarak belirleyebilmek iin borlanmann hangi kesimlerden yapldnn da bilinmesi gerekmektedir. Bilindii gibi kamu harcamalarnn finansmannda borlanma alternatifi sz konusu olduunda devlet kii veya firmalardan, bankalardan ve merkez bankas kaynaklarndan yararlanabilmektedir. Devletin kamu harcamalarnn finansmannda merkez bankas kaynaklarna bavurmas durumunda ekonomi zerinde meydana gelecek etki ou durumda geniletici olmaktadr. Merkez bankas kaynaklarna youn olarak bavurulmasnn enflasyonist etkilere yol aarak faiz oranlar zerinde nemli basklar yaratt sylenebilir. Dier yandan devletin kiilerden ve bankalardan borlanmasnn ekonomik etkileri ise sz konusu fonlarn devlete bor verilmemesi durumunda nasl deerlendirileceine bal olarak deimektedir. Tketimde kullanlacak kaynaklarn kamu harcamasna dnmesi tketim harcamalar zerinde bask yaratabilirken, tasarruflarn kamu kesimine ynlendirilmesi faiz oranlar ve dolaysyla zel yatrmlar ve byme zerinde etkili olmaktadr. Faiz oranlar zerinde salt ekonomik faktrlerin yan sra politikaclarn zellikle de ekonomi brokrasisinin ve piyasa oyuncularnn trl speklatif hareketlerle nemli etkilerinin olduu, bunun yannda uluslararas siyasi, mali gelimeler ve beklentilerin de sz konusu srete ksmen belirleyici olduklar sylenebilir1915. lkenin da ak olmas durumunda sermayenin mobilitesi artacandan, faiz oranlar ulusal parada beklenen deer deiimi, baz risk faktrleri ve dnya faiz oranlarna bal olarak deiim gsterecektir1916. Bu koullarda ekonomik birimler kk bir arbitraj frsatn deerlendireceklerdir. Da ak ekonomilerde yurt ii faiz oranlar global koullardan kolaylkla etkilenebilecektir. Genelde LBOR yada ABD hazine bonosu faizleri referans olarak alnmaktadr. nk buralardaki kymetlerin risk unsuru hemen hemen sfr dzeyinde belirlenmi faiz oranlardr. Likidite ya da geri dememe risklerine bal olarak dier lke varlklarnn faiz oranlar bu oranlara gre belirlenmektedir. Teorik olarak likidite durumu arttka mevduata olan talep arttndan varlk fiyatlarnn ykselmesi gerekmektedir. Piyasalarda likidite koullarnn deimesi nedeniyle merkez bankasnn da buna paralel olarak faiz oranlarnda deiiklie gitmesi beklenmektedir1917. Dua ve Panditin Hindistan zelinde faiz oranlarnn temel belirleyicilerini belirlemeye ynelik bir almada faiz oranlarnn reel para arzndan, reel kamu harcamalarndan,
1914 1915

Vasicek, Oldrich Alfons, The Economics of Interest Rates, Journal of Financial Economics, Vol. 76., 2005, s. 293.

Caporale, Guglielmo Maria; Williams, Geoffrey Long-term Nominal Interest Rates and Domestic Fundamentals, Review of Financial Economics, Vol. 11., 2002, s. 128
1916

Edwards, Sebastian; Khan, Mohsin S (1985) Interest Rate Determination In Developing Countries:A Conceptual Framework, NBER Working Paper No: 1531. http://papers.nber.org/papers/w1531.v5.pdf, s. 4

1917 Poddar, Tushar; Goswami, Mangal; Sol, Juan and Icaza, Victor Echvarria Interest Rate Determination in Lebanon, April, IMF Working Paper. 2006, s. 5.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1279 enflasyon oranndan, d piyasalardaki faiz oranlarndan, kamunun bor yapsndan ve forward premium1918dan etkilendii belirlenmitir. Bu balamda faiz orannn kontrol altna alnmas iin enflasyonun kontrol edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde nominal faiz oranlar ykselmekte bu da kamunun bor ykn artrmaktadr. te yandan kamu harcamalarnn sz konusu byklkler zerindeki etkisinden de hareketle kamu harcamalarn disipline etmeden faiz oranlarn kontrol altnda tutmann ok g olacan sylemek gerekmektedir1919. Sonu olarak, faiz oranlar ulusal parada beklenen deer deiimi, piyasalardaki para durumu ve kamu borlanma gereinin byklnn yannda belirsizlik, gvensizlik ya da gerginlik ortam ve d piyasalardaki gelimelerin etkisiyle ekillenmektedir1920. Bu balamda 28 ubat sonrasnda kamu borlanma gereinin iddetinde art ile birlikte piyasadaki belirsizlik ve gvensizlik ortamndan dolay da faiz oranlarnda ykseli meydana gelmitir.
Tablo: 7 Faiz ve Enflasyon Orannn Geliimi, (%) Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 DBS Nominal Faiz Oran 121,9 135,7 127,2 122,5 109,5 38,00 96,2 63,8 Enflasyon Oran 78,9 79,8 99,1 69,7 68,8 39,0 68,5 54,4 Reel Faiz Oran 24,0 31,1 14,1 31,1 24,1 -0,7 16,4 6,1 Bor Stokunun Dalm Tahvil 37,6 39,7 56,8 49,7 85,8 94,3 83,6 75,2 Bono 46,3 48,5 37,7 50,2 14,1 5,6 16,3 24,7 Avans 14,1 11,7 5,3 0 0 0 0 0

Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.

160 140 120 100 80 60 40 20 0 1995 1996 1997 1998 1999 EnflasyonOran 2000 2001 2002

DBSNominalFaizOran

ReelFaizOran

Grafik-3: Faiz ve Enflasyon Orannn Geliimi

Yukardaki tablo ve buna bal olarak oluturulan grafikten de grlecei zere DBS faiz oranlar ve gerekleen enflasyon dorultusunda reel faiz oranlar istikrar programnn
1918 1919

Yabanc parann forward deerinin spot deerinden daha yksek olmas durumudur.

Dua, Pami; Pandit, B.L.;Interest Rate Determination in India: Domestic and External Factors Journal of Policy Modeling Vol.24. ,2002, s. 874 Acar, Mustafa, Gncel ktisadi Tartmalar, Orion Kitabevi, Ankara, 2009, s. 82

1920

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1280 uyguland 2000 yl haricinde olduka yksek seviyede seyretmitir. Reel faiz oranlarnn normal deerlerin zerinde sreklilik gstermesi bir taraftan kamunun borlanma maliyetini artrrken, dier taraftan da zel sektrn yatrm yapma hevesini olumsuz ynden etkilemektedir. Bunlardan birincisi yatrmlarn borlanma maliyetini artrmas, dieri ise sermayenin marjinal etkinliini olumsuz etkilemesidir. Ykselen faizler nedeniyle kredi maliyetlerinin artmas, mteebbislerin yatrm kararlarnda ekingen davranmaya balamalarna neden olmaktadr. Yksek faizler yatrmlarn z kaynaklar ile gerekletirmeye alan giriimciler zerinde de olumsuz bir etki yapmaktadr. nk yatrm kararlarnda zerinde durulan en nemli konulardan birisi de yatrmlardan beklenen krn faiz oranlarndan byk veya hi olmazsa ona eit olmasdr. Aksi takdirde elinde yatrmlarda kullanlmak zere kayna bulunan mteebbisler, bunu riskli yatrmlarda kullanma yerine riskli olmayan banka mevduat veya devlet tahvili eklinde deerlendirme yolunu seecektir1921. 1990l yllarn sonuna doru Rusyada ortaya kan ardndan tm dnyada yaanan daralmann etkisi de bulunmasna ramen Trkiye ekonomisi zerinde yatrm ve byme balamnda asl belirleyici olan unsur 28 ubat srecinin dourduu olumsuz ekonomik koullardr. Bu srete hem yksek mali basknlk hem de belirsizlik ortamndan dolay ykselen faizler, zel sektr sabit sermaye yatrmlarn da olumsuz etkilemitir. zel sabit sermaye yatrmlar 1998 ylnda %12, 1999 ylnda %23,7 orannda azalmtr. Reelde sabit sermaye yatrmlarnn deimedii, baka bir ifade ile bir nceki yl dzeyinde kaldn varsaydmzda sabit sermaye yatrmlarndaki azalmann Trkiye ekonomisine maliyeti 17,5 milyar dolar seviyesinde olmaktadr.
Tablo: 8 zel Sektr Sabit Sermaye Yatrmlarnn Geliimi Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 zel Sektr Sabit Sermaye Yatrmlar Reel Deiim (%) 8,6 6,9 6,7 -12,0 -23,7 6,2 -28,1 -6,1 zel Sekt. Yatr./GSMH (%) 19,8 20,0 20,2 18,1 15,5 15,9 12,6 11,0 Yatrmlar (Cari fiyatlarla BinTL) 1.553.648 2.994.391 5.945.673 9.662.778 12.156.009 19.971.790 22.170.342 30.174.621

Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.

Trkiyede sermaye hareketliliinin serbestlemesi sonrasnda zellikle 1990 yl sonrasnda byk sanayi iletmelerinde faaliyet d gelirler retim gelirlerini besleyen ek bir kaynak olmaktan km ve bu irketlerin krlarnn olmazsa olmaz koulu haline gelmitir1922. zellikle ekonomik kriz dnemlerinde retim faaliyeti d gelirlerinin toplam kar ve zarar tablosu iindeki pay art gstermektedir. Tablo:9 zerinde daha ak biimde sunulduu zere 1994 krizi sonrasnda zel byk sanayi kurulularnn faaliyet d gelirleri % 54,6 seviyelerine kmtr. 1994 yl hari 1998 ylna gelinceye kadar dier faaliyet gelirleri %50 dzeyinin altnda kalmtr. 1998 ylnda %87,7 olan bu oran 1999, 2000 ve 2001 yllarnda
1921 1922

Yldrm, Karaman, s. 76. Yeldan, Erin; Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi, 7. Bask, letiim Yay., stanbul, 2003, s. 157

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1281 sras ile %219, %114, %547 olarak gereklemitir. Bu erevede sanayi sektrnn krlln korumaya devam ettii ifadesi yanl olmayacaktr1923. 2001 ylndan itibaren ekonomideki normalleme eilimi ile birlikte irketlerin retim faaliyeti d gelirleri azalmaya balam ve 2002 yl iin kar ve zarar toplamndaki paylar %113,2, 2003 yl iin ise bu oran %71,8 seviyesine dmtr. Bu eiliminin ekonomik ortamdaki olumlu seyir devam ettii srece devam edecei gzlemlenmektedir.
Tablo:9 zel Byk Sanayi Kurulularnn Faaliyet D Gelirleri Dier Gelirleri(1) Net Bilano Kar (2) 2 224 648 247 6 679 368 414 3 721 503 901 7 282 287 783 7 794 368 122 20 052 422 789 17 548 778 004 43 093 652 150 57 694 648 710 10 558 722 449 96 191 958 000 206 857 875 064 195 948 193 000 370 418 929 000 407 054 079 000 771 761 381 000 699 577 000 000 797 402 394 000 1 577 329 277 000 720 405 946 000 1 760 163 086 000 1 538 333 855 000 4 645 687 973 000 718 029 004 000 4 833 432 876 000 4 269 008 132 000 5 016 304 190 000 6 985 609 668 000
Kaynak: SO, stanbul Sanayi Odas Dergisi (zel Say), Say 461, Austos 2004, s.56.

Yllar 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

33,3 51,1 38,9 40,7 54,6 46,5 52,9 52,7 87,7 219 114,4 547 113,2 71,8

Kredi faizlerinin yaplan tevik ve indirimlere ramen maliyetler ierisindeki paynn byk olduu ve bunlarn fiyatlara yanstlarak enflasyonu itici ynde etki yaptn sylemek Trkiyede yaanlan sreci en iyi ekilde ifade etmektedir. Ekonomilerde firmalarn maliyetlerini fiyatlara ne oranda yansttklar byk oranda cari talep ve piyasa yapsna baldr. Trkiyedeki ekonomik yap, giderlerin fiyatlara kolaylkla yanstlabildii nitelie sahiptir. nk Trk imalat sanayiindeki firmalar tekelci veya oligopolistik grnm arz ettiklerinden fiyat yapc zellie sahiptirler. Yaplan aratrmalarda imalat sanayiindeki fiyatlarn deiken fiyat artm yoluyla belirlendii ve buradaki firmalarn maliyet ve talep yapsndaki deimeleri birka ay ierisinde fiyatlara yanstabildikleri ortaya kmtr. Bu balamda faiz oranlarndaki deimeler fiyatlara kolaylkla yanstlabilmektedir1924. Ayrca bu aratrmada faiz oranlarndaki artn dinamik etkileri ele alnm ve mevduat ve kredi
1923 Nitekim Komisyona bilgi veren Sayn Ahmet ERTRK de sz konusu arpkl Biliyorsunuz, stanbul Sanayi Odasnn her yl yaynlad 500 byk firma listesi vardr. O yllarda, 500 byk firma iinde yer alan 468 zel sektr firmasnn -onlarn iinde nk kamu kurulular da yer almaktadr- bilanolarna baktmzda, faaliyet d krlar yani faiz gelirlerinin net bilano krlarna oran yle bir seyir izlemitir: 1990da yzde 33tr bu, 1996da yzde 52ye kmtr, 99da yzde 219a ykselmitir. Yani u demektir: Siz 100 liralk bilano krn Yani normal faaliyetlerinizden elde edilen kr varsa 220 lira da faiz gelirlerinden kr elde etmisiniz. 99un bu ok arpk bir rakam. 96da bu 52 lira olmutur. Yani 100 liralk faaliyet gelirinin 100 liralk bilano gelirinin 52 liras faaliyet d gelirlerden yani faiz gelirlerinden olumutur. Bu ne demektir? Bu, zel sektr iletmelerinin ellerindeki nakit kaynaklar retime ve yatrma deil devlet i borlanma senetlerine yatrmalar anlamna gelmitir. Devlet i borlanma senetleri yoluyla elde edilen bor ise btenin finansmanna harcanmtr. Yani byle bir ksr dng iinde o yllar yaadk. Yine o 468 zel sanayi iletmesinde, 90la 99 arasnda ortalama yllk yzde 18,7 reel art gstermitir faaliyet d gelirler. O yllarda Trkiyenin reel bymesi yzde 3,1dir. Yani lkenin milli geliri reel olarak yzde 3,1 artarken 468 zel sektr iletmesi ki bu neredeyse Trk sanayisinin tamamn temsil eden iletmelerdir, bunlarn faaliyet d gelirleri, reel olarak yzde 18,7 ykselmitir. imdi, bu arpklktan en ok yararlanan sektr bankaclk kesimi olmutur. Bankaclk kesimi de. Ya da yle dzeltelim: Bankaclk kesimi de en az zel sektr iletmeleri kadar, ondan da daha fazla bu arpklktan menfaat salamlardr. Ama bu, ayn zamanda, dierlerinde olmayan, bankalar iin geerli olan nemli bir risk unsurunu da stlenmi olmalar anlamna gelmitir. Bu risk, kur riskidir, faiz riskidir, likidite riskidir. Yani bankalar yksek faizli enstrmanlara kaynaklarnn nemli bir blmn aktarrken ayn zamanda bir faiz riskine, bir kur riskine ve bir likidite riskine maruz kalmlardr. Nitekim, bu riskler gerekletiinde 25 tane banka maalesef batma durumuna gelmitir eklinde ortaya koymutur. 1924 Akdi, Muhammed, Faiz Politikalarnn Enflasyon zerindeki Etkileri ve Trkiye, Ankara, Yimder Yaynlar, 1995, s. 149

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1282 faizlerindeki %10 orannda meydana gelen artlar, imalat sanayi toptan eya fiyatlar zerinde 6 ay sonra %2.16, 9 ay sonra 3.63 ve bir yl sonra %4.07 orannda etki meydana getirdii sonucuna ulalmtr1925. Yatrm harcamalar yannda tketim harcamalarnn finansman sorunlarnn yaand zellikle gelimekte olan lkelerde kamu kesimi sz konusu fonlarn arz talep yapsnn ekillenmesinde aktif rol alarak, ilgili piyasada en byk oyuncu durumunda bulunmaktadr. Bu balamda sz konusu lkelerde kamusal harcamalarn finansman kaynaklar da faiz oranlar zerinde nemli etkilere sahip olabilmektedir. Faiz oranlar zerinde salt ekonomik faktrlerin yannda politikaclarn, zellikle ekonomi brokrasisinin ve piyasa oyuncularnn eitli speklatif hareketleri de nemli etkenler arasnda yer almaktadr. lkenin da ak olmas durumunda sermayenin mobilitesi artacandan, faiz oranlar ulusal parada beklenen deer deiimi, baz risk faktrleri ve dnya faiz oranlarna bal olarak belirlenmektedir. Ekonomik Bymenin stikrarszlamas Gelimek ve kii bana den geliri arttrarak halkn refah dzeyini ykseltmek her lkenin birincil hedefi olarak kabul grmektedir. Refah dzeyinin ykselmesi ise ekonominin bymesi ile gereklemektedir. Byme hzlarnn ykseklii bir ekonomide baarnn, dk byme hzlar ise baarszln gstergesi saylmaktadr. Bununla birlikte ekonomide baary sadece byme hznn ykseklii ile lmek doru bir yaklam olmayacaktr. Yksek oranl bymenin srdrlebilir ve istikrarl bir seyir izlemesi durumunda baarl olarak deerlendirilebilir. Bu da fiyat istikrar, i ve d dengenin korunduu istikrarl bir makro ekonomik yapnn tesisi ile gerekleebilir1926. Byme srecinde belirleyici konumda bulunan birok unsur bulunmaktadr. Bunlarn banda yatrm ve sermaye birikimi, beeri sermaye ve igcnn nitelii, teknolojik gelime yahut yenilikler, kaynaklarn daha verimli alanlara kaydrlmas gelmektedir. Buna ilave olarak bymeyi etkileyen unsurlar grupta ele almak mmkndr. Birinci grupta, lkenin ynetim biimi, zgrlkler, gelir ve servet dalm, mlkiyet haklar, yasal yap ve finansal yapnn gelimilik durumu yer almaktadr. kinci grupta, sosyal gvenlik, kamu girimleri, devlet mdahaleleri, vergi politikalar, d ticaret, i gc ve sermayenin dolam serbestlii politikalar bulunmaktadr. nc ve son grupta ise lkenin tarihi, corafyas, stratejik zellikleri gibi kalc deerler yer almaktadr1927. Bu balamda byme srecini etkileyen faktrler olduka fazladr. Bununla birlikte GSMH rakamlarnn orta ve uzun dnemde byme iin bir anlam ifade edebilmesi noktasnda yatrmlarn, tketimin dnemsel art oranlarnn bilinmesi gereklidir. nk sermaye birikimi, teknolojik gelime ve istihdam art ekonomik bymenin temel belirleyicileridir. stihdam artnn nemli lde yatrmlara bal olmas teknolojik gelime ve sermaye birikimi faktrlerini ekonomik bymenin kritik unsurlar haline getirmektedir1928.
1925 1926

Bykdeniz, s. 83

Tar Recep ve Kumcu Funda Ser, Trkiyede stikrarsz Bymenin Analizi (1983-2003 Dnemi) Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Cilt:9 2005, s. 156.
1927 Ay, Ahmet, Tarihsel Sre erisinde Trkiyede Byme, Ed. Ahmet Ay; Trkiye Ekonomisi, izgi Kitabevi, Konya, 2007, s. 30 1928 iriner, smail ve Doru.Ylmaz; Trkiye Ekonomisinin Byme Dinamikleri zerine Bir Deerlendirme", Ynetim Bilimleri Dergisi, 2/3, 2005, s. 172.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1283

Bir ekonomide firmalarn yatrm kararlarnda yatrmlardan beklenen getiri ve gelecee ynelik beklentiler ve tahminler nemli unsurlar arasndadr. Siyasi ve ekonomik istikrarn saland ekonomilerde gelecee ynelik beklentilerde belirsizlikler azalmakta ve tahminlerin tutarl ykselmektedir. Bylesi ortamlarda sermaye sahipleri yatrm kararlarnda daha cesaretli davranmaktadrlar. Tersi durumlarda, yani belirsizlik ortamnda ise tahminlerin tutarll azalrken, borlanmalarn maliyetleri ykselmektedir. Dolaysyla da mteebbisler yatrm kararlarnda ekingen davranmaktadrlar. Makro ekonomik istikrar lmede en sk kullanlan gstergelerden bir dieri fiyat hareketleridir. Yakn zamana kadar enflasyonist ortamlarn bulunduu ekonomilerde ekonomik byme performansnn yksek olaca eilimi arlk kazanmtr. Fakat son yllarda elde edilen bulgular yksek enflasyon ortamlarnda bymenin istikrarszlatn gstermitir. Enflasyon bir taraftan nispi fiyat deiimleri yaparak genel fiyat seviyesindeki artlarn reel yada nominal kaynakl faktrler olduunu belirlemede sorun karmaktadr. Fiyat hareketinin kaynann tespit edilememesi buna uygun tepkinin domamasna yol amaktadr. Dolaysyla nispi fiyatlardaki dalgalanmalarn meydana gelmesi kaynak dalmn bozmaktadr. Ayrca enflasyon orannn yksek ve dalgal olduu ortamlarda nispi fiyat hareketlerinin bilgi aktarma zelliinden uzaklamas ekonomik etkinlii azaltmakta ve bymeyi olumsuz etkilemektedir1929. Ayrca fiyatlar seviyesinin ykselmesi, ekonominin dengelerinin bozulmasna, geliri sabit kesimler aleyhine gelir dalmnn ktlemesine, gelecei belirsizletirerek yatrmlarn speklatif alanlara kaydrlmasna ve bor verenleri zarara uratt iin de kredi piyasasnn olumsuz etkilenmesine neden olur. Bylece fiyatlar genel seviyesinin byk dalgalanmalar gstererek ykselmesi veya dmesi salkl bir ekonomi iin istenmeyen durumdur. Enflasyon oran yksek olan lkeler, genellikle ekonomileri iyi ynetilmeyen lkelerdir1930. Mali disiplini salamak bir yana, ekonomideki yapsal sorunlara kaytsz kalan siyasal iktidarlar, poplist harcamalarn finanse etmek iin yksek faiz politikalaryla ksa vadeli sermaye girilerini destekleyen bir finansman politikasn benimsemilerdir. Yksek faiz, dk kur politikasnn ksr dngs ierisinde, her an geri kaabilecek ksa vadeli sermayeye gvenilmitir. Scak para akmlar ulusal piyasalardaki grece yksek faize ynelirken; ksa vadede dviz birikimi salamas, ulusal parann yabanc paralar karsnda ar deerlenmesine yol amaktadr. Sonuta ithalat mallar ucuzlarken, ihracat gerilemekte ve cari ilemler a bymektedir. Bu artlarda salanan ekonomik byme de da baml yapay bir nitelik tamakta ve reel faiz ile dviz kuru arasndaki dengelerin bozulmasyla, ekonomi ani bir kntye urayabilmektedir1931. Yaplan ampirik almalar istikrarl ekonomik yapnn istikrarl byme srecini de beraberinde getirdiini gstermektedir. Makroekonomik istikrar kendiliinden iktisadi bymeye yol amamakta, ancak istikrar salamadan byme konusunda harcanan abalar ie yaramamaktadr. Uzun sren makro ekonomik istikrarszlk dneminde, greli olarak daha dk ortalama byme oran gereklemektedir. Makro dengelerin zor tutturulabildii byle bir ortamda, bir dnem eksi deerler alan byme oran; sonraki dnemde, sermaye stokunda belirgin art olmamasna ramen, nceki dnemden geciktirilmi tketim harcamalar ve ortaya kan atl kapasitenin tketilmesiyle daha yksek dzeye ulamaktadr.
1929 1930 1931

Sever, Eran, Finans, D Ticaret ve Byme likisi: Trkiye Analizi, izgi Kitabevi, Konya, 2009, s. 212. iriner, Doru, s. 172. Yeldan, s. 49

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1284 Birbirini izleyen dnemlerde gerekleen farkl byme performanslar, yatrm ve tketim kararlarnda ar iyimser/ktmser beklentilere yol aarak makroekonomik istikrarszl daha da arttrmaktadr1932.
Tablo: 10 Milli Gelir Hesaplarna Ynelik Gelimeler Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 GSMH (Milyon Dolar) 171.979 184.724 194.360 205.978 187.664 201.463 144.607 182.929 Kii Bana GSMH (Dolar) 2.750 2.892 2.972 3.080 2.794 2.963 2.134 2.662 Byme Oran (%) 8,0 7,1 8,3 3,9 -6,1 6,3 -9,5 7,9

Kaynak: Hazine Mstearl ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.

15 10 5 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 5 10 15 20 25 30 zelSektrSabitSermayeYatrmlarReelDeiim(%) Grafik-4: Byme ve Yatrmlarn Geliimi BymeOran(%) 2002

Yukardaki tablodan da grlecei zere Trkiyede istikrarszln hkm srd srete zel sektr sabit sermaye yatrmlar ve byme oranlarnda 1997 ylndan itibaren dalgalanmalarda art sz konusudur. Trkiye 1995-1997 aralnda yksek oranl byme performans sergilerken, 1998 ylnda byme oran % 3,9 deerine inmi ve 1999 ylnda ise -6,1 deerinde gerileme olmutur. Bu gerileme milli gelir seviyesinde 18,3 milyar dolar azal meydana getirmitir. Yabanc Sermaye Girilerinin Azalmas Yabanclarn bulunduklar lke snrlar dnda yeni retim tesisleri kurmas, bunlar geniletmesi veya mevcut tesisleri satn almas ya da sz konusu tesislerin mlkiyeti zerinde denetim sahibi olmasna dorudan yabanc sermaye yatrm denilmektedir. Bu yatrmlar
1932

Tar, Kumcu, s. 160.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1285 hem uluslararas ticareti yaplan rnlerin imal edilmesi eklinde hem de ev sahibi lkenin taleplerini karlamaya ynelik olabilmektedir. Bir lkeye yabanc sermayenin girii iki ekilde olmaktadr. Birincisi dorudan yatrm, ikincisi ise portfy yatrmlar eklindedir. Dorudan yatrmlar i yeri amak, retim tesisi kurmak ya da mevcuttaki tesisleri satn almak biimde geeklemektedir. Portfy yatrmlar ise faiz ya da kur farklarndan kazan elde etmek amacyla hisse senetleri, yatrm fonlar ve devlet borlanma senetleri (tahvil ve bono) gibi kymetli katlara yaplan yatrmlardr. Bir lkede dorudan yabanc sermaye girileri dier sermaye girilerine nazaran daha fazla tercih edilmektedir. nk retim yapan, istihdam artran ve teknoloji transferini gerekletiren sermaye en ufak bir risk alglamasnda da lkeyi terk etme eilimi duymayan yatrm tr dorudan yatrmlardr. te yandan scak para olarak da anlan portfy yatrmlar en ufak bir siyasi yada ekonomik kriz alglamasna girdiinde hzlca lkeyi terk etmesi nedeniyle gvenilir yatrmlar arasnda grnmemektedir. Yabanc sermayelerin bir lkede yatrm yapmalar iin baz argmanlar da sz konusudur. Bunlardan birincisi, siyasi istikrardr. Sk sk darbelerin yapld, konuulduu ya da tehlikesinin bulunduu ekonomilerde yabanc sermaye girileri snrl dzeyde kalmaktadr. kincisi, ekonomik istikrardr. Fiyat istikrarnn olmad, piyasada gven unsurunun eksik bulunduu, ekonomik karar birimlerinin rasyonel hareket etmedii ve yatrmclarn gelecek konusunda endie duyduklar ortamlarda yabanc sermayenin yatrm yapma olasl da azalmaktadr. ncs ise krllk orandr. Bilindii gibi firmalarn var olu gerekelerinden en nemlisi kr yapma arzusudur. Firmalarn krllk katsaylar istikrarl ortam yannda brokratik engellemelerin azaltlmas ve vergilerin arlktan arndrld durumlarda art gstermektedir. Nihayet sonuncusu ise mlkiyet haklarnn korunmasn garanti eden ve ngrlebilirlii vadeden hukuksal dzenlemedir. Trkiyenin 1994-2001 yllar arasnda zellikle dorudan sermaye yatrmlarnn lkeye geliinde etkili olan faktrler bakmndan baarsz bir tablo syleyebiliriz. Bu dnemde siyasi ve ekonomik istikrar asndan tabiri caizse fetret dnemini yaamtr. karklklar, sokak kavgalar, askeri darbe, ksa sreli hkmetler ve karar alma mekanizmasn yavalatan, ayn zamanda da kendi iinde bir biriyle kavgal olan koalisyon hkmetleri sz konusudur. Ekonomik adan da yksek enflasyon, srdrlemeyecek dzeye gelen kamu ve cari aklar, istikrarsz byme ve giderek daha da dengesizleen gelir dalm ortamndan sz etmek mmkndr1933.
Tablo: 11 Net Dorudan Yabanc Sermaye Girileri (Milyar Dolar) Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Trkiye 885 722 805 940 783 982 3352 1082 Meksika 9526 9185 12829 12756 13880 18110 29860 23932 Brezilya 4859 11200 19650 31913 28576 32779 22457 16590 Gel. Olan lkeler 518090 600474 559061 663456 870828 977381 890446 821849

Kaynak: UNCTAD ve OECDnin elektronik veri sunum sayfasndan yararlanlmtr.

1933

Acar, s. 51-52.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1286
35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0

Brz Meks Trkiye GO Grafik-5: Gelimekte Olan ve Seili lkelere likin Net FDI Girileri

Yukardaki Tablo ve Grafikler 1995 ylndan 2002 ylna kadar gelimekte olan lkeler ve Meksika, Brezilya ve Trkiye rneklerinde dorudan yabanc yatrmlarn net miktarlar gsterilmitir. Buna gre 2000 ylna gelinceye kadar Trkiyeye net giri yapan yabanc sermaye bir milyar dolarn altnda kalmakta ve 700 ila 900 milyon dolar aralnda deimektedir. Buna karn ilgili dnemde gelimekte olan ekonomilere ynelik dorudan yabanc sermaye yatrmlarnda 1997 ylnda bir miktar azal dnda 2000 ylna kadar srekli art grlmektedir. 1995 ylnda 518 milyar dolar olan dorudan yabanc yatrmlar 2000 ylnda 977 milyar dolar seviyesine kmtr. Gelimekte olan ekonomilere ynelik dorudan yabanc sermaye akmlar ile Brezilya ve Meksikaya gelen sermaye akmlar arasnda pozitif korelsyonun varl grafikler zerinden de izlenebilmektedir. 1995 ylnda Meksikaya yatrm yapan dorudan yabanc sermaye 9,5 milyar dolar iken 2000 ylnda bu rakam 18 milyar dolara ulamtr. Ayn ekilde Brezilyaya ynelik dorudan yabanc sermaye girilerinde de art yaanmtr. 1995 ylnda 4,8 milyar dolar yabanc sermaye girii olurken, 2000 ylnda bu deer 32 milyar dolara ulamtr. 1995-2000 yl aralnda toplamda Brezilyaya net giri yapan dorudan yabanc yatrmlar 129 milyar dolar, Meksikaya net giri yapan dorudan yabanc sermaye yatrmlar ise 76 milyar dolar civarndadr. lgili dnem baznda Trkiyeye net giri yapan toplam yabanc sermaye ise 5 milyar dolar seviyesinde kalmtr. 1995-2000 periyodu iin dorudan yabanc sermaye girilerinin gayri safi yurtii hslaya oran Brezilyada %3, Meksikada %3,2 ve Trkiyede %0,4 seviyesindedir. Demokratik teamllerin geerliliini koruduu ve istikrarl ekonomik ortamn varlnda, baz yasal dzenlemelerin de yaplmas durumunda 1997-2000 periyodu iin gayrisafi yurt ii hslann %2 seviyesinde sermaye girilerinin olduunu kabul ettiimiz takdirde, 20 milyar dolar net dorudan yabanc sermayenin giri yapabileceini syleyebiliriz. Bu dnemde 3,5 milyar dolar net fiili dorudan yabanc sermeye girii gerekletiinden, 28 ubat srecinin 16,5 milyar dolar civarnda net dorudan yabanc sermaye girilerine engel olduunu ifade edebiliriz. Finansal Sektrde Deformasyon Bir ekonomide finansal kurum ve enstrmanlarn uygunluklarndaki artlar ilem ve bilgi maliyetlerini azaltmaktadr. Tm kurumlaryla etkin bir ekilde ileyen finansal sistem, tasarruflarn daha rasyonel kullanm ve tasarruflar zendirme ynnde nemli katklar salamaktadr. zellikle piyasa ekonomisinin ilerlik kazand ekonomilerde finansal piyasalarn ekonomik anlamda lke ekonomisine katksn artrmak iin politik, ekonomik ve psikolojik ortamlarn elverili olmas gerekmektedir. Bu bakmdan devleti ynetenlerin Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1287
uyguladk klar politikalar finansal pi rda iyasa koullarn da dikkate a n almalar makro ekonomik o performa ansn arzu edile seviyede ger en reklemesi bak kmndan nem arz etmektedi 1934. m ir Teorik o olarak finansal sektr ekon l nomik byme zerinde ile ve bilgi m e em maliyetlerini iyiletirm noktasnda y me yardmc olmaktadr. Bu ekild kaynaklarn, blgeler ve zam de manlar aras dalm belirsizlik ort tamlarnda aya arlanmaktadr. ekil:1 zerinden de grle ecei zere finansal kesim tasarruf flarn mobilites kaynak tahs yneticiler izlenmesi v kurumsal si, sisi, rin ve kontrol, risklere kar koruma ve r risklerin eitle endirilmesi ile mallarn ve hizmetlerin ticaretini kolaylatrma fonksiyonla a aryla sermaye birikimi ve teknolojik yeniliklerin e e yaplmas yardmc o na olmaktadr. Ser rmaye birikimi ve teknolojik yenilikler ise bymeyi i k e artrmakt tadr.
Teorik Ya aklamda Finans ve Byme likisi e

ekil: 1

Piyasa Uyumazlklar a
-B Maliyetleri Bilgi - Maliyetleri lem

Fin nansal Piyasalar ve Araclar

By Kanallar yme
-Se ermaye Birikimi -Tek knolojik Yenilik

Byme

-T Tasarruflarn Mobilites si -K Kaynaklarn Dalm -K Kurumsal Kontrol -R Ynetimini Kolay Risk ylatrmak -A Anlamalarn, Hizmet tlerin ve M Mallarn Ticaretini Kola laylatrmak

Finansal Fonks siyonlar

Kaynak: Levi Financial Developm ine, ment and Economic Gr rowth: Views and Agend s.691. da,

Finansal kesim iktisade verimlilik ar en rt yannda d daha ok mal v hizmet ret ve tmede katk salad srece reel kesime faydas bu ulunmaktadr. Parasallam m mbadele, insa anlarn takas vastasyl bulamayacak la klar koullard karlkl o da olarak faydal i kefetmeler rine imkn tanyorsa reel ekonom a, minin verimlili artmaktadr. Daha retken almay sa i n layacak bir makineyi satn alabilmek iin finansal sistemden b i bor para bula abiliyorsak, kre piyasas edi 5 verimlilik art salam olmaktadr1935. k Trkiyed finansal sek de ktrn serbest piyasa koulla arnda faaliyetlerini yrtmes sine ynelik yasal dz zenlemeler 1980 ylndan sonr etkinlik kaza ra anmtr. Buna ynelik olarak 02.05.1985 k tarihli ve 18742 sayl Resmi Gazetede yaymlanar yrrle g e rak giren 3182 say Bankalar yl Kanunu serbest piyasa ekonomisinin uygulanmaya baland dn nemde yrrl girmitir. e Serbest piyasa ekonom misine geilme ekonomik ihtiyalar ve artlar deit esi tirmi, yeni bankalar kurulmas v zellikle yab n ve banc bankalar Trkiyede n ube amalar iin verilen izinlerin saysnda nem bir art g mli grlm, 3182 sayl Kanun ile banka ku 2 n uruluu izni Bakanlar Kuruluna ver rilmitir1936. Bun nunla birlikte b dnemlerd politik nce baz de eliklerin ne kmas f finansal sistemd rasyonellikte uzaklalan k de en kararlarlar alnm masna ve salk yapnn ksz olumasn neden olmutur. rnein Mesut Ylma na n azn babakan nl dneminde 10 Ekim e, 1991 tarih ve 21017 say Resmi Gaze yl etede yaymlanan 91/2316 say Bakanlar K yl Kurulu karar ile 20 E Ekim 1991 genel seimlerin 10 gn kal Park Yatrm Bankas, T ne la Toprakbank,
1934 1935 1936

Sever, s. 33. . Sever, s. 117. .

Kanunu 4. maddesine gr Trkiyede bir ban un re nkann kurulmas veya yabanc lkelerde kur a rulmu bir bankann T Trkiyede aaca ilk ubesi iin Bankalar Kurulunda izin alnmas arttr n an r.

Trkiye B yk Millet Me eclisi

(S. Says: 37 76)

 1288 Alternatifbank, Konut Endstri ve Ticaret Bankas ve Bank Ekspres adl bankalara her hangi bir koul aranmakszn banka kurma izni verilmitir1937. Sz konusu Kanunda kurulu izni Bakanlar Kuruluna verilirken, 5. madde ile bir kiinin banka sermayesinin yzde 5i ve daha fazlasn temsil eden paylar edinmesi veya bir ortaa ait paylarn banka sermayesinin yzde 5 yzde 20, yzde 33 veya yzde 50 sini amas sonucunu veren hisse edinimleri ile bir ortaa ait paylarn yukardaki oranlarn altna dmesi sonucunu veren hisse devirleri Mstearln iznine tabi klnmtr. Oysa ki gerek mlga 4389 sayl Kanunda gerekse de meri 5411 sayl Kanunda kurulu ve faaliyet izni de hisse devirlerine ilikin izinler de ayn organ tarafndan yani Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulunca verilmektedir. te yandan bankalarn salksz ya da finansal piyasalarn istikrarsz veyahut her ikisinin birlikte istikrarsz olduu durumda, finansal sistem krlgan vaziyet almaktadr. Bir kriz tarafndan tetiklenen bankaclk sektr sorunlar, kredi veya para arz kanalyla ekonomik faaliyetler zerinde ters etkilere sahip olmaktadr. Finansal piyasalarda ortaya kan bir krizin meydana getirecei makroekonomik etkiler; kredi hacminde daralma, faizlerde ykselme, emisyonda artma, harcama ve talepte dme, retim ve istihdamda azalma, tasarruf ve yatrmlarda azalma eklinde ifade etmek mmkndr1938. Bankaclk sektr, Trkiye ekonomisinin 1980lerden itibaren geirdii deiimlerden etkilenen sektrlerin banda gelmektedir. Mali piyasalar, teknolojik yeniliklerin ve uluslararas ticaretin gelimesi ile ok ksa sre iinde ok hzl bir gelime kaydetmi ve fakat 19801990 arasnda kalan on ylda ekonomi piyasalarnda yaanan dnme, ekonomiyi dzenleyen siyasi ve hukuki erevenin gereken reformlar zamannda yaplarak ayak uyduramad grlmtr1939. Bu nedenle, yksek enflasyon basks ve btne sirayet etmi bozuk ekonomik yap iinde Trkiyede kamu kesimi borlanma ihtiyacnn ykseklii, zel bankalarn reel ekonomiye kaynak salamaktan uzaklaarak kamu aklarn finanse etmeye ynelmelerine neden olmutur. Devlet i borlanma senetlerinin mevduat bankalarnn toplam aktifleri iindeki pay 1990 ylnda % 10dan, 1999 ylnda %23e ykselmitir. lgili dnemde zel sektre alan kredilerin toplam aktifler iindeki pay ise % 36dan % 24e gerilemitir. Bu bakmdan bankalarn reticiyi ve reel ekonomiyi yeterli lde desteklediini sylemek gereki deildir1940. Trkiyede 1995-1999 periyodu iin 1994 krizine yol aan ekonomik ve siyasi faktrlerde iyileme yaanmam, dengesizlikler yapay tedbirlerle bastrlarak olabilecek krizler geitirilmeye allmtr. Bu srete yaanan Asya, Rusya ve Brezilya krizleri ile Austos 1999da yaanan Marmara depreminin getirdii ekonomik daralma etkisi, 1999 yl sonunda Enflasyonu Drme (Dezenflasyon) Programnn yrrle konulmasna yol amtr. 1990l yllarn sonlarna doru Trk bankaclk sektr; lek olarak muadil ekonomilere gre kk, reel sektrden ziyade kamu finansmannn destekleyen, mevduatn krediye dnmnn zayf olduu, yeni girilerin etkisiyle younlamann az olduu, risk ynetimi kltrnn tam olarak yerlemedii ve kresel sermayenin az ilgi gsterdii bir sektr olarak ne kmtr1941.
1937 Hasan ve Mehmet Reat Karamehmet'lerin Park Yatrm Bankas, Halis Toprak'n Toprakbank, Mustafa Szer'in Konut Endstri ve Ticaret Bankas Kentbank, brahim Betil'in Bank Ekspresi ile Doan Grubu'nun Alternatif Bank'na banka kurma izni verilmitir. 1938 1939 1940 1941

Ural, Mert; Finansal Krizler ve Trkiye, Dokuz Eyll nv. BF Dergisi, Cilt:18, Say:1, 2003, s. 15 Krt Emrah, Anayasal Adan BDDK, stanbul 2007, s. 125 Dervi, Kemal; Trkiyenin Gl Ekonomiye Gei Program, 14 Nisan 2001, s. 6. BDDK, Tebli, s. 9.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1289

Trkiye ekonomisi, 1990l yllardan itibaren eitli tarihlerde ekonomik krizlerle kar karya kalm, uygulamaya konulan istikrar programlarnn eitli nedenlerle sonulandrlamamas nedeniyle ekonomideki skntlar, uluslararas sermaye hareketlerinin hz kazand 2000li yllarda daha da artmtr. Bankaclk sektrnn serbest z kaynaklar negatif olmu ve bankaclkta faaliyet krnn dk olmas nedeniyle kr hacmi z kaynak artn destekleyememitir. Bu dnemde bankaclk sektrnde makroekonomik istikrarszlk, kamu bankalarnn sistemdeki bozucu etkisi, sektrdeki kk ve paral yap, risk ynetimi konusundaki eksiklikler gibi temel yapsal sorunlar, 2001 yl ubat aynda yaanan finansal krizin derinlemesine ve sistemik bankaclk krizine dnmesine neden olmutur. Krizle birlikte ykselen faiz oranlarnn dviz kurundaki art hedefinin ok zerinde seyretmeye balamas ve krizin bata kamu bankalar ile Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu kapsamndaki bankalar olmak zere bankaclk sisteminin mal yapsnda hasar oluturmas finansal sistemin krlganlnn artmasna neden olmutur. 2001 ylnn ubat aynda, makroekonomik ortamn istikrarsz olmas, z kaynaklarn yetersizlii, bankaclk yapsnn kk lekli olmas, kamu bankalarnn paynn bankaclk sistemi iindeki paynn ykseklii, aktif kalitesinin zayf olmas, yetersiz i kontrol, risk ynetimi ve kurumsal ynetim, bankaclk sektrnde yeni bir kriz yaanmasnda nemli rol oynamtr. Bankalarn hkim ortaklarnn bankaclk d faaliyetlerinin finansman iin dorudan veya dolayl olarak kullandklar ve srekli yenilenen krediler aktif kalitesinde bozulmaya yol am, ynetim kurulunda yer almak ve karar alma srecine katlmak suretiyle banka sahiplerinin banka ynetimi zerindeki ynlendirici etkisi ise etkin kurumsal ynetimin uygulanmasn ve i kontrol mekanizmasnn etkinliini snrlandrmtr. 2000-2002 yllarna ilikin Enflasyonla Mcadele Program erevesinde uygulanan kur pas dvizle borlanmay cazip hale getirmi ve bankalarn yurtdndan aldklar sendikasyon kredileri artm, kur pas politikasna gvenerek yabanc para cinsinden elde edilen kaynaklarn lira cinsinden krediye dntrlmesi ve hazine bonosu satn alarak ak pozisyonlarn ve kur risklerinin artmas, ak pozisyonu olan birok bankann, Kasm 2000 krizinde yksek faizle borlanmak (faiz riski), ubat 2001 krizinde de dalgal kura geildii iin yksek kurdan dviz satn almak (dviz riski) zorunda brakm ve bu durum ise bankalarca yksek maliyetler yklenilmesine neden olmutur1942. te yandan 1990l yllarda, makroekonomik dengelerin giderek bozulduu ortamda kamu kesimi aklarnn dlayc etkisiyle Trkiye ekonomisinde bankaclk sektr asli fonksiyonu olan araclk ilevinden uzaklamtr. Nitekim kredilerin bankaclk sektrnn toplam aktifleri iindeki pay 1990 ylnda %47 iken 2000 ylnda %33e gerilemitir. Benzer ekilde kredi/mevduat oran 1990 ylnda %84 iken, 2000 ylnda %51e gerilemitir. Trkiyede kredilerin GSMHya oran benzer kategorideki lkeler ile karlatrldnda olduka dk dzeyde kalmtr. Yatrmc gvenindeki azalma, para ikamesi gibi hususlara ek olarak kamunun yksek reel faizle zel yatrmlar dlad grlmektedir1943. Araclk maliyetlerindeki ykseklik, bankaclk sektrnn finansal araclk fonksiyonunun etkinliini bozmutur. Ayrca, kamu bankalar asli fonksiyonlarn dnda verilen grevler ve bunlardan kaynaklanan zararlar, ekonomik etkinlie ters den mdahaleler ile ynetimdeki zayflklar sonucunda bu bankalarn mali bnyeleri nemli lde bozulmutur. Kamu
1942

Toprak Metin, Demir Osman, Trk Bankaclk Sektr: Sorunlar, Krizler, Araylar, Cumhuriyet niversitesi BF Dergisi, C. 2, S. 2, 2001, s. 9. BDDK, Tebli, s. 12.

1943

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1290 bankalarnn finansman ihtiyalarn ksa vade ve yksek maliyetle piyasadan karlamalar zararlarnn gittike artmasna ve finansal sektrde istikrarszla yol amtr. Ayrca 1990l yllarda bankaclkta, risk ve kurumsal ynetim uygulamalar yetersiz kalm, sonuta bankaclk sistemi likidite, faiz ve kur risklerine kar ar duyarl hale gelmitir1944. te yandan finans sektrndeki denetim ve gzetim mekanizmalarnn yetersizlii, uluslararas standartlarn uyarlanmas ve uygulanmasnda karlalan eksiklikler ve gecikmeler yannda bu nemde banka murakplarnn olumsuz rapor verdikleri bankalar hakknda gerekli takibatlar ve yaptrmlar uygulanmamas sektrdeki sorunlar daha da kangren boyutuna getirmitir. Bunun yannda Hazine Mstearl, SPK, Babakanlk, Saytay, TCMB gibi kurumlarn denetim srecinde yer almas uygulamada ok ballk meydana getirmesi yaptrmlarda etkinsizlie neden olmutur. Kresel lekte de dzenleyici erevede yeni araylar bir zorunluluk olarak 1990l yllarn sonlarna doru ortaya kmtr1945. Refah-Yol hkmetinin istifasn sunduu dnemde 3182 Sayl Bankalar Kanunu'nun 64. maddesinin askya alnmasnn sonrasnda bankalara el koyma yetkisi uygulamaya geirilememitir. Fakat Anayasa Mahkemesi'nce 9 Ekim 1997 tarihinde askya alma karar iptal edilmitir. Ancak Yksek Mahkeme, iptal kararnn Resmi Gazete'de yaymlanmasndan 6 ay sonra yrrle girmesini hkme balamtr. Yine tuhaf biimde gerekeli karar 14 ay sonra 11 Aralk 1998'de ancak yaymlanabilmitir. Geen bu srete vesayeti sistem, mali batakln bymesine gz yummutur. Bu arada Egebank, Trkbank1946, nterbank
1944 Nitekim, Komisyonumuza bilgi veren Sayn Ahmet ERTRK de bu durumu . Banka sisteminin k -ki 28 ubat srecinin en arpc olgularndan birisidir- bir sonutur. 90larda meydana gelen bu k ve 2000lerin bana kadar sirayet eden bu k yine 90l yllarda devam eden yanl ekonomik politikalarn, yine biraz nce deindiimiz olumsuz siyasi artlarn ve ynetim tarzlarnn ortak bir sonucudur. eklinde zetlemitir. 1945

BDDK, Tebli, s. 16.

yaanan yolsuzluklarn sebeplerinin, sosyal ve ekonomik boyutlarnn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla verilen nergeler erevesinde Meclis Genel Kurulunun 07/01/2003 tarih ve 755 sayl karar ile Meclis Aratrma Komisyonu kurulmu ve sz konusu karar 09/01/2003 tarih ve 24988 sayl Resmi Gazetede yaynlanmtr. Yolsuzluklarn Sebeplerinin, Sosyal ve Ekonomik Boyutlarnn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrmas Komisyonu Raporunda Trkbank ihalesi ile ilgili olarak (s. 717); 20. Yasama dneminde 9/43 esas numaral soruturma komisyonu kurularak, soruturma sonucunda 8/7 oy okluu ile TCK 240. m. uyarnca Grevin Ktye Kullanlmas suundan Yce Divana sevkine gerek olmadna dair karar ile sonulandrlm ise de, Devlet Denetleme Kurulu raporunun Meclis Soruturma Komisyonunun kararndan sonraki bir tarihe rastlamas, yine ihale sreci ile ilgili yaplanlarn ihaleye mdahale anlamn tad ak olduundan ve sonradan elde edilen yeni deliller ve komisyonumuzca bilgisine bavurulan Mesut Ylmazn kusurlu olduunu kabul ettiine ilikin beyanlarndan, Korkmaz Yiit ve Hayyam Garibolu ve Gne Tanerin cevaplar dorultusundaki, raporda yer alan belge ve bilgiler, karara muhalefet eden yelerin gerekelerinin daha hakl mesnetlere dayand, suun niteliinin TCK 240 anlamnda olmayp Babakan ve ilgili bakann 500 000 000 dolardan aa verirseniz iptal ederim diyerek ihaleye direkt mdahalede bulunduklar, ihaleye katlanlardan biri hari hepsi ile grtkleri, birinden ald bilgiyi bir bakasna aktardklar, raporun bu dorultuda hazrland halde kararn fiile uygun olmad, Bu haliyle, mlkiyeti TMSFna ait olmas sebebiyle devlet mal olduunda kuku bulunmayan Trkbankn ihalesinde (Kapal teklif usul arttrma) anlatlan ekildeki eylemlerle ihale srecinde, maln satmnda ve deerinde fesat oluturacak iliki ve grmelere girilmesinin, Mesut Ylmaz ve Gne Taner bakmndan, TCKnn 205 inci maddesi kapsamnda deerlendirilmesi gerektii gerekeleriyle, dnemin Babakan Mesut Ylmaz ve Hazineden Sorumlu Devlet Bakan Gne Taner haklarnda TCK 205 inci maddesinde tarif edilen devlet hesabna yaplan alm satma fesat kartrma suunu oluturaca dncesi ile haklarnda Anayasann 100, tzn 107 nci maddeleri uyarnca Meclis Soruturmas almas gerektii sonucuna varlmtr. Bu erevede, TBMMnin 9.12.2003 gnl, 790 sayl karar ile kurulan 9/5-6 Esas numaral Meclis Soruturmas Komisyonunun 25.6.2004 gnl, E:A.01.1.GE.9/5,6-143, K:8 sayl raporu, TBMM Genel Kurulunun 13.7.2004 gnl 114. birleiminde grlerek, eski Babakan Ahmet Mesut Ylmaz ve eski Devlet Bakan Gne Tanerin; Trkbank ihalesi srecinde, ihalenin yapmnda ve fiyat oluumunda fesat kartrmak suretiyle gdmlerinde bir medya dzeni kurmak iin tm organizasyonlar gerekletirdikleri, bylece siyasi rant amaladklar, ayrca, Trkbank ihalesi ile dorudan ilikisi bulunmayan nc ahs konumundaki Kamuran rtke, ihalede stlendii araclk misyonunun karl olarak, Gen TVnin bedelsiz olarak verilmesini saladklar ve bu eylemlerine uyan Trk Ceza Kanununun 64. maddesinin birinci fkras delaletiyle, ayn Kanunun 205., 219/1-4. ve 33. maddelerine gre yarglanmak zere Anayasann 100. maddesi uyarnca Yce Divana sevkine 3 ekimser ve 15 red oyuna kar 429 kabul oyuyla karar

1946lkemizde

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1291 problemlerinin st rtlmtr. nk Bankalar Kanunu ancak 23 Haziran 1999 tarihinde yenilenebilmitir. Esbank, Egebank, Yurtbank, Yaarbank ve Smerbank'a Aralk 1999'da el konulurken, skntda olan baka bankalar haksz biimde kayrlmtr. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu, Haziran 1999'daki kanundan 14 ay sonra, yani Austos 2000'de faaliyete getiinde banka soygunlar artk gizlenemez seviyeye ulamtr1947. Trkiyede finansal sistemin deformasyona uradnn gstergelerinden birisi de finansal sektrn asli fonksiyonu olan araclk ilevinden uzaklamasdr. Siyasal ve iktisadi belirsizliklerin artt bu dnemde, kamu kesimi aklarnn yurtii piyasalardaki dlayc etkisinin belirginlemesi bankaclk sektrnn kamu menkul kymetlerine ynelmesine neden olmutur. Sektrn asli ilevlerinden uzaklam olmasnn bir dier yansmas, gelir-gider yapsnda kendisini gstermektedir. 1990-2000 dneminde en dikkat eken husus, kredilerden alnan faiz gelirlerinin toplam faiz gelirleri ierisindeki paynn %69dan %38e kadar srekli bir biimde gerilemi olmasdr. Bu, bankacln ana faaliyetlerinden gelir yaratamadna, temel ilevini yerine getiremediine ynelik arpc bir gstergedir. Kredilendirme faaliyetinin sonucu olan kredi faiz gelirinin toplam gelir ierisindeki pay da benzer bir eilim gstermektedir. Sektrn gelir yaratma bakmndan asli faaliyetlerinin uzanda olmas, srdrlemez bir srete bulunduunu gstermektedir1948. Trk bankaclk sektrndeki yapsal sorunlara ynelik Kasm 2000 ve ubat 2001 krizleri ncesi baz almalar yaplm, Haziran 1999da yrrle giren 4389 sayl Bankalar Kanunu nemli bir dnm noktas olmutur1949. Banka denetimlerinin her trl etkiden uzak ve etkin bir ekilde salanmas ve bankalarn faaliyetleri ile ilgili dzenlemelerin yaplmas ve bu dzenlemelerin uygulanp uygulanmadnn gzlenmesi amacyla 18/06/1999 kabul tarihli ve 23/06/1999 tarihli ve 23734 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 4389 sayl Bankalar Kanunu ile idari ve mali zerklie sahip, kamu tzel kiiliini haiz Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu kurulmu ve 31/08/2000 tarihinde faaliyete gemitir. Dier taraftan, gerek bankaclk ve finans sektrndeki gelimeler gerekse 4389 sayl Kanunun sisteminin kanun yapma tekniine uygun olmadna ilikin eletiriler sonucunda 5411 sayl Bankaclk Kanunu hazrlanm ve 01/11/2005 tarihli ve 25983 Mkerrer sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. 5411 sayl Bankaclk Kanunu, nceki kanundan devrald konularn yan sra yeni bir ok konuda dzenlemeler yapm ve fakat 4389 sayl Bankalar Kanunu ile getirilmi olan yeni kurumlar (BDDK ve TMSF) aynen korunmutur.

verilmitir. Bu karar, 9/5-6 Esas sayl Meclis Soruturma Komisyonu Raporu ile bal dosyalar TBMM Bakanl Genel Sekreterliinin 16.7.2004 gnl K. K. Md. A. 01.0.GNS. 0.10. 00.02-6780 sayl yazs ekinde Yce Divan Bakanlna (Anayasa Mahkemesi Bakanlna hitaben) gnderilmitir. Anayasa Mahkemesince yaplan yarglama sonucunda ise, 23/06/2006 tarihli ve E:2004/2, K:2006/3 sayl karar ile, davada zamanam olmadna ve Dosyadaki delillerin deerlendirilmesi sonucu, sanklarn eylemlerinin, 765 sayl Trk Ceza Kanununun 240 nc maddesine uymasna, 23 Nisan 1999 tarihinden nce gerekletirilmi olmasna ve grevi ktye kullanma suunun 21.12.2000 gnl, 4616 sayl Yasann 1 inci maddesinin 5 inci bendinde saylan kapsam d sular arasnda yer almamasna gre, 4616 sayl Yasann 1 inci maddesine 4758 sayl Yasa ile eklenen 4 nc bend uyarnca, davann kesin hkme balanmasnn ertelenmesine oyokluu ile, sula ilgili dosya ve delillerin, dava zamanam sresi sonuna kadar muhafaza edilmesine ve yarglama giderinin kamu zerinde braklmasna ise oybirlii ile karar verilmitir.
1947 1948 1949

Mderrisolu, Okan; 28 ubattan Kalan Fatura: 52 Milyar Dolar, Sabah Gazetesi, 7 Mays 2012. BDDK, Tebli, s. 12 23/06/1999 tarihli ve 23734 sayl RG.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1292 Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (Kurum) kuruluncaya kadar, Trkiyede bankalarn denetimi o dnemde Maliye Bankas bnyesinde yer alan Bankalar Yeminli Murakplar tarafndan yerine getirilmi, hazrlanan raporlar Hazine Mstearlnn bal olduu bakanlk tarafndan deerlendirilerek gerekli nlemler alnmtr. 4389 sayl Kanun ile uluslararas uygulamalara paralel olarak bankaclk sektrnn dzenleme, gzetim ve denetimi, idar ve mal zerklie sahip Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumuna devredilmitir. Bankaclk sektrnn gzetim ve denetiminden sorumlu kamu birimleri BDDK bnyesinde birletirilerek Kurum 31 Austos 2000 tarihinden itibaren, Kasm 2000 krizinin hemen ncesinde fiilen almaya balamtr. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu, 5411 sayl Kanunun 1. maddesinde belirtilen amacna uygun olarak, finansal piyasalarda gven ve istikrarn salanmasna, kredi sisteminin etkin bir ekilde almasnn salanmasna ve tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasna ynelik usul ve esaslar belirlemek, Bankaclk Kanununun, Tekilat Ynetmeliinin1950, ve dier ilgili mevzuatn vermi olduu grev ve yetkileri yerine getirmek, gerekli dzenlemeleri yapmak, uygulanlrl gzetim altnda tutmak, gerekli denetimleri yaparak gerektiinde yaptrmlar uygulamakla ykmldr. Dier taraftan, Kasm 2000 ve ubat 2001 krizlerinin etkisiyle mali bnyeleri ve karllk performanslar ktleen bankalarn daha salkl bir yapya kavuturulabilmesi amacyla, 2001 yl Mays aynda Bankaclk Sektr Yeniden Yaplandrma Program da uygulamaya konulmutur. Program ile kamu bankalarnn yeniden yaplandrlmas, TMSFye devredilen bankalarn zmlenmesi, zel bankaclk sisteminin rehabilitasyonu, gzetim ve denetim erevesinin glendirilmesi ve sektrde etkinliin artrlmas amalanmtr. Program kapsamnda kamu sermayeli bankalarn sermaye yaplar glendirilmi, grev zarar alacaklar denmi ve yeni grev zararlarnn domasna imkn veren dzenlemeler kaldrlm, ksa vadeli ykmllkleri tasfiye edilmitir. Bu bankalar operasyonel olarak yeniden yaplandrlm, ynetimlerinde profesyonel bir kadro oluturulmu, ube ve personel says rasyonel seviyelere drlmtr. Kalknma Bakanl tarafndan Komisyona 23.08.2012 tarih ve 4960 sayl yaz ekinde gnderilen 1991-2006 Dneminde Yaanan Krizler ve Etkileri adl Raporda da belirtildii zere 2001 krizi sonrasnda Basel uygulamalarnn BDDK tarafndan uygulanmasyla birlikte bankalarn z kaynaklarnda ciddi artlar meydana gelmitir. 2001 kriziyle konsolide olarak daha az sayda banka saysna sahip olan sektr, yeniden yaplandrmayla birlikte daha gl ve istikrarl bir yapya kavumutur. Bu geliimde BDDKnn alm olduu makro ve mikro ihtiyati tedbirlerin nemi byktr. Nitekim, 2001 ylnda yaanan byk ekonomik kriz sonrasnda uygulamaya konulan ekonomik program ve 2002 Kasm aynda yaplan genel seim sonrasnda ekillenen tek partili hkmet yaps ile birlikte makro ekonomik istikrarn salanmas ynnde alnan nlemler ekonomide istikrarszlklarn azalmasn salam, bankaclk sektrnde 2003 ylnda yaanan mar Bankas olay dnda her hangi bir olumsuzluk grlmemitir. Kalknma Bakanl tarafndan Komisyona gnderilen ve yukarda bahsi geen Raporda da belirtildii zere, 2001 kriziyle en st seviyeye kan ve finans sektrn nemli boyutta sarsan bankalarda yaanan denetim ve dzenleme sorunlar karsndan 4389 sayl Bankalar Kanunu ile Haziran 1999da kurulan ve Austos 1999da faaliyetine balayan BDDK, gerek bankaclk sektrn gzetim altnda tutan gerekse uluslar aras uygulamalar Trk bankaclk sektrne uyarlayan dzenlemeleriyle son 10 ylda bankaclk sektrnde meydana gelen gelimelerde nemli rol oynamtr. Bankaclk sektrnn daha etkin ve rekabeti bir yapda almasn salayan reformlardan birisi de
1950

