Prof.

dr Slobodan Laki, Ekonomski fakultet Podgorica

KORPORATIZAM KAO TOTALITARISTIKI FUNDAMENT I PRAKTICIZAM

Apstrakt: Zasnovan na liberalnom konceptu upravljanja i prisvajanja, kapitalizam je nestao sa svjetske ekonomske i politike scene Velikom ekonomskom krizom. Ekspanzija mega korporacija, prevashodno iz SAD, obezbijeena je anglo-saksonskim faistikim polit-ekonomskim svjetskim poretkom i dravnim proteiranjem globalnim kontrolnim mehanizmom. Faistiki poredak doivio je propulziju kombinacijom ljeviarskog ekonomskog i politikog fundamenta i desniarskog opresivnog prakticizma. Kao fundament funkcionisanja svjetskog korporativnog sistema, korporatizam se pozicionirao kao jedinstvo korporativne premoi i dravne moi. Globalizacija je profilisana kao geopolitika super-kontrola. Kjuan resurs za transfer bogatstva postala je globalna kontrola, uz konspiraciju. Aktuelna svjetska finansijska kriza bankarska, valutna i dunika predstavlja pokuaj prisilnog reformisanja i konciznijeg restauriranja faizma, uz neskriveni poticaj odravanja totalitaristikih manira korporativnog upravljanja. Teoretski fundament vodeih svjetskih naunika doprinosio je konstantnom iskrivljavanju, manipulativnom modeliranju i svjesnom prikrivanju nacionalnih, odnosno globalistikih ekonomskih sistema i politika. Kljune rijei: korporatizam, totalitarizam, faizam, kapitalizam, globalizacija, kontrola, novi svjetski poredak, finansijalizacija

CORPORATISM AS A TOTALITARISTIC FOUNDATION AND PRACTICISM

Abstract: Based on the liberal concept of management and generating profit, capitalism disappeared from the world economic and political scene during the Great Economic Crisis. The expansion of mega corporations, primarily from the USA, was enabled by Anglo-Saxon fascist political-economic world order and state favouring global control mechanism. The fascist order was in propulsion owing to a combination of leftist economic and political foundations and rightist oppressive practicism. As a foundation of functioning of the world corporate system, corporatism is positioned as a unity of corporative supremacy and state power. Globalisation is identified as a geopolitical super-control. The key resource for the transfer of wealth has become global control, along with conspiracy. The current world financial crisis banking, currency and debt represents an effort of forced reforming and a more concise restoration of fascism, along with an obvious enhancement to the maintenance of totalitaristic manners of corporate management. The theoretical foundation of the leading world scientists has contributed to a constant distortion, manipulative modeling and conscious covering up of national and globalist economic systems and policies. Key words: Corporatism, Totalitarianism, Fascism, Capitalism, Globalisation, Control, New World Order, Financialisation

1. Bazian pristup analizi totalitarizma i korporatizma

Razvoj kapitalistikog sistema ekonomije pospjeen je stvaranjem veih privrednih prostora za razvoj trgovine i industrije. Ve ustanovljena dravna koncentracija moi u apsolutistikom sistemu je pogodovala procesu. Takoe, merkantilistika politika drave omoguila je snaenje politike moi usmjerene ka inostranstvu. Industrijalizacija, urbanizacija zemlje, ire trgovake veze i kolonijalni profiti uvrstili su poziciju graanstva. Iako je zadovoljio najvanije interese graanstva u usponu, apsolutizam nije posmatran kao konano rjeenje pa se oblikovala graanska kritika feudalnog drutvenog ureenja i apsolutistike drave. Kalvinizam je artikulisao interese graanstva, a racionalistiko uenje o prirodnom pravu posluilo je za konkretniju kritiku sistema. Predkapitalistiko drutvo je nudilo prilinu sigurnost uprkos pravnoj nejednakosti, politikom potlaivanju i ekonomskom izrabljivanju od strane vladajue klase. Pobjedom liberalizma odstranjene su socijalne mjere zatite: slijedi bezobzirno izrabljivanje neposjednikih klasa, sve vea primjena jeftinog enskog i djejeg rada. Kapitalizam je od poetka bio upuen na postojanje onih koji nisu pravno slobodni i koji su ekonomski prinueni da prodaju svoju radnu snagu (slobodni najamni rad). Kapitalizam je irokim slojevima donio socijalnu bijedu, ime je praktino opovrgnuta postavka teoretiara liberalizma da svako najbolje doprinosi optem dobru egoistinom tenjom za vlastitom korisnou. Uprkos injenici da je liberalizam ekonomski i politiki odgovarao drutvu sitnih proizvoaa, uslijedile su duboke drutveno-ekonomske promjene u drugoj polovini 19. vijeka, suprotne liberalnim teorijama, a graansko-liberalna teorija je znaajno izmijenjena. Samostalni sitni proizvoai mali kapitalisti samostalnog srednjeg sloja nakon industrijske revolucije 1850. prevedeni su od strane nove klase krupnih kapitalista u zavisne najamne radnike. Tehnika revolucija je dovela do koncentracije proizvodnih sredstava, akcionarska drutva su ojaala, a ekonomska mo se koncentrisala u rukama relativno malobrojnih velikih preduzea. Koncerni i fuzije bili su uzrok koncentracije i monopola, a time i proizvoljnog utvrivanja cijene i profitne stope. Faistiki metodi vladanja su nagovijetavani poev od diktature Napolena III u Francuskoj. Naime, na periode akutne opasnosti graansko drutvo je ve ranije reagovalo jaanjem izvrne vlasti i ukidanjem sloboda opoziciji. Jaka drava je bila potrebna velikim preduzeima zastupanjem njihovih interesa vani. Srastanje vodeih ekonomskih grupa i politikih (vojnih) instanci odluivanja rezultiralo je nadzorom nad dravom od strane velikih preduzea. Mo drave se vani ispoljavala u odnosu na konkurentske industrijske sile i stanovnitvo kolonijalnih podruja. Na unutranjem planu, drava je zadovoljavala zahtjeve radnikog pokreta, ali mnogo vie interese krupnog kapitala. Postavke liberalne teorije odmijenjene su krajem 19. vijeka novim ideologijama koje su preuzele mnoge premise liberalizma, ali uz znaajan pomak teorijskog naglaavanja. Optimistiko vjerovanje graanske svijesti zamijenilo je duboko pesimistiko shvatanje politikih, socijalnih i moralnih problema, uz dominaciju iracionalizma. Liberalna ideologija uspona preusmjerena je u konzervativnu ideologiju

osiguranja moi, to je predstavljeno u Paretovoj teoriji o krunom toku elita1. Demokratski elementi su u graanskim ideologijama potisnuti autoritarno-elitnim. Zilberstin je proklamovao princip: Liberalizam je dunost prema dravi liberalizam je dunost prema moi. Liberalni kapitalizam slobodne konkurencije nadomjeten je poetkom 20. vijeka monopolistikim kapitalizmom. U organizovanom kapitalizmu era slobodne trgovine je zavrena. Ekspanzionistika kolonijalna politika bila je motivisana obezbjeenjem prijeko potrebnih sirovina i jeftinom radnom snagom, uz zaotravanje meunarodnih sukoba. Na unutranjem planu, socijaldarvinizam je posluio kapitalistikoj klasi kao opravdanje za beskompromisno unitavanje malih privatnika i potinjavanje najamnih radnika. Sila se legitimie kao sredstvo rjeenja problema. Opravdava se politika diktatura, ekonomsko izrabljivanje i imperijalistiki pohod. Faizmu faistikoj diktaturi vrata su irom otvorena, i to dugorono. Reakcija na ozbiljne socijalne promjene i konflikte (iracionalizam) produkovala je filozofiju nasilja. Obrazovano i arogantno elitno graanstvo pohrlilo je u zagrljaj faizmu preziranjem masa, uz dominantni pesimizam, ali i romanticizam i nacionalizam. Slobodno preduzetnitvo nije bila nit koja je spajala klasini liberalizam sa formalistiki novim liberalima. Iracionalizam je navodno kao poslednju konsekvencu imao faizam. Meutim, loginim i oprvadanim se namee zakljuak da je sve pomenuto poprimilo obrnut mehanizam ekonomsko-politike transmisije, planiranim scenariom i Projektom Hitler, a da se faktor sluajnosti i posledine kauzalnosti dogaanja moe posmatrati eventualno u poslednjoj iteraciji nemogunost sofisticiranog reiranja. Teorije i prakse nakon krize i sloma kapitalizma 1929. polaze od injenice da mehanizmi samoregulisanja u stadijumu monopolistikog kapitalizma nisu dovoljni za osiguranje konjunkture. Koncepcija bezuslovne dravne intervencije koja je pretpostavljala spaavanje privatnih preduzetnika, pri emu bi troak snosila javnost, poznata je kao kejnzijanizam. U teoriji je tzv. novi liberalizam (socijalna trina privreda) ponudio trei put izmeu socijalizma i kapitalizma kako bi se navodno izbjegli nedostaci oba sistema. Monopolizam je, ipak, zadrao poziciju moi, ovog puta u sistemu faistike ideologije i prakse, a znaenje neoliberalizma moe se posmatrati u kontekstu ideolokih opravdanja i prikrivanja. Faistika ideologija je izraavajui nezadovoljstvo masa s postojeim prilikama pretendovala ne samo ugroavanju ve i ukidanju kapitalistikog drutvenog poretka. Naelo zapovijesti i poslunosti poelo je ubrzano da proima cjelokupne drutvene poretke, i u razvijenim i manje razvijenim industrijskim dravama, nametajui faizam kao razrjeenje bazine protivrjenosti graanskog drutva. Pozicioniranje boljevizma u jednoj estini zemljine kugle bila je potvrda sloma i prevazilaenja kapitalistike organizacije industrijske drave. Socijalistikim pokretom kapitalistiki sistem je latentno ugroen, a ekonomskom krizom je pronaeno radikalno rjeenje problema van tradicionalne politike eme.

Pareto je otvoreno sugerisao da bi parlamentarizam trebalo da poslui kao dekorativni element zbog jo ivih demokratskih ideologija u narodu, ali i da bi trebalo da funkcionie kao bezopasan.

