Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 4, No: 1, 2010 (35-47)

TEKNOLOJ K ARATIRMALAR
www.teknolojikarastirmalar.com e-ISSN: 1309-3991

Electronic Journal of Textile Technologies Vol: 4, No: 1, 2010 (35-47)

(Hakem Onayl Makale) (Article)

Yapay Tekstil Damarlar

Semiha EREN*, Yusuf ULCAY** Uluda niversitesi Orhangazi MYO Tekstil Program, Bursa/TRKYE ** Uluda niversitesi Mh. Mim. Fak. Tekstil Mh. Bl., Bursa/TRKYE
*

semihaeren@uludag.edu.tr

zet stikrarl ekilde artan hasta saysna ve tehis ve tedavideki ilerlemelere bal olarak vaskler hastalklar genel ve klinik uygulamalardaki nemini her geen gn artrmaktadrlar. Baz cerrahi operasyonlar arterlerin deitirilmesini gerektirebilir. Sentetik vaskler protezlerin dizayn ve retimi son 60 ylda cerrahi aratrmalarn nemli bir konusu olmutur. Vaskler hastalklarda hastalara uygulanan geleneksel by-pass metotlar yerine baarl protez kullanmn gelitirmek amacyla cerrahlar, tbbi rn imalatlar ve tekstil endstrisiyle yakn almalar yapmlardr. Gnmzde prostetik vaskler gref retim teknolojisi hzla ilerlemektedir. Bu makalede problemin kayna ve tekstil vaskler protezleri hakknda genel bilgi verilmitir. Anahtar Kelimeler: Yapay tekstil damar, arteryel gref, by-pass, dacron, ePTFE.

Textile Arterial Grafts

Abstract Due to a steadily growing number of patients and considerable diagnostic and therapeutic advances, vascular diseases are becoming more and more important in general and clinical practices. Some surgical operations may require the replacement of arteries. The design and the fabrication of synthetic vascular prostheses have been challenging to the area of surgical research aver the last four decades. Surgeons have been working closely with the medical products and textile industries to develop a successful prosthesis for the replacement of traditional by-pass methods of arteries in patients suffering from vascular disease. In this article, a general information about the problem and textile vascular grafts has been given. Keywords : Artificial textile veins, arterial grafts, by-pass, Dacron, ePTFE.

1. KAN DAMARLARI Kan damarlar, kann vcut dokularna datld kanallardr. Damarlar kalpte balayp biten iki kapal sitem oluturur. Birinci sitem (pulmoner sistem) akciere ait damarlardr ve kan sa karncktan akcierlere ve buradan tekrar geri sol atriyuma (kulakk) tar [1]. Sa taraftaki ise daha zayf bir pompadr ve kirli kan akcierlere do ru pompalar. Kalpten akcierlere do ru olan bu yolculuk ksa srelidir ve bu nedenle "kk dolam" olarak adlandrlr [2]. kinci sistem sistemik damarlardr. Kan sol karncktan dokulara ve vcudun tm paralarna ve buradan geri sa kulaka tar[1]. Bu taraftaki pompa daha gldr ve temiz kan vcuda pompalar ve "byk dolam" adn alr [2].
Bu makaleye atf yapmak iin Eren, S., Ulcay, Y., Yapay Tekstil Damarlar Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2010, 4(1) 35-47 How to cite this article Eren, S., Ulcay, Y., Textile Arterial Grafts Electronic Journal of Textile Technologies, 2010, 4(1) 35-47

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

Yapay Tekstil Damarlar

ekil 1. Kan Dolam Sistemi [3] Yaplarna ve fonksiyonlarna gre kan damarlar: 1-Arterler (atardamarlar) 2-Kapilerler 3-Toplardamarlar olarak snflandrlrlar [1, 4]. 1.1. ARTERLER Arterler kan kalpten tarlar. Akciere ait (pulmoner) arterler, oksijen ierii dk kan sa karncktan cierlere tarlar. Sistemik arterler, oksijen ierii artm kan sol karncktan vcut dokularna tarlar. Bir arter duvar 3 tabakadan olu ur. En i tabaka basit pullu epiteldir. Orta tabaka saydam kaslardr ve genellikle en kaln tabakadr. Bu tabaka, sadece damar iin destek olu turmakla kalmaz ayn zamanda kan akna ve basncna gre damar apn deitirir. En d tabaka damar evresindeki dokularla balar. Kan karncklardan, tekrar tekrar dallanarak arterioller denilen mikroskopik arterlere kadar gittike klen geni elastik arterlere pompalanr. Arterioller doku kapilerlerine kan aknn dzenlenmesinde anahtar rol oynarlar. Herhangi bir anda toplam kan hacminin %10u sistemik arteryel sitemdedir. 1.2. TOPLARDAMARLAR: Bunlar kan kalbe tarlar. Kan, kapilerlerden getikten sonra venul denilen en kk toplardamara ular. Venllerden ap giderek artan toplardamarlara ve nihayet kalbe tanr. Akciersel dolamda akciere ait [pulmoner] toplardamar, kan akcierden kalbin sol atriyumuna tar. Sistemik toplardamarlar kan dokulardan kalbin sa atriyumuna tar. Toplardamar duvarlar arter duvarlaryla ayn tabakaya sahiptir. Tm tabakalar ayn olmasna ramen daha az saydam kas ve doku hcresi vardr. Bu durum, toplardamar duvarlarnn arterlerinkinden daha ince olmasna neden olur, bunun nedeni buradaki kan basncnn arterlerdekinden daha d k olmasdr. Toplardamar duvarlar daha ince ve daha az rijit olduklarndan atardamarlardan daha fazla kan alrlar. Herhangi bir anda toplam kann 70%i toplardamarlardadr.

