Militarizm

Aye Gl Altnay
Tarihe ve tanm Ordu kavramnn Franszca karl olan militaire (Ingilizce, military) etimolojik olarak Latince askerlik ve savaa dair anlamna gelen militarise dayanmaktadr. Dolaysyla, militarizm (Fr. militarisme, Ing. militarism) kavramn Trkeye orduculuk veya askercilik olarak evirmek mmkn.(1) Militarizm kavram ilk olarak 1860larda Fransz anarist dnr Pierre Joseph Proudhon tarafndan kullanlmaya balanm; bu kavramn yzyl aan tarihesi bir yandan tarihsel olaylar, bir yandan da dnsel gelimelerle ekillenmitir. Tarihi Volker R. Berghahna (1982) gre militarizm tartmalarnn nemli baz referans noktalar yledir: 19. yzylda zorunlu askerlik pratiinin gelimesi ve yaygnlamas, iki dnya sava, Japon ve Almanyann militarizm deneyimleri, liberalizm ve Marksizmin farkl militarizm tanmlamalar, zellikle nc dnya lkeleri balamnda yrtlen asker-sivil ilikileri tartmalar ve Batda gelien askeri-sinai kompleks. Berghahnn 1980lerin banda yapt bu listeyi gncellemek gerekirse, uzaya kadar uzanan silahlanma yar ve nkleer silahlarn yaygnlamas (1980ler), souk savan sona ermesi, feminist ve post-yapsalc militarizm eletirileri, Israil-Filistin atmas ile Amerika Birleik Devletlerinin kresel askeri hegemonyas eklenebilir. Militarizm ve militarizasyon (veya militaristleme) kavramlar ou zaman eanlaml olarak kullanlmlardr.(2) Ancak, son yllarda birok yazar, ideolojik oluumlar incelerken militarizm kavramna, militarizmin yaygnlama ve kurumsallama srelerini incelerken ise militarizasyon (veya militaristleme) kavramna bavurmaktadrlar (Chenoy 1998, 101; Enloe 2004, 219). Militarizmin birok tanmnda sava ve sava hazrl n plana kmaktadr. rnein, Michael Manna gre (1988, 124) militarizm sava ve sava hazrln normal ve arzu edilir bir sosyal etkinlik olarak alglayan tm yaklamlar ve kurumsal oluumlardr. Mannn tanmndaki sava hazrl ifadesi nemlidir zira militarizmin savalarla zdeletirilmesi, yalnzca sava balamnda dnlmesi yanltcdr. Getigimiz yzylda militarizm zerine en kapsaml almalardan birini yapm olan tarihi Alfred Vagtsn (1959, 15)deyimiyle, militarizm sava zamanndan ok bar zamannda geliir. Baka militarizm tanmlarnda, ordunun siyasal ve toplumsal hayatta etkin rol almas, sorunlarn zmnde iddet kullanmnn meru grlmesi, hiyerarinin yceltilmesi, erkekliin iddet kullanm kadnln ise korunma ihtiyac ile zdeletirilmesi gibi zellikler de vurgulanmaktadr (bkz. Shaw 1991, Lutz 2002, Enloe 2004). Militarizmin en genel tanmlarndan birini Avrupa tarihisi Michael Howard (1976, 109) yapmtr: askeri altkltre ait deerlerin toplumun egemen deerleri olarak alglanmas. Bu ifade biraz daha geniletilerek militarizm, askeri deer ve pratiklerin yceltilmesi ve sivil alan ekillendirmesi olarak tanmlanabilir. Ancak bu ekillendirmeyi tek tarafl, znesi belli bir ilikiyle snrl grmek yanl olacaktr. Askeri darbelerde olduu gibi baz durumlarda ordu veya askeri kesim militaristleme srelerinde dorudan etkin bir rol oynarken birok baka durumda militarizm, znesi/zneleri belli olmayan, sivillerin aktif katlm ve rzasn ieren srelerle yaygnlar. Bu tespitlerden yola kan aratrmaclar, son yllarda militarizmi incelerken savalar ve askerler kadar bar dnemleri ve sivil pratikleri de ciddiye almaya balamlardr. Ordu Militarizm tartmalarnda n plana kan balklar incelemeye gemeden nce ordu ve militarizm arasndaki ilikiye ksaca bir gz atalm. Militarizm almalar ile ordu almalar birebir rtmemektedirler. Orduyu bir kurum olarak merkezine alan eitli aratrma alanlar vardr. Bunlarn banda gelen Askeri Tarih, tarih disiplininin nemli bir alt daldr. Alfred Vagtsa gre Askeri Tarih militarizmi sorunsallatrmak bir yana, ordularn ve savalarn merulatrlmasnda nemli bir rol oynamtr (Vagts 1959, 26)(3). Bunun yannda 20. yzyln ikinci yarsnda, orduya ilikin kurumsal incelemelerde bulunan almalar Ordu Sosyolojisi ad altnda yaygnlam; hatta bu alandaki aratrmalarn bir ksm bizzat ordularn talebi ve desteiyle gereklemitir.(4) Vagtsn Askeri Tarih iin yapt gzlemin byk lde Ordu Sosyolojisi alan iin de geerli olduu sylenebilir.(5) Bu alanda militarizm analizlerine ok ender rastlanmas bunun en arpc gstergesidir.

