Proceedings of ECOpole

DOI: 10.2429/proc.2015.9(1)036 2015;9(1)

Agnieszka OCIEPA-KUBICKA1

WYKORZYSTANIE BIOMASY
W PRZEDSIĘBIORSTWACH ENERGETYCZNYCH
THE USE OF BIOMASS IN ENERGY COMPANIES
Abstrakt: W artykule przedstawiono zapotrzebowanie na biomasę, jej potencjał oraz kierunki wykorzystania.
Scharakteryzowano biomasę jako surowiec energetyczny. Wskazano źródła biomasy i jej właściwości
z uwzględnieniem zalet i wad wykorzystania biomasy w energetyce. Przedstawiono technologie wykorzystania
biomasy w energetyce. Zasygnalizowano podstawowe problemy technologiczne i organizacyjne stosowania
biomasy w przedsiębiorstwach energetycznych. W artykule wskazano również przykładowe inwestycje
energetyczne oparte na biomasie. Na podstawie „Prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku”
przedstawiono przewidywane zapotrzebowanie na energię w Polsce oraz szacowane zużycie biomasy do produkcji
energii elektrycznej w kolejnych latach.

Słowa kluczowe: biomasa, energia odnawialna, przedsiębiorstwo energetyczne

Wstęp
Spalanie węgla powoduje znaczne pogorszenie jakości powietrza poprzez emisje
toksycznych substancji, takich jak między innymi CO2, SO2, NOx, szkodliwych pyłów oraz
metali ciężkich, np. rtęci i kadmu. Ditlenek węgla powstający w wyniku spalania węgla
stanowi największy składnik światowej emisji gazów cieplarnianych, a więc ma on
poważny wpływ na klimat. Z tego względu obecnie jednym z najtrudniejszych do
rozwiązania problemów ochrony środowiska jest nadmierna emisja gazów cieplarnianych.
Kraje członkowskie Unii Europejskiej mają do 2020 roku zmniejszyć średnio o 20% ogólne
zapotrzebowanie na energię, o 20% zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych
i o 20% zwiększyć wykorzystywanie odnawialnych zasobów energii. Problemem w Polsce
jest ciągle zbyt niski udział energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym bilansie
energetycznym. Biomasa stanowi trzecie co do wielkości na świecie naturalne
źródło energii [1, 2]. W związku z powyższym w kolejnych latach zgodnie
z wymogami stawianymi przez Unię Europejską w naszym kraju musi wzrosnąć udział
energii odnawialnej w ogólnym bilansie energetycznym, m.in. poprzez wykorzystanie
biomasy [3].
Według definicji Unii Europejskiej, biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny
frakcje produktów, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (z substancjami roślinnymi
i zwierzęcymi), leśnictwa i pokrewnych branż łącznie z rybołówstwem oraz akwakulturą
(uprawa roślin i zwierząt w wodzie), jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje
odpadów przemysłowych i miejskich [4]. Biomasę można podzielić ze względu na
energetyczne wykorzystanie jej na stałą, ciekłą i gazową (tab. 1).

1
Zakład Rozwoju Regionalnego, Wydział Zarządzania, Politechnika Częstochowska, al. Armii Krajowej 19B,
42-200 Częstochowa, tel. 34 325 03 95, tel./fax 34 361 38 76, email: agnieszkaociepa22@wp.pl
*
Praca była prezentowana podczas konferencji ECOpole’14, Jarnołtówek, 15-17.10.2014
280 Agnieszka Ociepa-Kubicka

Tabela 1
Systematyka energetycznego wykorzystania biomasy [5]
Table 1
Taxonomy browser use of biomass energy [5]
Biomasa
stała gazowa ciekła
- biomasa leśna, ogrodowa - gaz wysypiskowy - biodiesel - paliwo rzepakowe
- odpady z przemysłu drzewnego i rolniczy - etanol
i papierniczego - biogaz z oczyszczalni ścieków - metanol
- odpady z przemysłu spożywczego - gaz drzewny - paliwa płynne z drewna
- słoma i inne odpady rolnicze - biogaz z fermentacji odpadów
- torf, osady ściekowe odwodnione przetwórstwa spożywczego
- rośliny energetyczne

