UNIVERZITET CRNE GORE Elektrotehniki fakultet Podgorica

Biomasa
Seminarski rad iz predmeta Alternativni izvori energije
maj 2012.

Biomasa1 Sadraj:

Uvod..................................................................................................................................2 1. Energija biomase.........................................................................................................4 1.1. Vrste biomase.........................................................................................................4 2. Korienje, prednosti i nedostaci energije biomase.............................................10 3. Energetski potencijal biomase ................................................................................13 3.1. Energetski potencijal biomase u Crnoj Gori..........................................................13 3.1.2. Poljoprivreda..................................................................................16 3.1.3. Trite............................................................................................17 5. Perspektive i mogunosti korienja energije biomase ......................................23 6. Primjer postrojenja za korienje biomase............................................................25 Zakljuak.........................................................................................................................31 Literatura.........................................................................................................................33

Predmetni nastavnik: Prof. dr Sreten kuleti

Student: Nina ievi 7/11

Alternativni izvori energije

Biomasa2

Uvod
Globalni razvoj drutva u budunosti e u velikoj mjeri zavisiti od stanja u oblasti energetike. Problemi sa kojima se suoavaju, u manjoj ili veoj mjeri, sve zemlje svijeta su povezani sa obezbjeivanjem energije i ouvanjem ivotne sredine [8]. Znaajan porast ljudske populacije na zemlji uzrokuje stalno poveanje potreba za energijom, naroito elektrinom energijom. Trend rasta potreba na globalnom nivou iznosi oko 2,8 % godinje. Velika potronja i porast broja stanovnika u svijetu primorae stanovnike velikog broja zemalja da se suoe sa problemom kritinog smanjenja zaliha domaih fosilnih energetskih izvora. Trenutna energetska zavisnost veine zemalja od nafte i njenih derivata zahtijeva znatne ekonomske izdatke i u budunosti nagovjetava negativne efekte na nacionalne ekonomije, kao i na meunarodnu bezbjedonosnu situaciju [9]. Prema podacima naftnih kompanija, kao i drugim nacionalnim statistikim podacima, ukupna svjetska potronja nafte iznosi skoro 4 milijarde tona godinje, dok su ukupne rezerve oko 120-160 milijardi tona. Kako je prerada nafte dostigla vrhunac, a uzimajui u obzir ogranienost zaliha, sadanje korienje fosilnih i nuklearnih goriva ne moe da obezbijedi dugotrajni i odrivi razvoj niti da obezbijedi trend poveanja proizvodnje elektrine energije [10]. Sagorijevanje fosilnih goriva, naroito onih baziranih na nafti i uglju, predstavlja najvjerovatniji uzrok globalnom zagrijavanju, dakle stvaranju tzv. efekta staklene bate. Promjena klimatskih uslova predstavlja jednu od najozbiljnijih opasnosti za Zemljin ekoloki sistem zbog mogueg uticaja na proizvodnju hrane i kljune procese koji stvaraju produktivnu prirodnu okolinu. Zabrinjavajui porast emisije ugljendioksida u atmosferi, izmeu ostalih faktora, moe da dovede do smanjenja zavisnosti od upotrebe uglja i ohrabri razvoj i korienje obnovljivih energetskih tehnologija. Kao rezultat ovih saznanja, godinama se razvijaju tehnologije koje omoguavaju korienje alternativnih izvora energije. Alternativna energija koja se ve ozbiljno primjenjuje je energija biomase. Ovaj tip alternativne energije (goriva) u poreenju sa drugim (suneva energija i energija vjetra) je mnogo efikasniji i takoe je jedini obnovljivi izvor energije koji se moe koristiti za proizvodnju toplotne energije u velikim sistemima za grijanje [9]. Materijal u ovom radu izloen je u est poglavlja. U prvom poglavlju navedeni su znaaj i uloga energije biomase i opisani su oblici u kojima moe da se nae u prirodi. U drugom poglavlju nabrojene su prednosti i nedostaci korienja biomase kao izvora energije. U poglavlju tri naveden je energetski potencijal biomase u svijetu sa posebnim osvrtom na energetski potencijal biomase u Crnoj Gori.

Alternativni izvori energije

Biomasa3 etvrto poglavlje sadri tehnologije prerade biomase. Opisane su mehanika, biohemijska i termohemijska prerada biomase. Peto poglavlje je posveeno perspektivi biomase i mogunosti korienja u vidu kosagorijevanja i kogeneracije. Date su i preporuke za dalje aktivnosti. U estom poglavlju dato je, kao primjer postrojenja za korienje biomase, postrojenje na drvni otpad sa centralnim sistemom za skladitenje goriva. U zakljuku rada date su opte informacije o energije biomase, njenim karakteristikama, prednostima i manama. Navedene su i opte informacije o problemu nedostatka energije i nainima podmirivanja. U zakljuku je, pored ostalog, dat i cilj rada, kao i ta je u radu uradjeno. Na kraju izloenog materijala dat je spisak koriene literature, kao i nekoliko sajtova, na kojima se mogu nai dodatne informacije.

Alternativni izvori energije

Biomasa4

1. Energija biomase
Biomasa je specifian oblik Suneve energije. Ona predstavlja sve biljne i ivotinjske materije na Zemljinoj povrini. Biomasa je veoma irok pojam, kojim se opisuju materije biolokog porijekla koje mogu biti koriene bilo kao energetski izvor ili kao njegove hemijske komponente. To su u stvari organske materije, sirove ili preradjene, ija se hemijska energija moe pretvoriti u toplotu, elektrinu energiju ili gorivo. Biomasa se moe koristiti za zagrijavanje, za proizvodnju elektrine energije i za transport. Biomasa ukljuuje: drvee, trave, usjeve, alge i druge biljke, kao i sve poljoprivredne, biljne i ivotinjske otpatke. Nju ine i mnogobrojne druge organske otpadne materije kao to su ostaci nakon pripreme hrane ili pia i organski djelovi otpada domainstava. Drvo je sigurno najstariji oblik energije koji je ovjek upotrijebio, prije svega za pripremanje hrane i grijanje. Najvjerovatnije je i za prvu vjetaku rasvjetu posluila drvena baklja. I nakon otkria fosilnih goriva, drvo je u pojedinim oblastima ostalo glavni oblik energije. Zbog toga je potronja drveta bila vrlo velika, vea od prirataja. Tako su npr. u Indiji potpuno unitene ume, to je zemlju pretvorilo u pustinju. U sljedeim stoljeima ivotinjski izmet je bio glavno gorivo, pa je to smanjilo plodnost zemljita. To bi se dogodilo i u drugim podrujima da nije dolo do usporenja tehnolokog razvoja, pa i do njegove stagnacije. To su bile posljedice propasti Vavilonskog carstva, pobjede Konfuijeve filozofije u Kini i stvaranja kasta u Indiji. Drvo je bilo osnovna sirovina i energetski izvor Maja u Srednjoj Americi. Kad su ume bile iskrene, doao je i kraj njihovog carstva. Medjutim, moe se rei da drvo nije imalo znaajniju ulogu u osiguranju toplotne energije u posljednjih nekoliko vjekova. Iako je potencijal biomase kao goriva veoma veliki, njegovo znaajnije korienje javlja se tek nakon ozbiljnih upozorenja o ogranienosti rezervi fosilnih goriva i sve izraenijih problema koji se javljaju usljed njihovog korienja [5].

