Moduł I

Rodzaje kompozycji florystycznych

Wprowadzenie

1. Rodzaje kompozycji florystycznych

2. Style florystyczne

3. Reguły kompozycyjne w pracach florystycznych

Bibliografia

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

1
Wprowadzenie

Wraz z ogromnym rozwojem produkcji ogrodni-

czej, wzrosła liczba roślin, które mogą być wy-
korzystywane we florystyce – od coraz now-
szych gatunków roślin kwitnących do oryginal-
nych gatunków zieleni ciętej. Ogromny wybór
kwiatów sprawił, iż wzrosło zapotrzebowanie
na różnego rodzaje kompozycje florystyczne.

Według definicji encyklopedycznej, kompozycja oznacza sposób powiązania podstawo-

wych elementów plastycznych (linie, bryły, płaszczyzny, kolor, światłocień itp.). W każ-
dej dziedzinie działalności artystycznej zasady kompozycji pozwalają na połączenie,
uporządkowanie i grupowanie poszczególnych elementów w harmonijną całość. Zasady
takie zostały sformułowane również w odniesieniu do materiału roślinnego.

Rodzaje kompozycji są określane jako sposoby kształtowania obiektu florystycznego za

pomocą materiału roślinnego oraz środków technicznych i materiałów dekoracyjnych.
Florysta tworzy nowe dzieło, stosując zasady, które wymagają od niego prezentowania
roślin zgonie z ich formą i charakterem.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

2
1. Rodzaje kompozycji florystycznych

Według G. Lerscha kategorie kompozycji zostały uporządkowane w następujący sposób:

Rodzaje porządku:

 symetryczny – strony kompozycji są

swoimi lustrzanymi odbiciami, motyw
główny zajmuje pozycje centralną,
przez którą przechodzi oś kompozycji;
oddziaływanie tego rodzaju porządku
przynosi spokój,
 asymetryczny – motyw główny znajduje
się po prawej albo po lewej stronie
geometrycznego środka; nieprecyzyj-
nie, intuicyjnie wyczuwamy oś kompo-
zycji; porządkiem w asymetrii jest trój-
wymiarowość, oddziaływanie jest dy-
namiczne, żywe, pełne napięć.

Roślinny przebieg linii:

 radialny – w centrum ruchu znajduje się punkt zbiorczy, w którym łączą się m.in.
linie łodyg i osie liści,
 paralelny (równoległy) – proste, statyczne, wzniosłe, różnej wysokości formy ro-
snące pionowo do góry,
 diagonalny (po przekątnej)- linie pochylone jak podczas wiejącego wiatru (efekt
rzadko spotykany),
 wijący – wszelkie pnącza, nakładające się na siebie,
 przecinający –linie przecinają się, krzyżują,
 dowolnie uporządkowany przebieg linii – prowadzi do tzw. anarchii kształtowa-
nia, a niekiedy do chaosu.

Formy obiektu:

 forma strukturalna – pozwala zajrzeć w głąb wyrobu, kompozycja formalno-

linearna rozwija się wewnątrz jakiejś uprzednio wypracowanej formy,
 forma teksturalna – istotą jej jest ścisłe łączenie materiałów o zamkniętych po-
wierzchniach (liście, kwiaty), powstaje rodzaj szczególnego dywanu, który do-
datkowo zdobi się w specyficzny sposób,
 forma skonstruowana – konstrukcje drutem domontowywane do gałęzi, roślin,
kwiatów, pąków, pędów bambusa i innych,

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

3
  forma obiektu– kolaże i rzeźby roślinne,
 forma warstwowa – części układane obok siebie na różne sposoby, nawet nawle-
czone na druty,
 forma ułożona w stos – jednolity materiał roślinny tworzy stos,
 forma zwinięta – roślinne, skórzane, druciane zwoje,
 forma pleciona- możliwość splatania całych wyrobów skonstruowanych z róż-
nych materiałów nie tylko roślinnych lub tylko fragmentu kompozycji, w którym
plecenie podnosi jej walor dekoracyjny,
 forma ułożona w wiązkę – z roślin powszechnie spotykanych w ogródkach i na
polach (zbóż, lawendy, wikliny, ale i cynamonu, bambusa) wykonuje się wyroby
w formie wiązek, które porządkują aranżację.