W Polsce obecnie pozyskuje się biomasę stałą głównie z rolnictwa, leśnictwa,

sadownictwa i przemysłu drzewnego (rys. 1). Jednak, według „Krajowego planu działania
w zakresie odnawialnych źródeł energii”, rolnictwo powinno w perspektywie 2020 r.
dostarczać biomasę dla elektroenergetyki, ciepłownictwa i chłodnictwa oraz dla produkcji
bioetanolu i biodiesla. Sformułowane w KPD zapotrzebowanie wymagałoby
zagospodarowania na produkcję biomasy 3,78 mln ha gruntów ornych [6-8].
25%
48%
Rolnictwo
Przemysł drzewny
Sadownictwo
Leśnictwo
14%

13%
Rys. 1. Struktura pozyskania biomasy w Polsce [9]
Fig. 1. The structure of the acquisition of biomass in Poland [9]

Zalety i wady biomasy

Spalanie biomasy jest uważane za korzystniejsze dla środowiska niż spalanie paliw
kopalnych, ponieważ [10-12]:
- zmniejszona jest emisja zanieczyszczeń w stosunku do spalania paliw stałych,
- zagospodarowuje się odpady produkcyjne przemysłu leśnego i rolnego, utylizuje
odpady komunalne,
- z biomasy można wytworzyć wiele form energii od ciepła do ogrzewania, po paliwo
dla samochodu,
- spalanie biomasy pozostawia małe ilości popiołu,
- biomasa jest stała w przeciwieństwie do nieprzewidywalnej energii wiatru czy słońca,
- zasoby biomasy są dostępne na całym świecie,
- jest zapewniona dostawa surowca z kraju (w przeciwieństwie do importu ropy i gazu),
- istnieje możliwość uzyskania dochodu przy nadprodukcji żywności,
 Wykorzystanie biomasy w przedsiębiorstwach energetycznych 281

- daje nowe miejsca pracy (głównie na wsi),

- powoduje zmniejszenie emisji CO2 z paliw nieodnawialnych, który (w przeciwieństwie
do CO2 z biomasy) może zwiększać efekt cieplarniany,
- decentralizacja produkcji energii (bezpieczeństwo energetyczne)
- uprawy na cele energetyczne pozwalają też zagospodarować nieużytki rolne
i rekultywować tereny poprzemysłowe,
- zasoby biomasy mogą być magazynowane i wykorzystywane w zależności od potrzeb,
a ich transport i magazynowanie nie pociąga za sobą takich zagrożeń dla środowiska,
jak transport czy magazynowanie ropy naftowej bądź gazu ziemnego.
Oprócz wielu zalet należy zwrócić uwagę też na pewne wady biomasy jako paliwa
[13-15], np:
• mała gęstość surowca, utrudniająca jego transport, magazynowanie i dozowanie,
• szeroki przedział wilgotności biomasy, utrudniający jej przygotowanie do
wykorzystania w celach energetycznych,
• mniejsza w stosunku do paliw kopalnych wartość energetyczna surowca,
• spalanie paliw, także biopaliw, powoduje wydzielanie tlenków azotu,
• spalanie biomasy zawierającej pestycydy powoduje powstanie związków
o toksycznym działaniu, które dostają się do powietrza,
• duże uprawy roślin energetycznych zmniejszają bioróżnorodność,
• niektóre odpady są dostępne tylko sezonowo.

Charakterystyka energetyczna biomasy

Porównując właściwości węgla kamiennego stosowanego w energetyce i biomasy,
należy stwierdzić, że jakościowo podstawowy skład pierwiastkowy jest taki sam. Różnice
wynikają m.in. z wyższej zawartości popiołu z węgla w stosunku do biomasy czy też
większej wilgotności biomasy (tab. 2) [16].

