Moduł VII

Rośliny specjalne

Wprowadzenie

1. Znaczenie gospodarcze roślin specjalnych

2. Wymagania klimatyczno-glebowe roślin specjalnych

3. Stanowisko w zmianowaniu roślin specjalnych

4. Nawożenie mineralne i organiczne roślin specjalnych

5. Przygotowanie materiału siewnego i siew nasion roślin specjalnych

6. Sposoby sadzenia roślin specjalnych

7. Metody i środki ochrony roślin stosowane do zwalczania chorób, szkodników i

chwastów

8. Zbiór i przechowywanie roślin specjalnych

Bibliografia

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

1
Wprowadzenie

Rośliny specjalne są roślinami przemysłowymi specjalnego przeznaczenia, uprawia-

nymi na plantacjach.

Głównymi przedstawicielami roślin specjalnych uprawianych w Polsce są:

 tytoń,
 chmiel,
 wiklina.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

2
1. Znaczenie gospodarcze roślin specjalnych

Tytoń (rodzina psiankowatych – Solanaceae) jest jedną z bardziej popularnych używek.

Pochodzi z Ameryki Południowej, gdzie wykorzystywany był do żucia, palenia, a także
do celów leczniczych i obrzędowych. Zwinięte w rulonik suszone liście tytoniu, nazywa-
ne były przez Indian „tobacco”.

Do Europy tytoń dotarł w XVI w. za sprawą francuskiego posła Jeana Nicota de Villemai-
na, od którego nazwiska pochodzi łacińska nazwa Nicotina. Początkowo traktowany był
jako roślina ozdobna i środek leczniczy (np. sproszkowany służył jako środek na ból
głowy), z czasem stał się bardzo popularną używką prowadzącą do uzależnień.

Początkowo tytoń hodowany był na znaczną skalę na plantacjach w Ameryce Północnej i

Południowej oraz na Kubie i Haiti (kolonie zamiejscowe Hiszpanii). Z czasem jego popu-
larność sprawiła, że zaczął być upra-
wiany w większości krajów świata. Z Rysunek 7.1. Tytoń (Nicotina)
uwagi na wysokie wymagania cieplne,
tytoń najlepiej uprawia się w rejonach
o gorącym i tropikalnym klimacie. Pol-
ska jest najbardziej wysuniętym na
północ krajem świata produkującym
tytoń na znaczną skalę. Obecnie jego
czołowym producentem na świecie są
Chiny (ok. 40% światowej produkcji).

Tytoń konsumowany jest na kilka spo-

sobów:

 tytoń do żucia,
 tabaka (wąchany sproszkowany tytoń),
 tytoń do palenia (tytoń fajkowy, cygara, papierosy).

Szacuje się, że ok. 90% tytoniu konsumuje się w postaci papierosów.

Tytoń jest rośliną jednoroczną. Uprawiany jest w wielu różnych typach i odmianach,
uzależnionych od warunków klimatycznych. Wykazuje on różne cechy morfologiczne i
różne właściwości degustacyjne, decydujące o jego zastosowaniu i roli. Najbardziej
istotnymi z punktu widzenia gospodarczego są dwa gatunki tytoniu:

 Nicotina tabacum – tytoń szlachetny,

 Nicotina rustica – tytoń machorka.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

3
Na świecie funkcjonuje wiele podziałów tytoniu.
Najpopularniejszym podziałem grup użytkowych Tytoń należy do grupy najbardziej
jest podział na tytoń: pracochłonnych upraw i w związku
z tym daje zatrudnienie wielu milio-
 papierosowy jasny – liście po wysuszeniu nom mieszkańców. (…) Przerób su-
jasne, o niskiej zawartości nikotyny (0,5– rowca i obrót wyrobami tytoniowy-
1,5%), rośliny klimatu umiarkowanego lub mi zapewnia pracę pokaźnej liczbie
ludności. Jest także siłą napędową
ciepłego, wymagane gleby lekkie z umiar-
wielu innych gałęzi przemysłu, które
kowanym nawożeniem,
dostarczają środków produkcji (ma-
 papierosowy ciężki – liście po wysuszeniu teriałów budowlanych, nawozów i
ciemne, o dużej zawartości nikotyny (1,5– środków ochrony roślin oraz ma-
3,0%), wymagane gleby żyzne z intensyw- szyn i urządzeń). Ponadto w wielu
nym nawożeniem, krajach surowiec i wyroby tytonio-
 cygarowy – liście wyjątkowo duże i ela- we są ważnymi produktami ekspor-
styczne, po wysuszeniu ciemne, o średniej towymi (Jasińska, Kotecki 2003, s.
zawartości nikotyny (ok. 1%), wysokie 568).
wymagania glebowe i klimatyczne (duża
wilgotność powietrza, wysoka tempera-
tura, światło rozproszone), Rysunek 7.2. Chmiel zwyczajny
 orientalny (tytoń obszaru śródziemno- (Humulus lupulus)
morskiego) – liście jasne, drobne, ocenia
się, że najwyższej jakości (bogaty aro-
mat),
 papierosowy typu Virginia, Burley, Ken-
tucky, Maryland – rośliny wielkolistne,
klimatu umiarkowanego,
 machorkowy – liście o brunatnym za-
barwieniu, o dużej zawartości nikotyny
(2,5–3,0%), wymagane gleby żyzne z in-
tensywnym nawożeniem, wymagane ob-
fite opady, ze względu na niską jakość
surowca niemal całkowicie zaprzestano
jego produkcji,
 w Polsce uprawiany jest tytoń papiero-
sowy ciemny typu Puławski i Mocny
Skroniowski – rośliny szerokolistne.

Chmiel (rodzina konopiowatych – Cannaba-

ceae), roślina wieloletnia (przeciętna uprawa
wynosi 20 lat), wywodzi się z Azji (rejony Kau-

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

4
kazu), skąd najprawdopodobniej przedostał się do Europy w czasie wielkiej wędrówki
ludów. Obecnie uprawiany jest pomiędzy 35 a 60° szerokości geograficznej północnej
(Stany Zjednoczone, Europa i Chiny), w dużo mniejszym stopniu pomiędzy 35 a 60° sze-
rokości geograficznej południowej (Tasmania, Nowa Zelandia, Afryka, Ameryka Połu-
dniowa). Ponieważ chmiel wykorzystywany jest w większości jako surowiec do produk-
cji piwa, w największych ilościach produkowany jest w krajach, w których produkcja i
spożycie tego trunku są znaczące (np. Czechy, Niemcy, Stany Zjednoczone).