36

Eren, S., Ulcay, Y.,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

Orta apl ve geni apl toplardamarlar kalptekilere benzeyen yarm ay eklinde kapakklara sahiptirler. Damar kapakklar zellikle bacak ve kollarda nemlidir, bunlar yerekiminden dolay kann geriye akmasn nler.

1.3. KAPLERLER:
Kapilerler en kk ve en ok saydaki damarlardr. Kan kalpten tayan damarlar (arterler) ve kan kalbe tayan damarlar (toplardamarlar) arasndaki ilikiyi salarlar. Kapilerlerin en nemli grevi kan ve doku hcreleri arasnda materyal deiimini salamaktr. Kapiler dalm vcut dokusunun metabolik aktivitesine gre farkllar. skelete ait, cierlere ait ve bbreklere ait dokulardaki kapiler alar son derece yo undur, nk bu dokular fazla miktarda oksijen ve besin ihtiyac duyan aktif dokulardr. Herhangi bir anda toplam kan hacminin 5%i sistemik kapilerlerdedir ve dier bir 10%u cierlerdedir. Arteriollerin kapilerleri oluturmak iin dalland yerlerdeki saydam kas hcreleri arteriollerden kapilerlere kan akn dzenler [1, 5].

1.4. KANIN YAPISI

Kan, plazma ad verilen sv ortam iinde kan hcrelerinin (eritrosit, lkosit, trombosit) sspansiyon halinde dald, damar sisteminin iini dolduran ve kalbin pompa gc sayesinde bu sistem iinde tm vcudu dolaan bir dokudur. Kan hcreleri eritrositler [alyuvarlar, krmz kan hcreleri], lkositler (akyuvarlar, beyaz kan hcreleri) ve trombositlerdir (kan pulcuklar, plateletler) [6]. Viskozite, bir svnn moleklleri arasndaki i srtnme nedeniyle akma kar gsterdii direntir. Kann akma kar gsterdii diren ise kan viskozitesidir. Kann vizkozitesi yaklak 2,5-4 santipoisedir [7]. Kann viskozitesi suyun viskozitesinin 5-6 mislidir. Organizmada faaliyet balaynca organizmaya gelen kann da fazlalamas gerekir [8]. Karmak yapda bir vcut svs olan kann viskozitesini ise snn yan sra bu svy oluturan elemanlarn bileimi (hematokrit, plazmann ierii) ve reolojik zellikleri [eritrositlerin ekil deitirme yetenei] de etkiler. Dahas kann i yaps (kan oluturan elemanlarn kan iindeki dzeni, rnein; agregasyon) akm hzna gre deiir ve bu durum da viskoziteyi etkiler [9]. Kan ,byk damarlarda akarken hemen hemen hi direnle karlamadan aksa da, kapilerlerde direnle karlar, kalp kan akn salamak iin kan arterlere yksek basn altnda (sistemik dolamda 120 mmHg, pulmoner sistemde ise 22 mmHg ) pompalar [1].

ekil 2. Kann yaps: Krmz kan hcreleri,beyaz kan hcreleri, plateletler ve plazma [10].

37

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

Yapay Tekstil Damarlar

2. DAMAR HASTALIKLARI Damarlarda zaman ierisinde eitli sorunlarla karlalabilmektedir. Yapay tekstil damarlarnn asl ilgili olduu rahatszlk tr anevrizmalardr. Anevrizma hemen her arterde geliebilir. Anevrizma geri dnmsz olarak bir arterin normal apndan %50 daha fazla genilemesidir [4]. o u anevrizmalar aort damarnda oluurlar. Aort kan kalpten vcudun geri kalanna tayan ana damardr. Aort kalbin sol ventriklnden gelir ve gs ve karn bolu u boyunca ilerler. Aortun gs bolu u ksmndaki blmnde oluan anevrizmalar torasik anevrizmalar olarak adlandrlrlar. Aortun karn bolu u ksmndaki blmnde oluanlar ise abdominal anevrizmalar olarak adlandrlrlar. Aortann dndaki atardamarlarda olu an anevrizmalara periferik anevrizmalar denir. Periferik anevrizmalarn yaygn yerleim yerleri dizin arkasnda ilerleyen atardamar (popliteal arter), kasktaki ana atardamar (femoral arter) ve boyundaki ana atardamardr (karotid arter). Periferik anevrizmalar, aort anevrizmalar kadar sk yrtlmazlar fakat periferik anevrizmalarn iinde kan phts olu abilir. Eer anevrizmadan bir pht koparsa atardamar boyunca kan akmn durdurabilir. Eer periferik anevrizma geni ise yakndaki sinire veya toplardamara basabilir ve bylece ar, uyu ukluk ve ikinlie neden olur. Anevrizmalar ayn zamanda beyin, kalp, boyun , dalak, diz arkas, ve vcudun dier taraflarndaki damarlarda da olu abilirler. Eer beyindeki bir anevrizma patlarsa inmeye neden olabilir. Her yl yaklak 15.000 insan rptre (patlam) anevrizma nedeni ile lr. Rptre anevrizmalarn o u erken tan ve medikal tedavi ile nlenebilir [11]. Salkl koroner arterler elastiktir; i yzeyleri dzdr ve iinden kan rahata akar. Koroner arter hastalnda ise damar duvar kalnlar, daha az elastiktir ve ierisinde plaklar oluarak sertleir. Damar sertliine ateroskleroz denilir ve damarn ierisinde kolesterol ve dier maddelerin (plak) artan bir ekilde birikerek damarn i apnn daralmasna yada tamamen tkanmasna neden olur [12-14]. Vcuttaki kan damarlarnn bir ksmnn veya tamamnn sertlemesi sonucu, esnekliklerini kaybetmesine; halk arasnda damar kirelenmesi tp dilinde ise Arterio Skleroz veya Atheroma denir. Nedeni, kan damarlarnn i ksmlardaki hcrelerin esnekliini kaybedip, zayflamas veya kandaki yal maddelerin birikinti yaparak, damar darlatrmasdr [15].

ekil 3. A ve B : Damardaki aterosklerozun zaman iinde ilerlemesi ,C: nemli darlk olu mas, D: Damarn tkanmas [16] Yksek tansiyon, sigara, ileri ya, ailede anevrizma varl,erkek cinsiyet damar duvarn zayflatan ve anevrizma oluumuna neden olan faktrlerin en nemlileridir [17,18].