Siyaset Bilimi alannda gelimi olan asker-sivil ilikileri tartmalarnda da ordunun son derece merkezi bir yeri vardr. Ancak bu almalarda Genelkurmay Bakanlar, kuvvet komutanlar ve dier askeri karar alclarn siyaset alanyla ilikileri ele alnrken ordu kurumu stdzey subaylarla snrlandrlr. Ordularn ounluunu oluturan erler ve ordunun i yaplanmas bu analizlerin dnda braklr.(6) Militarizm almalarna baktmzda, baz yazarlarn ordunun kendisini militarist bir kurum olarak ele aldn ve ordularn varlna topyekn kar ktn, baka yazarlarn ise orduyu devletin diger kurumlarndan biri olarak deerlendirdiini ve bu kurumun militarist ve militarist olmayan biimlerde rgtlenebilecegini savunduunu grrz (bkz. Shaw 1991). rnegin, tarihi Alfred Vagts, sivil militarizm ile askeri militarizmi birbirinden ayrarak, askeri militarizmi, ordunun askeri karlar deil askerlerin karlar ynnde hareket etmesi olarak tanmlamtr (1959, 15). Bu gre gre, ordu balamnda militarizm ancak askeri karlardan sapld lde geerlidir. Ordunun sivil hayata etki etmesi, askerlerin ve askeri deerlerin siyasette ve toplumsal hayatta yceltilmesi ise sivil militarizm balnda incelenmektedir. Milliyetilik: Zorunlu askerlik, Eitim ve Toplumsal Cinsiyet Son yllarda yaplan militarizm tartmalarnda milliyetilik merkezi bir yere sahiptir. Milliyetilik ve militarizm son iki yzyln kaderini tayin etmi, bunu yaparken de birbirlerini tamamlam, iie gemi ideolojiler olarak ele alnrlar(7) . Bu ilikiye iki ana eksende baklabilir. Birincisi savalar, ulus-devletler ve modern milliyetilikler eksenidir. Sosyolog Charles Tillynin (1985) gsterdii gibi tarihsel olarak bakldnda Avrupada modern, ulusal devletin kurulmas savalar sonucunda olmutur. Bu durum bamszlk savalar sonrasnda kurulan nc Dnya devletleri iin de ulusdevletlerin doduu yer olan Avrupa iin de byledir. Bu yzdendir ki belirli savalar (ve sava meydanlar) ulus-devletlerin simgeleri haline gelmitir: Marengo, Austerlitz ve Jena Fransann, Trafalgar Britanyann, 1812 zaferi Rusyann, Gravelotte ve Sedan Almanyann ulusal simgeleridir (Howard 1978:9). Trkiye iin bu sava Sakarya Savadr; daha geni anlamyla Milli Mcadeledir. Ancak Trkiye Cumhuriyetinin sava sonrasnda kurulmu olmas onu, ou zaman dnlenin aksine, dnya zerinde biricik ve zel klmaz. Hemen her ulus-devlet iin savalar ve ordular kurucu bir rol oynamlardr. Milliyetilik-militarizm ilikisini anlamak asndan nemli ikinci bir eksen ise vatanda ordular, zorunlu askerlik ve eitim eksenidir. Ulus-devlet anlay yeni bir orduyu ve savama biimini de beraberinde getirmitir: vatanda ordusu (citizen-army). Vatanda ordularna ilk rnei Fransa vermitir. 