W Polsce największe skupiska producentów chmielu występują:

 na Lubelszczyźnie (pas nadwiślański – ok. 81% powierzchni upraw w Polsce),

 w Wielkopolsce (okolice Nowego Tomyśla – ok. 9% upraw),
 na Opolszczyźnie (okolice Nysy – ok. 5% upraw).

Obecnie, na podstawie Rozporządzenia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6

lipca 2001 r. w sprawie określenia rejonów uprawy chmielu oraz minimalnych wymagań
co do jakości chmielu w zakresie wilgotności, zawartości zanieczyszczeń organicznych i
zawartości nasion, w Polsce wyodrębnione zostały trzy administracyjne rejony upraw
chmielu: lubelski (83% krajowej powierzchni), wielkopolski (10,4%) i dolnośląski
(6,6%). Od 1 stycznia 2014 r. nowe plantacje zakładać będzie można tylko w rejonach
wymienionych we wspomnianym rozporządzeniu, gdyż (zgodnie z Ustawą z dnia 19
grudnia 2003 r. o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz
rynku suszu paszowego) do obrotu można będzie wprowadzać tylko chmiel certyfikowa-
ny i wyprodukowany w wyznaczonych regionach.

Polska jest trzecim w Europie, a piątym na świecie producentem chmielu (za Niemcami,
Stanami Zjednoczonymi, Cze-
chami i Chinami). Rysunek 7.3. Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus)

W Polsce uprawiane są 2 rodza-

je chmielu:

 aromatyczny – Lubelski,
 goryczkowy – Marynka i
Magnum.

Klasyfikacja ta oparta jest na

zawartości i odpowiednich pro-
porcjach pomiędzy żywicami i
olejkami eterycznymi. Najbar-
dziej pożądana i poszukiwana

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

5
przez producentów piwa jest odmiana Magnum.

Szyszki chmielu są ważnym surowcem przemysłowym. Wykorzystywane są nie tylko do

produkcji piwa, ale stosowane są również w przemyśle kosmetycznym (wyciąg z szy-
szek opóźnia procesy starzenia się skóry) i farmaceutycznym (zawiera aromatyczną ży-
wicę, tzw. lupulinę, olejek lotny, gorycze i inne substancje o właściwościach uspokajają-
cych, bakteriostatycznych i moczopędnych). Ponadto chmiel można wykorzystywać w
żywieniu człowieka: młode pędy mogą być składnikiem surówek i zup (ugotowane
przypominają szparagi), liście mogą być dodatkiem do zup lub samodzielną potrawą, a
wywar z szyszek może zastępować drożdże, gdyż występując jako dodatek do zaczynu
chlebowego, powoduje rośnięcie ciasta.

Z uwagi na swoje bujne ciemnozielone liście i piękne szyszki, chmiel zwyczajny wyko-
rzystywany jest często jako roślina ozdobna (do osłaniania ścian, słupów, altan). Szcze-
gólnie dekoracyjna jest odmiana Aureus (ma liście złotawej barwy), która potocznie na-
zywana jest złocistym chmielem.

Wiklina, nazywana potocznie wierzbą koszykarską, znana była człowiekowi już w cza-
sach starożytnych, o czym świadczą wykopaliska w Egipcie, Grecji czy Chinach. Wiklinę
wykorzystywano w plecionkarstwie i koszykarstwie, ale także jako materiał opałowy i
budowlany (ogrodzenia). Jej wykorzystanie było ściśle związane z dużymi rzekami, gdyż
w stanowiskach naturalnych rośnie w dolinach rzek.

W Europie hodowla i wykorzystanie wikliny dość szybko zyskały na popularności. W

Polsce pierwsze plantacje powstały w XIX w. w okolicach Rudnika nad Sanem (dziś naj-
większy w Polsce ośrodek uprawy i obróbki wikliny) oraz w Wielkopolsce.

Wiklina jest rośliną wieloletnią (przeciętne użytkowanie to 15 lat) i nie wymaga specjal-
nych warunków do uprawy.
Rysunek 7.4. Wiklina (Salix)
Jej plantacje mogą być zakła-
dane na terenach i na glebach
nieprzydatnych na inne
uprawy (również na terenach
o dużym zanieczyszczeniu).

Wiklina wykorzystywana jest

przede wszystkim jako mate-
riał do produkcji koszy, obrę-
czy, mebli (fotele, leżaki,
krzesła, łóżeczka dla dzieci), a
także różnych wyrobów oz-

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

6
dobnych. Ponadto stosowana jest jako materiał do wzmacniania brzegów rzek i rowów
melioracyjnych. Kora z wikliny, w uwagi na zawarte w niej znaczne ilości garbników,
flawonoidów i kwasu salicylowego, wykorzystywana jest w przemyśle farmaceutycznym
(jako środek przeciwbólowy, przeciwgorączkowy, przeciwzapalny i przeciwzakrzepo-
wy). Wiklina może być stosowana również jako materiał opałowy oraz surowiec w
przemyśle celulozowo-papierniczym (do produkcji tektury, kartonów, płyt pilśniowych i
izolacyjnych), a także w pszczelarstwie jako roślina miododajna.

Dzięki szerokiemu zastosowaniu produkcja i obróbka wikliny daje zatrudnienie bardzo

wielu osobom. Polska jest wiodącym na świecie producentem i eksporterem wyrobów
wikliniarskich.

Wiklinę pozyskuje się z wielu gatunków wierzb, m.in.:

 wierzby białej (Salix alba),

 wierzby migdałolistnej (Salix amygdalina),
 wierzby iwy (Salix caprea),
 wierzby amerykańskiej, czyli amerykanki (Salix cordata) – ok. 80% powierzchni
upraw w Polsce,
 wierzby wiciowej, czyli konopianki (Salix viminalis) – ok. 20% powierzchni
upraw w Polsce,
 wierzby purpurowej (Salix purpurea).