31/12/2005 tarihli ve 26040 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1293 2004 Temmuz ayndan itibaren mevduata verilen garantinin 50.000 TL ile snrlandrlmas ve tasarruf mevduat sigorta priminin mevduatn sigortal ksm zerinden ve risk bazl olarak ele alnmas uygulamasnn balatlmas olmutur. stikrarl ekonomi politikalarnn srdrlerek kamu borlanma ihtiyacnn drlmesi, faiz oranlar ve enflasyonun aa ekilmesi, bankaclk sektrnn, kredi ilemlerinin ve lisans ilemlerinin her trl etkiden uzak tutularak, uzman ve bamsz kurumlarca verilecek kararlar erevesinde yrmesini teminen Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas, Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu ve Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumunun bamszlklarnn en st dzeyde korunmas, piyasadaki gven duygusunun korumasna ynelik olarak siyasi istikrarn iktidar ve muhalefet olarak srdrlebilir olmas gibi etkenler bankaclk krizlerinin nlenmesine ve kamu zararnn olumasna engel olabilecek niteliktedir. Nitekim bankaclk sektrne ilikin bir takm dzenlemeler yaplm, AB mevzuatyla uyumlu olarak hazrlanan 5411 sayl Bankaclk Kanunu 2005 ylnda yrrle girmitir1951.Bu yasayla, dzenleme ve denetim erevesinin daha da etkinletirilmesi, finansal sektrde ortaya kan konsolidasyon eilimine paralel olarak dzenleme ve denetleme aamalarnn konsolide bazda yrtlmesi, finansal irketler ile dzenleme denetleme otoritesinde kurumsal ynetiimin iyiletirilmesi salanmtr. Ayrca, banka d kredi kurulularnn dzenleme ve denetimi Hazine Mstearlndan BDDKya devredilmitir. 15.05.2001 tarihli Bankaclk Sektr Yeniden Yaplandrma Programna1952 gre; Bankaclk sektrnn yeniden yaplandrlmas programnn temel amac; kamu bankalarn mali sistem iinde bir istikrarszlk unsuru olmaktan karmak, mali sistemin istikrar ve kamu maliyesine getirdikleri ykn azaltlmas bakmndan TMSF bnyesindeki bankalarn sorunlarn en ksa srede zme kavuturmak ve yaanan krizlerden olumsuz ynde etkilenen baz zel bankalarn salkl bir yapya kavumalarn salayacak dzenlemeleri gerekletirmektir. Yeniden yaplandrma program, bankaclk sisteminin mali ve operasyonel yapsnn glendirilmesine ynelik uygulamalar ile bankaclk sektrnde gzetim ve denetimin etkinliini artracak, sektr daha etkin ve rekabeti bir yapya kavuturacak yasal ve kurumsal dzenlemeleri iermektedir. Anlan Raporda, Kasm krizi sonrasnda likidite ve faiz riski nedeniyle ciddi sorunlar yaayan bankaclk sektrnn, ubat krizi sonrasnda ise ilave olarak kur riskinden kaynaklanan kayplarla kar karya kald, kriz dneminde faiz oranlarndaki hzl artn bir yandan fonlama maliyetlerini ykseltmek, dier yandan menkul deerler czdannn piyasa deerini azaltmak suretiyle banka bilanolarn olumsuz ynde etkiledii vurgulanmtr. Yine Rapora gre, faizlerdeki ykselme, ksa vadeli fon talebi nemli boyutlarda olan kamu ve fon bankalarnn ciddi zararlarla karlamasna yol am, likit olan zel ve yabanc bankalarn faizlerdeki ykselme nedeniyle karlat fonlama zararlar ise snrl kalmtr. Sz konusu yeniden yaplandrma program, araclk fonksiyonuna odaklanm, i ve d oklara dayankl ve uluslararas lekte rekabet edebilir bir bankaclk sektrne geii amalam olup, ncelii, yaanan krizlerin bankaclk sektrnde yaratm olduu tahribatn giderilmesi ve sistemin zayf bankalardan temizlenerek salam bir temel inas olarak belirlemitir. te yandan TMSF tarafndan Komisyona gnderilen 07/09/2012 tarih ve 2036 sayl cevabi yazda 2000 ylnn sonlarnda ve 2001 ylnn ubat aylarnda yaanan krizler sonucunda, 1994-2003 yllar arasnda 20si temett hari ortaklk haklar ile ynetim ve denetimi, 5i ise faaliyet izni dorudan kaldrlarak iflasna karar verilen olmak zere toplam 25 bankann Fona devredildii ve bu bankalara ilikin tasfiye, zmleme ve geri kazanm almalarnn

1951 1952

01/11/2005 tarihli ve 25983 mkerrer sayl Resmi Gazete. http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Diger_Raporlar/15279C8914BD.pdf

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1294 yrtld ifade edilmitir1953. Fona devrolan bankalarn devir zararlarnn, devir tarihi itibariyle TCMB dviz al kuru zerinden USD karlklarnn toplam 24.044 milyon USDdir. Temett hari ortaklk haklar Fona devredilen 20 bankann Fona devir tarihi itibariyle zararlar anlan yaz ekinde sunulmu olup u ekildedir:
Banka ad 1 T. Ticaret Bankas A.. 2 Bank Ekspres A.. 3 Interbank A.. 4 Yaarbank A.. 5 Yurt Tic. ve Kredi Bankas A. 6 Egebank A. 7 Esbank T.A. 8 Smerbank A.. 9 Bank Kapital T.A. 10 Etibank A.. 11 Demirbank T.A.. 12 Ulusal Bank A.. 13 ktisat Bankas T.A.. 14 Milli Aydn Bankas T.A.. 15 Sitebank A.. 16 EGS Bank A.. 17 Bayndrbank A.. 18 Kentbank A.. 19 Toprakbank A.. 20Pamukbank T.A.. Devir Tarihi 06.11.1997 12.12.1998 07.01.1999 22.12.1999 22.12.1999 22.12.1999 22.12.1999 22.12.1999 27.10.2000 27.10.2000 06.12.2000 28.02.2001 15.03.2001 09.07.2001 09.07.2001 09.07.2001 09.07.2001 09.07.2001 30.11.2001 18.06.2002 Fona Devir zarar (Bin TL) 107.228 131.834 400.375 609.491 348.218 647.194 590.760 249.354 270.238 480.012 440.190 474.742 1.953.172 98.479 70.531 725.142 153.709 904.950 1.306.170 5.709.236 TOPLAM Devir Zarar USD karl (Milyon USD) 778 435 1.269 1.149 656 1.220 1.113 470 393 698 648 524 1.954 74 53 545 116 681 880 3.618 17.273

1953 Bu erevede, sorunlu bankalarn zmlenmesinde TMSF tarafndan gerekletirilen ilemler hakknda gerek kamuoyunun tam ve doru bilgilendirilmesi, gerekse bu srete yaanan zorluklar ile edinilen bilgi ve deneyimlerin yazl hale getirilerek kamuoyu ile paylalmas amacyla 2006 ylnda Fon bnyesinde Raf Temizlii Projesi balatlm, bu kapsamda 1994-2003 yllar arasnda ynetim ve denetimi Fona devredilen ve Fon tarafndan devir, birleme, sat ve tasfiye yoluyla banka zmleme srecine alnan toplam 25 banka ile ilgili (Egebank, nterbank, Etibank, ktisat Bankas, Toprakbank, Egsbank, Yurtbank, Bank Ekspres, Esbank, Bank Kapital, Pamukbank, Demirbank, Ulusal Bank, Trk Ticaret Bankas, Yaarbank, Sitebank, Taribank, Kentbank, Smerbank, Bayndrbank, Marmarabank, Impexbank, Kbrs Kredi Bankas, TYT Bank, ve mar Bankas) her banka iin ayr bir kitap hazrlanm ve bankalarn zmleme sreleri kronolojik olarak tm detaylaryla incelenmi, bankalarn Fona devir sebepleri ve kullanlan istismar yntemleri, zmleme ve geri kazanm faaliyetleri, mali bnyelerini rehabilite etme, sat, devir ve birletirme gibi zmleme admlar ve hukuki sreleri ortaya konulmu, Proje kapsamndaki kitaplar ise, e-book olarak www.raftemizligi.com adresinde yaynland gibi, kitaplarla ilgili gncellemeler de yaplmaya devam etmektedir.

Yine Pamukbankn Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna (Fon) devredilmesiyle ilgili iddialarn, Fona devredilen bankalar ile Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) faaliyetlerinin, Taribankn Fona devrinin ve satnn, bankaclk ve finans sektrnde yaanan sorunlarn ve BDDKnn T. mar Bankas ynetimine el konulmas srecinin incelenmesi amacyla verilen nergeler erevesinde Meclis Genel Kurulunun 28/10/2003 tarih ve 25273 sayl Resmi Gazetede yaynlanan 784 sayl karar ile Meclis Aratrma Komisyonu kurulmu ve Komisyon zellikle Fona devredilen bankalar konusunda inceleme ve deerlendirmede bulunarak, bankaclk ve finans sektrnde yaplmas gereken dzenlemeler ve alnmas gereken nlemlerle ilgili nerilerine ilikin raporunu 26.05.2004 tarih ve 4 sayl karar ile Meclisin takdirlerine sunmutur. Sz konusu Raporda finansal sektrn ekonomik bymeye ve ulusal refah dzeyinin artrlmasna katk salamasna ynelik hale getirilebilmesi iin makroekonomik istikrar ortamnn salanmas, etkin gzetim ve denetimin salanmas, kamu bankalarnn, zel bankalarn, kalknma bankasnn yeniden yaplandrlmas, bankaclk sisteminde yer alan salksz unsurlarn temizlenmesi dikkati eken nemli deerlendirme ve nerilerden bazlardr. Bu kapsamda yine bankaclk, TMSF ve mevduat sigortasna, finansal sistemin denetlenmesine, bankalarn bilgi ilem sistemlerinin denetlenmesine, bamsz denetime, BDDK tarafndan banka ynetimine atanacaklarn yapacaklar raporlamalara, sermaye piyasalarna, sigortacla ve dier finansal kurululara ilikin deerlendirme ve nerilere yer verilmitir. Benzer ekilde lkemizde yaanan yolsuzluklarn sebeplerinin, sosyal ve ekonomik boyutlarnn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla verilen nergeler erevesinde Meclis Genel Kurulunun 07/01/2003 tarih ve 755 sayl karar ile Meclis Aratrma Komisyonu kurulmu ve sz konusu karar 09/01/2003 tarih ve 24988 sayl Resmi Gazetede yaynlanmtr. Komisyon, para, bankaclk, hazine ilemleri, gmrk, sermaye piyasas kurumu ve merkez bankas; enerji yapm, ihale ilemleri, ulatrma, milli savunma, ilgili st kurullar, yerel ynetimler; salk, sosyal gvenlik ve zelletirme ile adalet, iileri, tarm ve kyileri bakanlklar, niversiteler, dernekler, Trkiye tarm kredi kooperatifleri, vakflar genel mdrl ve dier konular ile ilgili eitli alt komisyonlar kurmak suretiyle, lkemizde yolsuzlua yol aan ynetsel, yapsal ve toplumsal nedenleri belirlemi, bunlarn yol at sorunlar tartm, genel ve zel zm nerileri getirmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1295 Faaliyet izni kaldrlarak haklarnda iflas karar verilen 5 bankann devir zararlar ise toplam 6.772 milyon USD olup, banka baznda devir zarar u ekilde listelenmitir:
Banka ad USD karl (Milyon USD) kaldrld tarih 1 Mflis Trkiye Tur. Yat. Ve D Tic. Bankas A.. 2 Mflis Marmara Bankas A.. 3 Mflis T. th. Ve hr. Bankas A.. 4 Mflis Kbrs Kredi Bankas Merkez ubesi 5 Mflis T. mar Bankas T.A. TOPLAM 6.772 USD Faaliyet izninin Devir zarar (Bin TL) Devir Zarar

11.04.1994 20.04.1994 23.04.1994 27.09.2000 03.07.2003

624 920 2.351 226 9.281.570

19 30 79 0.34 6.644

Fon tarafndan gnderilen cevabi yazda sz konusu bankalarn zmlenmesi srecinde tarihi deerlerle toplam 31,4 milyar USD kaynak ihtiyac olutuu ayrca vurgulanmtr. Bu kaynan 4,2 milyar USDsi Fon kaynaklar, 25,9 milyar USDsi Hazine Mstearlndan alnan bor ve 1,3 milyar USDsi ise Merkez Bankasndan alnan avans ile karlanmtr. Evalasyon ve deerleme farklar sonrasnda bankalara aktarlan kaynak ve dier zmleme giderleri toplam tarihi deerlerle 30,6 milyar dolar olarak bankalarn zmleme maliyetini oluturmutur. zmleme faaliyetleri erevesinde Fon tarafndan bankalara yaplan kaynak aktarmlarnda Fonun kaynaklar yeterli olmadndan Babakanlk Hazine Mstearlndan borlanma yoluna gidilmitir. 23 Temmuz 2008 tarih ve 26945 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren ve Fonun Hazineye olan borlarnn terkinine dair hkmlerin yer ald 16 Temmuz 2008 tarih ve 5787 sayl Kamu Finansman ve Bor Ynetiminin Dzenlenmesi Hakknda Kanunda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun kapsamnda, Hazine tarafndan Fona 31 Aralk 2007 tarihine kadar verilen zel tertip DBSten (Devlet Borlanma Senedi) domu ve/veya doacak toplam 78,4 milyar USD tutarndaki anapara, faiz, masraf ve gecikme zammndan oluan Hazine alacaklar, 23 Temmuz 2008 tarihi itibariyle terkin edilmitir. Fonun Hazineye olan borlar terkin olmakla birlikte, anlan Kanun hkmleri kapsamnda, Hazine tarafndan belirlenen usul ve esaslar erevesinde; Fon zmleme faaliyetlerinden elde ettii gelirleri Hazineye aktarmaya devam etmektedir. Dier taraftan anlan Fon yazsna gre, 31.03.2012 tarihi itibariyle 20,3 milyar USD brt nakdi tahsilat gerekletirilmitir. Brt tahsilt tutar, Fon tarafndan mevzuat gerei (Hazine, Maliye Bakanl, SGK, RTK vb.) ilgili kurum ve kurulular ile nc ahslara denen tutarlarn ve iadelerin dlmemi tahsilat tutarn ifade etmektedir. Sz konusu 20,3 milyar USDnin 19,4 milyar USDlik ksm zmleme Faaliyet Gelirlerinden, 0,9 milyar USDlik ksm ise Finansal Gelirlerden (faiz vb.) olumaktadr. Yaplm olan 19,4 milyar USDlik tahsilat tutarnn 15,6 milyar USDsi takipli alacaklardan (banka hakim ortaklar, dier bireysel ve kurumsal borlular ve dier alacaklar), 1,5 milyar USDsi itirak ve gayrimenkullerin zmlenmesinden, 2,3 milyar USDsi Fon bankalarndan yaplan tahsilatlardan olumaktadr. Bankaclk Kanununun ve 6183 sayl Kanunun Fona tanm olduu yetkiler erevesinde yaplan takipler, tahsilt gelirlerinde 2005 ylndan itibaren nemli artlar salanmasnda etkili olmutur. Fon salad tahsilatn 11 milyar USDsini Hazineye olan borcunun geri demesinde kullanmtr. 31.03.2012 tarihi itibariyla Fon tarafndan Hazineye (11 milyar USD), Maliye Bakanlna (4,2 milyar USD), Merkez Bankasna (1,4 milyar USD), Trk Telekom A.., Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu, SGK, RTK ve dier kamu kurum ve kurulularna yaplan demeler (1,3 milyar USD) toplam 17,9 milyar USDdir. Ayrca sz konusu bankalardan kaynaklanan zel sektr alacakllarna da yaklak 1,5 milyar USD deme gerekletirilmitir. Sz konusu Fon yazsnda, Fona devredilen bankalardaki hazine bonosu, mevduat ve off shore hesaplar nedeniyle yaplm olan deme miktarlar da ayrca belirtilmitir. Buna gre T. mar Bankas T.A.. bnyesinde Hazine bonosu ad altnda toplanan tutarlara ilikin olarak Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1296 5667 sayl Kanun ve 2007/12398 sayl Bakanlar Kurulu Karar gereince Fon tarafndan 31.03.2012 tarihi itibariyle 22.381 mudiye toplam 926.473.044 TL deme yaplm olup, 35.932.998 TL gelir vergisi ile birlikte Fondan kan kaynak tutar 962.406.042 TL dir. Yine T. mar Bankas T.A.. ile ilgili olarak 5021 sayl Kanun ve 2003/6668, 2005/9828, 2006/10727 sayl Bakanlar Kurulu kararlar gereince 543.768.258 TLsi off shoredan mevduata dnen mudilere yaplan demelere ait olmak zere, 398.769 mudiye toplam 8.597.361.640 TL deme yaplm olup, gelir vergisi ile birlikte Fondan kan kaynak tutar 8.627.780.694 TLdir. Fona devrolan 6 banka (Smerbank, Yurtbank, Bank Kapital, Ulusalbank, Yaarbank) Smerbank bnyesinde birletirilmi, bu banka Fon tarafndan hisse devir szlemesi ile Oyakbanka satlm, Oyakbank ise daha sonra ING Bank tarafndan satn alnmtr. Hisse devir szlemesi gerei off shore ykmllkleri ve dier ykmllkler bu banka zerinden takip edilmekte olup, off shore hesaplar nedeniyle ING Bank ile Fon aleyhine alan ve hisse devir szlemesi gereince Fon tarafndan stlenilen davalar sonucunda 345 mudi ile ilgili olarak dorudan icra mdrlkleri hesabna veya ING Banka denen tutar toplam ise 26.046.014 TLdir. Sz konusu bankalara ilikin tasfiye, zmleme ve geri kazanm almalar devam etmekte olup, TMSFnin internet sitesinden elde edilen bilgilere gre son durum aadaki tablolarda gsterildii ekildedir:
Tablo: 12. Smerbank atsnda Birletirildikten Sonra Satlan Bankalar
BANKALAR FONA DEVR TARH 21.12.1999 21.12.1999 21.12.1999 27.10.2000 LGL KANUN 438914/3-4 4389 14/3-4 4389 14/3 4389 14/3-4 4389 14/3 MEVCUT DURUMU

EGEBANK YURTBANK YAARBANK BANK KAPTAL ULUSALBANK

26.01.2001 tarihli Fon Ynetim Kurulu kararna istinaden tm aktif ve pasifleriyle Smerbank ats altnda birletirilmitir.

SMERBANK ATISI ALTINDA BRLETRLDKTEN SONRA SATILAN BANKALAR

28.02.2001

18.04.2001 tarihli Fon Ynetim Kurulu kararna istinaden tm aktif ve pasifleriyle Smerbank ats altnda birletirilmitir. Egebank, Yurtbank, Yaarbank, Bank Kapital ve Ulusalbankn Smerbanka devredilmesi sonrasnda Fon Ynetim Kurulunun 28.05.2001 tarihli karar ile Smerbank hisseleri 09.08.2001 tarihinde imzalanan HDS kapsamnda OYAK grubuna devredilmitir. Oyak Bank A..deki hisse deiiklii sonras Bankann yeni ticaret nvan 07.07.2008 tarihi itibaryla ING Bank A.. olarak deimitir.

SMERBANK

21.12.1999

4389 14/3-4

Kaynak: www.tmsf.org.tr

Tablo: 13 Bayndrbank ve Etibank ats Altnda Birletirilen Bankalar

BANKALAR FONA DEVR LGL KANUN MEVCUT DURUMU

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1297
TARH NTERBANK ESBANK 07.01.1999 21.12.1999 3182 64/2 438914/3-4 15.06.2001 tarihli Fon Ynetim Kurulu kararna istinaden tm aktif ve pasifleriyle Etibank ats altnda birletirilmitir. Bankann bankaclk lisans, 28.12.2001 tarihi itibaryla kaldrlm ve tasfiyesine balanmtr. 04.04.2002 tarihinde Banka genel kurulunda alnan karar ile tasfiye halinin kaldrlmasna ve Bankann tm aktif ve pasifleri ile Bayndrbank ats altnda birletirilmesine karar verilmitir. Bankann bankaclk lisans 07.12.2001 tarihi itibaryla kaldrlm ve tasfiyesine balanmtr. 04.04.2002 tarihinde Banka genel kurulunda alnan karar ile tasfiye halinin kaldrlmasna ve Bankann tm aktif ve pasifleri ile Bayndrbank ats altnda birletirilmesine karar verilmitir. Bankann bankaclk lisans 28.12.2001 tarihi itibaryla kaldrlm ve tasfiyesine balanmtr. 04.04.2002 tarihinde Banka genel kurulunda alnan karar ile tasfiye halinin kaldrlmasna ve Bankann tm aktif ve pasifleri ile Bayndrbank ats altnda birletirilmesine karar verilmitir. 26.12.2001 tarihli Fon Ynetim Kurulu kararyla, Bankann tm aktif ve pasifleriyle Bayndrbank ats altnda birletirilmesine ve bankaclk ilemleri yapma ve mevduat kabul etme izninin 18.01.2002 tarihi itibaryla kaldrlmasna karar verilmitir. BDDK ve Fon Ynetim Kurulunun 26.03.2002 tarihli kararlarna istinaden, Banka Bayndrbank ats altnda birletirilmitir. Bankaclk lisans

ETBANK ATISI ALTINDA BRLETRLEN BANKALAR ETBANK 27.10.2000 438914/3-4

KTSAT BANKASI BAYINDIRBANK ATISI ALTINDA BRLETRLEN BANKALAR

15.03.2001

438914/3-4

KENTBANK

09.07.2001

438914/3-4

EGS BANK

09.07.2001

438914/3-4

TOPRAKBANK

30.11.2001

438914/3-4

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1298
30.09.2002 itibaryla kaldrlarak fiili birleme tamamlanmtr.

FON BNYESNDEK BANKA

BRLEK FON BANKASI (BAYINDIRBANK)

09.07.2001

438914/3-4

Fon Ynetim Kurulunun 23.01.2002 tarihli kararyla, Bankann 01.02.2002 tarihinden itibaren mevduat kabul etmemesine, mevcut mevduat hesaplarnn yenilenmemesine, bankaclk faaliyetlerinin mevcut varlk ve ykmllkler ile dier Fon bankalarndan Bankaya devredilecek varlk ve ykmllklerin tasfiyesine ynelik olarak srdrmesine karar verilmi ve Banka bir gei bankasna dntrlmtr.

Kaynak : www.tmsf.org.tr

Tablo: 14 Dorudan Sat Yaplan Bankalar

BANKALAR FONA DEVR TARH LGL KANUN MEVCUT DURUMU

BANK EKSPRES

12.12.1998

3182 - 64

DEMRBANK DORUDAN SATII YAPILAN BANKALAR STEBANK

06.12.2000

438914/3

09.07.2001

4389-14/3

TARBANK

09.07.2001

4389-14/3

Fon Ynetim Kurulu ve BDDKnn 22.06.2001 tarihli karar ile Fonun Bankadaki hisselerinin 30.06.2001 tarihi itibaryla Tekfen Holdinge satlmasna karar verilmi ve devir ilemi BDDKnn 18.10.2001 tarihli karar ile uygun grlmtr. Tekfenbank A..deki hisse deiiklii sonras Bankann yeni ticaret nvan 11.01.2008 tarihi itibaryla Eurobank Tekfen A.. olmutur. Fon Ynetim Kurulunun 19.09.2001 tarihli karar ile Banka hisselerinin HSBCye satlmasna karar verilmitir. Fon ile HSBC arasnda imzalanan 20.09.2001 tarihli HDS kapsamnda 30.10.2001 tarihi itibaryla fiili devir ilemi gerekletirilmitir. Fon Ynetim Kurulunun 19.12.2001 tarihli karar ile, Fon ile Novabank arasnda 21.12.2001 tarihinde imzalanan HDS kapsamnda Fona ait Sitebank hisseleri Novabanka satlm ve devir ilemleri 25.01.2002 tarihinde tamamlanmtr. Sitebank A..nin ticaret nvan 28.03.2003 tarihinde BankEuropa Bankas A.. olarak, BankEuropa Bankas A..nin ticaret nvan ise 29.11.2006 tarihinde Millennium Bank A.. olarak deimitir. Fon Ynetim Kurulunun 29.05.2002 tarihli kararyla Banka hisselerinin satlmasna karar verilmitir. Fon ile Denizbank arasnda 21.10.2002 tarihinde imzalanan HDS kapsamnda Denizbank ile Taribankn birlemesi 27.12.2002 tarihinde tamamlanmtr.

Kaynak : www.tmsf.org.tr

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1299
Tablo: 15 Kamu Bankasna Devredilen Bankalar.
BANKALAR FONA DEVR TARH LGL KANUN MEVCUT DURUMU

KAMU BANKASINA DEVREDLEN BANKALAR

PAMUKBANK

18.06.2002

438914/3-4

Bankann rehabilitasyon faaliyetlerine tabi tutulmas ve sisteme geri kazandrlmas almalar kapsamnda, Pamukbank'n sat sreci balatlm ve bankann tm aktif ve pasifleri ile bilano d ykmllklerinin Halk Bankasna devrini ngren 5230 Sayl Kanun 31.07.2004 tarihinde yrrle girmitir. Bankann Halk Bankasna fiili devri ise 12.11.2004 tarihinde gerekletirilmitir.

Kaynak : www.tmsf.org.tr

Tablo: 16 radi Tasfiye Srecinde Olan Bankalar.

BANKALAR FONA DEVR TARH LGL KANUN MEVCUT DURUMU

RAD TASFYE SRECNDE OLAN BANKALAR

TRK TCARET BANKASI (TRKBANK)

06.11.1997

3182 64/2

Bankann 09.08.2002 tarihinde yaplan olaanst genel kurul toplantsnda infisah ve tasfiyesine karar verilmi ve tasfiye karar 14.08.2002de tescil edilmitir. Bankann fiilen 18.11.2003 ylnda balayan fiziki tasfiyesi, hlihazrda dava sreci devam eden ya da hukuki problemi nedeniyle tasfiyesi zaman alacak olan hesaplar haricinde tamamlanmtr.

Kaynak : www.tmsf.org.tr

Tablo: 17 flas Tasfiyesi Srecindeki Bankalar

BANKALAR FONA DEVR TARH LGL KANUN MEVCUT DURUMU

TRKYE TURZM YATIRIM VE DI TCARET BANKASI (TYT) MARMARA BANKASI TRKYE THALAT VE HRACAT BANKASI (MPEXBANK) KIBRIS KRED BANKASI

11.04.1994 20.04.1994 23.04.1994 27.09.2000

3182 / 12-68 3182 / 12-68 3182 / 12-68 438914/3 Fon, tasarruf mevduat sahiplerinin yerine geerek mar Bankasnn dorudan iflasn talep etmi ve Mahkemenin 08.06.2005 tarihli kararyla Bankann iflasna karar verilmitir. Fonun belirledii flas daresince yrtlen iflas sreci devam etmektedir. flas daresince yrtlen tasfiye almalar devam etmektedir.

FLAS TASFYES SRECNDEK BANKALAR

MAR BANKASI

03.07.2003

438914/3

Kaynak : www.tmsf.org.tr

lkemizde yaanan finansal krizler bankaclk sektrnn piyasa yapsn nemli lde etkilemitir. 2001 ylnda yaanan krizin ve alnan tedbirlerin etkisiyle, banka saysnda azalma ve konsolidasyon yaanmtr. Bu erevede, 1999-2003 dneminde banka says 81den 50ye gerilerken toplam aktiflerde ilk 10 bankann pay %67,5ten %82,3e ykselmi, 2007-2009 Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1300 dnemindeki kresel krize ramen 2009 yl Eyll ay itibaryla banka says 49 olarak gerekleirken ilk 10 bankann pay %83,4 olmutur1954. 2001 krizini takip eden 2002-2003 dneminde Fona devredilen veya faaliyet izni kaldrlan bankalar nedeniyle, bankaclk sektr bilanosu reel bazda klrken, yeniden yaplandrma srecinde alnan tedbirlerin olumlu yansmas zerine 2004-2007 dneminde bankaclk sektrndeki reel byme GSMH nn zerinde olmutur1955. Grld zere 28 ubat ve sonrasnda yaanan sre ekonomiyi ve bankaclk sektrn derinden etkilemi ve lkenin milyarlarca dolar zarara uramasna neden olmutur. 28 ubat sreci her ne kadar siyasete mdahale eklinde alglansa da Trkiye'nin siyasi istikrarnda yaanm olan bu tahribat, siyasi dzenin bozulmasna ve suni bir iktidar yaps oluturulmasna neden olmutur. Bu durum bankaclk sisteminde ok byk bir krize neden olmu ve devlet btesinin ok byk zararlara uratlmasna zemin hazrlamtr. Sayn Hasan Celal GZELin 13.06.2012 tarihinde 12 Eyll Alt Komisyonuna da ifade ettii gibi ara rejim dnemleri, Trkiyenin hep ekonomik bakmdan felaket dnemleri olmutur. Bu srete banka hakim ortaklarnn ve ynetim kurullarnn etkileri de yadsnamaz bir gerektir. Nitekim Sayn Ahmet ERTRKn Komisyonumuza bilgi verdii 17.10.2012 tarihli ifadesinde de belirtildii zere 1994-2003 yllar arasnda Fona devredilen bankalarn ou batt zamanki sahipleri tarafndan 1990l yllarda edinilmi bankalardr. Bu bankalar, hakim ortaklar ve edinildikleri tarihler u ekildedir: -Konut Endstri ve Tic. Bankas (Kentbank), 10.10.1991 tarihli Bakanlar Kurulu karar ile kurulan Konut Endstri ve Ticaret Bankas, 1994 ylnda Kentbank A.. unvann alm olup, bankann hakim orta Szer Grubu ve dolaysyla Mustafa Szerdir. -Toprakbank, 10.10.1991 tarihli Bakanlar Kurulu karar ile kurulan banka, 1992 ylnda faaliyetine balam olup, hakim orta Toprak Grubu ve dolaysyla Halis Topraktr. -Bank Ekspres, brahim Betil nclnde Dou Grubu, Ereli Demir elik Mensuplar Vakf ile 100 akn kk ortak tarafndan 100 Bin TL sermaye ile kurulmu, 10.10.1991de alnan izne istinaden 1992 ylnda faaliyetlerine balamtr. 1994-1997 yllar arasnda Dou Grubu hakim ortak olmu, Banka hisseleri 1997 ylnda Korkmaz Yiit Grubuna gemitir. -Egebank, zmirli esnaf ve ahalinin sermaye ihtiyacn karlamak amacyla 1928 ylnda kurulan Esnaf ve Ahali Bankas 1959 ylnda Egebank adn alm, bu banka 1990 ylnda ise Bayraktar Grubu tarafndan satn alnmtr. Egebank 1994 krizinden hemen sonra ise 20 Haziran 1994 tarihinde yakn izlemeye alnm ve 1998 ylnda Demirel Grubuna satlmtr. -nterbank, 1990 ylnda nterbank A.. adn alan banka, 1994 krizinde ok byk bir kambiyo zararna urayarak 20 Haziran 1994 tarihinde yakn izlemeye alnm, yakn izleme kapsamnda iken ise 11 Mart 1996 tarihinde ukurova Grubu tarafndan Nergis Grubuna satlmtr. -Etibank, Atatrkn direktifiyle madencilik, enerji ve bankaclk alanlarnda faaliyet gstermek zere bir ktisadi Devlet Teekkl olarak 14 Haziran 1935 tarihinde kurulan banka, 5 Mays 1994 tarihinde zelletirme kapsamna alnm, 2 Mart 1998 tarihinde ise pek Holding Ortak Giriimine satlmtr.
1954 1955

BDDK, Tebli, s. 36 Cokun Metin, Para ve Sermaye Piyasalar, Detay Yaynclk, Ankara 2010, s. 105.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1301

-EGS Bank, zmir ve Denizli bata olmak zere Ege Blgesinde faaliyet gsteren ihracat konfeksiyon reticileri tarafndan 1995 ylnda kurulmu ok ortakl bir bankadr. -Yurtbank, 1992 ylnda Euro Credit Trk-Fransz Bankas A.. unvan ile kurulmu olup, kurucu ortaklar armkl Grubu ve Compaigne Finaciere de Comondodur. Temmuz 1994 tarihinde Bankann ynetimi Ali Avni Balkanere gemi ve Ekim 1994 tarihinde unvan Yurt Ticaret ve Kredi Bankas A.. olarak deitirilmitir. -Bank Kapital, bir Fransz bankas olan Banque Indosuezin ubesi olarak 15 Temmuz 1985 tarihinde kurulmu olan banka, 1995 tarihinde Ceylan Grubu tarafndan satn alnm ve unvan Bank Kapital A.. olarak deitirilmitir. -Ulusal Bank, merkezi Riyadda bulunan Saudi American Bank tarafndan yzde 60 Arap, yzde 40 Citibank ortakl ile Saudi American Bank unvanyla yabanc sermayeli bir banka olarak 1985 ylnda kurulan banka, 1997 tarihinde Halit Cngllolunun hakim orta olduu Maltada kurulu Ephesus adl irkete devredilmi ve unvan Ulusal Bank A.. olarak deitirilmitir. -Sitebank, merkezi New York olan Manufacturers Hanover Trust Company Bankn Trkiyedeki ubesi olarak 24Aralk 1984 tarihinde kurulan banka, 1997 ylnda Srmeli Grup tarafndan satn alnm ve unvan Sitebank olarak deitirilmitir. -Smerbank, 11 Temmuz 1933 tarihinde tekstil alannda faaliyet gstermek zere bir iktisadi devlet teekkl olarak kurulmu olan bankann, 30 Ekim 1987 tarihinde zelletirilmesine karar verilmi, 16 Temmuz 1993 tarihine kadar Kamu Ortakl daresi bnyesinde Smerbank Holding A.. unvan ile faaliyetlerini srdrmtr. Yksek Planlama Kurulunun 16 Temmuz 1993 ve 11 Austos 1993 tarihli kararlaryla Smerbank Holding A..nin bankaclk blm Holdingten ayrlarak Smerbank A.. ad altnda yeniden yaplandrlm ve bankann hisseleri 17 Ekim 1995 tarihinde Garipolu Grubuna satlmtr. -Bayndrbank, 27 Mart 1958de aybank A.. ad ile Rizede kurulan banka, 1992 ylnda zelletirme kapsamnda satlm ve unvan Derbank A.. olarak deitirilmi ve stanbula tanmtr. 14 Kasm 1997de Bayndr Grubu irketlerinden Bayndr Holding, Banka hisselerinin yzde 98, 68ini satn alm ve 5 Ocak 1998 tarihinde bankann unvan Bayndrbank A.. olarak tescil edilmitir. -Marmara Bank, 19 Ekim 1987 tarihinde Netbank A.. ad ile kurulmu, 1990 yl sonlarnda girdii likidite krizi sonrasnda Atilla Urasa satlm ve unvan Marmara Bank A.. olarak deitirilmitir. -mpexbank, 25 Ocak 1984 tarihinde Trkiye thalat ve hracat Bankas A.. adyla kurulan banka, bir dizi unvan deiikliinden sonra 7 Nisan 1989 tarihinde mpexbank Trkiye thalat ve hracat Bankas A.. adn almtr. Bankann kurucu ortaklarndan olan ve yzde 98 hissesini elinde bulunduran Asilkan rfan Nadir, sahibi olduu Polly PLC irketinin karlat mali zorluklar nedeniyle 1990 yl sonu 1991 yl banda tm hisselerini eit bir ekilde Eliyeil ve Karamehmet ailelerine satmtr. ki aile arasnda bankann ynetimine ilikin sregelen anlamazlk 10 Mays 1991 tarihinde zmlenebilmi ve Karamehmet ailesi yzde 50,46 oranndaki hisselerini Eliyeil ailesine devretmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1302 te yandan, Genelkurmay stihbarat Bakanl tarafndan hazrlanp Sayn CBna sunulan 17 Mart 1998 tarihli RTCA NE DURUMDA? balkl belgede (sh. 30 vd.) ve bu belge iinde yer alan iddialar ve bunlara ilikin nerilerin sunulduu 1 Nisan 1998 tarihli belgede (sh. 6-10), rtican Sermaye Alanndaki Faaliyetleri bal altnda rticay destekledii iddia edilen sermayenin ekonomide sz sahibi olmasna engel olunmasna ynelik nerilere yer verilmitir. Sz konusu iddiaya gre slami sermayenin bilinen kaynaklar, -holdingler (7 byk holding) -irketler (4000 civarnda) - zel finans kurumlar (11 byk kurum) -vakflar (ubeleri ile birlikte drt binin zerinde) -derneklerdir. Bu balk altnda slami sermayenin yurtd eitim yatrmlarnn, sermaye piyasas mevzuatna aykrlklarn, haksz rekabet ile ilgili hususlarn incelenerek bunlarn engellenmesi iin her trl tedbirin alnmas nerilmitir. Ayrca, yine bu neriler arasnda tevik ve yabanc sermaye mevzuatna aykr tavr iinde olmayan ancak slam siyasallatrma faaliyetlerine destek veren kurulular tespit ederek Hazine Mstearlna duyurma sorumluluu devletin dier birimlerine aittir. Ancak sz konusu firmalara belli bir kadrolamann gerei olarak haksz karlar salayan kamu grevlileri tespit edilirse bunlarn da zerine gidilmesi ve memuriyetle ilikilerini kesmeye dahi varabilecek soruturmalara tabi tutulmalar doaldr denilmektedir. Yine 29.07.1997 tarihli Siyasal slami Kesimin Kadrolama Faaliyetleri adl belgede slami Sermaye bal altnda Faisal Finans, Albaraka Trk ve Kuveyttrk siyasal slama destek salayan yurtd kkenli finans tekilatlar olarak saylmtr. Bu finansal kurulularla birlikte baz cemaatlerin yurt dnda nemli bir finansal rgtlenmeye sahip olduklar ifade edilmitir. Yine bu belgede irticai olduu iddia edilen derneklerin (Msiad ve Fethullah Glen yanls Hayat Dayanma Dernei gibi), ticari irketlerin, holdinglerin (Kombassan, Yimpa, hlas), finans kurulular (hlas Finans, Asya Finans, Anadolu Finans), vakflar ve Refah Partili belediyelerin slami Sermayenin yurtiindeki ekonomik gc olduu ifade edilmitir. Ayrca Siyasal slami Kesimin Kadrolama Faaliyetleri ve slami Sermaye le lgili Genel Deerlendirme, Sonu ve Teklifler balkl belgede de slami sermayenin tasfiye edilmesine ynelik tekliflerde bulunulmutur. Sz konusu dnem ve sonrasnda ortaya kan batk banka olaylar dikkate alndnda Genelkurmay stihbarat Bakanlnca bu bankalara ve bankalara el konulmasna neden olan hakim ortaklara ve ynetim kurulu yelerine ilikin her hangi bir istihbarat paylamnda bulunulmam olmas manidardr. Kald ki, Komisyonumuzca Fon'a devredilen bankalar ve kamu bankalarnda (T. Halk Bankas, T.C. Ziraat Bankas, T. Vakflar Bankas) st dzey yneticilik (danmanlk da dahil) yapm olan asker kkenli kiilerin grev dnemlerine, sorumluluk alanlarna ve varsa haklarnda yaplm su duyurularna ve akbetlerine ilikin ilgili kurum ve bankalardan bilgi talep edilmi olup, sz konusu bankalarda grev yapm olan asker kkenli personel ve grev dnemlerine ilikin bilgiler ise u ekildedir:

1. 2. 3.

(Emekli Orgeneral) Hsn ELENKLER (Halkbank Danma Kurulu yesi) (1990-1991) Metin AKPINAR (Ziraat Bankas Genel Mdr Yardmcs) (1996-1999) (Emekli Orgeneral) A. Doan BAYAZIT (Kentbank) (1996-1999)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1303
4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. (Emekli Oramiral) . Feyzi AYSUN (Baybndrbank) (1991-1993) (Emekli Orgeneral) Sabri YRMBEOLU (Bayndrbank) (1996) (Emekli Koramiral) etin ERSARI (nterbank) (1996-1999) (Emekli Orgeneral) Teoman KOMAN (nterbank) (1997-1999) (Emekli Koramiral) Ik BREN (Egebank) (1989-1991) (Emekli Oramiral) H. Vural BAYAZIT (Etibank) (1999-2000) (Emekli Orgeneral) M. Muhittin FSUNOLU (Smerbank) (1998-1999) (Emekli Oramiral) Zahit ATAKAN (Impexbank) (1989-1991) (Emekli Koramiral) Ekmel TOTRAKAN (Etibank) (1997-zelletirme ncesi) (Emekli Korgeneral) Alaettin GVEN (Etibank) (1998-zelletirme ncesi) G. Aydn AKSAN (Etibank) (1994)

BDDK ve TMSF tarafndan gnderilen cevabi yazlarda bu kiilerden H. Vural BAYAZIT ve Muhittin FSUNOLU hakknda BDDK tarafndan, Teoman KOMAN ve etin ERSARI hakknda ise Hazine Mstearl tarafndan grev yaptklar dnemlere ilikin su duyurularnn tespit edildii belirtilerek, sz konusu su duyurularna ilikin sreler hakknda bilgi verilmitir. Buna gre; H. Vural BAYAZIT hakknda Bankalar Yeminli Murakplar tarafndan hazrlanan raporlar erevesinde yaplm olan 16.11.2000 tarih ve 1679 sayl ve 09.02.2001 tarih ve 970 sayl su duyurular zerine stanbul 8. Ar Ceza Mahkemesinin E:2007/50 sayl dosyas zerinden yrtlen yarglama neticesinde 14.07.2008 tarihli ve E:2007/50, K:2007/69 sayl karar ile davann zamanam nedeniyle ortadan kaldrlmasna karar verilmi, anlan karar Yargtay 11. Ceza Dairesi tarafndan da 14.07.2008 tarihli ve K:2008/16570 sayl karar ile onanmtr. Yine H. Vural BAYAZIT hakknda stanbul DGM Cumhuriyet Basavclna yaplan 09.02.2001 tarih ve 969 sayl su duyurusuna ilikin olarak ise, Savcln 13.07.2001 tarih ve 2001/376 sayl karar ile takipsizlik karar verilmi, sz konusu karara Kurum tarafndan yaplan itiraz da Ankara 1 Nolu DGM tarafndan reddedilmitir. M. Muhittin FSUNOLU hakknda Bankalar Yeminli Murakplar tarafndan yaplan tespitler sonucu hazrlanan rapor zerine stanbul DGM Basavclna yaplan 31.01.2001 tarih ve 248 sayl su duyurusu hakknda da Savclk tarafndan takipsizlik karar verilmi, Kurum tarafndan yaplan itiraz da Ankara 2 Nolu DGM tarafndan reddedilmitir. Teoman KOMAN VE etin ERSARI hakknda ise yine Bankalar Yeminli Murakplar tarafndan hazrlanan raporlar zerine Babakanlk Hazine Mstearl tarafndan yaplan 07.01.1999 tarih ve 957 sayl su duyurusun hakknda takipsizlik karar verilmi ve yaplan itiraz reddedilmi, 23.02.1999 tarih ve 458 sayl su duyurusu hakknda ise stanbul 6. Ar Ceza Mahkemesinde yrtlen yarglama sonucunda 08.06.2006 tarih ve E:2001/201, K:2006/81 sayl kararlar ile beraat karar verilmi, sz konusu kararn temyiz incelemesi neticesinde ise Yargtay 11. Ceza Dairesince 15/10/2007 tarih ve E:2006/6925, K:2007/6627 sayl karar ile Ortadan Kaldrma (Bozma) karar verilmitir. Yine TMSFden alnan cevabi yazya gre, bunlardan etin ERSARI ve Teoman KOMAN hakknda alan mali sorumluluk davalar yarglama aamasndadr. Muhittin FSUNOLU hakknda alan ahsi iflas davas iflas koullarnn olumad gerekesiyle reddedilmi, karar Fon tarafndan temyiz edilmitir. Yine Muhittin FSUNOLU hakknda alan mali sorumluluk davasnda ise Garipolu Grubu ile protokol yapldndan Mahkemece davann durdurulmasna karar verilmitir. A. Doan BAYAZIT hakknda alan mali sorumluluk davalarndan ise Szer Grubu ile yaplan protokol gereince feragat edilmitir. Yine 28 ubat sreci sonrasnda yksek faiz ile mevduat toplayan bankalar, dorudan ve dolayl ekillerde ait olduklar holdinglerin paravan irketlerine geri dn olmayacak Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1304 krediler amlardr. Bu kredilerin geri dnmemesi sonucunda bankalar Fona devredilmek durumunda kalm, hakim ortak ve yneticileri hakknda da Bankalar Kanununa muhalefetten (bata zimmet sulamas olmak zere) ok sayda dava almtr. Komisyonumuza bilgi veren dnemin stanbul 8. Ar Ceza Mahkemesi (bankaclk mevzuatna muhalefete ilikin zel yetkili mahkeme) Bakan Sayn Mustafa Aknn ifade ettii zere, 157 klasrlk mar davas, 145 klasrlk Etibank davas, 142 klasrlk Yurtbank davas, 80 klasrlk Smerbank davas, 55 klasrlk Toprakbank davas, 60 klasrlk Bankkapital davas karara balanmtr Dnyann en byk banka zimmet olay mar Bankasn iki seneden nce karara balamay baarmtr. Ve bu karar Yargtay 7nci Ceza Dairesinden geerek kesinlemitir. Banka otoritelerince mar Bankasndaki zimmet suuna konu parann miktar, suun ileni biimi ve nitelii itibaryla dnya bankaclk tarihinin en byk banka yolsuzluu olay olarak deerlendirilmitir. Yine 60 milyara yakn bu davada adli para cezasna hkmedilmitir. Bu da dnyann en byk adli para cezas olarak gemitirAncak yine Sayn Mustafa Aknn belirttii gibi ..Yargtay'n bozma gerekeleri yol gsterici ve zm odakl olmamtr. Yargtay'n defeatle bozmalar yarglamalar uzatmtr. Yaklak on yl aan yarglama sreleriyle adil yarglama ilkesi zorlanmtr. Batk bankalara el konulmas sonrasnda geen zaman sanklar lehine ilemitir. Bu durum on suun zamanamna uramasna sebebiyet vermitir Bankaclk Kanunundan kaynaklanan on suun. Zimmet suunun dndaki tm sular zamanamna uramtr. Yargtay'ca adiyen zimmet suunun kapsam yeni yorumlarla geniletilmitir. Su oluturan eylemlerin byk bir ksm basit zimmete dhil edilmitir. Bu dosyalardaki basit zimmet suunun zamanam sresi de dolmak zeredir. Yargtay aamasnda kimi hkim hissedarlarnn dosyas kaybolmutur. Yahya Murat Demirelin dosyasnda olduu gibi. Yargtay aamasnda kimi batk banka hissedarnn dosyas zamanamna uramtr. Cavit alar, Halis Toprak, Erol Aksoy gibi Anadolu Sermayesinin Gelimesinin Engellenmesi Bilindii zere, lkemizde 1980 ylna kadar ithal ikameci bir kalknma stratejisi uygulanmtr. Bu dnemde i pazara ynelik alan firmalar, arkalarna devlet desteini de alarak gmrk korumas arkasnda bymelerini srdrmlerdir. Sz konusu dnemde yksek oranda tevik denmi olmasna ramen, byk sanayi irketlerini dnya rekabetine yneltici stratejiler uygulanmamtr. Kukusuz burada byk sanayi irketlerinin de byk hatalarn gzden uzak tutmamak gerekir1956. Yeni kurulan endstriler balangta korunabilirse de bu durum Trkiyede; snrsz bir koruma halini alarak 1980li yllara kadar devam etmitir. Bu sre ierisinde ieride tekel ve oligopollerin olumas sonucunda; verimsiz ve israfla alan, maliyetleri yksek ve ancak i piyasaya sat yapabilen firmalar olumutur. lkemizde aa yukar her alanda faaliyet gsteren ve az sayda olan holdingler, ekonomide byk bir etkinlik kazanmlardr1957. Tekellemenin en iyi gstergesi, 1969 ylnda kullanlan 251 maddeden 93nde en byk , iki veya bir firmann toplam retimin %100n, 87 maddede en byk retimin %75 ile %99unu, 56 maddede ise, ilk byk firmann %50 ile %74n rettii ve geriye kalan 15 maddede ise, %50sinden azn retmekte olmalardr1958.

1956

zel, Mustafa; Devlet ve Ekonomi, z Yaynclk, stanbul, 1995, s. 31.

Fikret, Trkiye Ekonomisinde ki Bunalm Dnemi; Devletilikten 24 Ocak Kararlarna, Birlik Yaynlar, Ankara 1986, s. 259.
1958

1957Bakaya,

Altan, Mehmet; Sperler ve Trkiye, stanbul: Afa Yaynlar, 1986, s. 109. (Altan, Sperler).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1305 1980de Trkiyedeki ekonomik yapda serbest piyasa modeli uygulanm olmakla birlikte, serbest piyasa ve tam rekabet koullar tam olumadndan dolay, rekabet mekanizmas alamamtr. Trkiyede fiyatlar serbest rekabet yaftas altnda, tekel ve kartellerin insafna terk edilmitir. Bu durumda rekabet piyasasnn kalbi olan fiyat mekanizmasnn tam ve mkemmel altn kabullenmek mmkn grnmemektedir. Daha nceki srete tekel gcn elinde bulunduran stanbul sermayesinin retmi olduu veya yurt dndan ithal etmi olduu rnlerin bayiliini gerekletiren Anadoludaki irketler, 1980li yllardan itibaren yava yava gelimeye balamlardr. Dou Blokunun da paralanmasnn ardndan sz konusu firmalar Anadoluda bayilik srecinden retim srecine geerek kendi rnlerini satma ynnde giriimlerde bulunmulardr. 28 ubat darbesinin nemli nedenlerinden birisi Anadolu sermayesinin bayilikten retime gemeye almas olmutur. Anadolu sermayesinin retime balamas stanbul'un statkocu sermayesini rahatsz etmitir1959. Piyasann kontroln kaybetme endiesi duyan stanbul merkezli sermaye, tekelci konumunu devam ettirmek iin asker-sivil brokrasiyi harekete geirmitir. ounluu Anadolu kentlerinde retime balayan pek ok irket "irticac" sulamasyla ya zor durumda kalm1960 ya da iflas etmitir. Bu srete sz konusu firmalarn genileme yatrmlarna tevik verilmedii gibi aldklar tevikler de iptal edilmi, rnleri kara listeye alnmtr1961. Trkiyede bir taraftan yatrm ve retimde bulunmas iin yurt dndan yabanc sermayenin gelmesini salamak amacyla tevik ve muafiyetler verilmi, dier taraftan da kendi bnyesinde bulunan yerli sermayenin bir ksmna yeil sermaye ad verilerek, sahiplerinin yatrmlarn engelleme veya rettikleri mallarn baz kurumlarda satna izin verilmeme gibi dnyada grlmemi bir ironi yaanmtr. te yandan bu dnemde ABD ve dier birok Avrupa lkesinde Arap sermayesini ekmek amacyla bankalar faizsiz kazan sistemini faaliyete geiren uygulamalara gemilerdir. Bunun yannda New York borsasnda dini bakmdan kabul grmeyen ve alkol, domuz eti retimi ya

Nitekim Ezgi GRSES de 28 ubat Demokrasi Ters eritte adl almasnda (sh. 194-195) 28 ubatn Cumhuriyet tarihi boyunca ekonomik ve siyasi bakmdan ayrcalkl bir kesimin, brokrasinin ve devletle organik iliki iindeki byk sermayenin, yeni gelien toplumsal glere kar giritii bir tasfiye operasyonu olarak okunabileceini ifade etmitir. Yazar, bu durumu zall yllarda balayan giriimcilii tevik etme ve ekonomiyi da ama politikalar 1990l yllardan itibaren geleneksel merkezin dnda, yani devletten nispeten bamsz oluan ve adna ksaca Anadolu sermayesi dediimiz yeni bir iktisadi gcn ortaya kmasn kolaylatrmtr slamc siyasetin o dnemde ykselie gemesi de bir yanyla bu ekonomik dinamikle balantldr. Ne var ki, bu ykseli geleneksel kayrmac ekonomik sistem iinde devletle ibirlii halinde palazlanm olan yerleik ve daha byk sermayeyi ciddi olarak kayglandrmtr. Bu evreler Refah Partisi iktidarnn kendileri aleyhine olarak bu kenar gcn destekleyeceinden endie etmilerdir. Nitekim RPnin byk orta olduu hkmetin ekonomi alannda izledii kimi politikalardan byk sermayenin rahatszlk duyduunu ve bunu kontrol ettii merkez medya araclyla da vurduunu biliyoruz. Byk lde bu nedenle devlet eliyle datlan ranttan kendisinin artk yararlandrlmayaca, dolaysyla geleneksel avantajl pozisyonunu ve sekin snfsal statsn kaybedecei endiesine kaplan byk sermaye, RP-DYP koalisyonuna sert bir muhalefet yrtmeye balamtr eklinde zetlemitir. (Ezgi GRSES, 28 ubat-Demokrasi Ters eritte, stanbul 2012)
1959 1960

Sz konusu irketlerden biri de Kayserili iadamlar tarafndan kurulan Dost Sigorta irketi olmutur. Sz konusu irkete ve alanlarna ynelik olarak irket kurucular (Mustafa Tekeli, Saffet Arslan) tarafndan 18.10.2012 tarihinde Komisyonumuza verilen bilgilerden de anlalaca zere emniyet ve yarg ayakl bir ok bask uygulanm ve sonu olarak irket feshedilmek zorunda kalnmtr. Bu durumun etkileri Komisyona bilgi veren Saffet Arslann ifadelerine ...Bu tutuklanp brakldktan sonra ben ii tamamen braktm. Kendimde bir enerji, bir gayret gremiyordum. Hep nme benim her eyimi feda etmek istediim devletin, sebepsiz, gereksiz, lsz tutuklamas geliyordu ve kendimi gvende balanacak bir lkede hissetmiyordum gibi. Acaba lkemi deitirsem, Trklkten kmak aklma gelmiyor da lkeyi deitirmek aklma geliyor ve ben o zaman llebilir rakamlar vermek istiyorum:1200 kii alan pek Mobilyay 450 kiiye drdm ve hala daha pek Mobilya eski formunu yakalayabilmi deil eklinde yansmtr. Yaar, Sleyman, 28 ubatn Halka Maliyeti Ne oldu?, Sabah Gazetesi, 7 Mart 2012.

1961

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1306 da ticareti gibi alanlarda faaliyet gsteren firmalarn hisselerinin dahil edilmedii Islamic Index oluturulmutur1962. Trkiyede adna yeil sermaye adnn verildii sermaye kesimine kar yrtlen yok etme ya da yatrmlarn engellemeye ynelik giriimler eski bakanlardan Gne Tanerin komisyona verdii bilgilerde de aka yer almaktadr. Gne TANER ifadesinde, lker grubunun tevik almak iin hazineye bavurusunun onaylanmamas iin Genelkurmaydan bir albayn istekte bulunduunu Tevik Uygulama Daire Bakanndan rendiini ifade etmektedir. Bunun zerine kendisinin evik Biri aradnda lkerin irticac olduunu, ayn zamanda malarnda Trk Bayran gremediklerini sylemesi zerine kendisinin gelecek mata bayrak olursa sorun ortadan kalkar m? Sorusuna, evik Birin evet cevabn verdiini sylemektedir. Birin bu sz zerine lkerin bir sonraki manda stadyumu bayraklarla donatmasnn akabinde tekrar evik Biri aradn ve evik Bir tarafndan ekincenin bittiinin sylenmesine karlk, Birin bu kez de Atatrk posteri olmadna iaret etmesi zerine Dnyann neresinde byle bir ey var diye sorduunu ve kendisinin amacnn zm yemek deil bacy dvmek olduunu sylediini, daha sonra da tevik belgesini imzaladn vurgulamaktadr. Beeri Kaynaklarn retkenliini ve Gelimesini Engellemesi 28 ubat sreci zellikle askeri kesimde siyasi gr ya da dini inancndan dolay iten atlan subaylarn saysnda belirgin artn yaand dnemdir. Askeri personelin iten atlmas bir yana bu kiilerin baka kamu kurulularnda almalar yasaklanm, hatta baz zel sektrde istihdam edilen bu personelin altrlmamas noktasnda iyeri sahiplerine eitli ekillerde telkinlerde bulunulmutur. Bu srete TSKdan YA kararlar ile ok sayda asker personelin iliii kesilmitir. Bu askerlerden byk bir ounluu irticai faaliyetlerde bulunduklar iddiasyla, dier ksm ise uyuturucu ve dier nedenlerden dolay TSK bnyesinden karlmlardr. te yandan 28 ubat mdahalesinin bir baka madur kesimi bartl rencilerin eitim kurumlarndan uzaklatrlmasdr. Eitimde frsat eitliini, din ve vicdan zgrln tanmayan ve kadna kar ayrmcln bir baka boyutunu oluturan bu yasak otuz bin civarnda gen kz veya kadnn okuldan ve iinden ayrlmas ya da atlmasna sebep olmutur. Anlamsz bir ekilde laiklik yaftas altnda yksekretimden mahrum braklan bu kzlarn bata eitim olmak zere salk sektr ve dier hizmetler sektrnde yetimi eleman boluunu giderebilme potansiyeli heba edilmitir1963. Sermaye irketi Olarak OYAKn Ekonomik Gcnde Art Trkiyedeki askeri mdahalelerin nemli nedenlerinden birisi askeri kanadn gelir dzeyinin, dolaysyla da hayat standartlarnn azalmas olarak sylenebilir. 1960 asker darbesinin arkasnda Demokrat Partinin krsal kesiminin kalknmasna ynelik politikalarndan honutsuz asker ve sivil brokrasi, sanayi burjuvazisi, aydn kesimlerden mteekkil kent merkezli bir koalisyonun olduu bilinmektedir.

1962Acar,

Mustafa, Bir Ekonomik ve Siyasi Karabasan: 28 http://acar.aksaray.edu.tr/agenda.asp?ShowDetail=Yes&AgendaId=100

ubat ubat

Sreci, Sreci,

Gndem, Gndem,

28.02.2012. 28.02.2012.

