EKRANLI ARALARLA ALIMALARDA SG

Ama Ekranl Aralarla yaplan almalarda SG hakknda bilgi edinmek. renim Hedefleri Ekranl aralarla yaplan almalardan kaynaklanabilecek SG riskleri, Alnmas gereken nlemler, lgili mevzuat hakknda bilgi sahibi olmak. Alt Balklar Ekranl ara kullanm lgili mevzuat GR Bilgisayar kullanclarna tavsiye edebilecei metotlarn ou bilimsel almalara dayandrlarak ortaya koyulmu fikir ve yntemlerdir. Genel olarak almalar klavye ve fare kullanm zerine younlamtr. Bu aralarn ar kullanlmasnn oluturduu Birikimli travma bozukluklar incelenmi ve oluan yorgunluun insan vcuduna etkileri aratrlmtr. Ardndan dinlenme sreleri zerine ergonomik normlar oluturulmutur. Birikimli Travma Bozukluklar alanlarn alet veya makine ile i yaparken, tekrarl hareketler sonucu ortaya kan kasiskelet sistemlerinde oluan yaralanma ve yorulma gibi salk sorunlarna Birikimli Travma Bozukluu (BTB) denilmektedir. nsanlar i yaparken basit alet ve makineleri harekete geirmede parmaklarn, ellerini, bileklerini ve bazen de omuzlarn kullanmak zorunda kalrlar. stelik bu sz edilen organlar tekrarl hareket yapar. Tekrarl hareketler ise, kemik ile kas balantsn salayan tendonlarn srtnmesi sonucu anp iltihaplanmasna neden olabilmektedir. Organn uygunsuz pozisyonda ve yksek tekrarl hzda kullanm iltihaplanma olasln ykseltir. nsann kas-iskelet sistemi iin olduka risk tayan bu iltihaplanmalar genel olarak Birikimli Travma Bozukluklar (BTB) ad ile anlmaktadr. Bro ilerinde tekrarlayan travmaya olduka sk rastlanr. Kt duru, yetersiz Ergonomik nlemler, yetersiz dinlenme sreleri, fazla yklenme, klavye ve farenin uzun sre kullanlmas st ekstremitedeki yetersizliin ilerlemesine neden olmaktadr. Yumuak dokunumlu klavyelerin yksek hzda kullanlmaya msaade etmesiyle birlikte ellerde, omuzlarda ve kollarda sk grlen rahatszlklarn olumas kanlmaz olmutur. Binlerce kez klavye tulamak ve uzun sreler boyunca fare kullanm yava yava vcuda zarar vermektedir. Bilgisayarn sabit kullanl pozisyonu ciddi bir biimde birikimli travmalara yol amaktadr. Ne yazk ki bilgisayar kullanm ekli elde, bilekte, kollarda ve hatta omuzlarda ki tendon ve sinirlerde gereksiz strese neden olmaktadr. Ellerde, bileklerde, parmaklarda, nkollarda veya dirseklerde gerginlik, konforsuzluk hissi, kaslma, ar ve sertleme, avu iinde diken diken olma hissi, ellerde koordinasyon kayb ve g kayb, biimsizlik, geceleyin ar ile uyanma ve ellerde, bileklerde ve kollarda masaj ihtiyac BTBnin bulgular olabilir. BTB vakalarn artran nedenler ise, hedeflenen retim standartlarna uyma zorunluluu, yksek i hz, yksek teknolojiye gei, igcnn yalanmas, iinin yapt i miktarnda giderek azalma ve son yllarda tp uzmanlar tarafndan kontrollerin artmasdr.

BTB ierisinde bilgisayar kullanclarnn maruz kalabilecekleri hastalklar ksaca yledir: Karpal Tnel Sendromu (KTS) Koldan gelen bir sinir ve kas balar el ayasnn tabannda, bilek blgesinde dar bir kanal ya da tnelden geerek ele ular. Bu dar kanala Karpal Tnel ad verilir, karpal tnelin iinden geen sinir ise median sinir olarak adlandrlr. Karpal tnel sadece median sinir ve kas balarnn sabilecei kadar bir genilie sahiptir. Kanal iinde yer kaplayan herhangi bir oluum ya da ilik iindeki dokularn skmasna neden olur. Median sinirdeki bu skma sinirin uyard blgelerde uyuma ve keelenme ikayetleri ile kendini belli eder. Median sinirin karpal tnelde skmas ile ortaya kan bu tablo Karpal Tnel Sendromu (KTS) olarak adlandrlr. Karpal tnelin iinden geen tek sinir median sinirdir. Median sinir ba parmak, iaret ve orta parmaklar ile yzk parmann yarsnn duyularn beyine iletmek ile grevlidir. Ayn zamanda baparman kavrama grevini yerine getirmesinde rol alan kaslarn motor fonksiyonu da median sinir tarafndan kontrol edilir. Elin dier ksmlarnn duyu ve motor fonksiyonlar karpal tnel iinden gemeyen dier sinirlerin sorumluluundadr.

ekil 1. El Sinirleri Bir sinir sktnda ilev gremez hale gelir. Eer bu sinir deriden ald duyular iletmek ile grevli ise zerindeki bask kalkncaya kadar o sinirin uyard blgede uyuma meydana gelir. rnein bacaktan gelen duyular tayan siyatik sinir kala blgesinden geer. Oturma pozisyonuna bal olarak siyatik sinir zerinde basn olutuunda o bacakta uyuma hissedilir. Oturma ekli deitirilip de siyatik sinir zerindeki bas ortadan kalknca bu uyumada yok olur. Eer pozisyon uzun sre deitirilmez ise sinir zerindeki bas kalc hasara neden olabilir. Eer median sinir karpal tnel iinde skrsa bu sinirin uyard blge olan parmak ile yzk parmann yarsnda uyuma ortaya kar. Yzk parmann dier yars ile kk parmak baka sinirler tarafndan uyarld iin o blgelerde belirti grlmez. KTS en sk 29-62 ya aras kadnlarda grlmekle birlikte her yatan ve cinsten insan etkileyebilir. El bileinin uzun sre ayn pozisyonda tutulmamas Dzenli aralklarla el bileini dinlendirmek Uzun sre tekrarlayc karekterde hareketler yapmamak Obesite karpal tnel sendromu iin bir risk faktr olduundan kilo verilmesi KTS'yi nlemeye ynelik egzersizler.

El Osteoartriti: Osteoartrit (eklem kirelenmesi) en sk grlen eklem hastaldr. Eklem kkrdann yapsnn bozulmas, anmas, incelmesi ve hatta kaybna neden olur. Ayrca, eklem kkrdann altndaki kemik dokusunda da deiiklikler sonucu kemikte bymeler ve
2

eklem kenarnda kntlar geliir. Sonuta osteoartrit eklemlerin normal yapsn bozarak, hareketlerde kstlanmaya ve arya neden olan bir hastalktr. Neden olan etkenlerden biri de mesleki nedenlerle ya da yaam tarzna bal olarak belirli eklemlerin ar kullanlmas osteoartrit riskini artrmaktadr.

