GRAVR (UKUR BASKI) TEKNKLER

Hazrlayan: aziye CAN

Danman: Yrd. Do. Dr. brahim DNEL

Lisansst eitim, retim ve snav Ynetmeliinin Gzel Sanatlar Eitimi, Resim Ana Sanat Dal iin ngrd YKSEK LSANS TEZ olarak hazrlanmtr.

Edirne Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits ubat,2008

Tez bal: GRAVR (UKUR BASKI) TEKNKLER

Tez Yazar: aziye CAN

ZET

Eseri oluturan sanat,

toplumun deerlerini hazmetmi, gemiin getirdii

birikimleriyle senteze varm kiidir. inde yaad toplumundan etkilenen sanat duygularn ve grlerini almalarna yanstmtr.

Sanat tarihinde Gravrn nemli bir yeri vardr. Yaratc bask tekniinin temelli, insann amur zerine adm atyla oluturduu ayak izi ile balamtr. Sanatlar olaylara mitolojik, dini, sosyal ve ticari amala yaklap, yaratc glerini kullanarak yaadklar sorunlar, bir sonraki kuaa mesaj verircesine aktarmlardr.

Toplumlarn birbirlerini tanmalarnda kltr ve sanat en iyi iletiim aracdr. Teknoloji hzla gelimektedir. Bu durumda sanat materyal seerken bireysel hakkn kullanmtr. izim ve basm ilemi iin kulland materyallerde belli kalplara bal kalmamtr.

Sanat tarafndan elle yapld iin matbaa bask ya da dijital baskya uzak olan Gravr (ukur bask) teknii eserin kt zerinde olumasyla gerekleir. Dnyann her yerinde sanatlar tarafndan kullanlan bu teknie ait eserleri, mze ve sergi salonlarnda grlebilmitir.

Anahtar kelimeler: Gravr, Teknik

ii
Title of Thesis: GRAVURE (NTAGLO PRESS) TECHNCAL

Writer: aziye CAN

ABSTRACT

Artist of this work is the person who deeply illustrated the cultural values and ayntheses historical accumulations. By effected with the society lives in, the artist reflects his own thoughts and views to his Works.

Gravure has an important place in the art of history. The traces of the creative printing techniques has begun with the food-step that the person left on the mud.By analyzing the subjects under the mythological, relational, social and commercial purposes , using their creative skills, the artist has passed their difficulties in time through the next generation as if they were giving messages to them.

Culture and art are the best communication tools fort he societies for knowing each other well. Tecnology had been developed like a streak of ligtning. In that situation the artists used this own rights while choosing his material. He didnt use the specific bars fort he materials that he used for drawing and printing.

The gravure (wood block) techniques being created by the artist by hand being quite far away from the printing pres or digital press has actualized with the traces appearance on the paper. Workings on this technigues, which is used all over the worl by the artists, could be found in the museums and art galleries.

Keywords: Gravure, Technical

iii
NDEKLER Sayfa no: ZET..i ABSTRACT..ii NDEKLER.iii RESMLER LSTES viii TABLOLAR LSTES.xi BLM I 1.GR..1 1.1.Problem2 1.2. Ama...2 1.3.nem...3 1.4.Snrllklar.......3 1.5.Tanmlar.......3 1.6.Ksaltmalar...4 1.2.ARATIRMA YNTEM..4 1.2.1. Aratrma modeli.4 1.2.2. Veriler ve toplanmas BLM II 2.1. GRAVR (UKUR BASKI) SANATININ TARH...5 2.2. TRKYE DE GRAVR (UKUR BASKI) SANATININ TARH.....28 2.2.1.Gzel Sanatlar Akademisi Sanayi Nefise Mektebi.29 2.2.2.Gazi Resim Enstitsn Resim- blm...29 2.2.3.Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksekokulu..30 2.2.4.Kurumlar arasndaki farkl oluumlar ve gravr sanatndaki deiimler...31 2.2.2.1.Gravr tekniini uygulayan sanatlar arasndaki yorumsal farkllklar.31 4

iv

BLM III 3.1. GRAVR(UKUR BASKI) TEKNKLER...41 3.1.1.Kuru Kaz Teknikleri..41 3.1.1.1. Kuru Kazma tekniinde kullanlan ara -gereler.41 3.1.1.1.2. Kuru u (Dry point)........ 43 3.1.1.1.3. Mskala (Burnisher) ... ...43 3.1.1.1.4. Syrc (Seraper)......43 3.1.1.1.4. Kuru u (Dry point).....44 3.1.1.1.5.Dili bak (Wiegeesen)..44 3.1.1.1.6. Dili kalemler (Roultt).45 3.1.1.1.7. engel u (Drowtool)......45 3.1.1.1.8. Tel fra46 3.1.1.1.9. Ee...46 3.1.1.1.10. Elektrikli motorlar.46 3.1.1.1.11. Metal levhalarn baskya hazrlanmas..........47 3.1.2.elik kalem ile kaz teknii (Burin).......51 3.1.3.ne kaz teknii (Dry point)..53 3.1.4.Kuru leke (siyah tarz) kaz teknii (Mezotint)...54 3.2.Asitle indirme teknikleri (ecthing)........55 3.2.1.Ara ve gereler..56 3.2.1.1. ne kalem..56 3.2.1.2. Oval u (echoppe).......56 3.2.1.3.Fralar.57 3.2.1.4.Lak merdaneleri...57 3.2.1.5.Tozlama dolab (aquatinta dolab).......57 3.2.1.6.Laklar...57 3.2.1.7.Asitler..58 3.2.1.7.1.Nitrik asit..58 3.2.1.8.Asit kuvvetleri.59 3.2.2. Kat lak ile indirme teknii....59 3.2.3. Sv lak ile indirme teknii60

v
3.2.4.Asfalt lak indirme (demir oyma) teknii........61 3.2.5.Yumuak lak ile indirme teknii (vernismau)....62 3.2.5.1.Yumuak lakta doku karma teknii......63 3.2.6.Tozlama leke teknii (aquatinta)64 3.2.7.ekerli lak teknii (lift ground)..65 3.3.Deneysel teknikler.66 3.3.1. Dkm kalp teknii (Mixografi) .....67 3.3.2. Fotorafla lak teknii (Foto gravr)..........68 3.3.3. Kolaj teknii (Kolografi)...... 69 3.3.4. Karborandum teknii 69 BLM IV 4.1. METAL LEVHALARA BOYA VERLMES ...70 4.1. 2.ukurlarn boyanmas ( intalio )..70 4.1.2.1.Ara ve gereler. .70 4.1.2.1.1.Mermer ve cam yzeyli masalar...71 4.1.2.1.2. Bask boyalar..71 4.1.2.1.3.Spatlleer. 71 4.1.2.1.4.Tarlatan.71 4.1.2.1.5.Kk merdaneler.72 4.1.2.1.6.Boya tamponlar...72 4.1.2.Plakalara tek renk boya verilmesi...73 4.1.3.Plakalara ok renk ile boya verilmesi.74 4.1.4.Paral plakalara ok renk ile boya verilmesi.75 4.1.5.Birden fazla plakaya ok renk verilmesi75 4.2.Rlyeflere boya verilmesi..76 4.2.1.Ara gereler...77 4.2.1.1.Sert merdaneler (muamba yzeyli merdane).....77 4.2.1.2.Esnek merdaneler (lastik merdane).....77 4.2.1.3.Yumuak merdaneler (jeltin merdane)..77 4.2.2. Plaka yzeyine ablonla boya verilmesi....78 4.2.3.Deiik kademe rlyefli plakaya boya verilmesi (viscosite)..78

vi

BLM V 5.1.BASKI LEM.79 5.1.1.Ara ve gereler..79 5.1.1.1.Bask presi...79 5.1.1.2.Bask keesi.80 5.1.1.3.Bask ktlar..80 5.1.1.4 Plastik klf..80 5.1.1.5. Kt tutacaklar.80 5.2. Baskya gei81 5.2.1. Ktlarn slatlmas .81 5.2.2. Prova bask81 5.2.3. Bask......82 5.2.4.Basklarn korunmas..82 5.2.5.Metal gravr atlyesi. ..82 BLM VI 6.1. BASKILARIN DEERLENDRLMES84 6.1.1.Bask says ( edisyon)84 6.1.2.Bask ..85 6.1.3.Sanat basks ......85 6.1.4.Deneme basks......85 6.1.5.Prova basks..85 6.1.6.Baskc Basks...85 6.1.7.mzal bask.86 6.1.8.Marka..86 6.1.9.Tekrar basm...86 6.1.10.Tpkbasm (reprodksiyon).86 6.1.11.ptal edilmi plaka ve kalplar..87 BLM VII 7.1.SONU..88

vii

KAYNAKA .89

viii
RESMLER LSTES

Resim 1- Martin Schongauer, 1480: St Anthony, elik kalem ,engraving 13 x 18 cm. www.sikhspectrum.com/082003/poems_august.htm, "Demon Lovers" by Walter Stephens, The University of Chicago Pres Resim 2- Albrecht Drer, 1514: Melencolia, elik kalem, engraving, 24 x 18,5 cm. www.campus.udayton.edu/.../exhibits/engravings.html Resim 3- Hendrik Goltzius, 1584 : ( elik kalem ) engraving, 18 3/4 x 14 5/8 in. www.worldprintmakers.com/english/unfinish.htm Resim 4 Rembrandt, 1606:sann Dinsel d Asit Oyma, Etching, 24 x 18,5 cm. www.garyschwartzarthistorian.nl/.../?id=25 Resim 5 Hercules Seghers, 16201630: manzarakat zerine renkli bask,asit oyma -Etching, 13,2 x 18,8 http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Rp-p-h-ob808.z.jpeg Resim 6 -Prince Rupert, 1619: cellt ba ,siyah leke- mezzotint 25 x 32 cm. www.spartacus.schoolnet.co.uk/STUcivilwarMT.htm Resim 7- Francisco Goya,1818: Dev, leke bask- Aquatint, 29,2 x 21 cm. www.perilinka.wordpress.com/2006.12.25.11/ Resim 8- William Blake, 1762:kitap resmi, Relief Asit Oyma-Relief etching, 6 1/8 x 41/4 in. http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Rp-p-h-ob-809.z.jpeg Resim 9- Jacques Villon, 1907: dalama-aquatint and etching image courtesy of Swann Gallerieswww.mchampetier.com/sitephp/phpeng/VIGN3.php?... Resim 10- Stanley William Hayter, 1932: elik kalem engraving 33,8 x 47,2 cm. http://www.redfern-gallery.com/pages/single/7489.html

ix
Resim 11- Max Ernst, 1949/1969 :dalama-aquatint and etching 11,8 x 8,8 cm. www.betaparticle.com/category/Art.aspx?page=2 Resim 12 -Stanley William Hayter, 1935: dalama-aquatint and etching 24x 18 cm. www.printfreak.blogspot.com/2000/08/printmakers.html Resim 13- Baselitz, 1974:Yazsz Aquatinta - asitle yedirme, 70 x 50 cm. www.voelcker.de/?page=baselitz Resim 14- Robert Rouschenberg, 1988:Bellini = 4, Fotogravr, 152,7 x 97,7cm, 1988.preeetycrafty.wordpress.com/.../ripple-blanket/ Resim 15- Rolf Escher, 1982: Camera Oxford, 31 x 20 cm. www.essen.de/deutsch/Kultur_und_Bildung/Essen. Resim 16- Cihat Burak ,Dev Yarasa. 30x39cm.Siyah beyaz gravr zerine suluboya guaj. http://images.google.com.tr/imgres?imgurl=http://turkresmi.com/thumbnails/453.j pg&imgr Resim 17- Aliye Berger, isimsiz 15 x 25 cm. http://images. google. com.tr/ imgres? imgurl=http Resim 18 -Ergin nan, 1997: dalama-aquatint and etching, 40 x 50 cm. http://www.istanbulsanatevi.com/galeri/# Resim 19- Erol Dene, Ykseklik: 27 Genilik: 20 cm http://www.istanbul sanatevi. com/galeri/# Resim 20 -Mride meli, Kuru Bir Aacn Glgesinde"47x70 cm. Gravr. www.festival.metu.edu.tr/.../mursideicmeli.htm Resim 21- Sleyman Saim Tekcan, 1979: Atlar ve Hatlar dkm teknii 70 x80 cm. http://bp2.blogger.com/_j_iFjYub5TI/R2r5WjcIptI/ /s1600-h/resim+25.JPG Resim 22- Fevzi Karako, 1995: Avdan Sonra - 32x25 cm http://www.fevzikarakoc.com/images/bb/1b.jp

Resim 23- Mustafa Pilevneli, 1984: asit oyma25x40 http://images.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.kadikoysanat.com/pictures/smal l_aliye%2520berger%252010x7.jpg&imgrefurl=http: Resim 24- Devrim Erbil, "stanbul"34,5x29,5 Cm. Gravr http://images.google.com.tr/imgres?imgurl=http://bp0.blogger.com/_iGBruCgdtD Q/RmSS9B8yZII/AAAAAAAAArI/Resim 25- Ferruh Baaa, 2006 soyutlama 77 x 52. cm http://lebrizimages.com/imageHandler.ashx?iType=jpg&wType=2&wID=38279&iNam e=s1039005&iPath=/sergi/1039&iSize=2&iResizeParam=0 Resim 26- Ali Teoman Germaner, 2005: alo 53.5x79cm Gravr http://bp0.blogger.com/_iGBruCgdtDQ/RmSS9B8yZII/AAAAAAAAArI/-PrptB6yHM/s1600/204.jpg

xi
TABLOLAR LSTES Sayfa no: Tablo 1- elik kalem (Burin) rnekleri.........42 Tablo 2-. Kuru u (Dry point) rnekleri........43 Tablo 3- Mskala (Burnisher) rnekleri.............43 Tablo 4- Syrc (Seraper) rnekleri......44 Tablo 5- Dili bak (Wiegeesen) rnei......45 Tablo 6- Dili kalemler (Roultt)........45 Tablo 7-Elektrikli motor rnei....46 Tablo 8- Metal levhann elik kalemle kesilmesi......48 Tablo 9- Metal levhann kanallarnn pahlandrlmas...........50 Tablo 10- Metal levhann yzeyinin temizlenmesi...51 Tablo 11-elik kalem ile kaz teknii.......53 Tablo 12-ne kaz teknii (dry point)..54 Tablo 13-Kuru leke kaz teknii (mezotint)..55 Tablo 14-Lak merdaneleri.........57 Tablo 15-Asfalt lak indirme (demir oyma)teknii.........62 Tablo 16-Yumuak lak ile indirme teknii Vernis Mou (Weichgrund)....63 Tablo 17- Tozlama leke teknii (aquatinta).......65 Tablo 18- ekerli lak teknii (lift ground).....66 Tablo 19- Dkm kalp mum rnekleri.....67 Tablo 20- Tarlatan rnekleri..71 Tablo 21- Kk merdaneler rnekleri..72 Tablo 22- Boya tamponlar rnekleri............72 Tablo 23- Plakalara tek renk boya verilmesi.....73 Tablo 24- Plakalara ok renk ile boya verilmesi.......74 Tablo 25- Paral plakalara ok renk ile boya verilmesi.......75 Tablo 26- Birden fazla plakaya ok renk verilmesi...76 Tablo 27- Rlyeflere boya verilmesi.....77 Tablo 28- Bask presi.........79

1
BLM I

1.GR

Paleolitik (eski ta a) kltrde; insanlar yaamlarn anlatmak iin sert ve keskin aletler kullandklar; dncelerini, kazyarak, oyarak anlattklar ve bir takm ekiller oluturduklar grlmtr. Bu izimler ilk izilmi eser olarak kabul edilmilerdir. Smerler ise: oyulmu silindir mhrleri kil zerinde dndrerek bask tekniini kullanmlard. Bu ilem ise ilk bask yntemi olarak kabul edilmitir.

Grafik bask veya zgn bask; tasarlanan herhangi bir dncenin kalp yntemiyle birden fazla kopyasnn alnmasdr. M. 7. yzylda Orta ve Uzak Doudaki minyatrlerde tabakalara basmak suretiyle bir resmin birden fazla basksnn alnd grlmtr. Asl bask sanat ise kdn bulunmasyla gelimitir. Kazma arac olarak bren kilise emrinde alan zanaatlar ve kuyumcular tarafndan kullanlmtr ve bakr plakalar zerine izgiler atlarak kuru kazma teknii kendiliinden gelimitir. asitle yedirme teknii ise 1400'lerden sonra zrh ve kl sslemelerinde bu iin ustalar tarafndan kullanlan bir yntem olmutur.

zgn bask sanat 19. yzyln bandan itibaren teknik geliimi ile sanatlarn dolaysz ifade aralarndan biri haline gelmi sadece zgn bask ile retim yapan sanatlar ve zgn bask atlyeleri kurmutur. Stanley William Hayter bask sanatlarn grup halinde alarak yeni teknik ve anlatm olanaklarn gelitireceklerine inanarak 1927 ylnda Paris'te Atlye 17 ad ile tannan bask atlyesini kurmutu. II. Dnya Sava srasnda Amerika'ya tanan Atlye 17, 1950 'de tekrar Paris'e dnm ve pek ok sanatnn alt bir sanat merkezi haline gelmitir.1950'lerin pop sanatlar tarafndan kurulmu olan bask atlyeleri ve okullar zgn basky estetik nitelikli bir sanat dal olarak yaygnlatrmlardr. Benjamin, (1981: 2122).

Gnmzde kitlelerin nesneleri uzamsal ve insansal adan yaknlatrma yolundaki tutku derecesine varan isteiyle her olgunun bilinlilik niteliini oaltmtr.

2
1.1.Problem

Sert bir yzeye izgileri oyarak desen yapma anlamna gelen gravr sanatnn, en eski bask tekniklerinden biri olduunu biliyoruz. Bat sanatn da Gravr (ukur bask) tekniklerinin tarihsel srecin de, sanatlar arasnda ki farkl teknik uygulamalarn aratrp Trk bask sanat tarihi iinde ki etkilerini eserlerinde irdelemeliyiz.

ukur Bask da yer alan kuru kazma ve slak kazma tekniklerin tanmn ve alma yntemlerinde yer alan bulgulara deinmeliyiz.

1.2.Ama

Gravr sanat estetiksel dehann en olumlu baarlarndan biridir. Sanat tm olanaklardan yararlanarak yeni ve zgn bir bask elde eder. Resim sanat iin zenginlik ve derinlik sreci olan gravr, sanatnn yaamsal izdmnn grntsel (ok boyutlu) konularn bir incelik ve yalnlk szgecinden geirerek, gizemli armlarla dolu, salam bir biimde anlatm dili olmutur.

Gravr (ukur bask) teknikleri balkl konunun seilmesindeki ama, Trk bask sanatna ve eitimimize katk salamasdr.

Gravr (ukur bask) teknikleri balkl konunun kavramsal almalarma katk salayacana inandm iin bu konuyu yksek lisans tezi olarak setim.

