ZDRAVKO BLAEVI

Predgovor U ovoj knjizi nastojao sam na jedan jednostavan i razumnjiv nain upoznati, prije svega uenike i ostale zainteresirane korisnike sa tehnologijom programiranja i rada sa numeriki upravljanim alatnim strojevima (CNC strojevi). Kako kod nas nema odgovarajue literature koja detaljnije obrauje ovu problematiku ovakva knjiga je neophodna, tim vie to su deseci kola u Republici Hrvatskoj, zahvaljujui Ministarstvu prosvjete i porta, ove godine opremljeni kolskim CNC tokarilicama i glodalicama. Svijestan sam i nekih manjkavosti udbenika i nedoreenostima zbog obimne grae ali isto tako i to da udbenik daje jedan cjelovit pristup i osnovne upute i saznanja o tehnologiji programiranja CNC strojeva i izradi odgovarajue dokumentacije sa razraenim primjerima obrade. Veliku pomo dugujem kolegi, dipl. in. strojarstva, gosp. Ivi Sladeu iz Tehnike kole Tesla iz Zagreba koji je napravio divovski dio posla obradivi funkcije programiranja u svojoj skripti koju je napravio za potrebe teaja iz CNC programiranja strojeva, a koje sam podatke djelomino koristio, pri emu mu se iskreno zahvaljujem. Knjiga je podjeljena u pet cjelina a gradivo sam sistematizirao prema temama iz prirunika proizvoaa kolskih CNC strojeva, austrijse tvrtke EMCO Software Description EMCO WinNC Sinumerik 810D/840D Turning(Milling). U prvom dijelu dao sam kratki pregled osnova programiranja, kao to su kratki povijesni podaci, karakteristike CNC strojeva, koordinatni sustav CNC strojeva kao i podaci o karakteristinim nul tokama stroja i koritenim alatima. U drugom dijelu detaljnije je opisana upravljaka jedinica stroja kao i pratei softwer. U treem i etvrtom dijelu opisane su kolske tokarilice EMCO Turn 55 i EMCO MILL55 sa odgovarajuim funkcijama programiranja koje prate odgovarajue vjebe. Vjebe su koncipirane tako da je dat zadatak (tehniki crte izratka) i osnovna uputa za ispis programa sa predloenim planom rezanja a uenici sami piu program u predvien obrazac i vre simulaciju. Svi crtei napravljeni su u AutoCAD-u. U zadnjem poglavlju nalaze se odgovarajue tablice i dijagrami za izbor pravilnih reima rada (brzina rezanja, broj okretaja , posmak,dubina rezanja) te detaljno razraeni primjeri izrade za tokarilicu i glodalicu sa prateom dokumentacijom, te neki ponueni primjeri za vjebu koje mogu razraditi sami uenici. Knjiga je namijenjena prije svega uenicima tehnikih kola strojarskog usmjerenja (Raunalni tehniar i dr.) kao i svima onima koji se bave programiranjem CNC strojeva u raznim tvrtkama. Ovdje se obrauju kolski CNC strojevi ali tehnologija programiranja je ista i za velike produktivne strojeve. Za svaku korisnu sugestiju u poboljanje ove knjige srdano se zahvaljujem.

U Virovitici, rujan 2004.

Autor

SADRAJ
1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.2. 1.3. 1.4. 1.4.1. 1.4.2. 1.5. 1.5.1. 1.6. 1.7. 1.8. 1.8.1. 1.8.2. 1.8.3. 1.8.4. 2. OSNOVE PROGRAMIRANJA Kratki povijesni razvoj CNC strojeva i karakteristike Razlika izmeu konvencionalnih (klasinih) i CNC strojeva Karakteristike CNC strojeva Dijagram toka programiranja Programiranje CNC strojeva Referentne toke CNC strojeva Referentne toke EMCO tokarilice Referentne toke EMCO glodalice Koordinatni sustav CNC strojeva Pravilo desne ruke Apsolutni i inkrementalni koordinatni sustav Pomak nul toke Alati kod CNC strojeva Alati kod CNC tokarilice Poloaj vrha otrice alata i primjeri primjene Alati kod CNC glodalice Sustav montae alata u dra UPRAVLJAKA JEDINICA STROJA I PRIKAZ SOFTWERA

2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.6.1. 2.6.1.1. 2.6.1.2. 2.6.1.3. 2.7. 2.7.1. 2.7.2. 2.7.3. 2.7.4. 2.8. 2.8.1. 2.8.2. 2.8.3. 2.8.4. 2.8.5. 2.8.6. 2.9. 2.9.1. 2.9.2.

Adresno-numerika upravljaka jedinica Strojno upravljaka jedinica Horizontalno funkcijska tipkovnica PC tipkovnica NC stroja Osnovni prozor Sinumerik 840 D Turn (Mill) Radna podruja Sinumerik 810D/840 D Radno podruje MACHINE JOG mod MDA mod AUTOMATIC mod Radno podruje PARAMETAR Podaci o alatima (Tool data) R parametri ( R parameter) Postavljanje podataka (Setting data) Postavljanje nul toaka (Zero offset) Radno podruje PROGRAM Workpiaces Partprograms Subprograms (potprogrami) Standard cycles (standardni ciklusi) User cycles (korisniki ciklusi) Clipboard (meuspremnik) Radno podruje SERVICES Uitavanje podataka (Read in data) Slanje podataka (Send data)

2.9.3. 2.10.

Kopiranje podataka iz meuspremnika Radno podruje DIAGNOSIS

3.

PROGRAMIRANJE TOKARILICE

3.1. Karakteristike CNC kolske tokarilice EMCO Turn55 3.2. Reimi rada tokarilice 3.3. Struktura programa Sinumerik 840 D 3.4. Osnovne naredbe kod programiranja 3.4.1. Popis glavnih funkcija G 3.4.2. Popis pomonih funkcija M 3.4.3. Popis funkcija ciklusa 3.5. Linearna gibanja G0, G1 3.5.1. vjeba 1. Linearna gibanja 3.6. Ciklus za uzduno (popreno) tokarenje 3.7. Kruna gibanja G02, G03 3.7.1. Programiranje poetnom tokom, krajnjom tokom i radijusom 3.7.2. Programiranje poetnom tokom, krajnjom tokom i sreditem 3.7.3. Programiranje poetnom tokom, krajnjom tokom i kutom luka 3.7.4. Programiranje poetnom tokom, meutokom i krajnjom tokom 3.7.5. Neki primjeri krunog programiranja 3.7.6. vjeba 2. Kruna gibanja 3.8. Kompenzacija polumjerom alata G40, G41, G42 3.8.1. vjeba 3. G41/G42 3.9. Tokarenje navoja 3.9.1. Narezivanje navoja G33 3.9.2. Urezivanje navoja sa kompenzacijom stezne glave 3.9.3. Urezivanje navoja bez kompenzacije stezne glave 3.10. Kratki pregled ostalih naredbi 3.10.1. Vrijeme ekanja G4 3.10.2. G25- G26 3.10.3. G95 G96 konstantna brzina rezanja 3.10.4. G110-112 polarne koordinate 3.10.5. Norm - Kont 3.11. Okviri (oblici) FRAMES 3.11.1. Trans Atrans 3.11.2. Rot Arot 3.11.3. Scale Ascale 3.11.4. Mirror - Amirror 3.12. Funkcije ciklusa 3.12.1. Ciklusi za tokarenje 3.12.1.1. Groove Ciklus 93 3.12.1.2. vjeba 4. Ciklus izrade utora Groove 3.12.1.3. Undercut Ciklus za podrezivanje G 94 3.12.1.4. Ciklus podrezivanja za navoj G 96 3.12.1.5. Stock removal Ciklus konturnog tokarenja Cycle95 3.12.1.5.1. vjeba 5. Stock removal 3.12.1.6. Ciklus tokarenja navoja Cycle97 3.12.1.7. Tokarenje niza navoja Cycle98

3.12.1.8. 3.12.2. 3.12.2.1. 3.12.2.2. 3.12.2.3. 3.12.2.4. 3.13. 3.13.1. 3.13.2. 3.14. 3.14.1. 3.14.2. 3.15. 3.15.1. 3.16. 3.17. 3.17.1. 3.17.2. 3.17.2.1. 3.17.2.2. 3.18. 4.

vjeba 6. Tokarenje navoja Ciklusi buenja Driling centering Cilus 81 Center driling Ciklus 82 Deep hole driling Ciklus 83 Ciklus 83E Ciklus za izradu navoja Thread Ciklus 840 Ciklus 84 Simulacija programa Verikalne funkcijske tipke Horizontalne funkcijske tipke Potprogram vjeba br. 7. Izrada potprograma Programiranje slobodnih kontura Korekcija mjerenje alata Grubi prikaz unoenja korekcija Mjerenje alata Metoda dodira (Stratch method) Optika metoda mjerenja Putanje stroja u rad PROGRAMIRANJE GLODALICE

4.1. 4.2.1. 4.2.2. 4.2.3. 4.3. 4.3.1. 4.4. 4.4.1. 4.5. 4.6. 4.6.1. 4.6.2. 4.6.3. 4.6.4. 4.6.5. 4.6.6. 4.6.7. 4.6.8. 4.6.9. 4.6.10. 4.6.11. 4.6.12. 4.7. 4.7.1. 4.7.2.

Karakteristike kolske CNC glodalice EMCO Mill55 Popis glavnih funkcija G Popis pomonih funkcija M Popis ciklusa Linearna gibanja G0, G1 vjeba 1.Linearna gibanja Kruna gibanja G02, G03 vjeba 2. Kruna gibanja Simulacija izrade Kratki pregled nekih naredbi Izbor radnih povrina i sustava Apsolutni koordinatni sustav G90 Inkrementalni koordinatni sustav Odabir pomaka G94, G95 Programiranje granica radnog prostora Vrijeme ekanja G4 Narezivanje navoja G33 Urezivanje navoja G63 Kompenzacija radijusa alata G40, G41, G42 Polarne koordinate G110, G111, G112 Norm/Kont vjeba br.3. Korekcija polumjerom alata NC Frames okviri (oblici) Trans Atrans Rot Arot

4.7.3. 4.7.4. 4.8. 4.8.1. 4.8.1.1. 4.8.1.2. 4.8.1.3. 4.8.1.4. 4.8.1.5. 4.8.1.6. 4.9. 4.9.1. 4.9.2. 4.9.3. 4.9.4. 4.9.5. 4.9.5.1. 4.9.5.2. 4.9.5.3. 4.9.5.4. 4.9.5.5. 4.10. 4.10.1. 4.10.2. 4.10.3. 4.10.4. 4.11. 4.11.1. 4.12. 4.13. 4.13.1. 4.14. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. 5.7. 5.8. 5.9. 5.9.1. 5.9.2. 5.9.3. 5.9.4. 5.10. 5.11.

Scale Ascale Mirror Amirror CIKLUSI Ciklusi za buenje Ciklus 81 Ciklus 82 Ciklus 83 Buenje (razvrtanje) ablone za izradu navoja (Hole pattern) vjeba br. 4. Ciklusi buenja Ciklusi za glodanje Face milling Ciklus 71 Contour milling Ciklus 72 Rectangular pocket Pravokutni dep Circular pocket . Kruni dep Milling pattern ablone glodanja Slots on a circle Utori na krunici Circumferential slots Utori po obodnici Elongated holes Produljeni utori Pocket 1 Kvadratni dep Pocket 2 Kruni dep Ciklusi za izradu navoja Ciklus 840 Ciklus 84 rigid taping Ciklus 90 Thread milling vjeba br. 5. Ciklusi glodanja Potprogrami vjeba br. 6. Izrada potprograma Programiranje slobodnih kontura Mjerenje i korekcija alata kod glodanja Redoslijed mjerenja alata Rad na stroju DODATAK Pronalaenje broja okretaja Pronalaenje brzine rezanja Odreivanje broja okretaja kod glodanja i buenja Odreivanje dubine rezanja i posmaka kod glodanja i buenja Odreivanje posmaka kod buenja Tablica reima rada kod tokarenja Tablica reima rada kod glodanja Tablica standardnih metrikih navoja Dokumentacija programiranja Operacijski list Plan stezanja i alata Plan rezanja Ispis programa Primjer izrade kod tokarenja (EMCO) Primjer izrade kod glodanja (EMCO)

5.12. 5.13. 5.14. 5.15. 6. 7.

Primjer izrade tehnike dokumentacije za tokarenje Primjer izrade tehnike dokumentacije za glodanje Primjeri izrade za tokarenje Primjeri izrade za glodanje ZAKLJUAK LITERATURA

1. OSNOVE PROGRAMIRANJA
1.1. KRATKI POVIJESNI RAZVOJ CNC STROJEVA I KARAKTERISTIKE Prvi numeriki upravljani alatni stroj napravljen je u Americi poetkom 50.-tih godina uz pomo znanstvenika MIT-a ( Massatussets Institut of Technology ). Novina stroja je bilo uvoenje elektronikog upravljanja pomou tzv. UPRAVLJAKE JEDINICE u koju se program unosio preko buene papirne vrpce. Tadanja upravljaka jedinica je bila vea od samog stroja. U odnosu na konvencionalne strojeve znaajna je promjena bila uvoenje zasebnih istosmjernih motora za pogon glavnog vretena i suporta.

Slika 1. Prvi NC stroj

U naoj zemlji tvornica PRVOMAJSKA iz Zagreba je prva nabavila numeriki upravljanu konzolnu glodalicu 1969. (SHARMANN FB100 s upravljakom jedinicom DEKAMAT), a sama je poela serijski proizvoditi numeriki upravljane strojeve od 1978. godine (na slici 3. je prva izloena glodalica G 301 NC na zagrebakom velesajmu 1971 god.)

Sl. 2. Prva naa glodalica iz 1969.god.

Sl. 3. Prva napravljena NC glodalica

Osnova je numerikog upravljanja, upravljanje strojem pomou unaprijed definiranog programa. PROGRAM je skup ifriranih geometrijsko-tehnoloko-funkcionalnih naredbi kojima se putem razliitih fizikih medija (papirna vrpca, kaseta, disketa) daju upravljakoj jedinici numeriki upravljanog stroja unaprijed zamiljene radnje. Prve upravljake jedinice bile su bez kompjutora i nosile su naziv NC upravljake jedinice (Numerical Control), a budui da se program sastojao od brojaka i slova, otuda naziv Numeriko upravljanje. Dananje upravljake jedinice graene su na principu koritenja mikroprocesora, tj. malog elektronikog raunala koje se moe programirati i time ostvariti proces numerikog upravljanja. Zbog toga se takove upravljake jedinice zovu CNC (Computer Numerical Control ) upravljake jedinice.

Razlika izmeu konvencionalnih (klasinih ) alatnih strojeva i CNC strojeva

KLASINI STROJ
Vretenite Skupni pogon

CNC STROJ
Linearni mjerni sustav Glavni pogon Zaslon

Skala

0,001mm

0,01mm Trapezni navoj

Ruice za upravlj.

Kuglino vreteno

Upravljaka jedinica Pogon po osima

Postolje

Postolje

Sl. 4. Razlike izmeu klasinih i CNC strojeva

Kao to se na slici vidi osnovne razlike izmeu ovih strojeva su u slijedeem: Pogon stroja kod klasinih strojeva radi se o skupnom pogonu tj. jedan motor pogoni i glavno vreteno i ostala gibanja radnog stola, dok kod CNC strojeva postoji jedan glavni motor za pogon glavnog vretena a gibanje po osima ostvaruju posebni istosmjerni motori. Upravljanje stroja izvodi se kod klasinih strojeva runo ili strojno preko ruica za upravljanje dok CNC strojevi imaju upravljaku jedinicu (tastatura i ekran) i rade automatski preko programa. Mjerni sustav stroja sastoji se od skale sa nonijusom (klasini stroj) ili preciznijeg linearnog sustava mjerenja (CNC stroj). Pomak radnog stola ostvaruje se trapeznim navojem ili kuglinim navojnim vretenom (CNC stroj).

Nivoi upravljanja upravljanje po toki (istovremeno kretanje samo po jednoj osi npr. operacija buenja) upravljanje po krivulji u ravnini (istovremeno kretanje po dvjema osima) upravljanje po prostornoj krivulji (istovremeno kretanje po najmanje 3 osi npr. prostorno zakrivljene plohe npr. lopatice turbine)

Karakteristike CNC strojeva mogunost obrade najsloenijih strojnih dijelova visoka produktivnost velika brzina rada zbog poveanih reima rada robusnija konstrukcija stroja bolje voenje (npr. kuglino navojno vreteno), to rezultira veom preciznou (0.001mm) obilno podmazivanje i hlaenje alata (do 100 l/min i vie ) ime se produuje vijek trajanja alata koritenje najkvalitetnijih alata sa reznim otricama od tvrdih metala i keramike

Najnoviji strojevi su tzv. OBRADNI CENTRI koji obrauju radne predmete veoma sloene geometrije s visokim stupnjem tonosti. Ovi strojevi omoguuju kompletnu obradu radnog predmeta uz automatsku izmjenu alata ( magazin sa mehanikom rukom za izmjenu alata). Radni predmet ima mogunost zakretanja i pomicanja u vie smjerova. Povezivanje vie CNC strojeva ini tzv. FLEKSIBILNI OBRADNI CENTAR sadri nekoliko obradnih centara povezanih sistemom transporta. Najnovije dostignue je povezivanje niza fleksibilnih obradnih centara koje posluuju roboti. To su tvornice bez ljudi potpuno automatizirane u kojima se postie najvea produktivnost.

Sl. 5. Obradni centar

10

1.2. SHEMATSKI PRIKAZ PROGRAMIRANJA

TEHNIKI CRTE

TVORNIKI PODACI I STANDARDI - PODACI O STROJU - PODACI O STEZNOM ALATU

TEHNOLOKI DIO TEHNIKE PRIPREME

TEHNOLOKI STANDARDI I PODLOGE -REIMI RADA -PODACI O ALATIMA

TEHNOLOKA DOKUMENTACIJA

- OPERACIJSKI LIST - PLAN STEZANJA - PLAN ALATA - PLAN REZANJA

SLUBA ALATA

- PRIPREMA ALATA - MJERENJE ALATA

ISPIS PROGRAMA

PROGRAMIRANJE

DA

SIMULACIJA testiranje programa

IZRADA PRVOG KOMADA NA STROJU

POTREBNE IZMJENE

NE ISPRAVNA VERZIJA
Sl. 6. Shematski prikaz programiranja

SERIJSKA PROIZVODNJA

Iz slike vidimo da samom programiranju prethodi odgovarajua priprema koja se sastoji od izrade tehnoloke dokumentacije u tehnikoj pripremi. Pri tome moramo prikupiti podatke o steznim i reznim alatima, stroju i reimima rada. Programiranje i sam ispis programa slijedi nakon to se izradi plan rezanja, koji je najvanija tehnoloka dokumentacija. Prije same izrade prvog komada na stroju vri se simulacija programa. Nakon to se izradi prvi komad na stroju i nakon eventualnih korekcija programa pristupa se serijskoj proizvodnji. Veoma vanu ulogu ima sluba pripreme alata koja prema tehnologiji postavlja odgovarajue alate u revolversku glavu i vri izmjere i podeavanje alata.

11

1.3. PROGRAMIRANJE CNC STROJEVA Proces izrade dijelova na CNC ( hr. NUAS - numeriki upravljani alatni strojevi ), kako smo vidjeli na prethodnoj shemi, sastoji se od slijedeih aktivnosti: 1. 2. 3. 4. 5. 6. razrada tehnologije i utvrivanje redoslijeda zahvata, alata i reima rada priprema alata programiranje priprema stroja izrada prvog komada u seriji serijska proizvodnja

Veina nabrojenih aktivnosti postoji i kod klasinih alatnih strojeva, meutim ono to je svojstveno CNC strojevima to je PROGRAMIRANJE. PROGRAMIRANJE JE POSTUPAK PISANJA PROGRAMA PREMA UNAPRIJED DEFINIRANOJ TEHNOLOGIJI, A MOE SE OBAVITI RUNO ILI POMOU RAUNALA. RUNO PROGRAMIRANJE podrazumijeva ispisivanje programa od strane tehnologa runo, tj. pie se svaki redak programa prema definiranoj tehnologiji. PROGRAMIRANJE POMOU RAUNALA - podrazumijeva automatsko programiranje samog raunala na osnovu izabranih parametara programera kao to su dimenzije sirovca, put alata, izbor alata, reima rada itd. u posebnim softwerima kao to su CATIA, MASTERCAM, SOLIDCAM i dr. Takoer je mogua simulacija programa i ispis samog programa u izabranim upravljakim jedinicama. Ovime se skrauje vrijeme i smanjuju trokovi izrade programa, te je bra izrada prvog komada na stroju. U ovoj knjizi zabavit emo se samo runim programiranjem. Programiranje podrazumijeva izradu slijedee dokumentacije:

operacijski list sadri redoslijed operacija radnog predmeta sa potrebnim reimima rada i vremenima izrade plan alata za radni predmet sadri popis svih koritenih alata za obradu prema redoslijedu koritenja, potrebne mjere, standarde reime i korekcije plan stezanja obuhvaa osnovne gabarite radnog prostora, poloaj radnog predmeta na stroju, toke oslanjanja predmeta i mjesto stezanja te poloaj nulte toke plan rezanja je glavni dokument za ispis programa na kojem su vidljive putanje kretanja alata za svaku operaciju. Prati se put kretanja vrha alata za od poetka do kraja obrade. Ispis programa ili krae PROGRAM je zadnji i najvaniji dokument po kojem se unose naredbe za upravljanje strojem. Razraeni program unosi se u programski list iji mogui izgled prikazuje slika u prilogu skripte.

U programiranju neemo izraivati kompletnu dokumentaciju ve samo onu bitnu za ispis programa operacijski list i plan rezanja. Mogui obrasci CNC programiranja nalaze se na kraju knjige u prilogu.

12

1.4. REFERENTNE TOKE STROJA Kod programiranja CNC strojeva potrebno je poznavati odreene referentne, odnosno nul toke koje definiraju koordinatni sustav i sam alat. 1.4.1 Referentne toke CNC tokarilice

Sl. 7. Prikaz nul toaka kod CNC tokarilica

Kod kolske CNC tokarilice TURN 55 prilaz alata je s donje (prednje) strane pa je koordinatni sustav i poloaj referentnih toaka kao na slici.
Sl. 8. Nul toke tokarilice EMCO TURN 55

1.4.2 Referentne toke CNC glodalice

W M N R B
Sl. 9. Nul toke glodalice

13

W Nul toka izratka (Workpiece zero point) Toka vezana za izradak. Slobodno se mijenja prema potrebama konstrukcije ili izrade. U ovoj toki je ishodite koordinatnog sustava koje je prebaeno iz toke M i ona olakava programiranje. M Strojna nul toka (Machine zero point) Pozicija ove toke se ne moe mijenjati. Odreena je od strane proizvoaa CNC stroja. Ona je ishodite koordinatnog sustava i od nje se proraunavaju svi pomaci alata. N Referentna toka alata (Tool mount reference point) Poetna toka od koje se mjere svi alati. Lei na osi draa alata. Odreena strane proizvoaa i ne moe se mijenjati.

je

od

R Referentna toka (Reference point) Toka u radnom podruju stroja koja je determinirana sa krajnjim prekidaima. Slui za kalibriranje mjernog sustava i u poetku rada sa strojem moramo dovesti alat u toku R. B - Poetna toka alata ( Begin point) Od ove toke alat poinje sa obradom i u njoj se vri izmjena alata. Ne mora biti neophodno definirana.

1.5. KOORDINATNI SUSTAV Kod CNC tokarilica koordinatni sustav je dvoosni, tj. u osi izratka nalazi se os Z a okomito na os izratka os X. Pozitivna os X moe biti postavljena u jednom ili drugom smjeru to ovisi o poloaju alata odnosno revolverske glave u odnosu na izradak (vidi sliku br. 10 ). Koordinate sa negativnim predznakom (-x, -y ) oznauju kretanje alata prema radnom predmetu, a pozitivni predznak znai odmicanje alata od radnog predmeta. Kod CNC glodalica koordinatni sustav je troosni X,Y,Z (vidi sliku 12) Napomena: Treba zapamtiti da se alat (suport) uvijek giba u predmet ili u smjeru predmeta ako je koordinata negativna. Razlog zato je to tako lei u injenici da ako se pri programiranju zaboravi negativan predznak, nee doi do sudara alata i predmeta, nego e se alat odmaknuti od predmeta.

Sl. 10. Koordinatni sustav CNC tokarilica

14

Sl.11. Koord. sustav za TURN 55

Sl. 12. Koord. sustav za MILL 55

1.5.1. Pravilo desne ruke Odreivanje pozitivnog pravca koordinatnog sustava slijedi poloaj prstiju desne ruke, odnosno palac pokazuje u pozitivnom smjeru os X, kaiprst u pozitivnom smjeru osi Y, dok srednji prst pokazuje pozitivni smjer osi Z.
Sl.13. Pravilo desne ruke

Sl.14. Neki primjeri odreivanja osi

1.6. APSOLUTNI I INKREMENTALNI KOORDINATNI SUSTAV U procesu programiranja upotrebljavaju se dva sustava mjerenja: APSOLUTNI I INKREMENTALNI. APSOLUTNI KS ima jednu fiksnu nul toku u ishoditu (W), a koordinate pojedinih toaka znae udaljenost tih toaka od ishodita po vrijednosti i predznaku. Kod INKREMENTALNOG KS mjerenja, koordinate idue toke se izraavaju u odnosu na prethodnu toku ( increment pomak ) gdje se nalazi koordinatni sustav. Koordinatni sustav je dakle promjenjiv i nalazi se u poetnoj toki odakle kree gibanje.

15

1.6.1. Izraunavanje koordinata u apsolutnom i inkrementalnom KS

APSOLUTNI KOORDINATNI SUSTAV

INKREMENTALNI KOORDINATNI SUSTAV

TOKA 1 2 3 4 5 6 7-W a b c d e f Sl. 15. Izraunavanje koordinata kod glodanja Za vjebu izraunati koordinate za krivulju gibanja alata od a f

X -3 0 3 3 -3 -4 0

Y 4 6 3 -3 -3 0 0

TOKA 1 2 3 4 5 6 7

X -3 3 3 0 -6 -1 4 S0

Y 4 2 -3 -6 0 3 0 S0

Uoimo da kod inkrementalnog sustava mjerenja zbroj koordinata toaka u jednom zatvorenom ciklusu jednak je nuli. Oba prethodno navedena sustava mjerenja imaju svoje prednosti i nedostatke. ee se koristi programiranje u apsolutnom koordinatnom sustavu, jer je lake za shvatiti i manja je mogunost pogreaka. Ipak u nekim sluajevima se koristi i inkrementalni sustav kao npr. kod izrade potprograma o emu e biti govora kasnije. Kod izraunavanja koordinata za tokarenje, vrijednosti koordinata po osi X upisuju se u promjerima u apsolutnom koord. sustavu (tako je kotirano). Ispuniti do kraja tablicu za vjebu!

Sl. 16. Izraunavanje koordinata kod tokarenja

APSOLUTNI KOORDINATNI SUSTAV

INKREMENTALNI KOORDINATNI SUSTAV

TOKA 1 2 3 4 5 6 7 8

X 30 40

Z 0 -5

TOKA 1 2 3 4 5 6 7 8

X 15 5 -5

Z 0 -5 -6

16

1.7. POMAK NUL TOKE Kod EMCO tokarilice strojna nul toka (M) lei u osi rotacije baze stezne glave (amerikanera). Kako ova toka nije pogodna kao poetna toka rada, koordinatni sustav je mogue promijeniti i postaviti ga na drugu povoljniju toku u radnom prostoru NC stroja. Kada se odredi npr. novi koordinatni sustav W na elu izratka (vidi sliku) pozivom naredbe G54 upravljaka jedinica e automatski unijeti vrijednosti koordinata toke W, te se nul toka promijeni iz pozicije M (strojne nul toke) u W (nul toku izratka). Prva naredba u programiranju je upravo funkcija pomaka nul toke kojom se dakle premjeta koordinatni sustav u povoljniju poziciju.
Sl.17. Pomak nul toke

U praksi se obino kod tokarilica prvi pomak vri funkcijom G54(G55-G57) na elo amerikanera (A) a zatim drugim funkcijama G58-G59 ili funkcijom TRANS (ATRANS) na elo obraene povrine izratka. Time se lako odreuje poloaj toke W mjerenjem duine izratka. Kod glodalica pomak nul toke vri se direktno pomou G54 na izradak ili ee pomou dvije funkcije. Prvi pomak je na elo nepomine eljusti kripca (toka A) a drugi pomak je na izradak (G58 ili TRANS)

Sl.18. Pomak nul toke kod tokarilice i glodalice

17

1.8. ALATI KOD CNC STROJEVA Kod CNC tokarilica opremanje stroja sa razliitim alatima je od bitne vanosti za kvalitetnu izradu. Alati su smjeteni u revolversku glavu prema redoslijedu izrade (vidi sliku). Alati su postavljeni tako da je svaki drugi alat ( od ukupno 8 ) naizmjenino alat za vanjsko tokarenje ili za obradu unutarnjih ploha, ime su jedni alati s parnim a drugi sa neparnim brojevima. Svakom se alatu mogu dodijeliti odgovarajui brojevi korekcija alata koji se nalaze u memorijskom mjestu stroja za korekciju dimenzija alata ( postupak unoenja korekcija biti e objanjeno u poglavlju x ). Pod korekcijom podrazumijeva se vrijednost razlike koordinata vrha otrice promatranog alata u odnosu na prvi alat ( desni no za vanjsko tokarenje ). POSTUPAK UKLANJANJA ODSTUPANJA DIMENZIJA ALATA NAZIVA SA KOREKCIJA ALATA. Istroenost alata takoer djeluje na netonost dimenzija pa moramo uzeti i te korekcije u obzir. Netonost se ustanovljava mjerenjem izratka. Oznaavanje potrebnog alata i njegove korekcije vri se na slijedei nain. Npr. T01D1 T T01 T01D1 - alat (tool ) - 1. mjesto na revolverskoj glavi -mjesto u memoriji korekcije alata br.1

Sl.19. Alati u revolverskoj glavi kod nekih tokarilica

18

1.8.1. Alati za tokarenje za kolsku CNC tokarilicu EMCO-TURN 55

SKICA ALATA

OPIS ALATA Alat za zavrnu obradu - desni No. SDJCR 1210 D07 Alat za zavrnu obradu - lijevi No. SDJCL 1210 D07 Neutralni no No. SDNCN 1210 D07 No za rezanje navoja - vanjski max. korak 1,5 mm No. NL 1210-2 RH No za rezanje navoja - unutarnji No. NVR 10-2 RH 10 x 60 mm za unutarnji navoj 0,5-1,5 mm Motka za unutranje tokarenje No. SDVCR 07 S10D 10 x 60 mm No za odsijecanje i izradu utora No. L150.15.15.1212-3/M0

Ref.-Br.