Tabela 2
Porównanie właściwości biomasy i węgla jako paliw [17]
Table 2
Comparison of the properties of biomass and coal as fuels [17]
Właściwości Biomasa Węgiel
17,5 rośliny trawiaste
Ciepło spalania [GJ/Mg] 23-25
20,0 drzewa
100 słoma
800 węgiel brunatny
Gęstość [kg/m3] 150 zrębki wierzby
1330 węgiel kamienny
500 twarde drewno
8-20 rośliny trawiaste 10-70 węgiel brunatny
Zawartość wilgoci [%]
30-60 drewno 2-12 węgiel kamienny
3,2 zrębki
12,0 pelety z drzewa
Gęstość energetyczna [GJ/m3] ok. 22-25
0,7 pocięta słoma
8,0 pelety ze słomy
Zawartość siarki [% wag.] 0,01-0,1 0,5-5,0
0,4-2,0 z dużą zawartością fosforu 5-20 z dużą zawartością fosforu
Zawartość popiołu [% wag.]
i potasu i potasu
282 Agnieszka Ociepa-Kubicka

Technologie współspalania biomasy

Współspalanie biomasy z węglem należy uznać obecnie za efektywny i atrakcyjny
finansowo sposób wykorzystania biomasy do produkcji energii elektrycznej.
W elektrowniach i elektrociepłowniach biomasę spala się na dwa sposoby [18-20]:
1) współspalanie bezpośrednie, kiedy do procesu spalania doprowadzany jest osobno
strumień węgla i biomasy lub gotowa mieszanka węgla i biomasy (tzw. mieszane
paliwo wtórne);
2) współspalanie pośrednie realizowane jest w 2 przypadkach:
- biomasa spalana jest w tzw. przedpalenisku, zaś energia cieplna powstających spalin
wykorzystywana jest w głównej komorze spalania,
- biomasa jest zgazowywana w gazogeneratorze, a powstający gaz jest doprowadzany
do komory spalania, gdzie jest spalany w palnikach gazowych.
Należy podkreślić, iż efektywność procesu współspalania zależy m.in. od [21]:
• udziału biomasy w mieszance paliwowej,
• dobrego wymieszania składników przed spalaniem (mieszanka paliwowa powinna być
dopasowana do danego typu kotła),
• zastosowania odpowiednich rozwiązań technicznych instalacji energetycznych.
Obecnie najczęściej stosuje się bezpośrednie współspalanie biomasy. Takie spalanie
realizowane jest na skalę przemysłową w kilkunastu krajowych elektrowniach
i elektrociepłowniach.

Rys. 2. Uproszczony schemat jednostki realizującej współspalanie bezpośrednie [5]

Fig. 2. Simplified scheme for the executing unit co-incineration direct [5]

Spalanym paliwem jest głównie biomasa drzewna (w postaci trocin, zrębków, pyłu)
oraz biogaz. Współspalanie rozdrobnionej biomasy z węglem posiada wiele zalet
w porównaniu ze spalaniem tych paliw oddzielnie: prawie natychmiastowe wykorzystanie
biomasy w dużej skali (duże kotły), proces spalania jest stabilizowany przez spalanie
węgla, niższe emisje SO2, NOx, CO2 (w części odnoszącej się do paliw kopalnych),
elastyczność kotła i brak zależności produkcji energii elektrycznej od dostępności biomasy
(problemy logistyczne), co jest korzystne dla operatora systemu energetycznego
(np. w porównaniu z energią wiatru) [22, 23]. Cały czas jednak bada się nowe, jeszcze
efektywniejsze technologie, które może w przyszłości zastąpią współspalanie,
 Wykorzystanie biomasy w przedsiębiorstwach energetycznych 283

np. zgazowanie w połączeniu z układami gazowo-parowymi, a także wykorzystanie gazu

lub etanolu z biomasy do zasilania wysokosprawnych ogniw paliwowych [24, 25].