1.1. Vrste biomase

Prema sirovini koja se koristi za dobijanje odreene biomase data je sljedea podjela: 1. Drvna biomasa Biomasu iz drvne industrije ine ostaci i otpad pri rezanju, bruenju, blanjanju kao i pri drugim vrstama obrade drveta. Biomasa iz drvne industrije se koristi kao gorivo u kotlovima i kao sirovinu za proizvodnju briketa ili peleta (slika 1.1.). esto je otpad koji optereuje poslovanje drvnih industrija mnogo jeftinije i kvalitetnije gorivo od umske biomase (ostaci i otpad iz drvne industrije dobijen kao posljedica korienja uma,

Alternativni izvori energije

Biomasa5 drveta za gradivnu i ogrejnu komponentu), a takoe je daleko opravdanije za korienje nego fosilna goriva.

a) Slika 1.1. a) Briketi, b) Peleti

b)

Osnovne karakteristike pri upotrebi drvne biomase kao energenta iste su kao kod svakog goriva: hemijski sastav, toplotna mo, temperatura samozapaljenja, temperatura sagorijevanja, fizika svojstva koja utiu na toplotnu mo (npr. gustina, vlanost i dr). Osnovna veliina za proraun energije iz odreene koliine drveta jeste njegova toplotna vrijednost (mo). Najvei uticaj na nju ima vlaga (vlanost, udio vlage), potom hemijski sastav, gustina i zdravost drveta. Za nae podneblje vano je utvrditi i vrstu drveta, radi odreivanja njegove toplotne vrijednosti, da li je listopadno ili etinarsko, odnosno tvrdo ili meko, jer je udio pojedinih sastojaka pri tome razliit, kao i materija koja se moe koristiti kao gorivo [1]. 2. Poljoprivredna biomasa Poljoprivrednu biomasu ine ostaci jednogodinjih kultura kao to su: slama, kukuruzovina, oklasak, stabljike suncokreta, ljuske sjemenki, kotice, zatim ostaci pri rezanju vinove loze i maslina, kore od jabuka Iskustva iz razvijenih zemalja, u Evropi posebno Danske, pokazuju kako se radi o vrijednom izvoru energije koji se ne bi trebao zanemariti. Ilustrativan je stoga sljedei primjer. Nakon berbe kukuruza na obraenom zemljitu ostaje kukuruzovina, stablijika s liem i oklasak Budui da je prosjeni odnos zrna i mase 53% : 47%, proizlazi kako biomase priblino ima koliko i zrna. Ako se razdvoje kukuruzovina i oklasak, tada je njihov odnos prosjeno 82% :18%, odnosno na proizvedenu 1 t zrna kukuruza dobija se i 0,89 t biomase kukuruza to ine 0,71 t kukuruzovine i 0,18 t oklaska. Iako je neosporno kako se nastala biomasa mora prvenstveno vraati u zemlju, preporuuje se zaoravanje izmeu 30 i 50% te mase, to znai da za energetsku primjenu ostaje najmanje 30% [2].

Alternativni izvori energije

Biomasa6 Na toplotnu mo ove biomase podjednako utiu udio vlage i pepela. Udio pepela moe iznositi i do 20% pa znaajno utie na toplotnu mo. Generalno, supstance koje ine pepeo nemaju nikakvu energetsku vrijednost. 3.Energetski nasadi Osim ostataka i otpada postoji veliki broj biljnih vrsta koje je mogue uzgajati tzv. energetski nasadi (slika 1.2.) sa velikim prinosima; kao to su brzorastue drvee i kineske trske s godinjim prinosom od 17 tona po hektaru, eukaliptus: 35 t suve supstance, zelene alge s prinosom od 50 tona po hektaru, biljke bogate uljem ili eerom [1].

Slika 1.2. Energetski nasadi

4. Biogas Isti tipovi bakterija koje su u davnoj prolosti proizvodile prirodni gas, danas proizvode biogas. Anaerobne bakterije predstavljaju jedan od najstarijih oblika ivota na Zemlji. One su se razvile prije nego to je fotosintezom biljaka osloboena velika koliina kiseonika u atmosferu. Anaerobne bakterije razlau organsku materiju u odsustvu kiseonika i proizvode biogas kao produkt tog razlaganja. Najee koriena organska materija za proizvodnju biogasa je stajsko ubrivo ili stajnjak. Primarne prednosti proizvodnje biogasa iz stajskog ubriva su: prirodna reciklaa, dobijanje kvalitetnog ubriva za dalju primjenu u poljoprivredi i izbjegavanje neprijatnih mirisa stajnjaka. Pored ovih primarnih prednosti dobijeni biogas je vrlo koristan nusproizvod. Biogas se sastoji od oko 70% metana (CH 4) i ostatka koga ine ugljendioksid, ugljenmonoksid i azot. Ovaj relativni odnos gasova zavisi od obraivanog

Alternativni izvori energije

Biomasa7 materijala i postupka obrade. Biogas ima znaajnu energetsku vrijednost to ga ini vrlo isplativim i univerzalnim gorivom daleko isplativijim od ostalih fosilnih goriva i biomase [9]. 5. Alkoholna goriva (etanol) Etanol se moe proizvoditi od tri osnovne vrste biomase: eera (od eerne trske), skroba (od kukuruza) i celuloze (od drva, poljoprivrednih ostataka). Sirovine bogate eerima vrlo su pogodne za proizvodnju etanola, budui da ve sadre jednostavne eere glukozu i fruktozu koji mogu fermentisati u etanol. Sirovine bogate skrobom sadre velike molekule ugljenvodonika koje treba razloiti na jednostavne eere. To zahtijeva jo jednu fazu u procesu proizvodnje to poveava trokove. Najznaajnije biljne vrste koje se uzgajaju za proizvodnju etanola su eerna trska i kukuruz. Prinos etanola iz raznih sirovina je dat u tabeli 1.1.
Tabela 1.1. Prinos etanola iz raznih sirovina

sirovina

prinos etanola,l/t 70 370 160

prinos sirovine,l/t 50 6 20

prinos alkohola, l/ha godinje 3500 2200 3200

energija GJ/ha godinje 1350 162 540

eerna trska kukuruz drvo

Etanol se moe koristiti u motorima s unutranjim sagorijevanjem uz dodavanje benzinu ili kao njegova potpuna zamjena. Za dodavanje do 20% etanola u benzin nisu potrebne nikakve prepravke ni zahvati na motoru, dok za dodavanje veeg udijela ili za pogon samo na etanol treba djelimino modifikovati motor to poskupljuje cijenu takvih vozila za oko 5 do 10% [1]. 6. Biodizel Biodizel je komercijalni naziv pod kojim se metil-ester, bez dodatog dizelskog goriva, nalazi na tritu tenih goriva i prodaje krajnjim korisnicima. Moe se proizvoditi iz biljnih ulja, recikliranog otpadnog jestivog ulja ili ivotinjske masti procesom esterifikacije, pri emu kao sporedni proizvod nastaje glicerol. Metil-ester (ME) je hemijski spoj dobijen reakcijom (esterifikacija) biljnog ulja (uljana repica, suncokret, soja, palma, ricinus itd.) ili ivotinjske masti s metanolom u prisutnosti katalizatora [1]. Izbor osnovne sirovine za dobijanje biodizela zavisi od specifinih uslova i prilika u konkretnim zemljama, u Evropi se za proizvodnju biodizela najvie koristi ulje uljane

Alternativni izvori energije

Biomasa8 repice i ulje suncokreta , dok se u Americi najvie koristi ulje soje, a u azijskim zemljama se koristi i palmino ulje (slika 1.3.). Biodizelska goriva ne sadre sumpor ni teke metale, koji su glavni zagadjivai vazduha prilikom upotrebe dizela dobijenog iz nafte. Upotrebom biodizela ne poveava se "efekat staklene bate", koji je najvie uzrok promjene klime i zraenja gasova na Zemlji. Smanjena je emisija ai i drugih po zdravlje tetnih jedinjenja od ugljendioksida. Transport biodizela gotovo je potpuno neopasan za okolinu, jer dospijevi u tlo, razgradi se nakon 28 dana. Ako nafta tokom transporta dospije u vodu, jedan litar zagadi gotovo milion litara vode, dok kod biodizela takvo zagaenje ne postoji, jer se on u vodi potpuno razgradi ve nakon nekoliko dana [9]. Pri proizvodnji biodizela iz uljane repice, nastaje itav niz veoma profitabilnih nusprodukata, poput pogae, koja je vrijedan proteinski dodatak stonoj hrani, dobijamo i glicerol, koji se koristi kao sirovina u kozmetikoj i farmaceutskoj industriji.