Bu almann en byk blm Gravr (ukur bask) Teknikleriyle ilgili sanatlarn almalar, ilgili rnek incelemeler ve tekniklerin anlatm zerine olacaktr. Bunu yaparken de deiik bulgularn aktarlmas temel amalardandr.

3
1.3.nem

Bat sanatn da Gravr (ukur bask) tekniklerinin oluum srecini inceleyip Trk bask sanatnda ki etkilerini grmeliyiz.

1.4.Snrllklar

Gravr (ukur Bask Teknikleri) sanat konu balkl tez u maddelerle snrlandrlmtr.

Gravr ( ukur Bask Teknikleri ) Sanat Tarihesi ile snrlandrlmtr.

Gravr (ukur Bask Teknikleri) Sanat Teknik bilgi ile snrlandrlmtr.

1.5.Tanmlar

ntaglio (ukur Bask) : Bu bask trnde, metalin ukurlatrlm yerlerine boya doldurulur; yksek ksmlar temizlenir ve pres araclyla kada aktarlr.

Etching (Aside Yedirme): Asitle yaplm oyma

Aquatint (Leke Bask): Bakr levhay asitle yedirme teknii

Mezotint (Siyah Tarz) :Syrc ve mskalalarla yaplan kuru kaz teknii.

Eau-forte: Aside yedirme teknii

Xylographi: Ahap oyma bask teknii

4
1.6.Ksaltmalar

a.g.a: anadolu gzel sanatlar akademisi.

bkz: baknz.

res: resim.

t: tablo.

san: sanat.

s: sayfa.

1.2.ARATIRMA YNTEM

1.2.1. Aratrma modeli

Aratrma alan yazn taramas ve uygulamaya yneliktir.

1.2.2. Veriler ve toplanmas

19. yzyln ba ile gnmze kadar gelen sre iersindeki Gravr (ukur Bask Teknikleri) temel alnacaktr.

5
BLM II

2.1. GRAVR (UKUR BASKI) SANATININ TARH

Madeni levha yzeyine desen ve kabartma (relief) oluturacak ekilde eitli ara gerelerle izilmesi oyulmas ve derinletirilme ilemlerine Gravr (ukur bask) denir. Sert bir yzeye izgiler oyarak desen yapma anlamna gelen kaz resim (intaglio), sanatn en eski tekniklerinden biri olarak kabul edilmitir.

lk nceleri kaya, boynuz, kemik gibi sert malzemelerin stne sivri aletin ekilenmesiyle oluan izgiler gnmzde madeni levha zerine elik kalemin oluturduu izgilerle ayn olduu grlmtr.

Tarih boyunca metal ustalar silah, zrh, at koumlar, eitli ev eyas ve tak gibi altn, gm veya bronzdan yaplm deiik madenleri sivri aletlerle oyarak sslemilerdir. Yine bu sanatlar oyduklar metallerin zerindeki ilerin etkisini grebilmek iin bunlar nce yumuak kil zerine basmlardr. Glbn, (1979: 72). Bylece bask yntemlerini ilkel de olsa bulduklar sylenebilir. Asl bask sanat ise kdn bulunmas ile balar. Kdn bulunuu ile bu gnk bask sanatnn temelleri atlp dolgun el yaps ktlarla youn siyah mrekkep gibi malzemelerle yaplan basklar elik kalem ile alan ustalar iin yepyeni bir anlatm sanat olmutur.

15. yzyln Avrupasnda baz lkelerinde ilk kez hangi tarihte bask yapld bilinmiyor. Bu devirden kalan baz rneklere bakacak olursak tahta basknn, metalden daha nce, asitle yedirme tekniinin ise bu iki teknikten daha sonra olduu grlmektedir.

Bask iin madeni levha oyma ynteminin ilk olarak bu devirde metal oymaclnn ustalar olan kuyumcular tarafndan gelitirilmi olduu sylenir.

6
Yine bu devirde Almanya ve talya'da kullanlan kalburlama (Crble) metoduyla madeni levhalarn zerinde saysz noktacklar meydana getiren bir teknik uygulanmt. Bu oyuklar ekile vurularak yaplyor ve boyanan levhann zerinde oluturulan oyuntular beyaz, dier ksmlar siyah kt grlmt. Zaman iinde ayn levha bu defa metal zerinde oyulmu yerler mrekkeple doldurulup, yzeyi temizleyerek basldnda oyulmu olan yerler siyah, dier ksmlar beyaz kt uygulamalar sonucunda elde edilmiti.

Bu tr bask ukur basknn kaynan oluturur. Bu tr basklar yapanlarn sanat deil bilakis asil kiiler ve kilise emrinde alan zanaatlar olduunu sylemekte fayda vardr.

Dier bir kaz resim tr 15. yzyl 'da Nieollo'dur. Bu teknikte bakr, gm ve altn levha zerindeki oyuklar siyah kimyevi bir madde ile doldurularak yzeyde siyah beyaz deerler elde edilmitir. Antonio Pollaiuolo 15. yzylda bask sanatnn ilk byk sanatlarndandr. elik kalemi (Burin) ustalkla kullanmtr. Pollaiuolo, glge a aldrmadan volm verme abasn gtmtr. Figrler Espasa balanmayan sert bir izgi ile evrelenmi, ortaya kan bu yzeye sonradan eik taramalar ilave edilmi ve bunlar glge k salamaktan ok figrlere heykel grnm vermitir. Bu anlay o devirde balayan Rnesans akmnn etkisiyle sanatlarn eski Yunan ve Roma Heykellerine duyduklar ilgiden domutur.

Almanya'da kuyumcu ve metal iilerinin nderlik ettii kaz sanat, 15. yzyl talya okulundan olduka farkl bir yolda gelimitir. Gotik tarz sanatnn btn inceliini ve arabeskini koruyordu. Kaligrafik desen anlay nedeni ile izgi ve k farkn iyice belirleyen apraz taramalarla dolu eitlemeler salanyordu. nce hassas noktalamalarla yzey zenginletirilmiti.

lk bilinen kazma basklar ES iaretli usta ES diye bilinen sanat tarafndan Almanya da yaplmtr. Onun etkisi ile bakr kazma almalarna balayan ilk byk ressam sanat Martin Schongauer dir.(res. : 1) Schongauer de bir kuyumcunun oludur, ok sayda kazma teknii ile zgn resimler yapmtr.

Resim 1- Martin Schongauer, 1480: St Anthony, elik kalem ,engraving 13 x 18 cm

Kuzeyli sanat, kaz resminde Gotik tekniinin en parlak rneklerini vermitir. Bask tekniini gelitirip; canl, kvrak anlaml ve ince apraz taramalarla levhasn zenginletirmitir. Bu sanat kendisinden sonra Drer ile geliecek olan sanatn ncs olmutur.

Albrecht Drer (14711512) bask sanatnn en byk ustalarndandr. Tahta bask, bakr zerine kuru kaz ve asitle yedirme tekniklerini kullanm, talya'ya gittiinde Mantegna'dan etkilenmi, onun resimlerinden kopyalar yapmasna ramen elik kalemle oyup basklarn ald kalp ok zengin deerlerle bambaka anlam kazanmtr.

Resim 2- Albrecht Drer, 1514: Melencolia, elik kalem, engraving, 24 x 18.5 cm

Gravrc olan Drer eau-forte ve xylographi tekniklerini uygulamtr. En nl ve tannm eserleri arasnda Alegorik Anlaml, Svari-lm-eytan, Melancholia, (res. : 2) alma odasnda St. Jerme'dir.

Drer; oran, anatomi ve perspektif sorunlaryla ilgili incelemeler ve basklar yapmtr. Anatomi aratrmalar ve ettleri, ideal insan tipini tespit etmi olduu birok almalarnda grlmtr. Knay, (1993: 80).

izgi, nokta ve apraz taramann btn imknlarn kullanan Drer, ayrntlar byk bir titizlik ve incelikle oymu, doku ile renk etkisi verecek kadar ileri gitmitir.

9
nsann deimekte olan evresi, toplumun sosyal, siyasal ve kltrel olarak deiimleri, btn bunlar karsnda insann tutumlarn, davranlarn, etkilenmelerini konu eden Drer eserlerinde dramatik ve buruk kimi zaman isyan eden, ba kaldran bir hava iinde resimlerini en usta ekilde yanstmtr.

Asitle yedirme teknii, bask sanat yaygn duruma gelince gravr birok sanat tarafndan benimsenmitir. Daha sonralar sanatlar bu teknii nl gravr ustalarnn tablo ve basklarn taklit ederek oaltmaya balamlardr. Raffaello talyada bir gravr okulu kurarak rencilere; resimlerinin eskizlerinden gravr yaptrmtr.

17. yzyldan 20 yzyl a kadar gravr sanatnda nl sanatlarn yal boya tablolarn kopya ederek oaltma yntemi ar basmtr. Bu arada orijinal eserlerden kaz resim yapan sanatlarn yan sra oaltma ileminin olanaklar ile yeni metotlar bulan ve bu tekniin daha da gelimesinde rol olan sanatlarda yetimitir. Lucas Vosterman (15951675) ve Bolzwerts kardeler tablolar kaz resmi uygulama olanaklarn gelitirmilerdir. Bu uralar sonunda geleneksel kaz tekniinin snrlarn zorlayp, yeni dokular arama zorunluluu duyarak teknik bakmdan ileri bir seviyeye ulamlardr.

Hendrik Goltzius (15581617) ise izgi dokular, apraz tarama ve noktalama ilemleri ile saten, kadife, cilt srt gibi nesnelerin btn zelliklerini verecek kadar oyma sanatn gelitirmitir.(res. : 3)

10

Resim 3- Hendrik Goltzius. 1584 , ( elik kalem ) engraving, 18 3/4 x 14 5/8 in,

Fransa'da 1. Francoisn emrinde Fontainbleu saraynda alan Raffaello okulu sanatlar yaptklar eserlerin bask olarak kopyalarn da hazrlamlardr. Bu basklar sonradan yetiecek olan Fransz ressamlarn etkilemitir. Claude Mellan (15981688) talyan okullarndaki klasik model yaratma abalarndan ok nesnelerin yzeyini taklit edebilme yoluna gitmiler ve kaz resim ile portreler yapmlardr. 17. yzyl ' a kadar oyma sanat olarak kabul edilen asitle yedirme bu dnemde nem kazanmtr. Bu yzyla kadar genellikle sanatnn kol kuvveti ile metal levha yzeyini direkt mdahalesi yerine asidin metal yzeyini kemirmesi ve elde edilen izgiler, anm alanlar, sanatlara yeni alma olanaklar salamtr. 17. yzyl ve 18. yzylda resimden oaltma yerine artk sanatnn yaratma, zgr alma sonucunda srekli yenilikler, yeni alma olanaklar ile tekniin sanat iin kullanma ve uygulama ortam daha yaygn bir hale gelmitir. ounlukla resimde oaltma amacn aarak kaz resim

11
sanatna yenilikler getiren ustalar yetimitir. Bu sanatlarn eserleri ve gelitirdikleri yntemler gnmz sanatlarna dek etkisini gstermitir. Bu sanatlar arasnda en byk usta Rembrandt'tr (16061609). Kulland teknik asitle yedirme teknii (slak kaz) dr. Bu teknii kullanarak portrelerinde insan yznn etkisini artrm, dini konularda ise kuvvetli bir k, glge yaratmtr. (res. : 4)

Resim 4- Rembrandt 1606:sann Dinsel d Asit Oyma, Etching, 24 x 18,5 cm

Sanat bakr levhann yzeyini zahmetle kazmak yerine levhay mumla rtyor, stn bir ineyle izdikten sonra, izdii yerlerde mumu kazyp bakr aa karyordu. Peinden levhay bir aside sokmas, mumun kaznd yerlerde bakr andryordu. izimin bu yolda aktarld levha, oyma baskda kullanlyordu. Bir asitli oymay, t ine oymadan ayrt edilmesinin tek yolu, izgilerin incelenmesidir. T inenin, ok zaman isteyen, zahmetli iiyle, asit baskcnn zgr ve oynak inesi arasnda gzle grnr bir ayrm vardr. Gombrich, (1980:333).

12
Rembrandt' dan gnmze, 300'den fazla asitle yedirme kaz resim almas kalmtr. Rembrandt ilk devirlerinde sadece dalama tekniini kullanmtr. Sonralar buna kuru kaz tekniini de yapm, son dnemde ise desenlerinde kulland rahat ve cokulu kalem darbelerini madeni levha zerine kuru ula ilemitir.

Bu devrin dier nemli saylabilecek ustalarndan Heraules Seghers (15901640) ukur bask (ntaglio)da renk ile denemeler yapan ilk sanatdr.(res. : 5) Siyah mrekkep yerine boya kullanm, kuma, tuval fra ile renkler ilave edilmitir. Bask tekniinde de yeni ve deiik yntemler kullanarak bu tekniin daha zengin ve boya resimle boy lr hale gelmesinde nemli katks olmutur.

Resim 5 Hercules Seghers 16201630 manzarakat zerine renkli bask,asit oyma -Etching, 13,2 x 18,8

Asitle yedirme ilgin denemeler yapm, bu denemelerde kendi buluu olan vernikler ve ince ya tabakalar levhay rtp aside batrdnda yzeydeki ya, gelii gzel yerlerden alyor ve boalan alanlar asit tarafndan kemirilip deiik efektler de kompozisyonlar elde edilmiti.

13
17. yzyl da ngiltere, Fransa ve Hollandada gelien kaz resim okullarnda bask sanatna resmi oaltan ve taklit eden bir sanat dal olarak bakldnda gravrde resim etkisi yaratacak yntemlerin aranmasna da devam edilmitir. Yumuak ve dolgun dokular salayan leke bask (aquatint) ve siyah tarz (Mezotint) teknikleri de bu devirde bavurulup gelitirilen tekniklerdir. Mezotint tekniini ngiltereye ilk tantan kaz resim sanats Prince Ruperttir.(res.: 6) Bu tekniin lkesinde ok benimsenip, bask sanatnda kullanlmas, gelitirerek ngiliz tarz (English Manner) ad ile tannmas bu sanat sayesinde olmutur. Bu zamanla birok sanat tarafndan benimsenmesiyle yaplan bask resimler; yal boya resim tadn veren, yumuak fonlar kazandran bask resimler elde edilmitir.1

Resim 6 -Prince Rupert, 1619: cellat ba ,siyah leke- mezzotint 25 x 32

Rengi, siyah-beyaz valrlere aktarabilme yntemleri gelitike, fra darbelerine kadar kopya etme olana domu ve bunun sonucunda resmin btn deerlerini metal levhaya aktarabilmek iin birka levha yardm ile renkli bask yapma metodu gelimitir. Daha sonra bu yeniliklere renkli tozlama (color aquatint) tekniinin katlmas ile fotoraf basklarnn verdii deerlere yakn basklar elde edilmitir. Bu

Smith Chaloner, (1878-83 ): British Mezzotinto Portraits, 4 vols., London [referred to as CS

14
dnemde birka levha kullanarak renkli basklar elde etmeyi baaran ilk sanatlardan birisi de Jacoues Christophe Le Blond dur.

18 ve 19 yzyllarda kaz resim sanat, asitle yedirme, siyah tarz, eitli kuru kaz ve yeni bulunan bir eit kalkk ulu elik kalem (burin) tekniklerinin zerinde kullanld byk boyutlardaki metal levhalarla, yal boya resme ok benzeyen resimler yaplm ancak bu tekniklerin hemen hepsi sadece resmi taklitden teye gitmemitir. Bu anlayn dna taan, zgn alan Goya (17461828), Aquatint tekniini en iyi kullanandr. Bu teknik izgileri deil, glgeli yerleri belirleyip leke oluturan teknik uygulamadr.

Resim 7- Francisco Goya,1818: Dev, leke bask- Aquatint, 29,2 x 21 cm

Goya bu yeni teknikle daha ok duygu ve tutkularn sistemlerini levhaya aktarmtr.(res.: 7) O, nl kutsal kitap yklerini, tarihsel olaylar ya da gnlk yaam sahnelerini betimlememitir. Dnemin toplumsal olaylarn, acmaszln, iddeti,

15
kiilere ve kitlelere ynelik ikenceleri, en arpc ekilde levhaya aktarm, duygu ve ifadecilii bu basklarla oaltmay baarmtr. Daha ok kitlelerin bilinlenmesini dayanma ve direnii simgeleyen basklar yapan sanatlarn banda gelmitir.

Resim 8- William Blake, 1762:kitap resmi, Relief Asit Oyma-Relief etching, 6-1/8 x 4-1/4

ngiltere de William Blake (17571827) (res. : 8)teknik ynden aratrmalar yapm ve kaz resme yenilikler getirmitir. Bu sanatnn bulduu yenilik ve dier sanatlardan ayran zellik, aside kar dayankl bir sv ile deseni rttkten sonra plak olanlar aside yedirdiinde, biimlerin rlyef etkisini brakacak ekilde meydana gelmesidir.

19. yzylda fotoraf tekniinin bulunuu ile halkn oaltma tekniine kar doan ilgisizlii kaz resim sanatlarn yeni araylara itmitir. Bu yzyln sonunda bilim ve teknolojinin gelimesi ve bilgiye verilen nem toplumlarda yeni deiimlere yol amtr. nsann yenidnya deerlerine olan ilgi ve tutumunun deimesi sanatlar

16
da etkilemitir. Bu yeni oluumlardan dolay aa ayak uyduramayan sanatlar da olmutur.

20. yzyl'n balarnda sanatnn bireysel grne gre resim anlay ve kurgulay deimitir. Bu dnemde James Ensor (19601949) Pierre Auguste Reuoir (18411919) ve Georges Rouault (1871- 1958) gibi usta sanatlarn an yeniliklerinden faydalanarak kendilerinin oluturduklar stillere eitli teknikler kullanarak kaz resim almalar yapmlardr. 20. yzyln balarnda Jacques Villon (res. : 9) gibi sanatlar ise yeni uygulamalara ynelmilerdir. Villon, modern kaz resmin ncs saylmtr.

Resim 9- Jacques Villon, 1907: dalama-aquatint and etching

Fovizim ve Kbizmden etkilenen sanat 1910 da izgi alar ile kbist bir espas oluturarak kaz ressamlarnn halen kullandklar ada bir anlayla kaz resmini

17
uygulamtr. Kaz resim sanat son yzylda genellikle oaltma amac iin kullanlm, basklarn ounlukla siyah-beyaz yaplmas ve oaltlarak daha ucuza satlmas, halkn gznde onlar, fakirlerin tablosu durumuna drmtr. Yal boya ve dier tekniklerle yaplan resimlerin kaz resimden daha stn olduuna inanlyordu. ngiliz asll Stanley William Hayter (res. : 10) gravr sanatlarnn grup halinde alarak kaz resimde yeni anlatm olanaklar aramalarnn faydalarna inanm ve bu amala 1927 ylnda Paris'te Atlye 17 ad ile tannacak olan atlyesini kurmutur.