2. Teze i debata o totalitarizmu i korporatizmu

Savremena misao o totalitarizmu (teorije) totalitarnoj diktaturi i autokratiji uglavnom je bazirana na iskustvu nacistike Njemake i Sovjetskog Saveza za vrijeme Staljina. Time se analiza nastoji usredsrediti na teror politikog sistema u odnosu na drutvo sa ciljem njegove transformacije ili rekonstrukcije u skladu sa svojom ideologijom, i to u poetnim stadijumima. Ovakvo neopravdano usko ideoloko (dogmatsko) i institucionalno (organizacije i drutva) vienje autoritarizma i diktature posledica je svjesnog pokuaja prikrivanja sprege centara prisile i instrumenata i mehanizama kojima se zavodi teror nad umom i egzistencijom. U skladu sa modernim teorijama o korporativizmu drutvo kojim dominira veliki biznis je drutvo u kome postoji pluralizam (socijalni i politiki) u velikoj mjeri, izvjesna disperzija moi i neizbjene unutranje kompeticije izmeu razliitih elemenata, grupa i interesa. To bi trebalo, prema pomenutim teorijama, da predstavlja sutinsku razliku u odnosu na totalitarizam. Trivijalitet teorije se sastoji i u sljedeem: U savremenom korporativizmu2 krupan kapital navodno kontrolie i mobilie mase putem integracije organizovanih socioekonomskih grupa proizvoaa kroz sistem reprezentacije i kooperacije. S druge strane, u totalitarnim i kvazi totalitarnim sistemima grupe na vlasti ostvaruju mobilizaciju i kontrolu masa pomou propagande zvanine ideologije i sile. Definitivna teorija o korporatizmu ne postoji, a analiza teze i debata o korporatizmu uglavnom se odnosi na razliite tematske oblasti. Pritom se misli na preformulisane stare teoreme iz istraivanja udruenja, zatim o odnosu izmeu politike interesa i parlamentarne reprezentacije, ili o razvojnim tendencijama u drutvenopolitikoj organizaciji zapadno-evropskih drava nakon Prvog i Drugog svjetskog rata. Razliitost shvatanja korporatizma proistie iz ocjene promjena u odnosu drave, organizacije kapitala i sindikata. U poetnim radovima se, pak, zapaa pojaana tendencija ka stvaranju dodatnih i novih institucionalizovanih formi integracije i kooperacije izmeu drave i privrede glavnih drutvenih organizacija. Uprkos primjetnom, mada stidljivom, naglasku na sprezi drave i korporacija, nije napravljen teoretski iskorak kojim bi se demistifikovala magnituda pomenute relacije sa aspekta uticaja na cjelokupne drutvene odnose, pitanje slobode i kontrole, a jo manje na meunarodni, esto sutinski, znaaj dimenzije veze i efekata ekonomsko-politikog pozicioniranja korporatizma, kao dominantnog inioca svih kljunih socijalnih i etikih globalizacionih tendencija u poslednjih devedeset godina. Time se nije odmaklo u adresiranju autora opteg koncepta korporatizma, koji je dobijao razliite pojavne oblike, pri emu je pojedinana analiza formi korporatizma posluila za diferenciranje unutar ekonomsko-politike pojave koja se ne bi smjela analitiki segmentirati. Pomenuta nova konstelacija drave i korporacija, oznaena kao korporatizam, u teoriji je upuivala na analogiju ili funkcionalni ekvivalent prema korporativizmu dvadesetih i tridesetih. Namjera je da se izvri distinkcija u odnosu na shvatanje drutva i drave strukturni elementi i elementi sistemske retorike u uslovima italijanskog faizma. Pod korporatizmom se smatrao i specifian oblik savremene politike organizacije, naglaavanjem razlike izmeu autoritativnog, dravnog i slino, i
2

H. Kastendiek je naglasio da su pojmovi korporativizam i korporatizam, odnosno korporativistiki i korporatistiki samo djelimino identini. Teze i debate se proiruju na pitanja novog korporativizma i (neo)korporatizma.

liberalnog, drutvenog itd. korporatizma. Aktuelnu politiku organizaciju u zapadnoevropskim demokratijama, prema ovom tumaenju, oznaava ovaj poslednji. Istraivanje korporatizma se uglavnom sprovodi apstrahovanjem veze sa faizmom, koji je smiljeno odmijenio kapitalizam prepoznat makar u teoretskim stavovima vodeih ekonomista kapitalizma. Korporatizam se prezentira kao produkt kapitalizma neprepoznavanjem injenice da su korporatizam i kapitalizam meusobno, ekonomski, politiki i istorijski, iskljuivi. U savremenoj teoriji o korporatizmu nije primjetan istorijski uspon korporatizma, i to od poetnog dominantnog uticaja drave, zatim njenog postepenog relativnog slabljenja, i ustolienja korporacije. Konano, ne apostrofira se pozadina stvarnih razloga nametanja korporatizma, to sobom nosi multidimenzionalni kompleksniji i odgovorniji pristup istraivanju. Prema D. Vinkleru (1976) korporatizam je ekonomski sistem u kome drava upravlja i kontrolie privredu, koja se preteno nalazi u privatnom vlasnitvu. Drava takoe postavlja okvire ili ograniava okvire odluivanja kapitalistikih vlasnika ili menadera. Polazei od toga da se ekonomski ciljevi najbolje ostvaruju kooperacijom, po definiciji Vinklera korporatizam ne prihvata antimonopolistiku konkurenciju, ali se orijentie na stvaranje dravno organizovanih kartela. Dravno regulisanje i individualno samoogranienje su uslov stabilnosti jer je trina privreda anarhistika, nepredvidiva i nesigurna. Kolektivizam korporatizma definie se kao nacija, a ne klasa. Konano, korporatizam favorizuje kolektivisana, dravna rjeenja, a ne privatno-industrijska. Nasuprot generalnoj teoriji korporatizma Pala i Vinklera, koja stavlja naglasak na odnos drave i privrede i dravne uprave nad privredom, pristup funkcionalnim interesima i grupama odnosi se na glavne grupe drutvene produkcije i reprodukcije, odnosno na organizacije kapitala i organizacije radnika. Na primjer, F. miter (1974) odreuje korporatizam kao specifian sistem reprezentacije interesa odnosno izmirenja interesa, kome posebno obiljeje daje uloga drave prilikom organizacije interesa. Interesna udruenja utiu na proces vladanja, mimo parlamenta, agenti su vlasti i zastupaju dravu u svim oblastima javnog ivota, i preuzimaju zadatke iz nadlenosti upravne vlasti. miter naivno podvaja drutveni od dravnog korporatizma, liberalni od autoritativnog. Upravo je u liberalnom korporatizmu B. Desop (1978) problematizovao korporatizam u kontekstu oblika drave odnosom (fuzijom) izmeu politike reprezentacije i dravne intervencije. Eliminiu se svi principi parlamentarne demokratije, dok korporativna drava spaja korporacije na nivou drave. Ovaj isti korporatizam nije nikad bio ostvaren ak ni u faistikim dravama. Definicija L. Pania navodno obuhvata samo formalnu stranu korporatistikih struktura, ne i njihov supstancijalni karakter. Korporatizam je, prema Paniu, politika forma koja je odreena za to da organizovanu radniku klasu integrie u dravu. Analizirajui korporatizam kao politiku industrijskih odnosa, K. Krau podvaja metodama i obimom dravnog sauestvovanja liberalni i korporatistiki sistem industrijskih odnosa, kao strategije za podreivanje organizovanog radnitva. Tzv. slobodna kolektivna pogodba bila je dominantna forma industrijskih odnosa pedesetih i ezdesetih, kada su sindikati bili navodno politiki i drutveno priznati i imali udjela u dravnom odluivanju. Neo-laissez-faire, koji se ne odnosi na proces sukoba izmeu sindikata i kapitala, je, prema Krauu, usmjeren na trino-privrednu opciju politike,

povlaenjem drave iz neposredne odgovornosti za privredne procese i razvoj industrijskih odnosa. Neo-laissez-faire opcija podrazumijeva usmjeravanje korporatizma na disciplinovanje radnika disciplinovanjem njihovih organizacija restrikcijama za sindikalnu politiku, kombinacijom ekonomskog liberalizma i korporatizma. Pokuaji iste korporatistike strategije se baziraju na mogunost veeg politikog uticaja sindikata, disciplinovanje lanova, pojaan uticaj drave i vee priznavanje industrijskog ureenja i njegovih prioriteta. Uprkos tome to Pani korporatizam oznaava kao politiku saradnju na nivou rukovoenja, i mobilizacije i socijalne kontrole na nivou masa, koncepti se uglavnom koncentriu na institucije i procese na nivou rukovoenja polazei od toga da se mobilizacija i socijalna kontrola vre odozgo. H. Kastendiek smatra da su teze o (neo)korporatizmu ili (neo)korporativizmu parcijalni aspekti drutvene organizacije politike, odnosno da su definicije korporatizma posljedica generalizovanja parcijalnih struktura organizacije politike. Ipak, prema teoriji korporativistiki modeli ureenja nisu predstavljali koncepte ili programe koji su se odnosili na pojedinane parcijalne sisteme. Trebalo je navodno da budu alternativa parlamentarizmu, ekonomskoj konkurenciji, ekonomskoj klasnoj borbi. Zakljuak je da bi korporativna drava trebalo da ujedini grupe proizvoaa obuhvaene u korporacijama konstitutivnim jedinicama kao nosiocima drave. injenica je, pak, da korporatizam predstavlja istovremeno sofisticirani i opskurni totalitaristiki faistiki model kojim su formalno drava i velike korporacije nametnuli sveobuhvatni sistem ureenja odnosa u drutvu, obuhvatajui relacije u svim sektorima industrije: trojstvo radnici sindikat drava, povlaen odnos pojedinih korporacija i ak djelatnosti u okviru sektora, potom sistem sporazumijevanja i dogovaranja na relaciji drava korporacije, sistem preraspodjele profita meu odabranim uesnicima, neogranienu finansijsku i logistiku potporu dravnih institucija u sluaju potekoa, represivni aparat usmjeren ka eventualnom buntu i zasnovan na najbrutalnijim metodama zastraivanja i eksterminacije.