2.1. DAMAR HASTALIKLARINDA TEDAV SEENEKLER lala tedavi ve cerrahi, anevrizmalarn iki tedavi eklidir. lalar cerrahiden nce veya cerrahinin yerine kullanlabilir. lalar kan basncn azaltmak, kan damarlarn rahatlatmak ve patlama riskini azaltmak iin kullanlrlar. Eer anevrizma bykse ve patlama riski varsa cerrahi tedavi nerilir. Eer anevrizmalarda yrtlma gibi bir komplikasyon gelimise acil cerrahi gerekir [11].

38

Eren, S., Ulcay, Y.,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

ekil 4. Arteryal deiim yntemleri [19] Ameliyatlarda anevrizma gelimi damar blm alp phtlar temizlendikten sonra salam damar blmleri arasna suni bir damar (gref) yerletirilir. [13] Ameliyatta tkankln by-pass ile giderilmesi mmkndr. By-pass ya hastann kendi damar ile veya yapay tekstil damarlar ile yaplr By-pass ameliyatnda en sk kullanlan damarlar, bacak toplardamar (safen ven), g s n duvarn besleyen atardamar (internal Mamarian Arter, IMA) veya kol atardamar (radyal arter) olabilir. Bunlarn seimi hastadan hastaya deikenlik gsterir. Cerrahi mdahalede aortann genilemi ksm kesilir ve yerine Dacron veya Gorotex olarak bilinen yapay damar yerletirilir. Cerrahi mdahalede aortann genilemi ksm kesilir ve yerine Dacron veya Gorotex olarak bilinen yapay damar yerletirilir.

ekil 5. Tp greft yerletirilmesi ile aort anevrizma tamiri [11] Abdominal aort anevrizmalarnn cerrahi tedavisinde tp greft yerletirilmesi yaplr. Baz durumlarda iliak arterler de anevrizmatik ise pantolon greft kullanlr. 39

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

Yapay Tekstil Damarlar

ekil 6. Abdominal aort anevrizmas tamiri [11] Damar tedavilerinde kullanlmak zere yeterli organik protez damar bulunamad iin, bunlarn yerini alabilecek yapay tekstil damarlarna kar bir eilim olumutur. Hastalkl damarlarn deitirilmesine ynelik olarak suni damarlar 40 yl akn bir sredir kullanlmaktadr. Ameliyatlarda anevrizma gelimi damar blm alp phtlar temizlendikten sonra salam damar blmleri arasna suni bir damar (gref) yerletirilir [20, 21].

3. YAPAY TEKSTL DAMARLARI (ARTERYEL GREFLER) Arteryel ve venz otogrefler hastalkl veya hasarl kan damarlarnn deitirilmesinde seilecek en ideal materyallerdir. Bununla birlikte otogref temininin snrl olmas nedeniyle bunlarn yerine kullanlabilecek arteryel malzemeye ihtiya vardr. Kullanlacak malzeme dayankl olmal, damar evreleyen evre dokusuyla kolaylkla btnleebilmeli, trombojenik akm yzeyine sahip olmamal veya dk trombojonotiye derecede olmal, doal damarn zelliklerine yakn uyum gstermeli, enfeksiyona direnli ve kolayca dikilebilir olmaldr [22].Hastalkl damarlarn deitirilmesinde organik damar protezlerin yerini alan yapay tekstil damarlar uzun sredir kullanlmaktadr. Gerek arterlerle zde fiziksel ve kimyasal zelliklere sahip vaskler greflerin gelitirilmesi tbbi alanda byk bir gelimedir [23, 24]. Arteryel protezlerin geliimi 1952de Voorheers ve arkadalarnn bir vinil klorr ve akrilonitril polimeri olan Vinyon-N ilk dokuma protezi implante etmeleriyle ivme kazanmtr. 1955te Edwards ve Tapp tarafndan naylon grefler, 1957de ise Debakey tarafndan dacron grefler kullanlmtr. Edwards ve Lyons 1958de teflon grefleri kulansa da daha sonra 1972de Sowyer yeni tip teflon [e-PTFE, politetrafloretilen] grefleri tantmtr [21]. Gnmzde hala hzl iyilemeyi salayacak ve kk apl damarlar yapmaya uygun elastisteye sahip ideal protezler aranmaktadrlar. Ayn zamanda kalnlk, porozite, patlama dayanm ve crimp [kvrm-uzama] bir gref dizaynnda ncelikli kriterlerdir. Molekler seviyedeki reaksiyonlar gnmzde kontrol edilebilmektedir. Vaskler cerrahide arteryal deitirmeler iin kullanlan malzemeler genellikle tekstil yaplardr. Arteryal grefler spesifik karakteristiklere sahip olmak zorundadrlar. Bununla birlikte, bu yaplar her zaman tm ihtiyalara cevap veremezler. Bir arteryal grefin en nemli zellikleri: 1. Gref, hastada uzun vadeli implantasyonda dayankl olmaldr. 40