Slika 1.3. Izbor osnovne sirovine za dobijanje biodizela u Evropi

7. Gradski otpad Ubrzani razvoj industrije, a posebno potroaki organizovano drutvo, uzrokovali su globalnu "ekoloku" krizu, koja se u razvijenim dravama ogleda kao problem zbrinjavanja otpada. Nekontrolisano i neodgovorno odloen otpad ugroava zdravlje ljudi i okoline, a brojni su primjeri u kojima je dokazano oteenje zdravlja ljudi zbog neodgovornog postupanja s otpadom. Primarni cilj je zbrinjavanje gradskog otpada, a tek potom proizvodnja energije (iskoriavajui zeleni dio recikliranog kunog otpada, biomasu iz parkova i vrtova, mulj iz kolektora otpadnih voda) jer su za to potrebni veliki investicijski trokovi [2]. Korienje energije otpada za grijanje i/ili proizvodnju elektrine energije jedan je od naina za upotrebu otpada uz, ukoliko se provodi ispravno, minimalan uticaj na

Alternativni izvori energije

Biomasa9 okolinu. Postupci termike obrade otpada, posebno u urbanizovanim - gusto naseljenim sredinama, omoguuju istovremeno neutralizovanje tetnih svojstava i njegovo energetsko iskoriavanje. Postoje razliite tehnike mogunosti termike obrade otpada, od kojih je sagorijevanje otpada dosad najvie korieno. Oko potrebe i mogunosti primjene sagorijevanja komunalnog otpada u svijetu sprovedene su brojne rasprave. U svijetu stalno raste broj postrojenja za termiku obradu otpada sagorijevanjem i ta se tehnologija najvie koristi upravo u razvijenim dravama. Tako se danas u vedskoj otpad energetski iskoriava u 21-om postrojenju za spaljivanje, ime se godinje zbrinjava 1,7 miliona tona otpada (oko polovinu ukupne koliine komunalnog otpada).

Alternativni izvori energije

Biomasa10

2. Korienje, prednosti i nedostaci energije biomase

Biomasa se i dalje spominje u mnogim debatama kod kojih se razrauju prednosti i mane, posebno kad se biomasa uporedi s ostalim obnovljivim izvorima energije. Uprkos raznim miljenjima, veina strunjaka i dalje tvrdi da biomasa ima mnoge prednosti nad fosilnim gorivima i da znatno pridonosi smanjenju ukupne emisije ugljen dioksida u atmosferi. Jedan od najbitnijih faktora koji odreuju potencijalnu ulogu biomase u energetskoj industriji, predstavlja jaka konkurencija koja postoji izmeu vrijednosti biomase i zemljita neophodnog za njen uzgoj, to nije sluaj sa ostalim obnovljivim izvorima. Biomasa moe da se koristi kao hrana, ubrivo, za proizvodnju papirnih vlakana i kao gorivo. ak i meu derivatima biomase postoji konkurencija koja moe da smanji njen znaaj kao potencijalno gorivo: stajnjak je vano ubrivo, papir moe da se reciklira, ljuspice pamuka mogu da se koriste u naftnim buotinama, piljevina moe da se koristi kao zatitini sloj plodnog zemljita, a otpadne masti iz restorana kao hrana za domae ivotinje. Iako mnogi strunjaci smatraju da biomasa moe da se uzgaja iskljuivo za energetske potrebe, njihova dvostruka ili viestruka uloga se ne moe zanemariti ukljuujui i ulogu sekundarnih proizvoda etve. Osnovni aspekt pri korienju biomase treba da bude odrivost korienja. Odrivost korienja, prije svega, podrazumijeva da koliina biomase koja se koristi za dobijanje raznih vrsta energije uvek bude manja ili jednaka prirataju koliine biomase. Kada se govori o poljoprivrednim kulturama, odrivost korienja biomase treba da podrazumeva plansko i redovno vraanje odreene koliine organske materije biomase (oko 30%) u zemlju u vidu zaoravanja, jer se time odrava ravnotea i postie se vea plodnost zemljita. Potreba vraanja minerala u tlo za umsku biomasu podrazumijeva ostavljanje izvjesne koliine materije (najee lia ili iglica ako je rije o etinarskim umama) u umskom tlu. Takoe, odrivost korienja umske biomase podrazumijeva dugorona planiranja u pogledu poumljavanja i eksploatacije umske biomase [8]. Glavna prednost u korienju biomase kao izvora energije su obilni potencijali, ne samo u tu svrhu zasaene biljne kulture ve i otpadni materijali u poljoprivrednoj i prehrambenoj industriji i domainstvima. ak se i estoki protivnici korienja biomase slau s injenicom da je to iroko i jednostavno dostupan izvor energije. Biomasa postoji u odreenom obliku gdje god pogledamo i samim time i potencijalna proizvodnja energije mogua je gotovo bilo gdje. Ovo je svakako jedna od najveih prednosti biomase pred tradicionalnim fosilnim gorivima. Kao to je opte poznato, fosilna goriva nee trajati vjeno i jednom kad svijet potroi zalihe tih goriva biomasa e postati jo atraktivniji izvor energije. Mnogi strunjaci se slau da kad se gleda i s ekonomskog i s ekolokog aspekta biomasa e jo dugo biti visoko na listi najboljih moguih izvora energije [9].

Alternativni izvori energije

Biomasa11 Biomasa pomae u smanjenju ukupne emisije tetnih gasova u atmosferi i time znatno pridonosi u borbi protiv klimatskih promjena. Gasovi koji nastaju korienjem biomase mogu se takoe iskoristiti u proizvodnji energije. Prednost biomase u odnosu na fosilna goriva je i neuporedivo manja emisija tetnih gasova i otpadnih materija. Glavna razlika biomase u odnosu na fosilna goriva kod isputanja tetnih materija je u zatvorenom ugljenikovom ciklusu kod biomase (slika 2.1.). To se manifestuje iz injenice da prilikom rasta biljke uzimaju iz atmosfere ugljendioksid (CO 2) i da prilikom sagorijevanja to isputaju. Kod fosilnih goriva radi se o jednosmjernom procesu gledano iz perspektive ivotnog vijeka ugljendioksid se samo isputa, nema procesa vraanja natrag u zemlju. Dok god se potuje princip obnovljivog razvoja (zasadi se onoliko drvea koliko se posijee) ovaj oblik dobijanja energije nema znaajnog uticaja na okolinu, no ono ipak moe doprinijeti globalnom zagrijavanju [1].

Slika 2.1.Kumulativna CO2 neutralnost (ukoliko je sjea usklaena sa prirastom ekoloki prihvatljivo )

Zatim, velika prednost energije iz biomase je mogunost proiavanja okoline prilikom korienja biomase. Broj ljudi na svijetu konstantno raste i s tim rastom naravno raste i problem sve vee koliine otpada koja se stvara. Trenutno velika koliina otpada zavri u rijekama, potocima, morima i okeanima i time se stvara veliki negativni uticaj na ekologiju i ljudsko zdravlje. Vei dio ovog otpada mogao bi se iskoristiti za proizvodnju energije iz biomase i time bi se bacanje tog otpada direktno u prirodu znatno smanjilo. Korienje biomase omoguava i zapoljavanje (otvaranje novih i zadravanje postojeih radnih mjesta), ostvarivanje dodatnog prihoda u poljoprivredi, umarstvu i

Alternativni izvori energije

Biomasa12 drvnoj industriji kroz prodaju biomase). Osim toga, umjesto odliva sredstava zbog kupovine fosilnih goriva uspostavljaju se novani tokovi u lokalnoj zajednici (investicijezarade-porezi) [9]. Meutim, i pored mnogih prednosti koje posjeduje biomasa kao izvor energije u eksploataciji biomase postoje i odreene nepogodnosti za primjenu. Neka od njih su: manipulacioni i ekonomski problemi sa sakupljanjem, pakovanjem i skladitenjem biomase, periodinost nastanka biomase, mala zapreminska masa i toplotna mo biomase svedena na jedinicu zapremine, razuenost u prostoru, nepovoljan oblik i visoka vlanost biomase, visoke investicije za postrojenja za preradu, pripremu, sagorijevanje biomase, itd.