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

7
2. Wymagania klimatyczno-glebowe roślin specjalnych

Tytoń

Tytoń jest rośliną bardzo wymagającą. Lubi ciepło, jest bardzo wrażliwy na przymrozki i
duże różnice temperatur między cieplejszym powietrzem i chłodną glebą (przymrozki
majowe mogą uszkodzić rozsadę, a przymrozki wrześniowe – zniszczyć zbiór). Niskie
temperatury powietrza w okresie dojrzewania liści wpływają na obniżenie jakości su-
rowca. Tytoń lubi także znaczne ilości wody. Wystarczające są jednak przeciętne opady
występujące w Polsce. Bardzo niebezpiecznym dla tytoniu jest grad i silny wiatr, gdyż
mogą one uszkodzić cenne liście. Wiatr ponadto niesie ze sobą kurz lub ziarenka piasku,
które w okresie dojrzewania tytoniu, przyczepiają się do liści i powodują zanieczyszcze-
nie surowca.

Wymagania glebowe tytoniu są zróżnicowane w zależności od odmiany:

 tytonie papierosowe jasne mają najmniejsze wymagania: mogą być uprawiane na

glebach średnio urodzajnych, piaszczystych, mało i średnio próchnicznych,
umiarkowanie wilgotnych, odpowiednie są dla nich piaski gliniaste, spiaszczone
gleby lessowe, lekkie mady;
 tytonie papierosowe ciemne są bardziej wymagające: powinny być uprawiane na
glebach średnio zwięzłych, urodzajnych, dostatecznie głębokich, odpowiednie są
czarnoziemy, gleby lessowe, lekkie i średnie mady próchniczne;
 tytonie cygarowe wymagają gleb głębokich i przewiewnych, silnie próchnicznych,
zapewniających odpowiednią ilość wody i składników pokarmowych (np. lekkie
próchniczne mady lub piaski gliniaste głębokie).

Chmiel

Chmiel jest rośliną klimatu umiarkowanego o stosunkowo dużych wymaganiach ciepl-

nych. Niekorzystny dla chmielu jest mróz poniżej –20°C, późnowiosenne przymrozki
oraz bardzo wysokie temperatury w lipcu. Najlepsze warunki cieplne to średnioroczna
temperatura 7,5–8,5°C (w sezonie wegetacyjnym 15–18°C). Kwietniowe i majowe spad-
ki temperatur zahamowują wzrost rośliny, skracają okres jej kwitnienia i wpływają na
zmniejszenie plonów szyszek.

Chmiel jest rośliną światłolubną, szczególnie wymaga dobrego nasłonecznienia w okre-

sie kwitnienia i dojrzewania szyszek.

Chmiel wymaga również dużej ilości wody (na wyprodukowanie 1 kg suchej masy
chmiel potrzebuje ok. 600 l wody). Uznaje się, że chmiel dobrze funkcjonuje w rejonach,
gdzie średnioroczne opady wynoszą 450–600 mm. Trzeba jednak pamiętać, że woda

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

8
pobierana jest nie tylko z opadów, ale również z zapasów wody w glebie z okresu zimo-
wego oraz z wody z porannej rosy.

Podobnie jak w przypadku tytoniu, dużym zagrożeniem dla chmielu są opady gradu oraz
silne wiatry, które niekorzystnie wpływają na jakość i ilość plonów, a ponadto mogą
niszczyć konstrukcje nośne rośliny.

Chmiel wymaga gleb żyznych, strukturalnych, o dużej miąższości warstwy ornej, zasob-
nych w wodę, ale przewiewnych. Odczyn gleby powinien być obojętny (pH 6,5–7). Naj-
lepsze dla chmielu są zatem czarnoziemy, czarne ziemie, mady pyłowe średnie.

Wiklina

Wiklina jest mało wymagająca, pod względem klimatycznym i glebowym. Znacznych

ilości wody wymaga jedynie w lipcu i sierpniu, czyli w okresie intensywnego wzrostu
pędów (susza może powodować zmniejszenie plonów). Niebezpieczny jest dla wikliny
grad, który we wczesnym okresie wzrostu rośliny może uszkadzać pędy.

Uprawa wikliny udaje się niemal na każdym rodzaju gleb. Wyjątkiem są gleby wapienne
oraz mocno zakwaszone, a także ciężkie mady i iły (z uwagi na ciężkie warunki po-
wietrzne w tych rodzajach gleb).

Wiklina nie wymaga również wysokich temperatur w sezonie wegetacyjnym, zagroże-

niem mogą być dla niej jedynie wczesnowiosenne przymrozki.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

9
3. Stanowisko w zmianowaniu roślin specjalnych

Tytoń

Najlepsze warunki pod uprawę tytoniu są na stanowiskach po uprawach zbóż. Trzeba

ponadto pamiętać, że ze względu na zagrożenie zarażenia chorobami wirusowymi nie-
wskazany jest przedplon i sąsiedztwo ziemniaków oraz pomidorów. Należy również
unikać wszelkich stanowisk sprzyjających rozwojowi chorób grzybiczych.

Chmiel

Chmiel jest rośliną wieloletnią, dlatego wymaga dobrego stanowiska i bardzo staranne-
go przygotowania gleby. Najlepszym stanowiskiem pod chmiel są rośliny motylkowate
(koniczyna, lucerna), które mają głęboki system korzeniowy i pozostawiają po sobie
gleby zasobne w azot. Jako przedplony wykorzystywane są również rzepak i zboża. Po
ich zbiorze wykonuje się uprawki pożniwne: podorywkę, bronowanie, w razie koniecz-
ności niszczenie chwastów rozłogowych. Następnie należy przeorać rozłożony obornik.
Jesienią należy wykonać regulówkę, czyli głęboką na 40–50 cm orkę, która pozwala na
rozrost systemu korzeniowego chmielu, a także poprawia możliwości magazynowania
wody przez glebę.

Wiklina

Wiklina jest rośliną wieloletnią i mimo jej niewielkich wymagań, potrzebuje odpowied-
niego przygotowania gleby.