Eren, S., Ulcay, Y.,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

2. Grefin implantasyonu vcutta istenmeyen reaksiyonlara neden olmamaldr. 3. yzey kan elemanlar ile phtlama olu turacak ekilde etkileime girmemeli ve enfeksiyonlara kar dayankl olmaldr. 4. deal bir gref, dikildii arterle zde elastik zellikler gstermelidir. Bu balamda komplians ve esneklik nemlidir. 5. Vaskler hcrelerin stabil olarak tutunabilmeleri ve hcre bymesini tevik edebilmek iin gref:gzenekli bir yapda olmaldr. 6. Sonuta oluan dokunun grefin fonksiyonunu devralabilmesi iin, gref biyobozunabilir olmaldr. 7. Toksik veya allerjik yan etkileri bulunmamaldr. 8. zellikleri bozulmadan, tekrar tekrar sterilize edilebilmelidir 9. Gref materyali farkl boyutlarda ve uzunluklarda temin edilebilmelidir 10. Cerrahlar iin kullanm kolay olmaldr. Elastiklik, rahatlk, bklebilirlik, diki atma kolayl, kesilen kenarlarda iplik atmama gibi ileme karakteristiklerine sahip olmaldr. 11. Daha az nemli olmakla beraber uygun maliyette elde edilebilmelidir [20, 24-31]. 2.1. YAPAY TEKSTL DAMARLARININ NEML ZELLKLER Bir arteryal grefin en nemli zellikleri porozite, komplians, biyobozunabilirlik, iyileme - pht olu turmama ve dayankllktr. Vaskler hcrelerin stabil olarak tutunabilmeleri ve hcre bymesini tevik edebilmek iin gref; mikrogzenekli bir yapda olmaldr. Dokunun geliiminin desteklenmesi ve arteryal duvarn yeni elastik bileeninin olu abilmesi iin gref kompliant olmaldr ve nihayetinde olu an dokunun grefin fonksiyonunu devralabilmesi iin gref biyobozunabilir olmaldr. 2.1.1. Porozite (Gzeneklilik) Fonksiyonel sentetik vaskler protezler iin porozite bir ana bileendir. Yksek gzeneklilie sahip bir yapay tekstil damar, uzun vadeli iyileme etkilerine daha uygun olmakla birlikte kullanldnda ,kanama ile sonulanr. mplantasyondan sonra kan geiine izin vermeyen grefler daha sonraki aamada protezin i astarnn uniform ve tatmin edici ekilde balanmas iin gerekli hcrelerin geliimine izin vermezler. Bu nedenle yapay tekstil damar kumataki gzeneklilik, uzun vadede olumlu iyileme zelliklerinin salanmas ile kullanlmasnda arzu edilmeyen bir durum olan kanamann nlenmesi arasnda dengelenmelidir. Porozitenin kantitatif tayini gtr. En iyi tanm geirgenlik,gzenek boyutu, gzeneklerin balantlar ve gzenek/kat orandr [24, 25]. Jorge ve ark. [26] ve Shaha ve ark. [27] yaptklar almalarda PTFE nin porozif zellii nedeniyle baarl bir ekilde kullanlabileceini belirtmilerdir. Kaiser [28] kpeklerle yapt aratrmada bir grupta 25-50 mikrometre apl dier grupta 125-150 mikrometre apl pet gref kullandklarnda kk por apl kullanlan hibir kpekte greft uyumu iyi salanmamken byk apl por kullanlanlarda 90-270 gn iinde hcre bymesi saptanmtr. 2.1.2. Komplians Sentetik vaskler greflerin d k performans gstermelerinin en nemli nedenlerinden birisi zayf komplianstr. Zayf komplians arteryal yer deitirmenin engellenmesine neden olarak kk apl arterlerin rekonstrksiyonunu nler. Arterler ve grefler arasndaki komplians uyumsuzlu u lokal durgunluk oluturarak kan aknn kesme gerilimini ve trblansn arttrr [20]. zellikle de kk apl vaskler greftlerin uzun dnem iyilemedeki baars,komplians eksikliinden dolay olduka snrldr [22]. 2.1.3. Biyobozunabilirlik Biyobozunabilirlik tanm olarak bir maddenin bakteriler tarafndan daha kk paralara bozundurulmasdr. Arteryal rekonstrktf cerrahide biyobozunabilir materyallerle tanma , implantasyon esnasnda d k poroziteye ancak iyileme esnasnda yksek poroziteye sahip gref olu turma kavramyla olmu tur. Biyobozunabilirlik, grefin doal hcrelerle yer deitirmesi iin nemli 41