1963 Acar, Mustafa, Bir Ekonomik ve Siyasi Karabasan: 28 http://acar.aksaray.edu.tr/agenda.asp?ShowDetail=Yes&AgendaId=100

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1307 27 Mays 1960 askeri darbesinden ksa sre sonra, gnn asker-sivil hkmetince nerilen ve Kurucu Meclis tarafndan karlan "zel Kanun" ile OYAK ad altnda bir oluum meydana getirilmitir. Asl ama TSK yeleri iin yardmlama hizmetlerinin tesis edilmesi yannda ye birikimlerini artrma amacna ynelik olarak itirak yatrmlar da yapmaktr. Faaliyetleri asndan bakldnda OYAK ayn anda hem zorunlu bir tasarruf kurumu, hem bir ek sosyal gvenlik ve hizmet kurumu hem de bir holding kuruluu konumundadr. OYAK her eyden nce bir zorunlu tasarruf kuruluudur. OYAK, yeleri iin Emekli Sandnn yan sra bir ek sosyal gvenlik kurumudur. Bu adan OYAKn yasayla ngrlen hizmetleri sosyal yardmlar ve sosyal hizmetler olarak ikiye ayrlmaktadr. Sosyal yardmlar, yelerin dedii aidatlar karlnda yaplan emeklilik, lm ve maluliyet yardmlarndan olumaktadr. Bunlar arasnda en nemli kalem emeklilik yardmlar olup, en az 10 yllk sresini doldurmu yelere sunulmaktadr. OYAKn sosyal hizmetler (ya da sosyal amal yatrmlar) ad altnda yrtt faaliyetler ise, kuruma belli oranda gelir salamakla birlikte, daha ok, yelere piyasaya gre ucuz ve uzun vadeli bor ve kredi verilmesi esasna dayanmaktadr. OYAK gelirlerini drt kaynaktan elde etmektedir. 1. yelerden toplad kesintiler. Silhl Kuvvetlerin muvazzaf subaylar OYAK'n doal yesidir. Savunma Bakanl'nn sivil memurlar ve OYAK'n yzde 50'den fazla hissesinin olduu ticari kurululardaki sivil memurlar da gnll ye olabilir; her ikisinin de aylk maalarnn yzde 10'u aidat olarak kesilir. Ayrca yedek subaylarn maalarnn yzde 5'i kesilir; ama bunlarn karlkl yardmlama fonlarndan yararlanamazlar. 2. Yatrmlarndan salanan gelir. Elde edilen gelirler tekrar yatrma ynlendirilir. OYAK yeleri hissedar deil aidat deyicisidir, bu yzden onlara kr pay datlmamaktadr. 3. Balar. 4. Krediler ve kamu borlar1964. OYAK kendi zel yasasna tbi olmakla beraber farkl noktalarda hem zel hukukun hem de kamu hukukunun alanna girmektedir. 205 sayl yasann birinci maddesine gre OYAK Mill Savunma Bakanl'na bal ve zel hukuk hkmlerine tbi olup, mal ve idari bakmdan zerk bir tzel kiiliktir. Ayn kanunun 37. maddesinde ise Kurumun her eit mallar ile gelir ve alacaklarnn, Devlet mallar hak ve rhanlna sahip olduu ve bunlara kar su ileyenlerin, Devlet mallarna su ileyenler gibi muameleye tbi tutulacaklar belirtilmektedir. Buradan OYAK'n bir yandan nc kiilerle ilikileri balamnda zel hukuk kurallarna tbi olduunu ve bunun da zellikle gelir amal faaliyetlerini daha rahat yrtebilmesi iin ngrldn, dier yandan da kurumun eitli kamusal hak, yetki ve imtiyazlarla donatldndan kamu hukuku tzel kiisi stats kazandn syleyebiliriz. Daha ak bir ifade ile OYAKn her iki hukuk alannn nimetlerinden yararlanacak bir hukuki yapya kavutuunu ifade edebiliriz1965. "zel Yasa" hkmleri erevesinde dnyada baka rnei bulunmayacak ekilde kurumlar vergisi, dier her trl gelir vergisi, yelerinden katlm creti ve dzenli aidat alan tm kurulularn dedii zel gelir vergisi, btn sat ve tketim vergileri, tm yasal ilemlerden alnan damga vergisi gibi devlet alacaklarndan muaf tutulmutur1966. Askerlerin gemi yllarda olduka ktlemi olan maddi koullarn iyiletirme ve kendilerini o koullara dren sivil iktidarlar karsnda iktisad zerkliklerini garantileme temeline dayal olarak kurulan OYAKa sermaye kesimi de orduyu belli snrlar dhilinde
1964 1965

Parla, Taha; Trkiye'de Merkantilist Militarizm 1960-1998, Birikim, Say 160-161, Austos-Eyll. 2002, s. 204

Aka, smet; Kollektif Bir Sermayedar Olarak Trk Silahl Kuvvetleri, Birikim, Say 160-161, Austos-Eyll.2002, s. 227. Parla, s. 205.

1966

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1308 kendi egemenlik alanlarnn, yani ekonominin iinde grmekten dolay herhangi bir rahatszlk duymam hatta baz konularda ordunun desteini almaktan dolay ksa vadede bu oluumdan memnun kalmtr. nk Trkiye ekonomisi olgunlamad ve pazarlar bo olduu srece sz konusu sermaye kesimi retim ve satm konularnda herhangi bir sorun yaamayacaktr. Dnemin byk sermayesinin kafasnda OYAK iinde toplanacak byk fonlar kendi yatrmlarnda finansman kayna olarak kullanma dncesi de yer almaktadr. Ancak dnemin g dengeleri iinde askerlerin arl daha belirgin ve OYAK sermayenin deil ordunun ngrleri dorultusunda kontrol iplerini kendi tutacak ekilde dev bir holdingleme yolunda ilerlemitir. OYAK'n ilerlemesinin arkasnda hukuki-kurumsal yapsndan kaynaklanan unsurlar yannda genel olarak Trkiye'de sermaye birikim sreci ve snfsal yapnn zelliklerinin etkisi de sz konusudur. Trkiye kapitalizminin yapsal bir zellii az sayda byk sermaye grubunun eksik rekabeti yapdaki piyasalar kontrol etmesidir. Genel olarak izlenen gelime stratejileri ve uygulanan iktisat politikalar byk sermaye gruplarnn kontrol altndaki sektrlerin desteklenmesine yneliktir. Grece azgelimi bir kapitalist ekonominin temel yapsal eksiklerinden biri olan sermaye yetersizlii de gz nne alndnda, kuruluundan itibaren byk fonlar bnyesinde toplayan OYAK, byk sermayenin girebilecei sektrlere yatrm yapm ve devletin sermaye grubu yaratma politikalarndan (krediler, tevikler, muafiyetler vs.) en az dier byk sermaye gruplar kadar yararlanmtr. OYAK'n eitli sektrlerdeki piyasa paylarna bakldnda bu oligopolistik yapnn bir paras olduu daha net olarak grnmektedir. Otomotiv sanayini ele alacak olursak OYAK 1960-80 arasnda binek otomobil piyasasn Ko grubu ile beraber kontrol altnda tutmutur. Ardndan 1980 sonras duruma baktmzda da Oyak-Renault'un sektr paynn 1992-2001 arasnda ortalama yzde 20, 2001 ylnda da yzde 27,7 olduu grlmektedir. MAS'in 2000 yl sektr pay ise yzde 23'tr. Lastik retiminde 1960-80 arasnda Goodyear, Uniroyal ve Pirelli piyasann tm talebini karlayan firmalardr. Goodyear 1971'de toplam lastik retiminin yzde 28,8'ini retirken, 1982'deki piyasa pay yzde 21'dir. imento sektrn ele aldmzda 1976 itibariyle Trkiye'de retilen imentonun yzde 23' OYAK fabrikalar tarafndan retilmektedir. Trkiye'de Oyak hisseli fabrikalarn 1985-1998 arasndaki toplam imento sat iindeki pay ortalama yzde 13,4 olup, yllar iinde srekli art gstermi ve 1998'de yzde 18,8 seviyesine ulamtr. Bunun yannda tarmsal alanda faaliyet gsteren Hekta'n sektrdeki pay ise yzde 18-20 arasnda deimektedir1967. OYAK'n bymesinde etkili olan dier bir unsur ise genel gelime stratejilerinin gerektirdii iktisat politikalarnn siyasal iktidarlarn belli sermaye gruplarna iltimas gemesi olgusudur. Byk ve gl sermaye gruplarnn belli siyasal iktidarlara yakn durarak ek ayrcalklar kazanmasnn lkemizde karlalan olgulardan birisi olduunu kabul ettiimizde, zellikle askeri darbe srelerinde ordunun sahip olduu gcn bu ynde bir etkisi olacan ifade etmek yanl bir deerlendirme olmayacaktr. Batk irketlerin kamu iktisad teekkllerine devredilmesi veya bu teekkllerle ortakla gidilmesi, kamu ihalelerinin alnmas bu duruma rnek olarak gsterilebilir. OYAK, 1980'lerin banda krize giren otomotiv sektrndeki iki irketini (Trkiye Otomotiv Endstrileri A.. [TOE] ve Motorlu Aralar Ticaret A.. [MAT]) 1984'te Ziraat Bankas'na devretmi, inaat sektrndeki Oyak-Kutluta'a bal drt irkete Emlak Kredi Bankas 1985 ylnda ortak olmutur (Snmez, 1987: 252). Benzer ekilde inaat sektrnde, Oyak naat'a 1995 ylnda yzde 25 hisse ile ortak olan SSK, OYAK'a 2 milyon 544 bin dolar demi ve SSK'nn btn inaat ilerinin Oyak naat bnyesinde ve yzde 1 tenzilatla yaplmas
1967

Aka, Kollektif Bir Sermayedar Olarak Trk Silahl Kuvvetleri, s. 250.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1309 konusunda mutabakat salanmtr. Ancak daha sonra bu anlama dhilindeki kazanlarn tesinde OYAK'n SSK ihalelerinden ek kazanlar salad dile getirilmitir. yle ki 1999'da o zamann fiyatlaryla 17 trilyon tutan 9 SSK inaatnn yzde 1 ve 6,5 tenzilatlara OYAK naata verilmesinin akabinde Oyak naat'n bu ileri yzde 23,24 tenzilat ile taeronlara devrettii, bylece aradaki 2 trilyon 443 milyar lirann SSK'dan ekilip Oyak naat'a aktarlm olduu ifade edilmitir. haleye baka irketlerin girebilmesi durumunda maliyetin yzde 30 orannda azalabilecei sylenmitir1968. Finans sektrnde, zellikle bankaclk alanndaki geliimine bakldnda da OYAK'n siyasal gcnn kendisine avantajlar saladna dair nemli gstergeler sz konusudur. 2001 krizinin ardndan sermayesi yetersiz hale gelmi bankalara kaynak aktararak bu bankalar kurtarma operasyonu gndeme geldiinde TBMM Plan ve Bte Komisyonu'nda ancak sektr ii aktif byklkteki pay %1'in zerindeki bankalarn bu kapsama alnaca karar kar. Esasnda kurtarma limiti %1 deil de 1,5 olarak saptansayd biri Trkiye'nin en byk medya kuruluunun, br en byk sna asker grubunun olan iki banka darda kalacaktr. Bunun yannda tasarda kriter olarak yalnzca piyasa paynn bulunmasnn yetersiz kald eitli kesimlerce de ifade edilmitir. zel sermayeli ticari bankalar grubunda batk kredi oran Mart 2001 de % 3,9 iken Oyak Bank'ta 12,7 olmas, ortalama aktif krllnda da Oyak Bank'n %-5,3 ile 1,2 olan ortalamann altnda kalmas, dier kriterler asndan kt durumda olan Oyak Bank'n keyf bir kriter belirlemesi sonrasnda kurtarma izgisinin zerinde kaldn gstermektedir. Bu skntnn atlatlmasndan sonra Oyak Bank TMSF'den Smerbank' alarak sektrde en bykler arasna girmitir. Smerbank'n alm srecinde de ifade edilmesi gereken ilgin durumlar bulunmaktadr. OYAK Ynetim Kurulu bakan Seluk Saka Smerbank' "satn alma bedeli olarak btn tahminlerin aksine sadece 50 milyar TL gibi sembolik bir para demi olduumuzu bu vesile ile bildirmek isterim" demekte ve "deerini bu ak metinde rakam olarak belirtmeyi uygun grmediim menkul ve gayrimenkulleri olan Smerbank'n 4,5 aylk faaliyet sonunda brakaca kr dier 25 itirakin toplam krna eit, hatt zerinde bir rakam" olacaktr diye devam etmektedir. Gerekten de bakldnda Oyak Bank'n 2000 yl zarar 8,6 trilyon TL olmu ve Smerbank'a 27 trilyon sermaye koyacan aklam, Smerbank-Oyakbank birlemesinden sonra ise bankann 2001 yl kr 167 trilyon olarak aklanmtr. Yani tm masraflarnn kat be kat zerinde kr elde edilecek olan Smerbank kelepir bir fiyata OYAK'a devredilmitir1969. OYAK'n karllnda byk srama gsterdii dnem da ak ekonomik byme stratejisinin benimsendii 1980 sonras dnemidir. 1961-1980 dneminde OYAK'n ortalama krll 16 birim iken, 1981-2001'de 100 birime sramtr. 1990-2001 iin ise bu say 165 deerine ulamtr1970.
Tablo:18 OYAKn Karllk Gstergeleri Yllar Kr 2000 217385 2001 594382 2002 494691 2003 661393 2004 925369

Kaynak: OYAK Faaliyet Raporlar, www.oyak.com.tr.

1968 1969 1970

Aka, Kollektif Bir Sermayedar Olarak Trk Silahl Kuvvetleri s. 252. Aka smet, Trkiyede Askeri-ktisadi Yap: Durum, Sorunlar, zmler, s. 11. Aka, Trkiyede Askeri-ktisadi Yap: Durum, Sorunlar, zmler, s. 12.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1310
1000000 900000 800000 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 2000 2001 2002 Kr Grafik-6: OYAK Karllk Gstergesi Geliimi 2003 2004

Yukardaki tabloda OYAK Holdinge ilikin 2000 yl sonras krllk durumu gsterilmitir. Tablodan da grlecei zere 2001 ylna kyaslandnda 2002 ylnda azalma sz konusudur. 28 ubat darbesi sonrasnda Trkiye'deki firmalarn karllk oranlarna bakldnda ise en karl kan kurululardan birinin OYAK olduu grlmektedir. 28 ubat ncesinde sralamaya giremeyen OYAK, 2000 ylnda 4,9 milyar dolarlk ciroyla Ko ve Sabanc Holding'den sonra nc sraya ykselmitir. 2001 sonuna gelindiinde ise Sabanc Holding'in net krnn 120 trilyon lira olduu dnemde OYAK'n net krnn 594 trilyon TL deerine ulamas dikkate deerdir. 2001 Krizinin Alt Yapsn Oluturmas 2000 yl bandan itibaren uygulamaya konulan istikrar programnda ekonomik hedefler dorultusunda uygulanacak dviz kuru politikas tespit edilmitir. Bu balamda gelecee dnk beklentilerin ve enflasyonist basklarn azaltlmas hedefi dorultusunda dviz kuru apa olarak benimsenmitir1971. Ancak, kur artlarnn ngrlebilir olmasnn ardndan bankalar, dviz borlanarak TL cinsinden ihra edilen Devlet Borlanma Senetlerini (DBS) satn almaya balamlardr. Bu durum bankaclk sektrnn artan oranda dviz pozisyonunda ak vermelerine, dolaysyla byk oranda kur riski tamaya balamasna sebep olmutur. Balangta programa duyulan gven ve kamu borlanma senetlerine kar artan talep faiz oranlarn hzla aa ekmitir. Bu dorultuda i borlanma faizlerinde kur apasna uyum gsteren bir d yaanrken, enflasyondaki dn ayn lde hzl olmamas sonucunda reel kur deerlenme eilimine girmi, ithalat artma eilimine girmi ve cari ilemler dengesi olumsuz ynde iaretler vermeye balamtr. Cari ilemler dengesindeki gelimeler bilinmesine ramen, portfylerinde ykl miktarlarda TL cinsi DBS bulunan bankalar bilano zarar olumasnn nne gemek amacyla mevcut faiz seviyelerini korumaya almlardr. Ancak, zelletirme gelirlerinde hedeflere ulalamamas, yapsal nlemlerin alnmasnn gecikmesi nedeniyle programn azalan kredibilitesinin sonucu olarak i borlanma faizleri ykselmeye balamtr1972. Aylk ortalamalar itibariyle, gecelik basit faiz Ekim 2000de yaklak yzde 39dan, Kasm aynda yzde 95e ve Aralk aynda yzde 183e
1971

Yay, Glsn Grkan, Enflasyonu Drme Politikalarnn Maliyetleri: Teori, Uygulama ve Trkiye, ktisat, letme ve Finans Dergisi, Say:184, Temmuz 2001, s. 77 Hazine Mstearl, Bor Ynetim Raporu, Nisan 2003, s. 20. (Hazine, Bor Ynetim).

1972

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1311 kmtr. kinci el bono ve tahvil piyasalarnda aylk ortalama bileik faizler Ekim aynda yzde 38 iken, bu oran Kasmda yzde 45e ve Aralkta ise yzde 78e ykselmitir1973. Bu ksa dnemde bankalarn portfylerindeki Hazine katlarnn piyasa deeri derken, irket sektrnde ksa vadeli kredi faiz ykleri artmtr. Bu durumdan bilanolarnda ykl miktarlarda DBS tayan bankalarn bilano yaplar olumsuz ynde etkilenmi ve DBS teminatlar yetersiz kald iin likidite skklklar da yaanmaya balamtr1974. Likidite skntsnn yaand srete Merkez Bankas net i varlk tavan hedefi nedeniyle faizlerin ykselmesine kar herhangi uygulamaya bavurmas sonrasnda faizler giderek artmtr. Faiz oranlarnn ar ykselmesi kamu ktlarndan klarda ve dvize olan taleplerde art meydana getirmitir. Bu srete Merkez Bankasnn bankalara vermi olduu kredilerin de dviz talebine dnmesi Merkez Bankasnn dviz rezervlerini azaltmtr1975. 2000 yl sonuna doru IMFden salanan ek destekle dviz rezervleri artrlm ve mali piyasalar ksmen sakinlemi olmasna ramen piyasa aktrlerinin bekledii yapsal deiimlerin gerekletirilmedii ve siyasi belirsizliin giderek ykseldii ortamda piyasann tedirginlii tam olarak giderilememitir. Nihayetinde Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda Cumhurbakan ile Babakan arasnda yaanan tartma sonras Babakan tarafndan yaplan aklamalarn akabinde ikinci speklatif hareket balamtr. 21 ubatta bankalar aras para piyasasnda gecelik faiz %6200e kadar km ve ortalama %4018,6ya ulamtr. 16 ubatta 27,94 milyar dolar olan Merkez Bankas dviz rezervi 23 ubatta 22,58 milyar dolara inmi ve rezerv kayb 5,36 milyar dolar olmutur. Kasm aynda yaanan krizinde dvize saldr yabanclarla snrl kalrken, ubat krizinde yerlilerin de, zellikle bankalarn dvize hcum yaptklar grlmtr1976. Kriz ile birlikte ngrlebilir kur rejimi seenei geerliliini yitirmitir. Sermaye hareketlerinin kontrol edilmedii koulda, hem dviz kurunu hem de faizleri bir ara olarak kullanmak mmkn deildir. Serbest dalgal kur rejimine ani ve zorunlu geiin ardndan ulusal parann d deerinde yksek oranl dme meydana gelmitir. Devalasyon sonrasnda daha nce faiz oklaryla bilanolar hasar grm banka ve irket sektrn, zellikle ak dviz pozisyonlar ile bu krize yakalanan ekonomik birimleri beklenmedik llerde ktletirmi, z kaynaklar erimi ve varlk deerleri azalmtr1977. Trkiyede 2001 ylnda meydana gelen finansal krizin temel belirleyici unsurlarndan olan kamusal dengesizliklere bal olarak reel ve finansal kesimin asli grevinden uzaklamas yannda finansal sektrn sorunlarnn derinlemesindeki temel aktrn 28 ubat darbesi olduunu syleyebiliriz. 28 ubat darbesinin ardndan bu sreci destekleyenlerin arzular dorultusunda baz kamu bankalar zelletirme ad altnda 28 ubat onaylayan kiilere yada bunlarn destekledikleri kurululara devredilmitir. %100 mevduat garantisinin varlnda yksek faiz ile mevduat toplayan bankalar eitli ekillerde bal bulunduklar holdinglerin irketlerini geri dnmeyecek kredilerle fonlamlar ve bankalarn iinin boalmasna neden
1973Celasun,

Merih: 2001 ncesi ve Sonras: www.econ.utah.edu/~ehrbar/erc2002/pdf/i053.pdf, s. 16. Hazine, Bor Ynetim, s. 20.

Makroekonomik

ve

Mali

Bir

Deerlendirme,

1974 1975

Eilmez Mahfi, Kumcu Ercan, Ekonomi Politikas Teori ve Trkiye Uygulamas, 2. Bask, Om Yaynevi, stanbul 2002: s. 274.
1976 Uygur, Ercan: Krizden Krize Trkiye: 2000 Kasm ve 2001 ubat Krizleri TEK Tartma Metni, 2001, http://www.tek.org.tr/dosyalar/KRIZ-2000-20013.pdf, s. 23. 1977

Celasun, s. 16.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1312 olmulardr. te yandan kamu harcamalarnda rasyonel kriterlerin uygulanmamas nedeniyle giderek artan kamu dengesizlikleri 2001 krizini tetikleyen ana unsurlardandr. Bunun yannda 1999 yl sonunda balayan ve istikrarl bir ekonomik yapy hedefleyen istikrar programnn yrtcs konumundaki iktidar temsil eden ve kendi aralarnda dahi tam uyumlu almayan ksa vadeli l koalisyon hkmetinin kurulmas da yine 28 ubat srecinin rn olduunu sylemek yanl bir deerlendirme olmayacaktr. Krizin Baz Makro Ekonomik Deikenlere Etkisi 2000 ylnn ilk aylarnda programa kar gven olumas sonrasnda 9,6 milyar dolar yabanc sermaye girii olmutur. 2001 ylnda ubat aynda meydana gelen kriz ise 14,6 milyar dolar sermaye kyla sonulanmtr. Sermaye klarnn ilk etkisi dviz kurlar zerine olmu ve 2000 yl sonunda 0,675 TL olan dolar kuru 2001 yl sonuna kadar %114 orannda ykselerek 1,446 seviyesine ulamtr. Dviz kurunda meydana gelen ykseliler balangta faiz oranlar zerinde etkisini hissettirmitir. Dviz ve faizdeki art enflasyon beklentisini artrm dolaysyla da beklentilerde ktleme meydana gelmitir. Buna paralel olarak i piyasada tketim ve retim dzeylerinde ar dler meydana gelmitir.
Tablo: 19 2000-2007 Baz Makro Ekonomik Gstergeler Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Byme Oran 6,3 -9,5 7,9 5,9 9,9 7,6 6,0 4,7 GSMH (Milyon Dolar) 201463 144607 182929 238408 301635 362769 399712 485313 zel Sektr Sabit Yatrm /GSMH 15,9 12,6 11,0 11,3 14,2 15,0 16,2 15,3 Kii Ba GSMH (Dolar) 2963 2134 2662 3425 4256 5042 5760 6912 sizlik Oran 7,0 8,9 10,8 11,0 10,8 10,6 10,2 10,3

Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr.

Ekonomide talep daralmas doal olarak yatrm ve milli gelir seviyeleri zerinde olumsuz etki meydana getirmitir. 2000 ylnda %6,3 orannda byyen ekonomi 2001 ylnda %9,5 orannda klmtr. Gayri safi milli hslada meydana gelen bu klme ekonomide yaklak 57 milyar dolarlk d meydana getirmitir. Milli hasla seviyesinde dolar baznda bu klme kii bana gelir seviyesine de sirayet etmi ve 2000 ylnda 2963 dolar dzeyinde iken 2001 ylnda bu deer 2134 dolar dzeyine inmitir. Ekonomide meydana gelen bu klme istihdam seviyesini de olumsuz etkilemitir. 2000 ylna gre baktmzda 2000 ylnda %7 olan isizlik oran 2001 ylnda %8,9 seviyesine ulamtr. te yandan dviz kurunda meydana gelen ani ykseli ve piyasada belirsizliin hakim olmas hazinenin borlanma maliyeti zerine etkili olmutur. Bu balamda 2000 ylnda %38 eklinde ve 410 gn vadeli gerekleen i borlanma deerlerinde olumsuz deiim meydana gelmitir. 2001 yl mart aynda devlet i borlanma senetleri ortalama faiz oranlar %193 seviyesine trmanm ve vadesi de 98 gne dmtr. 2001 yl sonuna gelindiinde ortalama borlanma faiz oranlar %96,2 ve vadesi 148 seviyesinde gereklemitir. Devlet i

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1313 borlanma senetlerinin vade srelerindeki azalma ve faiz oranlarndaki ykselme kukusuz ki kamunun borlanma maliyetini artrmtr1978. Bunun yannda devlet borlanma katlar faiz oranlarndaki arta ilikin olarak reel faiz oranlarnn ykselmesi zel sektrn finansman maliyetlerini de etkilemi ve yatrmlarda nemli oranda d olmutur. Yatrmlardaki bu daralma Trkiyede retim ve verimlilik dzeylerinde kayda deer seviyede olumsuzluk meydana getirmitir1979. Hazine ihalelerinde 2000 yl iin reel faiz oran negatif (-0,7) iken, 2001 ylnda %16,4e km, 2002 ve 2003 yllarnda ise srasyla %26,3 ve %22,5 dzeylerinde gereklemitir. Reel faizlerdeki art zel sektrn finansman maliyetine yansm ve yatrmlar nemli oranda dmtr. 2000 ylnda zel sektr sabit sermaye yatrmlarnda %10,5 orannda art olmu ve 32 milyar ABD dolarna ulamtr. Bunun yannda kriz yl olan 2001 ylnda %43,1 orannda azalarak 18,2 milyar ABD dolarna dmtr. Yatrmlardaki bu azalma reel faiz oranlarnn %20den yksek seyrettii 2002 ve 2003 yllarnda da devam etmitir. 2000 ylndaki yatrm dzeyi 2004 ylnda ancak alabilmitir. Yatrmlarn 2000 ylndaki miktarnn 2001, 2002 ve 2003 srdrlebildiini kabul ettiimizde zel sektrn toplamda 30 milyar ABD dolar deerinde daha fazla yatrm yapabilecei kolaylkla hesaplanabilecektir.
Tablo: 20 Enflasyon, Dviz Kuru ve Faiz Oran Gstergeleri Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Tfe 39,0 68,5 29,7 18,4 9,4 7,7 9,7 8,4 fe 32,7 88,6 30,8 13,9 15,4 2,7 11,6 5,9 Dolar Kuru 0,675 1,446 1,642 1,402 1,348 1,349 1,419 1,170 D. Kuru Deiim Oran 24,4 114,3 13,5 -14,6 -3,8 0,1 5,2 -17,9 DBS Faiz Oran 38,0 96,2 63,8 45,0 25,8 16,9 18,2 18,8 Reel Faiz Oran -0,7 16,3 26,3 22,5 15,0 8,5 7,7 9,6 Dv. Tev. Hes./M2Y 47,1 52,2 55,1 49,8 41,4 35,9 33,1 33,9

Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr.

140 120 100 80 60 40 20 0 20 40 Tfe D.KuruDeiimOran DBSFaizOran 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Grafik-7: Enflasyon, Kur ve Faiz Oranndaki Deimeler

1978

Kalknma Bakanl, 1996-2001 Dneminde Yaanan Krizler ve Etkileri Raporu, Ankara, 2012, s. 10. (Kalknma, Rapor). Kalknma, Rapor, s. 10.

1979

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1314 Trkiyede retim ve yurt ii talep miktarnn ithalata bamllk katsays yksek dzeydedir. Bu nedenle dviz kurlarndaki hzl artn etkileri 2001 yl ierisinde kendisini gstermi ve 2000 ylnda %39 olan tketici mallarndaki fiyat art 2001 ylnda %68,5 oranna kmtr. Makro ekonomik istikrarszln varlnda ve sermaye hareketlerinin serbest olduu koullarda ulusal parann fonksiyonlarn yerine getirememesinden dolay ekonomik ajanlar istikrarl ve konvertibl olan baka lke paralarna ynelmektedirler. Dolarizasyonun gstergelerinden birisi olan dviz tevdiat hesaplarnn M2Yye oran 2001 krizi sonrasnda %55 seviyelerine kmtr. Dolarizasyon, bata mevduat olmak zere kaynak yapsn olumsuz etkilemitir. Yurt ii makroekonomik istikrarszlk, bankaclk sektrnn zellikle mevduata dayal kaynak yapsn dolarizasyondan dorudan etkilemitir. Bu durum, hem yabanc para cinsi tasarruf sahiplerinin hem de yabanc para kredi mterilerinin, bankaclk sistemi dna, kaymalarna neden olmutur1980. 2001 Krizinin Kamu Mali Dengesine Etkisi 2000 yl banda uygulamaya konulmu olan Ekonomik Programn nemli amalarndan biri kamu kesimi borlanma gereinin azaltlmas ve kamu finansmannn dengeli bir ekilde yrtlmesi olmutur. Bu erevede, uygulanan sk maliye politikalar, elde edilen zelletirme gelirleri ve d piyasalardan uygun koullarda salanan kaynaklar ile i borlanma ihtiyacnn azaltlmas ve kamu bor stokunun GSMHye orannn uluslararas kabul grm seviyelere indirilmesi hedeflenmitir. Fakat 2001 yl ubat ay sonlarna doru patlayan kriz sonrasnda meydana gelen yksek faiz ortam var olan kamu dengesizlii problemini krklemi, kamu kesimi ksa vadede mali sistem ierisinde i bor stokunu evirme sorunuyla kar karya kalmtr.
Tablo: 21 Kamu Dengesine likin Gereklemeler Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 KKBG/GS T. Borlar YH (Bin TL) 8,9 36.420.620 12,1 122.157260 10,0 149.869.691 7,3 194.386.700 3,6 224.482.922 -0,1 244.782.000 -1,9 25.1470.121 0,1 255.310.132 Bor/GSM H 29,1 69,2 54,4 54,5 52,3 50,3 43,6 40,4 .B. dem./ Serv. 49,5 24,6 30,8 32,0 27,9 22,8 24,7 27,0 Faiz Bor Bor Bor Faiz Serv./Gsmh d./ Gsmh 29,9 14,8 93,1 22,9 51,2 15,8 46,6 14,7 42,7 11,6 35,8 8,1 27,4 6,7 24,6 6,5

Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr.

Yukardaki tabloda 2000-2007 yl kamu kesimi i borlanmasna ilikin deerler ve bu deerler ile dier ekonomik deikenlere oran sunulmutur. Tablodan da grlecei zere Kasm 2000 ve ubat 2001 krizler sonrasnda kamu kesimi borlarnda nemli oranda artlar sz konusudur. nk bu dnemde yukarda da belirtildii zere finansal kesimde faaliyet yrten 20 bankann Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna devri yaplmtr. Devredilen bankalarn mali ykmllklerinin Hazineye devri ile bor miktar ykselmitir. 2001 ylnda i borlarda katndan daha fazla art yaanmtr. Toplam kamu kesimi borlanma gereinin gayri safi yurt ii hslaya oran yaklak %50 orannda ykselmi ve % 8,9dan %12,1e kmtr.
1980

BDDK, Tebli, s. 13.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1315 2000 yl sonrasnda kamu i borlanmasnn nemli oranda tahvil ile gerekletirildii dikkate deerdir. 2000-2004 yllar aralnda i borlanmalarn yaklak yzde 15i bono, yzde 85i tahvil eklindedir. 2005 ylndan itibaren bonolarn orannda nemli d olmu ve 2005-2007 dnemi iin kamu i borlanmalarnda bonolarn pay ortalama % 4,5 seviyesine inmitir. 2007 yl iin bonolarn pay %2,4 dzeyine inmi, tahvillerin pay ise 97,6 seviyesine kmtr. 2001 krizi sonrasnda gelien sre itibariyle bonolarn paynda azal, tahvillerin paylarnda art gzlenmesi uygulanan istikrar program ve oluan siyasi istikrar sonrasnda i borlanmada vade basksnn giderek azaldn ifade etmektedir. Bor ykndeki dn srdrlebilmesi mali disiplinin yan sra, etkin bir borlanma politikasnn izlenmesini gerektirmektedir. Borlanma maliyetleri derken vadelerin uzamasn ngren sz konusu erevede, uzun vadeli deiken faizli senetlerle borlanlmasnn nemli etken olduu sylenebilir1981. 2001 yl sonras istikrar programyla birlikte uygulamaya konulan yapsal reformlar ve salanan mali disiplin faiz oranlarn bir nebze kontrol edilebilir dzeye indirmitir. Buna ilave olarak faiz d fazla hedefinin tutturulmas milli gelir, bte harcamalar ve vergi gelirleri ierisindeki faiz yknn azalmasna katk yapmtr. zellikle 2005 ylndan sonraki iki yllk srete faiz demelerindeki gereklemelerin gelimi ekonomilere benzer grnm arz etmesi, Trkiyenin uzun zamandan beri zledii tabloyu yakalamas balamnda nemlidir. Trkiyede mali basknln azalmas ve finansal sistemin hacim kazanmas hi kukusuz faiz oranlarnn ynn aa doru ekecektir. Faiz oranlarnn dmesi bir taraftan enflasyonist beklentileri krarken, dier taraftan da kaynaklarn zel kesimin yatrmlarn daha uygun koullarda gerekletirmesine yardmc olmakta ve ekonomik bymeye katk salamaktadr. Bu balamda 2001 sonrasnda kamu kesiminin bor yk yllar itibaryla azal gstermi olmasna ramen, uzun sre bor yknn faiz oranlar zerindeki etkisi devam etmitir. 2001-2007 dneminde i bor servisinin %27,3 faiz demelerine tahsis edilmitir. Daha nce de ifade edildii gibi faiz oranlar ekonomik parametreler yannda belirsizlik, gvensizlik ya da gerginlik ortam gibi faktrlerin etkisinde kalmaktadr. Bu balamda ubat 2001 krizi sonrasnda nominal faiz oranndaki ykselie paralel olarak reel faiz oranlarnda da art meydana gelmitir. yle ki 2001 krizi srasnda gecelik nominal faizler %7000 gibi deerlere ulam ve Trkiyenin krlmas g bir rekora ulamasna neden olmutur. Bizim gibi gelimekte olan lkelerde risk priminden dolay % 4-5 deerine kadar olan reel faiz oran kabul edilebilir seviyelerdir. Bunun zerindeki reel faiz orannn ise ekonomik performans zerinde olumsuz etki yapacan syleyebiliriz1982. Reel faiz oranlarnn ortalama %5 orannda olduunu varsaydmzda 2001-2007 yllar arasnda yksek reel faiz demesinin Trkiyeye maliyeti 90 milyar dolar deerindedir. te yandan i borlarn faiz demelerinin milli gelire orannn kabul edilebilir boyuta geldii 2006 ylnda i bor faiz demelerinin milli gelire oran ayn zamanda 1997 ylnn deeri olan %6,7 oranna eittir. borlarn faizlerinin gayri safi milli haslaya orannn sabit kaldn varsaydmzda 2001-2007 dneminde yksek faiz demelerinin ekonomiye maliyeti 78,0 milyar dolardr. Her iki hesaplamadan ulalan sonular bize eitli nedenlerden dolay artan kamu aklarnn finansman sorunu ile yakndan ilikili olan faiz oranlarnn ykselmesinin 75 milyar dolarn zerinde devlete ek maliyet getirdiini gstermektedir.
1981 1982

TCMB, Elektronik Veri Datm Sistemi, 2006, http://www.tcmb.gov.tr/, s. 49. Acar, s. 83.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1316

2001 Krizinin D Dengeye Etkisi Krizin meydana geldii 2001 ylnda d ticaret dengesizliinde olumlu deiim sz konusudur. hracatta yaklak 4 milyar dolar art, ithalatta ise 13 milyar dolar azal olmutur. Dolaysyla toplam bazda devalasyon sonras 17 milyar dolar civarnda bir nceki yla gre d ticaret dengesinde pozitif gelime olduunu sylemek mmkndr. te yandan ulusal parada deer kaybnn beklenen etkileri vermesinde ihracat ve ithalatn talep esneklikleri nemlidir. thalatn ve ihracatn talep esnekliinin yksek olmas devalasyondan beklenen sonucun alnmasna yardmc olmaktadr. Tersi durumda ise ihracat ve ithalat rakamlar arzulanan byklkte gerekleemeyecektir. Bu adan Trkiyede devalasyon sonrasnda ihracat, ithalat ve d borlar balamnda ayn miktarda yabanc para karlnn daha fazla mal ve hizmet sat ile gereklemesi, devalasyonun maliyetini gstermesi bakmndan nem arz etmektedir. Buna gre ulusal paradaki deer kaybnn ncesi ve sonras kyaslandnda ihracatta 11 milyar dolar, ithalata ise 9,5 milyar dolar deerinde daha fazla mal ve bedel demesi meydana gelmitir. Dolaysyla devalasyon sonras d ticaret asndan 2,5 milyar dolarlk bir kayp sz konusu olmutur.
Tablo: 22 D Dengeye likin Gstergeler (Milyon Dolar) Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 hracat 27.775 31.334 36.059 47.253 63.167 73.476 85.535 107.272 thalat 54.503 41.399 51.554 69.340 97.540 116.774 139.576 170.063 Dor. Yabn. Ser. 982 3.352 566 688 1.092 8.134 16.982 18.394 Topl. D Borlar 118.602 113.592 129.559 144.079 160.992 169.919 207.736 249.478 Kamu D Borcu 64.171 71.480 86.536 95.217 97.078 85.836 87.265 89.326 zel Kesim D Borcu 54.431 42.112 43.023 48.863 63.914 84.083 120.471 160.152

Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr.

te yandan d bor demeleri bakmndan da devalasyonun olumsuz etkisinden bahsedebiliriz. Ulusal parann d deerindeki gerilemenin ardndan 24,6 milyar dolarlk d bor demesi bir nceki yla kyasla 11,3 milyar dolar daha fazla mal ve hizmet sat ile karlanm olunmaktadr. Buradan hareketle ihracat, ithalat ve d bor servisi balamnda krizin yaklak 13,8 (2,5+11,3) milyar dolar ek maliyet getirdii sylenebilir.
Tablo: 23 D Bor Gstergelerine likin Gelimeler (Milyon Dolar); (%) Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 D.Bor/GS MH 44,7 57,7 56,2 47,3 41,2 35,3 39,5 38, 5 D. Bor Servisi 21.937 24.623 28.852 27.810 30.488 36.803 39.264 47.991 Faiz 6.299 7.134 6.402 6.987 7.148 8.034 8.556 10.118 Anapara 15.638 17.489 22.450 20.823 23.340 28.769 30.708 37.873 IMF 1.0876 88 6.138 1.731 4.681 7.778 7.492 5.117 Dolar Kuru 0,675 1,446 1,642 1,402 1,348 1,349 1,419 1,170

Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1317 Bunun yannda IMF ile yaplan grmeler sonrasnda varlan mutabakatlar dorultusunda 2008 ylna kadar destek kredisinin alnmaya devam edildii grlmektedir. Buna gre 20002008 yllar aralnda IMFden yaklak 48,7 milyar dolar destek kredisi alnm, alnan bu kredinin maliyeti 6 milyar dolar seviyesinde gereklemi ve dolar baznda %12,3 gibi olduka yksek oran zerinden faiz demesi yaplmtr. 2001 Krizinin Finansal Sektre Etkisi 2001 ylnn ubat meydana gelen bu ikiz kriz bankaclk sektrndeki yapsal sorunlarn zmne ynelik kapsaml bir programn gerekliliini gstermitir. Gl ekonomiye gei program balamnda finansal sektrn glendirilmesi amacyla kamu ve zel sektre ynelik bir ok kararlar alnmtr. Bu kararlar kamu bankalarn finansal sistem iinde bir istikrarszlk unsuru olmaktan karmay hedeflemi ve grev zarar alacaklarnn tasfiyesi, ksa vadeli ykmllklerin azaltlmas, kamu bankalarna sermaye destei salanmas, mevduat faizlerinin piyasa faizlerine uyumlu hale getirilmesi ve kredi portfynn etkin ynetimi alanlarnda younlamtr. Kamu bankalarnn, zel bankalar ve banka d kesime olan ksa vadeli ykmllklerinin azaltlmas amacyla, Hazineden alm olduklar zel tertip tahviller karlnda Merkez Bankasndan repo veya dorudan sat yoluyla likidite temin etmeleri salanmtr. Bu suretle, 16 Mart 2001 itibaryla 8,5 milyar TL civarndaki ksa vadeli ykmllkler sfrlanmtr. Hazine Mstearl, kat deitirme ve nakit deme suretiyle erken itfa yoluyla kamu bankalarnn nakit girilerinin ve likidite pozisyonlarnn dzenli bir yapda gelimesine ve bylece bu bankalarn ksa vadeli borlanma faiz oranlar zerindeki basklarnn azalmasna katkda bulunmutur. Bunun yannda sermaye yaplarnn glendirilmesi amacyla byk blm menkul kymet olmak zere 2001 ylsonu itibaryla 3,6 milyar TL civarnda sermaye destei salanmtr. Bu balamda kamu bankalarnn grev zarar 19 milyar dolar ve kamu bankalarna yaplan sermaye destei 2,9 milyar dolar seviyesinde olduuna gre, 2001 bankaclk krizinin kamu bankalar zmleme maliyeti toplamda 21,9 milyar dolar dzeyindedir1983. Trkiyede finansal liberalleme sonrasnda zel bankalarn saylarnda art kaydedilmi ve banka says 81e kadar ykselmitir. Daha nce de deinildii zere kurulan bu bankalarn sermaye yaplar arzulanan seviyeden dk, etkin denetimden uzak ve asli fonksiyonlarndan uzak faaliyet yrten yapdadrlar. Bu nedenle ubat 2001 krizinin bankaclk sektr zerindeki etkisi de derin olmutur. ubat 2001 krizi ile Trk bankaclk sektrndeki i denetim ve risk ynetimi zafiyetleri, belirgin bir biimde grnmtr. Gerekleen riskler, zararn hzla artmasna ve zaten yetersiz olan z kaynaklarn erimesine neden olmutur. Sektrn Aralk 2001 itibaryla zarar 10,5 milyar TLye ulam olmas (toplam aktiflerin %6,1i) krizin en arpc gstergelerinden

1983BDDK, Tebli, s. 57. Zira Komisyona bilgi veren Sayn Ahmet ERTRK bu durumu Halk Bankas ve Ziraat Bankas grev zarar diye milyarlarca dolar zarara uradlar ve biraz sonra vereceim ama ncelikle bu rakam telaffuz etmek istiyorum, o gn sadece kamu bankalarn ekonominin iinde tutmak iin, tekrar ayaklar stnde alr hle getirmek iin 23 milyar dolar para aktarld eklinde ifade etmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1318 birisidir. Ayrca bu srete artan dviz kuru ve ykselen faiz, kaynak maliyetini ykseltmitir1984. Yukarda da belirtildii zere, Trkiyede bankaclk faaliyetlerinin sektrn gereklerine uygun ekilde yaplmamas srecinde ortaya kan isel ya da dsal oklarn ardndan eitli dnemlerde baz bankalarn ynetimlerine el konulmutur. 1994-2003 yllar arasnda 20si temett hari ortaklk haklar ile ynetim ve denetimi TMSFye devredilen, be adedi ise faaliyet izni kaldrlarak iflasna karar verilen olmak zere toplam 25 banka bulunmaktadr. 1994 ylndan itibaren haklarnda iflas karar verilen ve temett hari ortaklk haklar fona devredilen bankalara ilikin olarak tasfiye, zmleme ve geri kazanm almalar devam etmektedir. Fona devredilen bankalarn devir zararlarnn, devir tarihleri itibaryla ABD dolar trnden karlklarnn toplam 24.044 milyon dolar seviyesindedir. Faaliyet izni kaldrlan veya ynetimi ve denetimi TMSFye devredilen toplam 25 bankann zmleme srecinde tarihi deerler ile toplam 31,4 milyar ABD dolar kaynak ihtiyac hasl olmutur. Bu kaynan 4,2 milyar dolar fon kaynaklarndan, 25,9 milyar dolar Hazine Mstearlndan borlanma ve 1,3 milyar dolar Merkez Bankasndan kullanlan avanslar eklinde temin edilmitir1985. zel sektr ve kamu sermayeli bankalarn yeniden yaplandrlmasnn lkeye maliyeti 53,3 milyar ABD dolar seviyesindedir. Dier taraftan, zellikle 2001 krizinin bankaclk sektrnde derin hissedilmesinin nedenlerinden birisi de z kaynaklarn arzulanan dzeyden aa olmasdr. Bunun sebebi ise ortaklarn gerektiinde sermaye destei salayacak mal gce sahip olmamalar veya bu konudaki isteksizlikleridir. 2000 ylnn Aralk aynda 4,2 milyar dolar olan bankaclk sektrnn toplam dnem net zarar 2001 ylnda yaanan bu kriz sonrasnda yaklak 2,7 milyar dolar artm, 6,9 milyar dolar TL dnem zarar gereklemi ve ayrca, zel bankalarn sermayesi 6 milyar dolar civarnda erimitir. Finansal piyasalarn performansn izleme aralarndan dieri ise hisse senetlerinin gnlk ilemlerinin yapld borsadr. Trkiyede MKB (stanbul Menkul Kymetler Borsas) hisse senetlerinin al-veri ilemlerinin yrtld piyasadr. Tablo 25te bu piyasada ilem gren hisse senetlerinin toplam borsa kymeti kapitalizasyon deeri ile gsterilmektedir. Ayrca borsada ilem gren irketlere ait bir ok menkul kymet ve deerli evrakn oransal olarak deiimini lmeye yarayan toplu endeks deerleri sunulmutur.
Tablo: 24 MKBye likin Gstergeler (Milyon Dolar); (%) MKB Endeksinde Kapitalizasyon MKB (100 End.) De. Oran Deeri 14476,5 149,9 695.074,2 10138,2 -30,0 476.887,2 10986,9 8,4 344.015,3 12271,0 11,7 690.027,8 19911,8 62,3 980.730,5 29382,2 47,6 1.628.144 39778,6 35,4 1.637.745,2 48239,4 21,3 2.899.857,1

Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

lem Hacmi 180.123 79.945 69.990 99.406 146.511 197.074 222.399 291.409

Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB ve Kalknma Bakanlnn elektronik veri sunum sayfasndan alnmtr.

1984 1985

BDDK, Tebli, s. 29. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu, TBMM Darbeleri Aratrma Komisyonuna Sunulan Rapor, 2012, s. 2

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1319

60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

MKB100Endeksi Grafik-8: MKB 100 Endeksi

Tablodan da izlenecei zere yllk ortalama bazda 2001 ylnda MKBde tm endeks deerinde 2001 ylnda %30 orannda azal olmu ve endeks deeri 10138 seviyesine dmtr. Endeks kriz ncesi deerine ancak 2004 ylnda ulaabilmitir. Buna ilave olarak krizin yaand ay olan 2001 yl ubat aynda ortalama borsa endeksi 9291 deerine inmitir. te yandan borsa kapitalizasyon deeri krizin yaand 2001 ve devamndaki 2002 yllarnda d gstermitir. lgili yllara ilikin borsa kapitalizasyon deerleri srasyla 476,8 ve 344 milyar dolar dzeyine dmtr.

28 ubat Srecinin lke Ekonomisine Maliyeti

Trkiyede halkn oylaryla ynetime gelen siyasi iktidarlarn askeri devlet geleneiyle badamayan icraatlarn takiben eitli ekillerde askeri mdahaleler meydana gelmitir. Askeri mdahalelerin nedenleri ve sonular asndan deerlendirildiinde siyasi, sosyal ve ekonomik unsurlarn ne kt grlmektedir. Bu balamda 28 ubat darbesi irtica tehdidi ve laikliin elden gitme tehlikesi bahanesiyle dnemin iktidarn deitirmeye ynelik olarak asker, medya ve i dnyasnn ittifakyla yaplmtr. Bu dnemde hukuk devleti kurallar hie saylm ve demokrasiye sistem dndan mdahale edilerek siyasi iktidar bask kullanlmak suretiyle deitirilmitir. Bu mdahalenin siyasi ve sosyal bazda etkileri yannda ekonomik bakmdan da etkileri sz konusu olmutur. Bu almada 28 ubat darbesinin Trkiye zerinde yapm olduu etkinin ekonomik boyutu ele alnmtr. Mikro ekonomik deikenlere ynelik veri elde etme yada elde edilen verilere ilikin gvenilirlik sorunu yannda baz deikenlerin kayt altnda bulunmamasndan dolay daha ok makro ekonomik deikenler esas alnarak 28 ubat srecinin ekonomiye etkileri incelenmeye allmtr. Demokratik usullerin geerli olduu ekonomilerde effaf kurallarn bulunmas bir taraftan belirsizlii azaltrken, dier taraftan yneticilerin kaynaklar gayri meru aralar kullanarak bir Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1320 bakasna devretmelerini ve politik arla gitmelerini engellemektedir. Demokrasi politik gcn bar ve ngrlebilir biimde transferini ifade ederken, otokrasilerde politik g iddetle ve intizamsz biimde transferlere konu olmaktadr. Bu trden ynetimlerde kamu harcamalarna ilikin byklkler siyasal karar alma srecinde bask ve kar gruplarnn rant kollama faaliyetleri yoluyla aktif grevler ald ve kamu harcamalar kompozisyonunu byme ve kalknmann finansman yerine hi de rasyonel olmayan kiisel ya da grupsal karlar dorultusunda belirlenmektedir. Nitekim Trkiyede 1997 ylndan itibaren kamu harcamalarnn kullanmnda ekonomik kriterlerin gz ard edilmesi yannda harcamalarn finansmannda da ekonomik rasyonaliteden uzaklalmasnn meydana getirdii sorunlar borlanmay besleyen ve daha maliyetli konuma getiren sebeplere dnmtr. Bu dnemde kamu ve bankalar asli grevlerinden uzaklamlardr. Poplist politikalarn finansman amacyla kamu bankalarnn kullanlmas bu bankalarn grev zararlar yazmalarna neden olmutur. 2001 krizi sonrasnda finansal sistemin glendirilmesi srecinde kamu bankalarnn grev zararlarnn lkeye maliyeti 21,9 milyar dolar seviyesindedir. te yandan yzde 100 mevduat garantisi altnda zel sektr bankalar zayf denetim altnda toplam olduklar fonlar geri dn olmayan ekonomik birimlere transfer etmeleri, z kaynaklar yetersiz ve kk lekli zel bankalarn risklere kar krlganln artrmtr. Nihayetinde bankaclk grevini yerine getiremeyecek hale gelen irketlerin ynetimlerine TMSF tarafndan el konulmutur. TMSFnin ynetimlerini devrald 25 banka iin 31,4 milyar dolarlk kaynak ihtiyac domutur. Sonu olarak zel sektr ve kamu sermayeli bankalarn yeniden yaplandrlmasnn lkeye maliyetinin 53,3 milyar ABD dolar olduunu ifade edebiliriz. Trkiyede yksek kamu borlanma gereine bal olarak artan faiz oranlar bir taraftan zel sektr yatrmlarn dolaysyla da byme srecini olumsuz etkilerken, dier taraftan da bankaclk kesiminin asli grevinden uzaklamasna ve daha ok Hazinenin fon ihtiyacna cevap verecek yapya brnmelerine neden olmutur. Bankaclk sektr kredilerinin toplam aktiflere oran 1990de %47, 1994te %39 ve 2001de %24,6 olarak gereklemitir. Bunun yannda yksek faiz oranlar reel kesimin finansman maliyetlerini artrm ve yatrmlarda gerileme meydana gelmitir. 28 ubat sreci sonrasnda oklara kar krlganlklarn daha da ykselmesiyle 1999 ve 2001 yllarndaki ekonomik klmelerin yatrmlara olumsuz yansmalar 47 milyar ABD dolar civarndadr. Kamusal denge sorununa bal olarak artan faiz oranlar, ilgili dnemde buradan beslenen kesimi ziyadesiyle tatmin ederken, halkn refah dzeyi zerinde olumsuz etki yapmtr. Devlet i borlanma senetlerinin bankalarn toplam aktiflerindeki pay 1990 ylnda %10 iken, bu oran 1999da %23 seviyesinde gereklemitir. Kamu kesiminin faiz harcamalarnn gayri safi milli haslaya orannn deimediini kabul ettiimizde 1997-2007 periyodunda yaklak 119 milyar ABD dolar fazladan faiz giderlerine harcama yapld grlmektedir. Bunun yannda ilgili dnemde hkmetlerin yapsal sorunlara kaytsz kalmas ve poplist harcamalarn finanse etmek iin yksek faiz oranlarn tevik etmeleri ksa vadeli sermaye akmlarn tevik etmi ve kur-faiz arasndaki makasn almasna neden olmutur. Bylesi durumlarda ekonomi ksa vadeli sermaye akmlarna kar bamllk katsays ykselmekte ve meydana gelen cari an srdrlemez boyuta ulatnn hissedilmesinin akabinde sermaye klarnn yaanmas, iktisadi bymeyi olumsuz etkilemekte ve byme performansn istikrarsz klmaktadr. Bu balamda 1999 ylnda meydana gelen ani sermaye klarnn ardndan ekonomide %6,1 orannda, 2001 ylndaki sermaye klar sonrasnda ise gelir seviyesinde %9,5 orannda daralma sz konusu olmutur. ki dnemdeki sermaye klar sonrasnda gayri safi milli hasla dzeyinde toplamda 75 milyar ABD Dolar azal meydana gelmitir. Yabanc sermayenin bir lkede yatrm yapmas iin siyasi, ekonomik istikrar ve krllk oranlar nemli faktrler arasnda bulunmaktadr. Bu anlamda sk sk darbelerin yapld, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1321 konuulduu ya da tehlikesinin bulunduu ekonomilerde yabanc sermaye girileri snrl dzeyde kalmaktadr. Bunun yannda fiyat istikrarnn olmad, piyasada gven unsurunun eksik bulunduu ve karllk oranlarnn tahmin edilemedii ekonomilerde dorudan yabanc sermaye girileri beklentilerin altnda kalmaktadr. Kresel bazda sermaye girilerine ynelik genel eilimlerin younlat 1994-2001 yllar arasnda Trkiyeye ynelik dorudan sermaye yatrmlar beklentilerin altnda kalmtr. Meksika ve Brezilya rneklerinde 1995-2000 periyodu iin dorudan yabanc sermaye girilerinin gayri safi yurtii hslaya oran Brezilyada %3 ve Meksikada %3,2 dzeyinde iken ilgili yllarda Trkiye iin bu oran %0,4 seviyesindedir. Milli gelirin %2 seviyesinde sermaye girilerinin olacan varsaydmz takdirde 16,5 milyar $ daha fazla net dorudan yabanc sermaye girilerinin olacan syleyebiliriz. Trkiyede bir taraftan yatrm ve retimde bulunmas iin yurt dndan yabanc sermayenin gelmesini istenirken, dier taraftan da kendi bnyesinde bulunan yerli sermayenin bir ksmna yeil sermaye ad verilerek, sahiplerinin yatrmlarn engelleme veya rettikleri mallarn baz kurumlarda satna izin verilmeme gibi bir uygulama 28 ubat darbesi sonrasnda yaamtr. te yandan ulusal parada deer kaybnn beklenen etkileri vermesinde ihracat ve ithalatn talep esneklikleri nemlidir. thalatn ve ihracatn talep esnekliinin yksek olmas devalasyondan beklenen sonucun alnmasna yardmc olmaktadr. Tersi durumda ise ihracat ve ithalat rakamlar arzulanan byklkte gerekleebilmektedir. Bu adan Trkiyede 2001 ylnda meydana gelen devalasyon sonrasnda ihracat, ithalat ve d borlar balamnda ayn miktarda yabanc para karlnn daha fazla mal ve hizmet sat ile gereklemesi nedeniyle kazantan ziyade maliyet unsuru olmutur. Ulusal paradaki deer kaybnn ncesi ve sonras kyaslandnda ihracat, ithalat ve d bor servisi balamnda kriz yaklak 13,8 milyar dolarlk ek maliyet getirmitir. Bunun yannda IMF ile yaplan grmeler sonrasnda varlan mutabakatlar dorultusunda 2008 ylna kadar destek kredisinin alnmaya devam edildii grlmektedir. Buna gre 20002008 yllar aralnda IMFden yaklak 48,7 milyar dolar destek kredisi alnm, alnan bu kredinin maliyeti 6 milyar $ seviyesinde gereklemi ve ABD dolar baznda %12,3 gibi olduka yksek faiz oranndan bor alnmtr. Trkiyedeki askeri mdahalelerin nemli nedenlerinden birisi askeri kesimin gelir dzeyinin, dolaysyla da hayat standartlarnn gerilemesidir. 1960 asker darbesi sonrasnda kurulan OYAKn 28 ubat sonrasnda siyasal etkinliini kullanarak finans sektrnde, zellikle de bankaclk alannda nemli gelimeler kaydetmitir. Ayn zamanda OYAK bu etkin gc sayesinde Smerbank TMSF den ok uygun bedel karlnda satn alm ve bu dnemde karlln nemli dzeyde artran nadir kurululardan birisi olmutur. 28 ubat ncesinde sralamaya giremeyen OYAK 2000 ylnda 4,9 milyar dolarlk ciroyla Ko ve Sabanc Holding'den sonra nc sraya yerlemitir. Son olarak 28 ubat sreci lkede beeri sermaye zerinde de etkili olmutur. 28 ubat kararlar sonrasnda TSK bnyesinden siyasi gr ya da dini tercihlerinden dolay 1600den fazla subayn grevine son verilmi, bu kiilerin baka kamu kurumlarnda almalar yasaklanm, hatta eitli ekillerde bask usulleriyle zel sektrde dahi almalar engellenmek istenmitir. te yandan irtica tehdidi bahanesiyle binlerce bartl renci madur edilmi, kamu kurumlarnda bartl alanlar ise ya ban amak ya da alt kurumdan ayrlmak zorunda braklmtr. Laiklik bahanesi altnda kendisine meslek edinmek ya da mesleini icra etmek isteyen bu bireylerin bata eitim ve salk olmak zere birok alanda istihdam olmalarnn engellenmesi, bir taraftan ekonomik gelime srecine negatif etki yaparken, dier taraftan da toplumsal bar zedelemitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1322

Bu balamda bir lkede demokratik ilevlerin geerliliini yitirdii darbe sreleri siyasi sonular yannda ekonomik sonular bakmndan da nemli tahribatlar meydana getirmektedir. Toplumsal reflekslerin tam olarak gelimedii Trkiye gibi lkelerde kamu kaynaklar rasyonaliteden uzaklalarak darbeyi destekleyen kar gruplarnn istekleri dorultusunda kullanlmaktadr. Ayn zamanda kendileri gibi dnmeyen dier gruplarn ekonomik aktiviteleri de eitli yntemler kullanlarak engellenmektedir. Bunun yannda kurumlarn ileyiinde piyasa kurallarnn dna klmas, iletmelerin muadil ekonomilere gre kk, younlamann az, risk ynetimi kltrnn tam olarak yerlemedii yapya brnmelerine neden olabilmektedir. Bylesi bir durumda ulusal ekonominin uluslararas platformda rekabeti kimlie kavumas mmkn olmad gibi dardan gelecek oklara kar krlganlk katsays da art gstermektedir. te yandan kreselleme srecine bal olarak lkelerin birbirlerine kar bamllklarnn giderek artt iinde bulunduumuz dnemde uluslararas sermaye akmlarnn bir lkede makro ekonomik performans zerindeki etkinlii daha da belirginlemektedir. Sermaye yetersizliinin bulunduu Trkiye gibi lkelerde demokrasinin kesintiye urad darbe dnemlerinde uluslararas sermayenin lkeye girileri de nemli oranda dmektedir. zetlemek gerekirse, demokratik ileyie dardan yaplan her trl mdahale ulusal ve uluslararas balamda iktisadi faaliyetlerin lke lehine gelimesine engel olmakta ve bedeli ar tahribatlar meydana getirmektedir. Finansal sistemin kresel boyut kazand gnmzde ortaya kan yeni frsatlar beraberinde baz riskleri de tamaktadr. Aratrmalar sermaye akkanlnn ykselmesi ile birlikte artan risklerden dolay meydana gelen krizlerin lkelerde daha yksek maliyetlere sebep olduunu gstermektedir. Bu bakmdan finansal sektrde risklerin nlenmesi yada risklerin ynetilmesi balamnda gl finansal yaplarn nemi daha da belirgin hale gelmektedir. Bu dorultuda zellikle finansal sektrde banka lisans verilmesine ilikin deerlendirmeler her trl siyasi etkiden uzak olmal ve yrrlkteki dzen gibi bamsz kurullarca yerine getirilmeli ve objektif artlara balanmaldr. Ayn ekilde mevcut ve yeni banka hakim ortaklarnn ve yneticilerinin evrensel standartlarda etik deerlere ve olumlu toplumsal imaja, sektrn gerektirdii lde srekli ve srdrlebilir sermaye birikimine sahip olan, kanun, mevzuat, kural ve prensiplere titizlikle uyan kiilerden olumasna zen gsterilmeli ve zel nem verilmelidir. Dier taraftan, gerek T.C. Ziraat Bankas, T. Halk Bankas ve T. Vakflar Bankas T.A.O. dan gerekse de Fona devredilen bankalara ilikin olarak ilgili kurum ve kurululardan Komisyonumuzca 1991-2001 dnemine ait, bankalarca kullandrlan ve tahsil edilemeyen en byk 100 kredi ve kullandrldklar kiilere ilikin bilgi ve belgeler talep edilmise de, sz konusu bilgiler 5411 sayl Kanunun 73. ve 159. maddeleri gereince banka ve mteri srr olduu gerekesiyle gnderilmemitir. Bu itibarla gerek Meclis tznde gerekse de 5411 sayl Kanunda deiiklikler yaplarak, sz konusu sr niteliindeki bilgilerin Meclis Aratrma Komisyonlarnca istenebileceine ynelik dzenlenmenin yaplmas gerekmektedir. Sonu olarak, siyasi ve ekonomik yapnn doal dinamiklere bal olarak deiimine mani olan d mdahaleleri ortadan kaldracak toplumsal refleksin oluturulmasna ynelik almalarn ilerlik kazanmas gerekmektedir. Bunun yannda demokrasiye mdahaleyi engelleyecek yasal dzenlemelerin de hayata geirilmesi, nmzdeki srete kaynaklarn daha etkin kullanld rekabeti retim yapan ekonomik yapnn oluumuna nemli dzeyde katk salayacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1323

