COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

10- KISA DEVRE ARIZA AKIMLARININ IEC 60909A GRE HESAPLAMA ESASLARI -1

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

56

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

ekil 10.6-Ksa devrelerin ve akmlarnn tanmlamalar(IEC-60909-0) a) faz ksa devre b) Faz-faz ksa devre
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 57

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

c) d)

Toprak balantl Faz-faz ksa devre (ki faz-toprak ksa-devre) Faz-toprak ksa devre

: Ksa devre akm : letkenlerdeki ve toprak dnndeki ksmi ksa-devre akmlar Akmlarn ynleri rasgele seilmitir. ekil-10.6da gsterilen dengeli ve dengesiz ksa-devreler iin simetrik-bileenlerin uygulanmas ile ksa-devre akmlarnn hesaplanmas faydal olur.

10- KISA DEVRE AKIMLARININ HESAPLANMASI IEC 60909A GRE HESAPLAMA ESASLARI -2
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 58

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

Ik Ip Ik id.c. A

: Balang simetrik ksa devre akm : Tepe ksa-devre akm : stikrarl hal ksa devre akm : Ksa devre akmnn d.c. bileeni : d.c. bileen id.c.nin balang deeri

ekil 10.7- Sabit a.c. bileenli bir generatrden uzak ksa-devrenin ksa-devre akm (ematik gsterim)-IEC60909-0

10- KISA DEVRE AKIMLARININ HESAPLANMASI IEC 60909A GRE HESAPLAMA ESASLARI -3
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 59

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

Ik Ip Ik id.c. A

: Balang simetrik ksa devre akm : Tepe ksa-devre akm : stikrarl hal ksa devre akm : Ksa devre akmnn d.c. bileeni : d.c. bileen id.c.nin balang deeri

ekil 10.8-Azalan a.c. Bileenli generatre yakn ksa-devrenin ksa-devre akm (ematik gsterim)-IEC 60909-0

IEC-60909 metodu kullanlrken , iki farkl olaslk mutlaka gz nnde bulundurulmaldr :

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 60

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

1) Generatrden Uzak Ksa devre : Ksa devre akmlar , azalan bir alternatif bileene sahip olmad durumlardr. Bu , genelde alak gerilim sistemlerinde olur. 2) Generatre Yakn Ksa Devre : Ksa devre akmlar , azalan bir alternatif bileene sahip olduu durumlardr. Bu genelde yksek gerilim sistemlerinde olur. Bu iki durum arasndaki temel fakllklar : - Generatrden uzak ksa devreler iin : # Balang (Ik) , istikrarl hal (Ik) ve kesme (Ib) ksa devre akmlar eittir (Ik=Ik=Ib) # Doru bileen (Z(1)) ve ters bileen (Z(2)) empedanslar eittir. (Z(1)= Z(2)) Ancak, asenkronmotorlar ilk 30 ms iin ksa devre akmna %30a kadar itirak edebilirler. Bu durumda Ik , Ik ve Ib birbirine eit olmazlar IEC 60909-0 : Ksa devre akmlarnn bir btn olarak hesaplanmas akmlar , ksa-devre noktasnda ksa-devrenin balangcndan sonuna kadar,
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 61

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

ksa-devrenin balangcnda gerilimin anlk deerine karlk gelen , zamann bir fonksiyonu olarak verecektir. (ekil 10.7 ve 10.8 ) ou pratik durumlarda, bu ekilde bir belirleme gerekli deildir. Sonularn uygulamasna bal olarak, bir ksa-devre oluumunu takip eden ksa-devre akmnn simetrik a.c. bileeninin r.m.s. deerini ve i p tepe-noktas deerininin bilinmesine ilgi duyulur. ip nin en yksek deeri azalan periyodik olmayan bileenin zaman sabitine (Zk ksa-devre empedansnn R/X veya X/R oranndadr) ve f frekansna baldr, ve eer ksa-devre 0 gerilmde oluur ise ulalr, ip ayn zamanda ksa-devre akmnn simetrik a.c. bileeninin azalmasna da baldr. Gzl ebekelerde bir ka doru-akm zaman sabitleri vardr. Bu yzdendir ki, ip ve id.c. nin hesaplanmas iin kolay bir metod vermek mmkn deildir.

