PLASTK ENJEKSYON YNTEMYLE MAL EDLEN PARALARDA KARILAILAN PROBLEMLER ve ZMLER

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Enjeksiyon le ekillendirme Yntemi

z Szlk anlam yorularak istenilen biim verilebilen plastikler, trlerine ve kullanm amalarna gre deiik yntemlerle biimlendirilebilirler. Kullanlan yntemler balca unlardr. z Plastik enjeksiyon yntemindeki enjeksiyon makinasna balanan kalbn iine sv plastik pskrtlerek, kalp doldurulur ve belli bir zaman iersinde plastik para darya karlr. Kalbn iindeki bu olaylar daha iyi anlayabilmek iin plastik malzemenin zelliklerinin ve kalp iindeki davrannn bilinmesi gerekir. z Bu yntemle termoplastikler ve termoset malzemeler ekillendirilebilir. Lineer molekler yapda bulunan termoplastikler kimyasal deiime uramazlar. Enjeksiyon ynteminde scakln etkisiyle polimer ergimekte, kalbn daha dk scaklndaki duvarlarna temas ettiinde ise donmaktadr. z Termoplastikler birka kere kat halden stlp ergitilme ve tekrar katlama evrimine sokulabilse de, bu evrim malzemesine gre ok fazla tekrarlandnda da polimer zelliklerini (yzey grnt kalitesi ve mekanik zellikler) kaybetmekte ve polimer degrade olmaktadr.Yumuama scakl polimerin yapsna bal olarak deimektedir
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Plastik Enjeksiyonla mal Edilen Paralardaki Hatalar ve nlenmesi

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

z Enjeksiyon Yntemiyle Uygulanabilen Termoplastikler Tablo1 z Termoplastik Reineler ISO Sembol z Akrilik PMMA z Selloz Reineler CA, CAB, CP z Stren Reineler PS, SB (HIPS), ABS, SAN z Vinil Reineler PVC, PVAC z Poliolefinler PE, PP z Asetal Reineler POM z Naylonlar PA 66, PA 6, Pa 610, Pa 11, Pa 12 z Polikarbonatlar PC z Termoplastik Poliesterler PBTP, PETP z Polifenilenler PP z Poliretanlar PUR

Uygulanan ilem sonrasnda kimyasal deiime urayan ve ekillendikten sonra tekrar ekillendirilemeyen termosetlerde enjeksiyon yntemiyle imal edilebilirler. En ok kullanlan termoset polimerlere rnek olarak Fenoller (PF), Melamin (MF), MPF, re Reine (UF), Epoksi (EP), Silikon (SI) verilebilir.

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Hata Ailesi : Malzeme

1 . Yanklar (Burns ) :
Hatann Genel Ad: Lekeler, kahverengi lekeler, siyah lekeler, yanklar, yanm malzeme,
siyah ve kahverengi eritler, bronzlama Aklama: Paraya bakldnda rahatlkla grlebilen renkli lekeler.

Hatann Asl Sebebi: Malzeme karm kirletiyor. Para yzeyinde hata olarak kabul nlenmesi: Eski vidal, kovanl makinalar parada bu tip hataya sebep olabilirler. nk

edecek kadar leke grlyor. Malzeme yanm bir malzeme ile birlikte kartrlyor veya prosesin iinde bir yerde scak bir nokta lokal olarak plastii yakyordur .

makinann iinde dikkate alnacak kadar yanm para at varsa, bunlar parada bu tip hatann olmasna sebep olabilir. Bunu engellemenin tek zm vida ve kovandaki hataya sebep olan komponenti bulup temizlemektir. Lekeler, prosesin iindeki bir yerde yanmadan dolay oluur. Istc bantlarn ar snmas bu hataya sebep olur. Srekli kontrol yapan s kontrol cihazlarn kontrol etmemiz gerekir. Malzeme deiimi de bu hataya sebep olabilir.Yolluk giriindeki ar hz artmlarndan dolay malzemenin ar snmas ve yanmas gerekleebilir.

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

2. Kabarcklar, Skm Gaz, (Bubbles, Trapped Gas)

Hatann Genel Ad:
Kabarcklar, skm gaz, farkl kabart

malzemenin iinde ok abuk gaz fazna geebilen madde bulunmas. Bu hatann yerleimi parann yzeyinde ve i yapsnda bir yerde olabilir.