Deerlendirme ve Sonu
Demokrasilerde, milli iradenin dokunulmazl esastr. Trkiyede her on ylda bir gerekletirilen darbeler, milli iradeyi yok ederek, demokrasinin kesintiye uramasna yol am; Trkiyenin kanun devletinden, bir hukuk devletine dnmesini engel olmutur. Milletin temsil hakkn tehlikeye drecek her mdahale demokrasi, hukuk ve insan haklar gibi evrensel deerleri inemek anlamna gelmektedir. Millet iradesinin sreklilii ve aksatlmaya uratlmamas temsili demokrasinin temelidir. Bu yzden demokrasi, her koulda korunmas gereken ve kltr benliimize nakedilmesi gereken bir deerdir. Sivil toplumun gelimesi halkn huzur ve refahnn salanmasyla, eitim seviyesinin ve demokrasi bilincinin gelimi olmasyla mmkndr. Bunun iin ise siyasi ve iktisadi istikrarn kalc olmasnn zaruridir. Her lkede olduu gibi Trkiyede de, siyasi ve ekonomik istikrarn olduu dnemlerde iktisadi ve sosyal kalknma hz kazanm; buna mukabil istikrarsz dnemlerde istikrarszln bedelini tm millet demitir. Darbelerin meydana geldii ara rejim dnemlerinde, ekonomide yzlerce milyar liray bulan kayplar yaanm; bu dnemlerde ortaya kan kar evreleri ve rantiye snf merkezi bteden en byk paya sahip olmu; finansal vurgunlar yaplm, milletin vergileriyle oluan merkezi bte talan edilmitir. Trkiyedeki darbelerin sosyal, siyasal, psikolojik ve nemli lde ekonomik boyutlarnn olduu bilinen bir gerektir. 28 ubat mdahalesi de bu etkenler etrafnda ekillenerek darbeyi yapanlar asndan sz konusu boyutlar maniplasyon arac olarak kullanlmtr. Bu erevede 28 ubat mdahalesini karakterize eden iki ana unsurdan bahsetmek mmkndr. Bir ynyle lkede gelien olaylar karsnda psikolojik ortamn da etkisiyle halkn verdii tepkiler, dier tarafta ise devlet iinde bu refleksleri deerlendirerek siyasete mdahale etmeye alan yaplar karmza kmaktadr. Sivil ve askeri brokrasinin yrtme organna kar yrtt bu mcadelede halk hem darbe srecine maruz braklm hem de halkn hassasiyetleri ne srlerek mdahale iin bir ara olarak tercih edilmitir. 28 ubatn ekonomik boyutunun d etkenlerle birletii dnlen ynnde ise, dnemin Refah-Yol Hkmetinin bir d politika tercihi olarak kulland Mslman lkelerle diyalog nceliinin, belli sivil-askeri brokrasi evrelerinde Laik Cumhuriyeti tehdit eden bir olumsuzluk olarak formle edildii grlmtr. Buna gre Trkiyenin Bat sisteminin dna kmamas esastr. Bununla birlikte havuz sistemi diye tabir edilen ekonomi politikas dncesine kar, sermaye aklarnn belli bir ideolojik birliktelik temelinde odaklanmasnn hedeflendii ve bunun nemli lde gerekletirildii anlalmaktadr. Bu durum, ekonomik anlamda refah dzeyi yksek kesimlerin byk lde laikliin savunuculuunu yapan sivil-askeri brokratik elitleri desteklemesi, dier tarafta yer alan ve ounluu oluturan grece dk gelir seviyesindeki kesimlerin ise muhafazakr deerler etrafnda kmelenmesi sonucunu dourmutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1324 28 ubat dnemine damgasn vuran ve siyasi ve kltrel ynleri daha ar basan laikmuhafazakar blnml doal olarak siyasete de yansmtr. 28 ubat atmosferinde hem lke ekonomisinin gelimesi ynndeki hamlelerin hem de demokrasi ve insan haklar gibi her milletin hak ettii evrensel deerlerin gelitirilmesini engelleyen atmac bir siyasetin hkm srdn sylemek mmkndr. Koalisyon hkmetinin icraatlarnn halka hizmet ynyle ve ekonomik deer yaratma potansiyelinden ziyade Trkiye ran m oluyor? benzeri sorgulamalarla deerlendirildii grlmektedir. Yapsal olarak Hkmetin emrindeki askeri brokrasinin dier sivil aktrlerle birlikte, irtica tartmalarnn toplum nezdinde alevlendirilmesinde ve hkmete kar kullanlmasnda nc rol oynad anlalmtr. Bu darbeye yeltenenler asndan toplumdaki dindarlama eilimi Refah Partisinin iktidara gelmesiyle belgelenmi olmaktadr. 28 ubat srecinde zellikle laiklik tanmyla ekillenen ideolojik tercih, kendisi hari her trl farkll dlam ve dman olarak grmtr. Bu yaklam irtica kavramn kendi belgelerinde i tehdit balyla resmiletirmitir. Sivil ve askeri brokrasinin gc elinde bulunduran bir blmnn verdii kt snav, iinde bulunduklar Trk Silahl Kuvvetleri, yksek yarg ve niversiteler gibi ok nemli hizmet birimlerinin halkn gznde milletin kltr ve kimlik deerleriyle kavgal birer yap olarak deerlendirilmesine neden olmutur. rtica temelinde harekete geirilen ve dier kamu kurumlarna da sirayet ettii grlen fileme dalgalarnn yaratt madurlar hi phe yok ki bu srecin en dertli tanklar olmulardr. Meselenin silahl kuvvetler asndan belki de en can alc ksm mdahaleyi normal veya rutin bir prosedr olarak grme alkanldr. Harp Okulu mfredat almak suretiyle siyaseti ynetmeye talip olmak zlmesi gereken en ncelikli sorundur. Siyaset kurumuna, siyasetiye ve genel olarak sivillie ncelikle gvensizlik duygusu perspektifinden bakan asker zihniyetinin deimesi ordunun itibarna nemli bir katk salayacaktr. Bu bak asnn 28 ubat srecinde etkin olan dier evreler asndan da deimesi, Anadolu ve tarann temsil ettii muhafazakrla tepeden bakan anlayn terk edilmesi nem tamaktadr. Trk Silahl Kuvvetlerinin devletin idari yaplanmasndaki ana unsurlar ile demokrasinin yaamasna katk salad dnlen basn, niversite ve sivil toplum kurulular zerindeki lsz etki ve basks 28 ubat darbesini kanlmaz klan esas resmi gzler nne sermitir. Ordunun bu faktrleri kullanmak suretiyle mesaisinin nemli bir blmn milletin iradesiyle i bana gelen bir Hkmeti drmeye harcad grlmtr. Askerin yasal olarak kendisine tannan snr ihlal ettii ortadadr. Bu srete oluturulan gvensizlik ve korku havas dneme damga vuran zelliklerden biri olmutur. Bir anlamda toplumun, karar alma mekanizmalarnn ve ekonominin militerletirilmesine teebbs edilmitir. Bu ynleriyle 28 ubat srecini ekillendiren brokratik ve sivil yaplarn, yneticileri veya etkin konumdaki personelin elinde deyim yerindeyse oyuncak edildii anlalmaktadr. Bata filemeler olmak zere, kurumsal dzeyde atlm olan her keyfi admla birlikte 28 ubat gerekletirenlerin kendi hukuklarn hukuksuzluk temelinde oluturduklarn gstermitir. Bu adan bakldnda, esas olarak yasal mevzuatn darbe teebbslerine ak kap brakmayacak ekilde gzden geirilmesi nem tamaktadr. 28 ubat mdahalesi, bir lkenin ordusunun siyasilemesini ortaya koymas asndan son derece dikkat ekici bir srece iaret etmektedir. Nitekim Komisyonumuza gelen resmi belgeler nda ifade etmek gerekirse, Trk Silahl Kuvvetlerinin Refah Partisine olan menfi bakn iktidara gelmeden nce belli ettii grlmtr. Koalisyon kurulduktan sonra iktidardan dmesi iin yaplanlar ise kamuoyunun gz nnde cereyan etmitir. Bununla Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1325 birlikte, asker dnda srece katkda bulunan unsurlarn etkiye ak veya kullanlmaya msait grntleri de demokratik deerler asndan sorgulanmaya muhtatr. 28 ubatn geneline bakldnda asker-toplum ilikisi asndan ibret alnacak ynlerinin olduu grlmtr. Ordu daha nce yaplan darbelerden farkl olarak dorudan silah tehdidiyle deil, baka brokratik, siyasi ve toplumsal aktrlerle bu sreci yrtmtr. Bir bakma darbeyi kurumsallatrmtr. Darbe srecinde yer ald dnlen ve millet iradesi kavramyla barmak gibi bir yol ayrmnda olan tm kesimler iin vicdan muhasebesi srecinin devam ettii mit edilmektedir. Gelimi ekonomi ve siyasi istikrar darbe teebbsleri nndeki en nemli bariyerlerdir. Demokrasi ve insan haklarnn gelitirilmesine ynelik olarak alnacak her karar madur olmu vatandalarmza denmesi gereken zr borcunun anlaml noktalarn tekil edecektir. Sonu olarak, denilebilir ki, 28 ubatta bir Trkiye klasii bir kez daha sergilenmitir. Bu klasiin ad Trkiyede Cumhuriyetinin kuruluundan bu yana asker ve sivil brokraside var olan ve zaman zaman gn yzne kan atanm-seilmi veya devlet-hkmet ekimesidir. Bir Batlnn asla anlayamayaca bu dncenin arka plannda, Trkiyede kendisini devletin gerek sahibi olarak gren baz brokratlarn, toplumun iinden kan seilmilere ynelik derin gvensizlikleri yatmaktadr. Bu hastalkl dnce sahiplerine gre, Trkiyede seilmiler, bir baka deyile siyasetiler, nihai tahlilde, kendi menfaatlerini milli menfaatlerin zerinde gren kiilerden olumaktadr. Bu nedenle, siyasilerin, devlet ve devlet aygt tarafndan, her zaman ve her art altnda yakndan takip edilmesi ve gzetlenmesi zaruridir. Bu anlay, 1982 Anayasasndaki askeri ve yarg vesayetinin arkasnda yatan ana etkendir. 28 ubat srecinde, kamu ve bankalar asli grevlerinden uzaklamlardr. Poplist politikalarn finansman amacyla kamu bankalarnn kullanlmas bu bankalarn grev zararlar yazmalarna neden olmutur. 2001 krizi sonrasnda finansal sistemin glendirilmesi srecinde kamu bankalarnn grev zararlarnn lkeye maliyeti 21,9 milyar dolar seviyesindedir. te yandan yzde 100 mevduat garantisi altnda zel sektr bankalar zayf denetim altnda toplam olduklar fonlar geri dn olmayan ekonomik birimlere transfer etmeleri, z kaynaklar yetersiz ve kk lekli zel bankalarn risklere kar krlganln artrmtr. Nihayetinde bankaclk grevini yerine getiremeyecek hale gelen irketlerin ynetimlerine TMSF tarafndan el konulmutur. TMSFnin ynetimlerini devrald 25 banka iin 31,4 milyar dolarlk kaynak ihtiyac domutur. Sonu olarak zel sektr ve kamu sermayeli bankalarn yeniden yaplandrlmasnn lkeye maliyetinin 53,3 milyar ABD dolar olduunu ifade edebiliriz. Trkiyede yksek kamu borlanma gereine bal olarak artan faiz oranlar bir taraftan zel sektr yatrmlarn dolaysyla da byme srecini olumsuz etkilerken, dier taraftan da bankaclk kesiminin asli grevinden uzaklamasna ve daha ok Hazinenin fon ihtiyacna cevap verecek yapya brnmelerine neden olmutur. 28 ubat sreci sonrasnda oklara kar krlganlklarn daha da ykselmesiyle 1999 ve 2001 yllarndaki ekonomik klmelerin yatrmlara olumsuz yansmalar 47 milyar ABD dolar civarndadr. Devlet i borlanma senetlerinin bankalarn toplam aktiflerindeki pay 1990 ylnda %10 iken, bu oran 1999da %23 seviyesinde gereklemitir. Kamu kesiminin faiz harcamalarnn gayri safi milli haslaya orannn deimediini kabul ettiimizde 1997-2007 periyodunda yaklak 119 milyar ABD dolar fazladan faiz giderlerine harcama yapld grlmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1326 Bunun yannda ilgili dnemde hkmetlerin yapsal sorunlara kaytsz kalmas ve poplist harcamalarn finanse etmek iin yksek faiz oranlarn tevik etmeleri ksa vadeli sermaye akmlarn tevik etmi ve kur-faiz arasndaki makasn almasna neden olmutur. Bylesi durumlarda ekonomi ksa vadeli sermaye akmlarna kar bamllk katsays ykselmekte ve meydana gelen cari an srdrlemez boyuta ulatnn hissedilmesinin akabinde sermaye klarnn yaanmas, iktisadi bymeyi olumsuz etkilemekte ve byme performansn istikrarsz klmaktadr. Bu balamda 1999 ylnda meydana gelen ani sermaye klarnn ardndan ekonomide %6,1 orannda, 2001 ylndaki sermaye klar sonrasnda ise gelir seviyesinde %9,5 orannda daralma sz konusu olmutur. ki dnemdeki sermaye klar sonrasnda gayri safi milli hasla dzeyinde toplamda 75 milyar ABD Dolar azal meydana gelmitir. Fiyat istikrarnn olmad, piyasada gven unsurunun eksik bulunduu ve karllk oranlarnn tahmin edilemedii ekonomilerde dorudan yabanc sermaye girileri beklentilerin altnda kalmaktadr. Kresel bazda sermaye girilerine ynelik genel eilimlerin younlat 19942001 yllar arasnda Trkiyeye ynelik dorudan sermaye yatrmlar beklentilerin altnda kalmtr. Meksika ve Brezilya rneklerinde 1995-2000 periyodu iin dorudan yabanc sermaye girilerinin gayri safi yurtii hslaya oran Brezilyada %3 ve Meksikada %3,2 dzeyinde iken ilgili yllarda Trkiye iin bu oran %0,4 seviyesindedir. Milli gelirin %2 seviyesinde sermaye girilerinin olacan varsaydmz takdirde 16,5 milyar $ daha fazla net dorudan yabanc sermaye girilerinin olacan syleyebiliriz. te yandan ulusal parada deer kaybnn beklenen etkileri vermesinde ihracat ve ithalatn talep esneklikleri nemlidir. thalatn ve ihracatn talep esnekliinin yksek olmas devalasyondan beklenen sonucun alnmasna yardmc olmaktadr. Tersi durumda ise ihracat ve ithalat rakamlar arzulanan byklkte gerekleebilmektedir. Bu adan Trkiyede 2001 ylnda meydana gelen devalasyon sonrasnda ihracat, ithalat ve d borlar balamnda ayn miktarda yabanc para karlnn daha fazla mal ve hizmet sat ile gereklemesi nedeniyle kazantan ziyade maliyet unsuru olmutur. Ulusal paradaki deer kaybnn ncesi ve sonras kyaslandnda ihracat, ithalat ve d bor servisi balamnda kriz yaklak 13,8 milyar dolarlk ek maliyet getirmitir. Bunun yannda IMF ile yaplan grmeler sonrasnda varlan mutabakatlar dorultusunda 2008 ylna kadar destek kredisinin alnmaya devam edildii grlmektedir. Buna gre 20002008 yllar aralnda IMFden yaklak 48,7 milyar dolar destek kredisi alnm, alnan bu kredinin maliyeti 6 milyar $ seviyesinde gereklemi ve ABD dolar baznda %12,3 gibi olduka yksek faiz oranndan bor alnmtr. Trkiyedeki askeri mdahalelerin nemli nedenlerinden birisi askeri kesimin gelir dzeyinin, dolaysyla da hayat standartlarnn gerilemesidir. 1960 asker darbesi sonrasnda kurulan OYAKn 28 ubat sonrasnda siyasal etkinliini kullanarak finans sektrnde, zellikle de bankaclk alannda nemli gelimeler kaydetmitir. 28 ubat ncesinde sralamaya giremeyen OYAK 2000 ylnda 4,9 milyar dolarlk ciroyla Ko ve Sabanc Holding'den sonra nc sraya yerlemitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1327 TRKYE BYK MLLET MECLS lkemizde Demokrasiye Mdahale Eden Tm Darbe ve Muhtralar ile Demokrasiyi levsiz Klan Dier Btn Giriim ve Srelerin Tm Boyutlar ile Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrmas Komisyonu (10 / 236, 237, 238, 239) Esas No Karar No : A.01.1.GE.0.00.00.00-10/236-95281 :2 KARAR Meclis Aratrmas Komisyonumuzun yapt aratrma ve incelemeler sonucu dzenlemi olduu Rapor, Genel Kurula sunulmak zere Yce Bakanla sayg ile arz olunur.
BAKAN Nimet BA stanbul Mv. BAKAN VEKL Mehmet Naci BOSTANCI Amasya Mv. SZC dris AHN ankr Mv. KATP Cengiz YAVLOLU Erzurum Mv.

27.11.2012

YE Ahmet TOPTA Afyonkarahisar Mv. Ek grm ektedir YE Feyzullah KIYIKLIK stanbul Mv.

YE zcan YENER Ankara Mv. Ek grm vardr YE Enver YILMAZ stanbul Mv.

YE Mehmet EKER Gaziantep Mv. Ek grm vardr YE Srr Sreyya NDER stanbul Mv.

YE Atila KAYA stanbul Mv Ek grm ektedir YE Sleyman ELEB stanbul Mv. Ek grm ektedir Muhalefet erhim var YE Seluk ZDA Manisa Mv.

YE irin NAL stanbul Mv.

YE Yaar KARAYEL Kayseri Mv.

YE dris BAL Ktahya Mv.

YE Ali Rza ZTRK Mersin Mv. Komisyon Raporuna muhalifim Muhalefet erhim (32 sayfa) ekte sunulmutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1328 Afyonkarahisar Milletvekili Ahmet Topta, Gaziantep Milletvekili Mehmet eker, stanbul Milletvekili Sleyman elebi ve Mersin Milletvekili Ali Rza ztrkn Ayrk Gr ve Deerlendirmeleri BR DAHA ASLA! Cumhuriyet Halk Partisinin Komisyon yeleri Olarak, lkemizde Demokrasiye Mdahale Eden Tm Darbe ve Muhtralar ile Demokrasiyi levsiz Klan Dier Btn Giriim ve Srelerin Tm Boyutlar ile Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrma Komisyonu Raporuna likin Ayrk Gr ve Deerlendirmelerimiz Sunulmutur. yle ki; Giri Darbe ve anti-demokratik mdahaleler; Anayasa erevesinde yrtlmekte olan devlet ve hkmet ileyiine, meru olmayan bir biimde, fiili olarak el koymak suretiyle, Anayasaya aykr bir devlet ve hkmet ynetimi oluturmak demektir. Darbeler, genellikle silahl kuvvetler iinden, ya cunta oluturularak ya da silahl Kuvvetlerin emir komuta zinciri iinde yaplr. Parlamento ya da hkmetin, yetkilerini ve devlet glerini kullanarak, anayasaya ve demokrasiye aykr fiili bir ynetim oluturmas da demokrasiye kar bir giriim olup bir anlamda darbedir. Darbelerden k sreleri de anti-demokratik uygulamalar srdrerek aslnda darbeleri devam ettirmi olurlar. Darbelerden k iin adil, ak ve demokratik seimler gereklidir, ama yeterli deildir. Darbelerin getirdii kurumsal dzenlemelerin siviller eliyle srdrlmesi de darbelerin devam ettiinin bir gstergesidir. rnein YK bir 12 Eyll rn olarak niteleyip yllar sren iktidarlarnda bu konuda en ufak bir deiiklik yapmayan iktidarlarn darbe kartl iddialar havada kalm olur. Bu konuda 12 Eyll sonras dnemle ilgili olarak ok rnek verilebilir. rnein 1983 seimlerinin demokratik bir nitelik tamad ak olduu gibi, 1983ten gnmze kadar % 10 seim baraj gibi kstlayc dzenlemelerin srdrlm olmas da darbeleri devam ettiren bir yaklam ve uygulamadr. Hangi trden olursa olsun darbe giriimleri, yasalara aykr ve gizli bir rgtlenme ile gerekletirilir. Darbe giriimleri, genellikle iki farkl nitelikte ortaya kabilir. Ya, toplumda Devlet ve Hkmet uygulamalarna ar tepkilerin olutuu dnemlerde, ya da seimle i bana gelmi olmasna karn demokrasiyi zmsememi, demokrasiyi gizli amalar iin ara olarak kullanmak isteyenlerin kendilerini ok gl hissettikleri zamanlarda oluur. Birinci tr darbeler, toplumsal tepkilerin niteliine ve oluturduu uygun ortama gre, askeri mdahale biiminde planlanr ve rgtlenir, yntemi ve amalar belirlenir. kinci tr darbeler ise, topluma hissettirilmeden, demokrasi ve devlet olanaklar kullanlarak ve halk yanltlarak yaplr. Halkn dikkati ksa vadeli beklentilere ynlendirilerek, demokratik sistem yozlatrlarak ve ncelikle parti ii demokrasi yok edilerek, ardndan da gerek demokrasiden uzaklalarak ve lkede adm adm tek adam ynetimi oluturularak, iktidar ele geirmi olanlar tarafndan, demokrasi kart bir rejimin adm adm inas olarak gerekletirilir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1329 Darbeler ok boyutlu bir planlama gerektirir. ve d dinamiklerin destei ya da kartl dikkate alnmadan bir darbe giriimi planlanamaz. lkemizde gerekletirilen darbelerin arkasnda bu i ve d dinamiklerin destei hissedilmi ve grlmtr. Demokratik sistemlerde, hangi trden olursa olsun, hibir darbe giriiminin asla yeri yoktur. Darbelerin telafi edilebilecek ve telafi edilemeyecek sonular olmutur. Darbeler sonras, belirli bir srele yeniden demokratik sisteme geilirken oluan yeni ynetimlerin yapt zeletiri ve nesnel deerlendirmeler sonunda, demokratikleme dorultusunda ileriye dnk olarak, olumlu ve atlmc yeni politikalar oluturulup oluturulmad da, darbe srelerini kalc olarak sona erdirmek asndan byk nem tamaktadr. Demokratikleme srecini kesintiye uratan ya da yozlatran darbelerin, btn boyutlaryla aratrlabilmesi iin yaplacak almalar; darbe ncesi, darbe sras ve darbe sonras dnemler bir sre olarak ele alnarak srdrlmelidir. Bu sreteki siyasal, sosyal ve ekonomik gelimeler ve sorunlar, bir arada ve birbiriyle ilikilendirilerek deerlendirilmelidir. Darbelerin neden olduu aclar unutabilmek ya da telafi edebilmek kolay deildir, hatta pek ou iin bu mmkn de deildir. Ancak, bu ktlkler ve aclar zerinden ileriye doru kin ve dmanlk duygular oluturmak ve beslemek, daha da nemlisi, darbe sonrasnda oluan yeni demokratik srete, bu ktlkler ve aclar zerinden siyasi yarar salamaya almak, demokratikleme abalar nndeki en nemli engel olmann yannda etik olmayan bir davran saylmaldr. Meclis Aratrmas; Yrtme organnn siyasal denetimini salamaya ynelik bir aratrmadr. Meclisin, yetkileri iine giren belirli bir konuda bilgi edinmek iin milletvekillerinden oluan bir komisyon eliyle yapt incelemedir. Meclis aratrmas; yasamann, yrtmeyi denetim aralarndan biridir. Meclis aratrmas, yrtmenin denetiminde gerekli olan bilgilerin toplamaktr. Meclis Aratrmasnn amac; Meclis Aratrmas; ya hkmetin denetimine, ya da kanunla dzenlenmesi dnlen bir konuya ilikin bilgilerin toplanmas amacyla yaplabilir. Gerekten meclis aratrmas; sadece bilgi toplamaktan ibarettir ve ona baka bir fonksiyon verilemez. Meclis Aratrmas; bilgi edinme amacn gtmeli ve belirli bir konuya ynelmelidir. Bilgi edinme amacn aan bir meclis aratrmas, meclis aratrmas olmaktan kar. Meclis Aratrmasnn konusu: Aratrma; kanun yapma ve hkmeti denetleme yetkisinin bir arac olunca, meclis aratrmasnn konusu; ya kanunla dzenlenmesi dnlen bir konunun tannmas ya da yrtmenin faaliyetleri olabilir. Baka bir deyile; denetimin bir arac olduundan yrtmenin herhangi bir olaydaki tutumu veya kanun yapma yetkisinin bir arac olarak nitelendirilmesi, bu yetkilerin dndaki herhangi bir konuda meclis aratrmas yapamayaca sonucunu dourur. Meclis aratrmas ile yasama organn yetkileri iinde kalan hususlarda bilgi edinmek amalandna gre; aratrma, sadece yasama organnn yetkilerine ilikin bir konu iin yaplabilir. Yani; hkmetin denetimi amacna ynelmeyen bir meclis aratrmas kabul edilemez. Meclis Aratrmasnn konusu; aratrmann amacna gre belirlenir. Yani hangi konularda meclis aratrmas yaplabileceini saptamak iin, meclis aratrmasnn amacn gz nnde tutmak gerekir. Meclis aratrmasnn amac; yrtmenin denetiminde gerekli olan bilgilerin toplanmas olduu nedenle aratrma, ancak ve ancak yrtmenin denetiminde gerekli olacak bilgileri toplama amacna ynelebileceinden, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1330 meclis aratrmasnn konusu da; yrtmenin faaliyetleri olabilir. Bunun dndaki herhangi bir konuda meclis aratrmas yaplamaz. rnein, - Yarg organnca verilmi olan herhangi bir kararn yerinde olup olmadn saptamak amacyla bir meclis aratrmas yaplamaz. - Meclis aratrmas; sulular saptamak gibi yargsal nitelikte sonular elde etmeye ynelemez. nk bu konuda, yama organ deil, yarg organ yetkilidir. - Meclis aratrmas ile sulu aranamaz. Baz kiilerin adalete teslim edilmesi sz konusu olamaz. Meclis Aratrmas ile meclis soruturmas; Kamu ynnden, aratrma-soruturmann farkl yrtlmesi ynnden, sonular ynnden birbirinden farkl denetim yollardr. Meclis Aratrmas; Meclisin siyasal nitelikli, Meclis Soruturma ise; Meclisin yargsal nitelikli denetim yollardr. Meclis Aratrmas, Meclisin yetkileri iinde kalan hususlarda bilgi edinmek yrtmenin denetiminde gerekli olan bilgilerin toplanmas olduu halde meclis soruturmas ise; yine meclisin yetkileri iinde olan Babakann ve Bakanlarn cezai ve hukuki sorumluluuna yneliktir. Meclis Aratrmas ve soruturmas, itzkte 104 ve 105. maddelerinde dzenlenmiken; Meclis soruturmas; tzn 107, 108, 109, 110, 111, 112. maddelerinde ayrca dzenlenmitir. Anayasal hukuk dzenlerinde kurumlar, ancak ilevlerine uygun amalar gdebilir ve ancak amalarna uygun aralar kullanabilir. Nitekim Anayasa m. 98/3e gre meclis aratrmas, belli bir konuda bilgi edinmek iin yaplan incelemeden ibarettir. Anayasa 87.maddesi uyarnca Bakanlar Kurulu ve Bakanlar denetlemek yetkisi bulunan TBMM, bu denetim yetkisini; ancak ve ancak Anayasada TBMMnin bilgi edinme ve denetim yollar kenar bal altnda dzenlenen 98. maddede saylan yol ve yntemler iinde kullanr. Yani Anayasamza gre meclis aratrmas; TBMMnin, bakanlar ve bakanlar kurulunu denetlemek amacyla, bu denetim grevi erevesinde ihtiya duyaca bilgilere ulamak maksadyla ilettii ya da iletmesi gereken bir denetim kurumdur. Faaliyetinin anayasal snr budur. lkemizde Demokrasiye Mdahale Eden Tm Darbe ve Muhtralar le Demokrasiyi levsiz Klan Dier Btn Giriim ve Srelerin Tm Boyutlar le Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi amacyla kurulan ibu Meclis Aratrma Komisyonu, kurulu amacna uygun alm mdr? TBMM Genel Kurulunun, kendisine verdii grevi, Anayasada ve itzkte belirtilen kurallara uygun yerine getirmi midir? ncelikle u saptamalar yapmalyz. Anayasamzn 6. Maddesi/son cmle; hibir kimse veya organ kaynan anayasadan almayan bir devlet yetkisini kullanamaz der. Egemenliin kaytsz artsz millete ait olmas; egemenliin kaytsz artsz parlamento tarafndan ve millet adna parlamento ounluu tarafndan kullanlan bir yetki olduu anlamna gelmez. Anayasamz, bu anlam sapmasnn nne gemek iin ayn maddede Trk milleti egemenliini anayasann koyduu esaslara gre yetkili organlar eliyle kullanr demitir. Buraya kadar aklanan ilkeler nda baklnca; Kamuoyunda Darbeleri Aratrma Komisyonu ad ile bilinen ve ad ok byk ama yetkisi ve grevi Anayasa m. 87, m. 98/3 ve TBMM tz m. 104 ve 105 ile snrl bu komisyon; eer yetki snrlar iinde kalacaksa; grevi, lkemizde demokrasiye mdahale eden tm darbe ve muhtralar ile demokrasiyi ilevsiz klan dier btn giriim ve srelerin tm boyutlaryla aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi konusuyla ilgili olarak hkmeti denetlemektir. Komisyonun yetkisi de, bu denetleme ilevi balamnda Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1331 TBMM tz m. 104 ve 105 kapsamnda ilgili kurululardan ve kiilerden bilgi almaktan ibarettir. Darbe ve Muhtralar aratryorum diyerek baz kii ve kurumlar sulamak, bu aratrma komisyonunun grevi deildir. Eer aratrma komisyonu, kendisinde byle bir grev ve yetkisi gryorsa; bu yetkiyi, ona Anayasa vermediine gre olsa olsa hkmet vermi olabilir. Hal byle olunca da hkmeti denetleme yetkisi, hkmet adna ve hkmet talimatyla kullanlan bir yetki haline gelir ki; bu da, Trkiye demokrasisinin ve parlamenter hkmet sistemimizin iine dt hazin ve bir o kadar komik durumun gstergesi olur. Siyasal sistemimiz ve anayasal hukuk dzenimiz; yasama ve yrtmeyi kuatm, babakann ifadesiyle millet adna yargya da el koymu olan AKP ounluunun; parlamenter hkmet sisteminin adabn, kurum ve kurallarn bozmas, sistemi ilemez hale getirmesi nedeniyle ciddi bir kriz iindedir. Trkiyenin tarihi; ok sayda darbelerle, askeri muhtralarla ve demokrasiye kesintiye uratan, ilevsiz klan giriimlerle doludur. Hukuk Devletinde, hangi nedenle olursa olsun demokrasiye ve halkn iradesine ynelik tm mdahalelere kar koymak, demokrasiyi ve hukuku savunmak herkesin asli devidir. Bu nedenle CHP Milletvekilleri olarak teden beri bu konularda pek ok aratrma nergesi, soru nergesi,kanun teklifi verdik. Ancak nerilerimizin hepsi, AKP milletvekillerinin oylar ile reddedildi. Nihayet TBMMnin 11 Nisan 2012 gnl toplantsnda 4 partinin nerisi ile darbeleri ve muhtralar aratrmak zere bir meclis aratrma komisyonu kuruldu. Ertesi gn (12 Nisan 2012) sabaha kar da 28 ubat olaylar kapsamnda operasyonlar balad, ok sayda kii gzaltna alnd. Komisyon, 10u AKPli, 4 CHPli, 2si MHPli,1i BDPli olmak zere toplam 17 yeden olumu olup, 27 Mays 1960 Darbesi ve 12 Mart 1971 Muhtras 12 Eyll 1980 Darbesi 28 ubat ve 27 Nisan Mdahale srelerini Aratrmak zere alt komisyon eklinde almtr. Alt Komisyonlar; 3 ktidar, 2si muhalefet partilerinden olmak zere 5 kiiden olumutur. Basnda Darbeleri Aratrma Komisyonu olarak anlan bu komisyonun tam ad; lkemizde Demokrasiye Mdahale Eden Tm Darbe ve Muhtralar le Demokrasiyi levsiz Klan Dier Btn Giriim ve Srelerin Tm Boyutlar le Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrma Komisyonu dur. Darbeleri Aratrma Komisyonu: bu tr bir alma yntemiyle, darbelerle ilgili olarak gerekleri yanstacak bilgilere ulamak yerine, yarg sreci devam etmekte olan baz davalar etkilemek ve iktidar partisine istismar edebilecei yapay siyasi gerekeler oluturmak amacyla hareket edildii izlenimi vermektedir. Muhalefet partili yelerin aratrlmasn istedii konular, aratrlmamtr. Komisyon aratrm gibi gzkt 27 Mays 1960,12 Mart 1971,12 Eyll 1980 darbe ve muhtralar ile 28 ubat srecini, tm boyutlar ile ciddiyetle aratrmad gibi komisyonun adnda da aka belirtilen lkemizde Demokrasiye Mdahale Eden ve Demokrasiyi levsiz Klan Dier Btn Giriim ve Sreler hi aratrlmamtr. Bu konular grmezden gelinmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1332 DARBE ve DARBE GRMLER LE LGL OLARAK, MUTLAK SURETTE ARATIRILMASI GEREKEN AMA NE YAZIKK YETERNCE ARATIRILMAMI OLAN KONULAR YLEDR: 27 Mays 1960 Darbesiyle ilgili olarak; 27 Mays ncesini ve sonrasn bir arada ve gereki bir biimde deerlendirebilmek iin, u sorularn yantlar aranmamtr. ok partili demokratik sisteme geilen 1946 ylndan 27 Mays 1960a kadar olan dnemde, Silahl Kuvvetleri iinde cunta giriimleri olmu mudur? 27 Mays 1960a giden srete, siyasi tartmalar hangi konular zerinde younlamt? ktidar - muhalefet ilikileri ne dzeyde idi? Toplumsal ekime ve tartmalar hangi boyutlara ulamt? renci olaylarnn nedenleri ve amalar neydi? Skynetim uygulamalarnn nedenleri ve kapsam neydi?

TBMM de, muhalefet partileri ile bu partilerin Milletvekilleri ve Basn iin 18 nisan 1960 da kurulan ve iktidar partisinin 15 Milletvekilinden oluan Tahkikat Komisyonunun grevleri ve yetkileri nelerdi? Tahkikat Komisyonunun kuruluundan sonra 27 Nisan 1960 gn kabul edilen Selahiyat Kanunuyla, bu komisyona verilen zel yetkiler nelerdi? Tahkikat Komisyonuna verilen bu zel yetkiler Anayasa ile badayor muydu? Yrtme ve Yarg yetkilerinin, bu komisyon tarafndan ksmen stlenilmi olmas ile ne amalanmtr? Ana muhalefet Partisi Genel Bakan smet nn, ihtilal sylentilerine son vermek amacyla derhal erken seim yaplmasn srarla istemesine karn, ktidar Partisi Genel Bakan Menderes, hem erken seime yanamyor, hem de nn ihtilal istiyor sulamas yapyordu. Menderesin bu konularla ilgili olarak ortaya koyduu gereki ve somut bir dayana var mdr? Askeri mdahale sylentilerinin yaygnlamasna ve muhalefet partilerinin derhal erken seim yaplmas taleplerine ramen, bunalmdan kmak ve Askeri mdahaleyi nlemek iin iktidar partisi neden bir erken seim karar alamamt? 27 Mays 1960 darbesinin arkasnda yabanc dinamiklerin rol olmu mudur? Seimlerin bir an nce yaplarak normal demokratik dzene geilmesine kimler kar koymutur? Yassada mahkemelerinin neden olduu hakszlklar ve aclar telafi edilebilmi midir? Darbe sonrasnda, yaklak bir buuk yl gibi ksa bir mddet iinde, ada ve demokratik bir Anayasann halkoyu ile kabul edilmesi ve serbest seimler yaplarak, demokratik sistemin ilerlik kazanmas, demokratikleme srecimize ve toplumumuza neler kazandrmtr? 22 ubat ve 21 Mays darbe giriimlerinin nlenmesi nasl mmkn olmutur? Bu konuda smet nnnn rol demokrasinin glenmesi asndan ne anlam tar? Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1333 12 Mart 1971 Darbesi ile ilgili olarak; 12 Mart 1971 Askeri mdahalesi, Genel Kurmay Bakan ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlar tarafndan, Parlamentoyu ve Hkmeti sulayan ve sorumlu tutan bir mektupla gerekletirilmitir. nandrc yeni bir Reform Hkmeti kurulamayacak olursa, Silahl Kuvvetlerin bizzat idareye el koyacaklar da bu mektupta belirtilmitir. Askeri Mdahale grnrde, Silahl Kuvvetlerin emir komuta zinciri iinde yaplmt. Ama uzunca bir sreden beri, Silahl Kuvvetler iinde birka tane Cunta Giriimi olutuu yolunda haberler yaylyordu. Mdahale sonrasnda, 9 Mart 1971 gn bir Cunta Giriiminin bastrlm olduu anlalmt. 12 Mart 1971 Askeri Mdahalesine giden sre yeterince aydnlanmamtr. Bu dnem, ve d dinamiklerin farkl nedenlerle ve farkl beklentilerle, Trkiyede bir askeri mdahale beklentisi iinde olduu bir dnemdir. 12 Mart 1971 Askeri Mdahalesiyle, 12 Eyll 1980 Darbesi, oluum sreleri ve amalar bakmndan ok ciddi paralellikler tamaktadr. Her iki giriimin de ortak hedeflerinden biri, 1961 anayasasdr. Her iki giriim de, 1961 Anayasasnn Trk toplumuna geni geldiinden hareketle, bu Anayasann temel hak ve zgrlklerle ilgili maddelerinin daraltlarak deitirilmesini amalamt. 12 Eyll 1980 Darbesi byk bir deprem etkisi yaratmsa, 12 Mart 1971 Askeri Mdahalesi de bu depremin nc sarsntlarn yaratmtr denilebilir. Bu erevede, u sorularn yantlar saptanmaldr: 1961 Anayasasnn hangi maddelerinden ve hangi gerekelerle kimler ikyeti olmutu? 1961 Anayasasnn gvence altna ald temel hak ve zgrlkler, baz i ve d dinamikleri neden rahatsz ediyordu? Askeri mdahale sonras Anayasada yaplan deiiklikler nelerdi? Trkiyenin ada demokratikleme yolunda ilerlemesi ve sivil toplumun rgtlenmesi, kimler iin bir tehlike oluturabilirdi? Silahl Kuvvetlerin Yksek Komuta kademesi, Cunta Giriimine yanda olarak m yoksa kart olarak m mdahale karar almt? Silahl Kuvvetlerin Yksek Komutanlar tarafndan sulanan Parlamento ve Sleyman Demirel Bakanlndaki Hkmet, Askeri mdahaleye kar nasl bir tavr izlemiti? Ana Muhalefet Partisi CHPnin Genel Bakan smet nn ile Genel Sekreteri Blent Ecevit, hangi konularda ortak, hangi konularda farkl tepkiler ortaya koymulard? Bu dnemde ikence ne kadar yaygn olarak uygulanmtr? 12 Mart Srecinde olaanst koullarda yarglanan ve devrimci mcadelenin ncln yapan, Deniz Gezmi, Yusuf Aslan ve Hseyin nann, idam edilmelerinin arkasnda yatan gerein, bir intikam duygusu olup olmadnn aa karlmas gerekmez miydi ?

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1334 12 Eyll 1980 Darbesiyle ilgili olarak; 12 Eyll 1980 darbesi, Trk Silahl Kuvvetlerinin emir ve komuta sistemi iinde gerekletirilmitir. 27 Aralk 1979 tarihinde, Genel Kurmay Bakan Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Nurettin Ersin, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Blent Ulusu, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Tahsin ahinkaya ve Jandarma Genel Komutan Orgeneral Sedat Celasun imzalarn tayan, Trk Silahl Kuvvetlerinin Gr balkl bir muhtra, Cumhurbakanlna sunulmutur. Cumhurbakan Sayn Korutrk, bu muhtray, 1 Ocak 1980 gn Cumhurbakanl kkne birlikte davet ettii Babakan Sayn Demirel ile Ana Muhalefet Partisi Genel Bakan Sayn Ecevite aklam ve muhtra metni ertesi gn olan 2 Ocak 1980 tarihinde basnda yer almtr. Bu tarihten 9 ay 10 gn sonra da 12 Eyll 1980 tarihinde Askeri Mdahale gerekletirilmitir. 12 Eyll 1980 Askeri mdahalesi, 1961 Anayasasnn yrrle giriiyle birlikte balayan 20 yllk bir srecin son aamasdr. 1961 Anayasasyla Trkiyede siyasal ve toplumsal alanlarda balayan yeni demokratik yaplanma giriimleri; nitelii, etkinlii ve ileriye dnk hedefleri asndan bir ksm i dinamikler yannda daha ok d dinamiklerin ilgisini ve kaygsn dourmutur. Bu nedenlerledir ki, dardan Trkiyeyi kontrol etmek isteyenlerle ierden karlar zarar grecek evreler, bir arada veya ayr ayr olarak, 20 yl sren bu sre iindeki yaanan olumsuzluklarn ve 12 Eyll 1980 de gerekleen askeri mdahalenin tevikileri ve destekileri konumuna gelmilerdir. 20 yl sren bu sre bir arada deerlendirilmeli ve 1961, 1962, 1963, 1971 darbe giriimleri ile ilgili bilgiler yannda, u nemli konular aydnlatacak gereklerin de ortaya karlmasn salayacak bilgilere ulalmaldr. Parlamentoda temsil edilen siyasi partiler arasndaki ilikiler ve tartmalar hangi konular zerinde younlamt? Sendikalar ve Meslek rgtleri ile teki Sivil Toplum Kurulular nasl bir duru gstermilerdir? Gladyo yaplanmas ne zaman, hangi nedenlerle, nasl ve ne ama gdlerek oluturulmutu? Trkiyede yakn bir Komnizm tehlikesi olduu iddias hangi gereklere dayandrlyordu? Milliyetilik akmlar hangi gerekelerle destekleniyordu? Sa nitelikli ve sol nitelikli rgtler hangi nedenlerle silahl eylemlere ynelmilerdi? Silahlanan rgtlere ekonomik ve lojistik destekler, kimler tarafndan ve nasl salanyordu? 1974 Kbrs Bar Harekt sonrasnda Trkiyeye uygulanan ekonomik ambargonun gerekesi neydi? Milliyeti Cephe ad verilen siyasi birlikteliin amac neydi?