ekil 2. Elde Grlen Osteoartriti Hastal Ganglionlar: ounlukla eklem kapsl ile balants olan cilt altndaki iliklerdir. Sklkla el bileinin yznde grlr. Nadiren arldr. Nedeni tam bilinmemekle birlikte gerilme ve ar yklenmenin hcrelerde asit retiminde arta neden olduu dnlr. Genel bir kural olarak hareketliliinizin artmas ile bu ilik byr ve tam tersi hareketliliinizin azald dnemlerde bu ilik klr. Hibir yaknmaya sebep olmayan ganglion kistleri tedavi gerektirmez, sadece izlemek yeterlidir. Ancak, kist arl ve gnlk aktiviteleri snrlyorsa veya Estetik olarak grnm kt ise tedavi edilmesi gerekir. Kist iindeki svnn bir enjektr ile boaltlmas ve/veya el bileinin bir atel yardm ile tespit edilmesi, cerrahi olmayan tedavi yntemlerini oluturur.

ekil 3.Elde Grlen Ganglionlar Ulnar Sinir Basks: Srekli masa banda almak zorundaysanz ve parmaklarnzda yer yer uyuma ve karncalanma meydana geliyorsa bir sorununuz var demektir Tek bana bir hastalk olarak kabul edilmeyen, ancak tpta Ulnar Oluk Sendromu olarak tanmlanan bu sorun, masa ba alanlarda zellikle dirseklerin bir yere dayanmasyla ortaya kyor ve byk skntlara yol aabiliyor. ounlukla boyun ft ile kartrlabilen bu sorunu zmek iin ise cerrahi yntemlere bavurmak gerekebiliyor. Sorunun nne geebilmek adna ise dirseklerin ar kullanlmasnn nne gemek ve dirsee dirsee direkt olarak ar yk binmesine neden olacak ilerden kanmak gerekiyor.

ekil 4. Ulnar Sinir Basklarnn Dirsek Ve Bilekte Meydana Gelii Ulnar sinir ele bilekten guyon kanalndan girer. Ulnar sinirin guyon kanalnda skmas dirsektekinden daha az grlr. Skmann nedeni genellikle travmadr, bilgisayar kullanm srasnda farenin avu iinde srekli bask oluturmas temel etkendir. Tetik Parmak: Elde en sk grlen tekrarlayc zorlanma yaralanmasdr. Sonu olarak ar ve tetik parmak oluur. Tetik parmak hastalnn oluum mekanizmas halen tam olarak bilinmemektedir ancak hastaln seyri gayet iyi bilinmektedir. Parmaklarda tetik hareketinin yaplmasndan sorumlu olan tendon ve yatann etkilendii bilinmektedir. Tendon yaps kaslar ile kemikler arasnda ki ilikiyi salamaktan sorumlu olan yaplardr. Her tendonun zerini rten bir tabaka mevcuttur. Bu tabakann oluturmu olduu klf ierisin de tendon parmaklarn hareketi ile bir kayma yaparak yata ierisinde hareket eder. Tendon klfnn enflamasyon (yang) sebebiyle itii, kalnlat iin tendon parmak hareketleri esnasnda yapmas gereken kayma hareketinde glkle karlar. lk balarda klfn hasarl blmnde hereketin azalmasna bal olarak taklma ve ancak bir atlama
4

hareketi ile rahatlama tarznda olan belirtiler, tedavi uygulanmaz ve olay ilerlerse klfn giderek kalnlamas ve tendon hareketinin tamam ile kaybolarak parman tetik eker pozisyonda kitli kalmas ile sonlanr. Parmaklarn ar ve zorlayc ilerde kullanan kiilerde grlebilir.Romatoid artrit,gut veya diyabet gibi dokularda baz deiikliklere neden olan hastalklar da bu tr ikayetlere neden olabilir.

ekil 5. Tetik Parmak De Quervain Hastal: Hastalk en sk mesleki nedenlerle el bileinde srekli travmaya maruz kalan kiilerde grlr. Ar baparmaa ve n kola yaylabilir, elin kavrama gc azalr. Hastaln en belirgin zellii,baparmak tendonlar boyunca,parman zerine doru bir ar olmasdr. ok kullanma,tekrarlayc zorlamalar ve romatoid artrit gibi baz inflamatuar hastalklar De Quervain Hastal'n balatabilir. Baparman avu iine alnp yumruk yaplmas ve daha sonra el bileinin kk parmak tarafna doru bklmesi ile ien baparmak tendonlar gerilecei iin ar olumas De Quervain Tenosnoviti tans iin kullanlan bir testtir. Tedavi genellikle baparma istirahat ettiren bir splint kullanlmas ile balar. nflamasyonu azaltmak iin buz uygulamas yaplr. ikayetler devam ederse anti-inflamatuar ilalar alnarak ar giderilmeye allr. Eer tedavi devam ederse cerrahi yntem gerekebilir. BTBnn gn getike fazlalamas toplum asndan nemli bir sorun olarak grlmektedir. Son yllarda bilgisayar kullanclarnn artmas ile BTBnn da artma eilimi gsterdii saptanmtr. Bu nedenle Ergonomi biliminin amac olan insancllatrlm i ortamlarn salama abalar, bu rahatszlklar nleyebilecek dizaynlarn yaplmasna olanak hazrlamaktadr. Buradan kesin olarak karlacak sonu, tekrarl eklem hareketleri uzun dnemde birikimli travmalara neden olduudur. Bu travmalar, eitli Ergonomik prensiplere uyumlu dizaynlarla ve ibanda eitimle nlenebilir. Dinlenme Sreleri Bilgisayar karsnda uzun sre sabit pozisyonda durmak kaslarn zorlanmasna, dolaysyla kas yorgunluuna neden olup kan akn azaltabilir. Bu tip statik kas faaliyetleri zellikle el ve omuzda arya neden olduundan zamanla performans azalr.

ekil 6. Srekli Ekran n almalarnda Ksa Ve Sk Sk Verilecek Molalarda Rahatlatc Hareketler Yaplmaldr
5