Kompozycje wg stylu historycznego możemy podzielić na:

 średniowieczne,
 renesansowe,
 barokowe,
 rokokowe,
 klasycystyczne,
 biedermeierowskie.

Kolejnym kryterium jest podział kompozycji wg kategorii użytkowej:

 bukiety okolicznościowe,
 kompozycje roślinne w naczyniach,
 kompozycje ślubne i komunijne,
 kompozycje żałobne,
 kompozycje bożonarodzeniowe,
 kompozycje wielkanocne,
 dekoracje stołów,
 dekoracje dożynkowe,
 kompozycje z roślin doniczkowych.

Kompozycje możemy również podzielić ze względu na rodzaj materiału:

 kompozycje z materiału roślinnego świeżego,

 kompozycje z roślin suszonych,
 kompozycje z roślin sztucznych.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

4
Podstawowe rodzaje kompozycji:

 Bukiet to kompozycja florystyczna, w której łodygi roślin są układane w ręku, a

następnie wiązane.
 Girlanda – to kompozycja wykonywana techniką wiązania z kwiatów, liści, gałą-
zek, owoców. Ma przekrój koła lub półkola. Może być zawieszana na ścianie lub w
przestrzeni w formie łuków, stosowana wokół kolumn itd.
 Wieniec – kompozycja w formie pierścienia wykonana z kwiatów, liści, gałązek,
owoców oraz materiałów dekoracyjnych najczęściej techniką wiązania lub przy-
pinania (w. rzymski) lub wbijania w bazę z gąbki.
 Kompozycje w naczyniu są to aranżacje z kwiatów i zieleni ciętej, materiału
utrwalanego i sztucznego umieszczone w naczyniu. Aranżowanie roślin opiera się
na pewnych zasadach. Najważniejsze jest tu wyczucie proporcji, wykorzystanie
kontrastów i podkreślenie poszczególnych części kompozycji. Strukturę naczynia
dobieramy do faktury materiału roślinnego.
 Obiekty florystyczne są to konstrukcje wielkoformatowe. Stosunek ilościowy
konstrukcji do kwiatów powinien być ściśle określony. Obiekty mogą być sta-
tyczne, ale również można je kształtować jako aranżacje przestrzenne i dyna-
miczne. Obiekty florystyczne zostały omówione w module VIII.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

5
2. Style florystyczne
We współczesnej florystyce stosuje się podział na style:

 Wegetatywny – wymaga on dużej znajomości materiału roślinnego, gdyż odwo-

łuje się do sposobu wegetacji kwiatów w ich naturalnym środowisku. W kompo-
zycji w tym stylu łączymy rośliny, które rosną w pobliżu siebie w naturalnym sie-
dlisku i są dla niego charakterystyczne. Najlepszym typem pojemników są płaskie
naczynia okrągłe lub prostokątne, w których tworzymy kompozycję jakby prze-
niesioną z naturalnego stanowiska. Zachowujemy przy tym naturalne formy ro-
ślin, kierunek wzrostu, bieg pędów, wielkość i ilość kwiatów na gałązkach, typo-
wy dla nich sposób i obfitość kwitnienia. W stylu wegetatywnym rośliny rosną
piętrowo jak w naturze. Jeśli układamy kompozycję wiosenną z roślin ogrodo-
wych, to najwyżej zaczną się na przykład pędy forsycji, nieco niżej tulipany lub
narcyzy, a w podszyciu umieścimy fiołki czy stokrotki. W stylu tym nie występuje
dominacja żadnego elementu, wszystkie są jednakowo ważne i potrzebne.