Resim 10- Stanley William Hayter, 1932: elik kalem engraving 33,8 x 47,2 cm1932

Atlye 17'nin sanatlar yukardaki anlaya kar karak kaz resim tekniklerinin aratrlmas ve gelitirilmesi halinde bal bana bir sanat tr olabileceini sylemilerdir. Bu dnceden hareketle sanatlar 1953'te levha yzeyinde elik kalem ile valrlerin mekanik retimini anlamsz bularak gerektiinde yalnz bir yzey salayabilecek bir yntem olan yumuak vernik zerene doku yapma ilemine balamlardr.

18
Atlye 17nin sanatlarndan olan ve 20 yzyl kaz resmine teknik ynden byk katklarda bulunan Max Ernst deiik dokular bir levhada toplayarak kolaj yntemini uygulamtr.

Yine Atlye 17nin sanatlar ayn levhann yksek ve ukur olanaklarndan faydalanarak renkli bask yapmay baarmlardr.

Resim 11- Max Ernst, 1949/1969 :dalama-aquatint and etching 11,8 x 8,8 cm

II. Dnya sava srasnda New Yorka tanan Atlye 17, 1950de tekrar Parise dnmtr. Alexander Calder, Jackson Pollock, John Miro, Max Ernst, (res.: 11) Alberto Giacometti gibi eitli uluslardan sanatlarn ve S.W Hayterin (res.: 12) kaz resim sanatna getirdikleri en byk yenilik, renk veren elemanlarn iindeki ya miktarlarndan ve oyulan levhann tmseklerinden faydalanlarak tek baskda tek levha ile deiik renklerin bir arada kullanlmas olmutur. Sanatlarn iinde deiik tarzlarda duygularn ifade etme yollar domutur. Deneme ve aratrmalara ak olan bask sanatlar gnmzn en nemli anlatm yollarndan biri durumuna gelmitir.

19
Son krk yln Alman Sanatnda yer alan Gotthard Graubner, son krk yln sanatsal akmlarn, tarihsel ve ada emeklerle kesinleen, sanatsal inancyla yorumlamaktadr. Ik, mekn ve renk, onun sanatsal ifadelerinin unsurlarn tekil etmitir".2

Resim 12 -Stanley William Hayter,1935: dalama-aquatint and etching 24x 18 cm

Graubner; resimde olduu gibi grafik baskda da eserinin odak noktasn tek bir tema oluturur, bu onun renksiz aquatint tekniiyle bile gerekletirebildii resim yapma temasdr. Burada da resimsel deerler, gri tonlarla kendilerini bildiren durumdadr. zleyiciyi duyarl klmaya ynelik farkllaan yzey strktrleri dinginlik yayarken transa geici ya da derin dnmeye ynelik bir tavr gerektirirler. zleyici kendini basite resmin etkisine brakmaldr. Salt madde ve kendi ortamnn bununla ilgili yansmasn anmsamak renkten tmyle yoksun olunduu bir durumda renge ynelik meditasyonlar niteliinde olduu grlmtr.3

Gothart Graubner, (02.02.2000 ) : Sergi, Guajlar, Monotipleri, Renk Ktleleri, Alman Kltr Merkezi, Say:1, ANKARA. 3 Sergi, "70'li Yllarn Alman Grafik Sanat", a. g. e. s. 3.

20
Baselitz in sanat, iki alman kltr geleneinin aralarndaki elikiden etkilenmi bir gerilimden domutur. Baselitz in dier sanatlardan fark, geleneksel verileri krmak olmutur. Amac; trelere saplanm bir toplumla kar karya gelmekten ok tam anlamyla yeni, yaratc grlerin uyandrlmas olmutur.

Erken Rnesanstan bu yana Baselitz hareket eder figrleriyle birlikte, uyumlu bir perspektif ile oluturulmu resim meknn dokunulmazlk dncesini kavramsal dnyamzn karlklarna dntrp, bununla onlar gsz brakp ba aa ederek nesneye kendi betimleme gcnn tesinde yeni bir tr nesnel otantiklik verme zgrln kazandrmtr. (res. : 13)Onun nesnelere deiik ynde bakmas, bizi resmin sanatsal objesi hakkndaki bilgimizle aramza mesafe koymaya zorlar ve formlarla renklerin birbirleriyle olan ilikilerindeki zenginliin anlalabilirliini glendirir. Ba aa duran bir dnyada yer ekimi anlamn yitirmitir. (19651992:2). Baselitz,

Resim 13- Baselitz, 1974:Yazsz Aquatinta - asitle yedirme, 70 x 50 cm,

Alman sanatlar ise geleneksel deneyimlerini srdrrken yeni slup olan NeoEkspresyonizm iinde zgn bask resmi canlandrmak konusunda dier sanatlar da

21
etkilemiler ve cesaretlendirmilerdir. Bu etkileme sonucu da Amerikal sanatlar bask resme yneltmilerdir.

Bu etkilerden dolay, Amerikal nc sanatlar arasnda Jim Dine, David Hockney, Jasper Johns, Frenk Stella, Roy Lichtenstein, Robert Rouschenberg,(res. : 14) ve James Rosenquist zgn bask resim atlyelerinde alanlar arasnda yer almlardr.

Resim 14- Robert Rouschenberg, 1988:Bellini = 4, Fotogravr, 152,7 x 97,7cm, 1988.

Sanatlarn zgn almalarnda atlyelerde artma grlmtr. Bu durum ekonomik anlamda baz kurumlar iin bir art ve rekabet ortam hazrlam ayrca sanat piyasasnda zgn bask resim alveriini hzlandrmtr. zellikle brolar ve irketler hem dekor hem de yatrm amacyla zgn bask satn almlardr. Bylece farknda olmadan sanatlara, uygun retim ve gelir koullar salanmtr.

22
Bu destekleyici tavra bir yenisi de 1980 ylnda New York Modern Sanatlar Mzesinden gelmitir. Mze 1960l ve 70li yllarda yaplmtr. 23 lkeden 173 sanatnn yaptlarnn YRM YILA BAKI sergisine seilmesinin en nemli nedeni, basklarndaki teknik uygulama ve ierik gerginliidir. Belki ressam kkenli olmalarndan kaynaklanan bu yeniliki tavr, bu sanatlarn yaptlarnda somut biimlemelere dnerek o dnem Amerikan bask resminde bir tarz oluturmutur. Sanatsal kkenlerinden kaynaklanan bir tavrla yedi sanatda bask boyutlarnn snrlarn zorlayarak, tuvale edeer bir boyut geniletmesine gitmilerdir.

Tuvaldeki renk canll, bu yedi sanatnn birden fazla bask tekniini birlikte kullanmalar, bask resme pentr tad eklinde yansm ve bask resim farkl bir grsellie ulamtr.

Robert Rouschenberg; 1925te Port Arthur, Texas'ta dodu. Kansas City Sanat Enstits, Academeie Julian (Paris); Black Mountain Koleji (Kuzey Carolina) ; Sanat rencileri birliin de (Art StudentsLeague), (New York) sanat eitimini grmtr. Robert Raushenberg, var olan fotoraflardan oluturduu kolay dzenlemeler zerindeki bask uygulamalaryla farkl bir tarz oluturmutur.

Bu yedi sanatdan biri de Jasper Johnsdur. Jasper Jonhns; 1930da Gney Carolinadaki Allendalede dodu. Gney Carolina niversitesinde renim grd ve 1952de New York a yerleti. Jasper Johns, karborandum taneciklerini frayla uygulayarak yapt mono basklarla yeniliki bir yaklam getirmitir.

Yedi sanatnn baarl almalar zel irketlerin parasal desteiyle lkede yaylan zgn bask resim atlyelerinin oluumunu salamtr. ada sanat ortamnda bask geni bir bak as salamtr. lk defa mono bask sanatsal anlamda bir deerlendirmeye girmi ve birok sanat iin alma olana salamtr. Bask resim poplerlik kazanarak tuval resmiyle baa ba yaracak duruma gelmitir.

Bu dnemin zgn bask resim adna kalc olarak brakt en nemli etki olanak, atlyelerin saysndaki gzden karlmayacak art ve bunun eitimsel anlamda

23
tm lke apndaki sramas gsterilebilir. Atlyelerin adeta bir eitim kurumuna dnt bu dnemde, uluslararas bir sanat trafii de olumutur. renci, sanat, teknisyen, baskc, koleksiyoncu birlikteliinde bir eitim, uygulama ve deneyim dei tokuu yaanmtr.4

Pop Arta gre popler bir kltrn klielemi formlarnn, ayn zamanda aknlk ve ironik bir mesafe koymann da ifade edildii sanatsal bir eylem iinde ilenmesi sz konusudur. Genelde tketim maddesi ve toplumun elence gereksinimine olduka olumlu bir tavrla yaklayordu. Reklmlarn resim dnyalar abartl biimde gsteriliyordu.5

Yakn gemie baktmzda grafik retiminde yeni bir aktif dneme girildii grlr. 1990l yllarda 70li yllarn grafik piyasasndaki durgunluk almaya balamtr. Fotoraf sanat, yeni retilen sanat trleri, medya adna yaplan gelimeler grafik zerinde etkili olmutur. Bu gn birok sanatnn eserinde gerek hacmi gerekse teknik incelikleri asndan bask, resim ve heykelle yarr hale gelmitir.

Yksek kaliteli ve snrl sayda retilen orijinal grafik bask almalarnn itibarnn artmas ve bu tr almalara daha youn bir ilginin gsterilmeye balanmas 1989da Mnster Vestfalyada Atelier Limited'in kurulmasnn yolunu amtr.

Sz konusu grafik almalar, snrl sayda baslmakta, saynn 100n altnda tutulduu bu basklarda, bask formunu sanatlar bizzat hazrlamakta ve fiyatlarn dk tutulmasyla koleksiyonculara, kolayca orijinal eser elde etme olana sunulmaktadr. Burada, en gelimi bask teknikleriyle byk bir sanatsal ifade gcnn bir araya getirildii eserler iin sz konusudur.6

Gnmz basksn, yaratc alma ve sanatsal el becerisinin birlemesinden oluan zgn grafik sanat olarak grmekteyiz. Bask, resimden farkl olarak; almada
4 5

Anadolu niversitesi, Anadolu Sanat Dergisi, a. g. e s: 83. Sergi, "70'li Yllarn Alman Grafik Sanat", 04.11.1996, Alman Kltr Merkezi, Ankara, s. 2. 6 Zeitgnssische Druckgrafik (1999). "Gerek Soyutlama Arasnda ada Grafik Bask", Munster Yksek Okulu, Tasarm Blm,

24
dzeltmelerin yapld, iinden beenilen rneklerin seildii, bask bitinceye kadar devam eden sre olduu grlmtr.

Resmin paralar, mutlaka btnle iliki iinde grlmelidir. zlenen yol gzde canlandrlarak, meknn nerede ald, gr nerede engelledii fark edilmelidir. Duyarllk insann iinde hayat bulmal, figrlerin olanaklar fark edilmeli, durum yaanmal, resmin iinden szlerek, arkasna geilip, orada kalnarak, damakta kmsemenin ve umudun tad kalmaldr. Gzlemenin younluu elden braklmamal, nk yepyeni, artc olanaklar doabilir. Bildik bir resim yabanc hale gelir, bilinmeyen tandk olur. Anlalmaya dikkat edilmelidir. Anlalmam olan her ey, heyecansz renklerin ardnda pusudadr. Byc her an ortaya kabilir.7

Yukardaki bu szler Michael Werner Galerisinin 1982 tarihli katolounda yaynlanmtr. Mnsterli sanat ve retim grevlisi Wolfgang Troschkenin hem bask hem de resimleri iin yukardaki bu szleri geerlilik tar. nk akademik eitimle sanat, kendin de ok gzel birletirmitir. Troschke, ne kendi kafasndakini yapm, ne de akademik alanda ondan bekleneni yapma tuzana dmtr. Ayrca almalarnda keyfilie kaan, arm gcn krelten, duygu ve dncelerin zgr akn engelleyen bir tutumdan uzak durmutur.

Traschke artc eler kullanmtr. Bunlar iinden geldii gibi izgisel ve lekesel tarzlarla almtr. Beklenmeyenin birdenbire grnr hale gelmesiyle yeniden keifler ortaya kar. nk u andaki grme tarz eskiye gre farkldr. evre koullar da farkldr ve grmeyi etkiler. Ksacas Traschkenin sanat kurgulanm, tasarlanm bir sanat deil, bilakis insan dnceye iten bir sanattr. Bu anlay gnmzdeki resim ve bask uygulamalarnda dier sanatlar tarafndan farkl yorumlarla uyguladklar grlmtr.

Zeitgenssische, Druckgrafik, a. g. e.

25

Resim 15- Rolf Escher, 1982: Camera Oxford, 31 x 20 cm,

Yine gndelik kullanlan malzemeler ve hi yabanc olmadmz nesneleri, i mekna yerletiren Alman sanat Rolf Escherin (res. : 15) kulland malzemeler, masa, birka sandalye, bavul ve konsollardr. Bu sradan malzemelerle, resimlerinde ykler oluturabilmi, hatta malzeme hakknda da bilgi verilmi. Sanat ayn zamanda reticiye ve kullancya iaret etmi. nsan bu resimlerde sakl olan ykleri ve yklerde yaayan insanlar merak etmiti. Bylece sanat amacna ulamt.

Eer grafik bask ortamnda alan, sanatsal faaliyetlerle bask srecinin salad olanaklar bir arada kullanan ve zgn sanatsal ifadelerini oluturan birka byk isim olmasayd, bask bugn de resmi aynen kopyalamak iin kullanlyor olabilirdi.

26
Gnmzde yakn gravr sanatlarnn dncelerini farkl anlatm biimleriyle, deiik aralar kullanarak almalarnda grlebilir. Setikleri konularda farkldr. rnein gndelik hayat, toplumdaki bir takm olumsuz olaylara gndermeler ya da belirli tabularn yklmas iin gsterdikleri abalar gibi daha sralanabilinir. El becerisi ile bask her zaman bir anlatm arac olmutur. Bu gerek izgiyle gerekse renklerle izleyiciye sunulmutur. Sanatn geleneksel gnmzdeki gelimesi bienaller de aka grlmtr. Nitekim 4. Avrupa Bienali de, Avrupa'daki kltrel kiiliin toplam abasndan oluur. 2 ayr politik bloka ayrlm kta hakknda bahsetmek kolay deildir. Buna ramen Avrupa'daki kltr durumlar kaltmsal gcn arkasndan grlm. atmalar, kartlklar bu balamda yer alm.

II. Dnya Savandan sonra Avrupa ideolojik, ekonomik, asgari blmlere ayrlmtr. Bat Avrupa ok abuk yeniden geliirken Dou ve Orta Avrupa lkelerinde (Stalinism dnceyi savunan: Sertlik ve milliyetilik ar hkimiyeti, komnizmin mutlak hkimiyeti) kltr ve diktatrlk yeniden yer bulmutur. Bu gnk Orta Avrupa'daki sanatlarn biimsellemesinde hl bu kltrn etkileri vardr. Avrupa sanat zel bir ynde ilerlerken toplumsal ve insanlk problemlerini de ele almaktadr. Almanya'daki sanat ortamnn ekol ynleri klasik natralizmden, ekspresyonizme, post srrealizme inac yaklam sz konusudur. Dou Almanya'da ise sadece natralist ekolden izgi ekspresifine kadar hafif imaj sz konusudur. Bienal yaplrken 1980'li yllardan itibaren izgisel grafik eserlerin ktadaki toplam grafiksel izimleri belgelemek, ekollerine gre gstermenin gerekli olduuna inanmlardr. Grafik ise, sunum amalarnda zgrdr ve kesinlikle belirli bir oluum sz konusudur. Bienal yaplrken el becerisinin varlnn kantlanmasnn gerekli olduu syleniyor. Ktalardan gelen grafiksel almalarn ounluu kesinlikle snrlandrlmamtr.

Avrupa sanatnn iinde, ok eitli eilimlerin biimlenmesi, toplumsallk, sanatlarn yaaylar, sanatlarn evreleri, dnyann yeniden yorumlanmas yer almtr. Yeni eilimlerin periyodik olarak devam etmesi, bireyselliin n plana kmas, kategorilerin snrlanmas, uzmanlamas sylenebilmitir.

27
Bu bienal kapsamnda birer lkenin almalarnn yer aldn grebiliriz. Tema ve stil olarak frsatlarn verildii bu sergide lke koleksiyonlarn, ulusal biimlenmenin ortaya kt grlmtr.

Dou lkeleri ekonomik, politik, ideolojik, askeri gcne kar sanatlarn sanatsal ifadelerini grmek mmkndr. Karlkl kltrel ilikilerde sanatn snrlarnn kaldrldn ve geniletildiini yumuatldn grlm. Bu balamda ekspresif realizm izim ifadelerini de grlebilmitir.

Avusturya sanatnda ise ierik olarak modern ve gnmze yakn izimler var. Geleneksel ekspresyonizm ile tam anlamyla klasik modern ve bunun son ifadesi kendiliinden boya resmi ierisinde bulabiliriz. Bat Almanya'daki sanat ortam bununla birlikte ok ynl sanat ifadeleri, natralist stil imajlar agresif entelektel biimleri ifade etmitir.

Fransa'daki Paris ekolnn efsanevi 17 Atlyesinden ekspresif almalar eski sanatlardan Lapicque, daha sonraki ekspresif almalar ise Massqejier, Rebeyrolle, Chevalier, Dewe, Chevalier ve Floch yapmtr.

spanyol sanatlar tarihsel sre ierisinde soyut mimari, inac almalar ile n plana kmlardr. Klasik moderne oradan Pop-arta ok eitli scak renkli resim peyzajlar grlm. spanyollarda ok renkli, renk ve k ztlklar, kiisellikleri ortaya karmlardr.

28
2.2. TRKYE DE GRAVR (UKUR BASKI) SANATININ TARH

Trkiye topraklarnda ilk grlen gravr basklar seyyahlar ve sanatlar tarafndan 15. yzyl Osmanl dneminde yaplmtr. Resim yoluyla gravr yntemlerine bavurarak grdklerini tespit etme, belgeleme ve tantm amac ile uygulanmtr.

stanbul grnts, antlar, camiler, sokaklar, limanlar; birok sanatnn gravrlerinin konusunu tekil etmitir. 17. yzyl Osmanl gravrleri Cornelis Van Bruyn, Bartlett, Tomas Allom tarafndan yaplm olup o gnn tarihsel dokusunu gnmze kadar tayan belge niteliinde teye gidememitir.

Trkiye de zgn bask resim sanat, kda yaz ve resim basabilme tekniklerinin kullanlmas ile zgn bask resimlerin de baslmas iin ilk adm atlm oldu. stanbulda yksek bask tekniiyle ilk kitap 1493te Yahudi yazsyla baslmtr. lk Trke kitap ise Arap harfleriyle 1729 ylnda brahim Mteferrika tarafndan baslmtr. brahim Mteferrikann 1730 ylnda bast Tarihi Hindi Garbi isimli kitab ile resim basma tekniinin stanbulda uyguland kantlanmtr. Turan,(1980:153 ). Nurullah ve

Ktip elebinin Cihannma adl kitabndaki haritalar da brahim Mteferrika tarafndan ukur bask tekniiyle bakr kalptan baslmtr. Fakat 1730 ylnda brahim Mteferrika tarafndan balatlan resim kalb yapabilme ise zgn bask sanatnn oluumunu balatamamtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda, Yavuz ve Hamidiye zrhllarnn resimleri inko zerine elle izilmi kalplardan ofset teknii ile renkli baslan ilk rneklerdir. Evlere, kahvehanelere aslan bu resimlerde bask resim asma gelenei balamtr.