Alternativni izvori energije

Biomasa13

3. Energetski potencijal biomase

Sa procijenjenom veliinom od oko 14.000 MW godinjih svjetskih instalisanih proizvodnih kapaciteta, snaga iz biomase je trenutno trei po veliini izvor obnovljive elektrine energije, iza hidro energije i vjetra. SAD je najvei proizvodja elektrine energije iz biomase na svijetu. Danas SAD raspolae snagom iz biomase veom od 7.000 MW . Predvia se da e snaga instalisanih kapaciteta za proizvodnju elektrine energije iz biomase porasti do 2020. godine na vie od 30.000 MW.

Slika 3.1. Primjer elektrane na biomasu a) Finska,49 MW, b) SAD,50 MW

U svijetu, a posebno na podruju Evropske Unije postoje brojni projekti korienja energije biomase koji mogu biti vrlo razliiti po svojoj veliini i tehnologiji koja se koristi te izvoru biomase. Danas Finska etvrtinu svojih potreba za energijom pokriva iz biomase, Danska ve godinama intenzivno razvija program elektrana na slamu i biogas, a Austrija se ubrzano pribliava udjelu od 80% elektrine energije proizvedene iz obnovljivih izvora u emu biomasa ima najznaajniju ulogu [2]. Primjeri elektrana na biomasu u svijetu dati su na slici 3.1.

3.1. Energetski potencijal biomase u Crnoj Gori

Procjena energetskog potencijala biomase usmjerena je na najvanije resurseumsko bogatstvo, drvno industrijski otpad i poljoprivredu. Osnovni potencijali za proizvodnju biomase (slika 3.2.) se mogu se izraziti proporcijom: ume i umska zemljita 721.298 ili 52,2% od ukupne povrine CG poljoprivredno zemljite 516.219 ha ili 37,4% od ukupne povrine CG * iskljueno iz potencijala za biomasu 143.683 ili 10,4%

Alternativni izvori energije

Biomasa14

Slika 3.2. Procjena energetskog potencijala

3.1.1. umarstvo

ume i umska zemljita najznaajniji su bio-energetski potencijal Crne Gore (slika 3.3.).

Slika 3.3. ume, skladitenje biomase u industriji

umska drvna biomasa pogodna za proizvodnju energenata bilansira se prema tabeli 3.1 [3].
Tabela 3.1. Etat, tehniko drvo, prostorno drvo, umski ostatak, kora

Podruj e Crna Gora

Bruto etat m
3

Tehnika Prostorno umski oblovina drvo ostatak m

3

Kora m
3

Svega energenata m3 m
3

t 402.290

1.119.184

447.673

458.865

167.878

44.767 671.510

Prosjena teina 1m3 = 0.7t

Alternativni izvori energije

Biomasa15

Znaajne koliine drvnog ostatka koji nastaje u procesu sjee drveta i izrade umskih sortimenata trenutno ostaju i propadaju u umi. Ista situacija je i sa drvnim ostatkom koji nastaje u procesu prerade drveta, posebno u pilanama, koji se odlae na deponije pored samih fabrika ili se pali. U tom smislu postoji nekoliko crnih taaka (lokacija) u Crnoj Gori koje predstavljaju ozbiljan ekoloki problem jer su koliine drvnog ostatka (najvie piljevine) tako velike da e za njihovo ienje biti neophodna znaajna finansijska sredstva i napori Vlade i lokalnih samouprava (slika 3.4.) [4]. Posmatrano sa aspekta korienja piljevine za proizvodnju goriva na bazi drveta, i pored injenice da postoji preko 120.000 m 3 lagerovane piljevine, najvee koliine ipak nisu upotrebljive za proizvodnju drvnih briketa ili peleta iz razloga to je piljevinu, usljed dugotrajnog stajanja i izloenosti razliitim atmosferskim uslovima, u velikoj mjeri zahvatio proces truljenja. Pored navedenog na takvim deponijama je odlagan i razni mehaniki otpad (kamen, metalni delovi, limovi i drugo) to dodatno komplikuje proces njenog korienja za proizvodnju drvnih goriva.

Slika 3.4. Deponija piljevine stara oko pet godina (foto: Glavonji B., april 2009.g.)

Koju koliinu piljevine koja se trenutno nalazi na deponijama je zaista mogue koristiti za proizvodnju goriva na bazi drveta teko je procjeniti. U svakom sluaju piljevinu koja se nalazi na deponijama starim oko pet godina mogue je koristiti u velikoj mjeri za proizvodnju drvnih goriva. U ovom trenutku problem je to ne postoje pogoni za proizvodnju drvnih peleta u Crnoj Gori, dok su pogoni za proizvodnju drvnih briketa sa takvom tehnologijom koja nema mogunost proizvodnje velikih koliina (ukupna proizvodnja drvnih briketa u Crnoj Gori je oko 600 tona na godinjem nivou). S druge

Alternativni izvori energije

Biomasa16 strane transport piljevine u Srbiju ili druge zemlje u okruenju u kojima postoje fabrike za proizvodnju drvnih peleta je dosta skup ne samo zbog visokih transportnih trokova ve i zbog skupih carinskih procedura sa obije strane granice (fitosanitarna uvjerenja, pediterski i drugi trokovi) [4]. Crna Gora posjeduje dobre zemljine uslove za podizanje plantaa, brzorastuih vrsta drveta, za energetske potrebe. Globalno, najpogodniji prostori za takvu namjensku umarsku proizvodnju su: najnie kote nikikog polja (Bare budoke i Slivlje); priobalje Donje Zete; priobalje Skadarskog jezera (od Boaja do Karua); priobalje rijeke Tare (od Mataeva do mojkovake Bistrice); priobalje Lima (od Murine do Brodareva) [3].

3.1.2. Poljoprivreda
Osnovni bio-energetski poljoprivredni resursi su vinogradarstvo i voarstvo. Ratarske povrine, odnosne povrine pod itaricama su male-simboline, pa ti potencijali nijesu kvantifikovani. Rezidbeni ostaci vinove loze, u predhodnom periodu su spaljivani. Utvreno je da je jedan kilogram loze jednak energetskoj vrijednosti jednog kilograma motornog ulja, to dovoljno govori da se rezidbeni ostaci vinove loze mogu efikasno iskoristiti u energetske svrhe. Komina koja ostaje pri proizvodnji alkoholnih pia (vina i rakije) ima veliku energetsku vrijednost. Energetskom valorizacijom komine, opta ekonomska efikasnost vinogradarskog sektora ce se znaajno poveati [3]. Na slici 3.5. je kompleks vinograda Plantae 13. Jul Podgorica.

Slika 3.5. Kompleks vinograda Plantae 13. Jul Podgorica

Crna Gora posjeduje veliki broj maslinovih stabala, iz ijeg se integralnog korienja, a najvie iz procesa proizvodnje ulja, moe dobiti odreena koliina sirovine, za energetske svrhe-visoke energetske vrijednosti. Alternativni izvori energije

Biomasa17

3.1.3. Trite
Plasman energije u Crnoj Gori na bazi biomase, u irokoj potronji u ovom vremenu, praktino ne postoji. Odreeni plasmani energenata na bazi drvne biomase plasiraju se u internoj tehnologiji, jednog dijela postojeih drvnih industrija. Prostorno drvo liara, koristi se kao energent za grijanje domaninstava u klasinom tradicionalnom transferu drvne biomase u toplotnu energiju-sagorijevanjem, u peima i poretima. Proizvodnja male koliine briketa, u pojedinim drvnim industrijama, plasira se na lokalnom tritu [4].