Aklama: Parann d yzeyinde kk kabarcklar gzlenir. Hatann Asl Sebebi: Parann enjekte edilmesi srasnda eriyik

nlenmesi Souk bir depoda veya siloda saklanm olan malzeme scak veya lk presleme ortamnda nemin buharlamasna izin verilmeden ilem grrse, buharlaan su kabarcklar malzemenin iersinde kabarcklara sebebiyet verebilirler. Bu sebeple malzeme retime girmeden nce, iyice kurutulmal, veya kuru tutulmal ve ortam scaklna gelmesi beklenmelidir.
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

3. Bozulmu, Kopmu Malzeme (Degraded Material, Weak Parts)

Hatann Genel Ad: Zayf paralar Aklama: Kalplanm parann fiziksel younluu daha nce yaplm olandan
olduka azdr.

Hatann Asl Sebebi: Karm, ksa molekler zinciri uzunluundaki molekllerle piirilmemitir. nlenmesi: Malzemenin ar kurutulmasda bu hataya bir sebeptir. Malzemeyi kurumas iin ar bir sre brakmak (rnein, en yksek s deerinde birka gn brakmak) bu hataya neden olur. Scak yolluklu kalplarda stclarn ar snmasndan , souk yolluklu kalplarda ise eritme srasnda malzemeye ok farkl s verilmesinden kaynaklanr. Erime scakln ve makina & kalbn stclarnn kontrol ediniz.
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

4. Kalitesiz Renk Dalm (nadequate Color Dispersion)

Hatann Genel Ad: Renk eritleri, kt renk dalm Aklama: Renk konsentrasyonu para boyunca iyi dalmamtr. Parann stnde farkl renk dalmlar gzleniyor. tamamen homojen ekilde karmam. Hatann Asl Sebebi: Eriyik vidadayken renk konsentrasyonu

nlenmesi: Btn eritme ve kartrma olay vidann dnmesiyle

gerekleir. Kartrma olayndaki artm ancak konvensiyonal vidalarn kullanlmas ve kovan scaklklarnn azaltlmas ve arka basncn arttrlmasyla olur. Bu malzemeye, eridike vidaya daha fazla mekanik hareket verilmesi gerektiini gsterir.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

16.04.2008

5. Gm zleri (Silver Streaking) Hatann Genel Ad: Serpinti olumas, gm izler

Aklama: Parann yzeyinde gm gibi parlayan izler grlr. Hatann Asl Sebebi: Malzeme ok fazla snmtr. Kondense olan gaz
kalp yzeyinde skp kalr.

nlenmesi: Soutma evriminin ekipmanlarn kontrol etmemiz gerekir. Ekipmanlar durgun ak ve sabit soutma scakl iin kontrol ediniz. Karmn imalat alanna gelir gelmez kullanlmasda bu hatay gerekletirebilir. malat alannda karm kullanlmadan nce en az 8 saat bekletilmelidir. Bylece malzemenin scakl, ortam scaklna yaklaacaktr.
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Hata Ailesi: Proses

1. Katmanlama (Delamination) Hatann Genel Ad: Laminasyon, katmanlama, deleminasyon Aklama: Para sanki ayr ayr katmanlardan baslm gibi grnr ve bu katmanlardan kolayca kopar. Hatann Asl Sebebi: Genelde yava doldurmalarda parada, eriyik souk katmanlar oluur. nlenmesi: Genel amal renklendiriciler olarak ounlukla Polietilen ve Polipropilen bazldr. Birok zaman bu renklendiriciler renksiz karma uyum salayamazlar. Fazla kalp spreyide bu hataya sebebiyet olabilir. Malzeme kalba girdii anda neredeyse donar. Daha fazla malzeme girdiinde,dieri nasl donduysa buda birlemeyen bir katman olarak donar. Enjeksiyon hzn artrmak bu problemi sona erdirecektir.

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

2 Gaz Yanklar (Dieseling) Hatann Genel Ad: Yanklar, gaz yanklar Aklama: Hava veya gaz kalp iinde skp kalmtr. Gaz malzemeyi str ve yakar. Genelde kalba da zarar verir. Hatann Asl Sebebi: Scak hava veya gaz malzemeyi ar str ve yakar nlenmesi: kc yok veya yetersiz konstrkte edilmi veya dzgn temizlenmemi bir kc sz konusu demektir. Bu hata ayrca ar kapanma kuvvetinden dolayda olabilir. Ar kuvvetle kapanan kalbn kclar ilevsiz kalabilir. Gaz skarak ierde kalr ve kompresyondan dolay ar snrak yanmaya sebep olur. Yanklarn engellenmesi iyi havalandrma yani, kclarn temizlii ve i grmesiyle olur.