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

62

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

10- KISA DEVRE AKIMLARININ HESAPLANMASI IEC 60909A GRE HESAPLAMA ESASLARI -4
IEC 60909-0 a GRE HESAPLAMA VARSAYIMLARI : Max. ve Min. Ksa-devre akmlarnn hesaplanmas aadaki basitletirmelere dayandrlr : a) Ksa-devre sreci iin, ilgili ksa-devrenin tipinde herhangi bir deiikliin olmayaca kabul edilir.(-faz ksa devre -faz, faztoprak ksa-devre faz-toprak olarak kalaca ngrlr) b) Ksa-devre sreci iin, ilgili ebekede herhangi bir deiikliin olmayaca kabul edilir. c) Transformatrlerin empedans, kademe-deitirici ana pozisyonda iken referans alnr. Bu kabul edilebilir, nk ebeke transformatrleri iin KT empedans dzeltme faktr ortaya konulur. d) Ark direnleri hesaba katlmaz e) Tm hat kapasitanslar ve nt admitanslar ve dnmeyen(statik) ykler ( sfr-bileen sistemindekiler hari) ihmal edilir.
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 63

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

Gznnde tutulan g sistemleri iin , bu varsaymlarn tam anlamyla doru olmamasna ramen; hesaplamann sonucu , genellikle kabul edilebilir hassasiyete sahip sonular verme amacn yerine getirir. Farkl gerilim seviyelerindeki sistemlerde, ksa-devre akmlarn hesaplarken empedans deerlerini bir gerilim seviyesinden dierine , genellikle ksadevre akmnn hesaplanaca gerilim seviyesine, dntrmek gerekir. Perunit veya benzer sistemler iin bu dntrme gerekmez, yeter ki bu sistemler uyumlu olsun.

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

64

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

10- KISA DEVRE AKIMLARININ HESAPLANMASI IEC 60909 A GRE HESAPLAMA ESASLARI - 5 Hesaplama Prosedr : 1) Arza noktasndaki edeer gerilimi hesaplayn. 2) Arza noktasnn zerindeki, kaynaa doru edeer doru bileen, ters bileen ve sfr bileen empedanslar belirleyin ve toplayn. 3) Simetrik bileenleri kullanarak balang ksa devre akmn hesaplayn . 4) Balang ksa devre akmnn (Ik) r.m.s. Deeri bilindikten sonra; Ip, Ib, id.c. ve Ik hesaplanabilir.

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

65

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

10- KISA DEVRE AKIMLARININ HESAPLANMASI IEC 60909A GRE HESAPLAMA ESASLARI - 6
KISA-DEVRE NOKTASINDA EDEER GERLM KAYNAI

ekil 10.9- Edeer gerilim kayna iin prosedr ile uyumlu Ik balang simetrik ksa-devre akmnn hesaplanmas iin gsterim
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 66

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

Hesaplama iin kullanlan metod, ksa-devre noktasna bir edeer gerilim kayna konulmas temeline dayanmaktadr. Edeer gerilim kayna, sistemin tek aktif voltajdr.Tm sistem fiderleri, senkron ve asenkron makineler i empedanslar ile deitirilir. ekil-10.9 da F ksa-devre noktasnda edeer gerilim kaynann bir rnei verilmitir. Bu gerilim kayna, yk altnda kademe deitiricili veya deil bir transformatr tarafndan beslenen sistemin tek aktif voltajdr. Dier tm aktif gerilimler 0 farzedilmitir. Sistem fideri ZQt i empedans ile belirtilmi ve transformatrn AG ksmna transfer edilmitir.Transformatr de i empedans ile AG ksamna transfer edilmitir. nt admitanslar, (rnein hat kapasitanslar ve pasif ykler) hesaba katlmamtr.
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 67