Alternativni izvori energije

Biomasa18

4. Tehnologije prerade biomase

Osnovni problem u preradi biomase je velika vlaga, a nedostatak je mala energetska vrijednost po jedinici mase. Prerada biomase se vri sa ciljem dobijanja pogodnijeg oblika za transport, skladitenje i upotrebu. Tehnologije za preradu biomase su: 1. Mehanika prerada Tehnologija briketiranja peletriranja je postupak prilikom kojeg se usitnjeni materijal pod visokim pritiskom pretvara u kompaktnu formu velike zapreminske mase, pogodne za dalju manipulaciju i korienje. Konaan proizvod briketiranja naziva se briket. Proces briketiranja primjenjuje se odavno u rudnicima uglja. Na klipnoj presi presuje se praina i sitni otpatci od uglja. Re briquet na engleskom jeziku znai cigla ili opeka. Zbog toga briket moe da bude u obliku opeke (prizmatian) ili u obliku cilindrinog valjka. Re pellet na engleskom znai loptica, kuglica ili valjak [6]. Faze u procesu dobijanja briketa su: usitnjavanje sirovine do odreene granulacije, suenje sirovinskog materijala do odreene vlanosti, transport usitnjenog materijala, doziranje sirovine, presovanje u presama za briketiranje, skraivanje briketa na potrebnu duinu, hlaenje i pakovanje gotovih briketa.

Kod vlanih materijala ova procedura moe biti dopunjena internim skladitima i suarama koje treba da dovedu biomasu na odgovarajuu vlanost za briketiranje. Pod biobriketima se podrazumijeva proizvod tehnolokog postupka briketiranja - kompaktna forma biomase koja ima daleko veu zapreminsku masu, nego to je zapreminska masa materijala biomase od koga je biobriket napravljen [6]. Naim standardom se pod energetskim briketom podrazumijeva proizvod dobijen postupkom briketiranja lignoceluloznog materijala. Sam postupak briketiranja se sastoji u sabijanju lignoceluloznog materijala u to manju zapreminu pomou presa. Obzirom na svojstva koja ine glavne nepogodnosti za masovniju upotrebu biomasa kao goriva ini se da je jedno od rjeenja izrada biobriketa. Time se postie da biomasa prestaje da bude autonomno gorivo. Moe biti namijenjena irem krugu korisnika kao to su domainstva, poljoprivredna imanja, staklenici i sl. Sa druge strane, sam proces briketiranja ima i odreene nedostatke, kao to su: potrebna je priprema materijala na odreenu vlanost i granulaciju, u izvesnim sluajevima su neophodni aditivi,

Alternativni izvori energije

Biomasa19

mora se ulagati u novu tehnologiju koja je nuna za odvijanje procesa neophodna je potronja energije

2. Biohemijska prerada U biohemijsku preradu spadaju tri postupka: organska digestija, fermentacija i transesterifikacija. a) Organska digestija (truljenje, razgradnja) Kada se govori o biogasu, obino se misli na gas sa velikom koliinom metana u sebi, koji nastaje fermentacijom organskih supstanci, kao to su stajsko ubrivo, mulj iz otpadnih voda, gradski vrst otpad ili bilo koja druga biorazgradiva materija. Postoje dva osnovna tipa organske digestije: Aerobna digestija (uz prisustvo kiseonika) proizvodi ugljendioksid, amonijak i ostale gasove u malim koliinama, veliku koliinu toplote i konani proizvod koji se moe upotrebiti kao ubrivo. Anaerobna digestija (bez prisustva kiseonika) proizvodi biogas: metan, ugljendioksid, neto vodonika i ostalih gasova u tragovima, vrlo malo toplote i konani proizvod (ubrivo) sa velikom koliinom azota nego to se proizvodi pri aerobnoj fermentaciji. Takvo ubrivo sadri azota u mineralizovanom obliku (amonijak) koje biljke mogu bre preuzeti nego organski azot (posebno pogodno za poubrivanje obradivih povrina).

Sam proces anaerobnog vrenja se odvija u tri faze, i to: 1) Hidroliza u ovoj fazi dolazi do razgradnje velikih molekula na manje i poetak razvoja kisjelinskih bakterija. 2) Kisjelinska faza u ovoj fazi se raspadaju molekuli proteina, masnoa i ugljenih hidrata na organske kisjeline, ugljen dioksid, vodonik, amonijak, alkohole i dr. Raspad molekula izazivaju kisjelinske bakterije. 3) Metanska faza u ovoj fazi nastavlja se dalja razgradnja organskih materija i intenzivno stvaranje metana i ugljen dioksida (u neznatnoj mjeri i drugih gasova). b) Fermentacija Fermentacija biomase u alkohol zasad je najrazvijenija metoda hemijske konverzije biomase. Ovaj postupak se najvie razvija u Brazilu, gdje se godinje dobija oko milion tona etanola za pogon vozila, a oekuje se da e se ta proizvodnja i poveati [1]. Osnovne faze u procesu proizvodnje etanola su:

Alternativni izvori energije

Biomasa20

Priprema sirovine Fermentacija Destilacija etanola

Priprema sirovine je zapravo hidroliza molekula skroba enzimima u eer koji se moe fermentisati. Uobiajena tehnologija za proizvodnju etanola je fermentacija u pei s obinim kvascem za proizvodnju 8 do 10%-tnog alkohola nakon 24 do 72 h fermentacije. Nakon toga slijedi destilacija tog alkohola u nekoliko faza ime se dobija 95%-tni etanol. Za proizvodnju posve istog etanola, kakav se koristi za mijeanje s benzinom, dodaje se benzen i nastavlja destilacija te se dobija 99,8%-tni etanol [2]. c) Transesterifikacija Proces transestrifikacije je najee primjenjivan postupak industrijske sinteze metilestara masnih kisjelina (MEMK) odnosno biodizela. Biodizel je komercijalni naziv pod kojim se metilester (ME), bez dodatnog mineralnog dizelskog goriva, nalazi na tritu tenih goriva i prodaje krajnjim korisnicima. Transestrifikacija triglicerida je reakcija u kojoj dolazi do hidrolize estarskih grupa glicerida u prisustvu drugog alkohola i ponovne reakcije estrifikacije u kojoj sada nastaje metilestar masnih kiselina. Pri ovoj reakciji nastaje glicerol kao sporedni proizvod. Pri proizvodnji biodizela postoje odreeni zahtjevi prema kvalitetu ulazne sirovine (ulje), koji moraju da se potuju: Vrsta ulja - proces sinteze metilestera funkionie sa bilo kojim trigliceridima, ali su neke osobine estara direktno povezane sa vrstom ulja: jodni broj, viskoznost, odrivost i dr. Sadraj slobodnih masnih kisjelina - postoji pravilo da visok sadraj slobodnih masnih kisjelina znai visoku potronju katalizatora (to je skupo) i veliki sadraj sapuna. U toku transestrifikacije slobodne masne kisjeline reaguju sa katalizatorom i formiraju sapune. Kako se ovi sapuni nakon faze razdvajanja nalaze u glicerolskoj fazi, bie potrebno vie kisjeline da razdvoji sapune na masne kisjeline i vodu. Konano, vie katalizatora i vie kisjeline znai vie soli u dobijenom glicerolu, a to opet znai umanjenje kvaliteta. Kako bi se izbjegli ovi problemi potrebno je da se ulje djelimino rafinie. Najbolji rezultati se postiu sa neutralnim uljem (neutralizacija je standardan proces u rafinaciji biljnih ulja), sa sadrajem slobodnih masnih kiselina ispod 0,5%. Sadraj fosfora/fosfatida - fosfor je u ulju prisutan kao dio kompleksnih molekula fosfolipida, koji su veoma dobri emulgatori. Veliki sadraj fosfora/fosfatida u ulju utie na gubitak estra (smanjujui prinos biodizela i ekonominost procesa), kao i na pad kvaliteta masnih kisjelina. Povoljan nivo fosfora u ulju je od 3 do 5 mg/kg. Nerastvorljive materije (negliceridni sastojci) sadraj ovih materija u ulju bi trebao da bude to manji. Budui da one ne uestvuju u procesu Alternativni izvori energije