Przygotowanie stanowiska dla wikliny uzależnione jest od wcześniejszego wykorzysty-

wania pola. Na odłogach należy
najpierw usunąć darń oraz rośli- Rysunek 7.5. Plantacja tytoniu
ny rozłogowe. Następnie zaleca
się wysiew roślin motylkowych,
które powinny zostać przeorane
pod koniec sezonu wegetacyjne-
go. Na terenach wcześniej upra-
wianych jako przedplon należy
wykorzystać rośliny okopowe lub
motylkowe. Przed zimą, dla po-
prawienia właściwości fizycznych
gleb, zaleca się wykonanie głębo-
kiej orki (30–40 cm). Na wiosnę
prace powinny ograniczyć się

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

10
jedynie do włókowania i bronowania.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

11
4. Nawożenie mineralne i organiczne roślin specjalnych

Tytoń

Różne grupy i odmiany tytoniu szlachetnego wymagają również różnego nawożenia,

gdyż właśnie odpowiednia ilość i jakość nawożenia decyduje o jakości surowca, a w kon-
sekwencji o opłacalności prowadzonej uprawy.

Bardzo ważnym nawozem dla tytoniu jest obornik. „Jego znaczenie polega nie tylko na
działaniu nawozowym, ale przede wszystkim na korzystnym oddziaływaniu na właści-
wości fizyczne gleby. Obornik należy przeorywać jesienią, przeznaczając pod tytonie
papierosowe jasne (tylko na słabszych glebach) 15–20 t/ha, a pod tytonie papierosowe
ciemne i Burley – 30–40 t/ha. Podczas ustalania dawek nawozów mineralnych (zwłasz-
cza dla tytoni papierosowych jasnych) należy kierować się wynikami analiz chemicz-
nych gleby” (Jasińska, Kotecki 2003, s. 577–578).

Ważnymi składnikami nawozowymi istotnymi w produkcji tytoniu są: azot, potas, fosfor
i bor.

Azot istotnie wpływa na wzrost roślin, także na cechy fizyczne i chemiczne liści (w
szczególności na zawartość białka i nikotyny):

 dla tytoni papierosowych jasnych zaleca się azot w postaci amonowej w ilości
20–30 kg/ha, stosowany przed wysadzeniem roślin,
 dla tytoni papierosowych ciemnych zaleca się azot w postaci amonowej w ilości
80–120 kg/ha (odmiany typu Puławski) lub 120–140 kg/ha (odmiany typu Moc-
ny Skroniowski) – ½ dawki przed sadzeniem roślin, ½ pogłównie w 4 tygodniu
po posadzeniu),
 dla tytoni typu Burley zaleca się azot w ilości 80–100 kg/ha, stosowany jednora-
zowo lub w dwóch etapach: 2/3 przed sadzeniem i 1/3 pogłównie.

Fosfor zwiększa odporność roślin na przymrozki, przyspiesza rozwój i dojrzewanie liści

oraz pozytywnie wpływa na ich skład chemiczny. Zaleca się nawożenie fosforem w ilości
80–100 kg/ha (dla tytoniu Mocny Skroniowski można zwiększyć dawkę do 140 kg/ha).

Potas zwiększa elastyczność liści oraz ich zasobność w węglowodany, a także wydłuża
czas żarzenia się tytoniu. Zaleca się nawożenie potasem w ilości 140–220 kg/ha.

Bor korzystnie wpływa na jakość surowca. Zaleca się nawożenie boraksem w ilości 8–10
kg/ha.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

12
Tytoń jest rośliną, która bardzo szybko wyczerpuje zasoby mineralne z ziemi, dlatego
też powinno się ją dość często nawozić.

Chmiel

Chmiel wymaga nawożenia obornikiem i nawozami mineralnymi. Aby prawidłowo usta-

lić zapotrzebowanie, należy corocznie przeprowadzać analizy chemiczne gleby i na tej
podstawie stosować nawożenie.

Obornik w dawce ok. 25 t/ha stosuje się po zbiorze przedplonu. Następnie w dołki przy-
gotowane do sadzenia daje się go po 10–15 kg, a potem co 3 lata w międzyrzędzia – w
dawce 25 t/ha.

Odpowiednie nawożenie gleby powinno spełnić mineralne wymagania chmielu. W za-

leżności od zasobności gleby zaleca się zatem nawożenie fosforowe w ilości 80–240
kg/ha, potasowe w ilości 160–270 kg/ha oraz magnezowe (gdy w glebie występuje w
ilości poniżej 7 mg/100 g). Gleba powinna zostać uzupełniona również azotem w dawce
150–200 kg/ha.

Należy pamiętać o kilku zasadach:

 fosfor przyczynia się do wzrostu wielkości plonu i poprawy jakość chmielu, jed-
nakże podany w nadmiarze może spowodować przedwczesne dojrzewanie szy-
szek i szybką utratę ich właściwego zabarwienia po zbiorze,
 azot zwiększa plony, ale jego nadmiar pogarsza jakość szyszek chmielu.

Ponieważ chmiel najlepiej rośnie na glebach o odczynie obojętnym, należy okresowo

weryfikować kwasowość gleb. W sytuacji ich zakwaszenia należy wykonać wapnowanie,
podając 1,5–2 t/ha wapna nawozowego w formie węglanowej (wapno palone może być
stosowane tylko na glebach bardzo zwięzłych). Należy pamiętać, że wapnem można na-
wozić tylko w tych latach, w których nie jest stosowany obornik.

Wiklina

Nawożenie pod wiklinę uzależnione jest od rodzaju gleby, na jakiej rośnie:

 nawożenie gleb żyznych przed założeniem plantacji nie jest wymagane;

 gleby kwaśne przed założeniem plantacji powinny zostać wapnowane w ilości
1,5–3,0 t/ha nawozu wapniowego (optymalny odczyn gleby dla wikliny to 5,5–
6,5);
 gleby piaszczyste, bardzo ubogie powinny być nawożone torfem lub obornikiem
w ilości 30–40 t/ha, zaleca się stosować nawożenie organiczne co 4 lata;

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

13
 nawozy fosforowo-potasowe powinny być wysiane jesienią podczas głębokiej or-
ki: do 20 kg/ha fosforu i do 40 kg/ha potasu;
 w pierwszym roku upraw nawożenie azotem powinno ograniczyć się do ok. 20
kg/ha azotu w postaci amonowej bądź amidowej;
 w kolejnych latach uprawy zaleca się nawożenie mineralne (uzależnione od wa-
runków glebowych, jak i wielkości plonów) w ilości: 30–50 kg/ha azotu, 20–40
kg/ha fosforu, 40–80 kg/ha potasu, z czego pierwsze nawożenie powinno zostać
wykonane w połowie kwietnia (50% dawki azotu, fosforu i potasu), a następne
na początku czerwca (50% dawki azotu).