Statik kas faaliyetlerinde, maksimum kuvvet harcamalarna yaklak 10 saniye, orta seviye kuvvet harcamalarna ise yaklak 1 dakika ve dk seviyedeki kuvvet harcamalarna ise 4 dakikalk uygulamaya izin verilir. Statik duru gerektiren ilerde her 8 dakikalk dilimde postrel (duru ve oturu biimi) deiiklik yapmak kas-iskelet sistemini rahatlatr. Eer i postr deitirilemiyorsa, dinlenme aralklarnn verilmesi tavsiye edilir. Dinlenme aralklar zerine bir ok aratrma yaplmtr. Dinlenme aralar arttka verimin artt bilinen bir gerektir. Her 10 dakikaya 10 saniyelik bir ara verilmesi dramatik yorgunluu azaltr. Her saat ba 10 dakikalk dinlenme uygun grlmtr. Ayrca ksa aralar, i evrimi boyunca verilmelidir. Birok iin verimli bir ekilde yaplabilmesi iin alma sresi st limiti vardr. Genellikle bu sreyi aratrmaclar 30-45 dakika olarak belirtmektedirler. Her alma periyodunun sonunda ara vermek hem performans artracak hem de yorgunluu azaltacaktr. Ancak tekrarl el hareketleri iin maksimum gvenlii salayacak bir say yoktur. Bilgisayar kullanclar iin yaplm bir aratrmada bilgisayar kullanclarnn her saatte ortalama on iki bin defa tulama ilemi ve her dakikada ortalama iki yz hareket gerekletirdii tesbit edilmitir. Klavye kullanclar iin u ana kadar nerilmi alma sresi 45 dakikalk periyotlar olup, periyotlar arasna dinlenme aral konulmas uygun grlmtr. Kuvvet gerektiren tekrarl hareketlerden dolay ar kullanm sendromu ortaya kabilir. Bilimsel almalarda gnde yedi bin ve zerinde tekrarl hareket yaplmasyla, yksek risk grubu olutuu kantlanmtr. Klavye Kullanma Yorgunluu ou klavye ileri olduka uzun statik postrlere neden olmaktadr. Bunun sonucu olarak bilekte, kolda, omuzda ve boyunda yorgunluk ve aclar grlmektedir. iddetli kas yorgunluklar genellikle uzunca dinlenme aralklarna ihtiya duyar. Fakat, i yk gerekli sreyi dinlenme sresi olarak izin vermemekte ve daha tam olarak kaslar ilk hallerine dnemeden alanlar ilerine balamak zorunda kalmaktadrlar. Ayrca ar ve ac srekli bir rahatszlk olmasa bile uzun periyotlara yaylmaktadr. Bu nedenle iddetli kas yorgunluklarn nleyebilmek iin uygun dinlenme aralklar tespit edilmelidir. Sk dinlenmeler, kaslarn yeniden g kazanp verimli hale gelmesini salar. Aratrmalara gre en az 3 dakikalk dinlenmeler kaslarn yorgunluunu atmasna yardmc olur. Etkin bir dinlenme, fark edilebilir bir yorgunluk balamadan nce yaplrsa daha verimli bir sonu alnabilecektir. Toplam alma sresinin % 10unu kapsayacak sredeki dinlenme aralklarnn verimlilii drmeyecei kantlanmtr. ou Ergonomist maksimum verimlilii alabilmek iin en az 5 dakika dinlenme sresine ihtiya olduunu iddia eder. Klavyede yazm ilemi, dinlenme verilmeksizin 40 dakikadan fazla olmamaldr. Eer klavye zerinde eller uzun sre tutuluyorsa, bir sre sonra avu iinde , bilekte ve nkol arasndaki kaslarda yorgunluk oluur. Eer yatay dzeyde eller dayanaksz olarak tutuluyorsa ve bkme hareketleri yapyorsa bu postre ulnar sapma denir. Bu durumda, el, bilek ve nkolda fleksiyon (bklerek birbirine yaklama) durumundaki kol, bacak veya benzeri bir organ ekstansiyon durumuna (ayrlarak hat eklinde dz duruma geme) getiren kas oluur. Ulnar sapma, dirsek vcuttan uzakta tutulduu zaman meydana gelir. Maksimum konforun salanmas iin bu sapma hareketi 25 civarnda olmaldr. Fakat doal duruta yalnzca 5 olmaldr. Dirsein vcuda yakn ayla almas istenir. nk bu ann artmas ar kullanm rahatszlklarnn artmas demektir. Bu a, bkme hareketlerinde maksimum 45 ve doal duruta ise 15dir.

ekil 7. Ergonomik Oturma Dzeni Birikimli travma bozukluklarnda tipik belirtiler, gzle grlr ekilde dokuda sertleme, ilik, duyarl noktalar, lokal uyumalar veya ac hissidir. Sinir iletim hzlarnn (nerve conduction velocity) test edilmesiyle ar kullanm sendromlarnn tansn koymak mmkndr. rnein, bu teknikle karpal tnel iinde ki zorlanmann miktarnn art llebilir. Son yllarda beyin aktivitelerinin lm ile tek yanl kronik arlarn tespiti yaplabilmektedir. Eer klavye veya i yzeyi, alan iin ok yksek ise, kii dirseklerini yan taraflarda bolukta tutmak zorunda kalabilir. Bu genellikle boyun ve omuz blgesinde yorgunlua neden olur. zellikle (omuzun kelerindeki apolet grnml) deltoid kaslarn, boynun arka ksmndan omuzun st ksmlarna kadar yorgun hissedilmesine sebep olur. Eer klavye veya i yzeyi ok alak ise omuz krekleri arasndaki kaslarda yorgunluk meydana gelir. Bu omuz kreinin kesine bitiik boyun iindeki omurgann bal olduu kastr. Ergonomistler ou postrel durular lebilir ve analiz yapabilir. zellikle vcut alarnn tespiti birok rahatszln tansn koymakta yararl bir bilgi olacaktr. Baz arzu edilmeyen postrel durular vardr. Bunlara en iyi rnek belkemiinin srekli bklmesi, bilein saa sola dndrlmesi veya boynun geriye dndrlmesinin okluk gstermesidir. Boyun hareketlerinin alrken arlk gstermemesi gerekir. Eer kabul edilebilir sreden daha uzun olarak boyun dnme hareketleri yapyorsa mutlaka nemli salk sorunlar kacaktr. Klavye kullanclar arasnda yorgunlua ve eitli skntlara yol aacak risk faktrleri aadaki balklar altnda toplanmtr: 9 Ar i yk: Ar kullanmdan doan rahatszlklar, gnde 5 saati getiinde balar. 9 Yararsz sklkta dinlenme aralklar: Klavye kullanclarnn ksa veya yetersiz dinlenme sreleri, arlarn ve skntlarn olumasndaki nedenlerdendir. 9 Sabit postrler: Sabit durular olduka fazla yorgunlua ve arya sebep olurlar. ou grev, vcudun bir blmn (genelde omuz) srekli sabit postrde durmasn (ya da srekli hareket ettirmesini) gerektirir. 9 Avu iinin yere bakacak ekilde evrilmesi: n kol ve elin avu ii yere bakacak ekilde evrilmesi istenmeyen bir postrdr. Elin bu postrde srekli alp kapanmas elin doal duruunu yok olacaktr. Bu ilerde elin eimi 15 yi gememelidir. 9 Bilein yanal sapmalar: Ar kullanmlarda bilein bklmesi, kvrlmas uzun dnemde bilekte deformasyona yol aacaktr. Bu durumda, bilein kvrlmasn nlemek iin ikiye blnm klavyeler tercih edilebilir. 9 Dirsek yksekliinden daha yukarda klavye kullanmak: alma ykseklii, oturarak i yapan kiinin dirsek yksekliinden yukarda olmamaldr. Bu faktr i yeri dzenlemelerinde masa, sandalye ve klavye dizaynlarn etkilemitir. 9 Mesleki stres: ten dolay zihinsel stres, sempatik sinir sisteminin ar aktivitesinden dolay ortaya kar ve ksa zaman iinde vcutta adrenalinin ykselmesine neden olur. Uzun sreli stres, vcudun st ksmndaki kaslarda gerilime neden olabilir. alanlarda yaanan endie ve
7