260 601

260 602

260 603

260 620

260 627

260 606

264 020

Zabuiva, HSS 6,8 mm

A8, DIN 333

573 770 271 220

Set spiralnih svrdala, HSS 9 spiralnih svrdala 2-10 mm (1 mm raspon) Spiralno svrdlo, HSS 12mm A6Z 050 260 628

19

1.8.2. Poloaj vrha otrice alata kod tokarenja i primjeri primjene U programiranju kod definiranja alata moraju se unesti i podaci o poloaju vrha otrice alata u odnosu na izradak (Parametar, Tooloffset, C.edge position).

Vrijednosti u zagradi odnose se na alate sa prilazom alata odozdo (EMCO TURN 55).

Sl. 20. Poloaj vrha otrice alata

Sl.21.

Primjer1. primjene alata

U prvom primjeru imamo dva alata za obradu (desni no za fino tokarenje koji provodi operaciju konturnog tokarenja-Stock removal sa brojem otrice 3 i no za odsijecanje sa brojem 8). U drugom primjeru uz dva spomenuta alata koristimo i neutralni no za izradu tri mala kutna utora. Trei primjer ima jo tri nova alata ( spiralno svrdlo sa poloajem otrice 7, buaku motku za unutranje tokarenje sa poloajem otrice 2 i vanjski no za izradu navoja koji ima poloaj otrice 8).

Sl.23. Primjer3. primjene alata Sl.22. Primjer2. primjene alata

20

1.8.3. Primjeri primjene alata za tokarenje prema PIA - Velenje Alati koji se koriste za obradu na CNC tokarilici Emco Turn 55 i Turn105 su karakteristika kao na slikama iz kojih se vidi to moe obraivati pojedini no i kakav je kut prilaza alata u izradak to je vano da ne bi dolo do sudara draa alata i izratka (vidjeti primjer vj. br.5).

Sl. 24. Desni no za finu obradu

Sl. 25. Neutralni no

Sl. 26. No za unutarnje tokarenje (buaka motka)

21

1.8.3. Alati za glodanje SKICA ALATA OPIS ALATA Grubo glodalo za poravnavanje, HSS 40 x 20 mm, unutarnji promjer 16 mm 764 410 Ref.-Broj

Vretenasto utorno glodalo, HSS prema DIN 327, oblik B 3 mm - 6 mm promjer drke 6 mm 8 mm promjer drke 8 mm 10 mm - 10 mm 12 mm - 12 mm Vretenasto glodalo za grubu obradu, HSS prema DIN 844, shape A 8 mm - 16 mm 764 200 764 301 764 306 764 308 773 100

Profilno vretenasto glodalo, HSS 6 mm 12 mm Kutno glodalo, HSS Prema DIN 1833, oblik A 60, 16 mm, drka - 12 mm Kutno glodalo , HSS Prema DIN 1833, oblik B 45, 16x4 mm, drka - 12 mm Buaka motka Za provrte 16-40 mm Drka - 15 mm NC-start svrdlo, HSS drka10 mm, kut vrha svrdla 120 771 010 F1Z 050 771 050 764 400 771 030 771 040

22

Zabuiva,HSS 6,8 mm A8, HSS, DIN 333 Spiralno svrdlo, HSS 25 svrdala 1-13 mm, (0.5 mm raspon) 9 kom 2-10 mm, (1 mm raspon) Navojna svrdla, HSS 5 kom 2.5, 3.3, 4.2, 5.0, 6.8 mm 6 kom 2.5 - 8.5 mm Ureznici, HSS Set od pet ureznika M3 - M8 781 300 771 120 271 230 781 280 260 628 573 770 271 220

23

1.8.4. Sustav montae alata u dra alata Montaa eonog glodala za poravnavanje u dra Montaa vretenastih glodala u dra alata

Konusni trn dra Distantni prsten Elastina ahura Matica Alat

Vijak

24

2. UPRAVLJAKA JEDINICA STROJA I PRIKAZ SOFTWERA

Svaki CNC stroj upravlja se pomou posebnog softwera ( programa ) i upravljake jedinice. Kod EMCO CNC kolskih strojeva koristi se upravljaka jedinica SINUMERIK 840 D ili neke druge upravljake jedinice kao to su FANUC, EMCOTRONIC, HEIDENHAIN i dr. I softwer WinNC SINUMERIK 840D TURN ( MILL ) kao i upravljaka jedinica (tipkovnica) ine jednu jedinstvenu cjelinu kojom se vri upravljanje strojem.

Vertikalne funkcijske tipke ( aktiviraju trenutno ponueni zadatak na ekranu ) Adresno numerika upravljaka jedinica

Horizontalne funkcijske tipke Strojno upravljaka jedinica

2.1. Adresno numerika upravljaka jedinica

Ova tipkovnica slui uglavnom za unoenje ( pisanje ) kao i za ureivanje programa a sastoji se od slova, brojeva, simbola i tipki za razne radnje u svezi sa tekstom.

Potvrda alarma Prikaz informacija o trenutnom nainu rada Izbor prozora ( kada je vie radnih prozora na ekranu ) List naprijed/ nazad

Kursor dolje/gore

Kursor lijevo/desno

Backspace brisanje unatrag

25

Tipka izbora (aktiviraj deaktiviraj) Izbor vrijednosti u tablicama ili poljima koji su ve unaprijed definirani.

Skok na kraj reda ili liste

Tipka za ureivanje Edit / Undo

Tipka za unos Input Preuzima novu vrijednost, otvara i zatvara direktorij, otvara datoteku

Shift tipka slui za unoenje manjeg simbola na tipkovnici

2.2. Strojno upravljaka jedinica ( tipkovnica )

Sastoji se od vie podgrupa upravljakih funkcija a slui iskljuivo za komunikaciju sa strojem. SKIP preskoeni blok se nee izvriti DRY RUN ispitivanje programa bez izratka (testiranje) OPT STOP zaustavljanje programa kod naredbe M01 1x EMCO tipka

Rad stroja blok po blok RESET STOP / START Zaustavljanje / izvravanje programa

26

Runo pokretanje alata po osima (moramo biti u JOG modu) -4 i +4 EMCO tipke

FEED STOP / START Zaustavljanje / pokretanje posmaka Rotacija glavnog radnog vretena smanjivanje / 100% / poveavanje

SPINDEL STOP / START Zaustavljanje / pokretanje glavnog radnog vretena

Tipke koje su aktivne sa napravama koje se mogu pridodati NC stroju.

Tipka za pomak revolverske glave suporta tokarilice za jedno mjesto. Tipka za ukljuivanje / iskljuivanje rashladne tekuine.

Preklopnik naina rada

Regulator brzine posmaka od 0 120 %

27

2.3. Horizontalna funkcijska tipkovnica

(slika 3.6)

Direktni skok u radno podruje stroja.

Povratak u menu

Proirenje funkcijskih tipki

Poziv osnovnog menu-a ponovni pritisak na tipku vraa nas u prethodni meni

28

2.4. PC tipkovnica NC stroja

Osim tipkovnice EMCO NC stroja mogue je koritenje standardne tipkovnice za osobno raunalo. Raspored tipki prikazan je na slici

Mi
Ta vrijeme rada WIN NC 32 software-a mogue je i koritenje mia. Po pozicioniranju mia jednostrukim ili dvostrukim klikom lijeve tipke pozove se potrebna naredba. 1 * klik lijevom tipkom znai: - prozor u izborniku je aktivan - postavljane kursora na odabrano polje - promjena direktorija - pritisak na horizontalne ili vertikalne funkcijske tipke - otvaranje odabrane liste - aktiviranje / deaktiviranje prekidaa 2 * klik lijevom tipkom znai: - otvaranje direktorija - izbor lista - unos vrijednosti Klik desnom tipkom znai: - prikaz radnih podruja

29

2.5. Osnovni prozor Sinumerik 840D Turn ( Mill ) Otvaranjem programa Sinumerik 840D Turn (Mill) otvara se osnovni prozor za rad sa CNC strojem. Kod glodanja imamo sve tri koordinatne osi.

1 7

2 5 9

4 6 8

10 10

11

10

10

12

1 Prikaz aktivnog radnog podruja 2 Prikaz aktivnog kanala 3 Prikaz naina rada 4 Ime i putokaz odabranog programa 5 Status kanala 6 Poruke kanala 7 Status programa 8 Display statusa kanala 9 Alarm sa kodom poruke 10 Radni prozori okvir aktivnog prozora svijetli 11 Vertikalne funkcijske tipke 12 Horizontalne funkcijske tipke

30

2.6. Radna podruja Sinumerik 810D/840D

Rad na Sinumerik 810D / 840D je organiziran kroz 5 podizbornika (menu-a) osnovnog izbornika koji se nazivaju radna podruja (Operating Areas) - Machine <F1> - Parameter <F2> - Program <F3> - Services <F4> - Diagnosis <F5> Ovih pet radnih podruja se prikazuju u osnovnom izborniku u horizontalnoj liniji funkcijskih tipki (slika). Radno podruje Machine Parameter Program Services Diagnosis Izvrne funkcije Runo upravljanje strojem Izvrenje programa na izratku Ureivanje podataka za programiranje (nul toke) i podataka o alatima Pisanje i ureivanje programa Uitavanje programa i podataka Prikaz alarma i poruka

Osnovni izbornik Pritiskom na tipku u osnovnom prozoru e se pojaviti osnovni izbornik. Tom tipkom osnovni prozor moe biti pozvan iz bilo kojeg izbornika. Ponovnim pritiskom tipke vraamo se u prethodno koriteni izbornik. Osnovni izbornik sadri dakle horizontalne i vertikalne funkcijske tipke u kojima su sadrana radna podruja , odnosno moduli naina rada. Izbor pojedinog podruja i rada u njemu mogue je provesti ili putem mia ili putem upravljake jedinice stroja (adresno numerika jedinica ). U radu sa miem 1x klik znai: aktivirati neki od prozora ili izabrati neki manu. 2x klik znai: otvoriti izbornik ( unoenje vrijednosti ) desna tipka znai: pokazati (otvoriti ) radno podruje Horizontalne funkcijske tipke Machine <F1> Parameter <F2> Program <F3> Services <F4> Diagnosis <F5> Vertikalne funkcijske tipke vezane su za prvi podizbornik Machine AUTO <F1> MDA <F2> JOG <F3> REF <F5> Single block <F8>
31

2.6.1. Radno podruje Machine Ovo podruje prikazuje sve funkcije i utjecajne faktore koji djeluju na alatni stroj i njegovo stanje. Postoje tri radna podruja: 2.6.1.1. JOG nain rada upotrebljava se za rune operacije. Mogue ga je aktivirati preklopnikom naina rada i izborom pozicija

U JOG modu moemo odrediti Referentnu toku stroja i izvriti pomicanje suporta stroja. Odreivanje REF toke - izabrati REF mod na preklopniku - pritisnuti tipke za pomicanje X,+X,-Z,+Z na strojno upravljakoj tipkovnici - sa tipkom REF ALL (na PC tipkovnici) automatski se dolazi u REF toku - koordinate REF toke moemo pratiti u osnovnom prozoru Odreivanje pomaka nosaa alata (suporta) Postavljanjem preklopnika u poloaj JOG mogue je pomicanje alata u svim pravcima koritenjem tipki za pomicanje (ili Alt +F1 sa tipkovnice). Brzina pomicanja odreena je poloajem regulatora posmaka. Ako je potrebno gibanje u brzom hodu potrebno je dva puta brzo kliknuti tipku.

Odreivanje inkrementa posmaka Zbog to tonijeg pozicioniranja alata veliina posmaka se moe mijenjati koritenjem preklopnika naina rada. INC 1 INC 10 INC 100 INC 1.000 INC 10.000 1/1000 mm 1/100 mm 1/10 mm 1 mm 10 mm pritiskom na tipku pritiskom na tipku pritiskom na tipku pritiskom na tipku pritiskom na tipku

Promjena se moe napraviti i s tipkovnice raunala kombinacijom tipki: Alt 0 .. 100 = 1, Alt 1 .. 101 = 10, Alt 2 .. 102 = 100, Alt 3 .. 103 = 1000,. Pritiskom na tipke za pomicanje alat e se pomaknuti u odreenom smjeru za tono odreeni pomak (inkrement).

32

Popis izbornika Machine JOG Izbornici su vezani za horizontalne i vertikalne funkcijske tipke: Vertikalne funkcijske tipke Transformation / G function Auxiliary function Spindles Axis feedrate Zoom actual value Actual value MCS WCS Horizontalne funkcijske tipke Increment Abort OK

<F1> <F2> <F3> <F4> <F5> <F6> <F7> <F6> <F7> <F8>

G naredbe pomone funkcije brzina okretanja vretena posmak poveanje trenutna vrijednost

poveanje(od 0.001 do 10mm)

2.6.1.2. MDA nain rada (Manual Data Automatic) upotrebljava se za pisanje programa i testiranje programa blok po blok (slika ). Njime prebacujemo eljena gibanja preko tipkovnice kao pojedine blokove programa u kontrolnu jedinicu. Kontrolna jedinica obrauje blok nakon pritiska na tipku Za pokretanje programa u MDA nainu rada potrebni su isti preduvjeti kao i kod automatskog naina rada. Popis izbornika Machine MDA Vertikalne funkcijske tipke Transformation / G function Auxiliary function Spindles Axis feedrate <F4> Actual value MCS WCS Delete MDI Program <F8> Horizontalne funkcijske tipke Save MDI Program Abort OK Program Control OK

<F1> <F2> <F3> <F7> <F7> brisanje programa

<F8> <F7> <F8> <F4> <F8>

spremanje programa

kontrola programa

33

2.6.1.3. AUTO nain rada u kojem se programi izvravaju potpuno automatski (slika ). Preduvjeti za izvoenje programa su: - program je uitan u kontrolnu jedinicu - referentna toka je postavljena - potrebne korekcije su napravljene (postavljanje nul toke, korekcija alata,) - aktivirane su sigurnosne mjere (zatvorena su vrata,) Popis izbornika Machine AUTO Vertikalne funkcijske tipke Transformation / G function Auxiliary function Spindles Axis feedrate <F4> Program sequence <F5> block Zoom actual value Actual value Machine Work Program level / Actual block<F8> Horizontalne funkcijske tipke Program Control OK Blok search Calculate contour Calculate blk endpt Program level + Program level Without calculat. Search position Search pointer Correct program Program overview Execution from ext Alter enable Program selection Work pieces Part programs Sub programs <F3> Standard cycles User cycles Clipboard

<F1> <F2> <F3>

<F6> <F7>

<F4> <F8> <F5> <F1> <F2> <F6> <F7> <F8> <F1> <F2> <F7> <F8> <F5> <F6> <F7> <F1> <F2> <F4> <F5> <F6>

kontrola programa

traenje bloka

ispravljanje programa pregled programa

34

2.7. Radno podruje Parameter

U radnom podruju Parameter mogue je upisivati i ureivati podatke koji su potrebni za program te izvriti korekciju alata. etiri horizontalne funkcijske tipke vezane za podizbornik Parameter su: Tool offset <F1> R variables <F2> Setting dana <F3> Work offset <F4>

2.7.1. Podaci o alatu Tool offset Postavljanje alata se obavlja pritiskom na vertikalnu funkcijsku tipku <F8> New za izbor novog alata. U prozoru se pojavljuju dvije opcije: New tool edge <F3> nova otrica alata New tool <F4> novi alat Izborom jedne od opcija otvara se slijedei prozor (slika ) koji nudi postojee alate: T number broj alata u revolverskoj glavi Tool type tip alata - tipovi alata su ponueni u listi Tipovi alata: Milling tools alati za glodanje Drilling tools alati za buenje Grinding tools alati za bruenje Turning tools alati za tokarenje Special tools specijalni alati Izbor broja alata (T number) kree se na tokarilici EMCO PC TURN 55 od 1 do 8 Svaki tip alata (Tool type) nudi svoj novi prozor s odreenim alatima 5xx Turning tools - alati za tokarenje (slika 6.5) 500 Alati za grubo tokarenje 510 Alati za zavrne obrade 520 Alati za unutarnje tokarenje 530 Alati za rezanje 540 Alati za izradu navoja Po odabiru alata (npr. T1 500 tokarski no za grubu obradu) otvara se novi prozor u kojem se daju svi parametri alata (slika )

35

T number Broj alata tj. pozicije u koju e biti smjeten u revolverskoj glavi D number Broj korekcije. Alat moe imati vie korekcijskih brojeva No. of c.edges broj D-number za alat Tool type tip alata Tool name ime alata (moe sa dati bilo kakav naziv alata) Cuter. edge position. pozicija noa (1 - 9) Tool length comp. kompenzacija duljine alata Geometry dimenzije radnog dijela alata Wear devijacija od geometrijske vrijednosti Base dimenzije drala alata Zbroj vrijednosti geometry, wear i base je ukupna vrijednost korekcije Radius compensation kompenzacija polumjera alata Radius polumjer alata

Vertikalne funkcijske tipke (Slika ) T no. + <F1> i T no.- <F2> - prebacuju se na slijedei vei ili manji broj alata D no. + <F3> i D no.- <F4> - prebacuju se na slijedeu veu ili manju korekciju alata Delite <F5> brisanje alata sa liste ili brisanje korekcije alata Go to <F6> - skok na alat broj (otvara se mali prozori koji omoguuje taj skok) Overview <F7> - Pregled svih alata u bazi New <F8> - upis novog alata Po upisu novog alata mogue je odmah odrediti kompenzaciju alata na stroju ukljuivanjem vertikalne funkcijske tipke Determine compensa. <F8>

36

Otvara se novi prozori (slika) u kojemu se upisuje referentna vrijednost kompenzacije za os X ili Z.

Mjerenje i korekcija (kompenzacija ) alata biti e objanjena u posebnom poglavlju.

2.7.2. R parametri R parameter aritmetiki parametri R parametri su varijable koje se mogu upotrijebiti kao proraunski parametri u programima. Oni se runo upisuju u tablicu .

Kod upravljanja Sinumerik-om 840D na raspolaganju su 100 varijabli R parametra. Varijable od 0 do 89 su slobodne za korisnika dok su od 90 do 99 rezervirane za EMCO. Varijable R90, R91 slue za brojanje izradaka R90 - aktualni broj izradaka R91 - nominalni broj izradaka Primjer: treba izraditi 250 kom nekog izratka Postavlja se nominalni broj izradaka R91=250. Broja odbrojava od 250 do 0 i tada daje poruku Nominal workpiece number reached - nominalni broj izradaka je dosegnut Postavlja se nominalni broj izradaka R91=0. Postavlja se aktualni broj izradaka R90=0. Broja odbrojava od 0 prema gore (do 250) i ne daje nikakvu poruku

Programiranje: Pozivanje brojaa u programu se provodi prije naredbe M30 (M30-kraj programa) sa L700 P1 (L-poziv podprograma, P-ponovi program).
37

Varijable R98, R99 slue za proraun vremena izrade R98 - aktualno vrijeme strojne obrade (ukupno vrijeme) R99 mjerenje vremena operacija jedne operacije M73 poetak mjerenja operacije M74 kraj mjerenja operacije Izmjereno vrijeme e biti u parametru R99 u formatu 6347.378 to znai 63 min., 47 s, 387 ms

primjer %1 T6 D1M6 M3 S3000 F. M73 R98 R99 M74 T7 D1 M2

2.7.3. Postavljanje podataka Setting data U prozoru Setting data aktivne su samo vertikalne funkcijske tipke. Ovdje moemo postaviti granice radnog prostora, posmak u JOG modu, granini broj okretaja radnog vretena, posmak u praznom hodu i poetni kut kod rezanja navoja.

Working area limitation <F1>ogranienje radnog prostora omoguava postavljanje granica unutar kojih e se kretati alat.

Po upisivanju vrijednosti u predviena polja aktiviranje se obavlja tipkom Napomena: U MDA i Auto nainu rada u NC programu ogranienje radnog prostora postaje aktivno tek nakon komande WALIMON (Working area limitation ON) JOG data <F2> JOG podaci

JOG vrijednost posmaka posmak kod runog upravljanja u JOG nainu rada. Spindle data <F3> podaci o vrtnji glavnog radnog vretena- amerikanera Ogranienje broja okretaja glavnog radnog vretena Max / Min .Vrtnja je dozvoljena samo unutar odabranih vrijednosti. Ogranienje okretanja vretena pomou naredbe G96 omoguuje konstantnu brzinu rezanja.

38

Feedrate DRY

<F4>

prazni hod Ovaj posmak se uzima kod programiranog posmaka. praznog hoda umjesto

Starting angle

<F5>

poetni kut kod narezivanja navoja

Kod rezanja navoja poetna pozicija vretena se daje kao poetni kut.

2.7.4. Postavljanje nul toaka stroja work offset (zero offset) Postavljanje nul toaka obavlja se naredbama G54 G57. Grubo podeavanje: Kod veine alatnih strojeva ova veliina je osigurana protiv neautoriziranih promjena s kljuem. Fino podeavanje: Upotrebljava se za fine korekcije (npr. kod korekcije zbog troenja alata) i nije posebno osigurano protiv promjena. Ulazna veliina finog podeavanja je limitirana s 1mm Krajnje podeavanje nul toke je suma grubog i finog podeavanja. Slika 2.7.4. prikazuje prozor za podeavanje nul toaka $P_UIFR je sistemska varijabla postavni oblik za naredbe G54. Vertikalne funkcijske tipke imaju slijedee znaenje: WO+<F1> i WO- <F2> odabiru traenu nul toku G54 G57 (izradak moe imati nekoliko nul toaka) Selected WO <F3> aktivira odabranu nul toku u MDA ili Auto nainu rada. Accept position <F5> omoguuje upisivanje pozicije po osi u polju za unos.

39

Reject <F7> ponitava i Save <F8> memorira nove vrijednosti Determine WO <F7> odreivanje nul toke - otvara novi prozor (slika ) za os koja je oznaena ( na slici oznaena je os X). Prozor za odreivanje nul toke daje podatke o koritenom alatu: T no. broj alata, tj. pozicije D no. broj korekcije alata T type tip alata Length duljina alata Radius 1 polumjer alata Offset - postavljanje

Koritenjem tipke selektora

ili koritenjem mia i tipke

odabiru se:

- relevantni parametri duljine alata (1,2,3) i smjer (+,-,none) - ukljuenje i smjer polumjera alata (+,-,none) - ukljuenje i smjer slobodno definiranog postavljanja nul toke (+,-,none) Potvrditi unesene podatke iz prozora sa OK.

Overview <F4> otvara novi prozor s novim funkcijama (slika) Osnovni prozor daje pregled naredbi G54 G57

Settable WO <F1> postavljanje nul toke - vraa program u prethodni prozor (slika )

Active sett. WO <F2> aktivna nul toka koja se postavlja - daje podatke o trenutno aktivnoj nul toki. Prikazuje se prozor sa aktualnim podacima (slika ).

$P_IFRAME je sistemska varijabla postavni oblik za aktivnu nul toku koja se postavlja.

40

Active progr. WO <F3> aktivna nul toka koja se programira - daje podatke o trenutno aktivnoj nul toki. Prikazuje se prozor sa aktualnim podacima (slika ).

$P_PFRAME je sistemska varijabla postavni oblik za aktivnu nul toku koja se programira

Sum active WO <F4> zbroj aktivnih nul toaka daje podatke o trenutno aktivnoj nul toki. Prikazuje se prozor sa aktualnim podacima.

$P_ACTFRAME je sistemska varijabla postavni oblik za zbroj aktivnih nul toaka

External WO <F5> prikazuje koordinate eksterne (vanjske) nul toke.

Base WO <F6> otvara prozor u kojem je mogue podeavanje osnovne nul toke.

41

2.8.

Radno podruje PROGRAM

U radnom podruju Program piu se programi, ispravljaju se i njima se upravlja. Aktiviranjem horizontalne funkcijske tipke Program <F3> otvara se prozor prema slici.

Tipovi programa su: Workpieces <F1> izradak u ovom kontekstu se smatra direktorijem (folderom) koji ukljuuje programe ili podatke Partprograms <F2> glavni program je slijed naredbi za obradu izratka. Subprograms <F3> potprogram je program koji moe biti vie puta pozvan iz glavnog programa. Ciklusi su vrsta potprograma. Standard cycles <F4> standardni ciklusi su potprogrami koji se ne mogu mijenjati. Oni se izvravaju ponavljanjem koristei strojne korake. User cycles <F5> korisniki ciklusi koje korisnik sam moe pisati prema svojim potrebama Clipboard <F6> - meuspremnik Tipovi file-ova i direktorija su: ime.MPF glavni program ime.SPF podprogram ime.TOA podaci o alatu ime.UFR postavljanje nul toke / okviri ime.INI fajl za inicijalizaciju ime.COM komentar ime.DEF definicija korisnikih podataka i makroi ime.DIR zajedniki direktorij koji sadri programe ime.WPD direktorij izratka koji sadri programe i podatke koji pripadaju izratku ime.CLP CLIPBOARD (meuspremnik) direktorij moe sadravati sve tipove spisa i direktorija

42

2.8.1. Workpieces <F1> direktorij izratka otvara prozor koji omoguuje: New <F1> - otvaranje novog direktorija -otvara prozor u kom treba upisati ime novog direktorija i potvrditi <F8> ili odustati <F7>. Automatski mu se pridruuje ekstenzija WPD.

Copy <F2> - kopiranje direktorija pojavljuje se poruka: Copied data can be inserted with SK Paste
Kopirani podaci se mogu umetnuti pomou funkcijske tipke Paste

Paste <F3> - umetanje direktorija pojavljuje se prozor u kojem se treba upisati ime novog direktorija i potvrditi <F8> ili odustati <F7>

Delete <F4> - brisanje direktorija pojavljuje se prozor u kojem se treba potvrditi brisanje odabranog direktorija<F8> ili odustati <F7>.

Rename <F5> - preimenovanje direktorija pojavljuje se prozor u kojem se treba upisati novo ime direktorija i potvrditi <F8> ili odustati <F7>

Alter enable <F6> - omoguiti mijenjanje oznakom X. Ako je oznaka X u koloni Enable tada se moe raditi u tom direktoriju i mijenjati sve prema potrebi. Workpeace selection <F7> - omoguiti izbor direktorija izratka.

Po upisu imena direktorija otvara se novi prozor (slika ) u koji je novom direktoriju ukljueno ime.WPD.

43

Pritiskom na INPUT tipku ili dvostrukim klikom mia po nazivu direktorija otvara se prozor u kojem je mogue pisati programe ime.MPF (slika ) Koritenjem vertikalnih funkcijskih tipki mogue je pisati novi program New <F1>, kopirati Copy <F2>, umetati Paste <F3>, brisati Delite <F4>, preimenovati Rename <F5>, dozvoliti ili zabraniti mijenjanje Alter enable <F6>, birati programe Program selection <F7>, ili se vratiti u prijanji prozor Back <F8>. Po otvaranju novog programa (New <F1>) upisuje se njegovo ime.MPF i otvara se slijedei prozor (slika ) Pisanje komandi novog programa mogue je u oznaenom redu (slika ).

Vertikalnim funkcijskim tipkama mogue je umetati Paste <F1>, oznaavati blok Mark block <F2>, umetati blok Insert block <F4>, prenumerirati Renumber <F6>, zatvoriti Close <F8>, dok horizontalne funkcijske tipke omoguuju ureivanje Edit <F1>, skok na Go to <F2>, nai i zamijeni Find/Replace <F3>, podrka Support <F4>, te 3D ili 2D simulaciju izvravanja programa 3D-View <F5> ili Simulation <F6>.

Simulacija programa biti e detaljno objanjena u 3. i 4. poglavlju.

44

2.8.2. Part programs <F2> prozor za pisanje pojedinih programa:

Sve naredbe koje vrijede u modu Workpieces vrijede u ovom modu (slika ).

