OCUK VE TOPLUM

Geliim ve Eitim zerine Denemeler David Elkind

eviren Yard. Do. Dr. Demet ngen

Yayna Hazrlayan Prof. Dr. Bekir Onur

ANKARA 1999

Ankara niversitesi ocuk Kltr Aratrma ve Uygulama Merkezi Yaynlar No: 3

David Elkind ocuk ve Toplum - Geliim ve Eitim zerine Denemeler zgn ad:Images of the Young Child (1993) National Association for the Education of Young Children Washington, DC.

Ankara niversitesi Rektrl

eviren: Yard.Do.Dr. Demet ngen Yayna hazrlayan: Prof.Dr. Bekir Onur Dizgi ve sayfa dzeni: Hlya Elmir Kapak tasarm: Hakan Bykayl Bask: Ankara niversitesi Basmevi

ISBN

Ankara, 1999
indekiler 2

Sayfa Yazar, Kitap ve Dier eyler Hakknda ............................. 7 Sunu ................................................................................... 23 nsz ................................................................................... 26 1. Blm: Kk ocuk mgeleri ....................................... 31 Dnn, Bugnn, Yarnn ocuu .................................... 35 Gemiin imgeleri ............................................................ 36 20. yzyl imgeleri ............................................................ 40 ehvetli ocuk ............................................................. 41 Esnek ocuk ............................................................... 42 Yetenekli bebek .......................................................... 46 Gelecein imgeleri ........................................................... 56 Piaget ve Montessori Snfta .............................................. 61 Kendini dzenleme yetenei olan ocuk ...........................63 Bilisel yabanc olarak ocuk .......................................... 68 Mantksal dnr olarak ocuk ...................................... 72 Duygusal vatanda olarak ocuk ..................................... 78 zet ................................................................................. 84 Ender Olarak ocuun Oyunudur ................................. 87 Maria Montessori ............................................................. 88 ocuun ii olarak oyun ............................................. 89 Erik Erikson ..................................................................... 93 Montessori ve Freudu btnletirme ......................... 96 Jean Piaget ...................................................................... 102 3

Oyunun tr ........................................................... 104 Piagetin oyun grnn dourgular ........................ 109 zet ve sonu .................................................................. 110 Erken ocuklukta Geliim .................................................. 115 Zihinsel yetenekler ........................................................... 117 n-ilemler ................................................................. 117 renme sreleri ...................................................... 120 Bireysel byme oranlarndaki deikenlik ................ 121 Dnce tarzlar .............................................................. 124 Gerekilik .................................................................. 125 Canlclk ..................................................................... 126 Grngsel nedensellik .............................................. 126 Benmerkezlilik ............................................................. 128 Dil geliimi ................................................................... 129 Szel erken gelimilik ............................................... 129 Toplumsal geliim: erevelerin kazanlmas ................. 132 ereve ritimleri .......................................................... 133 ereve deiiklikleri .................................................. 133 ereve uyumazlklar .............................................. 134 Duygusal geliim .............................................................. 135 Duygusal ve davransal sorunlar .................................... 136 zet ve sonu .................................................................. 139

2. Blm: Eitim Sorunlar ve Dourgular ...................... 143 4

Ders Programlarnn nsancllatrlmas .......................... 148 Ders programlarna eklemeler yapma ............................. 149 Ders programlarndan karmalar yapma ........................ 151 Ders programlarnn yeniden yaplandrlmas ................. 156 Sonu ............................................................................... 158 Okumay Daha yi retebiliriz .......................................... 161 Okumay renmenin ilk evreleri ..................................... 161 leri okuma ve anlama ...................................................... 167 Grsel bamszlk ...................................................... 169 Anlam oluturma ......................................................... 172 Kavrama disiplinin ....................................................... 174 Sonu ............................................................................... 176

nsan Geliimine Uygun Uygulamalara Direnme: Eitim Durgunluunun ncelenmesi ................................. 177 ki eitim felsefesi ............................................................ 180 renci kavram ......................................................... 181 renme sreci anlay ............................................ 184 Bilgi kavram ............................................................... 188 Eitimin amalar ........................................................ 192 Geliimsel felsefenin uygulamaya dnk dourgular ..... 195 retmen yetitirme: ocuk geliimi uzman olarak retmen .......................................................... 196 Ders program: Deneysel bir yaklam ............................ 198 5

Ders: Otantik retim ....................................................... 203 Deerlendirme: Belgeleme .............................................. 204 Sonu ............................................................................... 207

3. Blm: Gnmzde ocuklarn Yaam ...................... 214 Acele Ettirilmi ocuk: Sabrsz Toplumumuz ocuklarn ocuk Olma Hakkn Elinden Alyor Mu? ...... 218 ocuklar hangi yata okumay renmelidir? .................. 221 Fabrika sisteminin ktye kullanlmas ............................ 223 ocuklara acele ettirilmektedir, nk bizler acele ediyoruz .................................................................. 226 Acele etmenin etkilerine kar kabiliriz .......................... 230 Kk Yata Ar Yklenme ............................................. 234 Daha erken mutlaka daha iyi midir? ................................ 237 Erken ocukluk eitimindeki deiiklikler Amerikan ailesindeki deiiklikleri yanstr ...................................... 240 Kamu anaokullar ve anaokulu ncesi programlar nemli oranda art gstermitir ...................................... 243 ocuklar en iyi kendi hzlarnda renirler ...................... 247 Kk ocuklarn yanl eitilmesini nasl engelleyebiliriz? ............................................................... 250 Anababalarn Sorduu Sorular ......................................... 256 Sonsz ................................................................................. 292

Yazar, Kitap ve Dier eyler Hakknda

Ankara niversitesi ocuk Kltr Aratrma ve Uygulama Merkezi (OKAUM) 1994te kuruldu.

Merkezin temel amac ocuk kltryle ilgili alanlarda yurt iinde ve dnda aratrma ve inceleme yapmak, etkinlikler dzenlemekti. Bu amala nce yurt dnda bizimkine benzer kurum ve kurulular aratrmaya giritik. Amerika Birleik Devletlerindeki Kk

ocuklarn Eitimi Ulusal Birliini (NAEYC) byle kefettik. NAEYC, ocuklarn doumdan sekiz yana kadar olan bymelerini ve geliimlerini desteklemeyi amalayan bir rgt. NAEYC, ocuk geliiminin btn alanlarnda aratrmalar, eitim programlar, toplantlar, yaynlar yapyor. Bu yaynlardan bir ksmn hemen getirttik. Geliim psikolojisindeki almalarn zaten

bildiimiz David Elkindin NAEYCye bir sre bakanlk ettiini, daha nce bir kitabnn (Elkind, 1993) NAEYC
7

tarafndan yaynlandn bu vesileyle rendik. Elinizdeki kitap o kitap. Daha dnyaca sonra, nl on kan Amerika geliim yaam Birleik Devletlerinde kendi kitapta

psikolounun yklerinin bir

kalemlerinden

topland haberi geldi. Bu on kiiden birinin Trkiyeden olduunu renmek hem gururumuzu okad, hem merakmz kamlad. O kii Prof.Dr. idem Katba idi ve Merkezimizin 1. Ulusal ocuk Kltr Kongresine bildiri vermek zere geldiinde yeni yaynlanm bu kitab da (Thompson ve Hogan, 1996) bize armaan etti. Bylece, dierleriyle birlikte David Elkindin

yaamyksn de ayrntl olarak bu kitaptan renme frsatn bulduk. Aada okuyacanz bilgiler bu kitaptan derlendi.

*
David Elkind, Amerika Birleik Devletlerine Rusyadan gm Yahudi bir ailenin ocuu olarak 1931de dodu. Ailesi entellektel bir aile olmad, evde de ok kitap bulunmad iin, okuma delisi kk David halk ktphanesine dadanr ve ne bulursa okumaya
8

koyulur. Elkind, bir insann yaamn belirleyen etkenleri bellee dayanarak saptamann sakncal olduunu

syledikten sonra, kendi yaamn etkileyen olgular yle sralamaktadr. nce, radyoda her hafta izlenen bir aile programnda, herkesi dinleyen ve sorunlarna rehberlik yapan Paul adnda nazik, sempatik bir karakter. Elkind, Paulle zdeletiini, her zaman onun gibi olmaya altn, ilerde klinik psikolojiye ynelmesinde bu etkinin nemli olabileceini sylemektedir. kinci olarak, ilkokulda iir ve yk yazmaya baladn, yazma eilimini hep srdrdn belirtmektedir. Son olarak, Elkind babasna duyduu ilgiden sz etmektedir. Elkindin babas makine reten kk bir fabrikada makinist olarak alan, mhendislerin izdii almas olanaksz makine

projelerini yeniden izerek iler hale getiren bir iidir. Elkind, kuram pratie dntrme (bu arada, karmak kuramlar anlalr bir dille aktarma) becerisini babasndan alm olabileceini sylemektedir. Gerekten, David Elkind hem kolay izlenebilen bir yazardr, hem de kuram uygulamann iinde reten bir bilim adamdr. yle demektedir: ocuk geliimi renimi gren renciler iin gzlem yapmann ve ocuklarla almann, rnein
9

fizik ya da kimya rencileri iin bir laboratuvar deneyi yapmak kadar nemli olduuna inanyorum (s. 80). lkrenimini Detroitte bitiren Elkind liseye Los Angelesde gider; nce sradan bir rencidir, sonra alr. Lise notlarnn iyi olmas sayesinde Kaliforniya

niversitesine (UCLA) bavurusu olumlu sonulanr. Hem insanlara yardm etme eilimi, hem de niversitenin birinci ylnda ald psikolojiye giri dersi ona psikolog olma kararn verdirtir. Sadece lisans derecesiyle psikoloji alannda i bulamayacan renince yksek lisansa bavurur. Yksek lisans bitirip doktoraya baladnda yirmi drt yandadr. Babas onun akademik baarlaryla gurur duymakla birlikte hayatn insanlarla konuarak nasl kazanacan anlayabilmi deildir; nk babasna gre, eer ellerinizle almyorsanz gerekte

almyorsunuz demektir. Klinik psikoloji doktorasn UCLAda bitiren Elkind, doktora sonras almalar iin 1956da Stockbridge/Massachusettse geer. Orada

David Rapaport, Erik Erikson, David Shapiro gibi nl psikologlarla birliktedir. Ama onu asl etkileyen bilim adam, balad Freudu Jean Rapaportun Piaget olur. nerisiyle UCLAda okumaya deneysel
10

metodolojiyle ve niceliksel tekniklerle dolmu bir kafaya svireli Piagetin farkl almalar aka bilimd

grnmtr. Piagetin bulgularn kendi bildii kat yollarla yeniden snar ve kuramcnn hakl olduunu grr. Elkind, Piageti tanmak hayatm deitirdi (s. 75) demektedir. En nemli deiiklik klinik almalar artk ocuklarla yapmak istemesi. 1957de bir hastanede almak zere Bostona geer; bir yandan Rhode sland Eitim Fakltesinde gece retimini yapar, bir yandan da Cambridge ocuk Rehberlik Merkezinde yar-zamanl olarak alr. Bazlarn yaynlad ocuk ykleri de kaleme almaktadr; ama dsel eyler deil daha ok deneme yazar olabileceini de fark eder bu arada. ki yl byle altktan sonra Wheaton Collegede

(Norton/Massachusetts) retim yesi olur. Fakltenin anaokulunda Piaget aratrmalarn srdrr, bulgularn yaynlamaya balar. 1960da evlenir. Hem klinik

almalar yapmak hem de ailesine yakn olmak iin yeniden UCLAya dner. 1962de Denver niversitesinde psikoloji blmne bal olarak kurulan ocuk

Aratrmalar Merkezine mdr olarak atanr. Burada lkenin ilk ocuk klinik eitim programlarn balatr.
11

Yetikin

klinik

eitiminin

ocuklarla

ve

genlerle

almaya uygun olmadna inanmaktadr; nk ona gre ocukla almak yetikinlerle almann minyatr boyutlara indirilmesi deildir, niteliksel olarak farkldr ve farkl bir eitimi gerektirir. Denverde de Piaget

aratrmalarn srdrr, yasayla ba derde giren genler iin mahkemede danmanlk yapar. 1963de Cenevre niversitesinden bir mektup alr, Piaget onu bir yllna Genetik Epistemoloji Aratrma Merkezine davet

etmektedir. 1964te kars ve oluyla birlikte Cenevreye gider. Cenevrede Franszcay abucak renir, Piagetin derslerini izler, Merkezin haftalk seminerlerine katlr, ergen tartma gruplarn ynetir. Elkind yle srdryor: Ancak, Cenevreye gelmekteki temel amacm Piaget ile birlikle aratrma yapmakt. Piaget ok iyi bir aratrma organizasyonu kurmutu. Her yl, Piaget, rencileri ve Merkezin yeleri o yl iin bir konu saptyor ve herkes bu konuyla ilgili problemleri projeletiriyordu. Benim olduum yln konusu nedensellik idi (s. 78). Elkind de konuyu aratrr, ama Piaget onun yaklamn kendininkine uygun grmez ve bulgularn kitabna almaz (gene de Elkind Piageti takdir etmeyi ve yolunda yrmeyi srdrecektir).
12

1965te Denvere dnen Elkind klinik eitim programn btnleyen bir ocuk geliimi program balatmak ister, ama kendi deyiiyle yumuak geliimcilere byle bir almada yer yoktur. 1966da Rochester niversitesine geer ve geliimci eitimi programn orada balatr. Klinik almay da brakmaz, Rochester ocuk Rehberlii Kliniinde ve gen sulular iin mahkemede danmanlk yapar. Rochesterde klinik deerlendirme ile Piagetci yaklam birletirerek ortaya att iki zgn kavramla (dsel seyirci ve kiisel efsane) ilgili almalarn yrtr ve byk yank uyandrr. Elkind yaamnn o yllarn yle deerlendiriyor: Rochesterde kendimi evimde buldum. Sadece aratrma, retim ve klinik alma yapmay destekleyen bir yer deildi; ayn zamanda benim, eitimdeki, denk psikiyatrideki den ve de bir

psikolojideki

ilgilerime

gl

disiplinleraras evre vard (s. 80). Elkind 1978de Bostondaki Tufts niversitesine geer; oradaki ocuk Aratrmalar Blmnn, eitim ile ocuk geliimini kaynatrabildii iin kendini ektiini belirtmektedir. niversiteden uygulamal ocuk psikolojisi alannda
13

doktora program amak iin izin alrlar; Massachussets

Eyaleti hazrladklar retmenlik sertifikas programn kabul eder. Elkind bylece disiplinleraras ilgilerini

gerekletirebilecei bir ortam yeniden bulmutur. Bir yandan da toplumu ocuk geliimi ve eitimi konusunda aydnlatmak zere popler dergi ve gazete makaleleri yazmaktadr. 1981de yaynlad Acele Ettirilmi ocuk ile ksa zamanda nlenir. Bu kitapta sosyolog Erving Goffman ve tarihi Philippe Ariesi izleyerek tezlerini desteklemek zere gndelik yaamn malzemelerini

(gazete ve dergi kesikleri, mzik, romanlar, filmler, televizyon programlar, vb.) kullanmtr. Bu yaklam kat deneysel yntemlerden olduka farkldr. Bu kitab Her Yerde Yetikinler Var ve Bizim Gidebileceimiz Bir Yer Yok (1984) ve Yanl Eitim: Risk Altndaki Okulncesi ocuklar (1987) izler. Bu iki kitabnda da seyahatlarnda ve okumalarnda toplad; okullar, klinikleri

ziyaretlerinde, ocuk ve ergen gruplaryla grmelerinde elde ettii malzemeyi kullanmtr. Elkinde gre bu yeni, farkl bir aratrma trdr. 1986da NAEYCye bakan seilir ve bu grevde 1988e kadar kalr. Elkind sonraki be ylda, ocuklar ve genler zerindeki basklara -postmodern diye niteledii- daha geni bir toplumsal tarih
14

bak asndan bakmaya altn belirtmektedir; bu abann rn daha sonra Ties That Stress: A New Family Imbalance (1994) adyla yaynlanmtr. Elkind on yllk bir aradan sonra yeniden geleneksel aratrmaya dner. Ama ayn zamanda eitime postmodern adan bakt yeni bir kitap zerinde almaktadr. Elkinde gre, genel olarak sosyal bilimler ve zel olarak psikoloji fizik bilimleriyle ayn ekilde objektif deildir ve olamaz (s.82). Elkind, bu yzden sosyal bilimleri

terketmeyeceimizi, ama kiisel tutumlarmzn aratrma bulgularmz ve yorumlarmz etkilediini de bilmemiz gerektiini sylemektedir. Yine Elkinde gre, sosyal bilimciler bilimsel bilin kadar ahlak sahibi de olmal, aratrdklar ocuklarn ve genlerin yaam koullar hakknda kayg da duymaldrlar.

*
Bu yaamyksnde bizim iin pek ok ders olduu kansndaym. Bunlardan birincisi, David Elkindin, kendi deyiiyle, uygulamay kavram yaratmak iin kullanan,
15

kuram uygulamaya dntren bir bilim adam olmas. lkemizde ocuk geliimi ve eitimi alannda bunca aratrma olmasna karn, ne kavram yaratmada ne de pratik zm bulmada zgn hibir katkmzn olmamas dikkat ekicidir. niversitelerimizde eitim ve ocuk konularnda aratrma yapan blmlerimiz, enstitlerimiz, merkezlerimiz var; yzlerce tez aratrmas yaplyor, yaplmakta; ama bugne kadar bir tek zgn kuram, brakn kuram, bir tek zgn kavram bile yaratabilmi deiliz. Hatta bize zg gzlemlerimiz, adlandrmalarmz bile yok denebilir. Bu ksrln temel nedeni,

aratrmalarmz kendi gzlem ve uygulamalarmzdan deil, yabanc kaynaklardaki sorunlardan hareketle

yapmamz, kuram kurmaya ve kavram yaratmaya ynelik biimde almamamz olsa gerek. Aratrma konularmz kendi evremize ilikin gzlemlerimizden almak yerine baka aratrmaclarn inceledii sorunlar arasndan seiyoruz, bakalarnn bulgularn yeniden snyoruz ve orada kalyoruz; zaten bu durumda daha tesine gitmeye de olanak yok. Elkind de Piagetin kuramlaryla ilgili pek ok tekrar aratrmas (replication studies) yapm, ama bu onun daha teye gitmesine, yenilikler getirmesine
16

engel olmam. Aradaki fark belki yaratclk fark, gdlenme fark, bilimsel alma fark, hatta bilim anlay fark. Bilimsel alma deyince, gerek Piagetin, gerek Elkindin almalarndaki zellikler okurlarn

dikkatini ekmitir. Piaget evresindeki herkesi ortak bir konu zerinde younlamaya ynlendiriyor (bizde byle bir ortaklama pek grlmez, her birimiz bana buyruk olmak isteriz), Elkind deiik disiplinlerin abalarn birletirmeye alyor (bizde farkl formasyondaki kiiler pek bir araya gelmek istemez, gelince de herkes kendi yaklamn dayatmaya kalkr). Bilim anlayndaki

farkllk da ok nemli. Piagetin her psikoloji bir epistemolojiyi gerektirir kuraln, bizim iin, her

aratrmacnn felsefe bilmesi gerekir diye evirebiliriz. Piagetin arkasndaki Kant bilmeden Piageti gereince anladmz syleyemeyiz. Kuramlarn gkten zembille inmediini -hatta ou zaman o kuram kuran kiiyle balamadn-, arkalarnda youn bir birikim olduunu bilmek zorundayz. Gerekten de, aratrmaclarmzn belirli bir bilim felsefesinin olmayn en nemli

sorunumuz olarak grmek yanl olmayacaktr. (yle grnyor ki, niversitelerimizde, bilim felsefesi,
17

epistemoloji, metodoloji sorunlarn tartabilecek sosyal bilimcilerin, eitim bilimcilerin says, fen ve salk bilimlerindeki meslektalarndan ok daha azdr.) Belki bu felsefi yoksunluk nedeniyledir ki, konulara geliigzel bakyoruz, kurama ynelemiyoruz, gen kavram bile

yaratamyoruz.

zellikle

aratrmaclarn

formasyonunda bilim felsefesi hi yok, genlerin kuramsal birikimleri eksik, hatta genler emprik aratrma

makaleleriyle yetinip kuramsal kitaplar artk okumuyorlar bile. Buna bir de d yayn yapma ve dardan atf alma dayatmas eklenince, herkes evrensel bilim iin alma zorunluluunu duymaya balyor, yerel olan her ey -sorun, gereksinme, vb- gme gidiyor (yerel olmadan evrensel olunamayaca gereini sanat dnyamz

oktandr biliyor, ama bilim dnyamz henz fark edemedi galiba). Bilimle ilgili sorunlarmz zetle byle. Gelelim eitimle ilgili sorunlarmza. Elkind, her eitim sisteminin bir eitim felsefesi olmas gerektiini, bu felsefeyi kavradmzda daha ileri gidebileceimizi, eitim sistemindeki deiimin nce felsefi ve kavramsal dzeyde balamas gerektiini
18

savunmaktadr.

Elkinde

gre

eitim

sistemlerinin

dayand iki temel felsefe vardr ve bunlar birbiriyle taban tabana zttr: Psikometrik felsefe ve geliimsel felsefe. Elkind, psikometrik yaklamn eitimi niceliksel bak asyla ele aldn, temel amacn baar testlerinde yksek puan alacak ocuklar yetitirmek olduunu, bylece bir tr test bamll yaratldn, bu sistemin ocuklar ok fazla hzlandrdn ve tek bir kalba girmeye zorladn sylemektedir. Geliimsel yaklam ise her trl eitim uygulamasnn insann geliimine uygun olmas gerektiini savunur; renme yaratc bir etkinliktir, geliimsel eitimin amac da yaratc, eletirici dnrler yaratmaktr; ocuu renmesi iin acele ettirmek deil onun geliim evresine ulamasn kollamak nemlidir, daha erken daha iyidir sav da bu nedenle yanltr. Psikometrik gr niceliksel bilgi ve becerilerin kazanlmasn en st dzeye karmay savunurken, geliimsel gr gelien zihinsel yetenekleri harekete geirmeyi ve desteklemeyi savunmaktadr. Elkindin

szleriyle zetlersek, geliimsel yaklam bilmek isteyen ocuklar yaratrken, psikometrik yaklam bilmelerini istediimiz eyleri bilen ocuklar yaratmaktadr.
19

imdi, bizim eitim sistemimizde bu iki felsefeden hangisi egemen durumda dersiniz? nsanlar ezbercilikten, ocuklarn yar atna, yaknrken test makinasna aslnda

dntrldnden

eletirdikleri

psikometrik eitim anlayndan baka nedir? Kimileri de sistemde reform yapacam diye gya yeni lme teknikleri, not baremleri, snav trleri, snf geme yollar nerirken psikometrik ya da uygulamaya iinde koyarken umarszca yaptklar dnenip

yaklam

durmaktan baka bir ey midir? Elkind, ocuu birinci sraya, eitim yntemini ikinci sraya koymadan hibir yeniletirme abasnn baarl olamayacan

sylemektedir. Peki biz yntemi ne alan ve ocuu ihmal eden bu yanl eitim felsefesini nasl edindik? Yaratt dertlerden bir trl kurtulamadnz bu ters yaklam bize nereden bulat? Elkindin, baka lkelerin Amerikadaki toplumsal yeniliklerin en kt ynlerini taklit etme eiliminde olduklar saptamas bir ipucu olabilir mi? Gerekten de, galiba biz belirli bir dnemden balayarak, yaam tarzmz, dnme ve davranma biimimizi olduu kadar, eitim anlaymz ve
20

uygulamalarmz da yeni yeni tandmz bir dnyann

kendine zg sistemine uydurmaya kalktk. Belki bunda kt bir niyet yoktu; hatta eitim anlaymz daha bilimsel klmak gibi iyi bir niyetten bile sz edilebilir. Ama bugn gelinen nokta iyi eylere ulamak iin iyi niyetin yeterli olmadn gstermektedir. nk temel felsefe yanl, en azndan de bize uygun deil. (Meslekten uygulamalar

psikometristlerin

bizdeki

yanl

eletirdiklerini unutmamak gerek. Demek ki hem yanl bir felsefe seerek, hem de onu ilemek bile gereince

uygulamayarak

ifte

kusur

durumundayz.)

Aslnda Elkind de psikometrik yaklam tmyle hatal ya da gereksiz bulmuyor, ama tek bana olduunda yetersiz ve engelleyici sayyor. Ksacas, bakas iin bile sakncal olan bir sistemin bizim iin haydi haydi riskli olaca ak. Her trl eitim etkinlii belirli bir dnya grne, bu grn saptad nceliklere gre dzenlenir.

Toplumda ocua verdiimiz yer, temeldeki ocuk anlaymz, ocuu nasl eiteceimizi de belirlemektedir. Yeni eitim yntemleri, teknikleri, yollar aramak, dardan ithal etmek yerine, asl ocua nasl baktmz

aratrmak, ocuun nasl dndn ve hissettiini kefetmek zorundayz. OKAUM bu amala kuruldu,
21

Elkind gibi yazarlar dilimize kazandrmay da bu amala istiyoruz. Bu kitabn bu konudaki tartmalara k tutmasn, eitimde yeni anlaylarn olumasna katkda bulunmasn diliyoruz. Son olarak, bu kitab hakkyla eviren Demet ngene, dizgiyi Hlya ve sayfa dzenini kitab basan baaryla Ankara

gerekletiren

Elmire,

niversitesi Basmevine itenlikle teekkr ediyorum.

Bekir Onur Eyll 1998

KAYNAK Elkind, D. (1996). David Elkind. D. Thompson ve J.D. Hogan (yay.). A. History of Developmental Psychology in Autobiography. Colorado: Westview Press iinde, s. 71-83.

Sunu
22

Bu

derleme,

David

Elkindin

erken

ocukluk

eitimine ve aslnda Amerikadaki ocuklarn mutluluuna yapt katklarn sadece en son olandr. 1960l yllarn bandan bu yana Elkind, Jean Piagetin almalarn yineleyip dikkatine genileterek sunarak ve Amerikan bir rol eitimcilerinin oynamtr. O,

nemli

1970lerden bu yana kk ocuklarn eitimini daha formel ve akademik hale getirme eiliminin sesli bir eletirmeni olmutur. David Elkindin en ok okunan kitab -Acele Ettirilmi ocuk (1981), Her Yerde Yetikinler Var ve Gidecek Hi Bir Yer Yok (1984) ve Yanl Eitim: Risk Altndaki Okulncesi ocuklar (1987)- erken ocukluk alannn dndaki birok okuyucuya gl bir biimde hissedilen u mesajla ulamtr: ocuklarn ok hzl ve ok erken gelimelerini bekliyoruz ve onlar geliimsel evrelerine uymayacak biimde eitiyoruz. Elkind, bu mesaj 1986dan 1988e kadar sren NAEYCnin

bakanl sresince inandrc bir biimde savunmutur. Erken ocukluk alannn dndakilerle iletiiminde son
23

derece etkili olan David Elkind, -geleneksel eitim kurumlarndakiler ve medyadakiler dahil olmak zerebirok insan ocuk, eitim ve ada toplum hakkndaki eski varsaymlarn gzden geirmeleri iin gdlemitir. David Elkindin ok saydaki yazsn bu derleme iin denemeler semek amacyla okurken, onun ocukluun toplumsal balam, yani ocuu nasl algladmz ve bunun karlnda alglarmzn eitim ve ocuk yetitirme yaklammz nasl biimlendirdii konusundaki derin ilgisinden etkilendik. Elkindin almasndaki bu ortak fikir ak bu kitabn Kk ocuk mgeleri olan zgn

adnda yanstlmtr. Bu derlemedeki her deneme, eitim ve ocuk bakm uygulamalarmzn dorudan bizim kk ocuk imgelerimizden kaynaklandn aklmza

getirmektedir. Bu, erken ocukluk eitimini geliimsel olarak uygun hale getirmeye altka nemli bir hatrlatcdr: Toplumumuzda bir btn olarak kk ocuk alglarmzda gerek bir deiim olmadka ok ileri gidemeyiz. Byle kkl bir deiimi gerekletirmek iin

NAEYCnin sregiden abalarnda, David Elkinde bu derlemeyi yaynlamamz iin bize izin vermesi nedeniyle
24

teekkr borluyuz. Bu denemelerin her birinde, Elkind ocuun geliimsel imgesine ve bu imgenin bizim eitim uygulamalarmz nasl biimlendireceine gl bir

biimde k tutmaktadr.

Carol Copple, Editr Marilyn Smith, Ynetici

nsz
25

Benim erken ocukluk eitimi konusuna giriim, planl olmaktan ok bir ans eseridir. Yetikin klinik psikolou olarak eitildim ve Stockbridge,

Massachusettste Austen Riggs Merkezinde nl bir Freud rencisi olan David Rappaport ile almak iin doktora sonras bir burs kazandm. Bu merkeze gitmeden nce Rappaporttan, Freud tarafndan deil daha ok psikolojideki lisans ve lisansst almalarmn hibirinde kesinlikle duymadm bir psikolog tarafndan yazlm kitaplar almaya baladm. Byk bir hayal krkl ve isteksizlik iinde Jean Piagetin kitaplarn okumaya baladm. Geerli olmak iin btn kavramlarn ilevsel olarak tanmlanmas gerektii, yani nasl llecekleri

konusunda srar eden mantksal positivist bilim gelenei ile eitildim. Ayn derecede nemli olan nokta, bu bilimsel gelenein, tm deneylerin sk bir biimde kontrol edilmesi ve her deikenin niceliinin belirlenmesi konusundaki srardr. Piagetin kitaplarn okumaya baladka ok ardm, nk ilevsel olarak tanmlanm kavramlar
26

(birkez, Zekann Kkenlerinde Piagetin zmleme iin verdii farkl tanmlar saymaya baladm ve bu say 150ye varnca vazgetim), kontroller pek yoktu ve olsa bile ok az nicelendirme vard. Piagetin almasn, dzgn bir deneysel metodoloji uygulandnda

bulgularnn kantlanamayacan gstermek iin ok sk bir bilimsel slupla yinelemeye karar verdim. Rappaport ocukta Say Kavramn okumam istedi ve ayrntl olarak bu kitab tarttk. Bu kitap, Piagetin bulgularnn zayfln gstermek iin iyi bir balang olarak grnd. Austen Riggste baz hastalarn ocuk bakmna yardmc olabilecekleri kk bir anaokulu vard. Baz ocuklara test uygulamak iin izin aldm ve bir kutu bozuk paray ve kil toplarn yanma alarak anaokulunu ziyaret ettim. retmen, ocuklarla grmeden nce onlarla birka gn gzlem yaparak geirmemi, bylece ocuklarn benimle daha rahat olabileceklerini nerdi. Bu, benim ocuk eitimine rastlantsal balangcm oldu. ans eseri bu anaokulunun ok iyi bir erken ocukluk program vard, bylece bu ilk deneyimim benim iin daha sonra karlatm birok dier snfla karlatrma yapmak iin bir standart oluturdu.
27

ocuklarla

grmeye

baladmda,

Piagetin

belirttii gibi yant verdiklerini grnce ardm. Buna ek olarak, benim niceliksel yntemim, Piagetin gzlemledii ya farkllklarnn gerekten de istatiksel olarak anlaml olduunu aka ortaya koydu. Bu noktada bir tr bilimsel dnm deneyiminden getim. Piagetin kat bir

eletirmeni olmaktan ok onun sadk bir savunucusu oldum. Dahas, ocuklarla almaktan holandm ve yetikinlerle alan kliniki olmaktan ok, ocuk

psikolou olmak istediimi anladm. Austen Riggsteki grevimden sonra, Bostonda Beth srail Hastanesinde ocuklarla iki yllk ek bir klinik eitime devam ettim. Piaget deneylerini srdrdm. Burs almadm iin tm grmeleri kendim yaptm. Bu, bundan sonraki yaklak on ylda anaokullarnda ve ilkokullarda ok uzun zaman geirmem anlamna geliyordu. Montessori

okullarnda, Montessori yntemlerinin bilisel ve algsal geliimi hzlandrp hzlandramayacana karar vermek iin altm. Baz yaynlarmn sonucunda John Goodlad, benden lkedeki dk gelirli ailelerin ocuklarna hizmet veren anaokullarn ziyaret etmemi istedi. Konuma ve duyma klinii yneten bir arkadam, Amerikan Kzlderili
28

ocuklaryla ilgilenmemi salad ve Apache ve Oglala Sioux ocuklarnn yaadklar yerlerde birok alma yrttm. Cenevreye Piaget ile almaya gittiimde svireden, Avrupann dier lkelerinden ve

Ortadoudan ocuklarla grtm. Bu kiisel yky, sadece, erken ocukluk eitimi konusundaki ilgimin ok eski olduunu ve erken ocukluk mekanlarnda geirilen pekok yla, farkl etnik, rksal ve kltrel gemie sahip ocuklarla ve retmenlerle olan almalarma dayandn gstermek iin anlattm. Bu nedenle, bu kitaptaki yazlar sadece aratrmalardan ve bilimsel almalardan deil, kk ocuklarla erken ocukluk mekanlarnda yaayarak ve alarak kazanlm ilk elden yaantlarmdan kaynaklanmaktadr. Erken

ocukluk almalarma balamam ans eseri olmasna ve geliimin her aamasndaki karn, gen erken insanlarla ocukluun

almaktan

holanmama

benim en sevdiim ya dnemi olduunu bu sayfalarda hissedebilirsiniz. Bu kitaptaki denemeler farkl zamanlarda ve farkl dinleyiciler iin yazlmtr. Ancak bunlar gzden
29

geirirken geni kapsaml kavramlar her zaman somut

rneklerle ve uygulamalar iin nerilerle birletirmeye altmn farkna vardm. Zaman zaman zel bir olguyu kapsayacak hibir kavram olmadna inandm yerde kendi kavramlarm ileri srdm. Gerekten de, eer bu yazlarn zel bir iddias varsa, o da bir uygulamay kuram yaratmak iin kullanmaya almann yansra, kuram uygulamaya dntrmek olduudur. Bu denemeler derlemesinin, uzun yllardr kk ocuklarla ve onlarn retmenleriyle alrken aldm byk zevkin -ve kazanm olduum pek byk saygnnbir ksmn ilettiini umuyorum.

David Elkind Kasm, 1993

30

1. Blm

Kk ocuk mgeleri

Gen bir aratrmac olarak, birok gen aratrmac gibi sanrm bilimi idealize etmeye yeltendim. Bilimsel bilginin nesnel ve nyargsz olduuna inandm. Ayn zamanda, bilimsel bilginin dnyay nasl grdmz
31

belirlediini

ve

onunla

etkileim

iinde

olduunu

varsaydm. Olgunlamayla birlikte, bilimin her zaman ne nesnel ne de zel olarak yansz olduunun, bilimsel bilginin tarihin toplumsal dinamikleriyle belirlendiinin ve farkl alanlar inceleyen aratrmaclarn kiilikleriyle

renklendiinin gittike farkna varmaya baladm. Bu blmdeki denemeleri ele almann bir yolu, benim tarihte belirli bir zamanda ve yerde ocuklar nasl grdmz, yetitirdiimizi ve eittiimizi belirleyen birok toplumsal-tarihsel ve kiilikle ilgili dinamiklere ilikin ilerleyen incelememin bir tr yol haritas olarak

alnmasdr. Birinci deneme, Dnn, Bugnn, Yarnn ocuu, yazl tarih ierisinde ocuklara nasl bakldn ele almaktadr. kinci deneme, Piaget ve Montessori Snfta, erken ocukluk eitiminde ok nl iki kiinin kk ocuklarn farkl geliimine ynlerini ve eitimine nasl nc

baktklarnn

incelemektedir.

deneme, Ender Olarak ocuun Oyunudur, ocuklar deil daha ok ocuklarn oyunlarn ve oyunlarn farkl aratrmaclar tarafndan nasl kavramsallatrldn ele almaktadr. Bu blmde son deneme olan Erken ocukluktaki Geliimde biraz farkl bir yol izleyip ocuun
32

fiziksel bymesine ve geliimine ilikin ada bilimsel bilgilerimizi zetlemeye altm. Bu yaznn buraya alnmas sadece dier tartmalara bir eit dayanak olmas iin deil, fakat ayn zamanda (kk ocuun geliimine) hem kuramsal hem de pratik olarak nemli olduuna inandm farkl bir bak as getirmesi nedeniyledir. Bir aratrmac olarak olgunlamayla gelen dier bir keif, yanl fikirlerin dorulardan daha hzl kabul edildii gereidir. Birok meslektamn byk bir olaslkla kar kmasna karn, toplumsallamann ocuun bir dier kiinin bak asn alma konusundaki gelien

yeteneinin bir sonucu olarak ortaya kmadna, bunu gerekletirmenin aslnda geliimin her aamasnda zor olduuna inanyorum. Ben, daha ok ocuklarn renme ereveleriyle (tekrarlanan toplumsal durumlar yneten rtk kurallar, beklentiler inanyorum. ve Erken anlaylar) ocuklukta

toplumsallatklarna Geliimin

sonuna doru bu erevelerin ksa bir

tartmas bulunmaktadr. O zaman bu blmn ana konusunun farkllk kk ocuklar ve giritikleri etkinlikleri ele alabileceimiz
33

birok farkl yol- olduunu syleyebiliriz. Farklln takdir edilmesi nemlidir; bu, bizi alakgnll klar ve kendi grmzn tek gr olmadnn bilincinde olmamz salar. Dier taraftan, eer kii genellemeler -sarslmaz, olaanst gerekler- olmadna inanrsa bu durum hibir eyin dayanak noktas olarak alnmad bir tr yumuak relativizme gtrr. Orta bir nokta vardr ve bu da uzlamadr. Birbirine zt kuramsal u noktalarda bulunan erken ocukluk eitimcilerinin, ocuklarla birlikte olduklarnda benzer davrandklarn grdm zaman olduka aryorum. ocuklarla etkili ve baarl bir biimde alan retmenler ve bakclar ortak bir deneysel dayana paylayorlar ki, bunun da, kk ocuklar en iyi biimde yetitirmek ve eitmek iin uzlamaya varmada balang noktas olmas gerekiyor.

Dnn, Bugnn, Yarnn ocuu

34

ocuk doann bir armaandr; ocuk imgesi ise insann yaratt bir eydir. Doann armaan olmann tesinde olan ocuk imgesi, tarihin her anda eitim uygulamalarn belirlemitir. Dahas, insann yaratm olduu ocuk imgesi, doru olduu kadar hataldr da. Yanl imgeler, doru olanlardan daha gl olup daha kolay aklda kalmaktadr. Gemite olduu gibi

gnmzde de kk ocuk eitimcileri olarak bizim grevimiz, sadece doann armaanna kar drst olmak deil, fakat ayn zamanda her ada kk ocuun salkl eitimini tehdit eden hatal imgelerle savamaktr.

Gemiin mgeleri
Antik adaki ocuk imgesi, toplumun yasalar ve kltr iinde eitilmesi gereken kk bir yurtta imgesiydi. Babilde kzlar ve olanlar alt yanda okula gider ve hatta, kitaplar tula ve yaz aralar kam ve nemli kil olmasna karn, yoksul ocuklar bile okumay ve yazmay renirlerdi. Eski Roma'da kadnlarn erkeklerle
35

dier antik toplumlarda olduundan daha eit bir konumu vard; hem kzlar hem de erkekler, disiplinin kat olduu ve okuma yazmay kam kalemle ve balmumu tabletle rendikleri okullara giderlerdi. Ortaada ocuklara daha kt davranlrd ve yaygn ocuk imgesi de mal veya klelik ideolojisi ile tutarl olan bir tanr eya ya da bir mlk paras idi. Ortaa kaleleri ocuklara gre yerler deildi, rahat yaamaktan ok savunma iin ina edilmilerdi. Klelerin ocuklar hayvanlarla birlikte yaar ve alrlard. Disiplin kat, cezalar ard. ngilterede yi Kralie Bessin

hkmdarl srasnda ocuklar ksa bir sre altn a yaadlar. Bu a srasnda, folklor ve edebiyatta sadk dad figr ortaya kmaya balar. Onyedinci yzyln sonuna srtme doru, valyelerle Pritanlar ocuk arasndaki imgelerine

birbirine

benzemeyen

yanstld. valyeler, ksmen babelas ksmen oyuncak olan, kark bir ocuk imgesi kabul ettiler. Bunun tersine Pritanlar, ocuu ilk gnahla bozulmu olarak

gryorlard. James Janeway, ocuunuz hibir zaman cehenneme gitmeyecek kadar kk deildir diye yazmt.
36

Amerika

Birleik

Devletlerinde

bizim

ocuk

imgelerimiz hzla deien toplumumuzla birlikte deiti. Smrgecilik zamanlarnda, ocuklar iftlikte alacak veya kk yalarda ev dnda rak olarak altrlacak ticari kazan olarak grlmekteydi; klelerin ocuklar bu imgenin en u rneklerini oluturmaktayd, ancak

afaktan gn batmna kadar altrlanlar sadece bu ocuklar deildi. Endstri devrimiyle birlikte, zellikle gmenlerin ve yoksullarn kz ve erkek ocuklar olmak zere ocuklar, ocuk emeinin zalimlii herkes

tarafndan kabul edilene kadar, ucuz fabrika iileri olarak grlmeye baland. Bunu izleyen sosyal reform hareketi, ocuk imgesini ucuz fabrika iiliinden, fabrika iinde alan rak imgesine dntrmtr. ocuklar,

fabrikaya gnderilmek yerine fabrikada almak zere hazrlanmalar iin okula gnderildiler. Fabrika ddnn alma gnnn balangcn ve bitiini belirledii gibi, okul zilleri de okul gnnn balangcn ve bitiini belirlemekteydi. Grdmz gibi, toplumlar, bazlar ocuklarn salna, mutluluuna ve eitimine daha yararl olan birok farkl ocuk imgesine sahip olmulardr. nsanlar,
37

tarihte belirli herhangi bir zamanda, o anda geerli olan ocuk imgesini eletirmilerdir. Bu eletiri, sk sk anababalara ve anababala kar bir saldr halini almtr; ancak aslnda bu, o srada kabul edilmi ocuk imgesine kar olan bir saldrdr. Bu gemi saldrlarn gzden geirilmesi bilgilendirici olacaktr. Bu gzden geirme, tarihte herhangi bir andaki ocuk imgesine meydan okumadan geilmediini ve herhangi bir andaki meydan okuyucularn sk sk erken ocukluk dnemi eitimcilerinden ktn bize gstermektedir. Yaygn ocuk imgelerinin eletirilmesinin uzun bir tarihi vardr. Plato, ideal cumhuriyeti iin ocuklarn profesyonel ocuk bakclar tarafndan yetitirilmesini istemi ve St Augustine de unu sylemitir: Bana baka anneler verin, ben size baka bir dnya vereyim. Rousseaunun Emile (1955) adl eserindeki, her eyin yaratcnn elinden kt zaman iyi olduunu ve insann elinde bozulduunu belirten al cmlesi, ocuu toplumsallatrlmas gereken kk bir vahi olarak gren ocuk imgesini sulayan bir belgedir. Pestalozzi ve Froebel anababalar dorudan
38

eletirmemilerdir; ancak onlara daha doru bir ocuk

imgesinin verilmesi gerektiine ve bunun daha salkl ocuk yetitirme uygulamalarna yol aacana

inanmlard. Pestalozzi ve Froebel tarafndan uygulanan anababa eitimi, erken ocukluk eitiminin nemli bir bileimiydi. Pestalozzinin Annelerin Kendi ocuklarn Eitmeleri in Onlara Yardm Etme Konusunda Bir

Deneme alt balyla yaynlanan Gertrude ocuklarn Nasl Eitir? (1898) adl kitab anababalarn eitilmesinde bu vurguyu yanstr. Ayn tema Froebelde (1893) tekrar ele alnmtr. Maria Montessori, ancak anababalar kendisinden hibir nce zaman gelen

eletirmemitir;

eitimcilerle karlatrldnda anababa eitimine olan inancnn daha az olduu sylenebilir. Plato gibi o da ocuklarn anababalar tarafndan deil profesyonellerce eitilmesini istemitir. Ona gre ocuk eitimi, ocuklarn gittike gelien zihinsel glerine ok az deer veren eitilmemi anababalara braklmayacak kadar nemli bir itir. Gemite ocuk bakmn ve eitimini belirleyen yaygn ocuk imgesi, doal ocukla ok az ilikili veya hi ilikisi olmayan sosyal, ekonomik ve kltrel etmenlerin
39

karmak bir dzeniyle belirlenmekteydi. Erken alardan bu yana da eletirmenler yaygn ocuk kavramna kar kmlardr. Bu eletirmenler, yanl ocuk imgesini daha salkl, mutlu ve retici bir ocuk yaam salayacak daha gereki bir imgeyle deitirmek iin savam vermilerdir.