Problemy technologiczne i organizacyjne przy współspalaniu biomasy

Ze względu na odmienne od węgla właściwości fizykochemiczne, m.in. gęstość
nasypowa biomasy jest mniejsza (tab. 2) od węgla, bardzo ważne jest, aby procesy
transportu, rozładunku i składowania przebiegały w prawidłowy sposób. Nieprawidłowości
mogą doprowadzić m.in. do zawilgocenia biomasy i pogorszenia jej właściwości czy też
zapleśnienia. Należy wziąć pod uwagę, iż magazyny, zadaszenia muszą być dużo większe
niż w przypadku składowania węgla. W przypadku składowania biomasy na dużych
hałdach może dojść do zagrożenia pożarowego (biomasa może ulec samozapłonowi).
Dlatego też obszar, na którym składowana jest biomasa, należy szczególnie monitorować.
Konieczne jest zainstalowanie urządzeń wykrywających i powiadamiających o pożarze,
urządzeń gaśniczych itp. Przy wykorzystaniu biomasy pojawiają się również bariery
technologiczne. Biomasa musi być odpowiednio przygotowana, rozdrobniona, szczególnie
przy zastosowaniu kotłów pyłowych. W związku z większą plastycznością biomasy niż
węgla może ona odkładać się w postaci osadów w kotłach, co obniża ich sprawność. Siarka
i chlor, uwalniany podczas termicznej przemiany biomasy, mogą być przyczyną korozji
wysokotemperaturowej [26, 27].

Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku

Zapotrzebowanie na energię będzie w kolejnych latach rosnąć (rys. 3). Zgodnie
z „Prognozą zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku”, zużycie biomasy na cele
energetyczne w 2015 roku ma wynosić do 1566 ktoe (kilotonne of oil equivalent), a w roku
2030 szacuje się, że będzie wynosić 2805 ktoe (rys. 4).

250

200
energię w Polsce [TW h]
zapotrzeboew anie na

150
zapotrzebowanie
100 brutto
50

0
2015 2020 2025 2030
lata
Rys. 3. Prognoza zapotrzebowania na energię w Polsce [28]
Fig. 3. Forecast energy demand in Poland [28]
284 Agnieszka Ociepa-Kubicka

3000
2500
zużycie biom asy do

elektrycznej [ktoe]
prdukcji energii

2000
1500
1000 zużycie biomasy
500
0
2015 2020 2025 2030
lata
Rys. 4. Prognozowane zużycie biomasy do produkcji energii elektrycznej (łącznie z kogeneracją) [28]
Fig. 4. The projected consumption of biomass for the production of electricity (including cogeneration) [28]

Fiński koncern energetyczny Fortum należy do największych producentów

i dystrybutorów prądu w krajach nordyckich, jest też czwartym co do wielkości
producentem ciepła na świecie. Poza Finlandią, Szwecją i Norwegią inwestycje koncernu
ulokowane są w Polsce. Fortum współspala biomasę w nowoczesnej elektrociepłowni
w Częstochowie. W lipcu 2012 roku w elektrociepłowni w Częstochowie wykorzystano
19,5 tys. Mg biomasy (8 tys. Mg to zrębki leśne, a 11,5 tys. Mg - biomasa pochodzenia
rolniczego). Elektrociepłownia w kolejnych latach chce zwiększać udział biomasy we
współspalaniu. Biomasa ma być również jednym z głównych paliw wykorzystywanych
w nowej elektrociepłowni Fortum w Zabrzu. Według wstępnych założeń, udział biomasy
w produkcji energii elektrycznej i ciepła w nowym zakładzie docelowo ma wynieść nawet
50%. W Połańcu (woj. świętokrzyskie) działa największa na świecie elektrownia na
biomasę o mocy 205 MW.
Większość biomasy pochodzi z lokalnych źródeł. Miejscowe firmy zainwestowały
w logistykę całego przedsięwzięcia, tj. magazyny i transport. Również w dwóch
warszawskich elektrociepłowniach jest wykorzystywana biomasa. Rocznie spalane jest
ok. 140 tys. Mg „zielonego paliwa”. W elektrociepłowniach tych stosuje się zrębki
drzewne, pozostałości przemysłu rolno-spożywczego oraz biomasę z upraw
energetycznych. Elektrociepłownie EDF Polska Oddział I w Krakowie, EDF Polska
Oddział Wybrzeże, Kogeneracja oraz EDF Polska Oddział w Rybniku od dawna już
modernizowały swoje urządzenia produkcyjne, przystosowując je do współspalania, a EDF
Paliwa przygotował i wdrożył zakupy biomasy dla całej Grupy EDF w Polsce. Liczne
elektrownie i elektrociepłownie cały czas modernizują, budują nowe moce oparte na
biomasie, np. Elektrociepłownia Jaworzno III, Elektrociepłownia Tychy, Stalowa Wola.
Działania podejmowane przez elektrociepłownie związane z możliwością współspalania
węgla z biomasą pozwoliły na redukcję emisji CO2 [29, 30].
 Wykorzystanie biomasy w przedsiębiorstwach energetycznych 285