Biomasa21 transestrifikacije, na kraju se pojavljuju u estarskoj fazi. Maksimalan dozvoljena koliina ovih materija unutar biodizela ne bi trebala da pree granicu od 0,8% [1]. 3. Termohemijska prerada U tehnologije termohemijske prerade spadaju: a) Sagorijevanje U zavisnosti od vrste, vlanosti i krupnoe komada otpadne biomase razlikuju se tehnologije njene pripreme i sagorijevanja odnosno tipova (konstrukcija) loita kotlova u kojima se vri sagorijevanje (kotlovi malih, srednjih i velikih snaga). Za sagorijevanje se, uglavnom koriste klasine tehnologije sagorijevanja na reetci (nepokretnoj, pokretnoj, kosoj i stepenastoj), sagorijevanje u letu, sagorijevanje u mjehurastom fluidizovanom sloju i cirkulcionom fluidizovanom sloju. Najee korieni oblici goriva za ovakva postrojenja su drvni otpatci iz umarstva i drvne industrije, slama i razni poljoprivredni otpad, komunalni i industrijski otpad koji je biorazgradiv. Prema nainu neposredne pripreme biomase za sagorijevanje, razlikuju se: Tehnologije kod kojih se vri neposredno sagorijevanje biomase (sa veim ili manjim stepenom pripreme) u loitima klasinih ili posebnih konstrukcija kotlova. Tehnologije kod kojih se prvo vri gasifikacija biomase u predloitima i sagorijevanje gasa u loitima klasinih konstrukcija kotlova za sagorijevanje gasnog goriva.

Princip funkcionisanja ovih tehnologija se zasniva na proizvodnji vrue vodene pare za grijanje u industrijskim postrojenjima i kuama ili za dobijanje elektrine energije u malim termoelektranama napravljenim za korienje biomase kao goriva. Najjednostavnije rjeenje sagorijevanja biomase predstavlja sagorijevanje krupnih komada biljne (drvne) mase koja se vri u kotlovima klasinih konstrukcija i rjeenja [2]. To se takoe odnosi i na sagorijevanje briketa biomase. Faze u tom procesu su: 1. 2. 3. 4. Zagrijevanje i suenje, Destilacija (isparavanje) sastojaka piroliza, Vaenje sastojaka (mase), Sagorijevanje (mase) vrstog uglja. b) Piroliza Piroliza je takoe termohemijski proces, s ogranienim dotokom kiseonika (druga faza sagorijevanja i gasifikacije), pri emu dolazi do isparavanja i proizvodnje tenog goriva (bio-ulja), pogodnijeg za transport i skladitenje (manji trokovi). Sloen je proces

Alternativni izvori energije

Biomasa22 jer su vrlo promjenjiva svojstva bio-ulja zavisno o uslovima i sirovini, ulje slino nafti. Znatan potencijal (npr. piroliza otpada), ali su potrebna ulaganja u istraivanje i razvoj i za sada je malo primjera komercijalnih postrojenja [1]. c) Gasifikacija Gasifikacija se sprovodi na visokoj temperaturi (i do 1400C) uz ogranien dotok kiseonika, ime se poveava efikasnost proizvodnje elektrine energije u gasnoj turbini oko 35% (mogue i do 45%), u parnom kotlu na drva oko 20%. Glavni problem kod gasifikacije su gasne turbine koje su vrlo osjetljive na neistoe u gasu (estice, para) pa je potrebno proiavanje, to je skupo. Sastav gasa je CO, CH 4 i H2, a svojstva zavise o dizajnu ureaja za gasifikaciju.

Alternativni izvori energije

Biomasa23

5. Perspektive i mogunosti korienja energije biomase

Pretpostavlja se da e u budunosti rasti motivacija za korienje ove energije, prije svega zbog porasta potreba industrije, potreba za redukcijom otpadnih materija, striktnijih propisa za ouvanje ivotne sredine, kao i stalno rastueg zahtjeva za veim korienjem obnovljivih energetskih izvora. Iako su znaajni rezultati postignuti na ovom polju i dalje se ulau znatna sredstva i obavljaju veoma intenzivna istraivanja, sa eljom da se pobolja efikasnost samog procesa, da se pronadju nove tehnologije i naini korienja, kao i da se postigne optimizacija postojeih tehniko-tehnolokih sistema. Ekoloka vrijednost biomase naroito dolazi do izraaja u poredjenju biomase kao goriva sa klasinim fosilnim gorivima (pogotovo ugljem). Pored ove prednosti, korienjem biomase mogue je izvriti i znaajniju supstituciju uglja u posebnim ili zajednikim sistemima za sagorijevanje, pri emu ekonomski efekat ovoga zavisi od procenta uea biomase u sistemu zajednikog sagorijevanja. Biomasa se takodje moe koristiti zajedno sa ugljem za proizvodnju elektrine energije u postojeim elektranama. Ko-sagorijevanje je veoma ekonomina opcija za uvodjenje nove proizvodnje energije iz biomase, a takodje i za smanjenje tetnih emisija iz termoelektrana na ugalj. Uzimajui u obzir relativno male investicije neophodne za prepravku postojeih postrojenja na ugalj da bi se prelo na proces ko-sagorijevanja biomase i uglja, kao i znaajna smanjenja neophodnih koliina uglja i mogunost smanjenja odredjenih tetnih emisija, primjena procesa kosagorijevanja biomase i uglja u posljednje vrijeme nalazi na sve vie pristalica. Treba napomenuti da je za modifikaciju termoelektrana na ugalj za proces ko-sagorijevanja potreban period od 2 do 3 godine. Pored razvoja sistema ko-sagorijevanja biomase i uglja, naroito razvijene zemlje ulau znaajna sredstva i istraivake napore u istraivanja i razvoj sistema primjene biomase u procesima ko-generacije, odnosno kombinovane proizvodnje elektrine i toplotne energije, gdje se oekuju znaajni pozitivni rezultati [5]. U Crnoj Gori postoje velike mogunosti za poboljanje i unaprijeenje korienja biomase, posebno u sektoru umarstva i sektora poljoprivrede. U sektoru poljoprivrede preporuuje se upotreba modernih i naprednih tehnologija, kao to je korienje vjetakih ubriva i efikasne tehnike navodnjavanja. Kako bi se olakala primjena takvih poboljanja, Vlada bi trebalo da obezbijedi odreene subvencije, budui da poljoprivredni proizvoai uglavnom ne posjeduju neophodna finansijska sredstva za primjenu savremenih tehnologija. U sektoru umarstva teorijski postoji znaajan potencijal, budui da su veliki djelovi teritorije Crne Gore prekriveni umom. Jedno od najkorisnijih poboljanja moglo bi biti poumljavanje brzorastuim umskim kulturama za proizvodnju drvne biomase, uz efikasnije upravljanje umskim fondom. Prije nego to poumljavanje brzorastuim umskim kulturama bude iroko primjenljivo trebalo bi razmotriti brojna pitanja, odnosno