 Styl dekoracyjny – są to kompozycje przeważnie wielostronne, ustawiane są na

przykład w masywnych naczyniach: dużych wazonach, donicach, dzbanach, wa-
zach. Ogólny zarys kompozycji przedstawia kroplę, z lekką wysmukłą górą i roz-
budowanym, ciężkim dołem. W kompozycji pojawia się punkt centralny – skupia-
jący uwagę, złożony z elementów cięższych, przeważnie o symetrii promienistej,
czasami tworzą go na przykład owoce. Stosujemy tu zasady określane jako kon-
trast kształtów: formy wysmukłe, ułożone pionowo lub blisko pionu, w kompo-
zycji kontrastują z okrągłymi (ostróżki – gerbery, mieczyki – astry) wypełniają-
cymi głównie środek. W tym stylu możemy używać dużej ilości roślin. Elementy
drobne, na przykład kłosy traw i zbóż, owocostany lnu czy drobne kwiatki, do-
brze jest grupować, wiążąc je po kilka sztuk tak, aby były różnej długości i takie
wiązanki wkładać do bukietu. Bukiet biedermeier jest przykładem stylu dekora-
cyjnego. Uzupełnieniem kompozycji w tym stylu są wstążki, ozdobne sznury, ta-
śmy, korale, tiul, koronka.
Współczesne formy stylu dekoracyjnego oparte są również o równoległy układ
linii, tworzony z niewielkiej ilości materiału. Zachowanie głębi uzyskamy dzięki
umieszczeniu roślin na różnych poziomach. Porządek kompozycji najczęściej sy-
metryczny. Z kompozycjami układanymi w tym stylu korespondują symetryczne i
klasyczne formy naczyń. Oddziaływanie kompozycji w tym stylu jest uroczyste,
reprezentacyjne.

 Styl formalno-linearny – w tym stylu liczy się i forma i linia. One mają nam dać
harmonijną całość. Ważną rolę odgrywa pojemnik, który musi być bardzo atrak-

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

6
 cyjny pod względem formy i barwy, gdyż do niego dopasowujemy kompozycję
kwiatową. Z reguły to układ oparty na kontraście kierunków użytych elementów
linearnych. Eksponuje się w nim nienaturalny sposób wzrostu, często nietypowo
wykręcony pęd. W stylu tym powstają kompozycje abstrakcyjne, w których zwra-
ca się uwagę na efekt silnych form i linii, prowadzących do układów pełnych na-
pięcia i dynamiki. Przy małej ilości materiału roślinnego o wrażeniu estetycznym
decyduje perfekcja jego wyboru w połączeniu z naczyniem. Bardzo udany efekt
można otrzymać umieszczając nisko jeden piękny złocień i krzywą gałązkę lesz-
czyny sięgającą wysoko ponad kwiat.

 Styl formalny – polega on na wykonaniu dekoracji kwiatowej na gotowej formie.

Może to być podkład pod wieniec pogrzebowy, stożek, serce, poduszka i kula z
gąbki do układania roślin oraz wianuszki okolicznościowe lub wieńce tzw. rzym-
skie. Nie ma w tym stylu miejsca na dużą dowolność, gdyż zastana forma (pod-
kład) determinuje efekt końcowy. Możemy tylko ciekawie dobierać materiał
(kwiaty, zieleń, owoce i inne), który umieszczamy ciasno w podkładzie. Przez na-
rzucony z góry kształt musimy zrealizować zamierzoną formę, ale dobór materia-
łu roślinnego pozostawia dużą dowolność. Kompozycja nagrobna w formie krzy-
ża, wykonana na podkładzie z gąbki, stanowi typową kompozycję formalną. Uzu-
pełnieniem kompozycji w tym stylu są wstążki, świece, szyszki, ozdobne sznury,
taśmy, korale, tiul, koronka, bombki i inne dodatki.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