20. Yzyl mgeleri

Tarihsel olarak baskn olan ocuk imgeleri, egemen olan siyasal, toplumsal ve dinsel karakterlerden

tretilmekteydi. Modern imgeler hakknda gze arpan nokta, onlarn bilimsel kkenli olduudur veya olduunun sylenmesidir. Ne yazk ki, bu imgelerin bilimsel kkeni onlar toplumsal, siyasal veya dinsel kkleri olanlardan daha geerli hale getirmemitir. Baz ada ocuk imgelerinin bilimsel kkeni, onlar baz ynlerden gemi imgelerden daha da zor baaklacak hale getirmitir. imdi, eletirmen rol stlenmek ve ocuklar belli bir ama olmakszn risk altna atan, yanl eitim olarak adlandrdm modern ocuk imgesine ilikin yorum yapmak istiyorum.
40

ehvetli ocuk Freud psikolojisinin ortaya k, ehvetli ocuk imgesine yol amtr. Bu gre gre ocuk, bir zamanlar yetikinlere zg klnan her trl cinsel drtlere ve eilimlere sahip olan ok ynl sapk bir yaratktr (Freud, 1905). Freudun ifadesiyle, cinsel igdleri umutsuzca bastrlan ocuklarn kaderi nevrotik olmaktr. Bu imgenin ocuk yetitirmeye ve eitime ilikin dourgular dikkat ekicidir: ocuklarn kendilerini ifade etmelerine olanak tannmaldr. Evde ve okulda uygun kendini ifade etme ile ocuklar, salkl kiilikler

gelitirecek ve zekalar kendini koruyacaktr. Birok ocuk imgesinde olduu gibi bu fikir, ksmi bir doruyu iermektedir. Freud, bir miktar engellenmenin salkl olduunu, aslnda insanlara toplumda

yaayabilmeleri iin gerekli olduunu ortaya koymutur. Bastrma deil ama ar bastrma nevrozlara neden olmaktayd, fakat bu sorun kendini her ne pahasna olursa olsun ifade edenlerde bazen kaybolmaktayd.

Esnek ocuk
41

ada dnceye egemen olan bir baka ocuk imgesi de kuaklararas atmalarla ilgilenen

antropologlardan gelmektedir. Bu kategorinin nde gelen yazarlar Kingley Davis, Ruth Benedict ve Margaret Meaddir. Bu yazarlar ayrntlarda farkllasalar da ayn noktaya iaret etmekteydiler: ocuklar, kat ve yeni durumlara aksine hemen uyum ve salayamayan uyum salama yetikinlerin yeteneine yetikinlerle

esnektirler Bu

sahiptirler.

yazarlar,

ocuklarn

karlatrldnda toplumsal deiimlere daha iyi ayak uydurduunu savundular. rnein edindikleri ocuklarn Davis (1940), yetikinlerin ve ocukken bunun da

eilimlere deien

kilitlendiklerini koullarn

deerlendirmelerini

olanaksz hale getirmese bile kuak atmasna yol atn savundu. Benedict (1938), yetikinlerin bamsz, ocuklarn baml olduunu ve yetikinin ocuun gelien bamszlyla baakma konusundaki

yetersizliinin kuak atmasnn nedeni olduunu belirtti. Margaret Mead (1970), hzla deien kltrde kklemi dnce alkanlklarndan bamsz olan ocuklarn, yeni
42

ve deien teknolojiye yetikinlerden daha iyi uyum salama yeteneinde olduunu ileri srd. Yetikin katlna zt den ocuk esneklii imgesi bazen yanl yorumlanmaktadr. Antropologlar, dorudan aile iindeki deiime Aile deil bir toplumdaki dier deiime bir yere

deinmektedirler.

yerden

tandnda ocuklar bu deiiklikten daha fazla zarar grmektedir; boanma yetikinler iin zor iken ocuklar iin kesinlikle daha zor olmaktadr. ocuklar aile iindeki deiime yetikinlerden daha zor uyum salamaktadr. ocuklar tutarllk, duraanlk ve gven ararken,

yetikinler yeni deneyimler ve serven peinde koarlar. ocuklar aile iindeki deiime yetikinlerden daha zor uyum salarlar; fakat -sosyal bilimcilerin toplumdaki deiime ilikin grlerinin yanl uygulamalaryla

beslenen- tam tersi bir imge egemen olmakta ve yanl eitime katkda bulunmaktadr. Erken ocukluk eitimine bilgisayarlarn girmesi ve programlamann kk ocuklara retilmesi, bu esnek ocuk imgesinin dorudan ortaya kan bir sonucudur. Bu imge, belirli bir konuyu renmenin zihinsel yetenekleri keskinletirdiini savunan formel disiplin kavramna
43

kadar uzanmaktadr. Kk ocuklar dil yeteneini ilerletecei dncesiyle Latince ve Yunanca, akl

yrtme glerini gelitirmek iin de geometri rendiler. ocuklar, yetikinlerden aa kalmamak zere,

programlamay

bilmeksizin

bilgisayarlarla

alabilmektedir. Bilgisayarn nasl programlanacan bilmek iyidir; ancak bilgisayar kullanmasn bilmek iin srarl olmak, ocuklarn bu teknolojiyi kullanmadaki ilgilerini azaltma riskine yol aar. Artk bilgisayarlar evremizin bir parasdr ve kk ocuklarn snflarnda bilgisayarlarn bulunmasnn anlam vardr. Gerek sorun, ocuklar iin iyi ve geliime uygun yazlmlar bulmaktr. Gnmzde artk bu tr (Delta izimi gibi) programlar mevcuttur. Baz ocuklarn bu

bilgisayarlara doal bir yatknl vardr ve bilgisayar banda ok uzun bir sre geirebilirler. Dierlerinin byle bir eilimi olmayabilir ve bu ocuklarn bilgisayar kullanma ya da kullanmama hakkna sahip olmas gerekir. Saknmamz gereken ey ise, kk ocuklara bilgisayar baarl bir biimde kullanabilmeden nce programlamay retmemiz gerektii biimdeki yanl ynlenmi fikirdir. Bilgisayar kullanan benim gibi birok yetikin
44

programlama hakknda hibir ey bilmemektedir ve byk bir olaslkla renmeyecektir de. Buradaki risk,

ocuklarn bilgisayarlarn baka neler yapabileceini grme ansna sahip olmadan heveslerini yitirmeleridir. Programlama zerindeki gl vurgu yanl eitimin, ocuklar bir ama olmakszn riske atmann iyi bir rneidir. Benzer ekilde, kk ocuklar nkleer savan tehlikeleri konusunda bilgilendirecek programlar hakknda sk sk fikrim sorulmaktadr. Herhalde, bu dncenin ocuklara erken yalarda aklanmas gerekir, bylece ocuklar nkleer bir felaketle karlarlarsa ya da karlatklarnda bunun iin daha iyi hazrlanm

olacaklardr. Bu sarsc varsaym kabul etsek bile, biyolojik lm kavram bile olmayan ocuklarn, nkleer sava kavramnn ve kendilerini yok edecek nkleer silahlarn gcnn tamamen yabancs olduunun

farknda olmamz gerekir. Son zamanlarda ortaya atlan kk ocuklara A DS hakknda da bilgi verilmesi nerisi, yanl ekilde yerlemi esnek ocuk imgesinden

kaynaklanmaktadr.
45

Kesin olarak belirtilirse, ocuklar nceden varolan fikirlerle ve kavramlarla zrl hale getirilmedii lde taze rencilerdir; ancak bu, ocuklarn her eyi ve herhangi bir eyi renmek iin hazr olduu anlamna gelmez. ocuklarn renmeye aklklar snrldr ve bu snrllklarn farknda olmamz gerekir. Her eyin yeri ve zaman vardr; erken ocukluk eitimi, ocuklara

bilgisayar programlamann, nkleer sava tehdidinin veya A DSin tehlikelerinin retilmesinin ne yeri ne de zamandr.

Yetenekli bebek Belki de en yaygn ve zararl ada ocuk imgesi 1960larda psikologlarn yazlaryla zendirilmi olandr. Birok yazar, eitim sisteminin yetersizliine, insan haklar hareketine ve yoksullua kar savaa ilikin grlerini dile getirirken bu hatalar ortadan kaldracak -bunlar erken bir yata ortadan kaldracak- bir ocukluk grn dile getirdi. Bu yazarlar, ocuklara sadece yeterince erken ulalabilirsek tm hatalarn

dzeltilebileceini belirttiler. Bunun sonucu, ocuklarn akademik becerileri renmek iin gerekten sahip
46

olduklarndan daha byk kapasiteye sahip olduklar ocuun gemii gznne alnmakszn- yeni bir bebek ve kk ocuk imgesiydi. Tm kk ocuklarn zihinsel yetenekleri olmasna ve dnmelerinin desteklenmesi gerekmesine karn, geliimin psikolojik evresi her zaman gznne alnmaldr. Jerome Bruner (1962) Eitim Sreci adl kitabnda imdi nlenen u hipotezini ortaya atmtr: Her ocua, her konuyu, her yata, uygun bir zihinsel yolla

retebilirsiniz. Bruner aslnda eitim programclarna sesleniyordu ve byk bir olaslkla hipotezinin halk tarafndan bir hipotez olarak deil bir gerek olarak kabul edileceini tam olarak deerlendirememiti. Bu hipotez ayn zamanda kk bir ocua her eyi retebilirsiniz duyurusuyla anababalara filer pazarlayan giriimcilerin parolas haline de geldi. Ancak bu doru mudur? Bu, eer ya ocuu ya da konuyu yeniden tanmlarsanz dorudur. 1960larn

program hazrlayclar, Beberman veya

linois niversitesindeki Max Robert Karplus ancak gibi

Berkeleydeki konularn

akademisyenler ocuklar

biliyorlar, Bu

kk
47

tanmyorlard.

akademisyenlerin

gelitirdikleri

program

aslnda

ocuklarn

gerek

yeteneklerini yeniden tanmlamtr. rnein, deiken tabanl aritmetiin on tabanl aritmetikten daha kolay olduu sylendi, ancak anababalarn bile deiken tabanl aritmetikle ilgili sorunlar oldu! Akademisyenler, ayn zamanda ocuklarn matematii eer bir dil gibi sunulursa daha iyi renebileceklerini iddia ettiler. 2+2nin toplam nedir? sorusunun yantlanmas yerine ocuklara Bu cmleyi dzeltin diye soruldu. Buradaki hata, bir konunun uzman iin basit olan eyin, acemi iin basit olanla kartrlmasndan

kaynaklanmaktadr. Basitlik, bir beceriyi ya da disiplini renmenin balang noktas deil ancak sonucudur. Okumay rendikten sonra okumak kolaydr, ama yeni baladnzda bu kolay olmaktan uzaktr. Bir kere on tabanl aritmetii rendikten sonra ok tabanl aritmetii renmek kolay olabilir, ancak on tabanly renmedike ok tabanl kolay deildir. Eer dili ve matematii tamamen kavradysanz dilin matematikle ilgisini anlamak kolaydr, ancak kavramadysanz bu kolay deildir. Yetikinler olarak bizim iin sonu olann ocuklar iin
48

balang noktas olmas gerektiini varsayma tehlikesinin her zaman farknda olmamz gerekmektedir. Brunerin hipotezinin dier bir yn, retilecek konunun yeniden tanmlanmasn gerektirmekteydi. Bir bebein kartlara tepkide bulunduunda okuduu veya matematik ilemi yapt syleniyorsa, bu ders konular esasl biimde yeniden tanmlanm demektir. rnein 100 kiloyu parmaklarmn zerinde dengede tutacam sylesem bana inanmazdnz. 3x5 boyutlarnda bir kart alp zerine 100 kilo yazdm farzedin. imdi kart parmamn zerine koyuyorum ve ite 100 kiloyu parmamn zerinde tutuyorum. Bebeklere okuma ve matematik retmeyi iddia etmek de ayndr; okuma ve matematik ile ifade edilmek istenen eyin yeniden tanmlanmasyla baarlan bir el abukluu hilesidir. nsanlar bu hile ile kandrlmakta ve ocuklarna gerekten bu konular rettiklerini sanmaktadrlar; bu hilenin bir baka olumsuz sonucu vardr: Ders konusunu yeniden tanmlamak, Fileri onun iki anlalmasn okuyan daha da

kolaylatrr.

yanda

ocuun

anababas ocuun dhi olarak yetitiini sanmaktadr;

49

ama sonuta hayal krklna urayacaklardr. Ne yazk ki, bir ii kolaylatrmak ocuklar daha zeki yapmaz. Yetenekli bebek imgesine bir baka katk da, zeka blm (ZB) verilerinin istatistiksel zetlerine dayanarak, drt yandakilerin zihinsel yeteneklerinin yarsn

kazandklarn ve bu durumun kk ocuklara formel eitim uygulamamz gerektirdiini, nk eer bunu yapmazsak zihinsel geliimin bu olaanst dnemini kaybedeceimizi savunan eitim psikolou Benjamin Bloomdan (1964) gelmektedir. Kk ocuklarn zekalar ok hzl gelimekte olduu iin onlara retebileceiniz kadar ok ey retmelisiniz fikri ada halk bilgeliinin bir paras olmu ve amzn ocuk imgesine kkl bir biimde yerlemitir. Ancak bu doru mudur? Bloom, zihinsel geliimden deil, test verilerinden sz etmektedir. Bebekler ve kk ocuklar test zmede iyi olmadklar iin onlarn zeka testi performanslar daha sonraki test performanslarnn iyi bir gstergesi deildir. Ancak, bir ocuk 4 yanda szel olarak kendini ifade edebilmekte, dikkatini

younlatrmak iin yeterli yetenee sahip olmakta ve ocuun test performans gerek yeteneinin daha iyi bir
50

gstergesi olmaktadr. 4 yandaki bir ocuun ald test puanndan 17 yanda alaca test puann % 50 kesinlikle kestirebilirsiniz ve ocuun 4 yanda tm zihinsel yeteneklerinin % 50sini kazand ile sylenmek istenen de budur. Yoksa bunun anlam ocuun 4 yanda ileride sahip olaca bilgi, beceri ve deerlerin yarsn kazanaca deildir. Eer bir ocuk 4 yanda 100 ZB puan alrsa 17 yanda 200 ZB puan alaca anlamnda deildir. Bir ocuun 4 yandayken 17 yanda olacandan daha iyi bir renici olaca anlamnda da deildir. Yaamn ilk yllarnda zihinsel geliimin hzl olduunu kabul etsek bile, ocuklarn bu yllarda mutlaka, retmen ynelimli eitimden yarar salayaca sonucunu dnemlerinde besleyecek ocuklar uyarclar karmamalyz. kendilerini ararlar. Hzl geliim olarak gzlem

zihinsel

ocuklara,

yapacak, aratracak, evirip evirecek ve hakknda konuacak, yazacak, dnecek malzemeler asndan zengin bir evre salayarak en iyi ekilde yardm edebiliriz. Byme mevsiminde budama yapmamalsnz. ada yetenekli bebek imgesine katkda bulunan nc bir yazar J. McV. Hunttur. Hunt, Zeka ve
51

Deneyim (1961) adl kitabnda bir dizi kant incelemi ve zekann esnek olduu sonucuna varmtr; adalarnn zekay sabit ve deimez olarak grme yanlgsna dtklerini ileri srmtr. Ancak hibir nl psikolog zekann sabit olduunu iddia etmedi. rnein, Florence Goodenough (1954) evresel etmenlerin bireyin ZBnn % 20 ile % 40n etkilediine ilikin kantlar olduuna iaret etmiti. Ancak, 1960lara kadar psikologlar daha ok evresel potansiyellerini en st dzeyde kulland varsaylan orta snf ocuklaryla ilgilendiler. Ne zaman ki dikkat optimal evresel girdilerden daha azna sahip dk geliri olan ocuklara ynelmitir, ite o zaman evresel girdinin nemi ilgi konusu olmutur. u

benzetmeyi ele alalm: Az beslenmi bir grup ocua tam kalorili, iyi dengelenmi bir diyet uyguladnz dnn. Bu tr ocuklarn hem boy hem de kilo olarak geliecei kesindir; ama, zaten tam kalorili, iyi dengelenmi bir diyetle beslenen ocuklar benzer gelimeyi

gstermeyecektir. Gelitirilmi programlarn potansiyel yararlar nceki evrenin niteliine baldr.

52

Zekann esneklii fikri, uygun uyarc programlarla daha parlak bir ocua sahip olabilecekleri veya ocuklarnn ZBn ykseltebilecekleri sylenen

anababalar arasnda ortak bir geerlik kazanmtr. Kendileriyle konuulan, oyun oynanan, kendilerine kitap okunan, nesneler ocuklarn yani baklacak, dinlenecek bir ve aratracak byyen sembolik

asndan reete

zengin

evrede ve

altrmalardan

malzemelerden ek bir yarar salayacan gsteren hibir kant yoktur. Olsayd bile, bugnn orta snf ocuklarnn birou az deil ama fazla uyarlmaktadr. ocuk imgesine en son katkda bulunan kii bir psikolog deil bir tarihidir. Philip Aries ocukluun Yzyllar (1962) adl kitabnda ocukluun toplumsal bir icat olduunu ve ocuklarn ayn yetikinler gibi

betimlendii ve kendilerine yetikinlere davranld gibi davranld Ortaada byle bir kavram olmadn savunmutur. Bunun dourgusu ise iki yzyldr ocuklara ar bir zen gstermemiz, onlar bebekletirmemiz ve onlarn gerek beceri ve yeteneklerini gzard etmemiz olmutur. Bu iddia bebeklerin yeteneklerine ilikin dier
53

dncelere ok iyi uymu ve ona tarihsel bir boyut kazandrmtr. ocukluk a tarihilerinden gnmze daha yakn olanlar, rnein Pollack (1983) Ariesin hakl olmadn gstermitir. ocukluk kavramnn olmad dnemler olarak tanmlanan alarda bile, anababalarn tuttuu gnlkler, anababalarn ocuklarn kendilerinden farkl olduunu ve onlara farkl davranlmas gerektiini takdir ettiklerini gstermitir. Hatta 16. yy. yazar Sir Francis Bacon hogrnn deerinden ve bir ocua yeterli hogr gstermemenin olumsuz etkilerinden sz

etmitir. Bacon, insanlarn czdanlarna deil ocuklarna sz geirdiklerinde bunun en iyi kantn grebileceklerini ileri srmtr. Bu drt fikir -bir ocua her konuyu her yata retebilirsiniz; ocuklar (yaamn ilk yllarndaki hzl zihinsel geliime bal olarak) zihinsel kapasitelerinin yarsn drt yana kadar kazanrlar; ZB esnektir; ocukluk bir icattr-, bu fikirlerin hepsi ocuk yeteneinin yeni bir imgesini oluturmak zere 1960larda ortaya kmtr. 60l ve 70li yllardaki aratrmaclar, byk lde teknolojideki ilerlemeler sayesinde ocuklarn
54

algsal, bilisel ve dilsel yeteneklerinin daha nce belirlenmi olandan daha ileri olduunu saptayabildiler. rnein, fetsn bile annesinin sesini dier seslerden ayrt edebildii bulundu. Bu aratrmalar yaynlayan aratrmaclar, bunlarn daha erken eitim vermek iin hakl bir neden olarak kullanlmasn amalamadlar. Gerekten de bir aratrmac, almasnn doumncesi niversite iin temel olarak kullanldn

rendiinde acele ettirilmi fets hakknda bir makale yaynlad. Bylece, yetenekli ocuk imgesinin, ocuun

yeteneini olduundan dk deerlendiren imgeye kar kmasna karn, yeni imge dier u noktaya kayd. Dk gelirli ocuklarn koullarn gelitirmeyi amalayan fikirler, ortasnf anababalar tarafndan kabul grm ve bugn kk ocuklarn yanl eitimi iin dayanak oluturmutur. Gemite olduu gibi sadece ocuk-merkezli erken ocukluk eitiminin deerini savunmak zorunda deiliz, fakat ayn zamanda erken ocukluk esnekliine ve yeteneine ilikin kavramlar kullanlmas gerektii
55

biimiyle ortaya karmak, yani kk ocuklarn gerekte

nasl bydklerinin ve rendiklerinin arptlmasn engellemek iin de aba gstermemiz gerekmektedir.

Gelecein mgeleri
Yukarda anahatlaryla anlattm ksa tariheye dayanarak bugnn yanl ocuk imgelerinin yarnn ayn derecede yanl imgeleriyle deitirileceini mantkl olarak karsayabiliriz. Kristal bir krem yok, ancak tarihin bir ndeyi olduuna ve tarihte herhangi bir noktadaki ocuk imgesinin daima baskn olan anababa

gereksinmelerini ve bu geliim ann savunmalarn karladna ilikin bir inancm var. O halde imdi gelecekteki anababalarn gereksinmelerinin ne olacan ve gereksinmelerin yeni ocuk imgesine nasl

yanstlacan sormamz gerekmektedir. Nfusumuzun yzde 70inden fazlasnn hizmet ve bilgi iinde olmas nedeniyle toplumumuzun imdiden hizmet ve bilgi toplumu olduunu syleyebiliriz. En sonunda, gereksinimi olan tm kk ocuklara yksek nitelikli ocuk bakm salayacamza ve bebeklere ve kk ocuklara bakm salayanlarn saygn bir konum
56

kazanp

kendilerine

yeterli

cretin

deneceine

inanyorum. Dier insanlarn ocuklarna bakp onlar yetitirecek profesyonel anababalarn bile olacana inanyorum. Bu, hemen ve ok fazla almadan ve sknt ekmeden gerekleecek bir ey deil, ancak bu noktaya ulaacamza inanyorum. imdi ne olacak? Esnek zekal, yetenekli ocuk imgesinin sresi dolduunda hangi yeni imge ortaya kacak? Ne tr bir ocuk imgesi yarnn anababasnn gereksinmelerini karlayacak? Eer bugnk eilimler devam ederse, anababalar imdiye kadar olduundan daha az zaman anababalk yaparak geireceklerdir. Zihinsel adan yetenekli ocuk imgesine, anababalar artk bu konuda kendilerini sulu veya rahatsz

hissetmedii zaman gereksinim kalmayacaktr. Onun yerine toplumsal bilge ve kendi kendine yeterli ocuk imgesi ortaya kacaktr. Bilgi ve hizmet toplumunda bunlar mutlaka olmas gereken zelliklerdir. Bunun ipularn oktan toplumsal bili zerindeki vurguda grmekteyiz. Psikologlar, Piagetin hakl olmadna, bebeklerin ve kk ocuklarn toplumsal adan
57

sandmzdan ok daha becerikli olduklarna iaret etmek iin sabrszlanyorlar. ocuklar toplumsal olarak bizim farkna

varabildiimizden ok daha gelimi ve kendi kendine yeterli olsalar bile, toplumsal adan, toplumsal bilge imgesinin inanmamz Bu salayaca bir kez kadar daha yeterli kendini

olmayacaklardr.

dng

yineleyecektir: Erken ocukluk eitimcilerinin sonraki kua, bu yeni imgenin slogan olabilecek bilgisayar terimini, toplumsal etkileim konusunda uzman sistem terimini kullanarak yeni ocuk imgesine kar kacaktr. Sonraki kuak, salam erken ocukluk eitiminin

deerlerini bir kez daha ortaya atacaktr. Bylece, erken ocukluk eitimcileri olarak

grevlerimiz hi bitmeyecektir. Her kuak yeni bir kar k ve yeni bir sava dourmaktadr ve bu hibir zaman gerekten kazanamayacamz bir savatr, nk her yeni kuak ayn hatalar yapmaya mahkumdur; yine de eer savamazsak bu, mutlaka kaybedeceimiz bir savatr. Erken ocukluk eitiminin iinde olanlar iin, bu sava kesinlikle mcadele etmeye deer ve eer gn gelmeden ekilecek olursak sava srdrecek, her
58

zaman iin ocuklarn mutluluuna tamamen kendini adam bakalarnn olduunu bilerek rahat edebiliriz.

Kaynaklar Aries, P. (1962). Centuries of childhood. New York: Knopf. Benedict, R. (1938). Continuities and discontinuities in cultural conditioning. Psychiatry, 1, 161-167. Bloom, B. (1964). Stability and change in human behavior. New York: Wiley. Bruner, J. (1962). The process of education. Cambridge, MA: Harvard University Press. Davis, K. (1940). The sociology of parent-youth conflict. American Sociological Review, 5, 523-525. Freud, S. (1905). Three essays on sexuality. New York: Basic Froebel, F. (1893). The education of man. New York: Appleton.

59

Goodenough, F. (1954). The measurement of mental healt in children. In L. Carmichael (yay.), Manual of child psychology (pp. 75-76) iinde. New York: Knopf. Hunt, J. McV. (1961). Intelligence and experience. New York: Ronald. Mead, M. (1970). Culture and commitment. New York: Natural History Press/Doubleday. Pestalozzi, J.H. (1898). How Gertrude teaches her children. Syracuse, NY: C.W. Badeen. Pollack, L. (1893). Forgotten children. Cambridge: Cambridge University Press. Rousseau, J.J. (1955). Emile (ev. B. Foxley). New York: Dutton. ____________________________ Bu denemenin zgn versiyonu Young Children, (1987), 42(4), 6-11de yaynlanmtr.

60

Piaget ve Montessori Snfta

Ne tr olursa olsun, snfii uygulamas belirli bir ocuk kavramnn kabul edilmesini n koul olarak gerektirir. Bu deneme Piaget ve Montessorinin ocuk anlaylarnn drt bileenini ve bunlar izleyen eitim uygulamalarnn rneklerini vermektedir. Geenlerde iki farkl Montessori snfn ziyaret edip gzlem yapma ansn elde ettim. Biri dierine hi benzemiyordu. Snflarn birinde erkek ocuklar genellikle pembe kule iin kullanlan bloklarla tren yapyorlard (gittike klen pembe bloklar genellikle bir kule ina etmek iin kullanlr; en byk blok en alta ve gittike klen bloklar ste konulur; pembe kule byklk ilikilerini retmek iin kullanlr). retmenler ocuklar gzlemliyorlar, ancak onlarn iine karmyorlard, nk erkek ocuklar yaptklar ie iyice dalmlard. Dier snfta da benzer eyler olmaktayd, ancak bu snftaki retmen ocuklarn iine karmaktayd. Bir retmen bloklarla nasl kule ina edileceini gsterip, bir kule ina etmedike bloklar dar gtremeyeceklerini syledi.
61

Konuya yukardaki rnekle balyorum; nk bu, ocuk ve renme anlaylarmz ile snfii

uygulamalarmz arasndaki yakn ilikiyi gstermektedir. Konuyu kuramsal adan ele alacak olursak her iki retmen davrannda da yeterli hakllk bulabiliriz. Eer bir ocuun kendi kendine ynlendirdii etkinliklerden bilgi edindiini kabul edersek, ocuklarn malzemeleri kendi yntemleriyle evirip evirmelerine izin vermek bir anlam ifade eder. Dier yandan, malzemeleri belli bir tarzda kullanmak baka tarzlarda kullanmaktan daha yararl ise, ocuklarn malzemeleri baka ekillerde kullanmalarna engel olmann da bir anlam vardr. Ksacas, her trl snfii uygulamas, ocuklar ve ocuklarn nasl

rendikleri hakknda belirli bir dncenin nceden kabul edilmesini gerektirir.

Kendini-dzenleme yetenei olan ocuk

Montessori gibi Piaget de, ocuklarn malzemeleri kendi zihinsel geliimlerini besleyecek biimde kullanmak zere, kendi kendini dzenleme etkinlii iin gerekli
62

gizilgce sahip olduklarna inanr. Genellikle bir etkinliin yn, rgtlenmesi ve kendini dzeltmesi malzemelerle ilikilidir; ancak kendini-dzenleyici etkinliin mutlaka kendiliinden ortaya kan bir etkinlik olmadn, etkinliin potansiyel bir biimi olduunu anlamamz gerekmektedir. Bir ocuun kendini-dzenleyici bir etkinlie girip

girmeyecei, ocuun gemiine ve evresel etmenlere baldr. Bu bant biyolojideki tepki normuna benzer. rnein, baz tr bceklerin krmzdan siyaha kadar uzanan bir gz rengi potansiyeli vardr. Bcein sonuta hangi gz rengine sahip olaca bcein iinde byd evreye baldr. Buna benzer bir olgu da insanlar iin sz konusudur. rnein, astm potansiyeli olan bir ocuk Arizonada doar ve byrse hibir astm semptomu gstermez. Ancak bu ocuk Amerikann dou kysna tanrsa semptomlar ortaya kabilir. Ayn ekilde ocuun da, sadece bazlar kendinidzenleyici zellie sahip bir dizi potansiyel davran vardr. rnein ocuklar, kendine zarar verici veya bakalarna zarar verici davranlara girebilirler. Temel kavramlar kazandktan sonra bloklarla kule ina eden bir ocuk belki de savunucu kanma davran sergiliyordur.
63

Bloklar arkadalarna saldrmak iin fze olarak kullanan ocuk da kendini-dzenleyici davrana girmiyordur. Ksacas Montessori gibi Piaget iin de kendini-

dzenleyici etkinlik ocuklarn giriebildikleri birok olas etkinlikten sadece birisidir. Bana gre Montessorinin dehas, baz evrelerin (nceden hazrlanm evrelerin) kendini-dzenleme

davrann ortaya karp desteklemek iin gerekli olduu anlaynda en iyi biimde sergilenmitir. Montessorinin kendini-dzenleme davrann desteklemek iin kefettii ve icat ettii malzemeler, tm eitim malzemeleri iin harika modeller oluturmaktadr. Ancak kendini-

dzenleme davrann desteklemek iin sadece evrenin kendisi yeterli olmayabilir. Baz ocuklar, ya kendinidzenlemeyi engelleyen ya da ocuklara ok fazla zgrln tannd evrelerden gelmektedir. Bu tr ocuklar, yeni evreden, bu yeni evrenin kendi gelmi olduklar evreye benzer olduunu dnmedike yarar salayamamaktadrlar. imdi tekrar, ocuklarn iinde bulunduklar ortamda kendini-dzenleme yeteneine sahip olduklarn ve bu nedenle retmenlerin tepkilerinin ocua ilikin
64

farkllaan kavramlarnn ilevi olduunu varsaydm balang rneine geri dnelim. Yine de her iki retmen, baz ocuklarn kendini-dzenlemeye

giriebilmeleri iin dierlerinden daha fazla yardma gereksinim duyabilmeleri nedeniyle, ne tr ocuklarn kule bloklaryla oynadna bal olarak iki yoldan birinde olduu gibi davranacaktr. Potansiyel olarak kendini-dzenleyen bir ocuk anlayna sahip olmak, ocuun davranlarn

ayarlamaya ynelik bir dizi retmen giriimine olanak verir. Bunu farkl bir biimde ifade etmenin yolu kendinidzenlemenin renilmi davran olduunu sylemektir. Bize gelen ocuklarn bazlar oka kendini-dzenleme deneyimi geirmilerdi ve kendi kendilerine renmek iin sorumluluk almaya hazrdlar. Dierleri bu alanda yardma gereksinim duymakta ve en azndan balangta

retmenin ynlendirmesini gerektirmektedirler. Benim bu konuyu renmem zor yoldan oldu. Rochester niversitesinde bir laboratuvar okulu olan Mt. Hope Okuluna ilk baladmzda, ocuklardan hemen kendi alma planlarn yapmalarn istedim.
65

Yapamadlar. Bu ocuklar kararlarn bakalar tarafndan

alnd ortamlardan gelmilerdi ve kendi eitimleri iin sorumluluk almaya hazr deillerdi. Ders ylna gerekten de ok sk bir biimde baladk. ocuklar, tuvalete gitmek veya su imek iin bile izin almak zorundaydlar. ocuklar kurallar ve kontrolleri iselletirmeye baladka derece derece onlar serbest brakmaya baladk. Yl sonuna kadar ocuklar tamamen kendi kendilerine alyorlard. Montessorinin ocuun doasn gereinden fazla vurgulam ve toplumsal koullarn nemine yeterince deinmemi olabileceini sylediim zaman Montessoriyi yermi olduumu dnmyorum. Aslnda modern biyoloji ve genetik bilimi bize sadece bir tane deil ama birok ocuk doasnn olduunu gstermektedir. Hangisinin ortaya kaca ocuun iinde yetitii evreye baldr. Montessorinin ocuun doas olarak farkna vard, gerekte belki de ocuun tepki normunun en ansl ve salkl ifadesidir. O halde, bir ocuun davran genlerinin

sabitlemi bir ifadesi deildir ve yeni evresel koullarla deiebilmektedir. Bu gerein olumlu ve olumsuz dourgular vardr. Bu, ocuklarn kendini-dzenlemeyi
66

renebilecekleri zamanda

anlamn ocuklarn

tamaktadr,

fakat

ayn

kendini-dzenlemeyi

renemeyecei anlamna da gelmektedir. Kaltmdan geriye dnn derecesi snrldr, ama deiim de mmkndr. Bu tartmadan sonra umarm benim evreci olduumu dnmeyeceksiniz. ocuun genetik

mirasnn nemine olan inancm devam ediyor, ama bu mirasn hangi ynlerinin ortaya ktnn, byk oranda ocuun yetitirildii belirli evreye dayandnn da farkndaym. Kk sadece ocuklarn okulda geirdikleri zamann ayrlmas

kendini-dzenleme

etkinliklerine

gerektiini sylemediimi ltfen anlayn. ocuklar, birok eyi baka yollarla renme gereksinimi duyarlar.

Szcklerin temsil ettii kavramlar deil ama szckler taklit ile renilir ve bu renme deerlidir. Toplumsal etkileim iin gerekli olan kurallar da kendini-

dzenleyici etkinliklerin dnda farkl yollarla renilmek zorundadr. Ksacas, kk ocuklar iin uygun olan birok farkl renme biimi vardr ve hepsi yararl ve nemlidir. Ancak kk ocuklarda kendini-dzenleyici
67

etkinliklerin dier renme biimlerinden ok daha fazla zerinde durulmas gerektiine inanyorum.

Bilisel Yabanc Olarak ocuk

Piagetin ocuk anlaynn ikinci bileeni ocuun bilisel bir yabanc olduudur. Kk ocuklar

yetikinlerin dnd gibi dnmezler ve bu durum yanl veya kt deildir; bu, sadece farkl veya yabancdr. Bunu size aklayaym. Geenlerde Mt. Hope Okulundaki kobay domuzlardan biri ld. ocuklar ok zldler ve retmenler de onlarn zntlerini

hafifletmek iin bir cenaze treni dzenleyip kobay domuzu imenliin glge bir yerine gmdler. Birok ocuk (7 ile 9 ya arasnda olanlar) domuza, onun yalnz kalmayacan umduklarn ve ksa zamanda geri Bu dneceini ocuklar,

belirten

notlar

yazdlar.

yetikinlerin lm kavramna sahip deildi. Yetikinlerin kalc bir sonu olan lm kavram ocuklara nasl yabanc geliyorsa, ocuklarn geici bir durum olan lm kavram da bize yabancdr.

68

ocuun bilisel bir yabanc olduunun bilinmesi onun farkl bir dil konutuu dourgusunu beraberinde getirmektedir. Elbette ki ocuklar ngilizce szckleri ve ngilizcenin gramerini kullanyorlar, ancak ayn zamanda kendi szcklerini de yaratyorlar (rnein evrak antasn babann i czdan veya by dudak ka olarak

adlandryorlar) ve szckleri yetikinlerin yaptndan farkl kullanyorlar. Bu adan baktmzda ocuk ayn zamanda dilsel yabancdr. ocuklar yabanc bir lkeden gelen bir insan gibi dil hatalar yaparlar ve anadillerini yetikinlerden daha farkl yorumlarlar. Snfii uygulama asndan bilisel ve dilsel bir yabanc olarak ocuk kavramnn nemli dourgular vardr. Bu, temel olarak, ocuun bilgisi veya anlay gznne alndnda imdiye kadar kabul edilen hibir eyi olduu gibi kabul edemeyeceimiz anlamna

gelmektedir. Deneyimlerime gre bu, retmenler iin kabul edilmesi ve kabul edildikten sonra da uygulamas ok zor tek kuraldr. Bu kurala uymamak belki de verimsiz eitim uygulamalarnn en nemli nedenidir. Bu gl yarglarn geniletilerek ayrntl bir biimde aklanmas gerekmektedir. Hibir ekilde ocuun
69

gerek yeteneklerini ve bilgisini olduundan dk deerlendirip kmseyeceimizi sylemediim gibi,

ocuklarla onlarn dzeyine inip ocuk gibi konumamz gerektiini de kastetmedim. Sylemek istediim bunun tam tersi. ocuklarla, yabanc bir lkeden gelen akll insanlarla kuracamz trde bir iliki kurmamz

gerekmektedir. letiim iin zemin hazrlamak ve eitime nereden balayacamz belirlemek amacyla onlarn ne bildiini, olaylar nasl algladklarn anlamak iin

uramamz gerekmektedir. Parantez ierisinde rencinin ne bildiini ve anladn gznne alma eiliminin sadece erken ocuklukla ve ilkokul retmenleriyle snrl olmadn belirtmem gerekiyor. Profesrlerin ekonomi, istatistik veya baka bir konuyu rettikleri birok niversite dersine katldm ve bu profesrlerin rencilerinin bilgi ve anlaylarna ilikin ok fazla beklentileri olduundan emin oldum. retmenin, anlama retmeye dzeylerini balamadan nce,

rencilerinin

deerlendirmeme

baarszl bir eit eitimsel benmerkezliliktir; yani rencinin, renilecek malzemeyi renmek iin hazr
70

veya donanm olup olmadn deerlendirmeksizin retme eilimi. Eitim etkinliklerine girimeden nce, ocuklarn hangi dzeyde olduklarn anlama fikri Montessoriye olduu kadar Piagete de aittir. Belki de benim eilimimi yanstmas nedeniyle Montessoriyi okuduumda beni en ok etkileyen Montessorinun ocuu n plana alp, yntemi ikincil olarak ele almas olmutur. Ancak, bizim doal eilimimiz bu ncelikleri tersine evirmek gibi grnmektedir. Yeni yntemlere olan gereksinmemizi ocuu dikkatle gzlemlemenin nne koyuyoruz. Etkili eitimin bedeli srekli gzlemdir. ocuklar birinci,

yntemi ikinci sraya koymay renirsek ocuklarn bilgisini ve anlayn hafife almam oluruz.

Mantksal Dnr Olarak ocuk

Eer retmenin ilk grevi ocuklar gzlemlemekse bu gzlemler eitim iin yararl olabilecek biimde nasl yrtlebilir? Bu alanda Piagetin ocuk
71

anlaynn mantksal dnr olarak ifade edebileceimiz dier bir bileeninden yararlanabiliriz. Kk ocuklar gzlemlerken ipularn Montessoriden ve kurammz Piagetten alabiliriz. Montessori, ocuklar onlar iin kullanlabilir hale getirdii malzemelerle etkileim

iindeyken gzlemledi ve ocuklarn bu malzemeleri kullanrken izledikleri srann tam ve ayrntl betimlemesini yapt. rnein, ocuklarn okumadan nce yaz

yazdklarn, kitaplar okumadan nce de posterleri ve tabelalar okuduklarn gzlemledi. Bu gzlemleri retim dnemlerinin ipular olarak kulland. Piagetin Montessorinin ocuun yapm dnme olduu anlaynn, ne ne de

gzlemlere,

amzda retmenler tarafndan yaplan gzlemlere katks olmamasna karn, onun fikirleri gzlemlenmi davranlarn tam olarak anlalmasn salamtr. Eer bir dilbilim benzetmesi kullanacak olursak, Montessorinin yzeysel yapy yani davrann srasn gzlemlerken, Piagetin derin yapy yani ocuun yzeydeki yatan

davranlarn mantksal

belirleyip yetenekleri

dzenleyen aratrdn

temelde

sylediimde,
72

Montessorinin deerini kmsemiyorum.