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

10- KISA DEVRE AKIMLARININ HESAPLANMASI IEC 60909A GRE HESAPLAMA ESASLARI -7

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

68

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

Tablo 10.1- Gerilim Faktr, c (IEC 60909-0) Eer hibir ulusal standart yok ise, tablo-10.1e gre bir c gerilim faktr semek uygundur. c max : Maksimum ksa devre akmlarnn hesaplanmasnda kullanlan gerilim faktrdr. c min : Minimum ksa devre akmlarnn hesaplanmasnda kullanlan gerilim faktrdr. - Alak Gerilimde (100 1000 V aras) c max : 1,05 (IEC 60038 Tablo-I) c max : 1,10 c min : 0,95 - Orta Gerilimde (>1 kV 35 kV aras)(IEC 60038, Tablo III) c max : 1,10 , c min : 1,00 - Yksek gerilimde ( >35 kV ) (IEC 60038, Tablo IV)
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 69

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

c max : 1.1 , c min : 1.0 Notlar : 1) c max .Un deeri, g sistemlerinin ekipman iin en yksek gerilim U myi amamaldr. 2) Eer, nominal voltaj tanmlanmam ise c max.Un = U m veya c min . Un = 0,90 x Um uygulanmaldr. 3) Bir + %6 lk toleransl alak-gerilim sistemleri iindir, rnein 380 V dan 400 Va kadar isimlendirilen sistemler 4) Bir + %10 luk toleransl alak-gerilim sistemleri iindir,

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

70

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

10- KISA DEVRE AKIMLARININ HESAPLANMASI IEC 60909A GRE HESAPLAMA ESASLARI -8 SMETRK BLEENLERN UYGULANMASI (1) : - Doru-bileen akm I(1) ; - Ters-bileen akm I(2) ; - Sfr-bileen akm I(0) ; Eer L1 hat iletkeni referans olarak alnrsa, hat akmlar :

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

71

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

fazl a.c. sistemlerde , dengeli ve dengesiz ksadevrelerden sonulanan akm deerlerinin hesaplanmas, simetrik bileenlerin kullanlmas ile kolaylatrlr. Bu metodu kullanarak, her bir hat iletkenindeki akmlar simetrik bileenler sisteminin akmlar st ste koyularak bulunur. Bunlar : - Doru-bileen akm I(1) ; - Ters-bileen akm I(2) ; - Sfr-bileen akm I(0) ;

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

72

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

Eer L1 hat iletkeni referans olarak alnrsa, hat akmlar :

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

73

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

10- KISA DEVRE AKIMLARININ HESAPLANMASI IEC 60909A GRE HESAPLAMA ESASLARI -9 SMETRK BLEENLERN UYGULANMASI (2) :

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

74

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

ekil- 10.10- Bir fazl a.c. Sistemin Ksa-devre F noktasndaki ksa-devre empedanslar (IEC 60909-0)

a) doru-bileen ksa-devre empedans b) ters-bileen ksa-devre empedans c) sfr-bileen ksa-devre empedans (IEC 60909-0) simetrik bileenin her biri kendi empedansna sahiptir :

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

75

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

doru-bileen empedans , empedans ve

ters-bileen

sfr-bileen empedans

Ksa-devre F noktasndaki doru-bileen ksa-devre empedans , ekil-10.10-aya gre doru-bileen faz sras gerilimlerinin bir simetrik sistemi , ksa-devre F noktasna uyguland zaman ve tm senkron ve asenkron makineler dahili empedanslar ile yer deitirildiinde elde edilir.
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 76

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

Ksa-devre F noktasndaki ters-bileen ksa-devre empedans , ekil-10.10-bye gre ters-bileen faz sras gerilimlerinin bir simetrik sistemi , ksa-devre F noktasna uyguland zaman elde edilir. Doru ve ters-bileen empedanslarnn deerleri, ancak dnenmakineler durumunda birbirinden farkldr.Generatrden uzak ksa-devrelerin hesaplanmasnda genelde alnr. Ksa-devre F noktasndaki sfr-bileen ksa-devre empedans , ekil-10.10-cye gre eer bir a.c. gerilim kayna ksa-devre yaplm hat iletkeni ile geri-dn birleme yeri arasnda uygulandnda elde edilir.