19.Yzyln bandan itibaren Fransay rnek alan Avrupada paral askerlik zerine kurulu imparatorluk ordular, yerlerini zorunlu askerlik grevine dayal milli vatanda ordularna brakmaya balamlardr(8) . Bu ordular uluslamann hem sonucu hem de arac olmulardr. Sosyolog Eugen Weberin (1976) deyiiyle, Fransada kyllerin Fransza dnmeleri srecinde askerlik ve eitim merkezi rol oynamlardr. Her iki pratik de 18. yzyldan itibaren nce Avrupada daha sonra (veya ezamanl olarak) baka corafyalarda zel alanlarndan syrlp belirli snflarn tekelinden km, herkesi kapsayan (en azndan niyet baznda) ve hatta zorunlu bir nitelik kazanmlardr. Yeni bir disiplin anlaynn gelitirilip uyguland bu iki kurum araclyla, ayn niformay giyen, ayn dili konuan, ayn marlar syleyen itaatkar ve retken bedenler (Foucault 2000), milliyeti ve sadk vatandalar yaratmak hedeflenmitir (Mosse 1993). Ulus-devlet sisteminin geliimiyle yaygnlam olan zorunlu askerlik uygulamas toplumlarn ve uluslararas ilikilerin militaristlemesinde nemli bir rol oynam (Tolstoy 1905, Vagts 1959), eitim kurumlar da bu srete etkin olmutur. Trkiyede 1926dan beri mfredatta bulunan zorunlu Milli Gvenlik Bilgisi (eski adyla Askerlik) dersleri bu etkileimin en arpc rneklerindendir. Benzer uygulamalar baka lkelerde de grlm, eitimin militaristlemesi nemli bir tartma alan yaratmtr (bkz. Langdon-Davies 1919, Lutz ve Bartlett 1995). Eitim felsefecisi John Dewey, Birinci Dnya Sava sonras Amerika Birleik Devletlerindeki beden eitimi derslerinin askeri eitim amal kullanlmasna kar km, burada amalanann genlerde savamay tevik edecek bir duygusal donanm yaratmak olduunu savunmutur (Dewey 1990, 124). Ksacas, zorunlu askerlik anlayna dayal vatanda ordular ile ulus-devletler, militaristleme ile uluslama, militarizm ile milliyetilik modern dnyann birbirini etkileyen, hatta ekillendiren kurum, sre ve ideolojileri olmulardr diyebiliriz.

Zorunlu askerlik yalnzca "yurdun mdafaasna" ynelik bir uygulama deil, ayn zamanda erkeklerin ve kadnlarn devletle aralarndaki vatandalk ilikisini belirleyecek (ve kadnlar asker olmad iin farkllatracak) bir uygulamadr. Bu farkllama, devlet eliyle yaplm olmas ve devlet kavramn toplumsal cinsiyet baznda biimlendirmesi asndan toplumda yaanan kadn-erkek farkllamasndan ayrlr. Bu yolla erkeklik-devlet-askerlik arasnda gl bir ba kurulmu, "en kutsal vazife" olan askerlik yoluyla birinci snf vatandalk erkeklere bahedilmitir (bkz. Enloe 1993 ve 2000, Feinman 2000, Altnay 2000). Kadnlarn bu kurguda iki ayr konumlar vardr: kutsanan annelik (zellikle de asker annelii) ve istisnai durumlarda savalk(9) . Bu konumlardan birincisi her kadn iin her koulda belirleyicidir. kincisi ise izin verildii ve ihtiya duyulduu lde mmkn olacaktr. Militarizmin toplumsal cinsiyet balamnda ilk analizlerinden birini 1938 ylnda Virginia Woolf yapmtr. Gnmzde yaplan feminist analizler de Woolfla benzer bir izgi izleyerek kadnlarn askerlik uygulamalarndan ve savalardan dlanmalarn sorunsallatrrken zm kadnlarn da bu srelere katlmalarnda deil, toplumsal hayatn, erkeklerin ve erkeklik anlaynn sivillemesinde aramaktadrlar(10) . Bu anlaya gre farkl biimlerde de olsa militarizm, kadnlara olduu kadar erkeklere de zarar vermektedir. Birinci snf vatandaln ve egemen erkeklik anlaynn askerlik ve savama zerinden tanmlanmas yalnzca kadnlar ve erkekler arasnda bir ayrm yaratmaz, ayn zamanda sakat erkekler, ecinsel erkekler ve vicdani retiler gibi askere gitmeyen veya gidemeyen erkekleri de ikincil bir konuma indirger.