ASANSR SSTEMLERNDE ENERJ TKETMNN LM VE VERMLLN ETKETLENMES

H.Tark DURU Kocaeli niversitesi Mhendislik Fak. Elektrik Bl.

ZET Bu almada, asansr sistemlerinde enerji tketimlerinin lm ve verimliliin etiketlenmesine ilikin temel yntemler ISO 25745 taslak metni [1] ve VDI 4707 [2] klavuzu baz alnarak tantlmtr. almann amac son derece gncel olan bu konunun tm ilgilere ksaca ve objektif olarak tantlmasdr. Asansr endstrisinin gnll olarak ortaya koyduu ve halihazrda AB lkelerinde asansr sistemleri iin etiketlemeye esas oluturan yntem ve deerlendirmeler, yakn bir gelecekte binalarda enerji performans ve verimlilii ile ilgili olarak yaplacak olan daha kstlayc kriter ve zorunlu dzenlemeler iin bir zemin oluturaca ngrlmektedir.

1. GR VDI 4707, Federal Almanya Mhendisler Birliinin asansrlerin enerji verimliliine ilikin olarak hazrlam olduu ve asansrlerin enerji tketimlerinin standart bir kritere gre deerlendirilmesi ve snflandrlmas amacyla hazrlanm bir klavuz niteliindedir. Klavuzun ortaya kmasnda Avrupa Birliinin Binalarda Enerji Verimlilii kapsaml 16/12/2002 tarih ve 2002/91/EC direktifi ve nemli bir rol oynamtr. lkemizde de 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu ve Binalarda Enerji Kimlik Belgesi dzenlenmesi konusundaki mevzuat, benzeri bir almann yakn gelecekte Trkiye iin de gerekebileceini dndrmektedir [3]. Bu klavuz, esas olarak yeni kurulacak insan ve yk asansrlerinin enerji verimlilii snflandrlmasna ynelik olarak planlanm olmasna karn, mevcut asansrlerin enerji verimliliinin belirlenmesi, reticiler tarafndan verilen enerji tketim deerlerinin objektif olarak snanmas ve enerji tketim tahminlerinin ngrlmesi iin de kullanlabilecektir. Bu ekilde, mteahhit, mimar, planlamac ve montaj firmalarnn binaya ilikin enerji verimlilii deerlendirmesinde, asansrlere ilikin gereki bir ngr yaplmas ve farkl ve enerji verimlilii asndan daha avantajl sistemlerin tercih edilmesi mmkn olacaktr. Klavuzda ngrlen yntemler kullanlarak elde edilen sonular ile belirlenen asansr sisteminin enerji verimlilii snf bir belgelemeyle de tescil edilebilecek ve bina enerji etiketlemesinin bir alt bileenini oluturabilecektir. Buradaki en nemli husus bu etiketlemenin ancak belirli bir tesisat iin ve yaplacak lm ve hesaplamalar sonucunda bir onaylanm kurulu tarafndan tescil edilebilecek olmasdr. 2. TANIM, LM ve HESAPLAMALAR 2.1. ASANSRLERDE ENERJ TKETM Asansrlerde enerji tketimi, bekleme tketimi, seyir tketimi olarak adlandrlan iki bileen ile tanmlanabilir. Bekleme tketimi, bir asansrn hizmete hazr bekleme durumunda iken tkettii enerji olarak tanmlanr. Bu tketime rnein kuyu ve makine dairesi aydnlatmas, havalandrlmas gibi asansrn kendi devre, dzenek ve sistemleri dndaki tketimler dahil deildir. Seyir tketimi, asansr sisteminin belirli bir yk altnda belirli bir evrim almas sonucunda tketilen enerji olarak tanmlanmtr. Bu ekildeki alma soncunda llen enerji deerinden (ek bir hesaplama ile) bir asansr sisteminde birim arln, birim mesafeye tanmas iin