Piagetci analizlerin Montessorici gzlemlere neler katabileceini gstermek iin derin yapnn yzeysel yap ile nasl etkileim iinde olduuna ilikin bir ift rnek verelim. retmenin benzer ekilleri kmelere ayrarak, ancak farkl ekilleri ayr bir kme yerine her ekil tr iin ayr olmak zere bir daire iine yerletirerek snflama rneini izleyen ocuu ele alalm. Bu davran nasl yorumlayacaz? Montessori, hakl olarak, bu tr

dzenlemelerin doru snflamay gerektirdii sonucuna varabilirdi. Piaget ise snflamay doru yapmann, ele alnan ayn eklin hem ayr bir ekil hem de bir snf oluturan ekillerin yesi olduunun zihinsel olarak kavranmas iin ocua olanak salayan zihinsel ilemleri nkoul ekillerden olarak oluan gerektirdiini bir dizi ekleyecekti. kme yerine Farkl grafik

koleksiyonu izen bir ocuk, kavramsal bir snflamaya gre olmaktan ok ekillerin alglanmasna bal olarak gruplama yapma eilimini yanstmaktadr. Snfii gzlemlerinde, derin yap kavramnn olanak tand, ama yzeysel yap gzlemlerinin olanak

tanmad ey genellemedir. Eer bir ocuk ekle gre snflama yapamyorsa o zaman ocuun birok farkl
73

yoldan ortaya kabilecek bu ve buna benzer durumla ilgili genel bir sorunu olduunu biliyoruz demektir. rnein, eer bu ocua odada daha fazla erkek ocuk mu yoksa daha fazla ocuk mu olduu sorulacak olursa ocuun kzlardan daha fazla erkek ocuk var yantn vereceini kestirebiliriz. Buradaki derin yap sorunu, ekillere gre snflama yapma ile tamamen ayndr. Her iki rnekte de, ocuk bir eyin birden fazla snfa ait olabileceini anlamak zorundadr. ocuk, nesneleri ekillerine gre ayrrken, bir karenin hem krmz hem de kare olduunu grmek zorundadr. ocuk, snflama yaparken de bir kiinin ocuk ya da kz ocuk yada erkek ocuk olarak snflanabileceini anlamak zorundadr. Bir rnek daha verelim. Bir ocuun pembe kuleyi, tm bloklar doru byklk srasna gre dizerek ina ettiini dnn. Bu bize ocuun byklk ilikileri anlay hakknda neyi gsterir? Yzeysel olarak, bu bize ocuun sra saylarn, frncnn tezgahndaki keklere veya bir sergideki fotoraflara yaptrlan numaralarn trn kavradn gsterir. Bu numaralar srann dzenini gsterir, yoksa sralar arasndaki fark hakknda hibir ey sylemez. Birinci olarak sraya konmu fotoraf ikinci
74

olarak sraya konmu olandan iki kat daha iyi deildir. Sralamalar, sralanm olan nesneler arasndaki estetik farkn derecesi hakknda hibir ey sylemez. Ancak, bir ocuun ayn zamanda sadece

sralamay deil ama sralar arasndaki eit farklar belirlemek iin kullanlan ara saylara ilikin bir anlaya sahip olup olmadn renmek istediimizi dnn. Bu nemlidir, nk ara say kavram tm matematiksel hesaplamalar iin gerekli bir nkouldur (toplama ve karma ara say kavramn ierir). Ara say anlayn test etmek iin ek malzemelere, pembe kuledeki bloklarn arasna girebilecek byklkte bir dizi bloa gereksinim duyarz. Bu ikinci blok takm eklendiinde kule iki kat daha byyecektir, nk her bir yeni blok eskiden yerletirilmi iki bloun arasna girecektir. ocuk ilk pembe kuleyi tamamladktan sonra, ona ikinci blok setini verip, ocuktan bu bloklar kuleyi daha ykseltmek iin kullanmasn isteriz. lk pembe kuleyi ina ederken baarl olan birok ocuk, bu ek bloklar ekleyemeyecektir. Varolan kuleye ek bloklar eklemek, bir bloun hem bir stndeki bloktan byk hem de bir altndaki bloktan kk olduunun anlalmasn gerektirir.
75

Yeni bloklar ekleyemeyen ocuklar, ara say kavramna sahip deildir ve belki de kendilerinden matematik ilemi yapmalarnn istenmemesi gerekmektedir. Yeni bloklar doru bir biimde ekleyen ocuklar, ara say kavramna sahiptir ve bu nedenle saysal hesaplamalar iin

hazrdrlar. Bu malzemelerle rneklerde, etkileim Montessorinin iindeyken ocuun

gzlemlenmesine

verdii nemin, davrann derin yapsnn Piagetci analizlerle nasl birletirilebileceini gstermeye altm. Derin yap analizlerinin deeri, o andaki deney grevinin tesinde genellemelere olanak salamasnda ve birok malzemeyle etkileime girmek iin gerekli olan

yeteneklerin varln veya yokluunu ortaya koymasnda yatmaktadr. Buna bal olarak Piagetin mantksal dnr olarak ocuk anlay, Montessorinin bize rettii ocuk gzlem tekniklerine yeni bir boyut eklemektedir. Davrann derin yapsnn analizleriyle balantl olan bir noktaya daha deinmek istiyorum. Say

rneinde iaret ettiim gibi bir kavram birok farkl dzeyde ele alnabilir. Ne yazk ki bizim dilimiz, her zaman
76

bu

farkl

dzeylerdeki

kavramsallatrmalarn

ifade

edilmesine olanak tanmamaktadr. Buna okuma terimi iyi bir rnektir. Bakarak birka szcn ne olduunu sylemek, ifreleri zp anlayarak okumaktan farkl yetenekleri gerektirir, ancak her iki etkinlik de benzer yzeysel yaplarn altnda yatan farkl sreleri ayrt etme giriimi olmakszn okuma olarak nitelendirilir. Pembe kuleyi doru olarak ina eden iki ocuun farkl dzeylerde say anlayna sahip olmas gibi, birka szck okuyan iki ocuk da altta yatan farkl becerilere ve yeteneklere sahip olabilir. Bylece, Piagetci bir bak asyla davran ele aldmzda her zaman davrann altnda yatan yaplar aratrmalyz. Kullandmz ifadeye de dikkat etmeliyiz ve rnein ocuun saylar ve okumay bildiini sylemek yerine sra says kavramn kazandn ya da grsel bir szck daarcna sahip olduunu Eitimde syleyerek birok betimlemelerimizi alan, her aklamalyz. iki tarafn

tartma

savunucularnn farkl beceriler iin ayn szckleri veya ayn beceri iin farkl szckleri kullanmalar nedeniyle bo kalmtr.
77

Duygusal Vatanda Olarak ocuk

Piagetin ocuk anlaynn drdnc bileeni duygusal olanla ilikilidir. Eer ocuk bilisel bir yabanc ise ayn zamanda duygusal bir vatandatr da. Farkl bir biimde sylersek, ocuklar dnce olarak yetikinlerden ok farkldrlar, ancak duygusal adan bize ok

benzerler. Ne yazk ki, hem yetikin yabanclar hem de ocuklar sz konusu olduunda, bu ncl genellikle tersine eviririz. Yurt dnda irkin Amerikal hikayeleri nldr. nsanlar yurt dnda, lkelerinde hibir zaman yapamayacaklar biimde davranrlar. Bunun bir nedeni Amerikallarn yurt dnda yabanclarn kendileriyle ayn duygu ve gereksinmelere sahip olmadklarn

dnmeleridir. Bilisel dzlemde ise, herkesin ngilizce bildiini ya da bilmesi gerektiini ve kendilerinin sorularn ve isteklerini hemen anlamalar gerektiini varsayarlar. Yetikinler benzer bir ey ocuklarla ilgilenirken yukardakine genellikle

gerekleir.

Yetikinler,

syledikleri her eyi ocuklarn anlayacan, ancak ayn duygular paylaamayacaklarn sanrlar. Olum Paulu bir a iin ocuk doktoruna gtrdm hatrlyorum.
78

Doktor odaya girdi, tek bir szck sylemeden listeye bakt ve enjeksiyonu hazrlamak iin Paulun kolunu svamaya balad. Ben araya girdim ve ocukla konuup ona ne yapacan anlatmadan ona a yapamayacan syledim. Ancak bundan sonra doktor Paul ile konuma zahmetine girdi ve ona niin a yaptn, ann onun cann sadece bir an iin actacan syledi. Eer doktor bir yetikine a yapacak olsayd eminim ki benim alt yandaki oluma sylediinden ok daha fazla ey sylemek zorunda kalrd. ocuklarn duygularnn bizim kendi

duygularmzdan farkl olduunu kabul etme eilimi, eitimde olduka garip ekilde ortaya kar. Bu, dnme ve duygunun veya bilisel ve duygusal eitimin ayr ayr ele alnmas biiminde kendini gsterir. Deerlerin

netletirilmesi ve gereklik tedavisi gibi bir dizi duygusal eitim program vardr. Bu programlar nerenler ilk bata ne amalam olurlarsa olsunlar, gerekte bu programlar genellikle varolan eitim programlarna eklenecek bir ey olarak dnlmektedir. Bunun dourgusu ise udur: ocuklar okuma renirken, matematik ya da sosyal bilimler
79

alrken deerlerin duygular

bilisel

etkinliklere gibi

girerler;

ama rnein ilgilenirken Bylece biz

netletirilmesi ieren etkinlikte

konularla

bulunurlar.

yetikinler, ocuklar iin dnme etkinlikleri ile duygusal etkinlikler arasnda keskin bir ayrm olduunu dnrz. Kendimiz iin byle bir ayrm yapmayz. Kendi kendimize veya bakalarna dncelerimizin

duygularmzn etkisi altnda kaldn belirtmek iin ka kez Bu konu hakknda nesnel olmayacak Bir kadar sorunu

duygusalm

ifadesini

kullanmzdr.

zdmzde veya bir ii bitirdiimizde kendimizi iyi hissederiz, zemediimizde veya bitiremediimizde kt hissederiz. Bizi skc bir ii yapmak iin harekete geiren, para veya rn olsun iin sonunda elde edeceimiz zevk beklentisidir. Bu noktann zerinde daha fazla durmamz

gerekmiyor. Piagetci bak asna gre dnme ve duygu srp giden bir davrann sadece iki yndr. Snfta okuma yazma almalar yapan bir ocuk kapsle hapsedilmi dnme makinas olmaktan ok uzaktr. ocuklar okulda en azndan ilk balarda toplumsal bir dl iin alrlar. Hangi durumda olursa olsun
80

dnmenin arkasnda itici bir g vardr; bunun anlam dnmenin olduudur. ayrlmaz Bu bir biimde duygusal duygulara eitim bal fikrinin,

nedenle

dnmenin ve hissetmenin birbirinden ayr sreler olarak ele alnmasna yol amamas iin dikkatli olmalyz. imdi bu grn snf iindeki eitim iin

dourgularna geri dnecek olursak, duygusal eitim programlar olarak adlandrlan programlarn temel

hatasn anlayabiliriz. Daha nce belirttiim gibi, duygusal eitim ok sk olarak yeni ve farkl bir etkileim tarznn eitim etkinliklerine eklenmesi olarak grlmektedir; ancak eer dnme her zaman duygular ieriyorsa o zaman btn retmen-ocuk etkileimleri duygular iermektedir ve bizim amacmz da varolan etkileimleri olumlu ynde deitirmek olmaldr. Benim fikrime gre, yukarda deindiim

nedenlerden dolay zel duygusal eitim programlarna gereksinimimiz yoktur. Asl gereksinim duyduumuz ey, retmene ocuk geliiminin daha iyi bir anlayn kazandrmak zere hazrlanm hizmet ncesi ve hizmet ii retmen eitim programlardr. Duygusal eitim programlarnn gelitirilme nedeni, ocuklarn snf iinde
81

mutsuz veya zmlenmemi duygular sergilemeleridir. Bu duygularn bir ksm retmenin olamaz m? ocuu Eer

alglamasndan

kaynaklanyor

retmen, ocuklar dnme asndan kendisi gibi ama duygusal adan kendinden farkl grrse, bu retmen ocua nasl davranacaktr? Eer ocuklar, renmeleri gerekenleri renmiyorlarsa retmenler onlarn ya

gdlenmediklerini, ya sar olduklarn ya da renme zrl olduklarn dnecektir. renme sorumluluu ocua yklenmitir. nk retmen, rencilerin ne yapmalar gerektiini anladklarn ve u veya bu nedenle yapmalar gerekeni yapmadklarn varsayar. retmen, bu tutumunu ocua iletir ve ocuklar da hayal krkl ve kzgnlkla tepki verirler. Grld gibi, retmen ile ocuun duygusal etkileiminin znde, retmenin ocuk anlay yatmaktadr. Bu nedenle ayr bir birim olarak duygusal eitimin gerekli olmadna inanyorum. ocuklarn dnce

asndan deil ama duygusal adan kendisi gibi olduuna ve ocuklarn kendini-dzenleyici olduuna inanan bir retmeni ele alalm. Byle bir retmen, ocuun bildiklerini hafife almayp onun nerede
82

bulunduunu ve onun iin hangi malzemelerin uygun olduunu anlamak iin aba sarfeder. Bu ekilde alan bir retmen, gen insana scak bir ilgi ve sayg gsterir, gen insan da ayn duygularla ona karlk verir. Byle bir retmen - renci ilikisi en deerli duygusal eitimdir. Elbette ki retmenler belli atma durumlarnda yararl teknik ve yntemleri kullanmasn renebilirler, ancak bu teknik ve yntemler retmenin ocuk

anlayyla deitirilecektir. ocuklarla ilgilenirken verimli olmak iin retmenleri eitmenin en iyi yolu, onlara yeni yntem ve teknikleri retmek deil, ocuklarn nasl dnp hissettikleri konusunda yeni igrler

kazandrmaktr. retmenin sahip olduu ocuk anlay, retmenle ocuun duygusal etkileiminin doasnn en gl belirleyicisidir. Bu nedenle, benim dnceme gre Piagetci ocuk anlayn kazanmak zgl yntem ve teknikleri kazanmaktan daha nemlidir.

zet
Snfii uygulamalarn, her zaman retmenin sahip olduu ocuk anlayyla ynlendirildiini ifade ettim. Bu
83

nedenle, Piaget ve Montessorinin grlerine dayanan snfii uygulamalarn karlatrlmasnn, Piagetci ocuk anlaynn betimlemesiyle birletirilmesi gereklidir. Bu bak asndan ocuk, her eyden nce, potansiyel olarak kendini-dzenleyici olarak ynlendirilmi,

rgtlenmi ve kendini dzelten bir ynde renme yeteneine sahip olarak grlr. Dier taraftan, kendinidzenleyici davran ocuk doasnn birok olas ifadesinden sadece biridir ve bir ocuun bu davrana ne kadar giriecei en azndan ksmen evresel girdi sorunudur. Piagetci dayanak noktasna gre, ocuk ayn zamanda yetikinlerden farkl dnen ve dili farkl bir biimde kullanan bilisel bir yabancdr. Bu gr savunmak, retime balamadan nce ocuklarn neyi bilip anladklarn gzard etmemeyi; ocuklarn

renmeleri ve yetenekleri asndan hangi aamada olduklarn bulmak iin zaman harcamay

gerektirmektedir. ocuklarn hangi aamada olduklarn bulmak, Piagetci ocuk anlaynn mantkl dnr olarak adlandrlan nc bileeniyle kolaylaabilir.
84

Piagetin farkl grevlerin varsayd mantksal yaplar

betimlemesi snfii gzleme yeni bir boyut katar ve bir tr davrantan dierine genelletirmeye ve ngrye olanak salar. Son olarak Piaget, ocuklarn duygusal adan bizimle ayn duygu ve gereksinmeleri paylatklar

anlamnda onlarn duygusal vatandamz olduklarn nermektedir. Duygularn, bililerin dier bir yn

olmaktan baka bir ey olmamas nedeniyle, mevcut retim programlarna duygusal programlar eklememiz gerekmemektedir; ama bunun yerine gerekli olan ey eer sorunlar ortaya karsa, retmenlerin ocuklarla etkileim kurma yntemindeki deiimlerdir. olarak Eer

retmenler,

ocuklar

potansiyel

kendini-

dzenleyen, anlalmak iin aba gerektiren, mantkl dnr olan ve yetikinlerin sahip olduu duygu ve gereksinmelere sahip olan bireyler olarak grmeyi

renirlerse, o zaman ocua sayg gsteren bir tutum sergileceklerdir. Bu saygl tutumun, kendi kendilerine sayg gstermenin renen yansra bakalarna tarafndan da sayg karl

gstermeyi

ocuklar

verilecektir. Bu, en iyi duygusal eitimdir.

85

Sonu olarak gen insanlarla nasl ilgilendiimiz, her zaman ocuun doasna ilikin ak varsaymlarla belirlenmektedir. Bu adan konuya baknca, herkesin Piagetci bak asn benimsemesini savunmuyorum; eitlilik geliim iin yararldr. Savunduum udur; eer bir kimse Piagetci ilkeleri snfta uygulamak isterse, ilk nce bu ilkenin karsand ocuk anlayn anlamal ve kabul etmelidir. ____________________________ Bu denemenin, Amerikan Montessori Derneinin

Philadelphiadaki toplantsna dayanan zgn versiyonu, David Elkind (1979), The Child and Society, New York: Oxford University Presste yaynlanmtr.

Ender Olarak ocuun Oyunudur

86

Oyunun insan yaamndaki rol farkl biimlerde ve olduka farkl birok disiplinin bak asndan

yorumlanm ve anlalmtr. Oyunun kaynana ilikin birbirinden farkl birok yaklamn kapsaml bir listesi Bruner, Jolly ve Sylva tarafndan verilmitir (1976). Bu blmn odakland nokta olduka snrldr; Montessori, Erikson ve Piagetin yazlarn oyun karsndaki

konumlar dorultusunda karlatrmaya giriecektir. Bu yazarlarn kuramlarnn ortak bir ba vardr; nk Erikson bir Montessori retmeni olarak eitilmiti ve Piagetin ilk aratrmalarn yapt Cenevredeki Piaget Enstitsndeki Laboratuvar Okulun (Maison des Petits) deitirilmi bir Montessori program vard. Bu kuramsal ilikiye ek olarak uygulamal bir iliki de bulunmaktadr. Bu kiiden hibiri meslek olarak eitimci olmamasna karn (Montessori doktordu, Erikson psikoanaliz reniyordu ve Piaget de bir psikologtu), hepsi de zellikle erken ocukluk dzeyindeki eitim uygulamalar zerinde nemli bir etki brakmtr.

87

Maria Montessori
Maria Montessori 1896da talyada tp fakltesini bitirdi. O zaman sadece 26 yandayd ve bu lkedeki ilk kadn doktor olmutu. Montessori, zihinsel zrl

ocuklarla yapt almalaryla baz nemli sonular elde ettikten sonra kendisine Romann yoksul bir semtinde hizmet veren bir ocuk bakm merkezinde bir grup yoksul mahalleli ocuun tedavi edilmesi grevi verildi. Bu almalar srasnda tm dnyada tannmasn salayan eitim kuramlarn ve uygulamalarn gelitirmeye balad. Montessori iin bir vg, belki de bulu yapan bir kiiye sunulabilecek en byk vg, onun gelitirmi olduu kavram ve yntemlerin kantlanm eitim

uygulamalarnn bir paras haline gelmesi ve artk onun adyla anlmasdr. ocuklarn llerine uygun masa ve sandalyelerin kullanlmas, yani hazrlanm evre

kavram ocuun bilisel yetenek dzeyi iin uygundu. ocuun temel kavramlar renebilecei bol miktarda evirip evirme malzemesinin ocua sunulmas, hep Montessoriden kaynaklanmaktadr.

88

Ancak Montessorinin dier bir katks olan oyun anlay, erken ocukluk dneminin eitim uygulamalarna dahil edilmemitir. Gnmze kadar gelen Montessorimerkezli ve Montessori-merkezli olmayan snflar

arasndaki en byk fark, her iki yaklamn oyun ve fantaziyi nasl ele aldklarnda yatmaktadr. Montessorinin yaklamnn baka her ynnn ocuklarla alan kiiler tarafndan hemen kabul edilmesine karn, oyun

kavramnn bu denli ilgi ekici olmamasna neden olan nedir?

ocuun i Olarak Oyun Her eyden nce Montessori eitim asndan bir devrimci olmasna karn siyasal anlamda bir devrimci deildi. O, iyi eitimi ocuklarn gelimi karaktere sahip iyi vatandalar olarak yetitirildii en iyi yol olarak gryordu. Elbette, ocuklarn insan olarak haklar korunarak takdir edilmesini ve onlara sayg gsterilmesini savundu ve byle bir uygulamann da kendine sayg duyan yetikinleri ortaya karacan ngrd. Onun eitim ynteminin itme gc, toplumsal uyum salama idi. ocuk dzeyinde eitim vermenin deeri, ocuun
89

kltrn

temel

becerilerini

renebileceiydi.

Montessorinin ocuk imgesine gre bir ocuk gmendi; ocuk, rnlerini tanmad, doal grnmnden ve sosyal dzeninden habersiz olduu, dilinden ise tamamen habersiz olduu yeni bir lkeye gitmektedir ve

tanmad insanlarn aktif yaantsna dahil olmadan nce baarmas gereken byk bir uyum salama ii ile kar karyadr (Montessori, 1965, s.35). Montessorinin oyun anlay da onun ann dncesine dayandrlmt. 19. yzyln tannm eitim felsefecisi olan Carlotta Lombroso, Oyun, ocuk iin bir itir; almann yetikin iin olduu gibi oyun da ocuk iin ciddi ve nemlidir; oyun ocuun geliim aralarndan biridir ve nasl bir ipek bcei srekli olarak yaprak yeme gereksinimi duyuyorsa ocuk da oyun oynama

gereksinimi duyar (1896, s.117) diye yazmtr. Buna benzer ekilde, Karl Gross da, hayvan gen olduu iin deil, daha ok bir genlik dnemi olduu iin oynamak zorundadr (1901) demitir. Bu adan oyun gencin yetikin yaama hazrlanmasnda doal ve temel bir etkinliktir.
90

Montessori kitabn yazdnda moda olan oyun anlay, oyunun ocuun doal etkinlii olduu ve ilevinin ocuu yetikin yaam iin hazrlamak

olduuydu. Montessori, oyun ocuun iidir ifadesini kullandnda bu anlay sosyal uyum olarak niteledii eitim gryle birletirmitir. O, gerekten de Groosun yaptnn ok daha tesine gemitir. Grossa gre oyun igdleri dzenleme asndan sosyalleme gc olarak ie yaramaktadr; ancak igdlerin dzenlenmesi,

sanata ve kiinin kendisini ifade etmesinin yansra sosyal uyuma da olanak salar. Oyunun bu sanatsal ve estetik boyutu her naslsa Montessorinin ifadelerinde

kaybolmutur. Basit olarak sylenirse, Montessoriye gre oyunun kendi doasndan kaynaklanan bir nemi yoktur ve oyun sadece sosyalleme iin kullanldnda nem kazanr. Montessorinin oyunun ve hayal kurmann kiinin kendisini sanatsal olarak ifade etmesi yerine sosyal uyum iin kullanlmas konusundaki vurgusu aadaki

paragrafta aklanmtr:
ocuk psikolojisinde hayal kurmaya her zaman ok nemli bir yer verilmitir ve dnyann her yerinde insanlar ocuklarna onlarn ok houna gidecek peri masallar

91

anlatrlar. nk ocuklarn bu yeteneklerini gelitirmek istedikleri dnlr.

Ancak yazar sonra unlar eklemitir:

ocuun hayal kurmaktan holand konusunda hepimiz ayn fikirde olsak bile, niin ocuklara bu yeteneklerini gelitirmeleri iin sadece peri masallar anlatyor ve oyuncaklar veriyoruz? Eer bir ocuk bir periyi veya peri lkesini hayal edebiliyorsa, o ocuun Amerikay hayal etmesi de g olmaz. Amerikay konumalar arasnda belli belirsiz duymak yerine, Amerikann bulunduu kreye bakarak kendi fikirlerini netletirebilir (Montessori, 1967, s.177).

Burada nerildii gibi, Montessori peri masallarn nemsiz olarak kabul etmi ve ocuun hayal gcnn gerek dnyay renmek iin daha iyi bir biimde kullanlacana inanmtr. ocuklar hakknda parlak igrleri olan bu

yetenekli kadn ocuklarn ve ocuk oyunlarnn estetik, kiisel ve sanatsal ynnden niin kanmaktadr? Bu soru ok ilgin bir psiko-tarihsel aratrmay gerektirir. Benim tahminim, estetiin Montessori iin kiisel olarak nemli olmad veya onun fazla zevk almad bir konu olduudur. nsan, onun kitaplarnda ok az bir estetik zevk duygusu tadar. Dier taraftan o ok retkendi ve baar ynelimliydi. Ksacas Montessorinin sosyal uyum
92

olarak oyun gr, ocuklar zerindeki gzlemlerinden deil ama onun deer sisteminden geliyor olabilir. Belki de bu nedenle onun oyun anlay dier birok

katksndan daha az kabul grmtr.

Erik Erikson
Erik Erikson, hem Freudun hem de Montessorinin rencisiydi ve onun oyun anlay bu her iki retmenin izlerini tamasnn yansra, kendi esiz dehasn da yanstmaktadr. 1896da Montessori tp fakltesini

bitirdiinde, Sigmund Freud nrolojiden vazgemi ve psikonevrozlar konusundaki aratrmalarna balamt. 1895te Freud ve Joseph Breuer Histeri zerine

ncelemeler (Breuer ve Freud, 1937) adl klasik kitaplarn ilk kez yaynladlar ve 1904te Freud Ryalarn Yorumunu yaynlad. Freudun, paylamas bir tr i olarak oyun kavramn Ryalarn

artc

deildir.

rnein,

Yorumunda kabul edilemeyen bilinalt istekleri ve drtleri kabul edilebilir hale getiren, eer ifresi

zlmezse bilinli rya imgelerine dntren zihinsel

93

sreler anlamnda rya iinden szetmitir. Rya iinin aka uyum salayc bir ilevi vardr; bu, eer bilinmi olsa kiiyi uyandracak ve gerilime sokacak istek ve drtlerle rahatsz edilmeden uyumasna olanak salar. ocuklarn hayallerinde ve oyunda, ryalarda

grdmz ayn mekanizmalarn ilediini grrz (yer deitirme, younlama, yerine geme). rnein, bir analizci, blok oyununda bir ocuun bloklar insan yerine kullanabileceini, bloklar yere yktnda ise bu insanlara kar olan duygularn yansttn ve belirli bir oyun trne birok farkl yaam temalarn younlatrdn

syleyecektir. Oyun ii bu nedenle rya iine paraleldir. Ancak Freudun oyun ve i tanmnn,

Montessorinin yapm olduu tanmdan daha farkl bir sralamas vardr. Birincisi, Koffka (1927) ve dier psikologlar iin olduu gibi Montessori iin de oyun ocuk davrannn baskn trdr; ocuk, doas gerei oyun oynayan bir yaratktr. Montessorinin savunduu, oyunun gereksiz bir davran olmad, en azndan olmamas gerektiidir. Oyun, sosyal uyumun hizmetinde olmaldr. te yandan Freud, birincil ve ikincil dnce srelerini ayrt etmi ve ocuklarn her ikisini de
94

baarabildiklerinin farkna varmtr. Birincil dnce sreleri rya srelerini ierir, ikincil dnce sreleri ise mantksal ve matematikseldir. Bu nedenle Freud, iki tr uyumdan ve iki tr uyum salayc sreten

szetmitir. Uyumun bir tr zevk peindeki igdlere ynelmitir ve zevk ilkesi olarak adlandrlr. kinci tr uyum d dnyaya ynelmi olup gereklik ilkesi olarak adlandrlr. Bylece Freud, Montessoriden iki nemli adan ayrlmtr. Birincisi, ocuklar sadece gereklik ilkesine deil ama zevk ilkesine de bal olarak hareket ederler. kincisi, oyun bir uyum olmas nedeniyle enerji

gerektirmektedir; uyum sosyal bir uyum deildir, en azndan dorudan bir uyum deildir. Psikodinamik bak asna gre oyun, bireyin d dnyay renmesinden ok kendisini renmesiyle daha yakndan ilikilidir. Oyun, yerlemi sosyal ilikileri tehdit eden isel

glerimizi kontrol edebileceimiz bir aratr. Buna bal olarak Montessori, ocuklarn oyunlarnn ie gre ikincil konumda olduunu sylerken, Freud ise ocuklarn iinin (birincil sre i) oyuna gre ikincil konumda olduunu sylemitir.
95

Oyuna bu bak as nkte ve mizaha kadar uzanr. Freudu bak asna gre akalarn her zaman cinsel ve saldrgan bir ierii vardr. Ryalar gibi akalar da kabul edilmeyen drtlerin tehdit yaratmayacak biimde ifade edilmesine olanak salar. Glme, bastrlm kzgnlktan, cinsel drtlerden ve duygulardan kaynaklanan gizli kalm gerilim deposunun serbest braklmasdr. Bylece, oyun oynama nedenimizle glme nedenimiz ayndr; derinlere gizlenmi atma, kayg ve isteklerimizi eer biim deitirmise oyunla kabul edilebilir yollardan ifade edebiliriz.

Montessori ve Freudu Btnletirme Erikson, Montessorinin ve Freudun grlerini btnletirmeyi denemitir. Kart grleri birletirmek, dzenlenmi bir btn yaratmak Eriksonun almalarnn bir zelliidir. Grnrde birbiriyle ilikili olmayan veya elien kavramlar birletirme konusundaki ilgisinin, kendi mesleinin ve kiisel gemiinin farkl paralarndan birletirilmi bir ilk btn kabul oluturma eden abalarndan kendisi
96

kaynaklandn olmutur.

Eriksonun

Erikson, ocukluk ve Toplum (1950) kitabndaki Oyuncaklar ve Nedenleri adl blmnde kendi oyun anlayn ve bu anlayn nasl Freudunkinden ve

psikanalistlerinkinden

farkllatn

aklamtr.

Erikson, Tom Sawyerden bir paragraf vermektedir. Burada Tom bir iti beyaza boyamaya balarken

arkadalarndan biri grnr. Arkada Ben Rogers, buharl bir geminin, onun kaptannn ve tayfalarnn taklidini yapmaktadr. Erikson, bu tr hayali oyunun nasl yorumlanacan sormakta ve retmenlik yapt snftaki sosyal almaclardan ald baz tipik psikoanalitik aklamalar yant olarak vermektedir. Onlarn yantlar, Ben Rogersin ar koruyucu babay veya yatan slatma gibi baz ailesel travmalar ifade edip

zmlediini nermitir. Buna zt olarak Erikson, Ben, byyen bir ocuktur ifadesinde somutlaan bir aklama nermektedir:
Bymek, farkl oranlarda byyen farkl blmlere ayrlmak demektir. Byyen bir olan ocuunun, paralara ayrlm zihninin yansra, zayf ve uzun bedeniyle de baa kma konusunda sorunlar vardr. yi olmak ister ve her zaman bu niyetin tersine kt davranm olduunu grr. syankar olmak ister ve neredeyse kendi isteinin tersine bundan vazgeer. Onun zaman perspektifi yaklaan yetikinlii grmesine olanak 97

salarken, kendisini ocuk gibi davranrken bulur. Benin oyununun bir anlam u olabilir: Oyun, Benin egosuna, uzun, ince bedeni ve benlii zerinde beyinden (kaptan), istemli sinirler ve kaslardan (sinyal sistemi ve makine) ve bedeninden (gemi) iyi ileyen bir btn oluturarak geici bir zafer salar. Oyun, Bene kendi koyduu kurallara uymas nedeniyle kendi kendisinin patronu olduu ayr bir varlk olma olana tanr (1950, s.211).

Bu

nedenle

Erikson

iin

oyunun

Freud

iin

olduundan ok daha geni bir anlam vardr. Oyun sadece tehlikeli arzu ve drtlerin boaltlmas olmayp, fiziksel ve zihinsel bymede insann kaltmndaki normal geliim dzensizlikleriyle ve elikilerle baa kmak iin sembolik bir aratr. Yaln bir syleyile, Benin oyunu hastaln deil saln ifadesidir. Oyunun, duygusal rahatszl olan ocuklar iin iyiletirici gc olmasna karn, oyun bu ilevin tesine geer. Tarihte belirli bir zamanda, belirli bir toplumda ve belirli bir etnik evrede bymek, her bireye insan olmann gerektirdii uyum salama sorunlarn getirir. Gen bir insann atmalarnn hepsi ocuk bakmndaki belirsizliklerden kaynaklanmaz; baz atmalar,

bymenin ve belirli sosyal evrelere uyum salamann sonucudur. Bu nedenle oyun ailesel travmalarn ifadesine
98

indirgenemez; daha geni anlamda oyunun, bir ocuun bymesinin yansra benlie ve sosyal evreye uyum salamann edilmelidir. Eriksonun ocuun oyununa ilikin anlay bu ekilde geniletmesi takdir edilebilirken; onun birok farkl ynn simgeledii kabul

Montessorici i ve oyun, sosyal uyum salama ve kiisel ifade tanmlarna geri dnmesini takdir etmek o kadar kolay deildir. durumunda akladktan in tuhaf, Erikson, Ben Rogersn deerini aadaki kiisel cmle ifade ile olarak szlerini

oyunun sonra

tamamlamaktadr: Ayn zamanda Ben, eretilemelerini yeni makine ann alet dnyasndan semekte ve gnn makine tanrsnn kimliini Byk Missouri Irmann Kaptannda grmektedir. Oyun, sosyal uyum salamann yansra kiisel ifadedir de. Eriksonun i ve oyunu bu ekilde tanmlama giriimi Montessorinin tanmna daha ok benzeyen Ruth Underhillden ald antropolojik bir rnei (Amerikan Kzlderilileri) kullanmasndan anlalmaktadr:
Evin reisi, yandaki kk kz torununa dnerek ondan kapy kapamasn istedi. Kap ard ve zor 99

kapanyordu. ocuk kapamay denedi ama kapy hareket ettiremedi. Bykbaba birok kereler, Evet, kapy kapat diye szlerini yineledi. Hi kimse ocuun yardmna komad. Hi kimse sorumluluu ondan almad. Dier taraftan ocuun kk olmas nedeniyle sabrszlk gsteren de yoktu. ocuk ii baarana kadar ciddi bir ekilde beklediler ve sonra bykbaba ocua teekkr etti. Herkes ocuk kapy kapatamayacak olsayd bu i ondan istenmezdi diye dnd. stendiine gre, sorumluluk, sanki o yetikin bir kadnm gibi onundu (1950, s.236).

Erikson, ayarlanm

bu

ocuun

yetenek

dzeyine

gre

grevlerle

sosyal

katlma

altrldn

savunmaktadr. Amerikan toplumunda ise durumun byle olmadn ve en azndan ergenlie kadar, ocuklara yetikinlerin eitleri olarak davranlmadn savunur. Szlerini u ekilde tamamlar:
Bizim kltrmzde gelitirilmi olan ve temellerini ocuklarn bile oyunu i olarak tanmlamad varsaymndan alan oyun kuramlarnn, gerekte, ocuklarmz erken bir kimlik duygusu kaynann dnda tutmamza yol aan birok nyargdan biri olduu gereini grmeye baladk (1980, s.237).

Eriksona gre ocuklukta i ve oyun ayrm bir nyargdr; bu nedenle Freudun yolunu izleyerek Montessoriye dnyoruz. Montessori, oyunun sosyal uyum olduunu savunurken, Freud oyunun kiisel uyumu
100

yansttn iddia etmektedir. Erikson, Freudun oyun anlayn, yansra oyunun kiisel kiisel atmay de ifadesi yanstmasnn olabileceini

bymenin

gstermek iin geniletmitir. Fakat daha sonra bireysel ile toplumsal arasnda nemli bir farkllk olduu

dncesinden vazgeerek bu ayrmn bir nyarg olduunu savunmaktadr. Erikson, bizim toplumumuzda kiisel uyumu sosyal uyumdan ayrmann bir talihsizlik olduunu szlerine eklemektedir. Akca, Eriksona gre ocuklar, oyunun ocuun ii olarak kabul edildii toplumlarda, oyun ve iin birbirinden ayr etkinlikler olarak kabul edildii toplumlara gre daha salkl bir ego kimlii kazanmaktadr.

Jean Piaget
Breuer ve Freudun Histeri zerine ncelemeler kitabnn yaynlanmasndan bir yl sonra, 1896da Piaget dodu ve ayn yl Montessori tp doktoru oldu. Bu nedenle Piaget, dier iki aratrmacdan byk oranda etkilenmi olsa da onlardan farkl bir kuaktandr. Ancak bu etkilenme, grgl bir anlaytan temelini alan salkl bir
101

kukuculuk ile hafifletilmitir. Piaget, kendi gzlem ve analitik deerlendirmelerine kar olan dier kiilerin nermi olduklarn kontrol etmeden nce, ocuk

yaamnn geliimi hakknda onlarn sylediklerini kabul etmeye istekli deildi. Piaget, ocuk oyunlar (1963) sorununu bu

yaklamla ele ald. Bu alanda, incelemi olduu dier alanlarda olduu gibi olaanst iyi bir okuyucu kitlesi buldu. Onun Karl Groosun (1901) ve hocas olan Claparedenin kuramlarna kar k, bu kuramlarn iddialarnn salam bir anlayna dayanmaktayd.

Gerekten de Piaget, sk sk bir yazarn kuramndan onun sylemi olduundan ok geni dourgular

karmaktayd. Piaget, kendisi iin bilimsel aratrmann temel grevlerinden olan ana grev belirledi. Snflamay, her bilimsel aratrmada ilk ve temel aama olarak kabul ederek ilk nce oyun davrann snflamaya alt. kincisi, bu davranlarn geliiminde ileyen kurallar tanmlamay denedi. ncs, bu davranlar iin insan davrannn genel ilkelerine dayanarak genel bir
102

aklama getirmeye alt. Piagetin oyun zerindeki

almalar,

mesleinin

ilk

aratrmac

aamasnda

balamasna karn, zekann kkenlerini bebeklerin duyudevinim egdmnde izleyerek aratrd ikinci

dneminde tamamlanmtr. Daha ak bir syleyile, Piagetin amac oyunu, oyunun zekann evrimindeki yeri erevesinde aklamakt. Piaget, ierie (rnein duyusal, devinimsel oyunlar veya zeka oyunlar) veya ilevlere (rnein dme, say sayma veya aile oyunlarna) dayanarak yaplan

snflamalarn tutarsz ve yetersiz olmaya mahkum olduunu savundu. Bu tr snflamalar yzeysel

farkllklar yanstrken, Noam Chomskyden (1957) alnan bir terim olan derin yapya dayanan snflama, oyun davranlarn temelde bulunan yapsal farkllklara

dayanarak gruplamaktadr.

Oyunun Tr Piaget, bu tr bir analizi ve temel veri olarak kendi ocuunun titiz gzlemlerini kullanarak tr oyun ayrt etmitir: Altrma oyunu, simgesel oyun ve kurall oyunlar. Altrma oyunu, yaamn ilk aynda ortaya kar ve ocuk ne zaman sadece hareket etmek iin
103

hareket ederse gzlemlenir. Parman emen ya da bir nesneyi sk sk kavradktan sonra frlatan ocuk altrma oyununa girmitir. Piagetin anlayna gre bu davran karakterize eden ey ve bu davrann niin oyun olduu, bu davrann tamamen zmleyici olmasdr. zmleme, her zaman bir yaantnn benliin yararna olacak biimde dntrlmesini bebek, bu iermektedir. Parman bir emen bir

parma

emilecek bu

nesne

haline kiisel

dntrmtr. gereksinmelerini uratmtr.

Bebek

nesneyi, biimde

karlayacak

dnme

Piagete gre altrma oyunu genellikle ksa srer ve bir tr duyusal-devinimsel egdmlemenin

baarlmasndan sonra ortaya kar. Tm ocukluk boyunca, ocuk yeni bir beceri kazandnda yeniden gzlemlenir, ancak ocuk altrma oyununu her

oynadnda taklit de yapyordur. ocuk, taklit araclyla nesneleri tasarmlayabilmeye ve szckleri temsil ettii nesnelerden ayrt edebilmeye balar. ki ya dolaynda, bu ayrm tamamen ilevsel hale gelir ve ocuk kendi yaantsn, zamansal ve mekansal mesafe alarak
104

tasarmlamaya balar. Ertelenmi tepki veya ocuun bir

sre getikten sonra saklanm bir nesneye tepki gsterme yetenei bu yeterliliin bir rneidir. ki yandan sonra, drt veya be yana doru, ocuklar birincil olarak tasarmlamaya ynelik etkinliklere girerler. Bu etkinlikler iki ynde ilerler: Birincisi, geleneksel kavramlar, szel iaretler ve yaantnn toplumsallamas; dieri, arptlm tasarmlamalar, semboller ve kiisel duygu ve atmalarn ocuu ifadesi dorultusundadr. renmekte ve

Okulncesi

simgeleri

toplumsallamaktadr, fakat ayn zamanda bireyselliini yanstan simgeleri de yaratmaktadr. Bylece, Piaget de Freud gibi erken ocuklukta i ve oyunu birbirinden ayrt etmektedir. Kk ocuklar i yapmakta ve ou zaman uyma davran

sergilemektedirler (d dnyann isteklerini karlamak iin kendini deitirmek). ocua stn ban kirletmemesi, ltfen demesi, daha yava yemek yemesi, daha anlalr konumas ve bunun gibi eyler sylenmektedir. Bunlarn yansra, ocuklar gerekten uymac olmayan simgesel oyun etkinliklerine de girerler. Evcilik oynayan kz ve erkek ocuklar, aslnda sadece yetikin rollerini model almazlar. Simgesel oyun sadece taklide dayanmaz;
105

rnein, oyuncak bebeklerin canlym, bo fincanlarn kahveyle doluymu gibi ele alnd birok dntrml bileene sahiptir. Bu tr oyun, baarlmas ve

denetlenmesi iin, kiisel gereksinmelerin yanstlmasn gerektirir ve birincil olarak sosyal uyum deildir. Bylece, kk ocuklarda simgesel oyunun kritik ayrt edici zellii, ne oyun ilevi ne de taklitsel bileenleri deildir, ama daha ok simgelerin varldr. Piagete gre simge, geleneksel olan iaretlerin tersine kiisel bir tasarmlamadr. ocuklar, karmak iaret dnyasyla ve bunlarn temsil ettii kavramlarla baakmaktan uzak olmalar nedeniyle, kendi kiisel gereksinmelerini ve atmalarn temsil etmek iin simgelere gereksinim duyarlar. Piagete gre simgesel oyun, tamamen

toplumsallamam ve bu nedenle de toplumsallam ifade arac ve atma zm olmayan bir kii iin isteklerle, dileklerle ve atmalarla baakmada gerekli bir ara olarak kendi bana nemlidir. ocuklar, alt veya yedi ya dolaynda somut ilemleri kazandka (tasmsal akl yrtme yeteneine ulanca) simgesel oyunun skl azalr ve simgesel oyun yerini kurall oyunlara brakr. Toplumsal oyun, yava
106

yava bireysel oyunun yerini alr; toplumsal olarak oluturulmu oyun kurallar, kiisel olarak oluturulmu simgelerin yerini alr. Piagete gre, oyun kurallar hl gerei arptmas ve yine de birok birey tarafndan paylalmas nedeniyle kolektif simgelerdir. Bilyelerde olduu gibi oyun kurallar szl gelenekle bir kuaktan dierine aktarlabilir ya da bir ocuun apkasn onun almasn engelleyecek biimde havaya atarak oynanan trde kendiliinden gelien bir oyunda olduu gibi bir grup ocuk tarafndan uydurulabilir. Piagete gre kurall oyunlarn ortaya kmas benmerkezlilikte azalmaya ve yeni bir toplumsal

btnleme dzeyine ulamaya olanak salar. Ona gre, olgunlamann yani gelien bedenin ve yeteneklerin sonucu olarak ocuk, kiisel gereksinmelerini ve

isteklerini ifade etmek iin toplumsallam dier yollar bulur. rnein, kurall oyunlarda ocuk, yarmac

gereksinmelerini toplumsal olarak tanmlanm biimde ifade eder. Daha genel olarak, uyma davranyla deiiklie uratlmadan saf anlamyla zmleme

anlamndaki oyun, ocuklar byyp toplumsallam

107

varlklar haline geldike, gittike daha az yaygn hale gelir. Piaget, elbette ki simgesel etkinliin bir trnn, yaamn sonrasnda hl devam ettiini inkar

etmemektedir. Ryalar ve fantazileri simgesel etkinlie rnek verebiliriz. nk bunlar arptlan zmlemeleri yanstr, ancak ryalar ve fantaziler bile, byk ocukta ve yetikinlerde erken ocukta olduundan ok daha

toplumsallamtr. ocuklarn (ayn nedenle yetikinlerin de) oyun etkinliklerinin ounluu toplumsallamtr ve kiisel ve toplumsal btnlemeyi yanstr. Elbette ki, bu genel kurala uymayan eitli istisnalar vardr. Baz insanlar mzkdrlar ve oyunu oyun gibi grmezler.