(11) Gney Afrikal sosyolog Jacklyn Cock (1991, 91) erkekliin iddet ve saldrganlkla zdeletirilmesini zalim bir efsane olarak tanmlar ve yle devam eder: Birok erkek savaa kahraman olma umuduyla gider. Oysa sava, erkekleri her trl bireysel zerklik, sorumluluk ve seimden yoksun brakarak onlar iktidarszlatrr. Askeri eitim, sorgulamadan itaat etmenin retildii bir eit sosyal programlama ilevi grr. Savata erkekler kurta deil kuzuya dnrler; izler ve itaat ederler. Benzer bir analiz yzyln banda yazar Leo Tolstoy tarafndan yaplmtr. Tolstoya gre (1905, 41) askerlik ierdii aalanma ve kaybn derecesi asndan eski zamanlarn klelik koullaryla bile karlatrlamaz. Ekonomi, Gvenlik, ve Uluslararas Siyaset Ekonominin militaristlemesi 20. yzyl boyunca zellikle souk sava dneminde gelien askerisinai kompleks balamnda ok tartlmtr. Bu alanda yaplan almalar, militarizm-kapitalizm ilikisinin kuramsal olarak irdelenmesinden, silah lobilerinin siyasete etkilerine, uluslararas silah ticaretinden savunma sanayiinin kalknmayla ilikisine kadar geni bir alana yaylmtr (bkz. Shaw 1991). Trkiyede de son yllarda gelien bu almalar, OYAKn (Ordu Yardmlama Kurumu) zel konumuna ve savunma btelerine dikkat ekmektedir (bkz. Parla 1998, nsel ve Bayramolu 2004). Militarizm balamnda son yllarda gelien bir baka nemli tartma gvenlik kavram etrafnda dnmektedir. Souk sava dneminde yaygnlaan ulusal gvenlik anlay, souk savan bitmesiyle birlikte daha youn sorgulanmaya balanmtr. Bata Uluslararas likiler disiplini olmak zere sosyal bilimlerde yaygn olarak kullanlan ulusal gvenlik kavram bir yandan Kimin gvenlii? Ne tr gvensizliklerin pahasna? gibi sorularla yapskmne uratlrken, bir yandan da yeni kavram araylar ortaya kmtr (bkz. Weldes vd. 1999). Uluslar veya ulus-devleti deil insanlar merkezine alan ve gelir dalmndaki eitsizliklerden evre kirlenmesine, cinsiyetilikten rkla pek ok balamda gvensizlik reten sreleri ayn anda sorunsallatran insan gvenlii kavram gerek akademik tartmalar, gerekse siyasal yaplar (rnein Birlemi Milletler ve Avrupa Birlii) dzeyinde yaygnlamaya balamtr. Uluslararas hukukun gelimesi de militaristlemi gvenlik anlaynn sivillemesine katkda bulunmaktadr.(12) Souk savan sona erdii, gvenlik anlaynn sivillemeye balad ve uluslararas hukuk mekanizmalarnn etkinlik kazanabileceine dair umutlarn artt 1990larn ardndan dnya siyaseti tekrar hzl bir militaristleme srecine girmitir. 11 Eyll 2001 sonras Amerika Birleik Devletlerinin ban ektii oluumlar nce Afganistan (2001), sonra Irak (2003) savalaryla byk ykm ve kayplara sebep olmann yan sra uluslararas hukuk alann ve Birlemi Milletleri ilevsizletirmilerdir.(13) Artk birok dnr, dnya siyasetinin yeni bir imparatorluk ana girdiini, bu yeni dnemin belirleyici zelliklerinden birinin ise gerek uluslararas gerekse ulusal ve yerel dzlemde ykc bir militarizm olduunu savunmaktadrlar (Hardt ve Negri 2001, Chomsky 2003, Johnson 2004).