2.8.3. Subprograms <F3> prozor za koritenje postojeih podprograma te za pisanje novih podprograma:

Sve naredbe koje vrijede u modu Workpieces vrijede u ovom modu (slika ).

2.8.4. Standard cycles <F4> prozor za koritenje i pisanje standardnih ciklusa:

Sve naredbe koje vrijede u modu Workpieces vrijede u ovom modu (slika ).

45

2.8.5. User cycles <F5> prozor za koritenje i pisanje specijalnih osobnih ciklusa esto potrebnih u radu:

Sve naredbe koje vrijede u modu Workpieces vrijede u ovom modu (slika ).

2.8.6. Clipboard <F6> prozor za privremeno spremanje pojedinih programa:

Sve naredbe koje vrijede u modu Workpieces vrijede u ovom modu

46

2.9.

Radno podruje SERVICES

Ovo radno podruje se upotrebljava za uitavanje podataka (programa) i slanje podataka preko interface COM1-COM4, kao i za printanje podataka (tipka PRINT) i prijenos podataka u disk (sa diska) preko tipke DRIVE. Za prenoenje podataka postavljanje (settings) poiljatelja (sender) i primatelja (reciever) moraju biti ista, inae prijenos nee raditi. Sa EMCO Win NC moete poslati podatke samo preko interface RS 232 C User-a. 2.9.1. Uitavanje podataka (Read-in data) - pritisnite tipku DRIVE i izaberite npr. Floppy ( disketa) - izaberite izvorne podatke sa tipkom RS 232 C User u DRIVE. - Pritisnite tipku DATA IN - Postaviti kursor na eljeni direktorij sa liste - Sa tipkom moete se vratiti u glavni direktorij - pritisnite tipku START(poinje uitavanje) i svi podaci bit e napisani u prethodno definirani direktorij - tipka STOP prekida uitavanje - samo podaci sa valjanim nastavkom (npr. .MPF) mogu se uitati 2.9.2. Slanje podataka (send data)
-

izaberite podatke sa tipkom RS 232 C User u DRIVE pritisnite tipku DATA OUT mogu se poslati slijedei tipovi podataka: - Data ( podaci o alatima, R parametri, nul toke) - Workpieces - Part programs ( glavni programi) - Subprograms (podprogrami) - User cycles (korisniki ciklusi) - Standard cycles (Standardni ciklusi) izabrati podatke koje elite poslati (postaviti kursor na eljeni podatak) npr. Kursor je postavljen na Workpieces. Kada pokrenete TRANSMISSION svi podaci iz File-a Workpieces e se poslati pritisnuti INPUT i lista Workpiece-a e se pojaviti na ekranu i moe se izabrati odreeni program pritisnite tipku START pritisnite tipku STOP

2.9.3. Kopiranje i lijepljenje podataka iz CLIPBOARD-a U meuspremniku mogu biti pohranjeni svi tipovi podataka i mogu se sortirati u odgovarajue direktorije (MPF,DIR,SPF i dr.)
-

pritisnuti tipku Clipboard postaviti kursor na file u prozoru clipboarda (donji prozor) postaviti kursor u gornji prozor (target window)

47

postaviti kursor na eljeni direktorij ( u taj direktorij e se upisati file iz clipbourda) pritisnuti tipku COPY i PASTE zadrati staro ime ili unijeti novo potvrditi sa OK (file se kopira u target direktorij)

2.10. Radno podruje DIAGNOSIS

Ovo podruje prikazuje alarme i poruke u punoj formi i to: - Broj alarma (Alarm number) - Datum kada se alarm dogodio (Date) - Brisanje alarma (Delete criteria) - Opis alarma ( Text) U priruniku Software Description EMCO Win NC detaljno su opisani svi alarmi i poruke.

48

3.

PROGRAMIRANJE CNC TOKARILICE

U ovom poglavlju detaljnije emo se upoznati sa strojem EMCO TURN 55 kolskom CNC tokarilicom, njenim karakteristikama, naredbama za programiranje, te emo na primjerima pokazati kako se programira. Tehnika izrade programa je naravno ista ili slina i za ostale strojeve. 3.1. Karakteristike CNC kolske tokarilice EMCO TURN 55

Sl.3.1.. Izgled Emco Turn 55

8
Sl. x. Glavni dijelovi tokarilice

4 5 6 7

1 zatitni poklopac stroja 2 stezna glava amerikaner 3 glavni pogon 4 nosa alata revolverska glava

5 istosmjerni posmini motor 6 - konji 7 sigurnosna sklopka 8 elektrini dio stroja

49

Tehniki podaci stroja EMCO Turn 55

Radni prostor visina centra (izmeu sredita stezne glave i klizaa) max. razmak izmeu centara (amerikaner konji) max. duina izratka max. promjer izratka korisni popreni pomak alata korisni uzduni pomak alata Glavno vreteno otvor kroz glavno vreteno promjer stezne glave - amerikanera broj okretaja glavnog vretena okretni moment na glavnom vretenu Pogonski motor trofazni asinhroni motor nominalna brzina motora snaga motora Posmini motori radni posmak - hod brzi hod max. posmina sila Nosa alata revolverska glava broj alata ( 4 vanjska i 4 unutarnja ) popreni presjek vanjskih alata provrt za unutarnje alate Konji promjer iljka pomak iljka konus konjia Dimenzije stroja , teina visina osi rotacije i poda ukupna duina x ukupna irina x ukupna visina ukupna teina stroja

mm mm mm mm mm mm mm mm o/min Nm

65 280 215 52 48 236 16 74 120 - 4000 max. 14

o/min W mm/min mm/min N

1400 750 0-2000 2000 1000 8 12x12 10 22 35 MT1 320 840x696x395 85

mm mm mm mm

mm mm kg

Zbog male snage stroja i uvanja alata preporuuju se obraivati meki materijali (obojeni metali Al, mesing,plastika, drvo). Ovo je edukacijski stroj i na njemu se ne provodi proizvodnja dijelova. Tako da se preporueni reimi rada odnose iskljuivo na aluminij. U prilogu se nalazi tablica reima rada i za ostale materijale.

50

3.2. Odreivanje reima rada 1. brzina rezanja v [m/min ] v = D n / 1000 (1)

v [m/min] - brzina rezanja D[mm] - promjer izratka ( alata ) S[o/min] - broj okretaja glavnog vretena Maksimalno dozvoljena brzina rezanja ovisi o: materijalu izratka to je vea vrstoa materijala to je manja brzina rezanja materijalu alata - alati sa otricama od tvrdog metala podnose vee brzine rezanja od brzoreznog elika ( HSS ) vrijednosti posmaka - to je vei posmak manja je brzina rezanja dubini rezanja - to je vea dubina rezanja manja je brzina Preporuene brzine rezanja za EMCO MILL55 aluminij ..44m/min ilavi sintetiki (plastini) materijali 35m/min tvrdi plastini materijali .25m/min

Preporueni reimi rada za aluminij kod EMCO TURN 55 - brzina rezanja za tokarenje .150-200 m/min - brzina rezanja za odsijecanje ( utore) ..60-80 m/min - posmak za tokarenje 0.02-0.1 mm/o - posmak za odsijecanje .0.01-0.02 mm/o 2. broj okretaja S [ o/min ] glavnog vretena - moe se izraunati iz jednadbe (1) a ovisi promjeru izratka ( alata ) i brzine rezanja

3. posmak F Kod glodalice posmak se izraava u mm/min, a kod tokarilice u mm/o F [mm/min] =S [o/min ] x F [mm/o] Za pravilno rukovanje strojem potrebno je proraunati reime rada koje preporua sam proizvoa stroja ime se uva alat od zatupljenja i oteenja. Postoje danas i gotovi dijagrami za izbor parametara reima rada koji olakavaju i ubrzavaju izbor traenih parametara ( vidi slike u prilogu).

51

3.3. Struktura programa Sinumerik 840D PROGRAM je izraz pod kojim se podrazumijeva niz naredbi koje se daju upravljakoj jedinici numeriki upravljanog stroja da bi on obavio unaprijed zamiljene radnje. Svaki program sadri programski broj po kojem se razlikuju razliiti programi, npr. kod ove tokarilice to je broj % 01, % 13, %25 itd. Svrha je ovog broja da se identini programi, koji se esto koriste, mogu pohraniti kao potprogrami i kao takvi mogu se pozvati u glavni program, ime se pojednostavljuje programiranje. Program se moe ralaniti na manje cjeline koje imaju svoju namjenu i podlijeu zakonitosti unutar programa. Svaki redak programa naziva se BLOK ili programska reenica. Blok se sastoji od RIJEI (npr. G90) a rijei od ADRESE i pripadajue brojane vrijednosti. Tokarilica EMCO ima 5 adresa : 1. N adresa odreuje redni br. bloka, koji se moe pisati u jedinicama (1,2,3,4,5)ili deseticama npr. ( 10,20,30,40,50) 2. G funkcije glavne funkcije funkcije koje kazuju nain kretanja alata ( brzi hod, radni hod) 3. Koordinate X definira veliinu pomaka alata u smjeru promjera izratka Z - pomak alata u smjeru osi izratka 4. Pomone koordinate I,K definiraju kruno gibanje alata 5. Pomone funkcije F ( feed ) posmak, S ( speed ) broj okretaja vretena, T ( tool ) alat, M pomona funkcija ( ukljuenje, iskljuenje vretena)
Red. broj

Nain kretanja G

Koordinate X Z

Pomone koordinate I K

Pomone funkcije F,S,T,M

Napomena

Struktura programa se sastoji od : Broja programa Uvodnih funkcija Programskih cjelina - ovisno o programskim koracima (operacijama) Zavretka programa Uvodne funkcije To su naredbe koje vrijede za cijelo vrijeme izvravanja programa. Najee su to naredbe: G70 mjerni sustav u inchima ili G71 mjerni sustav u milimetrima G90 apsolutni mjerni sustav ili G91 inkrementni mjerni sustav G54 G57 odreene nul toke Sistemski je odreeno da su postavne vrijednosti naredbi G90 i G71. Programske cjeline Programske cjeline smatraju se naredbe pojedinih dijelova programa koje su potrebne da se s nekim alatom obradi predvieni dio izratka. Zavretak programa Naredba M30 oznaava zavretak glavnog programa.

52

Pravila po kojim se piu programske reenice SINTAKSA 1. 2. 3. 4. Svaka programska rije ostaje pravovaljana toliko dugo dok je ne zamijenimo novom ( modalnost funkcije) Svaka programska reenica - blok mora biti u svojem redu. Nakon izabrane glavne funkcije slijede, po potrebi, rijei dopunskih parametara upravljanja, jedna iza druge, uvijek odvojene najmanje jednim praznim mjestom Dozvoljeno je pisanje komentara koji se odvajaju znakom ; (toka-zarez)

3.4. Osnovne naredbe kod programiranja

3.4.1. Popis glavnih funkcija G funkcije

Naziv funkcije G0 G1 G2 G3 G4 G9 G17 G18 G19 G25 G26 G33 G331 G332 G40 G41 G42 G53 G54-G57 G63 G64 G70 G71 G90 G91 G94 G95 G96 G97 G110 G111

Opis funkcije znaenje funkcije Brzi hod Radni hod Kruno gibanje u smislu kazaljke na satu Kruno gibanje suprotno kazaljci na satu Vrijeme zastoja Kruna interpolacija kroz toku Izbor radne povrine - XY Izbor radne povrine - XZ Izbor radne povrine - YZ Minimalno programirani radni prostor/broj okretaja radnog vretena Maksimalno programirani radni prostor/ broj okretaja rad. vretena Narezivanje navoja sa konstantnim korakom Urezivanje navoja Urezivanje navoja povratno gibanje Iskljuenje kompenzacije radijusa alata Lijeva kompenzacija radijusa alata Desna kompenzacija radijusa alata Iskljuenje pomaka nul toke Postavljanje pomak nul toke Urezivanje navoja bez sinkronizacije Mod izrade konture Mjerni sustav u inima Mjerni sustav u milimetrima Apsolutni mjerni sustav Inkrementalni mjerni sustav Posmak u mm/min (inch/min) Posmak u mm/o (inch/o) Konstantna brzina rezanja Konstantna brzina rezanja iskljuena Polarna koordinata - pol postavljen u zadnjoj toki u koju je stigao alat Polarna koordinata pol postavljen u toku W ?
53

G112 G147 G148 G247 G248 G347 G348 G450/G451

Polarna koordinata pol postavljen relativno u odnosu na zadnji pol Prilaz alata prema predmetu pravocrtno Odmicanje alata od predmeta pravocrtno Prilaz alata prema predmetu sa radijusom od etvrtine krunice Odmicanje alata od predmeta sa radijusom od etvrtine krunice Prilaz alata predmetu sa radijusom od pola krunice Odmicanje alata od predmeta sa radijusom od pola krunice Prilaenje i odmicanje alata oko konturne toke

3.4.2. Pomone funkcije M funkcije Naziv funkcije M0 M1 M2 M2=3 M2=4 M2=5 M3 M4 M5 M6 M8 M9 M17 M20 M21 M25 M26 M30 Opis funkcije znaenje funkcije Programirano zaustavljanje/stop Optimalni stop Kraj programa Rotacija alata desno Rotacija alata lijevo Iskljuena rotacija alata Rotacija vretena udesno ( u smislu kazaljke na satu) Rotacija vretena u lijevo ( u smislu suprotno kazaljci na satu) Zaustavljanje vretena Izmjena alata rotacija revolverske glave Ukljuenje rashladnog sredstva Iskljuenje rashladnog sredstva Kraj potprograma Pomicanje konjia unazad Pomicanje konjia naprijed Otvaranje eljusti kripca Zatvaranje eljusti kripca Kraj programa

3.4.3. Ciklusi CIKLUSI BUENJA Drilling cycles Drilling ,Centering Obino buenje Drillling, Counterboring Buenje sa zastojem Deep hole drilling Duboko buenje Duboko buenje bez izbora ravnine buenja sa programiranim smjerom Rigid tapping Urezivanje navoja samo za TURN 155 Urezivanje navoja bez izbora ravnine sa programiranim smjerom Urezivanje sa kompenzacijom stezne glave Borring 1 buenje buakom motkom Borring 2 Borring 3 Borring 4 Borring 5
54

Cycle 81 Cycle 82 Cycle 83 Cycle 83 E Cycle 84 Cycle 84 E Cycle 840 Cycle 85 Cycle 86 Cycle 87 Cycle 88 Cycle 89

Cycle 93 Cycle 94 Cycle 95 Cycle 96 Cycle 97 Cycle 98

CIKLUSI ZA TOKARENJE Turning cycles Grooving cycle ciklus izrade utora Undercut cycle ciklus podrezivanja Stock removal cycle ciklus konturnog tokarenja Thread undercut cycle ciklus podrezivanja za izradu navoja External thread ciklus izrade vanjskog i unutarnjeg navoja Chaining of threads ciklus povezivanja navoja

55

3.5. POZICIONIRANJE BRZIM HODOM I LINEARNO GIBANJE RADNIM POSMAKOM G 00 (G0) XZ G 01 (G1) XZF -gibanje brzim hodom - linearno gibanje radnim hodom

Pozicioniranje brzim hodom jest gibanje brzinom brzog hoda iz trenutnog poloaja alata u poloaj definiran koordinatama X, Z. Brzina brzog hoda definirana je samim strojem i iznosi npr. 2000 mm/min . Takav nain pozicioniranja upotrebljava se za brzi prilaz nekoj toki radi smanjenja ukupnog vremena izrade. G00 funkcija moe se koristiti samo kad se odmiemo ili primiemo predmetu obrade izvan konture predmeta , dakle u pozitivnoj osi X i Z. Linearno gibanje radnim posmakom odreuje gibanje vrha otrice alata najkraim putem iz trenutnog u novi poloaj zadan koordinatama X,Z. Brzina radnog hoda ili kako se esto kae posmina brzina, zadana je funkcijom F . Podaci za izbor posmine brzine nalaze se u odgovarajuim prirunicima tablicama a ovise o materijalu obrade, materijalu alata, kvaliteti obraene povrine i dr. G01 funkcija je najea funkcija gibanja alata i s njom se mogu izvoditi razne operacije kao npr. - uzduno tokarenje - vanjsko i unutranje - popreno (eono ) tokarenje - vanjsko i unutranje - tokarenje konusa - konturno ( zavrno ) tokarenje

25

30

N50 G0 X25 Z5 LF Sl. 3.5. Ispis bloka kod G0 i G1 naredbe

N60 G1 X25 Z-30 LF

Kod naredbe G1 u istom bloku moe se ako je potrebno upisati i F posmak Koordinate po X osi upisuju se u promjerima ako programiramo u apsolutnom koordinatnom sustavu. Kod naredbe za pravocrtno gibanje G0 ili G1 mogue je umetnuti zakoenje ili zaobljenje.

56

Naredbe: G1 X Y CHF G1 X Y CHR G1 X Y RAD Zakoenje e biti umetnuto nakon bloka u kojem je napisano. Uvijek se nalazi u G17 ravnini. Umetnuti e se simetrino u konturi kuta.

Zaobljenje e se biti umetnuto nakon bloka u kojem je napisano. Uvijek se nalazi u G17 ravnini. Umetnuti e se u konturi kuta sa tangencijalnim spojem.

3.5.1. vjeba 1. Izrada programa za VRATILO 1 (funkcije G0 i G1) U slijedeoj vjebi detaljno emo opisati programiranje jednostavnog vratila koristei funkcije G0 i G1. Za izradu programa kao to smo u uvodu rekli potrebno je izraditi operacijski list i plan rezanja kao najvaniju dokumentaciju.

Sl. 3.5.1. Crte Vratila 1

Alat emo pozvati iz referentne toke R koja je odmaknuta od ela obraenog predmeta za koordinatu X100, Z100. Prije samog programiranja nainit emo plan rada ili tzv. operacijski list, tj. tabelarno emo prikazati redoslijed operacija tokarenja, potrebne alate za pojedinu operaciju, te reime rada. U operacijskom listu smo predvidjeli dva noa T2 i T4 (gruba i fina obrada). Tokarilica Emco Turn 55 nema no za grubu obradu ve se sve operacije izvode sa finim noem.

57

Neka npr. na operacijski list izgleda kao u tabelarnom prikazu na slici sa slijedeim podacima: Red. broj 1. 2. 3. Opis zahvataoperacije eono tokarenje Vanjsko uzduno tokarenje Konturno (fino) tokarenje Alat T02 T02 T04 Posmak mm/o 0.1 0,1 0.1 Broj okret. o/min 1200 1200 1600

Plan rezanja neka izgleda kao na donjoj slici. Na njemu su oznaene karakteristine toke gibanja vrha otrice alata (vanjski desni), koji skida tanke slojeve materijala (1mm). Kod realnih (produkcionih) strojeva debljine rezanja su puno vee. U ovoj vjebi uenik e samostalno rjeavati zadatak uz detaljne prethodne upute.

PLAN REZANJA Vratilo 1

G0, T4

G0, T2 G0, T2

Zadatak i kratka uputa za rjeenje: Nainite CNC program za VRATILO 1 . Program napiite u predvieni obrazac za ispis programa u knjizi a nakon toga upiite ga na raunalo (vidi poglavlje 2.8 PROGRAM str. 36-38). Nakon upisa programa izvriti simulaciju i korigirati eventualne greke. Za sve nejasnoe obratite se nastavniku nakon to ste prostudirali slijedee upute. 1. 2. 3. 4. proanalizirajte plan rezanja i gibanje alata od poetne toke 1 do kraja obrade pod red. brojem bloka N10 unesite funkciju G54 koja uspostavlja vezu izmeu M i W. u N 20 bloku brzim hodom otiite u R toku na koordinate X100 Z100 u N30 bloku definirajte slijedee pomone funkcije izbor prvog alata (T2), mjesto za upis korekcije alata (D1), pomonu funkciju za izbor alata (M06),smjer okretaja (M3). 5. u N40 bloku odredite reime rada prema predvienom operacijskom listu (S,F) 6. u N50 bloku brzim hodom dovedite alat u poetnu toku 1 za poravnavanje ela (toka se nalazi ispod konture na koordinati X32 , Z0 )
58

7. u daljnjim blokovima eono tokarimo sporim hodom (2), odmiemo alat (3-4) i uzduno skidamo slojeve materijala (5-10). Prvi sloj je debljine 1.5 mm, a drugi 1mm. Kada smo izvan materijala koristimo brzi hod a kada smo u materijalu i vrimo obradu koristimo spori hod. 8. nakon to smo grubo istokarili iz toke 10 brzim hodom odlazimo na poziciju za izmjenu alata ( npr. X50 Z50), zaustavljamo glavno vreteno (M5) i definiramo novi alat za zavrno- konturno tokarenje T04, D1, M3. 9. u zavrnim blokovima dovodimo alat T4 do toke 12 i konturno tokarimo (12.-15) 10. na samom kraju odmiemo alat u poziciju izvan konture izratka (npr X50 Z50) i zavravamo program funkcijom M30.

Red. br. bloka

Funkcije programa

Napomena

59

3.6. CIKLUS ZA UZDUNO (POPRENO) TOKARENJE

U postupku uzdunog (poprenog) tokarenja esto se ponavljaju ciklike radnje pomicanja otrice alata. Tipian ciklus sastoji se od pomicanja iz poetne toke ciklusa radi zauzimanja dubine rezanja, tokarenja uzdunog (poprenog), vraanje nazad za dubinu rezanja i povratka u poetnu toku ciklusa. Neki programi koriste funkciju ciklusa G84 za ciklino uzduno (popreno) tokarenje gdje se zadaje dijagonalna toka ciklusa i debljina reza, dok upravljaka jedinica sama izraunava zadnji rez da bi se postigla traena X koordinata. Primjenom G84 funkcije znatno se skrauje program i olakava programiranje, osobito u sluajevima tokarenja u vie prolaza. Funkcija G84 omoguava i cikliko tokarenje konusa. Donje slike prikazuju potrebne parametre za opis ove funkcije. Emco Turn 55 nema ovu funkciju ve koristi funkciju Stock removal Ova funkcija koristi se kod npr. EMCOTRONIC T1 CNC tokarilice.

CIKLIKO TOKARENJE OKOMITIM IZLAZOM

SA

G00 X80.000 Z3.000 koordinate poetne toke ( P ) G84 X50.000 Z40.000 D3=4000 F250 X, Z koordinate dijagonalne toke ciklusa ( D ) D3 debljina reza u m, F posmak u m/o

CIKLIKO TOKARENJE KONUSNIM GIBANJEM

SA

G00 X80.000 Z3.000 G84 X50.000 Z 40.000 P2 = -25.000 D3 = 4000 F250 X,Z koordinate dijagonalne toke ciklusa P2 duina konusa u Z pravcu D3 debljina reza u m, F - posmak u m/o

60

3.7. KRUNA GIBANJA ALATA

CNC tokarilica omoguuje tokarenje zaobljenja ( radijusa ) i prijelaznih polumjera koristei dvije funkcije: G02 (G2) kruno gibanje u smjeru kazaljke na satu (desno) G03 (G3) kruno gibanje u smjeru suprotnom kazaljci na satu (lijevo)

Format (blok) N/ G02(G03) /X/Z/I/K

X, Z koordinate ciljne (konane) toke radijusa u osi X i Z I - koordinata sredita radijusa mjerena od poetne toke A u osi X K - koordinata sredita radijusa mjerena od poetne toke A u osi Z
Predznak I ,K Pogled iz poetne toke A prema S (sredite radijusa) u +Z= +K Pogled iz poetne toke A prema S u Z=-K Pogled iz A u S u smislu poveanja radijusa =+I Pogled iz A u S u smislu smanjenja radijusa =-I Koordinate sredita radijusa (krunice) programiraju se inkrementalno! Kratka uputa za programiranje G02, G03 1. dovesti no u poetnu toku 2. odrediti smjer rotacije za stranju prednju postavu noa G02 ili G03 (uoite da su za prednju postavu noa no ispod simetrale, obrnute funkcije vidi sliku !) 3. definirajte ciljne toke radijusa ( u promjeru i duini ) koordinate X,Z 4. odredite koordinate sredita radijusa I, K (razmak sredita u X i Z osi) pripazite na predznak I i K

Sl. X. Primjena funkcije G2/G3

61

+X

+X
Sl. X. Funkcije G2/G3 sa postavom noa gore/dolje

Emco tokarilica nudi nekoliko razliitih naina programiranja krunih gibanja: 3.7.1. Programiranje poetnom tokom (S -start), krajnjom tokom (E -end) i radijusom krunice (CR): Naredbe: G2 ili G02 / G3 ili G03 kruno gibanje u radnom hodu Moe biti zadano u pravokutnom koordinatnom sustavu kao: G2 (ili G3) X Z CR=
X, Z krajnja toka (E) CR radijus krunice CR=+ za kutove do 180, CR= - za kutove preko 180.

3.7.2. Programiranje poetnom tokom (A= P1), krajnjom tokom (B=P2) i tokom centra krunice (S=Po): Naredbe: G02 ili G02 / G3 ili G03 kruno gibanje u radnom hodu (slika 8.3.4) Moe biti zadano u pravokutnom koordinatnom sustavu kao: G2 X Z I K
X, Z krajnja toka (P2) I, K koordinate centra krunice (S) u inkrementnom sustavu ili I=AC(), K=AC() u apsolutnom sustavu od radne nul toke (0)

62

3.7.3. Programiranje poetnom tokom (A=P1), krajnjom tokom (B=P2), tokom centra krunice (S=Po) i kutom krunog luka (AR): Naredbe: G02 ili G02 / G3 ili G03 kruno gibanje u radnom hodu (slika 8.3.5) Moe biti zadano u pravokutnom koordinatnom sustavu kao: G3 X Z AR G3 I K AR
X, Z krajnja toka (B) slika 8.3.4 I, K koordinate centra krunice u inkrementnom sustavu AR kut krunog luka

3.7.4. Programiranje s poetnom tokom (A=P1), meu-tokom (M), krajnjom tokom (B=P2):

Naredbe: M CIP kruno gibanje u radnom hodu (CIrcle through Points) krunica kroz toke (slika 8.3.6) Zadano je kao: CIP X.. Z.. I1=.. K1=..
X, Z krajnja toka (P2) I1, K1 koordinate meu-toke krunice

63

3.7.5. Kratki primjeri sa postavom noa odozgo

NG03 X15 Z5 I0 K5

G02 X20 Z14 I4 K0

Proraunajte koordinate I,K prema slici koristei trigonometrijske funkcije! Pripazite na predznak I i K!

3 N G 02 X 14 Z 20 I ? K ? 4

Red. br. 1 2 3 4

Funkcija

Napomena

64

3.7.6. vjeba 2. Izrada programa za VRATILO 2 (funkcije G2,G3) Zadatak i kratka uputa za rjeenje: Nainiti program za izradu Vratila 2 na osnovu zadanog tehnikog crtea i razraenog plana rezanja. Sami definirati operacijski list za aluminij na osnovu dijagrama reima rada u prilogu. Za sve nejasnoe obratiti se nastavniku. Kod programiranja zaobljenih ploha sa radijusom prethodno se moramo pribliiti konturi izratka koristei funkcije G0 i G01. Tek zadnjim rezom ili tzv. konturnim tokarenjem kada naiemo na radijus primjenjujemo funkciju G02 ili G03. U slijedeem primjeru pokazat emo kako se to praktino radi. Moemo koristiti i funkcije ciklusa za pribliavanje konturi izratka ( Stock removal) o emu e biti govora kasnije. Za zavrno (konturno) tokarenje koristiti neutralni no! Red. broj 1. 2. 3. Opis zahvataoperacije Alat Posmak mm/o Broj okret. o/min

65

Red. br.

Funkcije programa

Napomena

66

3.8. KOMPENZACIJA ( KOREKCIJA) POLUMJEROM ALATA

U dosadanjim razmatranjima rada sa alatima pretpostavili smo da je vrh otrice reznog alata jedna toka, to to ustvari nije. Vrh rezne ploice izrauje se s polumjerima zaobljenja koji su standardizirani, npr. R 0,2 ili R 0,4. Tokari rade dakle sa zaobljenim vrhom otrice a ne s teoretskim vrhom otrice alata., odnosno samo programiranje svodi se na definiranje koordinata puta imaginarnog vrha otrice alata. U procesu tokarenja ploha paralelnih i okomitih na os rotacije, voenje imaginarnog vrha alata ( K ) dovodi do tonog tokarenja zadane konture bez obzira na postojanje stvarnog zaobljenja vrha otrice alata. To znai da se moe usvojiti slijedee pravilo: Pri tokarenju ploha paralelnih i okomitih na os rotacije nije potrebno kompenzirati polumjer vrha otrice alata jer voenje imaginarnog vrha otrice alata daje ispravne konane dimenzije izratka. Pri tokarenju konusnih ploha pojavljuje se odstupanje stvarne od eljene konture izratka ( vidi slike ). Pri krunom gibanju takoer je potrebno kompenzirati polumjer vrha otrice alata jer stvarni vrh na zaobljenjima ostavlja viak materijala.

T K S R A-B-C-D Dx, Dz

teoretski vrh otrice alata imaginarni vrh otrice alata sredite zaobljenja vrha otrice alata polumjer zaobljenja otrice alata putanja kretanja alata kompenzaciju polumjera vrha alata proraunava sama upravljaka jedinica stroja

Pri tokarenju konusnih i zaobljenih ploha radi djelovanja zaobljenja otrice i voenja imaginarnog vrha dolazi do odstupanja izmeu zadanog i stvarnog profila. Zato je radi korektnog tokarenja ovih ploha nuno kompenzirati polumjer vrha otrice alata i izmijeniti koordinate poetnih i konanih toaka gibanja.