Piagetin Oyun Grnn Dourgular Piagetin oyun kuramnn bu tartmasn gzden geirdikten sonra, bir eitim dourgusu kartabiliriz. Piaget, ocuklarn sanatsal da vurumlarnn ve kiisel bilimsel uralarnn ocukluk boyunca giderek

toplumsallatn ifade etmektedir. ocuklar, ok daha geleneksellemi yollarla oyunun iine girmeye balarlar ve oyuncak aylar gibi bireysel koleksiyonlar, yerini para,
108

pul, kitap gibi gen insanlarn dei toku yaptklar toplumsal koleksiyonlara brakr. Piagetin vurgulamamasna karn, ben oyunun bu iki ynnn toplumsallamasnn, sanat ve bilim iin balang oluturduuna inanyorum. Hem sanat hem de bilim, kiisel ve toplumsal btnleme salar. yi sanat, ayn anda hem kiisel hem de toplumsaldr ve baka trl dier insanlarla paylalp zevk alnamayacak ekilde dnyann benzersiz bir grnn salar. Sanat, bir bakma birok insann kiisel duygularn ve arzularn da vurduu kolektif simgeler yaratr. Bilim adam da biraz farkl bir yoldan da olsa ayn eyi yapar; dier insanlarn dnyay yeni yollardan grebilmeleri iin yeni bir kavram yaratr. Bilim ve sanat bu nedenle erken ocukluktaki i ve oyun arasndaki ayrmdan doar. Gerekten de oyun ile i arasndaki gerilim ve kiisel ifade ile topluma uyma arasndaki gerilim bunlarn daha sonraki btnlemesi iin gereklidir. Bu nedenle erken ocuklukta i ve oyunu eitlemeye karym ve kk ocuklarn almak kadar oyun oynama frsatna da sahip olmalarn destekliyorum.
109

zet ve sonu
Montessori erken ocuklukta oyun ile ii eitledii gibi, oyunun sosyal uyumun hizmetine sunulmas

gerektiini savunmutur. Montessorinin yansra Freudun da rencisi olan Erikson, Freudcu bir eit katarsis olarak kavramsallatrlan oyun kavramyla,

Montessorinin oyunun sosyal uyum olmas gerektii grn birletirmeye almtr. Erikson, oyunun

salkl byme srecini yanstabileceini ve mutlaka her zaman gizli drtlerin biim deitirmi bir ifadesi olmas gerekmediini savunmutur. Erikson, oyunun bir kimsenin kltrne balanma arac olduunu savunmasna karlk, ocukluktaki oyun ve i ayrmnn bir nyarg olduunu iddia etmitir. Piaget, oyuna geliimsel adan bakmakta ve oyunun farkl ya dzeylerinde farkl biimleri olduunu dnmektedir. Bebeklerde, eylemin zevk ilkesiyle tekrar edildii ve uymann zmlemeye ikincil durumda olduu altrma oyunlarn grebiliriz. Okulncesi dnemde, kiisel simgelerin oluturulmasna bal olarak, zmleme uyma etkinliklerinden ayrmlar ve simgesel oyun,
110

ocuun toplumsallam istek ve drtlerini yanstt bir ara haline gelir. ocuklukta zmleme ve uyma, oyun ve i kurall oyunlarda birletirilir. Bu tr kurall oyunlar karlkl zorunluluklar iermesi nedeniyle toplumsaldr; fakat ayn zamanda kiiseldir de, nk bireysel

yarmacl ierir. Buna ek olarak oyunlar, kolektif simgeleri ierir (dnyann arptlm tasarmlar).

rnein, bilye oyununda cam toplar farkl ocuklar iin farkl eyleri temsil edebilir. Bunlar kolektiftir, nk paylalr; ve kiiseldir, nk oyundaki rollerinden baka paylalan zgl anlamlar yoktur. Erken ocuklukta i ile oyun arasndaki ayrm Freud ve Piagetin destekledii, Montessori ve Eriksonun kar kt nokta- nemlidir ve korunmaldr. Ben bu ayrmn, Eriksonun savunduu gibi gerekten kltrel bir nyarg olduuna inanamyorum. Marxist bir bak

asyla yazan Vygotsky (1978), oyunu (nesnenin anlama ikincil olmas) ve ii (anlamn nesneye ikincil olmas) Piagetin terimleriyle aklamaktadr. Oyun ile i, kiisel zmleme ile sosyal uyma arasndaki ayrm nemlidir; nk bilim ve sanat olarak adlandrdmz btnletirme trleri iin gerekli gerilimi salar. yi bilim gibi sanat da
111

zgl ile evrensel arasndaki, yani birey iin benzersiz olanla insanlk iin ortak olan arasndaki benzersiz btnlemedir. Oyun ile i arasndaki ayrmn farkna varmak gerekten de kendi biyolojik kaltmmzn farkna

varmaktr. Hepimizin hibir zaman yinelenemeyecek benzersiz bir gen bileimi, fakat ayn zamanda herkes gibi ayn merkezlerde ayn sayda kromozomlar vardr. Herkes gibiyiz, ancak farklyz da. O zaman, en basit dzeyde ifade edilecek olursa oyun ve i, hem bir kii hem de birok kii olmann varolusal ikilemini yanstr. Bu ikilemi inkar veya gzard etmek bir hatadr, nk yukarda tarttm gibi bu ayrm insann srekli olan baarlarnn kaynakland gerilimi salar. Daha zgl bir deyile, kk ocuklarn oyun oynamasn, oyunun kendisi uruna desteklemeliyiz; nk oyun ocuklarn kendilerini kiisel adan ifade edebilmesi iin bir k yolu salar. Paradoks gibi grnse de, erken ocukluktaki kiisel ifade, ilerideki sosyal uyma iin olas en iyi hazrlanma yoludur. Oyun ocuun ii deildir ve i ender olarak ocuun oyunudur.
112

Kaynaklar
Breuer, J., & Freud, S. (1937). Studies in hysteria. Boston: Beacon Press. Bruner, J., Jolly, A., & Sylva, K. (Eds.). (1976). Play: Its role in development and evolution. New York: Penguin. Chomsky, N. (1957). Syntactic structures. The Hague: Mouton. Claparede, E. (1946). Education functionelle. Neuchtel: Delachaux. Erikson, E. (1950). Childhood and society. New York: Norton. Freud, S. (1938). The interpretation of dreams. The basic writings of Sigmund Freud (pp. 181-549) iinde. New York: Modern Library. Groos, K. (1927). The play of man. New York: Appleton. Koffka, K. (1927). The growth of the mind: An intruduction to child psychology. New York: Harcourt Brace. Lombroso, C. (1896). Linstinct de la conservation chez les enfants. Rev. Philos. XLIII, 379-390.
113

Montessori, M. (1965). Dr. Montessoris own handbook, New York: Schocken. (zgn yayn 1914). Montessori, M. (1967). The absorbent mind. New York: Delta. Piaget, J. (1963). Play, dreams and imitation in childhood. New York: Norton. Vygotsky, L.S. (1978). Mind in society. Cambridge, MA: Harvard University Press. _____________________________ Bu denemenin zgn versiyonu, David Elkind (1981), Interpretive Essays on Jean Piaget, 3. bask, New York: Oxford University Presste yaynlanmtr.

Erken ocuklukta Geliim

114

 drt yandaki ocuklar bilisel, toplumsal ve duygusal geliimde grece ksa bir zaman dneminde nemli aamalar kaydederler. Ancak genellikle bu

ilerlemeyi yanl yorumlayp kk ocuklarn gerekte olduklarndan varsaymak (Elkind, daha olgun ve becerikli olduklarn gibi

kolaydr. 1988),

Yazlarmda kk

vurguladm

1987,

ocuklarn becerilerini

olduundan yksek deerlendirmek acele etmeye ve yanl eitime yol aabilir. Bu durum da ocuk iin gerilim yaratr. Birok durumda ocuklar acele ettirmekten ve yanl eitmekten kaynaklanan gerilim kk ocuklara ve onlarn ailelerine danmanlk hizmetlerinin verilmesini gerekli klmaktadr. Buna bal olarak, bu makalede kk ocuklarn baz nemli bilisel, toplumsal ve duygusal baarlarn ve ayn zamanda baz snrllklarn gzden geireceiz. Bu snrllklar kapasitelerini anahatlaryla vererek kk veya ocuklarn aalamak

kmsemek

istemiyorum. ocuklar birka yl ierisinde ok byk ilerleme salarlar, ancak yine de olgunlua ulaabilmeleri iin nlerinde ok uzun bir yol vardr. ocuklarn gl yanlarnn yansra snrllklarnn da farkna varmak,
115

sadece onlarn insan olduklarn ve insann yaam dngsndeki esiz yerini vurgulamaktr. Birincisi, geliimin bilisel, dilsel, toplumsal ve duygusal geliim biiminde blnerek tanmlanmas

organize edilmi bir sunu iin gereklidir. Bu terimler ocuktaki belirgin dnce ve davran biimlerini deil, ama yetikinlerin dnce kategorilerini temsil etmektedir. Kk ocuklar iin tm bu sreler ve yetenekler tek bir paradr. Kk bir ocuun bilisel ve szel yetenekleri, ocuun toplumsal ve duygusal etkileimlerinin ve ifadelerinin olduu gibi, bir dierinin parasdr. Bu sreleri ve yetenekleri ayr ayr tartmamza karn bunlarn aktif olarak etkinlikte bulunan ocuun

yaamnda birbirinden ayr olmaktan uzak olduunu hatrlamalyz.

Zihinsel Yetenekler
n-ilemler ocuklar, ya da drt yana kadar, bebeklerin yeteneklerinin ok tesinde salayacak bir ve dizi Piagetin beceriyi (1950)
116

gerekletirmelerini

ilevler veya n-ilemler olarak niteledii zellikleri kazanm olurlar. Bebekler, kalc nesnelerden oluan bir dnya ina etmeye alrlar; bu dnya bir kez kuruldu mu, bebek nesnelerin varln artk duyularyla

hissetmese de bu nesneler bebek iin varolacaktr. Bunun tersine, okulncesi ocuklar, niteliklerin ve farkl

nesnelerin ortak olarak sahip olduu zelliklerin dnyasn oluturmaktadrlar. younluklar ve Bu ocuklar, renkleri, ekilleri, tanmlayp

nesnelerin

dokularn

isimlendirmeye balarlar. Bu evrede ocuklar ayn ve farkl terimlerini, bu terimleri zellikler iin kullandka anlamaya balarlar. ocuklar evde ya da ocuk yuvasnda oynarken bu yeni yetenekleri gzlemlemek kolaydr. Bu evrede

ocuklar dmeleri renklerine gre ayrabilir ve farkl ekillerde olan paralar geometrik olan ve geometrik olmayan tahta kalplara yerletirebilirler. ocuklar ayn zamanda baz hayvanlar, arabalar, mobilya paralarn ve birok yiyecek eidini de tanyp isimlendirmeye balarlar. Bylece bu evrede ocuklar birbirinden farkl nesnelerin dnyasn, birok farkl nesnenin ayn snf
117

veya kategoriye dt bir dnya olarak dzenlemeye balamak iin yetenee sahip olurlar. Ancak bu snflarn ekil ve renk gibi algsal zelliklere dayanlarak yapld, ama hibir niteliksel zelliin temel alnmad gereini gzden

karmamamz gerekmektedir. Dahas ocuklar inek, kpek veya araba gibi bu farkl snflarn yelerini isimlendirip belirleyebilmelerine karn, bu kategoriler zerinde sistematik bir biimde ilem gerekletiremezler. Bu u demektir; ocuklar kategorilere mantksal olarak eklemeler yapamazlar ve kedilerin, kpeklerin ve ineklerin hepsinin hayvan olduunun farkna varamayacaklar gibi, mantksal olarak snflar arpamaz ve kedinin ayn zamanda hem bir kedi hem de bir hayvan olduunu anlayamazlar. Ksacas, snflarn niteliksel boyutu

ocuklarn gznden kaar. Ancak sadece ocukluun somut ilemlerine ulatklarnda (6 yandan 7 yana

kadar) ayn ve farkl olma durumlarn egdmleyip tm niteliksel dnmeyi temel alan birim anlayna sahip olurlar. Bir birim -rnein 3 says- sadece bir say olmas nedeniyle herhangi bir baka say gibidir, fakat ayn zamanda 2den sonra ve 4ten nce gelen yegane say
118

olmas nedeniyle farkldr. ocuklar bir kez, birim kavramn kazanrlarsa mantksal toplama ve karmann yansra saysal dnceyle uraabilirler. Snflama ilemleri sz konusu olduunda kk ocuklarn snrll, en ok, onlara bir szcn tanmn sorduumuzda ortaya kar. ocuklar szckleri rutin olarak onlarn ilevlerini aklayarak tanmlarlar -elma yemek iindir, bisiklet binmek iindir. ocuklar, ancak somut ilemleri kazandktan sonra terimleri daha st srada snflara yerletirerek tanmlamaya balarlar; artk elma bir yiyecektir ve bisikletin de tekerlekleri vardr onunla bir yere gidersiniz. Genellikle kk ocuklar bir szc onu daha geni bir balama yerletirerek tanmlayabilirler; ancak bu, sklkla ilerideki bilisel

baarya ilikin bir beklentidir, ocuun yeteneinin gerek bir yansmas deildir.

renme Sreleri Kk ocuklarn ou (3-5 yandakiler) snrl dnyalar iinde bir dizi renme stratejilerine ya da zelliklerine gre snflandrabilirler; rnein genleri bir kutuya, daireleri dier kutuya yerletirirler. Kk ocuklar
119

nesneleri

byklklerine

gre

sralayabilirler;

kk

ocuklar gittike byyen bir dizi plastik simiti bir ubua hatasz bir ekilde dizebilirler. Kk ocuklar bir motifi eleyebilirler: Kk bir ocua zerinde bir aa resmi olan bir kart verip, birok farkl nesnenin resminin bulunduu bir dizi resim arasndan ayn resmi bulmasn istediimizde ocuk bunu kolay bir ekilde baarr. Kk ocuklarn somut evirip evirme malzemeleriyle, biz bu malzemeleri isimlendirmeden nce somut yaantlar (geometrik ekiller, renkler, dokumalar kaygan,

yumuak, vb.) olmas gerekir. simlerin anlam somut yaantlarla vardr; somut yaant olmakszn isimler sadece seslerdir. Kk ocuklarn ok yetkin bir ezber yetenei vardr. Kk ocuklar bir hikayenin kendilerine birka okunmasndan sonra, yetikin kitab tekrar okurken bir szc bile atlasa farkna varrlar. Kk ocuklarn, daha byk ocuklarnkinden ve yetikinlerinkinden daha stn algsal bellekleri vardr. Eer kendilerine bir dizi resme bakp ters evirmelerini sylersek, kk ocuklar yetikinlerin hatrladndan daha fazla resmi
120

hatrlayacaklardr. Bu tr fotografik bellek (bazen eidetik

imgelem olarak adlandrlr) byk bir olaslkla, en azndan ksmen kk ocuun uzun sreli bellek kapasitesinin daha byk ocuklarnkinden ve

yetikinlerinkinden daha az dolu olmas gereinin bir ilevidir. Byk bir olaslkla, bellek bankalar daha bo olduu iin bellein geri armas daha kolaydr. Ayn zamanda yetikinler genellikle sadece imgenin geri getirilmesinden daha az etkili olan szel bellek

stratejilerini kullanmaya alabilirler.

Bireysel byme oranlarndaki deikenlik Kk yeteneklerini ocuklarn tartrken, bilisel yeni geliimlerini zihinsel ve

glerini

kazandklar yataki normal deikenliin geni alann gereinden fazla vurgulamak gtr. Gesell ve

arkadalarnn (Gesell ve dierleri, 1948) yapt gibi, 3 yandakilerin ya da 4 yandakilerin zelliklerini

tanmlamak yararl olabilir; ancak bu tr genellemeler yanl ynlendirici de olabilir. Baz duygusal zellikler her ya grubu iin grece benzersiz olmasna karn, ocuklar arasnda byk oranda bilisel deikenlik bulunur. Bu bireysel deikenlie, ocuklar zihinsel geliimlerinden
121

ok miza asndan ele alma eilimiyle bazen glge drlmektedir. Benjamin Bloom (1964), okulncesi yllarn son derece hzl bir bilisel geliim dnemi hzl olduunu byme bireysel

vurgulamtr. dnemlerinin

Bilisel bir

veya bu

dier

zellii,

dnemlerin

farkllklar abartma eilimidir. lk ergenlii ve erinlikle balantl byme atlmn (Tanner, 1961) gznne alalm. Kzlar, ayn yataki erkeklerden genellikle daha uzundur ve baz kzlar ve erkekler dierlerinden daha hzl olgunlarlar. Altnc ve yedinci snflardaki kzlar ve erkekler arasndaki fiziksel farkllklar inanlmazdr. Fiziksel geliimdeki gibi aka grlmese de kk ocuklar arasndaki zihinsel yetenek farkllklar, genler arasndaki fiziksel geliim farkllklar kadar byktr. Nasl ergenlerin byme hzlarndaki farkllklar 15 ve 16 yalarna kadar oynuyorsa, kk ocuklarn yetenekleri arasndaki bireysel farkllklar da ocuklar ancak nc ve drdnc snfa ulancaya kadar eitlenecektir. Bu sre ierisinde, kk ocuklar arasndaki renmeye hazr olma konusundaki deikenliin byk bir ksmnn, byme hzndaki deikenlikten baka bir eyle ilikili
122

olmadn

takdir

etmemiz

gerekmektedir.

Kk

ocuklarn byme rntleri aslnda geici olarak akranlarnn gerisinde kaldnda onlara renme zrl olarak yanl bir tan koymaktan kanmalyz. Byme hzndaki normal deikenliin farknda olma, zellikle baar ve test uygulama iin akademik basklarn anaokuluna ve hatta anaokulu ncesine kadar aaya ekildii gnmzde nemlidir (rnein Kamii, 1990a baknz). Bu eilimin bir sonucu, normallik alan algmzn daraltlm olmasdr. rnein, 20 yl nce harfleri ve rakamlar bilmeyen ve drt yandaki ocuklar da ortalama bilisel geliim normlar iinde kabul edilirdi. Gnmzde ise, bu yataki ocuklar eer anaokuluna balayncaya kadar bu bilgiyi kazanmazlarsa sklkla saaltlmas gereken hedefleri oluturmaktadrlar. Bu nedenle, erken ocukluk yllarnda, zihinsel geliimde nemli oranda normal bir farkln olduunu anlamamz gerekmektedir. Yava byme hzndaki ocuklarn ounluu, kendilerine zaman ve bilisel yeteneklerinin tam olarak farkna varmak iin gereksinim duyduklar evirip evirme malzemeleri verilirse normal olana yetiip uygun davranrlar. Eer yanl ynde
123

etiketlenip

zel

eitim

iin

ayrlrlarsa,

bunun

gereklemesi daha az olasdr.

Dnce tarzlar
Baz yazarlar (rnein Bryant, 1972; Donaldson, 1978; Guman, Meek ve Merkin, 1986), Piagetin kk ocuklarn dnmelerinin snrllklarna odaklanp onlarn becerilerini gzard ettiini savunmulardr. Bu, doru olmaktan uzaktr; aslnda bunun tam tersi dorudur. Piagetin almalarndan nce ocuklarn zihinleri bo levhalardan biraz daha iyi durumda olarak

deerlendiriliyordu. Piagetin ilk almalar (1932; daha yeni basklar, 1951, 1952) ocuk dncesinin

zenginliini ve karmakln ortaya kartt. Piaget, birok ynden ocuklarn dncelerinin eski Yunan filozoflarnnkine benzediine inanmaktadr. Piaget,

ocuklarn dnmelerinin snrllklarn gstermekten ok, onlarn zihinlerinin bugne kadar bilinmeyen gizli kalm ynlerini ortaya karmtr. Kk ocuklar, byk ocuklardan ve

yetikinlerden daha farkl dnrler; ancak dnme

124

dzeyindeki

farkllklar,

kltrdeki

ya

da

dildeki

farkllklardan daha aa olduunu gstermez.

Gerekilik Kk ocuklar, ryalar ve kendi duygular gibi psiik grnglerin doasnn fiziksel olduuna ve

dolaysyla bakalar tarafndan gzlemlenebileceine ve hissedilebileceine inanma eilimindedirler. Bir keresinde di arsndan ikayeti olan bir ocua diinin ok aryp armadn sorduumda, Evet, sen de canmn

yandn hissetmiyor musun? diye yant vermiti. Piaget, ayn zamanda kk ocuklarn szckleri tamamen harfi harfine anladklarn bulmutur; rnein, vey annesi yeni doum yapan bir erkek ocua, anaokulundan eve dnd zaman yarm kardeini ( ngilizcede vey karde, n.) grebilecei sylendi. ocuk yars olmayan bir kardei grmek istemedii iin korktu ve eve gitmeyi reddetti.

Canlclk Kk ocuklar, hareket eden her eyin canl olduunu dnrler. nk ocuklar, henz yaam
125

daha karmak bir dnce tr olan biyolojik anlamda kavrayamazlar ve yaam hareketle badatrrlar. Bir tepeden aaya yuvarlanan ta, gkyznde hareket eden bulut canldr. Hareket etmeyen eyler ldr, ancak eer hareket ederlerse tekrar canlanrlar. Kk

ocuklarn, yetikinler iin zararsz olan bir kuma parasndan veya rzgarda uan bir yapraktan

korkmalarnn nedeni budur.

Grngsel nedensellik Nedensellii anlamak her yata gtr, ancak zellikle de deneyim eksiklii ve snrl zihinsel gleri olan ocuklar iin bu daha da zordur. Kk ocuklarn nedensellik anlaynn olduka garip olmas artc deildir; bir olaydan nce ortaya kan ey gerekten de dierinin nedenidir. Perdeyi ap gnein parladn gren ocuk, perdeyi amann gnein parlamasna neden olduunu varsayabilir. Kk ocuklarn kendi battaniyelerini ya da oyuncak bebeklerini ellerinden brakmamalarnn nedeni bu nesnelerin onlara bir kez rahatlk salam olmasdr. Bylece ocuklar bu
126

nesnelerin her zaman ayn duyguyu uyandracan sanrlar. Kk ocuklarn, nedensellie grngsel

yaklam onlarn ahlaki yarglarn aklamamza da yardmc olur. Niyeti gznne almamalar nedeniyle, kk ocuklar suu sulunun niyetinden ok verilen zarar temel alarak yarglama eilimindedirler. Piagetin (1932) ortaya koyduu gibi kk bir ocuk, bulak ykayan annesine yardm ederken 10 tane fincan kran ocuun, anababasnn dokunmamasn syledii ekeri alrken 2 tabak kran ocuktan daha sulu olduuna inanmaktadr. Ancak ocuk, daha ileriki ocukluk

dneminde yeni zihinsel yetenekler kazandka, davran sadece sonularn deil niyeti de hesaba katarak yarglayabilecektir.

Benmerkezlilik Kk ocuklar iin baka bir insann bak asn almak zordur; bunun sonucu kk ocuklarn

davranlar genellikle tek tarafl ya da benmerkezli olarak grnr. Bu, zellikle ocuklarn fiziksel dnyaya ilikin yarglar iin dorudur. Kendi sa ve sol elinin hangisi
127

olduunu bilen drt yandaki bir ocuk karsnda duran kiinin sa ve sol elini belirlerken glk ekebilir. Karmzda duran bir kiinin san ve solunu doru olarak saptayabilmek iin kendimizi onlarn fiziksel pozisyonunda dnmemiz gerekir, bu da kk ocuklarn

yapamayaca bireydir. Zihinsel olan bu benmerkezlilik, empatinin veya sempatinin olmamas biiminde tanmlanmamaldr

(Hoffman, 1977). Kk ocuklar, yetikinlerin ve dier ocuklarn duygularna, bu duygular kendilerininkinden farkl olduunda sadece bir koulla katlabilirler; kk ocuklar br insann duygusal durumuna ilikin algsal ipularna gereksinim duyarlar. rnein kk bir ocuk, alayan baka bir ocuu teselli edebilir, nk br ocuun gzyalar zntnn ak bir iaretidir. Dier taraftan, kk bir ocuk normal bir ekilde davranan bir yetikinin ayn derecede olduka mutsuz olduunu anlayamaz.

Dil geliimi Kk ocuklar, nesneleri niteliklerine (renk, ekil, vb.) gre ayrt edip gruplamak iin yeni gelien
128

yeteneklerine ek olarak dil geliimlerinde de nemli bir aama kaydederler. ya da drt yana kadar birok kk ocuun aktif szck bilgisi birka bini bulur ve ocuklar ok eitli cmleler kurabilirler (Carey, 1977). Gerekten de bu ya ocuklar sklkla szel olarak erken gelimitir ve ocuklarn szel yetenekleri bilisel

yeteneklerinin ok tesine geebilir. Bu durum, bu ya grubunun zihinsel yeteneklerinin olduundan daha st dzeyde olarak deerlendirilmesine neden olabilir.

Szel erken gelimilik Kk ocuklarn szel olarak erken

gelimilikleriyle zihinsel anlaylar arasndaki uurumu aklamak iin birka rnek iimize yarayabilir. Birok ocuk 1den 10a kadar saymasn renmi olabilir; ancak bu, ezbere olabilir ve bunun, ocuun nicelik kavramyla hibir ilikisi olmayabilir. Eer ocuktan bir dizi metal paray saymasn isterseniz, bu ocuk paralar bir keresinde 8, dierinde 10 tane olarak sayar ve hibir eliki duymaz. Gerek nesnelerde karlaan ocuk, terimlerin elemanlarla ilikisinin farknda deildir ve ocuun gerek bir say anlay yoktur; bu nedenle ocuk
129

saylar iin szckleri kullanabilmesine karn, gerek bir nicelik anlayndan yoksundur. Bunun ayns, kk ocuklar tarafndan kullanlan birok szck iin geerlidir. rnein ya da drt yandaki ocuklar l ve ldrmek gibi szckleri cmle iinde doru bir biimde kullanabilirler, ancak yine de yaam ve lmn biyolojik anlamda gerek bir anlayna sahip deillerdir. Gerekten de kk ocuklar lm bir sre iin uzaklara gitmek olarak dnrler.

Bykbabasnn tabutunun topraa verildiine tank olan ocuk cenaze treninden dnerken Bykbabam ne zaman gelecek? nasl diye sormutur. Szel erken

gelimilikle szckleri

baakabiliriz? anlad

Kk gibi

ocuklarn anladklarn

byklerin

varsaymak yerine, ocuklarn tam olarak ne demek istediklerini szckleri sormak kullanrken zorundayz. ne Kk ocuklar, yetikinlere

kastettiklerini

sylemek iin isteklidirler ve bundan honut olurlar; ocuklarn ocuklar ayrntl dinlemek, tanmlar onlarn olduka kendi aklaycdr. terimleriyle

anlalmasnn anahtardr. Dier taraftan, eer szckleri

130

bizimkiyle ayn anlay iinde kullandklarn varsayarsak, ocuklara gereinden fazla yetenek mal etmi oluruz. Ayn nlem ocuklarn sorular iin geerlidir. ya da drt yandaki ocuklar soru sorma tiryakisidir. Dahas ocuklar sorularn abartl bir dille sorarlar ve eer biz bu sorular inceleme zahmetine katlanmazsak onlarn kendi yantlar vardr. Drt yandaki bir ocuk, bir keresinde bana gemiyle mi yoksa uakla m yolculuk yapmann daha iyi olduunu sormutu. Ben ona, onun ne

dndn sorduumda, Eer denizden gidersen gemiyle, ancak havadan gidersen uakla gitmek daha iyidir demiti. Bu, ok pratik mantk karsnda tartma yrtmek zordur.

Toplumsal kazanlmas

geliim:

erevelerin

Toplumsal geliimi ele almann bir yolu, bu geliimi gittike daha da karmaklaan erevelerin kazanlmas olarak grmektir. Erving Goffman (1974) ereveleri, yineleyen toplumsal durumlardaki davranlarmz

ynlendiren kurallar, anlaylar ve beklentiler olarak

131

tanmlamtr. bezlerinin

Kk

yalardan

itibaren

ocuklar, ve dikkat

deitirilmesini,

beslenmelerini

ekmelerini yneten kurallar renirler. Bu kurallar rtktr ve dile getirilmez, ancak yine de ocuun davrann dzenlerler. Birok ocuun yryebildii zaman yataa gitme erevesini renmesini ele alalm. ocuklar yatmadan nce, a) pijamalarn giymeleri, b) dilerini demeleri fralamalar, gerektiini c) anababalarna Bazen iyi bu geceler ereve

bilirler.

anababann kendisine yatakta masal okumasn ierir. Dier ereveler, yemek yeme, akrabalar ziyaret etme, parka ya da oyun alanlarna gitme ve benzeri etkinliklerle ilgilidir. ocuklar ya da drt yana geldiklerinde zengin bir ereve repertuvarna sahip olurlar.

ereve ritimleri erevelerin yinelenen toplumsal durumlardaki

davranlara rehberlik etmelerinin yansra, duygusal ritimleri de vardr. Bunun iyi bir rnei hikaye okuma erevesidir. ocuklar ayn hikayeyi tekrar tekrar

duymaktan holanrlar. Genellikle dinledikleri bir hikayeyi ezbere bilirler. Eer yetikin bir szc yanl okursa
132

veya atlarsa ocuk zlecektir. ereve beklentisi, yani hikayenin tam olarak daha nce okunduu gibi okunmas gereklememitir. erevelerin kendi duygusal ritimleri vardr ve bunlar sergilenmedii zaman ocuk kayg duyar. erevelerde, daha nce zerinde durulan geliimin bilisel boyutu ile toplumsal ve duygusal ynleri

arasndaki yakn ilikiyi grrz.

ereve deiimleri ereveler, rnein ereve deiimlerinde

olduu gibi kk ocuklarn duygusal gerilime girmesine neden olabilirler. Bir ocuk bloklarla oynarken, annesi ocuuna bloklar kaldrmasn, nk birka dakika iinde alverie gideceklerini syleyebilir. ocuk

alverie kmaktan holansa da bloklarla oynamaktan hemen vazgemez. Bu ocuk bloklarla oynama erevesi iindedir ve ereve deitirmeye uygun bir ekilde hazrlanmamtr. Anababalara, ereveleri deitirmeden nce ocuklarna bol miktarda uyar vermeleri

nerilmelidir. Ayn neri kk ocuklarn retmenleri iin de geerlidir.

133

ereve uyumazl erevelerden doan son atma kayna

erevelerin uyumazl ile ilgilidir. ocuklarn kendi evlerinde rendikleri erevelerin ou, dier ocuklarn evlerinde rendiklerinden veya anaokulunda ve

okulncesi hazrlk snfnda belirlenen erevelerden farkldr. rnein, ocuk dncesini belirtmeden ya da soru sormadan nce parman kaldrmaldr. Bu snf ii erevesi, ocuklarn istedikleri zaman dncelerini belirtip soru sorabildikleri aile erevesi ile eliki iindedir. ocuklar snf iindeki kurallar ilk kez

renirken terbiyesiz olmalar nedeniyle deil, snf iindeki davran belirleyen ereveyle uyumazlk iinde olan bir ereve iinde davranmalar nedeniyle kurallar ineyebilirler. ocuklar, mekanla ilikili ereveleri

renebilirler, ama bu ereveler evde kazandklar erevelerle uyumazlk iinde olduunda daha fazla zamana gereksinim duyarlar.

Duygusal geliim

134

Kk ocuklar korku, kzgnlk, sevgi ve mutluluk gibi temel duygularn etkisi altndadr. Ayn zamanda ocuklar duygularn anlatacak szcklere sahip

deildirler ve duygularn dorudan hareketle anlatrlar. Kzgn ocuklar dier ocuklara ya da yetikinlere saldrrlar. Korkmu ocuklar anababalarna sokulurlar. Mutlu ocuklar, mutluluklarn tm davranlaryla glmeleriyle ve hareketlerindeki neeyle- sergilerler. ocuklar sevgi ve sevenceliklerini de ayn ekilde aka kucaklama, gsterirler. ocuklarn duygularn ifade ettikleri yol nceden evde renmi olduklar erevelerle ekillenmitir. Baz aileler duygularn aka ifade ederken dierleri okama ve pcklerle fiziksel olarak

gsteremezler. ocuklar duygularn ifade etmeyi aile erevelerine uygun olarak hzl bir biimde renirler. Baz ailelerde doum gn kutlamalar elenceli bir olayken dier ailelerde kasvetli bir itir. yleyse ocuun belirli bir duruma nasl tepki gsterecei ocuun iinde yetimi olduu aileye baldr. Kk ocuklarla ilgilenirken onlarn zel duygusal erevelerine dikkat etmek nemlidir. Baz kk ocuklar
135

tanmadklar yetikinlerle birlikteyken kendilerini rahat hissederler, onlara yaklarlar ve okanp dokunulmaktan holanrlar. Byle ocuklar, yetikinlerin duygusal adan anlatmc ve tepkisel olduu evlerden gelmektedir. Dier ocuklar tanmadklar yetikinlerden utanrlar ve bunlarn suskunluklarna sayg gstermek gerekir. Duygusal

etkileimlerimizde ipularn ocuktan almamz gerekir.

Duygusal ve davransal sorunlar

Kk sorunlaryla ocuklarn ilgilenirken duygusal ve davransal tutumann kendiliinden

olmadn, yani ocuklarn sorunlar kendi balarna yaratmadklarn aklmzda tutmamz gerekmektedir.

ocuklarn sorunlar, aslnda her zaman ya evdeki ya snftaki ya da ocuk bakm merkezindeki sorunlar yanstr. ocuun fiziksel bir zr olsa bile onun bu duruma nasl tepki gsterecei ve bununla nasl

baakaca, bu zrn en azndan snf iinde ve dnda nasl alglandnn yansmasdr. Her yataki ocuklarla alan bakclar ocuu hasta ya da danan olarak grme hatasna
136

dmemelidirler. Kk bir ocuun sorunlar, akademik olsun veya olmasn her zaman daha kapsaml bir toplumsal sorunun semptomudur. Eer daha byk sorunlar gzard edip toplumdan soyutlanm ocua odaklanrsak ocua yanl hizmet veririz ve etkili bir zm getirme ansn karrz. Sorunu, ocuun doas olarak kabul ederek tedavi etmenin, ocuu hi tedavi etmemekten daha fazla olumsuz etkisi olacaktr. Geenlerde bama gelen bir olay bu noktay aklamaktadr. Banliydeki bir ilkokulda zel

gereksinimleri olan bir ocuun deerlendirildii bir toplantya katlma frsatn elde ettim. ocuun konuma engeli vard ve ok skc bir test uygulandktan sonra ocua kendisi iin gelitirilmi bir iyiletirme program nerildi. Birisi, son anda bu kzn okula ok eski elbiselerle, le yemei veya yemek paras olmadan geldiini syledi. Ben ailesinin durumuna ilikin daha fazla bilgi sahibi olmak istediimde bana annenin bir nceki evliliinden iki ocuu olduunu ve iki ocuu olan bir adamla yaadn sylediler. Anne ve babann bir de ortak ocuklar vard. Her ocuun fiziksel bir sakatl
137

vard. Ailenin maddi gc yerinde olmasna karn, 30 yandan kk olan anne ar yk altnda ezilmiti. Yerel sosyal ve salk bakm brosundan nasl yardm alaca konusunda anneye rehberlik hizmeti verilirse kza da yardm edilebileceini nerdiimde, bana nerdiim eyin sosyal hizmet olduu ve bunun deerlendirme kurulunun ii olmad sylendi; ancak ocuun evde ald yetersiz bakmn onun renme sorununa neden olduu akt. ocuklara ve aileye yardm etmek iin bazen rollerimizin snrlarn ap ocuk ve aileye yapabileceimiz her yoldan yardm etmemiz gerekmektedir.

zet ve sonu
ya da drt yandaki ocuklar benzersizdir. Bu yataki ocuklar hzl bir zihinsel geliim andadrlar ve bu nedenle eitim programlarn balatrken ve eitimsel ilerlemeyi alannn deerlendirirken farkna varp bu bunu geliimin gznne deikenlik almamz

gerekmektedir. Kk ocuklarla ilgilenirken, onlarn dnyay somut yollarla kavrama eilimlerini aklmzda
138

tutmalyz ve ocuklarn dili yeteneklerinin genellikle bilisel anlaylarnn ok tesine getiini hatrlamalyz. Kk ocuklarn toplumsallamas, yinelenen toplumsal durumlarda ocuklarn davranlarn yneten ereveler araclyladr ve yetikinler ocuklarn bu ereveler bozulduu, deitirildii veya birbiriyle elitii zaman zldklerini anlamaldrlar. Kk ocuklarn duygular yalndr ve ocuklarn szckleriyle ve davranlaryla aka ifade edilirler. ocuklar, duygular asndan ne kadar yetikinlere benzeseler de, dnceleri asndan hi de onlara benzemezler. Bu nedenle ocuklara, yetikinlere nasl davranyorsak ayn iyi davranlarla yaklamalyz. Kk ocuklarn kavramlar bizim anladmz gibi

anlamadklarn da hatrlamamz gerekmektedir. Farkl bir biimde ifade edersek, kk ocuklara baka bir lkeden gelen bir yabanc gibi davranmalyz; yani davranlarmz nazik olmal, ama sylemek zorunda olduumuz her eyi anlayacaklar beklentisi olmamaldr.

139

Kaynaklar
Bloom, B. (1964). Stability and change in human characteristics. New York: Wiley. Bryant, P. (1972). The understanding of invariance by very young children. Canadian Journal of Psychology, 26, 78-96. Carey, S. (1977). The child as a word learner. M. Halle, J. Bressman, & G. Miller (yay.), Linguistic theory and psychological reality iinde. Cambridge, MA: M.I.T. Press. Donaldson, M. (1978). Childrens minds. New York: Norton. Elkind, D. (1987). Miseducation: Preschoolers at risk. New York: Knopf. Elkind, D. (1988). The hurried child. Reading, MA: Addison-Wesley. Gelman, R., Meck, E., & Merkin, S. (1986). Young childrens numerical competence. Cognitive

Psychology,16, 94-143. Gesell, A., Halverson, H.L., Thompson, H., Ilg, F., Castner, B., Ames, L.B., & Amatruda, C. (1949). The first five years of live. New York: Harper.
140

Goffman, E. (1974). Frame analysis. New York: Harper. Hoffman, M.L. (1977). Empathy: Its developmental and prosocial implications. C.B. Keasy (yay.), Nebraska symposium on motivation iinde. Lincoln, NE:

University of Nebraska Press. Kamii, C. (Ed.). (1990). Achievement testing in the early grades. Washington, DC: NAEYC. Piaget, J. (1932). The moral judgment of the child. New York: Harcourt Brace. Piaget, J. (1950). The psychology of intelligence. London: Routledge & Kegan Paul. Piaget, J. (1951). The childs conception of the world. London: Routledge & Kegan Paul. Piaget, J. (1952). The language and thought of the child. London: Routledge & Kegan Paul. Tanner, J.M. (1961). Education and physical growth. London: University of London Press. _____________________________ Elemantary School Guidance and Counseling, (1), (1991), s. 12-21den alnmtr. Copyright ACA.

141

2. Eitim Sorunlar ve Dourgular

142

Yazarlk hakknda sylenen bir sz kitap yazmann sonu olmaddr. Bunun aynsn eitim reformu iin syleyebiliriz. Kitabn bu blmndeki Programlarn nsancllatrlmas balkl ilk yazy tekrar okuduum zaman aklma gelen buydu. Bu yazda ders program reformunun programlara karmalarn yoldan yaplabileceini yaplmas, ve nerdim;

eklemelerin yaplmas

programlardan yeniden
143

programlarn

yaplandrlmas. Ayrca bu tr reformun rneklerini verdim. Bugn bu balklar on yl ncesindekilerden daha farkl olmasna karn, hl ayn reform yntemini izliyoruz. Gnmzde ders programlarna ok-kltrl

malzeme ekleme konusundaki bask, 1970li yllarda programlarn insancllatrlmas konusundaki bask

kadardr. Bu eklemelerin geliim asndan ne derece uygun olduu konusu, insancl ders programna olduu kadar ok-kltrl ders programna da uygulanabilir. Benzer ekilde, snrl btelerle ve dier lkelerdeki ocuklarla karlatrldnda bizim ocuklarmzn zayf eitim performanslar sz konusu olduunda, ders programlarndan ilk kartlan yine gzel sanatlardr. Oyun ve dinlenme zaman gibi dier deerli etkinlikler de ders programlarndan akademik baar kartlmaktadr. salayamyorlarsa, Eer sorun ocuklar onlarn

yeterince almamalardr fikri gerekten de ok zor lmektedir. Ders programlarna eklenecek ve programlardan kartlacak balklar gnmzde farkl olmasna karn, etkili yeniden yaplanmann hedefi ayndr. Okullarmz
144

bilgi ve teknoloji asndan amza uydurmak iin hl yntemler bulmamz gerekmektedir; bu yntemlerin de ocuklarn ilgi ve yeteneklerindeki bireysel farkllklara ve ya farkllklarna uygun olmas gerekmektedir. Bu hedef ancak program uzmanlarnn retmenlerle ve ocuk geliimi uzmanlaryla ibirlii ve sayg iinde almasyla gerekleebilir. Daha yi Okumay retebiliriz adl blm tekrar okurken yine eitimde ilerin her zaman deitii, her zaman da ayn kald tepkisini duydum. Bugn elimizde okuma hakknda, bu para yazld zaman olduundan daha fazla aratrma var. Okumay dilin sadece bir yn olarak gren okumada btncl dil yaklamnn, okumay renmenin bir balam iinde olmasnn etkili bir yntem olduu iddiasn destekleyen nemli lde kant

bulunmaktadr. ocuklara kitap okumak ve ocuklardan imla kurallarn gznne almakszn onlarn kendi hikayelerini renme anlatp srecinin yazmalarn paralardr. istemek, Bu okumay dil

btncl

yaklamn yaklak 20 yl nce yazlarma dahil ettiim iin mutluyum. Bu makalede anlatlan aratrmalarn deerine ve okuma retimiyle olan ilikisine hl
145

inanyorum. Bana gre eitimciler ve aratrmaclar, tm kantlarn bu ynde olduunu gstermeye devam etmesi gereine karn, bilisel geliimin okuma ile olan ilikisine gerekli dikkati yneltmiyorlar. Benim

aratrmalarmn ve tartmalarmn iddiasnn grsel algya odaklanmasna karn, son aratrmalarn iitsel algnn nemine k tuttuunu bildirmem gerekmektedir. itsel ayrt etme baarl erken okumann nemli bir bileeni olarak grnmektedir. Bu bulgunun erken ocukluk dnemi eitimi iin uygulamaya ynelik nemli dourgular vardr. Kk ocuklar gnde bir iki saatten fazla televizyon seyrederken

seyretmemelidirler.

ocuklar

televizyon

dinlemezler ve bilginin ounu grsel olarak edinirler. Bu eilimin gelimesi, onlarn okumay ilerletmelerine, bilisel geliim dzeylerinden olduka bamsz bir biimde zarar verebilir. Geliime Uygun Uygulamalara Kar Koyma:

Eitim Duraanlnn

ncelenmesi isimli denemedeki

tartmalar uzun yllardr farkl alardan yapmakta olduum tartmalarn damtlmasdr. Piaget her psikoloji bir epistemolojiyi (bilme sreci hakknda bir dizi saylt)
146

nkoul

olarak

gerektirir

demekten

holanrd.

O,

psikologlarn hangi epistemoloji erevesinde altklarn deerlendirinceye kadar sadece snrl bir ilerleme

salayacaklarn iddia etmitir. Bunun ok benzeri eitim iin sylenebilir. Her eitim sistemi bir eitim

felsefesini nkoul olarak gerektirir. Ancak bu felsefi dayanaklar kavradmz zaman bunlarn tesine

geebiliriz. Bu denemenin zde savunduu ite budur.