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

Yapay Tekstil Damarlar

bir zelliktir. Tedavi nihayetinde olu an dokunun grefin fonksiyonunu devralabilmesi iin gref biyobozunabilir olmaldr [29-31]. 2.1.4. yileme ve Pht Oluturmama Tam duvar iyilemesi ak yzeyinin endotel ile kapland grefin tamamnn lifsi doku matriksiyle kaplanma durumudur ve istenilen bir zelliktir. Eer gerekten tam olarak akc ve nontrombojenik materyallerle allabilseydi iyileme bu kadar nemli olmazd. 1950lerden beri phtlama olu turmayacak grefler zerine allm ancak tatmin edici bir zm henz bulunamamtr. Grnr gelecekte nontrombojenik bir materyalin kefedilebilecei tahmin edilmemektedir, bu belki de hi olmayacaktr. Sadece protez ak yzeyinin tamamen iyilemesi yani endotelik bir ak yzeyinin olu mas uzun dnem tromboz tkanmalarn nleyebilir. Bu iyileme, ak yzeyinde endotelik hcre tabakas olu mas, kan, perigref dokular ve gref arasnda oluan bir dizi reaksiyonla gerekleir. Mevcut zmler protezleri sadece hzl kan ak olan blgelere implante ederek yksek kayma gerilimleri tromboz oluumunu engellemek, implantasyondan sonra antitrombojenik bir yzeyle kaplanan grefler kullanmak ve implantasyondan sonra trombozu nleyici ilalar belki de ok uzun bir sre iin kullanmaktr. Bazen canllara taklan vaskler greflerde on yllar sonunda bile endotel geliimi grlmez. Bu durum geni apl damarlarda fazla sorun oluturmasa da zellikle kk ve orta apl damarlarda iyilemenin gereklemesini engelleyen bir faktrdr [32, 33]. 2.1.5. Dayankllk Vaskler protezler iin iki ana uzun dnem baarszlk tipi vardr. Birincisi tkanmadr ve kompliansla ilgili olarak trombozdan veya intimal hiperplazadan olu abilir. kinci tip uzun dnem baarszl ise protezin kendisinin ya da diki izgisinin yapsal baarszldr. Dayanakllk terimi, grefin insan vcuduna implantasyondan sonraki fiziksel yapsn ayarlayabilme kabiliyetini gsterir. Alma ve kopma zellikle hafif PET greflerde problem olmutur. PTFE son derece inert bir materyaldir. Tekstil yapay damarlarnn bu zellikleri grld gibi biyouyumluluu belirlemektedir ve hala yapay tekstil damarlarnda tam biyouyumluluktan bahsedilemez. Karlatrma yaplacak olursa femoropopliteal by-passta iyilieme oran otogreflerde %90ken, ePTFEde %47, Dacronda %60 olarak rapor edilmitir [34]. 2.2. YAPAY TEKSTL DAMARLARINDA KULLANILAN TEKSTL MATERYALLER Damar protezlerde kullanlm materyaller Vinyon N, Orlon, Naylon 6, Ivalon sponj, Dacron ve Teflondur. Gnmzde sadece poliester (PET) ve politetrafloretilen (PTFE) materyalleri kullanlmaktadr. 2.2.1. Poliester [PET] Grefler Dacron ticari adyla bilinen poly[etilenteraftalat] [PET] gnmzde %95lik kullanm oranyla vaskler gref olarak kullanlan en popler materyaldir. Dacron 1939da etilenglikol ve teraftalik asitin polyester polimeri olarak retilmitir. Naylondan farkl olarak polietilen teraftalat [PET] yapsnda aromatik gruplar iermektedir. Yapsnn hidrofobluu nedeniyle hidrolize kar daha az hassas oldu una inanlmaktadr. Dacron gnmzde en yaygn olarak kullanlan greftir. PETin d k bir reaktiviteye sahip oldu u bilinmektedir. Ancak PTFE kadar inert deildir. Dolaysyla yalanc intima tabakasnn daha iyi tutunmasn salar. Dacron ile yaplan deneysel almalarda grefin iyi tolere edildii ve endotel hcrelerinin yeterince gelitii vurgulanmtr [27, 28]. Arteryel deiim iin henz en ideal bir protez olmamasna ramen abdominal aort deiiminde kullanlan byk apl PET [polietilen teraftalat] greftlerin yeterli olduu grlm tr. Bu greftlerin be yllk kmlatif aklk oranlar %85-90 olarak bildirilmitir [35]. 2.2.2. Politeterafloretilen [PTFE] Grefler Politetrafloretilen (PTFE), TEFLON ticari adyla bilinen bir sentetik materyaldir. 1954ten beri ok flamanl olarak eirilmektedir. Bilinen en az reaktif ve en inert materyaldir. Teflon gref olarak ilk kez 42

Eren, S., Ulcay, Y.,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

1967de Sawyer tarafndan kullanlmtr. Tm materyaller arasnda en az reaktif olandr. Srtnme katsays ve serbest yzey enerjisi d ktr ki bu da dokularn protez eperine tutunma ve byme yetersizliine yol amaktadr. Teflon, damar protezler iin uygun bir materyaldir fakat teflon grefleri imal etmek zordur [36]. 1937de Matsumoto ve arkadalar geniletilmi politetrafloroetilen grefleri kullanma sunmu lardr. Geniletimi PTFE ,teflonun stlp gerilerek zorla geniletildii bir florokarbon polimeridir. Yaplan klinik almalar sonucunda mevcut yapay damarlar iersinde en uzun sre ak kalan ve en az komplikasyon gelien damar grefti e PTFE grefttir. Bu sebeple gnmzde hemodiyaliz amacyla en baarl sonular olan PTFE damar grefti, dnyada en yaygn kullanlan grefttir [37]. Geirgen ePTFE grefler toksik deildir ve kimyasal stabiliteleri iyidir. Yani abuk bozunmazlar [38,39]. PTFE grefin avantajlar yannda elastikiyetinin az olmas ile zellikle anastomoz ksmna daha fazla yk binmesi ile perianastomatik anevrizma ve neointimal hiperplazi daha fazla grlebilir [40]. Yine PTFE grefin anastomoz yerinde ine deliklerinden kanama eitli vaskler cerrahlarca belirtilmitir . Ancak bu durum bu greftler iin zel olarak yaplm strler ile problem oluturmaktadr. Bunlarn yannda PTFE grefin Dakron grefte gre belirgin olarak pahal olmas PTFE greftin dier dezavantajdr. Gnmzde halen vaskler protez yapmnda ideal materyal mevcut olmamasna ramen dacron ve PTFE en yaygn olarak kullanlanlardandr. Femoropopliteal bypass greflemesinde PTFE'nin dacron grefte stn oldu u saptanmtr. Ancak aortobifemoral bypass'da birisinin dierine stnl konusunda kesin bir fikir birlii yoktur. Dacron ve PTFE [politetrafloroetilen] grefler gnmzde aortobifemoral bypass iin yaygn olarak kullanlmaktadr. PTFE grefin Dacron grefte stn olduunu belirten baz almalar olmasna ramen fark olmadn belirten almalar da mevcuttur [4042]. Axillofemoral by-paslarn byk bir ounluu PTFE grefler kullanlarak yaplr ve bunlar Dacrona gre daha gl ve dayankldrlar. Bu avantaja ramen eitli yazarlar PTFE greftlerinde gref bozulmasna ve psdoanevrizmaya neden olan materyal yetmezliini bildirmilerder [35]. White ve ark. [43] gre 40tan fazla olguda str hatlar salam kalrken PTFE greflerin bozulduu gzlemlenmitir. PTFE greflerin mekanik yetmezliiyle ilikili olan bir baka komplikasyon da baypas greftin gvdesinde psdoanevrizma olu umudur [35]. PTFE grefin Dakron grefe stn olduunu belirten baz almalar olmasna ramen fark olmadn belirten almalar da mevcuttur [40, 44]. 427 vaka zerinde yaplan bir aratrmada, 14 vaka karlm, geriye kalan 208 vakada Dacron ve 205 vakada PTFE gref kullanlarak performans karlatrmas yaplmtr. ki yllk patency oranlar Dacron ve PTFE iin srasyla % 70 ve 57 kmtr. alma sonucunda Dacron greflerin PTFEler kadar hatta daha iyi sonular verdii rapor edilmitir [45]. Yine Dacron ve EPTFE greflerin karlatrld 228 vaka zerine yaplan bir aratrmada 10 yllk takip sonucunda Dacron greflerin daha iyi sonular verdii ve oto gref bulunmamas durumunda tercih edilebilecekleri rapor edilmitir [46]. 2.3. YAPAY TEKSTL DAMARLARINDA KULLANILAN TEKSTL YAPILARI Bugnn ticari olarak mevcut damar protezleri kuma konstrksiyonlarna ve yzey zelliklerine gre snflandrlrlar. Buna gre zetle mevcut damar protezleri; Dokuma damar grefler Dz- eperli Velur rme damar grefler Dz [atkl] rme grefler Dz- eperli Velur zgl rme grefler Dz- eperli Velur Non-woven damar grefler (e-PTFE) olarak sralanabilir [31].