67

Postoje dvije funkcije za korekciju polumjera alata G41 i G42 kojima se upravljakoj jedinici stroja daju informacije o kretanju alata i izraunavanju potrebnih korekcija.

G42 korekcija polumjerom alata desno od zadane konture G41 korekcija polumjerom alata lijevo od zadane konture G40 iskljuenje korekcije polumjerom alata

G 42 alat se nalazi, gledano u pravcu posmaka, desno od konture rezanja G41 alat se nalazi, gledano u pravcu posmaka, lijevo od konture rezanja G41

Neka pravila za postavljanje funkcija G41, G42 izbor funkcija G41 i G42 moe se izvriti samo uz funkcije G00 ili G01 korekcija nije djelotvorna za vrijeme promjene alata, ve se mora prije odrediti dovoljno je primijeniti kompenzaciju za zavrnu obradu, jer kod grube obrade ima jo dovoljno dodatka za obradu preporua se izbor funkcije G41, G42 u poetnoj toki za fino konturno tokarenje, a iskljuenje kod povratka za promjenu alata

Da bi korekcija polumjerom alata bila uspjena potrebno je unijeti podatke u datoteku alata (Tooloffset) o veliini polumjera R i poloaju otrice noa u odnosu na koordinatni sustav (Cuter edge position) vidi stranicu 16.

68

3.8.1. vjeba 3. Izrada programa za VRATILO 3 (kompenzacija polumjerom alata) Zadatak: Nainite program za VRATILO 3 i u zavrnoj obradi primijenite funkciju korekcije polumjerom alata . Za uzduna i konusna tokarenja u vie rezova koristite funkcije G1. Sami odaberite reime rada za Al i izradite operacijski list ako je ponuen plan rezanja.

Red. broj 1. 2. 3.

Opis zahvataoperacije

Alat

Posmak mm/o

Broj okret. o/min

69

Red. br.

Funkcije programa

Napomena

70

3.9. TOKARENJE NAVOJA (NAREZIVANJE, UREZIVANJE)

Na CNC tokarilici mogu se tokariti vanjski i unutarnji navoji, te desni i lijevi navoji. Pri tome moramo voditi rauna o poloaju poetne toke za tokarenje navoja kao i o poloaju konane toke navoja, smjeru okretanja vratila, vrsti noa (desni, lijevi ). Takoer su nam potrebni standardni tablini podaci o samom navoju ( korak, dubina navoja). Navoj se moe rezati koristei funkciju G33 u jednom bloku, gdje upravljaka jedinica sinkronizira ( usklauje) uzduno gibanje suporta s vrtnjom glavnog vretena kako bi se ostvario eljeni uspon (korak) navoja. ee se koristi funkcija ciklusa za tokarenje navoja (Cycle 97,98) koja ubrzava tokarenje i nju emo detaljno objasniti u poglavlju o ciklusima. 3.9.1. G33 narezivanje navoja Mogue je narezati ravne, konusne i spiralne navoje. Narezivanje navoja obavlja se odgovarajuim alatom, a obrada na istu mjeru mora se obaviti prije samog rezanja navoja. Korak K ili I mora biti odabran ovisno o pravcu navoja (uzduno ili eono). Brzina okretanja S i posmak F nisu aktivni kod G33 (100%). Naredba: G33 Z K (K korak navoja, Z dubina navoja)
G97 iskljuenje konstantne brzine rezanja

3.9.2. G63 urezivanje navoja sa kompenzacijom stezne glave Narezivanje navoja obavlja se bez sinkronizacije. Programirani S brzina okretanja vretena, F posmak i P korak navoja moraju se precizno definirati. F(mm/min) = S(o/min) x P(mm/o) Kada je na snazi naredba G63 broj okretaja i posmak su blokirani i iznose 100%.(ne mogu se mijenjati pomou preklopnika posmaka ili tipki za promjenu broja okretaja glavnog vretena) Ulazak u izradak s G63 zahtjeva programiranje izlaza s G63 ali obrnutog smjera.

71

Naredba: G63 Z X F S ; urezivanje navoja

Primjer:

.. S200 F300 M3 ; G1 X0 Z1 ; G63 Z-20 F160 ; G63 Z5 M4 ;

za M5 korak P=0.8 mm uz S=200 0/min kod urezivanja navoja mora biti F=PxS F = 0.8 x 200 = 160 promjena smjera kod izlaza

3.9.3. G331 / G332 urezivanje navoja bez kompenzacije stezne glave G331 urezivanje navoja definira se dubinom buenja Z i korakom navoja K. G332 povratno gibanje urezivanja navoja definira se takoer s dubinom buenja Z i korakom K, a smjer okretanja vretena se automatski mijenja. Prije pokretanja naredbe G331 mora se izraditi rupa s istim mjerama, te odrediti tona pozicija odakle kree naredba.

3.10. Kratki pregled ostalih naredbi

3.10.1. G4 - vrijeme ekanja Naredba poinje nakon to se prethodna naredba u potpunosti izvri. Naredba G4 odreuje vrijeme koje e alat biti zadran u nekoj poziciji prije nego se nastavi gibati po planiranoj putanji alata. Naredba:

G04 F2.5 ; alat e se zadrati na zadanoj poziciji 2.5 sekundi G04 S50 ; alat e se zadrati na zadanoj poziciji 50 okretaja vretena

72

3.10.2.

G25, G26 odreivanje podruja rada, broja okretaja vratila

Naredbama G26 / G26 mogue je odrediti gabarite radnog prostora u kojem se alat moe gibati. Ovime se oko radnog prostora uspostavlja sigurnosni prostor u koji alat ne moe doi. Ove naredbe se programiraju u zasebnom bloku koji samo definira podruja rada Naredba: G25 X Z ; donja granica podruja rada stroja G26 X Z ; gornja granica podruja rada stroja

Ukljuenje ili ponitenje ovih naredbi izvodi se naredbom: WALIMON (Working Area LIMitation ON) ukljueno podruje WALIMOF (Working Area LIMitation OFF) iskljueno podruje Naredbe G25 i G26 takoer mogu odrediti donju i gornju granicu broja okretaja radnog vretena stroja. Naredba: G25 S ; najmanji broj okretaja vretena G26 S ; najvei broj okretaja vretena

3.10.3. G96, G97, LIMS konstantna brzina rezanja Kada je aktivna naredba G96 brzina rotacije vretena ovisi o promjeru tokarenja. Time je brzina noa konstantna na bilo kojem promjeru. Ako se tokari predmet velikih razlika u promjeru ova naredba sprjeava velike brzine kod malih promjera. Naredba G96 konstantna brzina rezanja ukljuena G97 - konstantna brzina rezanja iskljuena LIMS ogranienje brzine sa aktivnom naredbom G96 G96 S100 LIMS=2500 S100 minimalni granini broj okretaja S2500 maksimalni granini broj okretaja

73

3.10.4. G110, G111, G112 polarne koordinate Kod rada u polarnim koordinatama pozicija se odreuje pomou kuta i radijusa u odnosu na pol (referentnu toku iz koje idu polarne koordinate). Odreivanje pola: G110 pol postavljen u zadnjoj toki naredbe u koju je stigao alat G111 pol postavljen u toku definiranu prema aktualnoj nul toki W G112 pol postavljen relativno u odnosu na zadnji valjani pol

Pol se moe definirati pravokutnim ili polarnim koordinatama: X, Y, Z koordinate pola zadane u kartezijevom sustavu RP polarni radijus AP polarni kut Primjer: ubacitisliku! StrD29 G111 Z30 X40 postavlja pol na apsolutnu poziciju 30/40 G1 RP=40 AP=60 pomie alat iz prethodne pozicije na polarnu koordinatu

3.10.5. NORM / KONT - prilaenje i odmicanje od konture Ima nekoliko funkcija kojima se pribliavamo konturi izratka (ili odlazimo od nje). Cilj je programiranja ovih funkcija izbjegavanje kolizije (sudara) alata sa izratkom, odnosno oteenja rubova konture izratka.

NORM : Alat prilazi ravno i stoji okomito na poetnu poziciju programirani put alata stvarni put alata sa korekcijom

Ako poetna i prva pozicija nisu na istoj strani konture pojaviti e se oteenje sa slike

KONT : Alat prilazi poetnoj poziciji kruno

74

3.11. OKVIRI ( OBLICI ) FRAMES Okviri mijenjaju aktualni koordinatni sustav: TRANS - ATRANS translacija (pomak) koordinatnog sustava ROT - AROT rotacija koordinatnog sustava SCALE - ASCALE programirano mjerilo MIRROR - AMIRROR zrcaljenje koordinatnog sustava Okviri se programiraju u posebnim programskim reenicama i tako se izvravaju.

3.11.1. TRANS - ATRANS translacija koordinatnog sustava

TRANS pomie W - nul toku G54, G55, (iz baze podataka) na novu poziciju. ATRANS prebacuje nul toku u odnosu na zadnju poziciju (G54 G55, TRANS) Format: TRANS/ATRANS XZ

3.11.2. ROT - AROT rotacija koordinatnog sustava

ROT / AROT rotira koordinate izratka oko svake osi koord. sustava X i Z ili kut RPL u odabranoj radnoj povrini. Time je omogueno jednostavno programiranje po konturama u glavnom koordinatnom sistemu te naknadno zakretanje. X, Z rotacija u stupnjevima oko izabrane osi RPL Rotation in the PLane - rotacija po povrini u stupnjevima Primjer: ROT X40 Z30 ili AROT RPL=45

75

3.11.3. SCALE - ASCALE programirano mjerilo

SCALE - ASCALE omoguuje postavljanje posebnog omjera za svaku os X, Y, Z. Ovime se poveavaju ili smanjuju dimenzije izratka produljuje se ili skrauje putanja alata Scale brie sve prethodno programirane okvire. Primjer: SCALE/ASCALE X0.8 Z0.6

3.11.4. MIRROR - AMIRROR programirano zrcaljenje

MIRROR / AMIRROR omoguuje zrcaljenje izratka oko koordinatnih osi X i Z. Kada se zrcali kontura automatski se mijenja smjer rotacije G2/G3 i funkcije kompenzacije polumjerom alata G41/G42 Primjer: MIRROR X0

3.12. FUNKCIJE CIKLUSA Ciklus je niz ve unaprijed odreenih radnji koje e stroj obaviti automatski. Nakon zadavanja potrebnih parametara, raunalo samo odredi optimalnu putanju alata. Tako odreeni i proraunati ciklus je u memoriji raunala i postepeno se izvrava. Ciklusi mogu biti : - standardni - korisniki Nalaze se pod Menu \ Programs \ Standard cycles ili Menu \ Programs \ User cycles Poziv ciklusa je pomou horizontalne funkcijske tipke <F4> Support. Ciklusi se takoer mogu pozvati naredbom MCALL.
76

Standardni ciklusi su: Ciklusi za tokarenje <F2> Ciklusi za duboko buenje <F4> Ciklusi za narezivanje navoja <F5>

Dok je za korisnike cikluse tipka <F6> Recompile <F7> je tipka koja omoguava ispravljanje upisanih parametara nekog ciklusa preko njegovog menia.

3.12.1. CIKLUSI ZA TOKARENJE

Aktiviranjem ciklusa za tokarenje <F2> tokarenja

otvara se novi prozor koji nudi vrste

Sinunerik 840D TURN nudi cikluse za izradu ljebova (Groove cycle 93), podrezivanje (Undercut - cycle 94, 96) i konturno tokarenje (Stock removal - cycle 95).

3.12.1.1. GROOVE - CYCLE 93 - Ciklus za izradu ljebova (utora) kod tokarenja <F2> Pozivom ciklusa za izradu ljebova mogue je tokariti utore sa slike . Opis ciklusa poinje sa preglednom tablicom koja sadri naziv ciklusa i sve njegove parametre.

Grafiki prikaz svih parametara aktivira se tipkom

77

Start. Point Start. Point Width Groove depth Angle Flank angle 1 Flank anle 2 +Rad./ -chamfer +Rad./ -chamfer +Rad. / -chamfer +Rad./ -chamfer Fin. allow Fin. allow Infeed depth Dwell time Operation

SPD - poetna pozicija po X-osi (bez predznaka) SPL - poetna pozicija po Z-osi WIDG - irina utora na dnu DIAG - dubina utora relativno od poetne pozicije (bez predznaka) STA1 - kut konusa izmeu osi rotacije i konture izratka ANG1 - boni kut na strani startne pozicije (bez predznaka) ANG2 - boni kut na suprotnoj strani (bez predznaka) RCO1 - radijus+ / zakoenje- vanjskog kuta na strani startne toke RCO2 - radijus+ / zakoenje- vanjskog kuta na suprotnoj strani RCI1 - radijus+ / zakoenje- unutarnjeg kuta na strani startne toke RCI1 - radijus+ / zakoenje- vanjskog kuta na suprotnoj strani FAL1 - zavrna debljina reza kod izrade dna utora FAL2 - zavrna debljina reza kod izrade boka utora IDEPL - maksimalna debljina rezanja po koraku DTB - vrijeme ekanja VARI - varijante izrade utora

Operation VARI su kombinacije brojeva od 01 do 18 a oznaavaju poloaj noa (no za odsijecanje) u odnosu na izradak.

Grafiki prikaz parametara za ciklus 95 neparne varijante (5) i parne varijante (8)

78

3.12.1.2. vjeba 4. Izrada programa za VRATILO 4 ( Ciklus izrade utora GROOVE )

Zadatak: Za vratilo prema slici napisati ciklus izrade utora, definirati alat za utor, unijeti potrebne korekcije te izvriti simulaciju. Crte je isti kao i od Vratila 3 i iskoristiti prethodni program koji smo iskopirali u Vratilo 4.

Rjeenje:
-

utor se izrauje sa noem za odsijecanje ( parting tool) koji ima broj T6 reimi rada za ovaj no su v = 80m/min i F 0.02mm/o potrebno je definirati dvije korekcije alata D1 i D2, tj. oba kraja alata moraju se izmjeriti i upisati u bazu podataka ( no naime moe obraivati utor sa prednje ili stranje strane ) drugi mjereni kraj mora se upisati pod D2 za isti alat (New Tool edge) no treba dovesti u poetnu toku na koordinatu X25 Z-15 izgled ispisa ciklusa CYCLE 93 (20,-15,5,5,0,27,27,0,0,0,0,0.2,0,1,3,1,05)

D1 D2

79

Red. br.

Funkcije programa

Napomena

80

Primjer ispunjene tablice je prikazan na slici

Ispis u NC programu izgleda :

3.12.1.3. UNDERCUT - Ciklusi za podrezivanje (udubljenje) kod tokarenja <F3>

CYCLE 94 - proizvodi udubljenja u skladu s DIN 509 oblika E i F za gotove proizvode promjera veeg od 3 mm.
(Prema DIN 76 forme A, B, C i D izrauje ciklus 96)

Prema DIN509 forma E se koristi kod samo jedne obraene povrine obodne povrine Forma F se koristi kada su obraene dvije povrine- obodna povrina i naslon. Opis ciklusa poinje sa preglednom tablicom koja sadri naziv ciklusa i njegove parametre. (slika 11.10) Grafiki prikaz svih parametara aktivira se tipkom

81

Start. Point Start. Point Form

SPD - poetna pozicija po Xosi (bez predznaka)

SPL - poetna pozicija po Zosi FORM - forma, oblik udubljenja

Kod izrade udubljenja smiju se koristiti samo alati s pozicijama 1,2,3,4.

Za strojeve koji imaju alat ispred osi rotacije (EMCO PC TURN 50/55) pozicije alata su prikazane u zagradama

U bazi podataka mora biti upisan i kut ienja za odabrani alat.

Ispis u NC programu izgleda :

Primjer na slici

82

3.12.1.4. Ciklus za podrezivanje kod izrade navoja Ovaj ciklus - CYCLE 96 - proizvodi udubljenja u skladu s DIN 76 oblika A, B, C i D za izradu metrikih ISO navoja dimenzija M3 do M68. Forma : A vanjski navoji B vanjski navoji kraa verzija C unutranji navoji D unutranji navoji kraa verzija

Opis ciklusa poinje sa preglednom tablicom koja sadri naziv ciklusa i njegove parametre.

Grafiki prikaz svih parametara aktivira se tipkom

Start. Point Start. Point Form

DIATH - nominalni promjer

navoja

SPL - poetna pozicija po Zosi

FORM - forma, oblik udubljenja

Kod izrade udubljenja smiju se koristiti samo alati s pozicijama 1,2,3,4. U bazi podaka mora biti upisan i kut ienja 30 za odabrani alat. Za strojeve koji imaju alat ispred osi rotacije (EMCO PC TURN 50/55) pozicije alata su prikazane u zagradama (kao kod ciklusa 94)

83

Ispunjena tablica je prikazana na slici

Ispis u NC programu izgleda : Primjer na slici 11.20 A i B :

3.12.1.5. Ciklus konturnog tokarenja Stock removal CYCLE 95 <F4> Ovo je vrlo koristan i esto koriten ciklus za automatsko skidanje slojeva materijala gdje stroj sam, na osnovi zadanih parametara, skida slojeve materijala do zadane konture koja se posebno pie i sprema kao potprogram. Konturu je mogue nacrtati i u Free Contour modu i spremiti meu potprograme.

Opis ciklusa poinje sa preglednom tablicom koja sadri naziv ciklusa i njegove parametre.

Name Infeed depth Fin. allow Fin. allow Fin. allow Feed roughing Feed roughing

NPP - ime potprograma MID - maksimalna dubina rezanja po koraku FALZ - zavrna dubina kod izrade po Z-osi FALX - zavrna dubina kod izrade po X-osi FAL - zavrna dubina kod izrade paralelne s konturom FF1 - posmak grube obrade bez udubljivanja FF2 - posmak grube obrade udubljivanja

84

Feed roughing Operation Dwell time Path length

FF3 - posmak zavrne obrade VARI - varijante izrade utora 1 - 12 DT - vrijeme ekanja DAM - put nakon kojeg e se svaki grubi rez prekinuti zbog loma
strugotine

Grafiki prikaz svih parametara aktivira se tipkom Operation VARI - varijante izrade utora 1 - 12

Kontura se moe obraditi: vanjskim tokarenjem (1, 2, 5, 6, 9, 10) ili unutarnjim tokarenjem (3, 4, 7, 8, 11, 12). Tokariti se moe: uzdunim gibanjem alata (1, 3, 5, 7, 9, 11) ili poprenim gibanjima alata (2, 4, 6, 8, 10, 12) Kontura se moe tokariti: grubo (1, 2, 3, 4) fino (5, 6, 7, 8) kompletno (najprije grubo, zatim fino) (9, 10, 11, 12) Pozicija alata prije tokarenja po konturi mora biti bez kompenzacije polumjerom (sa G40) Vanjsko tokarenje: alat mora biti izvan najveeg promjera konture. Unutarnje tokarenje: alat mora biti unutar najmanjeg promjer konture.

Naini rada stroja Grubo tokarenje bez udubljenja se izvodi u radnom hodu G1 s posmakom FF1. Grubi rezovi se ponavljaju paralelno s osi rotacije dok se ne dostigne zavrna linija. Nakon svakog reza alat se odmie po X i Z-osi za radijus alata + 1 mm i vraa u brzom hodu G0. Grubo tokarenje udubljenja se izvodi u radnom hodu G1 s posmakom FF2. Grubi rezovi se ponavljaju paralelno s linijama konture dok se ne dostigne zavrna linija. Rezanje paralelno s konturom se izvodi posmakom FF2, dok se rezanje paralelno s osi rotacije izvodi posmakom FF1. Fino tokarenje se izvodi u radnom hodu G1, G2 ili G3 s posmakom FF3.
85

Primicanje poetnoj toki je istovremeno po obje osi, dok se povratna izvode u brzom hodu G0.

gibanja

Infeed depth MID - maksimalna dubina rezanja po koraku Ukupna dubina tokarenja biti e podijeljena s maksimalnom dubinom po rezu. Ovo je potrebno jer su stvarne dubine po rezu manje ili iste programiranim dubinama. Ako su manje treba ih optimirati. Primjer: Ukupna dubina = 19 mm MID = 4 mm Raunalo e definirati 5 prolaza po 3.8 mm

Finishing Allowance FALZ, FALX, FAL - zavrna dubina

paralelna s osima Z, X i konturom

Nije potrebno definirati sve tri zavrne dubine. Nakon programiranja jedne ostale e same biti odreene. Grubo tokarenje e se uvijek odvijati do ovih linija. Po zavretku grube obrade, ako je programirano, obaviti e se po konturi i fino tokarenje.

Primjer ispunjene tablice je prikazan na slici

Ispis u NC programu izgleda :

86

Primjer simulacije na slici

3.12.1.5.1. vjeba 5. Ciklus konturnog tokarenja Vretena 5 Cycle 95

Zadatak: Napisati program za konturno tokarenje izratka prema slici!

Grubo tokarenje sa podrezivanjem udubljenjem

Grubo tokarenje bez podrezivanja udubljenja

87

Rjeenje: Name Infeed depth Fin. allow Fin. allow Fin. allow Feed roughing Feed roughing Feed roughing Operation Dwell time Path length NPP - ime potprograma MID - maksimalna dubina rezanja po koraku FALZ - zavrna dubina kod izrade po Z-osi FALX - zavrna dubina kod izrade po X-osi FAL - zavrna dubina kod izrade paralelne s konturom FF1 - posmak grube obrade bez udubljivanja FF2 - posmak grube obrade udubljivanja FF3 - posmak zavrne obrade VARI - varijante izrade utora 1 12 DT - vrijeme ekanja DAM - put nakon kojeg e se svaki grubi rez prekinuti
zbog loma strugotine KONTURA1 2 0.05 0.3 0 0.1 0.05 0.05 9 0 0

Ispis programa: G54 pomak nul toke TRANS 70 pomak nul toke na elo G0 X100 Z100 pozicija izmjene alata T2 D1 G96 S250 definicija alata, brzine rezanja G0 X35 Z0 pozicija alata prije ciklusa CYCLE95(KONTURA1,2,0.05,0.3,0,0.1,0.05,0.05,9,0,0,0) ciklus konture G0 X100 Z100 povratak na poziciju izmjene alata M30 kraj programa Potprogram KONTURA1: G1 X14 Z1 Z0 X16 Z-1 Z-14 X24 Z-16 Z-20 X14 Z-25 Z-30 X30 CHR=0.5 Z 30.6 M17 poetna toka prva toka na konturi (skoenje)

ostale toke konture

kraj potprograma

88

3.12.1.6. External Thread <F3> tokarenje vanjskog i unutarnjeg navoja CYCLE 97 Pozivom ciklusa 97 za izradu navoja otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima. (Slika )

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa. (slika 11.51)

Thread lead Thread size Start point End point Diameter 1 Diameter 2 Runing path Runout path Thread depth Fin. allow. Infeed angle Start pt. offs

PIT - korak navoja u mm (od 0.001 do 2000 mm) MPIT - veliina navoja u nominalnoj vrijednosti (3 za M3, 24 za M24) SPL - poetna pozicija (po Z-osi) FPL - krajnja pozicija (po Z-osi) DM1 - promjer navoja na poetnoj poziciji (kod SPL) DM2 - promjer navoja na krajnjoj poziciji (kod FPL) APP - put prilaenja (bez predznaka) ROP - put odlaenja (bez predznaka) DP - dubina navoja (bez predznaka) FAL debljina reza zavrne obrade IANG - kut obrade navoja po koraku (0=okomit)
Pozitivna vrijednost korak obrade boka navoja po jednom boku Negativna vrijednost korak obrade boka navoja naizmjenian

NSP - poetna toka prvog navoja

89

Cuts Noncuts Operation No. Of threads

NRC - broj prolaza noa po navoju NID - broj praznih prolaza noa po navoju VARI - nain narezivanja NUMTI - broj navoja IANG - kut obrade navoja

Ovim ciklusom mogu se izraivati vanjski i unutarnji navoji sa konstantnim korakom navoja. Mogu se izraivati jednostruki ili viestruki navoji. Viestruki se izrauju jedan po jedan. Lijevi ili desni navoji odreuju se smjerom rotacije prije aktiviranja ciklusa. Mogue je odabrati jednaku dubinu rezanja kod svakog prolaza noa ili jednaku povrinu skidanja materijala pri svakom prolazu noa.

Operation

VARI -

nain narezivanja

VARI odreuje vanjsko ili unutarnje tokarenje i nain na koji e se navoj izraditi

VARI
1 2 3 4

V/U
Vanjsko Unutarnje Vanjsko Unutarnje

Korak
Konstantna dubina Konstantni presjek Konstantna dubina Konstantni presjek

Rad ciklusa navoja na stroju: - Prije izvrenja ciklusa alat mora biti pozicioniran u poetnu toku sa G0 - Korak odreuje parametar VARI - Ponavljanje prolaza odreuje parametar NRC - Slijedei prolaz noa skida zavrnu dubinu s G33 - Zavrno tokarenje navoja e se ponavljati po parametru NID - Svaki slijedei navoj e ponavljati sve korake

90

No. Of threads NUMTI -

broj navoja

Mogue je narezivati vievojni navoj. Poetak navoja se moe smjestiti bilo gdje na obodu definiranjem prvog navoja parametrom NSP.

Ispunjena tablica je prikazana na slici

Ispis u NC programu izgleda :

Primjer:

91

3.12.1.7.

Thread Chaining <F4> tokarenje niza navoja CYCLE 98

Pozivom ciklusa 98 za urezivanje navoja otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima. (Slika )

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa. (slika)

Start point Diameter 1 Interm. point Diameter 2 Interm. point Diameter 3 End point Diameter 4 Runing path Runout path Thread depth Fin. allow. Infeed angle Start pt. offs Cuts Noncuts Thread lead Thread lead Thread lead Operation No. Of threads

PO1 - poetna pozicija (po Z-osi) DM1 - promjer navoja na poetnoj poziciji PO2 - prva meupozicija (po Z-osi) DM2 - promjer navoja na prvoj meupoziciji PO3 - druga meupozicija (po Z-osi) DM3 - promjer navoja na drugoj meupoziciji PO4 - zavrna pozicija (po Z-osi) DM4 - promjer navoja na zavrnoj poziciji APP - put prilaenja (bez predznaka) ROP - put odlaenja (bez predznaka) TDEP - dubina navoja (bez predznaka) FAL - dubina zavrne obrade IANG - kut obrade navoja po koraku (0=okomit)
Pozitivna vrijednost korak obrade boka navoja po jednom boku Negativna vrijednost korak obrade boka navoja naizmjenian

NSP - poetna toka prvog navoja NRC - broj prolaza noa po navoju NID - broj praznih prolaza noa po navoju PP1 - korak navoja u mm (od 0.001 do 2000 mm) PP2 - korak navoja u mm (od 0.001 do 2000 mm) PP3 - korak navoja u mm (od 0.001 do 2000 mm) VARI - nain narezivanja NUMTI - broj navoja

92

Niz navoja poinje uvijek s cilindrinim navojem. Korak je okomit na navoj c konstantnom presjekom strugotine. Ciklus se radi u pet radnih prolaza i jednom zavrnom. Parametri PO1, DM1, .. PO4, DM4 odreuju konturne toke niza navoja, PP1, PP2 i PP3 odreuju korak navoja dok su svi ostali parametri isti kao u ciklusu 97 Slika

Ispunjena tablica je prikazana na slici

Ispis u NC programu izgleda :

Primjer:

93

3.12.1.8. vjeba 6. Izrada vanjskog i unutarnjeg navoja Cycle97 Zadatak: Za vratila prema slici napisati program za tokarenje vanjskog i unutarnjeg navoja. Koristiti funkcije za podrezivanje prije poziva ciklusa za navoj. Operacijski list sa redoslijedom operacija i potrebnim alatima te reimima rada dan je u tablici. Provjeriti ispravnost programa kroz simulaciju.

Kratka uputa za rjeenje: za izradu vratila sa vanjskim i unutarnjim navojem potrebno je koristiti 5 razliitih alata - vanjski desni za skidanje slojeva do 20x30 i izradu skoenja te vanjsko podrezivanje - no za izradu vanjskog navoja M20x25 - spiralno svrdlo 12 za buenje provrta 12x30 - buaka motka za proirivanje provrta 12 na 17,29x18 i unutarnje podrezivanje - no za tokarenje unutarnjeg navoja M20 skidanje slojeva materijala na kotu 20x30 provesti kroz 4 reza debljine 2x1,5mm i 2x1mm. proirivanje provrta na nominalni promjer 17,29 (standardni promjer za M20) provesti kroz 3 reza debljine 2x1mm i zadnji rez do nominalnog promjera. za operacije 1,2,3,6,7 koristiti funkciju za konstantnu brzinu rezanja (G97-vidi poglavlje 3.8.3.) kod poziva ciklusa za navoj prouiti potrebne parametre i koristiti tablice za standardne navoje u prilogu.

Red. broj 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Opis zahvataoperacije Vanjsko tokarenje na 20x30 Tokarenje skoenja 1/45 Vanjsko podrezivanje, oblik B Izrada vanjskog navoja M20x25 Buenje provrta 12x30 Proirivanje provrta 17,29x22 Unutarnje podrezivanje, oblik D Izrada unutarnjeg navoja M20

Alat T2 T2 T2 T4 T1 T3 T3 T5

Posmak mm/o 0.08 0.08 0.08 0.05 0.1 0.1

Broj okret. o/min v=150m/min v=150m/min v=150m/min 500 1100 v=150m/min v=150m/min 500

94

Vjeba 6. Vanjski navoj Red. br. Funkcije programa Napomena

95

Vjeba 6. Unutarnji navoj

Red. br.