Alternativni izvori energije

Biomasa24 treba imati u vidu mogui uticaj na biodiverzitet, arheoloka nalazita i okolinu, kao i visoku potronju vode koju neke vrste zahtijevaju [12]. Iako su potrebna dodatna istraivanja za dobijanje pouzdanijih podataka, potencijal biomase iz umarstva i drvne industrije je dovoljan za najmanje 3 do 5 manjih elektrana sa specifinim kapacitetom izmeu 5 i 10 MW. Postrojenja za proizvodnju energije iz biomase obino su relativno malog kapaciteta, pa su stoga i investicije u pojedinana postrojenja takoe relativno male. Stoga postoji realna osnova za ukljuivanje domae privrede u razvoj tehnologija, proizvodnju opreme i uee u konkurenciji za plasman proizvoda u susjedne zemlje. Prema Strategiji razvoja energetike republike Crne Gore do 2025. godine predvia se izgradnja objekta koji e koristiti energiju otpada snage 10 MW na podruju optine Podgorica. U Strategiji se sada ne predvia uvoenje znaajnijih postrojenja na biogas do 2025.godine, dok se predvia upotreba biogoriva,tako da bi do 2025. godine, potronja biogoriva bi bila oko 0,68 PJ. Upotreba biogoriva u transportnom sektoru moe korisno doprinijeti veem stepenu zatite ivotne sredine [11]. U cilju daljeg unaprijeivanja iskorienja energetskog potencijala biomase u Crnoj Gori, planira se nastavak brojnih aktivnosti. Prije svega, kako bi se izvrila tanija procjena ekonomske izvodljivosti uvoenja energana na biomasu u Crnoj Gori, potrebno je sainiti pouzdan inventar drvnog otpada, u tijesnoj saradnji sa nadlenim lokalnim institucijama. Pored svega navedenog, trebalo bi izraditi odgovarajue studije izvodljivosti, kako bi se utvrdile pogodne lokacije za izgradnju postrojenja za proizvodnju energije iz biomase. Trebalo bi izvriti i procjenu optimalne veliine tih postrojenja, kao i procjenu optimalnog sastava mjeavine goriva. Kako bi se unaprijedila finansijska odrivost postrojenja, potrebno je izvriti i analizu drugih alternativnih konfiguracija postrojenja, sa posebnim osvrtom na sljedee: Ispitati mogunosti upotrebe goriva proizvedenog iz otpada pomijeanog u izvjesnom procentu sa drvnom masom, kao pogonskog goriva u elektranama. Upotreba goriva proizvedenog iz otpada, kao pogonskog goriva, mogla bi predstavljati privlanu opciju, ukoliko bi Vlada Crne Gore uvela dravne subvencije (npr. proizvoai elektrine energije mogli bi dobiti izvjesnu nadoknadu ukoliko koriste gorivo proizvedeno iz otpada kao pogonsko gorivo u elektranama); Razmotriti uvoenje postrojenja za kombinovano generisanje toplote i elektrine energije, kako bi se proizvedena toplotna energija mogla koristiti u industrijske svrhe (npr. industrija papira, gume, cementa) ili za grejne sisteme u urbanim zonama (npr. sistem daljinskog grijanja) [12].

Alternativni izvori energije

Biomasa25

6. Primjer postrojenja za korienje biomase

Kao primjer korienja biomase dato je postrojenje na drvni otpad sa centralnim sistemom za skladitenje goriva, odnosno opisani su glavni djelovi i princip rada postrojenja (slika 6.1.). Uprkos tome to sagorijevanje biomase predstavlja njen najnii kvalitet upotrebe, takva njena upotreba ima ogroman relativan i apsolutan znaaj kako za privredu, tako i za drutvo zemlje u cjelini [7].

Slika 6.1. ema postrojenja

Skladite se sastoji iz dva dijela. Prvi dio je plato na kome se vri istovar goriva ukoliko je dio koji je prekriven guraima pun. Drugi dio je prekriven tzv. guraima iji sistem rada je opisan u sledeoj taki. Gorivo moe da se kaikarem ubacuje na dio skladita sa guraima (slika 6.2.) [7].

Alternativni izvori energije

Biomasa26

Slika 6.2. Skladite goriva

Pod drugog dijela skladita je prekriven tzv. guraima odnosno izuzimaima goriva (slika 6.3.a.) koji su tako projektovani da guraju i povlae materijal iz skladita. Potrebnu silu za guranje i povlaenje goriva obezbijeuju hidrauliki cilindri. Hidrauliki cilindri kao i hidrauliki agregat su postavljeni u posebnoj prostoriji. Sistem je regulisan dostizanjem maksimalnog pritiska to znai da se klip cilindra kree u suprotnom smjeru postizanjem podeenog maksimalnog pritiska. Gurai povlae materijal do kraja bunkera gde prolazi kroz podesiva iber vrata odakle pada na lanasti transporter.

a) b) Slika 6.3. a) Izuzimanje goriva, b) Transport goriva

Za prebacivanje goriva iz skladita predvien je lanasti transporter (slika 6.3.b.) u potpuno zatvorenom kuitu. Pogon je omoguen preko motoreduktora sa malom brzinom obrtaja. Gorivo se nanosi na transporter du cijele irine skladita. Konstrukcija transportera je prilagoena svim specifinostima materijala koji se transportuje. Transporter je snabdijeven sigurnosnim prekidaima koji ne dozvoljavaju sabijanje goriva [7]. Gorivo se dozira iz dozirnog bunkera kotla (slika 6.4.). Na vrhu dozirnog bunkera postavljen je protivpoarni hidraulini zasun koji se otvara samo kada se bunker dopunjava. Regulacija nivoa u bunker ostvaruje se preko specijalno konstruisanih

Alternativni izvori energije

Biomasa27 indikatora. Na dozirnom bunkeru ugraena su vizirna okna za vizuelnu kontrolu zapunjenosti. U donjem dijelu dozirnog bunkera su postavljeni puni dozatori koji u u zavisnosti od pritiska pare doziraju potrebnu koliinu goriva.

Slika 6.4. Doziranje goriva u kotao

Protivpoarni sistem se sastoji iz mehanikog ventila sa senzorom temperature postavljenim na kuitu bunkera koji puta vodu u prostor bunkera i dozirnih pueva pri prekoraenju zadate temperature. Takoe pored mehanikih koji reaguju i kada nestane el. energije ugraeni su i elektromagnetni ventili sa senzorima temperature koji imaju istu ulogu kao i mehaniki.

Slika 6.5. Kotao

Kotao se sastoji od ozidanog loita sa kaskadnom pokretnom reetkom i konvektivnog dijela sa osnovnim zagrijevnim povrinama (slika 6.5.). Loite predstavlja prostor za sagorijevanje goriva sa potrebnom opremom za pretvaranje energije goriva u toplotnu energiju [5]. Reetka je tako dimenzionisana da omoguava kompletno sagorijevanje goriva sa velikom vlanou. Primarni vazduh za sagorijevanje se dovodi

Alternativni izvori energije

Biomasa28 kroz otvore na samoj reetki. Sekundarni vazduh za sagorijevanje se dovodi kroz mlaznice koje se nalaze na bonim zidovima loita iznad linije sagorijevanja goriva na reetki. Koliina primarnog i sekundarnog vazduha se regulie nezavisno da bi se ostvarilo optimalno sagorijevanje unijetog goriva. Izmjenjiva toplote odnosno konvektivni dio kotla je projektovan na osnovu pravilno usvojenih brzina dimnih gasova da bi se efekat abrazije materijala izmjenjivaa to vie smanjio. Da bi se u potpunosti iskoristila energija sagorijevanja goriva predviena je ugradnja zagrijevaa vode (ekonomajzera) kojim se napojna voda kotla zagrijeva, a dimni gasovi dodatno hlade. Ekonomajzer je obino izraen od visokokvalitetnog elika [7]. Armaturu kotla predstavlja sva zaporna, regulaciona i sigurnosna armatura neophodna za nesmetan, pouzdan i siguran rad kotla. Ostalu opremu u kotlarnici ine: razdeljnik/sabirnik tople vode, sistem za odravanje pritiska u sistemu, sistem za pripremu vode za punjenje instalacije i glavne cirkulacione pumpe. Komora za sagorijevanje je projektovana tako da je omogueno automatsko odstranjivanje pepela. Pepeo sa kraja reetke se odvodi vodom hlaenim punim transporterom ime je eliminisan uticaj visoke temperature u loitu, a u isto vreme i povean stepen korisnosti kotla. Pepeo sakupljen iz pojedinih zona za sagorijevanje, zajednikim punim transporterom se odvodi u posudu za pepeo koja je prilagoena za dalji transport do deponije. Dimni trakt ine: Multiciklonski otpraiva dimnih gasova Dimni kanali Ventilator za prinudnu cirkulaciju dimnih gasova ( ventilator dimnih gasova ) Ventilator hladne recirkulacije Dimnjak

Dimni gasovi nastali sagorijevanjem treba da se proiste da bi zadovoljili zakonske norme. Preiavanjem dimnih gasova smanjuje se koliinu leteeg pepela pa se samim tim sprijeava da se estice ire po okolini. Preiavanje, odnosno izdvajanje estica praine iz dimnih gasova pomou centrifugalne sile odvija se u vertikalnim cijevima multiciklona [7]. Multiciklon se sastoji od nekoliko manjih ciklona. Dimni gasovi prolaze velikom tangencijalnom brzinom kroz ciklone pa se na taj nain odvajaju estice iz dimnih gasova. Za distribuciju dimnih gasova od kotla do dimnjaka koriste se elini, izolovani dimni kanali. Prinudno strujanje dimnih gasova kroz kotao i dimni trakt omogueno je radom ventilatora dimnih gasova (slika 6.6.) u sprezi sa senzorom potpritiska u loitu. Ukratko, podpritisak u loitu je veliina koja se odrava frekventnom regulacijom broja

Alternativni izvori energije

Biomasa29 obrtaja motora ventilatora dimnih gasova, a koja je ujedno i sigurnosna veliina celog postrojenja.