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

14
5. Przygotowanie materiału siewnego i siew nasion roślin specjalnych

Tytoń

W Polsce produkcję rozsady przeprowadza się w ciepłych inspektach lub tunelach fo-
liowych. Wymagana jest gleba lekko kwaśna (6,0–6,3 pH). Zaleca się namoczenie nasion
w wodzie i odczekanie, aż pojawią się kiełki (przy dobrych nasionach są to 2–3 dni), na-
stępnie skiełkowane nasiona należy wsadzić do ziemi. Nasiona tytoniu szlachetnego,
który w inspektach rośnie ok. 6–8 tygodni, powinno się wysiewać na początku marca.
Niezmiernie istotne jest zachowanie odpowiedniej gęstości i równomierności wysiewu
nasion, gdyż te czynniki mają ogromny wpływ na wielkość liści rośliny. Uznaje się, że
najlepszy jest siew rzędowy o trzycentymetrowym rozstawie rzędów. Po wykształceniu
się liścieni i pierwszej pary liści (tzw. faza krzyżaka) rozsada powinna zostać przerwana,
aby zapobiec zbyt dużemu zagęszczeniu. Odpowiednio przygotowana rozsada powinna
mieć 5–6 liści, niewyciągniętą łodygę, barwę intensywnie zieloną i dobrze rozwinięty
system korzeniowy.

Chmiel

Chmiel rozmnaża się wegetatywnie, opis zawarty został w dalszej części materiału.

Możliwe jest jednak, przy dużym nakładzie prac i w specjalnych warunkach, uzyskanie
roślin z nasion. Nasiona należy zebrać jesienią z dojrzałych szyszek, sucho przechować
do wiosny i wysiać na zagony lub do skrzynek.

Wiklina

Wiklina rozmnaża się wegetatywnie, opis zawarty został w dalszej części materiału.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

15
6. Sposoby sadzenia roślin specjalnych

Tytoń

W Polsce tytoń wysadza się na przełomie kwietnia i maja, niektóre źródła podają okres
między 25 kwietnia a 10 maja. W zależności od odmiany rośliny i rodzaju gleby, na któ-
rej jest sadzona, zaleca się sadzenie w rozstawie 80–90 cm × 40–50 cm (tytoń papiero-
sowy jasny) lub 90–100 cm × 40–50 cm (tytoń papierosowy ciemny).

„Tytoń należy do roślin wrażliwych na ograniczony dostęp powietrza do korzeni, dlate-

go ważną rolę spełniają międzyrzędowe uprawki spulchniające. (…) Spulchnianie przy-
czynia się ponadto do poprawy warunków cieplnych i wilgotnościowych w glebie, ma
także znaczenie odchwaszczające” (Jasińska, Kotecki 2003, s. 583).

Istotnym zabiegiem zalecanym przy glebach bardziej zwięzłych jest redlenie, czyli obsy-
pywanie glebą dolnej części łodyg, które stymulują wzrost korzeni przybyszowych, za-
pobiega to utracie wilgoci, reguluje zachwaszczenie, zapobiega zgniliźnie podstawy ło-
dyg, a także chroni rośliny przed wyłamaniem. Pierwsze redlenie powinno zostać wyko-
nane po 2 tygodniach od posadzenia.

W procesie pielęgnacji tytoniu nie należy zapominać również o ogławianiu (usuwanie

kwiatostanu) i pasynkowaniu (usuwanie bocznych odrostów po ogłowieniu). Ogławia-
nie przyczynia się do wzrostu treściwości liści (roślina przekierowuje treści odżywcze
do liści), wzmacnia system korzeniowy rośliny i zapobiega przechylaniu bądź wyłamy-
waniu roślin w czasie burz lub intensywnych opadów. Pasynkowanie odbywa się przy
użyciu dedykowanych środków chemicznych, zawierających następujące substancje ak-
tywne: n-dekanol lub hydrazyd kwasu maleinowego (np. emulsja do zalewania roślin
bezpośrednio po ogłowieniu Stomp 330 EC, zalecana do użycia w dawce 10–20 ml cieczy
roboczej na roślinę, lub oprysk Fazor 80 G, używany bezpośrednio po ogłowieniu w
dawce ok. 4,5 kg preparatu na 1 ha).

Chmiel

Chmiel rozmnaża się wegetatywnie. Do zakładania plantacji stosuje się różne sadzonki.

Sadzonki nieukorzenione można sadzić wiosną lub jesienią. Przyjęcie sadzonek uza-
leżnione jest od warunków pogodowych i wymaga starannej pielęgnacji po posadzeniu.
Pełny plon uzyskiwany jest po 3 latach. Istnieje niebezpieczeństwo przeniesienia na no-
wą plantację patogenów porażających karpę chmielową.

Sadzonki ukorzenione ze sztobrów (czyli ze ściętych części pędu) można sadzić wio-
sną lub jesienią. Jest to mało wydajne, ale cechuje się dużą efektywnością przyjęć. Pełny

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

16
plon uzyskiwany jest po 2 latach. Istnieje niebezpieczeństwo przeniesienia na nową
plantację patogenów porażających karpę chmielową.

Sadzonki ukorzenione wolne od patogenów uzyskiwane są przez ukorzenienie nie-

zdrewniałych fragmentów pędów zdrowych roślin matecznych, które wydają najwyższej
jakości materiał szkółkarski. Można je sadzić przez cały okres wegetacyjny, są bardzo
wydajne (z jednej rośliny uzyskuje się ok. 100 sadzonek), cechują się dużą efektywno-
ścią przyjęć, wymagają specjalistycznego zaplecza technicznego (szklarnia, filtron, apa-
ratura do diagnostyki patogenów). Rozprzestrzenianie się szkodliwych patogenów jest
bardzo ograniczone.