gereken zgl seyir enerji tketimi mWh/kg.m olarak belirlenmi olur. Bu deer farkl asansrlerin karlatrlmas iin somut bir kriter oluturacaktr. 2.2. ENERJ TKETM SINIFI VE ETKETLEME Klavuzda, bekleme ve zgl seyir enerji tketimi deerlerinin her birine gre Adan Gye kadar yedi kademe enerji tketimi ve verimlilik snflar tanmlanmtr. Her iki tketim, daha sonra sistemin kullanm kategorisine gre yine yedi kademeden oluan genel enerji tketimi ve enerji verimlilii snfnn belirlenmesine esas oluturacaktr. Alld zere A snf en az eneri tketen, dolays ile de en yksek enerji verimliliine sahip sistem olarak tanmlamtr. Bu ekildeki bir etiketlemede zgl seyir tketimi A snf olan bir asansrn bekleme tketimi yksek olduunda, Adan daha dk bir snfa dmesi mmkn olmaktadr. Bu da kabin aydnlatmas, yardmc sistemlerin tketimleri, pano elektronii ve hz denetim cihaznn bekleme durumundaki tketimlerini en az seyir tketimi kadar nemli hale getirmitir. 2.3 KULLANIM KATEGORLER Bir asansr sisteminin enerji tketiminin tam olarak snflandrlabilmesi iin asansrn kullanm skl veya kullanm kategorisinin tanml olmas gereklidir. Bu kategorilerin belirlenmesinde gnlk ortalama seyir ve bekleme sreleri esas alnmtr. Bu kategorizasyon bir anlamda seyir ve bekleme srelerinin arln tanmlamaktadr [2].
Tablo 1. Kullanm kategorileri ve Seyir-Bekleme sreleri

Kullanm Kategorisi Kullanm Oran Gnlk Seyir Sresi* (Saat) Gnlk Bekleme Sresi (Saat) rnek Binalar

1 ok az 0.2

2 Az 0,5

3 Orta 2.5

4 Youn 3

5 ok Youn 6

23.8

23.5

22.5

21

18

Mesken (6 veya daha az daire) ve Kk Ofisler

Mesken (20 daire) Kk oteller 2-5 Katl Ofisler Kk iletmelerin Yk Asansrleri

Mesken (50 daire) Orta Byklkte Oteller 10 Katl Ofisler Orta Byklkteki letmelerin Yk Asansrleri

Mesken (>50 daire) Byk Oteller 10 Kat zeri Ofisler

100 m zeri binalar

ok byk Oteller ok byk letmelerin Yk Asansrleri

Byk letmelerin Yk Asansrleri

* Bu deer gnlk seyir says ve seyir sresinden hesaplanabilir.

2.4 SEYR TKETMNN LLMES Seyir tketimi asansrler iin ngrlen yk oran dalmna uygun referans seyirlerde tketilen enerjilerin lmlerinden faydalanlarak belirlenir. Yk oran dalm bir asansrn normal alma durumunda hangi yk oranlarnda yklendiini gsteren istatistik bir veridir. Tablo 2.de klavuzda ngrlen yk oran dalmlar gsterilmitir. Bunlarn dndaki bir alma durumu beyan edilmek ve belgelenmek artyla kullanlabilecektir. Referans seyir aadaki seyir aamalarndan olumutur. -Kaplarn almas -Kaplarn kapanmas -Kuyu boyunca aa veya yukar seyir -Kaplarn alp-kapatlmas -Kuyu boyunca aa veya yukar seyir -Kaplarn almas
Tablo 2. Yk oran dalmlar.

% Yk 0 25 50 75 100

% alma 50 30 10 10 0

Referans seyirleri bu dalma uydurmak iin rnein 10 referans seyir iin 5 0 ykte, 3 %25 ykle, 1er de %50 ve %75 ykte lm yaplmas gereklidir. Bu ekildeki ykleme yerine tm almalarn bo kabinle yaplp sonularn uygun bir katsay ile dzeltilmesi de mmkndr. Buna gre kart arlk oran %40-%50 arasnda olan sistemlerde sonularn 0.7 ile arplmas, kart arl bulunmayan veya %30dan daha dk dengeleme olan sistemler iin sonularn 1.2 ile arplmas gereklidir. Seyir tketimlerinin llmesi iin ngrlen balant noktalar ekildeki diyagram zerinde gsterilmitir. Klavuz, ISO 25745te de ngrlen lme aletlerinin zelliklerini ve lmde dikkat edilmesi gereken temel konular da tanmlamaktadr.

ASANSR KOLON HATTI ESAS BESLEME (P1)* YARDIMCI BESLEME (P2)* DER BESLEME

Makine Motor Frenler Pano-Denetim Kaplar

Kabin aydnlatmas Kabin st prizi Kabin havalandrma Alarm sistemi Acil kurtarma g sistemi

Kuyu aydnlatmas
Kuyu ii ve makine dairesi prizleri

Makine dairesi aydnlatmas

Makine dairesi havalandrma ve klima

(P1)* ve (P2)* seyir ve bekleme durumu iin ayr ayr llecektir.

ekil 1. lm noktalar.

e-Hesaplamalar ve Etiketleme Yaplan lmeler sonucunda, Seyir ve Bekleme tketimleri belirlenen bir asansr sisteminde enerji etiketlemesine esas oluturacak tketim (1) ile verilen bant ile hesaplanacaktr. (1) Burada ; ET : zgl tketim (mWh/kg.m), EST: zgl seyir tketimi (mWh/kg.m), PB: Bekleme durumundaki g tketimi (W), Q: Anma Yk (kg), v: Anma Hz (m/s), tB: Bekleme sresi (h), tS: Seyir sresi (h)dir. Bekleme ve seyir tketimleri iin enerji snflar aadaki ekilde tanmlanmtr.