29
2.2.1.Gzel Sanatlar Akademisi Sanayi Nefise Mektebi

Gzel Sanatlar Akademisi Sanayi Nefise Mektebi 1882de Gravrclk (Hakkklk) blmnn almas dnlmt. On yllk aradan sonra 1892 ylnda Fransadan gelen Stonislas Arthur Napier tarafndan eitime balanlmtr. Kuruluundan be yl sonra Napier ayrlm yerine Nesim Efendi getirilmitir. Bu blmde 30 yl retim yaplm fakat sanat kmamtr.

Osman Hamdi Bey tarafndan kurulan Sanayii Nefise Mektebinde gravr blm kalp oyma tekniini reten bir atlye olmaktan teye gidememitir. Sanayi Nefise Mektebi daha sonra Gzel Sanatlar Akademisi olmutur. Cumhuriyetin ilk yllarnda yurtdna eitime gnderilen sanatlar tablo resmine yneldikleri iin zgn bask ile ilgilenen sanatlara rastlanamamtr.

1937de Fransz Leopold Levy Resim Blm Bakanln stlenir. Levy kendisi de bask resim yapar ve bask resim atlyesi sorumluluu Sabri Berkele verilir. Bylece akademi de ilk kez zgn bask yaplacak bir atlye alr.1948de Akademi yangnna kadar Atlye almalar yaplamamtr.

Bugn elimizde Mazhar-Olgun-Mesad Melih, Mmtaz Yener, Fethi Karaka, Avni Arba, Kemal ncesu, Selim Turan Ferruh Baaa, Nur yem, Neet Gnal imzal basklar bulunmaktadr. Bunlarn devam gelmemekle birlikte, ilk bask sanat rnleri olmalar asndan nem verilmitir.

1960 yllarnda atlyelerde yeniden allmaya balanmtr.

2.2.2.Gazi resim enstitsn Resim-i blm

Gazi resim enstitsn Resim-i blm ise 19321933 retim ylnda almtr.

Malik Aksel ve Refik Epikmann retmen olarak burada grev aldklarn Grafik, yaz ve tasarm dersleri, Almanyada Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek

30
Okullarnda renim grm Hayrullah rs, inasi Barutu, Sait ve Ferit Apaya verilir. Blmden baarl Linol basklar kmtr. Nurullah ve Turan,(1980:159 ). Fakat bu okuldan kan renciler retmen olarak yurdun deiik yerlerine atandklar iin bu gittikleri yerlerde almalarn srdremeyerek unutulmulardr. . simleri kalanlardan ise Cemal Bingl, Hasan Kavruk, Selahattin Taran ve smail Altnok ilk mezunlardandr. Sonraki mezunlardan Ferit Apa, Mustafa Asler, Nevzat Akaral, Adnan Turan: Muammer Bakr ve Mride melidir. Mustafa Aslerin 1957de Stutgartta at ilk kiisel sergisi, 1959da Viyana ve stanbulda at sergiler lkemizin ilk zgn bask sanat sergisini amlardr.

2.2.3.Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksekokulu

1957de stanbulda Gzel Sanatlar alannda nc bir yksek retim kurumu, Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksekokulu almtr Okul, dnemin en ileri Avrupa Okullarn rnek alm, Trkiye ve Almanyadan seilen sanat retmenlerle allmtr. Mustafa Asler Almanyadan dnnde burada almaya balam ve Onun giriimi ile 1960ta zgn bask atlyesi almtr. Bask presinin biri Akademide dieri Aliye Bergerde bulunuyordu. Okuldaki bu atlye okul d sanatlarnn da almalarna akt. Bedri Rahmi Eybolu, Aliye Berger, Cihat Burak gibi sanatlarn burada altklar biliniyor. Bu atlye 1960 sonras bask sanatnn gelimesinde etkili olmutur.

Ayn yllarda Devlet Gzel Sanatlar Akademisinde de Prof. Dr. Sabri Berkel'in ynettii atlye almalara yeniden balar. Sabri Berkele Fethi Kayaalp yardmc olarak atanr. zgn bask sanatnn ikinci merkezi burasdr. nc merkez ise Ankarada Gazi Eitim Enstits olmutur. Nevzat Akoral ve Muammer Bakrn giriimi ile ukur basklar yaplmtr.

stanbul Atatrk Eitim Enstits ile zmir Buca Eitim Enstits Resim blmlerinde de almalar yaplm ancak bask sanat asndan merkez durumuna gelememilerdir.

31
Trk ulusu dini inanlar nedeniyle resim sanatnda kendini anlatamam kendini resimle anlatma zlemi ekmitir. te bu zlem birikimi bask resimlere yansmtr. Bu nedenle figratif anlatmcln, esel biimciliin ve deneyimciliin nne getiini grlebilmitir.

2.2.4.Kurumlar arasndaki farkl oluumlar ve gravr sanatndaki deiimler

Gzel Sanatlar Akademisinin 100. Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulunun 25. ylnda Akademi Mimar Sinan niversitesi adn ald ve Mimarlk dndaki sanat dallar Gzel Sanatlar Fakltesi ad altnda topland. Tatbiki Gzel Sanatlar Y. Okulu ise Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi oldu. Nurullah ve Turan,(1980:161 ). Yeni kanunlarla her niversitede bir Gzel Sanatlar Fakltesi

kurulmas, bylece sanatmzda yeni atlmlar hedeflenmitir.

Ayrca bugn 25 ten fazla sanat zel atlyeleri kurmu durumdadrlar. Trk sanatlar ada ileri dzeyde zgn bask resim rnleri ile uluslar aras sergilere katlabilmekte dler alabilmektedir. Bu gen sanat dal resim sanatmz iinde ki yerini hak ederek almtr.

2.2.2.1.Gravr farkllklar

tekniini

uygulayan

sanatlar

arasndaki

yorumsal

Trkiye de gravr bask teknii uygulayan sanatlar arasnda ki yorumsal farkllklar gz nne alrsak u ekilde yorumlanabilir;

ocuksu Anlatmc Yorumcular Ds Gerek tesi Yorumcular Biimsel Kurgucular Konu-Biim Yorumcular Doku-Biim kilemcileri Non-Figratifler Figratif anlatmclar

32
ocuksu Anlatmc Yorumcular: Cihat Burak, (res. :16) Aliye Berger, (res.

:17) Berna Toreman, Filiz zayten, Gl Dermann resimlerinin ortak yan ocuksu iten anlatmlardr.

Resim 16 Cihat Burak, Dev Yarasa. 30x39cm.Siyah beyaz gravr zerine suluboya guaj

Cihat Burak; yaptlarnda yozlaan deerlere eletirisel ve mizah duygusuyla yaklamtr. Gnlk yaam sahnelerini anlara balayarak, gerekleri fantastik bir kurgu iinde ele ald bilinen; tandk nesneleri bir d dnyasnn yaratklarna dntrdn dev yarasa isimli gravrnde aka anlalmtr.

Cihat Burak nceleri naif sanatlar arasnda anlmasna neden olmu, iten ve kendine gvenli resim dilini zgn bask resminde srdrmektedir. Cihat Burak lkemizin naiflerinin veya bilinli-ocuksu Turan,(1980:170 ). ncs saylabilir. Nurullah ve

33

Resim 17- Aliye Berger, isimsiz 15 x25cm Aliye Berger; yaptlarnda konu olarak insan, ilk bakta nemli gibi grnmeyen gnlk yaamn allm biimlerini, stanbulun eitli kelerinden grntleri ele alm ve bunlar kimi zaman gerek, kimi zaman da fantastik grnmler iinde, kendine zg lirik bir davurumcu anlayyla yanstmtr.

Ds Gerek tesi Yorumcular: Ergin nan, (res. : 18) Erol Dene, (res. :

19) Uur stnkaya, Alaattin Aksoy ve Sabiha Eren gnln ds anlatml resimleri ortak ynlerdir. Bir ksm ds soyutlama, bir ksm daha gereki ve iirsel ynyle ayrlmtr.

Ergin nan'n sanatna ilikin bu aamalarnda, dier almalarda olduu gibi, konunun bir sistem, bir dzen ve bir plan iinde gelimesine zen gsterirdi. Nereden balamal sorusu, nan'n yeteneini biimlendiren yaamnn kronolojik ak iinde belirlendi. Yaad sanatsal evreler ve yaam srecini belirleyen toplumsal olgular iindeki konumunun aknda gelien sanat kimliinin belirlenmesine nesnel bir yaklamla tank olunmaya allm.

34

Resim 18 -Ergin nan, 1997: dalama-aquatint and etching, 40 x 50

Figrlerinde bcekler, hat yazlar ve mektuplar; duygularla alglanabilen eylerle deerek resimsel bir anlatm dili olmutur. Ergin nann yaptlarnda gzle grlebilen biimler ve simgeler, sanat tarihi iinde, teknik adan nemli bir yer alm.

Resim 19- Erol Dene,dalama-aquatint and etching

27 x 20 cm

35
Erol Dene; Fantastik ekoln ilk Trk temsilcisidir. Avrupa sanatn kopya etmekten uzak, kendi benlii ile alan Trk ressam Erol Denein basklar, birbiri ile kyaslanamayacak kadar gzeldir. Resimlerin de Soyut anlatm dili olduu halde, fantastik bir karakter tayan Erolun bask resimlerinde figr n plana kmtr.

Biimsel Kurgucular: Mride meli, (res. : 20) Sleyman Saim Tekcan,

(res.: 21) Hseyin Bilgin kurguda geometrik dzeyde bir biimcilie nem vermilerdir. Bu kurguda zgn motif yorumlarn yerletirerek ayr ayr anlatmlara ulamlardr.

Mride melinin gravr teknikleri kapsamnda younlaan almalar, bu trn lkemizde yaygnlamasna ve yeni kuaklarn bu ynde etkinlik gstermelerine yol ac bir ilev tar. Soyut dzen emalar iinde; insan figr, onun renkli ve siyahbeyaz basklarnda temel e olduu grlmtr.

Resim 20- Mride meli,Kuru Bir Aacn Glgesinde"47x70 Cm. Gravr

36
Mride meli Sanatn gravr tekniinin verdii olanaklar dorultusunda Anadoluda yer alan eitli kltrlerin yorumu ile ada dncenin bir sentezi olarak yorumlamtr.

Resim 21- Sleyman Saim Tekcan, 1979: Atlar ve Hatlar dkm teknii 70 x80

Sleyman Saim Tekcan: zgn bask tekniklerinin tm olanaklarn bir arada kullanan sanat, sv asidin metali eritmesiyle oluan organik ve akkan biimleri, yzeyde eitli derinlikte dzlemler yaratacak ve geni bir ton eitlemesiyle doku zenginliine olanak verecek biimde baskya aktarmtr. Siyah-beyaz basklarndaysa folklorik elerle HTT, SELUKLU ve OSMANLI sanatlarna zg eleri stilize ederek yalnlatrmtr.

Konu-Biim Yorumcular: Fevzi Karako, (res. : 22) Kadri zayten,

Mehmet zer resimlerinde biimi yorumlarken, biimin konuyla ilgili tad anlatm da arttran ortak zellikleri olduu grlmtr.

37

Resim 22- Fevzi Karako, 1995: Avdan Sonra - 32x25cm

Fevzi Karako: Osmanl minyatrlerinden esinlenerek yaptlarnda at ve atl figrlerine yer veren sanat, renk lekelerini, bu imgenin ritmik kurgusunu destekleyecek biimde kullanmtr. Karakota, imgelemsel etkinlik, kendine bir snr izip, o snr inde zgrce dolamaktan yana olmutur. Bu snr, ayn zamanda imgelemi sanatya zg Yapan bak asyla izilmi olan bir snrdr. izilen snrla, nesnelerin resimsel yorumu iin Saptanan anlatm (ifade) nitelii arasnda yakn bir iliki bulunmutur.

Doku-Biim kilemcileri: Mustafa Pilevneli, (res. : 23) smail Tremen,

Gndz Glm, Devrim Erbil (res. :24) resimlerinden biim ve motif dokularndan yararlanmlardr. Nesnelerden kan dokular resimsel soyutlukla btnlemitir.

38

Resim 23- Mustafa Pilevneli, 1984: asit oyma25x40

Mustafa Pilevneli: 1970lerde kt Anadolu gezilerinde eski uygarlklarn kltr mirasndan, halk sanatndan ve yrenin insanlarndan etkilenmi, bu etkilerden hareketle gerekletirdii kompozisyonlarnda doa grnmlerini, kylar, insanlar, aalar ve balklar byk bir canllk iinde betimlemitir.

Resim 24- Devrim Erbil "stanbul"34,5x29,5 cm

Devrim Erbil: Boya resimden zgn bask resme, deiik teknikleri deneyen ve sanat, bu deneyimlerin btnsel altnda gren Devrim Erbil'in "Anadolu eitlemeleri" ad altnda, ortak bir kompozisyon biiminin versiyonlarn yanstan

39
resimleri, yresel bir duyarln yzey dokusuna dayanan rnekleri olarak, Bedri Rahmi atlyesiyle balam olan bir etkinliin uzantlardr. Devrim Erbil, 1980'li yllardan sonra ayn dokuyu korumakla beraber, ku srleri ve ky izlenimlerinin k efektleri altnda titreen grntlerine arlk vererek yeni bir dnemi balatmtr.

Non-Figratifler: Sabri Berkel, kr Aysan, Halil Akdeniz in resimlerinde

geometrik ve ematik bir anlatm grlr. Adnan Turan ve Ferruh Baaa nn (res. : 25) resimleri daha ok lirik bir non-figratif anlaytadr. Yaln zel ise doal hukuku soyut biimlerle figrsz kurgular oluturmutur.

Ferruh Baaa: almalarnda genellikle nesnelerin gerekliini paralayarak, geometrik formlar araclyla grnenin ardndakini aktaran Baaa, zellikle 1980 ylndan sonra younlaan yeni araylarnn ardndan son dnem slubunu yanstan non figratizm ve geometrik soyutlamann derinliklerine ynelmitir. Geometrik dzen ve kesien izgilerin bal almalar, doadan esinlenerek yapt almalar soyutu eilimin en baarl rneklerini vermitir.

Resim 25- Ferruh Baaa, 2006 soyutlama 77 x 52. cm

40
Figr kaynakl soyutlama ile balayp kendi iinde geirdii evrimlerle soyut sanatn, geometrik soyut boyutunda almalarna devam eden sanat, sanat yaamnn her dneminde kavramlar zerinde dnmeyi ama edinmitir. Baaann, birbiri iine geen genlerin, birbirini yatay ve dikey olarak kesen izgilerinden oluan geometrik soyut kompozisyonlarnn dnda gvercin figr soyutlamalar da yaam boyu rettii almalar arasnda nemli bir yer almtr.

Figratif anlatmclar: Asm ler, zer Kaba, Ali Teoman Germaner (res.:

26) farkl kiisel yorumlara ulamlardr.

Resim 26- Ali Teoman Germaner, 2005: alo 53.5x79cm Gravr

ada sanatmzn nemli sanatlarndan biri olan Ali Teoman Germaner, 1960 ylnda Fransz hkmetinin, ona verdii bursla Paris e gitti. 19611965 yllar arasnda cole des Beaux-Arts'da bulundu. Ren Collamarini 'nin atlyesinde heykel ve W. S. Hayter' in atlyesinde gravr almt. Germaner desenlerinde ve gravr basklarnda 1970 sonrasnn konu olarak Zmrdankalar, Aloname desenlerinin uzants olarak ta 1980lerden beri srdrd ylan serileri yapmtr.

41
BLM III

3.1.GRAVR (UKUR BASKI) TEKNKLER

Resmedilen yaptn orijinalitesini ortaya koymada ve ayn zamanda oaltmada en uygun yntem olan metal gravr bask iin kullanlan plaka yzeyindeki ukur ksmlara boya ile doldurulmasna (intaglio) ad verilmitir. ntaglio szc talyanca kesmek, oymak anlamna gelen, madeni levha zerinde gerek asitle yedirerek (etching) gerekse bir aletle yaplan oyuntularn tmne: (ukur kaz) intaglio ad verilir. Gln ve Fidan, (1989:8- 20).

Bu iki teknikte de levha yzeyinde oluturulan izgi ve oyuntular, bask yapmnda mrekkeple doluturulur: mrekkep ukur ve izgilerde kalacak ekilde, levha iyice temizlenir. Levha, silindirli bask veya kuvvetli basnla slatlm kda basldnda, yumuam olan kt levhann ukur ksmlarna girerek orada bulunan mrekkebi alr.

oaltma yntemiyle yaplan basklarda ve bask kalb olarak kullanlan madeni levhalarn oyulmasnda bavurulan teknikler unlardr.

3.1.1.Kuru Kaz Teknikleri

Kuru kaz: Metal plaka yzeyine eitli oyucu, kazc, yrtc ve ezici elik aletlerle direkt olarak yaplan ilemlerin tmnn ortak addr. 820). Gln v.d. (1989:

3.1.1.1. Kuru kazma tekniinde kullanlan ara gereler

Kuru kaz tekniklerinde metal yzeyinde almak iin kullanlacak ara gerelerin tekniklere gre farkllklar gsterir.

42
3.1.1.1.1 elik kalem (Burin)

elik ulu kalemlerle Metal levhann stn oyacamzdan elde edilen izgi elik kalemin kestii yerler negatiftir. Burin ise: elik malzemeden imal edilmi olup, ular, kare, paralel kenar, yuvarlak ve oval kesitlerden oluur. Sap ksm dz veya 30 derecelik bir a ile yukar dnktr. U kesitleri ise genellikle; 10,30,45ve 60 derecelik alarla meyildendirler. Gln v.d. (1989: 21). elik kalemin birka eidi vardr. ounda gvdenin st ksm dz oval biimlere sahiptir. Bu tip elik kalemler yaplmas istenen izgi ve dokulara gre seilip kullanlr. Adlarn ularn zelliinden alan bu kalemlerin yalnzca ular bilenir.

Tablo 1- elik kalem (Burin) rnekleri a) elik kalem (burin) baklava veya kare ulu.

b) Oval ulu elik kalem

c) Keli elik kalem

d)Yuvarlak ulu elik kalem (scorper)

e) ok ulu elik kalem, iki, ve drt izgiyi ayn anda parelel olarak izen eitleri vardr.