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1335 1 Mays 1977 Taksim, orum, Sivas, Kahraman Mara olaylar ve benzeri kanl olaylarn arkasnda kimler ve hangi gler vard? Faili mehul olaylar neden akla kavuturulamamtr? 2 Ocak 1980 tarihinde kamuoyuna aklanan Askeri Muhtra karsnda Hkmet ve muhalefet partileri nasl bir tavr taknmtr? Askeri muhtrann akland gnden Darbenin yapld 12 Eyll 1980 tarihine kadar geen 9 ay 10 gnlk srede, istenilen reformlar yaplmayacak olursa darbe yapacaklarn aka beyan etmi olan Trk Silahl Kuvvetlerinin en st komuta kademesi ile ilikiler nasl srdrlmtr? Darbeyi nlemek iin ya da darbecileri cezalandrmak iin, Hkmetin ve TBMMnin yapmas gereken bir ey yok muydu? 6 Nisan 1980 tarihinde grev sresi sona eren Cumhurbakan Sayn Korutrkn yerine seilmesi gereken yeni cumhurbakann, darbenin yapld 12 Eyll 1980 tarihine kadar olan be ay iinde hangi nedenlerle seilememiti? CHP Genel Bakan Blent Ecevitin darbe sylentileri ve toplumda bu konuda oluan kayglara kar tm demokrasi glerini demokrasiye sahip kmak adna 12 Eyll gn Trabzonda yapaca miting arsna kimler nasl yant vermitir? 12 Eyll 1980 darbesi, halkmz ve bata ABD olmak zere yabanc devletler tarafndan nasl karlanmt? 12 Eyll darbesine giden yolda lkeyi darbe ortamna hazr hale getirmek iin tertiplenen olaylar ile 1990l yllarda Krt sorununu derinletiren olaylar da dhil tm cinayetlerin arka planlarn ortaya karmak iin gereken aba gsterilmi midir? 28 ubat 1997 sreci; 28 ubat Srecindeki sz konusu gelimeler, Babakan Necmettin Erbakann Bakanlnda toplanm olan Milli Gvenlik Kurulunun kararlarna dayanmaktadr. Bu konuda gereklere ulaabilmek iin u sorularn doru yantlanmasna gereksinim vardr. Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda alnan kararlara itiraz eden kii olmu mudur? Milli Gvenlik Kurulu Karar uyarnca, ilgili devlet dairelerine Babakan Necmettin Erbakan tarafndan bir grev genelgesi yaynlanm mdr? Darbeleri Aratrma Komisyonunun genel olarak 28 ubat sreci odaklanm olmasnn sebebi nedir? Ksmen Yargya da tanm olan bu srele ilgili aratrma ve hatta soruturma yapma konusunda Darbeleri Aratrma Komisyonunun grevli olabilecei sz konusu olabilir mi? 27 Nisan 2007 Genel Kurmay Bakanl e - muhtras; Genel Kurmay Bakan Orgeneral Yaar Bykant tarafndan bizzat yazlp, Genel Kurmay Bakanlnn internet sitesinde yaynlanan e - muhtra 0larak adlandrlan bildiri, TBMMyi etkilemeye dnk bir giriimdir. Bu muhtraya kar Hkmetin, emrindeki bu yksek dzeydeki grevli ile ilgili hibir ilem yapmam olmas karsnda u sorularn doru yantlanmas gerekmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1336 Genel Kurmay Bakanlnn bu e - muhtras iin Hkmet adna sert karlk verilmi olmasna karn, hibir ilem yaplmamasnn sebebi nedir? Genel Kurmay Bakan ile Babakan arasnda, stanbul da Dolmabahe Sarayndaki Babakanlk Ofisinde gerekletirilen toplantda, bu konuya ilikin olarak neler konuulmutur, nasl bir deerlendirme yaplmtr, bu gne kadar bu grme neden kamuoyundan gizli tutulmutur. 2012 ylnda TBMM genel kurul kararyla kurulmu olan Komisyon, byk aclarn ve skntlarn yaand Trkiye demokrasi tarihinin belirli dnemlerini aratrma hedefini nne koymutur. Bylelikle gelecekte Trkiye demokrasisinde kesintiler, kstlar olmasna engel olacak dzenlemelere kap aralanmas yannda, yaanm olan aclarn tespitini mmkn klacak aralarn, kurumlarn oluturulmas ve bu srelerde etkili olanlarn ve srelerin madurlarnn ortaya kartlmas da amalanmtr. Yakn Trkiye tarihinin byk ksmn ieren ok boyutlu, ok aktrl srelerin aratrlmas kolay bir hedef deildir. Hlihazrda ileyen yargsal srelere paralel olarak byle bir aratrmann yrtlmesi nndeki kstlar da ayrca dikkate alnmaldr. Bu metinde ncelikle yntemsel ve siyasal kstlar son olarak da raporun ieriine ynelik kstlar zerinde durulacaktr. Yntemsel Kstlar I. 12 Eyll Askeri Mdahalesinin ardndan darbe kurumlarnca yazlm olan anayasann deitirilmesi ynndeki yaygn talep, Parlamentoda temsil edilen tm siyasal partilerin seim kampanyalar esnasnda arlkl yer tutmutur. Trkiye kamuoyunun arlkl olarak destek verdii yeni anayasa yapm sreci Trkiyede demokrasinin nndeki engellerin ve gemite bu engelleri ortaya karan neden-sonu ilikilerinin tespitini ncelikli bir zorunluluk haline getirmitir. Bu adan TBMMce komisyonun kurulmas hazrlklarnn aceleye getirilmi olmas anlalabilir. Fakat gerekli hukuki/brokratik altyap hazrlanmadan baz admlarn atlmas, ortaya kan sonular zerinde arlkl etkide bulunmutur. Bu etki ou durumda olumsuz niteliklidir. II. Hukuki/kurumsal altyapnn iyi hazrlanmam olmas inceleme amal olarak komisyonun taleplerinin karlk bulmamas ve TBMMnin talep ettii baz bilgilere ve belgelere ulaamamasna, dolaysyla da demokrasinin ve hukukun stnlnn en st organ konumundaki TBMMnin saygnlna glge drme riski tamaktadr. III. Komisyon tarafndan aratrma amal yrtlen faaliyetin dnemin tanklarn bir dinleme faaliyetine dnmesi, bu faaliyetin de yer yer dinlenilen kiileri sorguya ekme eletirisini beraberinde getirmi olmas yine yasal zemini olmayan bir almann TBMM eliyle yrtld izlenimini kamuoyunda ve tanklar nezdinde oluturmutur. Ayrca salt dinleme usulyle tatmin edici bir sonuca varlmas ve bu nitelikte bir rapor iin gerekli verilerin toplanmas ancak ve ancak almalarn balamas ncesinde karlacak bir yasa ile darbe sreleriyle ilgili bilgi vereceklerin gvence altna alnmas salanarak bir dizi hazrlk ardndan baarl olabilecekken bu yola gidilmemitir. Bu sebeple dinlemelerde ortaya kan tutanaklardaki bilgilerin sahihlii konusunda dahi soru iaretleri olumasnn nne gemek mmkn deildir. Bu tr komisyonlarn baarsnn temel koullar, komisyon bileenlerinin saydam ve samimi bir alma anlayna sahip olmalar, ortak bir hedefe inanarak almalar ve bu ortak hedefin de zde demokratik deerlere sadk kalarak gerein aratrlmas Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1337 biiminde anlalmas ve paylalmasdr. Komisyonun almalarnda bu koullarn gerekletiini sylemek olanana maalesef sahip deiliz. IV. Komisyonun alma ynteminin yol at en nemli kstlardan biri de demokrasinin ve insan haklarnn arlkl olarak inendii srelere dair madurlarn talep ve katlmna ya snrl olarak yer verilmesi ya da hi yer verilmemesidir. Madurlarn etkin katlmnn olmad bir srecin ardnda kamuoyu destei oluturmann ve hakikatin peinde bir raporun kaleme alnmasnn mmkn olmad daha nceki baka lke deneyimlerinde izlenebilir. V. ABD, Kanada ve Almanya gibi lkelerden Latin Amerikaya, Afrikadan Uzak Dou lkelerine dek benzer nitelikli, toplumsal travmalarn, aclarn ve skntlarn incelenmesi amacyla eitli yaplar oluturulmutur. ou kez bu yaplarn inceledikleri alanlar dnemsel olarak ya da kapsam itibariyle olduka geni bir tarihsellie ve/ya toplumsalla tekabl etmitir. Bylesi durumlarda, oluturulan yaplara dnk olan eletirilerin banda, inceleme alannn geniliinin ortaya kan sonucun tatmin edici olmaktan uzak bir nitelik kazanmasna yol atna dair tespit gelir. Nitekim TBMMce kurulan komisyon iin de benzer tespitler zerinden eletiriler sklkla dillendirilmi ve bu durumun madurlarn taleplerinin karlanmas ve yaygn hak ihlallerinin tespit edilmeden srelerin zerini rtecek, hesaplalm izlenimi verecek ekilde, bir tarihsel gemiin ina edilmeye alld ifade edilmitir. VI. Sre bandan iyi planlanmadndan meselenin zne inilmesi zorlamtr. rnein Komisyon Bakan, komisyonun almalarn ynetirken komisyonun ald kararlara bile uymayarak tmyle keyfi davranmtr. Alnm olan komisyon kararlarn da yok saymtr. rnein Komisyon Bakannn,15.5.2012 gnl komisyon tutanaklarnda yer alan ..st komisyon toplantlarmzn,Sal ve Perembe gnleri yaplmasn karar altna almtk. Sal gnleri,daha ziyade genel ve daha geni tartma konular olsun.Perembe gnleri de,bu konularn karara balanmas eklinde bir yol yntem izlersek daha rahat ilerleriz diye dndk eklindeki szlerinden aka anlalaca zere komisyonun, Sal ve Perembe gnleri olmak zere haftada iki gn toplanmas kararlatrld halde Komisyon, 20.06.2012 gnnden 12.11.2012 gnne kadar olan srede hi toplanmam ve bu bu srede hibir karar almamtr. Hatta komisyonun CHPli 4 yesi, komisyon bakanlna verdii dileke ile ivedi olarak toplantya arlmasn istedikleri halde Komisyon bakan,keyfi davranlarn srdrm,ancak 12 kasm gn toplant yapmtr.Yine 8.05.2012 tarihli komisyon tutanaklarndaki tartmalardan ve zellikle Komisyon Bakannn ..Komisyonda dinlenecek kii ve kurumlarn tespitinin komisyonda tartldktan sonra belirlenmesi eklinde dzeltelim. neriyi de byle olmu eklinde devam edelim ki bu konu zerinde artk devaml bir tartma yapmayalm. Bu konu zmlenmi olsun. .. eklindeki szlerinden aka anlalaca zere zellikle Komisyonda dinlenecek kii ve kurumlarn tespiti hususunun komisyonda tartlp karara balanaca ngrld halde Komisyonlarda dinlenen kiilerin hibirisi komisyonda tartlmam ve karar alnmamtr. almalar, komisyon kararlar ile deil, komisyon bakann tek bana ald keyfi kararlarla yrmtr. Hatta komisyonun ald kararlar bile yok saylmtr. VII. Aratrma Komisyonunun TBMM olanaklarnn ok snrl tahsisi ile aratrd konularda ak, hesap verebilir ve nesnel bir aratrma ynteminden hareket etmemesi, yaygn koordinasyon eksiklikleri, gerek alt komisyon gerekse komisyon raporunun yetersiz ve aklayc olmaktan uzak olmas sonucunu dourmutur. Bu durumun rapor zerindeki baz somut sonularna aada rneklerle yer verilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1338 VIII. Aratrma komisyonunun TBMM tzk hkmleri gereince snrl sre ierisinde raporunu yazmak zorunda olmas nemli bir ksttr. Hlbuki hazrlanan rapor ilgilendii konunun ve ieriin ok boyutluluu nedeniyle ancak bir n rapor nitelii tayabilir. Komisyon almalar aratrma nesnesi gz nnde bulundurularak srdrlebilecek ekilde yeniden balatlmaldr. Bu srecin hazrlk almalar, komisyonun deneyimlerinden detayl bir biimde yararlanarak yerine getirilmelidir. Ancak buna ynelik olarak i tzn 105. Maddesine gre komisyon bu sre sonunda da almasn tamamlayamad takdirde sre bitiminden itibaren 15 gn iinde aratrmann tamamlanmas nedenleri veya o ana kadar varlan sonular zerinde genel kurulda grme alr. Genel kurul bu grme ile yetinebilecei gibi yeni bir komisyonda kurabilir denilmesine ramen bu yndeki taleplerimiz ret edilerek salkl bir rapor yazmamzn n kapatlmtr. Siyasal Kstlar Demokratik deerlerin ve insan haklarnn Trkiyede siyasal rejimin vazgeilmez bileeni olmas ynndeki irade yeni deildir. Fakat Trkiyenin yakn tarihi bata TBMM olmak zere demokratik kurumlarn bu deerlere skca sahip ktn gstermemektedir. TBMMnin demokrasiye mdahaleleri aratrma yolunda att adm bu adan tarihi niteliktedir. Eer bu grev hakkyla yerine getirilemez ise daha sonra ortaya kacak ve demokrasiye tehdit arz eden abalar iin de caydrc nitelik tayamaz. Bunun sorumluluu ise raporun altnda imzas olan siyasi partilerin temsilcileri ve TBMMnin manevi ahsiyeti zerinde olacaktr. Dolaysyla komisyon raporu bu bilinle kaleme alnm olmalyd. Darbeler, muhtra ve demokrasiye yaplan mdahaleleri aratrmak demokratikleme, effaflama ve toplumsal yaralarla yzleme asndan son derece nemli, ciddi ve hassas bir konudur. Bu srecin kendi iinde tutarl, adil ve adaletli, objektif ve gnlk siyasal kayg ve tartmalardan bamsz bir yntemle yrtlmesi gerekmektedir. Demokrasiye mdahaleler hakknda hazrlanacak rapor Trkiye tarihinde parlamentonun kendi yetkilerine ve egemenlik alanna sahip kma yolunda ataca en gl admlardan biri olacaktr. Ayn dorultuda rapor sklkla referans verilen de bir metin olacak ve bu haliyle demokrasi yolunda bir manifesto nitelii tayacaktr. Bylesi bir beklentiyi raporun bu hali ile tamas olanaksz olacak, baarsz bir rapor olarak Trkiyede demokrasinin yerleiklii ve ileyii hakknda soru iaretlerine yol aacak ve hatta var olan kayglar perinleyici olma potansiyeli tayacaktr. Ne yazk ki metin bu bilinle kaleme alnmamtr Rapor olarak sunulan metnin hazrlanmasnda etkili olan bir dizi siyasal ksta bu erevede dikkat ekmek gereklidir. I. Raporun hazrlanmas esnasnda TBMMde grubu bulunan siyasi partilerin komisyonla kurduu iliki bir eitler aras iliki olmam, olamamtr. TBMMde ounluk iktidar, partisinde olduu iin alma ekseni arlkl olarak bu parti yesi komisyon yelerinin talep ve ynlendirmesinin etkisinde kalmtr. Komisyon bakan, komisyon szcs, komisyon bakan vekili ve katip ye belirlenirken hepsinin iktidar partisinden olmas ve muhalefetin divanda temsil edilmesi taleplerinin dikkate alnmamas kolektif bir alma ortamnn olumasna engel tekil etmitir. Bilgisine bavurulan kiilerin dinlenilmesinde de ayrcalkl yntemler uygulanmtr. Bu durum demokrasinin savunulmasnda iktidar ve muhalefetin ortaklaa sorumluluk stlenmesine engeldir. Komisyonun ve alt komisyonlarn kimleri dinleyecekleri, Komisyonda alnan Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1339 kararn aksine, Komisyonun geneli tarafndan deil komisyon bakan tarafndan belirlenmitir. Komisyon bakannn tercihlerine de belli bir tarafgirlik hkim olmutur. Bu tarafgirlik sonucu, AKPnin kendisini maduru sayd 28 ubat mdahalesine ilikin 108 kii dinlenirken, 12 Eylle ilikin 29, 27 Mays ve 12 Marta ilikin ise de ancak 19 kii dinlenmitir. 27 Nisan 2007 e-muhtrasnda dinlenilmesini istediimiz dnemin Genel Kurmay Bakan, Babakan, Dnemin Babakan Yardmcs (11. Cumhurbakan Abdullah Gl), Hkmet szcs Cemil iek, Kuvvet Komutanlar, Emniyet stihbarat Daire Bakan Yardmcs Sabri Uzunun dinlenilmesi istenildii halde komisyon bakan tarafndan yeterli sre bulunmad gerekesiyle Babakan ve Genel Kurmay Bakan dndakilerin dinlenmeleri engellenmitir. Bu tarafgirliin bir baka rakamsal rnei sadece 12 Eyll alt komisyonu zelinde de verilebilir. Cumhuriyet Halk Partili yeler olarak bizim 12 Eyll alt komisyonunda 146 kiinin dinlenilmesi ynnde talepte bulunduumuz halde talep edilenlerden ancak ve ancak 19 kii dinlenilmitir. Sadece bu rakamlar dahi Komisyona hkim olan AKP ounluunun nceliinin kendi gerek veya muhayyel maduriyetlerinin altn izmek, bu ynde bir tarih yazm oluturmak olduuna iaret etmektedir. II. Bunun bir uzants olarak darbeleri aratrma sreci, iktidarn kendi ideolojisi dorultusunda kurduu yeni dzenin paras, hatta yeni bir rejim kurma srecinin meruiyet kayna olarak kullanlmamaldr. Dier bir deyile, darbelerin Meclis tarafndan aratrlmasnn, iktidardaki siyasi partinin politik hedeflerine hizmet edecek bir srece dntrlmesine engel olunmas hedefi bata iktidar partisi olmak zere tm partilerin zerinde hassasiyetle durmas gereken bir noktadr. Raporlar askeri mdahalelere ilikin AKP hkmetinin kendi resmi tarih yazmn oluturma abas olarak grlebilir. Bu tarih yazlrken, AKP ve gemiinde yer alan siyasal slami hareketi zor duruma drebilecek birok noktann kasten unutulduu veya atland, raporlara genel olarak hkim olan havann sa siyasi hareketleri kollama ynnde olduu grlmektedir. Hlbuki burada temel ama demokratikleme srecinin derinletirilmesidir. Bu ama dorultusunda Trkiyede demokrasisinin yerlemesi, darbelerin sorun zmedii, tersine toplumda, siyasette, ekonomide yeni sorunlar yaratt ve darbe srecinde yer alanlarn ve darbeyi savunanlarn, darbe ortamnn hazrlanmasna bilerek ya da bilmeyerek hizmet edenlerin tehir edilerek hem kamuoyu desteinin kesilmesi hem de darbe niyetinde olanlarn caydrlmas yolunda rapor, somut bir katk vermemitir. III. Komisyon almalar ok etkin bir kamuoyu oluturma faaliyetinin ve bu yolla da Trkiyede demokratik rejimin salam temellere oturtulmas hedefinin gereklerini yerine getirmemitir. Komisyon almalarna kamuoyunda oluan merak ve destein beslenmesi ve demokratik derinleme iin bu imkndan yararlanmas yoluna gitmek siyasal partilerin komisyon almalarndan elde etmeyi umduu snrl hedeflerin hayata geirilmesinden daha deerli grlmelidir. Fakat bu da baarlamamtr. IV. Madurlarn komisyonun almalarna katlmnn kstl olmas, sreci kamuoyu oluturma ve siyasal gndemin nemli bileeni haline gelmekten alkoymutur. Srecin, siyasal rejimin sorunlarn ikincil klacak bir tarih almas haline getirilmesi abas komisyonun hedeflerinden biri olamaz. yleyse sre kstn ortadan kaldracak biimde ve yeniden komisyonu hayata geirme hedefine paralel olarak, madurlarn da etkin olarak almalara dhil edilmesi gerekirdi. Bylelikle sadece kamuoyu destei deil ayn zamanda maduriyetlere ilikin daha eksiksiz bilgiye ulamak mmkn olabilir ve komisyonun hakikatin tm ynleriyle ortaya karlmasnn peinde olduuna kamuoyu ikna edilebilirdi. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1340 RAPORUN ERKLE LGL KISITLARI Rapor, darbelere ve muhtralara dair kamuoyunda daha nce ele alnm birok tarihsel/toplumsal olgu ve olayn altn izmektedir. Fakat bu noktalar ele alnrken raporun, genel yazm tekniinin zmleyici bir nitelik tamas hedefi gereklememitir. Oysa sunulan raporda birbirinden kopuk, analitik perspektifi olmayan, olay ve olgu rglerini neden-sonu ilikileri yerine sayma ile snrl bir yazm teknii uygulanmtr. Ska derlemelere ve alntlara bavurulmutur. zmleyici yn ve gc zayf olan bu rapor byk hayal krkl yaratmtr. Komisyon hazrlad rapor ile tarihe olumlu bir not drememitir. Bu notun Trkiye demokrasisi tarihine bakanlar iin baarsz bir referans metin olmasndan daha nemli bir amaz vardr. Trkiye demokrasisinin sorunlarn ak yreklilikle tartan ve zm nerilerine zemin hazrlayan bir metin olmaktan ok, tarihe ve Trkiye toplumuna kar sorumluluunun gereini yerine getiremeyen bir komisyon ve onun hazrlad bir rapor izleniminin olumasna zemin hazrlamtr. Bu durum sadece raporu hazrlayanlarn deil, ayn zamanda TBMMnin de tarihsel sorumluluunu yerine getirmede yetersiz kald ve hatta kimi durumda bunu tercih ettii izlenimini de yaratacaktr zmleyici gc yksek ve ncelikli hedefi bu perspektifi gzeten bir rapor yazm sreci yerine olgusal verileri alt alta dizmekle snrl kalan raporun ieriinde ayrca olay ve olgu rgs asndan da nemli eksikler bulunmaktadr. Bu eksiklere aada deinilmitir. I. Darbelere giden yol darbelerin kendisi ve sonular kadar nemlidir. Baz siyasal/ideolojik motivasyonlu silahl gruplarn devlet adna, din adna ya da ii snf adna mcadele ederken, yaptklar eylemlerin darbelere zemin hazrlad, yola k noktalarndan ok farkl hatta tersi sonulara ulald vurgulanmal, bu konuda istihbarat bilgilerine ulamak iin daha fazla aba gsterilmesi gerekirdi. II. Bu noktada darbelerin d boyutlar olduu, belli bir uluslararas konjonktr iinde gerekletii, daha ak bir deyile ABD, NATO balantsnn Trkiyedeki darbelerde kritik bir rol oynad genelde kabul edilen bir grtr. Durum byle olunca, Trkiyede hangi legal ve/veya illegal rgtlenmelerin, devlet ve dolaysyla Batl sistemin bir uzants olarak alt, nihai aamada Bat sistemin ihtiyalarna karlk gelecek siyasete hizmet ettii ortaya konmaldr. Bunlar belgeleriyle ve tanklklarla aka ortaya konmadan darbelerin gerek yz tam olarak anlalamaz ve Komisyon almasnn amacna ulat sylenemez. Bunlar iinde zellikle 1 Mays 1977 Taksim olaylar, Mara, orum katliamlar ve Kemal Trkler, Uur Mumcu, Abdi peki cinayetleri ve Mehmet Ali Acann, bu srelerdeki rol olmak zere kamuoyunda tannan isimlere ynelik siyasi cinayetler gibi darbeye giden yolda nemli dnm noktalar aa karlmalyd. Darbeye giden srecin ulusal ve uluslararas balam kadar, btn bu olgular arasndaki balar rlmeden ve birletirilmeden, bu srete yer alan kurumlar, bu kurumlarda o dnemde alan grevliler arasndaki ilikiler ortaya konmadan darbe aratrmas tam olarak bir sonuca ulaamayacaktr. III. Rapor zellikle Trkiyede 12 Eyll darbesi gibi en uzun srm, en kapsaml ve en derin etkiler yaratm darbeye giden srecin nedenleri ve sorumlularn ortaya karmaktan ok ona zemin hazrlayan i ve d ortama daha ok arlk vermeyi tercih etmitir. Bu erevede dnyadaki rneklere deinilmesi nemli ve yararldr. Fakat rneklerin Trkiyede 12 Eyll darbesine giden srecin niteliini aa karacak tarzda gndeme getirilmesi, hacmi ve ieriinin bu dorultuda belirlenmesi daha faydal olurdu. Maalesef raporda bu durum baarlamam hedefler arasnda yer almaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1341 IV. Bir dier elikili durum uluslararas balamdan, ABD balantl darbelerden bu kadar bahsederken, Darbeler balamnda Gladyoyu bir sayfada ele almak, adeta geitirmek anlamna gelmektedir. Yaygn bir ekilde Gladyonun Trkiye uzants olduu iddia edilen Seferberlik Tetkik Kurulu ya da zel Harp Dairesinin rolnden bahsetmemek ve raporda Hilmi zkkn azndan Gladyonun varln yalanlamak iin znden uzaklamaktr. Hatta rapor bu ekliyle Gladyo rgtlenmesini ve onun Trkiyede ve dier lkelerdeki operasyonlarn aklamaktadr. 1973te Babakan Blent Ecevitin, Seferberlik Tetkik Kurulunu kastederek, Trkiyede kontr gerilla bulunduundan bahsetmesi zerine bu kurum kamuoyunda sk tartlm, 1992de brokratik yaps deitirilse de, eitli aratrmac ve gazeteciler tarafndan, eldeki snrl veriyle de olsa incelenmitir. (rnein, Ecevit Kl, zel Harp Dairesi; Cneyt Arcayrek, Darbeler ve Gizli Servisler). Yine bu erevede, MTin (daha ncesinde MAH) 1950lerden balayarak CIA ile yakn ilikiler iinde bulunduuna dair ok sayda aratrma vardr. Rapor tasla ne bu ak kaynaklara, ne de tanklk ve belgelere dayanarak, bu ve benzeri yaplanmalar hakknda hibir bilgi vermemektedir. Bata Daniel Genzerin Trkeye evrilmi olan NATOnun Gizli Ordular olmak zere bu konuda ok sayda alma vardr. Bu almalarn, rapor yazm srecinde gndeme alnmas gerekirdi. NATO lkelerinde Gladyo tipi rgtlenmelerin yalnzca adnn verilerek geilmesi yetersiz kalmtr. V. Komisyonun almalar Arjantin, ili gibi lkelerde benzer alanlarda yaplan hakikate ulama ve gemile yzleme almalarnn da ok gerisinde kalmtr. orum, Mara, Bahelievler, 1 Mays 1977 gibi katliamlara, Abdi peki, Uur Mumcu gibi aydnlara ynelik suikastlara, Diyarbakr, Mamak, Metris gibi cezaevlerinde yaanan sistematik ikence uygulamalarnn faillerine ilikin hakikatin kapsaml bilgisine artk daha yakn olduumuzu sylemek mmkn deildir. VI. ABD ve NATOnun, darbelerdeki dahlinin ortaya konulduu lde bunun aralarnn, nasl yapldnn, bu balantnn nasl salandnn da ortaya konmas gerekirdi. Eer rapor bunu aa karmayacak ise, o zaman ABD mttefiki olan dier lkelerdeki darbe rneklerine, ran, Afganistan ve Yunanistandaki gelimelere ve Amerikan politikalarna bu lde geni yer verilmesinin bir anlam kalmamaktadr. Bu da raporun dilinde yansmasn bulan temel bir tutarszla iaret eden noktalardandr. VII. Rapor bu haliyle darbelere dair bilinmeyen hususlar, karanlkta olan ynleri aydnlatamamakta, kamuoyunda zaten bilinmekte olan ve hatta eitli yaynlarda daha fazlasnn bulunduu bilgilerin tesine geememektedir. Rapor ayrca 12 Eyll darbesinin neden olduuna dair somut bir tehiste bulunmamakta, bu konudaki eitli akademik almalar ve baz bamsz aratrmaclar ile gazetecilerin yorumlarn aktarmakla yetinmektedir. Bu yorumlarda doal olarak gr farklklar, her birinin nem verdii ve ne kard ynler bulunmaktadr. rnein, birok yerde AP ile CHP, Demirel ile Ecevit arasndaki siyasal ekime ve yrtlen sert muhalefet ve tartmalar darbenin nedeni gibi gsterilmektedir. Darbelerin, siyasetin kendi ierisindeki tartmalarn bir sonucu olduu izlenimi verecek bir raporun kaleme alnmas, demokrasiyi ve onun alma biimlerini savunmas gereken, TBMMnin izleyecei bir yol olmasa gerek. VIII. Komisyon tarafndan sunulan rapor da, belge, bilgi ve yaplan grmelerden edinilen verilerden yeterince yararlanlmam olduu grlmektedir. Bunun yerine ikincil aratrma ve akademik almalara arlk verildii grlmektedir. Bylesi bir yazm teknii rapordan beklentilerin karlanamamas sonucunu retmenin yannda komisyonun grevini yerine getirmemi olmas sonucunu dourmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1342 IX. Demokratik teamllere aykr olarak ve tarafgir bir anlayla kaleme alnan rapor, katlmc demokrasinin ve parlamenter alma ilkelerinin tmne aykr olarak Komisyon yesi milletvekillerine son alma gnnde sunulmutur. Yaklak 1350 sayfadan oluan ve defalarca deitirilerek komisyon yelerine iletilen raporu incelemek ve gr bildirmek iin verilen zaman, salkl bir alma yapmaya imkan tanmamtr. Bu kadar nemli ve bu uzunluktaki rapor ve yz binlerce sayfay bulan ( sadece 27 Mays ile ilgili Babakanlktan gelen belge 30.000 sayfa) eklerinin incelenmesi iin bu derece az bir zamann ayrlm olmas dahi bal bana iktidar partisinin bu sreci, tm siyasi aktrleri iine alan gerek bir yzleme ve yeni bir demokratik mutabakat oluturma srecinden ok, gstermelik bir alma, tarihe ilikin kendi gereklerini bir dayatma arac olarak grdnn kant niteliindedir. X. Rapor, genel olarak Trkiyede slamc hareket, bunun sol harekete kar bir etken olarak grlmesi ve kullanlmas gibi gelimelere deinmemektedir. rnein, 12 Eylle giden yolda Milli Trk Talebe Birlii, Komnizmle Mcadele Dernekleri gibi rgtlerden bahsedilmemekte, ABDnin bu dnemde Yeil Kuak olarak da tanmlanan, stratejik olarak sol hareketlere kar slamc ykselii destekledii yolundaki yaygn tartmalar ve iddialar yeterince ve kapsaml olarak ele alnmamtr. XI. Raporda incelenmi olan darbeleri (ve aslnda tm lkelerdeki darbeleri) deerlendirirken, deerlendirme yapanlarn zihninde rtl ya da ak, net veya mulak bir referans erevesi vardr, bu referans erevesi belirli bir demokrasi anlaydr. Bu demokrasi anlay yorumlarn kapsamn ve isabetini byk lde belirler. Sz konusu raporda da, belirli bir demokrasi anlay referans erevesini oluturmaktadr. Bu demokrasi anlay da esas olarak ounluku bir anlaytr. Bu anlaytan hareketle sorunlar indirgemeci bir ekilde halk-ordu elikisi veya halk-vesayeti asker ve sivil brokratlar, aydnlar elikisi temelinde aklamak ou yerde ksr ve yetersiz kalmaktadr. XII. Rapor 12 Eyll darbesinin ideolojik hedeflerini de gz ard etmektedir. Darbenin sonularna deinirken, darbenin ideolojisi olarak Trk-slam Sentezinin benimsendiine, Aydnlar Ocann bunun temellerini attna deinmemekte, bu sonucu grmezden gelmektedir. XIII. Benzer ekilde, hkmet partisinin ve muhalefet partilerinden birinin, faillerinden bazlarn daha yakn gemite affettii Bahelievler Katliamna deinilmemesi raporun diline yansyan tarafgirliin somut gstergelerinden biri olmutur. XIV. 12 Eyll ncesi DSK deerlendirmesi eksik ve tarafldr. DSKin Demokrasiye sahip kan eylemleri grmezden gelinmekte, ii snfnn ekonomik karlar iin verdii mcadele gz ard edilmektedir. Yaplan deerlendirmede DSK, 12 Eyll Darbesine neden olup sonra da devlete teslim olan ibirliki bir rgt olarak lanse edilmektedir. Oysa DSK lkemizde yaanan her demokrasi kart srece, bata darbeler olmak zere kar duran ve bu alanda demokrasi mcadelesi vermi bir rgttr. Darbenin esas muhataplarndan ve hakiki madurlarndan biri de DSKtir. DSKin herhangi bir darbe srecinde sorumlu olduunu ima etmek dahi, gerekleri gz ard eden kabul edilemez bir anlaytr. XV. Raporda ekonomik sorunlar ve darbeler ilikisinin yetersiz akland konulardan biri de 24 Ocak Kararlar ve 12 Eyll Darbesi arasndaki ilikidir. Raporda 24 Ocak Kararlar olumlanrken, 12 Eyll Darbesinin yaplma ve yrtlme srecinde oynad rol gz ard edilmektedir. 1980 sonrasnda uygulanan ekonomik ve sosyal politikalarn somut kazananlar ve kaybedenlerini belirlemek zere darbe ncesi on yl ierisinde Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1343 emeiyle geinenlerin, cretlilerin, emeklilerin, ksaca geni halk kesimlerin toplumsal refahtan ald pay ile darbe sonrasnda aldklar payn ortaya konulmas yeterlidir. Kazananlar ulusal ve uluslararas sermaye sahipleriyken kaybedenler genel olarak Trkiyede yaayan milyonlardr. Bu somut veriyi tespit etmeyen raporun darbelerin niteliini zmlemede st rtlemeyecek kusuru olaca aktr. XVI. 28 ubat dnemiyle ilgili raporda muhafazakr kesimle ilgili sorunlara fazlasyla anlayl bir dille yaklalm olmas raporun tarafszl ve gvenilirlii asndan ciddi bir sorun oluturmaktadr. rnein Sivas olaylar ile ilgili olarak kullanlan ifadeler olayn vahametini ve su ileyenlerin sorumluluunu hafifletici niteliktedir. Benzer ekilde, o dnemde provokatif konumalar ile nl bir kiiyi savunan ifadelere yer verilmesi rapor zerinde aibe yaratma potansiyeli tamaktadr. XVII. 12 Eyll Darbesi dneminin en nemli tasfiye ve cezalandrma uygulamalarndan olan 1402likler sorunu da yeterince ele alnmamtr. rnein raporun niversiteler ve Akademik Hayat blm konunun nemiyle badamayacak kadar ksa ve yetersizdir. Burada da bir tesadften ok bir tercihin rol oynam olmas daha yksek olaslktr. Ayrca 1402likler olarak adlandrlan kesimin iinde retmenlerin byk bir oran oluturmas da nemli bir olgudur. Bu tasfiyelerin byk bir blmnn, sol grllere ynelik olduu da bilinmektedir. Raporda verilen tablolardan birinde de DSK ve TBDER yelerinin 12 Eyll rejimince nasl zellikle hedef alnd, saylardan ok kolay grlmektedir. Ancak raporda bu konuda daha aklayc yorum ve tespit bulunmamaktadr XVIII. Raporun sol karsndaki tutumu baz konularn uzun uzun, baz konularn da gayet ksa ilenmesinde kendini gsterdii gibi, baz konularda daha da ak ve desteksiz biimde ortaya kmaktadr. rnein 12 Mart 1971 ile ilgili rapordan u blm ok dikkat ekicidir ...niversite binalarnda youn bir propaganda furyas estiriliyordu. Furyay estirenlerin sadece rencilerden ibaret olmad, rnein dnemin ODT rektr olan Prof.Dr.Erdal nn, Ankara niversitesi SBF dekan Prof.Dr. Mmtaz Soysal gibi isimlerin ar solu koruyup kollad iddialar daha 12 Mart ncesinde dillendirilir olmutu. stelik Erdal nn ile ilgili iddiann kayna da, o gnlerde Tercman gazetesinde kan lk Ocaklar Erdal nnnn banka soyanlarla grme yaptn ileri srd balkl bir haberdir. Son derece n yargl bu ifadeler, raporun bir blmnn yorumlarnn objektif olmadn gstermektedir. XIX. Raporda yer alan kimi siyasi deerlendirmeler gnmzde de sren kimi politik anlaylarn da vurumu biimindedir. Baskc ve otoriter bak as kendisini; Oysa 1978-1979da CHP hkmeti siyasal iddetle mcadele srecinde zgrlkleri genileterek terr yenmek fikrini benimsemi olmas yannda CHP hkmetinin gvenlik gleri ve yargy hem partizanlktan uzak ve etkin bir biimde iler hale getirebilme konusunda da yetersiz kalmasna sa ve sol kaynakl iddetin artarak devam etmesi de eklenince sre skynetim ilanna kadar gitmiti. alntsnda ortaya koymaktadr. zgrlkleri geniletme fikrini mahkm etmeyi amalayan bu tarz deerlendirmelerin gerisinde zgrln siyasal iddeti azdraca yolundaki gvenlik eksenli bak asn da ifade etmektedir. Hlbuki demokratik bir siyasal rejimde zgrlklerin alannn geniletilmesi esas, gvenlik nedeniyle zgrlklerin kstlanmas istisna olmaldr. Darbelerin bedelini en ok bu lkenin solcular, sosyalistleri ve Cumhuriyet Halk partisi demitir.12 Eyll Darbesinde CHP genel bakan Blent Ecevit ve Parti yneticileri uzun sre tutuklu kalm, Parti kapatlm mallarna el konulmutur.. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1344 XX. Toplumsal iddet olaylar bal altnda incelenen olaylar sa, sol atmas ve Alevi, Snni atmas eklinde incelenmitir. Olaylarn nedeni olarak gvenlik glerinin yetersizlii ve eksiklii gsterilmitir. Olaylarn sunumunda, olay esnasnda yaanan gelimelerin yzeysel anlatmyla sorunlar geitirilmi olaylarn arka planna dair deerlendirmelere yer verilmemitir. Olaylarda solcular ve devrimciler etken, fail pozisyonunda gsterilmitir. XXI. Raporda sol hareketler terrist ve illegal olarak tanmlanrken, sa gruplar ve komando kamplar arasndaki balantya dair iddialar ve bu gruplarn maddi, manevi balantlar, iktidarla ilikileri, d destekleri yeterince aratrlmad gibi stleri rtlmeye allmtr. rnein raporda Abdullah atl Haluk Krc gibi kiilerin gerekletirdii katliamlardan ve ilikilerinden bahsedilmemitir XXII. Komisyon, yukarda belirtilen genel eksikliklerinin yan sra, TBMMnin kendisine verdii zel grevi de yerine getirememitir. TBMM Komisyondan sadece darbe ve muhtralar deil, ayn zamanda demokrasiyi ilevsiz klan dier btn giriim ve srelerin de aratrlmasn istemitir. Komisyon bu konulara hibir ekilde deinmemitir. Kamuoyunda e-muhtra olarak bilenen 27 Nisan Olay her ne kadar alt komisyonlardan birinin alma alanna alnsa da bu fiil hakknda hibir alma ortaya konmamtr. Komisyon, dnemin nde gelen aktr konumundaki R. Tayyip Erdoana yazl olarak sorulabilen sorularn yantlarn dahi beklemeden acele ile almalarn bitirme yolunu tercih etmitir. Halbuki 27 Nisan e muhtrasna kar dik duru sergiledik diyen Babakann e-muhtra veren Genel Kurmay Bakanyla ilgili hibir yasal ilem yapmam olmas aksine ona stn hizmet madalyas vermesi aralarndaki danklln olduuna ilikin var olan kamuoyu algsn glendirmitir. Babakan Yardmcs Blent Arnn bu muhtrann kendilerine %10 oy kazandrd yolundaki beyanlar da dikkate alndnda dankllk algsn pekitirmitir. Komisyonun 27 Nisan ile ilgili ciddi bir aratrma yapmam olmas da olayn aklla kavumasn engellemitir. XXIII. Raporda belgelerden ve bilimsel yntemlerden uzak, daha ok AKP ile ayn dnce dnyasna sahip, hatta darbe dnemlerinde darbecilerle ibirlii yapm, basnda darbecilere methiyeler dzm kiilerin, gazete yazlar, hatralar, bu konuda yazdklar kitaplar, komisyondaki beyanlar referans alnmtr. XXIV. Tm darbe dnemlerinde yarg darbecilerin yannda yer alm olaanst koullarda da iktidarn ve glnn yannda yer almtr. Bu yapsyla hukukun stnln deil g odaklarnn hukuku ileme konulmutur. Dn Yassada mahkemeleri, Devlet Gvenlik Mahkemeleri, skynetim mahkemeleri hangi ilevi grdyse bugnde zel Yetkili Mahkemeler ayn ilevi grmektedir. . Ancak Milli radenin Temsilcisi olan 8 milletvekilinin parlamentoda deil de cezaevinde bulunuyor olmasnn Trkiyede ki hukuksuzluu, adaletsizlii AKPnin ileri demokrasi syleminde ne kadar samimi olduunu ortaya koymaktadr. Raporda zel Yetkili mahkemeler ve bunlarn ilevlerinden hi bahsedilmemesi, inceleme gerei dahi duyulmam olmas demokratiklemeye dolays ile darbeye kar gelitirilmesi gereken tutuma ilikin sahici bir yaklam ortaya koymamtr. Sonu Raporda byk eksikler bulunmaktadr. Raporun hazrlanmas srecinde hem yntemsel, hem siyasal hem de ierie dair kstlara yukarda yer verilmitir. Bu kstlar gzeten bir elden geirme ve yeniden oluturma sreci hedefi gdlmeden, raporun tamamlanm olduu izlenimi yaratmak ve kamuoyunda beklentilere yol amak almann oluturulmasna dair yukarda ele alnan eletirilerin haklln ortaya koyacaktr. Bu Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1345 kstlar konusunda hassas davranmayanlar da sorumluluk altna koyar. Bata TBMM yesi parlamenterler olmak zere lkemizde demokrasiyi ve zgrlkler alannn geniletilmesi prensibini sahiplenen tm kesimleri umutsuzlua drmesi muhtemel hatalarla dolu bu raporun bu hali ile kamuoyu ile paylalmas byk bir hatada srar anlamna gelecektir. Kamuoyunun beklentilerini tatmin etmeye ve lkemizde demokrasinin derinletirilmesine katk salayamayan bu raporun tarafmzdan kabullenmesi mmkn deildir. Raporun kabullenmesi mmkn olmamakla birlikte komisyonun 26-27 Kasm gnl toplantlarnda mzakere edilip nerilerimizi de ieren ve kabul edilen, genel deerlendirme ve sonular bal altndaki 20 maddeden ibaret nerilerin Trkiye Byk Millet Meclisine sunulmas konusunda mutabakat salanmtr. Ali Rza ZTRK Mersin Milletvekili Sleyman ELEB stanbul Milletvekili

Dr. Mehmet EKER Gaziantep Milletvekili

Ahmet TOPTA Afyonkarahisar Milletvekili

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1346 Ankara Milletvekili zcan Yenieri ve stanbul Milletvekili Atila Kayann Ek Grleri

EK GR Raporlar znde bir dneme ait yaanm olanlarn bir baka dnemde yaplm tespitleridir. Yaplm olan bu tespitlerin belirli oranda duygusallk, taraftarlk, unutulmuluk ya da uydurulmulukla malul olduunu dnmek gerekir. Yaplan bu tr aratrmalarda objektif, bamsz ve sistematik olmaya allsa da gl bir ihtiyat her zaman bnyesinde tarlar. Kimse en yenisi 14 yl nce olmu olan darbe, devrim, ihtilal ya da muhtra gibi sosyal olgularla ilgili olarak yzde yz dorulara ya da mutlak gereklere ulalabileceini dnmemesi gerekir. Aratrma komisyonu raporlaryla demokrasinin baklk sistemi glendirilmek isteniyorsa darbe ve muhtralar sular, sulular, ktler ve ktlkler balamnda deil sorumluluklar, ykmllkler ve yetersizlikler erevesinde ele almak gerekir. Siyasal yaamda demokrasinin varl ile demokratik kltrn varl arasnda yakn bir iliki vardr. Toplumsal yapnn srdrlebilir bir demokrasiye uygun olmas arttr. Demokrasiyi kesintiye uratan, toplumu hem geriletip hem de rehin alan darbe ve dier etkileme yntemlerinin ne kartt aktrler, popler hale gelmi olgular, ortaya karlm olan gerekler, buz dann yalnzca grnen yzleridir. Darbe ve Muhtralar aratrma komisyonunun bugnden dne baktn unutmamak gerekir. Gnmz kavramlarn ve anlaylarn var olmadklar dnemin olay ve olgularn aklamakta kullanld da gz ard edilmemelidir. Bunun ar bir cretkrlk anlamna geldii aktr. Tarihi, corafi, sosyolojik ve siyasi kklerinden koparlm, ierii boaltlm kavramlarla irdelenen darbe ya da muhtra sreleri ideolojik bir nesne haline getirilmi darbe sreleri olur. Dier yandan darbe ve muhtralarn nasl bir sosyolojik ve siyasal laboratuvarda mayalandnn da farknda olmak arttr. Darbe ve Muhtralardan sz ederken, ark sorunu olarak nitelenen imparatorluk varisi bir devletten, topraklarnn te ikisini elli yl iinde kaybederek n Asya corafyasna sktrlm bir milletten, yzlerce yl tepeden ynetilmi bir halktan ve nihayet demokrasi kltryle henz tanm bir siyasi yapda meydana gelen bir sreten de sz etmi oluyoruz. Ayn ekilde darbe ve muhtralar aratrlrken aslnda imparatorluktan milli devlete, kyden kente, tarmdan sanayiye, geleneksellikten modernlie, tebaadan bireye, tek partili hayattan ok partili hayata gei de aratrlm olmaktadr. Darbe ve muhtralar hibir zaman gncel siyasal ihtiyalar iin gemii yeniden ina etmek stratejisinin bir paras olarak dnmemek gerekir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1347 ehir efsanelerine dntrlm darbe ve muhtra srelerinin aktrlerinin, tanklarnn, sanklarnn, madurlarnn ve marurlarnn anlattklarn da ihtiyatla karlamak gerekir. Darbe ve muhtralarla ilgili olarak fikir beyan eden her ahsn ve kurumun kendi zaviyesinden, tank olduu ya da anlatabildii kadaryla anlatt olgular znde krn fili tarif etmesine benzemektedir. Arivlere, gereklere, bilgilere ve olgulara dayanan salkl verilere dayananlar olduu gibi kantsz, belgesiz, verisiz ve verimsiz yorumlara dayananlar da vardr. Bavurulan yzlerce kaynak, dinlenen onlarca tank, incelenen binlerce evrak, arivden gelen devasa belgelerle bu rapor birbirinden habersiz birden fazla komisyon yazm olsayd, birbirine tamamen zt ve birbirinden farkl birden fazla rapor ortaya kabilirdi. Ayn olay iin farkl taraflar tamamen birbirine zt kanaat, gr ve dnce ortaya koymulardr. Darbeleri aratrma komisyonu byk bir i baarmtr. Bu gerektir. Ancak durumun ne denli karmak olduu da bir baka gerektir. 1.Darbe ve muhtralar aratrma komisyonu takdire ayan ciddi, youn, yorucu ve etkileyici bir mesai sarf etmitir. Binlerce sayfalk bilgi, belge, yorum, tahmin ve anlat iinden bir rapor kaleme alm ve bir sonuca ulamtr. Darbe, yaplanma ve olgu balamnda ortaya konan grlerin ne kadar farkl olduu da bir vakadr. Bununu yalnzca derin devlet kavramyla ilgili olarak yaratlan kavram kargaasndan anlamak mmkndr. Mahir Kaynakn anlattklarna gre derin devlet yoktur. Sleyman Demirele gre ise, Derin devlet var. Derin devlet askeriyedir. Erol Mtercimlerin Memduh nltrkten aktardna gre byle bir rgt var. Genelkurmayn da, hkmetlerin de, brokrasinin de herkesin stnde bir rgttr. Yasayla falan kurulmu bir rgt deildir. Bu, 27 Mays darbesinden sonra CIA, Pentagon tarafndan kurdurulmutur. Gltekin Avc Eski CIA Bakan William Colbynin yapt aklamay dikkate alyor: NATO yesi olmas mnasebetiyle Trkiyede Gladio muadili bir yapnn varl antikomnist kurululara destek vermi olmas ihtimali bulunduunu ifade ettiini sylyor. Colby bir ihtimalden sz ediyor. Gltekin Avc, Trkiyede derin devlet devasa bir yapdr, operasyonel eylemler yapmtr, yapmaktadr ve tasfiyeye tevessl edilmedii iin belli ki yapmaya devam edecektir diyor. Mehmet Aara gre ise Derin devlet; Trkiye'nin son kaybettii toprak Musul-Kerkktr. Trkiye'nin zihninde Musul-Kerkkten sonra bir daha asla bir kar toprak kaybetmeme iradesinin addr derin devlet. O iradedir ki bugn Trkiyeyi ayakta tutuyor. Baz yetkililerin sz, tahmin, ihtimal, sezgi ve yorumlarndan yola klarak retilen kavramlarn gereklii her zaman tartma konusudur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1348 Derin Devlet, meru devlet erkini kullanma yetkisine sahip olanlarn oluturduklar gayr-i meru yap mdr? Yoksa devlet iinde yasa d etelemeler midir? Trkiyeyi NATOnun ihtiyalarna uyarlamak iin oluturulmu yasa d organizasyonlar mdr? Bu yaplarn kurumsall ve sreklilii sz konusu mudur? Derin devlet, darbelere ortam salayan ya da organize eden yaplar mdr? ncelikle Trk kamuoyunun bilmesi gereken hususlar bunlardr. Bu bakmdan herkese gre ayr bir misyon ve anlam yklenen derin devlet izafilikle maluldr. 2.Komisyon raporunda 28 ubat mdahalesi sonras datlan partiler, ina edilen yeni siyasi yaplar zerinde yeterince durulmamtr. Trkiyenin bugnk siyasi yapsnn byk lde 28 ubat mdahalesinin sonucu olduu aktr. Bu yap bu yn itibaryla yeterince raporda irdeleme konusu yaplmamtr. 3.Babakan Erdoan kendisine yneltilen sorulara cevap vermemitir. Genel anlamda dneme ait durumu nasl grdn ve hkmetinin duruunu kutsar ifadelerde bulunmutur. Bu bakmdan gnmze en yakn dneme ait olan 27 Nisan E Muhtras, Dolmabahe grmeleri ve sonraki gelimeler btn aklyla ortaya km deildir. 4. Raporda yer alan Gerekleri Aratrma Komisyonu gemite yaanan ve darbe gerekesi olarak deerlendirilen olaylar inceleme amacna ynelik komisyon olarak ifade edilmeliydi. Gerekleri aratrma komisyonu znde blc unsurlarn hakikatleri aratrma komisyonu talebini karlad intiban vermektedir. Bu durum kurulacak byle bir komisyonun gemite vuku bulmu olaylarn gereklerini ortaya karmak iin deil, gemii bugnn siyasi ihtiyalarna uygun hale getirmek amacna ynelik olduunu gstermektedir. 5.Raporun kaleme aln, dnemsel olarak yaanan olaylar deerlendirili biimi, slup ve varlan yarglar bir ok adan sorunludur. Zaman basks, hazrlanan metnin binlerce sayfalk hacmi olmas nedeniyle rapor zerinde yeterince younlama imkan bulunamamtr. Tarihe kayt dmek adna bu gerei tespit nemlidir. 6.Militer gcn snrlarna ekilmesi, tahakkm ve vesayetinin ortadan kaldrmas ne kadar nemliyse devlet gcnn baka yntemlerle monopolletirilmesi de o kadar nemli ve tehlikelidir. Raporda devlet erkinin monopolletirilmesini nleyici, demokratik denge ve sistemlerin kurulmasna ynelik neriler eksiktir. 7.Trkiyede meydana gelen blc terr olaylarn Krt Meselesi olarak ele alan rapor bu yn itibaryla da sorunludur. Trkiyedeki sorunlar etnik, mezhep, cinsiyet, blge temelinde ele almak doru bir yaklam tarz deildir. Etniki bak as blen, ayrtran, tekiletiren, farkllatran bak asdr. Trkiyedeki sorunlar etnik, mezhep, cinsiyet ve merep temelinde ele almak etnisite ve farkllklar siyasallatrmak anlamna gelmektedir. Bu durum Trkiyeyi etnik cehenneme evirecek bir potansiyeli bnyesinde tamaktadr. Krt sorunu olarak meseleyi ele alanlarn bak as primordiyalisttir. Bu bak asna gre etnik gruplar tarihin derinliklerinden bu yana var olan, somut ve bamsz toplumsal oluumlar olup, varlklar baka faktrlere (ekonomik, sosyal, kltrel tarihsel, corafi, vs.) indirgenemez ve bu faktrlerce aklanamaz. Etnik kimlii biyolojik ihtiya Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1349 ve gdlere benzeten bu yaklamn evrim teorisinin soyunu devam ettirme ve kendi yaknlarn gzetme, kayrma varsaymlaryla desteklendii de grlr. Primordiyalistler etnisiteyi en temel, en belirleyici toplumsal kategori ve etnik ayrlklar da en temel, en almaz toplumsal fay hatlar olarak grdkleri iin, ok-etnili toplumlar atmaya meyilli grrler. Primordiyalist yaklam savunanlar etnik kimliin tarihi ve toplumsal koullarndan bamsz bir varl ve ekicilii olduu, ekonomik ve kurumsal dzenlemelerin yok edemeyecei bir gle bireylerin siyasi temaylleri zerinde belirleyici rol oynadn iddia ediyorlar. Etnisite ok rahat bir biimde bir tekiletirme, ayrtrma ve farkllatrma arac olarak kullanlabilmektedir. Gnmz dnyasnda meydana gelen birok atmay etnik tahriklerin somut yansmalar olarak grmek mmkndr. Eer insanlar etnisitelerinin, inanlarnn, dillerinin ya da kimliklerinin herhangi birisinin ya da hepsinin kendilerinden farkl olan bir grubun tehdidi altnda olduuna inandrlrlarsa, bu iki grubun ayn toplum ierisinde bir arada yaamas g, hatta imknszdr. Etnisite kavramna yklenen anlamlarn bir bakma ezoterik amac da budur. Bu balamda etnisite kavram sk sk basit bir kltrel farklla antropolojik adan odaklanmasndan dolay eletirilip reddedilemeyecektir. Etnisite bir gerektir. Ancak yalnz bana her eyi aklar nitelikte olan bir gereklik deildir. Hatta etnisite insann aidiyetini ve kimliini tayinde kullanlacak onlarca belki yzlerce veriden sadece birisidir. Kimlii belirleyen onlarca e iinde yalnzca etnisiteye belirleyicilik atfetmek yanltr. Her insann kendi etnisitesiyle bark olmas doaldr. Ancak insann kendi etnisitesine dnyann en stn, en sekin, en hakl, en gl, en gzel, en adil, en akll, en yaratc bir vasf yklemek son derece yanl ve tehlikeli bir yaklamdr. Faizm, rklk, Nazizim vb. gereklerin, bu tr bir akl yrtmenin sonucu olduunu unutmamak gerekir. nsan iin gz ya da kulan nemi tartlamaz, ancak insann gz ya da kulaktan ibaret olmad da bilinmelidir. Yalnz etnisite deil hibir unsur yalnz bana btn aklamakta yeterli olamaz. Btn iindeki baz unsurlarn baz durum ve artlarda rol, dier paralardan fazla olabilir. Bazen bir parann, nitelii ya da tavr belirleyici de olabilir. Ancak para ne denli fonksiyonel olursa olsun ya da temsil yetenei bulunursa bulunsun kutsallamay hak etmez. Trkiyenin gelecei etnisitelerin, mezheplerin, blgelerin arasn amakla deil btnletirmekle, uzaklatrmakla deil yaknlatrmakla, attrmakla deil uzlatrmakla yakndan ilikilidir. Toplumun tamamn ve bu tamamiyet iindeki btn etnik ve dier farkllklar Trk milletinin mktesebat olarak kabul etmek gerekir. Milleti btnyle etnik, mezhep, blge ya da cinsiyet ayrm yapmadan kucaklamak gerekir. Aleviyi Snnisiz, douyu batsz, kadn erkeksiz, milliyeti maneviyatsz ya da Trk Krtsz dnmek yanltr. Farkllklar ne kutsanacak ne de yok saylacak vasflardan deildir. 28.11.2012

Atila Kaya stanbul Milletvekili Trkiye Byk Millet Meclisi

zcan Yenieri Ankara Milletvekili (S. Says: 376)

 1350 RAPOR EKLER LSTES 1- EMASYA Protokol (6 sayfa). 2- ileri Bakanlnn gizli ibareli yazsna ek olarak sunulan; Muammer Aksoy, Bahriye ok, etin Eme, Uur Mumcu, Ahmet Taner Klal Cinayetleri ve Gazi Olaylar Hakknda belge ve raporlar (1555 sayfa). 3- ileri Bakanlnn gizli ibareli yazsna ek olarak sunulan Sivas Olaylarna ilikin belge ve raporlar (456 sayfa). 4- ileri Bakanlnn gizli ibareli yazsna ek olarak sunulan Babalar Katliamna ilikin belge ve raporlar (22 sayfa). 5- ileri Bakanlnn Kocaeli ili Gebze Belediye Bakan hakknda irticai kadrolama iddialar ile ilgili gizli ibareli yazmalar (3 sayfa). 6- YA Karar ile TSKden atlan ve Refah Partili belediyelerce ie alnan personel listesi (3 sayfa). 7- Genelkurmay Bakanlnn Bat alma Grubu rapor sistemi konulu gizli ibareli yazs (1 sayfa). 8- rtica ile mcadele kapsamnda Babakanlk tarafndan Bakanlklara gnderilen 14.03.1997 tarihli yaz (1 sayfa). 9- Milli Savunma Bakanlnn gizli ibareli (toplam 90 sayfa); 01.01.1990 31.12.2011 tarihleri arasnda YA Karar ile TSKden ayrlan personeli gsterir tablosu. zel Kuvvetler Komutanlnn tarihesi hakknda bilgi notu. Seferberlik ve sava haline ilikin mevzuat listesi. 10- Emekli Binba Eyp Saraolunun Komisyonumuza gnderdii dileke (73 sayfa). 11- YKn GATA Komutanlndan YA Kararyla iliii kesilenlere ilikin niversitelere gnderdii yaz (2 sayfa). 12- Emekli Binba M. Ufuk Erturulun Komisyonumuza gnderdii dileke (31 sayfa). 13- Diyanet leri Bakanlnn 1997-2002 yllar aras olaand uygulamalara dair gizli ibareli raporu (173 Sayfa). 14- Genelkurmay Bakanl ve Jandarma Genel Komutanlnn basn organlar hakkndaki gizli ibareli su duyurular (Adalet Bakanlyla yaplan yazmalar-7 sayfa). Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1351 15- stanbul Valilii l Milli Eitim Mdrlnn mam-Hatip Liselerinde klk kyafet ynetmeliine uyulmas konulu yaz (1 sayfa). 16- RTKten 1 Ocak 1994 31 Aralk 2001 tarihleri arasnda, irticai faaliyetlere kar alnan tedbirler erevesinde, haklarnda ilem yaplan radyo/ televizyonlara ilikin gizli ibareli yaz (103 sayfa). 17- ileri Bakanl zleme Grubu Bakanlnn Valiliklere rticai faaliyetlerle mcadele kapsamnda gnderdii gizli ibareli yaz (4 sayfa). 18- Jandarma Genel Komutanlnn Denetleme Emri No: 58 konulu yazs (4 sayfa).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1352

EK-A: Bilgisine Bavurulan Kiiler

Tarih 07.06.2012 11.06.2012 13.06.2012 20.06.2012 26.06.2012 Bilgisine Bavurulan Kiiler Sleyman DEMREL Ahmet ER efik SOYUYCE Mehmet Kadri KAPLAN -Bedii Faik AKIN -Numan ESN -Mustafa KAPLAN -Talat TURHAN -Ali KIRCA -Mete TUNAY -Kurtul ALTU -Emine Grsoy NASKAL -Nilfer BAYAR GRSOY -Orhan BRGT -Rasim CNSL -Snmez SARGAN Mahir KAYNAK -Erturul KRK -Ferruh BOZBEYL Hasan Celal GZEL Blend ULUSU Ahmet SVAN Ali AKAN Hilmi ZKK Recep SZEN Selim KAPTANOLU Hasan Fehmi GNE erafettin YILMAZ Agh Oktay GNER mit KARDA Blent FORTA Erol EKC Halis ZDEMR Dinleyen Alt Komisyon 10 yeden oluan Heyet 27 Mays 1960 Alt Komisyonu 27 Mays 1960 Alt Komisyonu 27 Mays 1960 Alt Komisyonu 27 Mays 1960 Alt Komisyonu

11.10.2012

27 Mays 1960 Alt Komisyonu

12.10.2012 31.10.2012 13.06.2012 14.06.2012 28.06.2012 03.10.2012 04.10.2012 04.10.2012 04.10.2012 05.10.2012 08.10.2012 08.10.2012 10.10.2012 10.10.2012 11.10.2012 11.10.2012

27 Mays 1960 Alt Komisyonu 27 Mays 1960 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1353

Tarih 11.10.2012 12.10.2012 12.10.2012 15.10.2012 16.10.2012 16.10.2012 17.10.2012 17.10.2012 17.10.2012 20.10.2012 20.10.2012 31.10.2012 08.11.2012 21.06.2012 25.06.2012 26.06.2012 27.06.2012 28.06.2012

Bilgisine Bavurulan Kiiler Mahir DAMATLAR Recai KUTAN Turgut KAZAN lter TRKMEN Aslan DERMENC Bilsay KURU Sleyman ELEB erafettin EL Halit NARN Refet KKTRYAK Raci TETK -Mehmet KEECLER -Ramiz ONGUN -Sadk DE -Baskn ORAN -Mustafa KALEML -Recai KUTAN -Hasan EKNC -Meral AKENER -smail Hakk KARADAYI -Yalm EREZ -Sleyman Arif EMRE -Ekrem KIZILTA -Gne TANER -Erdoan TEZ -Nuri ALBAYRAK -Nazl ILICAK -Kadir ELK -Mehmet ALTAN -Ali BAYRAMOLU -Yavuz DONAT -Fehmi KORU -Abdurrahman DLPAK -Fatih EKRGE -Erturul ZKK -M. Ali BRAND -Taha AKYOL -Alper GRM -Mehmet BARLAS,Canan BARLAS -Bayram MERAL -Din BLGN -Aydn DOAN -Turgay CNER -Mehmet Emin KARAMEHMET -Zafer MUTLU

Dinleyen Alt Komisyon 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 12 Eyll 1980 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

02.10.2012

03.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

04.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

05.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1354

Tarih

Bilgisine Bavurulan Kiiler -Kadir SARMUSAK -Refik BAYDUR -Rdvan AKAR -Hasan CEMAL -Muharrem KAYHAN -Fuat MRAS -Salim USLU -Dervi GNDAY -Trkay ASMA -Ahmet KARABLGN -Aykut Cengiz ENGN -Erol AKIR -Bekir YILDIZ -Sabih KANADOLU -Sacit ADALI -Necati ENTRK -Nuh Mete YKSEL -Ramazan SODAN -Yusuf ODABA -Reat PETEK -Talat ALK -Erdal AFAK -Mustafa KARAALOLU -Hseyin GLERCE -Alaattin KAYA -Glay GKTRK -Avni ZGREL -Ahmet Hakan COKUN -Seyhan SOYLU -Ufuk SYLEMEZ -Hasan KILAVUZ -Ahmet ERTRK -Blent ORAKOLU -zgn KMEN -Yaar YAZICIOLU -mer KAYIR -Fatih ALTAYLI -Adil Serdar SAAN -Mustafa AKIN -Mustafa ERDOAN -Servet ARMAAN -Dou ERGL -Uur DNDAR -Hasan Hseyin CEYLAN -Ergun BABAHAN -Merve KAVAKI -Nevzat TARHAN -brahim SOLMAZ - Zekeriya ENGZ - Fahri MEMUR - Malatya Madurlar (Turgay ALDEMR ve 7 madur) - aban BAYRAK - Mustafa TEKEL - Saffet ASLAN - Oktay EK - mmet KANDOAN - Bahattin EKER

Dinleyen Alt Komisyon

08.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

09.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

10.10.2012

11.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

12.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

15.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

16.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

17.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

18.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

19.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

21.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

30.10.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1355

Tarih

Bilgisine Bavurulan Kiiler - Deniz BAYKAL -Turhan TAYAN -Hasan Celal GZEL -smail KAHRAMAN -Mehmet ELKATMI - Cumhur ERSMER - Rt Kazm YCELEN -evket KAZAN -eref MALKO -Akn BRDAL -kr KARATEPE -Oral ALILAR -Fatma BENL Tansu LLER -Yaar BYKANIT -Cavit ALAR -Hayati YAZICI Mehmet AAR

Dinleyen Alt Komisyon

31.10.2012 01.11.2012 02.11.2012 06.11.2012 07.11.2012 08.11.2012 09.11.2012

28 ubat 1997 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu 28 ubat 1997 Alt Komisyonu

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1356

EK-B: Kurum ve Kurululardan Talep Edilen Bilgi ve Belgeler

Kurum/Kurulu
TRT Cumhurbakanl Genel Sekreterlii

Talep Edilen Bilgi ve Belge

Askeri darbe ve mdahalelere ilikin belgesel ve benzeri kaytlar 27 Mays 1960 tarihli darbe, 12 Mart 1971 tarihli muhtra, 12 Eyll 1980 tarihli darbe, 28 ubat 1997 ve 27 Nisan 2007 tarihli askeri mdahale sreleriyle ilgili yazl bilgi ve belgeler Askeri darbe ve mdahale dnemlerini oluturan, 1- 27 Mays 1960 - 31 Aralk 1963, 2- 12 Mart 1971 - 14 Ekim 1973, 3- 12 Eyll 1980 - 6 Kasm 1983, 4- 1 Ocak 1990 - 31 Aralk 2007, tarihleri arasnda Terrle Mcadele Kanununa Muhalefet, Siyasi Partiler Kanununa Muhalefet, skynetim askeri mahkemelerinde, devlet gvenlik mahkemelerinde ve adli mahkemelerde alm ve karara balanm davalar ile halen belirtilen konularda alm ve devam eden davalara ilikin bilgiler. 1- 3/1/1961 tarihli ve 205 sayl Ordu Yardmlama Kurumu Kanunu'na istinaden, 1 Mart 1961 tarihinden 30 Haziran 2012 tarihine kadar yllar itibaryla ile maalarndan kesinti yaplan yedek subay says ve sz konusu kesinti tutarlarna ilikin bilgilerin, 2- 1 Ocak 1990 - 31 Aralk 2011 tarihleri arasnda Yksek Askeri ra kararlar, mahkeme kararlar dnda bakan onayl veya l kararname yoluyla Trk Silahl Kuvvetleri ile iliii kesilen subay, astsubay, uzman avu ve sivil memur says ile sz konusu iliik kesme ilemlerinin gerekeleri 1- 27 Mays 1960 tarihli darbe, 12 Mart 1971 tarihli muhtra, 12 Eyll 1980 tarihli darbe, 28 ubat 1997 ve 27 Nisan 2007 tarihli askeri mdahale srelerine ilikin bilgi ve belge 2- Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu ile kamu kurum ve kurulular arasnda yaplan yazmalar, Kurulun toplant sonu raporlar ve konuyla ilgili bilgi ve belgeler

Gelen Cevaplar
22 adet DVD ortamnda kaytl belgesel ve grsel kayt geldi. a) 2668 adet belge sureti, bir DVD

Adalet Bakanl

Sadece 28 ubat dnemi ile ilgili bilgi sunulmutur. Bahsedilen sular ile ilgili alan, karara balanan ve halen devam eden davalara ilikin tablolar (9 Sayfa)

Milli Savunma Bakanl

2 ) YA karar ile grevden alnan kiilerin listesi

Babakanlk

Dosya ve elektronik ortamda bir dizi bilgi ve belge (190 GB boyutunda Yassada Mahkemelerinin Belgeleri)

 1357

Kurum/Kurulu

Talep Edilen Bilgi ve Belge

Gelen Cevaplar

27 Mays 1960 Darbesi 12 Mart 1971 Muhtrasna likin Bilgi ve Belge Talepleri
stanbul Barosu Babakanlk Milli Savunma Bakanl Milli Savunma Bakanl Genelkurmay Bakanl ileri Bakanl MT Milli Savunma Bakanl Milli Savunma Bakanl TRT Dileri Bakanl 1960 darbesinden sonra, stanbul Barosu Ynetim Kurulunun baroya kaytl avukatlarn Demokrat Partiye mensup sanklar savunmalarn engellemesine ilikin karar 25.11.1957 - 06.11.1983 tarihleri arasnda karlan tzk, ynetmelik ve genelgelerin birer fihristi. 25.11.1957 - 06.11.1983 tarihleri arasnda olaanst hal ve skynetim dnemlerinde karlan tebliler, tamim ve genelgelerin birer fihristi. 25.11.1957-12.09.1980 tarihleri arasnda darbeler, muhtralar ve demokrasiyi ilevsiz klan tm giriim ve sreler ile Milli Birlik Komitesi rtibat Brosu olarak alan birim, zel Harp Dairesi ve kontrgerilla yaplanmalarna ilikin bilgi ve belge. zel Harp Dairesi, Seferberlik Tetkik Kurulu, zel Kuvvetler Komutanl ve kontrgerilla yaplanmalarna ilikin bilgi ve belge. 2 adet ynetim kurulu karar rnei Fihrist bilgilerini ieren 5 klasr (toplam 836 sayfa) 3 sayfa envanter listesi ve bir adet DVD ve belge derleme almalarnn devam ettii zel Kuvvetler Komutanlnn tarihesi hk. 2 sayfalk bilgi notu 1- Genelkurmay Bakanl; Bilgi Notu (2 sayfa) 2- ileri Bakanl; konuyla ilgili bilgi/belge bulunmad eklinde cevap 3-MT; 1 Klasr (2 adet bilgi notu, 6 adet ihbar mektubu) 3 dosya halinde (EK A-B-C) belgeler 2 liste (alt sayfa) 3 adet DVD Yassada Durumalar Ses Kaytlar 3 adet dosya

27 Mays 1960 - 21 Mays 1963 tarihleri arasnda Harp Okulu, Harp Akademisi, Balmumcu Garnizonu, Yassada ve mralda subay, yedek subay, er, askeri veya sivil personel olarak bulunanlarn listesi. Ordu Yardmlama Kurumunun (OYAK) kurulduu gnden bugne itirakleri ile ticari faaliyette bulunduu ve ortaklk yapt yerli ve yabanc kii ve firmalarn ayrntl bir listesi. Tm darbe ve mdahale srelerine ilikin yazl belgeler ile 27 Mays 1960 tarihli Askeri Mdahale sonrasnda Yassadada gerekleen yarglama srecinde; Cell Bayar, Refik Koraltan, Adnan Menderes, Rt Erdelhun, Fatin Rt Zorlu Hasan Polatkann yarglanmalar esnasnda ekilen video ve tutulan ses kaytlarnn birer nshas. 25.11.1957 - 31.12.1963 tarihleri ile 01.01.1970 - 31.12.1973 tarihleri arasnda darbeler, muhtralar ve demokrasiyi ilevsiz klan tm giriim ve srelere ilikin yabanc lke basn organlarnda kan ve ilgili birimlerce Bakanla gnderilmi bulunan kriptolar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1358

Kurum/Kurulu
ileri Bakanl Maliye Bakanl Devlet Personel Bakanl Sosyal Gvenlik Kurumu Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl

Talep Edilen Bilgi ve Belge

Said Okurun (Said Nurs) defnedildii yere ve yaanan olaya ilikin her trl bilgi ve belge. Milli Birlik Komitesi yelerinin 25.11.1957 - 11.04.2012 tarihleri arasndaki malvarlklarna ilikin tm bilgi ve belgeler. 1-) Milli Birlik Komitesi yeleri ile 1. ve 2. derece yaknlarnn, bugne kadar ynetim veya denetim kurullarnda grev aldklar kamu kurum/kurulularn ayrntl bir dkm. NOT: 14.09.2012 tarihinde MBK yelerinin vatandalk numaralarn belirtir ekli liste ile talep yenilendi. 23 Mart 1960da anlurfada defnedilen ancak 27 Mays 1960 askeri darbesini mteakip 12 Temmuz 1960da mezar aklanmayan bir yere nakledilen Said Okurun (Said Nurs) defnedildii yere ve yaanan olaya ilikin bilgi ve belgeler ileri Bakanlndan talep edilmi olup ileri Bakanl ller daresi Genel Mdrlnn cevabi yazsnda Said Okura (Said Nurs) ait kurum arivlerinde bulunan aidiyet dosyalarnn Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrlne gnderildii belirtilmitir. Bu erevede, Said Okurun (Said Nurs) defnedildii yere ve mezarnn nakli ile ilgili olarak yaanan olaya ilikin her trl bilgi ve belge. 1960 ylndan bugne kadar, Genelkurmay Bakan ve Kuvvet Komutan olarak grev yapm personelin sicil ve grevlerine ilikin bilgiler. 1 Ocak 1960-31 Aralk 1960 darbesi ncesi ve sonras dnemlerine ilikin stanbul ve Ankara valiliklerinde mevcut olan tm yazmalar 27 Mays 1960 darbesi sonrasnda grevine son verilen yarg ve savclara ilikin bilgi/belge 27 Mays 1960 darbesi srasnda Ankara Radyosu tarafndan yaynlanan bildiriler ile ile kamu kurumlarnca iletilen talimat, emir, genelge vb. 1 Ocak 1960-31 Aralk 1960 dnemi haber ve yorumlar ile kamu kurumlarnca iletilen talimat, emir, genelge vb.

Gelen Cevaplar
lgili belgelerin Devlet Arivine gnderildiine ilikin yant yazs

DPB - Konuya ilikin kaytlara sahip olmadklar (iki cevap). SGK Kaytlarnda bu ynde bir bilgiye sahip olmadklar.

8 adet belge

Milli Savunma Bakanl ileri Bakanl Adalet Bakanl TRT Genel Mdrl Basn Yayn ve Enf. Gen. Md.