Podsumowanie i wnioski
Polska musi sprostać wymogom ochrony środowiska, wynikającym ze zobowiązań
i umów międzynarodowych. Dlatego też musi następować wzrost ilości wytwarzanej
energii ze źródeł odnawialnych, m.in. z biomasy.
Wytwarzanie energii z biomasy niewątpliwie z uwagi na ograniczenie emisji
szkodliwych gazów i pyłów przyczynia się do zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska
naturalnego. Ponadto zapewni bezpieczeństwo energetyczne oraz oszczędne i racjonalne
użytkowanie paliw i energii. Pozwoli to również na wzrost zatrudnienia w danym terenie
poprzez zagospodarowanie gruntów rolnych pod produkcję roślin energetycznych oraz
powstawanie nowych przedsiębiorstw energetycznych. W Polsce z roku na rok wzrasta
liczba działających elektrowni i elektrociepłowni opartych o biomasę. Należy jednak
podkreślić, że biomasa jako paliwo oprócz wielu zalet ma też pewne wady, które należy
uwzględnić w trakcie projektowania i eksploatacji przedsiębiorstw spalających lub
współspalających biomasę.

Podziękowania
Praca została sfinansowana w ramach BS/MN-625/301/2014/P.

Literatura
[1] Bernedes G, Hoogwijk M, Van den Broek R. The contribution of biomass in the future global energy supply
a review of 17 studies. Biomass Bioen. 2003;(25):1-28. DOI: 10.1016/S0961-9534(02)00185-X.
[2] Erisson K, Nilsson LJ. Assessment of the potential biomass a supply in Europe using resources focused
approach. Biomass Bioen. 2006;30:1-15. DOI: 10.1016/j.biombioe.2005.09.001.
[3] Kościk B, redaktor. Rośliny energetyczne. Lublin: Wyd. AR w Lublinie; 2003.
[4] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie
promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy
2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz.Urz L140, 05/06/2009 P. 0016-0062).
[5] Lewandowski WM. Proekologiczne odnawialne źródła energii. Warszawa: WNT; 2008.
[6] Grzybek A. Kierunki wykorzystania biomasy na cele energetyczne. Energia odnawialna na Pomorzu
Zachodnim. Szczecin: Wyd Hogben; 2003: 277-288. http://www.e-czytelnia.abrys.pl/?mod=tekst&id=3129.
[7] Kus J, Faber A. Produkcja roślinna na cele energetyczne a racjonalne wykorzystanie rolniczej przestrzeni
produkcyjnej. Polski. Mat. I Kongresu Nauk Rolniczych Nauka - Praktyce. Puławy: Wyd IUNG; 2009;
63-77.
[8] Wiśniewski G, redaktor. Określenie potencjału energetycznego regionów Polski w zakresie odnawialnych
źródeł energii - wnioski dla Regionalnych Programów Operacyjnych na okres programowania 2014-2020.
Warszawa: Wyd Ministerstwo Rozwoju Regionalnego; grudzień 2011:50.
[9] www.min-pan.krakow.pl.
[10] Demirbas A. Combustion characteristics of different biomass fuel. Progr En Combust Sci.
2004;30(2):219-230. DOI: 10.1016/j.pecs.2003.10.004.
[11] Bakhareva A. Biomasa - rozwijający się rynek. Czysta Energia. 2008;10(84):24-26.
http://www.e-czytelnia.abrys.pl/index.php?mod=tekst&id=9059.
[12] Gutowska AE. Biomasa jako surowiec energetyczny. W: Energia odnawialna jak z niej korzystać?
Białystok: Wyd Polska Fund Rozw Reg; 2007. http://www.paze.pl/pliki/energia_odnawialna_
jak_z_niej_korzystac.pdf.
[13] www.czysta-energia.ovh.org.
[14] http://www.energetykacieplna.pl/.
[15] www.biomasa.org.
[16] Ściążko M, Zuwała J, Pronobis M. Zalety i wady współspalania biomasy w kotłach energetycznych na tle
doświadczeń eksploatacyjnych pierwszego roku współspalania biomasy na skalę przemysłową. Energet
Ekol. 2006;(3):206-220.
286 Agnieszka Ociepa-Kubicka