Przed rozpoczęciem sadzenia należy utworzyć konstrukcję nośną dla całej plantacji, do-
stosowaną do powierzchni i nierówności pola. Zaleca się sadzenie chmielu w rozstawie
1,5 × 3,0 cm.

Sadzonki sztobrowe sadzi się za pomocą kołka na taką głębokość, aby wierzchołek wy-
stawał na wysokość 12 cm od powierzchni ziemi. Podczas sadzenia należy pamiętać, aby
ziemia została dokładnie dociśnięta, a następnie nasypana do uformowania kopczyka (o
wysokości 3–5 cm).

Wiklina

Wiklinę rozmnaża się wegetatywnie (w formie zrzezów) z odcinków prętów o długości

20–30 cm i grubości 0,5–1,2 cm, nazywanych sadzonkami (również zrzezami lub
sztobrami). Sadzonki powinny wywodzić się z wyspecjalizowanych plantacji matecz-
nych albo kwalifikowanych upraw produkcyjnych, czystych odmianowo i wolnych od
chorób i szkodników.

Wiklinę zaleca się sadzić wiosną, choć dopuszcza się również sadzenie jesienią. Drobno-
prętowe odmiany wikliny, które wycinane są corocznie (amerykanka), zaleca się sadzić
w rozstawie 40 × 12,5 cm, natomiast odmiany gruboprętowe, które wycinane są co 2–3
lata (konopianka), w rozstawie 50 × 20 cm.

W przypadku gleb piaszczystych lub próchnicznych, sadzonki są wciskane w glebę pio-

nowo, we wcześniej oznaczone miejsca, a w przypadku gleb zlewnych, sadzenie odbywa
się przy użyciu żelaznego pręta. Sadząc, należy pamiętać, aby górny kraniec sadzonki
wystawał ok. 2 cm ponad powierzchnię gleby.

Ponieważ wiklina, szczególnie w pierwszym roku po posadzeniu, jest wrażliwa na za-

skorupienie i zachwaszczenie gleby, zaleca się opryskiwanie gleby herbicydami bezpo-
średnio po sadzeniu (np. Bladex 50 WP), a w kolejnych okresach, począwszy od połowy
maja, na mechanicznych spulchnianiach międzyrzędzi i ręcznych – w rzędach.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

17
7. Metody i środki ochrony roślin stosowane do zwalczania chorób, szkodników i
chwastów

Tytoń

Najczęstsze choroby występujące na plantacjach tytoniu to zgnilizny: podstawy łodyg,

twardzikowa i czarna, oraz mączniak rzekomy.

Zgnilizna podstawy łodyg – mokra postać zgnilizny wywołana jest przez grzyb Botrytis
cinerea, sucha zgnilizna – przez grzyb Rhizoctonia solani. Oba grzyby mogą atakować
również inne części rośliny, powodując gnicie łodygi w miejscu obłamanego liścia, gnicie
i dziurawienie blaszek liściowych oraz gnicie nerwów liści. W celu zapobiegania i zwal-
czania chorób zaleca się stosowanie środków chemicznych: Topsin M 70 WP, Sarfun 500
SC już na rozsadniku, po posadzeniu oraz w czasie wysadzania w polu.

Zgnilizna twardzikowa – powodowana jest przez grzyb Scerotinia sclerotiorum. Choro-

ba grzybowa, która atakuje tytoń w polu i suszarniach, atakuje łodygę tytoniu, powodu-
jąc jej gnicie. W polu grzyb tworzy brunatne plamy na łodygach, szczególnie na ogonku
liściowym. Typowe jest pojawienie się białej pleśni, w której powstają czarne skleroty
(przetrwalniki grzyba). W suszarniach poraża głównie grube nerwy liści, powodując
opadanie liści na ziemię. Choroba ta atakuje również kwiatostany i nasienniki, przez co
uważa się ją za najgroźniejszą chorobę w produkcji nasiennej tytoniu. W odróżnieniu od
zgnilizny podstawy łodyg, zgnilizna twardzikowa zazwyczaj ogranicza się do atakowania
odcinka łodygi bezpośrednio nad ziemią. W celu zwalczania choroby zaleca się stosowa-
nie środków: Manconex 80 WP, Dithane Neo Tec 75 WG.

Czarna zgnilizna korzeni – choroba grzybowa pochodząca z gleby. Powoduje gnicie

korzeni, żółknięcie liści i w efekcie obumieranie rośliny. Zwalczanie i zapobieganie cho-
robie polega na sterylizacji gleby parą wodną lub środkami chemicznymi oraz regular-
nym zmianowaniu (3-letni odstęp między uprawami 2-letnimi).

Mączniak rzekomy – wywołany jest przez grzyb Peronospora tabacina i przenoszony

przez wiatr. Rozwija się na dolnych liściach tytoniu, powodując powstawanie żółtych
plam na ich górnej stronie i niebieskoszarego nalotu na ich dolnej stronie (skupienia
zarodników grzyba), co negatywnie wpływa na jakość surowca. Aby zapobiec infekcji,
zaleca się stosowanie środków Dithane M-45 i Cynkotox, w inspekcie co 4 dni, a na polu
co 7–10 dni (w stosunku do wrażliwych odmian). Stosuje się również Ridomil Gold MZ
68 WG/WP lub Acrobat MZ 69 WP (w fazie wykształconej rozety – druga/trzecia dekada
czerwca).

Tytoń porażają również choroby wirusowe (np. choroba lubelska). Choroby mogą do-
prowadzić do uszkodzenia liści, więdnięcia i zamierania całych roślin. Zapobieganie cho-

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

18
robom, poza sadzeniem odmian odpornych i wczesnym usuwaniem z plantacji chorych
roślin, polega na zwalczaniu szkodników przenoszących wirusy (mszycy brzoskwinio-
wo-ziemniaczanej i wciornastka tytoniowca). Mogą być one zwalczane przez stosowanie
oprysków rozsadnika i plantacji (np.: Decis 2,5 EC, Marshal 250 SC, Furadan 5 GR, Fury
100 EW).