43

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

Yapay Tekstil Damarlar

b ekil 7. a.rme Dacron gref [47], b. dokuma poliester gref [48]

lk ticari protezler dokumayd ve bunlar halen fazla miktarda kullanlrlar. Dokuma ilemi dairesel olarak yaplr ve bu sayede diki gerekmeden daha dzenli bir yap elde edilir. ki ilmiin birbirine 90 derece kesiecek biimde retilen dokuma grefler en gl prostetik greflerdir. Her yl kullanlan greftlerin yaklak %45i bu kategoriye girmektedir [49, 50]. Bezaya yapda dokunmu kumalar basitliklerine karn en fazla balant yapan ve boyutsal stabilitesi en fazla olan yaplardr. Bezaya dokuma kumalar yksek patlama mukavemetine, iyi bir yorulma dayanm zelliine ve sznty azaltan dk kan geirgenliine sahiptirler. Ayrca yapnn sklna bal olarak preclotting (grefin hastann kanyla bir n sklatrmaya tabi tutulmas) ilemi gerektirmeyebilirler [21].G s atardamar operasyonlarnda bu nemli bir zelliktir. Dokuma protezler en dayankl yapya sahiptirler ancak dikilmeleri zordur ve kesilmi ular ypranmaya eilimlidir. Ayn zamanda komplianslar eksiktir, fazla sk olabilmektedirler. Bu dezavantajlarn stesinden gelebilmek iin rme protezler tercih edilebilir. Bunlar daha kolay dikilebilirler, bununla birlikte ok gzeneklidirler ve kan geirgenlikleri yksektir. Bu problemin stesinden gelebilmek iin rme greflerin preclotting ileminden geirilmesi gerekir. yileme zelliini gelitirmek iin bir rme protez tipi olan velur protezler gelitirilmitir. Velur, dacron protezlerin 1960larn sonunda gelitirilen bir tipidir. Velur yzeyinde yzeyden dik alarla knt yapan ilmekikler vardr ve yzeye kadifemsi bir efekt verirler. Velur konfigrasyonu iyilemede etkili olabilir. Kuma daha kalndr ve daha fazla ilmee sahiptir. Bylece byyen hcreler duvara daha kolay tutunabilirler. rme protezler abdominal aorta ve periferik arterlerin by-pass prosedrlerinde baarldrlar. Anevrizma ve ime tr rahatszlklara iyi diren gstermilerdir. Bununla birlikte yksek gerilimlere maruz kald geni apl damar deitirmelerinde uygunluk gstermemektedirler. nk konstrksiyonlar zayftr ve boyutsal stabiliteleri dokuma protezinki kadar iyi deildir.

ekil 8. Dacron a. Dokuma, b. rme, c. velur gref yaplar [47] rme protezlerin dezavantajlarndan birisi bazen kan akna bal olarak kalc radyal deformasyonlarn olu mas ve basncn protez ve arterler arasnda ap uyumsuzlu una neden olmasdr. 44