Slika 6.6. Ventilator dimnih gasova

Sagorijevanje biomase nosi sa sobom svoje specifinosti. Temperatura topljenja pepela iznosi oko 1100oC. Obzirom da je topljenje pepela nepoeljno, temperatura sagorijevanja se mora drati pod kontrolom. Ventilator hladne recirkulacije vraa dio ohlaenih dimnih gasova nazad u loite ime sniava temperaturu sagorijevanja, koja je izuzetno visoka kod suvog goriva, a ne smanjuje termiku efikasnost kotla [7].

1. Biomasa 2. Prikupljena biomasa 3. Transporter 4. Loite 5. Parna turbina 6. Generator 7. Trafostanica 8. Izduvni gasovi (CO2) 9. Apsorbcija CO2 fotosintezom

Slika 6.7. Termoelektrana na biomasu

U okviru slike 6.1. je oznaen prostor za dodatnu opremu postrojenja. Dodatna oprema moe biti sistem koji koristi toplotu za grijanje, proizvodnju elektrine energije ili kombinacija ova dva sistema. Proizvodnja toplotne energije za grijanje je najprostiji vid

Alternativni izvori energije

Biomasa30 korienja biomase, toplota dobijena sagorijevanjem prenosi se na medium (vodu) koja se pomou cjevovoda pumpa do radijatora. Elektrina energija dobija se u termoelektrani na biomasu u kojoj se voda se zagrijeva do isparavanja, para pod pritiskom pokree turbinu koja je na istoj osovini kao i generator elektrine energije (slika 6.7.) [9]. Toplota u termoelektrani koja se ne prenese na vodu moe se iskoristiti za grijanje kombinovana termoelektrana na biomasu.

Alternativni izvori energije

Biomasa31

Zakljuak
Poveanje broja stanovnika, kvaliteta i standarda ivota doprinijelo je da potrebe za energijom iz godine u godinu budu sve vee. Snadbijevanje potroaa potrebnom energijom postalo je sve tee i kompleksnije to je uslovilo da se cijelo ovjeanstvo sa velikom panjom pone odnositi prema energiji ime je ona dobila globalni znaaj. Veina potrebne energije se u prolosti, kao i danas obezbjeuje proizvodnjom iz fosilnih izvora energije. Medjutim, trend kojim se eksploatiu fosilna goriva dovee do iskoriavanja njihovih rezervi u budunosti, to e obavezati ovjeanstvo da se okrene obnovljivim izvorima energije, kao i da ulae sredstva za razvoj novih, kao i postojeih izvora energije. Jedan od tih izvora energije je i biomasa. Biomasa je specifian oblik Suneve energije. Ona predstavlja sve biljne i ivotinjske materije na Zemljinoj povrini. Biomasa je veoma irok pojam, kojim se opisuju materije biolokog porijekla koje mogu biti koriene bilo kao energetski izvor ili kao njegove hemijske komponente. Biomasa se moe koristiti za zagrijavanje, za proizvodnju elektrine energije i za transport. Postoje i znatno specifinije podjele biomase, u zavisnosti od krajnjih korisnika, kao to su: bioenergija energetski sistemi koji koriste biomasu za proizvodnju toplote ili elektrine energije, biogorivo sva goriva dobijena od biomase, ukljuujui vrsta (drvo, briketi, peleti), tena (etanol, biodizel, bioulje, metanol) i gasovita (biogas). Svakim danom se javljaju novi naini korienja biomase u raznim oblastima. Glavne prednosti biomase su: Biomasa je obnovljivi izvor energije. Biomasa pomae u borbi protiv klimatskih promjena. isti okolinu. Biomasa je iroko dostupan izvor energije. Osnovni nedostaci i problemi koji se javljaju kod korienja biomase: manipulacioni i ekonomski problemi sa sakupljanjem, pakovanjem i skladitenjem biomase, periodinost nastanka biomase, mala zapreminska masa i toplotna mo biomase svedena na jedinicu zapremine, razuenost u prostoru, nepovoljan oblik i visoka vlanost biomase, visoke investicije za postrojenja za preradu, pripremu, sagorijevanje biomase, itd.

Alternativni izvori energije

Biomasa32 Materijal izloen u ovom radu ima za cilj da predstavi biomasu, kao jedan od perspektivnijih obnovljivih izvora energije. U radu je naveden znaaj i objanjena uloga energije biomase i opisani su oblici u kojima moe da se nae u prirodi. Takoe su date prednosti i nedostaci energije biomase. Predstavljeno je trenutno stanje biomase u svijetu, Evropi i Crnoj Gori, kao i kakvi su njihovi potencijali. Rezultati istraivanja pokazali su da Crna Gora ima znaajne potencijale biomase (drvne i druge) koju bi najracionalnije bilo upotrijebiti za proizvodnju energije. Najvei potencijal energetske biomase je u sektoru umarstva ija je sadanja produkcija duplo manja od prirodnog potencijala, pa u toj sferi postoje znaajne produkcione rezerve. Posebno bi bilo vano podizanje plantaa brzorastuih vrsta drvea-iskljuivo za energetske potrebe, za koje postoje zemljini i drugi uslovi. Materijal u radu sadri i tehnologije prerade biomase, odnosno opisane su mehanika, biohemijska i termohemijska prerada biomase. Rad sadri i primjer postrojenja za korienje biomase. Pored ovoga, prikazane su i perspektive biomase. U cilju razvoja i korienja energetskih potencijala biomase u Crnoj Gori, potrebno je nainiti studije izvodljivosti i izvriti procjenu opravdanosti sprovoenja specifinih aktivnosti, kako sa tehnikog tako i sa ekonomskog aspekta.

Alternativni izvori energije

Biomasa33

Literatura
[1] D. ljvac, Z. imi,Obnovljivi izvori energije,predavanja, ETF Osijek, 2009 [2] J. Domac, S. Risovi, Biomasa kao obnovljivi izvor energije, umarski fakultet, Zagreb, 2006 [3] V. Nikevi,Energetski potencijali biomase u Crnoj Gori, Studija regionalne biomase u zemljama Energetske zajednice, Podgorica, 2010 [4] B. Glavonji,Mogunosti, izazovi i trenutni napredak u razvoju trita za drvnu biomasu u Crnoj Gori, finalni izvjetaj, Ministarstvo poljoprivrede, umarstva I vodoprivrede , 2010 [5] S. kuleti, Elektrane, ETF Podgorica, 2006 [6] D. Miti, Fizike karakteristike biomasa i biobriketa Srbije, Potencijalna ekoloka goriva, Monografija, Novi Sad - Ni, 1998. [7] www.kirka-suri.com [8] www.oie-cg.me [9] www.wikipedia.org [10] www.energetska efikasnost.me [11] Strategija razvoja energetike u Crnoj Gori do 2025. godine, Podgorica, 2007 [12] Procjena potencijala obnovljivih izvora energije u Republici Crnoj Gori, Ministarstvo za zatitu ivotne sredine, kopna i mora Republike Italije, 2007

Alternativni izvori energije