Szkodliwość występowania na plantacjach tytoniu chwastów polega na ograniczaniu

roślinom dostępu do wody i substancji odżywczych. Chwasty mogą być również siedli-
skiem wielu szkodników tytoniu lub nosicielami patogenów, powodujących różne cho-
roby. Zachwaszczanie można ograniczyć głównie poprzez regularne spulchnianie mię-
dzyrzędzi i roślin w rzędach, w ostateczności – poprzez stosowanie preparatów che-
micznych zawierających jako substancję czynną chlomazon.

Wybierając środek ochrony roślin, powinno się sprawdzić, czy został dopuszczony do
stosowania w uprawie tytoniu. Wykaz zarejestrowanych środków ochrony roślin za-
mieszczony jest na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Chmiel

Do najczęstszych chorób występujących na plantacjach chmielu należą mączniaki (rze-

komy i właściwy), rdza, werticiloza oraz choroby wirusowe.

Rzekomy mączniak – najgroźniejsza choroba chmielu, która doprowadza do porażenia

pędów (pędy mają postać „kłosowatą”, międzywęźla są skrócone, spodnia strona liści
pokryta jest szarofioletowym nalotem) oraz porażenia kwiatów i szyszek (pojawiające
się brunatne plamy obniżają jakość szyszek). Zwalcza się go poprzez opryskiwanie pre-
paratami, np. Aliette 80 WP, i usuwanie z plantacji zarażonych części roślin.

Mączniak właściwy – powszechne objawia podczas suchej i ciepłej wiosny jako biały
(mączysty) nalot na górnej stronie liścia. Do zwalczania stosuje się preparaty, np. Tiotar
800 S.C., Siarkol Extra 80 WP.

Rdza – choroba pojawiająca się najczęściej w czerwcu, objawiająca się rdzawymi plam-
kami, występującymi na liściach. Jej zapobieganie polega na usuwaniu i paleniu opa-
dłych liści, a zwalczanie – na kilkukrotnym stosowaniu środków grzybobójczych.

Werticilioza – choroba grzybicza pochodząca z gleby, wnikająca do roślin przez naj-

młodsze korzenie. Objawia się żółknięciem liści, a następnie więdnięciem i obumarciem
nadziemnej części rośliny. Aby jej zapobiec, należy zmniejszyć nawożenie gleb azotem,
jak również głęboko przeorywać glebę (przewietrzenie głębszych warstw gleb). Dotych-
czas nie ustalono metody bezpośredniego zwalczania choroby.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

19
Choroby wirusowe – powodują zniekształcanie liści i młodych pędów, są przenoszone
przez szkodniki chmielu, np. mszyce. Zwalcza się je przez usuwanie chorych roślin i tę-
pienie mszyc, np. środkiem Confidor 200 LS.

Spośród szkodników chmielu największe zagrożenie stanowią:

 mszyce chmielowo-śliwowe – atakują młode liście, kwiaty i szyszki. Zwalcza się je

preparatami fosforoorganicznymi i karbaminianami, a także insekcydami (np.
Lannate 25 WP);
 przędziorek chmielowca – powoduje na liściach żółtawe plamy oraz mączysty na-
lot na ich spodniej stronie. Zwalcza się go, stosując odpowiednie środki, np. Roz-
toczol Extra 050 CS.

Szkodliwość chwastów na plantacjach chmielu polega na ograniczaniu roślinom dostępu

do wody i substancji odżywczych. Chwasty mogą być również siedliskiem wielu szkod-
ników, np. przędziorka chmielowca, lub nosicielami patogenów, powodujących choroby
chmielu, np. werticiliozy. Zachwaszczanie można ograniczyć przez właściwe przygoto-
wanie pola przed założeniem plantacji (przedplon ogranicza zachwaszczanie), regularne
stosowanie orki zimowej pod przedplony, współrzędną uprawę w międzyrzędziach
chmielu roślin przeznaczonych na zielony nawóz, w ostateczności – poprzez stosowanie
herbicydów.

Wiklina

Najczęściej występujące choroby wikliny to: zamieranie pędów, parch wierzbowy i rdza.

Zamieranie pędów – choroba grzybowa powodująca zamieranie pędów. Na pędach

pojawiają się brązowawe plamy z widocznymi zarodnikami grzyba. Podczas walki z cho-
robą należy przede wszystkim usunąć i spalić porażone pędy, a roślinę opryskać odpo-
wiednim preparatem, np. Topsin M 70.

Parch wierzbowy – choroba grzybowa atakująca najczęściej wiosną liście i pędy, szcze-
gólnie w porze obfitych opadów, powoduje ona czernienie i opadanie liści oraz charak-
terystyczne brodawki na gałęziach. Walka z chorobą polega na kilkukrotnym naprze-
miennym opryskiwaniu fungicydami (np. Bravo 500 SC, Baycor 300 EC).

Rdza – choroba grzybowa pojawiająca się najczęściej latem, objawiająca się rdzawymi
plamkami z zarodnikami występującymi na liściach i młodych pędach. Jej zapobieganie
polega na usuwaniu i paleniu opadłych liści, a zwalczanie choroby – na kilkukrotnym
stosowaniu środków grzybobójczych (np. Baycor 300 EC, Saprol).

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

20
Najczęściej występującymi szkodnikami wikliny są:

 przędziorek wierzbowiec – powoduje na liściach mozaikowane żółte plamy, a

krańcowo prowadzi do opadania liści. Jego zwalczanie polega na stosowaniu od-
powiednich środków, np. Talstar 100 EC;
 rynnica wierzbowa – żeruje na liściach, które w efekcie opadają. Zwalczanie, po-
dobnie jak w przypadku przędziorka wierzbowca, polega na stosowaniu odpo-
wiednich środków, np. Talstar 100 EC;
 pienik wierzbowy – żywi się sokiem roślinnym, jego larwy pojawiające się na
przełomie maja i czerwca, znajdują się w charakterystycznej pianie. Szkodnik
zwalczany jest odpowiednimi środkami;
 krytoryjek olchowiec – larwy tego niewielkiego chrząszcza, żerujące w drewnie,
doprowadzają do usychania i obłamywania gałęzi. Zwalczanie larw polega na sto-
sowaniu środków działających dogłębnie, natomiast przeciwko chrząszczom sto-
suje się odpowiednie preparaty kontaktowe.