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

3.Salyalama, Tellenme (Drooling)

Hatann Genel Ad: Salyalama, tellenme Aklama: Kalp aldnda, tel gibi grnen, ve uzayan plastik grlr. Kalptan aa doru sarkar. Bu ayrca kaln fakat yava malzeme akmnn yolluk burcundan yavaa akmasyla olur. Hatann Asl Sebebi: Kovandaki plastiin basnc verimli olarak bertaraf edilmemi. nlenmesi: Birok ekipman reticisi bunu engellemek iin kalplama makinasna reverse toper nozln yerletirmilerdir. Bunlar zellikle salyalamay engellemek iin dizayn edilmitir. Scak yolluk kanallar alm kalplarda, eer kanallar dzgn almyorsa buda salyalanma ve tel tel olmaya bir sebep olabilir. Tel tel olma belli bir yere kadar no drool nozulleriyle kontrol edilebilir. Eriyik dekomprasyonu ounlukla vidann zamana bal olarak geri ekilmesiyle ayarlanabilir. Dekomprasyon zamann artrmak tel tel olmay azaltacaktr.
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

4.tici ubuu zleri (Ejector Pin Marks)

Hatann Genel Ad: tici ubuu izleri, paraya ubuk batmas Aklama: tici ubuklar paraya iz brakr. Hatann Asl Sebebi: ticilerin basnc paraya iz brakmaya elverili nlenmesi: Bu hata parann scakln ve itici ubuklarn kuvvetlerinin balanse edilmesiyle ortadan kaldrlabilir. Eer itici ubuklarn bal olduu plaka (itici plaka) paraya ok hzl vurup dryorsa yine bu hata ortaya kar. Bununda zm tabiki itici plakann hzn drmekle olur. Eer kalp parann kalba yapmamas iin eitli modifikasyonlardan gemise, bu seferde para itici tarafnda kalyorsa o zaman itici ubuklar parada iz brakabilir. Bunu engellemek iin daha byk apl itici ubuklar kullanlrsa birim alana den kuvet azalacandan iz brakma olaslda aaya ekilmi olur.
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

5. apak (Flash) Hatann Genel Ad: Fla, ayrlma yzeyi at, apak
Aklama: Kalbn ayrld yerde fazla malzeme,
genellikle ayrlma yzeyinde olur.

Hatann Asl Sebebi: Malzemenin kalp boluunu doldurma basnc, kalb kapal durma basncn yenmitir ve fazla malzeme taarak bu yap
olumutur.

nlenmesi: Eer dzgn bir ykleme kontrol yaplmazsa, kalp boluu ar malzemeyle doldurulabilir buda bu hatann olumasna sebep olabilir. Vidann her evriminde ayn ilerleme ve gerilmeyi yaparak, ayn hacimdeki
malzemeyi, kalbn iine enjekte etmelidir.
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

6 . Ak izgileri (Flow Lines)

Hatann Genel Ad: Ak izgileri, kaynama izgileri Aklama: Akan ktle bir izgi ile birbirinden ayrlmtr. Bu rahata

gzlenebilir. Baz durumlarda kozmetik bir hatadr. Dier durumlarda ise iki ktlenin birbirleri arasnda verimsiz bir adhezyon ba vardr. Hatann Asl Sebebi: ki ktle bibirine kaynamam. nlenmesi: Yetersiz havalandrma bu hataya sebep olur. Havalandrma kclar temiz olmal ve rutin olarak kontrol edilmelidir. Kaynama izgilerinin eleminasyonu iin doldurma hz nemlidir. Mmkn olduu kadar hzl dolum, mmkn olduu kadar daha fazla miktarda eriyii kalp boluuna sokar. Malzemenin eriyiklii doldurma esnasnda ne kadar fazlaysa bu hatayla karlama riski o kadar azdr.

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

7 . Yanl ekme, Boyutsal Deiim (Incorrect Shrnkage, Dimensional Variation)

Hatann Genel Ad: Yanl ekme, spek d boyut Aklamas: Kalplanm rn, normal olarak hesaplanm ekmeyi
gerekletirmiyor

Hatann Asl Sebebi: Kalplamadaki ve normal ekmedeki gerilmeler

deimitir

nlenmesi: Genellikle kalp scakln arttrmak,artan ekmeyi

engelliyebilir
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

8. Matlama (Non-Uniform Finish on Parts)

Hatann Genel Ad: Matlama, mat blgeler, parmak izi Aklama: Kalplanm para uniform bir ekilde kalp yzeyini replike edemez. Hatann Asl Sebebi: Genelde souk slug veya daha souk bir malzeme parann iine enjekte edilmi ve hata olumutur. nlenmesi: Baz durumlarda malzemenin iinde ar miktarda kaydrc ve yalayc bulunur ve bunlar kalp yzeyine kadar karak yaylrlar. Eer kalp yzeyi uniform deilse o zaman eriyik scakln drn ve problem karan yzeyin temiz olup olmadn kontrol ediniz.Nozl ve yolluk memesi burcu geii engelleyecek faktrleri ortadan kaldrn. Nozl ve yolluk memesi burcu da birbirini tam olarak karlamaldr. Eer bunun dnda bir durum varsa akta hata olaca