Funkcije programa

Napomena

96

Izgled simulacije za vanjski navoj

Izgled simulacije za unutarnji navoj

97

3.12.2. Ciklusi buenja (Deep hole drilling)

Opcija <F4> Deep hole drilling sadri etiri ciklusa: - Drilling centering - Ciklus 81 za buenje rupa kod tokarenja <F2> - Center drilling - Ciklus 82 za buenje rupa sa vremenom ekanja na dnu rupe kod tokarenja <F3> - Deep hole drilling - Ciklus 83 za duboko buenje rupa kod tokarenja <F4> - Cycle 83E - Ciklus za buenje rupa kod tokarenja <F5> 3.12.2.1. Drilling centering - Ciklus 81 Opis ciklusa poinje sa preglednom tablicom koja sadri naziv ciklusa i njegove parametre. (slika )

Grafiki prikaz svih parametara aktivira se tipkom i prikazan je na slici Rectract (Return) plane RTP - povratna povrina
(povrina na koju se vraa alat)

Referent (Absolute) plane Safety distance Final drillling depth (Absolute) Depth increment

RFP - referentna povrina (povrina na kojoj je nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine

Ispunjena tablica je prikazana na slici

Ispis u NC programu izgleda : Primjer:

98

3.12.2.2.

Center Drilling - Ciklus 82

Opis ciklusa poinje sa preglednom tablicom koja sadri naziv ciklusa i njegove parametre. (slika )

Grafiki prikaz svih parametara aktivira se tipkom i prikazan je na slici

Rectract (Return) plane Referent (Absolute) plane Safety distance Final drillling depth (Absolute) Depth increment Dwell time

RTP - povratna povrina (povrina na koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina na kojoj je nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine DTB - vrijeme ekanja

Ispunjena tablica je prikazana na slici

Ispis u NC programu izgleda :

99

Primjer:

Slika

3.12.2.3.

CYCLE 83 - Ciklus za duboko buenje

Kod dubokog buenja rupa svrdlo ne moe iz jednog zahvata (ulaza) napraviti ukupnu dubinu provrta. Potrebno je prekidanje rada i vaenje svrdla zbog izbacivanja strugotine, hlaenja alata i izratka. U tablici ciklusa 83 prikazani su potrebni parametri: Slika

Rectract (Return) plane Referent (Absolute) plane Safety distance Final drillling depth (Abs)
dubina buenja

RTP - povratna RFP - referentna SDIS DP ukupna

povrina (povrina u koju se vraa alat) povrina (povrina u kojoj je nul toka W) sigurnosno odstojanje (u brzom hodu G0)

Depth increment Drill depth_1

dubina prvog buenja (G1)

DPR - povrina FDEP FDPR DAM DTB DTS FRF apsolutna relativna vrijednost vrijeme vrijeme

do koje se bui od referentne povrine

Depth_1, increment
dubina prvog buenja (korak)

Degression
smanjenja koraka buenja

Dwell time
ekanja na dnu rupe u sekundama

Dwell time Feedrate factor Operation

izrade rupe

ekanja prije nastavka buenja u sekundama

faktor
varijanta

smanjena posmaka kod nastavka buenja

VARI -

100

Grafiki prikaz svih parametara aktivira se tipkom i prikazan je na slici

Ispunjena tablica je prikazana na slici

Ispis u NC programu izgleda :

Primjer:

3.12.2.4. CYCLE 83E - Ciklus za duboko buenje Ovaj ciklus dubokog buenja moe buiti rupe u pravcu X i Z-osi. Prednosti ciklusa su: -nema izbora povrina -smjer buenja se moe odrediti -mogu se koristiti bune motke U tablici ciklusa 83E prikazani su potrebni parametri:

Referent (Absolute) plane Final drillling depth (Abs) Drill depth_1 Degression Dwell time Dwell time

RFP - referentna povrina (povrina u kojoj je nul toka W) DP - ukupna dubina buenja FDEP - apsolutna dubina prvog buenja (G1) DAM - vrijednost smanjenja koraka buenja DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama DTS - vrijeme ekanja prije nastavka buenja u sekundama

101

Operation Direct. X=0 Z=1

VARI - varijanta izrade rupe DIR - pravac (smjer) buenja

Ispunjena tablica je prikazana na slici Ispis u NC programu izgleda : Primjer: Slika 3.13. Thread ciklusi za izradu navoja

Opcija <F5> Thread sadri etiri ciklusa: - With comp chuck - Ciklus 840 za izradu navoja kod tokarenja <F1> - Rigid taping - Ciklus 84 za izradu rupa sa vremenom ekanja na dnu rupe kod tokarenja <F2> - Thread cutting - Ciklus 97 za narezivanje navoja kod tokarenja <F3> - Thread chaining Ciklus 98 za narezivanje niza navoja kod tokarenja <F4>

3.13.1. - With comp. chuck - Ciklusi 840 urezivanje navoja pomou stezne glave

<F1>

Pozivom ciklusa 840 za urezivanje navoja otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima. (Slika )

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa. (slika )

Rectract plane Referent plane Safety distance

odstojanje

RTP - povratna povrina RFP - referentna povrina SDIS sigurnosno DP ukupna dubina

(povrina u koju se vraa alat)

Depth, apsolute
buenja

Depth increment
bui od referentne povrine

DPR - povrina do koje se

Dwell time Direction of

DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama SDR - smjer vratila za povrat

102

Dir. of rot. SDAC - smjer vratila po zavretku ciklusa Operation ENC - upotreba enkodera Thread lead MPIT - korak navoja u nominalnoj vrijednosti (3 za M3, 24 za M24) Thread lead PIT - korak navoja u mm (od 0.001 do 2000 mm) Spindle Direction for Retraction - 0 automatska promjena pravca, 3 desno, 4 lijevo ENCoder - 0 upotreba enkodera, 1 bez upotrebe enkodera Rad ciklusa navoja na stroju: - Prije izvrenja ciklusa alat mora biti pozicioniran iznad rupe - Pribliavanje rupi u brzom hodu - Urezivanje navoja do odreene dubine sa programiranom brzinom - Stanka na dnu rupe - Promjena smjera vrtnje zbog SDR - Povratak na sigurnosno odstojanje - Odmicanje do povratne povrine u brzom hodu - Namjetanje pravca vratila SDAC (slika )

Ispunjena tablica je prikazana na slici

Ispis u NC

programu izgleda :

Primjer:

103

3.13.2. Rigid taping <F2> urezivanje navoja CYCLE 84

Pozivom ciklusa 84 za urezivanje navoja otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima. (Slika )

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa. (slika)

Rectract plane
koju se vraa alat)

RTP - povratna povrina (povrina u RFP - referentna povrina SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja DPR - povrina do koje se bui od DTB vrijeme ekanja na dnu rupe u smjer vratila po zavretku korak navoja u nominalnoj

Referent plane Safety distance Depth, apsolute Depth increment

referentne povrine

Dwell time
sekundama

Dir. of rot.
ciklusa

SDAC MPIT PIT -

Thread lead Thread lead

2000 mm)

vrijednosti (3 za M3, 24 za M24) korak navoja u mm (od 0.001 do tona pozicija vretena u koju

Spindle position Speed retr.

POSS dolazi prije izvrenja ciklusa Speed SST1 -

SST

brzina vretena kod narezivanja brzina povrata

Spindle Direction After Cycle - 3 desno, 4 lijevo, 5 - stop Rad ciklusa navoja na stroju: - Prije izvrenja ciklusa alat mora biti pozicioniran iznad rupe - Pribliavanje rupi u brzom hodu - Tona pozicija vretena - Urezivanje navoja do odreene dubine sa programiranom brzinom - Stanka na dnu rupe - Promjena smjera vrtnje - Povratak na sigurnosno odstojanje - Odmicanje do povratne povrine u brzom hodu - Namjetanje pravca vratila SDAC
104

Ispunjena tablica je prikazana na slici

Ispis u NC programu izgleda : Primjer:

Slika

105

3.14. Simulacija programa

Napisani NC program se moe simulirati u 2D ( Simulation) ili 3D (3D View) kako bi se mogla vidjeti putanja alata (2D) ili putanja alata, promjene alata, dubine rezanja i izgled gotovog predmeta (3D).

Aktiviranje simulacije je u operativnom modu Programs te izborom odgovarajueg NC programa otvara se novi prozor sa mogunou izbora simulacije u 2D ili 3D. Ovim programom testira se sam ispis programa korektnost ispisa i geometrija putanje alata. Mogue greke u programu signaliziraju se u prozoru Alarm sa upisanim kodom pogreke.

Simulacija ne prepoznaje tehnoloke pogreke kao npr. krivi smjer rotacije, loe izabrane reime rada, vrijednosti korekcija alata i sl. Tipkom Simulation otvara se prozor za simulaciju u 2D koji nam grafiki prikazuje aktualnu poziciju koordinatnog sustava, posmak (feed), alat (tool), status simulacije (Start/Reset/Single), postavu simulacije (Settings), i zumiranje poveanje /smanjenje prikaza trajektorija putanje alata. Prikazane boje na ekranu znae slijedee: - svijetlo-zelena putanja vrha otrice alata u radnom hodu - tamno zelena putanja alata u brzom hodu - uta reticule, simbol alata, sredinjica itd. - plava pomone crte krunog gibanja

Tipkom Start pokree se simulacija, Reset vraa simulaciju na poetak a Single pokree simulaciju blok po blok ( nastavlja se sa Start).

106

Simulacija u 3D kree aktiviranjem horizontalne funkcijske tipke 3D-View <F5>. Ova simulacija daje bolju preglednost simulacije sa izgledom koritenih alata i ee se koristi. Simulaciju emo pokazati na primjeru vjebe br. 3 sa detaljnim opisom koritenih funkcijskih tipki. Otvaranjem simulacije 3D-View u prozoru se aktiviraju nove vertikalne i horizontalne funkcijske tipke.

3.14.1. Vertikalne funkcijske tipke daju redom slijedee parametre:

1. Pogled simulacije View <F1> omoguuje biranje pogleda na izradak, (2D, 2D sjenano ili 3D) te presjek (bez presjeka, gornji polu presjek, donji polu presjek ili puni presjek) Takoer je mogue mijenjati i veliinu pogleda (mjerilo) od 10 100 %.

2. Postavljanje parametara simulacije Parameter <F3> daje nekoliko mogunosti:

-

Stezanje izratka Clamping moe prikazati steznu glavu ili ne, te biti postavljeno na automatiku (ako postoji automatsko stezanje izratka na stroju). Takoer u simulaciji moemo prikazati konji ili ne (Tailstock visible)

107

Prikaz alata Tool presentation moe biti:

Volume model prikazuje alat kao trodimenzionalno tijelo volumen najbolji prikaz alata Transparent volume model prikazuje alat prozirnim i moe sa stalno vidjeti iza alata Wire model - prikazuje alat kao iani model (slika 9.6) No tool representation ne prikazuje alat

Rezolucija Resolution moe biti:

visoka - High, srednja Medium niska - Low. to je vea rezolucija to e biti sporija slika prikaza obrade u 3D. Najbolji prikaz simulacije je u 2D sa prikazom alata u Volume model-u.
-

Opi parametri General omoguuju postavljenje: Otkrivanje kolizije (sudara) Colision detection koja prikazuje: Koliziju alata i izratka u brzom hodu Koliziju alata i stezne glave (kripca) Koliziju dijelova alata koji ne reu materijal s izratkom ili steznom glavom (kripcem kod glodanja) Pozicije od nul toke - MCS / WCS position prikazuje simulaciju od strojne nul toke ili radne nul toke izratka. Brzine simulacije rezanja Cutting odreuje brzinu simulacije to je brzina manja prikaz je realistiniji, ali due traje.

3. Definiranje izratka - Workpiece <F5> - otvara prozor sa skicom sirovog izratka (sirovca) i karakteristinim dimenzijama. Ovdje je potrebno unijeti slijedee koordinate:

108

Z - udaljenost nul toke izratka W od strojne nul toke M ( to je koordinata odreena funkcijom G54 iz Parametar Workoffset) npr. 50 mm ( to je pomona toka A) udaljenost od toke W ( A ) do poetne povrine izratka npr. 0 mm ova nam kota kazuje da se pomona toka A nalazi na poetnoj povrini izratka Z - udaljenost od nul toke izratka W (A) do ela izratka (sirovca) npr. 71 mm ovom kotom i funkcijom TRANS Z70 prebacili smo toku W na elo izratka 1 mm je dodatak za obradu koji smo skinuli eonim tokarenjem promjer izratka npr. 30 mm Z - udaljenost od ela izratka (sirovca) do ela eljusti amerikanera npr. 55 mm ova kota nam kazuje koliko duboko je sirovac u eljustima amerikanera

Simulaciju smo mogli provesti i sa drugaijom postavom kota sirovca. Neka je npr. na sirovac duine 80 mm a elimo nul toku W prebaciti direktno na elo izratka. U ovom sluaju funkcija G54 ima koordinatu Z130 (Parametar Workoffset) a ostale kote su kao na slici.

Neka na sirovac ima koordinate kao na slijedeoj slici. Analizirajmo te koordinate i utvrdimo eventualne nepravilnosti u kotiranju !

109

Iz analize koordinata vidimo da je na izradak dug 150mm, promjera 22mm i da viri 110 mm van povrine eljusti amerikanera a poloaj nul toke je 10mm ispred eljusti to nije dobro. Ispravnije je da je koordinata 50 = 0, to bi znailo da je izradak dug 100mm a toka W bi se nalazila na poetnoj povrini izratka pa bi sa funkcijom TRANS mogli prebaciti toku W na elo izratka. Morali bi promijeniti i koordinatu 110 na npr. 80 to znai da je izradak 20 mm duboko u eljustima amerikanera. Ovim primjerom pokazali smo da je itekako vano postaviti ispravne koordinate za pravilno provoenje simulacije. Kod upisivanja vrijednosti ovih koordinata treba voditi rauna da li je izabrana funkcija MCS ili WCS position.

4. Definiranje alata - Tools <F6> omoguuje odreivanje alata koji e obraivati predmet

Tipkama odaberi alat Take tool <F4> ili obrii alat Remove tool <F5> dodjeljuje se alat pojedinom drau alata (Toolholder) u revolverskoj glavi .

Po odabiru svih potrebnih alata kod izabranog programa potrebno je potvrditi odabir funkcijskom tipkom OK.

Prva slika predstavlja tablicu odabira alata kod CNC tokarilice EMCO Turn55 a druga kod EMCO Turn105. Uoimo da je kod druge tokarilice puno vei izbor alata. U dra sa parnim brojevima ubacujemo alate za vanjska tokarenja a alati za unutarnja tokarenja i buenja imaju neparan broj.

3.14.2. Horizontalne funkcijske tipke

Ureivanje NC programa Edit <F1> vraa 3D - prozor u prozor za ureivanje NC programa kako bi se napravile potrebne korekcije. Pokretanje simulacije NC programa Start simulaciju NC programa. <F5> pokree kontinuiranu

110

Ponitavanje simulacija NC programa Reset <F6> zaustavlja NC program i vraa ga na poetni blok kako bi se ponovo, od poetka, mogao simulirati. Blok po blok prikazivanje NC programa Single <F7> pokree simulaciju NC programa i izvrava ju postepeno kako se pritie tipka Start.

Prikaz simulacije vjebe br.3. .

Poravnavanje ela

Uzduna tokarenja skidanje slojeva prema planu rezanja (vidi sliku na strani x)

Konturno zavrno tokarenje (ovdje smo koristili funkciju korekcije polumjerom alata G 41)

111

3.15. Potprogrami
Potprogrami su dijelovi glavnog programa koji se moraju vie puta ponoviti. Ukoliko imamo na izratku vie istovrsnih ( jednakih) operacija ( npr. profilni utor ) potprogramom se isprogramira jedna operacija i po potrebi se pozove vie puta u glavnom programu. Na taj nain ubrzava se programiranje jer se potprogram pie samo jednom a moemo ga primijeniti po volji vie puta ne samo na jednom izratku ve i na drugim dijelovima. Potprogrami se piu u posebnim blokovima (Programs / Subprograms) i imaju svoja imena po kojima ih se poziva a takoer i broj izvrenja potprograma ( P ). Piu se inkrementalno a zavravaju sa funkcijom M17. Primjer:

U 150-toj naredbi na poziciji X10, Y10 pozvan je potprogram PERO koji e se izvriti 5 puta (P5) Koristei naredbu P svaki potprogram se moe izvriti vie puta (maksimalno 99 puta).
Sl.x Grafiki prikaz koritenja potprograma

Vea primjena potprograma je kod glodanja pa emo to tamo podrobnije objasniti. Potprogram se moe pozvati i naredbom MCALL + ime.potprograma. Tada e se izvravati iza svakog bloka (NC programske reenice) glavnog programa. Opoziv izvrenja potprograma je samo naredbom MCALL.

Struktura poziva potprograma Mogue je pozvati do 9 nivoa potprograma. Ciklusi se smatraju jednom vrstom potprograma i njih je mogue pozvati i u devetom nivou potprograma. Znai da ukupno teoretski postoji deset razina potprogramiranja ( vidi donju sliku! )

Sl. x Nivoi potprograma

112

3.15.1. Vj.7. Izrada potprograma Zadatak: Za izradak prema slici kod kojega je napravljen program i izvrena simulacija, nakon analize, nacrtati (skicirati) izradak sa potrebnim kotama te odgovoriti na slijedea pitanja: 1. Koliko ima alata u programu i kako se zovu? 2. to znai funkcija G96 u bloku N40? 3. Zato smo u bloku N90-N100 stavili funkciju G42? 4. U kojem bloku smo pozvali funkciju potprograma i kako se zove? 5. Zato smo poslije poziva potprograma stavili funkciju G90?

113

3.16. Programiranje slobodnih kontura (Free contour programming)

U ovom modu mogue je nacrtati konturu izratka, koja mora imati svoj naziv, i pohraniti je kao potprogram (Subprogram) te je po potrebi pozvati i ugraditi u glavni program. Ako je kontura nacrtana nije potrebno posebno pisati potprogram konture jer je on automatski napisan samim crtanjem. Ovaj mod se najvie primjenjuje kod ciklusa tokarenja konture ( Stock removal).

Aktiviranjem opcije Support New contour otvara se prozor sa slike Prozor je podijeljen u tri podruja 1. Programirani elementi konture 2. Grafiki prikaz programiranih elemenata 3. Prozor za programiranje

2 3

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki aktivna programirana vrijednost.

Primjer crtanja slobodne konture Zadatak: Potrebno je nacrtati konturu prema slici u Free contuor modu i izvriti simulaciju izrade.

114

Odreivanje poetne toke (Starting point) Najprije se odreuje poetna toka odakle kree crtanje. To je obino ishodite koordinatnog sustava i toka na sredinjici sa eone strane izratka. Vrijednosti koordinata se upisuju u apsolutnom iznosu (G90). Prozor za programiranje nudi i izbor radne povrine G17, G18 ili G19. Kod tokarenja ravnina crtanja je G18. Opcijom DIAMON upisujemo koordinate po X osi u promjerima, a DIAMOFF daje koordinate u radijusima. Takoer se odreuje i nain prilaza startnoj toki sa G0 ili G1. U prozor Free input upisujemo proizvoljno eljene podatke kao npr. posmak i sl. Odabirom Starting point X i Y koordinate startne pozicije te njihovim potvrivanjem Accept element <F8>, otvara se novi prozor koji nam omoguuje daljnje crtanje. U prvom dijelu prozora dodan je element Start Point (SP) koji definira startnu toku. Ona se moe preprogramirati (dodijeliti nove koordinate X i Y) dvostrukim klikom na tipku mia. Vertikalnim funkcijskim tipkama odreujemo smjer crtanja slijedeeg elementa:

Straight verticaly - pravocrtno vertikalno <F2> Straight horizontaly - pravocrtno horizontalno <F3> Straight any - pravocrtno bilo gdje (kosine) <F4> Circle - krunice <F5> Continue - nastavi <F6> Abort - poniti <F7> Accept - prihvati <F8>

Crtanje vertikalne crte Straight vertical Crtamo vertikalnu crtu duine 20 mm. Za vrijeme prijelaza na slijedei element moemo izabrati opciju skoenja ili crte zaobljenja postojee (Chamfer/radius/undercut FS .1mm)
115

Crtanje horizontalne crte Straight horizontal Horizontalna crta zavrava sa tokom Z-10 mm. Prihvaanjem ove kote (Accept element) automatski se crta skoenje od 1/45 mm. Skoenje smo mogli nacrtati i opcijom Straight any (kosa crta) nakon vertikalne crte duine 18 i koordinate slijedee toke Z-1, X20

Crtanje krunice luka -Circle Kod crtanja krunog luka potrebno je unijeti koordinate radijusa luka R12, te koordinate konane toke luka Z-20, X30. Koordinate sredinje toke luka (K, I) se automatski proraunaju. Ukoliko luk nije pravilno orijentiran popravljamo ga funkcijskom tipkom Alternative (promjena smjera rotacije) Dialog select i prihvaamo sa Dialog accept.

Grafiki prikaz funkcije vidi se u novom prozoru po aktiviranju tipke info

Kontura se zavrava sa funkcijskom tipkom Accept element a tipkom Accept vraamo se ponovo u editor za crtanje. Postojea kontura moe se mijenjati (modificirati) sa funkcijskom tipkom Recompile. Za vrijeme ovog procesa kursor editora mora biti pozicioniran unutar konture.

116

Kosa crta Straight any - Odabirom <F4> crta se kosina. X i Y koordinate se upisuju u apsolutnoj vrijednosti. Mogue je upisivanje inkrementnih vrijednost nakon aktiviranja tipke Alternative <F2>. Automatski se ispisuje vrijednost kuta 1. Trans to next element je opcija prijelaza na slijedei element. Mogunosti su: FS zakoenje ili R radijus. Pojavljuje se element SA - Straight Anywere u prozoru programiranih elemenata konture.

Grafiki prikaz funkcije vidi se u novom prozoru po aktiviranju tipke info

Po zavrenom programiranju u Free contour opciji dobiva se gotova kontura po kojoj e ii obrada (slika). Zatvaranjem crtanja konture (Close) moemo vidjeti ispis potprograma konture. Free contour zavrava sa naredbom M17 - znai da je pisan za potprograme. Brisanjem naredbe M17 moe se koristiti kao dio glavnog programa.

117

Da bi nacrtanu konturu simulirali moramo otvoriti novi program (Workpeace/Program editor) ,dati naziv programu (npr. Stockrem1) napisati program i u funkciji Stock removal (Cycle95) napisati naziv potprograma (kont1) i traene parametre konture.

118

3.17. Korekcije alata / Mjerenje alata Korekcije alata i unoenje mjera alata u memorijsko mjesto raunala je vrlo bitno za pravilno izvrenje obrade na samom stroju. Da nemamo ove podatke o alatima dolo bi do sudara alata sa izratkom jer su alati razliite duine i oblika a u programu se prati samo vrh otrice alata. Ovim problemom mjerenja i podeavanja alata u revolversku glavu bavi se posebna sluba pri tehnikoj pripremi proizvodnje. Komande u programu, kako smo ve vidjeli, za poziv potrebnog alata sa njegovim mjerama korekcijama vri se pomou funkcija : T132000 broj alata u revolverskoj glavi D19 - broj korekcije alata mjesto u memoriji gdje se nalaze podaci o korekciji alata (korekcije duine alata L1, L2, L3 radijus alata) Za mjerenje korekcije alata mjerodavna je referentna nul toka N koja se kod veine CNC tokarilica nalazi na elu revolverske glave na diobenom promjeru. Kao to smo rekli mjeri se vrh otrice alata po osi X (L1) do toke N, udaljenost vrha alata po osi Z do toke N (L2) i kod buakih alata (npr. spiralno svrdlo ) duina alata unosi se pod L3. (vidi sliku x)
L1

Podaci o radijusu zaobljenja vrha alata vani su kada se koristi funkcija kompenzacije alata G41/G42.

L2

U ovisnosti o tipu alata ( buaki alati ili alati za tokarenje ) mora se unijeti u memorijsko mjesto alata i poloaj vrha otrice u odnosu na izradak (Cutter position vidi stranicu x). Brojevi u zagradi odnose se na tokarilice sa poloajem alata odozdo (sa prednje strane izratka).

Tipovi buakih alata

Tipovi alata za tokarenje

200 spiralno svrdlo (twist drill) 500 no za grubo tokarenje 205 vrsto svrdlo (solid drill) (roughing tool) 210 buaka motka (boring bar) 510 no za fino tokarenje 220 zabuiva (center drill) (finishing tool) 230 konusni uputa (countersink) 520 no za urezivanje 231 konusno svrdlo (counterbore) (cut in tool) 240 ureznik za normalne navoje (tap for regular threads) 530 no za odsijecanje 241 ureznik za fine navoje (tap for fine threads) (cut-off tool) 242 ureznik za Withworthove navoje 540 no za narezivanje navoja (thread tool) 250 razvrta (reamer)

119

3.17.1. Grubi prikaz unoenja korekcija alata

Sve vrijednosti o odreenom alatu upisuju se u bazu podataka za odabrani alat T pod Parameter, Tool offset. Detaljni opis odreenih parametara alata kao i opis vertikalnih funkcijskih tipki moete nai u poglavlju 1.7. Radno podruje PARAMETER na stranici X.

3.17.2. Mjerenje alata Postoje dvije osnovne metode mjerenja alata: 1. Metoda dodira (Stratch method) 2. Metoda mjerenja pomou optikog ureaja Osnovne mjerne veliine alata su kod tokarenja XPF, tj. radijalna udaljenost vrha otrice do referentne toke F(N) po osi X i ZPF, tj. aksijalna udaljenost vrha alata do toke F(N) po Z osi. Kod glodanja vana je samo korekcija po visini alata, tj. veliina ZPF.

120

3.17.2.1. Metoda dodira (Stratch method) Ova metoda bazira se na dodiru izratka poznatog promjera vrhom otrice alata, pri emu se mogu proraunati traene korekcije u po osi X (L1= XPF) i po osi Z (L2=ZPF). Prethodno se mora referentna toka alata N(F) dovesti u toku W (elo izratka). Vidi slike! Smjer korekcije dobije se pogledom od ref. toke F prema vrhu alata pa ako je smjer prema negativnoj osi korekcija je negativna i obrnuto.

Redoslijed rada mjerenja alata kod metode dodira 1. uvrstimo izradak u steznu glavu sa obraenim elom i tono izmjerenim promjerom 2. dovedemo elo revolverske glave na elo izratka ime se toka F dovodi u toku W po Z osi. Pri tome izradak miruje. U JOG modu reduciramo posmak na 1% a izmeu izratka i diska revolverske glave ubacujemo list papira. Primiemo elo revolverske glave do izratka dok papir ne zapne. 3. oitamo i zabiljeimo aktualnu Z poziciju (npr. 120 = 40+80) 4. odmaknemo revolversku glavu od izratka i pozovemo prvi alat koji emo mjeriti (npr. desni no za fino tokarenje) alat zarotiramo u poziciju izrade pomou tipke za rotiranje revolverske glave na upravljakoj jedinici stroja. 5. dovedimo vrh alata na elo izratka, ubacimo papir, reduciramo posmak. 6. pozovemo registar alata ( radno podruje Parameter/ Tool offset) i izaberemo eljeni alat i korekciju sa funkcijskim tipkama T no, D no.. 7. za buake alate postavmo kursor na Geometry L3, za alate za tokarenje na Geometry L2.

121

8. pritisnemo tipku Determine compensation. 9. u okviru Reference dimensions postavimo os na Z. 10. unesimo vrijednost iz toke 3 kao Reference value. 11. prenesemo korekciju u polje L2 (os Z) pritiskom na tipku Calculacion ( Include) i OK ime raunalo prorauna vrijednost korekcije ( npr. 120 135,13 = -15,13) 12. pomaknemo vrh alata na vanjski promjer izratka; ubacimo papir, reduciramo posmak. 13. za alate za tokarenje postavimo kursor na Geometry L1. 14. u okviru Reference dimensions postavimo os na X. 15. unesimo promjer izratka kao referentnu vrijednost ( Reference value = 40). 16. prenesemo vrijednost korekcije u polje X (L1) pritiskom na tipku Calculation i OK. 17. unesimo u okvir za dijalog Tool offset preostale podatke (radijus, kut ienja, poziciju vrha otrice) 18. zarotiramo slijedei alat u poziciju mjerenja, izaberemo T i D broj i ponovimo mjerenje od koraka 5, i tako za sve alate.

3.17.2.2. Redoslijed rada mjerenja alata sa optikim ureajem Ovo je ei i precizniji nain mjerenja pomou posebnog optikog ureaja. On je razliit za razliite strojeve. Ovdje je izbjegnut dodir alata sa izratkom a sam alat se vidi u uveanom mjerilu (zrcalna slika alata). Za mjerenje se koristi poseban etalon (reference tool) iji se vrh dovodi u sredite koordinatnog sustava. U principu ovo je isti nain mjerenja kao i metoda dodira.