3. Faizam teoretski pristup i operativni opseg

U prethodnim decenijama, graanske teorije o totalitarizmu su nastojale vie da diskredituju komunizam nego da istrae faizam, izmeu ostalog eksplicitnim neisticanjem identinosti faizma, s jedne, i neoliberalzma i komunizma, s druge strane. Marksistike teorije o faizmu su preciznije analizirale faizam u kontekstu puke agenture finansijskog kapitala, uglavnom ignoriui znaaj masovne baze faizma i relativne samostalnosti faistike izvrne vlasti. Nastojanjem da se izgradi opta teorija faizma ne znai da se pojava faizma mora izvesti iz posebnih uslova pojedine zemlje ve da se njegova proliferacija uklopi u plan pripreme za temeljnu izmjenu postojeih ekonomsko-politikih pretenzija pretendenata na kontrolu globalistikih tokova i resursa. Faizam je u ranijim pristupima posmatran kao politika doktrina, dravno-pravno ureenje, uenje koje stvara novi socijalni red, odnosno nova sistematizacija privrednih, socijalnih, kulturnih i politikih odnosa. Takoe, faizam nije prepoznat kao filozofiranje i stvaranje sistema i kalupa, ve kao stvar akcije, totalna stvarnost i ideologija, tj. totalni pogled na svijet. Sindikalizam ili korporativizam su refleksija faizma, identini su sa faizmom. Postojanje faizma je preduslov za korporativizam kao socijalno-ekonomsko-

politiki sistem. Nedostatak pristupa je u shvatanju da faizam nije stvoren u sobama doktrinara, u diskusijama za zelenim stolom, tj. da ga je dao praktini ivot, primjena naela totaliteta nacije i drave, autoriteta, hijerarhije, reda i socijalnog mira. Faistiki reim je od samog poetka uglavnom bio osloboen bilo kakvog kapitalistikog uticaja i svake klasne baze. Cilj je bio obaranje dotadanjeg ekonomskog poretka. Faizam je povukao otru crtu izmeu ranijeg razvoja drutvenih odnosa i sebe. Poeo je da se izgrauje poredak u kome je svakoj od pojedinih drutvenih grupa, svakoj grupi i svakom pojedincu odreeno precizno mjesto. Za razliku od kapitalistikog horizontalnog poretka, vertikalna ema faizma pozicionira dravu koja je najvii autoritet, koja diriguje cijelim ovim vertikalnim sklopom, i koja posreduje izmeu pojedinih stubova. Faizam i sindikalizam odbacuju teoriju besklasnog drutva, tj. kao krajnji cilj nemaju klasnu borbu. Sindikalni sistem faizma (Italija) bazira se na borbi faistikih radnikih sindikata sa sindikatima drugih grupa, a potom ouvanja opteg i zajednikog nacionalnog interesa to snanijeg uspona nacionalne proizvodnje. Ozvanienje kolektivnih ugovora3 postaje sastavni dio slubene politike drave i partije, priznat od poslodavaca i radnika i podignut na stepen javne socijalno-pravne ustanove. Radni odnosi koji ne bi bili rijeeni kolektivnim ugovorima predmet su arbitrarnog mijeanja drave. Donoenje Ustava rada predstavlja bitnu fazu u istoriji faizma i faistike drave. U faistikoj dravi ivot nije u znaku demokratije, liberalizma, parlamentarizma i kapitalizma. Sindikalizam se razvio u politiki socijalizam, odnosno u faistiku korporaciju. Faistiki sindikalizam i korporacije postale su meusobno zavisne i uslovljene. Korporacije su definisane kao instrument koji, pod zatitom drave, oivotvoruje integralno organsku i jedinstvenu disciplinu produktivnih snaga, s obzirom na unapreivanje bogatstva, politike snage i blagostanja italijanskog naroda. Musolini je stvaranje korporacija oznaio kao sahranu ekonomskog liberalizma, a korporatizam kao disciplinovanu i kontrolisanu privredu i novu sintezu rada, kapitala, naroda i drave. Pravce privrednog razvoja poele su da odreuju korporacije, proizvodnju diriguju poslodavac i radnik, a drava vri kontrolu. Pogreno je teorijsko stajalite da je faizam specifino italijanska stvar, a nacional-socijalizam specifino njemaka stvar, odnosno da je greka nazivati sve poretke jedinstvenim nazivom faizam. Navodno dijametralna razlika u shvatanju grananja drutva i naroda predstavlja neozbiljan argument. Daleko je od istine da postoji meunarodna demokratija, ali ne postoji meunarodni faizam. Jo dalje, da novi sistemi koji upravljaju sudbinom evropskih naroda imaju za cilj ouvanje nacije kao cjeline, ouvanje porodice kao osnovne elije za regeneraciju i kontinuitet nacionalnog ivota, ouvanje socijalne saradnje kao uslova za opti napredak nacije, ouvanje svih pozitivnih moralnih vrijednosti kao osnove zdravog nacionalnog ivota. Drava je, prema faistikoj doktrini, mehanizam koji e razrijeiti dramatine protivrjenosti kapitalizma (Musolini). Slino, prema Hitleru liberalna drava ne prua
Kolektivni ugovori su se pojavili prije faizma. U politici marksistikih sindikata posmatrani su kao sredstvo za konkretnu borbu protiv poslodavaca dralaca kapitala. Ozvanienjem sindikalizma, faizam je kolektivnom ugovoru dao karakter spone i saradnje izmeu dva partnera rada i kapitala. Drugim rijeima, kolektivni ugovor je prestao da bude sredstvo klasne borbe, a drava je proklamovala zvanini karakter kolektivnog ugovora.
3

zatitu, potrebna je jaka drava, to nudi nacizam, i odluna spoljna politika imperijalistikog karaktera. Unutranja politika se zasnivala na razbijanju radnikih politikih stranaka, unitavanje radnikih sindikata, stvaranje reimskih sindikata. S druge strane, ostali su nedirnuti veliki savezi industrijskog i finansijskog kapitala, i uklopljeni u faistiki sistem. Nacizam je krupnom kapitalu obezbijedio uticaj u svim dravnim organima koji su odluivali o privrednim pitanjima. Zauzvrat, italijanski i njemaki krupni kapital su neosporno odigrali odluujuu ulogu u uspjehu faizma. Faizam je, prema Kinlu, pokret koji se javlja u kriznoj situaciji kapitalistikog drutva izmeu dva rata kao protest protiv liberalne demokratske drave i reakcija na mogunost da kriza kapitalistikog privrednog i drutvenog sistema bude prevladana socijalistikim rjeenjem. Ovakva shvatanja prihvataju da se faizam javio u gotovo svim industrijski razvijenim kapitalistikim dravama, ali da je osvojio vlast samo u nekima od njih. Unitava se, pored reformistikog radnikog pokreta, parlamentarna demokratija i graanska pravna drava. Faistiki sistem uzima sebi daleko vei dio drutvenog proizvoda nego prethodni oblici graanske drave. Svakako, vojne i politike pretpostavke su neophodne za voenje imperijalistike politike. Savremeni teorijski pristupi faizmu analizu zasnivaju na novoj ekstremnoj desnici koja, prema T. Kuljiu (1999), ima drutveno-ekonomsku, ideoloko-vrednosnu i idejno-epohalnu dimenziju jer se javlja na raskru promjena epohalne svijesti i dva stoljea. Iz teorija o totalitarizmu proistekli su pojmovi: desnog ekstremizma, koji oznaava sve pokrete ija je aktivnost usmjerena protiv demokratske ustavne drave; desnog populizma, gdje je naglasak umjesto na dravi pomjeren na narod podloan manipulaciji; desnog radikalizma, koji stavlja naglasak na revolucionarnu srodnost ljevice i desnice. Neophodno je pomenuto posmatrati u odnosu na nove sadraje ideologije i organizacije savremenog faizma, odnosno desnog esktremizma. U skladu sa analizom Stosa (1995), desni ekstremizam karakteriu: nekonzistentnost i viedimenzionalnost obrasca desniarskih stavova razliite prirode, koji je formiran u zavisnosti od istorije, politike kulture i okruenja; uperenost protiv liberalizma i socijalistike tradicije; podreenost svih drugih vrijednosti narodnjakom etnocentrinom nacionalizmu, koji je u sreditu ekstremizma; hijerarhijski strukturirana narodnjaka zajednica, kao vodee naelo desnog ekstremizma, iji je izraz mona autoritarna drava iji su spoljnopolitiki ciljevi ekspanzionistiki i revizionistiki. Primjeuje se prilina preciznost u definisanju desnog ekstremizma, uz odstupanje od sutinskog znaenja aktuelnog totalitarizma, a jo vie od faizma. Teorije o faizmu ponovo ukazuju na dugu tradiciju ekstremne desnice i na razliitu interesnu osnovu saveza ili nerazumijevanja ekonomskih elita kapitalizma i faistikih pokreta. Nedostatak teorije je u diferenciranju pripadnika elite i kreatora starije i novije faistike ideologije, ime se fundamentalno prikriva, svjesno ili laiki, podudaranje interesa elita kapitalizma i ideja faistikog pokreta. Defanziva tzv. ljeviarske svijesti u Istonoj Evropi mogla je podstai ekspanziju desnice, to zapravo ne predstavlja odvojivu manifestaciju nezadovoljstva istonjakog puka od akcije (strategije kriminaliziranja) interesa i organizacije pomenute desniarske elite iz Zapadne Evrope. Time je izvren pokuaj odbrane od antitotalitarizma u industrijskim zemljama pod krinkom antifaizma i antikomunizma. U skladu s reenim, savremena shvatanja teorija o faizmu, koja su pod uticajem klasinih teorija o faizmu: teorija o drutvenom izvoritu faizma unutar zakona