Ksacas, militarizm gerek 20. yzyl gerekse gnmz dnyasn anlayabilmek iin ihtiya duyduumuz ana kavramlardan biridir diyebiliriz. Byle olmasna karn bu kavramn yaygn olarak kullanlmamas dndrcdr. Bunun eitli sebepleri olabilir. Birincisi, feminist dnr Cynthia Enloenun (2004) srarla vurgulad gibi militarizm dier ideolojiler gibi- normalletii lde etkin olur. erdii deerler ve varsaymlar normalletikleri srece sorgulanmazlar; hatta grnmez kalrlar. Militarizmin yaygn ama militarizm analizlerinin seyrek oluunun nemli bir sebebi militarizmin toplumsal hayat kadar entelektel hayatta da normallemi olmasdr diyebiliriz(14) . kinci bir sebep milliyetiliin gndelik hayatn ve kimliklerin ekillenmesindeki rolnde aranabilir. Milliyetiliin birok ifadesi militarizmi normalletirme ilevi grr. rnein Trkiyede zorunlu askerlik, vatandalk szlemesinin bir maddesi olarak deil, ordu-millet teziyle, milletin z olarak tanmlanmtr. Bu kltrelletirilmi askerlik kurgusu zorunlu askerlii tartmay zorlatrmaktadr (bkz. Altnay ve Bora 2002). Militarizmin anlalmas ve eletirilmesi ynndeki nc bir engelin cinsiyetiliin yaygnl olduu sylenebilir. Militarist deerler ve pratikler (rnein askerlik) erkeklikle zdeletirildii lde onlar sorgulamak hakim erkeklik anlayn sorgulamay gerektirmektedir. Feminist eletirinin ve analizin gelimesiyle birlikte militarizmin daha yaygn gndeme gelmesi rastlantsal deildir. Son olarak, militarizmin grnr klnmas nndeki engellerden bir bakas muhalif siyasi kltrlerin militarizminde aranabilir. Antimilitarizm yz yllk tarihi boyunca sa siyasi hareketler kadar sol siyasi hareketler tarafndan da yadrganm, yok saylmtr. Militarizm eletirileri arlkl olarak tek tarafl (egemen siyasete ynelecek ekilde) yaplm, muhalif siyasi oluumlarn militaristlemesi ok ender sorunsallatrlmtr.(15) (1) Trkede bu kavramn neden militarizm olarak yerletii ve neden ordu veya asker kavramlar zerinden retilmi herhangi bir analitik veya eletirel kavramn olmad tartlmaya muhta sorulardr. (2) Baz tartmalar erevesinde ayrmlar; rnein, militarizm siyasal alanla, militarizasyon ise silahlanma ile zdelemitir (bkz. Shaw 1991). (3) Benzer analizler iin bkz. Scarry 1985, Shapiro ve Hayward 1996. (4) 1973 ylndan beri kmakta olan Journal of Political and Military Sociology Ordu Sosyolojisi alannn ana yayn ayaklarndan birini oluturmaktadr. (5) Uluslararas likiler disiplini iin de benzer eletiriler yaplmtr (bkz. Weldes vd. 1999). phesiz ayn zamanda her iki alanda da militarizm tartmalarna nemli katklar olmutur. (6) Trkiyede sivil-asker ilikilerine dair burada bahsedilen zaaflara teslim olmayan nansl baz analizler bkz. nsel ve Bayramolu 2004. (7) Bu blmdeki analizler daha nce yaynlanmtr: Altnay ve Bora 2002. Benzer analizler iin bkz. Altnay 1999, 2000, ve 2003; Sinclair-Webb 2000. (8) Bu erevede yaplm nemli bir alma iin bkz. Zrcher 2003. (9) Bu istisnalarn en arpc rneklerinden biri Dersim'in bombalanmasna katlarak dnyann ilk kadn sava pilotu olan Sabiha Gkendir (bkz. Altnay 2000). (10) Bunun yannda kadnlarn ordulara katlmlarnn artmas gerektiini savunan ve liberal feminizm olarak adlandrlabilecek bir akm da vardr. (11) Trkiyede de 1990lardan bu yana bu ilikileri sorunsallatran bir vicdani ret hareketi gelimitir (bkz. Altnay 2004). 2005 ylnda tutuklanan gay haklar savunucusu ve vicdani reti Mehmet Tarhan zerinden bu konu daha youn tartlmaya balanmtr (bkz. www.bianet.org ve www.savaskarsitlari.org) (12) Etkinlii henz tartmal olsa da Uluslararas Sava Sular Mahkemesinin kurulmas veya Pinochetnin baka bir lkede tutuklanmas gibi gelimeler hukuki balamda insan gvenliinin ulusal gvenliin nne gemesi yolunda atlm nemli admlardr. (13) Bu konuda yaplm nemli bir alma iin bkz. www.worldtribunal.org (14) Trkiyede militarizm olgusuna ilk dikkat eken dnrlerden biri Taha Parla olmutur (1991 ve 1998). Aratrmac Serdar enin almalar da bu alandaki ilklerdendir (1996, 2000). Birikim