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

9. Portakal Yzeyi Oluumu (Orange Peel)

Hatann Genel Ad: Portakal yzeyi, mikro pitting Aklama: Malzemenin yzeyinde, portakal yzeyindeki gibi girinti ve kntlar gzlenir. Hatann Asl Sebebi: Parada oluan ilk yzey, yksek miktarda vizkos bir malzeme tarafndan itilmi ve burumutur. nlenmesi: Souk olan malzemede ayn doldurma hzn elde etmek iin daha

yksek basn uygulamamz gerekir. Malzemenin eriyik scakln kontrol edin. Kstl yollukla birilikte eriyik scakln yavaca arttrn. Doldurma srasndaki kafada oluan basn kayplarn karlamak iin kalp scakln arttrn. . Hzn, kalbmz iin yeterince hzl olup olmadn kontrol edin.

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

10. Ksa Basklar (Short Shots) Hatann Genel Ad: Ksa basklar, tam dolduramama,tamamlanmam basklar, Aklama: Kalplanm para kalp boluunu tam olarak dolduramamtr.
.

Hatann Asl Sebebi: Malzemenin basnc kalb doldurmak iin yetersiz

kalmtr.

nlenmesi: Dzgn bir besleme kontrolu yaplmazsa, kalp boluunun ar

doldurulmasndan para eksik kabilir. Vidann her evrim iin ayn dnmeyi, yani, ayn hacimdeki malzemeyi basmas gerekmektedir. Parann dizaynnda ksa baskya sebep olan bir faktrdr. Keskin geilerden ve dar kesitlerden kanlmaldr. Birok zaman kalp presin boyutuna gre ayarlanamaz. Kapama tonaj dikkatle ayarlanmaldr

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

11. kntler (Sinks) & Boluk (Voids)

kntler ve boluklar aslnda ayn problem olmalarna karn grnmleri farkldr. Hatann Genel Ad: Gkler, kntler Aklama: Parann yzeyi parann iine kmtr Hatann Asl Sebebi: Malzeme yetersiz bir ekilde tlenmitir. Parann d duvarlar katdr. Ama parann i yapsndaki baz moleklleri birbirinden ayrarak boluklar oluturur. nlenmesi: Gereinden kaln olan kesitler, dar gei veya ani genilemeye

sebebiyet veren geiler gntlere sebep olacaktr. tleme basnc yetersizse malzemede kntler oluabilir. Plastik souduka kalp boluunun iinde ekilme yapacaktr. Kalp boluunu iyi ve tam doldurmas iin bu ekilmeleri karlamak iin tleme basnc kontrol edilmelidir. Yetersiz basn boluklara neden olur. Plastik souduka ekecei iin kalbn eklini tam olarak alabilmesi iin prerize edilmesi gerekir. Bu asnta (tleme) ekmeyi kompanse eder. Onun iin para yeterli basnta tlenmelidir.
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

10

Hata Ailesi: Kalp

1 . Vakumla ekil Deitirme (Vacuum Pull)
Hatann Genel Ad: Vakum ekmesi, vakumla ekil deitirme Aklama: Boaltma esnasnda, ilk anda oluan vakumla parann ekli deiir. Hatann Asl Sebebi: tici tarafndaki hava basnc para iin ok yumuak. nlenmesi: Bu hata soutma evriminin dzgn almayndan, tkal olmasndan, altrlmamasndan veya k olmayan bir ekilde (yani kr biimde) altrlmasndan kaynaklanr. Bunu engellemek iin soutma evrimini altrmadan nce hereyi dzgn olup olmadna bakmak gerekir.Havalandrma kabiliyeti arttrlrsa bu hatann nne geilebilir.
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

2. Yolluk Giriinde Yzey Bozukluu (Smudges) Hatann Genel Ad: Yolluk giriinde yzey bozukluu Aklama: Yolluun yaknndaki blgede hata grlr. Hatann Asl Sebebi: Yolluk giriinin hemen etrafnda mikro jetting
olumutur. (Jetting ve Kurt izleri hatasnda daha kapsaml incelenecektir.

nlenmesi: Kalp yarlarnn pen yzeyleri polilenmeyle temizlenmelidir. Bu hata ile genelde fiber glas ve mikann kullanld doldurmalarda, ok abrasif olduklar iin karlalmaktadr. Kalpta yaplmas gereken deiiklik, yolluklarn geni fakat derin olmayacak ekilde yaplmas

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

11

3 .Yapan Yolluklar (Sticking Sprues) Hatann Genel Ad: Yapan yolluklar, yolluk yapmas
ayrlr, kopar.