Tablo 3. Bekleme ve Seyir tketimleri iin enerji snflar.

SINIF PB (W) EST (mWh / kg.m)

A 50 0.56

B 100 0.84

C 200 1.26

D 400 1.89

E 800 2.80

F 1600 4.20

G >1600 > 4.20

Bekleme ve seyir sreleri kullanm kategorilerine gre deieceinden (1) bants, Tablo 1. ve 3. yardm ile kullanm kategorileri, Bekleme ve Seyir tketimlerine gre her kullanm kategorisindeki asansrlerin Adan Gye enerji verimlilii hesaplamalarna esas oluturan bantlar elde edilebilir. rnein, 1 ile gsterilen kullanm kategorisi iin tS=0.2 h, tB =23.8 h deerleri ve A snf PB ve ET deerlerine sahip bir asansrde, A snfnn 1. Kullanm kategorisi iin snrn tanmlayan bant; (2) eklindedir. Bantlardaki Q ve v deerlerinin belirli olmas veya ngrlmesi durumunda da enerji snflar iin dorudan tketim deerleri belirlenebilir. rnek olarak 1000 kg , 1 m/s asansr sistemleri iin enerji verimlilii snflarn tanmlayan deerler Tablo 4.e verilmitir. = 2.21 mWh / kg m
Tablo 4. Q=1000 kg, v=1 m/s bir sistemin enerji verimlilii snflar iin snr deerler.

Enerji Verimlilii Snf A B C D E F G

1 2.21 4.15 7.87 15.11 29.24 57.09 >57.09

zgl Enerji Tketimi (mWh/(kg m) Kullanm Kategorisi 2 3 4 1.21 0.77 0.66 2.15 1.26 1.03 3.87 2.09 1.65 7.11 3.56 2.67 13.24 6.13 4.36 25.09 10.87 7.31 >25.09 >10.87 >7.31

5 0.60 0.92 1.43 2.22 3.47 5.63 >5.63

Yukarda tanmlanan lme ve hesaplama yntemi ve zgl seyir ve bekleme enerji tketim deerleri yardm ile bir asansrn yllk enerji tketimleri de tahmin edilebilir. zgl seyir tketim deeri, birim yol ve arlk iin (1 m, 1 kg) tanmlandndan, gnlk seyir zaman (ts) ve anma hz (v) yardmyla, gnlk seyir mesafesi; S = ts x v anma yk (Q) kullanlarak da gnlk seyir tketimi; ESGN = EST xS xQ eklinde elde edilir. Gnlk bekleme sresi (tb) ve beklemedeki g tketimi yardmyla beklemedeki gnlk enerji tketimi; EBGN = tB xPB (5) (4) (3)

eklinde hesaplanr. Buradan yllk enerji tketimi; EYIL = 365 x (EBGN + ESGN) olarak bulunur. 3. SONULAR Bu almada asansr sistemlerinin enerji tketimlerinin llmesi ve enerji snflarnn belirlemesinde kullanlan tanm ve yntem ve bantlar verilmitir. Bu ekilde yeni kurulacak sistemlerde enerjinin daha etki kullanm ve sistemin yksek verim snfna girebilmesi iin hangi bileenlerin tketimlerinin ne lde drlmesi gerektiinin nceden belirlenmesi mmkn olacaktr. rnein motor sisteminin tkettii seyir enerjisi ok dk olan bir sistemde kabin aydnlatmasnn yarataca tketim art sistemin genel enerji tketim snfn etkileyecektir. ncelikle makine motor, pano (kontrol elektronii, hz denetim cihaz vb.) ve kap-kabinin seyir ve bekleme enerji tketimlerinin kullanm kategorileri iin belirlenen snrlarn altnda kalmasnn salanmas, daha sonraki aamada kusursuz bir montajla kurulan sisteme aktarlmas gereklidir. Tasarm aamasnda dk enerji tketecei planlanan bir sistem hatal montaj, yetersiz bakm vb. gibi nedenlerle umulandan daha fazla enerji tketebilecektir.
KAYNAKLAR [1] ISO 25745 (Taslak); Energy Performance of Lifts, Escalators and Moving Walks Part 1: Energy Measurement and Verification [2] VDI 4707 Guidelines for Lifts Energy Efficiency [3] 5627 Sayl Enerji Verimlilii Kanunu

(6)