CZŁOWIEK A ŚRODOWISKO

Kl. VIII
Czym jest środowisko?
Środowisko to ogół otaczających nas i powiązanych wzajemnie elementów przyrodniczych, do których należą
zasoby naturalne i wytwory działania człowieka...
Człowiek wykorzystuje zasoby środowiska dla zaspokojenia podstawowych potrzeb oraz poprawy warunków
życia. Obszary zamieszkane przez ludzi ulegają więc znacznemu przekształceniu. Czasami zmiany te są dla środowiska
skrajnie niekorzystne. Dlatego ludzie podejmują różne działania mające na celu zachowanie przyrody w dobrym
stanie i zmniejszenie naszego niekorzystnego wpływu na otoczenie.

Jak przyroda wpływa na ludzi?

Środowisko przyrodnicze, w którym żyje człowiek, jest jego naturalnym miejscem na Ziemi. Człowiek jako
żywy organizm jest częścią przyrody. Jego życie zależy od warunków panujących w środowisku przyrodniczym.
Człowiek wywiera równocześnie na niego znaczny wpływ. Przyroda dostarcza człowiekowi miejsca do jego bytowania,
miejsca do odpoczynku, pokarmu i pożywienia, wielu surowców naturalnych, z których może korzystać, jak również
wielu zasobów przyrody, dzięki którym może istnieć. W miejscach najbardziej zasobnych zakłada swoje osady, miasta,
ponieważ potrafi wykorzystać różnorodność krajobrazu i dostosować ją do swoich potrzeb. Człowiek nauczył się z
tego korzystać, lecz nie zawsze w sposób racjonalny i zgodny z naturą istnienia.

Zależność człowieka od przyrody objawia się m.in. przez:

 konieczność zakładania ubrań odpowiednich do pogody,
 picie większej ilości wody latem w celu uniknięcia udaru słonecznego,
 stosowanie latem kremów z filtrem i okularów przeciwsłonecznych,
 konieczność budowania mostów lub tuneli oraz odpowiednich domów.
Przykłady klęsk żywiołowych niekorzystnie wpływających na gospodarkę człowieka:
 susze powodujące wysychanie roślin uprawnych,
 gwałtowne opady deszczu przyczyniające się do gnicia upraw.

Jak człowiek wpływa na środowisko?

Człowiek przebywał w naturalnym środowisku przez setki tysięcy lat i podlegał wraz z nim przemianom. Przez
bardzo długi czas obecność człowieka w środowisku i jego oddziaływanie na otaczającą przyrodę było niewielkie,
prawie niedostrzegalne. Fascynacja człowieka rozwojem nauki, techniki i przemysłu, przyniosła oprócz oczywistych i
wymiernych korzyści, trwałe zmiany w otaczającym nas środowisku naturalnym. W wyniku nadmiernej eksploatacji i
nieracjonalnej gospodarki zasobami przyrody zniszczone zostały ogromne powierzchnie lasów, zanieczyszczone
zostały powietrze, woda i gleby, bezpowrotnie utracone setki gatunków zwierząt i roślin. W biosferze zachodzi stała
migracja i przemiana materii, dlatego wszystkie uwalniane zanieczyszczenia rozprzestrzeniają się po całym globie.
Substancje szkodliwe znajdują się w powietrzu, którym oddychamy, w wodzie, którą pijemy, glebie, na której
uprawiamy rośliny, a które później stanowią nasze i zwierząt pożywienie.

Jak ludzie zagrażają przyrodzie?

Człowiek przyczynia się do spadku różnorodności biologicznej przez:
 zabijanie organizmów – myślistwo, kłusownictwo, kolekcjonerstwo, rybołówstwo
 zanieczyszczanie środowiska:
- powietrza, głównie powstające w wyniku spalania surowców energetycznych, takich jak ropa naftowa i
węgiel kamienny – kwaśne opady, dziura ozonowa, smog, globalne ocieplenie,
- wód – zanieczyszczenia termiczne, ścieki i nawozy sztuczne, metale ciężkie, ropa naftowa
- gleby – nadmierne nawożenie, osuszanie terenów podmokłych, stosowanie monokultur, używanie
ciężkich maszyn rolniczych, wypalanie traw,
 niszczenie siedlisk – przekształcanie środowiska powoduje zanik siedlisk wielu organizmów, wycinanie lasów,
stosowanie monokultur leśnych, które przyczyniają się do masowej ilości szkodników,
 wprowadzanie obcych gatunków do ekosystemów, które naturalnie w nim nie występują – wpływa negatywnie
na bioróżnorodność.