7
3. Reguły kompozycyjne w pracach florystycznych

Kompozycja jest pojęciem wywodzącym się z bogatej struktury sztuk pięknych. Obecna
w malarstwie, filmie, fotografii, rzeźbie, znalazła także swoje miejsce we florystyce. Naj-
prościej mówiąc kompozycja stanowi zbiór elementów ułożonych w taki sposób, by
tworzyły harmonijną całość. To zachowanie zasad porządkujących konstrukt: kierun-
ków, kontrastów, łączeń. Tworzenie kompozycji opiera się na określonych regułach:

 Zasada dźwigni – opiera się na zrównoważeniu optycznym materiału roślinnego

zastosowanego w kompozycji – waga o równych ramionach znajduje się w rów-
nowadze, aby krótsze ramię znalazło się w równowadze z dłuższym, należy je
dodatkowo obciążyć materiałem roślinnym. Musi zostać tutaj zachowana rów-
ność po obu stronach osi symetrii.
 Zasada symetrii i asymetrii – symetria zostaje zachowana, gdy jej oś nakłada
się na geometryczny środek aranżacji. Elementy po obu stronach osi stanowią
swe lustrzane odbicie a motyw przewodni umieszczony jest w centralnym punk-
cie układu. Konstrukcja najczęściej tworzy trójkąt równoramienny, opiera się na
kuli czy tworzy kroplę. W porządku asymetrycznym istnieje duża dowolność w
ułożeniu elementów, najważniejsza zasadą jest umieszczenie motywu przewod-
niego po jednej ze stron geometrycznego środka. Motyw ten stale dominuje nad
składnikami pobocznymi; po drugiej stronie znajdują się motywy przeciwstawne.
 Zasada ograniczenia i hierarchii – zasada ograniczenia ustala ilość motywów
głównych budujących układ. Wyniki badań potwierdzają, że obecność więcej niż
trzech mocnych motywów powoduje rozproszenie obserwatora; przestrzeń na-
sycona wyrazistymi elementami traci swa przejrzystość. Zasada hierarchii opiera
się na dominacji motywu głównego nad pozostałymi. Motyw ten pozostaje w cen-
trum bez względu na swe położenie (centrum czy peryferia kompozycji).
 Zasada złotego podziału – złoty podział wykorzystuje się często w estetycznych
proporcjonalnych kompozycjach architektonicznych, malarskich, fotograficznych,
itp. Znany był już w starożytności i przypisywano mu wyjątkowe walory este-
tyczne. Polega na skonstruowaniu prostokąta, w którym stosunek długości krót-
szego boku do dłuższego ma się tak, jak stosunek długości dłuższego boku do
sumy długości dwóch boków. Zasada ta powstała w wyniku obserwacji przyrody,
która można opisać tymi proporcjami: kształty i rozmiary liści, korona drzew.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

8
Rysunek 1.1. Zasada „Złotego podziału”

Źródło: opracowanie własne autora

Istotną sprawą podczas wykonywania kompozycji jest dobór kolorów do obiektu flory-
stycznego. W komponowaniu floralnym kolory dopasowujemy do tematu, nastroju, pory
roku i tła. Ponadto barwom towarzyszą różne symboliczne znaczenia, przyporządkowa-
nie się tradycyjnym okolicznościom i uroczystościom. W układach kwiatowych zwykle
wykorzystuje się kilka kolorów, co sprawia, że w ramach jednego zestawu barw w da-
nym układzie florystycznym pojawia się więcej wzajemnie oddziałujących kontrastów.
Rozróżniamy przy tym kontrasty obiektywne, mierzalne fizycznie lub matematycznie,
oraz subiektywne – odbierane przez obserwatorów indywidualnie.