stres ile aralksz ellerini kullanmak zorunda olan alanlarn rahatszlklar arasndaki balant bir ok aratrmac tarafndan incelenerek, kramp, fel, spazm vb. hastalklar tanmlanmtr. 9 Dier faktrler: Ar kullanmdan dolay ortaya kan sendromlara etkisi olabilecek dier bir faktr ortam ssdr. Yaplan aratrmalara gre 23Cnin altndaki koullarda bu sendromlarn olumas hz kazanmaktadr. Klavye kullanclar iin de en ok yaknlan rahatszlk belirtileri yukarda saylanlardr. Bilgisayar kullanclarna eitim verilerek, kendilerini koruma yollar retilebilir. Dinlenme aralklarnda kendi kendilerini rehabilite etme yollar bu tr eitimlerle salanabilir. Fare Kullanma Yorgunluu Eer klavyenin faresine uzanm aral gereinden fazla ise kol vcuttan darya doru uzanr. Bu genellikle fareye var mesafesi, bilek ile dirsek aralndan byk ise meydana gelir. Aratrmalar gstermitir ki, bir bilgisayar kullancsnn fareye var iin yapt hareket (shoulder flexion) esnasnda kol ve vcut arasnda bir a meydana gelir. Bu ann 25yi gememesi istenir. Kolun gereinden fazla vcuttan uzak tutulmas (9 dakika) daha az zamanda yorgunlua neden olur. Bu nedenle fare kullanmn azaltarak, klavyeden yararlanarak sabit postr engellemek gerekmektedir. nk fareyi kavrayarak uzun saatler ayn postrde kalmak el sal iin risk oluturur. Omuzlarda yorgunluu azaltmak iin en iyi yol, elin mmkn olduunca vcuda yakn kullanlmasdr. En iyi klavye ykseklii dirsek yksekliinin biraz altnda (yaklak 5 cm) olandr. Fare, klavyenin hemen yannda olmal, bylece kolun vcuttan srekli ayrlmas engellenmekte ve yorgunluk azaltlabilmektedir. En iyi klavye ve fare yerleim ekli yan yana olandr. Bylelikle bilein sapma hareketleri minimize edilmi ve gereksiz uzanm hareketleri engellenmi olacaktr. Bilgisayar kullanclar kollarn i yzeyine dayayarak kendilerine destek aramamaldr. nk dirsei ve eli dirsek yksekliinden daha yukarda tutmak, yerekimine kar gereksiz i yaptrm olur. Bu nedenle i yzeyi dirsek yksekliinden aada olmaldr. Fare, srekli kullanlmas doru olmayan bir aratr. Onun yerine eer masa ykseklii ayarlanabilir ise tracker-balllar (masaya monte edilmi fare) kullanlabilir. Bilgisayar Kullanclarna Ergonomik Tavsiyeler Kullanm etkin ve gvenli bilgisayarlar i ortamlar tasarlamak iin, insann bilgisayarlar ile etkileiminin iyi bir ekilde anlalmas iin kanlmazdr. Srekli bilgisayar ekran karsnda alan kiilerin gz salklar asndan aadaki nerilere dikkat etmeleri tavsiye edilir: 9 Bilgisayar ekran (monitr) alrken, (imkan varsa) ekrann yayd manyetik alan iddeti ltrlr ve dzenli aralklarla bu lm tekrarlatlr, 9 alma alannda bilgisayar ekrannn yerletirilecei konum, pencere ve aydnlatma gerelerinden gelen klarn ekranda yansmayaca yer olmaldr, 9 Pencerelere konulacak (jaluzi trndeki) perdelerle gn kontrol edilmelidir, 9 Ekran ar kontrast (contrast) ya da parlak (bright) olmamal, bu tip ayarlar gerekirse (gnn deien saatlerine gre) srekli ayarlanmaldr, 9 alma masalar, yanstma yapmayacak biimde mat ve koyu renkli seilmelidir, 9 Bilgisayar ekran ile gz arasndaki mesafe en az 50 cm olmal (ba ve omuzlar ne doru uzatlmaz) ve ekran geriye doru en az 15 eimli olmaldr, 9 Ekran karsnda alma sresi mmkn olduunca ksa olmal, i dnda bilgisayar kapal tutulmaldr, 9 alma ortam, tavandan yansyan ve ok parlak olmayan bir kla aydnlatlmaldr, 9 Gzlerde (ne kadar az olursa olsun) herhangi bir krma kusuru varsa, uzman hekimin nerecei gzlk kullanlmaldr, 9 Ekran banda, bifokal (yakn-uzak ift dioptrili) gzlk kullanlmamaldr, 9 Gzlerde kanlanmay gidermek iin uygulanan gz damlalarnn uzun vadede kullanm konusunda uzman hekime bavurulmaldr,
8

9 alma srasnda, bilinli olarak gz kapaklar ska kapatlp alarak gzn kurumas nlenmeli, ayrca dzenli su iilir, 9 Gzler iin, her bir saatlik alma sonunda, 10 dakika kadar (ekrandan baka yerlere) uzaklara baklarak ya da ksa srelerle kapatlarak dinlendirilmelidir, Bilgisayar ekranlarnn en st ksm gz hizasnn altnda olacak ekilde konumlandrlmaldr. Ve zellikle kii aa ya da yukar doru ban ok fazla hareket ettirmek zorunda kalmamal, boyun ise 30 den fazla eilmek zorunda braklmamal, tercihen 20yi geirmeyecek dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. lerideki bir nesneye ulamak iin, st kolun as 25 yi gememelidir. Birok bilgisayar kullancs zamannn ounu oturarak geirir. Bu, vcudun kan sirklasyonunu olumsuz etkiler. Srekli bilgisayar ekran karsnda alan kiilerin postr (duru biimi) iin aadaki nerilere dikkat edilmesi tavsiye edilir: 9 Operatr iskemlesi, oturak birok farkl ayak pozisyonunu gerekletirmeye imkan verecek biimde; be ayakl, tekerlekli, ykseklii deitirilebilen, srt dayama yeri nearkaya ve yukar-aa ayarlanabilir ve kollar destekleyecek trden olmaldr, 9 skemlenin ykseklii, operatrn bilekleri ile klavye arasnda 15 lik bir a oluturabilecek ekilde ve kollarn dirsekle ayrlan alt ve st blmleri arasndaki a 90 olacak biimde ayarlanmaldr, 9 alma srasnda ne doru eilmemeli, operatr, bel ve srtna destek verecek ekilde ayarlanm iskemle arkalna srekli dayanr durumda dik oturmaldr, 9 Ayaklar, iskemlenin yaklak 20 eimli nne ve diz asnn 90 olmasna yetecek ykseklik ve uzaklktaki bir blok zerine koyulmaldr, 9 alan srekli kendi postrn izlemeli, her 20 dakikada bir 1 dakika ya da her saatte en az 5 dakika dinlenme aral vermelidir. Bu maksatla, alanlarna kendilerini rehabilite etmesi iin gelitirilen (dinlenmeyi hatrlatc grevler stlenmi) yazlmlar da kullanlabilir, 9 Karpal Tnel Sendromu (KTS) dan korunmak iin klavyenin n tarafna, operatrn bileklerini dayayabilecei, bu ama iin yaplm yar yumuak destek konulmal ya da yine bu amala retilmi olan bilek koruyucular kullanlmaldr. 9 Klavyede avular birbirine paralel olarak, dirsekler 90o a yaparak ve n kollar ise yatay ve yere paralel olarak tutulur, 9 Bilekler yaz yazarken dz durmal, tulara sert vurular yaplmamaldr, 9 Doru yazm teknii ve materyal yerleimi yaplmaldr, 9 Kollar ve eller daima scak tutulmaldr. OFS EGZERSZLER Son 20 ylda i yaamnda bilgisayar kullanmnn hzla artmas, verimlilii artrrken ciddi olabilen salk sorunlarn da beraberinde getirdi. Boyun, kollar ve belde ar ve hareket kstlanmas ile seyreden Mesleki Kas skelet Hastalklar (MKH) ekran banda alanlarn en yaygn ve ciddi salk sorunudur. Bilgisayar kullanm srasnda tekrarlamal hareketlere, boyun, el bilekleri, eller ve belin kt pozisyonda tutulmasna ve i istasyonunun yetersiz ergonomik koullarna bal olarak geliir. Kas iskelet hastalklar yol at sakatlklar sonucunda i verimliliini ve i memnuniyetini azaltarak, yksek tedavi harcamalar, tazminat demeleri ve i gn kaybna neden olarak alan, i vereni ve ekonomiyi olumsuz etkiler. Bilgisayar kullananlarn yarsndan fazlas kas iskelet hastal ile ilgili yaknmalar bildirmektedir. Gergin boyun sendromu, bel arlar, karpal tnel sendromu ( el bileinde sinir skmas, baparmak,el bilekleri ve omuzlarda tendon zorlanmalar ve iltihaplanmalar gibi pek ok kas iskelet sistemi rahatszl ortaya kmaktadr. Bu rahatszlklarn ortaya kmasn nlemede, ergonomik eitimler ve korunma son derece nemlidir. Korunma ve ergonomi eitimleri kapsam ierisinde en etkili yaklam i yeri ve gnlk yaamda vcudu doru kullanma ile i yerinde de uygulanabilecek eitli egzersiz programlardr.