Ders Programlarnn nsancllatrlmas

Eitim programlar, hangi tr olursa olsun, iki temel ama birbiriyle elien insan gereksinmesini karlamak zorundadr. Bunlardan birincisi bireyselliktir (esiz olma abas ve bireyin tm gcnn ve potansiyelinin farkna varmas). Dier gereksinim ise insann toplumsalldr (dier insanlara balanma ve bireyin kiisel eilimlerini dierlerinin yararna ikincil konuma getirmesi). Geni bir anlamda, bu temel insan gereksinmelerinin birini ya da her ikisini karlayan eitim programnn insancl olduu
147

sylenebilir. Bu makalede ders programlarnn geni anlamyla insancllatrlmasn tartacam ve ders

program reformu konusundaki ada yaklam anahatlaryla aklayacam. Bu yaklamlar, mevcut programlara karma ekleme ve yapma, mevcut mevcut programlardan yeniden

yapma

programlar

yaplandrma eilimleriyle birbirinden ayrabiliriz.

Ders programlarna ekleme yapma

Varolan program insan bireysellii iin yeterli frsat tanmyorsa eski programlara yenileri eklenebilir. rnein, son yllarda duygusal eitim olarak adlandrlan eitli programlar nerilmi ve okul programlarna farkl

dzeylerde eklenmitir. Okullar, ocuklarn kendilerini ve dier ocuklar daha iyi anlamalarna yardmc olmak iin snf toplantlar, ahlak deerlerinin tartlmas ve

yorumlanmas gibi yenilikleri iermektedir. Bu etkinliklerin birou retmenler ve ocuklar iin gerekten de yararldr. Bunlar, eitim uygulamalarnda kullanlacak bir dizi ek ara ve yntem salamakta ve bylece retmenin donanmn glendirmektedir.
148

Ancak duygusal eitim programlar da ortaya sorunlar karabilir. Bu programlar, geleneksel okul programlarnda sakl kalan ayn hatalar srdrlebilir ve genellikle srdrmektedirler de. Okul ders programlar, yneltilmi olduklar ocuklarn bilisel geliim dzeyi iin birok adan ok zordur. Bu konuyla ilgili bir rnek olarak sosyal bilgiler dersini verebiliriz. Bu dersin genel olarak ele ald gibi birinci snf ocuklarna dnyann farkl kltrlerini retmek etkisiz bir aba olabilir. Kendi toplumumuzdaki etnik farkllklar bile tam olarak

kavrayamayan kk bir ocuun Avusturalya yerlilerinin dnyasn anlamasn nasl bekleyebiliriz? Okullarda uygulanan duygusal eitim programlar, ocuklarn bilisel yetenek dzeylerinin tesindeki

grevleri isteme hatasn srdrmektedir. rnein, ilkokul ocuklarnn birou duygularn 1 ile 5 arasnda puan vererek derecelendirmedii gibi, en az ve en ok istediklerine aka ncelik tanmalarna olanak

salayacak biimde kendi dncelerini ele alamazlar (benim 11 yandaki olum gelecek doum gn iin ne istedii konusunda fikrini be kez deitirdi). ocuklarn ncelik verdii eyler deimekte, kalc ve uzun sreli
149

olmaktan ok geici olmaktadr. ocuklar, geici olan en iyi ncelikleri belirleme srecine sokmak edilen zahmete ve harcanan zamana deer mi? Dahas, eer duygusal eitim programlar okul programlarna eklenirse, ele alaca ok konusu ancak ok az zaman olan retmenler iin yk olabilir. Bylece retmenlere ek bir program yklemek onlara yardmc olmaktan ok snrlayc olabilir. Dahas baz duygusal eitim programlar geri tepebilir. Anababas yeni

boanm ya da annesini yeni kaybetmi bir ocuktan tamamen kiisel olan duygularnn toplum ierisinde aklanmasnn istenmesi ocuu derinden utandrabilir ya da incitebilir. ocuun anlay dzeyine gre ayarlanm yntemleri ieren ve okul programlaryla birletirilmi duygusal eitim yararl olabilir; ama bu yntem ve uygulamalar ek eitim hedefleri gibi retmenlere yklenirse, sonu planlanm olann tam tersi olabilir.

Ders Programlarndan karmalar Yapma

150

Gnmzde eitim uygulamalarnn toplumsallama (bireyin topluma baarl bir biimde uyum salamas iin gerekli becerilerin kazanlmas) iin yeterince uygun olmad deerlendirmesi yapld zaman, ders program reformu iin farkl bir yaklam benimsenir. Temel konulara geri dnme hareketi bu yaklam

yanstmaktadr. Bu yaklam, eitimde bireysellie ok fazla, toplumsalla ok az dikkat yneltildiini

savunmaktadr. Buna bal olarak temel konulara geri dnmeyi savunan insanlar eitim programlarndan

genellikle insan bireyselliine deinen yn yani gzel sanatlar karmak isterler. Gzel sanatlara daha az zaman ayrlrsa temel konulara ayrlacak daha fazla zamann olaca varsaylr. Benim fikrime gre, duygusal eitim gibi, temel konulara geri dnme hareketi de hatal bir ncle dayanmaktadr. Duygusal eitim, duygusal ve bilisel srelerin birbirinden bamsz olduu ve ayr ayr ele alnmas gerektii karmna yol aabilir. Tam tersine, iyi bir retmenin hem duygusal hem de bilisel yn vardr ve baarl bir retmen her zaman iin hem bir anne hem de bir retmen olmaldr. retmenlerin rettikleri
151

konuya ilikin cokular ve ocuklara kar sayglar ve iyi duygular, ocuun okul ortamnda gereksinim duyduu tm duygusal eitimi salayacaktr. Temel konulara geri dnme hareketi, duygusal eitime yol aan nclden daha farkl baka bir hatal ncle dayanmaktadr: Bugn ocuklar on yl ncesine gre akademik konularda daha baarsz oluyorlarsa, onlarn bu dk edimleri bizim ok yumuak ve ok izin verici davranm olmamza bal olmaldr. Son on be yldr Okul Yetenek Testi puanlarndaki d raporlar genellikle bu ekilde yorumlanmtr. Eletirmenler, bu dn almalar ocuklardan istemeyen yeterince okullar okuma yznden ve ve yazma gen

insanlarn zamanlarn televizyon seyrederek harcamalar nedeniyle olduunu ileri srmlerdir. Edimdeki dn, tembelliin bir sonucu olmas gerektii inanc bizim tutucu kaltmmza derin bir biimde yerlemitir, ancak bu durumun nedeni tembellik deildir. SSCB tarafndan Sputnikin baarl bir ekilde uzaya frlatlmasyla Amerikallarn hissettikleri bask sonucunda tam 15 yl nce glendirilen yeni ders program okullarda darbe yapt. niversite profesrleri tarafndan hazrlanan
152

ders programlar yeni matematik ve psikolinguistik okuma programlaryla gnn gereksinmelerine uygun ada bilgilerdi; ayrca fen bilgisi programlarnn

bolluundan sz etmeye gerek yok. Bu ders programlar, daha nceki ocuk merkezli ilerlemeci malzemelerden ok daha iini bilir trdeydi. Yeni ders programlar ocuklar zerinde yumuak olmaktan ok uzak olduu gibi, Amerikan eitimi tarihinin son yllarnn birok dier ders programndan daha zordu. Okul Yetenek Testi puanlarndaki dn, yeni ders programlarnn ok kolay deil ok zor olduu gereini yansttn iddia edebiliriz. Baz kantlar bu iddiay desteklemektedir. Eer yeni ders programlar ok zorlayc ise tam da beklenene uygun olarak okuma ve matematik Okul Yetenek Testi puanlarnn dmesine karn yaratclk ve analitik beceri puanlar ykselmiti. ocuklar, kendi anlama snrlarn zorlayan ya da aan ders programlaryla urarken, hem analitik (olup biteni ekillendirmek), hem yaratc (ders programlarnn yntemlerini gnmzde istemleriyle bulmak) ortaya baakmak iin kendi Ayrca,
153

olmak kan

zorundadrlar. program

malzemelerinin

bazlar, temel konulara geri dnen programlarn, 60l yllarn programlarnn oundan daha kolay ve daha ocuk-merkezli olduunu gstermektedir! Bylece yanl bir nclle balasa bile temel konulara geri dn hareketinin baz olumlu etkileri vardr. Bu yeni ders program, ocuklar zerinde daha kat olma klnda ortaya kmsa da aslnda daha da kolaylamtr ve tm bu iyilie neden olan bu deiiklik olabilir. Ulusal Akademik Baar Deerlendirme

Biriminden gelen son veriler, 9 yandakilerin okuma puanlarnn son dokuz yl ierisinde ykseldiini

gstermektedir, ama bu bulgu 13 veya 17 yandakiler iin geerli deildir. Bu bulgular iin benim yorumum, 9 yandakilerin baarsnn ocuk-merkezli ve somut olan yeni ders programlarnn rn olduudur. Temel konulara geri dn hareketinin ilk

retimdeki olumsuz yn, gzel sanatlar gzard etmesidir. Eer temel konulara geri dn hareketinin amac ocuklarn toplumsal uyumunu hzlandrmak ise, gzel sanatlar bireysel olduu kadar toplumsaldr da. Aslnda, gzel sanatlar toplumsal iletiimin temel arac ve bireylerin gzellik duygusunu paylaabilecekleri bir
154

aratr. Temel konulara geri dnme hareketinin gzel sanatlar gzard etmesi ocuklar toplumsalln ve bireyselliin atan isteklerini badatrmalar iin temel bir aratan yoksun brakmaktadr.

Ders programlarnn yeniden yaplandrlmas

Ders programlar gerekli bireysellik nemi ile toplumsalln ders btnlemesine gstermezse,

program reformunda yeni bir yaklam benimsenir. Ders programlarnn bu btnlemeyi salayamayacan

dnenler varolan programlardan ne karma yapmak, ne de ona bir ey eklemek deil, daha ok bireysellik ve toplumsallk olabilecei gereksinimlerinin biimde programn bir uyum ierisinde deitirmek

yapsn

isterler. Benim fikrime gre eitimde bu yaklamn en iyi rnei olarak informel eitim veya ak-eitim hareketi gsterilebilir. Ak-eitim hareketi birok adan, ders
155

program malzemelerinin seilmesinde hem toplumsal uyumun hem de ocuun ilgilerinin gznne alnd Deweyin proje ynteminin modern bir uyarlamasdr. Ders programlarnda ak-eitim yaklam burada ayrntlaryla tekrar edilmesini gerektirmeyecek kadar iyi bilinmektedir. Bu tr programlar ocua seim ans tanr ve ocuklarn kendi renimleri iin sorumluluk almalarna olanak salar. Bu programlar ticari malzemeler yerine retmen tarafndan hazrlanm malzemeleri vurgular ve retim byk oranda deneyime dayanmaktadr. Bir okul gn, dinlenme aralarnn ksa olduu ders saatleri biimde deil, uzun blok dersler olarak esnek bir biimde dzenlenmitir. Ak-eitim gzel sanatlara,

zellikle bireyin kendisini ifade edecei bir ara salamas nedeniyle eitimin btnleyici bir paras olarak byk bir nem vermektedir. Ak-eitim, tm bu yntemleriyle ders programlarnn gereksinmelerini yapsn, birbiriyle bireysellik elimek ve toplumsallk birbirini

yerine

pekitirecek ve tamamlayacak biimde deitirmeye alr.

156

Ders programlarnda ak-eitim yaklamnn da kendine zg sorunlar yok deildir. yi informel eitim zor itir. retmen srekli olarak yenilikleri

kurumsallatrma drtsyle savamak durumundadr ve hibir ey ocuklarn yarar iin abartlm bir fikirden daha kt olamaz. Bunun tam tersi tehlikeyi de gznne almamz gerekmektedir. Hem elenceli hem de ilgin olan gerekten yeni fen bilgisi ve matematik etkinliklerine giren ocuklar grdm, ama bu etkinlikler geri kalan okul etkinlikleriyle btnlememiti ve ne ben ne de ocuklar bu etkinliklerin nereye doru ynlendiini grebildik. Ayn ekilde, ocuklarn yantn beklemek zahmetine

katlanmadklarn grdm. Ak-eitim iyi yapldnda

60l ve 70li yllarn ak-eitim yaklam birok ynyle Amerika Birleik Devletlerinde iyi bir biimde uygulanmamtr. retmenler genellikle ak-eitim yaklamna geme kararnda yer almamlar ve gerekli eitimi ve pedagojik yaklam grmemilerdir. Dahas, baz rneklerde akeitim retmenlerin rollerini tamamen brakacaklar anlamnda yorumlanmtr. Bu tr arlklara kar kldnda akeitimin birok iddias geerlidir ve Deweyin ilerlemeli eitime ilikin fikirlerini yinelemektedir. Bu iddialarn birouna geliime uygun uygulamalarn ifadelerinde de rastlanabilir (Brede Komp, 1987; Brede Komp ve Rosegrant, 1992). Bu ifadeler yanl yorumlar engellemek iin retmenin rol gibi konular aka belirtmeye almlardr. 157

tamamen insancl bir eitim modeli olabilir; kt yaplrsa bir felaket olabilir.

Sonu
Bu denemede, her insann bireysellik ve toplumsallk gereksinimini uzlatrmas anlamnda ada yaklam zerinde ksaca durdum. Bu

yaklamlarn her biri (duygusal eitim, temel konulara geri dnme ve ak eitim) nemli bir gereksinimi ya da gereksinmeleri karlamaktadr. Her yaklamn deerli ynleri kadar snrllklar da vardr. Bylece hibirinin ders programlarnn insancllatrlmasnda tek bana zm olamayacan grdk. Bu sorunu nasl ele aldmz bizim dnya grmze ve insan bireyselliini ve toplumsalln gznne alrken sz konusu olan

nceliklerimize dayanmaktadr. Herhangi bir yaklam ocuu da dnerek ele aldmz srece, ocuklar bu yaklamlarn hepsini benimseyip hepsinden yarar

salayabilirler. En genel anlamyla ders programlarnn insancllatrlmas, ocuun gereksinimlerinin ve

158

yeteneinin ders programlarnda eitlik iinde olmas demektir.

Kaynaklar
Bredekamp, S. (Ed.). (1987). Developmentally appropriate practice in early childhood programs serving children from birth through age 8 (gz. ge. bas.). Washington, DC: NAEYC. Bredekamp, S., & Rosegrant, Appropriate T. (yay.). (1992). and

Reachingpotentials:

curriculum

assessment for young children: Cilt 1. Washington, DC: NAEYC. _____________________________ Bu denemenin zgn versiyonu Childhood Education, (1977), 53 (4), 179-182de yaynlanmtr.

159

Okumay Daha yi retebiliriz

ocuklara okuma retme iini daha iyi yapabilir miyiz? Evet, eer ocuklarn zihinlerinin nasl gelitiini gznne alrsak, bunu yapabileceimize inanyorum. Bu konuyu aklamak iin okumann balangcn ve ocuun harf kavramn tartacam, daha sonra da daha iyi okuyucu olan ocuklarn kendi bilgi depolarn yazl szcklere anlatacam. anlam vermek iin nasl kullandklarn

Okumay renmenin ilk evreleri

160

Okuma retiminin bandaki ilk temel hata birok adan okumann temel birimi olan harf kavramna odaklanmaktr. Yetikin iin bir veya daha fazla sesin formel temsilcisi olan harf ayr bir nesnedir, fakat yeni okuma renen ocuk iin durum bu deildir. Piagetin iaret ettii gibi ocuklar ve yetikinler dnyay farkl yollardan grrler. ok bilinen korunum deneyleri konu ile ilgili iyi bir rnektir. Kk ocuklarn kil parasnn biimini deitirmenin kilin miktarn

deitirdiine inandklarn kefetmek, ou yetikini artmtr. Bu aknlk, ou yetikinin ocuklarn dnyay kendileri gibi grdklerini varsaydklarn ortaya karmaktadr. Yetikinler bu varsaym kabul ederler, nk onlar kendi bilisel geliim srelerini

hatrlayamazlar veya yeniden yaplandramazlar. Bu grng, yani gerekliin ina edilmesinde yetikinin kendi rolnn farknda olmamas Piagetin dsallatrma ile ifade ettii eydir. Dsallatrma yararl bir uyum salama amacna hizmet eder ve bireyin evresinde daha verimli olarak i grmesine olanak tanr. Dsallatrma, sadece ocuklara bir ey retmeye altmz zaman, yani bizim oktan
161

renmi olduumuz bir konuyu sunmaya altmz zaman sorun oluturmaktadr. Dnyann birok ynn kavramsallatrp dsallatran yetikinler olarak bizim, ocuklarn kendi dnyalarna bir anlam verme abalarnda karlatklar glkleri deerlendirirken glklerimiz vardr. ocuun bak asna gre harf kavram say, mekan ve zaman kavramlarnn ortaya kard

sorunlarn birok benzerini ortaya karr. Alt veya yedi yandan nce birok ocuk birim veya say kavramndan yoksundur, nk ocuklar iki boyutu veya ilikileri ayn anda egdmleyemezler. Bu tr egdmlemeler birim kavramnn ina edilmesinde temel oluturmaktadr, nk birimin tanm udur: Bir birim hem her dier birim gibidir, hem de her dier birimden sras veya

numaralandrlmas asndan farkldr. ocuklarn harf kavramn anlamalarnda ortaya kan sorunlar, birok adan say kavramn olutururken karlatklar sorunlardan ok daha zor olur. Saylar gibi harflerin de, alfabedeki konumlar olan sray gsteren bir zellii vardr. Ayn zamanda harflerin onlarn isimleri olan (A,B,C, vb) ve her harfin ayn isimdeki tm dier harflerle
162

ayn ismi paylat (tm Bler Bdir) temel bir zellii vardr. Harfler saylardan ok daha karmaktr, harflerin sra gsteren ve esas zelliklerine ek olarak onlarn balama gre deien ses zellikleri vardr. Bir harf bir ya da daha fazla sesi temsil edebilir ve bir ses farkl harflerle temsil edilebilir; bu nedenle bir ocuun tam bir ses kavramna sahip olabilmesi iin birok ocuk tarafndan alt ya da yedi yana kadar kazanlmayan baz mantksal yeteneklere gereksinimi olabilir. Birok glklerin farkl bu kant, okumann analizini balarndaki

mantksal

desteklemektedir.

ngilizceden daha dzenli bir fonetik yapya sahip yazl dillerde okumasn renmek gzle grlr bir biimde daha kolaydr. Japonca gibi bu alfabelerde mantksal ilemlerde bir glk ortaya kmaz; nk ayn tek eleman, konumu veya fonetik balam gznne

alnmakszn her zaman tek ve ayn sese sahiptir. Okuma baars ile mantk yeteneinin olduka ilikili olduu bulunmutur; ortalama okuyucular mantk yeteneinde, benzer genel yetenee sahip yava
163

okuyuculardan daha stndrler. Dahas ocuklar mantk

becerileri konusunda eitmenin okuma baarsnn baz ynleri zerinde anlaml bir olumlu etkisi vardr. Bu bulgular, harf kavramnn altnda yatan baz anlaylarn Piagete gre alt ya da yedi yandaki somut ilemler evresine kadar tam olarak gelimeyen mantksal yetenekleri gerektirdii gryle tutarldr. Bu denenceyi baka bir ekilde snamak iin son yllarda bir

meslektamla birlikte okumay erken renen, yani anaokuluna balamadan nce okuyabilen ocuklarn bilisel yeteneklerini incelemeye baladk. Denencemizin biri uydu: Eer okuma alt ya da yedi yanda kazanlan somut ilemleri ieriyorsa o zaman okumay erken renenler bu beceriyi daha erken bir yata

gstereceklerdir.

ocuklarn

bilisel

yeteneklerini

deerlendirmenin yansra, bu ocuklarn kiisel/toplumsal zellikleri ve evlerindeki eitim/duygu ortamlar da ilgi alanmzdayd. Biri 16, dieri 38 erken okuma renen ocuu kapsayan iki almay tamamladk. Her iki almada da anaokuluna balarken okuma bilen ocuklarla,

anaokuluna balarken okuma bilmeyen kontrol grubu ocuklarn ya, cinsiyet, ZB ve sosyoekonomik dzeye
164

gre eletirdik. Btn ocuklara kiilik ve yaratclk testlerinin dnda baar ve zeka testleri de uyguland. Ayn zamanda bu ocuklarn anababalaryla grmeler yapld. Her iki almada da anaokuluna balarken okuma bilen ocuklarn, okuma bilmeyen ocuklardan Piagetin korunum lmlerinde daha baarl olduklarn bulduk. Bu ocuklar ayn zamanda ses kombinasyonlar gibi psikolinguistik lmlerde daha iyi edim

sergilemilerdir. Dier taraftan, bir harfin bilisel yaplandrlmasnn baarl okuma iin gerekenlerin sadece biri olduunu belirtmem gerekiyor. Anababalarla yaplan grmelerden elde edilen veriler, kitap ve dergilerin bol miktarda bulunduu ve anababalarn ocuklarna sk sk kitap okuduu evlerde salanan yazl ve szl dille zengin bir erken deneyim gemiinin de baarl okuma iin nemli olduunu gstermektedir. Buna ek olarak, ocuk iin nemli olan yetikinleri honut etmek iin toplumsal gdlenme, okumay renmenin mekanik ynlerine tat veren yeterli olmasa da gerekli bir etmen olarak ortaya kmaktadr.
165

Bu nedenle, bilisel geliim ve erken okumay gznne alrken bilisel hazr oluluk tartldnda bazen savunulan Bu iki u u grten biri, kanmamz okulncesi

gerekmektedir.

grlerden

adaki ocuklar henz ulamam olduklar bilisel yetenekler asndan eitmeye almaktr; bu tr erken abalarn uzun sren verimlilii olduuna ilikin bir kant grmedim. Alternatif u gr olan ocuklar kendi hzlarnda ve kendi yntemleriyle okumay renmeleri iin serbest brakmak da hakl grnmemektedir. Gerekli bilisel yetenekleri sergiledikten sonra ocuklara

okumann retilmesi gerekmektedir. zet olarak, baarl bir okuma balangc iin en az drt koul sayabilirim: Dil asndan zengin bir evre, okuma davran iin model olan ve okumay dllendiren yetikinlerle iliki, somut ilemlere ulalmas ve bir retim program. Tm dier koullar eit olduka yani ocuklar en azndan ortalama zihinsel yeteneklere

sahipse ve ciddi duygusal ve fiziksel sorunlar sz konusu deilse, bu drt zelliin varl, ou ocuun okumay ok zorlanmadan ve olduka zevk alarak reneceklerini garanti etmektedir.
166

leri okuma ve anlama

imdi ileri okuma ve cmlelere anlam verme konusuna dnelim. Okumann balangcnda kullanlan zihinsel srelerin kavram oluturmada iin iine giren srelere benzer olduuna daha nce deindim. Okumay renen bir ocuk benzerlikleri ve farkllklar

egdmlemeli ve sesleri temsil ettii srece hem her dier harf ile ayn, hem de temsil ettikleri zgl sesler iin farkl olan harf kavramn ina etmelidir. Kavram oluturma karm yapma srelerini ierir ve bunlar okumann balangcnda da gzlemlenebilir. Okumann balangcndaki birok hata, rnein ne zaman yerine nerede szcn okumak, ayrt etme hatas deil ama karsama hatasdr. ocuk paray gzlemleyerek btn karsamaktadr. Bu tr karm yapma hatalar, ocuun daha ileri dzeyde ve baarl okuyucularn yapt gibi hata yapmas nedeniyle st dzey bilisel hatalardr. Bu sreleri, okumada akclk iin doru okumay geici bir sre feda ederek

desteklememiz gerekmektedir. Deneyimler, ocuun bir

167

kez akc bir okuyucu olduktan sonra, doru okuma iin hatalarn dzelttiini gstermektedir; ama doru

okumann zerinde ar bir biimde durulmas akc okumay geriletmektedir. Okumann kavram oluturma ve karm yapma ynleri otomatik hale geldiinde ocuklar yazl szckleri abuk ve kolay ekilde tanmakta ve hzl sessiz okuma aamasna gemektedirler. Sessiz okumada ana bilisel grev artk kavram oluturma ve karm yapma deil, yorum yapma yani anlam oluturmadr. ocuklar, anlam olutururken simgeleri (basl szckleri) kendi kavram ve fikirleriyle ilikilendirirler. Yorumlama ya da anlamadaki baar, okumay renmenin bal olduundan daha farkl zelliklere dayanr: Grsel bamszlk, anlam oluturma ve kavrama disiplini.

Grsel bamszlk Hzl sessiz okuma ve anlama her eyden nce grsel szel sistemin duyu-hareket sisteminden bamsz olmasn gerektirir. Hzl okuma gzlerin bir noktaya daha az sabitlenmesini ve grsel dilimlerin daha geni
168

incelenmesini ierir ve bu da iin iine devinimin daha az

ve kavram karsama etkinliinin daha fazla girmesi demektir. Gerekten de hzl sessiz okumada beyin daha fazla, gzler ise daha az i yapar. Son kantlar ileri okumada grsel bamszln nemini desteklemektedir. Kabartma harflerin dokunmayla ayrt edilmesinin yeni okuyanlarn okuma baars ile olumsuz bir iliki iinde olduunu bulduk. Devinimsel tanmann ve harflerin ayrt edilmesinin Montessorinin savunduu gibi okuma

renmenin balama aamasnda yararl olduu, ancak eer daha hzl okuma geliecekse grsel ve devinimsel srelerin egdmlenmesinden vazgeilmesi gerektiini aka gryoruz. Bunu daha ak bir biimde anlatalm: Okumaya yeni balayanlar dikkatlerini toplamak ve yazl malzemeyi kefetmek iin parmaklarn nerede olduklarn belirleme amacyla kullanrlar, ancak bir kez ileri okuyucu olduktan sonra parmakla Hzl izleyerek okuma, okumak dokunsal okumay devinim

yavalatacaktr.

sisteminden bamszl gerektirir. Algsal keif ve bellek zerinde son zamanlarda gerekletirdiim baz almalar, grsel bamszln gelimesini baka bir biimde kantlamaktadr. Farkl
169

yalardaki ocuklara (4 yandan 8 yana kadar) zerine bildikleri nesnelerin kabartma resimleri yaptrlm olan 16 kart gsterilmitir. Kartlarn birinde kabartma resim dz konumda, dierinde ise ayn resim baaa konumda bulunmaktadr. Her ya dzeyindeki ocuklarn yars resimlerin dz durduu kartlara bakarken, dier yars da baaa resimlerin olduu kartlara bakmtr. Her ocuun iki deney grevi vard: Kartlarn zerindeki nesnenin ismini sylemek ve sonra kartlarn arkas evrildii hatrlamak. Kk ocuklar (yalar 4-5 arasndakiler) hatrlama puanlarnda baaa resimlerden yana anlaml bir farkllk gstermilerdir. Ancak bu farkllk ocuk zaman hatrlayabilecei kadar nesneyi

bydke azalmakta ve 8 veya 9 yanda ortadan kalkmaktadr. letiim kurarken parmakla heceleme ve vokalizasyon kullanan duyma snrll olan ocuklar da baaa olan resimleri daha doru hatrlama eilimi sergilemektedirler. Bu bulgu kk ocuklarda devinim sisteminin hl grsel sisteme bal olduunu

gstermektedir. Bu ocuklar, baaa olan resimlerin isimlerini sylerken, resimleri gizli gizli dzeltmeye
170

almakta, bylece iin iine devinim girmektedir. in iine daha fazla devinimin girmesi ve bunun sonucu artan dikkat, kk ocuklarn baaa duran resimleri

hatrlamadaki daha stn belleklerini aklamaktadr. Resimlerin isimlendirilmesinin rtk bir devinimsel

dzeltme ile yaplmad byk ocuklarda, baaa resimlerde ortaya kan dikkat avantaj artk ortadan kalkmaktadr. Bylece, dorudan ve dolayl olarak elde ettiimiz kantlar, hzl, sessiz okumann dokunmaya ait devinim sisteminden nemli oranda grsel bamszlk gerektirdiini gstermektedir.

Anlam oluturma leri hzl okuma iin gerekli olan ikinci nkoul anlam oluturma yeteneidir. Bilisel-geliimsel

bakasna gre, okunan malzemenin anlalmas yazl simgelerin ifresini zmenin edilgen bir sreci deildir; tam tersine, yaratc yazarla benzeyen yapc bir etkinliktir. Anlam, yazlm ya da telaffuz edilmi szcklerin doasnda sakl deildir; aslnda onlar kendi bilgi birikimleri iinde yorumlayan okuyucular ve dinleyiciler
171

tarafndan

szcklere

anlam

verilmektedir.

Sessiz

okuyucular okuduklar szcklere, bu szckleri kendi geliim srecinde ina etmi olduklar kavramsal sistemle ilikilendirerek anlam verirler. Okuduklarndan karttklar anlam zenginlii okunan malzemenin niteliine derinliine bundan malzeme ve ve zevk ile

okuyucunun geniliine duyarlar;

kavramsal baldr.

alglamasnn insanlar okunan

Okuyan ksmen

bu

zevk

okuyucunun

kavramsal

dzeyi

arasndaki

uyumun

derecesine baldr. Son zamanlarda yaplm bir doktora tezi bu iddiay desteklemektedir (Schlager, 1974). Aratrmac saygnl yksek Newberry Yetkinlik Madalyas dln kazanm 33 kitap semitir. Daha sonra son yl ierisinde her kitabn birok ktphaneden ne sklkla alnm olduunu belirlemitir. En ok seilen be kitab ve en az seilen be kitab alarak bunlar hedeflemi olduklar ya grubunun kavramsal yeteneine uygunluu asndan incelemitir. Yazar, en ok okunan be kitabn yazlm olduu ocuklarn bilisel dzeylerine uygun olduunu, ancak bu durumun en az seilen kitaplar iin geerli olmadn bulmutur. Dier eyler eit olduka ocuklar
172

kendi bilisel organizasyonlar iinde bir anlam tayan hikayeleri tercih etmektedirler. Anlama ya da anlamn oluturulmas, ayn zamanda ocuun anlam verme abalaryla yani ocuun kendi deneyimlerini temsil etmesiyle desteklenmektedir. Szel ya da baka biimde kendi dncelerini ifade etme aba ve doyumunu yaama ans kendilerine verildike, ocuklar dier insanlarn tasarmlamalarn yorumlamak iin o kadar iyi hazrlanm olacaklardr. Yaratc veya dier trden olsun, bugn retmenler genellikle ocuklara yaz yazmak iin zaman

brakmyorlar; ama ben ocuklarn ne kadar fazla yaz yazarlarsa okumadan da o kadar fazla kazanm

salayacaklarna inanyorum. Yazma ve okuma, anlam oluturmann karlkl olarak birbirini tamamlayan ortak sreleridir. Kavrama disiplini Sessiz okuma iin gerekli olan nc nkoul okuyucunun bu srete etkin bir katlmc olmasna ilikin sylenenle ilk bakta elimektedir: Okuyucunun

kavrama/alma

eilimi olmaldr, yani okuyucu dier

173

insanlarn tasarmlamalarna tepki verme konusunda

istekli olmaldr. yi okuyucular ayn anda edilgin (dier insanlarn tasarmlamalarn kavrayc) ve etkin (bu tasarmlamalar kendi kavramsal ereveleri iinde

yorumlayc) olmaldr. Birok gen insan kt dinleyici olmalarna neden olan ayn nedenden dolay kt okuyucudur: Bunlar, dier insanlarn dnce ve fikirlerini yorumlamaktan ok, kendi dnce ve fikirlerini ifade etme ile daha fazla

ilgilenmektedirler. Bu genler kavrama disiplini olarak adlandrabileceimiz eyden yoksundurlar. Gen insanlar kavrama disiplinini tamamen dier insanlarn ve serbest

tasarmlamalarna armlarna

dikkat ve

ynelttiklerinde

deinmelerine

direndiklerinde

sergilerler. Yava okuyucu olarak adlandrlan bir ocuun kavrama disiplini ile ilgili sorunlar vardr, yoksa hzl okuma ile ilgili sorunlar yoktur. Kavrama disiplini doutan gelmez; bu retilebilir ve gelitirilebilir; okuyucunun ilgisini eken ve onlarn yetenek dzeyinde olan okuma malzemeleri kavrama disiplinini gelitirir. Kavrama disiplinini desteklemenin baka bir yolu zaman geirmeye ynelik olmayan okuma hedeflerinin olmasdr. Gen insanlar (veya yetikinler)
174

okuduklarn bir gruba anlatmak zorunda olduklarn bildiklerinde, byle bir amalar olmam olduunda gsterebilecekleri gstereceklerdir. Bunlar kavrama disiplinini gelitirmek iin dikkatten ok daha fazlasn

uygulanabilecek

tekniklerin sadece birka rneidir.

Hangi teknik kullanlrsa kullanlsn, kavrama disiplini okuduunu anlamann baarlmas iin nemli bir bileen olarak grnmektedir.

Sonu
lk aamasndan en ileri aamalarna kadar okumann iermi olduu baz etkin, algsal srelere iaret ettim. Okumay renmenin ve usta bir okuyucu olmann neyi ierdiini daha iyi anlamak, okuma

retmenin gelitirilmesindeki ilk aamadr.

Kaynaklar

175

Schlager, N. (1974). Developmental factors influencing childrens responses to literature. Unpublished doctoral dissertation, Claremont College of Education, Claremont, CA. _____________________________ Bu denemenin zgn versiyonu Todays Education, (1975), 64 (4), 34-38de yaynlanmtr.

nsan Geliimine Uygun Uygulamalara Direnme: Eitim Duraanlna likin Bir rnek Olay

176

Amerikan eitimi byk lde kurumsallamtr. Amerikan eitimi, retmen yetitirilmesini grev edinen kolejler, niversiteler ve eitli aratrma-ynelimli

lisansst eitim programlaryla yakndan balantldr. Bu lkedeki eitimin, milyarlarca dolarlk eitim yaynlar endstrisi ile de ayn ekilde gl balar bulunmaktadr. Bunlara ek olarak eitim sermaye iin yerel ynetim, eyalet ynetimi ve federal ynetime baldr. Federal hkmet son birka on yldr zihinsel ve bedensel zrl ocuklar iin eitli isimlerdeki programlara parasal destek salayarak eitimle ok daha fazla ilgilenmitir. Dahas birok toplulukta yerel okul ynetim kurullar, kendilerini destekleyecek ok az veya hibir eitim bilirkiisi olmakszn eitim politikas kabul

ettirmektedirler. Son olarak, zellikle de byk kentlerdeki eitim sistemleri byk oranda brokratik hale gelmitir. Eitimin dier toplumsal kurumlarla bu denli ilikili olmas nedeniyle gerek eitim reformu ancak sistematik bir deiimle, eitim kurumlarnn iie girmi btn bileenlerini ayn anda deitirdii zaman gerekleebilir. Ancak byle bir sistematik deiim felsefi ve kavramsal dzeyde balamaldr, nk eitimin eitli bileenleri
177

rtk bir eitim felsefesini paylar. Psikometrik olarak adlandrlabilecek bu felsefe, eitimi bu makalede ayrntl olarak aklayacam niceliksel bir bak asyla ele alr. Bu ortak temel felsefe, eitim sisteminin birok bileenini btnletirir ve otantik eitim reformu iin gerek bir engeldir. Bu felsefi ve kavramsal engel, ada snfii yeniliklerin ve ders program reformlarnn eitimde nemli kalc deiimlere neden olma ansnn ok az olmasnn ya da hi olmamasnn gerek nedenidir. Eer eitimdeki yenilikler temel felsefe ile uyumuyorsa hibir zaman tam olarak uygulanamayacak ve sonunda ie yaramaz olarak reddedilecektir. Temel eitim felsefesiyle uyumayan bir eitim yeniliinin gnmzdeki bir rnei insan geliimine uygun uygulamalar kavramdr. Bu kavramlatrmann temelindeki felsefe ile mevcut eitim uygulamalarn kabul ettiren felsefenin karlatrlmas, beni insan geliimine uygun uygulamalarn okullarmzda geni oranda

gelitirilme ans konusunda karamsarla drmektedir. Bylece bu karlatrma temel felsefelerin belirli bir eitim yeniliinin kabul edilmesini ya da reddedilmesini
178

nasl belirlediine ilikin ilgin bir rnek olay incelemesi oluturmaktadr. Geliime uygun eitim uygulamalar ilkesi yani ders programnn uydurulmas ocuun gereklilii geliimsel yetenek dzeyine eitim

(Bredekamp,

1987)

evrelerinde olumlu karlanmtr. Bu olumlu kabul ilk bakta olduka olaanddr. Gerekten de geliime uygun uygulama devlet okullarnn oundaki eitim uygulamalarn ynlendiren psikometrik eitim

felsefesiyle tamamen ters den bir eitim felsefesini temsil etmektedir. Belki de bu nedenle geliimsel uygunluk uygulamadan ok szde takdir grmektedir. Bu denemedeki ilk amacm bu iki eitim felsefesi arasndaki farkllklara k tutmaktr. kinci amacm bu iki felsefenin uygulamaya dnk birka Son eitimsel olarak, bu

dourgusunun

karlatrlmasdr.

lkedeki gerek bir eitim reformunun psikometrik eitim psikolojisinin egemenliinden uzaklaan bir paradigmaya sahip olduumuz zaman gerekleeceini savunacam.

ki eitim felsefesi
179

Her eitim felsefesi bir renici kavramn, renme srecini, edinilecek bilgiyi ve eitim hedeflerini veya amalarn iermelidir. Geliimsel felsefe, psikometrik felsefeden bu drt noktann hepsinde ayrlr. Burada sunulan geliimsel yaklam Jean Piagetin (1950)

aratrmalarndan ve kuramndan kaynaklanmaktadr.

renici kavram Geliimsel bir eitim felsefesi iinde renici (learner)gelien zihinsel yeteneklere sahip birey olarak grlr. Ciddi zihinsel bozukluklara sahip olanlar dnda tm bireylerin bu zihinsel yetenekleri kazandklar kabul edilir. rnein, tm ocuklarn Piagetin belirttii gibi alt ya da yedi yanda ortaya kan somut ilemleri kazanmalarn bekleriz (Piaget, 1950). Grup oluturan aritmetik ilemleri gibi ilev gren bu ilemler, bunlar kazanan ocuklarn kurallar renmesine ve bu kurallar uygulamasna olanak tanr. ocuklarn hepsi bunlar ayn yata kazanmazlar. Bylece yetenekteki bireysel

farkllklar zihinsel geliimin hzndaki farkllklar yanstr.

180

Bu zihinsel yetenek anlay, reniciyi llebilir yeteneklere sahip olarak gren psikometrik eitim

felsefesiyle ters dmektedir. Psikometrik gr, varolan her yetenein belirli bir miktar varolmas gerektiini ve bu nedenle de llebilir olduunu kabul eder. rnein zeka testleri -psikometrik felsefenin amiral gemisiyeni

durumlar renme ve uyum salama yeteneindeki bireysel farkllklar deerlendirmek iin gelitirilmektedir. Psikometrik bak asna gre, edimdeki bireysel

farkllklar yetenein miktarndaki farkllklar yanstr. Her ikisinde de bir para gerek pay bulunan insan yeteneinin bu iki zt anlaynn olduka farkl pedagojik dourgular bulunmaktadr. Yetenekleri gelimekte olarak ele alan geliimsel bak asna gre nemli olan grev, ders programlarnn ocuun gelimekte olan zihinsel yetenek dzeyine uygun hale getirilmesidir, bu nedenle insan geliimine uygun olma ilkesidir. Ders programndaki konular, ancak ocuk bu konular iin gerekli olan zihinsel yetenek dzeyine ulat zaman sunulmaldr. Bu da ders programlarnn bunlar anlamak iin gerekli zihinsel yetenek dzeyinin belirlenmesi amacyla ele alnp
181

incelenmesinin gerekli olduu anlamna gelmektedir.

