ROLNICTWO

• dziedzina gospodarki
zajmująca się produkcją
żywności dla człowieka,
która polega na uprawie gleby,
pielęgnacji roślin i hodowli?
zwierząt.
 Hodowla czy chów??
• Hodowla dotyczy zwierząt i roślin,
chów tylko zwierząt,
• Hodowla ma na celu rozmnażanie
gatunku,
• Chów służy tylko czerpaniu korzyści i z
produktów jakie dostarczają zwierzęta,
bez ich rozmnażania.
ROLNICTWO
• jeden z działów gospodarki,
którego głównym zadaniem jest
dostarczenie płodów rolnych.
• rolnictwo uzyskuje produkty
roślinne i zwierzęce dzięki
uprawie roli i roślin oraz
chowie i hodowli zwierząt.
Rolnictwo można podzielić na:
• rolnictwo ekstensywne (zwane
drobnotowarowym lub tradycyjnym),
• rolnictwo intensywne (znane też jako
wysokotowarowe lub uprzemysłowione),
• w zależności od jego cech: wysokości
nakładów, ilości plonów, a także średniej
powierzchni gospodarstw rolnych i
powierzchni obszaru rolniczego.
Agronomia
• (z gr. agronomos = zarządzający
majątkiem)
– termin określający całość teoretycznej
i praktycznej wiedzy o rolnictwie
łącznie ze znajomością zarządzania
gospodarstwem.
• Wraz z rozwojem nauk rolniczych
zakres agronomi uległ zawężeniu do
uprawy roli i roślin (produkcji roślinnej)
Rolnictwo obejmuje 3 rodzaje
produkcji:
- roślinną
- zwierzęcą
- przetwórstwo rolno-spożywcze
Pomyślna realizacja funkcji gospodarstwa
jest możliwa wówczas, gdy rolnik
poprawnie odpowie na najważniejsze
pytania, a mianowicie:
• co produkować?
• jak produkować?
• ile produkować?
• dla kogo produkować?

7
• W warunkach gospodarki rynkowej coraz
ważniejsza staje się odpowiedź na pytanie:
DLA KOGO PRODUKOWAĆ? Ten
sam produkt można bowiem sprzedać drożej
lub taniej, uzyskać zapłatę bezpośrednio po
dostawie, z opóźnieniem, a nawet nie
otrzymać jej wcale.
SPECYFIKA PRODUKCJI I PRACY W
ROLNICTWIE
Rolnictwo wykazuje pewną odrębność
wobec produkcji i pracy w innych
działach gospodarki narodowej.
Na specyfikę procesów
produkcyjnych w rolnictwie składa się
wiele elementów, z których
wymienimy najważniejsze;
9
1. PRODUKTY ROLNICZE STANOWIĄ
ŻYWE ORGANIZMY, W KTÓRYCH
ZACHODZĄ PROCESY BIOLOGICZNE.
Podstawowym wyróżnikiem produkcji
rolniczej jest to, iż nie jest ona tworzona
przez rolnika, lecz powstaje w żywych
organizmach roślinnych i zwierzęcych.
Rolnik w sensie dosłownym sam nie
produkuje, lecz jedynie tworzy warunki do
produkcji dla roślin i zwierząt.
• 2. DUŻA OBJĘTOŚĆ I MASA
PRODUKTÓW ROLNICZYCH W
STOSUNKU DO WARTOŚCI,
powoduje to konieczność ponoszenia
znacznych nakładów i kosztów w
kanałach dystrybucji związanych z
przemieszczaniem, przechowywaniem
oraz stratami jakościowymi (np.
powodowanych zmianami
biochemicznymi, rozwojem chorób).
3. PRODUKTY ROŚLINNE MAJĄ
MASOWY (jednorodny,
homogeniczny) CHARAKTER, co
utrudnia różnicowanie ich oferty na
rynku.

12
• 4. DUŻA ICH RÓŻNORODNOŚĆ
WYNIKAJĄCA Z DUŻEJ LICZBY
GATUNKÓW ROŚLIN ROLNICZYCH I
OGRODNICZYCH, ODMIAN I
SPECJALISTYCZNYCH WYMAGAŃ
ODBIORCÓW (np. pszenica
przeznaczona na różne wyroby
piekarnicze).
5. Znaczna część procesu produkcyjnego
w rolnictwie odbywa się „pod gołym
niebem", a więc przebieg rolniczych
procesów produkcyjnych jest silniej
uzależniony od czynników
przyrodniczo-klimatycznych, aniżeli w
innych działalnościach pozarolniczych.