43
3.1.1.1.2 Kuru u (Dry point)

elik safir veya elmas cinsinden sivri bir ucun tahta veya madeni bir gvdeye yerletirilmesiyle yaplabilir. Teknolojinin gelimesiyle gnmzde eitli modellerde t kalem bulunur.

t. 2- Kuru u (Dry point) rnekleri

3.1.1.1.3. Mskala (Burnisher)

Mskala, levha zerindeki istenmeyen hafif izgileri ezerek silmee ve przl yzeyleri parlatmaya yarar. Sivri ucu hafife yukar doru kalkk, gvde kesiti oval olan elik bir alettir. Silme srasnda srtnmeyi kolaylatrmak iin, silinmesi istenen ksm makine ya ile yalanr. Aletin uca yakn yuvarlak karn, itme hareketi ile silme ilemi yapar.

44

t. 3- Mskala (Burnisher) rnekleri

3.1.1.1.4. Syrc (Seraper)

Syrc, kenarlar keskin, u ksmna doru sivrileen ve kesiti gen olan elik bir alettir. Genellikle yzeylerinin ortasnda oyuklar vardr. lkemizde raspa ad ile tannr. Syrc, levha yzeyinde, elik kalemin izgi bitimine brakt apaklarn alnmasnda, istenmeyen izgileri syrarak yok etmede, kullanlr.

t. 4- Syrc (Seraper) rnekleri

3.1.1.1.5.Dili bak (Wiegeesen) Kuru leke kaz ( mezzotint ) tekniinde kullanlan ahap sapl, yumuak bir eimle keskinletirilmi kavisli az, birbirine yakn yiv ve setlerden oluan bir baktr

Dili bak, metal plaka yzeyine bastrlarak saa ve sola sallandnda yzeyde ince noktacklar dizisi brakr.

45
t. 5- Dili bak (Wiegeesen) rnei

3.1.1.1.6. Dili kalemler (Roultt)

Dili kalemler ise: zeri nokta,

dikey ve apraz izgilerle oluturulmu,

ekseninden geen sapa monte edilmi, kolay dner bir silindirdir. Metal levha yzeyinde oluturduu dokular kalem ii grntsn hissettirir. Dili kalemler silindirik ve konik formda olanlar da vardr.

t. 6-Dili kalemler (Roultt) rnekleri

3.1.1.1.7. engel u (Drowtool)

. Kvrk olan keskin ucu, ekme hareketi ile levha yzeyini kazmaya yarar. Levha kesme ileminde kullanld gibi rastlantsal izgilerin dier bir deyile denetimi olanaksz izgiler iinde kullanlr.

46
3.1.1.1.8. Tel fra

nce ve yumuak metal tellerden yaplm olmaldr.Metal levha yzeyinde ki oyuk ksmlarda biriken apak ve kirlerin temizlenmesinde kullanlr.

3.1.1.1.9. Ee

Levha kesildikten sonra kenarnda kalan apaklar temizlemek iin kullanlr. nce dili olmaldr.

3.1.1.1.10. Elektrikli motorlar

Sanatnn rahatlkla kullanabilecei elektrikli aralar, kuyumcu ve kalplarn kulland spiral frezeleri intaglio ( ukur bask ) tekniklerin de metal levha zerine istenen almay rahatlkla uygulanr.

t. 7- Elektrikli motor rnekleri

47
Bu motorlarn mandrenlerine ve pyasemenlerine inceden kalna farkl

numaralarda retilmi eitli oyma ular taklarak, sanatnn metal levha zerinde daha deiik dokular, temiz izgiler ve deneysel almalarnda etkili olur.

Bu motorlardan tepkimeli olanlar, metal plaka yzeyinde noktacklardan oluan dokular meydana getirirler.

Dner motorlara ( matkap ) , matkap ucu raspa, klavuz spiral ta ve yuvarlak tel fralar taklrken tepkimeli motorlara sadece kazyc ve kesici ular taklr. Elde etmek Ayrca dner motorlara ya keesi 8 polisaj keesi 9 taklarak metal plakann yzeyini parlatmak mmkndr. Bu aralar daha ok kark teknikler iinde kullanlmas daha olumlu sonular verir.

3.1.1.1.11. Metal levhalar

Metal gravrde zellikle ukur (intaglio) baskda en ok inko, bakr, alminyum levhalar kullanlr. inko ilenmesi kolay olduu iin kalp olarak tercih edilir.

Bakr levha: Kuru kaz ve slak kaz tekniklerine uygun olmalar nedeniyle, bakr levhalar, sanatlar tarafndan en ok aranan malzemelerdir. Bakr kolay ilenebilirlii ve yksek bask kalitesinden dolay tercih edilir.

inko levha: inko levhalar, molekler yaplarndan dolay kuru u ve elik kalem gibi aralarn kullanlmasna elverili deildir. O yzden kalbn yzeyine mum, gres ya, inceltilmi katran srlp konmaldr. inko levhalar ucuz ve asit iinde abuk yenmesiyle ok renkli bask yapan sanatlar tarafndan tercih edilir.

Metal levhalar sanatnn almak istedii boyutlarda olmayabilir. Bu nedenle metal levhalar engel u, elik kalem ya da giyotinle kesilmelidir.

engel ula kesmek: Kesilmek istenen metal levha nce kesilecek yerinden izilir. Metal bir cetvel, levhann kesilecek ksm zerine konur. Her iki ucundan

48
ikence aletleri ile masa kenarna sktrlr. engel u, cetvel paralelinde ve levhann uzak ucundan balamak zere bastrlarak ekilir. Kesme ilemine girilir. Kesme srasnda levhadan engel ucun hareketi boyunca ince bir tala kalkar 1012 kere denenir( Bu ilem levha kalnlnn yarsna kadar derinleene dek srdrlr).Levhay ters evirip derin oyulmu izgiyi ters evirerek masann keskin tarafna getirilerek levha aa yukar yaplarak ikiye ayrlmas salanr.

elik kalemle kesmek: elik kalem de engel ula yaplan uygulama aamalar birbirine yakndr. Kesilecek levha boyunca ayn izgi zerinden birka kez geirdiimizde elik kalemin oyduu derinlik, plaka kalnlnn yarsn bulur. engel ula kesme ynteminde olduu gibi levha ters evrilerek levha ikiye ayrlr.

t. 8- Metal plakann elik kalemle kesilmesi

49
Giyotinle kesmek: Metal levha giyotinle kesmek daha dorudur. Levha kenarlar przsz ve gnyeli kesildiini grlr. Giyotinle levha kesmek iin: giyotinin tablasna levha yerletirilir. Levha istenen llerde kesilir.

Metal levhann dzgn olmayan ekillerde kesilmesi: Sanat metali dzgn olmayan ekillerde keserek deneysel bask almalarnda uygulayabilir. Metal levhay kesmeden nce desen izilir. Metal levhay kesmek iin: metal el makas (ince plakalar iin ) fazla kesilmesinde kl testeresi kullanlabilir. Kark ekillerin kesilmesinde kl testeresi kullanlmaldr. Dekupe edilmek istenen ekil kalem ile plaka zerine izilir. izgiler hassasiyetle takip edilerek kl testeresi yardmyla kesilir. Ancak izgiler plaka kenaryla birlemeyip plakann iinde kalyor ise plakann iinde bir yer delinip testere buradan geilerek kesme ilemi gerekletirilir.

Nitrik asit aracl ile Dzgn olmayan ekillerin kenarlarnn ptrl yaplabilir. Plaka yzeyi asfalt lak ile rtlr ve metal bir u ile istenen ekil, lak syrlarak izilir. Kesilerek ekil belirlendikten sonra plaka asit banyosuna yatrlr. ya da drt lek su, bir lek nitrik asit tarafndan izgi boyunca keltilerek istenen ekil kesilmi olur. Levha iki saat sre sonunda asit tarafndan yenmek suretiyle istenilen ekil elde edilmi olunur. Elde edilen levhann entikleri syrc veya trp ile dzeltilebilir.

Metal levhann kanallarnn pahlandrlmas: Levha kenar, bask kdn ve keeyi yrtmamas iin kalbn kenarlar da doru meyilli olarak pahlanr. Metal levha ilk ce ikenceye sktrlr. Levhamz sktrrken ikenceye dikkat edilmelidir. Levhamz zedelenebilir. kence ve metal levha arasna bez konarak korunabilir. Pahlama iin ee gerekir. Kalb pahlamak iin ee ile kenarlarndaki trtrl yerler temizlenir. Daha sonra zmpara kd ve burnister ile pahlamada plakay dzeltmek iin kullanlr. Kalp kenarlarnn ular sivri olduu zaman o ksmlar hemen yuvarlatlmaldr.

50
t. 9- Metal plakann kanallarnn pahlandrlmas

Metal plakann yzeyinin temizlenmesi: Madeni levhalar satn alndklarnda zerlerinde bulunan koruyucu ya iyice temizlenmelidir. Amonyak veya sirke, bu ilemi kolaylkla gerekletirir. Levha zerine konan bir kak tebeir tozu, sirke, mavi ispirto ile bulama yaplr ve levha yzeyi bu bulamala iyice silinir. Temizleme iin bu malzemeler bulunmazsa levha asetik asit ya da bir l nitrik asit ve on iki l su karm ile yaplm zayf asit banyosuna yatrlr. Bu ilemde levha ya ile birlikte biraz parlakln kaybedebilir. Levhann yadan iyice arnp arnmadn anlamak iin su ile deney yaplr. Su levha zerinden akarken iri damlalar oluturarak akyorsa, yan iyice temizlenmedii anlalr ve ayn ilem tekrarlanr. Temizlik yapldktan sonra levha ktla silinir ve kurutulur.

Levha yzeyinde ezilme ve izilmeler var ise nce 400 nr. Sonra 600 nr. le zmparalanmaldr. Zmparalama ilemi yatay ve dikey olmak zere iki ynde sk hareketlerle yaplr. Daha sonra su ile ayran kvamnda kartrlm tebeir svs, plaka yzeyine dklerek bir bez yardm ile sv grileip svanana kadar yzey ovulur. Bu vastayla plakann hem ya, hem de zmparann yzeyde brakt metal tozlar temizlemi olur. Bu ilemden sonra plakann yzeyi su ile ykanr. Levha yzeyinin

51
yadan arnp arnmadn anlamak iin, plaka akan suyun altnda tutulur. Su plaka yzeyinden akarken iri damlalar oluturarak akyor ise yan iyice temizlenmedii anlalr. Tebeirli sv ile silme ilemi ayn ekilde yinelenir. Temizlik yapldktan sonra plaka, iici bir kt ile veya stlarak kurutulmaldr. Aksi takdirde plakann yzeyi okside olur.

t. 10- Metal plakann yzeyinin temizlenmesi

Bir kak tebeir tozu, sirke, mavi ispirto ile bulama yaparak parlatlr. Parlatlan Bir kak tebeir tozu, sirke, mavi ispirto ile bulama yaparak parlatlr. Parlatlan levhalarn yzeylerinin koruyucu lak iyi tutmas iin levhalar % 5 nitrik asit ile hazrlanan asit banyosuna atlr. Birka saniye tutulup levha su ile temizlenir. Bakr levha iin l slfrik asit (H2SO4) ve l su bileimi ya da 16 orannda nitrik asit ve su kullanlarak levha temizlenir. Daha sonra su ile alkalanr.

52
Plaka yzeyi parlatlmak isteniyorsa, Trablus ta, tozu veya st kmr tozu kullanlr. Daha ok parlak yzey elde edilmek istenir ise parlatc kaol veya gm tozu ile ovulur. ok titiz almalar iin ya keesi ile plaka yzeyi polisaj yaplarak daha da parlak yzeyler elde etmek mmkndr.

3.1.2.elik kalem ile kaz teknii (burin)

eitli elik ulu kalemlerle metal levha yzeyinde, direkt kazma ileminde dzgn ve derin izgiler elde edilebilinir.Bu teknikte elde edilen izgiler temiz kenarl, net ve muntazamdr. elik kalemin ularnn zelliklerine gre deiik izgi deerleri alnabilir. elik kalemi levha yzeyinde dikletirerek derin ve kaln; levha yzeyine doru yatrarak da ince ve hafif izgiler elde edilir. Zor bir teknik olan elik kalem kazs ustalk ister. Uygulama amasnda bakr levha tercih edilmelidir. Bakrn oymaya uygun sertlii ve alamlar kuru kaz teknikleri iin tercih edilen metaldir. Bakrdan daha sert metal de kullanlabilir. inko ise kuru kaz teknikleri iin uygun deildir. Baz ksmlar sert baz ksmlar yumuaktr.

elik kalemle kaz yapmak kolay olmad gibi, metal levha zerine elik kalem tekniini srasyla yapmak gerekir: nk elik kalem kazs ile metal zerine istem d derin izgiler oyulursa sonuta bask kalitesini etkiler.

elik kalemin kontrol: Sap avu iinden geecek biimde, ba ve orta parmak arasnda tutulur. aret parma da plaka yzeyinde elde etmek istediimiz derinlie gre bastracak biimde kalem ucunun zerinde durur. Bu tutu kalemin tam kontrol edilmesini salar.

stenilen izgi derinliinin verilmesi: izgi yapm srasnda elik kalemin plakaya doru itildii kadar, plakada elik kaleme doru ekilmelidir. Sa el elik kalemi kullanrken, sol elde alem ucunun karsna gelmeyecek ekilde plakay yandan tutarak eik ve dairesel izgilerin kaznmasnda plakay evirir. Bylece izgilerin kaznmalar kalemin dn yerine plakann dn ile yaplmas izgilerin daha

53
dzgn olmasn salar. tme srasnda plakadan talalar kalkar, syrc ile alnmaldr. Oysa boya verme srasnda boyay tutar ve kd da yrtabilir.

Ayn yntem haval oyma kalemleri (madrenlerine )eitli elik ular taklarak metal levha zerinde de uygulanr. Haval oyma kalemleri sanatya eliyle g uygulamasna olanak kalmadan rahatlkla metal levha zerinde almasna kolaylk salar.

t. 11-elik kalem ile kaz teknii

3.1.3.ne kaz teknii (dry point)

Bu teknik bask sanatna yeni balayanlar iin en uygun tekniktir. Kuru u ad verilen sert ve sivri ineyi andran bir u kullanlr. Madeni levha yzeyine direkt kazma yntemiyle sert u, metali izgi boyunca iki yana yar. Sert ucun itmesi ile meydana gelen ylma levhaya boya verilince boyay tutar. Levha temizlendiinde sert ucun oluturduu apaklar belli miktarda boyay muhafaza eder. Levha basldnda eitli deerlerden oluan bir izgi elde edilmi olur. Burada nemli olan nokta baskda meydana gelen izgi elde edilmi olur. Burada nemli olan nokta, baskda meydana

54
gelen izgiyi ukurlarn deil, kenarlarndaki yntnn oluturduu deerlerdir. Levha yzeyine desen verirken ucun levhaya olan asnn deitirilmesi sonucunda izgi yapsnda zengin eitlemelere yol aar. Ayn ey elik kalem kazs iin de geerlidir.

t. 12- ne kaz teknii(dry point)

3.1.4.Kuru leke kaz teknii (mezotint) Baskda siyah tarz, inko plaka yzeyinden ziyade bakr levha zerinde uygulanmas daha olumlu sonular verir.

Baskda siyah kadife izlenimini veren zengin koyu alanlar elde etmek iin levha zerinde bol miktarda mrekkebin kalmasn salacak noktacklar, dili bak (mezzotint) aleti ile uygulanr. Bu nokta dizilerini meydana getiren dili ban ucunda birbirine yakn yiv ve setler bulunur. Alet dik tutulup bastrlarak ileri geri sallandnda, bak ucunda yiv ve setlerin bitimi ile oluan dilerin izi, noktacklar halinde bakr yzeyine yaylr. Nokta kenarlarnda oluan ynt zerrecikleri mrekkebi tutarak youn ve zengin koyu alanlar elde edilmesini salar. Bu teknikte bakr levha dili bak aleti ile nce belli bir ynde olmak zere sk nokta sralar ile kaplanr. Daha sonra zt ynde ikinci nokta rts levhay kaplar. Bu ilem dik, yatay, yan olmak zere deiik ynlerde sekiz kere tekrarlanr. Bylece levhann tm yzeyi ok sk nokta dokusu ile rtlm olur. Beyaz veya eitli tonlar elde etmek iin de syrc veya mskala yardm ile noktacklar yok edilir ya da hafifletilir. alma srasnda

55
stenmeden yok edilen noktacklar, dili makara ile tekrar konabilir. (1979: 21). Glbn,

Baa doksan derece aparat balanarak, kol zemine dayanmadan ilem aynen uygulanacak olursa, nokta tarama ilemi ok daha kolay ve yorulmadan yaplabilir

t. 13- Kuru leke kaz teknii(mezotint)

3.2.Asitle indirme teknikleri (etching)

Madeni levha zerindeki eitli verniklerin kaznp yrtlmasyla yaplan izgi ve dokularn asitler tarafndan kemirilerek oyulmas ilemine slak kaz denir. Bu ilemde madeni levha aside dayankl bir vernik veya asfaltla kaplanr. Kuruduktan sonra eitli sivri aletlerle desen levha zerine ilenerek verniin altndan kan madeni ksm asit banyosunda kemirtilir. ndirgeme ilemi tamamlandktan sonra levha yzeyi asfalt ve vernikten temizlenir sonra boya verme ilemine geilir.

56
lk bakta kolay gibi grnen slak kaz tekniinin o derece zordur ki, sanatlar kendi aratrma ve deneyleri ile bu teknie yeni boyutlar kazandrabilir. Bu ilem iin kullanlan malzemelerin her biri ayr etki vermeye yeterlidir. Bunun yannda deiik asitler, bu asitlerin kuvvet dereceleri, levhann asit iinde kalma sresi ve s dereceleri, desenin oluumunda deiikler yaratr. Btn bu olaslklara vernik eitlerinin, ara gerelerin verdii zellikler eklenirse, bu tekniin sanatya verdii sonsuz aratrma ola sklar salar.

3.2.1.Ara ve gereler

Kuru kaz tekniklerinde kullanlan ara ve gerelerin hemen hepsi asit ile indirme, teknik niteliklerine gre kullanlabilirler

3.2.1.1. ne kalem

Mandren ulu saplara taklm herhangi bir sivri elik u (gramofon inesi),sivri dili aletleri gibi t kalem olarak, levha zerine kaplanm olan vernii yrtp metali izgiler halinde ortaya karmaa yarar. Levha zerinde rahat ve devaml izgi yapabilmek iin bu ular krletilerek sivrilii krletilerek sivrilii giderilir. eitli baklar, jilet ve benzeri aletler, yaplarnn zelliine gre, levha zerindeki vernii kaldracandan teknik ynden desene byk katklar olur. Sanat, deneyleri sonucunda desenine uygun aralarn seimini yapar. Bu aletle oyulmu levhalarn elde edilen baskya izgisel dalama ad verilir.

3.2.1.2. Oval u (echoppe)

elik ucu eik ve oval kesitli bir kalemdir. Vernikli levhalar zerinde kullanlan bu kalem izlemini uyandrr. izim srasnda oval u parmaklarla evrilerek devaml izginin, inceli, kalnl oluumunu salar.