Konu ile ilgili bir olgu, say kavramdr. Piagetin almalar, ocuklarn say kavramn yala ilikili evresel bir ardklk iinde kazandklarn aka gstermektedir (Piaget, 1952). Birinci evrede ( yandan drt yana kadar) kk ocuun, saylarn bir futbol ya da basketbol formasnn stndeki rakamlara eit olduu biimde sadece ismen varolan bir say anlay vardr. kinci

evrede (drt yandan be yana kadar) ocuk sra gsteren say anlayna ular ve bir saynn dierinden daha fazla olduunu kavrar; ancak henz bu fazlaln ne kadar olduunu anlayamamaktadr. Say, birimleri

olmayan bir sralamadr. ocuklar ancak alt ya da yedi yanda, bir saynn belirli bir birimi ya da birim saylarn temsil ettii gerek bir say ya da birim kavramn kazanrlar. Say anlayndaki bu geliimin, uygulamaya dnk dourgular Constance Kamii (1982) tarafndan aklanmtr. Dier taraftan, psikometrik bak asna gre en nemli ey eit miktarda yetenee sahip edeer ocuklar bir araya toplamaktr. Zeki ocuklarn daha az zeki ocuklardan birim zaman iinde daha fazla ey renebilecekleri kabul edilmektedir. Bu, uygulamada
182

zeki ocuklarn ders konularn daha yava ocuklardan daha hzl bir biimde ilemelerini salayan yetenek gruplanmasyla sonulanmaktadr. Bu psikometrik

ynelim, zihin tayfnn hem dk hem de yksek kesimindeki ocuklar iin zel snflarn dzenlenmesinin temelini oluturmaktadr. Bunlar bu blmde

anlatlabilecekten ok daha ayrntl bir biimde zerinde durulmas gereken nemli konulardr. Dier taraftan, geliimsel bak asna gre yetenek gruplar birok durumda geliime uygun uygulamalar engelleyen bir stratejidir.

renme sreci anlay Geliimsel eitim felsefesi iinde, renme yaratc bir etkinliktir. Ne zaman bir ey rensek dnyay hem kendi zihinsel etkinliimizi hem de ele aldmz

malzemeyi yanstan yeni bir ey yaratacak biimde ele alrz. erii basit bir biimde kopyalamayz, fakat

kendimize zg esiz dnya grmzle damgalarz. rendiimiz her eyin nesnel olduu kadar znel bir yn de vardr.
183

Yaratc veya yapc bir sre olarak renme anlaynn ok nemli bir pratik dourgusu vardr: renmeyi renilecek ierikten bamsz bir biimde ele alamayz. renilecek malzeme renme sreciyle zel bir biimde etkileim iindedir. Piaget birbirini izleyen evreleri ve zihinsel ilemlerin organizasyonunu

kefettikten sonra ocuklarn mekan, geometri, zaman, hareket ve hz gibi farkl kavramlar nasl kazandklarn incelemeye devam etmitir (Piaget ve Inhelder, 1956; Inhelder ve Szeminska, 1960; Piaget, 1960, 1970). Bu incelemeler srasnda, Piaget, zihinsel geliim evrelerini bilmenin, ocuklarn bir kavram kazanrken bu ilemleri nasl kullandklarna ilikin zel bir igr salamadn vurgulamtr. ocuklarn belirli bir konuyu nasl

rendiklerini kefetmenin tek yolu, ocuklarn bu konuyu renmek iin zihinsel yeteneklerini nasl kullandklarn incelemektir. Bunun tam tersi olarak, psikometrik bak asna gre renme, renilecek malzemenin ieriinden

bamsz olan bir dizi ilkeyi (aralkl pekitirme gibi) veya bir dizi beceriyi (ifreleme gibi) iermektedir. Bu gelenein ilk aratrmaclar, kmeye kar blnm ksm ya da
184

btne kar para renme gibi, byk bir olaslkla renilecek malzemeden bamsz olarak ilem gren ilkelerden szetmilerdir. Bellek konusundaki ilk

aratrmalar, bellek srecinde ieriin etkisini elemek iin zellikle anlamsz heceler kullanmtr (Murray, 1980). erii sreten ayrma abasnn snrllklar

Bruner, Goodnow ve Austinin problem zme zerinde birlikte gerekletirdikleri almada ak bir biimde gsterilmitir (1956). Bu yayna kadar problem zme deneme-yanlma (Thorndike, 1921) veya ani bir igr (Kohler, 1927; Duncker, 1940) terimleriyle tartlmakta ve problem zme zerindeki almalarda denek olarak hayvanlar kullanlmaktayd. Bruner ve arkadalarnn gsterdii ey, karmak problemler verdiiniz zaman insanlarn karmak problem zme etkinlikleri

gerekletirdikleri yani stratejiler uyguladklardr. Deiik bir ekilde sylersek, problem problemin ierii insanlarn dzeyini

kulland

zme

etkinliklerinin

belirlemektedir. Bu igr kaybedilmi grnmektedir. rencilere dnme becerilerinin (Baran ve Sternberg, 1987), renme stratejilerinin (Weinstein ve Mayer, 1986) veya
185

bilgisayar programlamasnn (Papert, 1980) retilmesi konusundaki gncel ilgi, dnce ve ieriin birbirinden ayr ayr ele alnabilecei fikrine geri dntr. Bu felsefenin bileenleri, ocuklar bir kez dnme

becerilerini ve renme stratejilerini rendikleri zaman bu becerilerin otomatik olarak yeni ierie aktarlacan varsayar. Elbette aktarm gerekleir, ancak bu otomatik olmaktan ok uzaktr. Aktarm, ocuklar edilgin deil etkin renci olduklarnda gerekleir (Perkins ve Salamon, 1988); ancak eer ocuk dnd eyin ieriinin veya neye strateji uygulandnn bilincinde deilse bu etkin olmann bir anlam yoktur. Zihinsel sre her zaman ierik ynelimlidir. Geliimsel yaklam, bir konuda becerilerin veya anlaylarn dier bir konuya aktarlmasnn snrl ve nadiren otomatik olduunun farkna varmtr. Bu aktarm eksiklii genel yeteneklerin olmamasndan deil, ama daha ok her konunun farkl olmasndan ve her konunun kendi alanyla baakmak iin genel stratejilerin yeni bir biimde kullanlmasn gerektirmesindendir. Yazarlar

roman planlarn, karakterlerini ve benzerlerini ele almak iin genel stratejiler renirler ve aratrmaclar kendi
186

semi olduklar aratrma konularn ele almak iin genel stratejiler renirler. Bu genel stratejiler belirli sorun alanlaryla snrldr ve bu alann ok dna kld zaman genellikle ilemezler. Bunun tersi olarak psikometrik yaklam renilmi stratejilerin ve becerilerin konu alanlar arasnda otomatik olarak aktarldn ortak varsayar, nk bu tm konularn bireysel

paylat

unsurlarn,

konularn

farkllklarndan daha ak olduunu kabul eder. Geliimsel ve psikometrik yaklamlar arasndaki bu farkllk ak bir ironi iermektedir. Geliimsel yaklam geliim zerindeki vurgusu nedeniyle genellikle doa yaklam olarak kabul edilir; evreler ve snrllklar byme ve olgunlama ile belirlenir. Dier taraftan, psikometrik yaklam evresel etmenler zerindeki youn vurgusu nedeniyle kazanm yaklam olarak kabul edilir. Ancak konu aktarma geldiinde, ieriin biricikliini (evreyi) vurgulayan geliimsel yaklamdr, oysa

psikometrik yaklam evresel deikenlii reddeder ve zihinsel srelerin genelletirilebileceini vurgular. Bilgi kavram
187

Grld gibi, geliimsel adan bilgi her zaman bir yapdr ve sonu kanlmaz bir biimde znenin ve nesnenin katklarn temsil eden bileik bir rndr. Yeni olmaktan ok uzak olan bu fikir dnyay nasl

anladmzn Kant idealist (tm bilgi zihinsel bir yaplanmadr) ve emprisist (tm bilgi darda varolan dnyann bir kopyasdr) zmne kadar geri gitmektedir (Kant, 1943). Kant, gerek dnya ierii salarken, zihnin bilme kategorilerini oluturduunu iddia eder. Bylece bilgi dnya ile etkileim halinde olan zihnin bir yapsdr ve ne birine ne tekine indirgenemez. Piagetin Kantn zmne ekledii -ve Piageti yeni-Kant yapan- nokta, bilme kategorilerinin (zekann zihinsel ilemleri) Kantn nerdii gibi sabit olmadn, ancak yala deitiini gstermesidir (Piaget, 1972). Bu, Kant bilginin oluturulmas yorumuna geliimsel bir bak eklemektedir. ocuklardan, zihinsel ilemleri

gelitike nceki geliim dzeylerinde gelitirmi olduklar gerekleri yeniden ina etmeleri beklenir. Bunun sonucu olarak ocuk evresiyle deneyimleri sonucu gerei yaratr ve yeniden yaratr.
188

Kk ocuun geree yani dnyaya ilikin bilgisi bu nedenle daha farkldr. byk ocuunkinden kk ve

yetikininkinden

rnein,

ocuklar

grnm deitii zaman bir miktarn niceliinin de deitiine inanrlar. rnein, alak geni bir kaptaki su, uzun, ince bir kaba boaltldnda suyun miktar

artmaktadr. Daha byk ocuklar farkl bir gereklie sahiptirler ve grnmdeki herhangi bir deiime karn miktarn ayn kaldn, yani miktarn korunduu gereini anlarlar. Konuya bu ekilde bakacak olursak, kk ocuun miktar kavram hatal deildir, aslnda byk ocuun korunumu kavramas kadar normaldir. Dier taraftan, psikometrik bak asna gre bilgi bireyin kazand bir eydir ve kazanma srecinden bamsz llebilir. Bu ayrm zeka (yetenek) ve baar (ierik) testleri arasnda bir fark gzetilmesinde

yanstlmaktadr. erik ile renme arasndaki ayrmn bir sonucu, bilginin d standarda bal ve reniciden bamsz olarak llebileceidir. ocuun tepkileri bu d standartla karlatrldnda ya doru ya da yanl olarak deerlendirilecektir.
189

Baz bilgi trlerinde doru veya yanl yantlar vardr. Bastille 1950de deil 1789da baskna uramtr; 2 art 2, 5 deil 4 eder. Benim temel bilgi (Elkind, 1987) diye adlandrdm kendi kendimize oluturduumuz bilgi ile bakalar tarafndan oluturulan ve ikinci elden elde ettiimiz tremi bilgiyi birbirinden ayrt etmemiz

gerekmektedir. Doru ve yanl terimleri tremi bilgi ile ilikili olduunda yararldr, temel bilgi ile ilikili olduunda ise yararl deildir. Dier taraftan, tremi bilginin bile znel bir bileeni olduunun farkna varmamz gerekir. Tremi bilgi her zaman kiisel armlarla kapldr. rnein, tarihleri belirli imgelerle kafiyeler birletirerek, yardmyla

matematiksel

gerekleri

hatrlayabiliriz, ve benzeri. Geliimsel yaklam bilgideki farkllklarn, bu

farkllklarn doru veya yanl olmas sz konusu olmakszn varolabilecei dncesini getirmektedir.

Doru veya yanl olmayan farkllk dncesi sadece temel bilgi asndan deil, ayn zamanda yaratc dnce asndan da nemlidir. rnein, birok stn zekal ocuk akranlarnnkinden ya da
190

retmenlerininkinden farkl olan dnceler sergiler,

ama bu dnceler genellikle farkl ve zgn olmaktan ok, yanl olarak grlr. Bir keresinde stn zekal bir ocuktan mavi renk hakknda bir ey yazmas

istendiinde bu ocuk Picassonun mavi dneminden szetmi ve dier ocuklar tarafndan alay konusu olmutur. Doru veya yanln deerlendirilmesinin

yansra, farkllklarn deerlendirilmesine daha fazla sayg gsterilmesi okullarmzdaki birok stn zekal ocuun yaad gerilimi azaltacaktr. ocuklara baz bilgilerin, niteliklerin ve eilimlerin ne doru ne de yanl olmayp sadece farkl olduunu retmek birok adan nemlidir. rnein, baz

toplumsal zelliklere gsterilecek yarglayc olmayan yaklam, ocuklara farkl kltrleri, dinleri ve dilleri retmek iin temel oluturur. Yarglayc olmama

ocuklara sanat retirken de yararldr. Gen insanlarn, farkl insanlarn mzikte, edebiyatta ve sanatta birbirine uymayan zevklere sahip olabileceini ve bu zevklerin doru veya yanl olmayp sadece farkl olduunu renmeleri gerekir.

Eitimin amalar
191

Eitimin

bu

geliimsel

felsefesi

verildiinde

geliimsel eitimin amalar aktr. Eer renici gelien yetenekleriyle byyen bir birey olarak grlrse, eer renme yaratc bir etkinlik olarak kabul edilirse, eer bilgi bir yaplanma olarak grlrse, eitimin amacnn mutlaka bu bymeyi, bu yaratc etkinlii ve bilginin oluturulmasn kolaylatrmak olmas gerekmektedir.

Piaget, eitimin amacn geliimsel bak asna gre yle tanmlar:

Eitimin temel amac sadece dier kuaklarn yapm olduklarn tekrar eden deil, yeni iler baarabilen insanlar yaratmaktr (yaratc, buluu ve keifi insanlar). Eitimin ikinci hedefi kendisine sunulan hemen kabul eden deil, ama eletiri yapabilen, sonu karabilen zihinler oluturmaktr. Bugnn en byk tehlikesi sloganlar, kolektif dnceler ve hazr dnce akmlardr. Bunlara bireysel olarak kar kabilmeliyiz, bunlar eletirip kantlanm olan ile olmayan arasndaki fark anlayabilmeliyiz. Bu nedenle aktif olan, keif yapmak iin ksmen kendi spontan etkinlikleriyle ve ksmen de onlar iin hazrlanan malzemelerle erken renen; akllarna gelen dncelerin hangilerinin ak hangilerinin kantlanabilir olduunu sylemek iin erken renen rencilere gereksinimimiz vardr (Ripple ve Rockcastle, 1964).

Sonu olarak, geliimsel eitimin amac yaratc, eletirel dnrler yaratmaktr. Bu amaca, ocuklara ve
192

ergenlere dnme becerileri retilerek deil, daha ok ocuun gelien zihinsel yeteneklerini destekleyen ve harekete geiren, geliimsel olarak yaplandrrken ve yeniden yaplandrrken kazanlabilecek, kiinin kendine ve dnyaya kar olan temel tutumlardr. Bunu tersine, psikometrik eitimin amalar baar testlerinde yksek puan alacak ocuklar yetitirmektir dier bir anlatmla, niceliksel bilgi ve becerinin

kazanlmasn en st dzeye karmaktr. Belki de nceki Eitim Bakan William D. Bennett eitimin amalarna ilikin bu gr herkesin yapabilecei kadar iyi ifade etmitir:
Her rencinin dalarn nasl olutuunu ve birok reaksiyonun eit ve kart reaksiyonu olduunu bilmesini istemeliyiz. Onlar, kimin Ben devletim dediini, kimin Benim bir dm var dediini bilmelidirler. renciler zneleri, yklemleri, eit kenarlar, genleri ve elipsleri bilmek zorundadrlar. Amazonun nerede aktn ve ilk dzeltmenin (Anayasada, n.) anlamn bilmelidirler. Donner Partisi ve klelik hakknda bilgi sahibi olmaldr ve Shylock, Herkl ve Abigail Adams tanmaldrlar, Etopyann nerede olduunu ve niin bir Berlin Duvar olduunu bilmelidirler (Bennett, 1986, s.3).

Bennett bu ifadesiyle bundan yl nce baslan ve zellikle ocuklarn Japonya olmak zere dier lkelerdeki edimleriyle
193

baar

testlerindeki

karlatrldnda Amerikal ocuklarn dk edimlerini kmseyen Risk Altndaki Ulus isimli etki brakan monografide de dile getirilen temay yinelemektedir (Eitimde Yetkinlik Ulusal Komisyonu, 1983). Bennettin grleri, eletirilerini Bloomun ve (1987) en ok satan ocuklara eitim Bat

Amerikan

eitimini

uygarlnn temel bilgilerini kazandramyor olarak gren Hirschi (1987) de glgeledi. Elbette ki gen insanlara Shakespeare sunulmal, gen insanlar corafyann temellerini bilmeli ve amzn olaylar hakknda bilgi sahibi olmaldrlar; geliimsel yaklam bu tr bilgilerin deerini ve nemini

yadsmamaktadr. Sz konusu olan soru neyin ilk nce geldiidir. Geliimsel bak asna gre merakl, etkin reniciler, Bennett, Bloom ve Hirsch gibi yazarlarn savunduu bilginin byk bir ksmn kazanacaklardr. Ancak merakl, etkin reniciler yaratmak belirli bir bilginin kazanlmasndan nce gelmelidir ve iki eitim felsefesi arasndaki fark burada yatmaktadr. Bu fark daha ksa bir biimde syleyecek olursak, geliimsel yaklam bilmek isteyen ocuklar yaratrken, psikometrik
194

yaklam

bizim

kendilerinden

bilmelerini istediimiz

eyleri bilen ocuklar yaratmaktadr.

Geliimsel

felsefenin

uygulamaya

dnk dourgular
Birbiriyle elien bu iki eitim felsefesini inceledikten sonra, imdi de eitim uygulamalar iin geliimsel bak asnn birka dourgusunu gzden geirebiliriz.

Yorumlarm, yine byk oranda Piagetci zeka geliimi anlayna dayanmaktadr.

retmenin yetitirilmesi: ocuk geliimi uzman olarak retmen ou disiplinlerinin bilim temel disiplininde renciler kendi

malzemelerini

renmek

zorundadrlar. Bir fizik rencisi fiziksel dnyay yneten kurallar renmelidir. Ayn ekilde bir kimyac temel kimyasal elemanlar ve bunlarn nasl etkileim iine girdiklerini renmelidir. rencilerin kendi disiplinlerinin temel konularn renmedikleri tek disiplin eitimdir. renciler, ders programlar, retim yntemleri, eitim
195

felsefesi, deerlendirme ve snf ynetimi derslerini alrlar. ocuk psikolojisi veya eitim psikolojisi konusunda ise bir veya en fazla iki ders alrlar. Ancak eitimin temel malzemesi ders programlar, deerlendirme veya retim yntemleri deildir; eitimin temel malzemesi ocuklar ve genlerdir. Gerekten geliime uygun bir retmen yetitirme programnda, rencilerin ocuk geliimi lisansna sahip olmas gerekir. Bu ekilde yetien bir retmen, ilk nce ve en nemlisi, ocuk geliimi uzman olacaktr. ocuk geliimi

konusunda salam temelleri olan renciler bylece ders programlar, deerlendirme ve snf ynetimi konusunda rendiklerini ocuun ardk ya dzeylerinde nasl dnd ve nasl rendii konusunda bildikleriyle btnletirebilirler. nsan geliimini bilmeden, rencinin, eitim uygulamalarnn btnlemi bir anlayn zerine ina edecei merkezi bir ekirdek yoktur. Amerika Birleik Devletlerinin her yerindeki eitim fakltelerinin dekanlarndan oluan Holmes Grubunun, retmen yetitirilmesinde lisans eitiminden

vazgeilmesi ve bunun yerine lisans sonras bir veya iki yllk eitimin ve uygulamann konmas eklindeki
196

nerileri,

geliimsel

adan

daha

iyi

retmenlerin retmen

yetimesini

salayamaz.

Holmes

Grubu

yetitirilmesi sorununu eitim organizasyonundan biri olarak grmektedir. Oysa geliimsel bak asna gre retmen yetitirilmesi konusundaki sorun organizasyon deil ierik sorunudur. Lisans dzeyinde retmen yetitirmede ok daha merkezi olmas gereken, geleneksel eitim dersleri deil ama ocuk geliiminin incelenmesidir. rencilerin,

ocuklarn ve rencilerin toplumsal, zihinsel ve duygusal geliimlerini ieren birbirini tamamlayan dersleri arka arkaya alabilecekleri ocuk geliimi blmlerine

gereksinimimiz vardr. rencileri, ocuklarla alp onlar gzlemleyecekleri bir dizi labaratuvar almasyla birletirilmi bu retim program, retmenlerin snfta almalar iin yetitirilmesinde gerekten de tek yoldur.

Ders program: Deneysel bir yaklam Geliimsel bak asna gre programlarn

oluturulmasna birok ilke rehberlik eder. Birincisi, bir program grgl olarak oluturulmaldr; n kabulleri olmamaldr. ocuklarn bir ders konusunu
197

nasl rendiklerini belirlemenin yolu ocuklarn o konuyu nasl ele aldklarn incelemekten geer. Birok program yayncsnn, aratrma retmi olduklar malzemeler bu zerinde

yapmamalarnn

yansra,

malzemeleri

uygulama alanlarnda da test etmemeleri gerekten bir skandaldr. Dier hibir meslekte, bir rnn youn bir alan denemesinden geirilmeden pazara srlmesine izin verilmez. Bu hata, retmenler programdaki sorunlarla baakmasn rendikten sonra denenmemi yeni bir basm ile kar karya kaldklarnda ikiye katlanmaktadr. Gerek bir geliimsel eitim sistemi, retmenlere kendi malzemelerini oluturup test edebilecekleri birok frsat tanmaldr. retmenler neyin ilediini neyin ilemediini grebilmeli ve farkl sralanlar ve

yntemleri deneyebilmelidirler. retim malzemesinin ne derece ie yarayaca o yl snfta bulunan bir grup renciye de baldr; bu nedenle bir program hibir zaman son eklini alm olmamal, ama ak, esnek ve yeniliki olmaldr. Bu tr bir program renciler iin olduu kadar retmenler iin de heyecan vericidir ve renme ve program yeniliklerini ibirliine dayanan cesur bir atlm haline getirir.
198

kincisi ve insan geliimine uygun olma temasyla tutarl olarak, programlarn zellikle ilkokul ocuklar iin yerel olmas gerektiine inanyorum. Tm ocuklar iin tek bir programa sahip olan lkelerde bunun eilimlere aykr olduunu biliyorum. Japonya ve Fransa bu tr tek tip ulusal programlara sahip sadece iki lkedir. ngiltere de 1990da tek tip bir ulusal program balatacaktr. Byle bir ulusal program ocuklarn gerekte yaadklar ve rendikleri yerel evrelerindeki zellikleri eklemek iin program malzemelerinin bireyselletirilmesi olasln da engelleyebilir. Yerelletirilmi programlarn ocuklar iin doal olarak byk bir ekicilii vardr. rnein, matematik renirken Hawaiide yaayan ocuklardan aalarn Hindistan eletirmeleri cevizi aalaryla palmiye

istenilebilirken,

Amerikann

kuzeydousunda yaayan ocuklardan mee aalaryla grgenleri eletirmeleri istenebilir. Ayn ekilde

ocuklarn hikayelerden aldklar zevk bu hikayeler kendi toplumlarnda ya da ona benzeyen bir toplumda getii zaman daha da artmaktadr. Sosyal bilimlerde de ocuklar daha nce ziyaret etmi olduklar bir binann resmini grmekten holanrlar. ocuklar
199

kendilerininkinden farkl yerler ve olgular hakkndaki hikayeleri severler; yine de kendi yaadklar dnya ile dorudan ilikili hikayeleri de okumaktan zevk alrlar. ocuklar, en az yetikinler kadar hem fantaziden hem de yerel referanslarn gerekiliinden zevk alrlar. Yerelletirilmi program fikri blgesel ve ulusal genel programn hedeflerini elbetteki dlamaz. Farkl konu alanlarnda blgesel ve ulusal baar dzeyleri belirlemek, yerel okullar kendi malzemelerini o yrenin ocuklar iin daha ulalabilir ve ilgin olabilecek ekilde hazrlayabildikleri srece sorun yaratmaz. Ulusal

programn tehlikesi genellikle tek bir ierii tm ocuklara uygulamaya almasdr. ocuklar iin son derece skc olabilen nokta, ulusal programn tek tip ieriidir. Son bir Gallup kamuoyu yoklamas (1989, Eyll) eitimcilerin % 70inin ulusal ve tek tip eitim hedefleri istediini gstermektedir. Eer bu tr hedefler

benimsenirse, bu hedefler belirli hedef dzeylerinde retilebilecek belirli ieriklere dntrlebilir. Amerika Birleik Devletlerinin etnik, rksal, kltrel ve ekonomik farkll ele alndnda programn tek tip olmas
200

dorultusundaki istekler, geliimsel yaklamn ngrd

program

etkinlii

ve

yenilik

gereksinmeleriyle

elimektedir. Son dzeylerinin olarak, programlar geliimsel zorluk

belirlenmesi

amacyla

incelenmelidir.

Geliimsel glk psikometrik glkten olduka farkldr (Elkind, 1982). Bir testin ya da programn psikometrik gl belli bir maddeyi doru olarak yantlayan belli bir ya grubundaki ocuklarn says ile belirlenir. Bir program ya da test maddesi, o snf ya da ya dzeyi iin, belli ya grubundaki ocuklarn % 75i tarafndan doru olarak yantlandnda atanr. Bunun tam tersi olarak, geliimsel glk ocuklarn bir problemi ya da grevi baarmaya alrken yaptklar hatalarn incelenmesiyle belirlenmelidir. rnein

kendilerine ksa a sesi retilmi olan kk ocuklardan ayn harf iin uzun a sesini kullanmalar istendiinde ocuklar byk glkle karlamaktadrlar. Buradaki sorun tek bir harfin iki farkl ses sahip olduunun kavranmasdr. Bir simgenin iki farkl anlam veya sesi olabileceini anlamak Piagetin somut ilemler olarak niteledii zihinsel yeteneklerin kazanlmasn gerektirir (Elkind, 1981). Geliimsel yaklam benimseyen bir
201

retmen, bu nedenle ocuklarn ounun somut ilemleri kazandklarndan emin oluncaya kadar fonetik

retmekten kanacaktr. Herhangi bir program malzemesinin geliimsel gl nceden belirlenemez, ama yalnzca uygulamal bir aratrmayla belirlenebilir. retimi deneysel olarak inceleme almalarnn bir blm, kullanlan program malzemelerinin geliim asndan gln aratrmak ve daha farkl veya daha iyi bir biimde ilev grecek yeni malzemeleri denemek olmaldr.

Ders: Otantik retim Konuyu geliimsel olarak ele alacak olursak, renme srecini renilecek malzemeden ayrt etmek renmeyi retmekten ayrt etmek kadar gtr. Bu bak asna gre retmen, retmen olduu kadar rencidir de. Program uygulayan bir retmen bu program ve retim yapt ocuklar reniyordur ve birbiriyle ibirlii iinde alan ve program malzemelerini deneyen ocuklar renmenin yansra retiyorlardr da. Otantik retim ile psikometrik ynelimli retim arasndaki farka k tutmann bir yolu, bu iki tip snfta
202

soru sormann nasl ele alndna bakmaktr. Psikometrik yaklam benimseyen snfn retmeni ocuun doru yant bilip bilmediine karar vermek iin sorar. Otantik retmen genellikle bilgi almak iin soru sorar, yoksa ocuun ne bildiini veya anladn yoklamak iin deil. Farkllk, Piagetin ocuun zgn ve kendiliinden olan eilimlerini ortaya karmay amalayan yar klinik

mlakatlar ile ocuun ne bildiini ya da renmi olduunu belirlemeyi amalayan zeka ve baar testleri arasndadr. ocuklara ne dndklerini renmek amacyla sorular sormak, otantik retmenin ocuklardan

reneceimiz bir eyler olduuna gerekten inanmas gereinin yansra, ilk olarak ve her eyden nemlisi cokulu bir renici olduu gereini yanstmaktadr. Hepimiz zaman zaman bir tartmay balatmak iin abartl sorular sorarz, ancak bu tr soru sorma kural olmaktan ok bir istisnadr.

Deerlendirme: Belgeleme Geliimsel deerlendirme ocuun baarm olduu ii, belirli bir dnem sonunda belgelemeyi ierir. Bu,
203

genellikle ocuktan baz yaz almalarn, resimlerini, matematik almalarn, vb. ieren bir dosya tutmas istenerek yaplr. Byle bir dosyay inceleyerek ocuun baarabildii iin niteliine ve verilen sre ierisindeki ilerlemesine ilikin iyi bir fikir ediniriz. Bu tr dosyalarn yarar ok ynldr. Bu dosyalar, sadece anababalar ocuklarnn ne yapt konusunda bilgilendirmekle kalmayp, ocuklar iin de kendi eitimsel ilerlemelerinin somut bir kaydn salar. Birok gen insan, bydnde ocukken yapm olduu almalara bakmaktan ok zevk duyar. Bu onlara ne kadar ilerleme salam olduklar duygusunu ve ayn zamanda da gelien kimlik duygularn besleyen, geliimlerinin devam ettii duygusunu verir. Psikometrik deerlendirme ocuun baarsnn basl ya da retmen tarafndan hazrlanm testler araclyla testlerdeki llmesini edimine ierir. ocuun ilerlemesi

dayanlarak

deerlendirilir.

Dosyalanm almalarn tersine psikometrik yaklam belirli bir zaman dneminde ocuun yapm olduu almalarn hem niteliini hem de niceliini yanstmay amalayan bir not ya da derece salar. Notlar ya da
204

dereceler ocuun ilerlemesini simgeleyen yararl bir stenografik yntem olabilir, ancak bir not listesi bir dosyann zenginliinden ve dosyann gen insan iin olan tarihi deerinden yoksundur. Psikometrik test uygulamak yararl olmasna karn gnmzde farkna varlan birok riski de beraberinde getirmektedir; rnein testler genellikle snf ierisinde ne olup bittiine dikkat edilmeksizin uygulanmaktadr.

Konuyla ilgili bir rnek, anaokulu tarama testleridir. Bu testler ocuun anaokuluna balamak iin hazr olup olmadn lmek iin dzenlenmi olmasna karn hi de byle bir ey yapmazlar. Bu testler hazr olmann, ocuk ve program arasndaki iliki olarak varolduunun farkna varmaktan ok, ocuun kafasnda olan bir ey olduunu varsayar. ocuun belirli bir snfta nasl davranaca, onun bir testte ald puandan ok, o snfta ne olup bittiine dayanmaktadr. Burada aktarm konusuna dnyoruz. Psikometrik yaklam, bir testteki edimin otomatik olarak snf ortamndaki edimi aklayacan varsaymaktadr. Bunun tersine geliimsel yaklam, byle bir aktarmn
205

gereklemedii ve bir ocuun snfta nasl bir edim

sergileyeceini renmek iin ocuun snfta karlat sorunlar ele alnn deerlendirilmesi gerektii

konusunda srar etmektedir. ocuklarn ok deiken ama test zmede o derecede az becerikli olduklar bir yata testlerden niin daha iyi bir yordama yapmasn bekliyoruz?

Sonu
Bu denemede, bir fikir olarak insan geliimine uygun uygulamalarn eitim evrelerince szde iyi

karlanmasna karn, geni bir uygulamann baarlmas iin yorucu bir savala kar karya kaldn gstermeye altm. Temel felsefede deiiklik olmakszn eitim uygulamalarndaki deiiklikler en iyi koulda yzeysel olarak kalacaktr ve bu durum geliime uygun yaklamn kabul edilmesi iin geerlidir. Temel felsefesi psikometrik yaklam olduu srece hibir snf veya okul gerekten geliime uygun olamaz. Bu psikometrik felsefe ada eitimin durgunluunu aklamaktadr.
206

Eitimin salayabiliriz?

doru Kuhn

ynde (1970)

ilerlemesini bilimde

nasl

durgunluun

stesinden bir bilimsel paradigmann dierinin yerini ald zaman gelindiini savunmaktadr. Ancak bu makalenin banda iaret ettiim gibi, eitim kurumlar bilimin deitii biimde deimeyecek kadar topluma

gmldrler. Baz ilerleme gstergeleri gzlenebilir, ama bunlar toplumun paras olan sosyal kurumlarn

deimesi araclyla ortaya kmaktadr. Bu aralardan bir tanesi hukuk sistemidir. ki eyalette, Kentucky ve Texasta, hukukular eitim sistemlerinin kurumsal bir nitelik tamadn, nk ocuk bana harcanan

miktarn toplumdan topluma deiiklik gsterdiini ilan etmilerdir. Bu tr mahkeme kararlar eitimin yeniden dzenlenmesini etkileyecektir. Eitimi gerek bir yeniden rgtlenme

dorultusunda harekete geirecek toplumdaki dier bir kurum endstridir. lkenin baz blgelerinde (rnein Beaverton ve Oregon gibi) her okul eitim programlarnn bir miktar sorumluluunu alan yerel bir irket tarafndan desteklenmektedir.
207

Son eyaletlerin

olarak, eitim

eitimci ynetim

birlikleri

ve

anababalar etkilemeye

kurullarn

balamtr. Kuzey Carolinada byle bir eitimci birlii birinci snftan nc snfa kadar test uygulamalarn kaldrmak iin yasama meclisinde karar almtr.

Bostonda yaayanlar, yelerin okul ynetim kurullarna seimle deil atama ile gelmesi iin oy kullanmlardr. nk bu ynetim kurullarnda eitimcilerin baarl olacan ummaktadrlar.

*
Eitim ok byk ve byk oranda da kabuk balam bir kurumdur, ama bu kurum ileriye gidebilir ve elbette ki yava da olsa ileri gtrlmektedir.

Kaynaklar

208

Baron,

J.B.,

&

Sternberg,

R.J.

(1987).

Teaching

thinkingskills: Theory and practice New York: W.H. Freeman. Bennett, W.J. (1986). First lesson: A report on elementary education in America. Washington, DC: U.S.

Department of Education. Bloom, A. (1987). The clasing of the American mind. New York: Simon & Schuster.

Bredekamp, S. (1987). Developmentally appropriate practice in early childhood programs serving children from birth through age 8 (yen. bas.). Washington, DC: NAEYC. Bruner, J.S., Goodnow, J.J., & Austin, G.A. (1956). A study of thinking. New York: Wiley. Duncker, K. (1945). On problem solving. Psychological Monographs, 58 (5), 1-113. Elkind, D. (1981). Stages in the development of reading. In I. E. Sigel, D. M. Brodzinsky, & R. M. Golinloff (yay.), New directions in Piagetian theory and practice (pp. 267-279). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
209

Elkind, D. (1982). Forms and traits in the conception of human intelligence. Intelligence, 3, 101-120. Elkind, D. (1987). Miseducation: Preschoolers at risk. New York: Knopf. Gallup Poll. (1989, Eyll). Princeton, NJ: Author. Hirsch, E.D., Jr. (1987). Cultural literacy: What every American needs to know. Boston: Houghton Mifflin. Holmes Group. (1989). Work in progress: The Holmes Group one year on. East Lansing, MI: Author.

Kamii, C. (1982). Number in preschool and kindergarten: Educational implications of Piagets theory. Washinton, DC: NAEYC. Kant, I. (1943). Critique of pure reason. New York: Wiley. Kohler, W. (1927). The mentality of apes. New York: Harcourt Brace. Kuhn, T.S. (1970). The structure of scientific revolutions (2. bask). Chicago: University of Chicago: University of Chicago Press. Murray, D.J. (1980). Research on human memory in the nineteenth century. J.G. Seamon (yay.), Human memory. New York: Oxford University Press iinde.
210

National Commission on Excellence in Education. (1983). A nation at risk: The imperative for educational reform. Washington, DC: U.S. Department of Education. Papert, S. (1980). Mindstorms. New York: Basic Books. Perkins, D.N., & Salomon, G. (1988). Teaching for transfer. Educational Leadership, 46 (1), 22-32. Piaget, J. (1950). The psychology of intelligence. London: Routledge & Kegan Paul.

Piaget, J. (1952). The childs conception of number. London: Routledge & Kegan Paul. Piaget, J. (1967). The childs conception of time. London: Routledge & Kegan Paul. Piaget, J. (1970). The childs conception of movement and speed. London: Routledge & Kegan Paul. Piaget, J. (1972). The principles of genetic epistemology. New York: Basic Books. Piaget, J., & Inhelder B. (1956). The childs conception of space. London: Routledge & Kegan Paul.
211

Piaget, J. Inhelder, B., & Szeminska, A. (1960). The childs conception of geometry. New York: Basic Books. Ripple, R.E., & Rockcastle, V.N. (Eds.). (1964). Piaget rediscovered: A report of the conference on cognitive studies and curriculum development. Ithaca, NY: School of Education, Conell University. Thorndike, E.L. (1921). Human learning. New York: Century. Weinsteis, C.E., & Mayer, R.E. (1986). The teaching of learning strategies. In M.C. Wittrock (Ed.), Handbook of research on teaching (3. bask). New York: Macmillan. _____________________________ Sharon L. Kagan (yay.) (1991), The Care and Education of Americas Young Children: Obstacles and

Opportunities, Chicago: University of Chicago Pressten alnmtr.

212

3. Gnmzde ocuklarn Yaam

213

Gemite yazm olduum denemelere dnp baktmda geliiminin her zaman ve ocuun tarihi bymesinin ile ve

toplumsal

yn

ilgilenmi

olduumun farkna vardm. Bu ilgi 1970li yllarda daha az akademik ve daha ok uygulamal hale geldi. Birka anaokulu ile snrl olan uygulamalarm gittike daha yaygn hale gelmitir. Buna ek olarak, snrl klinik uygulamalarmda akademik basknn gerilimi altnda olan, ama ayn zamanda da kendine yeterlilik ve olgunluk iin ar isteklerden bunalm ok sayda ocuu
214

gryordum.

Toplumumuzda

ocuklara

ne

olduu

konusundaki ilgimden dolay daha popler makaleler yazmaya, basnla grmeye ve profesyonellerin yansra anababalara ve eitimcilere de dersler vermeye baladm. 1970li yllarn sonunda Psychology Today iin acele ettirilmi ocuklar, yani ok hzl ve ok erken byyen ocuklar hakknda bir makale yazdm. Bu makale Addison Wesleyde yaz ileri mdr olan Doe Cooverin dikkatini ekti ve Doe Coover benden bu bal tayan bir kitap yazmam istedi. Olduka yavan ve akademik olan ve Doe tarafndan kabul grmeyen ilk makaleyi yazdm. Doe, beni bu makaleyi daha popler bir tarzda yazmam iin zendirdi ve ben de yazdm. Acele Ettirilmi ocuku yazmak benim iin ok zel bir deneyim oldu. Okuduum ve duyduum her ey bu temayla ilgili grnyordu. Bir bekleme odasnda dergileri okurken bile bu kitap iin rnekler buluyordum. Kuprlerini topladktan sonra kitab alt haftada yazdm; yllardr okuduum ve dndm her ey birdenbire biraraya geldi. Bu kitabn baars, insanlarn bam teline bastm gsterdi. Acele ettirilmi ocuk hakknda birok dergi iin eitli makaleler yazmay kabul ettim. Bu kitapta
215

yaynlanan Acele Ettirilmi ocuk retmenler ve renciler iin yazld. Bu yaz, kitaptaki konulara okuma retiminin zamanndan nce verilmesinde aka k

grebileceimiz aceleye getirmeyi vurgulayarak

tutmaktadr. Kk Yata Ar Yklenme adl bir sonraki deneme ayn konunun daha ayrntl bir

tartmasdr. Yine, kk ocuklar zerindeki basklar toplumumuzda gerekleen birok deiiklie balamaya altm. Bu blm, kk ocuklar drt nala koturmama ve insan geliimine uygun olan uygulamalar dorultusunda dncelerimi anababa sorularn ve belirtmeye retmenin ile altm yllardr sona srede, bana birok

ynelttikleri eyrek

koleksiyonu

ermektedir.

yzyldan fazla anababalara seslendiim sre ierisinde bu sorular ok fazla deimemektedir. Okumay erken renme, tam gn/yarm gn anaokullar, okula balama ya, snfta kalma veya gei snflar kk ocuklarn anababalar iin hl nem tayan sorulardr. Son yllarda birka yeni soru ortaya atlmtr ve bunlar okkltrl eitim ve ecinsel anababalardr. Anababalar yantlarken onlarn ilgilerine ve kayglarna duyarl olmaya
216

ve yantlarm iin geliimsel bir k noktas bulmaya altm.

Acele Ettirilmi ocuk: Sabrsz Toplumumuz ocuklarn ocuk Olma Hakkn Elinden Alyor Mu?
Her ne pahasna olursa olsun baarl olmak iin bask, sorunlarn stesinden gelmek iin bask, yaam sava vermek iin bask Bunlar, yetikinlerden

kaynaklanan stres listesinin ilk srasnda yer alanlardr. Bu listeye, baar iin hazr olmadan baarl olma basksn, bymek ve hl ocukken ocuk gibi davranmamak iin yaplan basky, sadece drt, alt veya sekiz yandayken birinci olmak iin uygulanan basky ekleyebiliriz. Bu zorlamalar ve dierlerini birletirdiimizde, ocuklarmz zerinde onlarn zamanndan nce yetikinlie girmeleri iin uyguladmz basklar ortaya kar.
217

stelik, onlarn yetikinler gibi grnmelerini isteriz. rnein, genler iin ok ekici olan kot pantalonlara modellik yaparken kalalarn ehvetli bir biimde sallayan 14, 15 yandaki seks sembol kz dnn. Gerekten de bugnn okulncesi ocuklar bile yetikin giysilerinin minyatr versiyonlarn giymektedirler. Lacoste

gmleklerinden, moda desinatrlerinin kltlm lekli almalarna kadar ocuklar iin her trl yetikin kostmn bulmak olanakldr. Bundan 30-40 yl nce erkek ocuklar tra olmaya balayncaya kadar ksa pantolon ve uzun klotlu orap giyerlerdi; uzun pantalon satn almak gerek bir gei treniydi. Kz ocuklara gen kz oluncaya kadar makyaj yapmalar ve ince orap giymeleri iin izin verilmezdi. ocuklarn yetikinlere giysileri onlara farkl davranlmasn belki de gz

hatrlatyordu.

ocuklar,

yumulduu iin daha kolay ocuk gibi davranabiliyorlard; ancak artk yapamyorlar. Giysiler, bugnn ocuklarn yetikinlie nasl koturduumuzun, onlar birok farkl trdeki baar iin nasl zorladmzn ve onlar uyum kapasitelerini aan deneyimlerle nasl kar karya braktmzn ak rneklerinden sadece bir tanesidir.
218

rnein, kitle iletiim aralarna bakalm. Mzik, kitaplar, filmler ve televizyon gittike artan bir biimde gen insanlar zamanndan nce gelimi olarak

betimlemekte ve ocuklarn zerindeki dil, dnce ve davranlarnda hzl bymeleri iin olan basky

pekitirerek onlar neredeyse apak cinsel ve etkileyici konumlarda sunmaktadr. ocuklar duygusal adan da hzl bymeleri iin acele ettirilebilir mi? Bunun yant hayrdr. Duygularn ve heyecanlarn kendi zamanlamas ve ritmi vardr, bunlar aceleye getirilemez. Kk ergenler yetikinler gibi grnp davranabilirler, ancak yetikinler gibi hissetmezler. Duygusal adan bymek her ne koulda olursa olsun karmak ve gtr; ancak ocuun duygular ocuum diye barrken, davranlar ve grn de onun yetikin olduunu sylediinde zellikle daha zordur. Akademik baar, her ne pahasna olursa olsun baarl olmak, yetikinlerin hzl bymeleri konusunda ocuklar zerinde uygulad birok basknn bir dier rneidir. Toplumda ge iek aanlara, zamanndan nce gelimeyen ama yaamda daha sonra kendi kendilerine olgunlaan ocuklara yer yoktur. ocuklar
219

zaman geirmeden baarl olmak zorundadrlar, yoksa fiyasko olarak kabul edilmektedirler. Baar konusundaki bu bask o kadar ileri gitmitir ki, birok anababa ocuunun anaokulunda snfta kalmasna izin vermeyi reddeder. Bu srenin snf yinelemek iin en iyi zaman olduunu gsteren tm kantlara karn, anababalar, ama ocuumuzun anaokulunda baarsz olduunu arkadalarmza nasl syleriz? demektedirler. Anaokulunda snfta kalan ocuklar zerinde

gerekletirilen son bir alma, aratrmaya katlan anababalarn hemen hemen hepsinin bu sonutan honut olduklarn bulmutur. Anababalar, ocuklarnn

anaokulunda snf tekrar etmelerinin, o srada zihinsel ve toplumsal olarak normlarn altnda olan ocuklarna kendi hzlarnda gelime ansn verdiini dnmlerdir. Bu ocuklarn birou daha sonra kendi ya gruplarna katlmlardr ve zrl olarak kabul edilmenin tesinde kendi hzlarnda ilerleme frsatndan yararlanmlardr.

ocuklar hangi yata okumay renmelidir?

220

retmenlerin hepsinin ok iyi bildii gibi, erken bir yata rnein okuma gibi akademik bir beceriyi ocuklarn kazanmas iin srarl olduklarnda anababalar ocuklarn acele ettirirler (gerekten de imdi baz programlar anababalarn retebileceklerini ocuklarna 4-5 yandayken Anababann

vadetmektedir).

uygulad bu bask anababann arzularn yanstmaktadr, yoksa ocuun gereksinimlerini ya da eilimlerini deil. Baz ocuklarn erken okumaya eilimleri olmasna, kitap peinde koup yetikinlerin bunlar kendilerine

okumalarn istemelerine karn, bu ocuklar okumay pek sknt karmadan kendi kendilerine renirler; ancak bunlar aznlktr. Anaokuluna girite 100 ocuktan sadece 1-3nn yeterli olarak (2. snf dzeyinde) okuduu tahmin edilmektedir. Baz insanlarn iddia ettii gibi eer okumay renmek konumay renmek kadar kolay olsayd daha birok kii okumay kendi kendine

renebilirdi. ocuklarn evrelerinde bol miktarda yazl malzeme olmasna karn kendi kendilerine okumay renememeleri gerei, okumann kendiliinden veya basit bir beceri olmadn akla getirmektedir. Dier
221

taraftan, ocuklarn byk bir ksm eer ok acele ettirilmezse okumay rahatlkla renmektedir. Okuma iin gereken zihinsel yeteneklere sahip olmadan okuma greviyle karlaan ocuklar uzun dnemli renme glkleri gelitirebilirler. rnein, bir lisede sonbaharda doan (Eyll, Ekim, Kasm ve Aralk) ve anaokuluna 5 yan doldurmadan giren ocuklarla, baharda veya yazn doan (Nisan, Mays, Haziran, Temmuz) ve okula 5 yan doldurduktan sonra giren ocuklarn notlarn karlatrdk. Be yandan sonra okula balayan zellikle erkek ocuklar daha avantajl durumdayd. ocuklarn zihinsel olarak zorlanmas gerekir, ancak bu zorlanma yapc olmaldr, ocuun zekasn geriletici olmamaldr. Bir ergene onun iin aritmetik hl bir sorunken cebir renmesi iin bask yapmak gibi, ocuu okumay erken renmesi iin zorlamak bu ie zihinsel olarak hazr olmayan gen insan iin ykc bir deneyim olur.