14
.
• 6. Produkcja rolnicza jest stale narażona
na niszczenie przez różnego rodzaju
agrofagi.
• Rolnik musi więc zapobiegać powstaniu lub
zwalczać chwasty, szkodniki, pasożyty,
czynniki chorobotwórcze, zapobiegać
wyleganiu roślin itd.
• Powoduje to wzrost pracochłonności
produkcji i ją podraża, pominięcie zaś
zabiegów ochronnych grozi poniesieniem
strat.
7. Cechą produkcji rolniczej jest względnie
długi cykl produkcji, choć jest on w różnych
działalnościach odmienny.
Brojlera można bowiem w tuczu intensywnym
wyprodukować w ciągu 6 tygodni, natomiast na
uzyskanie krowy mlecznej trzeba 2,5 roku.
Na ogół długi cykl produkcyjny powoduje małą
elastyczność produkcji rolniczej i wolną reakcję
na zmiany sytuacji rynkowej.
W produkcji roślinnej trwa ona np. l rok, a przy
produkcji mleka nawet kilka lat.
8. Znaczna część produkcji rolniczej ma
charakter cykliczny.
Dotyczy to zwłaszcza produkcji roślinnej.
Na przykład, do produkcji pszenicy ozimej
rolnik musi przygotować w tych samych
okresach glebę do siewu, wysiać ziarno, w
żniwa zebrać.

17
9. Rolnictwo jest w znacznej części
producentem surowców do własnej
produkcji.
Dotyczy to nasion i sadzeniaków, pasz
własnych, zwierząt do odchowu, ściółki itd.
W gospodarstwach rolniczych, zwłaszcza
tradycyjnych, występuje proces samoreprodukcji
oraz samozaopatrzenia, czyli wykorzystywania
produktów z własnego gospodarstwa rolniczego
w gospodarstwie domowym (spożycie własne).
10. W wielu działalnościach rolniczych istnieje
zjawisko produkcji sprzężonej, czyli
równoległego uzyskiwania dwóch lub więcej
produktów w jednym procesie produkcyjnym.
Na przykład,
• przy chowie krów otrzymuje się mleko krowie,
żywiec wołowy i obornik;
• przy chowie owiec - żywiec barani, wełnę i
obornik;
• przy produkcji pszenicy - ziarno, słomę;
• przy produkcji buraków - buraki i liście (pasza).
Produkcja roślinna
• Rozróżnia się następujące rodzaje
produkcji roślinnej:

1. polowa produkcja roślinna na

użytkach rolnych (gruntach
ornych);
2. produkcja pasz na łąkach i
pastwiskach, czyli na
trwałych użytkach zielonych;
3. produkcja ogrodnicza
obejmująca:
- sadownictwo (uprawa roślin trwałych -
drzew, krzewów i bylin dających jadalne
owoce),
- warzywnictwo (uprawa roślin
jednorocznych, dwuletnich i nielicznych
bylin o jadalnych organach nad lub
podziemnych),
- kwiaciarstwo (uprawa roślin ozdobnych) i
uprawę roślin leczniczych;
4. produkcja roślin wodnych w
naturalnych lub sztucznych
zbiornikach
5. produkcja leśna na użytkach
leśnych oraz na zadrzewianych
najsłabszych glebach, nieprzydatnych
dla rolnictwa.
• Polowa produkcja roślinna
jest podstawowym rodzajem
produkcji roślinnej
 postęp postęp
biologiczny technologiczny
• Polowa produkcja roślinna
polega na uprawie roślin,
których podziemne lub
nadziemne organy stanowią:
pokarm dla ludzi,
paszę dla zwierząt,
są surowcem dla różnych
gałęzi przemysłu.
POLOWA PRODUKCJA ROŚLINNA