57
3.2.1.3.Fralar

eitli kalnlktaki fralar, verniklerin levha zerine yaylmasna ve Desenlerin izilmesine arac olur.

3.2.1.4.Lak merdaneleri

Kat ve yumuak lak plaka yzeyine yaymak iin yaplm olup, scaa kar dayankldr. 6 cm apnda,15 cm boyunda bir silindir zerine, yzeyi dzgn dri geirilmitir. Silindiri rahata dnebilecek biimde iki bandan kavrayan bir sapa monte edilmitir.

t. 14-Lak merdaneleri

3.2.1.5.Tozlama dolab(acuatinta dolab)

Tozlama dolabnn taban boyutlarnn 60 x 60 cm olmas idealdir. Ancak daha farkl boyutlarda da olabilir. Alt tabannn 8 cm yukarsna gen kesitli ubuklarn kesi yukar gelecek biimde sra sra yerletirilir. Plaka konacak yerin zerine plakann giri, kn engellemeyen ekilde bir kap yaplr. Dolabn demesine kg reine tozu veya asfalt tozu veya reine ile kartrlm asfalt tozu yaylr. Bu toz tanecikleri ya bir pskrtme aleti ile Altan pskrtlerek ya da tozlama dolab ters yz edilecek tozlarn her tarafa umasn salayacak biimde ina edilmelidir. (197930) Glbn,

58
3.2.1.6.Laklar

Metal levhay aside kar koruyacak olan rt eitleri vernik diye adlandrlr. Verniklerin ounluu balmumu, asfalt, reine karmndan oluurlar. Asfalt aside kar kuvvetli bir koruyucudur. Balmumu ise ok yumuak olduundan saf olarak kullanlmaz. En sert koruyucu olan reine, alkolde eritilip kullanabilirler. Bu malzemenin eitli llerde karm, en kullanl vernikleri meydana getirilir. Fidan(198931)

Kat lak Sv lak Saydam lak Yumuak lak (vernis maou) Asfalt lak Gomalak(sechel lak) ekerli lak(lift ground)

3.2.1.7.Asitler

Asitler ok tehlikeli malzemeler olduklarndan kullanm annda kullanmdan nce ve kullanmdan sonra ok dikkatli olmak gerekir

3.2.1.7.1.Nitrik asit

Asitler iinde en kuvvetli olan ve ok kullanlan nitrik asittir. Yedirme teknikleri iin saf nitrik asit kullanlmas gerekmez. Sanayide kullanlan kaba nitrik asit gravr levhalar iin uygun bir eriticidir. Deiik ilemler iin deiik karmlar hazrlanmaldr.

59
Levha kesme ileminde kullanlan kuvvetli asit: 1 l nitrik asit 4 l su nce izgiler ve tozlama (acqua tinta)teknii iin: 1 l nitrik asit 9 l su

3.2.1.8.Asit kuvvetleri

Asit banyosu iin en uygun malzeme 75 *60cm llerinde beyaz plastik malzemeden yaplan, fotoraflarn kulland kvetlerdir

3.2.2. Kat ile indirme teknii

Kalp halindeki lak, ince deriden yaplm plaka zerine yaylr. nce bir lak tabakas meydana getirilir. Lak, plakann her yerinde ayn oranlarda srlmelidir. Plaka ocaktan alnarak soumaya braklr. Plaka souyunca lak plaka yzeyine tutucu olarak yaplm olacaktr. Daha sonra plaka yzeyindeki lak sathn islendirme ilemine geilir. slendirme, plaka sathn siyahlatrarak izilecek resmi grnllr hale getirmesini salar. Ayrca lak sertliini istenen kvama getirip en ince hassas izgilerin izimi srasnda lakta krlmalarn olumasn nler. Asitlendirme srasnda asitin izgileri yeme derecesi daha grlr hale gelir. Glbn, (1979: 35).

slendirme: laklandrlm levhann islendirilecek yzeyinin yars darda kalacak ekilde raf zerine konur. Plakann insan boyu yksekliinden daha fazla ykseklikte olmas ii kolaylatrma asndan gereklidir . Plakann raftan dmesini

60
nlemek iin raf zerinde klan ksmn zerine arlk konur. Plakann aa bakan laklanm yar yz petrol lambas isi ile her tarafnda ayn oranda islendirilir. slendirme srasnda alev ile lakl yzey arasndaki aralk 5 cm olmaldr. Plakann islendirilen yar yz ocakta stlarak isin lakla birlemesi salanr. Istlan isli lak her tarafta saydam bir grn alnca ocaktan indirilip souk demir veya bir elik zerinde abuk soumas kolaylatrlr.

Plaka souduktan sonra is lakla tamamen birleecek ve tutucu bir hal alacaktr. Daha sonra plakann dier yar yz ayn ekilde islendirilir. nce srlm lak tabakas zeri iyi islendirilmi ise tabaka yar mat siyah bir grnm alr ki bu ideal olarak hazrlanm bir lak tabakasdr. eer islendirilmi ksmda donuk, gri siyah lekeler meydana gelmise lak fazla is alm ve yanmtr. Bu ksm asitleme srasnda asit tarafndan tamamen yenerek plaka yzeyinde siyah lekeler meydana getir. Bu durumda plaka laktan temizlenerek ilemler tekrarlanr. Bu teknikte de asitleme ilemi sv lak tekniinde olduu gibi uygulanr.

Sanat iin zahmetli olan bu teknik gnmzde kullanlmamaktadr. Onun yerine sanayide retilen asitlere dayanakl korucu laklar kullanlmaktadr

3.2.3. Sv lak ile indirme teknii

Sv lak her eit metal levha zerine uygulanabilir. Bu ilem srasnda levha eik tutularak vernik enli fra ile ince ve tamamyla rtc bir film tabakas halinde srlr. Fra izleri, rtme ilemlerinin dzgn olmad grntsn verebilir. Levha kuruduka veya kurumas iin stldka verniin yzeye eit kalnlkta dalm olduu fark edilir. Verniin kullanmadan nce kutu iinde iyice kartrlmaldr. Aksi halde levha yzeyinde deiik kalnlklarda yaylacak olan vernik t kalemle almay zorlatrr. Srlen verniin kurumasn abuklatrmak iin levha scak sa zerine konur. Bu srada vernik iinde bulunan benzin buharlaacandan vernik kuruyacak ve parlayacaktr. Verniin bzlerek atlamams iin levhay ar ar stlmaldr. Kuruyan yzey zerinde bazen kk noktalar halinde noktalar sert paracklarn bulunduu grlr. Bunlar izim srasnda deseni etkilemedike sakncal deildirler.

61
Sv vernik levha zerinde kuruyup sertletikten sonra deseni levha zerine aktarma ilemine geilir. Siyah vernik zerinde tebeirli kdn izleri kolayca grlebilir fakat kurun kalem izlerini rahat grebilmek iin levha a gre eitli ynlere evrilecek izlerin parlamas salanr. T kalem yardm ile vernik, izgiler zerinde yrtlarak alr sonra levha asit banyosuna yatrlr izgiler ortaya kan madeni levha asit tarafndan kemirilerek derinletirilir. Yeterli derinlik elde edilince, levha asit banyosunun dna alnarak su ile ykanr. rtc vernik terebentin ve gaz yardm ile silinir. yice temizlenen levha artk boyanmaya hazrdr.

3.2.4.Asfalt lak indirme (demir oyma)teknii

Tek levha da renkli bask yapmak isteyen sanatlar iin Asfalt lak teknii uygundur. Aside kar ok dayankl olan asfalt vernii tmsek (rlyef) elde etmek iin kullanlr. Daha ok renkli bask yapan sanatlarn uygulad bu teknikte vernik aside girip kan madeni levha zerine defalarca srlerek eitli yksekliklilerin oluumunu salar. Asfalt vernii levha zerine fra ile konur frann hareketini kolaylatrmak iin vernik benzin ile sulandrlr. Bu srada levha zerinde ya ve kir tabakas olmamaldr. Yava kuruyup abuk atlayan asfalt vernii iine 8 de 1 orannda balmumu konduunda atlamalar nlenebilir. Tmsek kaz iin levha kalnlnn 3 de2 sinin aside yedirilmesi gerekir. Bu yzden asitlerin en kuvvetlisi ve en abuk kemireni olan nitrik asit kullanlr.

Asfalt lak ise: Asfalt ve Fransz terebentini karmdr.

lk tmsek levha ile denemeler yapan sanat Hercules Seghers olmasna ramen bu teknii en ok kullanan usta William Blake dir. BLAKE yazlar bile tmsek olarak hazrlayp basyordu Blakenin bu teknii zamanla kaybolmutur.

62

t. 15-Asfalt lak indirme (demir oyma)teknii

3.2.5.Yumuak lak ile indirme teknii Vernis Mou (Weichgrund)

Bu teknik, plaka zerine srlen lakn yumuak olmasndan dolay(weichgrund)yumuak sath olarak adlandrlr. Metal plaka yzeyi iyice temizlendikten sonra biraz stlmaldr. ya deri yzeyli rulo yardmyla plaka yzeyine yaylr. Yzeye srlen i yan fazla miktarda olmamasna dikkat edilmelidir. Bu yzden i ya, ayr stlan bir plaka da iyice yaylmal oradan rulo ile alnp kullanlacak plaka zerine film tabakas kvamnda srlmelidir. Daha sonra stlan bir plaka zerine zel olarak hazrlanm yumuak kvamda ki lak, bask rulosu yardmyla ince olarak srlr. Plaka hemen sonra souk bir metal zerine donarak sertlemeye braklr. Laklanan plaka yzeyine el dokunulmamas ve tozlu yerlerde laklamann yaplmamas tavsiye edilir. Lak ok ince hassas olduundan dokunulduunda her trl izi gsterme zelliine sahiptir. Plaka resmedilmek iin zeri ince przsz yal kt ya da parmen kdyla kaplanr. izim srasnda kdn sabit durup oynamamas iin arka taraftan plakaya bantla yaptrlr.

Plakaya kapl kt yzeyi orta sertlikte kurun kalemlerle resmedilir. Kt plaka, yzeyinde ayrtldktan sonra allan resim lak zerinde grlebilir halde olmaldr. alma srasnda kt zerine yalnzca kurun kalemle dokunarak resmedilmelidir.

63
nk her dokunulan yer baskda iz olarak kacaktr. Eer resmetme ii bitti ise kt karlp plakann arkas asfalt lak ile rtlr. Arka yzeyi de kurutulan plaka 1/10 lk nitrik asit veya demir klorr 10 derece de12 derece de oda scakl 17 santigrat derecede asit banyosuna yatrlr. Asitlen dirilirken ty ya da fra gezdirilmez deiik derinliler istenir ise asitlendirme ilemi derece derece yaplabilir. izilen plaka istenilen yerlerde yeteri kadar asitlendirilmi ise buralarn zeri asfalt lakla rtlerek kurutulur. Ksmen rtlen plakann geri kalan ksmlar tekrar aside sokulur. Bylece alma ksm ksm devam ettirilebilir. Asitlendirme ii bittikten sonra plaka laktan temizlenir. Prova baskya resmi grdkten sonra veya yzey tekrar yumuak lakla rtlerek alma devam ettirilir.

t. 16- Yumuak lak ile indirme teknii Vernis Mou (Weichgrund)

3.2.5.1.Yumuak lakta doku karma teknii

Yumuak vernik levha zerine fazla kaln olmayan tabaka halinde kapladktan sonra zerine ince pastel veya dokulu suluboya kd konur desen bu kt zerine yerletirilerek sert bir kalemle izgiler zerinden gidilerek desen tekrar edilir. Dokulu kt kalem ucunu yapt basnla vernie iyice yapr ve izme ilemi bitip kt kaldrldnda yumuak vernik izgiler boyunca kt ile birlikte kalkar. Levhaya;

64
aktarlan izgilerin nitelii kdn dokusuna ve kalem ucunun kalnlna baldr. izim srasnda ucun kda yapt deiik basnlar izgilerde farkllklar meydana getirir. Bu yntemle yaplan basklar karakalem desenleri anmsatr.

Yumuak verniin zerinde beyaz verniin kullanlmas ise:

Yumuak vernik zerine konacak olan doku malzemelerini gerekli biimlerde kesip yerletirmektense bunlarn izlerini vernikli levhann btn yzeyine aktarp doku yapmak istediimiz biimleri ak brakarak etraflarn beyaz vernikle rtkten sonra aside yediririz. Fidan. (1989 -30)

3.2.6.Tozlama leke teknii (aquatinta)

Aquatinta: Metal plaka zerine toz reine serpildikten sonra tozlar stlarak eritilir. Plaka zerinde asite dayal laklarla kapatmalar yaparak, ak kalan yerleri asitle yedirerek resmi yapma ilemi srdrlr. stenilen koyu ve ak tonlar elde edecek ekilde kapama ve yedirmeler tekrarlanr. Sonu olarak lak ve reine artklar tinerle temizlenir. ukurlara boya verilir, yksekteki boyalar silinir ve bask yaplr.

Temizlenmi levha asitte yedirilecek olur ise asidin plakay tonlandrarak yedii grlr. Bask ncesi plaka yzeyinin daha iyi boya almas iin tozlamal leke teknii uygulanr. Bu tekniin uygulan levha da tanecikli yzey elde etmek iindir. Tanecikleri sk veya seyrek, byk noktalar veya kk noktalar halinde yapabilme imknlar vardr.

Bu teknikte iki yol vardr. Birincisi siyah yzeyi ak tonlu noktacklar halindedir. kinci yol ise noktacklar yzey zerine elekten geirilmi tuzla yaplm olandr. Ki burada ak tonda ki yzey koyu noktalar halindedir. Bu iki yolda irili ufakl noktal yzeyler bir mrekkep tonlamas grmnde olduundan tozlama leke yzey teknii adyla adlandrlmtr.

65
Siyah zemin zerinde ak tonda noktacklar elde edebilmek istenirse; ok iyi temizlenmi bakr veya inko plaka zeri reine tozu veya asfalt tozu ile rtlr. Gravr plakas zerine toz gibi dklen reine pudras ocak zerinde stlr. Reine tozlar plakaya yaparak plaka yzeyi ak sar ve saydam bir grn kazanr. Ate zerinde eriyen toz tanecikleri aside dayankl kk noktalarla kapl bir yzey oluturur. Aralarnda kalan boluklar asitlendirmede asit ile plakann reaksiyona girecei ak alanlardr. Bylece yzey, koyu sath zerinde ak tonlu, tanecikli bir grnm kazanr. Eer plaka yzeyi her yzeyi her tarafta ayn oranda ton, deerli bir grnm isteniyorsa, tozlandrma ilemi tozlama dolabnda yaplmaldr. Ocak zerinden alnan plaka, soumaya terk edilir. Souyan plakann arka yzeyi asfalt lak ile kapatldktan sonra plaka zayf asitle ( 1/10, nitrik asitte )yedirilir. Yzeyde reine miktarnn ve asit sresinin artrlmas (3 ile 10 )dakika aras daha koyu basklar alnmasn salar.

t. 17-Tozlama leke teknii(aquatinta)

3.2.7.ekerli lak teknii (lift ground)

ekerli lak ile alrken ters fakat pozitif grnt olarak dnlmeli. Bu teknik, tarama ucu frann sebest etkilerini kullanma ans tanr.

66
ekerli lak, almasna balamadan nce levhamz (400 numara )ile zmparalanmaldr. Levha zerindeki yadan arndrlmaldr. Lak levhamza daha iyi yapacaktr.

Levhann yzeyine ekerli lak pozitif alan veya izgileri oluturacak ekilde konur. Resim tamamlanp ekerli lak iyice kuruduunda; plakann btn yzeyine geni bir fra ile sv lak ince bir tabaka halinde srlr. Plaka yzeyinde ki ekerli lak rten sv lak ocak zerinde kuruduktan sonra plaka hafif lk suya sokulur. Suyun etkisi ile ekerli lak erimeye balar. Yumuak bir fra kullanarak ekerli lakn daha abuk kalkmas salanabilir. Bylece desenimizi sv laktan temizleyerek asit ile temasn salayacak duruma getirmi oluruz. Plakamz asit banyosuna koyduumuzda ekerli lak yardmyla atmz desenimizi yiyerek ukurlatrr. Eer desenimizin daha koyu etkide grnmesini istiyorsak asit banyosunda kardmz plakay su ile ykayp kuruttuktan sonra tozlama leke teknii aynen uygularz.

t. 18- ekerli lak teknii(lift ground)

3.3.Deneysel teknik farkllklar

Metal (ukur bask ) teknikleri sanatnn var olan yaamsal sre birikimiyle ve merak duygusuyla gelien bir olgudur. ukur bask tekniini uygulama aamasnda kuru kaz ve slak kaz (asitle indirme) 14 ve15 yzylda da grlmektedir.

Kesin teknik kurallar var gibi grnen ukur bask, sanatya sonsuz olanaklar salar. ukur bask da tekniin gelimesin de en nemli faktr teknojinin gelimesidir.

67
Teknolojinin gelimesiyle kullandmz ara gereler de farkllklar oluur. Buna en arpc rnek elik kalem burinler deki deiimdir. Deneysel teknik farkllk ise: sanatnn kendi kurallarn metal levha zerinde uygulamasdr.

3.3.1.Dkm kalp teknii (Mixografi) Metal levhay sanat tarafndan hazrlanmasdr. Levhann hazrlanmasnda heykeltra mumlar kullanlr. Mixografi tekniinde sanat el yapm kt kullanmaldr. Levha zerine eritilip dklen mumun zerinde sanat tarafndan alma yaplr. Kalb hazrladktan sonra dktrr.

t. 19- Dkm kalp mum rnekleri Aqua Yaprak Mum Her amaca cevap verebilen bu mum, en ok rabet gren formlasyon olup, birok tasarmc ve dkm ustas tarafndan arzu edilen ideal zelliklere sahiptir. Tal dkm iin de tavsiye edilir.

Ruby Red Yaprak Mum Aqua mumun benzeri olup, tek fark rengidir. Birok tasarmc ve dkm ustas, ince detaylarn daha kolay grlebilmesini salad iin, daha koyu renkli mumlar tercih ederler.

Deiik kuma veya bakaca dokulu maddeler mumun stne bastrlarak, mum kalba maddelerin dokular aktarlr. Mum kalbn stne al dklr ve alnn stne destek mahiyetinde ikinci bir plaka kapatlr. Mum kalp eritilerek boaltlr. Boalan kalba bronz dkm yaplr. Dkmden kan bronz kalbn bask kalb olur ve ukur ( metal gravr ) metodu ile yaplr ve ayn zamanda kullanlan zel kt bronz kalbn zerindeki rlyef eklini de alm olur.

Trkiyede Sleyman Saim Tekcan, dkm tekniini almalarnda uygulamaktadr. Bu teknikle bask says (edisyon) ve kaliteli bask ald grlr.