Aklama: evrimde, kalp almas srasnda, yolluk yolluk sisteminden

Hatann Asl Sebebi: Yolluk, yolluk sistemiyle birlikte kalamyor. nlenmesi: Derin olmayan yolluk memeleri veya itici tarafndaki verimsiz yolluk memesi ekicileri, kalp boluuna yapmaya meyillidirler. Derin bir yolluk memesi konstrksiyonu yapmalyz veya daha efektif bir yolluk memesi ekici koymal, veya en son olarakta stmal yolluk memesi kullanmalyz. Eer nozl scakl ok dkse kalp almas srasnda yine kopma olabilir. Bunu engellemek iin nozl scakln artrn, bylece cold slug ve kopmay engellemi olursunuz.
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

4 . Kalba Yapma (Sticking to The Mold)

Hatann Genel Ad: Kalba yapma Aklama: Kalp aldnda, kalp boluundaki emi bitmemitir ve para ekilerek iticilerin olmad tarafta yapk kalmtr.
Hatann Asl Sebebi: ticilerin olduu tarafta kalmamtr veya

karlmasnda zorluk ekilmitir. nlenmesi: tleme basncn kontrol ediniz.

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

12

5 . arplma (Warpage)
Hatann Genel Ad: arplm paralar, dz olmayan para, kvrlma Aklama: Bitmi para istenilen para eklinin dndadr, arplmtr. Hatann Asl Sebebi: Parann i gerilmelerinden dolay para arplr.
Buda parann geometrisine etkir.

nlenmesi: Dzgn olmayan yolluk girii dizayn, yolluk girii geometrisi,

yksek gerilme ieren dizaynlar ve yolluk girii lokasyonu hatal veya yetersiz olan kalplarda arplma oluabilir. Soutma zaman arttka paradaki gerilmeler dudurulur.
16.04.2008 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

6 . Kurt zleri, Jetting (Worm Tracks, Jetting)

Hatann Genel Ad: Kurt, kurt izleri, di macunu izleri, jetting Aklama: Parann zerine kalp koyunca ilk bask srasnda olumu izler grlr. Birok kii bu hatay di macunu sklmasyla elde edilmi gibi yorumlar. Hatann Asl Sebebi: Yolluk giriindeki malzemenin hz ar yksek olduundan
kalp boluuna girildiinde ak ok hzldr. Bu izler rahatlkla gzlenebilir

nlenmesi: Kalplkta, kalb mmkn olduunca abuk doldurmak iyidir ama bu abukluk dzgn boyutlandrlm bir yolluk girii ile salanmaldr. Malzeme ok byk bir hzla kalp boluunu girdiinde istikrarszca etrafa saa sola fkrr. Bunu engellemek iin akn karsnda bir diren oluturmaldr ki, bu hata en aza indirgenebilsin.

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

13

Hata Ailesi: Makine

1. Kayma, vida kaymas, dnmesi
Hatann Genel Ad: Kayma, vida kaymas, dnmesi Aklama: Vida dnmesine ramen, bir sonraki bask iin malzemeyi kapamaz, yakalayamaz. Hatann Asl Sebebi: Makine eklenen malzemeyi yakalayamaz. nlenmesi: Bu hata hununin boalmas veya devre d kalmasyla
mmkn olabilir. Veya vakum ykleyiciyi altrmay unutmu olabiliriz. Yani temel olarak sistemin besleyici sisteminde bir aksaklk vardr. Btn ekipman kontrol edilmelidir.

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

2 . Arka Arkaya Hatal Bask (Shot to Shot nconsistency)

Hatann Genel Ad: Arka arkaya hatal bask, uygunsuz bask Aklama: Makinada herhangi bir deiiklik veya ayarlama yaplamakszn,
makina skarta para basar. Genelde ya eksik yada boyutsal hatal mal baslr. Bu yar otomatik makinalarda grlr.

Hatann Asl Sebebi: Sabit bir doldurma hz elde edilmesinden ve eriyik vizkositesinin olumsuz deiiminden kaynaklanr.

nlenmesi: Vidann arkasnn dolmasndan dolay sznt yapan check

valfler i gremezler. Bu kalbn basncnn deiken olmasna sebep olur. Valfler rutin olarak kontrol edilmelidirler ve gerekirse deitirilmelidirler.

16.04.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

14