Dergisi ve 2004te Ahmet nsel ve Ali Bayramolu (2004) tarafndan derlenen Trkiyede Ordu kitab, ordu ve militarizm almalarnn derlenip yaygnlamasna nemli katklar yapmlardr. (15) phesiz ki bunu sylerken antimilitarist analizlerin katklarn azmsamak gibi bir niyetim yok. Yalnzca, neden daha fazla yaygnlaamadklarn tartmamz gerektiini dnyorum. Trkiye balamnda her trl militarist oluuma eletirel bakan bir alma iin bkz. lker ve sterci, 1998. Kaynaka:
Altnay, Aye Gl. 2004. The Myth of the Military-Nation: Militarism, Gender, and Education in Turkey. New York: Palgrave Macmillan. Altnay, Aye Gl. 2003. Militarizm ve Insan Haklar Ekseninde Milli Gvenlik Dersi. In Ders Kitaplarnda Insan Haklar: Tarama Sonular, eds. Betl otuksken, Aye Erzan, and Orhan Silier, pp.138-157. Istanbul: Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf. Altnay, Aye Gl. 2000. Vatan, Millet, Kadnlar. Istanbul: letiim Yaynlar. Altnay, Aye Gl. 1999. Askerlik ve Eitim. Birikim 125/126 (September/October): 200-208. Altnay, Aye Gl ve Tanl Bora. 2002. Ordu, Militarizm ve Milliyetilik Milliyetilik: Modern Trkiyede Siyasi Dnce Cilt 4 iinde, der. Tanl Bora, s. 140-154. Istanbul: letiim Yaynlar. Andreski, Stanislav. 1968. Military Organization and Society. London: Routledge and Kegan Paul. Chenoy, Anuradha M. 1998. "Militarization, Conflict, and Women in South Asia," The Women and War Reader iinde, der. Lorentzen, Lois Ann ve Jennifer Turpin, s.101-110. New York: New York University Press. Chomsky, Noam. 2003. Hegemony or Survival: Americas Quest for Global Dominance. New York: Metropolitan Books. Cock, Jacklyn. 1991. Colonels and Cadres: War and Gender in South Africa. Cape Town: Oxford University Press. Cohen, Eliot A. 1985. Citizens and Soldiers: The Dilemmas of Military Service. Ithaca and London: Cornell University Press. Dewey, John. 1990. On Military Training in Schools, John Dewey: The Later Works, 1925-1953 iinde, der. Jo Ann Boydston. Carbondale: Southern Illinois University Press. Enloe, Cynthia. 1993. The Morning After: Sexual Politics at the End of the Cold War. Berkeley: University of California Press. Enloe, Cynthia. 2000. Maneuvers: The International Politics of Militarizing Womens Lives. University of California Press. Enloe, Cynthia. 2004 [2000]. "Feminizm, Milliyetilik ve Militarizm" Vatan-Millet-Kadnlar iinde, der. Aye Gl Altnay. Istanbul: letiim Yaynlar. Feinman, Ilene Rose. 2000. Citizenship Rites: Feminist Soldiers and Feminist Antimilitarists. New York: New York University Press. Foucault, Michel. 2000. Hapishanenin Douu. ev. Mehmet Ali Klbay. Istanbul: mge Yaynlar. Hardt, Michael ve Antonio Negri. 2001. mparatorluk. ev. Abdullah Ylmaz. Istambul: Ayrnt Yaynlar. Howard, Michael. 1978. War and the Nation State. Oxford: Clarendon Press. nsel, Ahmet ve Ali Bayramolu (der.). 2004. Bir Zmre, Bir Parti: Trkiyede Ordu. Istanbul: Birikim Yaynlar. Johnson, Chalmers. 2004. The Sorrows of Empire: Militarism, Secrecy, and the End of the Republic. New York: Metropolitan Books. Liebknecht, Karl. 1917. Militarism. New York: B.W. Huebsch Lutz, Catherine. 2002. "Making War At Home in the United States: Militarization and the Current Crisis". American Anthropologist, 104(3):723-735. Lutz, Catherine. 2001. Homefront: A Military City and the American 20th Century. Boston: Beacon Press. Lutz, Catherine ve Lesley Bartlett. 1995. "JROTC: Making Soldiers in Public Schools". The Education Digest 61(3)9-14. Mann, Michael. 1988. States, War and Capitalism: Studies in Political Sociology. Oxford and New York: Basil Blackwell. Mosse, George L. 1993. Confronting the Nation: Jewish and Western Nationalism. Hanover and London: Brandeis University Press. Parla, Taha. 1998. Mercantile Militarism in Turkey, 1960-1998. New Perspectives on Turkey. 19 (Fall):29-52.