Fabrika sisteminin ktye kullanlmas

222

Gnmzde okullar ocuklar acele ettirmektedir, nk mdrlerin zerinde daha iyi rnler vermeleri iin bask vardr. Bu bask yneticilerin ocuklara her snf dzeyinde fabrikadaki biraz daha dolacak bo ieler gibi davranmalarna yol amaktadr. ieler yeterince

dolmazsa ynetim, ii (kendi ielerini doldurmaktan sorumlu retmen) ve kalite kontrol (bilginin geerli olduu ve ienin hatal olmadndan emin olma) zerinde bask uygular. Bu fabrika yaklam okullarn ocuklar acele ettirmelerine neden olur, nk zihinsel yeteneklerdeki ve renme hzndaki bireysel farkllklar gzard etmektedir. Bu sisteme ayak uyduramayan ocuk, geici bir sre iin de olsa hatal bir ie olarak kabul edilmekte ve renme zrl veya minimal dzeyde beyin hasarl ya da hiperaktif olarak

etiketlenmektedir. Okullarmzn fabrika mant, makine ile puanlanan grup testleriyle dier baka hibir etmenle olmad biimde pekitirilmektedir. Anababalar ve okul ynetim kurullar okullara ve ocuklarn baarlarna ilikin

tatminsizliklerini daha yksek sesle ifade ettike, son on yl ierisinde bu tr test uygulamalarna olan bamllk
223

nemli oranda artmtr. Su kimde olursa olsun, ister televizyonda ister tek anababal evlerde, ister alan annelerde, ister otoritenin azalmasnda olsun, akademik baar dmektedir ve bu durumu dzeltme abalar byk oranda test uygulamalarna ve retmenlerin sorumluluuna dayanmaktadr. Bu sistemdeki sorun, ocuklar ok fazla hzlandrmak ve onlar tek bir kalba girmeye zorlamaktr. ocuklar, retmenlerin ve

yneticilerin yararna iyi yetimek iin bask altna alnmaktadrlar. Ynetim programlar, sorumluluk ve test puanlar, bugn okullarn ilgilendii konularn hepsi bunlardr ve ocuklar da bunu bilirler. ocuklar iyi yetimek

zorundadrlar, yoksa olmaz. Bu bask birok ocuk iin iyi olabilir, ancak yeterince hzl olmayanlar iin kt olmaya mahkumdur. Bu ocuklarn baarszl daha ok gze arpar ve daha nce olduundan daha aalaycdr. Daha da kts, toplum baarl olmayan ocuklarn, anababalarn, akranlarn, retmenlerini, mdrn ve okul ynetim kurulunu hayal krklna uratacaklarna inanmaktadr. Bu, ocuklar iin tamas ar bir yktr; bu nedenle ocuklar ne bildiklerinden ok, daha fazla
224

notlarla ilgilenmeye balarlar. Bu gen -insanlarn i dnyasna girdiklerinde, iten daha fazla cretle ve ek gelirle ilgilenmeleri farkna artc deildir. Okullarn ve gen

anababalarn insanlara tanddr. Okula

varmalar gereken ey, tutumlarn i

kazandrdklar

dnyasna

gitme

ve

eitim

dar

anlamyla

ele

alnmaktadr; eitimdeki odak noktas temel kavram ve becerilerin kazanlmasdr. Ancak eitim -gerek eitimyaamla tutarl olup belirli beceri ve kavramlarla snrl deildir, zellikle de test puanlaryla hi deildir. Eitim paketlenmi veya sraya dizilmi olmamaldr. Eitimin byk bir blm kendiliindendir; ocua alanmas gereken, aklk ve merakn gelimesidir. ocuklara testlerden baz notlar almalar iin bask yapmak en iyi koulda ezberlenmi bilgiyi ler. Bu da, ocuun eitimini gelitirmek iin en son yoldur. ocuklar

okuyabiliyor ama ne okuduklarn anlamyorlarsa veya hesap yapmasn biliyor ama nerede, ne zaman veya neyi hesaplayacaklarn bilmiyorlarsa eitimin yarar nedir?

225

ocuklar acele ettirilmektedir, nk biz acele ediyoruz

ocuklara verdiimiz ilk pahal ve yararl hediye nedir? Bir saat! ocuklarmz acele ettiriyoruz, nk aslnda acele eden bizleriz. Tm teknolojik hilelerimize ve gelimi sistemlerimize karn biz bekleyemeyen -

beklemeyecek- bir toplumuz. Bizler, ksacas acele eden bir halkz ve ancak ileri daha hzl ve daha iyi yapmak iin mthi bir hzla giden, bekleme ve verimsizlik konusunda sabrsz olan bir toplum erevesinde acele ettirilmi ocuk olgusunu anlayp onlara yardm etmeyi umabiliriz. lk nce ne yapamayacamzn farknda

olmalyz. Amerikan toplumunun temel itici gcn deitiremeyiz; acele etmek kabul edilmi ve deerli bir yaam biimidir. Acele etmek, dakik olmak gibi kltrel deerleri yansttnda, ocuklar dakik olmalar iin zorlamann toplumsal bir geerlii vardr. Ancak acele etmenin ktye kullanlmas, dier bir anlatmla acele etme ocuklar pahasna onlara zgrletirici toplumsal deerleri alamakszn, anababaya ait veya kurumsal

226

gereksinmelere vermektedir.

hizmet

ettiinde

ocuklara

zarar

ki ile sekiz ya arasndaki kk ocuklar acele etmeyi bir tr reddedilme olarak alglama eilimindedirler. Bu, anababalarn onlara gerekten aldrmadklarnn bir kantdr. Bu adan baktmzda ocuklar duygusal olarak kurnazdrlar ve ksmi geree gre kendilerini ayarlarlar. ocuklar her gn bir bakmevinden dierine koturmak veya akademik baarya zorlamak veya veremeyecekleri kararlar vermeleri iin zorlamak bir dereceye kadar bir tr reddetmedir. Bu, ocuklarn reddedilmesidir, nk ocuklarn ne ile baa

kabileceklerine ve neyi yapabileceklerine yetikinlerin kendi gzyle bakmasdr. ocuklar bu tr reddedilmeyi ok tehdit edici bulurlar ve sonu olarak sklkla stres semptomlar gelitirirler. Buna bal olarak anababalar, ocuklarn bir ocuk bakm merkezine veya bir bakcya gtrmek zorunda olduklarnda kk ocuklarn acele ettirdikleri zaman onlarn bu konuya ilikin duygularn dikkate almak zorundadrlar. ocuklara ben almak zorundaym, bylece yemek yiyebiliriz ve giyecek satn alabiliriz
227

biiminde mantkl aklamalar yapmak ie yarayabilir, ancak bu, ocuun rtk duygularyla (beni gerekten sevselerdi brakp gitmezlerdi) baakmas iin yeterli deildir. ocuun dncesinden ok duygularna karlk vermemiz gerekir. rnein unu syleyebiliriz: Bugn gerekten seni zleyeceim. Keke benimle

olabilseydin!. Gerei yanstan szler ayrln anababa iin de ac verici ama gerekli olduu mesajndan daha az nemlidir. Okul andaki ocuklar, kk ocuklardan daha bamszdr ve kendilerine daha fazla gvenirler. Sonu olarak okul andaki ocuklar acele ettirilmeyi daha ho karlayabilirler, nk bunlar zellikle de olmayan anababann roln sezgiye dayanarak doldurmaya

altklar tek anababal evlerde yetikin rollerini ve sorumluluklarn almaya isteklidirler. Bu ya grubunda ortaya kan tehlike, anababalarn sklkla bu olgunluk gsterisini gerek bir olgunluk gibi kabul etmeleri, onun aslnda bir eit oyun olduunu anlamamalardr. Bu ya grubu iin aklda tutulmas gereken imge, yetikin sorumluluklarn almak isteyen, ama bymek ve
228

ocuklarn yetikinlere ait olarak alglad olumsuz

zelliklerin bazlarn kabul etmek istemeyen Peter Pandr. ocuklar yetikin roln oynamay severler, ama yetikinlerin istemezler. kendilerini ok ciddiye almalarn da

Acele etmenin etkilerine kar kabiliriz

Acele etme lgnlna kar etkili bir ara oyundur. Ne yazk ki bizim hzla koan toplumumuzda oyunun anlam ve deeri yeterince anlalamamaktadr.

Gerekten de Amerika Birleik Devletleri toplumunda yetikinlerin bana gelen imdi ocuklarn bana

gelmektedir: Oyun ie dnmtr. Bir zamanlar rnein elence olan eyler -spor, yaz kamplar ve mzik- imdi profesyonellemi ve yarmac bir nitelik kazanmtr. Okullarda bte ayarlamalar yaplrken ilk kstlama yaplacak alanlar sanat, mzik ve dramadr. Televizyon ve dier kitle iletiim aralar yeni bir gerekilik ile doludur, tam bir imgesel fantaziye ok az geit vermektedir. ocuklarn ne kadar acele ettirildiklerinin belki de en iyi kant ocuklar iin gerek bir oyun oynama ansnn olmamasdr.
229

Elbette ki ocuklar oyun oynamaktan daha fazlasn yapmak zorundadrlar. Her an yeni toplumsal kurallar renirler: Bir lokantada, bir arkadann evinde nasl davranlacan; giysilerini nasl giyip karacaklarn; atal bak kullanarak nasl yemek yiyeceklerini; kulaklarnn arkasn nasl ykayacaklarn; havluyla kendilerini nasl kurulayacaklarn ve benzeri eyler. Ancak ocuklara i yapmann yansra sadece oyun oynamak iin frsat tannmaldr. Eer yetikinler ocuun kendiliinden

ortaya kan eylemini bir ders frsat olarak grrlerse, ocuun saf oyun oynama frsatlarn elinden alrlar. Oyun yetikinler iin olduu kadar ocuklar iin de stresle baa kabilmeyi salayan doal bir yoldur. Anababalar ocuun imgelem gc iin en geni alan oluturacak salayarak oyuncaklar yardmc ve oyun malzemelerini yllarca

olabilirler.

rnein,

kullanlabilecek ve ocua yaratcln kullanabilmesi frsatn bolca tanyan iyi bir blok takm, pastel boyalar, sulu boyalar, akl ve tebeir gibi. Bunlarn hepsi yaratc oyun malzemeleridir, nk ocuun kendisini

yanstmasna olanak salarlar.

230

Anababalar, retmenler ve vatandalar olmak zere hepimiz okullarda sanatn deerini kabul etmeliyiz. ada eitimde, sanat yoluyla kiisel ifade zerindeki dengeleyici vurgu olmakszn temel konularn ar bir biimde vurgulanmas, oyun ile i arasndaki gerekli dengeyi bozarak ocuu acele ettirmektedir. Bir ite alanlarn kiisel ifade tarzlarna sahip olma gereksinimi Amerikan endstrisi tarafndan henz farkna varlp gznne alnmaya balamtr. Eer sosyal uyum salama -temel konular renme- iin harcanan zaman, kiinin kendini ifade etme yollarna ayrlan salkl dnemlerle deitirilirse, okullar ocuklarn daha iyi ders altklarnn, daha iyi rendiklerinin ve daha iyi bydklerinin farkna varmak zorunda kalacaklardr. Sanata harcanan daha fazla zaman ve para bir lks olmann tesinde, renmeyi ve geliimi kiisel uyum salamann stresini azaltarak ve ocua i gcn dengelemek iin estetik bir bakas salayarak

hzlandracaktr. ocukluu, sadece yaama girmek iin bir koridor olarak deil, yaamn bir evresi olarak grmeliyiz. ocuklar yetikinlie gemeleri iin acele ettirmek, bir
231

dneme dierinden daha fazla ncelik tanyarak yaamn kutsalln bozmaktadr. Eer insan yaamna deer veriyorsak her dneme eit dzeyde deer vermeliyiz ve yaamn her evresine o evre iin uygun olan sunmalyz. ocukluk dneminin deerini, onun kendine zg neesiyle, zntsyle, endiesiyle ve ilgi alanlaryla deerlendirmemiz gerekmektedir. ocukluk ana deer vermek bu dnemi mutlu, masum bir dnem olarak deil, fakat bunun yerine ocuklarn kimlik kazandklar yaamn nemli bir dnemi olarak grmek demektir. ocuklarn, acele ettirmeyle inenen ocuk olma, zevklerin tadn karma ve ocukluk hatalarnn aclarn ekme hakk vardr. ocukluk, ocuklarn en temel insan hakkdr. ________________________________ Bu denemenin zgn versiyonu Instructor and Teacher, (1982), XCI (5), 41-43te yaynlanmtr.

232

Kk Yata Ar Yklenme
Geen ilkbaharda bir anababa-retmen

grmesine gzlemci olarak katlmam istendi. Anababa salona girer girmez artan gerilimi hissetmeye baladm. Sanki havadaki nem oran artyordu. Babann beden dilini anlamak kolayd. Kollar gsnde kenetlenmi ve az fermuarla sk skya kapanm gibi dikkatli bir ekilde oturuyordu. Annenin gerilimi akt ve sinirli bir ekilde eteinin kenar ile oynuyordu. retmen de bu ifte, oullarnn niin anaokulunu tekrar etmesi gerektiini aklamaya alrken ayn derecede sinirliydi. Onlara olunuz zeki ve uslu bir ocuk dedikten sonra, ama toplumsal olarak yeterince olgun deil ve birinci snfta arkadalarna yetiebileceinden endieliyim diye
233

szlerini tamamlad. Baba, olum bir yldr okula devam etmekte ve imdiden akademik bir fiyasko! Sizin neyiniz var? diye patlad. Bu sahne, farkl ekillerde de olsa tm lkedeki okullarda oynanmaktadr. Bunun farkl bir ekli,

anababaya ocuun anaokulundan biraz daha zor, ama birinci snf kadar istemci olmayan gei snfna

yerletirilmesi gerektiini syleyen retmendir. Amerika Birleik Devletlerindeki anaokulu ocuklarnn % 10 ile % 20sine snf tekrar (NASBE, etmeleri 1988). veya Baz gei snf

nerilmektedir

anababalara

ocuklarn alt yana girmeden nce ya da bu ya ok yaklamadan anaokuluna kaydettirmeleri nerisinde

bulunulmaktadr ve artan sayda anababa da kendi kendine bu karar vermektedir. Anababalar ve eitimciler iin anaokulu youn bir ilgi oda ve hatta kayg oda haline gelmitir. Yaklak olarak drt milyon ocuk -Amerika Birleik Devletlerindeki 5 ya ocuklarnn % 85i - 1990 ylnda resmi veya zel anaokullarna kayt edilecektir; 1964ten bu yana % 50 bir art sz konusudur.
234

Bu rakamlara baktmzda erken ocukluk eitimi olgusunun nemli bir kamu dzeni sorunu olmas artc deildir. Yasal dzeyde 50 eyalette anaokullarna maddi destek salanmaktadr. Buna ek olarak en az 23 eyalet ve Colombia Blgesi, devlet okullarnda anaokulu ncesi programlar iin eyalet fonlar salayan yasal

dzenlemeleri uygulamaya balamtr. Bu programlara hangi ocuklarn kabul edileceine (ve programlar iindeki ilerlemelere) karar vermek, kk ocuklara iddetli bir salgn eklinde hazr olma, tarama ve baar testleri uygulanmas sonucunu dourmutur. Georgia,

anaokuluna giri ve snf geme iin tm ocuklara test uygulanmas gerei konusunda yasal dzenleme getiren tek eyalettir. New Yorkta eyll aynda anaokuluna balayan birok ocua kasmdan nce 4 kez test uygulanmaktadr. Baz eyaletler bu uygulama hareketine birok ocuk kalc bir yara almadan snrllklar getirmeye balamtr. Kamu anaokullarn destekleyen son iki eyaletten biri olan Mississippide yneticiler K-3 snfndan test uygulamasn kaldrmtr, nk test uygulamak programlar
235

engellemektedir. Arizona, California ve Kuzey Carolina

gibi dier eyaletler kk snflarda ocuklara test uygulanmamas iin yasal dzenlemeleri grmektedir veya kabul etmi bulunmaktadr. Anaokullar niin birdenbire bu kadar ilgi ekmeye balad? Bunun aklamas son eyrek yzylda

gerekleen byk deiiklik arasndaki etkileimde yatmaktadr. Bunlardan biri, 1960l yllarda balayan aratrmalardan ortaya kan daha erken daha iyidir anlayndaki eitim psikolojisinin douudur. kinci

deiiklik, ayn dnem ierisinde anababalardan birinin veya her iki anababann alt aile saysndaki arttr. nc anaokulu deiiklik ncesi kamu okullarndaki hzl anaokulu bir ve

programlarnn

biimde

geniletilmesidir.

Daha erken mutlaka daha iyi midir?

1960l yllardan bu yana aratrmaclar, eitimin nemini destekleyen birok kant toplamaktadrlar.

Balang aratrmalarnn ou erken ocukluk eitiminin zellikle zrl ocuklar iin etkili olduunu bulmutur. Daha sonraki almalar, Erken k (Head Start) gibi
236

programlardan elde edilen akademik ve ZB kazanmlar konusundaki ilk iddialarn bazlarnn fazla iyimser

olduunu gstermesine karn, ocuklar iin kapsaml eitim ve salk programlarnn katklar (anababalar iin destek ve i eitimi programlaryla birlikte) olduka iyi sonular ocuklarn vermektedir. ZBlerini Erken k gibi programlar zrl

arttrmamasna

karn,

ocuklarn yaamlarn srdrebilmeleri iin gerekli sosyal becerileri ve motivasyonu kazanmalarn salamaktadr. Orta snftan gelen birok anababann kapsaml erken ocukluk programlarndan ocuklarnn olduka yarar salayacaklarn dnm olduklarn anlayabiliriz, ancak bu tr programlar orta snftan gelen ailelerin ocuklar iin ekonomik dzeyi dk ailelerin ocuklar iin olduundan daha az yararl olmaktadr. Kendisine tam-kalorili, besin deeri yksek bir diyet uygulanan yeterince beslenmemi bir ocuk, boy ve kiloca gzle grlr bir ekilde geliecektir. Oysa zaten iyi beslenmi bir ocua ayn diyet uygulanrsa farkedilebilir sonular ortaya kmayacaktr. Bunun ayns zihinsel uyar iin de geerlidir. Kitaplar, mzik, sanat ve entelektel tartmalar asndan zengin bir evde byyen bir ocuun, zihinsel
237

uyar kayna olarak sadece televizyonun olduu bir evde byyen ocuktan kapsaml anaokulu ncesi veya anaokulu programlarndan daha az yarar salayaca olasdr. Erken k ve etkileri farkl bir biimde yanl yorumlanmaktadr. Erken k ismi anssz bir seimdir, nk eitimin bir yar olduunu ve daha erken balamann daha iyi bir bitii garantilediini akla

getirmektedir. Orta snftan gelen anababalar, alt snftan gelen ailelerin ocuklarnn doal olarak Erken k aldklarn kendi ocuklarnn da

duyduklarnda

bilenmesini istediler ve bunun da okuma, matematik ve fen bilimlerinde verilecek erken eitim yoluyla olduunu dndler. Erken k dahil olmak zere engelli kk ocuklar iin olan en baarl programlarn ou aslnda akademik deildir. Michigan, Ypsilantide Perry

Okulncesi Aratrmalarnn sonular erken akademik eitime kar kmaktadr (Berrueta Clement,

Schweinhart, Barnett, Epstein ve Welhart, 1984). Yaa uygun renme yaantlar salayan Perry Projesine katlan ocuklarn sulu, ila bamls olma olasl ve
238

ergen

olarak

iddet

kullanma

eilimleri grece

tamamen engelli

akademik

programlarla

balayan

ocuklardan daha dktr. Erken akademik eitimin olumsuz etkilerini ortaya karan eitim aratrmalar klinik gzlemlerle de

desteklenmitir. Amerikan Pediyatri Akademisinin Erken ocukluk Komitesi yesi Dr. George M. Sterne,

kendisinin ve meslektalarnn erken akademik basknn kk ocuklar zerindeki iki farkl etkisini

gzlemlediklerini belirtmektedir (karn ars ve uyku sorunlar gibi stresle balantl fiziksel semptomlar ve erken tkenmiliin zgl semptomlar). Sterne, bu semptomlarn okul iindeki ve dndaki formel eitim dahil olmak zere kk ocuklar iin ar yklenmi ve yaplanm programlarn sonucu olduuna inanmaktadr. Sternenin erken akademisyenlere ilikin uyarlar, Benjamin Spock, T. Berry Brazelton ve Bruno Bettelheim dahil ve olmak zere nde gelen ocuk tekrar

psikiyatristleri edilmektedir.

pediyatristlerimiz

tarafndan

239

Erken ocukluk eitimindeki deiiklikler Amerikan ailesindeki deiiklikleri yanstr

Aratrmalar, klinik kantlar ve uzman gr arasndaki uzlamaya karn, kk ocuklarn akademik alanda, sporda veya sanatta erken yola kmalarndan yarar salayacaklar fikri gnmzde yaygndr. Benim fikrime gre bu popler kavram byk oranda son yllarda Amerikan ailelerinde ortaya kan deiiklik nedeniyle kabul edilmitir. Son eyrek yzylda i gcne katlan ve 6 yandan kk ocuu olan kadnlarn says iki katna, % 50nin zerine kmtr ve 1990 a kadar % 60a ulaaca beklenmektedir. En hzl byyen alan anne grubu, yandan kk ocuu olan kadnlardr. Ne yazk ki, stn-nitelikli, uygun fiyatl ocuk bakm programlarnn saysndaki art bu ailelerin

gereksinimlerini karlamak iin yeterli deildir. Birok anababa iin iyi bir ocuk bakm merkezi bulmak sonsuz bir aba ve srp giden hayal krkl ve kayg kaynadr.

240

ocuk bakm sorunu, alan anababalarn tek ile kayna deildir. Her iki kiinin de alt iftlerin yansra birok bekar anababa, kendileri byrken geerli olan geleneksel aile deerlerinden kendilerini tamamen kurtarm deildir. Bu deerlerden biri evde oturan anababalardan birini, tm duygusal, toplumsal ve zihinsel potansiyeline ulamasnda ocua yardmc olmak iin tevik etmektir. Bu geleneksel deerleri ocuk koruyan bakm anababa

anababalar merkezlerine

okulncesi braktklar

ocuklarn zaman

nyargl

sorumluluunu karlamadklar iin sklkla kendilerini sulu hissetmektedirler. Kaygl ve sulu anababalar ac veren duygulardan kurtulmak iin yanl bile olsa bir eitim psikolojisi kabul etmek iin hazrdrlar. Bir eitim psikolojisi kk erken akademik eitiminden yarar

ocuklarn

salayacan -hatta bu eitim olmadnda ocuklarn yoksun kalacaklarn- iddia ettii zaman, ocuklar kendi yararlar iin bu tr programlara kayt ettirdiimizde kendimizi rahat hissederiz. amzdaki birok anababa genellikle bilinsiz olarak daha erken daha iyidir fikrini hemen kabul etmitir. nk bu, onlarn sululuk
241

duygularn azaltmaktadr. Sonu olarak

anababalar

pedagojik olmaktan ok kiisel nedenlerle yaa uygun olan yerine akademik olan anaokullarn ve erken ocukluk programlarn talep etmektedirler. Anababalarn duygularn anlamak kolay olsa bile, anababalar kk ocuklarnn bakalar tarafndan

baklmasndan endie duymamal veya kendilerini sulu hissetmemelidirler. Birok kant, kk ocuklarn iyi nitelikli ocuk-merkezli erken eitim programlarndan zarar grmediklerini ve genellikle yarar saladklarn ortaya koymaktadr. Gerekten de bu tr programlar ocuklarn anababadan kk yata ayrlma stresini azaltmaktadr.

Kamu okullar ve anaokulu ncesi programlar nemli oranda art gstermitir

Erken ocukluk eitiminin zelliini deitiren nc toplumsal deiim kamu okullarndaki anaokulu ve anaokulu ncesi programlarnn artmasdr. Bu

242

genilemenin doas genel olarak Amerikan eitimindeki sorunlarn bazlarna iaret etmektedir. Amerikan eitimi ciddi bir sknt ierisindedir. Amerikan endstrisini model alarak, Amerikan irketlerini yabanc rekabet iin kolay bir marka haline getiren birok hastaln skntsn ekmektedir. Eitim ynetsel adan dengesiz, tamamen yetkeci ve hiyerariktir. Eitimin, eitim yaynlar ve test endstrisiyle olan yakn balar nedeniyle yeniliklerin hemen hemen tamamen n kesilmitir. Buna ek olarak, etkili bir deiimin n, pedagojiden ok kara ve politikaya dayanabilen kararlar olan eitim kurullaryla da tkanmaktadr. 1960larn sonlarna doru, anaokullar eitim

kurumlarnn bir paras deildi. Be yandaki ocuklarn % 50sinden az anaokullarna kaytlyd. Dahas,

anaokullar yarm gnlk bir program uyguluyordu ve snflar bloklar gibi malzemeleri kullanarak n-akademik kavramlar ve becerileri renmek iin dzenlenmiti. ocuklara okumay retmekten ok kitap okunuyordu ve ocuklar alma defterlerine saylar yazmak yerine boncuklar ve ubuklarla toplama ve karma yapyorlard. ocuklar hayvanlar ve bitkileri inceleyerek bilimsel
243

gzlemi, yemek ve kek yaparak kimyay ve lmeyi, konuarak, dinleyerek ve hikayeler uydurarak dili

reniyorlard. 1960l yllarn balarnda anaokulu kk ocuun yetenek ve ilgilerine ok iyi uyuyordu. Bunlarn hepsi, anaokulu kaytlarndaki hzl art ve birok toplumda tam gn uygulamasnn ve anaokulu ncesi programlarnn en yaygnlamasyla ok alan deiti. Bu

yaygnlama,

anababalarn

gereksinmelerini karlamak iin gerekleti. Anababalar, okullar ocuklar iin gvenli bir cennet dzenli olarak olarak

grmektedirler.

Anaokulu

binalar

denetlenmektedir, retmenler yetkilidir ve okullarn dier ocuk bakm merkezlerinde genellikle olmayan gvenilirlik ve devamllk gemileri bulunmaktadr. Ayn zamanda kamu okullar paraszdr. ocuklar iin uygun ve makul creti olan dier ocuk bakm merkezleri olmad iin anababalar doal olarak kk ocuklar iin de (daha byk ocuklarn bakm iin okullara gven sz konusu olduktan sonra) okullar aramaya baladlar. Kredi kazanan okullar, gelitirilmi anaokullarna ve anaokulu ncesi programlarna duyulan gereksinime yant verdiler. Dier taraftan, ne yazk ki birok okul mdr ve
244

yneticisi erken ocukluk eitimine ilikin ok az ey biliyordu. Bu nedenle baz anababalarn erken eitim isteklerinden gereksiz yere etkilenmilerdir. Dahas eitim yneticileri bu gelitirilmi programlar desteklemek iin fon isteklerini savunmak zorunda kaldklarnda, erken eitimin ngrlen yararlar gl bir kant oldu. Okul ynetim kurullar, yasa koyucular ve semenler, testler ve alma kitaplar iin bloklar ve legolar iin olduundan daha fazla para harcamaya isteklidirler. Birok anababa gibi birok okul da daha erken daha iyidir eitim psikolojisi akmn yanl nedenlerle kabul edip

desteklediler. Bir zamanlar esnek ve bamsz olan kamu anaokulu, ite bu ekilde eitim kurumunun rapor-kart tayan bir yesi haline geldi. Kk ocuklar iin bunun anlam ilkokul birinci snfa balamadan nce, nceden belirlenmi bir dizi beceriyi renmek zorunda

olduklardr. Okullar, kk ocuklarn gereksinimlerine uyum salamak yerine bu ocuklar eitim merdiveninin dar ve snrl ilk basamana sktrmaya almaktadrlar. Anaokulu ocuklarnn byk bir blmnn bu ilk basamaa ulamamas nedeniyle eitimsel zmler
245

kestirilebilir: ocua test uygulama, okula balama yan ykseltme, ocuu anaokulunda snfta brakma ya da ocuu gei snfna yerletirme. Aratrmalar, bu zmlerin baz ocuklar iin ie yaradn gstermesine karn, bunlar ounluk iin verimli deildir. Bu konu, Eyalet Eitim Blmndeki Erken ocukluk Uzmanlar Ulusal Birlii tarafndan, okulncesi test uygulamalarnn, gecikmi okula balamann ve gei snflarnn snfta kalmann farkl bir biimi olduu savunularak titizlikle ele alnmtr. Snfta kalma, hangi biimiyle olursa olsun ocuklar riske sokmaktadr: Snfta braklan ocuklar daha fazla toplumsal gerileme gstermekte, daha fazla davran sorunu sergilemekte, snfta kalmakla balantl olarak daha fazla kayg duymakta ve liseden mezun olmadan (snfta braklmayan ocuklarla karlatrldnda) daha fazla okulu brakmaktadrlar (NAECS/SDE, 1987).

ocuklar en iyi kendi hzlarnda renirler

Okul ile kk ocuklar arasnda gittike byyen bir uyumsuzluk olduu aktr. Sorunun kk ocuklarda
246

olmad, ancak erken eitim isteyen anababalarda ve anaokullarn ilkokul birinci snfn bir numara k haline dntren okullarda olduu gittike gzle grlr hale gelmektedir. Bu daha erken daha iyidir eklindeki eitim psikolojisiyle ortaya kan gerek sorundur. Bu akm, kk ocuklarn byk ocuklarn bir versiyonu olduu grn gizliden gizliye kabul etmektedir. Antik ada yaayan insanlar bile ocuklarn alt veya yedi yana gelmeden nce mantk ana ulamadklarnn farkna varmlard. Okulncesi ile ilkokul evreleri

arasndaki mesafe tek bir admla alnamaz; sramak gerekmektedir. Eer kk ocuklar formel eitimi anlaml yapan zihinsel sramay yapmadan nce formel eitimle kar karya kalrlarsa onlar riske sokmu oluruz. nl svireli psikolog Jean Piaget (1964, 1969) bu risklerden birini aklamtr. Bir ocuun her eyi ezbere renen pasif bir renci mi, yoksa yeni bilgiyi bulu ve keif yoluyla kazanan aktif bir renci mi olacan belirlemede ilk yllarn kritik olduunu iddia etmitir. Piagetin almalar ayn zamanda niin
247

zamanndan nce balanan eitimin ocuun benlik-

deeri duygularn riske atacan aklamaktadr. Piaget almalarnda, alt ya da yedi yandan kk ocuklarn yetikinlerin her eye egemen, her eyi bilen ve her eye gc yeten, tanr gibi yaratklar olduunu dndklerini gstermitir. Neyse ki, yedi yana kadar ocuklar yetikinlerin en azndan bir-iki ey bilmediklerini kefetmi olurlar. Bu noktadan da yetikinlerin hibir ey bilmedii biiminde rahatlatc bir fikre ularlar. Fakat kk ocuk yetikinin her eyi bildiine kesin bir biimde inanr. Kk bir ocuun anaokulu programna yerletirilip okuma ve yazmay renmesi gibi o andaki yeteneklerinin tesinde istemlerle karlatnda ne olacan

dnelim. Bu ocuk byk bir olaslkla zihinsel bir aknlk (ezici isteklerin neden olduu zihinsel krlk) yaayacaktr. Bunun nedeni tembellik ya da motivasyon eksiklii deildir; sorun ocuun henz zihinsel olarak o aamaya gelmemi olmasdr. Okuma ve yazmada formel retim tasmsal akl yrtmeyi gerektirir, yani genel bir kural zel bir duruma uygulama yeteneini gerektirir ve birok kk ocuk da henz bunu yapamaz. rnein, iki nl yanyana olduunda birincisinin sesi kar
248

kuralndan, wait (beklemek) szcnde uzun bir a sesi vardr biiminde bir karm yapamazlar. Kk ocuk byle bir durumda nasl davranr? Ne yazk ki ocuk, Hey aptal yetikinler, bu eyleri renmek iin henz hazr deilim; birka ay bekleyin ve onu nasl bir eker gibi yutacam grn! diye dnp yant veremez. ocuun dnp kendi kendine syleyecei udur: Bu her eyi anlayan, her eyi bilen yetikinler bunlar renebilmem gerektiini sylyorlar, ancak ben renemiyorum. Sanrm bende bir bozukluk var. Ben aptal olmalym! Bir kez bu fikir damga gibi iz brakrsa bunu silmek zordur. ocuk her baary ansl bir olay gibi, ancak her baarszl kendi hatas gibi

yorumlayacaktr. Eitim mutlak bir iyilik deildir. Bugn Amerikada okullarmz ksa dnemli strese ve uzun dnemli renme ve kiilik yetersizliine yol aarak birok ocuu riske atmaktadr. ok byk saydaki ocuumuz okula, orada olduklar iin sadece ok aptal olduklarn renmeye gidiyorlar. Bu eitim deildir; yanl eitimdir.

Okullarmzn renme sorunu olan ok sayda ocuk

249

yaratmas konusudur.

nedeniyle

anaokullarnda

bir

kriz

sz

Kk ocuklarn yanl eitilmesini nasl engelleyebiliriz?

Bu krizi zmek iin ne yapabiliriz ve okullarmz yanl eitim yerine kendi gerek ilevleri olan eitime nasl geri dndrebiliriz? Politik dzeyde yapmamz gereken okullarla ibirlii salamak ve okullar kk snflarda esnek programlar uygulamaya zendirmektir. California, anaokulu snflarndan ilkokul nc snfa kadar uygulanan programlar ocuk geliimine daha uygun hale getirmek iin yeniden yaplandrarak bu ynde nderlik etmektedir. Dier bir seenek farkl ya

gruplamas yapmaktr. Bir ocuk ayn snfa iki ya da yl devam ederek snfn en by olma ansn elde eder ve retmen bu ocuk hakknda ilk yl ne rendiyse ikinci ve nc ylda iin bu rendiklerini Eer eitimi alma

bireyselletirebilmek

kullanabilir.

kitaplarn, notlar ve ev devlerini kaldrrsak ve eer snflarda retmen bana den ocuk saysn
250

drrsek, bir yl sren anaokullarn ve ilkokul birinci snflar daha verimli hale getirebiliriz. Sadece ekonomik adan konuya bakacak olursak, renme sorunlarn engellemek, bunlar yaratp sonra da zmeye

almaktan, mali adan daha verimli olacaktr. Bir renci yaz veya sonbahar doumlu ise ynetsel adan ne yaplaca ak olmasna karn anababann ne yapaca belli deildir. Anababalarn yapaca ilk ve en nemli ey, hatal daha erken daha iyidir eitim psikolojisi grn bir kenara brakmaktr; daha sonra ise asl devlerini yapmaldrlar. Okula yaplacak bir ziyaret ne tr anaokulu ve birinci snf programnn uygulandn ortaya karacaktr. Birok okulun kk anaokulu snflar, ancak kat birinci snflar vardr. Eer seme ans varsa anababalar kk anaokullarn ve esnek birinci snflar hem de tercih birinci etmelidirler. snf Hem

anaokulundaki

dzeyindeki

programlar ok sk ise anababalar dier seenekleri aratrmak isteyebilirler. Bireysel koullar temel alarak ocuu bir yl daha okula gndermemek veya ocuu bask yaplmayan zel bir anaokuluna veya bakm merkezine gndermek en iyi seenek olabilir.
251

ocuu oktan eitim sistemine girmi ve kendisine ocuunun gei snfna yerletirilmesi veya anaokulunu yinelemesi nerisi yaplan anababalarn bir aratrma yapmas gerekmektedir. Gei snf nedir ve bu snfa kimler devam etmektedir? Baz gei snflar kk, bireyselletirilmi ve yararldr. Dierleri, akademik glk eken ocuklar iin geni bir rekabet ortamdr. ocuu snfta brakmak veya ocuk gerekli baar dzeyine ulamam olsa da bir sonraki snfa geirmek bu tr gei snflarna tercih edilebilir. ocuklarn snfta

kalmasn gznne alan anababalar ocuklarna bu durum hakknda ne dndklerini sormaldrlar. Baz ocuklar daha fazla zamana gereksinimleri olduunun farkndadrlar ve ders konularn tekrar gzden geirme ansn ho karlayabilirler. Dierleri bu fikri hi

sevmeyebilirler. Bu fikre direnen ocuklar iin snfta kalmaya veya gei snfna kar seenek, bir ocukla birebir alma srdrecek zel bir retmenin

grevlendirilmesidir Bunlar, anababalar iin verilmesi zor kararlardr. Bu denemenin banda anlattm ift, ocuuyla da son kez konutuktan sonra, en sonunda onun snf tekrar
252

etmesini kabul ettiler. Bu ocuk anaokulu retmenini seviyordu ve bir yl daha onunla kalmaya itiraz etmedi. Byle olmasna karn bu anababa ocuklarnn bir snf tekrar etme fikrinden ok honut deillerdi. Ayn

durumdaki birok ift gibi bunlar da ehveni er olan semek zorundaydlar. Snfta kalmann riski toplumsal ilerleme riskinden daha az grnyordu, ancak her iki seenekte de risk sz konusuydu. Gnmzde bu kararlar vermeye zorlanan dier birok ift gibi bu ift de zeki, ilgili, iyi niyetliydi. Okulun ilk yllarnn daha sonraki akademik baar iin nemli olduunu biliyorlar ve ocuklar iin en iyi olan yapmak istiyorlar. Okullar da ocuklarn baarl olmasn istiyor ve okullar, okula ge balamann, snfta kalmann ve gei snflarnn ocuklar birinci snfn akademik zorluklarna hazrlamak iin etkili yollar olduuna inanyorlar. Fakat anaokulundaki krizler, kk ocuklar okula hazr bir duruma getirilmeye allarak hafifletilemez. Bu krizler ancak okullar kk ocuklar iin uygun hale getirildiinde zlecektir.

253

Kaynaklar
Berrueta-Clement, J., Schweinhart, L., Barnett, W., Epstein, A., & Weikart, D. (1984). Changed lives: The effects of the Perry Preschool Program on youths through age 19. Ypsilanti, MI: High/Scope. National Association of Early Childhood Specialists in State Departments of Education (NAECS/SDE).

(1987). Unacceptable trends in kindergaten entry and placement. Yaynlanmam rapor. National Association of State Boards of Education (NASBE). (1988). Right from the start: The report of the NASBE Task Force on Early Childhood Education. Alexandria, VA: Author. Piaget, J. (1964). Judgement and reasoning in the child. Paterson, NJ: Littlefield, Adams. (M. Wardenin zgn evirisi, 1928). Piaget, J. (1969). Science of education and the psychology of the child. New York: Viking. _____________________________ Bu denemenin zgn versiyonu The Boston Globe Magazine, Eyll 11, 1988, s. 18-19, 40-46, 54-58de yaynlanmtr.
254

Anababalarn Sorduu Sorular

Bu blmde kendime ikinci bir ans tanyacam. Son yllarda Amerika Birleik Devletleri ve Kanadann birok yerinde konferanslar vermekteyim. Anababalarla, eitimcilerle ve salk uzmanlaryla konuuyorum.

Konferanslardan sonra eer zaman ve koullar elverirse

255

sorular yantlyorum. Soru yant dnemi bittikten bir sre sonra yantlarm dnyorum ve keke bu sorular farkl bir biimde yantlam olsaydm diyorum. Bu blmde bana sorulmu olan sorular tekrar yantlamak istiyorum, ancak bu sefer yant vermem iin zaman kullanma ansn kullanarak bunu yapacam. S. Kk ocuklara okuma ve matematik

retilmemesi gerektiini sylyorsunuz, ama eer ocuk sizden kendisine okuma retmenizi isterse ne

yapmalyz? Benim kzm bana srekli olarak sesleri ve harfleri ve yazl szcklerin nasl okunduunu soruyordu ve ben bunu renmeden kzm okuyordu; kendi kendine okumasn rendi. Ona isimleri ve sesleri retmemi olmam m gerekiyordu? Szcklerin ne anlama geldiini sylememi olmam m gerekiyordu? Y. Sanrm tamamen doru olan eyi yaptnz. Kendi kendine okumay renmek isteyen bir ocuun nne hibir engel konmamaldr ve ocuklarn okumaya

balama isteklerini desteklemeli ve bu konuda onlar cesaretlendirmeliyiz. ocuklarn bilgi istemlerine uygun bir biimde yant vererek hibir zaman onlar yanl
256

eitmezsiniz.

Ancak

sizin

ocuunuz

bir

istisnadr,

nk

anaokuluna balamadan nce ocuklarn sadece % 1-3 anlayarak okur. ocuklarn ounluu 5-6 yana kadar okumann mekanizmalarna ilgi gstermeden nce onlara bu mekanizmalar anlatacak olursak o zaman onlar yanl eitmi oluruz. S. Disiplin konusunda ne diyorsunuz? Gven, zerklik, alkanlk ve benzerleri hakknda konuurken disipline ilikin bir ey sylemiyorsunuz? Sanki ocuk hi yanl davranmyormu ve bizim tm yapmamz

gerekenin ocua destek vermek ve onu zendirmekmi gibi olduunu sylyorsunuz. Ancak biz kzmza destek veriyoruz, onu nce zendiriyoruz, yine de o yanl davranp bize zorluk karyor. Destek ve zendirme ie yaramadnda istemediinde ne veya yaparsnz? odasn Kzm uyumak

toplamay

reddettiinde

kullanabileceim baz tekniklerden sz eder misiniz? Y. Disiplin bir tutumdur, bir teknik deildir. Anababa olarak bir duruma egemen olduumuzu hissettiimizde bu egemenlik duygusunu ocua aktarrz. Ancak, dier taraftan eer ocuumuzun davrann kontrol
257

edebileceimizden emin deilsek bu duyguyu da ocua

aktarrz. ocuk geliimini bilmenin yararlarndan biri, yani ocuklarn nasl dnp ne hissettiklerini ve hangi psikolojik evrede olduklarn bilmek bize belli bir duruma daha fazla egemen olma duygusu verir. Ancak bilgi yeterli deildir; sz konusu olan bizim kendi yeterlilik duygumuzdur. Daha sonra doan ocuklar bytmenin birincileri bytmekten daha kolay olmasnn nedeni budur. kinci kez anababa olduumuzda birok durumla baakma konusunda ok daha deneyimli ve yeterliyizdir ki, bu yeterlilik duygusunu ocuklarmza iletiriz. Bu otoritemizi kullanma gereksinimimizi ortadan kaldrmaz, ama otoritenin kullanlmasn kolaylatrr. Konferanslarmda hi kimse ilk soruyu sorma konusunda istekli olmazsa yle diyorum: imdi ikinci soruyu alabilirim. Biroumuz iin eer ikinci ocukla

balayabilseydik iimiz daha kolay olurdu. Genel olarak disiplinde en nemli ey sizin

yapnzdr. Anababasn yneten bir ocuk grdm zaman bunun nedeni her zaman anababann gerekten kontrole sahip olmadklarna inanmalardr. Kendinize sylemeniz gereken, sizin anababa, ocuun ise ocuk olduudur. Duruma egemen olan ve kontrol elinde
258

bulunduran sizsiniz, ocuk deil. Eer onlara izin verirseniz kontrol ellerine alrlar, ancak bu, sizin iin olduu kadar onlar iin de korkutucudur. En iyi disiplin, bildiinizi sylemek ve sylediinizi bilmektir. S. Yanl eitimin olduka karamsar bir resmini izdiniz. Ancak gerekten de ocuklarmza bu kadar kt eyler yapyor muyuz? Evet, onlar bykler gibi

giydiriyoruz, zorla beden eitimi ve mzik derslerine gnderiyoruz. Bu kadar kt olan nedir? ocuklarn terkeden, istismar eden, ihmal eden, reddeden

anababalar iin ne diyorsunuz? ocuklar iin bu kadar ey yapan bizler iyi adamlarz; benim anlamadm, siz niin bizim peimizdesiniz de kt adamlarn peinde deilsiniz? Y. te benim endielerimin nedeni de sizin iyi

insanlar olmanz. Olgunlamam, ben-merkezci, kaba insanlar ocuklarna zarar verdiklerinde bu su ilemektir; sevgi dolu, ilgili, iyi niyetli anababalar ocuklarn hibir neden yokken riske attklarnda ise bu durum trajiktir. Elbette ki ocuklar bykler gibi giyindirmenin, beden eitimine gtrmenin veya ocua mzik dersi aldrmann kt bir yan yok. Ancak ktye kullanlan iyi eylerin kt
259

eylere dnebilecei yaamn bir gereidir. ocuklara ok erken yalarda ve yanl nedenlerle bu tr dersler aldrdmzda ocuun zihin saln tehlikeye atm oluruz. S. Bu akam buradaki anababalarn bazlarnn ocuklarmza kt eyler yaptna gerekten inanyor musunuz? Y. Gerekten deil. Benim kitaplarm okuyan ve konferanslarma savunduum katlan anababalarn kabul edip ou benim bytme

deerleri

ocuk

felsefemi benimsiyorlar. Benim kitaplarm okuyorsunuz ve benim konferanslarma, komularnzn ve

arkadalarnzn birou sizinle ayn fikirde olmasa bile doru hissettiiniz eyi yapmak iin destek aramanz nedeniyle katlyorsunuz. Ben de size kendi durumunuzu aklamak iin elimden geleni yapyorum. Bazen eitim konusundaki fikirleri deien anababalara ulap onlarn salkl eitim grn benimsemelerini

salayabiliyorum. Ancak en ok ulamak istediim anababalarn biliyorum.