PRODUKTY KONSUMPCYJNE
• SKROBIOWE: ziarno zbóż, bulwy
ziemniaka
• BIAŁKOWE: nasiona roślin strączkowych
• CUKROWE: korzenie buraka cukrowego
• TŁUSZCZOWE: nasiona roślin oleistych
SUROWCE DLA PRZEMYSŁU
• WŁÓKIENNICZEGO: łodygi lnu i konopi
• OLEJARSKIEGO: nasiona roślin oleistych
• FARMACEUTYCZNEGO: owoce maku
• KROCHMALNICZEGO: bulwy ziemniaka
• GORZELNICZEGO: bulwy ziemniaka, ziarno
zbóż
• BROWARNICZEGO: ziarno jęczmienia,
kwiatostany chmielu
• TYTONIOWEGO: liście tytoniu
• KOSZYKARSKIEGO: pędy wikliny
PASZE DLA ZWIERZĄT
• OBJĘTOŚCIOWE „SOCZYSTE”: zielona
masa roślin pastewnych i zbóż, bulwy i
korzenie roślin okopowych, liście buraka
cukrowego,
• OBJĘTOŚCIOWE „SUCHE”: słoma,
plewy zbóż, siano z zielonej masy
motylkowych pastewnych
• TREŚCIWE: ziarno zbóż, nasiona roślin
strączkowych, susz z roślin motylkowych
pastewnych, bulw ziemniaka i innych
 Struktura użytkowania ziemi w Polsce i
w województwie podkarpackim [%]

Wyszczególnienie POLSKA PODKARPACIE

Użytki rolne 46,6 (14,5 mln) 44,1
Lasy i grunty 29,4 37,4
leśne
Pozostałe użytki 24,0 18,5
Źródło: GUS
 Struktura użytków rolnych w Polsce i w
województwie podkarpackim [%]

Wyszczególnienie POLSKA PODKARPACIE

Użytki rolne 100% 100%
Grunty orne 78,0 69,2
Sady 2,3 1,3
Łąki 15,0 22,2
Pastwiska 4,7 7,3
Źródło: GUS
• Produkcja polowa obejmuje grupę
gatunków nazywanych roślinami
uprawy polowej albo rolniczymi
roślinami uprawnymi, w
odróżnieniu od roślin warzywnych,
ozdobnych, drzew i krzewów
owocowych, ziół itp., mimo że one
wszystkie też są uprawiane przez
człowieka.
Uprawiając rośliny korzystamy z
bioróżnorodności gatunkowej około:
 30 tysięcy gatunków roślin posiada
części jadalne,
 7 tysięcy gatunków roślin uprawiano w
całej historii,
 180 gatunków roślin uprawia się
współcześnie,
 20 gatunków stanowi 90% żywności
świata,
 3 gatunki (pszenica, kukurydza i ryż)
dostarcza ponad 50% pożywienia.
• Odzwierciedleniem doboru
uprawianych gatunków roślin w
danym gospodarstwie, rejonie czy
kraju jest struktura zasiewów.

• struktura zasiewów - procentowy

udział poszczególnego gatunku lub
grupy roślin w stosunku do całej
powierzchni zasiewu.
Struktura zasiewów w 2018 r. [GUS]
Struktura zasiewów roślin zbożowych
w 2018 r. [GUS]
• Struktura zasiewów w warunkach
rolnictwa towarowego kształtuje się w
wyniku wzajemnego powiązania i
oddziaływania czynników:
• przyrodniczych,
• gospodarczych
• ekonomicznych.
 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA
DOBÓR ROŚLIN UPRAWNYCH

• I. CZYNNIKI EKONOMICZNE
– opłacalność,
– system gwarancji opłacalności produkcji.
 II. CZYNNIKI GOSPODARCZE

• posiadane umiejętności
• potrzeby nawozowe i paszowe
gospodarstwa
• posiadany sprzęt własny lub
dostępność usług
• posiadane magazyny
• siła robocza własna lub najemna
III. CZYNNIKI PRZYRODNICZE

KLIMATYCZNE (GEOGRAFICZNE) – to
światło, ciepło, opady, wilgotność
powietrza, powietrze i jego ruchy
(wiatr)
• GLEBOWE (EDAFICZNE) – są to
właściwości fizyczne i chemiczne,
skład mechaniczny, struktura i
tekstura, odczyn, stosunki wodne,
właściwości biologiczne
• W polowej produkcji roślinnej
dominują gatunki jednoroczne jare,
mniej jest roślin ozimych i tylko kilka
gatunków wieloletnich.