Ofis ortamnda veya evde bilgisayar banda alrken gn boyunca 2 saatte bir 30-60 sn sreli yapacanz germe egzersizleri ile kendinizi daha rahat hissedebilir, boyun, omuz ve bel arlarndan kurtulabilirsiniz. Ayrca gn iinde ofisinizde ksa sreli yryler yapmay da ihmal etmeyiniz.

ekil 8. Ofis Egzersizleri

BLGSAYAR KULLANIMINDA GENEL ERGONOMK PRENSPLER Sandalye kolaklar karlp taklabilir olmal ve iki kolak aras mesafe ayarlanabilir olmal. Sandalye kollar omuzlarnz belirgin derecede ykseltmemeli veya kollarnz kullanmak iin vcudunuzdan fazlaca uzaklatrmaya zorlamamaldr Sandalye ve dier donanm ayarlamalarnz ayaklarnzn yatay olarak yere temasn salamyorsa bir ayaklk kullanabilirsiniz Bacaklarnzn st ksm ile masa alt arasnda 5-10 cm mesafe kalmasna zen gsterin Masanzn altnda, masaya tamamen yanatnzda dahi dizlerinizin ve bacaklarnzn rahatlkla sabilecei boluk bulunmal Monitr yzeyi temiz olmal
10

Parlaklk ve kontrast ayar uygun ekilde yaplmal Grnt titremesini azaltmak iin monitr tazeleme hz uygun olmal Monitr rahat bir izleme mesafesine yerletiriniz (35-70 cm) Klavyeyi tam karnza ve fazlaca uzanmanz engelleyecek kadar yaknnza yerletiriniz. Klavye ile alrken n kollarnz yere paralel olmaldr (dirsekte yaklak 90 derece a). Klavyenizin eimi yazarken bileklerinizi dz konumda tutacak ekilde ayarlanmaldr. Tulara hafife basnz, sert darbelerden veya uzun sre basl tutmadan kannz. Fare kullanlrken bilekler hafife bkk olmaldr.

ekil 9. Ofis Ergonomisi alma Alan alma alannz, gerekli ileri gerekletirebilmek iin tm hareketlerinize imkan salayacak ve size uygun gelecek kadar geni olmal ve alma ortamnzn donanmlarna yeteri kadar yer sunabilmeli. Uzun ve sk telefon grmeleriniz oluyorsa bir kulaklk-ahize sistemi kullannz. En sk kullandklarnz tam karnza koyunuz. Bilgisayar alma sahanzda ar eya kalabalndan kannz. Masa Standart mobilyalar herkesin ihtiyacna cevap veremez. Uzun boylu bir kii iin alma yzeyinin ykseltilmesi gerekirken daha ksa boylu bir kii masasnn altnda bir ayakla
11

veya dier aksesuarlara ihtiya duyabilir. nsanlarn ayn bilgisayar ortak olarak kullandklar durumlarda ayarlanabilir mobilyalara ihtiya duyulabilir. Masa zeri, sk kullanlan nesneler kullancya yakn duracak ekilde dzenlenmelidir. Bylece ar gerilime neden olacak uzanma hareketinden kanlm olur. alma yzeyi parlama ve yansmalar azaltacak ekilde mat bir kaplamaya sahip olmaldr. Masa alt alan, kullancnn bacaklarna yer brakacak ve bacaklarn esnetmesine imkan salayacak ekilde temiz ve dzenli olmaldr. Eer ykseklii sabit bir masa kullanlyorsa, buna dikey olarak ykseklii ayarlanabilen bir klavye altl eklenmelidir. Sandalye ykseklii ayarland halde ayaklar yere yatay olarak temas etmiyorsa bir ayaklk kullanlmaldr. Gn ierisinde sk telefon grmesi yaplyorsa, omuz ve boyun rahatszlklarn nlemek iin kulaklk-ahize sistemi veya harici sesli grmeye imkan veren bir sistem kullanlmaldr. Telefonu kullanmadnz elinizin tarafna koyunuz (Sa elinizi kullanyorsanz solunuza, sol elinizi kullanyorsanz sanza). Masa lambanz (eer kullanyorsanz) dokmanlarnz aydnlatmak zere ayarlarken, monitr zerinde parlama yapmayacak veya dorudan gznze gelmeyecek bir ekilde pozisyonlandrnz. Klavye ile srekli birtakm dokmanlara baklarak yaz yazlyorsa, bir dokman tutucu kullanlmas uygun olur. Dokman tutucunun zellikleri yle olmaldr: o Sabitlenmi ve ayarlanabilir olmaldr (ykseklik, pozisyon, uzaklk ve gr as). o Dokman monitrn herhangi bir yannda tutabilmeli. o Gznze monitrle ayn mesafede olmaldr. Bylece gznzn srekli odak deiiklii yapmasnn nne geilmi olur ve boynunuz, srtnz hareket etmeksizin baknz monitr ile dokman arasnda gidip gelebilir. Sandalye ou insan oturmann rahatlatc olduunu dnr. Fakat bu yaygn inann aksine oturma, srta byk lde yk bindiren bir eylemdir. Uzun sre oturmak, intervertebral diskler (omurlar arasndaki sngerimsi yastkklar) zerinde artan basnlara neden olur. Oturma, ayrca bacaklar ve ayaklar zerinde de olumsuz etkiler dourur. Yerekimine bal olarak kan bacaklarda ve ayaklarda toplanma eilimi gsterir, bu da kann kalbe dnn yavalatr. Aadaki neriler bilgisayar kullanclarn rahatlatmaya yardmc olabilir: "Dinamik oturu", uzun sreler ayn sabit pozisyonda kalmaynz. Gnlk ilerinizi yaparken arada bir kalkp oturunuz veya ksa yry molalar veriniz. Koltuunuzun arkal beliniz iin destek iermeli Koltuk arkalnzn yksekliini srt alt blgenizin doal ibkeyliini destekleyecek ekilde ayarlaynz. Srt alt blgenizi desteklemek iin rulo yaplm havlu veya bir yastk kullanmak faydal olabilir. Arkalk as kiiye gre deiebilir ancak gvde ile bacaklar arasndaki a 90 - 115 derece arasnda olmaldr. Sandalyenin yksekliini ayaklar yatay olarak zemine basacak ekilde ayarlaynz. o Srt alt blgeniz arkala gelecek, ve yine omuzlarnz arkala temas edecek ekilde sandalyede dik oturunuz. o Bacaklar yere paralel olmal ve dizler yaklak kala ile ayn hizada olmal. o Dizlerin arka ksm sandalyenin otura ile dorudan temas etmemeli. Oturan ucu ile diz arkas arasnda 5-10 cm mesafe bulunmaldr. Kolaklar karlp taklabilir olmal ve iki kolak aras mesafe ayarlanabilir olmal. o Kolaklarn ykseklii ve/veya geniliini kullancnn kollarn iki yanda dinlendirebilecei ekilde ve yaz yazarken omuzlarn gevetebilecei/drebilecei ekilde ayarlaynz. o Kolaklar sarkk pozisyonda kullanmayn. Ayn ekilde sandalye kollar omuzlarnz belirgin derecede ykseltmemeli veya kollarnz kullanmak iin vcudunuzdan fazlaca uzaklatrmaya zorlamaml.
12