kapitalistikog razvoja; teorija o totalitarizmu, koje analiziraju srodnost i vezu jednopartijskih socijalistikih i faistikih reima, imaju za cilj prikrivanje ideoloke i operativne identinosti reima u industrijskim zemljama i klasinih faistikih reima i pokreta, a u kojima je totalitaristiki partijski monopol i jednoobraznost u kontinuitetu pod dominantnim uticajem teorija i rjeenja partikularnih tajnih i polutajnih organizacija tobonje elite. Tome su poseban doprinos, poev od pedesetih, dale suverene hladnoratovske idealnotipske teorije o totalitarizmu, marksistike diskusije o faizmu i odnosu ekonomije i politike, kao i istorija svakodnevnice faizma (oralna istorija). Rasprave o faizmu (totalitarizmu), nakon otkrivanja novih zloina holokausta i oivljavanja neonacizma i njemake jeseni (ezdesetih i sedamdesetih), dobijaju na aktuelnosti i tzv. postojanosti pod uticajem ljevice i Markuzea, pogotovo od sredine osamdesetih nakon posjete Regana grobu SS-ovaca u Bitburgu. Cilj posjete, odavanjem zajednike poasti rtvama i ubicama, bio je normalizacija prolosti sa ciljem ublaavanja krivice za zloine u Drugom svjetskom ratu, to je izazvalo debatu oko nacizma, koju je zapoeo Habermas (1986). Sutina rasprave sastojala se u opomeni da treba prestati sa samooptubama zbog nacistike prolosti. Nolte je tvrdio da nacistiki zloini gube frapantnost jer su bili (a i dalje su) odgovor na boljeviku unitavajuu prijetnju4. Za razliku od tzv. konzervativnih istoriara (Nolte, Hildebrand, Hilgruber), koji sugeriu da je sovjetski komunizam bio glavno zlo, kritiari apologetike u njemakoj istoriografiji (Veler, Habermas, Jekel, Kinl, Kok) prepoznaju nastojanje da se oslobodi i relativizuje Trei Rajh, uvrsti antikomunistika vizija neprijatelja i istoricistiki raskine neposredna povezanost sa nacistikim dobom. Teorije o totalitarizmu imaju za cilj: relativizaciju faistikih iracionalnih genocidnih zloina iz prolosti i zatakavanje, preusmjeravanje ili minimiziranje buduih zloina; zamagljivanje totalitaristike realnosti potiskivanjem zlikovake prolosti i prebacivanjem krivice i odgovornosti na deurnog neprijatelja; nametanje globalne poslunosti uspostavljanjem militaristikog okruenja, propagandom i monstruoznim tehnikama prisile.

4. Amerika potpora tiraniji nacizma i boljevizma

Nolte uoava tri osnovna oblika faizma: rani (francuski), normalni (italijanski) i radikalni (njemaki). Bez obzira na odrivost tipologije, sutinska funkcija faizma nije bila spaavanje krizom zahvaenog kapitalizma, a tvrdnja da bez kapitalizma nema faizma nije objektivna. Buroaska podrka nacizmu ne predstavlja protivrjenost budui su kreatori ustolienja kapitalizma i faizma na istoj adresi. Faizam predstavlja pripremu za/i odgovor na slom kapitalizma, preoblikovanje svjetskog sistema drutvenihekonomskih odnosa, raskid sa neogranienom moi formalnog liderstva, proces donoenja odluka koji zvanine institucije smatra formalistikim. Apstrahujui navedene injenice, prominentni istraivai teorija o faizmu i analitiari faistikog pokreta preuveliavaju uticaj linosti faistikih voa (Hitler, Musolini, Moras), zapostavljaju konkretnije drutveno-ekonomske uzroke faizma, minorizuju vezu ideologije, drutvene strukture i socijalne funkcije, podvajaju kapitalistike sisteme koji prerastaju ili ne u faizam, definiu faizam kao spoj
4

Time je Nolte sveo Auvic na antiboljevizam, a faizam na antiboljeviku reakciju: Nije li Gulag bio prije Auvica. Prema Nolteu, Auvic je bio samo tehnika inovacija, a moe se objasniti azijatskom prijetnjom od strane neprijatelja koji su pred vratima.

svevlasnog voe i razularene mase, zaokruuju ciklus faistikog uspona i kraja u imaginarnom istorijskom periodu, suprotstavljaju Golijata altruistike demokratske snage Davidu opresivnom faistikom mizantropu. Faizam se javio kao ve pripremljeno rjeenje kraha (liberalnog) kapitalizma i sistema laissez faire. Teko je sloiti se sa konstatacijom da faizam na poetku nije bio doktrina i da nije imao jasno razraen program. Ekonomski postulati faistikog programa preuzeti su od ljevice, naglaavanjem javnih interesa nad linim. Obino su prethodile antidravne mjere oduzimanja kontrole dravi (liberalizacija). Potom bi uslijedio protekcionizam insistirajui na slobodi drave kao jedinoj slobodi koju vrijedi imati. Prvobitne mjere su imale za cilj kreiranje okvira za funkcionisanje odabranih korporacija pod patronatom drave, to je obezbijeeno irenjem industrijskih kapaciteta. Faizam Musolinija je korporativnoj privredi odao priznanje kao spasiocu svijeta: Kako je protekli vijek gledao na kapitalistiku privredu, tako e dananji vijek gledati na korporativnu privredu. To je uslov, po njemu, da se prevazie tragina protivrjenost kapitala i rada. Faistiki principi se posmatraju kao spas univerzalna perspektiva, a Evropa i svijet moraju neminovno da postanu faistiki. Musolini je apostrofirao da najnoviji razvoj komunizma u SSSR ne znai nita drugo do trijumf faizma. Faizam je predstavljao za njega sveukupnost partije, reima, vjere, religije, ali bez prikrivene tenje koja je oduvijek kod njega bila orijentisana na rat5. Londonskom sastanku Fabijanskog drutva6 1905, na kojem su se kao gosti pojavili boljeviki komunisti, prisustvovao je i D. M. Kejnz. Cilj sastanka je bio da fabijanci pozajme novac boljevicima kako bi izveli revoluciju u Rusiji iste godine. Kejnz je napomenuo da je jedini put koji mu je otvoren da bude lagani boljevik kako bi unitio sistem slobodnog preduzetnitva, tj. da e njegove ekonomske ideje biti eutanazija kapitalizma. B. Musolini je odobravao Kejnzove stavove: Faizam se u potpunosti saglaava sa gospodinom M. Kejnzom naglaavajui da su Kejnzove ideje, kojima se nema to prigovoriti, odlian uvod u faistiku ekonomiju7. Kao to je to sluaj i sa italijanskim faizmom, njemaki faizam je mogao da bude pobijeen. Nolte primjeuje da vjerovatno ne bi bilo nikakve Hitlerove istorije da ga vani ljudi i sile nisu smatrali korisnim za svoje ciljeve. Kolaboracija drave i vodeih slojeva drutva bila je vana za razvoj faistikog pokreta. Njemaki nacionalisti dobijali su izrazitu finansijsku pomo. Uzrok meteorskog uspona nacional-socijalistike partije pronalazi se u finansijskoj i moralnoj pomoi krupnih industrijskih magnata. Prema E. Remu (1934), finansijska pomo radikalnom faistikom pokretu je po svoj prilici dolazila i od inostranih kapitalista. Meunarodno bankarsko bratstvo, povezano sa porodicom Rotild, pruilo je znaajnu podrku Hitlerovom usponu na vlast8. Kljunu pomo nacional-socijalistikom pokretu proizvodnu, tehnoloku i ekonomsku obezbijedio je hemijski kartel Interssen
Prema Musoliniju, jedino rat moe samosvjesnog ovjeka da dovede pred alternative ivota i smrti i tako ga vodi ka najviem potvrivanju. 6 Fabijansko drutvo su osnovali engleski sociolozi 1884. Drutvo je imalo je za cilj reorganizaciju drutva putem osloboenja zemljinog i industrijskog kapitala iz ruku pojedinaca i klasa. To znai i ukidanje privatne svojine (nad zemljom). Time su obznanjene osnovne postavke marksizma. Fabijanci su prihvatili nenasilni, postepeni put ka totalnoj vladi. 7 Vidjeti detaljnije: R. Eperson, 1990; 215-217. 8 Psihoanalitiar V. Langer u knjizi Um Adolfa Hitlera konstatuje da je Hitler unuk Rotilda.
5

Gemeinschaft Farben. Izvor ekonomske moi IG Farbena bio je kapital Vol Strita. Kompanije pod dominacijom IG Farbena proizvodile su smrtonosni gas ciklon B, korien u nacistikim logorima. Proces hidrogenizacije, znaajan za ratne pripreme nacista, osmislio je i izvodio, svakako, IG Farben. Takoe, Standard Oil se ukljuio u kooperativni program i istraivanja procesa hidrogenizacije od uglja je dobijen benzin9. Ameriki krupni kapital je tokom tridesetih kao prioritet postavio kreiranje ratne mainerije u Njemakoj. Prema podacima amerike ambasade u Njemakoj, vie od sto amerikih korporacija imale su podrunice ili zajednika ulaganja u nacistikoj Njemakoj. U poslovima naoruanja prednjaila je familija Di Pon (Du Pont). U proizvodnju oruja bila je ukljuena i korporacija International Harvester. Korporacija IG Farben je finansirala organizaciju za propagandu koja je sprovodila uticaj na ameriku javnost. Korporacije General Motors i Ford su preko podrunica u Njemakoj razradili ogromne poslove. Uspostavljeni su i tajni aranmani avio korporacija sa Krupom. Amerika korporacija International Telephone and Telegraph imala je udio u korporaciji Focke-Wolfe, proizvoau njemakih borbenih aviona. General Motors je gotovo u potpunosti posjedovao Opel prozvoaa tenkova u Njemakoj. Amerike korporacije su prodavale nacistima tehnologiju, djelove za avione i dizel motore. General Electric i ITT su kontrolisale njemaku elektronsku industriju. Kontrolu je esto sprovodila korporacija J. P. Morgan. Amerike korporacije i British Petroleum prevozile su iz Rumunije naftu za Njemaku, koja je zavisila od naftnih resursa. Takoe, rafinerija Standard Oil je nadomjetala nedostatak goriva njemakom vazduhoplovstvu. H. Ford je 1938. primio najvie odlikovanje koje Njemaka drava uruuje stranim dravljanima Veliki krst ordena njemakog orla. Jedan od najveih zagovornika svjetske vlade, P. Vorberg, bio je direktor amerike filijale IG Farben koja je saraujui sa Rokfelerovom korporacijom Standard Oil pomagala uveanju deviznog priliva nacistike Njemake i kapacitetu za proizvodnju ratnog materijala. Grupa teke industrije (grupa moi) Schacht i Thyssen bila je povezana s anglo-amerikim finansijskim kapitalom, a prije svega s Morganovim trustom, uz oigledne imperijalistike ciljeve. Pokuaj otklona od nacistike ekonomije na Nirnberkom procesu bio je nepotreban. lanovi odbora amerikih korporacija bili su osim Amerikanaca i Njemci osueni kao ratni zloinci. Amerikim Jevrejima nisu smetale Hitlerove namjere prema Jevrejima: ... stvarni i konani kraj jevrejstva. Nosioci amerikog korporativnobankarskog biznisa bili su mahom Jevreji. U nacistikim logorima i raznim pogromima Jevrej Hitler je ognjem i maem ostvarivao svoje pravo istrebljenja miliona Jevreja, ponovo u ime Judaizma. Prilikom suenja masovnom ubici Jevreja i ne-Jevreja A. Ajhmanu, izraelski sud je potvrdio da je zakonska i moralna odgovornost onih koji rtve predaju smrti vea od krivice neposrednog izvrioca. Razlog revolucije u Rusiji je eliminisanje srednje klase kao neprijatelja, to je sluaj i sa drugim revolucijama, i uspostavljanje nove forme faizma komunizam10. Ameriki predsjednici i finansijeri predstavljali su zavjereniku potporu slomu Rusije. V. Vilson je odbio da se umijea u rat protiv boljevika. F. Ruzvelt je tridesetih dao
Dakle, Standard Oil se ukljuio u kooperativni program kojim se Njemaka pripremala za Drugi svjetski rat. Kartelski sporazum je napravljen sa IG Farbenom, koji se orijentisao na hemijsku industriju, a naftnu industriju prepustio Standard Oilu. Kartelski sporazum je bio od posebnog znaaja za Naciste. 10 Napomenimo da je Carevina prije tzv. Revolucije 1917. bila zemlja sa najveom stopom industrijskog rasta na svijetu. Period prije pua karakteriu razvoj srednje klase i snana industrijska osnova.
9