68
3.3.2.Fotorafla lak teknii (foto gravr)

Fotoraf etkisi uyandran foto-gravr sonsuz yaratc olanaklar vardr. Ortalama karanlk erevesi, oda bir malzemesi adet ve temel karanlk ampul oda ve teknii bir bilisi de gerekir. pikaptr. Gerekli ara-gereler bir agrandizr, bir pozometre ve birde kontak bask aydnlatma lk nce bu ilemler dizisi iin uygun bir negatif seilir. nk her negatif bu teknikle iyi sonu vermeyebilir. Negatifin seiminde en uygun boyut 6x6 cm lik negatiftir. Bu boyutta beyaz bir kt kesilir ve bunu agrandizr tablas zerine koyarak netletirme iin kullanlr.

Film pozlandrlr ve kopya filmine elinizdeki negatiften bask yaplr ve film ykanr. Sonra bu filimi emlsiyon taraf birbiri zerine gelmek zere ekspoze edilmemi, poz verilmemi bir tabaka kopya filimi zerine yerletirin ve bir kontak bask erevesi iine koyarak kontak basksn yapn. Bu ikinci basky da ykanr.

Foto-gravr iin negatif ve pozitif filmlerimiz hazrdr.

Levha yzeyini aside kar rtmek iin a duyarl bir lak kullanlr. Kodak n foto lak (photolach) bu teknik iin son derece uygundur.(U.S.A Sprey, Avrupa da koyu renk plastik ielerde satlr) .Levhann ortasna dklen foto lak, plakann dndrlmesi ve hareket ettirilmesi ile yzeye homojen kalnlkta yaylmas salanr. Yzeye dklen lakn fazlas tekrar ieye geri konabilir. Kuruma sresi normal oda koullarnda 20 dakika, fnle bu ilem daha abuklatrlabilir. Daha sonra pozitif film tabaka bu plakann zerine yerletirilir. Daha dzenli ve iyi sonu alabilmek iin serilen filmlerin zerine temiz bir cam levha konur. Baz atlyelerde bunun yerine vakumlu ereve kullanlr. Plaka yzeyindeki a duyarl lak tabakas iinde olduka yksek miktarda utraviole dalgalar buluna bir k kaynayla resim pozitifi zerinden aydnlatr. Aydnlatma sresi ( verme sresi ) utraviole nn 5/1 sresine gre deiir. Iklandrman sonra plaka yaklak 4 dakika kadar Kodak banyosu iinde tutulur. Bu ekilde izgi ve noktalar pozitif opak temizlenerek k geirimsiz hale getirilir. Bylece resim bulunmayan ksmlar sertleir, aside kar dayankl hale gelir.

69
Daha sonra plaka, akan bir su altnda ykanr ve kurutulur. Dikkatlice ufak izik ve delikler kontrol edilerek asfalt lakla kapatlr. Bundan sonra plaka asit banyosunda yedirilerek indirilir. Asitten karlan plaka ykanp kurutulduktan sonra dier ukur gravrler gibi baslr.

3.3.3. Kolaj teknii (KOLOGRAF)

Kolaj: dz bir yzey zerine fotoraf, gazete kd ve benzeri nesnelerin yaptrlmasyla ve bazen boya ile de kartrlarak uygulanan bir resimleme tekniidir.

Kolaj resminin sonradan intaglio ve rlief bask teknikleriyle birletirilmitir. Elence amal uygulanmas ok eskilere gitmesine ramen ancak 20. Yzylda kbistlerin kullanmnn etkisiyle bir sanat teknii olarak kabul grmtr. Daha sonra bu teknii kendi fikirlerine uygun bulan ftristler, dadaistler ve srrealistler (gerekstcler) de kullanmtr.

in kolaj teknii renklendirilmi kat paralarnn dorudan renkli bask elde etmede kullanld bir tekniktir. Bu teknikte farkl biimlerde kesilmi kt ve benzeri malzemeler iki bask plakas olmakszn yzey rengi verilmeden kullanlmasdr. Renklendirilmi kt ekiller dhilinde kesilip yrtlarak grntnn daimi parasn oluturur. Bask merdanesi bask kdna ve sulandrlm tutkall veya patates kolal, renklendirilmi para ktlarn ikisine birden varak gibi bask yapar. Bask plakas gravr metotla baslaca zaman plakadaki tonlamalar ve izgiler yaptrlm para formlarn zerine baslarak bask elde etme imkn vardr. in kolaj teknii iin daha ok ksele, beyaz olmayan gri tonlardan, solmayan ince keten yapra en uygundur

3.3.1.Karborandum teknii Bu yntem metalin zerine tutkalla batrlm karborandum kumcuklarnn serpilip, alttan stlarak yapmas salandktan sonra yaplan baskda dokulu bir yzeyin elde edilmesidir.

70
BLM IV

4.1.METAL LEVHALARA BOYA VERLMES ukur bask tekniinin uygulanmasnda en nemli noktaya geldik, levhalara boya verilmesi: sanat bu aamada hazrlad levhay renklendirir. Plakaya boya vermede en nemli nokta, oyulmu plaka yzeyinde elde edilen ukur ve rlyeflerdir. Burada nemli olan hangi ksmlarn aktif olaca konusudur ki bu da boyama yntemleri ile belirlenir. Eer sadece ukurlar boya ile doldurulup ykseklikler pasif duruma getiriliyorsa, bu plaka ile yaplan baskya ukur bask ad verilir. Eer ykseklikler boyanp ukurlar pasif duruma getiriliyorsa buna da rlyef bask denir.

nc yntem olarak ta bir metal plaka zerinde hem ukurlarn hem de tmseklerin boyanmas ile yaplan renkli basklardr. Bunlarda boyama yntemlerine gre adlandrlrlar. Her ne durumda olursa olsun metal gravrde boya verme iki yntemle uygulanr. Birincisi ukurlarn boyanmas (intaglio) ,ikincisi ise tmseklerin boyanmas(relief color) dr.

4.1. 2.ukurlarn boyanmas ( intalio )

Bu tekniklerde kalp olarak bakr, inko veya elik levhalar kullanlr. Kalpta izgiler, eitli koyulukta lekeler, yumuak ton geileri, sert ve yumuak izgiler, dokular elde edebilmek iin eitli kazma, oyma ile yedirme ara- gere ve malzemesi kullanlr. Bu teknikte ukurlara boya verilerek aktif duruma geirilmesidir.

4.1.2.1.Ara ve gereler

Boyama aralar tekrar kullanlabilmesi iin, bask ilemi bitince iyice temizledikten sonra yerlerine kaldrlmaldr.

71
4.1.2.1.1.Mermer ve cam yzeyli masalar

Masalarn yzeyleri cam veya mermer plakalarda kapl olup, zerinde boya verme ilemi yaplr.

4.1.2.1.2. Bask boyalar

Kutu veya tplerde bask iin hazrlanm ok eitli bask boyalar bulunmaktadr. abuk kurumayan bu boyalar zellikle ok palakal renkli basklar iin son derece iyidir.

4.1.2.1.3.Spatlleer

Boyalarn kutudan alnmasnda ve kartrlmasnda kullanlrlar. Sert, esnek ve deiik ve deiik geniliklerde olmakla beraber atlyede bir ka tane bulundurulmaldr.

4.1.2.1.4.Tarlatan

Gzenekli dokuya sahip olan tarlatan birka i iin kullanlr. Ufak bir tarlatan paras bklerek top haline getirilip boyay yzeye yaymak ve ukurlara itmek iin kullanld gibi avuca sacak byklkte yumuak bir top veya el byklnde kesilerek paralar haline getirilen ayn malzeme levhay silme ileminde kullanlr.

t. 20-Tarlatan rnekleri

72
4.1.2.1.5.Kk merdaneler

Kk boya merdaneleri boyalarn ukurlara itilmesinde kullanld gibi, byk merdanelere boya verilmesinde de kullanlrlar.

t. 21- Kk merdaneler rnekleri

4.1.2.1.6.Boya tamponlar

Sap ve tampon ksmlarndan meydana getirilmi bu aracn tampon ksmnn ii pamukla doldurulmu ve yzeyi deriyle kapldr. Plakann yzeyine boya bulayarak bu tampon yardmyla iyice yaylr ve ukurlar boya doldurulur.

t. 22-Boya tamponlar rnekleri

73
4.1.2.Plakalara tek renk boya verilmesi

Bu bask tekniinin zelii ukurlara tek renk boya doldurup temizleyerek ukurlar aktif duruma gelir.

ukurlara boya tarlatan topa ya da boya ile itilerek doldurulur. Plaka boyayaca srada ocan stne konarak hafife stlr. Bu stma ile plaka yzeyine konan boya yumuayp daha kolay yaylr.

Plaka yzeyine boya iyice ukurlara dolduktan sonra sra boyann tmseklerden silinme amac, ukurlarda yeteri derecede boya brakp yksek alanlarn temizlenmesi ve baskda beyaz olarak kmas iindir. Silme ileminde en ok kullanlan malzeme tarlatandr.ri bir top veya el bykl kadar kesilmi tarlatan ile plaka yzeyi hafife bastrlarak dairesel hareketlerle silme yaplr.Bu ilem plaka yzeyindeki resim net olarak grnnceye kadar devem eder. Bu ilem srasnda el yzeyde kayabilmesi iin tebeir tozu ile ovulmaldr. Ayrca elle silme safhasnda plakann altna temiz bir gazete kd konmal, el plaka ve kd yzeyinden kaydrlarak boyadan temizlenmesi salanr. Yzeydeki fazla boya alnp desen net olarak knca plaka baskya hazr duruma gelmi olur.

t. 23- Plakalara tek renk boya verilmesi

74
4.1.3.Plakalara ok renk ile boya verilmesi

ablon ynteminde renkler baskdan nce para kt veya para metallerin ablon olarak kullanlmas ve plaka zerine yerletirilmesiyle bask elde etmektir. Plaka olarak renk vermeyen kt, mukavva veya asetat gibi malzemeler kullanlr. Renklendirilmi ekiller bu malzemelerin zerine konarak tpk madeni levhalar para halinde yan yana getirerek bask elde etme yntemine benzer bir yol izler. Kat kenarlarnn plakaya yakn olan ksmlar silindir ile temas etmemesi iin ekil asl istenilenden biraz geni kesilmelidir. Plakaya renk vermek iin yumuak lastik veya plastik silindir kullanlmaldr. Boyama ileminden sonra ablonlarn ak alanlar, uygun kesici aletlerle kesilir. Eer renklerin birbiri zerine binmesi isteniyorsa her renk iin ayr ablonlara ihtiya vardr.

Oyulmu tek para yzeyine deiik renkler verilebilir. Plaka yzeyindeki ukurlara boya doldurma ilemi tarlatan topaklaryla yaplabilir. Burada nemli olan silme ilemi srasnda renklerin birbirine girmesini kartrlmamasdr. Bunun iin her renk iin ayr tarlatan paras kullanlarak nce nce beyaz ve ak renkler silinir. Elle silme ilemi srasnda koyu renkler ile ak renklerin birbirine kartrlmamasna dikkat edilmelidir. Bu yzden bu basklarn her biri kendi iinde ayr renk zellikleri gsterir ve sanat basks olarak deerlendirilirler.

t. 24- Plakalara ok renk ile boya verilmesi

75
4.1.4.Paral plakalara ok renk ile boya verilmesi

Plakalar deiik aralarla istenilen ekillerde dekupe edilerek paralara ayrlr. Her paraya deiik renkler verildikten sonra bir araya getirilerek bask yaplr. Plaka paralarnn her biri ayr ayr boyandndan silme srasnda kirlenme sorunu ortada kalkar ve basklarnn hepsi birbirinin ayns olur.

t. 25-.Paral plakalara ok renk ile boya verilmesi

4.1.5.Birden fazla plakaya ok renk verilmesi ok levhal renkli gravr genellikle 2 ya da 3 plaka kullanlarak yaplr. Ayrca plakalara farkl renkli verilerek srasyla ayn kat pres silindirden karlmadan st ste baslr. Plakalardaki renk tonlar st ste baslarak renk karmlar elde edilir. Genellikle plaka zeri noktalanarak resmedilmi gravrlerde iyi sonu alma imkn oktur.

76
t. 26- Birden fazla plakaya ok renk verilmesi

ok plakal renkli gravrde plaklar ayn byklkte olmal ve pres zerinde plaka konularak yer tespit edilmelidir. Bu bask iin kullanlan kt boyutu byk tutulmaldr. nk ilk plakadan son plakaya kadar kdn bir ucu presin silindirine skk kalmas zorunludur. Bylece kdn oynamamas ve ikinci renk plakann da nceden tespit edilmi plaka yerine oturtturulmas ile oynatlmadan dzgn bir bask yapma imkn bulunmu olur.

4.2.Rlyeflere boya verilmesi

Plaka yzeyine boya verip ukurlar doldurulduktan sonra plaka iyice silinir. Bylece temizlenmi olan ykseltilere merdanelere ile boya verilme ilemine rlyeflere boya verme denir. Bu teknikte tek plakada renkli bask ukurlara farkl renkler verilerek elde edilir.

77
t. 27- Rlyeflere boya verilmesi

4.2.1.Ara gereler Rlyef boyamada merdanelerinin nitelikleri ok nemlidir. Bu yzden dikkatle seilmeli ve bakm yaplmaldr.

4.2.1.1.Sert merdaneler (muamba yzeyli merdane)

Plaka yzeyinde en st ykseltileri boyamada kullanlrlar. Silindir yzeyi muamba dokusunda ve serttir. Plaka boyutlarna gre byklklerde seilmelidir.

4.2.1.2.Esnek merdaneler (lastik merdane)

En ukur en yksek alanlar arsndaki orta ykseltileri boyamada kullanrlar. Merdane silindiri sert olmayan lastikten yaplr.

4.2.1.3.Yumuak merdaneler (jeltin merdane)

En derin yzeylere ulama yetisine sahip olan yumuak merdane derin yzeyleri boyamada kullanlr.

78
4.2.2. Plaka yzeyine ablonla boya verilmesi

lk olarak plaka yzeyindeki ukur yerlere boya verilerek silinir. Artk plaka ablonla almaya hazrdr. Renk vermek istediimiz biimlerin ablonlar asetat dan kesilerek plakaya boya vermeye hazr duruma getirilir. Vereceimiz renklere gre srasyla ablonlar plaka yzeyine yerletirilerek merdaneyle ak yerlere boya verilir. B oya verilmi yerle kesilecek ikinci ablonun yzeydeki boyay zedelemesine dikkat edilmelidir.

4.2.3.Deiik kademe rlyefli plakaya boya verilmesi (viscosite)

S. W. Hayter, plaka yzeyindeki deiik kademelerinin, deiik ya miktar tayan bask boyalaryla eitli sertlikteki merdaneler tarafndan boyanmas yntemini gelitirmitir. Bu teknik, tek plakayla ok renkli bask ksa srede elde etmeyi salar.

Bu ilemin en belirgin zellii, renklerin birbirine karmamalar iin boyalarn deiik ya miktarlarna sahip olmaldr ki, buna boyalarn ya farkl ( viscosite ) denir. Renkleri plakann deiik kademelerine doldurabilmek iin farkl yumuaklklarda merdaneler kullanlr.

Rlyefli plakann ukur yerlerine tarlatan ukur yerlerine tarlatan topayla boya verilerek ukur yerlerde boya kalacak biimde plakann yzeyi temizlenir. Ya miktar oaltlm boya tek hamlede sert merdaneyle (muamba yzeyli merdane) en yksek yzeylere verilir. Ya miktar az olan boya ikinci renk olarak esnek merdane (lastik merdane ) ile ara yksekliklere verilir. Son olarak ta yumuak merdane (jelatin kauuk merdane ) ile ya kartrlmam boya son olarak en alak ukurlara srlerek boya verme ilemi bitirilir.

79
BLM V

5.1.BASKI LEM

5.1.1.Ara ve gereler

Bask malzemeleri metal gravr atlyesinin en pahal ve fonksiyonel aralar olduu iin titizlikle kullanlmal ve bakm ihmal edilmemelidir.

5.1.1.1.Bask presi

t. 28- Bask presi

Bask presi, ana blok gvdeye ayn eksende paralel oturtulmu metal silindirlerin dnmesiyle ileri geri hareket eden tabla, ana elamanlarndan olumutur. st silindir

80
hareketini bal bulunduu byk dili arkn, hareket koluna bal olan kk dili arktan almasyla silindirler arasndaki tablann ileri geri hareketi salanr. st silindirin her iki ucunun st ksmlarnda bulunan vidalar silindirler arasndaki mesafe deitirilerek tablaya iletilmek istenen basn ayarlanr.

5.1.1.2.Bask keesi

Bask keeleri, bask srasnda basntan dolay kd gravr plakasnn derinliklerine iterek boyay almasn salar. Ayn zamanda bask srasnda kadn deforme olmasn nledii gibi pres tablasnn kaymasn da nler Dokuma keelerinin dokusu bask srasnda kada geeceinden daha az dokulu olan yumuak el yapmas keeler tercih edilmelidir. Baskda, 5 cm kalnlnda olan iki keenin st ste kullanlmas idealdir. Ancak gofre basklarda 3 kee st ste kullanlmaldr. Bask bitiminde kee presten karlp aslarak kurumaya braklmaldr.

5.1.1.3.Bask ktlar

Bask ktlar plaka yzeyindeki ukurlara girip boyay alabilmesi iin su ile slatlarak yumuatlrlar. Kdn neme ve basnca dayanabilmesi iin salam, esnek ve dolgun olmas gerekir. Bask iin en uygun ktlar el yapm ktlardr.

5.1.1.4 Plastik klf

Islatlm ktlarn yumuamalar iin nemli olarak bekletilmeleri gerekir. Ktlar nemli tutabilmek iin, hava almayacak biimde sarabilecek byklkte plastik (naylon ) klflara da saklanmalar gerekir.

5.1.1.5. Kt tutacaklar

Bask srasnda boyal ellerle kd kirletmeden tutabilmek iin kullanlan tutacaklar, 810 cm geniliinde karton, deri veya ince alminyum salar ortadan ikiye katlayarak yaplabilir.

81
5.2. Baskya gei

5.2.1. Ktlarn slatlmas

Bask ktlarnn nemlendirerek

yumuatlma ilemi, bask ncesinden

hazrlanm olmaldr. Normal bask ktlar su kvetinin iinde 1 ya da 2 saat, ipek elyafl ktlar ise birka dakika bekletildikten sonra plastik klfla iyice sarlmaldr. Ktlar 24 saat sonra baskya hazr kvama gelir.

Mrekkep ayet kt zerine yaylmaz ve arkaya gemez ise, kt tam tutkalldr diyebiliriz. nce izgiler yaylmaz ve arkaya gemez, ama kaln izgiler yaylr ve arkaya geerse bu kt yarm tutkalldr. ayet her iki izgi de arkaya geecek olursa ok az tutkall veya hi tutkalsz diye yorumlayabilir.

Kdn suyu, imalat srasnda kt hamurunun hazneden srekli elek zerine gelirken akt yn ( doku istikameti ) demektir. nk selloz lifleri bu ynde uzar ve keeleir.