o Dirsekleriniz ve kollarnz, dolam veya periferik sinir problemlerine neden olmayacak ekilde kolaklar zerinde hafife durmal. Sandalye ve dier donanm ayarlamalarnz ayaklarnzn yatay olarak yere temasn salamyorsa bir ayaklk kullanabilirsiniz. Bacaklarnzn st ksm ile masa alt arasnda 5-10 cm mesafe kalmasna zen gsterin Masanzn altnda, masaya tamamen yanatnzda dahi dizlerinizin ve bacaklarnzn rahatlkla sabilecei boluk bulunmal. Monitr Sandalye ve alma yzeyinin ykseklii uygun ekilde ayarlandktan sonra bilgisayar monitr, dik oturur durumda iken st kenar gz hizasna veya biraz altna gelecek ekilde yerletirilmelidir. Aadaki neriler bilgisayarnz kullanrken meydana gelebilecek gz zorlanmas, boyun ars ve omuz yorgunluunu engellemede yardmc olabilir: Monitr yzeyinin temiz olmasna zen gsteriniz. Parlaklk ve kartlk (kontrast) ayarn size en uygun ekilde yapnz. Grnt titremesini azaltmak iin monitr tazeleme hzn uygun ekilde ayarlaynz (1517" ekranlar iin en az 75 Hz veya daha yksek, 19" ekranlar iin ise en az 85 Hz olmaldr). Ayrntl bilgi iin tklaynz. Monitr kullancnn karsna ar boyun hareketlerini engelleyecek ekilde yerletiriniz. Monitr rahat bir izleme mesafesine yerletiriniz (50-75 cm). Ekran zerindeki parlamay azaltmak iin monitrleri pencerelere dik a oluturacak ekilde yerletiriniz. Monitrleri iddetli parlama yaratabilecek dorudan k kaynaklarndan uzaa yerletiriniz veya ekran zerine parlama nleyici filtre taknz. Monitr ykselti asn tavan klarn ekrandan yanstmayacak biimde ayarlaynz. Eer bir dokman tutucu kullanlyorsa, bunu monitrle yaklak ayn ykseklikte ve gze ayn uzaklkta yerletirerek gzn monitrle dokman arasnda sk gidip gelmesini engelleyiniz. Dzenli gz kontrol yaptrnz. Geni monitrler iin uygun ayarlamalar yapnz. Geni ekranl bir monitrden en yksek verimi almak iin daha uzaa oturabilir ve yaz karakterlerini bytebilirsiniz. Bifokal ve trifokal gzlk kullananlar monitrlerinin yerleimi konusunda zellikle dikkatli olmaldr. Bu kiiler sklkla farknda olmakszn ekrandaki yazlar gzlklerinin alt ksm ile okumak iin balarn geriye doru bkerler. Bu durum zaman zaman boyun, omuz ve srt rahatszlklarna neden olabilir. zm olarak monitr alaltlabilir veya bilgisayarda almak iin zel olarak tasarlanm gzlkler kullanlabilir. Klavye Bilgisayara bal birok ergonomik sorun omuz, dirsek, n kol, bilek ve ellerde grlr. Uygun olarak yaplandrlmam Bilgisayar ve i ortamlarnda srekli alma, bu blgelerdeki yumuak dokular tekrarlanan hareketlere, biimsiz pozisyonlara ve gl zorlanmalara maruz brakr. st uzuvlarda ergonomik sorunlarn ortaya kn engellemek iin bilgisayar ortamnzda aadaki ayarlamalar yaplmaldr: ncelikle sandalyenizi yukarda bahsedildii ekilde ayarlaynz. Daha sonra, kollarnz her iki yannzda rahata dinlenme halindeyken n kollarnz kolunuzun st ksmlaryla 90 derece a yapacak ekilde kaldrnz. Klavye yksekliini omuzlarnz gevek ve kollarnz her iki yanda rahat edecek ekilde ayarlaynz. Uygun ykseklik ve uzakl salayabilmek iin ou zaman eklem hareketli bir klavye altl gereklidir. Klavyeyi tam karnza ve fazlaca uzanmanz engelleyecek kadar yaknnza yerletiriniz. n kollarnz yere paralel olmaldr (dirsekte yaklak 90 derece a). Mouse klavyenin hemen yanna ve onunla ayn ykseklikte olacak ekilde yerletirilmelidir. Klavye ve mouse iin uzaa ve yksee uzanmaktan kannz. Bilek srt dz konumda tutulmaldr (ntral pozisyonda). Kullanmadnz zamanlarda eliniz mouse zerinde durmamaldr. Klavyede veri girii yapmyorsanz ellerinizi dizlerinizde dinlendiriniz. Yumuak bir bilek destei yazarken bileinizin dzgn ve ntral pozisyonda durmasna yardmc olacak, kollarnz calma yzeyinizin keskin kenarlarna kar koruyacaktr.
13