[17] Rybak W. Spalanie i współspalanie biopaliw stałych. Wrocław: Ofic Wyd Politechniki Wrocławskiej; 2006.
[18] Nussbaumer T. Combustion and co-combustion of biomass: fundamentals, technologies, and primary
measures for emission reduction. Energy Fuels. 2003 - ACS Publications. 2003;17(6):1510/21-23. DOI:
10.1021/ef030031q.
[19] Baxter L. Biomass-coal co-combustion: opportunity for affordable renewable energy. Fuel.
2005;84(10):1295-1302. DOI: 10.1016/j.fuel.2004.09.023.
[20] www.zielonaenergia.eco.pl.
[21] Nowak W, Sekret R, Szymanek A, Szymanek P. Aspekty techniczno-ekonomiczne wykorzystania biomasy
jako współpaliwa dla węgla kamiennego. Ochr Pow Probl Odpadów. 2004;2:46-54.
[22] Igliński B, Buczkowki R, Cichosz M. Technologie bioenergetyczne. Toruń: Wyd. Nauk. Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika; 2009.
[23] Golec T. Współspalanie biomasy w kotłach energetycznych. Energetyka. 2004;7-8:3. http://www.rynek-
energii-elektrycznej.cire.pl/pliki/2/energetyka_pub.pdf.
[24] Golec T, Lewtak R, Świątkowski B, Glot B. Współspalanie biomasy z węglem. Czysta En. 2010;9:26-29.
[25] Wilk RK, Pilis P. Experimental investigation of biomass gasification in a fixed bed gasifier. Archiv
Combustion. 2008;28(1-2):45-55. http://archcomb.itc.pw.edu.pl/volume-28-no-1-2-2008/experimental-
investigation-of-biomass-gasification-in-a-fixed-bed-gasifier-pp-45-5.
[26] Karcz H, Grabowicz M, Szczepaniak S, Komorowski W, Zamyślony J. Wady i zalety spalania biomasy
w kotłach energetycznych. Nowa En. 2010:3:4.
[27] Biedrzycka A. Instalacje do współspalania - w trakcie testowania - węgiel z biomasa. Energia Gigawat.
2004:7-8. http://www.gigawat.net.pl/archiwum/index.php/article/articleview/375/1/43/index.html.
[28] Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku (zał. 2) do Polityki Energetycznej Polski do
2030 roku. http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Energetyka/Polityka+energetyczna.
[29] Pieniadze.gazeta.pl/Gospodarka/1,123717,8642096,Cieplo_sieciowe_to_jeden_z_najbardziej_
przyjaznych.htm.
[30] http://polska.edf.com/edf-w-polsce/zakupy-wygla-i-biomasy-52537.html.

THE USE OF BIOMASS IN ENERGY COMPANIES

Department of Regional Development, Faculty of Management, Czestochowa University of Technology

Abstract: The article presents the demand potential of biomass and directions for its use. Characterized biomass
as an energy resource. Identified sources of biomass and its properties, taking into account the advantages and
disadvantages of the use of biomass for energy. Outlines the problems of technological and organizational use of
biomass in energy companies. The paper presents the use of biomass technologies in the energy sector. The article
indicates examples of energy projects based on biomass. On the basis of the “Forecasts of demand for fuel and
energy by 2030” shows the expected energy demand in Poland and the estimated consumption of biomass for
electricity production in the coming years.

Keywords: biomass, renewable energy, energy company