Kdn su ynn bulmak iin yaplmas gereken en pratik ilem udur: Bir para kt enine ve boyuna katlanr. Katlanan yerler hafife nemlendirilir ve trnakla izilir. Bu ilemden sonra kdn dalgalanan taraf su ynnn ters olduunu gsterir. nk selloz lifleri bu ynde krlmtr ve ktta dalgalanmaya sebep olur. Dalgalanmayan dier taraf ise kdn su ynnn olduu taraf gstermektedir. Kdn suyolu bask ve ciltte son derece nemlidir.

5.2.2. Prova bask

Bask ncesinde ilk yaplacak ilem presin st silindirinin tablaya yapaca basncn ayarlanmasdr. Keeler silindir ile tabla arasna yerletirildikten sonra silindir ularndaki vidalardan tablaya uygulanacak basncn ayarlanmas yaplr. Bundan sonra prova basks yaplacak plakann ilenmi yz yukar gelecek biimde tablaya yerletirilerek zerine bask kd ve keeler rtlr. Burada nemli olan, bask

82
kdnn, plakann ve keelerinin zedelenmemesi iin en az basnla en iyi basknn alnabilmesi ve bunun iin gerekli basn ayarlanmasnn yaplabilmesidir. eitli tekniklere gre deiik basn ayarlamas yaplmaldr. Rlyef yzeyli plakalara en ok basn uygulanmaldr. Kuru kaz teknii ile hazrlanm plakalara, asitle indirilmi plakalara uygulanacak basntan daha fazla basn uygulanmaldr. Prova bask saysna karar verilerek asl baskya geilir.

5.2.3. Bask

Bask yapacamz kdn boyutlar bir asetat zerine iaretlenir ve bu boyutlar iersine bask plakasnn boyutlar uygun biimde kadrajlanr. aretlenmi asetat bask yatann ortasnda yerletirilir. Asetat zerinde belirlenmi yerlere boya verilmi plaka ve zerine de kt tutalar yardmyla kt dikkatlice yerletirilerek tek hamlede braklr. Daha sonra keeler yerletirilmi plaka ve kda srtnmeden gerdirilerek yavaa tabla yzeyine indirilir. st silindir dililerine bal olan kol yavaa dndrlerek bask tablasnn zerinde bulunan plaka, kt ve keeler silindir altndan dier tarafa geirilir. Son olarak ta nce keeler, sonra bask kd, kt tutacaklar yardmyla yava yava plakada ayrlarak bask tamamlanm olur.

5.2.4.Basklarn korunmas

Bask ilemi bittikten sonra plaka yzeyi gaz yardm ile iyice boyadan temizlenir. Aksi halde plaka yzeyindeki boya kuruyarak oyuk ksmlar slatrarak tekrarlanacak basklarnn silik kmasna neden olur. Oyuklarda boya kurumu ise kostik soda ile temizlenmelidir. Plaka yzeyi asfalt lak veya vazelin ile rtlp yal ktlara sarlarak arivlenmelidir.

5.2.5.Metal gravr atlyesi

Gravr atlyesi hassas almaya elverili, doal k ve havalandrlmaya msait en az 50 m kare hacimde bir alana kurulmaldr. Gravr atlye alan plaka yzeyine resmetmek, asitleme ve bask iin grup olarak dzenlenmelidir.

83
Plaka yzeyini resmetmek iin dzenlenecek alan; soldan doal ya da suni alacak yere byke bir masa yerletirilerek ana konum oluturulur. Plaka yzeyinde alacak aletler masadan ulalabilir biimde yerletirilmelidir. Bu masann yan tarafnn alt basks bitmi plakalarn arivlenmesi ve ham plakalarn saklanmas iin blmelerden oluturulmu, st ise plaka yzeyini temizlemek iin elverili bir dolap yerletirilmelidir. Bu dolabn hemen yanna talama ta ve mengenenin bulunduu ara ve gere masas yerletirilebilir.

Asit ilemi iin dzenlenecek alan kesinlikle darya alan bir pencere nne ve su tesisatnn yere kurulmaldr. eme ve lavabonun bulunduu setin yan tarafnda ielenmi asit ve ast gerelerini muhafaza iin kapal bir dolap yerletirilmelidir. Asit buharn ve boya kokusunu dar atmak iin asit kuvvetinin karsndaki pencerenin bulunduu setin dier taraf kt slatma kvetine ayrlmaldr.

Gravr atlyesinde en ok yer kaplayan alan bask iin kullanlan alandr. stne plakalara boya vermek iin mermer zeminli altna da p kovalarn koyabileceimiz byke bir masa, duvara iyice yanatrlarak yerletirilmi olmaldr. Bask masasnn yanatrld duvar, pravo basklarnn aslabilecei yumuak bir zemin olark hazrlanm olmaldr. Ve bu masaya en yakn yere bask boyalarnn konabilecei ufak bir dolap yerletirilmelidir. Boya masasna en yakn ve uygun yere bask presi yerletirilmelidir. Atlyenin en temiz yerine, alt kat koymak, stne kat kesmek iin elverili kapakl bir dolap yerletirilmelidir. Kat dolabn yanna basklar kurutmak iin elek raf ya da basklar asmak iin kardan karya ipler gerilmelidir.

Atlyenin en uygun ve abuk ulalabilir yerinde orta boy yangn sndrcnn bulundurulmas emniyet asndan gereklidir.

84
BLM VI

6.1. BASKILARIN DEERLENDRLMES

6.1.1.Bask says ( edisyon)

Tek bir desenden karlan bask saysnn tmne, bask adedi, edisyon denir. Resimdeki numaralarda 27/100 gibi yaplr. Bu yazmda st ksmda yer alan rakam bask sra numarasn alt ksmndaki rakam bask adedini gsterir. lk say bask sra numarasn, ikinci say bask adedini gsterir.

zgn hususudur.

basklarn

numaralanma

sisteminin

doru

yaplm

olmas,

koleksiyoncular, resim alanlar iin ok nemlidir ve dikkat edilmesi gereken bir

Basklar, sanatlarn bal bulunduklar galeriler, bask dernekleri mzelerin ekonomik destei ve ibirlii ile sanat tarafndan ya da sanatnn gzetiminde bir defada hepsi baslarak gerekletirilir.

Kullanlan teknik bask saysn belirler. Basknn zorluu saysn snrlar. Sanatlar genellikle bask 3050 bask gibi snrl tutar ve basky kendisi yapar.100den az adetli basklar kk adetli basklar olup ortalama bask says 150200dr.bask numaralama, kt zerine baslan desenin sol alt kesine kalem kullanlarak yaplr.

Gemi de zgn basklardan pek ou yazl bir metne elik etmek iin retildiine gre bunlar binleri ieren byk adetlerde dnmek mmkndr. zgn basknn deeri genellikle az oluuyla belirlenir, fakat niteliin bask saysyla hibir ilgisi yoktur.

85
6.1.2.Bask

Baskclarn pek ou profesyonel baskclar tarafndan yaplmaktadr. Bunun basknn zgnl ile bir ilisi yoktur. Bask malzemesini baslacak hale sanat getirir. zgnln lsde budur. Bask el presi kullanlarak titizlik, dikkat ve sabr isteyen zor bir ilemdir.

6.1.3.Sanat Basks

Bask adedi belirli bir sayyla snrlanm olmakla beraber sanatnn farkl bir numaralama sistemi ile bir miktar basky kendisinde tutmas usuldendir. Muhtelif sebeplerden tr bu tr numaral basklarda bask piyasasnda rastlamak mmkndr.

6.1.4.Deneme Basks

Prova basklardan nce yaplan denemelerdir. Kalp, makine, kat, mrekkep, renk denemeleridir. Plaka ve kalp zerinde gerekli deiiklikler yaplarak esas baskya hazrlan srecinin rnleridir. Zayf ifadeli bu rnlerin yok edilmi olmas beklenir.

6.1.5.Prova Basks

Bask zerinde prova veya prova basks yazs grldnde baskdan istenilen netice alnncaya kadar yaplan almalarn rnekleridir. Kontrol ve arama almalardr. Bu tr basklar genellikle esas basklardan daha kymetlidir.

6.1.6.Baskc Basks

Deneme basklarnn sonunda asl basklara rnek tekil edecek baskdr.

86
6.1.7.mzal bask

Basklarn imzalanmas olduka yeni bir uygulamadr. Numaralama ise daha da yakn zamanlarda yaplmaya balanmtr. mza yaptn sanatya ait olduunun bir ifadesidir. Eskiden birok baskda plaka ve kalp zerindeki kaznm imzadan yararlanlmtr. Bunu gnmz sanatlarnn yaptlar kurun kalem ile tek tek imzalamasndan zgnlk asndan ayrabilir.

6.1.8.Marka

Basknn yapld atlyenin markasdr. Tek bana bask yapan bir ustann kendine has markas da bir atlye markas olarak kabul edilir. Bu marka basknn yapld atlyenin bask kalitesini ve eserin zgnln garanti eder. Byk atlyelerde atlye markas ve basky yapan ustann markasnn beraber kullanldn grmekteyiz. Zaman zaman basky yaynlayan yaynevinin markasn da grrz. Bunlara ek olarak tekrar basmlarda kaybedilmi sanatnn yaknlarnn imzalar ve mze markalar bulunur.

6.1.9.Tekrar basm

Zaman zaman iptal edilmi plakalarla basklarn yapld grlr. Bu basklar sanatnn asl plakalarndan yaplp zgn olmakla beraber sanat denetimi olmadndan imzal ve numaral basklardan daha az deerlidir. Bu tip basklarn yaplnda resmi tutanak ve belgelerin tamamlanm olmas beklenir.

6.1.10.Tpkbasm (reprodksiyon)

Sanatnn hibir katks olmadan tamamen mekanik yntemlerle sanat yaptlarnn baslmas ilemidir. Yalboya, desen, suluboya almalarn fotoraflar ekilerek yaplr. Nadiren sanat bunlardan bir kan imzalar fakat bunlar zgn bask deildir.

87
6.1.11.ptal edilmi plaka ve kalplar

Bask adedi tamamlannca plaka iptal edilir. Sanat plakann bir yerine iaret koyarak iptal ilemini gsterir. Gerekte iptal ilemi plaka ve kalplarn baslamaz hale getirilmi olmasdr. Bu plakalar mzelere satlr ya da balanr.

88
BLM VII 7.1. SONU

Gravr (ukur bask) teknii; sert plakalar zerine kazyarak veya oyularak oluturulan levhadan alnan bask resimdir. Gravrn teknik uygulamas elbette byledir: fakat gravr ayakta tutan salt teknik uygulamalar deildir. tesinde gravr yaratc bir dinamizm sonrasnda gelen bir uygulama aracdr. Nasl fra klasik yaratma tekniinin aracysa, boyayla birlikte tuval yzeyine veya kda uygulanyorsa, gravrde de uygulanan teknikler sonucunda ortaya kan eserde, gerekletirilen bir teknik ayrnt olarak kalmtr.

Sanatn ve sanatnn kalcl noktasn da zgnlk ve teknik mkemmellik nemlidir. Oysaki Sanatnn yaratcl teknik uygulamalarnn zerinde olmas gerekir. Yaratma olgusu gerek anlamda, yaratc olan sanat tarafndan gerekletirilmelidir. zgn bir buluu, bileeni, kltr ve cokusu olmayan bir sanatnn ortaya koyduu alma, her ne kadar stn bir teknik balamnda gereklese bile, ok byk bir nem ifade etmeyecektir. Demek ki nemli olan yaratclk orjinalitesi durumunda gelien ve srdrlebilen bir teknik, zgnlk ve abadr. Her iki bileen ortak bir noktada birletiinde, ortaya kalc ve evrensel nitelikli eserler kmtr.

89
KAYNAKA

Alpe, Ayla. (19661968) : Trkiye'de Sanat Tarihi ve Arkeoloji le lgili Yaynlar Bibliyografyas Anadolu Sanat Aratrmalar, stanbul: Sanat Tarihi Kitapl say:86,s:72 Anlanmert, Beril. (1988): Toplumsal Yap inde Sanat Kurumlarnn nemi, Sanat evresi, stanbul: Aralk, say:122, s:1314 Asler, Mustafa. (1992): Grafik Sanatlar Tarihi ve Yorumlar, Mar. nv. ,stanbul: G.S. F. Yayn:2 Asler, Mustafa. (1986): Temel Sanat Eitimi Resim Teknikleri Grafik Resim, Ankara: Milli Eitim Devlet Kitaplar, T.T Kurumu Basm Evi, Yayn:2,s:5970 Asler, Mustafa. (1986): Fevzi Karako ve sanatn izlerken Sanat evresi, stanbul: Yayn:1 Ata, Mustafa. (1984):Sentetik Plastik Malzemeler Biimlendirme Yntemlerinin Sanatta Kullanm, stanbul: Mart, .D.G.S. A. Yeterlilik Tezi, Yayn No: 65 Baselitz, Georg. (19651992): Bask Grafikleri, Sergi katalogu 25.11.1996, Ankara: Alman Kltr Merkezi. Becer, Emre. (1997): letiim ve Grafik Tasarm, Ankara: Dost Kitabevi Berk, Nurullah C. (1943):Trkiye'de Resim, Gzel Sanatlar Akademisi Neriyat, stanbul: Tiglat Yay. Cilt:1, s:4749 Berk, Nurullah C. (1943):Trkiye'de Resim, Gzel Sanatlar Akademisi Neriyat, stanbul: Tiglat Yay. Cilt:1, s:4798 Burunner, Felix. (1979): D. Handbook of Graphic Reproduction of Process, london:4.th Edition Colescott, Warrington. (1983): Yeni Amerikan Grafik Sanat, Amerikan Basn ve Kltr merkezi

90
Chaloner, Smith J. (1878-83): British Mezzotinto Portraits, 4 vols , London [referred to as CS] C, Wax. (1990): The Mezzotint, History and Technique, London D. Alexander, The Dutch Mezzotint and England in the Late Seventeenth Century, York (York City Art Gallery) and London (Geffrye Museum): exhibition catalogue, 197677 Erol, Turan. (1981):Balangcndan Bugne Trk Resim Sanat, stanbul: Tiglat Yay. Cilt:1, s:141-197 Erol, Turan. (1992): Hacettepe niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi zerine, Sanat evresi, stanbul: Austos, say:166, s.4647 Fidan, Mrteza. (1989):Yksek Lisans Tezi Metal gravr, mar.ni, stanbul: Grel, Haim N.(1989): Plastik Sanatlarla Uraanlar in Sleyman Saim Tekcan rnei veya Dersi, Sanat evresi, stanbul: Aralk, say:133, l. s:4647 Glmour, Pat .(1981): Artist in Print, London: BBS Gombrch, E. H. (1989): Sanatn yks, stanbul: Remzi Kitabevi Gndz, Glbn. (1979): Kaz Resim, .D.G.S. A. , Yaynlar, Yayn No: 68 M, Graf. (27 Ocak- 26 ubat 2005) :Tem Sanat Galerisi, Katalog yazs Berk, N. Turan, A .(1980 ): Balangcndan Bugne ada Trk Resim Sanat, stanbul: Remzi kitapevi, yayn:2 O, Pissarro. (1956 ) 'Prince Rupert and the invention of mezzotint', Walpole Society, XXXVI, -58, pp. 19 H, Aktun. (27 Ocak- 26 ubat 2005) : Tem Sanat Galerisi, Katalog yazs Harry, Hiett. (1960): Silk Screen Procees Production, Blandford Press Ltd, London: Herzogenratt, Walf. 1970: Federal Almanya Cumhuriyeti'nde ada Sanat, (Elek Bask, Dz Bask, Kabartma Bask)

91
meli, Mride. (1985): ada Adan Trk Grafik Sanatlar Hacettepe niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi, Ankara: Trkiyede Sanatn Bugn ve Yarn, Gzel Sanatlar Fakltesi yay. 1 pirolu, Nazan, M.(1983):Oluum Sresi inde Sanatn Tarihi, stanbul:Cem Yaynlar, pirolu, Nazan M. (1990): ada Eitimden Ne Anlyoruz, ada Eitim Yaratc Toplum Yolunda, stanbul Cem Yaynlar J. Bayard and E.(1976):D'Oench, Darkness into Light: The Early Mezzotint, New Haven : Yale University Art Gallery exhibition catalogue, J. Ganz, Fancy Pieces.(1994): Genre Mezzotints by Robert Robinson and his Contemporari,NewHaven, Yale Center for British Art exhibition catalogue Kaba, zer. (1992): "Gravr", Anons Plastik Sanatlar Dergisi, stanbul: Say:14 skender, Kemal.(1994):Trk Sanatnn Evrensellik Sorunu Ya da Evrensel Bir Fenomenleme Asndan Basn ve Sanat Ortamnn Grnm, stanbul :Sanat evresi, say:184. ubat, s:22,30 Kaya, zsezgin: Trk Plastik Sanatlar Ansiklopedik Szlk, Yap Kredi Yaynlar 2.Bask Kaya, zsezgin. (1982):ada Trk Resim Sanat Tarihi stanbul :SatibatTiglat Resim Sanat Yay. 3, Cilt3 Knay, Cahit. (1993): Sanat Tarihi, Kltr Bakanl, AnkaraKlkan, Hseyin Klkan, Hayrettin. (1994):Okullarda Resim, stanbul: Ta Yaynevi Kymet, Gira.(1999): Siyah beyaz resimlerle Sleyman Saim Tekcan , Bankas Yaynlar, Ankara: Yap Kredi Yaynlar Pekmezci, Hasan. (1992):Tm Ynleriyle Serigrafi pek Bask, Ankara: lke yaynclk San. Ve Tic. Ltd. ti.

92
Sergi.(4.11.1996): 1970'li Yllarn Alman Grafik Sanat, Ankara: Alman Kltr Merkezi, Sergi, Gott, Graubner H.(2,02.2000 ): Guajlar, Mono tipleri, Renk Ktleleri, Ankara: Alman Kltr Merkezi, Say:1 Tekcan, Sleyman S.(1982):Sanat, Sanat Eitimcisi ve Bir stanbul Efendisi Hocam lhami Demirci, stanbul .Sanat evresi, say:.41, Mart, s:6-7 Tekcan, Sleyman, S. (1984):Trkiye'de Resim ve Resim almalar zerine Bir Konuma, stanbul: Sanat evresi, say:72, Ekim, s:4243 Veliolu, Sleyman. (1987):Trkiye'de Resim Sanatnn Sorunlarna Bak, stanbul: Sanat evresi, say:02 Nisan, , s:810 Yetik, Sami.(17 Ocak, 1327): Sanayi-i Nefise Mektebi in II, ORC Gazetesi, say: 9, s:66 Wuestman, G. (1995): 'The mezzotint in Holland: "easily learned, neat and convenient", Simiolus, XXIII, pp: 6389 Zeitgenssische, Druckgrafik. (1999): Gerek Soyutlama Arasnda ada Grafik Bask, Munster: Yksek Okulu, Tasarm Blm, Baden: 4th Biennial of European Graphic Art