 Klavyeyi kullanrken bileklerinizi veya ellerinizi bilek desteine dayamaynz. Bilek destekleri sadece yaz aras molalarda destek vermesi amacyla tasarlanmtr. Klavyenizin eimi yazarken bileklerinizi dz konumda tutacak ekilde ayarlanmaldr. Tulara hafife basnz, sert darbelerden veya uzun sre basl tutmadan kannz. Omuzlarnz, kollarnz, ellerinizi ve parmaklarnz gevek tutunuz. Eer alma yzeyiniz ok yksek ve sabit ise kollarnz uygun pozisyona getirmek iin sandalyenizi ayarlaynz. Sandalyenizi ykseltirken ayaklarnzn uygun ekilde desteklendiinden de emin olunuz. Mouse, Trackball ve Dier areti Aparatlar Mouse hemen hemen her ofis ortamnda bulunur. Elle kullanlan tipleri zel olarak sa veya sol elin hatlarna uygun olacak ekilde tasarlanmtr. Mouse, trackball veya dier iareti aparatlar ok uzaa, alaa veya ok kenara yerletirmek omuz, bilek, dirsek ve n kol rahatszlklarna neden olabilir. Bu cihazlar hemen ulaabileceimiz bir alana yerletirmek doal bir rahatlk salamann yansra elimiz ile gzlerimiz arasndaki uyumu da en st dzeye kartr. Bileinizi yukar doru bkmeyiniz. Bilgisayar banda dirsekleriniz hafif aada kalacak ekilde uygun bir ykseklikte oturunuz, bylelikle eliniz mouse zerinde doal halde durur. Mouse kullanm iin sabit bir yzey gereklidir. Eer mouse bir klavye altl zerinde kullanlyorsa, altlk sallantl veya eimli olmamaldr. Trackball'da, akta duran ve parmaklarnz ile idare edebileceiniz bir top bulunur. Kullanm srasnda mouse'dan farkl kas ve tendon gruplarnn almasn gerektirir ve bilgisayar almalarnzda farkllk sunar. Bununla birlikte, baz trackball tasarmlar ortadaki topu idare eden ba parmak evresinde rahatszlk ve olas yaralanmalara neden olabilir. Deiik mouse ve trackball modellerini deneyiniz. ekil ve byklk itibariyle elinize en uygun olan, en kolay kullanlan ve iinizi kolaylatracak ek zellikler sunabilenini seiniz. Mouse ve trackball'n yansra daha deiik iareti aparatlar da mevcuttur. inizi ve fiziksel snrlamalarnz gz nne alarak en uygun seimi yapnz. Touch pad'lar (Dokunmatik Panel) parmanz kk bir panel zerinde basite kaydrarak imleci hareket ettirmenize olanak tanr. Mouse, trackball ve dier iareti aparatlardan farkl olarak touch pad'lar bir engele taklacak veya krlacak hareketli ksmlar iermez, bu yzden asla sklp temizlenmeleri gerekmez. Dokunmatik ekranlar (Touch screens) nesneyi dorudan ekran zerinde iaretleyip semenize olanak tanr. Hemen hemen hi eitim gerektirmez, dier iareti aparatlardan daha hzldr ve ek bir alma alanna ihtiya gstermez. Bununla birlikte kol yorgunluu, ekran zerinde lekelenme, grsel karklk ve fazla parlama gibi dezavantajlar vardr. Ses ile komut, bilgisayarnz ile konumanza olanak tanr. Halihazrda kullanmda olan bu tr programlar dakikada 160 kelimeye varan doal konumay alglayp tepki verebilmektedir. Kalem benzeri iareti aparatlar, basn, k, elektromanyetik uyar veya radyo frekanslarn kullanarak, temas ettii bilgisayar ekran veya yatay bir pad aracl ile veri girii yapabilmektedir. Bir kalem mouse pad'i masa zerinde klasik bir mouse kadar yere ihtiya duyar. Eer kalem mouse yatay bir pad zerinde kullanlyorsa ortam klandrmas hem pad hem de monitr ekran zerinde parlama yapmayacak ekilde ayarlanmaldr. Iklandrma Bilgisayar kullanm iin uygun olmayan klandrma, gz yorgunluu, gz yanmas veya kanmas, bulank grme ve ift grme gibi grsel rahatszlklarn en byk nedenlerindendir. Birok ofis ortamndaki klandrma, optimal ekran gr iin ok parlaktr. Ik miktar, aydnlatmay salayan lamba veya floresan gruplarnn seyreltilmesi (rnein 4'l bir floresan grubundan iki tanesinin kartlmas) ile azaltlabilir. Ek bir masa aydnlatmas okuma iin tavan aydnlatmasndan daha iyidir. Gz zorlanmas ve gz yorgunluunu azaltmak iin aadaki nerileri deerlendiriniz: Parlamay azaltmak iin perde veya jaluzileri kapatnz. Aydnlatmay monitr ekrannda parlamay engelleyecek ekilde ayarlaynz (k kayna dk watt'l ve ekrana 90 derece ada olmaldr). Gr alannz ierisinde youn ve dzensiz ktan kannz.
14

 Monitrnz mmkn olduu lde pencerelere 90 derece olacak ekilde yerletiriniz. Mmknse tavan aydnlatmasn azaltn. Mmknse indirekt veya siperlenmi klandrma kullannz. Duvarlar yanstc zellii olan boya ile boyanmamaldr. Tavan aydnlatmasnn yaratt parlamay azaltmak iin parlamayan ekran veya parlama nleyici monitr filtresi kullannz. alma Alkanlklar Tekrarlanan statik alma (bilgisayarda alma) gzler iin olduu kadar, st uzuvlar iin de ok yorucudur. Bilgisayar banda alrken, vcudun dinlenmesi ve kendine gelebilmesi iin 20-40 dakikada bir mola vermek nemlidir. Kk bir ara vermek (3-5 dakika) almay durdurmak anlamna gelmez. Bu sre ierisinde yaz yazmak yerine bro arkadalar ile sohbet edilebilir, yazc ktlar alnabilir veya dosyalama ii yaplabilir. Periyodik olarak pozisyon deitirmek de nemlidir. Ayn pozisyonda srekli oturmak veya kollara dayanarak uzun sre durmak dolam bozabilir. Laptop Bilgisayar Laptop Bilgisayar ile alma Uygun ntral duruun salanmas iskelet ve kas sistemi zerindeki basnc ve gerginlii azaltacaktr. Srekli tekrarlar ve sabit duruu engellemek iin 20-30 dakikada bir kk molalar veriniz. Ekran ile aranzda rahat bir gr mesafesi braknz; yaklak 50-75 cm. Banz ve boynunuzu ntral bir pozisyonda tutunuz, boynunuzun ar bklmesi ve evrilmesinden kannz. Eer ortam klandrmas elveriyorsa ekran bak anza gre dey konuma getiriniz. Klavyeyi dirseklerinizin yksekliinde yerletiriniz ve yazarken bileklerinizi dzgn tutunuz. Ntral bilek pozisyonunu tespit edebilmek iin masa ykseklii, sandalye ykseklii ve klavye asn test ediniz. Unutmaynz: Eer sandalyenizi ykseltmi iseniz ayaklarnz desteklemek zere bir ayaklk kullannz. Oturduunuzda kalanz dizlerinizden hafife yksekte olmaldr. Eer kolaksz bir sandalye veya kanepede oturmak durumundaysanz, yazarken kollarnz desteklemek zere bir minder kullannz. Bu ntral kol, bilek ve el pozisyonunu salamanza yardmc olacaktr. Dar bir touchpad veya trackball kullanmak yerine harici bir mouse taknz. Uygun antistatik bir temizleyici ile ekran dzenli olarak temizleyiniz. Yazma srasnda eller ve bilekler dz pozisyonda tutulmal ve bilek destekleri, masa yzeyi veya dizler zerine dayanmamaldr. Bilek destekleri yaz aralarnda dinlenirken destek salamak amacyla tasarlanmlardr. Laptop Bilgisayarn Tanmas Laptop bilgisayarnz bir yerden bir yere tarken aadaki konular aklnzda tutunuz: anta ierisinde gerekli olmayan malzeme bulundurmaynz, vcudunuza ne kadar az yk bindirirseniz o kadar iyi olur. Laptop bilgisayarnz yumuak bir omuz asks ve kulpu olan bir anta ile taynz. Yk dengelemek iin ska el veya omuz deitiriniz.