legitimitet komunistikoj vlasti u Rusiji, ime je odobrio metod nametanja kontrole nad Rusijom. Bogati ameriki kapitalisti porodice Rokfeler, Morgan i if i njemaki bankari direktno su finansirali pu. Kasnije su amerike banke i druge finansijske institucije uspostavile vezu sa Sovjetima11. Komunistika strategija jedinstvenog svjetskog ekonomkog sistema i jedinstvene svjetske vlade poduprta je evropskom i amerikom tehnologijom. Cilj prodaje amerike tehnologije bio je izgradnja mone vojne sile SSSR-a, obuhvatajui kasnije i atomsku bombu (1943). Fabrike za proizvodnju traktora tokom dvadesetih i tridesetih konstruisale su amerike firme (nekoliko desetina firmi). Na primjer, fabrike Gorki i ZIL podigao je tridesetih H. Ford. U sutini, fabrike su proizvodile vojna orua i oruje. Najvee ruske eliane izgradile su amerike korporacije. Sovjetskom industrijalizacijom SAD su izgraivale militarizovanu dravu, spremnu za Veliki obraun na teritoriji Evrope12. Sovjetska svemirska dostignua (npr. rakete i sistemi za navoenje) poev od ezdesetih imale su kao potporu ameriku tehnologiju. Za razliku od Kenedija, predsjednik R. Nikson je odobrio 1972. jeftinu prodaju maina za proizvodnju kuglinih leajeva (nestrategijska trgovina) vitalnih za industriju projektila i raketa za navoenje, odnosno poveanje preciznosti sovjetskih interkontinentalnih balistikih projektila. Amerika korporacija iz ikaga pomogla je Sovjetima 1975. da izgrade fabriku (velikog kapaciteta) automobilskih leajeva. Motor borbenog aviona MIG-15 bio je replika Rolls-Roysovog mlaznog motora. Pomo amerike ratne industrije (Rokfeleri) dola je do izraaja u Vijetnamskom ratu, kada su proizvodi sovjetske ratne industrije, poduprte od Amerikanaca, u ratnim sukobima (protiv Amerikanaca) koristili Vijetnamci, odnosno Ho i Min, agent amerike obavjetajne slube. Amerika vlada je tokom Vijetnamskog rata aktivno podsticala amerike korporacije da prodaju robu SSSR-u, ime je direktno pomagana strana koja je ubijala amerike vojnike (R. Eperson, 1990; str. 390-391). Uprkos injenici da su Amerikanci kontrolisali sve morske puteve, nije spreavan dotok vitalnih ratnih materijala Sjevernom Vijetnamu poveavajui rtve na amerikoj strani13. Krajem ezdesetih, International Basic Corporation (Rokfeleri i Rotildi) je formirana radi podsticanja sovjetsko-amerike trgovine. Finansijsku pomo SSSR-u i Kini14 pruala je banka pod kontrolom Rokfelera Chase Manhattan, koja je poetkom sedamdesetih otvorila filijale u ovim zemljama. Usluge ove banke Sovjetima seu unazad do 1933. I amerika vlada je pruala pomo SSSR-u u projektima prouavanja elektromagnetskih radijacija. Bio je to, u stvari, zajedniki projekat na regulaciji vremenskih prilika, sa mogunou slabljenja snage pojedine drave manipulisanjem vremenskim prilikama.

Bez pomoi Amerikanaca (Savjet sa spoljne odnose, CFR) ne bi bio uspostavljen Kastrov reim. SAD su pomagale sovjetsku nuklearnu industriju nakon drugog svjetskog rata (uranijum-oksid), motor za MIG-15, aluminijum-oksid, navigacionu opremu, elektronske kompjutere, informacije i tehnike podatke, akcelerometre i mnogo drugog. 13 Preko 50% amerikih rtava u Vijetnamu stradalo je od nagaznih mina, kod kojih je detonator izraen od glicerola za iju su izradu SAD poslale SSSR-u tehnike planove 1966. 14 D. Rokfeler je 1974. formirao Nacionalni savjet za trgovinske veze SAD i Kine, a potom je Kina dobijala kredite amerike Export-Import banke, kupovala amerike radare, helikoptere i transportne avione. Novac od droge (kineskog opijuma) prodate Zapadu je korien za plaanje amerike tehnologije.
12

11

5. Evropski faistiki ekonomsko-politiki projekat

Ideju o stvaranju evropske superdrave razradio je V. eril 1930. (Ujedinjene drave Evrope). Nekoliko godina kasnije, Kongres SAD donio je sedam rezolucija o politikoj uniji Evrope, konstatujui u jednoj od njih: Stvaranje ujedinjene Evrope mora se smatrati kao sutinski vaan korak u pravcu stvaranja ujedinjenog svijeta (svjetske vlade). Komitet za Sjedinjene drave Evrope, kojim je upravljao . Mone postavio je sebi isti cilj. Od stvaranja EEZ postepeno je planirano da doe do nastanka centralizovane faistike drave, a nacrt plana je iznijet u knjizi an Mone i Ujedinjene drave Evrope15. Sutinske socijalne i ekonomske odlike faizma su postale imanentne i u zemljama u kojima originalno prepoznati faisti formalno nisu bili na vlasti. Sr socijalno-ekonomske faze faizma ponovo se prepoznala davanjem prvenstva kolektivu nad pojedincem (tzv. kolektivistiki imperijalizam), kompaniji nad ulagaem i prozvoau nad potroaem. Nametanje faistikog socijalno-ekonomskog modela Evropi podstakli su i . Delor, pripadnik viijevske verzije Hitlerjugenda, i F. Miteran, viijevski kolaborant. Uspon poslijeratnog faizma u Evropi je svakako omoguen stvaranjem dravne, kolektivistike privrede, kolektivizacijom koja je pod dravnom i naddravnom kontrolom. Novostvorena Evropa pedesetih predstavljala je pogodan ambijent za Hitlerovu dugoronu strategiju. Evropska zajednica za ugalj i elik preuzela je koncept perovog francusko-njemakog modela. Gotovo da nema aspekta Evropske unije koji 1942. nije bio zacrtan od strane nacista. Jedanaest naela na kojima se zasniva evropska superdrava preuzeti su iz Hitlerovog plana za ujedinjenje Evrope pod njemakom kontrolom. Evropska unija se u potpunosti zasniva na drutveno-ekonomskim strukturama Evropske ekonomske zajednice, ije su stvaranje nacisti predlagali 1941. Metode koje se koriste u cilju podrivanja nacionalne drave istovjetne su sa metodama uvoenja vanrednih zakona Hitlera za zaobilaenje naroda i parlamenta. Dakle, ideja stvaranja nove super-drave zvane Evropa prepoznaje se u Hitlerovom planu za federalno ureenje Evrope, zasnovanom na ureenju Njemake iz 1914. kojim se predviaju razliiti stepeni povezivanja evropskih drava i Rajha. Izgleda da je Evropska zajednica za ugalj i elik, inicijalno ideja Hitlera iz 30-ih, bila prvi korak ka politikom ujedinjenju i stvaranju Jedinstvene svjetske vlade. Odluka o evropskom ujedinjenju doneena je 1954. na prvom sastanku konspirativne i vjerovatno najuticajnije svjetske organizacije Bilderberg grupe. Rezultirao je Rimski sporazum 1957. i Evropska ekonomska zajednica, kao carinska unija i zona slobodne trgovine.

Konstatuje se: Vremenom, kako se mislilo, dolo bi do toga da nadnacionalni autoriteti, koje bi nadgledalo Evropsko vijee ministara u Briselu i Skuptina iz Strazbura, administriraju svim aktivnostima kontinenta. Doi e dan kada e pojedinane vlade biti primorane da priznaju da je sjedinjena Evropa potvrena injenica, a oni nee imati rije u establimentu o principima na kojima je ona formirana. Sve to e oni imati da urade bie da spoje sve sada autonomne institucije i jedinstvenu federalnu administraciju i da tada proglase nastanak Sjedinjenih drava Evrope. Vidjeti: D. Ajk, 1999; str. 313.