Parla, Taha. 1991. Trkiyede Siyasal Kltrn Resmi Kaynaklar, Cilt:2: Atatrkn Sylev ve Demeleri. Istanbul: letiim Yaynlar. Posen, Barry R. 1995. "Nationalism, the Mass Army, and Military Power," Perspectives on Nationalism and War iinde, der. L. Comaroff ve P. C. Stern, J. Luxembourg, Gordon and Breach Publishers. Scarry, Elaine. 1985. The Body in Pain: The Making and Unmaking of the World. Oxford, Oxford University Press. Shapiro Michael J. ve Hayward R. Alker (der.). 1996. Challenging Boundaries: Global Flows, Territorial Identities. Minneapolis: University of Minnesota Press. Shaw, Martin. 1991. Post-Military Society: Militarism, Demilitarization, and War at the End of the Twentieth Century. Philadelphia: Temple University Press. Sinclair-Webb, Emma. 2000. "Our Blent is Now a Commando: Military Service and Manhood in Turkey". Imagined Masculinities: Male Identity and Culture in the Modern Middle East iinde, der. Mai Ghoussoub and Emma Sinclair-Webb, s. 65-91. Londra: Saqi Books. en, Serdar. 2000. Gemiten Gelecee Ordu. stanbul: Alan Yaynclk. en, Serdar. 2005 [1996]. Cumhuriyet Kltrnn Oluum Srecinde Bir deolojik Aygt Olarak Silahl Kuvvetler ve Modernizm. Istanbul: Nokta Kitap. Tilly, Charles. 1985. "War Making and State Making as Organized Crime," Bringing the State Back In iinde, der. P. B. Evans, D. Rueschemeyer ve T. Skocpol, Cambridge University Press. Tilly, Charles. 1992. Coercion, Capital, and European States, AD 990-1992. Cambridge, Blackwell. Tolstoy, L. 1905. "Patriotism and Government". Classics of International Relations iinde, der. J. A. Vasquez. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. lker, Ferda ve Cokun sterci (der.) 1998. iddet Kltrnde iddetten Arnm Eylem. Izmir: Ilke-SKD Yaynlar. Vagts, Alfred. 1959 [1937]. A History of Militarism: Civilian and Military. Meridian Books, Inc. Weber, Eugen. 1976. Peasants Into Frenchmen: The Modernization Of Rural France, 1870-1914. Stanford: Stanford University Press. Weldes, Jutta, Mark Laffey, Hugh Gusterson, ve Raymond Duvall (der). 1999. Cultures of Insecurity: States, Communities, and the Production of Danger. Minneapolis: University of Minnesota Press. Woolf, Virginia. 1938. Three Guineas. San Diego: Harcourt. Zrcher, Eric Jan (der.). 2003. Devletin Silahlanmas: Ortadouda ve Orta Asyada Zorunlu Askerlik (17751925). ev. M. Tanju Akad. Istanbul: Istanbul Bilgi niversitesi Yaynlar. Kaynak: Kavramlar Szl-I (zgr niversite Yaynlar)