Chwasty również stanowią zagrożenie dla jakości i plonu na plantacjach wikliny. Pojawić
się mogą: komosa biała, ostrożeń polny, mlecz polny, perz właściwy czy chwastnica jed-
nostronna. Do zwalczania chwastów wykorzystuje się różnego rodzaju herbicydy, np.
Lintur 70 WG, Guardian 840 EC, Sencor 70 WG.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

21
8. Zbiór i przechowywanie roślin specjalnych

Tytoń

Zbieranie tytoniu powinno nastąpić po osiągnięciu przez liście dojrzałości w 6–8 eta-
pach. Głównym wyznacznikiem dojrzałości liści tytoniu jest ich seledynowy lub żółty
kolor, pofałdowanie, matowienie, lepkość liści, a także ich odchylanie się od łodygi i ła-
twe odłamywanie z charakterystycznym trzaskiem. Podczas zbioru liście dolne są lekko
niedojrzałe, środkowe – w pełni dojrzałe, górne natomiast – lekko przejrzałe. Podczas
każdego z etapów powinny być zbierane liście o jednakowym stopniu dojrzałości. Po-
nadto powinny być one suche i nie
zwiędłe. W większości krajów zbiór Rysunek 7.6. Liście tytoniu
liści odbywa się ręcznie.

Zebrane liście powinny jak najszyb-

ciej trafić do suszarni. Tam nawlekane
są na druty, sznury lub wieszaki igło-
we (ręcznie lub mechanicznie), a na-
stępnie zawieszane na przygotowane
ramy.

W zależności od typu tytoniu, jego

przeznaczenia oraz sposobu zbierania
i nawlekania, stosuje różne metody
suszenia liści:

 naturalne – przeprowadzane w
pomieszczeniach chroniących
liście przed deszczem i bezpo-
średnim promieniowaniem
słonecznym (jest to tzw. su-
szenie powietrzne) lub bezpo-
średnio na słońcu (tzw. suszenie słoneczne),
 sztuczne – przeprowadzane w specjalnie przygotowanych suszarniach wyposa-
żonych w specjalistyczne urządzenia grzewcze, wyróżnia się tutaj suszenie og-
niowo-rurowe (pomieszczenie ogrzewane jest przez system rur grzejnych) oraz
suszenie płomieniowe (powietrze i dym z palącego się drewna dociera bezpo-
średnio do suszących się liści).

Dalsza obróbka surowca jest uzależniona od jego przeznaczenia.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

22
Chmiel

Początek zbioru chmielu następuje pod koniec sierpnia, wtedy gdy szyszka jest dobrze
rozwinięta, sztywna, koloru żółto-zielonego, a pod palcem wydaje charakterystyczny
szelest i posiada specyficzny aromat chmielowy. Po rozerwaniu szyszki widoczne są zło-
cistobursztynowe kuleczki lupuliny – bardzo istotne ze względu na jakość i późniejsze
zaszeregowanie szyszek chmielu (najwięcej lupuliny zawierają szyszki bez zawiązków
nasion).

Zbiór szyszek wykonywany jest ręcznie (jest to

bardzo pracochłonne i coraz mniej praktyko- Rysunek 7.6. Szyszki chmielu
wane) lub z użyciem specjalnych kombajnów.
Zerwane szyszki zostają odpowiednio sklasyfi-
kowane i podzielone na 3 gatunki:
 gatunek pierwszy – szyszki najlepsze,
średniej wielkości, dobrze rozwinięte,
 gatunek drugi – szyszki mniejsze, nie-
domknięte, zbyt duże, trochę przerośnię-
te,
 gatunek trzeci – szyszki o bladym kolo-
rze, źle zamknięte lub zaczynające rdze-
wieć.

Zerwane szyszki niezwłocznie muszą zostać

przewiezione do suszarni. Po wysuszeniu szy-
szek prasuje się je i szczelnie pakuje, by zapo-
biec utlenianiu związków wchodzących w skład
lupuliny. Tak przygotowany materiał trafia do
browarów.

Wiklina

Zbiór wikliny odbywa się w okresie od listopada do marca, kiedy roślina jest w stanie
odpoczynku. Po zbiorze wiklina wiązana jest w snopki (pędy podzielone na 3 długości:
do 120 cm, 12–180 cm i ponad 180 cm) i w takiej formie przechowywana. Po sortowa-
niu wiklina poddawana jest korowaniu.

Istnieją 3 metody przygotowania do korowania:

 moczarkowanie – moczenie w wodzie od trzech do sześciu tygodniu, tak powstaje

biała wiklina;

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

23
  gotowanie – wykonuje się w żelaznych kotłach z własnym paleniskiem przez ok.
4 godziny, w ten sposób powstaje czerwona wiklina,
 parzenie – polega na parowaniu wikliny w specjalnych kotłach pod ciśnieniem
dwóch lub trzech atmosfer.

Okorowana, wysuszona i ponownie wiązana w snopki wiklina może zostać sprzedana do

punktu skupu lub wykorzystana jako materiał wikliniarski lub koszykarski.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

24
Bibliografia

Literatura obowiązkowa
Jasińska Z., Kotecki A. (red.), Szczegółowa uprawa roślin, t. 2, Wydawnictwo Akademii
Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław 2003.

Literatura uzupełniająca
Doroszewska T., Metodyka integrowanej ochrony roślin dla uprawy chmielu, Instytut
Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy 2012.

Rejewski M., Rośliny przyprawowe i używki roślinne, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze

i Leśne, Warszawa 1992.

Skomra U., Metodyka integrowanej ochrony roślin dla uprawy chmielu, Instytut Uprawy
Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy, Puławy 2012.

Ustawa z dnia 19 grudnia 2003 r. o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu,
rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego (Dz.U. 2003 nr 223 poz. 2221).

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 6 lipca 2001 r. w sprawie określenia

rejonów uprawy chmielu oraz minimalnych wymagań co do jakości chmielu w zakresie
wilgotności, zawartości zanieczyszczeń organicznych i zawartości nasion (Dz.U. 2001 nr
80 poz. 864 z późn. zmianami).

Netografia
http://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/inne-uprawy/tyton_i_chmiel/

http://www.minrol.gov.pl

http://tyton.bnx.pl/readarticle.php?article_id=4

http://www.powisle.pl/uprawa-chmielu

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uprawa roślin

25