260

beni

hibir

zaman

duyamayacaklarn

S.

ocuklara

bask

yaplmasna

kar

grnyorsunuz, ama bask ocuklar iin gerekli ve hatta yararl deil midir? Birok baarl atletin arkasnda onlar ok sk altran kolar ve birok baarl yneticinin arkasnda da onlar iteleyen anababalar yok mudur? Ben eer ocuumu itelemezsem her eye bo verebilir ve yaamda hibir ne ey baaramaz. Ne zaman nereden

itekleyeceinizi, biliyorsunuz?

zaman

duracanz

Y. Belki de ocuk bytmede en zor soruyu sordunuz. Eer ocuklar mzik dersi almak istemiyorlarsa onlara zorla ders aldracak myz? Eer ocuklar

devlerini doru drst yapmyorlarsa tekrar yapmalar konusunda srarl olacak myz? Eer ocuklar sosyal deilse onlara baka ocuklarla oyun oynamalar iin bask yapacak myz? Eer ocuumuza nasl bask

uygulamaya

karar

verirsek

bunu

yapmamz

gerekmektedir? dl m vermemiz gerekmektedir? Ceza ile mi tehdit edeceiz? yoksa ocuun sululuk ilgilerine ve mi

bavuracaz,

onlarn

korku

duygularndan m yararlanacaz?
261

Bunlar zor sorulardr ve bunlarn yaln ve kolay yantlar yoktur. nerebileceim tek rehber kendi

gdlerinizi izlemenizdir. Sizin birincil olarak ilgilendiiniz konu ocuun mutluluu mudur, yoksa baz kiisel gdler veya istekler mi baskn etmendir? Eer gerekten birincil olarak ocuun ilgileri sz konusuysa, ocuu hangi yntem sizin iin uygunsa o yntemle itelemek ona bir zarar vermeyecektir. ocuunuza ileteceiniz ey, bu abay gstermek iin yeterince ilgili olduunuzdur. lgisizlik ok daha ktdr. Dier taraftan, eer sizin kiisel gdleriniz ocuun en yararna olan eylere egemen oluyorsa ocuu itelemek byk bir olaslkla zararl olacaktr. Hi kimse kullanlmaktan holanmaz ve ocuklara kendi yararlarna gibi grnen, ama aslnda anababann gereksinimlerini doyuran bir eyi baarmak iin bask uygulanrsa ocuklar sonunda gerein farkna varacaklardr. Bu gerekletii zaman, ocuklar anababann gdlerine ve yntemlerine isyan ederler ve sonu sklkla anababann niyetinin tamamen tersine olur. S. Televizyon hakknda ne dersiniz? Kk bir ocuk ne kadar televizyon seyretmelidir, hangi tr
262

programlar salkldr ve hangileri sizin deyiminizle ocuklar yanl eitir? Y. Be yandaki veya daha kk bir ocuk gnde iki saatten fazla televizyon seyretmemelidir. Bu genel bir kuraldr ve istisnalar olabilir, ancak bu aklda tutulmas gereken yararl bir rehberdir. Susam Soka, Mr. Rogersn Komular ve birok Disney filmi ve program kk ocuklar iin uygundur. Birok polis ve dedektif hikayesinin ocuklar iin uygun olduunu dnmyorum. iddet, kk ocuklar iin byk ocuklar iin

olduundan daha korkutucudur, nk kk ocuklar iddetin gerek olmadn, ocuklarmza sadece bu taklit tr edildiini

anlayamazlar.

programlar

seyretmeleri iin izin vermek onlar hibir neden yokken korku ve kaygya iter, nk bu filmlerin kk ocuklar eitebilecek olumlu bir yan yoktur. S. Kk ocuklara verilen derslere kar

grnyorsunuz; fakat benim drt yandaki kzm bale dersleri alyor ve bu dersleri seviyor. Bunun nesi yanl? Y. Genel olarak okulncesi ocuklarn ister bale, ister tenis veya Japonca olsun formel ders programlarna kayt ettirilmesinin gerekli olmadna inanyorum.
263

Kznzn derslerinden zevk aldna eminim ve eer duyarl ve bilgili bir retmen varsa kznz hibir zarar grmeyebilir. Ancak durum byle deilse kznz

sakatlanma riski altndadr. Kk ocuklarn kemikleri ve kaslar gl egzersizler iin yeterince olgunlamam olabilecei gibi, bu ocuklar bale, kayak, tenis, jimnastik ve benzeri iin gereken stres ve gerginlik iin de olgunlamam olabilir. Bildiim kadaryla bu tr programlarn hepsi

ocuklar yanl eitmektedir, nk hibir kant bu derslerden uzun dnemli bir yarar salandn ortaya koymamakta ve ayn zamanda bu programlar ocuklar hibir neden yokken fiziksel sakatlk riskine atmaktadr. Elbette ki baleye, buz patenine veya mzie ocukken balayan ve ileride baarl bir profesyonel olan birok ocuk biliyorum. Ancak bunlar istisnadr; kural

oluturmazlar. Erken yata bu programlara balatlm ve baarszlk, mutsuzluk yaam ve/veya fiziksel sakatlk geirmi kk ocuklarn says, erken yata balayan ve baarl olan ocuklarn saysndan ok daha fazladr. S. Sanrm saygn bir anaokuluna kabul edilmeyi birazck gzard ediyorsunuz. Bu tr birok anaokulu, her
264

eyin tesinde saygn zel okullarla balantldr ve bu anaokullarndaki ocuklara ilkokula ve ortaokula kabul edilirken ncelik tannmaktadr. Doru zel okullara gitmi olmak da ocuklara saygn kolejlere ve niversitelere bavururken bir avantaj salamaktadr. Bu nedenle ocuklarnn bu okullara girmesini isteyen anababalar belki de aptalca hareket etmiyorlar. Y. Syledikleriniz elbette dorudur. Anababalarn ocuklarn saygn anaokullarna gndermeye ar istekli olmalaryla ilgilenme nedenim, onlarn bunu yanl

nedenlerle yapmalardr. Eer saygn okullarn stn nitelikli eitimi saladklarna inanyorlarsa ve ocuklarn bu nedenle bu okullara kaydettiriyorlarsa hibir sorun kmayacaktr. Ancak gnmzde anababalar, ocuklarn bu programlara, bu programlarn ocuklarn eitimini erken balatp onlara yarta bir ncelik kazandracana inandklar iin kaydettirmektedirler. Bu tr anababalar, saygn anaokullarna akademik almalar yapma

konusunda bask uygulayarak zel okullarn salam olduu stn nitelikli eitimi bozuyorlar ve rencilerine kolejlere ve niversitelere girerken kazandrm olduklar nceliklere zarar veriyorlar.
265

S. Ben boandm ve 4 yanda Brian adnda bir olum var. Eski eim ve ben ocuun bakmn birlikte stlendik. Brian hafta ierisinde benimle ve hafta sonlar, baz tatillerde ve yazn byk bir blmnde babasyla birlikte kalyor. Ben ocuun acele ettirilmemesi

konusundaki sizin felsefenizi benimsiyorum, fakat eim benimsemiyor. O, ocuumun akademik bir programa katlmasn istiyor ve o ve yeni ei Briana evde okumay retiyorlar. Benim ne yapmam gerekiyor? Y. Bu koullarda sizin yapabileceiniz tek ey iddianzdan vazgememektir. Briann babasnn

yaptnn tersini yapmayacanz gibi, onun eitim felsefesini de deitiremezsiniz. Yapmanz gereken ey, sizinle birlikte iken Briann ne bekleyeceini Brian iin ak bir hale getirmektir. Eer Brian sizden okuma dersi isterse unu sylemeniz gerekmektedir: Bu evde okuma dersleri olmayacak; eer istiyorsan sana kitap okumaktan memnun olurum. Onun babasna ve babasnn

nceliklerine kar kmak zorunda deilsiniz (ve aslnda kmamalsnz da). Sizin gereksiniminiz olan ey, sizin evinizde ileyecek ncelikleri ileri srmektir. Bu, Brian
266

yandaki bir ocuun olduka iyi yapabilecei bir ayrmdr. ocuun ne tr bir okula gnderilecei sorununu ele alrsak bir eit uzlama szkonusu olacaktr. Bu durumda Montessori okullar ie yarayabilir. Bu okullar bir yandan ocuk-merkezli ve baskszdr, dier yandan da akademik konu asndan zengindir. Bu nedenle her ikinizin de kabul edebilecei bir programdr. S. Sizin kk ocuklar iin savunduunuz eitim programlar trnn modasnn gemi olmas ve

nerdiklerinizin 1980lerden ok 1950ler iin daha uygun olmas beni endielendiriyor. Darda acmasz bir dnya var. Uyuturucu kullanmnn yaylmasn, her tr suu, boanmalar, iyi okullara girme yarn ve i olanaklarnn azalmasn -nkleer sava tehdidinden, silahlarn

oalmasndan ve evrenin yokedilmesinden sz etmeme gerek yok- gznne alalm. Sizin nerdiiniz trde eitim bu tr bir dnya iin ocuklar gerekten hazrlayabilecek mi? ocuklar yaama daha erken balatmak isteyen insanlarn hakl bir yanlar yok mu? Her eyin tesinde, renilecek ok ey var, bu nedenle daha erken daha iyi deil midir?
267

Y. Sizin gzlemleriniz elbette ki doru: Dnya bugn yzyln ortasnda olduundan ok farkldr. Sizin

sorduunuz soru gerekten nemli, soruyu yle de ifade edebiliriz: Herkesin kabul ettii kat ve hzla deien bir dnya iin ocuklar hazrlamann en iyi yolu nedir? Sizin tepkiniz, gemiin anababalarnn yansra amzn anababalar tarafndan da paylalan doal bir tepkidir: Yarma halindeki toplumsal deiime ayak uydurmak iin eitimin hzn m arttracaz? ocuklar kat ve hzla deien bir dnyaya hazrlamann en iyi yolunun formel eitime erken yata balamak olduu inanc yanltr. Bunu destekleyen hibir kant yoktur, bunun karsnda ise olduka fazla kant vardr. ocuklar eitime erken balatmak gemite ie yaramamtr ve imdi de yaramamaktadr; rnein, 1800lerin balarnda Massachusetts Birliinde 2 ile 4 ya ocuklarnn % 30u okuma ve yazma renmeleri iin okula gnderilmitir. Bu hareket bir tarm ekonomisinden sanayi ekonomisine hzla geen bir toplum iin ocuklar en iyi biimde hazrlamakla ilgilenen anababalar ve i adamlar tarafndan desteklenmitir. O zamann doal drts imdi olduu gibi ocuklar daha erken
268

balatmakt. Okula erken balama konusunda benzer giriimler ayn dnemde ngilterede Robert Owen

tarafndan balatld. Hem buradaki hem de yurtdndaki bu deneme baarszlkla sonuland. Kk ocuklara okuma yazma retmenin uygun olmad ortaya kt. Birok yazmda kat ve zor bir dnya iin kk ocuklar hazrlamann en iyi yolunun erken eitim olduu grne kar olan gnmzdeki kantlar ve tartmalar sralamaya altm. Gl bir gven ve zerklik,

girikenlik ve ait olma, alkanlk ve yarma duygusu ile yaama balayan ocuklar, gelecein getirdikleri ile baa kmak iin, akademik beceri bolluu ama zedelenmi benlik imgesi olan ocuklardan daha iyi hazrlanm olacaklardr. Yaamdaki baar kazanlm akademik beceriler deildir; yaamdaki baar daha ok salkl bir kiiliin rndr. S. Ben hl ikna olamadm. Erken uyarlmann ie yaramadn nereden biliyorsunuz? Glenn Doman

(anababalarn bebeklerini eitmeye balayabilecekleri teknikleri gelitirdiini iddia eden kii) gibi insanlarn her eye karn hakl olduu ynler vardr. Yeniliki fikirlere sahip birok insan uza gremeyen veya dar grl
269

meslektalar

tarafndan

tamamen

yeni

ve

nemli

fikirlerini kabul ettirmek istediklerinde susturulmulardr. Bu insanlara ve programlarna bir ans tanmamz gerekmiyor mu? Y. Yeniliki fikirlere sahip insanlara kulak verilmeli ve programlarnn etkililiini gstermesi iin ans

tannmaldr. Sorun erken eitim programlarnn ounun yeterli ve sistematik olarak aratrlm olmamasdr. Uzun dnemde, gerek yeniliki fikirlerin durumunda olduu gibi gerek anlalacaktr. Ancak gerek, bilimsel gerek kantlanmak Gnmzde durumundadr; aratrma inanca bal kalamaz. zaten

kantlarnn

bolluu

duygusal, zihinsel ve kltrel olarak zengin bir evrede, ilgili anababalarla byyen bir ocuun baka erken trl

uyarlmasnn olabileceinin gstermektedir. Yanl yzlememiz

ocuun ok

zekasn tesine

ilerletemeyeceini

eitimde gerektiine

para

olduu

gereiyle salkl

inanyorum,

ancak

eitimdeki durum bu deildir. Erken uyarlma iddiasn zayflatan ey, insanlarn bireyler pazarlyor olmas
270

gereidir ve gerein nerede bittiini, satcnn kandrc szlerinin nerede baladn bilmek zordur. S. Kk yata ocuklar farkl programlara

yerletirmenin arkasndaki gdnn stat kaygs olduu kadar ocukla gerekten ilgilenme kaygs olduunu savunduunuzu biliyorum. Bu dncenizde hakl

olabilirsiniz, ama anababa olarak eer ben ocuumu akademik olmayan bir okulncesi kurumuna yerletirecek olursam olurken anaokuluna o baladnda olacak. akranlar okuyor

okuyamyor

Dier

anababalarn

ocuklarn niin akademik olan okulncesi kuruma verdiklerini gznne almasak bile, bu ocuklar eer ben de ocuumu bu tr bir okula gndermezsem, benimkinin nnde olacaklar. Bu gerek bir anababa kaygsdr, bir stat kaygs deildir. Y. Yantlanmas g olmasna karn sorunuzu takdir ediyorum. Bu, en sonunda sadece sizin

zebileceiniz bir sorundur. Size, eitli erken ocukluk programlarnn karsnda ve yannda olmay ieren verebildiim kadar kant vermeye altm. Ancak

sonunda her ey size baldr. Eer ocuunuzu basknn fazla olduu bir programa yerletirmediinizde ona
271

ktlk yaptnza inanyorsunuz, o zaman ne olursa olsun ocuunuzu doruyu bu programa yerletirin. doan Uzun

dnemde,

yapmamaktan

sululuk

duygunuz ve ocuunuzun bunu baarp baaramayaca konusundaki kaygnz ocuunuzu programa

yerletirdiiniz zamankinden daha fazla olumsuz sonu dourabilir. S. Eim ve ben alyoruz ve yandaki kzmz Donnay evimizin yanndaki tam gn program uygulanan bir ocuk bakm merkezine gnderiyoruz. Bakclar ocuklara okuma retmeye baladlar ve Donna

imdiden eve harfleri yazd dev katlar getiriyor. Dier ynlerden, bu yer bizim iin ideal, fiyat uygun, temiz, iyi iletilmekte ve gidi geli saatleri esnek. Ancak biz sizin felsefenizi benimsiyoruz ve okulun eve dev vermekten vazgemesini istiyoruz. Ne yapabiliriz? Y. ocuk bakm merkezinin mdr ile konuun ve ona kayglarnzdan szedin. Baz merkezler bu tr etkinlikleri yrtyorlar, nk bunun anababalarn

istedii ey olduunu dnyorlar. Eer yeterli sayda anababa buna kar karsa bu uygulamay bitirirler. Eer anababalarn ou sizin gibi dnmyorsa ve siz de
272

ocuunuzu bu merkezde tutmak istiyorsanz ocuunuzu yapt almalar iin dllendirin, ama bunun zerinde gereinden fazla durmayn. Onunla birlikte zaman geirin. rnein ona kitap okuyun, onunla oynayn ve ilgin yerlere geziler yapn. Bu ekilde ona deerlerinizin nceliklerini iletebilirsiniz ve akademik yaantlar uygun bir ereveye yerletirebilirsiniz. S. Benim olum Kasm aynda 5 yanda olacak ve okula kayt olmak iin son tarih Ekim aydr. Ben eer srar edersem ve eer ocua birtakm testler uygulanrsa okul onu kabul edecek. Ancak sizin tanmladnz ya etkisi szkonusu olduunda bu, yaplmas gereken doru ey midir? Ben olumu okula bir yl daha ge gndermeyi gze alabiliyorum, ama dier anababalarn bunu yapmay gze almadklarn biliyorum ve kendimi bunun iin biraz sulu hissediyorum. Y. Bu zor bir karar ve sonunda kendi vicdannzn sesini dinleyeceksiniz. Erkek ocuklar zellikle en kk olmalar nedeniyle engellenmektedirler; bu her zaman ortaya kan durum olmasa da olunuzun ya etkisinin kurban olma olasl her zaman sz konusudur. Sonunda ocuunuz iin en iyi olduunu dndnz
273

eyi yapmak zorundasnz; ancak okulun, anaokulunu ve birinci snf zgrletirmesi ve bylece hibir ocuun ykc yanl eitim olan ya etkisinin skntsn

ekmemesi iin aba sarfedebilirsiniz. S. Benim ocuum ya etkisinin kurbandr. Olum da Kasm doumludur, fakat okula son kayt tarihi Aralkt, bylece okula kaydoldu. Eim ve ben her ikimiz de alyorduk. Bir yl daha ocuu evde tam gn alan bir bakc ile tutmak zor olacakt. imdi okul ocuun birinci snfa hazr olmamas nedeniyle anaokulunu yeniden okumasn neriyor. Bizim ne yapmamz gerekiyor? Y. Snf geme veya snfta kalma nerilen

ocuklardan snf geirilen ocuklarn snfta braklan ocuklar kalmann kadar baarl olduunu gsteren, yeni snfta verilere

olumsuz

etkileri

hakkndaki

baktmz zaman ocuunuzun snf gemesi konusunda srar edebilirsiniz. Ancak eer olanakl olursa ona okul almalarnda tutmanz yardmc olacak zel bir retmen

neririm.

Bu,

retmenin

salayaca

bireysellii, olunuzun baar ve alkanlk duygularna okul baarszlnn verebilecei olas zarar ortadan kaldrmada da yardmc olabilir.
274

S. Benim ocuum stn zekal ve ZBsi 150nin zerindedir. Sizin ifade ettiiniz gibi okulu skc ve snk bulursa okula gnderme konusunda ne yapabilirim? Y. Yapabileceiniz ok ey var. Bunlardan bir tanesi ocuunuzun bir st snfa geirilmesini istemektir. stn zekal ocuklar iin ya etkisi ilememekte ve bunlar bir st snfn zorlamalarna gereksinim duymaktadr.

Aratrmaclar stn zekallarn snfn en k olmaya ok iyi uyum salayabildiklerini, arkada edinmede, oyunda ve benzeri konularda sorunlar yaamadklarn ortaya koymaktadr. Baz okullarn stn zekal ve yetenekli ocuklar iin programlar vard ve bu programlar yararl olabilir. Tek sorun stn zekal ocuklarn bu ekilde dier ocuklardan ayrldklarnda kolayca

etkilenmeleri ve bunun da baz olumsuz sonular olabilmesidir. ocuun ev dndaki yaantsn zenginletirmek iin her yapacanz eyin yarar olacaktr. imdi stn zekal ocuklar iin birok yaz okulu bulunmaktadr ve ocuklar bu programlardan gerekten de holanmakta ve dier zeki ocuklarla ve anlayl yetikinlerle birlikte olma ansn elde etmektedirler. Eer ocuunuzun belli bir
275

alanda yetenei varsa ocuunuzu o alanda uzmanlam yksek okul ve niversite retim yesiyle

tantrabilirsiniz. Birok retmen kendi alanlarndaki stn zekal ocuklarla ilgilenmektedir ve onlara akl verip ocuun almalarna ve etkinliklerine rehberlik etme konusunda isteklidir. S. Benim ocuum ya etkisinin kurban oldu ve okulda baarl deil. Kk kz kardei ise baarl. Kz kardei ilkbahar, o ise sonbahar doumludur. Kzmz da dnk ve canl, ama olumuz biraz utanga. Ancak bunlarn tesinde kzmz okumada oktan erkek

kardeini geti. Olumuzun kz kardeinin yannda kendisini aalk duygularna kaptrmamas iin ne yapabiliriz? Y. ocuklarnz olduklar gibi kabul edin ve mmkn olduu kadar bir karlatrma yapmayn. Olunuzun iyi yapt eyleri aratrp bunlar iin onu takdir edin. En nemli ey olunuza sevildiini ve olduu gibi kabul edildiini hissettirmek. S. Benim kzm birinci snfta ve imdiden eve dev getirmektedir. Birinci snf ocuuna dev verilmeli midir?
276

Y. Genelde anaokulu veya birinci snf ocuklar iin devleri onaylamyorum. devler en ok snf tartmalar ve sorular iin bir tamamlayc olarak yararldr.

retmenin, devleri dikkatli bir biimde okumak iin zaman ve enerjisi olduunda devler anlaml bir renme yaants olabilir. Ancak anaokulu ve birinci snf ocuklar dev defteri yerine hl evirip evirme malzemesiyle almaya gereksinim duyarlar. Doru ve yanla ok erken odaklanmak, zellikle de kk ve dier ocuklara yetimeye alanlar iin olmak zere, ocuklar iin olduka olumsuz bir deneyim olabilir. ocuk bir kez salkl bir alkanlk ve rekabet duygusu kazandktan sonra dev yapmak iin ok zaman olacaktr. S. Kk ocuklar formel eitimle kar karya brakmamak ksmnn iin yaptnz tartmalarn byk Jean Piagetin bir

temelini

almalarna

dayandryorsunuz. Onun almalar eitime ilikin karar vermede temel oluturmak iin ne kadar salamdr? Y. Freud ile birlikte Jean Piaget bu yzyln en zgn ve retici psikologlarndan biridir. Onun, ocuklarn dnmelerinin geliimi zerindeki almalar dnyann her yerinde olaanst benzer sonular vererek
277

yinelenmitir.

Bu

nedenle

onun

geliim

evreleri

betimlemesi belki de psikolojideki en salam veri tabanna dayanmaktadr. Piaget retilecek bir program

gelitirmemi olmasna karn, onun almas ders programlarnn analiz edilmesi iin gl aralar

salamaktadr. Eer onun kuramn seersek, bu kuram bize ocuun zihin geliim dzeyine tamamen uyan bir program yaratmamza olanak tanr. S. ocuklar itelememiz konusunda sizinle ayn fikirdeyim, ancak gibi benim grnyor. ocuum Eer sizin tamamen yapsal

gdlenmemi

zorunluluk (ocuun zeka gizilgcnn veya zihinsel yapnn farkna varma gereksiniminden kaynaklanan isel gdlenme; Elkind, 1987, s. 148) olarak adlandrm olduunuz eyi hissetmi olsa bile, ben bunun hibir kantn grmedim. Tm gn televizyon seyretmekten mutlu olan bir ocuk iin ne yapabilirsiniz? Y. ocuklar isel gdlenmeyle ne derece harekete geirildikleri konusunda farkllk gsterirler, ancak her ocukta bir miktar gdlenme vardr. ocuklar televizyon dndaki dier etkinliklere ok az ilgi gsterdiklerinde, genellikle televizyonu bir ka olarak kullanrlar. Onlarn
278

gdlenme

eksiklii,

baarszlk

ve

sulanma

korkusundan veya kayg verici bir aile sorunu ile baakma zorunluluundan kaynaklanabilir. Gdlenmemi bir ocuk gerilimli bir ocuktur. Yaplacak ilk ey ocuun o andaki yaam koullarn incelemektir. Eer ailede bir ayrlk veya boanma gereklemise bu korku tepkisini balatabilir; ayn ekilde, bir yerden baka bir yere tanma, bir kardein doumu veya sevilen bir byk anne veya babann kayb da ayn eyi yapar. ok baskl bir okul ortam da gdlenme eksiklii olarak ortaya kan bir korku tepkisine neden olabilir. Eer ocuunuzun yaamndaki balca stres

kaynaklarn belirleyip bunlar azaltmak iin elinizden geleni yaparsnz onun bu gdlenmeyi Boanma veya tekrar lm

kazanmasn

salayabilirsiniz.

durumunda yaplacak en nemli ey ocuunuzla bu olaylar hakknda sadece bir kez deil ama ok kereler konumaktr. Eer okul ortam ok baskl ise ocuunuzu bu okuldan alp daha az baskl bir eitim ortam olan okula kaydettirmek gerekli olabilir. e yaramayan ve ters ynde bir etki yapabilecek olan ey, ocuun bu
279

gdlenme

eksiklii

konusunda

azarlanmas

veya

durmadan bu konudan sz edilmesidir. S. Ben bir bykanneyim ve sizin terminolojinizi kullanacak olursak st ve kurabiye annesiyim. Benim ocuklarmn hepsi sorunsuz bydler; size teekkr ederim. Benim sorunum gelinimle; o tam bir niversite mezunu anababa; onda kk ocuk iin hazrlanm bilinen tm eitim programlar var. Kartlar, kitaplar, kasetler, sizin adlandrdnz konu ve hecele

programlar var. Benim zavall torunumun oynayacak hi zaman yok, ve o sadece 18 aylk, oynayaca zaman en sevdii oyuncak olan Kleenex kutusuna giriyor. Ancak annesi her zaman ona bir altrma yaptryor ve olum da bu ie hi ses karmyor. Ben ne yapabilirim? Y. Benim annemin her zaman syledii gibi iin iine girmeyin. Her kuak kendi hatalarn yapacaktr. Sizin sylediiniz ya da yapacanz hibir ey gelininizin yaptklarn deitirmeyecektir. Eer ie karrsanz

sadece srtme yaratrsnz ve bu da torununuzu daha az grmenizle sonulanr. Torununuzla geirdiiniz

zaman sizin kendi ocuklarnz o yata iken onlarla yaptnz trde etkinliklere ayrarak doldurun.
280

Torununuzla iyi zaman geirmek ve bar korumak, bu noktada onun iin yapabileceiniz en iyi eydir. S. Benim sorunum biraz nce konuan

bykannenin tam tersi. Ben yandaki kzm Jeane hi bask yapmamaya altm. Ona oka kitap okudum, birlikte yrye ktk. O mzik dinler ve bunun gibi eyler yapar. Kendi bana geirebilecei zaman

olmasna dikkat ediyorum, bylece kendi etkinliklerini balatmasn renebilir. Benim sorunum eimin

annesidir. O, kzn 4 yandayken olimpik kayma derslerine kaydettirmi ve eimi de jimnastik yapmaya zorlam. Eim, buna kar km ve her zaman kz kardeinin glgesinde kalm ve sonu olarak da birok duygusal yara alm. imdi eimin annesi Jeanin bu tr derslere balamasn ve ynetimi ele almak istiyor. Ben ne yapabilirim? Y. Annenize onun nerisini takdir ettiinizi, ama bunu kabul edemeyeceinizi syleyin. Ksa ve tatl konuun, ayrntlara ve aklamalara girmeyin, nk o zaman kendinizi tartmaya ak bulursunuz. Yapmanz gereken, ona kesin ve tartmasz hayr demektir. Ne yapyorsanz ona devam edin, eer konu tekrar alrsa
281

ayn kibar ve kesin tavrnz ortaya koyun. Anneniz sonunda bunun tartlmaz olduu mesajn alacaktr. S. Bir ev bilgisayarm var ve drt yandaki olumu bilgisayara balatp balatamayacam merak ediyorum. Siz ne dnyorsunuz? Y. Bu byk oranda ocua baldr. Olunuza bilgisayarla oynamay isteyip istemediini sorabilirsiniz, eer isterse bilgisayar tularna basmann ekranda bir ey grnmesiyle nasl sonulanacan gsterebilirsiniz. Eer bundan holanrsa ona rnein kendi ismi gibi szckleri nasl yazacan gsterebilirsiniz. Eer bundan holanrsa ona bilgisayarla yazabileceiniz bir hikaye dikte

ettirmesini salayp bu hikayeyi ona geri okuyabilirsiniz. Eer makinaya gerek bir ilgi gsterip ondan holanrsa ve eer resim yetenei varsa bilgisayarla nasl resim yaplabileceini gsterebilirsiniz. Balang dzeyindeki beceriler iin bunlar yaptktan sonra ona bilgisayar oyunlar rebilirsiniz. te yandan, eer olunuz makinaya fazla ilgi gstermezse ben onu zorlamazdm. Her zaman iin ocuk daha bydnde ve ilgi rntleri deitiinde yeniden deneyebilirsiniz. ocuun o ynde bir eilimi
282

yoksa bilgisayarla ilgilenme konusunda srarl olmann bir anlam yoktur. ocuk hazr olmadan srarl olduunuzda, hazr olduunda geliebilecek olan ilgiye zarar

verebilirsiniz. S. Baz okul sistemlerinin yandakiler kadar kk ocuklar iin anaokulu ncesi blmleri vardr. Ya etkisi buralarda da ilemekte midir? Y. ocuklar Anaokulu iin bir ncesi tr halk kurumlar ocuk aslnda bakm kk hizmeti

vermektedirler; bunlar gerek bir anaokulu deildir. Eer burada uygulanan programlar yaa uygun ise, anababalar iin yararl bir ocuk bakm hizmeti salarlar. Dier taraftan, eer ocuklara eitli becerileri retmeye alrlarsa bunun sonucu anaokulunun etkisine yakndan benzemeye balar (kk ocuklar baarszl tadp bu duygunun tm psikolojik sonularn yaarlar). Eer ocuklar akademik basknn olduu bir ortamda iseler ya etkisi yandakiler arasnda bile gzlemlenebilir. S. Sizin sz ettiiniz yanl eitim ne kadar yaygndr? Bu dier lkelerde grlmekte midir? Y. Kanada bizden daha fazla ocuk-merkezli olma eilimindedir ve bu lkenin yaa daha uygun programlar
283

vardr. Dier taraftan, anababalar ve eitimciler bizim burada yaadmz basklarn bazlarn yaamaktalar ve onlar da itibar kaybedebilirler. Hem dou hem de bat Avrupa lkelerinin ou ocuklarn, ocuklarn ou sembolik ve karml (yazl ve szl szck ve saylar iermesi nedeniyle sembolik, sembollerin ve kavramlarn ocuk kltr tarafndan yaratlm ve sonraki kuaa aktarlm olmas nedeniyle karml; Elkind 1987, s.140) renmeyi baarma ya olan 6 ya da 7 yana gelinceye kadar okula balatmyorlar. Bununla birlikte, akademik baarnn son yllarda lkelerin kltrleraras zellikle almalarla dayanak

karlatrlmas,

kendi

noktalarn farketmelerini salad ve kendi dayandklar temelleri gelitirmeleri konusundaki ilgilerinin artmas iin onlar uyard. Ne yazk ki sklkla nerilen ve bazen de kabul ettirilmeye allan yntem, ocuklar akademik sisteme daha nce balatmak olmaktadr. Bu henz gereklememi olmasna karn, skandinav

lkelerindeki basklar gittike artmaktadr. Elbette ki Japonya, kltr, gelenek ve rk asndan tamamen homojen olmas nedeniyle zel bir lkedir. Erken ocukluk yllarnda ocuklara doru tutumlarn
284

kazandrlmas, ocuklarn yetikinlerden emir almas, sk almas ve verilen ii bitirmesi zerinde onlarn belirli becerileri kazanmalarndan daha fazla durulmaktadr. Gnmzde Japon anneler ocuklarn eitmeleri iin esas sorumluluu stlenmektedirler ve bu sorumluluk lm anlarnn almasna neden olmutur. Baz Japon anneler ocuk bytme nevrozu olarak adlandrlan bir hastalk gelitirmektedirler. Annenin, kendisinin veya ocuunun baar salayamadna inand baz u vakalarda anne hem kendi yaamna hem de ocuunun yaamna son verebilmektedir. Genel olarak Amerika Birleik Devletleri, kk ocuklarmz yanl eitmenin ls sz konusu

olduunda dier birok lkenin yaklak 10 yl nndedir. Fakat dier lkeler genellikle bizim toplumsal

yeniliklerimizin en iyi deil ama en kt ynlerini taklit etme eiliminde olduklar iin onlarn da gittike artan bir biimde ocuklarn yanl eitmeleri olasdr. S. yleyse imdi ne olacak? Size gre ok sayda ocuumuzu yanl eitiyoruz, gelecek sz konusu olduunda bunun anlam nedir?
285

Y. Benim kristal bir krem yok ve aslnda olmasn istediimden de emin deilim. Size syleyebileceim her ey benim izlenimlerim ve gelecekte olacaklara ilikin hissettiklerimdir. Daha nce de belirttiim gibi, bugnn anababalar, 70li ve erken 80li yllarn acele ettirilmi ocuunu yetitiren anababalardan farkldr. Gnmzn ergenleri acele ettirilmi ocuklardr ve birincil stres semptomlarn, ksa srede ok hzl koturulmann semptomlarn gstermektedirler. Benim tahminim, 80li yllarn ergenlerinin bugnn ergenlerinden daha nevrotik olacadr. Onlar bugnn ergenlerinin gsterdiinden daha fazla obsesyon, kompulsiyon, fobi ve psikomatik semptom sergileyeceklerdir. Benim gerekten kestiremediim konu sorunun derecesidir. Eer yanl eitimin tehlikelerine kar evde ve okulda uyank olursak bu zarar ok fazla olmayabilir ve sadece grece kk bir grup ocuk etkilenir. Ancak yanl eitimin kk ocuklarmza ne yaptnn farkna varmay reddedersek, bundan sonraki kuan nemli bir ksmn kiilik sorunlar ve mesleki yetenekler asndan risk altna atacaz.
286

S. Tm bu yanl eitime son vermek iin ne yapabiliriz? Y. Amerikan toplumuna ilikin olumlu bir nokta, bir sorunun farkna vardmz zaman bu sorun hakknda bir eyler yapmamzdr. Sanrm toplum olarak yanl eitimin dinamiklerinin ve risklerinin daha fazla farkna varmaya baladk. Saylar gittike artan profesyonel kii bunun karsndaki grlerini dile getirirken, kitle iletiim aralar da bu deien psikolojik gr aktarmaya balad. Tm anababalar sper ocuklar psikolojisinin samal ve yanl eitimin risklerinin yansra salkl eitimin deeri konusunda yeniden eitmemiz

gerekecektir. Ancak yeniden eitilmesi gerekenler sadece anababalar deildir; her eyi bilen ocuk anlayn benimsemi yneticilerin ve yasa koyucularn da yeniden eitilmesi gerekmektedir. zgrln bedeli sonsuza kadar tetikte olmaktr. Ayn bedel salkl eitim iin de geerlidir. Ne zaman ocuklarn kendilerine zg haklar (kendilerine zg gereksinimleri, kendilerine zg zel yetenekleri ve kendilerine zg renme ncelikleri) olduu gereine duyarsz hale gelsek o zaman yanl eitim verme
287

olasl ortaya kmaktadr. ocuklarn kendilerine zg zelliklerine kar her an tetikte olmak, gerekten de anababalarn ve eitimcilerin deyecei yksek bir bedeldir, ancak sonu (salkl, mutlu, sorumlu ve retici gen insanlar) buna gerekten de demektedir.

*
Editrn Notu: Bu sorularn hepsi, David Elkind anababalarla konuurken hl sk sk ortaya atlmaktadr. Son yllarda birok anababa tarafndan iki yeni soru yneltilmektedir. Dr. Elkind burada onlara seslenme ansn kullanmaktadr. Son yllarda birka yeni soru ortaya atlmtr ve bunlar ok-kltrl eitim ve ecinsel anababalara ilikindir. Anababalar yantlarken onlarn ilgilerine ve kayglarna duyarl olmaya ve yantlarm iin geliimsel bir dayanak oluturmaya altm. S. Anaokuluna devam eden ocuklarmza farkl ten renginde ve farkl etnik gemie sahip insanlar hakknda bilgi veriyorlar ve ben ocuumun bunlar gerekten
288

kavradndan phe ediyorum. Kk ocuklara bu tr eyler retilmeli midir? Y. Kltrel, etnik ve rksal adan kark bir toplumda yayoruz, bizim eitim uygulamalarmz da bu gerei mutlaka yanstacaktr. Ancak, zellikle kk ocuklar sz konusu olduunda dikkatli olmamz

gerekmektedir. Kk ocuklar iin ya o ya da bu, ya iyi ya da kt olarak dnmek doaldr. ocuklara kltrel eitlilik hakknda bilgi sunulduu zaman, bu bilginin yaln ve ocuklarn farkll kt ve yanl olarak

yorumlamayaca biimde verilmesi konusunda emin olmak zorundayz. Bunu her zaman ortak noktalarmz vurgulayarak yapabiliriz: Hepimiz yemek yeriz ve uyuruz; hepimiz zlr ve mutlu oluruz; hepimiz insanlarn bize kar iyi olmasndan holanrz. Geliime uygun ok kltrl eitim, ocuklarn farkllklarmzn yansra

benzerliklerimizi de takdir etmelerine yardmc olur. S. Bizim ocuumuz okuldaki ocuklarn ikisinin anababalarnn ecinsel olduu evlerden gelen bir

anaokuluna devam etmektedir. ocuum bu iki evdeki yetikinler sz konusu olduunda aknla dmektedir. Bu durum ocuklar iin salkl mdr?
289

Y. ocuklar sevgi dolu ve ilgili anababalara gereksinim duyarlar. Ecinsel anababalar dier

anababalar kadar sevgi dolu ve ilgilidirler. Ecinsel anababalarn ocuklarnn birok olumsuz toplumsal tepki ile karlaabilecekleri kesin bir gerektir, ama bunlar baa klamaz sorunlar deildir. Dahas, zenci ocuklar hergn olumsuz tepkilerle karlamakta ve eer anababa sevgisi ve destei gryorlarsa ayakta kalabilmektedirler. Ecinsel anababalarn ocuklar toplumsal nyarg ve dlanma ile yzyze kalmak zorunda olan ne ilk ocuklardr ne de son ocuklar olacaklardr. ocuunuz sz konusu olduunda, ocuunuz bu ocukla arkadalk ederek aznlktan gelen dier bir ocukla arkadalk etmi olsayd grecei zarardan hibir ekilde daha fazlasn grmeyecektir.

Kaynaklar
Elkind, D. (1987). Miseducation: Preschoolers at risk. New York: Knopf. ______________________________

290

Bu denemenin zgn versiyonu, bu kitaba eklenen son iki soru ve yant dnda, David Elkind (1987), Miseducation: Preschoolers at Risk. s. 184-203te yaynlanmtr.

Sonsz
Artk benim erken ocukluk eitimine ilikin

grlerimden bazlarn gzden geirme ansn elde ettiniz. Umarm yllardr kk ocuklar ve onlarn retmenleriyle alrken ne kadar zevk aldm ve ne kadar ok ey rendiimi aktarabilmiimdir. Birok kez yaamn her admnda kk ocuklarn bana gelenleri grp, mutsuz olup, yaama kstm zaman

retmenlerle konuarak veya snflar ziyaret ederek

291

yenilendim. Bugn ocuklarn mutluluuna kar ileyen birok gce karn, anababalarn ve retmenlerin cesareti ve ilgisi beni gelecek hakknda temkinli bir iyimserlie itmektedir. Yava da olsa insann yaamn, insann renmesini ve insann geliimini ycelterek yaam destekleyen okullara ve ailelere doru

ilerlediimize inanyorum.

(Arka Kapak)

David Elkind, Massachusetts Medforddaki Tufts niversitesinde ocuk Aratrmalar profesrdr.

Bundan nce de Rochester niversitesinde psikoloji, psikiyatri ve eitim profesr olarak almtr. Doktora almasn Los Angeles California niversitesinde

yapm ve 1964-65 yllarnda Piagetin Cenevredeki Genetik Epistemoloji Enstitsnde Ulusal Bilim Vakf doktora sonras kdemli retim yesi olarak almtr. Aratrmalarn, kuramlarn, popler makalelerin ve

kitaplarn retken bir yazar olarak Elkind, belki de en fazla etki brakm kitabyla tannmaktadr: Her Yerde
292

Yetikinler Var ve Bizim Gidebileceimiz Bir Yer Yok; Acele Ettirilmi ocuk; ve Yanl Eitim: Risk Altndaki Okulncesi ocuklar. Elkind, 1986dan 1988e kadar Ulusal Kk ocuk Eitimi Birlii bakan olarak hizmet vermitir. Okula gitme ve eitim dar anlamyla ele

alnmaktadr; eitimdeki odak noktas temel kavram ve becerilerin kazanlmasdr. Ancak eitim -gerek eitimyaamla tutarl olup belirli beceri ve kavramlarla snrl deildir, zellikle de test puanlaryla hi deildir. Eitim paketlenmi veya sraya dizilmi olmamaldr. Eitimin byk bir blm kendiliindendir; ocua alanmas gereken, aklk ve merakn gelimesidir. ocuklara testlerden baz notlar almalar iin bask yapmak en iyi koulda ezberlenmi bilgiyi ler. Bu da, ocuun eitimini gelitirmek iin en son yoldur. ocuklar

okuyabiliyor ama ne okuduklarn anlamyorlarsa veya hesap yapmasn biliyor ama nerede, ne zaman veya neyi hesaplayacaklarn bilmiyorlarsa eitimin yarar nedir?

293