Eren, S., Ulcay, Y.,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

rme kumalarn geirgenlik zelliklerini gelitirmek amacyla kuma kimyasal maddelerle ya da termal proseslerle ektirilir. Bu ileme kompaklatrma denir. Kompaklatrlm yaplar iyilemede daha iyi sonu verir. Vaskler protezlerin limitli boylamasna esnemelerini ayarlamak iin kvrmlatrma metodu kullanlabilir. Kvrmlatrma tromboza bal hatalar azaltan bir sl fiksaj prosesidir. Crimp (kvrm) diki izgisindeki gerilimi ve kan deiimindeki lokal dalgalanmalar azaltr. Helezon ringli PTFE grefler kullanldnda grefin dardan bas olu turmas trombozu nlemektedir [25, 35 ,49] 2.4. YAPAY TEKSTL DAMARLARININ BAARISIZLII Geni apl gref deitirmelerin birou baarl olmasna ramen kk apl arteryal gref deitirmeleri sklkla baarsz olur. Gref baarszlnn drt ana nedeni vardr: 1. Alma [diletasyon] 2. Diki izgisi hatas 3. Yapsal hatalar [delikler, yarklar,yrtklar] 4. Szdrma [kanama] ve enfeksiyon Alma en sk rastlanan mekanik hatadr. Alma nabzsal [artp azalan] gerilimlerden kaynaklanan kalc gref ap genilemesidir. Bu tip bir nabzl basn etkisi iplikte ya da tekstil yapsnda yorulmaya neden olur. Yaplan almalarda 5 yllk greft akl ister dacron ister ptfe olsun olduka yksek.[%90] bulunmutur [40]. Diki izgisinin bozulmas anlamna gelen diki hatas arteryal gref sistemlerindeki ikinci ana problemdir. Genellikle implantasyondan sonraki 30 ila 50. aylarda oluur. Oluma nedeni arterler ile gref arasndaki ya da dorudan diki materyali arasndaki komplians uyu mazldr. Yapsal hatalar ok yaygn deildirler ama gref baarszlna neden olabilirler. mplantasyondan sonraki 40-60. aylarda ortaya karlar. retim ya da kullanm esnasnda oluurlar ve belirlenmeleri zordur. Szdrma ya da enfeksiyonlar da ok nadiren olu urlar ve ilk 10 ayda ortaya karlar. Szdrma diki izgisinde ya da greftte oluabilir. 2.5. TEKSTL YAPAY DAMARLARININ DZAYNI Bir gref belirli mhendisliksel ve fonksiyonel kriterleri yerine getirmelidir, bunlar: 1. 2. 3. 4. 5. Nontrombonik [phtlamaya izin vermeyen] yzey Komplians ve elastisiteyi salayacak elementler Uzun dnemli gerilim kuvvetlerini karlayacak dizayn Biyouyumluluk Uygulanmasn kolaylatracak bir dizi karakteristik. rnein dikilebilirlik, uniform ktle oluturabilme,depolanabilme, sterilize olabilme ve farkl boyutlarda temin edilebilme [29, 36, 41, 49].

4. SONU Elastiste ve komplians vaskler protezler iin nemli karakteristiklerdir. ap kk olduunda vaskler greflerin baarlar (patency) daha azdr. Kan ak yavatr ve tromboz riski daha fazladr. Tm ada gref ve damarlarn arterlerden daha az kompliant olmas ve implantasyondan sonra kompliansta grlen azalma bu alanda almalar yo unlatrmtr. Arteryel gref alanndaki almalar genilemektedir, ancak hala gerek arterlerin birok zellii greflerde elde edilememitir. Byk apl greflerle (i ap 8 mmden fazla) genellikle iyi sonular alnmasna karn, yine de mortalite ya da ekstremite kaybyla sonulanabilecek komplikasyonlara rastlanabilmektedir. Kk apl greflerin (6 mmden az) uzun dnemli aklk oranlar, byk apl olanlara gre nemli derecede daha d ktr. Bu greflerin anastomotik intimal hiperplazisi veya trombozu, antitrombotik veya antitrombosit ajanlarnn kullanmyla nemli derecede d rlebilmi deildir. 45

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

Yapay Tekstil Damarlar

5. KAYNAKLAR 1. Guyton, A.C., 1986, Tbbi Fizyoloji, Nobel Tp Kitabevi, stanbul, 776s 2. www.akokmen.blogcu.com/kanin-damarlardaki-yolculugu-dolasim-sistemi_06.08.09 3. www.yazarlikyazilimi.meb.gov.tr/Materyal/afyon/afyon4/dolasimsistemi06.08.09 4. www.medicine.ankara.edu.tr/cerrahi_tip/genel_cerrahi/files/arteryel_anevrizmalar.pdf - 27/7/2007 5. www.wikipedia.com - 07.08.09 6. www.aof.anadolu.edu.tr/kitap/EHSM//1211/unite 05 - 07.08.09 7. www.gata.edu.tr/dahilibilimler - 17.07.2009 8. www.viskozimetre.com - 07.08.2009 9. Dikmenolu N.2006,Kardiyovaskler Hastalklarda Sigara Ve Kolesterol Kadar nemli Bir Risk Faktr: Kan Akkanl, Hacettepe Tp Dergisi; 37:9397 10. www.britannica.com - 07.08.09 11. www.kenthospital.com/kenthastanesi/y_aort_cerrahisi - 07.08.2009 12. www.gata.edu.tr/cerrahibilimler/kalpdamar/kalpdamarsistemi13.html - 27.07.2009 13. www.kalpdamar.com - 27.07.2009 14. nal, B., 2007, Kalp Damar Hastalklar Epidemiyolojisi Pamukkale niversitesi Ulusal Halksagligi Kongresi, 23-26 Ekim 2007 15. www.hastane.com.tr/damar-sertligi-[ateroskleroz]- 05.07.2009 16. www.ahmetalpman.com - 04.08.2009 17. www.geocities.com/vejetaryenbeslenme/kalp_damar_hastaliklari. - 04.08.2009 18. http://www.saglikbilgilerim.com/kalp-damar-hastaliklarinin-nedenleri/ - 04.08.2009 19. Raghavan, M. L., 2002 BME Fundamentals Spring 2002 Cardiovascular Bio-Solid Mechanics Section Lecture Notes. 5s. 20. Ulcay, Y., Altun, ., Karahan, M., 2000, Biyolojik Olarak Uyumlu Yapay Tekstil Damarlarnn Performans Standartlarnn Seiminde Gznne Alnan Deerler, Tekstil Maraton, 5/2000, 78-81 21. www.biomed.metu.edu.tr - 20/07/2009 22. Mizelle, S.W., Gupta, B.S., 1995, Compliance Of Small Diameter Vascular Grafts As Determinant Of Patency, Proceedings Of The April 7-91995 Fourteenth Southern Biomedical Engineering Conference, 30-33, Shreveport, Louisiana 23. Hasson, E.J., Abbott, W.M., 1985, Complications Of Artery-Graft Mismatch, Complications in Vascular Surgery, 545-549 24. Ulcay, Y., Parlak, S., Srmene, S., 1996, Damar Protezlerde Kimyasal ektirmenin Szdrmazlk zerine Etkisi, Biyomed 3 Sempozyumu, 11-15, Bursa 25. Pourdeyhimi,B., 1986, Vascular Grafts:Textle Structures And Their Performance, Textile Institute, 1986, England, 35s. 26. Jorge R.G., Armengod, A.C., Caravajal, J.M., 1988, Experimental Study Of A New Porous Tracheal Prothesis, Ann Thorac Surg, 65, 1830-1834 27. Leake, D., Habal, M., Pizzoferrato, A., Vespucci, A., 1985, Prosthetic Replacement Of Large Defects Of The Cervical Trachea in Dogs, Biomaterials, 6, 17-22 28. Kaiser, D., 1985, Alloplastic Replastic Of Canine Trachea With Dacron, Thoraccardiovasc Surg, 33, 239-243 29. Harloff, J., 1995, Are Biomaterials The Limiting Factor in The Progress Of Arterial Prostheses?, Introduction To Biomaterials Thesis [Unpublished], Phensylvania, 39s 30. www.bae.ncsu.edu/courses/bae4651995_projects/bake/baker/sophie, arterial grafts. 31. Ulcay, Y., Kahraman, N.C., 1994, Yapay Damarlarn Geliimi, Hammaddeleri Ve zellileri, Tekstil Teknik, 113, 102-111 32. www.histemb.medicine.ankara.edu.tr/endotelerdemli.pdf - [21.07.2009] 33. Zilla, P., Bezuidenhout, D., Human, P., 2007, Prosthetic Vascular Grafts: Wrong Models, Wrong Questions And No Healing, Biomaterials, 28/34, 5009-5027 34. Williams, D.F., 2008, On The Mechanisms Of Biocompatibility, Biomaterials, 29/20, 2941-2953 46