 Kontrast kolor-kolor (kontrast przeciwstawień) – kolory najmocniej prezentują

swą siłę wyrazu
 Kontrast jasny – ciemny – osiągamy złączenia barw z nie kolorami, czyli bielą i
czernią. W przypadku czystych barw żółty i fiolet prezentują największe różnice
jasności.
 Kontrast dopełniający (komplementarny) – tworzą go barwy, które w kole barw
zajmują miejsca leżące naprzeciw siebie. Barwy dopełniające zawsze zawierają
kolory podstawowe i wzajemnie wzmacniają swą intensywność.
 Kontrast ilości (proporcji) – zastosowanie różnej liczby barw, niezależnie od sa-
mego koloru. Barwa dominująca ilościowo decyduje o kolorystycznym oddziały-
waniu obiektu florystycznego.
 Kontrast jakościowy – im czystsza barwa tym, tym wyżej klasyfikowana pod
względem jakości.
 Kontrast ciepły – zimny – odwołuje się do właściwości kolorów polegającej na
wywieraniu na obserwatorze określonych doznań. Niebieski kojarzymy z wodą,
czerwień z ogniem. Najzimniejszy to kolor niebieski, najcieplejszy cynober.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

9
Inne oddziaływanie barw:

 Kontrast aktywny – pasywny – błyszczące barwy odbieramy jako aktywne, ma-

towe jako pasywne.
 Kontrast ciężkości – obserwator każdej barwie przypisuje określony optyczny
ciężar; kwiaty i naczynia o rzeczywistej równej wielkości, gdy są jasne sprawiają
wrażenie lżejszych niż te same kwiaty i naczynia ciemne.
 Kontrast oddalenia –przedmioty w błyszczących i ciepłych kolorach odbieramy
jako bliższe niż te same w barwach matowych i zimnych. Jasne barwy wydają się
wyższe od ciemnych.

Wpływ ciężaru pozornego

Niektóre tworzywa i środki kompozycyjne wyróżniają cechy, które stwarzają złudne

wrażenie i wywierają subiektywny wpływ na proporcje. Każda forma obok fizycznego
ciężaru ma również swój ciężar pozorny (optyczny):

 Otwarte kwiaty odbieramy jako ciężkie, dlatego komponujemy je blisko podsta-

wy. Wizualnie lżejsze pąki aranżujemy dalej od podstawy.
 Kwadraty wydają się cięższe od trójkątów.
 Formy kładące się lub zwieszające sprawiają wrażenie ciężkich, wzniesione z ko-
lei odczuwamy jako lekkie.
 Ciemne barwy wydają się cięższe niż jasne.
 Szkło postrzegamy jako materiał lżejszy od ceramiki.
 Im większy jest dany przedmiot, tym cięższy się wydaje i odwrotnie – im mniej-
szy, tym lżejszy.

Przykłady oddziaływania ciężaru pozornego:

 Szerokie pojemniki są w stanie pomieścić nie tylko więcej kwiatów niż wą-
skie, lecz także kwiaty dłuższe i bardziej strzeliste,
 W naczyniach rustykalnych z reguły można zaaranżować więcej kwiatów niż
w szklanych,
 Rośliny drobnokwiatowe i delikatne trawy mogą sięgać wyżej niż okrągłe
formy zbiorcze, odpowiednie do zwartych kompozycji.

Współczesna florystyka odchodzi od rygorystycznego stosowania zasad hierarchii,

ograniczenia proporcji. Reguła złotych proporcji jest tylko ogólną regułą, co oznacza, że
są sytuacje, w których możemy ją świadomie złamać, jeśli jest to uzasadnione z kompo-
zycyjnego punktu widzenia. Tworząc na przykład spływającą do ziemi wiązankę ślubną,
zastosujemy tzw. proporcje wyciągnięte 1:6, czy nawet 1:7.

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

10
Bibliografia

Literatura obowiązkowa
Walther B., Kompozycje kwiatowe, Weltbild, Warszawa 2011.

Zakrzewska A., Świat florystyki, Helion, Warszawa 2013.

Literatura uzupełniająca
Lersch G., Rzemiosło florystyczne, Floral Design Edition, Münster 2010.

Łukaszewska A., Skutnik E., Przewodnik florysty, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2003.

Nizińska A., Bukieciarstwo i dekoracje roślinne, Hortpress, Warszawa 2004.

Netografia
http://owocewarzywakwiaty.pl/

http://www.ho.haslo.pl/

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kompozycje i dekoracje roślinne

11