Poz. Ref. Alata npr. X=5,324 mm Z=214,848mm 1. namjestimo optiki ureaj u radni prostor stroja tako da moemo izmjeriti mjerne toke vrha etalona i mjernih alata ( vrh optike cijevi je udaljen od vrha etalona cca 80 mm). 2. uvrstimo etalon u poziciju 1 revolverske glave (duina etalona za TURN 55 iznosi 30 mm, a za TURN 105 iznosi 22 mm) 3. zarotiramo revolversku glavu sa etalonom u poloaj za mjerenje. 4. namjestimo vrh etalona u ishodite koordinatnog sustava optike ( reduciramo posmak pomou preklopnika za posmak upravljake jedinice). Koordinate vrha etalona su X,Z (vidi sliku). Objekti u optici su zrcalne slike u osima X i Z. 5. u menu-u Parameter - Tooloffset - Determine compensa unijeti u X i Z referentne vrijednosti aktualne pozicije vrha etalona (Z vrijednost = duina etalona ).

122

6. zarotiramo revolversku glavu i namjestimo vrh prvog mjerenog alata (npr.T2) u ishodite koordinatnog sustava optike ( JOG, umetnuti papir ispod alata, reducirati posmak). 7. pozovemo registar alata Tooloffset (npr.T2 D1) i pozicioniramo kursor na os X,Z. U prozoru Determine compensa izaberemo osi X,Z i pritisnemo Include. 8. uvrstimo slijedei alat u revolversku glavu i ponovimo mjerenja kao kod prethodnog alata. 3.18. Putanje stroja u rad To je zadnja faza u programiranju. Nakon izrade samog programa , simulacije, popravljanja eventualnih greaka u samom programu i podeavanja alata u revolversku glavu sa unoenjem u raunalo stroja potrebnih korekcija alata, pristupa se izradi predmeta na samom stroju. Postoje odreeni preduvjeti da bi se moglo raditi na stroju: Nul toka izratka W mora se izmjeriti i unijeti u raunalo (Parameter/Workoffset/ G54-G57) Alati koriteni alati iz programa moraju se izmjeriti i unijeti u registar alata (Tooloffset). Alati moraju biti u odgovarajuim poloaju u revolverskoj glavi prema tehnologiji. Referentna toka R mora se doi u referentnu toku po svim osima kako bi se uspostavio sustav mjerenja. Stroj mora biti spreman za operaciju, izradak sigurno stegnut u amerikaner, svi pokretni dijelovi (npr. kljuevi za stezanje i sl.) uklonjeni iz radnog prostora kako bi se izbjegao mogui sudar, vrata stroja zatvorena. Alarm nijedan signal alarma ne smije biti aktivan 1. Izbor programa za rad na stroju Horizontalnom funkcijskim tipkom Program ulazimo u radno podruje rada sa programima. Izaberemo eljeni program koji elimo izraditi na stroju Workpeaces/Part programs/Subprograms oznaimo eljeni program i otvorimo ga (PROGRAM OVERVIEW), te pritisnemo vertikalnu tipku PROGRAM SELECTION(1). Ime programa pojavit e se u desnom gornjem prozoru (2). Da bi se mogao izabrati program mora to biti omogueno funkcijskom tipkom ALTER ENABLE i znakom X uz program (3). Prelaskom u radno podruje stroja MACHINE i u AUTO mod (4) pojavit e se izabrani program u donjem lijevom prozoru ekrana (5). Vidi donje slike!

2 1

4 3

123

3. Pokretanje, zaustavljanje programa

-

izabrati program za rad na stroju ukljuiti u radnom podruju Machine automatski mod (Automatic mode) pritisnuti tipku Start na upravljakoj jedinici zaustaviti program sa tipkom Stop, nastaviti sa Start prekinuti program sa Reset

Mogue poruke kod pokretanja programa - Emergency stop active pritisnuta crvena sigurnosna sklopka - Alarm active with stop alarm zaustavlja izvoenje programa - M0/M01 active programirano zaustavljanje izvoenja programa, ponovno pokretanje sa Start - Block ended in SBL mode zavrena izrada bloka u pojedinanom blok modu , ponovno pokretanje sa Start - NC stop active program se zaustavlja sa tipkom Stop a ponovno pokree sa Start - Read in enable missing aktualni blok se jo ne izvrava zbog promjene alata i sl. - Feedrate enable missing aktualni blok se ne izvrava jer nije jo postignuta programirana brzina i sl. - Dwel time active izvrenje programa je zaustavljeno zbog programiranog vremena ekanja - Feedrate override to 0% - preklopnik za posmak je na 0% - Nc block incorect programska greka - Block search active svi blokovi e se prvo simulitati a tek od oznaenog bloka poet e strojna izrada (Block search istraivanje bloka omoguava pokretanje programa unaprijed do potrebnog bloka i strojni nastavak)

4. Kontrola programa - pritisnuti tipku PROGRAM CONTROL - izabrati eljenu funkciju sa tipkama kursora gore-dolje na adresno numerikoj upravljakoj jedinici - aktivirati (deaktivirati) izabranu funkciju sa tipkom - SKIP Skip block kada je ukljuena ova funkcija svi blokovi koji su oznaeni nee se izvriti kod izrade programa - DRAY Dray run feedrate programska funkcija za testiranje programa bez stegnutog izratka. Svi blokovi sa programiranim posmakom (G1,G2,G3,G33) izvrit e se sa postavljenim posmakom u Dray run u. Vreteno se ne okree. - ROV brzi hod se preskae (override) - SBL1 (SBL2) zaustavljanje izrade nakon svakog pojedinanog bloka, nastavak izrade sa Start - M01 programirano zaustavljanje sa aktivnom funkcijom M01, nastavljanje sa Start. - DRF dodatni inkrementalni pomak nul toke pomou elektroninog runog kotaa - PRT programirano testiranje bez pomaka osi

124

4. PROGRAMIRANJE CNC GLODALICE Programiranje emo uvjebavati na kolskoj CNC glodalici EMCO PC MILL 55. To je najmanja glodalica koja nije predviena za proizvodnju , ve iskljuivo slui za vjebanje. Zato se i ovdje, kao i kod CNC tokarilice, ne radi sa elinim materijalima, ve je materijal izratka aluminij, ime se uvaju alati od troenja. Reimi rada za Al , kao i za ostale materijale, mogu se pronai u dodatku ovog udbenika.

4.1. Karakteristike kolske CNC glodalice EMCO PC MILL 55

2 3 4

10

11

125

1 zatitni poklopac EM 2 elektrini dio stroja 3 glavna sigurnosna sklopka 4 ruica za uvrenje alata 5 vretenite stroja za prihvat alata 6 kripac za uvrenje izratka

7 kliza po osi Y 8 kliza po osi Z 9 radni stol ( os X ) 10 korani istosmjerni motor po X osi 11 zatitna vrata protiv strugotine

Tehniki podaci stroja EMCO Mill 55

Radni prostor Uzduni pomak ( X-os) Popreni pomak (Y-os) Vertikalni pomak (Z-os) Efektivni pomak po visini (Z-os) Udaljenost ela vretena po visini (vertikalno glodanje) Udaljenost ela vretena (horizontalno glodanje) Radni stol glodalice Povrina radnog stola (Lx D) Maksimalno optereenje radnog stola irina 2 T- utora Razmak T-utora Glavno vreteno Promjer leaja vretena Vrsta leaja Uvrenje alata Raspon eljusti strojnog kripca Pogon glavnog vretena A. C. Motor (asinhroni) Snaga motora Nominalna brzina motora Raspon brzine Maksimalni okretni moment Maksimalni promjer buenja u Al -u Maksimalni promjer navoja u Al -u Posmini motori Korana rezolucija Radni posmak u X/Y/Z osi Brzi hod Maksimalna posmina sila u X/Y/Z Dimenzije stroja , teina ukupna duina x ukupna irina x ukupna visina ukupna teina stroja Buka na stroju

mm mm mm mm mm mm mm kg mm mm mm

190 125 190 120 30-220 82-272 420x125 10 11 90 35 Kuglini valjni runo 60

mm

W o/min o/min Nm mm mm m mm/min mm/min N mm kg dB

500/700 1400 100-3500 8 10 M6x15 0,5 0-2000 2000 800/800/1000 840x865x816 160 70

Preporueni reimi rada za Aluminij, te sintetike materijale (plastika) nalaze se u tablicama u Prilogu na kraju knjige.

126

4.2. 1. Popis glavnih funkcija G funkcije

Naziv funkcije G0 G1 G2 G3 G4 G9 G17 G18 G19 G25 G26 G33 G331 G332 G40 G41 G42 G53 G54-G57 G60 G63 G64 G70 G71 G90 G91 G94 G95 G96 G97 G110 G111 G112 G147 G148 G247 G248 G347 G348 G450/G451

Opis funkcije znaenje funkcije Brzi hod Radni hod Kruno gibanje u smislu kazaljke na satu Kruno gibanje suprotno kazaljci na satu Vrijeme zastoja Zaustavljanje vretena ne modalno Izbor radne povrine - XY Izbor radne povrine - XZ Izbor radne povrine - YZ Minimalno programirani radni prostor/broj okretaja radnog vretena Maksimalno programirani radni prostor/ broj okretaja rad. vretena Narezivanje navoja sa konstantnim korakom Urezivanje navoja Urezivanje navoja povratno gibanje Iskljuenje kompenzacije radijusa alata Lijeva kompenzacija radijusa alata Desna kompenzacija radijusa alata Iskljuenje pomaka nul toke Postavljanje pomak nul toke Zaustavljanje vretena - modalno Urezivanje navoja bez sinkronizacije Mod izrade konture Mjerni sustav u inima Mjerni sustav u milimetrima Apsolutni mjerni sustav Inkrementalni mjerni sustav Posmak u mm/min (inch/min) Posmak u mm/o (inch/o) Konstantna brzina rezanja ukljuena Konstantna brzina rezanja iskljuena Polarna koordinata - pol postavljen u zadnjoj toki u koju je stigao alat Polarna koordinata pol postavljen u toku W ? Polarna koordinata pol postavljen relativno u odnosu na zadnji pol Prilaz alata prema predmetu pravocrtno Odmicanje alata od predmeta pravocrtno Prilaz alata prema predmetu sa radijusom od etvrtine krunice Odmicanje alata od predmeta sa radijusom od etvrtine krunice Prilaz alata predmetu sa radijusom od pola krunice Odmicanje alata od predmeta sa radijusom od pola krunice Prilaenje i odmicanje alata oko konturne toke

127

4.2.2. Pomone funkcije M funkcije Naziv funkcije M0 M1 M2 M3 M4 M5 M6 M8 M9 M10 M11 M17 M25 M26 M27 M30 M70 M71 M72 Opis funkcije znaenje funkcije Programirano zaustavljanje/stop Optimalni stop Kraj programa Rotacija vretena udesno ( u smislu kazaljke na satu) Rotacija vretena u lijevo ( u smislu suprotno kazaljci na satu) Zaustavljanje vretena Izmjena alata Ukljuenje rashladnog sredstva Iskljuenje rashladnog sredstva Ukljuenje diobene glave Iskljuenje diobene glave Kraj potprograma Otvaranje eljusti kripca Zatvaranje eljusti kripca Zakretanje diobene glave Kraj programa Pozicioniranje glavnog vretena Automatsko zatvaranje vrata Automatsko otvaranje vrata

4.2.3. Ciklusi CIKLUS Cycle 71 Cycle 72 Cycle 81 Cycle 82 Cycle 83 Cycle 84 Cycle 840 Cycle 85 Cycle 86 Cycle 87 Cycle 88 Cycle 89 Cycle 90 HOLES 1 HOLES 2 LONGHOLE POCKET 1 POCKET 2 POCKET 3 POCKET 4 SLOT 1 SLOT 2 ZNAENJE CIKLUSA Face milling eono glodanje Contour milling Konturno glodanje Drilling ,Centering Obino buenje Drillling, Counterboring Buenje sa zastojem Deep hole drilling Duboko buenje Rigid tapping Urezivanje navoja Urezivanje sa kompenzacijom stezne glave Borring 1 buenje buakom motkom Borring 2 Borring 3 Borring 4 Borring 5 Thread cutting narezivanje navoja Row of hole with MCALL buenje u redu sa MCALL Circle of holes with MCALL buenje provrta po krunici Longholes on a circle duboki provrti na krunici Rectangular pocket pravokutni dep Circular pocket kruni dep Rectangular pocket pravokutni dep Circular pocket kruni dep Slots on a circle utori na krunici Circular slots utori na obodnici krunice
128

4.3. Linearna gibanja G0 i G01 G0 ili G00 - linearno (pravocrtno) gibanje u brzom hodu. Koristi se kada se nalazimo sa alatom izvan radnog predmeta u pozitivnoj osi Z i iznad tzv. sigurnosne ravnine. Time se spreava sudar alata i izratka. Moe biti zadano u pravokutnom koordinatnom sustavu kao: G0 X - gibanje po pravcu G0 X Y - gibanje u ravnini G0 X Y Z - gibanje u prostoru ili u polarnom sustavu: G0 AP RP
AP Angle Polar - polarni kut RP Radius Polar - polarni radijus

G1 ili G01 - linearno (pravocrtno) gibanje u radom hodu Koristi se kada vrimo obradu, tj. ulazimo alatom u materijal. Alata se giba linearno (pravocrtno) sa radnim posmakom koji je desetak puta manji od posmaka u brzom hodu. Moe biti zadano u pravokutnom koordinatnom sustavu kao: G1 X - gibanje po pravcu G1 X Y - gibanje u ravnini G1 X Y Z - gibanje u prostoru ili u polarnom sustavu kao. G1 AP RP
AP Angle Polar - polarni kut RP Radius Polar polarni radijus

Kod naredbe G1 u istom bloku moe se ako je potrebno upisati i F - posmak

129

Kod naredbe za pravocrtno gibanje G0 ili G1 mogue je umetnuti zakoenje ili zaobljenje. Naredbe: G1 X Y CHF G1 X Y CHR G1 X Y RND Zakoenje e biti umetnuto nakon bloka u kojem je napisano. Uvijek se nalazi u G17 ravnini. Umetnuti e se simetrino u konturi ugla. Zaobljenje e se biti umetnuto nakon bloka u kojem je napisano. Uvijek se nalazi u G17 ravnini. Umetnuti e se u konturi ugla sa tangencijalnim spojem. Zaobljenje e se umetati kod svih slijedeih kontura dok se ne poniti naredbom RNDM=0

4.3.1. vjeba 1. Linearna gibanja G0 i G1 Zadatak: Nainiti plan rezanja za eono glodanje ploe dimenzije 100x60x20 mm i buenje 3 provrta prema tehnikom crteu. Napisati program izrade i simulirati program. Predvidjeti pravilne reime rada za Al u ovisnosti o debljini rezanja i promjeru alata. U ovom primjeru emo detaljnije objasniti sam postupak izrade tehnike dokumentacije i pisanja programa.

130

Rjeenje: Iz analize tehnikog crtea zakljuujemo da e nam biti potrebno 2 alata. Prvim alatom T01eonim glodalom 40, poravnat emo elo i izraditi utor 20x2x60, a drugim alatom T02 spiralnim svrdlom 6 izbuit emo 3 provrta. Prvi korak je izrada tehnike dokumentacije od koje je najvanija operacijski list i plan rezanja. U operacijskom listu, kako smo nauili, opisuju se operacije, tj. redoslijed zahvata na izratku od poetka do kraja obrade. Takoer se izabiru potrebni alati za obradu pojedine operacije kao i reimi rada. Plan rezanja nam grafiki prikazuje putanje alta pri obradi pojedine operacije. Sve karakteristine toke promjene putanje alata moraju se iskotirati. Red. broj 10. 20. 30. 40. Opis zahvataoperacije Stezanje izratka u strojni kripac eono glodanje Glodanje utora 20x2 x60 Buenje 3x6 Alat Posmak mm/min F 70 30 400 Broj okretaja o/min S 350 350 2400

kripac eono glodalo T01 T01 Spiralno svrdlo 6 T02

Reimi rada uzeti su za Al iz tablica u prilogu ( provjeriti izbor reima za S i F ).

PLAN REZANJA Poravnavanje ela i izrada utora Nakon to smo izradili operacijski list pristupamo razradi plana rezanja. Neka na plan rezanja izgleda kao na slici 4.4.2. U planu se osim putanje promjene alata u karakteristinim tokama ucrtavaju i nul toka izratka W ( polaaj toke W odreujemo sami na osnovu zadanih kota i izgleda izratka ) kao i toka promjene alata B. Nul toka promjene alata moe se i ispustiti ali je poeljno da se i ona definira. U planu se takoer odreuje sigurnosna ravnina SR koja odreuje vrstu gibanja (G0 ili G01). Za jednostavne operacije gdje su vidljive promjene alata (npr. buenje) nije potrebno crtati plan rezanja jer se to vidi na tehnikom crteu.

131

Ispis programa u simulaciji

Zadatak 1. Na temelju ispisa analizirati pojedine blokove to znae i upisati detaljno u obrascu Ispis Programa pod napomenom znaenje pojedinih blokova.

Zadatak 2. Analizirati sliku 3D View /Workpiece i dimenzije izratka i odgovoriti gdje se nalazi toka W? to znai funkcija TRANS?

132

Vjeba 1. Linearna gibanja - Ispis programa

Red. br. 10

Funkcije programa G54

Napomena Pomak nul toke na elo nepomine eljusti kripca

133

4.4.

Kruna gibanja G2 / G3

G2 kruno gibanje u radnom hodu u smjeru kazaljke na satu G3 kruno gibanje u radnom hodu obrnutom od smjera kazaljke na satu Postoji nekoliko naina krunog programiranja. 1. Programiranje s poetnom tokom (A), krajnjom tokom (B) i radijusom krunice (R)

G2 ili G02 / G3 ili G03 kruno gibanje u radnom hodu Moe biti zadano u pravokutnom koordinatnom sustavu kao: G2 (ili G3) X Y Z CR=
X, Y, Z krajnja toka (B) CR radijus krunice CR=+ za kutove do 180, CR=- za kutove preko 180.

Puni krug ne moe se programirati sa CR. ili u polarnom sustavu: G2 (ili G3) AP RP
AP Angle Polar krajnja toka polarnog kuta (B) RP Radius Polar - polarni radijus je i radijus krunice

Poetna toka (A) je mjesto gdje se alat nalazi u trenutku poziva funkcije G2/G3.

2. Programiranje s poetnom tokom (A), krajnjom tokom (B) i tokom sredita krunice (S): G02 ili G02 / G3 ili G03 kruno gibanje u radnom hodu Moe biti zadano u pravokutnom koordinatnom sustavu kao: G2 X Y Z I J K
X, Y, Z krajnja toka (B) slika 4.4.2. u apsolutnom sustavu od radne nul toke (0) I, J, K koordinate sredita krunice (S) u inkrementnom sustavu I=AC(), J=AC(), K=AC()

134

3. Programiranje s poetnom tokom (A), krajnjom tokom (B), tokom sredita krunice (S) i kutom krunog luka (AR):

G02 ili G02 / G3 ili G03 kruno gibanje u radnom hodu Moe biti zadano u pravokutnom koordinatnom sustavu kao: G3 X Y Z AR G3 I J K AR
X, Y, Z krajnja toka (B) I, J, K koordinate sredita krunice u inkrementnom sustavu AR kut krunog luka

Ne moe se programirati puni krug.

Na slici su prikazane naredbe G2 i G3 u razliitim ravninama G17 (XY), G18 (XZ), i G19 (YZ).

4.

Programiranje s poetnom tokom (A), meu-tokom (M), krajnjom tokom (B):

CIP kruno gibanje u radnom hodu (CIrcle through Points) krunica kroz toke Zadano je kao: CIP X.. Y.. Z.. I1=.. J1=.. K1=..
X, Y, Z krajnja toka (B) I1, J1, K1 koordinate meu-toke krunice

135

5.

Spiralna interpolacija kruno gibanje u radnom hodu krunica se spiralno sputa

Spiralna interpolacija odreeni broj koraka

Zadano je kao: G2 X.. Y.. Z.. I.. J.. K.. TURN= G3 X.. Y.. Z.. CR=.. TURN= G2 AP.. RP.. TURN= G2 X.. Y.. Z.. AR.. TURN=
X, Y, Z krajnja toka (B) I, J, K koordinate sredita krunice CR, radijus krunice AP, AR polarni kut i radijus krunice TURN broj ponavljanja od 0-999

4.4.1. vjeba 2. Kruna gibanja G2/G3 Zadatak: Za izradak prema slici i ponueni plan rezanja napisati Operacijski list i Program te izvriti simulaciju. Potrebno je izraunati koordinate karakteristinih toaka iz geometrije izratka!

136

Rjeenje: Operacijski list Red. broj 10. 20. 30. Opis zahvataoperacije Stezanje izratka u strojni kripac Alat Posmak mm/min F Broj okretaja o/min S

kripac

Vjeba 2. Kruna gibanja - Ispis programa

Red. br. N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 N170 N180 N190 N200 N210 N220 N230 N240 N250 N260 N270 N280 N300 N310 N320

Funkcije programa

Napomena

137

138

4.5. Simulacija izrade

Slino kao i kod tokarenja simulacija se poziva iz operativnog podruja rada PROGRAMS i otvaranjem jednog od programa iz Workpiece/Part programs/Subprogramsklikom na tipku Simulation (2D simulacija) ili 3D View (3D simulacija). Simulaciju u 3D objasnit emo detaljnije na primjeru vjebe broj 2. Otvorimo program Vj2G2G3 i kliknemo na 3D View. Da bi simulaciju pokrenuli horizontalnom tipkom Start moramo prethodno u radnom podruju Parameter izabrati potrebnu nul toku Settable work offset (G 54) i potrebne alate za na izradak Settable tooloffset. Nakon toga popunjavamo tablice redom koristei vertikalne funkcijske tipke: View nain pogleda na izradak Parameter nain stezanja, prezentacija alata, rezolucija, prikaz sudara i brzine simulacije Workpiece potrebne kote koje definiraju veliinu izratka i poloaj nul toke W u odnosu na strojnu toku M Tool izbor alata za izradu izabranog programa (broj alata za simulaciju moramo uskladiti sa brojem alata iz programa). U naem primjeru slike popunjenih parametara simulacije su slijedee:

139

Uoimo da je u simulaciji u prikazu 3D View/Workpiece stezanje izratka nacrtano po osi X (est sluaj kod veih glodalica) a na naoj glodalici stezanje izratka u eljusti je po osi Y. Koordinate toke W moraju se uskladiti sa koordinatama iz baze podataka Settable workoffset.

140

4.6. Kratki pregled nekih naredbi

4.6.1. Izbor radnih povrina i sustava Kod NC programiranja mogue je biranje radne povrine u kojoj e se izvoditi obrada. Najea radna povrina obrade kod glodanja je G17 XY povrina, dok je kod tokarenja G18 XZ povrina Naredbe: G17 naredba za rad u XY ravnini G18 naredba za rad u XZ ravnini G19 naredba za rad u YZ ravnini Osim radne povrine mogue je biranje sustava u kojem se programira. To moe biti G90 apsolutni koordinatni sustav ili G91 - inkrementni (slijedni, lanani) sustav .

4.6.2. Apsolutni koordinatni sustav Sve mjere i udaljenosti ostalih toaka mjere se od jedne poetne toke u prostoru. Poetna toka - NUL toka - je mjerodavna i za putanju alata. Svi putovi alata su takoer mjereni od te toke. Ako na poetku NC programa nije upisana naredba G90, program e to uzeti kao vodeu vrijednost bez obzira to nije napisana i raditi e u apsolutnom sustavu. G90 naredba za rad u apsolutnom sustavu Udaljenosti toaka sa slike 4.6.2 su: A (10,15) B (20,35) C (30,35) 10 mm po osi X, 15 mm po osi Y od NUL toke 20 mm po osi X, 35 mm po osi Y od NUL toke 30 mm po osi X, 36 mm po osi Y od NUL toke

Apsolutni sustav ima JEDNU nepromjenjivu referentnu NUL toku

4.6.3 . Inkrementni koordinatni sustav Mjere i udaljenosti jedne toke mjere se od druge toke. Poetna toka - NUL toka - je mjerodavna samo za prvu toku (slika 4.6.3). Zato se sustav zove inkrementni (prirast) ili slijedni ili lanani. Kako se alat giba od jedne toke prema drugoj tako toka do koje stigne postaje NUL toka slijedeeg gibanja. Kod rada u inkrementnom sustavu potrebno je napisati naredbu G91. Mogue je prelaziti iz jednog sustava u drugi koliko god je puta potrebno.

141

G91 naredba za rad u inkrementnom sustavu Udaljenosti toaka sa slike 4.6.3 (koja je ista kao i slika 4.6.2) su: A (10,15) 10 mm po osi X, 15 mm po osi Y od NUL toke B (10,20) 10 mm po osi X, 20 mm po osi Y od toke A C (10, 0) 10 mm po osi X, 0 mm po osi Y od toke B Inkrementni sustav ima onoliko referentnih toaka koliko ima daljnjih naredbi pozicioniranja tj. svaka operacija ima za referentnu toku (poetnu toku) zadnju poziciju prethodne operacije. 4.6.4. Odabir posmaka Naredbama G94 i G95 mogue je mijenjati posmak. G94 naredba za posmak u mm/min glavna primjena kod glodanja G95 naredba za posmak i mm/okretu glavna primjena kod tokarenja 4.6.5. Programiranje granica radnog prostora i ogranienje brzine vrtnje vretena G25 X Y Z - donja granica radnog prostora G26 X Y Z - gornja granica radnog prostora Ove funkcije ograniavaju radni prostor u kojem je mogue kretanja alata. Funkcije se ukljuuju sistemskom varijablom WALIMON, odnosno iskljuuju sa varijablom WALIMOF. Ovime se oko radnog prostora uspostavlja sigurnosni prostor u koji alat ne moe doi. Ove naredbe se programiraju u zasebnom bloku koji samo definira podruja rada. G25 S - najmanji broj okretaja vretena G26 S - najvei dozvoljeni broj okretaja vretena 4.6.6. G4 - vrijeme ekanja Naredba poinje kada se prethodna naredba u potpunosti izradi. Naredba G4 odreuje vrijeme koje e alat biti zadran u nekoj poziciji prije nego se nastavi gibati po planiranoj putanji alata. Grafiki prikaz na slici 4.6.6.

Primjer: G04 F2.5 ; alat e se zadrati na zadanoj poziciji 2.5 sekundi G04 S50 ; alat e se zadrati na zadanoj poziciji 50 okretaja vretena

142

4.6.7. G33 narezivanje navoja Narezivanje navoja obavlja se odgovarajuim alatom nakon prethodne obrade (npr. izrada rupe odgovarajuih dimenzija). Korak K mora biti odabran takav da

Grafiki prikaz na slici 4.6.7. Primjer: G33 Z K (K korak navoja, Z dubina navoja)

4.6.8. G63 urezivanje navoja sa kompenzacijom stezne glave Narezivanje navoja obavlja se bez sinkronizacije. Programirani S brzina okretanja vretena, F posmak i P korak navoja moraju se precizno definirati. F(mm/min) = S(o/min) x P(mm/o) Kada je na snazi naredba G63 broj okretaja i posmak su blokirani i iznose 100%. Ulazak u izradak s G63 zahtjeva programiranje izlaza s G63 ali obrnutog smjera. Grafiki prikaz na slici 4.6.8.

Primjer:

.. S200 F300 M3 ; G1 X50 Y30 ; G63 Z-20 F160 ; G63 Z5 M4 ;

za M5 korak P=0.8 mm uz S=200 0/min kod urezivanja navoja mora biti F=PxS F = 0.8 x 200 = 160 promjena smjera kod izlaza

4.6.9. G40, G41, G42, polumjerom alata)

G450, G451 kompenzacija radijusa alata (korekcija

Putanja alata odvija se tako da se naredbama prati kontura izratka a os rotacije vrha alata proraunava upravljaka jedinica. Kompenzaciju radijusa alata obavljaju slijedee naredbe: G41 - lijeva kompenzacija alata G42 - desna kompenzacija alata G40 - bez kompenzacije alata

143

Ovim naredbama alat se odmie u lijevu stranu (G41) ili desnu (G42) od smjera putanje dane NC naredbom, za veliinu radijusa iz baze podataka alata, u odnosu na konturu. U slijedeoj vjebi pokazati emo kako se to praktino radi. Kod obrade kutova i vrhova koriste se naredbe

G450 alat oko vrha putuje po luku radijusa polumjera alata G451 alat oko vrha slobodno putuje po putanji udaljenoj za polumjer alata 4.6.10. G110, G111, G112 polarne koordinate Kod rada u polarnim koordinatama pozicija se odreuje pomou kuta i radijusa u odnosu na pol (referentnu toku iz koje idu polarne koordinate). Odreivanje pola: G110 pol postavljen u zadnjoj toki naredbe u koju je stigao alat G111 pol postavljen u toku definiranu prema aktualnoj nul toki W G112 pol postavljen relativno u odnosu na zadnji valjani pol Pol se moe definirati pravokutnim ili polarnim koordinatama: X, Y, Z koordinate pola zadane u Kartezijevom sustavu RP polarni radijus AP polarni kut Primjer: G111 X30 Y40 G1 RP50 AP60

144

4.6.11.