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

77

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

Orta ve yksek gerilim sistemlerinde dengesiz ksa-devre akmlar hesapland zaman ve ksa-devre noktasna bir edeer gerilim kayna uygulanrken, 1,4 den yksek bir toprak arza faktrl (Bknz.IEC 60071-1)ntr izole sistemler, resonans toprakl sistemler ve ntr toprakl sistemler iin hatlarn sfrbileen kapasitanslar ve sfr-bileen nt admitanslar gznnde bulundurulmaldr. Alak-gerilim ebekelerinin hatlarnn (havai hatlar ve kablolar) kapasitanslar , doru-ters ve sfr bileen sisteminde ihmal edilebilir. Ntr toprakl sistemlerde, hatlarn sfr-bileen kapasitanslarn ihmal etmek , ksa-devre akmlarnn gerek deerlerinden ok az
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 78

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

yksek sonular elde edilmesine yol aar. Sapma, ebekenin konfigrasyonuna baldr. zel durumlarn dnda, ksa-devre noktasndaki sfr-bileen empedanslar , doru-bileen ve ters-bileen ksa-devre empedanslarndan farkldr.

10- KISA DEVRE AKIMLARININ HESAPLANMASI IEC 60909 A GRE HESAPLAMA ESASLARI - 10
MAKSMUM KISA-DEVRE AKIMLARI - Bir ulusal standart yok ise, tablo 10.1e gre cmax gerilim faktr uygulanmaldr. - Ksa-devre noktasndaki ksa-devre akmn maksimum deerine ulatran, g santrallerinin ve sistem fiderlerinin maksimum katlm
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 79

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

ve sistem konfigrasyonu seilir veya ksa-devre akmn kontrol etmek iin ebekenin kabul edilir blmlendirilmesi seilir. , harici sistemlerin edeer empedanslarn belirtmek iin kullanld zaman, sistem fiderlerinden maksimum ksa-devre akm itirakine karlk gelen minimum ksa-devre empedans kullanlmaldr. - Motorlar dahil edilmelidir. - Hatlarn (havai hatlar ve kablolar) direnci, deki bir scaklk iin hesaplanmaldr.

10- KISA DEVRE AKIMLARININ HESAPLANMASI IEC 60909 A GRE HESAPLAMA ESASLARI - 11
MNMUM KISA DEVRE AKIMLARI : - Tablo 10.1e gre cmin gerilim faktr uygulanmaldr. - Ksa-devre noktasndaki ksa-devre akmn minimum deerine ulatran, g santrallerinin ve sistem fiderlerinin minimum katlm ve sistem konfigrasyonu seilir.
H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992 80

COPYRIGHT ALL RIGHTS RESERVED

- Motorlar ihmal edilecektir. - Hatlarn (havai hatlar ve kablolar, hat iletkenleri, ve ntr iletkenleri) direnleri daha yukar bir scaklk iin hesaplanacaktr :

: deki diren : Ksa-devre sresinin sonundaki iletken scakl ( C derece ) : Bakr,alminyum ve alminyum alam iin bir ok pratik amalarda kullanlan yeterli hassasiyette 0,004/Kye eit bir faktrdr Not : iin, rnein IEC 60865-1, IEC 60949 ve IEC 60986ya baknz.

H.Cenk BYKSARA/ Elektrik-Elektronik Mh. ODT-1992

81