15

Tabela 1: Hitlerov projekat stvaranja EEZ i vrijednosti i institucije savremene Evrope

Hitlerova Evropa Evropska zajednica ivotni prostor Evropski prostor Kolektivni pristup bazinim Zajedniki ribolov, energija i agrarna prostorima politika Evropski valutni sistem Evropski monetarni sistem Evropska banka u Berlinu Evropska centralna banka u Frankfurtu Ekonomski i trgovinski sporazumi Jedinstveno trite Zajednika strategija korienja radne Social chapter legislacija za zatitu snage prava radnika Evropska industrijska privreda Zajednika industrijska politika Modifikacija zakona ponude i tranje Otpor GATT-u Zamjena kapitala organizovanom Evropski radniki savjet radnom snagom Prilagoeno prema: Etkinson, 1997; str. 114-115

Sprega drave (politike) i monih korporacija (tj. korporatizam) bila je uoljiva odmah nakon Drugog svjetskog rata Maralovim planom16, kojim su SAD omoguile naftnim kompanijama amerikih magnata (npr. Rokfelerov Standard Oil) upliv u Evropu, po izrazito visokim cijenama (u dolarima), uz prethodnu izolaciju Sovjetskog Saveza. Poslijeratni planovi monog amerikog ustrojstva znaili su da pozornost moramo posvud usmjeriti prije svega na nae neposredne ciljeve. Kao trajna obaveza nametao se cilj: Kao najvei svjetski izvor kapitala i zemlja koja u svjetski ekonomski mehanizam ulae najvie novca, mi moramo nametnuti ritam i preuzeti odgovornost veinskog akcionara ove korporacije poznate kao svijet (L.D.Vel, 1946). Konzistentnost zapadnih ekonomskih sistema nakon Drugog svjetskog rata i dalje karakterie dravni intervencionizam tzv. regulisana trina ekonomija, sa jakim dravnim sektorom u ekonomiji, esto u kombinaciji s planiranjem. Prepoznaje se i preteno privatna ekonomija s djeliminim dravnim vlasnitvom (mjeovita), takoe sa dravnim planiranjem koje slijede kompanije u dravnom vlasnitvu. Planiranje se nametalo kao uslov funkcionisanja. Za razliku od meuratnog ekonomskog dirigizma, dominantno po diktatu faistiko autoritarne diktature, posleratni dirigizam karakterie faistiko konspirativna partikularna mainerija. Sjedinjene Amerike drave su se rigidno pozicionirale politiki i finansijski kao centar svjetskog faistikog poretka, Zapadna Evropa je potisnuta do nivoa periferije, veina zemalja Istone Evrope bila je u polu-kolonijalnom poloaju u odnosu na SSSR. Najvei dio azijskog, afrikog i juno-amerikog kontinenta predstavljao je sirovinsku i eksperimentalnu bazu. Faistiki reim je, ipak, poprimio razliite forme funkcionisanja: sjeverno-ameriki, zapadno-evropski, sovjetski, jugoslovenski, kineski, latino-ameriki, azijski. Formalistiki su se prepoznavali kapitalizam (demokratija), komunizam, socijalizam, ili desno i lijevo orijentisani, centristiki sistemi, i sline konstrukcije. Razni oblici demokratskih korporativnih sistema reprezentovali su tzv. novu ulogu drave. Na relaciji drava sindikati i organizacije poslodavaca uspostavljene su institucije za koordinaciju mehanizmima formiranja plata i cijena i za obuzdavanje
16

Uslovi za dobijanje pomoi iz Maralovog plana bili su izvoz amerikih industrijskih proizvoda u Evropu, prodaja nafte iz rezervi Standard Oila, kao i prisustvo finansijskih institucija.

inflacije. Prema Berendu, pojavio se ekonomski sistem zasnovan na socijalnoj solidarnosti i snanom dravnom intervencionizmu, u okviru procesa integracija u Zapadnoj Evropi. Posebno se istie doprinos uspjene kejnzijanske revolucije u posleratnoj Zapadnoj Evropi. Istovremeno, znaajni djelovi budeta usmjeravani su na odbranu, ukljuujui vojne istraivako-razvojne projekte17. Dalji impozantan uticaj drave na tehnoloku i strukturnu modernizaciju bio je jo jedan pokazatelj kompletnog derogiranja kapitalistike ekonomije, uz konstantni dravni intervencionizam i iroko rasprostranjenu nacionalizaciju. Ovo se odnosilo na Britaniju, kolijevku privatnog vlasnitva, Francusku, u kojoj je poetkom 80-ih nacionalizovano jedanaest glavnih privatnih kompanija i sve preostale privatne banke, Njemaku, Austriju, paniju, gdje su tri vodea konglomerata u dravnom vlasnitvu kontrolisala kljune oblasti ekonomije. Opteprihvaeni britanski model kompanije u dravnom vlasnitvu zasnivao se na upravnom odboru kojeg su imenovale vlada ili parlament. U skladu sa teorijama o fazama razvoja kapitalizma (E. Mandel, 1972), liberalni kapitalizam 19. vijeka praen je imperijalistikim kapitalizmom od kraja 19. vijeka do sredine 20-ih, koji je od Drugog svjetskog rata zamijenjen socijalnim kapitalizmom. Teoretiari zapadne demokratije proglasili su te zemlje dravama opteg blagostanja. U skladu s tim, zapadni posleratni kapitalizam se preobrazio u novi kapitalizam s ljudskim licem. Faistiku diktaturu Franka18, direktnog Hitlerovog saradnika, finansijski su podupirale amerika drava (treina investicija) i banke, MMF i OEEC. Evropska integracija panije, ekonomskog uda, ostvarena je uz minorne ekonomske ustupke. Globalizacija je znaila nametanje pravila centra, koje bi nemone drave (regioni) bespogovorno prihvatile. Zapadni teoretiari su antiglobalizacijske koncepte proglaavali mnogo ekstremnijim (Berend, 2007). Meuregionalne nejednakosti ili razlike u prihodu u eri globalizacije produbile su se od 13:1 1973. do 19:1 1998. Otvaranje trita Centralne i Istone Evrope tokom devedesetih dovelo je do kraha industrije (25-35%) i poljoprivrede (50%). Drava opteg blagostanja predstavljala se kao garant sigurnosti, sluila je socijalnom miru, i pruila graanima, pogotovo u SAD, konzumerizam kao svojevrsni egoistini potroaki habitus.

6. Korporatizam kao mehanizam faistike ideologije

Korporativna drava je, nakon Velike krize, izgradila korporativni sistem koji je formalistiki bio populistiki koncept zamjene parlamentarne demokratije korporativnim tijelima, zajednikim institucijama radnika, poslodavaca i drave. Naglaavalo se da e se ovaj hibridni oblik vremenom osloboditi kapitalistikih elemenata i postati integralni korporativizam'. Trine zakonitosti ustupile su mjesto planiranom mehanizmu ekonomske politike. A. Litelton (1976) napominje da je tridesete obiljeilo gubljenje granice izmeu uloga privatnog preduzetnitva i drave, a mjeovitu ekonomiju je usmjeravao (javnom kontrolom) sporazum izmeu monih oligopolistikih grupa.

ezdesetih i sedamdesetih, priblino polovina amerikog i britanskog budeta odlazila je na odbranu, a u Francuskoj treina. 18 Faistika panija je, s jedne strane, predstavljala otvoren pokazatelj svjetskog politikog i ekonomskog sistema, a sa druge je posluila da prikrije stvarnu prirodu i ideoloki karakter demokratskog drutva.

17

H. Gutman i H. Dugal (1948) su definisali korporaciju kao udruivanje fizikih osoba u jednu autonomnu pravnu cjelinu koja ima vlastitu pravnu linost, to joj omoguuje da se bavi poslovima, posjeduje imovinu i ugovara zaduivanje. Ova prilino normativna slika govori o tome to bi korporacija trebalo da bude, a ne to stvarno jeste. Problematinost izuavanja devijacije od vlastite legalne ili formalne slike sastoji se ne samo u oduzimanju prava glasa akcionarima, izrastanju do mega nivoa, ekspanziji u aktivnostima koje nisu povezane s prvobitnom namjenom, odnosno ponaanju kao monopson kad je u pitanju kupovina, a kao monopol kada se to tie prodaje. Dijapazon problematike ima mnogo dublji, dominantno destruktivni karakter. Sa stajalita amerikog poslovnog svijeta, prema P. Baranu i P. Sviziju, nita nije tako greno i nedopustivo kao mijeanje vlasti u interno poslovanje korporacija. V. Zombart, vodei njemaki ekonomista u drugoj polovini devetnaestog i prvoj polovini dvadesetog vijeka, tj. najdublji teoretiar kapitalizma, zastupao je stanovite da moderna drava stvara institucije koje omoguavaju poboljanja u proizvodnji i raspodjeli. Takoe, drava stvara podsticaje da se interesi preduzetnika, koji su osnivai i preuzimaju inicijativu, poklapaju sa interesima drutva. Pomenute institucije obuhvataju sve od zakona i prava do infrastrukture, patenata, kola, univerziteta, standardizacije. Analiza menadmenta i kontrole u velikom preduzeu zastupljena je u radu19 G. Minsa i A. Berlia (1932). Tadanja koncentracija u amerikoj industriji imala je za rezultat posjedovanje blizu polovine nebankarskog privrednog bogatstva zemlje (jedna etvrtina ukupnog bogatstva zemlje) od strane dvjesta najveih nebankarskih korporacija. Akcionari nisu imali bilo kakvu znaajniju ulogu u polovini firmi, a praktina mo je nepovratno prela na menadment (mo bez vlasnitva), koji je odgovarao eventualno upravnom odboru. Norma je bila oligopol, a ne konkurencija, dok je trend, zasnovan na birokratiji umjesto preduzetnitva, nesmetano nastavljen. Pojavom teorija o nesavrenoj konkurenciji, tridesetih i etrdesetih, oligopol i ograniena (nesavrena) konkurencija izmeu nekoliko velikih prodavaca sve vie se posmatraju kao bitno i znaajno ogranienje slobodne igre trinih snaga i mehanicistikog marginalizma. Model (teorija) moi u odreivanju cijena sve vie je zastupljena u literaturi, empirijskim istraivanjima monopolskih uslova u brojnim privrednim sektorima. Savremeni ekonomisti zauzimaju stav o stvaranju uslova slinim potpunom monopolu, i to u granama moderne industrije zasnovane na nauci koje zahtijevaju ogromne sume kapitala dostupne uhodanim gigantima. Dakle, ideju o oligopolu u velikom savremenom korporativnom sektoru, koji bi zahtijevao inteligenciju i suzdranost, odnosno pretpostavku E. H. emberlena i D. Robinson o konkurenciji u velikom sektoru savremene (koncentrisane) privrede, naslijedila je pretpostavka monopola ili neega bliskog monopolu (kriptomonopola). Drutveno optimalna cijena i proizvodnja konkurentskog trita nije vie predstavljala realnu opciju. Oligopol se, iako drutveno nepravedan, u praksi prihvatao zbog stvarnih uinaka. Korporativni sektor sa vladavinom oligopola zato je i funkcionisao kao dominantan sektor privrede. Koncentracija je vodila: kreiranju monopola i oligopola eliminiui konkurenciju odreivanjem svih aspekata trita - proteirajui ograniavanje; kontrolisanju industrije vertikalnom integracijom, uz strogu racionalizaciju. Korporativni gigantizam nije produkt puke savremene opsjednutosti veliinom. Prezadueni giganti bez odreene svrhe su
19