NORM / KONT - prilaenje i odmicanje od konture

NORM : Alat prilazi ravno i stoji okomito na poetnu poziciju

Ako poetna i prva pozicija nisu na istoj strani konture pojaviti e se oteenje kao na slici

KONT : Alat prilazi poetnoj poziciji kruno kao da je programiran naredbom G451 Realna putanja alata sa korekcijom Programirana putanja alata

4.6.12. vjeba 3. Korekcija polumjerom alata

Zadatak: Prema crteu plana rezanja , izraditi program za konturno glodanje ploe. Koriteni alat je promjera 20mm. U simulaciji za Mill 55 nema alata promjera 20 mm pa koristiti alat promjera 16mm. Uputa: Kao to smo nauili postoje dvije funkcije za korekciju alata radijusom G41 i G42. Ove funkcije nam omoguuju programiranje toaka na samoj konturi izratka, dok raunalo samo proraunava sredite osi alata na bazi zadanog radijusa alata. Mi dakle u programu piemo koordinate konturnih toaka 1,2,3 a raunalo vodi alat po tokama 1,2,3 Koritenjem ovih funkcija program se ne mijenja iako koristimo i alat drugog promjera . Dubina rezanja neka bude 1mm. Funkcije G41/G42 postavljaju se odmah na poetku programa i vrijede skroz do njihovog iskljuenja funkicijom G40.

145

146

Vjeba 3. Korekcija polumjerom alata - Ispis programa

Red. br. N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 N170 N180 N190 N200 N210 N220 N230 N240 N250 N260 N270 N280 N300 N310 N320

Funkcije programa

Napomena

4.7. NC Frames oblici - okviri

Oblici mijenjaju aktualni koordinatni sistem: TRANS - ATRANS promjena koordinatnog sistema ROT - AROT programirana rotacija SCALE - ASCALE programirano mjerilo MIRROR - AMIRROR programirano zrcaljenje Oblici se programiraju u posebnim programskim reenicama i tako se izvravaju.

147

4.7.1. TRANS - ATRANS promjena koordinatnog sistema

TRANS pomie W - nul toku G54, G55, (iz baze podataka) na novu poziciju. ATRANS prebacuje nul toku u odnosu na zadnju poziciju (G54 G55, TRANS)

4.7.2. ROT - AROT programirana rotacija

ROT / AROT rotira koordinate izratka oko svake osi sistema X, Y i Z ili kut RPL u odabranoj radnoj povrini. Time je omogueno jednostavno programiranje po konturama u glavnom koordinatnom sistemu te naknadno zakretanje. X, Y, Z rotacija u stupnjevima oko izabrane osi RPL Rotation in the PLane - rotacija po povrini u stupnjevima Primjer: ROT Z30 ili AROT RPL45

4.7.3. SCALE - ASCALE programirano mjerilo SCALE - ASCALE omoguuje postavljanje posebnog omjera (faktor mjerila) za svaku os X, Y, Z. Ovime se poveavaju ili smanjuju dimenzije izratka produljuje se ili skrauje putanja alata

148

4.7.4. MIRROR - AMIRROR programirano zrcaljenje Naredba MIRROR / AMIRROR omoguuje zrcaljenje izratka oko koordinatnih osi X, Y, Z. Kontura 1 se programira u potprogramu. Daljnje 3 konture programiraju zrcaljenjem. Pomak nul toke G54 je u sredini izratka. Ova naredba je korisna kod glodanja kalupa.

se

4.8. Ciklusi
Ciklus je niz ve unaprijed odreenih radnji koje e stroj obaviti automatski. Nakon zadavanja potrebnih parametara, raunalo samo odredi optimalnu putanju alata. Tako odreeni i proraunati ciklus je u memoriji raunala i postepeno se izvrava. Ciklusi mogu biti : - standardni - korisniki Nalaze se pod Menu \ Programs \ Standard cycles ili Menu \ Programs \User cycles Poziv ciklusa je pomou horizontalne funkcijske tipke <F4> Support. Ciklusi se takoer mogu pozvati naredbom MCALL. Standardni ciklusu su: Ciklusi za buenje <F3> Ciklusi za glodanje <F4> Ciklusi za narezivanje navoja <F5>

Dok je za korisnike cikluse tipka <F6> Recompile <F7> je tipka koja parametara nekog ciklusa preko njegovog menia. omoguava ispravljanje upisanih

149

4.8.1.Ciklusi za buenje
Aktiviranjem ciklusa za buenje <F3> se novi prozor koji nudi vrste buenja (slika 4.8.1.) otvara

Sinunerik 840D nudi cikluse za buenje (CYCLE 81 - 82), duboko buenje(CYCLE 83) i izbuivanje (CYCLE 85 89), te za ablone izrade rupa (Hole pattern Hole 1 i Hole2)

4.8.1.1. CYCLE 81 - Ciklus za buenje rupa (Drilling centering <F2>) Pozivom ciklusa za buenje rupa mogue je izraivati uvrte, navrte provrte. Opis ciklusa poinje sa preglednom tablicom koja sadri naziv ciklusa i sve njegove parametre, isto kao i kod tokarenja. ili

Rectract (Return) plane Referent (Absolute) plane Safety distance Final drillling depth (Absolute) Depth increment

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj je nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje (u brzom hodu G0) DP - ukupna dubina buenja DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine

Grafiki prikaz svih parametara aktivira se tipkom

Ispunjena tablica je prikazana na slici

Primjer: Ispis u NC programu izgleda :

150

4.8.1.2. CYCLE 82 - Ciklus za buenje rupa <F3> sa programiranim zadravanjem na dnu rupe (Center driling) Pozivom ovog ciklusa za buenje mogue zadrati svrdlo na dnu rupe odreeno vrijeme. (Slika 4.8.1.2.)

Tablica ciklusa 82. za razliku od ciklusa 81. ima dodanu vrijednost vremena DTB u sekundama koliko se svrdlo mora zadrati na dnu rupe. Rectract (Return) plane Referent (Absolute) plane Safety distance Final drillling depth (Absolute) Depth increment Dwell time RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj je nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje (u brzom hodu G0) DP - ukupna dubina buenja DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama (G4)

Primjer ispunjene tablice i prikaz simulacije

Ispis u NC programu izgleda :

151

4.8.1.3. CYCLE 83 - Ciklus za duboko buenje <F4> (Deep hole driling) Kod dubokog buenja rupa svrdlo ne moe iz jednog zahvata (ulaza) napraviti ukupnu dubinu rupe. Potrebno je prekidanje rada i vaenje svrdla zbog izbacivanja strugotine, hlaenja alata i obratka. U tablici ciklusa 83 prikazani su potrebni parametri:

Rectract (Return) plane Referent (Absolute) plane Safety distance Final drillling depth (Abs) Depth increment Drill depth_1 Depth_1, increment Degression Dwell time Dwell time Feedrate factor Operation

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj je nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje (u brzom hodu G0) DP - ukupna dubina buenja DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine FDEP - apsolutna dubina prvog buenja (G1) FDPR - relativna dubina prvog buenja (korak) DAM vrijednost smanjenja koraka buenja DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama DTS - vrijeme ekanja prije nastavka buenja u sekundama FRF - faktor smanjena posmaka kod nastavka buenja VARI varijanta izrade rupe

152

Primjer ciklusa i izgleda simulacije

4.8.1.4. Buenje (razvrtanje) <F1> - to je zavrna obrada ve postojeeg provrta sa alatom razvrtaem koji skida tek nekoliko desetinki mm kako bi se dobio provrt u toleranciji. Postoji pet naina razvrtanja, odnosno proirivanja provrta. 1. 2. 3. 4. 5. Boring 1 Boring 2 Boring 3 Boring 4 Boring 5 buenje ciklus 85 <F1> buenje ciklus 86 <F2> buenje ciklus 87 <F3> buenje ciklus 88 <F4> buenje ciklus 89 <F5>

Boring 1 i Boring 5 su slini ciklusu CYCLE82 1. Boring 1 - buenje ciklus 85 Izborom horizontalne funkcijske tipke <F1> otvara se tablica ciklusa 85 Boring 1 sa parametrima koji moraju biti zadani kako bi se izradio provrt.

153

Rectract plane Referent plane Safety distance Final drillling depth Depth increment Dwell time Feedrate Retraction feed

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje (do ove povrine u brzom hodu ) DP - ukupna dubina buenja (do ove povrine u radnom hodu G1) DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama (G4) FFR - posmak ulaza svrdla nije iz programa, mora se unijeti u ciklus RFF - posmak kod izlaza svrdla iz rupe, mora se unijeti u ciklus

Primjer ispunjene tablice i ispisa programa

2. Boring 2 - buenje Ciklus 86 Izborom horizontalne funkcijske tipke <F2> otvara se tablica ciklusa 86 Boring 2 sa parametrima koji moraju biti zadani kako bi se izradio provrt. Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa (slika ). Dozvoljeno je koritenje samo glave za izbuivanje.

Rectract plane RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) Referent plane RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) Safety distance SDIS - sigurnosno odstojanje (do ove povrine u brzom hodu G0) Final drillling depth DP - ukupna dubina buenja Depth increment DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine Dwell time DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama Direction of rotation SDIR - smjer rotacije alata 3 CW, 4 - CCW Retract path RPA - pomak skidanja materijala po osi X (inkrementno) Retract path RPO - pomak skidanja materijala po osi Y (inkrementno) Retract path RPAP - pomak skidanja materijala po osi Z (inkrementno) Spindle position POSS - tona pozicija vretena kod zaustavljanja

154

3. Boring 3 - buenje ciklus 87 Izborom horizontalne funkcijske tipke <F3> otvara se tablica ciklusa 87 Boring 3 sa parametrima koji moraju biti zadani kako bi se izradio provrt. Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa (slika ).

Rectract plane RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) Referent plane RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) Safety distance SDIS - sigurnosno odstojanje (do ove povrine u brzom hodu G0) Final drillling depth DP - ukupna dubina buenja Depth increment DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine Direction of rotation SDIR - smjer rotacije alata 3 CW, 4 - CCW

4. Boring 4 - buenje ciklus 88

Rectract plane RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) Referent plane RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) Safety distance SDIS - sigurnosno odstojanje (do ove povrine u brzom hodu G0) Final drillling depth DP - ukupna dubina buenja Depth increment DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine Dwell time DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama Direction of rotation SDIR - smjer rotacije alata 3 CW, 4 - CCW

155

5. Boring 5 - buenje ciklus 89 Izborom horizontalne funkcijske tipke <F5> otvara se tablica ciklusa 89 Boring 5 sa parametrima koji moraju biti zadani kako bi se izradio provrt. slika

Opis parametara: Rectract plane Referent plane Safety distance Final drillling depth Depth increment Dwell time

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje (do ove povrine u brzom hodu ) DP - ukupna dubina buenja (do ove povrine u radnom hodu G1) DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama (G4)

4.8.1.5. ablone za izradu rupa (Hole pattern) Iz slike vidljivo je da se vertikalnom funkcijskom tipkom <F6> moe pozvati ciklus koji pomae pri izradi rupa Hole pattern. Pod ovom opcijom nalaze se dva ciklusa: 1. HOLES1 izrada rupa u redovima 2. HOLES2 izrada rupa u krugovima 1. Row of holes - izrada rupa u redovima HOLES1 Pozivom ciklusa izradu rupa u redovima <F1> aktivira se pregledna tablica koja sadri naziv ciklusa i sve njegove parametre. (slika)

Referent point Referent point Angle Distance Distance Number

SPCA - udaljenost poetne toke od Nul toke po apscisi (osi X) SPCO - udaljenost poetne toke od Nul toke po ordinati (os Y) STA1 - kut nagiba osi reda rupa prema osi X FDIS - udaljenost prve rupe od ishodita (inkrementalno) DBH - udaljenost izmeu rupa (inkrementalno) NUM -broj rupa

156

Kod programiranja reda rupa koristi se modalni poziv MCALL. Primjer: MCALL CYCLES81 HOLES1 (10,10,45,10,10,5) MCALL

2. Circle of holes izrada rupa u krugovima HOLES2 Pozivom ciklusa izradu rupa u krugovima <F2> aktivira se pregledna tablica koja sadri naziv ciklusa i sve njegove parametre. (slika ) Center point CPA - udaljenost sredita krunice od Nul toke po apscisi (osi X) Center point CPO - udaljenost sredita krunice od Nul toke po ordinati (os Y) Radius RAD - radijus krunice po kojoj se izrauju rupe Start angle STA1 - poetni kut pozicije prve rupe mjereno od osi X Incr. angle INDA - kut izmeu rupa Number NUM -broj rupa Kod programiranja reda rupa koristi se modalni poziv MCALL. Primjer: MCALL CYCLES81 HOLES1 (10,10,45,10,10,5) MCALL

157

4.8.1.6. Vjeba br. 4 Ciklusi buenja Zadatak: Nainiti program izrade za plou u kojoj se nalaze razliiti provrti prema slici. Za sve provrte koristiti potrebne funkcije ciklusa. Napraviti Operacijski list, izabrati alate i reime rada te simulirati program izrade i popraviti eventualne greke.

Uputa: Za izradu ove buake ploe potrebno je sedam alata. glodalo za poravnanje 40 -T1 poravnanje ploe spiralno svrdlo 5 T2 buenje za navoj 2xM6 ureznik M6 T3 spiralno svrdlo 6 T4 ciklus buenja HOLES 2 5x6 spiralno svrdlo 8 T5 ciklus dubokog buenja HOLES 1 3x8 (2puta) spiralno svrdlo 10 T6 buenje sredinje rupe buaka motka T7 proirivanje sredinje rupe na 15

Koristiti grafiki prikaz pojedinih ciklusa sa potrebnim parametrima iz tablica. Prije buenja poravnati gornju povrinu (elo) ploe glodalom za poravnanje promjera 40 mm.
158

Operacijski list Red. broj 10. 20. 30. 40. 50. 60. 70. Vjeba 4. Ciklusi buenja - Ispis programa Opis zahvataoperacije Alat Posmak mm/min F Broj okretaja o/min S

Red. br. N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 N170 N180 N190 N200 N210 N220 N230 N240 N250 N260 N270 N280 N300 N310 N320

Funkcije programa

Napomena

159

160

4.9.

Ciklusi za glodanje
otvara izbornik:

Ciklusi za glodanje <F4> ije su opcije:

<F1> Face milling eono glodanje <F2> Contour milling glodanje po konturi <F3> Rectangular pocket pravokutni dep <F4> Circular pocket okrugli dep <F5> Milling pattern ablone glodanja

4.9.1. Face milling eono glodanje Ciklus eonog glodanja (poravnavanja) ne sadri kompenzaciju alata, tj duljina i irina ciklusa su u odnosu na os rotacije alata. Mogue je glodati bilo koju pravokutnu povrinu. Pozivom ciklusa 71 za eono glodanje otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima. Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa.

Rectract plane

RTP - povratna povrina

(povrina u koju se vraa alat)

Referent plane RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) Safety distance SDIS sigurnosno odstojanje Depth, apsolute DP - ukupna dubina buenja Referent point PA - poetna toka apsolutna po apcisi X os Referent point PO - poetna toka apsolutna po ordinati Y os

161

Lenght Lenght Angle Infeed depth Infeed width Retraction path Final allowance Feedrate surface Operation Retraction path Varijante obrade su:

LENG - duljina pravokutnika po apscisi X os WID - duljina pravokutnika po ordinati Y os STA - kut izmeu X-osi izratka i X-osi pravokutnika ciklusa MID - maksimalna dubina rezanja po koraku MIDA - maksimalna irina rezanja po koraku FDP - povratni pomak na povrinu po Y-osi (inkrementni) FALD - strojno doputenje obrade po dubini (inkrementno) FFP1 - posmak eone obrade VARI - varijanta eone obrade (slika 11.28) FDP1 - povratni pomak na povrinu po X-osi (inkrementni)

Prvi broj varijante (slike a, b, c i d) 1 - paralelno s X-osi u jednom pravcu

2 - paralelno s Y-osi u jednom pravcu

3 - paralelno s X-osi s promjenom pravca

4 - paralelno s Y-osi s promjenom pravca

Drugi broj varijante 1 postepeno ienje slojeva 2 zavrno skidanje sloja Primjer ispisa u CNC programu izgleda : Cycle71(RTP,RFP,SDIS,DP,PA,PO,LENG,WID,STA,MID,MIDA,FDP,FALD,FFP1,VARI, FDP1) CYCLE71(10,0,2,-6,0,0,60,40,10,2,10,5,0,400,31,2)

162

4.9.2. Contour milling glodanje po konturi Ciklus konturnog glodanja sadri kompenzaciju alata pomou naredbi G41 ili G42. Pozivom ciklusa 72 za konturno glodanje otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima.

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa.

Name Rectract plane Referent plane Safety distance Depth, apsolute Infeed depth Final allowance Final allowance Feedrate surface Feedrate depth Operation Operation Approch path

KNAM - ime potprograma konture RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja MID - maksimalna dubina rezanja po koraku FAL - strojno doputenje obrade po boku FALD - strojno doputenje obrade po dubini FFP1 - posmak eone obrade FFD - posmak po dubini ulaza alata VARI - varijanta eone obrade RL - varijanta smjera prolaza G41 ili G42 AS1 prilaz alata konturi

Pojedinane brojke imaju znaenje: 1 pravocrtni pomak, 2 polukruni pomak, 3 kvadrant Desetice imaju znaenje: 0 prilaz konturi u ravnini, 1 prilaz konturi u prostoru

163

Length, radius

LP1 / LP2 LP1 duina puta prilaza (po pravcu) ili radijus krune putanje LP2 duina puta odmicanja alata (po pravcu) ili radijus krune putanje odmicanja
( ove vrijednosti moraju biti >0)

Retraction feedrate Retraction path

FF3 - povratni posmak alata ( ako nije programiran uzima se posmak od G1) AS2 odmicanje alata od konture

Primjer: G54 TRANS Z20 T1 D1 M6 (glodalo 16) S2500 F400 M3 G0 X50 Y50 Z50 Z3 Cycle72(kontura1,2,0,1,-4,4,0,0,250,100,11,41,2,5,0,2,5) G0 Z40 M30 Potprogram kontura1 G1 X50 Y44 X94 RNDM=6

Y6 X6 Y44 X50 RNDM=0 M17

164

4.9.3.

Rectangular pocket pravokutni dep

Depom se naziva svaki ukopani zatvoreni utor u predmetu koji ne izlazi iz vanjske konture predmeta. Pozivom ciklusa za izradu pravokutnog depa POCKET3 otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima. Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa.

Rectract plane Referent plane Safety distance Depth, apsolute Pocket lenght Pocket width Corner radius Referent point Referent point Angle Infeed depth Final allowance Final allowance Feedrate surface Feedrate depth Mill direction Operation Infeed width Rough. dim Rough. dim Rough. dim Radius, angle

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja LENG - duljina utora po apscisi X os WID - irina utora po ordinati Y os CRAD - radijus u kutu utora PA - toka sredita utora - apsolutna po apcisi X os PO - toka sredita utora apsolutna po ordinati Y os STA - kut izmeu X-osi utora i X-osi sustava MID - maksimalna dubina rezanja po koraku FAL - strojno doputenje obrade po boku FALD - strojno doputenje obrade po dubini (inkrementno) FFP1 - posmak eone obrade FFD - posmak po dubini ulaza alata CDIR - smijer obrade G2 ili G3 VARI - varijanta eone obrade (slika 11.28) MIDA - maksimalna irina rezanja po koraku AP1 - osnovna (gruba) mjera utora po duljini AP2 - osnovna (gruba) mjera utora po irini AD - osnovna (gruba) mjera utora po dubini RAD1 - radijus , kut zakrivljenja

165

Infeed depth incr

DP1 - dubina koraka kod ulaza po zakrivljenju

4.9.4. Circular pocket kruni dep Pozivom ciklusa za izradu krunog depa POCKET4 otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima. Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa.

Rectract plane Referent plane Safety distance Depth, apsolute Pocket radius Referent point Referent point Infeed depth Final allowance Final allowance Feedrate surface Feedrate depth Mill direction Operation Infeed width Rough. dim Rough. dim Radius, angle Infeed depth incr

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja PRAD - radijus krunog utora PA - toka sredita utora - apsolutna po apcisi X os PO - toka sredita utora apsolutna po ordinati Y os MID - maksimalna dubina rezanja po koraku FAL - strojno doputenje obrade po boku FALD - strojno doputenje obrade po dubini (inkrementno) FFP1 - posmak eone obrade FFD - posmak po dubini ulaza alata CDIR - smijer obrade G2 ili G3 VARI - varijanta eone obrade (slika 11.28) MIDA - maksimalna irina rezanja po koraku AP1 - osnovna (gruba) mjera utora po duljini AD - osnovna (gruba) mjera utora po dubini RAD1 - radijus , kut zakrivljenja DP1 - dubina koraka kod ulaza p

166

4.9.5. Milling pattern ablone glodanja Opcija izbora ablona za glodanje Milling pattern nudi pet razliitih naina izrade utora:
-

Slots on a circle utori na krunici Circumferential slots utori po obodnici Elongated hole produljeni utori POCKET1 POCKET2 -

4.9.5.1. Slots on a circle utori na krunici Pozivom ciklusa za izradu utora po krunici SLOT1 otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima. Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa.

Rectract plane Referent plane Safety distance Slot depth

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina utora
167

Depth increment Number Slot lenght Groove width Center point Center point Radius Start angle Increment angle Feedrate depth Feedrate surface Infeed depth Mill direction Final allowance Operation Infeed depth Feed finish Speed

DPR - dubina koraka kod ulaza po zakrivljenju NUM - broj utora LENG - duljina utora WID - irina utora CPA - toka sredita krunice utora po X osi CPO - toka sredita krunice utora po Y osi RAD - radijus unutarnje krunice utora STA - poetni kutu utora INDA - kut izmeu utora FFD - posmak po dubini ulaza alata FFP1 - posmak eone obrade MID - maksimalna dubina rezanja po koraku CDIR - smjer obrade G2 ili G3 FAL - strojno doputenje obrade po boku VARI - varijanta eone obrade MIDF - maksimalna zavrna dubina rezanja FFD - posmak kod zavrne obrade SSF - brzina vretena kod zavrne obrade

CDIR - smjer obrade 2 u smjeru kazaljke sata 3 obrnuto od kazaljke sata VARI - varijanta eone obrade 0 gruba pa fina obrada 1 gruba obrada do zavrne 2 samo fina zavrna obrada Simulacija ciklusa SLOT1 Primjer 1 ispisa u NC programu izgleda :

Primjer 2

168

4.9.5.2.

Circumferential slots utori po obodnici

Pozivom ciklusa za izradu utora po obodnici SLOT2 otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima.

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa.

Rectract plane Referent plane Safety distance Slot depth Depth increment Number Angle Groove width Center point Center point Radius Start angle Increment angle Feedrate depth Feedrate surface Infeed depth Mill direction Final allowance Operation Infeed depth Feed finish Speed

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina utora DPR - dubina koraka kod ulaza po zakrivljenju NUM - broj utora AFSL - kut duljine utora WID - irina utora CPA - toka sredita krunice utora po X osi CPO - toka sredita krunice utora po Y osi RAD - radijus unutarnje krunice utora STA1 - poetni kutu utora INDA - kut izmeu utora FFD - posmak po dubini ulaza alata FFP1 - posmak eone obrade MID - maksimalna dubina rezanja po koraku CDIR - smijer obrade G2 ili G3 FAL - strojno doputenje obrade po boku VARI - varijanta eone obrade MIDF - maksimalna zavrna dubina rezanja FFP2 - posmak kod zavrne obrade SSF - brzina vretena kod zavrne obrade

169

Simulacija ciklusa SLOT2

Primjer ispisa u NC programu izgleda :

Primjer

170

4.9.5.3.

Elongated hole produljeni utori

Pozivom ciklusa za izradu utora po obodnici LONGHOLE otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima.

Rectract plane Referent plane Safety distance El. holee depth Depth increment Number Hole lenght Center point Center point Radius Start angle Increment angle Feedrate depth Feedrate surface Infeed depth

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina utora DPR - dubina koraka kod ulaza po zakrivljenju NUM - broj utora LENG - duljina utora CPA - toka sredita krunice utora po X osi CPO - toka sredita krunice utora po Y osi RAD - radijus unutarnje krunice utora STA1 - poetni kutu utora INDA - kut izmeu utora FFD - posmak po dubini ulaza alata FFP1 - posmak eone obrade MID - maksimalna dubina rezanja po koraku

Kod ovih utora irina utora je jednaka promjeru alata

Simulacija ciklusa LONGHOLE

Ispis u NC programu izgleda :

171

Primjer 2

4.9.5.4. POCKET1 kvadratni dep Pozivom ciklusa za izradu kvadratnog depa POCKET1 otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima.

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa.

Rectract plane Referent plane Safety distance Depth, apsolute Depth, increment Pocket lenght Pocket width Corner radius

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja DPR - dubina buenja relativna prema referentnoj povrini LENG - duljina utora po apscisi X os WID - irina utora po ordinati Y os CRAD - radijus u kutu utora

172

Referent point Referent point Angle Feedrate depth Feedrate surface Infeed depth Mill direction Final allowance Operation Infeed depth Feed finish Speed
obrade

CPA - toka sredita utora - apsolutna po apcisi X os CPO - toka sredita utora apsolutna po ordinati Y os STA1 - kut izmeu X-osi utora i X-osi sustava FFD - posmak po dubini ulaza alata FFP1 - posmak eone obrade MID - maksimalna dubina rezanja po koraku CDIR - smjer obrade G2 ili G3 FAL - strojno doputenje obrade po boku VARI - varijanta eone obrade MIDF - maksimalna zavrna dubina rezanja FFP2 - posmak kod zavrne obrade SSF - brzina vretena kod zavrne

Simulacija ciklusa POCKET

Primjer ispisa u NC programu izgleda :

4.9.5.5.

POCKET2 kruni dep

Pozivom ciklusa za izradu krunog depa POCKET2 otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima. Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis cikusa.

Rectract plane Referent plane Safety distance Depth, apsolute Depth, increment Pocket radius Referent point Referent point Feedrate depth

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina (povrina u kojoj se nalazi nul toka W) SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja DPR - dubina buenja relativna prema referentnoj povrini PRAD - radius utora CPA - toka sredita utora - apsolutna po apcisi X os CPO - toka sredita utora apsolutna po ordinati Y os FFD - posmak po dubini ulaza alata

173

Feedrate surface Infeed depth Mill direction Final allowance Operation Infeed depth
rezanja

FFP1 - posmak eone obrade MID - maksimalna dubina rezanja po koraku CDIR - smjer obrade G2 ili G3 FAL - strojno doputenje obrade po boku VARI - varijanta eone obrade MIDF - maksimalna zavrna dubina FFP2 - posmak kod zavrne obrade SSF - brzina vretena kod zavrne obrade

Feed finish Speed

Simulacija ciklusa POCKET2

Primjer ispisa u NC programu izgleda :

4.10. Ciklusi za izradu navoja

Kod software-a SINUMERIK 840D postoje tri naina izrade navoja:

With comp chuck <F1> Rigid taping <F2> Thread milling <F3>

4.10.1. With comp chuck <F1> urezivanje navoja pomou stezne glava builice amerikaner CYCLE 840 Pozivom ciklusa 840 za urezivanje navoja otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima.

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa.

174

Rectract plane Referent plane Safety distance Depth, apsolute Depth increment Dwell time Direction of Dir. of rot. Operation Thread lead Thread lead

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama SDR - smjer vratila za povrat SDAC - smjer vratila po zavretku ciklusa ENC - upotreba enkodera MPIT - korak navoja u nominalnoj vrijednosti (3 za M3, 24 za M24) PIT - korak navoja u mm (od 0.001 do 2000 mm)

Spindle Direction for Retraction - 0 automatska promjena pravca, 3 desno, 4 lijevo ENCoder - 0 ipotreba enkodera, 1 bez upotrebe enkodera Rad ciklusa navoja na stroju: - Prije izvrenja ciklusa alat mora biti pozicioniran iznad rupe - Pribliavanje rupi u brzom hodu - Urezivanje navoja do odreene dubine sa programiranom brzinom - Stanka na dnu rupe - Promjena smjera vrtnje zbog SDR - Povratak na sigurnosno odstojanje - Odmicanje do povratne povrine u brzom hodu - Namjetanje pravca vratila SDAC

175

4.10.2.

Rigid taping <F2> urezivanje navoja CYCLE 84

Pozivom ciklusa 84 za urezivanje navoja otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima.

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa.

Rectract plane Referent plane Safety distance Depth, apsolute Depth increment Dwell time Dir. of rot. Thread lead Thread lead Spindle position Speed retr.

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama SDAC - smjer vratila po zavretku ciklusa MPIT - korak navoja u nominalnoj vrijednosti (3 za M3, 24 za M24) PIT - korak navoja u mm (od 0.001 do 2000 mm) POSS - tona pozicija vretena u koju dolazi prije izvrenja ciklusa Speed SST - brzina vretena kod narezivanja SST1 - brzina povrata

Spindle Direction for Retraction - 3 desno, 4 lijevo, 5 - stop ENCoder - 0 ipotreba enkodera, 1 bez upotrebe enkodera Rad ciklusa navoja na stroju: - Prije izvrenja ciklusa alat mora biti pozicioniran iznad rupe - Pribliavanje rupi u brzom hodu - Tona pozicija vretena - Urezivanje navoja do odreene dubine sa programiranom brzinom - Stanka na dnu rupe - Promjena smjera vrtnje - Povratak na sigurnosno odstojanje - Odmicanje do povratne povrine u brzom hodu - Namjetanje pravca vratila SDAC Primjer ispisa u NC programu izgleda npr:

176

4.10.3. Thread milling <F3> glodanje navoja CYCLE 90

Pozivom ciklusa 90 za urezivanje navoja otvara se tablica ciklusa sa njegovim parametrima.

Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki opis ciklusa.

Rectract plane Referent plane Safety distance Depth, apsolute Depth increment Nominal diameter Core-h diameter Dwell time Dir. of rot. Thread lead Thread lead Spindle position Speed Speed retr.

RTP - povratna povrina (povrina u koju se vraa alat) RFP - referentna povrina SDIS - sigurnosno odstojanje DP - ukupna dubina buenja DPR - povrina do koje se bui od referentne povrine DIATH - vanjski promjer za unutarnje i vanjske navoje KDIAM - vanjski promjer za unutarnje i vanjske navoje DTB - vrijeme ekanja na dnu rupe u sekundama SDAC - smjer vratila po zavretku ciklusa MPIT - korak navoja u nominalnoj vrijednosti (3 za M3, 24 za M24) PIT - korak navoja u mm (od 0.001 do 2000 mm) POSS - tona pozicija vretena u koju dolazi prije izvrenja ciklusa SST - brzina vretena kod narezivanja SST1 - brzina povrata

Spindle Direction for Retraction - 3 desno, 4 lijevo, 5 - stop ENCoder - 0 ipotreba enkodera, 1 bez upotrebe enkodera Rad ciklusa navoja na stroju: - Prije izvrenja ciklusa alat mora biti pozicioniran iznad rupe - Pribliavanje rupi u brzom hodu - Tona pozicija vretena - Urezivanje navoja do odreene dubine sa programiranom brzinom - Stanka na dnu rupe - Promjena smjera vrtnje - Povratak na sigurnosno odstojanje - Odmicanje do povratne povrine u brzom hodu

177

Namjetanje pravca vratila SDAC

4.10.4. vjeba 5. Ciklusi glodanja Zadatak: Na osnovi crtea ploe sa utorima napisati program za izradu, ako su dubine svih utora (depova) jednake 4mm. Izvriti simulaciju programa. Za sve oblike utora koristiti funkcije ciklusa glodanja.

Uputa: Analizom slike zakljuujemo: - postoji 6 razliitih operacija ciklusa glodanja 1. glodanje konture (Cycle 72) 2. utori na krunici (SLOT1) 3. kruni utori (SLOT2) 4. kruni dep (POCKET2 ili POCKET4) 5. pravokutni dep (POCKET1 ili POCKET3) 6. paralelni dui utor (LONGHOLE) - koristimo 2 alata, npr. T7 (vretenasto glodalo 8) za operacije 1,4,5 i T8 (vretenasto glodalo 3) za operacije 2,3,6.

178

- za 4 paralelna utora koristimo funkciju ciklusa LONGHOLE sa parametrima NUM=1,RAD=0,STA1=0.Za svaki utor moramo postaviti drugaije parametre poetne toke.

Vjeba br. 5. Ciklusi glodanja

Red. br. N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 N170 N180 N190 N200 N210 N220 N230 N240 N250 N260 N270 N280 N300

Funkcije programa

Napomena

179

4. 11. Potprogrami
Potprogrami su, kao to smo vidjeli kod tokarenja, dijelovi glavnog programa koji se mogu vie puta ponoviti i umetnuti u glavni program. Piu se odvojeno ( na kraju glavnog programa) u posebnim blokovima (Programs / Subprograms), imaju svoj naziv, a pozivaju se u glavni program naredbom P. Broj uz slovo P znai broj izvrenja potprograma u glavnom programu. Potprogram zavrava naredbom M17.

Ovakvim nainom programiranja , kada se ponavljaju odreene operacije, znatno se ubrzava programiranje. Na slijedeem primjeru detaljno emo objasniti kako se to radi.

4.11.1. vjeba br. 6 Izrada potprograma Zadatak: Na osnovi tehnikog crtea, napisati potprogram za izradu ploevine. Koristiti funkcije potprograma i funkcije ciklusa HOLES 1 za izradu provrta. Izradu provrta napisati u nekoliko varijanti i izvriti simulaciju. Dati e se mogua rjeenja a potrebna je detaljna analiza programa i opis pojedinih blokova pod napomenom u programskom listu.

180

Uputa:
-

prvo izraditi 2 slova M dubine 3mm u prvoj varijanti izrade provrta koristiti funkciju ciklusa HOLES1 i modalni poziv MCALL. Dubina svih provrta neka bude 12 mm. Za buenje koristiti vretenasto glodalo 8 mm ( vidi str. x) u drugoj varijanti izraditi potprogram za buenje provrta 8 po redovima u treoj varijanti izraditi potprogram za buenje provrta 8 u stupcima

1. varijanta izrade utora

181

2. varijanta izrade utora po redovima

3. varijanta izrade utora po stupcima

182

Vjeba 6. Izrada potprograma - Ispis programa

Red. br. 10

Funkcije programa G54

Napomena Pomak nul toke na elo nepomine eljusti kripca

183

4. 12. Programiranje slobodnih kontura (Free contour programming)

Aktiviranjem opcije Support New contour otvara se prozor sa slike. Prozor je podijeljen u tri podruja. 1. Programirani elementi konture 2. Grafiki prikaz programiranih elemenata 3. Prozor za programiranje Aktiviranjem tipke info prikazuje se grafiki aktivna programirana vrijednost. 1 2 3

Odreivanje poetne pozicije (startne toke) Upisivanjem vrijednosti konture najprije se odreuje startna toka. Vrijednosti se upisuju u apsolutnom iznosu (programiranje pod G90).

Prozor za programiranje nudi i izbor radne povrina G17, G18 ili G19. Takoer se odreuje i nain prilaza startnoj toki G0 ili G1. Odabirom Starting point X i Y (koordinate startne pozicije) te njihovim potvrivanjem Accept element <F8>, otvara se novi prozor U prvom dijelu prozora dodan je element Start Point koji definira startnu toku. Ona se moe preprogramirati (dodijeliti nove koordinate X i Y) dvostrukim klikom na desnu tipku mia.

184

Vertikalnim funkcijskim tipkama odreujemo smjer slijedeeg elementa: Straight verticaly - pravocrtno vertikalno <F2> Straight horizontaly - pravocrtno horizontalno <F3> Straight any - pravocrtno bilo gdje (kosine) <F4> Circle - krunice <F5> Continue - nastavi <F6> Abort - poniti <F7> Accept - prihvati <F8> Neka na izradak koji elimo nacrtati u ovom modu ima izgled srca prema slici.

Nakon definiranja poetne toke (koordinate X50, Y10) pristupa se crtanju kose crte. KOSA CRTA - Odabirom <F4> crta se kosina. X i Y koordinate se upisuju u apsolutnoj vrijednosti. Mogue je upisivanje inkrementnih vrijednost nakon aktiviranja tipke Alternative <F2>. Automatski se ispisuje vrijednost kuta 1. Trans to next element je opcija prijelaza na slijedei element. Mogunosti su: FS zakoenje ili R radijus. Pojavljuje se element SA - Straight Anywere U prozor Free input dozvoljeno je pisanje dodatnih dopunskih parametara (npr posmak,). Grafiki prikaz funkcije vidi se u novom prozoru po aktiviranju tipke info

Slijedei element crtanja je kruni luk koji se crta pozivom opcije Circle. KRUNICA - Odabirom <F5> crta se krunica odnosno luk. Mogue je upisati R radijus, X i Y koordinate toke u koju se treba doi te I i J koordinate sredita krunice Takoer se nudi opcija Trans to next element prijelaz na slijedei element sa mogunostima: FS zakoenje ili R radijus.

185

Grafiki prikaz funkcije vidi se u novom prozoru po aktiviranju tipke info Prema prikazu za kose linije i krunice odvija se i programiranje ostalih elemenata.

Po zavrenom programiranju u Free contour opciji dobiva se gotova kontura po kojoj e ii obrada. Nakon prihvaanja izgleda konture tipkom Accept program se vraa u editor.

Free contour zavrava sa naredbom M17 - znai da je pisan za podprograme. Brisanjem naredbe M17 moe se koristiti kao dio glavnog programa. Zatvaranjem crtanja konture (Close) moemo vidjeti ispis potprograma konture. Izvriti simulaciju izrade nacrtane konture! (vidi str.X)

186

4.13.

Odreivanje nul toke (W) kod glodalice

Kod rada na stroju jedna od prvih radnji, kako smo nauili (vidi poglavlje 3.18.), je definiranje nul toke izratka u kome se nalazi sredite koordinatnog sustava. Ta toka se smjeta na samom izratku prema potrebi a ovisi o geometriji izratka. Kod simetrinih izradaka toka W je obino u sredini izratka a kod nesimetrinih, toka W se nalazi obino u donjem lijevom kutu izratka. Funkcijom G54(G55-G57) najee prebacujemo toku M (strojna nul toka) na elo nepomine eljusti kripca (pomona toka A vidi sl. 17), a zatim nekom od funkcija pomaka (G58-G59) ili TRANAS (ATRANS) na traenu poziciju na samom izratku. Ovaj zadnji pomak se programski napie. Npr. N10 G54 definiramo poloaj nul toke na elu nepomine eljusti kripca (podaci o koordinatama pomone toke A nalaze se u registru za nul toke Parameter/Workoffset) N20 G58 X50 Y-30 Z5 - ovim blokom prebacujemo nul toku na povoljniju Ili N20 TRANS X50 Y-30 Z5 poziciju na samom izratku radi lakeg pisanja programa

G54

G58

Sam postupak odreivanja pomone nul toke A pomou kutnog senzora (etalona) sastoji se u slijedeem: 1. postaviti etalon za mjerenje nul toke u vretenite stroja i ukljuiti vrtnju (max 500 o/min napisati program za brzinu u MIDI modu) 2. sa preklopnikom u JOG modu pribliiti vrh senzora do nepomine eljusti kripca po Xosi ( reducirati posmak INC10 ) 3. kada se pomini dio senzora potpuno centrino vrti (procjena) zabiljeimo koordinatu X u registar za nul toku G54(Workoffset). Pri tom moramo oduzeti polumjer vrha senzora (2mm).

187

4. na slian nain dovodimo vrh senzora i dodirujemo drugu nepominu eljust kripca po osi Y i upisujemo koordinatu u registar za nul toku G54 (Workoffset) 5. koordinatu po osi Z najlake i najtonije emo dobiti tako da sa elom glavnog vretena (bez vrtnje) dodirnemo gornju eljust kripca (toku N dovodimo u toku A). Pri tome reduciramo posmak i postavimo ispod ela glavnog vretena papir pa kad se on zaglavi oitamo koordinatu po osi Z.

Ova koordinata moe nam posluiti i za mjerenje alata na taj nain da postavimo alat u vretenite stroja pa vrhom alata (bez vrtnje) dodirnemo gornju nepominu eljust kripca. Razlika izmeu trenutne koordinate vrha alata i visine kripca (os Z toke A) je traena korekcija alata koja se upisuje u registar za alate (Tooloffset). U slijedeem poglavlju objasnit u kako se mjere alati pomou komparatora ili senzora za mjerenje.

4.14.

Mjerenje i korekcija alata kod glodanja

Sve to je u reeno za mjerenje i korekciju alata kod tokarenja vrijedi i za glodanje. Kod glodanja je postupak mjerenja neto jednostavniji jer se mjeri samo visina otrice alata po osi Z do referentne toke alata F(N). Podaci o izmjerenim alatima unose se u bazu podataka pod Parameter/Tooloffset. Izgled i opis funkcijskih tipki za Tooloffset nalaze se na stranici X.

Za planirani rad moraju se odabrati potrebni alati te se u bazu podataka alata trebaju upisati potrebne dimenzije. elo alata ja od referentne toke draa alata N udaljeno za duljinu +Z i time se dobiva korektivna toka P. (slika ) Alat je definiran i svojim polumjerom R. Vrijednosti duljine Z i polumjera R upisuju se u bazu podataka za odabrani alat T (slika) pod Parameter, Tool offset

188

Smjer duine korekcije L1 Smjer korekcije alata ovisi o aktivnoj ravnini glodanja G17-G19. G17 glavna primjena za vertikalno glodanje (Mill 55, Mill105..) L1 u Z osi R u XY ravnini G18 glavna primjena za horizontalno glodanje i kada se koristi kutna glava L1 u Y osi R u ZX ravnini G19 rad sa kutnom glavom L1 u X osi R u YZ ravnini 4.13.1. Redoslijed mjerenja alata 1. uvrstiti na radni stol senzor za mjerenje (1) ili komparator ( mjernu uru) 2. izabrati JOG mod 3. dovesti elo vretenita (F) na senzor/mjernu uru, postaviti kazaljku komparatora na 0. 4. pozvati registar alata Parameter/Tooloffset 5. pritisnuti funkcijsku tipku DETERMINE COMPENSA 6. u polju Reference izabrati os Z 7. prihvatiti poziciju ela vretenita sa OK

189

8. unesti vrijednost Length 1 u polje Reference dimensions kao reference value(poz. ela vretenita) 9. postaviti u vretenite alat koji e se mjeriti, npr. T1 10. dovesti vrh alata (P) na senzor ili ticalo komparatora. Pozicionirati kursor na Length 1 (kontrolirati T broj alata u Tooloffset) 11. pritisnuti Determine compensa, izabrati os Z i pritisnuti OK. Duina alata je spremljena pod L1. 12. izabrati slijedei alat koji e se mjeriti (T2) i ponoviti radnje od koraka 10. i tako za sve alate.

4.14. Rad na stroju, izbor programa, kontrola programa Sve to je reeno za radnje vezane za samu izradu na stroju kod tokarenja, vrijedi i za glodanje (vidi stranice 123-124). Kod strojne izrade potrebno je prvo prekontrolirati (testirati) program pomou Dry run feedrate i bez izratka. Naroitu panju posvetiti pravilnom izboru reima rada.

190

14.15. Testiranje stroja DRY RUN mod Nakon grafike simulacije gdje provjeravamo korektnost ispisa programa, moramo testirati program u Dry run modu, tj. bez izratka sa reduciranim posmakom i bez rotacije glavnog vretena. Ovim testiranjem provjeravamo: - da li je nul toka (W) korektno programirana G54 - da li su alati dobro izabrani i izmjereni - da li se promjena alata zbiva dovoljno daleko od izratka 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. izabrati AUTO mod izabrati odgovarajui program (broj programa) ukljuiti Dry run mod ukljuiti SBL (Single Block) mod preklopnik za posmak staviti na nula startati sa prvim blokom prebaciti preklopnik na mali posmak (vraajui preklopnik na 0 moemo izbjei kritine situacije 8. startati sa slijedeim blokom i opetovano kontrolirati pomake alata

Ovaj test uvelike izbjegava mogue pogreke i ozbiljna oteenja na samom stroju ili alatu u sluaju sudara.

14. 16. Testiranje stroja u SBL modu Nakon testiranja u Dry run modu jo se neke stvari moraju provjeriti: - da li je brzina vrtnje i smjer vrtnje korektno programirana - da li su zadovoljavajue programirani pomaci alata - da li se pojavljuju odstupanja konture zbog otrice alata Ovi zahtjevi se provjeravaju u automatskom modu sa uvrenim izratkom i radu sa pojedinanim blokovima Upozorenje: Dry run mora se iskljuiti u kontroli programa (PROGRAMME CONTROL) 1. preklopnik na Automatski mod (AUTO) 2. provjeriti program koji se testira (broj, naziv) 3. ukljuiti na upravljakoj jedinici Single Block 4. staviti preklopnik za posmak na nula 5. startati sa prvim programskom blokom 6. postaviti preklopnik na malu vrijednost posmaka (6-10%) 7. provjeravati korektnost programiranja brzine vrtnje i pomaka Ovakav nain provjere garantira uspjeno putanje programa u automatskom modu bez bojazni od oteenja. Tako rade i profesionakci!

191

5. DODATAK U ovom poglavlju dat e se neke smjernice za izbor reima rada (tablice), za Al kao i za druge materijale. Takoer e se dati tablice za izbor Metrikog navoja (vanjski i unutarnji ), jer su nam ti podaci potrebni za pravilan izbor parametara kod izrade navoja. Tu e se nai i drugi korisni podaci za samo programiranje (predloena dokumentacija za CNC programiranje, izraeni kompletni primjeri za tokarenje i glodanje, kao i ponueni primjeri izrade).

192

5.1. Pronalaenje broja okretaja PRIMJER Poznato: promjer izratka .D = 50 brzina rezanja .. v = 150 m/min Trai se: broj okretaja gl. vretena ..S=1300 o/min

Brzina rezanja (m/min)

Promjer izratka D (mm) Promjer izratka naravno moeno i izraunati iz osnovne formule v=Dn/1000

193

5.2. Pronalaenje brzine rezanja v (mm/min) PRIMJER Poznato: Broj okretaja gl. vretena . S=1700o/min posmak F=0.06 mm/o Trai se: posmak ... F=cca.100mm/min

Posmak (mm/o)

Posmak mm/min

Broj okretaja glavnog vretena (o/min)

194

5.3.

Odreivanje broja okretaja kod glodanja i buenja

PRIMJER Poznato: promjer alata . D = 8 brzina rezanja v = 44 m/min Trai se: broj okretaja gl. vretena S=1750 o/min

Broj okretaja (o/min)

Promjer alata ( mm)

195

5.4. Odreivanje dubine rezanja i posmaka kod glodanja PRIMJER Poznato: materijal izratka .. Torradur B promjer glodala .. D=12 mm posmak F=70 mm/min Trai se: dubina rezanja . t u mm PRIMJER Poznato: materijal izratka ..elik za automate 9S20 promjer glodala D=32mm dubina rezanja .. t = 0.5 mm Trai se: posmak .. F u mm/min

posmak ( mm/min )

Rjeenje: dubina rezanja t = 6 mm posmak F = 50 mm/min

196

Dubina rezanja t ( mm ) za elike za automate 9S20

Dubina rezanja t ( mm ) za Al ( Torradur B )

5.5.

Odreivanje posmaka kod buenja

PRIMJER Poznato: materijal izratka .. Torradur B promjer svrdla D = 9 mm Trai se: posmak F = 150 mm/min

197

5.6. Tablica reima rada kod tokarenja

198

5.7. Tablice reima rada kod glodanja

199

200

5.8. Tablica standardnih metrikih navoja

201

5.9. Dokumentacija CNC programiranja Na slijedeim stranicama nalaze se obrasci za CNC programiranje. To su predloeni obrasci prema EMCO-u a naravno da se mogu koristiti i drugi slini obrasci prilagoeni dotinoj tvrtki ili ustanovi. Za potrebe kola ova dokumentacija je sasvim zadovoljavajua. U njoj se nalaze: OPERACIJSKI LIST, PLAN STEZANJA I PLAN ALATA (to je jedan obrazac a moe se i razdvojiti), te ISPIS PROGRAMA (CNC PROGRAM).

202

CNC-PRIMJERI
Red. Br.

TEHNIKA KOLA VIROVITICA

OPERACIJSKI LIST
OPIS OPERACIJE - ZAHVATA Stezanje izratka ALAT BILJEKE

10.

Ime i prezime: Razred, k.god.

203

CNCPRIMJERI
Naziv izratka: STROJ EMCO TURN 55

TEHNIKA KOLA VIROVITICA Plan stezanja i plan alata

SIROVAC

Materijal Aluminij Tip

Oznaka

Skraenica Al

Dimenzije

Biljeke

Nulta toka izratka

Broj steznog STEZNI ALAT alata

1 - glavno vreteno 2 - amerikaner 3 - eljusti 4 - sirovac R - rererentna

L= D= Trans =

T1 Broj kor.

T2 Broj kor.

l1 l2
Rad. alata: Poz. alata: S (o/min): F (mm/o): Tvrdi metal: T3 Broj kor. Tvrdi metal: T4

l1 l2
Rad. alata: Poz. alata: S (o/min): F (mm/o):

Broj kor.

ALATI

l1 l2
Rad. alata: Poz. alata: S (o/min): F (mm/o): Tvrdi metal: T5 Broj kor. Tvrdi metal: T6

l1 l2
Rad. alata: Poz. alata: S (o/min): F (mm/o):

Broj kor.

l1 l2
Rad. alata: Poz. alata: S (o/min): F (mm/o): Tvrdi metal: Ime: Tvrdi metal:

l1 l2
Rad. alata: Poz. alata: S (o/min): F (mm/o):

204

CNC-PRIMJERI
Naziv izratka:

CNC PROGRAM
FUNKCIJE PROGRAMA NAPOMENA

Red. br. bloka

Ime i prezime

List 1 /

205

5.10. Primjer izrade tehnike dokumentacije kod tokarenja (EMCO) 5.10.1. Tehniki crte izratka

206

5.10.2. Operacijski list prvo stezanje

pomak nul toke ogranienje brzine eono tokarenje grubo/fino tokarenje konture 05 tokarenje utora 06 odsijecanje (sa smanjenjem brzine) 07 kraj programa

01 02 03 04

Vidi slike u poglavlju 1.8.2. !

207

5.10.3. Plan stezanja I i alata

208

5.10.4. CNC program za prvo stezanje stezanje

209

5.10.5. Operacijski list za drugo stezanje

pomak nul toke ogranienje brzine duboko buenje grubo/fino unutranje tokarenje ciklusa 05 zavrno konturno tokarenje vanjsko 06 narezivanje vanjskog navoja u ciklusu 07 zavretak programa

01 02 03 04

Vidi slike u poglavlju 1.8.2. !

210

5.10.6. Plan stezanja II i plan alata

211

5.10.7. CNC program za II stezanje

212

213

5.11. Primjer izrade tehnike dokumentacije kod glodanja (EMCO) 5. 11.1. Tehniki crte dijela Poklopac sa navojem (Screw Cap)

Materijal: AlCu Pb Bi F38 Dimenzije sirovca: 50x50x15

214

5.11.2. Operacijski list redoslijed proizvodnje

01. 02. 03. 04. 05. 06. 07. 08.

Facing poravnanje T1D1 Roughing outside Vanjska obrada T1D1 Roughing inside Unutarnja obrada provrta T2D2 Chamfer thread Zakoenje vanjskog ruba (navoja) T3D3 Chamfer inside Zakoenje unutarnjeg provrta T3D3 Thread milling Glodanje navoja T4D4 Centering chamfer Oznaivanje provrta T5D5 Drilling Buenje T6D6

215

5.11.3.

Plan rezanja (Machining steps)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Facing poravnanje Roughing outside Vanjska obrada Roughing inside Unutarnja obrada provrta Chamfer thread Zakoenje vanjskog ruba (navoja) Chamfer inside Zakoenje unutarnjeg provrta Thread milling Glodanje navoja Centering chamfer Oznaivanje provrta Drilling - Buenje

216

5.11.4. Plan alata

T1 glodalo za poravnanje 40x20 T2 vretenasto glodalo za utor 10 T3 kutno glodalo za skoenje 8x16 T4 glodalo za narezivanje navoja 16x2 T5 NC start svrdlo 10 T6 spiralno svrdlo 6

217

5.11.4. Plan stezanja i alata

218

5.11.5. CNC program ispis programa

CNC-PRIMJERI
Naziv izratka:

EMCO
CNC PROGRAM
NAPOMENA Poziv pomaka nul toke (pomona toka A) Programirana nul toka (sredina izratka) Poziv prvog alata, izraunavanje korekcije Reimi rada za prvu operaciju, ukljuenje vrtnje Brzi hod, poetna toka za prvu operaciju 01 operacija poravnavanje ela (0.5 mm)

POKLOPAC S NAVOJEM

Red. br. bloka N05 N10 N15 N20 N25 N30 N35 N40 N45 N50 N55 N60 N65 N70 N75 N80 N85 N90 N95 N100 N105 N110 N120 N125 N130 N135 N140 N145 N150 N155 N160 N165 M170 M175 N180 N185 N190

FUNKCIJE PROGRAMA G54 G58 X25 Y-25 Z9.5 T1 D1 S1990 F500 M3 G0 X-47 Y-20 Z5 Z0 G1 X47 G0 X15 G1 X-47 G0 Y0 L100 P7 G0 Z50 M0 T2 D2 S2000 F180 M3 G0 X0 Y0 Z2

02 operacija Vanjska obrada - Potprogram Poloaj za izmjenu alata Programirani stop runa izmjena alata Poziv drugog alata, izraunavanje korekcije Reimi rada za drugu operaciju, ukljuenje vrtnje 03 operacija Unutarnja obrada provrta - ciklus

G0 Z50 M0 T3 D3 S2200 F600 M3 G0 X27 Y0 Z2 G1 G41 X20 G2 X20 Y0 I-20 J0 G0 G40 X27 Z2 X0 Y0 Z-1 G1 G41 X-12 G3 X-12 Y0 I12 J0 G0 G40 X0 Y0 Z60 M0 T4 D4 S2400 F240 M3 G0 X29 Y0 Z2 Z-5

04 operacija Glodanje skoenja

Zauzimanje pozicije skoenja za navoj Korekcija polumjerom alata - lijeva Kruno gibanje u smislu kazaljke na satu Iskljuenje korekcije radijusom 05 operacija Zakoenje unutarnjeg provrta Poetak glodanja unutranjeg skoenja Kruno gibanje suprotno kazaljci na satu

06 operacija glodanje navoja Zauzimanje pozicije za navoj brzi hod

219

Red broj bloka N200 N205 N210 N215 N220 N225 N230 N235 N240 N245 N250 N255 N260 N265 N270 N275

FUNKCIJE PROGRAMA G2 X18.774 Y0 Z-7 I-18.774 J0 G0 G40 X29 Z60 M0 T5 D5 S2100 F170 M3 G0 X0 Y0 Z2

NAPOMENA opis funkcija Glodnje navoja kruna interpolacija sa pomakom koraka navoja po treoj osi

07 operacija oznaavanje provrta - ciklus Zauzimanje pozicije alata za ciklus buenja Poziv ciklusa 81, parametri buenja 08 operacija - buenje

G0 Z50 M0 T6 D6 S1900 F160 M3 G0 X0 Y0 Z2 G0 X60 Y30 Z50 M30 L 100

Poziv ciklusa za buenje 83, jedan prolaz Kraj programa Broj potprograma Inkrementalni pomak po osi Z sa programiranim posmakom Opis konture u apsolutnim koordinatama Kruno gibanje po konturi Iskljuenje korekcije radijusom Kraj potprograma

N5 N10 N15 N20 N25

G91 G0 S1600 M3 Z-1.143 G90 G1 G41 X-20 F200 G2 X-20 Y0 I20 J0 F350 G0 G40 X-46 M17

220

Zakljuak

U ovom kratkom teaju iz programiranja CNC strojeva date su osnovne upute kako pristupiti ovoj problematici i to sve moramo znati da bi uspjeno napisali neki program a takoer i izradili predmet na samom stroju. Kao to se moglo vidjeti iz udbenika to nije ni malo lak posao i moramo poznavati dosta funkcija i pojmova a naroito sam stroj i njegove mogunosti, jer na osnovi stroja izabrat emo pravilne i preporuene reime rada, to je vrlo bitno, kako bi sauvali sam alat i dobili traenu kvalitetu obrade. Naroitu pozornost treba dati pravilnom izboru alata i izradi kvalitetnog plana rezanja kako bi to bre izvrili obradu, jer je danas uteda u vremenu temeljni pokazatelj produktivnoti. No za to treba veliko iskustvo programera i poznavanja tehnologinosti materijala. Na cilj je prije svega usmjeriti uenike na pravilno razmiljanje prilikom izrade dokumentacije programiranja. Nijedan program nije dovoljno dobar da nebi mogao biti jo bolji. Za kvalitetno izvoenje vjebi naravno mora se dobro savladati programiranje kao i upravljaka jedinica stroja. Za stroj moemo ii tek kad smo izvrili simulaciju, popravili eventualne greke, izmjerili alate i poloaj nul toke te kad smo izabrali provjerene reime rada, jer to je garancija da neemo otetiti stroj i alat. Uvjet za uspjean rad je potpuno razumijevanje programa! Puno sree i zadovoljstva u radu eli vam autor!

221

Literatura

1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Dokumentacija od proizvoaa strojeva EMCO Software Description EMCO Win NC SINUMERIK 810D/840D Turning Software Description EMCO Win NC SINUMERIK 810D/840D Milling Machine Description Emco Consept Turn 55 Machine Description Emco Mill 55 Emco Win 3D View Turning Emco Win 3D View Milling CNC programme package Emco Turn 55 CNC programme package Emco Mill 55 Ivo Slade CNC tokarenje EMCO PC TURN 105 skripta Ivo Slade - CNC tokarenje EMCO PC MILL 105 skripta Buckharrt Schneck und Theo Jeske Numerisch gesteuertes Spanen Europa Fachbuchreihe 1997. Abramovi, Cvjetianin, Dill, urina : Tehnologija obrade numeriki upravljanim tokarilicama, kolska knjiga, Zagreb A. evra: Obrada metala II Ganik, Vodenik: Projektiranje tehnolokih procesa, Tehnika knjiga, Zagreb CNC frezanje(glodanje) PIA d.o.o. Velenje CNC tokarenje PIA d.o.o. Velenje Tabellenbuch Metall Europa Fachbuchreihe Prospekti i katalozi NU strojeva i alata raznih prizvoaa

222