Eren, S., Ulcay, Y.,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2010 (1) 35-47

35. elik, A., 2007, Periferik Damar Cerrahisi Uygulamalar Srasnda Grlen Sentetik Gref Enfeksiyonlar ve Etki Eden Faktrler Nelerdir?, Uzmanlk Tezi, 70s, stanbul 36. Eren, S., 2004, Tekstil Yapay Damarlarnn Performans zelliklerine Yapsal Parametrelerinin Etkisi, Yksek Lisans Tezi, 87s, Bursa 37. www.damaryolu.com 28.07.2009 38. Fumihiro, H., Yasuriho O., Motomi, N., Koichiro N., 2002, Development Of Small Diameter ePTFE Vascular Graft, Sumitomo Electric Technical Review, 161, 102-106 39. Uysal, A., zden, K.K., Toka, R., Yceda, E., Senol, S., Burma, O., Rahman,A., 2007, FemoroPopliteal By-Pass Giriimlerimiz, Frat Tp Dergisi, 12/4, 265-268 40. Trkz, R., Deniz, B., Kestelli, M., zbek, C., Akay, A., Tongu, E., Ylk, L., Baltalarl, A., aban, M., 1997, Aortobifemoral Bypass Olgularnda Dakron ve Politetrafloroetilen Greftin Karlatrlmas, Gkd Cer Derg, 5, 212-217 41. Zelt, D.T., Abbott, W.M., 1994, Vascular Prostheses, Oxford Textbook Of Surgery, Oxford Universty Press, Oxford, 349-354 42. Fiedman, S. G., Lazzaro, R.S., Spier, L.N., Moccio, C., Tortolani, J., 1995, A Prospective Randomized Comparision Of Dacron And Polytetrafluoroethylene Aortic Bifurcation Grafts, Surgey, 117, 7-10 43. White, G.H., Donayre, C.E., Williams, R.A., White, R.A., Stabile, B:E., Wilson, S:.E., 1990, Exertional Disruption Of Axillofemoral Graft Anastomosis - The Axillary Pull-Out Syndrome, Arch Surg, 125, 625-627 44. Us, M.H., Ege, T., nan, K., Ylmaz, M., akr, O., Pekediz, A., Sngn, M., Duran, E., ztrk, .Y.,2001, Dizst Femoropopliteal Bypasslarda PTFE ve Dacron Greftlerin Orta Dnem Takip Sonular, Glhane Tp Dergisi, 43/1, 66-70 45. Jensen, L.P., Lepntalo, M., Fossdal, J.E., Rder, O.C., Jensen, B.S., Madsen, M.S., Grenager, O., Fasting, H., Myhre, H.O., Bkgaard, N., Nielsen, O.M., Helgstrand, U., Schroeder, T.V., 2007, Dacron or PTFE For Above-Knee Femoropopliteal Bypass A Multicenter Randomised Study, European Journal of Vascular and Endovascular Surgery, 34/1, 44-49 46. Van Det, R.J., Vriens, B.H.R., Van Der Palen, J., Geelkerken, R.H., 2009, Dacron Or Eptfe For Femoro-Popliteal Above-Knee Bypass Grafting: Short- And Long-Term Results of a Multicentre Randomised Trial, European Journal of Vascular and Endovascular Surgery, 37/4, 457-463 47. Durmu , T. D., Blood Vessel Substitues, www.biomed.metu.edu.tr - 28.07.2009 48. www.osu.edu. - 28.07.2009 49. Ulcay,Y., Kahraman, N.C., 1994, Yapay Damarlarn Geliimi, Hammaddeleri Ve zellikleri, Tekstil Teknik, 113/10, 102-111 50. Pourdeyhimi B, Wagner, D., 1986, On The Correlation Between The Failure of Vascular Grafts and Their Structural and Material Properties: Acritical Analysis, J Biomed Mater Res, 20/3, 375-409

47