5 dosya halinde (Ek A-B-C--D) biyografi metinleri

Bilgi ve belge bulunamad

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1359

Kurum/Kurulu
ileri Bakanl HSYK

Talep Edilen Bilgi ve Belge

1 Ocak 1960-31 Aralk 1960 dnemine ilikin Ankara/stanbul Valiliklerinde bulunan belgeler 27 Mays 1960 darbesinden sonra grevine son verilen yarg ve savclar hk. bilgi ve belge

Gelen Cevaplar

8 adet belge

12 Eyll 1980 Darbesine likin Bilgi ve Belge Talebi

Adalet Bakanl Ekli listede belirtilen 1977 1980 yllar arasnda ilenen siyasal cinayetler ve gerekleen toplumsal olaylar ile 12 Eyll 1980 askeri mdahalesiyle balayan ara rejim dneminde Anayasal dzeni ortadan kaldrmaya ynelik sulara ilikin alm bulunan davalara konu iddianameler ve mahkemelerince verilmi bulunan gerekeli kararlar 1 Mays 1977 ile 13 Aralk 1983 tarihleri arasnda grev yapan Bakanlar Kurulu yelerinin adlar, grevde bulunduklar tarihler ve varsa yesi bulunduklar siyasal partilere ilikin bilgiler ile 12 Eyll 1980 - 6 Kasm 1983 tarihleri arasnda ikence, kt muamele, gzaltnda kaybolma, cezaevinde lm gibi olaylara ilikin bilgi ve belgeleri ieren bir rapor. a) 1 Mays 1977 ile 12 Eyll 1980 tarihleri arasnda gerekletirilen grevler (kamu-zel kesim ayrm, grevlerin gerekletii i kollar, grevlerin bunlar yrten sendikalarn bal bulunduu konfederasyonlara gre dalm gzetilerek), bu grevlerde yitirilen ign says, yaplan lokavtlar ve sz konusu srete alma ve endstriyel ilikiler alannda meydana gelen belli bal olaylara (tarih srasna gre) ilikin bir rapor. b) 12 Eyll 1980 sonrasnda darbe ynetimi tarafndan haklarnda ilem balatlan, grev ve unvan deiikliine tabi tutulan, grevden uzaklatrlan, grevine son verilen ve benzeri ilemlere tabi tutulan kamu personeli says ve listesi. a) 1 Mays 1977 12 Eyll 1980 ve 12 Eyll 1980 6 Kasm 1983 dnemleri iin ayr ayr olmak zere, Trkiyenin d politikasnn ana hatlar, ABD ve SSCB ile ilikileri; BM, NATO ve Avrupa Konseyi dzeyindeki konumu ve ilikileri ile 12 Eyll 1980 askeri darbesinin bu erevedeki etkilerini deerlendiren rapor, b) 12 Eyll 1980 6 Kasm 1983 dneminde insan haklar ihlalleriyle ilgili olarak Avrupa nsan Haklar Mahkemesinde alan davalar ve bu ihlallerin Trkiyenin Avrupa Konseyi yesi devletler ile olan ilikileri zerindeki etkilerini deerlendiren rapor. 1977 1983 yllar arasnda; Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH), kii bana den milli gelir, byme, enflasyon, bte dengesi, istihdam, isizlik, cari ilemler ve d ticaret dengesi, faiz hadleri, i ve d bor (zel kesim kamu kesimi ayrm gzetilerek) ltleri temelinde Trkiyenin ekonomik durumunu OECD lkeleri ve ortalamas ile karlatrarak deerlendiren; ayrca sz konusu dnemde Trk Lirasnn; Amerikan Dolar, Alman Mark, Fransz Frang ve ngiliz Sterlini karsndaki deer deiimini (dviz kuru hareketlerini) inceleyen bir rapor. uval belge (MHP-lkc Kurulular/THKP-C/Fatsa Davas vd.) Bakanlar Kurulu yelerini gsteren 42 sayfalk rapor ve ayn ierikli cd

Babakanlk

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl

Grev ve lokavtlara ilikin verileri ieren bir rapor (Grevden alnan kamu personeli ile ilgili bilgi bulunmad)

Dileri Bakanl

Ekonomi Bakanl Kalknma Bakanl Hazine Mstearl

Raporlar: a) Ekonomi Bakanl, 22 sayfa b) Hazine Mstearl,, 11 sayfa

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1360

Kurum/Kurulu
Merkez Bankas

Talep Edilen Bilgi ve Belge

Gelen Cevaplar
c) Merkez Bankas, 17 sayfa d)Kalknma Bakanl, 13 sayfa

ileri Bakanl

a) 01.05.1977 12.09.1980 ve 12.09.1980 06.11.1983 tarihleri arasnda yaanan atmalar ile terr/ iddet olaylarnda yaamn yitiren sivil vatandalar ve gvenlik grevlilerinin says, b) Emniyet Genel Mdrl Derin Aratrma Laboratuvar sorgu biriminin yaps/faaliyetleri, c) 12.09.1980 06.11.1983 tarihleri arasnda kurulan ve Milli Gvenlik Konseyi tarafndan faaliyetlerine izin verilenler ile faaliyetlerine izin verilmeyen siyaseti ve siyasal partiler, d) Ekli listede belirtilen ve 1977 1980 yllar arasnda ilenen siyasal cinayetler ile gerekleen toplumsal olaylara ilikin bilgi ve belgeler ile (vukuat raporlar ve bu olaylarn balang ve sonular itibariyle Bakanlk grn ieren) bir deerlendirme raporu. 01.01.1977 12.09.1980 tarihleri arasnda yaplan Milli Gvenlik Kurulu toplantlarnda alnan kararlarn birer sureti. a) 12 Eyll 1980 askeri darbesi ile balayan ara rejim dneminde gerekletirilen Mill Gvenlik Konseyi toplantlarnn tutanaklar ve Konsey kararlarnn, b) 1977 ylndan 12 Eyll 1980 askeri mdahalesine uzanan srete, Skynetim Komutanlklar ile Genelkurmay Bakanl ve Kuvvet Komutanlklar arasnda toplumsal olaylar ve terr faaliyetlerine ilikin gerekletirilen yazmalar, c) 12 Eyll 1980den 6 Kasm 1983e kadar olan dnemde Mill Gvenlik Konseyi ile Genelkurmay Bakanl arasndaki ilikileri dzenleyen emir, talimatname, genelge vb. dzenlemeler, ) 27 Aralk 1979 tarihinde Cumhurbakan Fahri KORUTRKe sunulan Trk Silahl Kuvvetlerinin Gr balkl uyar mektubu ile dnemin Genelkurmay kinci Bakan Haydar SALTIK bakanlndaki kiilik kurmay grubun dnemin hkmeti ve siyasal parti genel bakanlarna ynelik bir uyar mektubu hazrlna dnk almalarna ilikin belgeler, d) 1980 tarihli ve 201552 sayl Bayrak Harekt Direktifi balkl belge ve bu belgeye ilikin uygulama plan, belgenin hazrlanma yntemi ve hazrlayclarna ynelik kaytlar ile Harektn uygulanmasndan vazgeilmesine ynelik deerlendirme, planlama almalar ve yazlar, e) 1980 yl ierisinde 12 Eyll ncesi srete Genelkurmay Bakanlnda sivil kiilere ynelik olarak yaplan bilgilendirme toplantlarnn sunum ierii ve katlmclarna ilikin belgeler, f) 1977 1983 yllar arasnda kurulmu Skynetim Komutanlklarnn says, yaps, grev alan ve bunlarda grev yapan asker says; ayn srete bu komutanlklara bal olan cezaevlerinin says, mahkm kapasiteleri, aylk bazda mahkm saylar, bu cezaevlerinde yaanan lm olay says, bunlarn nedenleri, bu cezaevlerinde yaand iddia edilen ikence ve kt muamele olaylar ile ilgili bavurularn says ve bunlara ynelik yaplan ilemler ile ilgili bilgi ve belgeler,

a) Bakanln cevabi yazs ve ekleri (5 sayfa rapor ve 1 DVD ) b) Yazmzn (a) ve (b) bentlerinde belirtilen hususlar hk. EGMnin 46 sayfalk yazs ve JGKnin 1 sayfalk yazs 12 Eyll 1980a ilikin 18 adet karar

MGK Genel Sekreterlii

- (3) maddeile ilgili bir sayfalk izelge -3 sayfa envanter listesi, bir adet DVD ve belge derleme almalarnn devam ettii

Genelkurmay Bakanl

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1361

Kurum/Kurulu

Talep Edilen Bilgi ve Belge

g) Skynetim Koordinasyon Kurulu toplantlarnn says, tarihleri, tutanaklar ve bu toplantlarda alnan kararlar, ) 8 Temmuz 1980de Ordu ili Fatsa ilesinde gerekletirilen askeri harektn sonularna ilikin bilgi ve belgelerin birer sureti; ayrca, 1. 27 Aralk 1979 tarihinde Cumhurbakan Fahri KORUTRKe sunulan Trk Silahl Kuvvetlerinin Gr balkl uyar mektubunun hazrlanma ve gnderilme biimiyle takibine ilikin nasl bir yntem izlendii, 2. 12 Eyll 1980 ncesi Mill Gvenlik Kurulu kararlarnn uygulanmas izlenmesi ve deerlendirilmesiyle ilgili Genelkurmay Bakanl tarafndan nasl bir mekanizma kurulduu, 3. 01.05.1977 12.09.1980 ve 12.09.1980 06.11.1983 tarihleri arasnda yaanan atmalar ile terr ve iddet olaylarnda yaamn yitiren sivil vatandalar ve gvenlik grevlilerinin says hakknda birer rapor. a) 27 Aralk 1979 tarihinde Cumhurbakan Fahri KORUTRKe sunulan Trk Silahl Kuvvetlerinin Gr balkl uyar mektubu ile dnemin Genelkurmay kinci Bakan Haydar SALTIK bakanlndaki kiilik kurmay grubun dnemin hkmeti ve siyasal parti genel bakanlarna ynelik bir uyar mektubu hazrlna dnk almalar, b) 1980 tarihli ve 201552 sayl Bayrak Harekt Direktifi balkl belge ve bu belgeye ilikin uygulama plan, c) 12 Eyll 1980 askeri darbesi ile bu darbeye uzanan srete gerekleen toplumsal iddet ve terr olaylarnda yabanc devletlerin ve istihbarat rgtlerinin faaliyet ve etkisi, hakknda bilgi ve belgeler ile sz konusu hususlarda o dnemde Babakanla herhangi bir istihbaratn iletilip iletilmedii bilgisi. a) 12 Eyll 1980 31 Aralk 1985 tarihleri arasnda, istifa eden, Skynetim Komutanlklar ve Yksekretim Kurulu tarafndan grevden alnan ve grevden uzaklatrlan retim yelerinin bir listesinin (grevden alma ve uzaklatrma gerekelerini de ierecek biimde), b) 12 Eyll 1980 - 6 Kasm 1983 dneminde Mill Gvenlik Konseyi, Genelkurmay Bakanl ve Skynetim Komutanlklarnn Yksekretim Kurulu ile yazmalarnn ve bu Kuruma ynelik olarak gerekletirdikleri dzenleyici ilemlerin birer sureti. 1 Mays 1977 ile 6 Kasm 1983 tarihleri arasnda ldrme gibi yaam hakk ihlalleri, ikence, kt muamele, gzaltnda kaybolma, cezaevinde lm, seyahat kstlamas, fileme ve benzeri insan haklar ihlallerini ieren ve bu konular hakknda sivil toplum kurulularnca hazrlanan almalar da deerlendirerek hazrlanacak ayrntl bir rapor 1 Ocak 1977 ile 12 Eyll 1980 aras dnemde, a) kamu kurum ve kurulularna ilk defa aktan atanan personel saysn ve bu erevede tahsis edilen kadrolarn atama yaplan kurumlara gre snflamasn, b) kamu personeli toplam saysn, c) grev yapan retmen ve polis saysn,

Gelen Cevaplar

MT

YK

(a) ve (b) bentlerindeki istemlere ilikin olarak ayr ayr snflanm belgeleri ieren bir dosya (ek bir dosyann gnderilecei ifade edilmitir)

Babakanlk (nsan Haklar Bakanl) Devlet Personel Bakanl

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1362

Kurum/Kurulu

Talep Edilen Bilgi ve Belge

gsteren (bu saylarn yllara gre deiimini ierecek biimde) bir rapor

Gelen Cevaplar

ileri Bakanl (Dernekler Dairesi Bakanl) HSYK

01.01.1977 ile 12.09.1980 aras dnemde POL-BR, POL-DER, TB-DER ve LK-BR ile kamu grevlilerinin mesleki dayanma kapsamnda oluturduklar benzeri derneklerin ye saylarn (yllk olarak), bu derneklerin kapatlma tarihlerini ve gerekelerini; sz konusu polis derneklerinin ye saysnn toplam polis says iindeki orann yllar itibaryla gsteren ayrntl bir rapor 1977 1980 yllar arasnda meslekten atlan, kura ile atanp grevine balamayan veya istifa eden hkim ve savc saylar 1- Terr rgtlerinin etkinlii sorunu kapsamnda, a) 01/05/1977 06/11/1983 tarihleri arasnda terr rgtlerinin g durumlar, eylem kapasiteleri, faaliyetleri ve bunlarn askeri darbe srecinden nasl etkilendii, b) 1974 genel affnn bu srete faaliyet gsteren terr rgtlerinin durumlar ve geliimine ynelik etkileri, c) 01/05/1977 12/09/1980 tarihleri arasnda silah ve uyuturucu madde kaakl bata olmak zere kaaklk faaliyetlerinin durumu ve bu faaliyetlerin anari ve iddet olaylarnn finansman ile olan balantlarna, 2- Kolluk kuvvetlerinin siyasallamas sorunu kapsamnda, 01/05/1977 06/11/1983 tarihleri arasnda (yllara gre) terr olaylarna kart gerekesiyle hakknda ilem yaplan kolluk kuvvetleri personeli (polis ve jandarma) says ve haklarnda yaplan ilemlere ilikin bilgi ve belgeler ile bunlar deerlendiren ayrntl bir rapor a) Erzurum-Kars ve Artvin illeri Skynetim Komutanl 2 Nolu Askeri Mahkemesinin 7 Temmuz 1981 tarih ve 1980/2 Esas, 1981/221 Karar sayl, b) Erzincan Skynetim Komutanl 1 Nolu Asker Mahkemesinin 29.12.1982 tarihli ve 1983/40 Esas, 1983/339 Karar sayl, c) 3. Ordu ve Skynetim Komutanl 1 Nolu Askeri Mahkemesinin 05/12/1984 tarihli ve 1981/356 Esas, 1984/157 Karar sayl kararlar ile sz konusu mahkemelerin kararlarna konu olan iddianameler 12.09.1980 01.01.1984 tarihleri aras dnemde, konsolide devlet bteleri ierisinde Skynetim Giderleri Fonuna ayrlan denekler, bu deneklerin ilgili yln btesi iindeki yzdelik pay ve harcama usul ve esaslar hususunda hazrlanacak ayrntl bir rapor 12.9.1980 7.12.1983 dneminde, Skynetim Komutanlklarnn istek yazlar zerine Kurumunuzda iine son verilen, grevi veya grev yeri deitirilen personel says ile TRT Genel Mdrlnn 14.9.1981 gn ve Gen. Sek. 2900-1-0-235 sayl yazsnn bir nshas

steme konu unsurlarn bazlarna ilikin veriler ieren 1 adet CD Sz konusu dnemde iki savc ve be hkimin meslekten karldna ilikin cevabi yaz.

ileri Bakanl (Emniyet Genel Mdrl)

a) Emniyet Genel Mdrlnn yazs ve eki 1 CD b) Jandarma Gen. Komutanlnn yazs ve 131 sayfalk eki

Kara Kuvvetleri Komutanl (Adl Mavirlik)

stenilen kararlar ile iddianamelerinin onayl fotokopileri

Maliye Bakanl TRT

6 sayfalk bilgi notu - Sz konusu dnemde 101 personelin grevden alnd; - lgili yaznn bulunamad

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1363

Kurum/Kurulu
ileri Bakanl

Talep Edilen Bilgi ve Belge

12.9.1980 7.12.1983 dneminde, Skynetim Komutanlklarnn istek yazlar zerine iine son verilen, grevi veya grev yeri deitirilen mahalli idare personeli says 1- 12 Eyll 1980 tarihli askeri darbe ile balayan ara rejim dneminde Skynetim Komutanlklarnn, 13.5.1971 tarihli ve 1402 sayl Skynetim Kanunu uyarnca iine son verilmesi, grevi veya grev yeri deitirilmesi isteminde bulunduu kamu grevlisi says ile Skynetim Komutanlklarnn bu balamdaki istek yazlarnn birer suretinin, 2- 05.08.1982 tarihli ve 17773 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 70 sayl Milli Gvenlik Konseyi karar ile 21.10.1982 tarihli ve 17845 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 71 sayl Milli Gvenlik Konseyi kararna aykr olarak Anayasa tasarsna ve Devlet Bakan Kenan Evrenin Anayasay tantma konumalarna ilikin eletiri ve eylemleri dolaysyla hakknda ilem yaplan gerek ve tzel kii saysnn, 3- 28.06.1978 tarihli ve 235 sayl Milli Gvenlik Kurulu kararnda sz edilen ve Genelkurmay Bakanl, ileri Bakanl, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii ve MT Mstearl yetkili uzmanlarndan olumas ngrlen Merkezi stihbarat Koordinasyon Kurulunun kurulup kurulmad, kurulduysa almalar hakkndaki bilgi ve belgelerin, 4- 30.05.1979 tarihli ve 242 sayl Milli Gvenlik Kurulu kararnda sz edilen Trk Silahl Kuvvetlerinde etkinliin srdrlmesi ve glenme maksadyla uygulanan 1977-1981 Stratejik Hedef Plannn bir suretinin, 5- 21.11.1979 tarihli ve 246 sayl Milli Gvenlik Kurulu kararnda sz edilen anarinin ve kanun d eylemlerin sratle kontrol altna alnmas, skynetimin, MT Mstearlnn ve Gvenlik Kuvvetlerinin daha etkili ve verimli alabilmelerini teminen anari ve kanun d eylemlere kar mevcut yasalarn gzden geirilmesi ve gerekli olanlarn deitirilmesi, ihtiya duyulacak yeni yasa tasarlarnn sratle hazrlanmas ve Hkmete sevkedilmesi hususlar zerinde alma yapmak zere bir Devlet Bakan bakanlnda Genelkurmay Bakanl, Adalet, Milli Savunma, ileri Bakanlar ile Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri ve MT Mstearnn itiraki ile kurulmas ngrlen komisyonun kurulup kurulmad, kurulduysa almalar hakkndaki bilgi ve belgeler. 28.06.1978 tarihli ve 235 sayl Milli Gvenlik Kurulu kararnda Genelkurmay Bakanl, ileri Bakanl, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii ve MT Mstearl yetkili uzmanlarndan olumas ngrlen Merkezi stihbarat Koordinasyon Kurulu ile illerde bu kurulla ayn grevi yapacak ve ayn kurulularn il dzeyindeki temsilcilerinden oluacak nitelerin kurulup kurulmad, kurulduysa almalar hakkndaki bilgi ve belgeler 21.11.1979 tarihli ve 246 sayl Milli Gvenlik Kurulu kararnda anarinin ve kanun d eylemlerin sratle kontrol altna alnmas, skynetimin, MT Mstearlnn ve Gvenlik Kuvvetlerinin daha etkili ve verimli alabilmelerini teminen anari ve kanun d eylemlere kar mevcut yasalarn gzden geirilmesi ve gerekli olanlarn deitirilmesi, ihtiya duyulacak yeni yasa tasarlarnn sratle hazrlanmas ve Hkmete sevkedilmesi hususlar zerinde alma yapmak zere bir Devlet Bakan bakanlnda Genelkurmay Bakanl, Adalet, Milli Savunma, ileri Bakanlar ile Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri ve MT Mstearnn itiraki ile kurulmas ngrlen Komisyonun kurulup kurulmad, kurulmadysa nedenleri, kurulduysa almalar hakkndaki bilgi ve belgeler

Gelen Cevaplar
Bir sayfalk tablo

Genelkurmay Bakanl

Herhangi bir bilgi-belge bulunamad; ariv taramalarnn devam ettii ynndeki cevap.

ileri Bakanl

Bu trden bir birimin oluturulduuna dair veri bulunmad

Babakanlk

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1364

Kurum/Kurulu
Ankara Cumhuriyet Basavcl

Talep Edilen Bilgi ve Belge

Ankara 3. Ar Ceza Mahkemesinin E.2008/174 ve K.2008/429 numaral karar ile 15.02.2001 tarihli E.2000/272 ve K.2001/55 numaral kararna konu olan Skynetim Komutanl Askeri Mahkemelerinin kararlarnn birer sureti a) Abdi peki cinayeti ile olarak ilgili stanbul Skynetim Komutanl Askeri Mahkemesinin 28.04.1980 tarihli 1980/418 Esas ve 1980/20 Karar sayl, b) Kemal Trkler cinayeti ile ilgili olarak Ankara Skynetim Komutanl 1 Numaral Askeri Mahkemesinin 1981/282 Esas ve 1981/61 Karar sayl, c) Gn Sazak cinayeti ile ilgili olarak Ankara Skynetim Komutanl 2 Numaral Askeri Mahkemesinin 06.04.1983 tarihli 1981/304 Esas ve 1983/67 Karar sayl kararlar ile sz konusu mahkemelerin kararlarna konu olan iddianamelerin birer suretinin; ayrca, Milliyeti Hareket Partisi Davas erevesinde Ankara Skynetim Komutanl Askeri Savclnn 29.04.1981 tarihli ve 1981/7040 Karar sayl iddianamesi ile alan kamu davas sonucu mahkemesince verilen kararn bir sureti 01.01.1977 31.12.1983 tarihleri arasnda (zellikle 12 Eyll 1980 tarihli askeri darbe gn ve onu izleyen aylk srete) bankanzn para, altn ve dviz rezervlerindeki deiimi gsteren (nemli deiiklik tarihleri ve aylk bazl), ayrca sz konusu dnemde bankanza ynelik olarak Milli Gvenlik Konseyi veya yelerinden kaynakl herhangi bir mdahalenin bulunup bulunmad, varsa bunun biimini ve niteliini deerlendiren ve buna ilikin belge suretlerini de ieren bir rapor Eski Milli Gvenlik Konseyi yeleri Ahmet Kenan EVREN, Ali Tahsin AHNKAYA, Nurettin ERSN, Nejat TMER ve Osman Sedat CELASUN ile bu kiilerin birinci derece yaknlar, kardeleri, torunlar ve birinci derece kayn hsmlarnn 01.01.1977 24.09.2012 tarihleri arasnda malvarlklarndaki esasl deiimleri (ara, tapu kaytlar, hisse senetleri, yurt ii ve yurt d banka hesaplar vb. unsurlar da deerlendirecek biimde) yllk bazda gsteren bir raporun 12 Ekim 2012 tarihine kadar Komisyonumuza gnderilmesi 1- 11.07.1978 tarihinde Ankara ilinde urad silahl saldr sonucu hayatn kaybeden Hacettepe niversitesi retim grevlisi Bedrettin CMERTin faili olarak belirlenen Eskiehir Merkez arkiye nfusuna kaytl, hsan ve Lami olu Malatya 1957 doumlu Rfat YILDIRIM hakknda alan dava ile ilgili mahkeme karar, 2- 19.11.1979 tarihinde, stanbul Kumkapda Trkiye Halk Kurtulu Partisi Cephesi Yolu Devrimci Sempatizanlar Birlii ayan Sempatizanlar adl rgtn yapt saldr sonucu hayatn kaybeden Toprak Dergisi sahibi lhan Egemen DARENDELnin faili olarak belirlenen 18.03.1981 tarihinde THKP/C Trkiye Halk Kurtulu Partisi Cephesi yolunda Devrimci Sempatizanlar Birlii ayan Sempatizanlar rgtne ynelik yaplan almalarda yakalanarak 1. Ordu ve stanbul Skynetim Komutanlnca gzetim altna alnan ahslar Zekeriya ELK ile Tuncer SARPTUNALI hakknda alan dava ile ilgili mahkeme karar, 3- 20.11.1979 tarihinde ldrlen stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi retim yesi mit Yaar DOANAYn failleri hakknda verilen stanbul Skynetim Komutanl Askeri Mahkemesinin 25.12.1981 tarih ve 6007 sayl, 23.02.1982 tarih ve 1980/562, 20.01.1983 tarih ve 1983/171-28 sayl kararlar,

Gelen Cevaplar
lgili mahkeme kararlar

Kara Kuvvetleri Komutanl (Adli Mavirlik)

-(a) ve (c) bentlerinde belirtilen dava dosyalar gnderilmitir. -Dier dosyalarn Ankara 5. Ar Ceza Mahkemesinde bulunduu belirtilmitir.

Merkez Bankas

Bankann para, altn ve dviz rezervlerindeki deiimi gsteren tablolar (2 sayfa)

Mali Sular Aratrma Kurulu

3 dosya hlinde ilgililerin malvarlklarna ilikin bilgi ve belge

Bir koli iinde 8 ekli dosya gnderilmitir. (Ulalamayan baz kararlar st yazda belirtilmi; bu kararlara ulalabilecek yerler belirtilmitir.)

Kara Kuvvetleri Komutanl (Adli Mavirlik)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1365

Kurum/Kurulu

Talep Edilen Bilgi ve Belge

4- 03.12.1979 tarihinde zmir ilinde ldrlen Fedai Dergisi sahibi Mustafa Kemal Fedai COKUNERin failleri olarak yakalanan yasad Dev-Yol isimli rgt mensuplarndan Mustafa ZDEMR, Hamit DURHAT, Osman OFLATI, Ertan MEK, Birol AKAY ve Ekrem ATMACA isimli ahslar hakknda alan dava ile ilgili mahkeme karar, 5- 23.06.1980 tarihinde stanbul ilinde, evinde ei ve kzyla birlikte ldrlen MHP Gaziosmanpaa le Bakan Ali Rza ALTUNOK failleri hakknda, stanbul Skynetim Komutanl Askeri Savclnca 1980/2442-2442 Esas sayl dosya zerinden soruturmas yaplan konu hakknda hazrlanan iddianame ve mahkeme karar, 6- 19.07.1980 stanbul ili Kartal Cevizli Dragostepe, korumas ile birlikte ldrlen eski Babakanlardan Prof. Nihat ERMin failleri hakknda stanbul Skynetim Komutanl Askeri Savclnca dzenlenen 22.05.1981 tarih E.1981/1675, K.1981/994 sayl iddianameye konu mahkeme karar, 7- 24.03.1978 tarihinde urad silahl saldr sonucu hayatn kaybeden dnemin Ankara Cumhuriyet Savc Yardmcs Doan Zn failleri hakknda Ankara Askeri Savcl 4. Kolordu Askeri Mahkemesinin 17.05.1983 tarih ve 1983/83 sayl karar, 8- 1 Mays 1977 tarihinde meydana gelen olaylarla ilgili olarak ilk durumas 07.07.1977de stanbul 2. Ar Ceza Mahkemesinde grlen, Mahkemenin 977/339 dosya saysna kayd yaplan, dava devam etmekte iken mahkeme tarafndan grevsizlik karar verilerek 1. Ordu ve stanbul Skynetim komutanlna gnderilen dava hakknda verilen karar, 9- 16.03.1978 tarihinde stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi nnde dersten kan sol eilimli gruba mensup rencilere ynelik bombal ve silahl saldrda bulunulmas sonucu Baki EKZ, Abdullah MEK, Ahmet Turan ZER, Cemil SNMEZ, Murat KURT, Hamit AKALIN ve Hatice ZEN isimli ahslarn hayatn kaybettii olayla ilgili olarak 18.05.1978 tarihinde tutuklanan Stk (Sddk) POLAT hakknda mahkemesince verilen karar, 10- 13.06.1980 tarihinde yaplacak olan niversiteleraras Seme ve Yerletirme Snav iin tahsis edilen nciralt Atatrk renci Yurdunda 12.06.1980 gn saat 09.00 sralarnda karlkl kan silahl atmada hayatn kaybeden Hseyin AKDA (Mehmet-kriye olu, 1960 doumlu), smail BAYTAK (Mustafa-Halime olu,1962 doumlu), Mehmet Ali ARUN (Fahrettin olu, 1957 doumlu), Ali hsan TAN (Hasip Naile olu, 1960 doumlu), Mustafa USLU (1963 doumlu) adl kiilere kar sz konusu eylemi gerekletirdikleri iddia olunan ve sevk edildikleri makamlarca tutuklanan Mehmet DEMR, Adnan Menderes EVREN, Hasan DMC, Muammer BAYRAM ve Kemal EREN, Necip PINAR, Kaya ALBAY, Osman IILGAN, Hamdi TURPCU, Kurbani ABDALOLU ve smail TOKU adl kiiler hakknda mahkemesince verilen karar, 11- Adanada 18.09.1980 tarihinde 6 MHPli retmenin ldrlmesi olay ile ilikili sanklar hakknda Adana Skynetim Komutanl 2 Numaral Askeri Mahkemesinin 28.04.1986 tarih ve E.1984/186 ve K.1986/63 sayl mahkeme karar, 12- 12 Eyll 1980 dneminde DSK yneticileri hakknda alan ve DSK DAVASI olarak bilinen dava hakknda stanbul Skynetim Komutanl 2 Numaral Askeri Mahkemesince 24.12.1986 tarihinde verilen kararn

Gelen Cevaplar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1366

Kurum/Kurulu

Talep Edilen Bilgi ve Belge

ve sz konusu kararlara konu olan iddianamelerin birer suretinin, 12 Ekim 2012 tarihine kadar Komisyonumuza gnderilmesi

Gelen Cevaplar

ileri Bakanl (ller daresi Gen. Md.) (Jandarma Genel Komutanl) TRT Genel Mdrl

Recep Haatl Cinayeti, Akn zdemir Cinayeti, Fikret nsal Cinayeti, Blent Ecevite Ynelik Suikast Giriimi (ili), MHP Genel Merkezinin Baslmas Olay (30.06.1979) ve Ziraat Mhendisleri Birlii Odas Baskn (02.09.1980)na ilikin bilgi ve belgelerin yan sra 01.05.1977 06.11.1983 tarihleri arasnda (yllara gre) terre ve siyasal olaylara kart gerekesiyle hakknda ilem yaplan kolluk kuvvetleri personeli (jandarma ve polis) says ve haklarnda yaplan ilemlere ilikin bilgi ve belgeler 1 Mays 1977 tarihinde stanbul Taksim Meydanndaki 1 Mays olaylar ile ilgili olarak Kurumunuz arivinde bulunan her trl grsel ve iitsel malzemenin (fotoraf, video, ses kayd vb.) bir kopyasnn 05.11.2012 tarihine kadar iletilmesi 28 ubat 1997 27 Nisan 2007 Mdahale Srelerini likin Bilgi ve Belge Talepleri

JGKnin sz konusu suikastlar hk. bilgi bulunamad ve yazda istenen dier hususlar hk. almalarn devam ettii ynndeki yazs (1 sayfa)

1 adet DVD iinde ham grntler

MGK

28 ubat 1997 tarihli MGK toplantsnn yazl ve szl kaytlar 1991-2007 tarihleri arasnda; - lkemizde kurulu bulunan ve yeni lisans alan tm bankalarn ve hakim ortaklarnn listesi, - 2007 yl sonuna kadar bankalarda yaanlan deiimler (iradi tasfiye, birleme, devralma vb), - Faaliyet izni kaldrlan ve TMSFye devredilen bankalar ve devir gerekeleri, - Sz konusu dnemde TMSFye devredilen bankalarda st dzey yneticilik (danmanlk da dahil) yapm olan asker kkenli kiilerin grev dnemlerine, sorumluluk alanlarna ve varsa haklarnda yaplm su duyurularna ve akbetlerine ilikin bilgiler, - TMSFye devredilen bankalar tarafndan kullandrlan ve tahsil edilemeyen en byk 100 kredi ve kullandrldklar kiilere ilikin bilgi ve belgeler. lkemizde 1991 ile 2006 yllar arasnda yaanan ekonomik krizlerin (bankaclk krizleri dhil), Trkiye ekonomisinde yol at maddi kayplarn dzeyi ve bu krizlerin kamu kesimine maliyetine ilikin bir rapor hazrlanmas. 01.01.1997 - 31.12.2012 arasnda Babakanlk Uygulamay Takip Merkezi ile yazmalar ve ykc-blc faaliyetler gerekesiyle hakknda takibat yaplanlar kiiler hakknda bilgi talebi.

28 ubat 1997 tarih ve 406 sayl MGK Karar ile srece ilikin 45 adet MGK Karar

BDDK

6 eki bulunan cevap yazs

Kalknma Bakanl Adalet Bakanl

Ekonomik krizler ve etkileri raporu (15 sayfa) 1997-2002 yllar arasnda ykc ve blc faaliyetler yrttkleri gerekesiyle haklarnda inceleme,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1367

Kurum/Kurulu

Talep Edilen Bilgi ve Belge

Gelen Cevaplar
aratrma ve soruturma yaplan ve bunun sonucunda grev yerleri deitirilen, grevden alnan veya grevine son verilen personele ait liste (CD)

Mill Eitim Bakanl YK Mill Savunma ileri Bakanl Babakanlk Diyanet leri Bakanl TMSF Salk Bakanl

01.01.1997-31.12.2012 tarihleri arasnda Babakanlk Uygulamay Takip Merkezi ve MGK istemleri dorultusunda personel ile ilgili olarak yaplan ilemler ve kapatlan meslek liseleri ile ilgili bilgi 01.01.1997-31.12.2012 tarihleri arasnda personel ile ilgili olarak yaplan ilemler ve Bat alma Grubu ile yaplan yazmalar. Seferberlik Tetkik Kurulu, zel Harp Dairesi, Trkiye Milli Askeri Strateji Belgesi, 01.01.1980-31.12.2000 arasnda Seferberlik ve Sava Hline ilikin mevzuat ve YA karar ile ordudan atlan kiiler hakknda bilgi talebi. Babakanlk Uygulamay Takip Merkezi kararlar, ykc-blc faaliyetler gerekesiyle hk. takibat yaplanlar, 19932003 arasnda MGK tavsiyesi ile yaplan mevzuat deiiklikleri. 01.01.1997-31.12.2002 arasnda kurum bnyesinde bir deerlendirme heyeti oluturulup oluturulmad, ykcblc faaliyetler gerekesiyle haklarnda takibat yaplanlar, kapatlan Kuran kurslar, merkezi vaaz sistemlerinin ihale edildii irket bilgileri. 1991-2007 arasnda fona devredilen bankalar hakknda bilgi. Babakanlk Uygulamay Takip Merkezi kararlar dorultusunda gerekletirilen ilemler ve ykc-blc faaliyetler gerekesiyle haklarnda takibat yaplanlar. 1991 ile 2007 yllar arasnda medya, finans ve bankaclk sektrlerine ynelik olarak; a) kullandrlan kredi ve tevikler ile hazine garantili kredilerden yararlandrlan irket ve kurumlarn listesi, bu kredi ve teviklerin geri denip denmedii, geri denmeyen kredi ve teviklere ilikin yaplan ilemler ile varsa kamuya zararlar, b) Uluslararas Para Fonu (IMF) ile yaplan anlamalar erevesinde bu kurulutan alnan kredilerden yararlandrlan irket ve kurumlarn listesi, bu kredi ve teviklerin geri denip denmedii, geri denmeyen kredi ve teviklere ilikin yaplan ilemler ile varsa kamuya zararlar, hakknda bir rapor hazrlanmas.

Sz konusu istemler dorultusunda yaplan ilemlere ilikin bilgiler (3 CD) stenen yazmalara ilikin 4 Klasr ve 1 CD -4 Klasr mevzuat ve 1 dosya ierisinde belgeler (YA karar ile TSKden iliii kesilenlerin listesi) NOT: Milli Askeri Strateji Belgesinin verilemeyecei belirtilmitir. lgili bilgi ve belgelere ilikin 4 klasr ve 3 CD, 1 tanabilir disk lgili bilgi ve belgelere ilikin dosya (170 s) Cevap yazs (10 sayfa) 1 CD ekli yant yazs

Hazine Mstearl Ekonomi Bakanl

Ekonomi Bakanlndan (Tevik Uygulama ve Yabanc Sermaye Genel Mdrl) 1 adet cd gnderildi.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1368

Kurum/Kurulu

Talep Edilen Bilgi ve Belge

1 Ocak 1997 31 Aralk 2002 tarihleri arasnda, ykc-blc faaliyetler yrttkleri gerekesiyle haklarnda inceleme, aratrma ve soruturma yaplanlar ile bu incelemeler sonucunda grev yerleri deitirilen, grevden alnan veya grevlerine son verilen hkim ve savclara ilikin bilgiler. a) 2 Temmuz 1993te meydana gelen Sivas Olaylar, b) 1993te, Babalar Kynde 33 kylnn ldrlmesi, c) 12 Mart 1995te meydana gelen Gazi Olaylar, d) Siyasi cinayetler (Muammer AKSOY, Bahriye OK, etin EME, Uur MUMCU ve Ahmet Taner KILALI cinayetleri) hususlarnda (kamu kurum/kurulular, kamu grevlileri ile yabanc aktrlerin bu olaylarda rolnn olup olmad ya da sz konusu olaylarn bunlar tarafndan ynlendirilip ynlendirilmediini de ieren deerlendirme ile birlikte) bilgi ve belgelerin deerlendirilerek birer rapor hazrlanmas. Trkiyede faaliyette bulunan Hizbullah adyla bilinen rgtn; - tarihesi, kuruluu, yaps, i ve d balantlar, - kuruluunda, eitim ve faaliyetlerinde kamu kurum ve kurulular ile kamu grevlilerinden destek alp almad, ya da bunlar tarafndan ynlendirilip ynlendirilmedii, - faili mehul cinayetlerin ilenmesinde rolnn olup olmad, - iledii iddia edilen cinayetler ile bu cinayet yntemlerine ilikin analizler hususlarnda bilgi ve belgelerin deerlendirilerek bir rapor hazrlanmas. 1-Bakanlk bnyesinde Mlkiye Tefti Kurulu mfettilerinden tekil edilen herhangi bir deerlendirme heyetinin kurulup kurulmad; kurulduysa bu birimin kuruluunun yasal dayana, bu birimin kimlerden oluturulduu, faaliyetleri ile faaliyetlerine konu olan Mlki dare Amiri ve dier personelin isim listeleri ve Mlki dare Amiri snfnda olanlar hakknda tanzim edilen raporlarn suretleri, 2- Bahse konu dnemde valilerce; illerinde grevli vali yardmcs, kaymakam ve hukuk ileri mdrleri hakknda, gerek kendilerinin gerekse e ve ocuklarnn dnce, yaam ve giyim biimleri vb. nedenlerden haklarnda aratrma, inceleme ve deerlendirme yaplarak gerekli disiplin cezas ve yer deiikliine gidilmesi amacyla ileri Bakanlna teklifte bulunup bulunulmad, bulunulduysa bunlarn kimler ve neler olduu ile yaplan ilemlerin neler olduuna ilikin bilgi ve belgeler, 3- Bakanlk bnyesinde grevli Mlki dare Amirlerinin kiisel hl dosyalarnn birer suretlerinin tayin dnemlerinde kullanlmak zere Cumhurbakanlna gnderilip gnderilmedii, gnderildiyse bu uygulamann hangi yasal gereke veya i dzenlemeye dayanlarak gerekletirildiine ilikin bilgi ve belgeler, 4- Yukarda sz edilen deerlendirme birimi mfettilerince tanzim edilen raporlar ve oluturulan listelere ilikin izleyen dnemlerde Bilgi Edinme Kanununa gre yaplan bavurular, bu bavurular sonucunda yaplan su

Gelen Cevaplar
Sz konusu tarihler arasnda ykcblc faaliyetler nedeniyle kesinlemi disiplin cezas bulunan herhangi bir yarg veya Cumhuriyet savcs bulunmad ileri Bakanlndan kaytlarda bulunan bilgi ve belgelere gre hazrlanan deerlendirme notlar (1 dvd) MT; 10 sayfalk bilgi notu 1-MT Raporu (12 Sayfa) 2- ileri Bakanl; Emniyet Gen. Md. Raporu (33 Sayfa ), Jandarma Gen. Kom. Raporu (26 Sayfa)

HSYK

MT ileri Bakanl

MT ileri Bakanl

ileri Bakanl

1 CD , eitli izelge, dosya ve onaylar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1369

Kurum/Kurulu

Talep Edilen Bilgi ve Belge

duyurular ile bu su duyurular kapsamnda yaplan aratrma, inceleme ve soruturmalarn bulunup bulunmad, varsa sonular hakkndaki bilgi ve belgeler.

Gelen Cevaplar

Genlik ve Spor Bakanl (KYK)

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl

Adalet Bakanl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Halk Bankas Vakflar Bankas Ziraat Bankas Merkez Bankas Vakflar Genel Mdrl ileri Bakanl (Dernekler Dairesi Bakanl)

1991 ile 2007 yllar arasnda Yksek renim Kredi ve Yurtlar Kurumunun merkez ve tara birimlerinde (renci yurtlar dhil) gvenlik hizmetlerini yrtmekle grevlendirilmi irketlerin adlar ve bilgilerini, bu irketler ile Kurum arasnda imzalanan hizmet alm szlemelerinde belirlenmi hizmet bedellerini ve szlemelerin tarihlerini ieren bir raporun hazrlanmas. 1 Ocak 1997 31 Aralk 2002 tarihleri arasnda; 1- Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu tarafndan iletilen hususlar erevesinde Bakanlk tekilat ile bal ve ilgili kurulularnca yaplan ilemler, 2- Bu kapsamda, ykc ve blc faaliyetler yrttkleri gerekesiyle haklarnda inceleme, aratrma ve soruturma yaplan ve bunun sonucunda grev yerleri deitirilen, grevden alnan veya grevine son verilen personele ilikin bilgi talebi. 1 Ocak 1997 31 Aralk 2010 tarihleri arasnda, irticai faaliyetlere kar alnmas gereken tedbirlerin uygulanmasn takip etmek amacyla haklarnda ilem yaplan yazl ve grsel yayn organlar, kitap ve yaynevleri ile bunlarn sorumlularna ilikin bilgi talebi Trkiye Cumhuriyeti Devleti ile Rusya Federasyonu arasnda 15 Aralk 1997 tarihinde imzalanan Rusya doalgaznn Karadeniz altndan Trkiyeye Mavi Akm Doalgaz Boru Hatt Projesiyle sevkiyatna ilikin anlama metni ile doalgaz fiyat hesaplamalarnda kullanlan formller ve sonradan bunlarda yaplan deiikliklere ilikin bilgi ve belge talebi 01.01.1991 31.12.2001 dneminde, yllk bazda bankanzn dnem net kr ve zarar oranlarna, bankanzda st dzey yneticilik (danmanlk da dhil) yapm olan asker kkenli kiilerin grev dnemlerine, sorumluluk alanlarna ve varsa haklarnda yaplm soruturma ve akbetleri ile sz konusu dnemde bankanzca kullandrlan ve tahsil edilemeyen en byk yz kredi ve kullandrldklar kiilere ilikin bilgi talebi 1991-2007 tarihleri arasnda, Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna devredilen bankalar tarafndan kullandrlan ve tahsil edilemeyen en byk yz kredi ve kullandrldklar kiilere ilikin bilgi ve belge talebi 1 Ocak 1997 31 Aralk 2010 tarihleri arasnda, irticai ve blc faaliyetler gerekesiyle hakknda inceleme yaplan, bu gerekelerle kapatlan ve malvarlna el konulan vakflara ilikin bilgi talebi 1 Ocak 1997 31 Aralk 2010 tarihleri arasnda, irticai ve blc faaliyetler gerekesiyle hakknda inceleme yaplan, bu gerekelerle kapatlan ve malvarlna el konulan derneklere ilikin ayrntl bilgi talebi

2005-2007 yllar arasnda zel gvenlik hizmet almlarna ilikin firma bilgileri

Belge, yaz ve izelge (22 sayfa)

Haklarnda ilem yaplan yazl ve grsel yayn organlaryla ilgili bilgi/belge (1 Klasr,1 CD) Ticari gizlilik ierdii gerekesiyle ilgili bilgilerin verilemedii. -Halk Bankasnn 1 sayfalk cevap yazs. -Ziraat Bankasnn 3 sayfalk cevap yazs. -Vakflar Bankasnn 2 sayfalk cevap yazs. Talep edilen bilgilere ilikin bilgi bulunmadna ilikin cevap yazs 9 adet Rapor ( 8 dosya ve 1 cd) lgili derneklere ilikin liste (8 sayfa )

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1370

Kurum/Kurulu

Talep Edilen Bilgi ve Belge

1 Ocak 1997 31 Aralk 2000 tarihleri arasnda Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu kararlar ile bu kararlara ilikin faaliyetler erevesinde; 1- Genel Mdrlk bnyesinde tekil edilen herhangi bir deerlendirme heyetinin kurulup kurulmad; kurulduysa bu birimin kuruluunun yasal dayana, bu birimin kimlerden oluturulduu, faaliyetleri ile faaliyetlerine konu olan Emniyet personelinin isim listesi, 2- Vali, Kaymakam ve Emniyet Mdrleri tarafndan maiyetlerinde alan tekilat mensuplar hakknda gerek kendilerinin gerekse e ve ocuklarnn dnce, yaam ve giyim biimleri vb. nedenlerden haklarnda aratrma, inceleme ve deerlendirme yaplarak disiplin cezas ve yer deiikliine gidilmesi amacyla teklifte bulunup bulunulmad, bulunulduysa hakknda bu ynde ilem talebinde bulunulan kiilerin kimler olduu ve yaplan ilemlerin neler olduu, 3- Sz konusu deerlendirme birimince tanzim edilen raporlar ve oluturulan listelere ilikin izleyen dnemlerde Bilgi Edinme Kanununa gre yaplan bavurular, bu bavurular sonucunda yaplan su duyurular ile bu su duyurular kapsamnda yaplan aratrma, inceleme ve soruturmalarn bulunup bulunmad; varsa sonular hakkndaki bilgi ve belge talebi. 1 Ocak 1997 31 Aralk 2000 tarihleri arasnda Babakanlk Uygulamay Takip ve Koordinasyon Kurulu kararlar ile bu kararlara ilikin faaliyetler erevesinde; 1- Vali, kaymakam ve il jandarma komutanlar ve sral dier komutanlar tarafndan; maiyetlerinde alan personel hakknda gerek kendilerinin gerekse e ve ocuklarnn dnce, yaam ve giyim biimleri vb. nedenlerden dolay haklarnda aratrma, inceleme ve deerlendirme yaplarak disiplin cezasnn verilmesi, yer deiikliine gidilmesi veya meslekten ihra edilmesi amacyla teklifte bulunup bulunulmad, bulunulduysa bunlarn kimler olduu ve yaplan ilemlerin neler olduuna ilikin bilgi ve belgeler, 2- Sz konusu deerlendirme birimince tanzim edilen raporlar ve oluturulan listelere ilikin izleyen dnemlerde Bilgi Edinme Kanununa gre yaplan bavurular, bu bavurular sonucunda yaplan su duyurular ile bu su duyurular kapsamnda yaplan aratrma, inceleme ve soruturmalarn bulunup bulunmad; varsa sonular hakkndaki bilgi ve belge talebi. 1- 28 ubat srecinde adlar sk sk basnda yer alan Ali KALKANCI, Emire KALKANCI, Mslm GNDZ, Fadime AHN ve Sisi lakapl Seyhan SOYLUnun ak kimlik bilgileri/iletiim bilgilerinin ve Eski Ankara DGM Cumhuriyet Basavcs Nusret DEMRAL ile Sabah Gazetesinin eski sahibi Din BLGNn iletiim bilgileri, 2- 27 Mays 1960 tarihli askeri darbeden sonra kurulan Milli Birlik Komitesinin yelerinin T.C. kimlik numaralar. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna devredilen bankalar tarafndan, 01.01.1991 tarihinden devredildikleri tarihe kadar, kullandrlan ve tahsil edilemeyen en byk 100 kredi ve kullandrldklar firma veya kiilere ilikin bilgi ve belgeler

Gelen Cevaplar

2 ekli dosya 1-Polis Tefti Kurulu Bakanl bnyesinde oluturulan komisyon ile ilgili bilgiler (13 sayfa) 2- Personel hk. Yaplan ilemleri gsteren tablo (183 sayfa)

ileri Bakanl (Emniyet Genel Mdrl)

ileri Bakanl (Jandarma Genel Komutanl)

ileri Bakanl (Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrl) Birleik Fon Bankas A

1. talep hakknda kesin bilgi bulunamad MBK yelerinin t.c. kimlik numaralar 5411 sayl Bankaclk Kanununa 73. Maddesine gre ticari ve bankaclk srr olduu gerekesiyle bilgi verilmedi.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1371

Kurum/Kurulu
RTK Milli Eitim Bakanl

Talep Edilen Bilgi ve Belge

1 Ocak 1994 31 Aralk 2001 tarihleri arasnda, irticai faaliyetlere kar alnan tedbirler erevesinde, haklarnda ilem yaplan radyo/ televizyonlar ile bu ilemlere ilikin bilgi/belge 1995 2000 dneminde, askeri okullarda okutulan mfredat ile resmi ve zel okullarda okutulan mfredata ilikin olarak Genelkurmay Bakanl ve Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii tarafndan Talim ve Terbiye Kuruluna iletilen gr ve taleplere ilikin bilgi/belge 10 ve 12 Haziran 1997 tarihlerinde Genelkurmay Bakanl kararghnda yarg mensuplarna verilen brifinglerde irtica ile mcadele iin kurulduu ifade edilen Bat alma Grubu adl oluumun yasal dayana, kurulu emri, faaliyetleri ile sz konusu oluuma ilikin dier bilgi/belge, 2- Genelkurmay Bakanl kararghnda 23 Nisan 1997 tarihinde balayan ve izleyen yllarda devam eden (yarg, niversite ve basn mensuplarna verilen) brifinglerin yasal dayana, brifing metinleri, brifing verilen kiiler ile bu brifinglere ilikin dier bilgi/belge, 3- 23 Ocak 1997 tarihinde Glck Donanma Komutanlnda, dnemin Genelkurmay bakan ve kuvvet komutanlarnn da katlmyla herhangi bir toplant yaplp yaplmad, yapldysa, toplantda alnan kararlarn ve toplantya katlanlarn isimleri ile sz konusu toplantya ilikin bilgi ve belgeler Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii veya baka bir kurum/kurulu tarafndan sz konusu vakflar hakknda ilem yaplmas ya da dava almas ynnde Kurumunuza iletilen talep veya talimatlara ilikin bilgi/belgeler Eski Emniyet stihbarat Daire Bakan Blent Orakolu ve Polis Memuru Kadir Sarmusak hakknda gerekletirilen inceleme idari soruturma veya davalara ilikin bilgi/belge Polis Memuru Kadir Sarmusak tarafndan gndeme getirilen iddialar evresinde 1994-1996 yllarnda Nide/Borda bulunan mhimmatn ULUKILA veya ADANA krsalnda terr rgt mensuplarna teslimine ilikin gvenlik birimlerince gerekletirilen operasyon hakknda adli bir soruturma yaplp yaplmad dava alp almad dava konu olup olmad 01.01.1996 31.12.1997 tarihleri arasnda, Deniz Kuvvetleri stihbarat Bakanl bnyesinde grev yapan muvazzaf subay ve astsubaylar ile sivil memurlara ilikin bilgi ve belgeler Ekim 1996 tarihinde ABD Dileri Bakanlndan Trkiye ABD Bykeliliine gnderildii iddia edilen ve Refahyol Hkmetinin aleyhine deerlendirme ve talepler ierdii iddia edilen bir kriptonun olup olmad hususunun ABDnin ilgili temsilciliklerinden sorulmasn talebi

Gelen Cevaplar
lgili bilgi ve belgelere ilikin 4 ek (101 Sayfa) lgili bilgi ve belgelere ilikin yazmalar. (33 sayfa)

Genelkurmay Bakanl

1. ve 2. bentlerde yer alan istemlerin, ayn konuya ilikin dava srecinin devam etmesi nedeniyle gnderilemeyecei; 3. bentte yer alan isteme ilikin yant (3 sayfa)

Vakflar Genel Mdrl Emniyet Genel Mdrl Adalet Bakanl ileri Bakanl Milli Savunma Bakanl Dileri Bakanl

1 adet klasr 1 adet dosya -ileri Bakanl, 1994 - 1996 yllarnda gerekletirilen operasyonlarda ele geenlere ilikin bilgi ve belgeler (22 s.) --Adalet Bakanl; Olayla ilgili soruturma bulunmad 2 sayfalk isim listesi

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1372

Kurum/Kurulu
Adalet Bakanl MT ileri Bakanl Merkez Bankas

Talep Edilen Bilgi ve Belge

1996-2001 yllar arasnda Genelkurmay Bakanl veya MGK tarafndan Bakanla iletilen su duyurular ve ilgili su duyurular hakknda Bakanln stanbul Cumhuriyet Basavcl veya stanbul DGM Basavclyla yapt yazmalara ilikin bilgi ve belge 25 Ekim 1993 Erzurumun at ilesine bal Yavi Beldesinde meydana gelen katliama ilikin bilgi ve belgeler 1991-2002 tarihleri arasnda lkemizde yaanan devalasyon olaylarndan nceki bir haftalk sre ierisinde bankalar ve dier gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplan dvize evirme ilemleri ve miktarlarna ilikin bilgi ve belgeler stanbul 3. Ar Ceza Mahkemesinin Ali Avni Balkaner hakknda 02.06.2010 tarihinde verdii karara ilikin dava dosyas, stanbul 6 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin Salih zzet Erdi hakknda 02.04.2001 tarihinde verdii karara ilikin dava dosyas ile Diyarbakr 3 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinin Babakan Sayn Recep Tayyip Erdoan hakknda verdii 21.4.1998 gn ve 1998/36 Esas, 1998/69 Karar sayl dava dosyasnn birer sureti 17.12.1996 tarih ve 11.001.156/24746 sayl rapor

Gelen Cevaplar
Su duyurularna ilikin 1 klasr ve 1 CD Mit; 1 sayfalk bilgi notu ileri Bakanl; (182 sayfa) Bilgi - belge bulunmad eklinde cevap

Adalet Bakanl

MT

Bilgi notu ve ekleri, 222 sayfa

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1373

KAYNAKA
Acar, A, Trk Sendikaclk Hareketinde Bir Sendikal Olgu Olarak Hak-. Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi . Ankara: T.C. Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2007. Acar, Mustafa, Gncel ktisadi Tartmalar, Orion Kitabevi, Ankara, 2009. Adanr, Fikret, Makedonya Sorunu, ev. hsan Catay, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 1996. Aaolu, Ahmet, Serbest Frka Hatralar, stanbul: letiim Yaynlar, 1994 (1950). Aaolu, Samet, Aina Yzler, stanbul: Aaolu Yaynevi, 1965. Aaolu, Samet, Demokrat Partinin Dou ve Ykseli Sebepleri: Bir Soru, stanbul: Baha Matbaas, 1972. Aaolu, Samet, Marmarada Bir Ada, stanbul: Baha Matbaas, 1972. Aaolu, Samet, Siyasi Gnlk (Demokrat Partinin Kuruluu), Yay. Haz. Cemil Koak, stanbul: letiim Yaynlar, 1993. Aaoullar Mehmet Ali, The Ultranationalist Right Turkey in Transition, ed, I.C. Shick ve E. A. Tonak, Oxford, Oxford University Press, 1987. Aaoullar, M. Ali, Milliyeti Hareket Partisi, CDTA, C. 8, letiim Yaynlar, 1983. Ahmad, Feroz, Demokrasi Srecinde Trkiye (19451980), ev. Ahmet Fethi, stanbul: Hil Yayn, 1994. Ahmad, Feroz, Demokrasi Srecinde Trkiye 19451980, ev. Ahmet Fethi, stanbul: Hil Yayn, 1994. Ahmad, Feroz, Demokrasi Srecinde Trkiye 1945-1980, Hil Yaynlar, stanbul, 1994. Ahmad, Feroz, The Turkish Experiment in Democracy, 1950-1975, London, C. Hurst, 1977. Ahmad, Feroz, The Turkish Experiment in Democracy, 1950-1975, London, C. Hurst, 1977. Ahmad, Feroz, Turkey: The Quest for Identity, Oxford: Oneworld Publication, 2003. Ahmad, Feroz. Demokrasi Srecinde Trkiye, stanbul: Hil Yayn, 1996.