Studija: The Modern Corporation and Private Property. New York: Macmillan.

posledica pristupa konvergencije uprkos prednosti u veliini i moi. S jedne strane oligopoli poprimaju formu multinacionalnih kompanija, naizgled internacionalnih, a s druge regionalnih monopola i oligopola. U oba sluaja nije prisutna konkurencija slobodnog trita zasnovana na stalnoj tenziji cijena, kvaliteta i kontinuiteta. Polazei od sto najveih bruto nacionalnih proizvoda u 1969. primjeuje se pozicioniranje 54 korporacije i samo 46 drava. Na primjer, poslovni promet Deneral motorsa od 24 milijardi dolara svrstao ga je na petnaestu privrednu silu svijeta. Relativan znaaj korporacija u odnosu na dravu poveavao se u korist prvih jer su multinacionalne investicije rasle dva do tri puta brim tempom od privrednog rasta. Multinacionalne korporacije su stekle inherentnu meunarodnu prirodu i globalnu pokretljivost. Teko je prihvatiti tvrdnju da je rukovoenje korporacijama bilo bez odluujuih veza sa dravom i obaveza prema njoj, odnosno da se nisu obazirale na strukturu reima20. Multinacionalne kompanije su uspostavljale sve veu dominaciju nad nacionalnim ekonomijama, i pozicionirale su se kao politiki akter. Godinje zarade pojedinih kompanija u iznosima nekoliko stotina milijardi amerikih dolara prevazilazile su zaradu veine zemalja u razvoju ili malih nacionalnih drava, uspostavljajui pravila u svjetskoj trgovini i stiui mo bez odgovornosti21, iako ukupan prihod nije presudan pokazatelj za procjenu moi i znaaja. Naglaava se da su ove kompanije proizvod i instrument Zapada, bez efektivnih meunarodnih pravila, i uz smanjenu nadlenost drava22. Ipak, preciznije odreenje upuuje na specifine kreatore i organizatore procesa konsolidacije. Teritorijalna odreenost (ogranienost) drave prevaziena ja operativnim mehanizmom globalne korporacije uz sofisticiranu koordinaciju superiornog ideolokog (polu)konspirativnog inioca. Time je statina pozicija drave (nacije) poprimila karakter dinaminog globalizacionog korporatizma. Korporativni svijet (korporatizam) predstavlja jedinstvo korporativne premoi i dravne moi, usmjeravanjem ekonomskih tokova polazei od istog centra odluivanja. Krajem sedamdesetih, 5 transnacionalnih korporacija kontrolisalo je preko 80% prometa, prerade, transporta i plasmana svake od 20 najvanijih sirovina. Mo ovih korporacija postepeno je zvanino nadrasla nadlenosti i mo drava u meunarodnim ekonomskim odnosima. Krajem osamdesetih, od 130 najsnanijih ekonomskih entiteta u svijetu, 65 su bile transnacionalne korporacije, a 65 suverene drave. Krajem devedesetih procjenjuje se da su ove korporacije pokrivale preko 60% meunarodne razmjene, i preko 80% finansijskih tokova i tehnolokih transfera u svijetu. Sutinski, uspostavljeni su sistemi rotekcionizma za jedne, a diskriminacije za druge mehanizmom carina, preferencijala i drugih oblika regulacije meunarodnih ekonomskih odnosa. Meunarodni kapital koji se transponuje preko MMF-a i Svjetske banke u funkciji je multinacionalnih kompanija, finansijskih

Na primjer, . Levinson je smatrao da e multinacionalna kompanija traiti neutralan poloaj i izbjegavati angaovanje, odnosno da e zauzeti stav blagonaklone nezainteresovanosti prema politikim i drutvenim vrijednostima graanskih prava, linih sloboda, demokratije i ekonomske pravde. 21 2004. je objavljeno da dvije treine amerikih korporacija nisu uplaivale porez na dobit od sredine devedesetih, iako je njihov profit neprestano rastao. Devedeset pet odsto kompanija uplaivalo je manje od pet procenata ukupne dobiti. 22 Prema D. Jergonu, vlade su izgubile kontrolu nad upravljakim vrhovima nacionalnih ekonomija, odnosno sposobnost da promoviu ekonomski razvoj, zatite suverenitet i projektuju nacionalni identitet. K. Omae naziva nacionalne drave dinosaurusima na samrti.

20

magnata i anonimnih vlasnika kapitala, plasiran u velike svjetske projekte uz nametanje drakonskih uslova i rjeenja23. U korporatistikom sistemu bogatstvo i mo je uglavnom koncentrisana u rukama gigantskih korporacija, ija dominacija i nadmo sputava mo pojedinaca i malih preduzea. Orue za dalju konsolidaciju bogatstva i moi predatorskih korporacija su velike vlade, omoguavajui korporacijama da dominiraju praktino svim aspektima drutva gradei ekonomski sistem koji je suprotnost egalitarizmu. U uslovnoj komparaciji sa socijalizmom ili komunizmom, u korporatizmu je jo vea koncentracija bogatstva i moi. Korporatizam se definie (Merriam-Webster dictionary) kao organizacija drutva na industrijske i profesionalne korporacije koje slue kao organi politikog predstavljanja i sprovoenja kontrole nad ljudima i aktivnostima unutar njihove jurisdikcije. Meutim, korporacije ne dominiraju kompletno pojedinanim ekonomijama ve globalno. Nedavno objavljena studija Univerziteta u Cirihu, zasnovana na 43.060 multinacionalnih korporacija, pokazuje da kolosalnu mreu meu-povezanog vlasnitva kontrolie 1.318 gigantskih korporacija24. Jezgro super-entiteta obuhvata 147 vrsto sjedinjenih monolitskih korporacija, veinom meunarodnih banaka i velikih finansijskih institucija, koje kontroliu oko 40% cjelokupnog bogatstva mree. U najvee korporacije (Top 25) spadaju Barclays Bank, JP Morgan Chase & Co, Goldman Sachs Group, Morgan Stanley i Bank of America. Dominacija korporacija globalnom ekonomijom obezbjeuje zaprepaujuu koncentraciju globalnog bogatstva.

Dominacija korporacija je jedan od osnovnih razloga rapidnog rasta nejednakosti dohotka u vodeim industrijskim zemljama poput SAD. Analiza Economic Policy Institute pokazuje da su se dohoci korigovani za inflaciju vodeih 1% domainstava u SAD poveali za 224% od 1979. do 2007, dok su dohoci onih na dnu (ukupno 90%) porasli samo 5% u posmatranom periodu. Oteana je i konkurentska pozicija i opstanak malih preduzea iji se broj i dalje smanjuje. Suprotno kapitalistikom sistemu, broj

U odreenom vremenskom periodu Fond je igrao ulogu policajca njujorkih banaka za utjerivanje dugova zemalja treeg svijeta. 24 Ove kompanije imaju povezano ili preklopljeno vlasnitvo. Iako predstavljaju 20% globalnog profita, akcijama posjeduju veinu svjetskih kompanija i dodatnih 60% svjetskih prihoda. To znai da upravljaju sa 80% svjetskih prihoda.

23

samozaposlenih u zemljama poput SAD se smanjuje25. Grupa ljudi koji predstavljaju manje od 0,5% globalne populacije kontrolie vie od 40% ukupnog bogatstva, dok dvije treine globalne populacije kontrolie samo 3,3% sveukupnog bogatstva. idel i Frajzen su nedavno dokazali da je ekonomska nejednakost u SAD druga najvea u svijetu, uz onu u Ugandi, ime su pokazali koliko je nastao raskol u zaraivanju i zaradi u SAD u poslednje tri decenije. Njihovo istraivanje je pokazalo da je nejednakost u Americi gora od nejednakosti u starom Rimu robovlasnikom drutvu zasnovanom na strogo definisanim klasnim strukturama. Rimska elita 1% drutva je kontrolisalo 16% cjelokupnog bogatstva zemlje. To je manje od polovine koju kontrolie 1% najbogatijih Amerikanaca u SAD. Elita od 1% kontrolie 40% bogatstva nacije. Analiza T. De anta (Po kvadratnoj milji) dodatno dokazuje o kontroli bogatstva nacije od strane onih koji su se pozicionirali kao elita. Prezentirani podaci predstavljaju dopunsku potvrdu da korporatizam nije kapitalizam. Upravo su SAD najoigledniji primjer korporatizma, kao kolektivistikog sistema koji omoguava eliti da akumulira enormne iznose bogatstva i mo. Dok je stopa nezaposlenosti visoka, a broj onih koji su u programu marki za namirnice je porastao za 70% od 2007, profiti korporacija se poveavaju. Tokom 2010. velike banke su izbacile iz domova vie od milion amerikih familija26. Vodeih 10 banaka je 2002. kontrolisalo 55% svih bankarskih aktiva u SAD. Danas, vodeih 10 banaka kontrolie 77% aktiva. est najveih banaka u SAD raspolau aktivama ekvivalentnim priblino 60% amerikog bruto nacionalnog proizvoda. Korporatizam se definie kao komponenta faizma u okviru kojeg svi sektori drutva (preduzea, crkve, farmeri, kole, itd.) sarauju kako bi ostvarili ciljeve koje definie centralna nacionalna vlada. U skladu sa reenim, korporatizam je afirmativna aktivnost. Definicije korporatizma su pogrene navodei na netaan zakljuak. Precizna definicija bi pola od ogromne manjine pojedinaca (elite) koji kontroliu imovinu (aktive) svijeta ostvarujui svoje finansijske ciljeve. Liberalni sistem slobodnog preduzea daleko je od realnosti. Tokom poslednjih nekoliko decenija, veliina savezne vlade i velikih korporacija u SAD je eksplodirala. Kao kolektivistike institucije, drave i korporacije irom svijeta postaju sve vee, uz primjetnu dominaciju korporacija nad dravama. Kapitalistiki sistem je moda doputao slobodu konkurencije i napredovanja individualaca i malih preduzea. U poetnim stadijumima Amerike postojala su znaajna ogranienja na aktivnosti korporacija. Realnost je u sljedeem: to su vee gigantske korporacije, srednja klasa bre tone27. Velike korporacije kompletno dominiraju politikim sistemima vrei vei uticaj na politike procese u odnosu na graane. Takoe, ove korporacije i ultra-bogati postaju specijalisti u izbjegavanju poreza bez obzira na to kolike su stope. Prosjeni Amerikanci imaju manju mo u poreenju sa monolitskim korporacijama i dravnim institucijama koje dominiraju sistemom u odnosu na bilo koji period u amerikoj istoriji.
Prema Bureau of Labor Statistics, 16,6 miliona Amerikanaca bilo je samozaposleno u decembru 2006, dok je danas taj broj 14,5 miliona. 26 T. Deferson je svojevremeno konstatovao: Ako ameriki narod ikad dozvoli privatnim bankama da kontroliu emisiju novca, prvo inflacijom a zatim deflacijom, banke i korporacije koje e isplivati oduzee ljudima njihovu imovinu sve dok njihova djeca ne postanu beskunici na kontinentu koji su njihovi oevi osvojili . 27 Promocija korporacija i velike drave od strane politike elite obje partije, skupa sa drubom NAFTA, unitila je srednju klasu i mogunost nie klase da se uzdigne.
25