Główne źródła zanieczyszczenia środowiska spowodowane działalnością człowieka to:

 przemysł,
 komunikacja,
 środki chemiczne stosowane w rolnictwie,
 odpady,
 awarie, np. elektrowni, wycieki ropy naftowej z tankowców.
Czy szkody można naprawić?
Tak, można. Działania mające na celu naprawienie szkód wyrządzonych w środowisku i przywrócenie go do stanu
wyjściowego to rekultywacja. Oprócz niej ogromnie ważne są zachowania mające na celu ograniczenie wpływu ludzi
na otoczenie.

Przykłady rekultywacji:
 obsadzanie hałd roślinami,
 sadzenie młodych drzew w miejsce wyciętych,
 tworzenie stawów w zagłębieniach, w których wydobywano surowce.

Najważniejsze działania człowieka zmierzające do ochrony środowiska:

1. Redukcja ilości zanieczyszczeń przedostających się do środowiska poprzez np. zakładanie filtrów na kominy czy
budowę oczyszczalni ścieków. Metoda ta jest tylko częściowym rozwiązaniem problemu, gdyż pozostaje kwestia
utylizacji osadów.
2. Poszukiwanie technologii jak najmniej szkodzących środowisku - tu dobrym przykładem mogą być nowoczesne
spalarnie śmieci, w których szkodliwe substancje emitowane do atmosfery zostały prawie całkowicie zredukowane.
3. Poszukiwanie technologii energooszczędnych, pozwalających oszczędnie gospodarować zasobami przyrody i
równocześnie obniżać zanieczyszczenie środowiska związane z ich pozyskiwaniem.
4. Redukcja ilości produkowanych odpadów, bezpieczne ich składowanie, segregacja oraz ponowne ich wykorzystanie
- tzw. recykling.
5. Zmniejszenie zużycia energii elektrycznej i wody.
6. Ograniczenie ilości środków chemicznych stosowanych w rolnictwie.
7. Wykorzystywanie wody, Słońca, wiatru jako nowych odnawialnych źródeł energii.
8. Różnorodne działania mające na celu ochronę krajobrazu i bioróżnorodności, np. zakładanie parków narodowych,
rezerwatów, parków krajobrazowych.
9. Prowadzenie przez wiele organizacji ekologicznych działalności edukacyjnej, uświadamiającej społeczeństwu
konieczność ochrony środowiska.
I co dalej?
W 1992 r. podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro ustalono ogólną wizję dalszego rozwoju cywilizacji.
Nazwano ją ideą zrównoważonego rozwoju.
Zrównoważony rozwój zakłada korzystanie z zasobów przyrody w sposób, który nie spowoduje ich wyczerpania oraz
degradacji środowiska. Racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody jest ważnym elementem zrównoważonego
rozwoju.

Podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju to:

- dalszy rozwój gospodarczy i ekonomiczny społeczeństw oraz likwidowanie obszarów biedy
- uwzględnianie w planach rozwojowych regionów problematyki ochrony środowiska
- podejmowanie takich działań zmierzających do rozwoju regionu, które nie przyczynią się do wywołania szkód w
środowisku
- wykorzystywanie zasobów odnawialnych w stopniu umożliwiającym ich odtworzenie
- podejmowane działania nie mogą powodować zmniejszenia bioróżnorodności.
W myśl zasady zrównoważonego rozwoju ochrona przyrody jest wartością nadrzędną w stosunku do doraźnych
korzyści ekonomicznych.

Od czasów początku Ziemi przyroda utrzymywała planetę w stanie złożonej równowagi. Każda żywa istota,
każda roślina, skała czy kropla rosy, każde zwierzę miały swoje miejsce i przeznaczenie. Świat przyrody rozkwitał długo
przed tym, zanim pierwszy człowiek stanął na planecie Ziemi. Ludzie pierwotni wierzyli, że człowiek stanowi cząstkę
życia toczącego się na Ziemi. Ówcześni ludzie wiedzieli o czymś, o czym współczesny człowiek zapomniał: Ziemia,
przyroda może istnieć bez człowieka, lecz on sam nie przetrwa ani chwili bez przyrody. Musimy wiedzieć, że
środowisko jest dobrem ogólnoludzkim, żyjemy w nim i powinniśmy je chronić.