 1374 Ahmed Refik, nklb- Azm, Dersaadet Asr Matbaas, 1324. Ak Devrim, Ankara: Babakanlk Basmevi, 1960. Akaln, . Disk Ksa Tarih (1960-1980). Ankara : teki Yaynevi, 1995. Akaln, Uur Seluk, Trkiyede Devlet-Sermaye birliinin Ekonomi Politii, stanbul: Set Yaynlar, 2002. Akaln, Uur Seluk, Dnem Ekonomi. stanbul: Set Yaynlar, 2004. Akandere, Osman, Milli ef Dnemi (okPartili Hayata Geite Rol Oynayan ve D Tesirler 19381945), stanbul: z Yaynclk, 1998. Akbykolu, Ali Rza, Demokrasi ve smet Paa, Ankara: Filiz Matbaaclk, 1986. Aka, smet; Kollektif Bir Sermayedar Olarak Trk Silahl Kuvvetleri, Birikim, Say 160-161, Austos-Eyll.2002. Aka, smet; Trkiyede Askeri-ktisadi Yap: Durum, Sorunlar, zmler, TESEV Yaynlar, stanbul, 2010 Akdi, Muhammed, Faiz Politikalarnn Enflasyon zerindeki Etkileri ve Trkiye, Ankara, Yimder Yaynlar, 1995. Aker, Ahmet, 12 Mart Dneminde Da Baml Tekelleme, stanbul: Sander Yaynlar, 1972. Akn, Mahmut H, Milletten Devlete Milliyeti Hareket, Ankara: Stratejik Dnce Enstits, 2010, Aknc, T. Birinci Milliyeti Cephe Hkmeti ve zmir Basn. Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi . zmir: T.C. Dokuz Eyll niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits, 2010. Akpnar, Hakan, 28 ubat Postmodern Darbenin yks, mit Yaynclk, Ankara. Akritas Pln. Ergenekon Yaynlar, Lefkoa, 1971. Akritas Pln. Genlik, Spor ve Kltr Dairesi Yaynlar, Lefkoa, 1972. Aksoy, Muammer, Partizan Radyo ve DP, Ankara: Ayyldz Matbaas, 1960. Aksoy, Suat, 100 Soruda Trkiyede Toprak Meselesi, stanbul: Gerek Yaynevi, 1969. Aksoy, Muammer, Partizan Radyo ve D.P. Ankara: Ayyldz Matbaas, 1960. Akta, Hayati and Soyalp Tamelik, The Importance of Cyprus Island According To Geo-Political Theories, Proceedings Book of The International Conference The East Mediterranean and Cyprus: Economic And Political Relations: Cooperation and Integration From Past To Future 15-16 December 2010, Edited by Assoc. Professor Dr. Ercan Gndoan, The American University Girne - Cyprus Faculty of Business and Economics Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1375 Department of Political Science and Public Administration Department of International Relations, Girne, 2011, s. 63-76. Aktay, Yasin, Karizma Zamanlar, Tima Yaynlar, stanbul, 2011. Alasya, Halil Fikret, Kbrs kmaz ve Ardndaki Gerekler, Trk Kltr, S: 82 Autos1969. Alasya, Halil Fikret, Kbrs Trk Bar Harekt, VIII. Trk Tarih Kongresine Sunulan Bildiriler, C. III., Ankara, 1983. Alasya, Halil Fikret, Kbrs Tarihi ve Kbrsta Trk Eserleri, Ankara, 1964. Alasya, Halil Fikret, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti Tarihi, Ankara, 1987. Aldkat, Orhan, Anayasa Hukukumuzun Gelimesi ve 1961 Anayasas, stanbul: Yaynlarndan No: 1850, Hukuk Fakltesi No: 413, Yenilik Matbaas, 1973. Aldkat, Orhan, Anayasa Hukukumuzun Gelimesi ve 1961 AnayasasII, stanbul: Hsntabiat Matbaas, 1966. Ali Naci, Ya Hrriyet Ya lm, stanbul: Muallim Ahmet Halit Ktaphanesi, 1934. Altan, etin, Sulanan Yazlar (1960dan Bu Yana Sahte Demokrasi Talannn arklar PDM, Marksist Adan Parlamentoda Ne Dedik?), stanbul: Yaylack Matbaas, ty. Altan, Mehmet, Darbelerin Ekonomisi, stanbul: yi Adam Yaynlar, 2001. Altan, Mehmet; Darbelerin Ekonomisi, 7. Bask, Hemen Kitap Sis Yay., st., 2012 (Altan, Darbeler) Altan, Mehmet; Sperler ve Trkiye, stanbul: Afa Yaynlar, 1986. Altndal, Aytun, Haha ve Emperyalizm, stanbul: Havass Yaynlar, 1979. Altu, Kurtul, 12 Mart ve Nihat Erim Olay, Ankara: Yedign Yaynlar, 1973. Altu, Kurtul, 27 Maystan 12 Marta, stanbul: Ylmaz Yaynlar, 1991. Altu, Kurtul, Bir Numaral Tank, stanbul: Doan Kitaplk A.. 2006. Altu, Ylmaz, Terrn Anatomisi, stanbul: Altn Kitaplar Yaynlar, 1995. Altun, F.Mustafa ve Karaman, zcan, Etnik Ayrlk Terrle Mcadele Politikalar Kapsamnda Trkiye ve spanya Analizi, Terrle Mcadelede Makro ve Mikro Perspektifler, Derleyenler: Babyk, Ouzhan vd, Ankara: UTSAM, 2011. Amin, Tahir. 1977 Coup Detat in Pakistan, Pakistan Journal of History and Culture, Vol.XXVIII, No.2 (2007) s. 48-51 Anday, Melih Cevdet, Hakaret, Cumhuriyet, 22 Kasm 1974.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1376 Ankara Cumhuriyet Basavclnn 2012/2 Esas Nolu ddianamesi Eki: Trkiyedeki Anari ve Terrn Durumu, TC Genelkurmay Bakanl, Genelkurmay Basmevi, Ankara, 12 Eyll 1983. Arcayrek, Cneyt, Bir ktidar Bir htill 19551960 (Cneyt Arcayrek Aklyor3), Ankara: Bilgi Yaynevi, 1984. Arcayrek, Cneyt, Byklere Masallar Kklere Gerekler:10, Geri Gidie zin Yok, Bilgi Yaynevi, Ankara Arcayrek, Cneyt, Cneyt Arcayrek Aklyor-10, Demokrasi Dur, Ankara, Bilgi, 1990. Arcayrek, Cneyt, Cneyt Arcayrek Aklyor-9, 12 Eylle Doru Koar Adm, Ankara, Bilgi, 1985. Arcayrek, Cneyt, ankayaya Giden Yol 19711973 (Cneyt Arcayrek Aklyor6), Ankara: Bilgi Yaynevi, 1985. Arcayrek, Cneyt, Demirel Dnemi 12 Mart Darbesi 19651971 (Cneyt Arcayrek Aklyor5), Ankara: Bilgi Yaynevi, 1985. Arcayrek, Cneyt, Demokrasinin Sonbahar 19771978 (Cneyt Arcayrek Aklyor7), Ankara: Bilgi Yaynevi, 1985. Arcayrek, Cneyt, Mdahalenin Ayak Sesleri 1978-1979, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1985. Arcayrek, Cneyt, Yeni ktidar Yeni Dnem 19511954 (Cneyt Arcayrek Aklyor 2), Ankara: Bilgi Yaynevi, 1985. Ardan, Blent ve Ergun Turgay, Siyasal Nitelikli Yksek Ynetici Atamalar, Amme daresi Dergisi Cilt 9, Say 4, Haziran 1980. Aren, Sadun, TP Olay 19611971, stanbul: Cem Yaynevi, 1993. Ar, Tayyar. Gemiten Gnmze Ortadou: Siyaset, Sava ve Diplomasi, Alfa Yaynlar, stanbul, 2005. Ar, Tayyar. IRAK, RAN ve ABD: nleyici Sava, Petrol ve Hegemonya, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004. Arcan, Mehmet, Gvenlik Glerinin Toplant ve rgtlenme zgrl Uluslararas Hukuk ve lkemizdeki Uygulama, Uluslararas Hukuk ve Politika, Cilt:5, Say:19, Ankara USAK, 2009. Arkn, Ramazan Gkalp. Yunanistan, Cumhuriyet Ansiklopedisi, C. X, 1972, Ankara. Armaolu, Fahir, 20. Yzyl Siyas Tarih 1914 1980, 6. Bask, Ankara, 1989. Armaolu, Fahir, 20. Yzyl Siyasi Tarihi, Alkm Yaynevi, stanbul, 2002. Armaolu, Fahir, Siyas Tarih 1789 - 1960, 2. Bask, Ankara, 1973.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1377 Armaolu, Fahir, Trkiye Cumhuriyetini Ykmaya Matuf Siyas ve deolojik Oyunlar, Ankara, 1986. Arpa, Yasemin, (2009), 12 Eyll Srgnleri: 101'ler, Tarih: 11/09/2009, ntvmsnbc, Eriim Adresi: http://www.ntvmsnbc.com/id/24999614/, Eriim Tarihi: 13/09/2012 Arsebk, Esat, CHPnin Haksz ktisaplarnn adesi Hakkndaki Kanuna Dair, AHF Dergisi, Yl 1953 Cilt 10 Say 14, 426432. Ate, Toktam, 68li Olmak, Ankara: mit Yaynclk, 1992. Avc, Gltekin (2006). Karanlk likiler Susurluk emdinli ve Dantay Olaylarnn ifresi, Birey Yaynclk, stanbul. Avc, Gltekin (2008). Genelkurmay Cumhuriyeti, Ordunun Devleti mi Devletin Ordusu mu? Metropol Yaynlar, stanbul. Avc, Mustafa, Trkiyede Siyasal iddet ve Polis (1977-1980), Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2004. Avcolu, Doan, Trkiyenin Dzeni [Dn-Bugn-Yarn], Ankara: Bilgi Yaynevi, 1969. Avar, Abdlhamit, Serbest Cumhuriyet Frkas (Bir Partinin Kapanmasnda Basnn Rol), stanbul: Kitabevi Yaynlar, 1998. Ay, Ahmet, Tarihsel Sre erisinde Trkiyede Byme, Ed. Ahmet Ay; Trkiye Ekonomisi, izgi Kitabevi, Konya, 2007. Ayata, Aye Gne, CHP (rgt ve deoloji), Ankara: Gndoan Yaynlar, 1992. Aybar, Mehmet Ali, 12 Marttan Sonra (meclis konumalar), stanbul: Sinan Yaynlar, 1973. Aydemir, Talat. Ve Talat Aydemir Konuuyor, stanbul: May Yaynlar, 1966. Aydn, zzet (1984). 1980li Yllarda Trk Lirasnn Konvertibilitesi Sorunu. stanbul: TO Yay. No: 1984-12. Aydn, Suavi, ki ttihat-Terakki: ki Ayr Zihniyet, ki Ayr Siyaset, Mehmet . Alkan (ed), Modern Trkiyede Siyas Dnce (Tanzimat ve Merutiyetin Birikimi), Cilt 1, stanbul: letiim Yaynlar, 2001. Aykn, Hasan ve Gmay, Kevser, (2008), Terrle Mcadelede Yeni Boyut: Terrn Finansman ile Mcadele, Karapara Aklama ve Terrizmin Finansman, Editr: Aydn, Sleyman, Ankara: Adalet Yaynevi. Aykn, Hasan, (2010), Aklama ve Terrn Finansman le Mcadelenin Kresel Boyutu, Ankara: Maliye Bakanl Azrak, Ali lk, Trk Anayasa Mahkemesi, HFD, Cilt 28, Say 34 (1962), 649700. Bace, H. Emre, Tek Partili Yllarda Kritik Bir Yol Ayrm: Atatrknn atmas, Demokrasi Platformu, Yl 8 Say 30 Bahar 2012, 7594. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1378 Bace, H. Emre, Trk Parlamento Tarihi, TBMM XV. Dnem (1973-1977), Yasama, Ankara, TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yay. 2012. Bace, H. Emre, Trk Parlamento Tarihi, TBMM XV. Dnem (1973-1977), Denetim, Ankara, TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yay. 2012. Bal, hsan, (2006), Terr Nedir? Neden Terrist Olunur?, Terrizm, Derleyen: Bal, hsan, Ankara: USAK Yaynlar Bal, hsan, (2006), Trkiyenin Terrle Mcadele Deneyimi: Hizbullah Terr rgt rnei, Terrizm, Derleyen: Bal, hsan. Balbay, Mustafa Gen Subaylar Tedirgin, Cumhuriyet Gazetesi, 23 Mays 2003. Balc, Ali (2011). Trkiyede Militarist Devlet Sylemi, Kadim Yaynlar, Ankara. Balc, Muharrem, MGK ve Demokrasi (Hukuk-Ordu-Siyaset), stanbul: Yneli Yaynlar, 1998. Balcgil, Osman (Der.) (1982), ki Seminer ve Bir Reform nerisinde Tartlan Anayasa, stanbul: Birikim Yaynlar. Baransu, Mehmet (2010). Karargh, Karakutu Yaynlar, stanbul. Babakanlk Yaynlar: Babakan Blent Ulusunun Konuma Deme Mesajlar (21 Eyll 1980-31 Aralk 1981), Babakanlk Basmevi, 1982, Ankara. Bagil, Ali Fuad, 27 Mays htilli ve Sebepleri, stanbul: Yamur Yaynlar, 2006. Bakaya, Fikret (1999). Yediyz, Osmanl Beyliinden 28 ubata: Bir Devlet Geleneinin Anatomisi, topya Yaynlar, Ankara. Bakaya, Fikret, Paradigman fls (Resmi deolojinin Eletirisine Giri), stanbul: Doz Yaynlar, 1991. Bakaya, Fikret, Trkiye Ekonomisinde ki Bunalm Dnemi; Devletilikten 24 Ocak Kararlarna, Birlik Yaynlar, Ankara 1986. Batur, Muhsin, Anlar ve Grler ( Dnemin Perde Arkas), stanbul: Milliyet Yaynlar, 1985. Bayar, Celal (Anlatan), Bir Darbenin Anatomisi (27 Mays htilali), Yazan smet Bozda, stanbul: Emre Yaynlar, 1991. Bayar, Cell, (Anlatan), Bavekilim Menderes, Der. smet Bozda, stanbul: Tercman Yaynlar, 1986. Bayar, Cell, Kayseri Cezaevi Gnl, Haz. Ycel A. Demirel, stanbul: Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk, 1999. Bayr, Mustafa zgr, Trkiyede Etik, Yanszlk, Katlm Boyutlar Asndan Brokrasi ve Siyaset likisi, Yksek Lisans Tezi, Mersin, 2007. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376) Ve

 1379 Baytok, Taner, Bir Asker, Bir Diplomat, Gven Erkaya, Doan Kitap, stanbul, 2001. Bayur, Yusuf Hikmet, Trk nklb Tarihi Cilt: II Ksm: I, Ankara: TTK Basmevi, 1991. BDDK, Krizden stikrara Trkiye Tecrbesi, BDDK alma Teblii, BDDK Yayn, nc Bask, Ankara, 2010. (BDDK, Tebli) Behram, Nihat, Daraacnda Fidan, stanbul Genda Yaynlar, 1996. Behrooz, Maziar. Nasl Yaplamad? randa Solun Yenilgisi, ev. Ercment zkaya, Epos Yaynlar, Ankara, 2007. Belen (Kele), Nezahat, [Trkiyeye Damgasn Vuran Bir Dnem, Bir Olay, Bir Yaam] Dr. Baha Akit, (Demokrat Parti Dnemi Yassada Mahkemeleri ve Yassada Sonras), zmir: Kanaat Basmevi, 1995. Berkes, Niyazi (2011). Trkiyede adalama, Yap Kredi Yaynlar, stanbul. Berkes, Niyazi, Unutulan Yllar, stanbul: letiim Yaynlar, 2006. Berksoy, Taner, 1982, Trkiyede stikrar Araylar ve IMF, IMF stikrar Politikalar ve Trkiye, der, Cevdet Erdost, Ankara, Sava. Bianchi Robert, Interest Groups and Political Development in Turkey, Princeton Princeton University Press, 1984. Bican, Mehmet, Devrim in Genlik Hareketleri, Ankara: Gvendi Matbaas, 1970. Bila, Fikret, YAta erh Gerekesi, Milliyet Gazetesi, 7 Austos 2004, Bilgi, Sadettin, Hatralar, stanbul: Boazii Yaynlar, 2002. Bilginer, Recep, ktidar Hayal Krkl, stanbul: Doan Kitap, 2005. Bilim ve Sanat Kitaplar, (1986). Trkiye Bar Dernei Davas Sorgular-Savunmalar Cilt 1. stanbul: Bilim ve Sanat. Birand, Mehmet Ali ve dierleri (2008). 12 Mart htilalin Penesinde Demokrasi, mge Kitabevi, Ankara. Birand, Mehmet Ali ve YILDIZ Reyhan (2012). Son Darbe: 28 ubat, Doan Kitap, stanbul. Birand, Mehmet Ali, Bila, Hikmet, Akar, Rdvan, 12 Eyll Trkiye'nin Milad, Doan Kitaplk, 5. Baski, stanbul, 2010. Birand, Mehmet Ali. 12 Eyll, Saat: 04.00, Karacan Yay., 1984. Birand, Mehmet Ali/ Dndar, Can/ apl, Blent, 12 Mart (htillin Penesindeki Demokrasi), Ankara: mge Kitabevi, 1994. Birey Yaynclk, 28 ubat-Post Modern Darbenin Sosyal ve Siyasal Analizi, , 2007, stanbul Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1380 Birgit, Orhan, Evvel Zaman inde, stanbul: Doan Kitap, 2005. Birinci Uluslararas Sempozyum Bildirileri Kreselleme ve Uluslararas Gvenlik, Genelkurmay Asker Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Ankara 2003. Birinci, Ali, Hrriyet ve tilaf Frkas, stanbul: Dergh Yaynlar, 1990. Birlie ar dergisi, Haziran 1980, Say: 9 Bleda, Mithat kr, mparatorluun k, stanbul: Remzi Kitabevi, 1979. Blum, William. Killing Hope: US Military and CIA Interventions Since World War II, Zedbooks, 1995. Boran, Behice. Al Konumas. (stanbul: Trkiye i Partisi 1. Byk Kongre Tutana, Trkiye i Partisi Yaynlar, 1977) Boratav, K. (2005). 1980li Yllarda Trkiyede Sosyal Snflar ve Blm. Ankara: mge Kitabevi. Boratav, Korkut (2003). Trkiye ktisat Tarihi: 1908-2002. stanbul: mge Kitabevi. Boratav, Korkut, 1989, Trkiye ktisat Tarihi 1908-1985, stanbul, Gerek. Boratav, Korkut, Trkiyede Devletilik, Ankara: Sava Yaynlar, 1982. Boratav, Korkut: Trkiye iktisat Tarihi 1908-2005, 10.Bask, mge Yaynlar, 2006, Ankara, Bostanolu, Burcu. Trkiye-ABD likilerinin Politikas, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1999. Bozbeyli, Ferruh, Alaca Siyaset (Siyasi Hikyeler), stanbul: Babli Kltr Yayncl, 2000. Bozbeyli, Ferruh, Birinci Cemre Siyasi Hikyeler, stanbul: Seluklu Yaynlar, 1977. Bozdemir, Mevlt, Trk Ordusunun Tarihsel Kaynaklar, Ankara: ASBF Yaynlar, 1982. Bozkr, Grcan, Prof. Dr. Turhan Feyziolu'nun Siyasi Kiilii, ada Trkiye Tarihi Aratrmalar Dergisi, Yl 19961997 Cilt 2, Say: 67, 227262. Blgiray, 1989, Sokaktaki Asker-Bir Skynetim Komutannn 12 Eyll ncesi Anlar, stanbul, Milliyet Blgiray, Nevzat, 28 ubat Sreci 1, Tekin Yaynevi, Ankara, 1999. Blgiray, Nevzat, Sokaktaki Akerin Dn (12 Eyll Ynetimi Dnemi), Tekin Yaynevi, stanbul,1991 Blgiray, Nevzat,1996, Anari ve Terr Nasl nlenir, stanbul:Tekin Yaynevi, Buchanan, James, Rant Kollama ve Kar Kollama (ev. Ayta Eker), inde: Ayta Eker ve Cokun C. Aktan, Politik Yozlama ve Rant Kollama, Ankara, Takav Matbaas, 1994 Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1381 Bura, Aye, Devlet ve adamlar, stanbul: letiim Yaynlar, 1996. Bulut, Arslan, Trk-Devrimci Diyalogu (Dou Perinek ve Attil lhanla Rportajlar), stanbul: Kaynak Yaynlar, 1998. Bulut, Sedef, nc Dnem Demokrat Parti ktidar (19571960): Siyasi Basklar ve Tahkikat Komisyonu, Akademik Bak, Cilt 2, Say 4, Yaz 2009. Burak, Rfk Salim On Yln Anlar (19501960), Ankara: Nurol Matbaaclk, 1998. Burak, Rfk Salim, Yassada ve ncesi, Ankara: am Matbaas, 1976. Bustos M. A., Webb, D. and Fairbairn, G. (Un) Covering the silence During the Argentinean Coupdtat. A Journal of Social Justice, Vol. 21:155 159. Brn, Vecdi, Kansz htilal (Trk Ordusunun Zaferi), stanbul: Ekicigil Yaynevi, 1960. Bykdeniz, Adnan: Trkiyede Faiz Oranlar, stanbul, Bilim ve Sanat Vakf Yaynlar, 1991. Can, Osman (2010). Darbe Yargsnn Sonu, Karargh Yargsndan Halkn Yargsna, Tima Yaynlar, stanbul Caporale, Guglielmo Maria; Williams, Geoffrey Long-term Nominal Interest Rates and Domestic Fundamentals, Review of Financial Economics, Vol. 11. 2002. Can, Mesut Hakk, SSCB ile likiler, Trk D Politikas, (der.) Haydar akmak, Ankara, Platin Yaynlar, 2008. Cem, smail (2011). Trkiyede Geri Kalmln Tarihi, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul. Cemal, Hasan (2010); Trkiyenin Asker Sorunu Ey Asker, Siyasete Karma! Doan Kitap, stanbul. Cengiz, Mahmut ve Akyay, lkay, Terrrn Para Kayna Olarak Organize Su, Terrizm Paradoksu ve Trkiye, Editrler: zeren, Sleymen ve Sever, Murat, Ankara: Karnca Yaynlar, 1-2011. Cerrah, brahim, (2008), Gvenlik Sektrnde Zihinsel Modernizasyon ve Demokratik Gzetim, Gvenlik Sektr Ynetiimi: Trkiye ve Avrupa, stanbul: TESEV. Cevizolu, Hulki, 28 ubat Bir Hkmet Nasl Devrildi, Ceviz Kabuu Yaynlar. CHP, CHP 1973 Seim Bildirgesi Ak Gnlere, Ankara, Ajans Trk. Clzolu, Tanju, Krk Politika (Anlarla Kamil Krkolu), stanbul: Elya Yaynclk, 1997 (1987). Cvaolu, Gneri, CHP Vitrini ok yi Hazrlamt, Baykam, Bedri, 27 Mays lk Akmzd, Ankara: mit Yaynclk, 1994. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1382 Cleveland, William. Modern Ortadou Tarihi, ev. Mehmet Harmanc, Agora Kitapl, stanbul, 2008. Coar, mer Sami, htilalin yz, stanbul: Uygun Yaynevi, 1965. Cokun, Alev, Topkapda nny ldrmek stediler, Baykam, Bedri, 27 Mays lk Akmzd, Ankara: mit Yaynclk, 1994. Cokun, smail, Trkiyede Brokrasi Siyaset likisi, Yksek Lisans Tezi, Konya, 2005. Cokun, Metin, Para ve Sermaye Piyasalar, Detay Yaynclk, Ankara 2010. Crawshov, Nacny, The Cyprus Revolt, London, 1978. Cumhurbakanl Arivi Cumhuriyet Basavcl (CMK 250. Madde le Yetkili ve Grevli), Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Tamamn veya Bir Ksmn Deitirmeye veya Ortadan Kaldrmaya ve Anayasa ile Teekkl Etmi Olan Trkiye Byk Millet Meclisini Ortadan Kaldrmaya veya Grevini Yapmasna Engel Olmaya Cebren Teebbs Etmek Suuyla lgili ddianame, Soruturma No: 2011/646, Esas No: 2012/2, ddianame No: 2012/2, 2011. aran, Mehmet Emin. 12 Eyll Darbesi ve D Politika Anlay, Trk D Politikas, ed. Haydar akmak, 2008. akr, Gze. Trkiyede Birey, deoloji ve Parti likisinde Sosyalist Gelenek: Trkiye i Partisi rnei, (Konya: Seluk niversitesi, 2011) alk, Mustafa, MHP Hareketi (19651980), (Ankara: Cedit Yaynclk, 1995). andar, Cengiz. Kbrstan New York Zirvesine Baklar, Sabah Gazetesi zel Arivi, 13 Haziran 1992, s. 9. avdar, Tevfik, Trkiyenin Demokrasi Tarihi, Ankara: mge Kitabevi, 2000. een, Anl, Trkiyede Sendikaclk, Ankara: zgr nsan Yaynlar, 1973. elen, Tuncay ve Grcan, mer, 68 Genlii ve Katledilii (Hesaplama), Ankara: Svari Yaynclk, 2006. etinkaya, Tuncer, En Uzun ubat, Kaynak Yaynlar, stanbul, 2012. evik, Hasan Hseyin, Trkiyede Kamu Ynetimi Sorunlar, Ankara: Sekin Yaynclk, 2007. evik, Hasan Hseyin; Gksu, Turgut; Filiz, Orhan; Gl, Serdar Kenan, (2010), Gvenlik Ynetimi, Ankara: Sekin Yaynclk iek, Hikmet, Hangi Hizbullah, stanbul: Kaynak Yaynlar, 2000. iek, Hikmet, rticaya Kar Genelkurmay Belgeleri, Kaynak Yaynlar, stanbul, 1997. iek, Nevzat, Sivas Kamp, stanbul: Lagin Yaynlar, 2010. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1383 imen, Adnan, Terrle Mcadelede Mlki Amirlerin Etkinlik Sorunu, darecinin Sesi, Kasm-Aralk 2010, Say:142. laan, Emin. 24 Ocak: Bir Dnemin Perde Arkas. stanbul: Milliyet, 1984. ulcu, Sadettin, Yassadadan Geliyoruz, stanbul: Dizerkonca Matbaas, 1960. Danimend, smail Hami, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, IV. Cilt, stanbul: Trkiye Yaynevi, 1972. Darendeliolu, lhan, Trkiyede Komnist Hareketler, stanbul: Toker Yaynlar, 1979. Daver, Blent. AP: Liberal ve Reformcu Bir Parti, Milliyet, 1973. David Pion-Berlin, The Fall of Military Rule in Argentina: 1976-1983, Journal of Interamerican Studies and World Affairs, Vol. 27, No.2, Summer-1985:57. DEF Deirmenci, Aslan, 28 ubatn stihbarat A, ra Yaynlar, stanbul, 2012. Deirmenci, Aslan, Tanklar, Madurlaryla Bir Zihniyet Kodlamas 12 Eyll, ra Yaynlar, stanbul, 2011. Demir, Murat ve Sever Eran; Kamu Harcamalarnn Gayrisafi Yurt i Hasla ve Faiz Oranlar zerindeki Etkisi, Seluk nv. Sosyal Bilimler Meslek Yksekokulu Dergisi, Cilt: 8, Say:1-2, 2005. Demir, Murat; Trkiyede Kamu Borlarnn Geliimi ve Srdrlebilirlii, izgi Kitabevi, Konya, 2009. Demir,Kemal ve abuk, Suat, 2010 , Trkiyede Metropoliten Kentlerin Nfus Geliimi, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi,28,1, 2010. Demirci, Sibel, Hrriyet Partisinin Trk Siyasal Hayatndaki Yeri, Danman: Do. Dr. Gkhan etinsaya, (Ankara: Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, 2002). Demirci, Sleyman, (2011), Radikal Sol Hareketlere Analitik Bak, Terrizm Paradoksu ve Trkiye, Editrler: zeren, Sleyman ve Sever, Murat, 2011, Ankara: Karnca yaynlar Demirel Tanel, 2003, The Turkish Militarys Decision to Intervene: 12 September 1980 Armed Forces and Society, 29 ,2, 253-280. Demirel, Hseyin, 12 Martn yz (Nasl Geldi, Nasl Geti?), stanbul: Yeni Asya Yaynlar, 1977. Demirel, Sleyman, CHPnin errinden Ylmayacaz, Ankara, Dou, 1975. Demirel, Tanel 1998, Political Party Elites and the Breakdown of Democracy: The Turkish Case 1973-1980 Doktora Tezi, Bilkent niversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Blm, Demirel, Tanel, (2001), 12 Eylle Doru Ordu ve Demokrasi, SBF Dergisi, Cilt: 56, Say: 4, Ankara : Ankara niversitesi Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1384 Demirel, Tanel, 2000li Yllarda Asker ve Siyaset Kontroll Deiim ile Statko Arasnda Trk Ordusu, SETA Analiz, Say 18, ubat 2010. Demirel, Tanel, 2004, Adalet Partisi deoloji ve Politika, stanbul, letiim Demirel, Tanel, 2009, 1946-1980 Dneminde Sol ve Sa, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, cilt 9, Dnemler ve Zihniyetler, der, mer Lainer, stanbul, letiim. Demirer, Mehmet Arif, Demokrat Parti (Alparslan Trkein Anlar Ve 27 Mays 1960), stanbul: Demokrat Parti Yaynlar, 1994. Denkta, Rauf R. Dn, Bugn Yarn ile Kbrs Davamz, Kbrs Gazetesi zel Arivi, 1 Temmuz 1991. Deringil, Selim, Denge Oyunu (kinci Dnya Savanda Trk D Politikas), stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 2000. Dervi, Kemal; Trkiyenin Gl Ekonomiye Gei Program, 14 Nisan 2001 DE, 1973, Trkiyede Toplumsal ve Ekonomik Gelimenin 50. Yl, Ankara, DE. DE, 1983, Trkiye statistik Yll, 1983, Ankara, DE. DE, 1998, 75. Ylnda Saylarla Trkiye Cumhuriyeti, Ankara: DE, 1998. Dilligil, Turhan, (Sokaktaki Adam), Allahsz Gardiyan, Ankara: Gne Matbaaclk, 1966. Dilligil, Turhan, mralda Mezar, stanbul: Dem Yaynlar, 1989. Dilligil, Turhan: 27 Maystan 12 Eylle, Adaletten Mektuplar, Adalet Yaynlar No:6, 1983, Ankara. DSK. (1980). 7.Genel Kurul alma Raporu. stanbul: DSK Dodd, Clement H, 1990, The Crisis of Turkish Democracy, 2.nd ed, London, Eothen. Doan, Adem; Demokrasi ve Ekonomik Gelime Erciyes niversitesi BF Dergisi, Say 25, 2005. Doan, Arif (2011). JTEMi Ben Kurdum, Tima Yaynlar, stanbul. Doan, Yaln, Dar Sokakta Siyaset (1980-1983), Tekin Yaynevi, stanbul, 1985. Doruel, Fatma, A.Suut Doruel (2005). Trkiyede Enflasyonun Tarihi. Ankara: Tarih Vakf ve Merkez Bankas Yayn. Dosdoru, M. Hulusi, 6/7 Eyll Olaylar, stanbul: Balam Yaynlar, 1993. DPT, Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2002, 2003, 2004, 2005 Yl lerleme Raporu, Ankara. DTM , 1997 Yl Balca Ekonomik Gstergeler. Ekim-Kasm 1997.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1385 Dua, Pami; Pandit, B.L.;Interest Rate Determination in India: Domestic and External Factors Journal of Policy Modeling Vol.24. ,2002. Dufey, Gunter; Giddy, Ian H. International Money Markets, Prentice Hall International Inc., New Jersey , 1994. Duman, Doan, slamc Genliin Serveni, Birikim, Say 95 Mart 1997. Dumanolu, Mehmet, (2003), Trkiyede Neler Oluyor?, Ankara: Berikan Yaynevi. Durgun, enol, (2003), Trk Kamu Ynetiminde Brokratik Siyaset, Trkiyede Kamu Ynetimi, Editrler: Ayka, Burhan, Durgun, enol ve Yayman, Hseyin, Ankara: Yarg Yaynevi Dursun, Davut (1999). Demokratikleemeyen Trkiye, aret Yaynlar, stanbul. Dursun, Davut (2001). 27 Mays Darbesi Hatralar Gzlemler Dnceler, ehir Yaynlar, stanbul. Dursun, Davut (2003). 12 Mart Darbesi Hatralar Gzlemler Dnceler, ehir Yaynlar, stanbul. Dursun, Davut (2005). 12 Eyll Darbesi Hatralar Gzlemler Dnceler, ehir Yaynlar, stanbul. Dndar, Can ve Kazdal, Celal (1997). Ergenekon Devlet inde Devlet, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara. Dzgit, Senem Aydn ve Yaprak Grsoy. International Influences on the Turkish Transition to Democracy in 1983, Center on Democracy, Development, and The Rule of Law Working Papers, Stanford, 2008. Ecevit Blent, 1970, Atatrk ve Devrimcilik, Ankara,Tekin. Ecevit Blent, 1974, Babakan Ecevitle Sohbet, Ankara, Ajans Trk. Ecevit, Blent, 1968, Bu Dzen Deimelidir, Ankara, Tekin. Ecevit, Blent, Demokratik Solda Temel Kavramlar ve Sorunlar, (smail Cem ile rportaj), Ankara: Ajans-Trk Matbaaclk, 1975. Ecevit, Blent, Ortann Solu, stanbul: Tekin Yaynevi, 1974 (1968). Ecevit, Blent, Perdeyi Kaldryorum, Ankara: Ajans-Trk Matbaaclk Sanayi, 1972 (?). Eczacba, Nejat F. Kuaktan Kuaa, stanbul: Dr. Nejat F. Eczacba Vakf Yaynlar, 1982. Ekmeki, Mustafa, Bir Bakanlk Seimi (Yaz Dizisi), Cumhuriyet, 17 Mart 1980. Elevli, Avni, Hrriyet in (27 Mays 1960 Devrimi), Ankara: Yeni Desen Matbaas, 1960. Elverdi, Ali, Ben Korkacak Adam mym? laan, Emin, craatn inden, stanbul: Milliyet Yaynlar, 1987, 296309. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1386 Elverdi, Ali, Bu Vatana Kastedenler (Ali Elverdi Paa Anlatyor), stanbul: Yeni Asya Yaynlar, 1977. Enver Paa, Enver Paann Anlar 18811908, Haz. Halil Erdoan Cengiz, stanbul: TB Yaynlar, 3.Bask, 2007. Er, Ahmet, Hatralarm ve Hayatm (27 Maystan 12 Eylle, Ahmet Yeseviden Yunus Emreye), stanbul: Pamuk Yaynclk, 2007. Erdal, Meryem, (2009), Yrtme, Almanak Trkiye 2006-2008 Gvenlik Sektr ve Demokratik Gzetim, Editrler: Bayramolu, Ali ve nsel, Ahmet, stanbul: TESEV Yaynlar Erdemir, Sabahat (Haz.), Mill Birlie Doru, stanbul: Trk Devrim Ocaklar 29 Ekim Beyazt Oca Yaynlar, 1961. Erdoan, Mustafa, 28 ubat Sreci, Yeni Yzyl Yaynlar, Ankara, 1999. Erdoan, Mustafa (2012). 28 ubat Gnl Post-Modern Darbenin Anatomisi, Orion Kitabevi, Ankara. Erdoan, Mustafa, (1995), Trkiyede Genlik ve iddet - Mardin, erif, eviren:, Makaleler 4 Trk Modernlemesi, Sayfa: 251-284, Derleyen: Mmtazer Trkne ve Tuncay nder, stanbul: letiim Erer, Tekin, Basnda Kavgalar, stanbul: RekTur Kitap Servisi, 1965. Erer, Tekin, On Yln Mcadelesi, stanbul: Ticaret Postas Matbaas, ty. Ergil, Dou, Trkiyede Terr ve iddet, Turhan Kitapevi, Ankara, 1980. Ergun, Turgay ve Polatolu, Aykut, Kamu Ynetimine Giri, TODAE, Yaynlar, No: 212, Ankara, 1984. Erhan, ar ve Krkolu mer, sraille likiler, Trk D Politikas, Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, cilt II, 9.bask, der. Baskn Oran, stanbul: letiim, 2004 Erhan, ar ve Turul Arat. Avrupa Topluluklaryla likiler, Trk D Politikas, Cilt II 1980-2001, ed. Baskn Oran, stanbul, 2010. Erim, Nihat, Bildiim, Grdm ller iinde Kbrs, stanbul, 1975. Erin, Yeldan, Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi, 7. Bask, letiim Yay., stanbul, 2003. Erkanl, Orhan, Anlar Sorunlar Sorumlular stanbul: Baha Matbaas, 1973. Erolu, Ergin, Snflar Asndan 12 Mart: 12 Mart Devam Eriyor mu? stanbul: Soyut Yaynlar, 1974. Eroul, Cem, Anatzeye Giri, Ankara: maj Yaynclk, 1993. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1387 Eroul, Cem, Demokrat Parti (Tarihi ve deolojisi), Ankara: mge Kitabevi, 1990. Ersel, Hasan ve Kumcu, M. Ercan. stikrar Program ve Kamu Dengesi.Trkiye in Yeni Bir stikrar Programna Doru, stanbul: TSAD Yay. No:T/95, 1995. Ertun, Ahmet Cemil, Cumhuriyetin Tarihi Trkiyede Ordu ve Siyaset, Pnar Yaynlar, 3. Bask, 2005. Erylmaz, Bilal, Brokrasi ve Siyaset, Brokratik Devletten Etkin Ynetime, Alfa Yaynlar, stanbul, 2002. Esen, Hasan. Yunanistan, Trk Ansiklopedisi, C. XXXIII, 1984, Ankara. Esin, Numan, Devrim ve Demokrasi (Bir 27 Maysnn Anlar), stanbul: Doan Kitaplk A, 2005. Esin, Numan, Devrim ve Demokrasi (Bir 27 Maysnn Anlar), stanbul: Doan Kitaplk A, 2005. Ete, Hatem, CHPdeki Deiim: Lider Deiimi mi Siyaset Deiimi mi? Ankara: SETA Analiz, 2010. Ethos, Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, Hakemli Elektronik Dergi, Ocak 2009. Evliyazade, M. zdemir, Onlar Anlatyorum (Mthi faat), stanbul: Yeni Dou Matbaas, 1960. Evren, Kenan, (1990), Kenan Evren'in Anlar, cilt:1, stanbul: Milliyet Evren, Kenan, (1991), Kenan Evren'in Anlar, Cilt:3, stanbul: Milliyet Fahri Korutrk Arivi, (1979a), Yer No: 6/7-30, Fihrist No: 4913-1 Fahri Korutrk Arivi, (1979b), Yer No: 6/3-36, Fihrist No: 1103 Fahri Korutrk Arivi, (1979c), Yer No: 6/7-31, Fihrist No: 4963-Y Fahri Korutrk Arivi, (1979d), Yer No: 6/10-16, Fihrist No:7356 Fahri Korutrk Arivi, (1979e), Yer No: 6/12-13, Fihrist No:7910 Fahri Korutrk Arivi, 1979. Fekri, Amir Ahmad, Tarihsel Geliim Srecinde ran Devrimi, Mzrak Yaynclk, stanbul, 2011. Fersoy, Orhan Cemal, Fatin Rt Zorlu, stanbul: Hun Yaynlar, 1979. Findley, Carter, Osmanl Devletinde Brokratik Reform, ev. Latif Boyac ve zzet Akyol, stanbul: z Yaynclk, 1996. Gazi Mustafa Kemal Atatrkn Dumlupnar Nutku, Trk Kltr, Austos 118 (Ordu zel Says), 1972. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1388 Gaziolu, Ahmet, Kbrs Sorunu ve Bamszlk, Lefkoa, 1987. Gevgilili, Ali, 1981, Ykseli ve D. stanbul: Altn Kitaplar Yaynevi. Giritli, smet, Komnizm, Sosyalizm ve Anayasamz, stanbul: Baha Matbaas, 1967. Glasneck, Johannes, Trkiyede Faist Alman Propagandas, ev. Arif Gelen, Ankara: Onur Yaynlar, ty. Gem, Ziya, General Trikupisin Esir Edilii, Trk Kltr, Austos 82, 1969. Gksu, Turgut, Szen, Sleyman ve evik Hasan Hseyin, (2008), Trkiye, evik, Hasan Hseyin (Editr), Karlatrmal Polis Ynetimi, Yayn No: 640, Sayfa: 407-436, Ankara: EGM Strateji Gelitirme Daire Bakanl Glba, . (2007). TSAD'n Sylemleri Araclyla Toplumu na Giriimlerinin 24 Ocak Kararlar ve zleyen Sre Balamnda Eletirel Bir ncelemesi. Doktora Tezi . Ankara: Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Grm, Alper (2012). maj ve Hakikat Bir Kuvvet Komutannn Kaleminden Trk Ordusu, Etkileim Yaynlar, stanbul. Gyn, Nejat. Bakumandanlk Meydan Muharebesinin Trk ve Dnya Tarihindeki nemi, Trk Kltr, Austos 118, 1972. Gze, Ergun, Profesrler Geiyor (niversite Dosyas), stanbul: Bedir Yaynevi, 1975. Gldemir, Ufuk, evik Kuvvetin Glgesinde Trkiye (19801984), stanbul: Tekin Yaynevi, 1986. Gldemir, Ufuk, Kanat Operasyonu, stanbul: Tekin Yaynevi, ty. Glsn, Grkan Yay 1990'l Yllardaki Finansal Krizler ve Trkiye Krizi, Yeni Trkiye Ekonomik Kriz zel Says II, 2001. Gndoan, nal. ran ve Ortadou, Adres Yaynlar, Ankara, 2010. Gne, Turan, CHP'nin Haksz ktisaplarnn adesi Hakknda 6595 Sayl Kanunu ptal Eden Anayasa Mahkemesi Karar zerine, ASBF Dergisi, Yl 1963 Cilt 18 Say 3, 345361. Gr, Bekir S., elik, Zafer, SETA Rapor: YKn 30 Yl, 2004. Grbz, Yaar (1982), Anayasa (Grler - Taslak), (stanbul: Aratrma, Eitim, Ekin Yaynlar). Grel, kr Sina, Kbrs Tarihi (18781960) Cilt:2, stanbul: Kaynak Yaynlar, 1985. Gresin, Ecvet, Yeni Parti, Cumhuriyet, 27 Ocak 1970. Grkan, Celil, 12 Marta Be Kala, stanbul: Tekin Yaynevi, 1986. Grkan, Nilgn, Trkiyede Demokrasiye Geite Basn (19451950), stanbul: letiim Yaynlar, 1998. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1389 Grses, Ezgi, 28 ubat-Demokrasi Ters eritte, ule Yaynlar, stanbul, 2012. Grsoytrak, Suphi, 27 Mays Bir Halk Hareketidir, Tarih ve Toplum, say:125. Gryay, Tark, Bir ktidar Yarglanyor, stanbul: Cem Yaynevi, 1971. Haggard: and Kaufman, R. (1997). The Political Economy of Democratic Transitions. Comparative Politics, Vol. 29(3): 263 283. Hak-. (1984). Hak- . 4. Olaan Genel Kurul Al Konumas. Hak-. Hak-. (1995). Hak- Dergisi (33) . Hale, William. Turkish Politics and Military, Routledge, Londra ve New York, 1994. Hale, William. Trk D Politikas 1774-2000, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul, 2003. Halil (Kut) Paa, Halil Paa ttihat ve Terakkiden Cumhuriyete: Bitmeyen Sava Ktlamare Kahraman Halil Paann Anlar, Haz. M.T aylan Sorgun, stanbul: 7 Gn Yaynlar, 1972. Hamurcu, lhan Ozan, Trkiye-ran likilerinin Uluslararas Siyasal Sistem Balamnda Deerlendirilmesi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, zmir, 2010. Han, Ahmet K. Sovyet gali ve Srekli zgrlk: Afganistanda Sperg Mdahalelerinin Uluslararas Sisteme Etkileri zerine Karlatrmal Bir Jeopolitik nceleme, Ortadou Ettleri, Cilt 2, Say 2, Ocak 2011, s. 60 Haniolu, M.kr, Osmanldan Cumhuriyete Zihniyet, Siyaset ve Tarih, stanbul: Balam Yaynlar, 2006. Hasan Amca, Domayan Hrriyet-Bir Devrin yz 1908-1918, stanbul: Arba Yaynlar, 1989. Hasan Cemal, Cumhuriyeti ok Sevmitim (Cumhuriyet Gazetesindeki Savan Perde Arkas), stanbul: Doan Kitaplk A, 2005. Hasan Cemal, Kimse Kzmasn Kendimi Yazdm, stanbul: Doan Kitaplk A, 1999. Hawdon, James E. Mark A. R. Kleiman (Ed.), Encyclopedia of Drug Policy, Vol: 1, Sage Publications, 2011, pp. 97-98. Haydar, Tolga ve etinba Ersoy (2010). Resmi Tarih Tartmalar - 9, 27 Mays: Bir Darbenin Anatomisi, zgr niversite Kitapl, Ankara. Hazr, Hayati, (2001), Siyasal iddet ve Terrizm, Ankara: Nobel Yayn Datm. Hazine Mstearl, Bor Ynetim Raporu, Nisan 2003. (Hazine, Bor Ynetim) Hekimolu, Merref, 27 Maysn Roman, stanbul: ada Yaynlar, 1975. Hekimolu, Merref,27 Maysn Roman, stanbul: ada Yaynlar, 1975. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1390 Henze Paul, 1981, Goal Destabilization: Soviet Agitational Propaganda, Instability and Terrorism in NATO South (Washington DC, European American Institute for Security Research) Henze, Paul, 1993, Turkish Democracy and American Alliance -Rand Paper- P-7796 (Rand, Santa Monica, 1993) Heper, Metin (2006). Trkiyede Devlet Gelenei, Dou Bat Yaynlar, Ankara. Heper, Metin, Negative Bureaucratic Politics in a Modernizing Context: The Turkish Case Journal of South Asian and Middle Eastern Studies, 1,1, 1976. Hill, George. A History of Cyprus, Cambridge, C. IV, 1952. Ilcak, Nazl, 12 Mart Cuntalar (Demokrasinin Srtndaki Haner) [El Yazs tiraflarla], Yayn Yeri, Yaynevi ve Yl Bilinmiyor. Ilcak, Nazl, 12 Mart Cuntalar (Demokrasinin Srtndaki Haner), stanbul: TMA Yaynlar, 2001. Ilcak, Nazl, 15 Yl Sonra 27 Mays Yarglanyor1, stanbul: Kervan Yaynlar, 1977. Ilcak, Nazl, 15 Yl Sonra 27 Mays Yarglanyor2, stanbul: Kervan Yaynlar, 1975. BA, aban, Milli Gvenlik Devleti, iviyazlar, stanbul, 1999. brahim Temo, brahim Temonun ttihad ve Terakki Anlar, s.24. lhan, Attil, Hangi Sol, Ankara: Bilgi Yaynevi, 1980. mre, Halil, Bir mr Kitap (ocukluum, Yoluma kan Politika, 27 Mays 1960 27 Kasm 1964), Ankara: Ayyldz Matbaas, 1976. nan, Afet, zmir ktisat Kongresi, 17 ubat4 Mart 1923, Ankara: TTK Yaynlar, 1982. nsel, Ahmet ve Bayramolu, Ali (2009). Bir Zmre, Bir Parti Trkiyede Ordu, Birikim Yaynlar, stanbul. peki, Abdi, Sunayn Forml ve Partiler, Milliyet, 19 Mart 1971 ( 2. Bask). sen, Can Kaya, Geliyorum Diyen htilal (22 ubat21 Mays), stanbul: Tan Gazetesi ve Matbaas, 1964. smail Cem, Tarih Asndan 12 Mart (nedenleri.. Yaps..sonular), (ki Cilt bir arada), stanbul: Cem Yaynevi, 1980. smail Cem, Tarih Asndan 12 Mart (tarihteki yeri ve sonular), C2, stanbul: Cem Yaynevi, 1977. smail Cem, TRTde 500 Gn, stanbul: Geliim Yaynlar, 1976. SO, stanbul Sanayi Odas Dergisi (zel Say), Say 461, Austos 2004.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1391 men, Fatma Hikmet, Parlamentoda 9 Yl (TP Senatr Olarak 19661975 Dnemi Parlamento almalar), Ankara: ark Matbaas, 1976. te Denkta Kzdran Harita, Sabah Gazetesi zel Arivi, 13 Haziran 1992, s. 9. yimaya, Ahmet (2011). Siyaset Kurumunun Ortak Gnah Yasama Reformu, Trkiye Barolar Birlii Dergisi, Say 93. Kabacal, Alpay, Trk Basnnda Demokrasi, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar, 1999. Kabakl, Ahmet, Temellerin Durumas, stanbul: Trk Edebiyat Vakf Yaynlar, 1989. Kahraman, Hasan Blent, htilal smet nn ve CHPsi in Yaplmtr, Baykam, Bedri, 27 Mays lk Akmzd, Ankara: mit Yaynclk, 1994. Kalaan, Gkhan, Trkiyede 1980 Sonras Brokratik Dnm, Beta Yaynlar, stanbul, 2010. Kalknma Bakanl (2012). 1977-1983 Dnemindeki Ekonomik Gelimeler Raporu. Ankara. Kalknma Bakanl, 1996-2001 Dneminde Yaanan Krizler ve Etkileri Raporu, Ankara, 2012 (Kalknma, Rapor) Kalknma Bakanl: 1977 - 1983 Dnemi Trkiye Ekonomisinde Gelimeler, 2012, Ankara Kalyon, Levent (2008). Cumhuriyet Dnemi Savunma Politikalar, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi (Ynetim Bilimleri) Anabilim Dal Doktora Tezi, Ankara. Kansu, smail, Aslnda Hi Kimse Uyumuyordu, Ankara: Minpa Matbaaclk, 2002. Kaplan smail (2002). Trkiyede Mill Eitim deolojisi ve Siyasal Toplumsallama zerindeki Etkisi, letiim Yaynlar, stanbul. Kaplan, smail, Trkiyede Milli Eitim deolojisi ve Siyasal Toplumsallama zerindeki Etkisi, stanbul: letiim Yaynlar, 1999. Karaor, Zeynep; Enflasyonun Kltr ve Gelenei: Trkiye Ekonomisi zerine Bir Analiz, Trkiye Ekonomisi, Ed. Ahmet Ay, izgi Yaynlar, Konya, 2007 Karadeniz, Harun, Olayl Yllar ve Genlik, stanbul: May Yaynlar, 1975. Karaer, Tacettin, 12 Eyll ve Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Dzenlenmesi, Amme daresi Dergisi Cilt 20, Say 3, Eyll 1987. Karanciolu, Nihal, Trkiyede ok Partili Sisteme Gei ve Demokrasi Sorunlar, Kalaycolu, Ersin ve Sarbay, Ali Yaar (Ed.), Trkiyede Siyaset: Sreklilik ve Deiim, stanbul: Der Yaynlar, ty. 265278. Karal, Enver Ziya, Osmanl Tarihi, C.II., Ankara, 1956. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1392 Karal, Enver Ziya, Osmanl Tarihi, C.VIII., Ankara, 1956. Karanis, Fikri, Koltuk Denekli Demokrasi ve 27 Mays Darbesi, stanbul: y.y. 1994. Karaveliolu, Kamil, Bir Devrim ki Darbe (27 Mays, 12 Mart, 12 Eyll), stanbul: Grer Yaynlar, 2007. Karluk, Rdvan (2005). Cumhuriyetin lanndan Gnmze Trkiye Ekonomisinde Yapsal Dnm. stanbul: Beta Yaynlar. Karluk, Rdvan. Trkiye Ekonomisi, Beta Basm Yaym, stanbul, 1996. Karpat, Kemal H, The Politics of Transition : Political Attitudes and Party Affiliation in the Turkish Gecekondu Political Participation in Turkey, eds, Engin D. Akarl, Gabriel Ben Dor, stanbul Boazii University Publications. Karpat, Kemal H. The Turkish Democracy at Impasse: Ideology, Party Politics and the Third Military Intervention International Journal of Turkish Studies, 2, (1981) Karpat, Kemal, Trk Demokrasi Tarihi (Sosyal, Ekonomik, Kltrel Temeller), stanbul: AFA Yaynclk, 1996. Kaya, Gazanfer. Trkiyede Siyasal Partilerin zgrlklere Yaklamlar (Cumhuriyet Halk Partisi ve Adalet Partisi rnei: 1960-1980), Sivas: Cumhuriyet niversitesi, 2009. Kaygusuz, Bezmi Nusret, Bir Roman Gibi, zmir, zmir Bykehir Belediyesi Kltr Yayn, 2002. Kaynar, Reat, niversiteye Darbe (147ler Mcadelesi), stanbul: smail Akgn Matbaas, 1963. Kayra, Cahit, Sava Trkiye Varlk Vergisi, stanbul: Tarihi Kitabevi, 2011. Kazgan, Glten (2005). Trkiye Ekonomisinde Krizler: 1929-2001. stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar. Kazm Karabekir, ttihat ve Terakki Cemiyeti 18961909, Haz. Faruk zerengin, 5.bask, stanbul: Emre Yaynlar, 2000. Kele, Ruen ve nsal, Artun, (1982), Kent ve Siyasal iddet, No:507, Ankara: Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar Kele, Ruen ve nsal, Artun, (1996), Kent ve Siyasal iddet, Cogito K-Bahar Dnemi, Say: 6-7, Sayfa: 91-103, Ankara: Yap Kredi Yaynlar. Kele, Ruen, Kentleme Politikas, Ankara, mge, 1993. Kele, Ruen, nsal Artun, Kent ve Siyasal iddet, Ankara, SBF Yaynlar, 1981 Kepenek, Yakup ve Nurhan Yentrk (2005). Trkiye Ekonomisi. stanbul: Remzi Kitabevi Kepenek, Yakup: 12 Eylln Ekonomi Politii ve Sosyal Demokrasi, V Yaynlar, 1987, Ankara. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1393 Keskin, Arif. ii Jeopolitii ve ran, Avrasya Dosyas, Cilt 13, Say 3, 2007, s. 4. Keyder, alar (2004). Memlik-i Osmaniyeden Avrupa Birliine, letiim Yaynlar, stanbul. Keyder, alar Keyder, 1987 b, State and Class in Turkey, London, Verso, 1987. Keyder, alar, 1987, Economic Development and Crisis, 1950-1980, Turkey in Transition, ed, I.C. Shick ve E. A. Tonak, Oxford, Oxford University Press, 1987) Kl, Altemur, Kltan Kla (Bir Dnemin Tankl), stanbul: Remzi Kitabevi, 2005. Kl, Ecevit (2010). zel Harp Dairesi, Tima Yaynlar, stanbul. Kl, Ecevit (2011). Jitem Trkiyenin Faili Mehul Tarihi, Tima Yaynlar, stanbul. Klbay, Ahmet: Trk Ekonomisi, Modeller,Politikalar, Stratejiler, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Genel Yayn No:263,1991, Ankara. Klolu, Safa. Yunanistan, Laurousse Genlik Ansiklopedisi, C. X (1979), stanbul. Klolu, Safa. Yunanistan, Meydan Laurousse Ansiklopedisi, C. XII (1981), stanbul. Kra, Can, Anlarmla Patronum Vehbi Ko, stanbul: Milliyet Yaynlar, 1995. Kray, Mbeccel Belik, 1981, Az Gelimi lkelerde Hzla Topraktan Kopma ve Kentle Btnleememe Toplumbilim Yazlar, Ankara, Gazi niversitesi Yaynlar. Kray, Mbeccel, Trk Toplumunda Yapsal Deime, Kray, Mbeccel, Toplumsal Yap Toplumsal Deime, iinde stanbul: Balam Yaynlar, 1999, 327341. Krt, Emrah, Anayasal Adan BDDK, stanbul 2007. Kili, Suna, 1976, 1960-1975 Dneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelimeler Siyaset Bilimi Asndan Bir nceleme, stanbul, Boazii niversitesi Yaynlar. Kim, C.I. Eugene. The Impact of U.S Military Presence on the Republic of Korea, The American Military and Far East, Joe C. Dixon (Ed.), Ninth Military History Syposium United States Air Force Academy, 1-3 October 1980. Kinzer, Stephen (2002). Hilal ve Yldz ki Dnya Arasnda Trkiye, letiim Yaynlar, stanbul. Kiriiolu, Nusret, 12 Mart, nn&Ecevit ve Tahkikat Encmeni Raporum, stanbul: Baha Matbaas, 1973. Kirkpatrick, Jeane J. Dictatorships and Double Standards Commentary Magazine Volume 68, No. 5, November 1979, pp. 34-45. Kirkpatrick, Jeane J. Dictatorships and Double Standards: Rationalism and Reason in Politics, Simon and Schuster, 1982. Koca, Murat, Askeri Birliklerin Gvenlikte Grevlendirilmesi, darecinin Sesi, KasmAralk 2010, Say:142. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1394 Ko, Vehbi, Hatralarm Grlerim tlerim (19731987), stanbul: Vehbi Ko Vakf Yayn, 1987. Ko, Vehbi, Hayat Hikyem, stanbul: Apa Ofset Basmevi, 1974. Ko, Y. (1982). 24 Ocak Kararlar ve alma Yaamndaki Gelimeler. Yol- Yaynlar. Ko, Y. (1986). Trk- Neden Byle? Nasl Deiecek? stanbul: Alan Yaynclk. Ko, Y. (1989). Teslimiyetten Mcadeleye Doru Trk-: 1980-1989. Ama Yaynlar. Ko, Y. (2003 ). Trkiye i Snf ve Sendikaclk Hareketi Tarihi. stanbul: Kaynak Yaynlar. Ko, Y. (2010, Gz). 30. Yldnmnde 12 Eyll Darbesi ve i Snf. Mlkiye Dergisi , 34 (268), s. 43-74. Kolaas Resneli Ahmed Niyazi, Hatrt- Niyzi Yahud Tarihe-i nklb- Kebr-i Osmnden Bir Sahfe, stanbul: Sabah Matbaas,1326. Kololu, Orhan, ttihatlar ve Masonlar, 2. bask, Eyll Yaynlar, stanbul: 2002. Kongar, Emre, 12 Eyll ve Sonras, Say Yaynlar, stanbul, 1987. Kongar, Emre, Demokrasi ve Kltr, Hil Yaynlar, stanbul, 1983. Korkmaz, Esfender. 5 Nisan Kararlar Ekonomiyi Daha ok Rayndan kard, Dnya Gazetesi, 5 Nisan 1995. Krueger Anna O ve lter Turan, 1993, The Politics and Economics of Turkish Policy Refors in the 1980s Political & Economic Interaction in Economic Policy Reform, ed, Anna O Krueger, Robert H. Bates, (Oxford, Blackwell, 1993) Krueger, Anne The Political Economy of Rent Seeking Society, American Economic Review, Vol.64, No.3, 1974 Kuran, Ahmed Bedevi, Osmanl mparatorluunda nklp Hareketleri ve Milli Mcadele, stanbul: eltt Matbaas, 1959. Kurat, Akdes Nimet, Bakan Lyndon B. Johnson ve ABD Cumhurbakanl, Ankara: Dost Yaynlar, 1964. Kuray, Sarp, syan ve Tevekkl, stanbul: Birharf Yaynlar, 2008. Kurnaz, A. Haluk, Trkiyede Ara Rejim Dnemlerinde Yasama Yetkisinin Kullanm, TBMM Uzmanlk Tezi, Ankara, 2007. Kuru, Hanife. Trk Siyasal Yaamnda Adalet Partisi, (zmir: Dokuz Eyll niversitesi, 1996) Kuzu, Ali, Katliamlar, kenceler, Suikastler ve Terrizm Inda 12 Eyll htilali ve Onlarn ocuklar, Kariyer Yaynclk, stanbul, 2010. Kk, Yaln, Aydn zerine Tezler3 (18301980), stanbul: Tekin Yaynevi, 1987. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1395 Kk, Yaln, Aydn zerine Tezler5 (18301980), stanbul: Tekin Yaynevi, 1988. Kk, Yaln, Gizli Tarih1, stanbul: Salyangoz Yaynlar, 2006. Kkkln, smail, 27 Mays ve Basn, Trkiye Gnl, Say 101, BAHAR, 2010, 23 41. Kkkln, smail, Cumhurbakanl Seimleri ve Ispartal, Yerel Siyaset, Yl: 2, Say: 20, Austos 2007, 4550. Krk, Erturul, THKP-C, Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisi, C 7, stanbul: letiim Yaynlar, 1988, 21982199. Lainer, mer, Trk Militarizmi, Birikim, Say: 160161, Austos-Eyll 2002. Lermiolu, Osman Nuri, Halkn stemedii nklp, stanbul: Sabah Kltr Yaynlar, 1976. Levine, Ross, Financial Development and Economic Growth: Views and Agenda, Journal of Economic Literatur, Vol: 35,Numb:2, 1997. Loveman, B. and Davies, T. (1997). The Politics of Anti-Politics: The Military in Latin America. Delaware: SR Books. Lurcell, H.D. Cyprus, London, 1969. Mahmud Celaleddin Paa, Mirt-i Hakkat, Haz. smet Mirolu, stanbul: Berekt Yaynlar, 1983. Mairuzzaman, T. (1992). Arms Transfers, Military Coups, and Military Rule in Developing States. The Journal of Conflict Resolution, Vol. 36 (4): 733 755. Makal, Tahir Kutsi, Benim, Benim, O Benim (Siyaset Sahnesinden ehreler), stanbul: nan Yaynlar, 1987. Maral, Erol, (2008), Balans Ayarlar Cumhuriyet Dneminde Askeri Muhtralar, stanbul: Metropol Yaynlar Marcus, Aliza, 2009, Kan ve nan, stanbul, letiim. Mardin, erif (2008). Jn Trklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, letiim Yaynlar, stanbul. Mardin, erif, Sociologie, 19, 1978 Youth and Violence in Turkey, Archives Europeennes de