7. Zakljuna razmatranja
Faizam nije socijalni ininjering i istorijska misija Hitlera, Musolinija ili Lenjina, niti je drava zasnovana na teroru daleko od ideje i prakticizma veoma demokratski razvijenih drutava i podmukle manifestacije irenja modernog i pravednog drutva. Na primjer, H. Hodkin je pokuao da rasvijetli veliki ruski eksperiment bratstva. Koncentracija politike moi u rukama samo nekolicine ljudi i njeno uzdizanje u teror promovisana je i proteirana u naunom opusu vodeih amerikih ideologa i propagandista, poput E. Bernisa, V. Lipmana, H. Lesvela. Takoe, to je predstavljalo smjernicu totalitarizmu kako da postane sinonim za stopostotnu dravnu vlast. Strategija diktature proleterijata je kopija koncepta zapadne parlamentarne demokratije parlament moe da izvri sutinski politiki i ekonomski uticaj u mjeri u kojoj je to omogueno proleterijatu. Naslee lenjinizma je staljinizam ne vie od nivoa na kojem je odumiranje kapitalizma kao loginu alternativu pozicioniralo faizam. Nemilosrdni urotnici sovjetske drave priredili su stanovnitvu ljudsku patnju u opsegu u kojem je to omoguavala organizaciona, finansijska i logistika potpora kreatora milosrdne urote s druge strane Okeana. Staljinistiki reim je poinio vjerovatno najvea masovna ubistva u ljudskoj istoriji u ime istorije demona u liku Ujka Sema. Staljinizam nije monstruozna greka komunistikog iskustva ve projekat uspostavljanja nasilja koje drava organizuje protiv vlastitog drutva. Veliki promaaj korespondira velikoj ideji iji je ideoloki obrazac totalitaristika bezidejnost do nivoa nihiliteta, a duhovni i materijalni graditeljski uspon vrijedan istinske kolosalnosti Nimroda. Komunistiki fenomen je simultana refleksija faizma, instrumenta politike tiranije sa dimenzijama istorijske tragedije. injenica je da nijedan totalitaristiki reim, ne samo komunistiki, nikad nije doao na vlast otvoreno izraenom voljom naroda, ali jeste krae ili due egzistirao bezumnom voljom i podrkom tog istog puka. Pojedini autori pogreno (nepotrebno) vre komparaciju faistikih reima, kao predratnih diktatura, od poslijeratnih evropskih vojnih reima, kao savremenih autoritarnih sistema. Osnovu pronalaze u: ekonomskim uslovima uspostavljanja faistikih i vojnih diktatura razlici relativnog ekonomskog prosperiteta, kao i podstreku (interni ili eksterni) za prvobitnu akumulaciju kapitala; snazi podrke srednji sloj, krupni kapital, bankarski i finansijski sektor, radnitvo, agrarni slojevi; organizaciji vlasti sutinski elementi organizacije, osnova i fundamentalni principi. Savremeni autoritarni sistemi logina su ekonomsko-politika konsekvenca predratnih diktatura. Ipak, kao kljune razlike navode se: diktature nikada nisu stekle masovnu podrku u narodu kao faistiki reimi; u vrijeme trajanja diktature, u odnosu na faistike reime, postojao je stalni otpor naroda protiv njih; u vojnim diktaturama okosnica reima je bila armija, a u faistikim jedinstvena i homogena centralizovana partija; u vojnim reimima nacionalizam je imao progresivan karakter, a u faistikim je rezultirao isticanjem sopstvene nacije na raun drugih i u spoljnoj agresiji. Istie se da su oba tipa reima potekli u drutvima u kojima nije bilo ravnotee moi razliitih socijalnih snaga, tj. da je dolo do gotovo ekscesne i trenutne nadmoi jedne socijalne grupe. U praksi, pak, karakteristike imanentne bilo kojoj formi faizma totalitaristike norme ponaanja su: monopolistike partije i politika jednoglasnost; afirmacija potpunog drutvenog disciplinovanja i doktrinarna homogenost; montirani procesi i masovno zastraivanje; duhovna praznina, cinizam i bezobzirnost; zloupotreba politike

moi i pristrasnost u raspodjeli ekonomskih resursa; politika i policijska okrutnost (represija) i utamnienja ili progonstva; likvidacije politikih protivnika i kolektivna smaknua; psiholoke posledice, atmosfera straha i paranoje; ideoloki otuena masa i kontinuirano strahopotovanje; moralno izopaena shvatanja drutvene pravde. Savremeni tehnoloki progres i ekonomski tokovi u meunarodnim okvirima imali su za posljedicu koncentraciju moi, i to: industrijske industrijske korporacije; finansijske industrijsko-finansijski konglomerati. Industrijski koncerni, banke i drava uspostavili su homogen mehanizam moi. Velike korporacije su izvrile definitivan raskid sa starim akcionarsko-kapitalistikim odnosima. Dio drutvenog proizvoda predstavlja predmet interesovanja stvarnih upravljaa velikih korporacija, umjesto visine dividende koja se isplauje akcionarima. Multinacionalne korporacije postale su nove nacionalne drave, a stare nacionalne drave, sve manje mone, poele su da slijede naloge trita. Faizam oigledno ne predstavlja jednu od alternativa u okviru demokratskog sistema, ve alternativu samom demokratskom sistemu. Zadravajui najgore karakteristike socijalizma i kapitalizma, faizam kreira snanu kolektivistiku dravu, u kojoj pojedincu preostaje samo uloga podanika zvaninih stranaka ili korporacija. Desnica koja je skrenula ulijevo i ljevica koja skree udesno, prema Etkinsonu, nale su zajedniki jezik u onim oblicima drutvene i ekonomske manipulacije koji karakteriu faizam. Dominacija kolektiva i patronat krupnog kapitala u funkciji su programa sabotae interesa graana. Opisani proces poprima akcelerirajui tok kako svjetski faistiki poredak preivljava ekonomski i politiki sunovrat.

Literatura
Baran, Paul A. and Sweezy, Paul M. (1967), Monopoly Capital An Essay on the American Economic and Social Order, New York: Monthly Review Press. Berend, Ivan T. (2007), An Economic History of Twentieth-Century Europe, Cambridge: Cambridge University Press. Brzezinski, Zbigniew (1989), Grand Failure: The Birth and Death of Communism In Twentieth Century, New York: Scribners&Sons. Chomsky, Noam (1994), World Orders, Old and New, New York: Columbia University Press. Chossudovsky, Michel (1997) The Globalization o Poverty: Impacts of IMF and World Bank Reforms, London and New Jersey: Zed Books Ltd. Chossudovsky, Michel (2005), The Globalization of Poverty and the New World Order, Pincourt: Global Research. Crouch, Colin (1977), Class Conflict and the Industrial Relations Crisis. Compromise and Corporatism in the Politics of the British State, London. Drakovi, V., Laki, S., Jovovi, R., Rutovi, . i Drakovi, M. (2010), Globalizacija u ogledalu razvoja, krize i medija, Podgorica: ELIT. Epperson, A. Ralph (1990), The Unseen Hand: An Introduction to the Conspiratorial View of History, Tuscon: Publish Press. Etkinson, R. (1997), Zaarani evropski krug korporatne elite i novi faizam, Novi Sad: Svetovi.

Friedman, Milton (1962), Capitalism and Freedom, Chicago & London: The University of Chicago Press. Galbraith, John Kenneth (1987), Economics in Perspective: A Critical History, Boston: Houghton Miffin Company. Gregori, Danilo (1940), Italijanski korporativizam istorijat, doktrina i praksa, Beograd. Grupp, Jeffrey (2007), Corporatism The Secret Government of the New World Order, Jeffrey Group. Hobsbaum, Erik (2008), Globalizacija, demokratija i terorizam, Beograd: Arhipelag. Icke, David (1999), The Bigest Secrete, David Icke Books. Kastendiek, Hans (2007) Neokorporativizam? Teze i koncepti analize u zapadnonemakoj diskusiji i internacionalnoj debati o korporatizmu, Beograd. Kulji, Todor (1999), O faizmu, desnom ekstremizmu i teorijama o faizmu krajem 20. vijeka, Sociologija No 4 (415- 447), Beograd . Kunhl, Reinhard (1978), Oblici graanske vladavine: Liberalizam faizam, Beograd: Komunist. Laki, Slobodan (2010), Novi svjetski poredak ideoloki okvir i implementacija Zbornik radova sa meunarodne konferencije (Jun), Podgorica: Univerzitet Crne Gore. Levinson, Charles (1974), Capital, Inflation and the Multinationals, London: George Allen & Unwin Ltd. Mearsheimer, John J. (2003), The Tragedy of Great Power Politics, New York: Norton & Company. Mitrovi, Andrej (2009), Faizam i nacizam, Beograd: igoja. Neumann, Franz (1974), Demokratska i autoritarna drava, Zagreb: Naprijed. Nolte, Ernst (1990), Faizam u svojoj epohi, Beograd: Prosveta. Rejnert, Erik S. (2006), Globalna ekonomija, Beograd: igoja tampa. Saul, John Ralston (2009), Collapse of Globalism and the Reinvention of the World, Penguin Canada. Schmitter, Phillippe C. (1974), Still the Century of Corporatism?, The Review of Politics No. 1 (p. 85-131). Winkler, J. T. (1976), Corporatism, Archives Europeennes de Sociologie No. 1 (p. 100-136).