• W praktyce rolniczej wydziela się

grupy użytkowe roślin według
sposobu ich wykorzystania i o
podobnej technologii uprawy.
• Zboża (ozime i jare)
• Okopowe (korzeniowe,
bulwiaste)
• Strączkowe (motylkowe
grubonasienne)
• Motylkowe pastewne
(motylkowe drobnonasienne)
• Przemysłowe (włókniste, oleiste,
specjalne)
• Na gruntach ornych występuje także
roślinność nie uprawiana przez
człowieka, stanowiąca
zachwaszczenie.
• Składają się na nie właściwe
chwasty polne (czyli segetalne),
• chwasty ruderalne, występujące
na polach sporadycznie, a czasem też
obce (inne) gatunki roślin
uprawnych.
• Najliczniejszą grupę stanowią chwasty
segetalne.

• Należą one do różnych rodzin roślin

okrytonasiennych.

• Najwięcej jest chwastów jednorocznych,

mniej dwuletnich i bylin, o różnych
formach przystosowania do utrzymania
się gatunku na polach uprawnych.
• Będąc konkurentami lub nawet
pasożytami roślin uprawnych
stanowią zagrożenie dla plonów, a
także rzutują na technikę uprawy
roli i roślin.
• Zależnie od długości okresu życia
i rytmu owocowania można
wyodrębnić rośliny

• jednoroczne — owocujące raz w życiu,

najpóźniej w rok po zasiewie,
• dwuletnie — owocujące raz w życiu,
najpóźniej w dwa lata po zasiewie,

• wieloletnie — żyjące dłużej niż dwa lata

(dwa okresy wegetacji) i mogące
owocować wielokrotnie, przy czym
niektóre z nich po raz pierwszy nawet w
roku wysiewu.
• Spośród roślin jednorocznych
wyróżnia się grupę gatunków
jarych, wysiewanych na wiosnę.

• Okres ich wegetacji może być krótki

(np. gorczyca biała — około 4
miesięcy) lub długi (np. konopie —
około 7 miesięcy).
• Drugą grupę stanowią gatunki
ozime wysiewane latem lub w
jesieni, a schodzące z pola latem
następnego roku (np. żyto ozime).
• W życiu każdej rośliny można wydzielić
dwa zasadnicze okresy rozwoju:
• wegetatywny (wzrost i rozwój
korzeni, łodyg, liści)
• i generatywny (od kwitnienia do
pełnej dojrzałości).
• Jeżeli jej cały cykl życiowy składa się
tylko z jednego okresu wegetatywnego i
jednego generatywnego,
• to nazywamy ją rośliną
jednocykliczną lub
monocykliczną (np. pszenica);
• jeśli natomiast okresy te powtarzają się
kilka razy - wielocykliczną lub
policykliczną (np. lucerna).
• Długość wegetacji ważniejszych
jednorocznych i dwuletnich roślin
uprawnych waha się w szerokich
granicach — od 80 do 330 dni,
przy czym dla poszczególnych grup
roślin przedstawia się następująco:
• ZBOŻA JARE - 90-120 dni

• ZBOŻA OZIME -280-320 dni

• OKOPOWE - 80-190 dni

• STRĄCZKOWE - 115-180 dni

• RZEPAK OZIMY - 300-330 dni

• OLEISTE JARE - 90-160 dni

• WZROST ROŚLIN - jest to
zwiększenie masy organizmu roślin
wynikające z wytworzenia nowych
komórek lub powiększania już
istniejących.

• Wzrost jest mierzalny w jednostkach

wagowych, objętościowych i
linearnych (masa rośliny, długość,
szerokość liści, itp.)
• ROZWÓJ ROŚLIN - obejmuje cykl
kolejnych, nieodwracalnych zmian
zachodzących w roślinie,
powodujących przechodzenie jej
od okresu embrionalnego, poprzez
wegetatywny do generatywnego
• Obsada roślin to ich liczba na
jednostce powierzchni wyrażona w
sztukach na 1 m2 albo tysiącach lub
milionach sztuk na 1 ha.