Mardin, erif, 1991, Trkiyede Din ve Siyaset Makaleler 3, stanbul, letiim. Mayes, Stanley. Cyprus and Makarios, London, 1964. Mazc, Nuren, ncesi ve Sonrasyla 1933 niversite Reformu, Birikim, Say:76, Austos 1995, ss.5670. Mehmed Kemal, 12 Mart, fkeli Generaller ve kence, stanbul: Soyut Yaynlar, 1974. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1396 Mentee, Halil, Osmanl Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteenin Anlar, stanbul: Hrriyet Vakf Yaynlar, 1986. Meram, Ali Kemal, Trklk ve Trklk Mcadeleleri Tarihi, stanbul: Kltr Kitabevi, 1969. Meri, Cemil (2008). Bu lke, letiim Yaynlar, stanbul. Mete, mer Ltfi ve KAYNAK, Mahir (2005); Derin Devlet Tanmlanamayan G, Tima Yaynlar, stanbul. Midhat Paa, Tabsra-i bret, s.157160. Milli Gvenlik Kurulu Karar, 23.02.1979 tarih ve 239, 16.08.1979 tarih ve 244 sayl Kararlar. Milli Kalknma Partisi Nizamnamesizahlar ve Ky Kalknmas, stanbul: aka Matbaas, 1950. Milli Selamet Partisi Program. (Ankara: Elif Matbaaclk, 1973) Mirkelamolu, Necip, Ecevit Eceviti Anlatyor, stanbul: Kervan Yaynlar, ty. Muhtat, Qassem. S.S.C.B.nin 1979 Ylnda Afganistan galinden 2001 ABD Mdahalesine Giden Srete Uluslararas Ortamda Afganistann Konumu, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2011. Mumcu, Uur, (1982), Silah Kaakl ve Terr, stanbul: Tekin Yaynevi. Mumcu, Uur, kmaz Sokak, stanbul: Tekin Yaynevi, 1979. Mumcu, Uur, Sakncal Piyade, stanbul: Tekin Yaynevi, 1977. Mumcu, Uur. Kimin Hakk?, Cumhuriyet Gazetesi, 31 Aralk 1979, s. 9. Mustafa Ragp, Merutiyetten nce Manastrda Patlayan Tabanca, Haz. Rahan Akta, stanbul: Bengi Yaynlar, 2007. Mmtaz, Ahmet Semih, Sultan II. Abdlhamid ve Zaman, Haz. smail Derviolu, stanbul: Kap Yaynlar, 2008. Merref Gezg, Gzde. 1970lerde CHPnin 2000lerde AKPnin Ykselii zerine Karlatrmal Bir nceleme. (Mula: Mula niversitesi, 2011) OECD, 1980, Economic Surveys: Turkey, Paris, OECD. Okyar, Osman / Seyitdanlolu, Mehmet, Atatrk, Okyar ve ok Partili Trkiye (Fethi Okyarn Anlar), stanbul: Bankas Kltr Yaynlar, 2007. Olga, Y. (2006). Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu'nun Trk alma Hayatndaki Yeri. Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi . Kocaeli: T.C. Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Opin, Tuncay, ubat Uzar Bin Yl Olur, stanbul, 2004 Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1397 Orakolu, Blent (2008). hanet emberi, Tima Yaynlar, stanbul. Oran, Baskn (2002). Trk D Politikas Cilt 1: 1919-1980. 6. Bask, stanbul: letiim Yaynlar. Oran, Baskn (ed.). Trk D Politikas Cilt I, letiim Yaynlar, stanbul, 2004. Oran, Baskn, 2001, 1960-80 Greli zerklik-3 Trk D Politikas, Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, cilt 1, 1919-1980, ed, Baskn Oran ve dierleri, (stanbul, letiim, 2001) Oran, Baskn, Nerde O Eski Mapushaneler, Ankara: Bilgi Yaynevi, 1991. Ortayl, lber (2005). mparatorluun En Uzun Yzyl, Alkm Yaynevi, stanbul. Ortayl, lber, A Young Ottoman General and The Emergence of a National Leader, Ankara: The Turkish Yearbook Of International Relations, Vol: XX. 19801981, 229234. Ortayl, lber, mparatorluun En Uzun Yzyl, stanbul: Hil Yayn, 1983. Osiel, M. T. (1995). Dialogue with Dictators: Judicial Resistance in Argentina and Brazil. Law and Social Inquiry, Vol. 20 (2): 481 560. Ozan Aytekin, E. D. (2010). Kriz, Snf Mcadelesi ve Devlet: Trkiye'de Sermaye Snf 1977-1980. Doktora Tezi . Ankara: T.C. Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Ozankaya, zer, (1979), "Trkiye'de Terrn Etkenleri ve zm Yollar", Cilt: 34, Say: 1, Sayfa: 51-61, Ankara: Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi calan, Abdullah, (1978), Manifesto (Krdistan Devriminin Yolu), Almanya: Weanen Serxwebun Yaynlar ksz, Mehmet, Faizme Kar Her Ynyle Ecevit (ada Bir Lider, ad Bir Parlamento), Ankara: Nisan nal, Hilal, ABDnin Afganistan Politikasnn Amazlar: Blgesel Bir Analiz, Uluslararas Hukuk ve Politika, Cilt 6, Say 23, 2010, s. 43. nder, Mehmet, Yassadada Mill rade Nasl Mahkm Edildi, stanbul: Dem Yaynlar, 1990. ner, Stk, Halkn Polisi POL-DER Anlar, letiim Yaynlar, stanbul, 2003. rgtl Birleik G Yenilemez, (stanbul: Trkiye i Partisi Yaynlar, 1977) rtl, Erdoan, htillin Hikyesi, Konya: Milli lk Yaynevi, 1966. vr, Mahmut. 12 Eyllden 12 Hazirana Siyasi Partiler: CHP. (Ankara: SETA Analiz, 2011) ymen, Altan, fkeli Yllar, stanbul: Doan Kitap, 2009. ymen, rsan, Bir htill Daha Var 19081980, stanbul: Milliyet Yaynlar, 1987. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1398 zbey, Cemal, Demokrat Partiyi Nasl Kapattrdm, Ankara: Emek Basm Yaymevi, 1961. zbudun, Ergun (2005), Trk Anayasa Hukuku, (8. Bask) (Ankara: Yetkin Yaynlar). zbudun, Ergun, 1977 1973 Seimleri zerine Bir nceleme, Blent Nuri Esene Armaan, Ankara, AHF yaynlar. zbudun, Ergun, 1981, The Turkish Party System: Institutionalization, Polarization and Fragmentation, Middle Eastern Studies, 17, (1981) zbudun, Ergun, Trk Anayasa Hukuku, Ankara: Yetkin Yaynlar, 2000. zcan, Gencer, Trkiyede Cumhuriyet Dnemi Ordusunda Prusya Etkisi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010. zcan, Gencer, Trkiyede Milli Gvenlik Kavramnn Geliimi, Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, Der.:Evren Balta PAKER-smet AKA, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2010, s.310. zcan, Zafer (2010). Arz ederim 28 ubat 1997 / 12 Eyll 2010 Basn Sendromu, Kaynak Yaynlar, stanbul. zelik, Pnar Kaya. 12 Eyll Anlamak, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt 66, Say 1, 2011. zda, mit, 1997, Menderes Dneminde Ordu-Siyaset likileri ve 27 Mays htilali, stanbul, Boyut. zda, mit, 27 Mays htilli (Menderes Dneminde Ordu-Siyaset likiler), stanbul: Boyut Kitaplar, 1997. zdek, Refik, Hedef TRT, Ankara: Ayyldz Matbaas, 1977. zdemir, Halis, Mamak Zindanlarnda Bir Aknc, Tarihe Notlar, Yakn Tarih Serisi, stanbul, 2006. zdemir, Hikmet (1993). Rejim ve Asker, z Yaynclk, stanbul. zdemir, Hikmet (1995). Trkiye Cumhuriyeti, z Yaynclk, stanbul. zdemir, Hikmet, Bir lk Yapt: Trkiyenin Dzeni, Yapt, Say 2, Cilt 47, Aralk-Ocak 19831984, 101107. zdemir, Hikmet, Siyasal Tarih (19501960), Sina Akin (Yay. Yn.), ada Trkiye 19081980, C4. stanbul: Cem Yaynevi, 2000. zdemir, Hikmet, 1994, Cumhurbakanl Seimlerinde Ordunun Olaand Rol, stanbul, z., zdemir, Hikmet, Rejim ve Asker, Afa Yaynclk, stanbul, 1989. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1399 zdemir, Hikmet, Trkiye Cumhuriyeti, stanbul: z Yaynclk, 1995. zdemir, Hikmet, Trkiye Cumhuriyetinde Rejim ve Asker likisi zerine Bir nceleme, stanbul: z Yaynclk, 1993. zdemir, K. (1980, Aralk). Aklc Yol. Trk- Dergisi . zel, Mustafa; Devlet ve Ekonomi, z Yaynclk, stanbul, 1995 zgan, Ali, 28 ubat Srecinin Siyasal Adan Neden ve Sonular, Yksek Lisans Tezi, Mula niversitesi Sosyal Bilimler niversitesi, 2008. zgen, Mahmut hsan, TKP ve Organize Genlik Hareketleri, stanbul: 14 Mays Yaynlar, 1982. zkaya, Mehmet kran, Adm Adm 27 Mays, stanbul: leri Yaynlar, 2005. zkk, Erturul. Bakerin Zamanlama Hatas, Hrriyet Gazetesi zel Arivi, 10 Temmuz 1992, s. 19. zoran, Beria Remzi. Anadolu Kurtulu sava yllarnda Kbrsta Trk Basn, VII. Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, C.II, Ankara, 1973. ztuna, Ylmaz ve Gkdemir, Ayvaz, Trkiyede Askeri Mdahaleler, stanbul: Tercman Yaynlar, 1987. ztuna, Ylmaz, Bir Darbenin Anatomisi, stanbul: tken Neriyat, 1984. ztrk, Kazm (Hazrlayan), Son Deiiklikleriyle Gerekeli Anayasa [Karlatrmal Gerekeler ve lgili Mevzuat], Ankara: Bilgi Yaynevi, Ekim 1971. ztrk, Muhsin (2012). 27 Mays Devleti 1960-2011, Ufuk Yaynlar, stanbul. zyank, Seil Refahyol Hkmetinin D Politikas, Ankara niversitesi, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, 2005, iinde Gencer zcan, Yalan Dnyaya Sanal Politikalar, Onbir Aylk Saltanat, 1. bask, der. Gencer zcan, stanbul, 1998 Parla, Taha, 2004, Trkiyede Merkantilist Militarizm, 1960-1998, Bir Zmre, Bir Parti, Trkiyede Ordu, der, Ahmet nsel, Ali Bayramolu, stanbul, Birikim. Parla, Taha, Trkiyede Siyasal Kltrn Resmi Kaynaklar, Cilt: 3 (Kemalist Tek Parti deolojisi ve CHPnin Alt Oku), stanbul: letiim Yaynlar, 1990. Parla, Taha; Trkiye'de Merkantilist Militarizm 1960-1998, Birikim, Say 160-161, Austos-Eyll. 2002, Pehlivanolu, ner. Ortadou ve Trkiye, Kasta Yaynevi, stanbul, 2004. Perin, Mithat, Yassada Facias Cilt 1 (27 Mays Darbesinden damlara Kadar kence Altnda Ezilenlerin Dram), stanbul: Dem Yaynlar, 1990. Perin, Mithat, Yassada ve nfazlarn yz, stanbul: M. evik Matbaas, 1970. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1400 Perinek, Dou, Anayasa ve Partiler Rejimi (Trkiyede Siyasi Partilerin Dzeni ve Yasaklanmas), stanbul: Kaynak Yaynlar, 1985. Peruzzotti, E. (2004). From Praetorianism to Democratic Institutionalization. Argentinas Difficult Transition to Civilian Rule. Journal of Third World Studies, Vol. XXII (I). Petrol-. (1991). Petrol- Yll. (28) . stanbul. Petrosyan, Yuri, Sovyet Gzyle Jntrkler, Ankara: Bilgi Yaynevi, 1974. Philip, G. (1984). Military-Authoritarianism in South America: Brazil, Chile, Uruguay and Argentina. Political Studies, Vol. XXXII: 1 20. Pion-Berlin, D. (2011). Turkish Civil Military Relations: A Latin American Comparison. Turkish Studies, Vol. 12 (2): 293 304. Poddar, Tushar; Goswami, Mangal; Sol, Juan and Icaza, Victor Echvarria Interest Rate Determination in Lebanon, April, IMF Working Paper. 2006. Potyemkin, Vladimir. Uluslararas likiler, Diplomasi Tarihi, C. II., stanbul, 1986. Ramsaur, E.E. Jn Trkler ve 1908 htilali, ev. Nuran lken, stanbul: Sander Yaynlar, 1972. Rasuli, Khalilullah. 1991 Ylndan Gnmze Afganistan ve Trkiye likileri, Ankara niversitesi Sosyal Bilimleri Enstits Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2008. Reyhan, Cenk (2007). Osmanlda ki Tarz- dare Merkeziyetilik Adem-i Merkeziyetilik, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2007 Sabanc, Sakp, Deien ve Gelien Trkiye, stanbul: Gzel Sanatlar Matbaas A, 1993. Sabanc, Sakp, te Hayatm, stanbul: Aksoy Matbaaclk, 1985. Safa, Peyami, Trk nklbna Baklar, stanbul: nklp Kitabevi, 1938. Sarolu, H./ Kakiolu, F. /Yeilyurt A. H. ve Gktrk . (Hazrlayanlar), Hrriyet Mealesi [27 Mays Milli Trk htilli], stanbul: Milli Trk Talebe Birlii, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Talebe Dernei Yaynlar No: 1, 1961. Salar, Fikri ve zgnl, Emin (2000). Kod Ad Susurluk Derin likiler, Boyut Kitaplar, stanbul. Salk, Selahattin. Trk Yunan likileri Tarihi ve Etniki Eterya, stanbul, t.y. Samim, Ahmet, The Left, Turkey in Transition, ed, I.C. Shick ve E. A. Tonak, Oxford, Oxford University Press, 1987. Saml, Gner, kence (Yaar Kemalin nszyle), stanbul: Tan Yaynlar, 1973. Sarbay, Ali Yaar, 1985, Trkiyede Modernleme Din ve Parti Politikas MSP rnek Olay, stanbul, Alan. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1401 Sarbay, Ali Yaar. Milli Nizam Partisinin Kuruluu ve Programnn erii, (stanbul: slamclk., 2004) Sarbay, Ali Yaar. Trkiyede Siyasal Modernleme ve slam, (stanbul: Toplum ve Bilim, 1985) Sarca, Murat-Erdoan Tezi-zer Eskiyurt. Kbrs Sorunu, stanbul Hukuk Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1975. Sargil, Z. (2011). CivilMilitary Relations beyond Dichotomy: With Special Reference to Turkey. Turkish Studies, Vol. 12(2). Sarol, Mkerrem, Bilinmeyen Menderes-II, stanbul: Kervan Yaynlar, 1983, s.784. Sava, Vural, Anlarm, bir dnemin perde arkas, Bilgi Yaynevi, Ankara, 2012. Sayar Sabri, Brucu Hoffmann, 1985, Urbanization and Insurgency: The Turkish Case, 1976-1980 A Rand Note, N 3228 USDP Sayar, Sabri, 1978, The Turkish Party System in Transition, Government and Opposition, 13, 1978. Sayar, Sabri, 1990, Blent Ecevit, Political Leaders of the Contemporary Middle East and North Africa, ed, Bernard Reich, Connecticut, Greenwood. Schumacher, E. Argentina and Democracy. Foreign Affairs: 1070 1095. Seim Bildirisi, 1979 Seluk, lhan, Ziverbey Kk, stanbul: ada Yaynlar, 1987. Seluk, Sami (1999). Zorba Devletten Hukukun stnlne, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara. Semiz, Burhan, (2011), PKKda Deien Ne?, Terrizm Paradoksu ve Trkiye, Editrler: zeren, Sleyman ve Sever, Murat, 2011, Ankara: Karnca yaynlar Sertel, Sabiha, Roman Gibi 19191950, stanbul: Cem Yaynevi, 1978. Sertel, Yldz, Ardmdaki Yllar, stanbul: Milliyet Yaynlar, 1990. Sertel, Yldz, Trkiyede lerici Akmlar ve Kalknma Davamz, stanbul: Cem Yaynevi, 1978. Sertel, Zekeriya, Hatrladklarm, stanbul: Remzi Kitabevi, 2000 (1977), s.231. Serter, Vehbi Zeki, Kbrs Trk Davas ve Kbrsta Rum Vaheti, Lefkoa, t.y. Serter, Vehbi Zeki, Kbrs Cumhuriyetinin Douu ve Ykl Nedenleri, VIII. Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, C.III, Ankara, 1983. Serter, Vehbi Zeki, Kbrs Trk Mcadele Tarihi, Lefkoa, C.I, 1982.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1402 Sever, Eran ve Demir Murat; Trkiyede Faiz Oranlarn Belirleyen sel Ve Dsal Etkenler, Sel. nv. Sosyal ve Ekonomik Arat. Dergisi, 2007, Sever, Eran, Finans, D Ticaret ve Byme likisi: Trkiye Analizi, izgi Kitabevi, Konya, 2009. Sevi, Veysi. Mali Kriz Ortamnda Uygulanan Ekonomi Politikalarnn Hukuksal Boyutlar, Trkiyede Kamu Ekonomisi ve Mali Kriz, XII. Trkiye Maliye Sempozyumuna Sunulan Tebli. Belek-ANTALYA: 14-17 Mays1997. Sevin, Necdet, Yazarn Kurunlatan Yazlar, stanbul: Dede Korkut Yaynlar, 1978. Seyhan, Dndar, Glgedeki Adam, stanbul: Uycan Matbaas, 1966. Seyit, Gnal (2010), Kanun Hkmnde Kararname Kurumunun Trk Anayasa Hukukuna Girii -Siyasal ve Hukuksal Arka Plan, Yasama Dergisi, Say: 15. Sheinin, David M. K. Argentina and the United States: An Alliance Contained, University of Georgia Press, Georgia, 2006. Sneh, Itai Nartzizenfield. The Future Almost Arrived: How Jimmy Carter Failed to Change US Foreign Policy, Peter Lang Publishing, New York, 2008. Soysal, lhami, Sfra Sfr Elde Sfr, stanbul: Kita Yaynlar, 1969. Soysal, Mmtaz (1997), 100 Soruda Anayasann Anlam, (11. Bask) (stanbul: Gerek Yaynevi). Soysal, Sevgi, Yldrm Blge Kadnlar Kouu, Ankara: Bilgi Yaynevi, ty. Sylemez, Haim, (2009), Darbeye zemin hazrlayan terr iileri, Tarih: 07.09.2009, Say:770, stanbul: Aksiyon Dergisi Szen, M. Alper ve Eski, Uur, (2011), Dnden Bugne Hizbullah, Terrizm Paradoksu ve Trkiye, Editrler: zeren, Sleymen ve Sever, Murat, Ankara: Karnca Yaynlar Szmen, Asm Neet, Hicviyeler Arasndan Yassadaya Kadar Panorama, stanbul: Faklteler Matbaas, 1960. Sunay, Cengiz, "Muhsin Batur'un Anlarnda 27 Mays, 12 Mart ve Sonras", Dnen Siyaset, Yl: 2009, Say: 25, 257278. Sunay, Cengiz, 27 Mays ve Kfr Edebiyat, Trkiye Gnl, Say 101, BAHAR, 2010, 4268. Sunay, Cengiz, Trk Siyasetinde Sivil-Asker likileri (27 Mays12 Mart12 Eyll ve Sonras), Ankara: Orion Kitabevi, 2010. Sleyman Paa ve Ellot, Sir Henry (2007). Emperyalizmin Hkmet Darbesi Abdlazizin Tahttan ndirilmesi (ev: Av. Dr. Faruk Ylmaz), Berikan Yaynevi, Ankara.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1403 Sleyman efik Paa, Hatratm (Bama Gelenler ve Grdklerim31 Mart Vakas), Haz. Hmeyra Zerdeci, stanbul: Arma Yaynlar, 2004. Slker, Kemal, 100 Soruda, Trkiyede i Hareketleri, stanbul, Gerek, 1976. Syliowicz, Joseph S., Students and Politics in Turkey Middle Eastern Studies, 6, 2, 1970. ahin, Hseyin (1997). Trkiye Ekonomisi. Bursa: Ezgi Kitabevi. ahin, Hseyin; Trkiye Ekonomisi, 3. Bask. Ezgi Kitabevi Yaynlar, Bursa, 1995 ehirli, Atila, (2000), Trkiyede Blc Terr hareketleri ve Devletin Ald Tedbirler, stanbul: Burak Yaynclk ener, Mustafa, 2010, Trkiye Solunda Tarz- Siyaset, stanbul, Yordam. imek Osman: Trkiyede Laiklik Kavramnn Zihniyet Temelli Analiz (Kapitalist Akl-Laiklik (Laisizm)likisi, Yeni, Trkiyenin Yeni Gerekleri, Din, Laiklik, Eitim, Finans, Liderlik ve zgn Sosyal Dnce, Ed.: Osman imek, Otorite Yaynlar 2012, Ankara imek Osman: Zihniyet Asndan Trk Giriimciliinin Sosyolojisi, Otorite Yaynlar, 2008i, Ankara imek Osman; Protestan Modellemesi erevesinde Trkiyede Laikliin Sosyal Fonksiyonu, Yeni, Trkiyenin Yeni Gerekleri, Din, Laiklik, Eitim, Finans, Liderlik ve zgn Sosyal Dnce, Ed.: Osman imek, Otorite Yaynlar 2012, Ankara iriner, smail ve Doru.Ylmaz; Trkiye Ekonomisinin Byme Dinamikleri zerine Bir Deerlendirme", Ynetim Bilimleri Dergisi, 2/3, 2005. T.C. Gerekeli Anayasa ve stanbul: May Yaynlar, 1971. Taflolu, Serkan. Humeyni ran slam Devrimi: ah Nasl mat Oldu?, Kripto Kitaplar, Ankara, 2010. Talas, Cahit, Toplumsal Politika, Ankara: mge Kitabevi, 1990. Tamelik, Soyalp. Kbrsta Birlemi Milletlerin zm Plnlarna Gre Garantiler Meselesi, 2011 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti Frsatlar ve Tehditler, Soyalp Tamelik (ed.), EkoAvrasya Dernei Yaynlar, Ankara, 2012 s. 49-106. Tamelik, Soyalp. Kbrsta Federal zm stekleyenlerle, Kars kanlarn Grleri ve Bunlarn Mukayesesi, Stratejik Aratrmalar Dergisi / Journal of Strategic Studies - Beykent niversitesi, 1 (2), 2008, s. 137-159. Tamelik, Soyalp. Kbrsta Kurulmak stenen Federal Devletin Hukuk Sistemi ve zellikleri, ktisat ve Giriimcilik niversitesi, Trk Dnyas Krgz-Trk Sosyal Bilimler Enstits, Celalabat-Krgzistan, Akademik Bak Dergisi Uluslararas Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, (OcakubatMart2010) 19, s. 1-27.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1404 Tamelik, Soyalp. Kbrsta Kurulmas Dnlen Sistemde Cumhurbakan ve Yardmcsnn Grev ve Yetkileri, Akademik Aratrmalar Dergisi, XI (2009) 42, s. 76-96. Tamelik, Soyalp. Kbrsl Rumlarn Blge Barn Tehdit Eden Silahlanma abalar, Turkish Studies - International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/3 Summer 2011c, s. 391-424. Tamelik, Soyalp. Trk Cumhuriyetleri Asndan KKTCnin Tannma Olgusu ve Esaslar, 21. Yzylda Trk Dnyas Uluslararas Sempozyumu 02 - 05 Aralk 2010 / Lefke - K.K.T.C., EkoAvrasya Dernei Yaynlar, Ankara, 2011b, s. 169-183. Tamelik, Soyalp. Jeopolitik Teoriler Asndan Kbrsn nemi, Occasional Paper Series Vol. 3No. 1, Center for Turkish Studies Portland State University, 2011a, s. 1-32. Tan, M. (2008). Trkiye'de Askeri Mdahalelerin Siyasal stikrar zerindeki Etkileri. Yaymlanmam Doktora Tezi . stanbul: T.C. Marmara niversitesi SosyalBilimler Enstits. Tanr, Blent (1994), ki Anayasa -1961 ve 1982-, (3. Bask) (stanbul: Beta Basm). Tanr, Blent, ki Anayasa 19611982, stanbul: Beta Basm Yaym Datm A.. 1986. Tarcan, Selim Srr, Hatralarm, stanbul: Trkiye Yaynevi, 1946. Tarhanl, tar, Mslman Toplum, lik Devlet (Trkiyede Diyanet leri Bakanl), stanbul: AFA Yaynlar, 1993. Tar Recep ve Kumcu Funda Ser Trkiyede stikrarsz Bymenin Analizi (19832003 Dnemi) Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Cilt:9 2005. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu, TBMM Darbeleri Aratrma Komisyonuna Sunulan Rapor, 2012. Taylak, Muammer, 27 Mays ve Trke, stanbul: Hamle Yaynclk, 1994. TBMM Tutanaklar [Deniz Gezmi, Yusuf Aslan, Hseyin nan) dam Grmeleri2, BDS Yaynlar, 1988. Tekeli-lkin, ttihat ve Terakki Hareketinin Oluumunda Selnikin Toplumsal Yapsnn Belirleyicilii, s.375. Tekerek, M. (2012 ). 12 Eyll Askeri Mdahalesi ve Ekonomi Politikalar. Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi . Ankara: T.C. Ankara niversitesi Trk nklap Tarihi Enstits. Tekil, Fruzan, Trk Demokrasisi inde Sleyman Demirel, stanbul: Gktrk Yaynlar, 1978. TESEV, Almanak Trkiye, 2006-2008 Gvenlik Sektr ve Demokratik Gzetim, TESEV Yaynlar. The Decleration Of Makarioas, Times Of Cyprus, 16 May 1960, S.1-2. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1405 THKP-C (douu ve ilk eylemleri), stanbul: Kaynak Yaynlar, 1987. Timur, Taner, Osmanl almalar, Ankara: Verso Yaynlar, 1988. Timur, Taner, Trk Devrimi ve Sonras, Ankara: mge Kitabevi, 1993. Timur, Taner, Trkiyede ok Partili Hayata Gei, stanbul: letiim Yaynlar, 1994. Toffler, Alvin (2008). nc Dalga, Koridor Yaynclk, stanbul. Tokay, Gl, Makedonya Sorunu-Jn Trk htilalinin Kkenleri (19031908), stanbul: Afa Yaynlar, 1996. Toker, Metin, DP Yoku Aa (Demokrasimizin smet Paal Yllar 1944-1973), Ankara: Bilgi Yaynevi, 1991. Toker, Metin, DPnin Altn Yllar (Demokrasimizin smet Paal Yllar 19441973), Ankara: Bilgi Yaynevi, 1991. Toker, Metin, eyh Sait ve syan, stanbul: Akis Yaynlar, 1968. Toker, Metin, Trkiye zerinde 1945 Kbusu, stanbul: Akis Yaynlar, 1971. Tokgz, Erdin (2009). Trkiyenin ktisadi Gelime Tarihi. Ankara: maj Yaynevi. Toprak Metin, Demir Osman, Trk Bankaclk Sektr: Sorunlar, Krizler, Araylar, Cumhuriyet niversitesi BF Dergisi, C. 2, S. 2, 2001. Toprak, Demet Filiz. Milli Gr Hareketinin nsan Haklar Syleminin Evrimi, (Kocaeli niversitesi, 2009) Toprak, Zafer, ttihadTerakki ve Cihan Harbi: Sava Ekonomisi ve Trkiyede Devletilik, 1914-1918, stanbul: Homer Yaynlar, 2003. Topuzlu, Cemil, stibdat-Merutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yllk Hatralarm, stanbul: Gven Basm ve Yaynevi, 1951. Torcha, Christopher U.S., EU Warn Turkish Military to Avoid Politics, Chicago Tribune, May 3, 2007. Trmberger, Ellen Kay (2003). Tepeden nmeci Devrimler, Japonya, Trkiye, Msr, Peru, (ev: Fatih Uslu), Gelenek Yaynclk, stanbul. Tu, A. Baki, Trkiye Gerekleri ve Soysal Davas (12 Mart 1971), Bursa: Ak Ofset, 1995. Tuna, Hsn, Yarg Emir ve Grlerinize Hazrdr, Karatay Akademi Yaynlar, Ankara, 2009. Tunaya, Tark Zafer, Hrriyetin ln, stanbul: Arba Yaynlar, 1996. Tunaya, Tark Zafer, Trkiyede Siyasal Partiler, Cilt:3, stanbul: letiim Yaynlar, 2000. Tunaya, Tark Zafer, Trkiyenin Siyasi Hayatnda Batllama Hareketleri, stanbul: ARBA Yaynlar, 1996. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1406 Tunay, Mete, T.C.nde Tek-Parti Ynetiminin Kurulmas (19231931), stanbul: Cem Yaynevi, 1992. Tunkanat, Haydar, 27 Mays 1960 Devrimi (Diktadan Demokrasiye), stanbul: ada Yaynlar, 1996. Tunkanat, Haydar, kili Anlamalarn yz, Ankara: Ekim Yaynevi, 1970. Turan, Erol. Trk Siyasal ve Toplumsal Yaamnda MHPnin Yeri ve Kimlii. (Konya: Seluk niversitesi, 2000) Turan, lter, Parti Disiplini [Kapsam, Tarihe, Tevik Eden Sebepler], FM, Cilt 28, Say 14 (1968), 79102. Turan, lter, Siyasal Sistem ve Siyasal Davran, stanbul: Der Yaynlar, 1996. Turan, lter. Trkiyede Siyasal Parti Desteinin Temelleri, (stanbul: Trk Siyasal Hayatnn Geliimi, 1986) Turgut, Hulusi, Refahyol Krizi Nasl Atlatld, Sabah Gazetesi, 28 Mays 1998 Turgut, Hulusi, Demirelin Dnyas 1. Cilt (Bir Liderin Douu 19241962; Bir Liderin Ykselii 19621971), stanbul: ABC Ajans Yaynlar, 1992. Turgut, Hulusi, Trkein Anlar (ahinlerin Dans), stanbul: ABC Basn Ajans Yaynlar, 1995. Turhan, Talat, Bomba Davas (Savunma1), stanbul: Yazarn Kendi Yayn, 1986. Turhan, Talat, Bomba Davas (Savunma2), stanbul: Yazarn Kendi Yayn, 1986. Turhan, Talat, Kontrgerilla Cumhuriyeti, stanbul: Tmzamanlar Yaynclk, 1994. Tualp, Erbil, Ben Tarihim Bay Bakan, Ankara: Bilgi Yaynevi, 1989. Tutum, Cahit, Ynetimin Siyasallamas ve Partizanlk, Amme daresi Dergisi Cilt 9, Say 4, Aralk 1976. Trk Demokrasi Vakf (1992). Demokrasi Nedir? (ev: Levent Kker), Trk Demokrasi Vakf, Ankara. Trk Dil Kurumu, (1988), Trke Szlk 2, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar Trke Szlk, 6. Bask, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1981. Trke, Alparslan, 1944 Milliyetilik Olay, stanbul: Kutlu Yaynlar, 1975. Trke, Alparslan, 27 Mays 13 Kasm 21 Mays ve Gerekler, stanbul: Hamle Basn Yayn, 1996. Trke, Alparslan. Dokuz Ik. (stanbul: Bucak Yaynlar, 1991) Trk-. (1980, Aralk). Trk Metal'in Balar. No.141 , s. 33. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1407 Trk-. (1980, Eyll). Trk- Dergisi. (138) . Trk-. (1980, Kasm). Trk- Dergisi. (140) . Trk-. (1981, Mart). TEKSF Sendikas'nn Balar Devam Ediyor. No.144 , s. 28. Trk-. (1981, Ocak). Trk- Dergisi. (142) . Trk-. Trk-. (1981, ubat). TEKSF Bnyan ubesi, Hava Kuvvetlerini Glendirme Vakfna 650 Bin Lira Bata Bulundu. No:143 , s. 30. Trk-. (1982). 12. Genel Kurul'a Sunulan alma Raporu. Ankara: Trk-. Trk-. (1982). 12.Genel Kurul almalar. Ankara: Trk-. Trk-. (1982). 12.Genel Kurul almalar: 24-28 Mays 1982. Ankara: Trk- Yaynlar. Trk-. (1982). 12.Genel Kurula Sunulan alma Raporu. Ankara: Trk-. Trk-. (1982, Austos). Trk- Dergisi. (161) . Trk-. (1982, Kasm). Trk- Dergisi. (164) . Trk-. (1983). Genel Kurul Tutana, 13. Genel Kurul. Ankara: Trk-. Trk-. (1994). 24 Ocak Kararlar ve Kayplarmz. Trk-. Trk-. (1994). Trk-. Trk-. (1995). Belgelerle Trk- Tarihi (2) : (1963-1980). Ankara: Trkiye-i Sendikalar Konfederasyonu. Trkiye Cumhuriyeti Devlet Bakan Orgeneral Kenan Evrenin Yeni Anayasay Devlet Adna Resmen Tantma Program Gereince Yaptklar Konumalar (24 Ekim - 5 Kasm 1982) (1982), (Ankara: TBMM Basmevi). Trkiye Gerekleri ve Terrizm (Beyaz Kitap), Ankara: Babakanln Emri ile Bakanlklararas Bir Kurul Tarafndan Hazrlanmtr, 1973. Trkiye nsan Haklar Vakf, kence Dosyas, Ankara, 1996. Trkne, Mmtazer (2005). Trkiyenin Kayp Halkas, Etkileim Yaynlar, stanbul. Trkne, Mmtazer (2010). Szde Askerler, Nesil Yaynlar, stanbul. Trkne, Mmtazer, [Siyasi deoloji Olarak] slmcln Douu, stanbul: letiim Yaynlar, 1991. TSAD (1995). 1995 Ylna Girerken Trk Ekonomisi. stanbul: TSAD. Ulagay, O. (1987). zal Ekonomisinde Paramz Pul Olurken, Kimler Kazand Kimler Kaybetti. Ankara: Bilgi Yaynevi. Ulay, Stk, Giderayak, stanbul: Ad Yaynlar A.. 1996. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1408 Ulay, Stk, Harbiye Silh Bana! (27 Mays 1960) (General Stk Ulayn Anlar), stanbul: Ar Matbaas, 1968. Uluatam, zhan, Makro ktisat. Geniletilmi 7. Bask. Ankara: Sava Yaynlar, 1993. Ural, Mert; Finansal Krizler ve Trkiye, Dokuz Eyll nv. BF Dergisi, Cilt:18, Say:1, 2003. Uzer, Tahsin, Makedonya Ekiyalk Tarihi ve Son Osmanl Ynetimi, 2. Bask, Ankara: TTK Yaynlar, 1987. UZGEL, lhan. ABD ve NATOyla likiler, Trk D Politikas Cilt II 1980-2001, ed. Baskn Oran, stanbul, 2010. Uzunarl, smail Hakk, kinci Merutiyetin Ne Suretle lan Edildiine Dair Vesikalar, Belleten, Cilt: XX, say:77, 1956. Uzunarl, smail Hakk, Midhat Paa ve Yldz Mahkemesi, 2.Bask, Ankara: TTK Yaynlar, 2000. nsal, Artun, Umuttan Yalnzla-Trkiye i Partisi, 1961-1971, stanbul, Tarih Vakf, 2002. skl, Zafer, Siyaset ve Asker Cumhuriyet Dneminde Skynetim Uygulamalar, Afa Yaynclk, stanbul, 1989. skl, Zafer, Siyaset ve Asker, Ankara, 1997 Vanezis, P.N. Makarios Faith and Power, New York, 1972. Vardar, Galip (Anlatan), ttihad ve Terakki inde Dnenler, Samih Nafiz Tansu (Yazan), stanbul: nklp Kitabevi, 1960. Varlk, lk ve ren, Banu, Seim Sistemleri ve Trkiyede Seimler, stanbul: Der Yaynlar, 2001. Vasicek, Oldrich Alfons, The Economics of Interest Rates, Journal of Financial Economics, Vol. 76., 2005. Weiker, Walter F. 1960 Trk htilli, ev. Mete Ergin, stanbul: Cem Yaynevi, 1967. Wise, David / Ross, Thomas, Grnmeyen Hkmet CIA (Amerikan stihbarat Tekilt), Ankara: Sol Yaynlar, 1966. Yaln, hsan, 555K Olaynda En ndeydik, Baykam, Bedri, 27 Mays lk Akmzd, Ankara: mit Yaynclk, 1994. Yaln, Soner, Hangi Erbakan, Ankara: Baak Yaynlar, 1994. Yalman, Ahmed Emin, Yakn Tarihte Grdklerim ve Geirdiklerim, Rey Yaynlar, stanbul: t.y. Yalman, Hseyin, Deiim ve Sreklilik Ekseninde MHP. (Ankara: SETA Analiz, 2009) Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1409 Yassada Bror: Ekim 1960, stanbul: T. C. Mill Birlik Komitesi rtibat Brosu, 1960. Yaar, Murat, (2008), Karapara Aklama Suuyla Mcadelede Emniyet Genel Mdrlnn Rol, Karapara Aklama ve Terrizmin Finansman, Editr: Aydn, Sleyman, Ankara: Adalet Yaynevi Yeldan, Erin Azgelimi lkelere Ynelik Ksa Vadeli Sermaye Akmlarnn Makro Ekonomik Etkileri zerine Gzlemler, ktisat Dergisi, say: 360361, 1996. Yeldan, Erin; Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi, 7. Bask, letiim Yay., stanbul, 2003. Yerde, Gngr, Bakentte nemli Olaylar ve Yazamadklarm, Ankara: mit Yaynclk, 2006. Yeil, Ahmet, Trkiyede ok Partili Hayata Gei, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar, 2001. Yeilyurt, Sleyman, Bayar Gerei, Ankara: Serajans Yaynlar, 1997. Yetkin, etin, Trkiyede Askeri Darbeler ve Amerika 27 Mays 1960, 12 Mart 1971, 12 Eyll 1980, Yeniden Anadolu Mudafai Hukuk Yaynlar,4. Bask, 2007, Antalya. Yetkin, etin, Trkiyede Askeri Darbeler ve Amerika 27 Mays, 12 Mart ve 12 Eyllde Amerikann Yeri, mit Yaynclk, Ankara, 1995. Yetkin, etin, Trkiyede Soldaki Blnmeler 19601970 (tartmalar, nedenler, zm nerileri), Ankara: Toplum Yaynlar, 1970. Yldrm, Kemal ve Karaman, Doan: Makro Ekonomi, Eskiehir, Et. Sa. ve Bil. Ar. al. vakf. 1999. Ylmaz, Trel, Uluslararas Politikada Ortadou, Aka Yaynlar, Ankara, 2004. Yirmibeolu, Sabri, Askeri ve Siyasi Anlarm C1, stanbul: Kasta Yaynevi, 1999. Yksek Adalet Divan, Esas No:1960/1; 7numarada kaytl Zorlu ile ilgili gereke. Yksel, Erkan, Medya Gvenlik Kurulu, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2004. Zrcher, Erik Jan, Modernleen Trkiyenin Tarihi, ev. Yasemin Saner Gnen, stanbul: letiim Yaynlar, 1995. Zrcher, Erik Jan, Terakkiperver Cumhuriyet Frkas, ev. Gl aal Gven, stanbul: Balam Yaynlar, 1992. 12 Ekim 1975 Seimlerinde Tavrmz, (stanbul: Trkiye i Partisi Yaynlar, 1975) 1978 Kahramanmara Toplumsal Olaylarnn Analizi, darecinin Sesi, Kasm-Aralk 2010, Say:142.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1410 1988a, Hkmetler ve Programlar 1920-1960, Haz. N. DALI ve B. AKTRK, Ankara: T.B.M.M. Basmevi 1988b, Hkmetler ve Programlar 1960-1980, Haz. N. DALI ve B. AKTRK, Ankara: T.B.M.M. Basmevi 274, 275 Sayl Yasa Deiiklikleri ve CHP, Ankara: Ulusal Basmevi, 1970.

Belgeler
12 Mart Trkiyeyi Kurtarma Harekt zerine Bir Deerlendirme, [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/712; Fihrist No: 90094]. 27 Maysn 11nci Yldnm Dolaysyla Babakan Erimin TRT Muhabiriyle Yapt Grme, Babakan Prof. Dr. Nihat Erimin TRTde Yapt Anayasa Konumalar (27 Mays, 8, 9 [10], 12, 13 Haziran ve 20 Temmuz 1971 [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/524; Fihrist No: 6624]. 9 Ekim 1971 Cumartesi Gn Sayn Cumhurbakanmzn alma Odasnda Yaplan Toplant Zapt baln tayan ok gizli ibareli belge [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/69; Fihrist No: 76231/39 Aras]. Babakan Nihat Erim, Anayasann Sosyal ve ktisadi Haklar ve devler Blm ile darenin Esaslar Blmnde Yaplacak Deiiklikleri Bir Radyo-Televizyon Grmesi ile Aklad, [9 Haziran 1971 Radyolarda 10 Haziran 1971 Televizyonda Yaynlanmtr] Babakan Prof. Dr. Nihat Erimin TRTde Yapt Anayasa Konumalar (27 Mays, 8, 9 [10], 12, 13 Haziran ve 20 Temmuz 1971 [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/524; Fihrist No: 6624]. Babakan Nihat Erimin, TRT Haber Merkezinden Doan Kasarolu ve Haluk Tuncal ile Radyo-Televizyon Grmesinin, Genel Gereke ile (Temel Haklar ve devler) Blmnde Yaplacak Deiikliklere likin lk Ksm, [8 Haziran 1971-Radyolarda ve Televizyonda Yaynlanmtr] Babakan Prof. Dr. Nihat Erimin TRTde Yapt Anayasa Konumalar (27 Mays, 8, 9 [10], 12, 13 Haziran ve 20 Temmuz 1971 [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/524; Fihrist No: 6624]. Sayn Cumhurbakanmzn 28 Ekim 1971 Perembe Gn MGP Genel Bakan Sayn Turhan Feyziolu ile Yapt Grmeye Ait Tutanak baln tayan ok gizli ibareli belge [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/69; Fihrist No: 76291/9 Aras]. Sayn Cumhurbakanmzn Sayn Demirel ve Ecevit ile grmesinden sonra, gerekirse kamuoyuna yapabilecekleri aklama tasla [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 6/1714; Fihrist No: 731]. TRT ve Yarg Organlar [13 Haziran 1971 Radyolarda ve Televizyonda Yaynlanmtr] Babakan Prof. Dr. Nihat Erimin TRTde Yapt Anayasa Konumalar (27 Mays, 8, 9 [10], 12, 13 Haziran ve 20 Temmuz 1971 [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/524; Fihrist No: 6624]. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1411 niversite zerklii [12 Haziran 1971 Radyolarda ve Televizyonda Yaynlanmtr] Babakan Prof. Dr. Nihat Erimin TRTde Yapt Anayasa Konumalar (27 Mays, 8, 9 [10], 12, 13 Haziran ve 20 Temmuz 1971 [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/524; Fihrist No: 6624]. 11.01.1971 tarihli Trk-in Parti Kurma almalar, baln tayan [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778145]. belge

12 Mart Muhtras ve Sayn Erim Kabinesine Kar Ar Sol Mihraklarn Tutumu ve Muhtemel Gelimeler Hakknda ok Gizli bareli Not [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 7984]. 12 Mart Muhtras ve Sayn Erim Kabinesine Kar Ar Sol Mihraklarn Tutumu ve Muhtemel Gelimeler Hakknda ok Gizli bareli Not Ekinde Yer Alan, Trkiye i Partisinin Gr Bahsi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79845]. 12 Mart Muhtras ve Sayn Erim Kabinesine Kar Ar Sol Mihraklarn Tutumu ve Muhtemel Gelimeler Hakknda ok Gizli bareli Not Ekinde Yer Alan, ANT Dergisinin Gr Bahsi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79846]. 12 Mart Muhtras ve Sayn Erim Kabinesine Kar Ar Sol Mihraklarn Tutumu ve Muhtemel Gelimeler Hakknda ok Gizli bareli Not Ekinde Yer Alan, Proleter Devrimci Aydnlk evresinin Gr Bahsi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79848]. 12 Mart Muhtras ve Sayn Erim Kabinesine Kar Ar Sol Mihraklarn Tutumu ve Muhtemel Gelimeler Hakknda ok Gizli bareli Not Ekinde Yer Alan, Devrim evresinin Gr Bahsi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 798411]. 12 Mart Muhtras ve Sayn Erim Kabinesine Kar Ar Sol Mihraklarn Tutumu ve Muhtemel Gelimeler Hakknda ok Gizli bareli Not Ekinde Yer Alan, Aydnlk Sosyalist evresinin Gr Bahsi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 798413]. 12 Mart Muhtras ve Sayn Erim Kabinesine Kar Ar Sol Mihraklarn Tutumu ve Muhtemel Gelimeler Hakknda ok Gizli bareli Not Ekinde Yer Alan, Sosyalist evresinin Gr Bahsi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 798415]. 12 Mart Muhtras ve Sayn Erim Kabinesine Kar Ar Sol Mihraklarn Tutumu ve Muhtemel Gelimeler Hakknda ok Gizli bareli Not Ekinde Yer Alan, Muhtemel Gelimeler Bahsi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 798421]. 12 Mart Muhtrasnn Sa Basndaki Yanklar baln tayan 21.03.1971 tarihli ok Gizli bareli bilgi notu [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 7965]. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1412 13 Ekim 1971 aramba Gn Sayn Cumhurbakanmzn alma Odalarnda Yaplan Toplantnn Zapt baln tayan ok gizli ibareli belge [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/69; Fihrist No: 76251/20 Aras]. 14.03.1971 tarihli belge [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79618]. 14.03.1971 tarihli belge [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79619]. 14.03.1971 tarihli belge [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 796110]. 14.03.1971 tarihli belge [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 796111]. 14.03.1971 tarihli belge [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 796112]. 17.03.1971 tarihli bilgi notu [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79616]. Ankara, Hacettepe, stanbul, Atatrk ve Ege niversiteleri bir ksm retim yeleri adna Temsil Heyeti tarafndan,Byk Trk Milletine! hitabyla yaynlanan 15.03.1971 tarihli bildiri [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/613; Fihrist No: 770911]. Av. Cemal zbey tarafndan Cumhurbakanl Yksek Makamna hitapl 18.03.1971 tarihli mektup [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/613; Fihrist No: 770926]. Balkesir Milletvekili Mevlt Ylmaz tarafndan Cumhurbakan Cevdet Sunaya gnderilen 02.12.1972 tarihli mektup [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/626; Fihrist No: 7990]. Birlik Partisi Genel Bakanl tarafndan Cumhurbakanl Genel Sekreterliine gnderilen 07.01.1971 tarih ve 140 sayl yaz ve eki [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778147]. Byk Anadolu Partisi Genel Bakan Ahmet Mithat Aslan tarafndan Cumhurbakan Cevdet Sunaya ekilen 04.01.1971 tarihli telgraf [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778172]. Byk Anadolu Partisi Genel Bakanl tarafndan Cumhurbakanl Makamna gnderilen 10.01.1971 tarih ve 59/1971 tarihli yaz [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778175]. Cumhurbakan Cevdet Sunayn Silahl Kuvvetlerce Verilen 12 Mart 1971 Tarihli Muhtra Hakknda Trk Milletine Mesaj (Ankara, 15 Mart 1971) [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 7961].

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1413 Cumhurbakanl Genel Sekreterlii tarafndan Kocaeli Milletvekili Prof. Dr. Nihat Erime gnderilen 19.01.1971 tarih ve bil sayl yaz 14.03.1971 tarihli belge [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79631]. Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin 08.01.1971 tarih ve 3/146 sayl yazs eki [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778132]. Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin 27 Ekim 1971 tarihli bildirisi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi, Yer No: 5/521; Fihrist No: 62881]. Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin 28 Ekim 1971 tarihli bildirisi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi, Yer No: 5/521; Fihrist No: 6288]. Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin, Babakanlk, Cumhuriyet Senatosu Genel Sekreterlii ve Millet Meclisi Genel Sekreterliine datml, 05.01.1971 tarih, 4/5 ve 4/6 sayl yazs ekinde yer alan Cumhurbakan Cevdet Sunayn 31.12.1970 tarihli Yeni Yl Sylevi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778122]. Cumhurbakanl Makamna sunulan Byk Anadolu Partisi konulu 22.01.1971 tarihli bilgi notu [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778173]. Cumhurbakanl tarafndan CHP Genel Bakanlna gnderilen 19.03.1971 tarih ve bil sayl yaz 14.03.1971 tarihli belge [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/6 24; Fihrist No: 7963]. Cumhuriyet Senatosu Kontenjan Grup Bakanl tarafndan Cumhurbakanl Genel Sekreterliine gnderilen 08.01.1971 tarih ve 56 sayl yaz [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778150]. DSK (Trkiye Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu) Kocaeli Blge Temsilciliinin 13.03.1971 tarihli basn blteni [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/613; Fihrist No: 77097]. Diyarbakr Bamsz Senatr Selahattin Cizreliolu ve Ankara Bamsz Senatr Turgut Cebe tarafndan Cumhurbakanl Makamna ekilen 09.01.1971 tarihli telgraf [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778152]. Eski orum Milletvekili Nejdet Ycer tarafndan Cumhurbakan Cevdet Sunaya gnderilen 20.03.1971 tarihli mektup [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/613; Fihrist No: 770937]. Genelkurmay Bakan Org. Memduh Tama tarafndan Trk Silahl Kuvvetlerine hitaben kaleme alnan 31.12.1970 (?) tarihli yeni yl mesaj [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778116]. Gven Partisi TBMM Grubu Bakanl tarafndan Cumhurbakanl Makamna gnderilen 25.11.1970 tarihli yaz [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi, Yer No: 5/511; Fihrist No: 6/24]. Gven Partisi TBMM Grubu tarafndan Cumhurbakanl Makamna gnderilen 25.11.1970 tarihli yaz [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/527; Fihrist No: 6913]. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1414

i Hsamettin Gven tarafndan Cumhurbakanl Makamna ekilen 09.01.1971 tarihli telgraf [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778154]. Kocaeli Milletvekili Nihat Erim tarafndan CHP Genel Bakan smet nnye gnderilen 19.03.1971 tarihli istifa mektubu [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/6 24; Fihrist No: 79633]. Kocaeli Milletvekili Nihat Erim tarafndan CHP Genel Bakanlna gnderilen 19.03.1971 tarihli dileke [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79632]. Kumandanlarn Muhtras ve Kurulan Hkmet Hakknda Sa Basndaki Yanklar ve Sa Cephenin, Krtlerin, Aznlklarn Gr ve Dnleri Hakknda ok Gizli bareli Not [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79658]. Mara Bamsz Milletvekili brahim ztrk tarafndan Cumhurbakanl Makamna gnderilen 05.01.1971 tarihli yaz [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/6 19; Fihrist No: 778131]. Milliyeti Hareket Partisi Genel Bakanl tarafndan yaynlanan 18.12.1970 tarihli bildiri [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 77819]. Mustafa Kemal Dernei tarafndan Cumhurbakanl makamna gnderilen 27.12.1970 tarih ve zel sayl yaz [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 77815]. Ordunun Verdii Muhtra ile lgili Muhtelif Sa Basnda Neredilen ok Gizli bareli Makale, Fkra ve Yorumlardan nemli zetler [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79652]. demi Kaymakam Yusuf Doan tarafndan Cumhurbakanl Makamna ekilen 01.01.1971 tarihli telgraf [Trkiye Cumhurbakanl Evrak No: 3/24]. Prof. Dr. Nihat Erimin kimlii [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79634]. Sayn Cumhurbakannn Trkiye Byk Millet Meclisinde Grubu Olan Siyasi Partilerin Heyetleri ve Cumhuriyet Senatosu Milli Birlik Grubu ve Kontenjan Grubu Bakanlaryla Yapaca stiareler in 17.03.1971 Tarihli Muhtra [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/624; Fihrist No: 79614]. Sivas Senatr Hseyin ztrk tarafndan Cumhurbakanl Makamna gnderilen 18.12.1970 tarihli yaz ve ekleri [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 7781]. TBMM Cumhuriyet Halk Partisi Grup Bakanlnn 02.04.2012 tarih ve 303 sayl yazs. TC Babakanlk Basn Merkezi Bildirisi [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/524; Fihrist No: 6625]. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1415 Tekstil ileri Sendikas Genel Bakan Vekili Sabri Tl tarafndan Cumhurbakanl Makamna ekilen 01.01.1971 tarihli telgraf [Trkiye Cumhurbakanl Evrak No: 3/18]. Turhan Feyziolu tarafndan Sayn Cumhurbakanna 7 Ocak 1971 Gn ifahen Arzedilmi Olan Hususlarla lgili Not Baln tayan 21.01.1971 tarihli yaz ve ekleri [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/619; Fihrist No: 778155]. Trk Aydnlar Oca tarafndan Cumhurbakan Cevdet Sunaya gnderilen 16.07.1971 tarihli yaz ve ekleri [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/712; Fihrist No: 9009] Trkiye Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin 27.10.1971 tarihli yazs [Cumhurbakanl Cevdet Sunay Arivi Yer No: 5/521; Fihrist No: 62881]. Zonguldak Senatr Ahmet Demiryce tarafndan Cumhurbakanl Makamna ekilen 23.12.1970 tarihli telgraf [Trkiye Cumhurbakanl Evrak No: 3/15]. Resmi Gazete, 17105, 14.09.1980; Resmi Gazete, 17145, 28.10.1980; Resmi Gazete, 17145, 28.10.1980; Resmi Gazete, 17386 (Mkerrer), 30.06.1981; Resmi Gazete, 17416, 30.07.1981; Resmi Gazete, 17604, 13.02.1982; Resmi Gazete, 17773, 05.08.1982; Resmi Gazete, 17823, 25.9.1982; Resmi Gazete, 17844, 20.10.1982; Resmi Gazete, 17845, 21.10.1982; Resmi Gazete, 17863 (Mkerrer), 9.11.1982; Resmi Gazete, 17874, 20.11.1982. Resmi Gazete, 21017, 23734, 26040.

Gazeteler
ABDden Zehir Gibi Uyar Mektubu, Hrriyet Gazetesi zel Arivi, 10 Temmuz 1992, s. 1. Cebeci, Srr Yksel, Demirel ve polemik, Tercman, 2 ubat 2006. KEMin Beyannamesi, Bozkurt Gazetesi zel Arivi, 2 Nisan 1960, s.1. KEMin Tehditleri, Halkn Sesi Gazetesi zel Arivi, 2 Nisan 1960, s.1 ve 12. Makariosun Beyanat, Halkn Sesi Gazetesi zel Arivi, 17 Mays 1960, s. 2. Makariosun Demeci, Halkn Sesi Gazetesi zel Arivi, 12 ubat 1963, s. 2. Ne Erenky, Ne de Gzelyurtu Veririz, Hrriyet Gazetesi, 16 Haziran 1992, s. 16. Mderrisolu, Okan; 28 ubattan Kalan Fatura: 52 Milyar Dolar, Sabah Gazetesi, 7 Mays 2012. Nadi, Nadir, Bir Parti Kapatld, Cumhuriyet, 23 Mays 1971. Osman Doru, Yarglanan 12 Eyll , Radikal Gazetesi, 27 Mays 2012. zer, Hatay. Gobi Haritas, Hrriyet Gazetesi zel Arivi, 30 Mays 1992, s. 19. Pazarc, Emin, Teslim Olmak in Bir Dakikanz Var, Takvim Gazetesi, Yaz Dizisi (17 Eyll 2010). Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1416 Trkne, Mmtazer, MHPnin Ergenekonu, Zaman, 8 ubat 2008. Yaar, Sleyman, 28 ubatn Halka Maliyeti Ne oldu?, Sabah Gazetesi, 7 Mart 2012. Adalet, 22 Aralk 1970. Akam, 27 Eyll 1960; Akam, 17 ubat 1969; Akam, 22 Mays 1971; Akam, 22 Mays 1971; Akam, 22 Mays 1971; Akam, 27 Nisan 1971. Cumhuriyet, 10 Ekim 1971; Cumhuriyet, 15 Mays 1972; Cumhuriyet, 15 Mays 1972; Cumhuriyet, 22 Aralk 1970; Cumhuriyet, 23 Mays 1971; Cumhuriyet, 23 Mays 1971; Cumhuriyet, 27 Ekim 1971; Cumhuriyet, 27 Ocak 1970; Cumhuriyet, 27 Ocak 1970; Cumhuriyet Gazetesi (1979, Temmuz 31); Cumhuriyet Gazetesi (1982, Aralk 15); Cumhuriyet Gazetesi, (1982, Ocak 26); Cumhuriyet Gazetesi (1983, ubat 23); Cumhuriyet Gazetesi (1986, Mart 12); Cumhuriyet Gazetesi (12.09.2000). Gnaydn, 1 Aralk 1971; Gnaydn, 17 Temmuz 1971; Gnaydn Gazetesi, 16 mays 1979; Gnaydn Gazetesi, 2 Haziarn 1981. Gne Gazetesi. (1978, Nisan 25). Hrriyet, 12 Mart 1971 (Yldrm Bask); Hrriyet, 13 ubat 1971; Hrriyet, 15 Ekim 1973; Hrriyet, 16 ubat 1971; Hrriyet, 18 Mart 1971; Hrriyet, 18 Mart 1971; Hrriyet, 24 Mart 1971; Hrriyet, 24 Mart 1971; Hrriyet, 24 Mart 1971; Hrriyet, 28 Mart 1972; Hrriyet, 28 Mart 1972; Hrriyet, 31 Mart 1972; Hrriyet, 5 Mart 1971. Milliyet, 1 Nisan 1975; Milliyet, 11 Mart 1971; Milliyet, 11 Mart 1971; Milliyet, 13 Ekim 1969; Milliyet, 19 Austos 1969; Milliyet, 19 Mart 1971 (2. Bask); Milliyet, 22 Mart 1971; Milliyet, 22 Mart 1971; Milliyet, 23 Ekim 1972; Milliyet, 5 Kasm 1972; Milliyet, 5 Temmuz 1974; Milliyet Gazetesi, 22 Temmuz 1979; Milliyet Gazetesi, 22 Mays 1979; Milliyet Gazetesi, 29 Mays 1979; Milliyet Gazetesi, 1 Mays 1991; Milliyet Gazetesi, 17 Mart 1982; Milliyet, 21.04.1980; Milliyet, 14.06.1980; Milliyet, 15.06.1980; Milliyet, 28.10.1982; Milliyet, 31.10.1982; Milliyet, 11.09.1988; Milliyet, 12.09.1988; Milliyet, 13.09.1988; Milliyet, 14.09.1988; Milliyet, 15.09.1988; Milliyet, 16.09.1988; Milliyet, 17.09.1988; Milliyet, 18.09.1988; Milliyet, 19.09.1988; Milliyet, 20.09.1988. Sabah Gazetesi, 4 Aralk 1998. Son Havadis, 22 Aralk 1970. Son Posta, 3 Mays 1947. Tercman Gazetesi. (1977, Mays 2). Tercman, 21 Ocak 1971. Trkiye Gazetesi. 26 Nisan 1978. Yeni Gazete, 22 Aralk 1970. Yeni stanbul, 6 Mays 1972. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1417

nternet Kaynaklar
1973 Genel Seimleri http://tr.wikipedia.org/wiki/ 1973_T%C3%BCrkiye_genel_se%C3%A7imleri, (Eriim Tarihi: 24.08.2012.) 1977 Genel Seimleri http://tr.wikipedia.org/wiki/ 1977_T%C3%BCrkiye_genel_se%C3%A7imleri, (Eriim Tarihi: 24.08.2012.) 1977 Yerel Seimleri http://tr.wikipedia.org/wiki/1977 _T%C3%BCrkiye_yerel_se%C3%A7imleri, (Eriim Tarihi: 24.08.2012.) 1979 Milletvekili Ara Seimleri http://tr.wikipedia.org/wiki/1979_T%C3 %BCrkiye_milletvekili_ara_se%C3%A7imleri (Eriim Tarihi: 24.08.2012.) 2001 ncesi ve Sonras: Makroekonomik ve Mali Bir Deerlendirme, Celasun, Merih. www.econ.utah.edu/~ehrbar/erc2002/pdf/i053.pdf. Bir Ekonomik ve Siyasi Karabasan: 28 ubat Sreci, Acar, Mustafa, Gndem, 28.02.2012. http://acar.aksaray.edu.tr/agenda.asp?ShowDetail=Yes&AgendaId=100. Commission of Inquiry into the Disappearances of People in Uganda since 25 January, 1971: Charter United States Institute of Peace. http://www.usip.org/files/resources/collections/truth_commissions/Uganda74Report/Uganda74-Charter.pdf (1 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir) Declaration, 10 Ocak 1982, http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_65415.htm (Eriim: 16.09.2012). Ekonomik ve Sosyal Gstergeler, Kalknma Bakanl, 1950-2010, http://www.kalkinma.gov.tr/Kalkinma.portal Elektronik Veri Datm Sistemi, TCMB, http://www.tcmb.gov.tr/ Faaliyet Raporlar, OYAK, www.oyak.com.tr. Final Comminuque, 10-11 Aralk 1981, http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_23109.htm (Eriim: 16.09.2012). Final Comminuque, 1-2 Ocak 1983, http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_23208.htm (Eriim: 16.09.2012). Final Comminuque, 13-14 Kasm 1980, http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_23047.htm (Eriim: 16.09.2012). Government Strategies on Victims in Post-Conflict Societies, Kelly, Grinne; Fitzduff, Mari. International Conflict Research-INCORE. Haiti: Perpetrators of past abuses threaten human rights and the reestablishment of the rule of law Amnesty International. Haiti-Thirst for Justice Human Rights Watch. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1418 Interest Rate Determination In Developing Countries:A Conceptual Framework, Edwards, Sebastian; Khan, Mohsin S (1985) NBER Working Paper No: 1531. http://papers.nber.org/papers/w1531.v5.pdf. statistik Sunum, Hazine Mstearl, http://www.hazine.gov.tr/ ttifakn 50. Ylnda NATO-Trkiye likileri, mit Uurlu, Milliyet Gazetesi, http://www.milliyet.com.tr/ozel/nato/umit.html (Eriim tarihi 16.09.2012). KbrsHarekat, http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C4%B1br%C4%B1s_Harek%C3%A2t%C4%B1 (Eriim tarihi 16.09.2012). Krizden Krize Trkiye: 2000 Kasm ve 2001 ubat Krizleri Uygur, Ercan, TEK Tartma Metni, 2001, http://www.tek.org.tr/dosyalar/KRIZ-2000-20013.pdf. NATO ve Trkiye-NATO likileri, Serpil Gven, http://www.evrensel.net/news.php?id=28420 (Eriim tarihi 16.09.2012). Nunca Ms (Never Again) - Report of Conadep (National Commission on the Disappearance of Persons)-1984 Web Archive. Protocol to the North Atlantic Treaty on the Acceession of Spain, 10 Aralk 1981, http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_23106.htm (Eriim tarihi 16.09.2012). Raf temizlii Kitapl, TMSF, http://www.raftemizligi.com. Special Meetings, 12 Aralk 1979, http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_27040.htm (Eriim tarihi 16.09.2012). T.C. 58. Hkmet Acil Eylem Plan, 3 Ocak 2003, http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/aep.pdf Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu, TMSF, www.tmsf.org.tr. Teslim olmak iin bir dakikanz var http://www.takvim.com.tr/yazi_dizisi/2010/08/17/teslim_olmak_icin_bir_dakikaniz_var, Eriim Tarihi: 05/08/2012 The National Reconciliation Commission Act,2002 GhanaReview International. The National Reconciliation Commission Report Government of Ghana Official Portal. http://www.ghana.gov.gh/index.php?option=com_content&view=article&id=117:thenational-reconciliation-commission-report&catid=59:reports&Itemid=208 (6 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir) Truth Commision: Argentina United States Institute of Peace. tarih yok. http://www.usip.org/publications/truth-commission-argentina (3 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)

 1419 Truth Commision: Chile 90 United States Institute of Peace. http://www.usip.org/publications/truth-commission-chile-90 (4 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir) Truth Commision: Ghana United States Institute of Peace. http://www.usip.org/publications/truth-commission-ghana (4 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir) Truth Commission: Haiti United States Institute of Peace. Truth Commission: Uganda 74 United States Institute of Peace. Truth Commission: Uruguay United States Institute of Peace. What is NATO, s. 5, http://www.nato.int/welcome/brochure_WhatIsNATO_en.pdf (Eriim tarihi 16.09.2012). Yunanistann NATO Askeri Kanadna Dn, http://www.turkishgreek.org/index.php?option=com_content&view=article&id=108:yuna nistann-nato-askeri-kanadna-doenueue-notamlarn-kaldrlmas&catid=55:kariliklialgilamalar&Itemid=73 (Eriim tarihi 16.09.2012). Amnesty International Report 1981, Londra, ss. 322-326, http://www.amnesty.org/en/library/asset/POL10/001/1981/en/5e4bdcf6-0f75-4ec4be19-ea619d7a229b/POL100011981eng.pdf. Amnesty International Report 1982, Londra, ss. 294-296, http://www.amnesty.org/en/library/asset/POL10/004/1982/en/cc4aa2e6-ba5b-43b78245-4a63a7bb91b3/POL100041982eng.pdf. Balta, brahim, Biranddan Paul Henzeye sesligrntl yalanlama, Zaman, 14.06.2003, http://arsiv.zaman.com.tr/2003/06/14/haberler/h2.htm. Bankaclk Sektr Yeniden Yaplandrma Program, BDDK, 2001 http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Diger_Raporlar/15279C8914BD.pdf, (BDDK, Program) Benedetti, Fanny. Haiti's Truth and Justice Commission Washington College of Law. http://www.wcl.american.edu/hrbrief/v3i3/haiti33.htm (9 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir) Bridging the Credibility Gap in Greece is Greece an Actor or a Victim? http://apcoworldwide.com/content/pdfs/GREECE_Kitti_OpEd.pdf (Eriim: 16.09.2012). laan, Emin, 12 Eyll ncesi ve Sonras, lk Kurun - Emin laan, Eriim Adresi: http://www.ilk-kursun.com/haber/100658, Eriim Tarihi: 05/08/2012 Gnal, Altu, Byk Ortadou Projesi ve Trkiye, www.arastirmax.com/system/.../arastirmax_3030_pp_156-164.pdf, Eriim Tarihi: 23.08.2012. http://web.archive.org/web/20031004074316/nuncamas.org/english/library/nevagain/ne vagain_001.htm (3 Ekim 2011 tarihinde eriilmitir) Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 376)

 1420 http://www.ghanareview.com/reconact.html (6 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir) http://www.hrw.org/reports/1996/Haiti.htm (9 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir) http://www.incore.ulst.ac.uk/publications/pdf/Government_Strategies.pdf http://www.uhim.org/images/tarihte/1329227308.pdf, Eriim Tarihi: 09.08.2012. http://www.usip.org/publications/truth-commission-haiti (5 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir) http://www.usip.org/publications/truth-commission-uganda-74 (1 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir) http://www.usip.org/publications/truth-commission-uruguay (1 Ekim 2012 tarihinde eriilmitir) http:www.amnesty.org/fr/library/info/AMR36/013/2004 (Eriim: 9 Ekim 2012)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 376)