15

LGL MEVZUAT alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlndan: Ekranl Aralarla almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik* (*23/12/2003 tarih ve 25325 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr) BRNC BLM Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar Ama Madde 1 Bu Ynetmeliin amac, ekranl aralarla almalarda alnacak asgari salk ve gvenlik nlemlerini belirlemektir. Bu Ynetmelikte belirtilen daha sk ve zel nlemler sakl kalmak kayd ile 4 nc maddede tanmlanan ekranl aralarn kullanmnda, Sal ve Gvenlii Ynetmelii hkmleri de uygulanr. Kapsam Madde 2 Bu Ynetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayl Kanunu kapsamna giren ve ekranl aralarla almalarn yapld tm iyerlerini kapsar. Ancak, bu Ynetmelik hkmleri: a) Hareketli makine ve aralarn kumanda kabinleri ve src mahallinde, b) Tama aralarndaki bilgisayar sistemlerinde, c) Toplumun kullanmna ak bilgisayar sistemlerinde, d) yerinde, kullanm srekli olmayan tanabilir sistemlerde, e) Hesap makineleri, yazar kasa ve benzeri, data veya lm sonularn gsteren kk ekranl cihazlarda, f) Ekranl daktilolarda, uygulanmaz. Kanuni Dayanak Madde 3 Bu Ynetmelik, 4857 sayl Kanunu'nun 78 inci maddesi uyarnca hazrlanmtr. Tanmlar Madde 4 Bu Ynetmelikte geen; a) Ekranl ara : Uygulanan ilemin ieriine baklmakszn ekrannda harf, rakam, ekil, grafik ve resim gsteren her trl arac, b) Operatr : Ekranl arac kullanan kiiyi, c) Zorlayc Travmalar : Gz yorgunluu, kas gcnn ar kullanm, uygun olmayan duru biimi, uzun sre ekranl ara karsnda ara vermeden alma, ar i yk duygusu, zihinsel yorgunluk ve stres ile grlt, s, nem ve aydnlatmann neden olduu olumsuzluklarnn tmn, d) alma merkezi : Operatrn oturduu sandalye, ekranl aracn konulduu masa, bilgi kayt nitesi, monitr, klavye, yazc, telefon, faks, modem ve benzeri aksesuar ve ekranl arala ilgili tm donanmlarn tamamnn veya bir ksmnn bulunduu alma yerini, ifade eder. KNC BLM verenin Ykmllkleri alma Merkezleri Madde 5 veren, alma merkezlerinde, ekranl aralarn kullanmndan kaynaklanan zorlayc travmalara neden olabilecek riskleri belirleyecek ve bu riskleri ortadan kaldracak veya en aza indirecek salk ve gvenlik nlemlerini alacaktr. alanlarn Bilgilendirilmesi ve Eitimi Madde 6 Ekranl aralarla almalarda, alanlarn bilgilendirilmesi ve eitimi ile ilgili olarak aadaki hususlara uyulacaktr: a) veren, iilere ve temsilcilerine alma yerlerinde salk ve gvenlik ile ilgili btn konularda ve zellikle bu Ynetmeliin 5, 7 ve 9 uncu maddelerinde belirtilen hususlarda bilgi verecektir. b) veren ekranl aralarla alanlara, ie balamadan nce ve alma koullarnda nemli bir deiiklik olduunda gerekli eitimi verecek ve bu eitimler periyodik olarak tekrarlanacaktr. Eitim, zellikle aadaki konular ierecektir; 1) Zorlayc travmalar ve korunma yollar, 2) Doru oturu, 3) Gzlerin korunmas, 4) Gzleri en az yoran yaz karakterleri ve renkler, 5) alma srasnda gzleri ksa srelerle dinlendirme alkanl, 6) Gzlerin, kas ve iskelet sisteminin dinlendirilmesi, 7) Ara dinlenmeleri. Gnlk alma Dzeni Madde 7 veren, ekranl aralarla yaplan almalardan kaynaklanan i ykn ve etkilenmeyi azaltmak amacyla, uygun alma plan yaparak, operatrlerin periyodik olarak ara vermesini veya dnml olarak baka ilerde almalarn salayacaktr. alanlarn Grlerinin Alnmas ve Katlmlarnn Salanmas Madde 8 veren alanlarn ve temsilcilerinin bu Ynetmelik ve ekinde belirtilen konularda Sal ve Gvenlii Ynetmeliinde belirtildii ekilde gr ve nerilerini dikkate alacak ve katlmlarn salayacaktr. Gzlerin Korunmas Madde 9 Ekranl aralarla almalarda iilerin gzlerinin korunmas iin uyulacak hususlar aada belirtilmitir: 16

a) Aadaki durumlarda iilerin gz muayeneleri yaplacaktr; - ekranl aralarla almaya balamadan nce, - dzenli aralklarla ve - ekranl arala almalardan kaynaklanacak grme zorluu olduunda. b) Yukarda belirtilen muayene sonularna gre gerekiyorsa iiler oftalmolojik testlere tabi tutulacaktr. c) Yukarda (a) ve (b) bentlerinde belirtilen muayene ve test sonularna gre gerekiyorsa iilere yaptklar ie uygun ara ve gere verilecektir. d) Bu madde uyarnca alnacak nlemler iilere herhangi bir maddi yk getirmeyecektir. NC BLM eitli Hkmler Ynetmelik Hkmlerine Uyum Madde 10 Ynetmeliin yaymland tarihten sonra alacak alma merkezleri bu Ynetmelik hkmlerine uygun olarak kurulacaklardr. Ynetmeliin yaymland tarihte faaliyette olan alma merkezleri ise 2 yl iinde Ynetmelik hkmlerine uygun hale getirilecektir. DRDNC BLM lgili Avrupa Birlii Mevzuat, Yrrlk, Yrtme lgili Avrupa Birlii Mevzuat Madde 11 Bu Ynetmelik 29/5/1990 tarihli ve 90/270/EEC sayl Konsey Direktifi esas alnarak hazrlanmtr. Yrrlk Madde 12 Bu Ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer. Yrtme Madde 13 Bu Ynetmelik hkmlerini alma ve Sosyal Gvenlik Bakan yrtr.

17

EK - 1 EKRANLI ARALARLA ALIMALARDA ARANACAK ASGAR GEREKLER 1. Ekipman a) Genel hususlar Bu tr ekipmann kullanm iiler iin risk kayna olmayacaktr. b) Monitr Ekranda grnen karakterler kolayca seilebilecek ekil ve formda, uygun byklkte olacak, satr ve karakterler arasnda yeterli boluk bulunacaktr. Ekran grnts stabil olacak, grntnn titremesi ve benzeri olumsuzluklar bulunmayacaktr. Parlaklk ve karakterler ile arka plan arasndaki kontrast, operatr tarafndan kolaylkla ayarlanabilecektir. Ekran, operatrn ihtiyacna gre kolaylkla her yne dndrlerek ayarlanabilir olacaktr. Ekrann ayr bir kaide veya ayarlanabilir bir masa zerinde kullanlmas mmkn olacaktr. Kullancy rahatsz edebilecek yansma ve parlamalar nlenecektir. c) Klavye Klavye, operatrn el ve kollarnn yorulmamas ve rahata alabilmesi iin ekrandan ayr ve hareketli olacaktr. Klavyenin n tarafna, operatrn bileklerini dayayabilecei zel destek konulacaktr. Operatrn elleri ve kollar iin klavyenin nnde yeterli boluk olacaktr. Klavyenin rengi mat olacak ve yanstmayacaktr. Klavye karakterlerinin yerleri kullanm kolaylatracak ekilde dzenlenmi olacaktr. alma pozisyonuna gre, tular zerindeki semboller kolaylkla seilebilecek, dzgn ve okunakl olacaktr. d) alma masas veya alma yzeyi alma masas veya alma yzeyi; ekran, klavye, dokmanlar ve dier ilgili malzemelerin rahat bir ekilde dzenlenebilmesine olanak salayacak ekilde ve yeterli byklkte olacak ve yzeyi yanstmayacak nitelikte olacaktr. Operatrn rahatsz edici gz ve ba hareketleri ihtiyacn en aza indirecek ekilde yerletirilmi ve ayarlanabilir zellikte dokman tutucu kullanlacaktr. alann rahat bir pozisyonda olmas iin yeterli alan olacaktr. e) alma sandalyesi Sandalye dengeli ve operatrn rahat bir pozisyonda oturabilecei ve kolaylkla hareket edebilecei ekilde olacaktr. Oturma yerinin ykseklii ayarlanabilir olacaktr. Srt dayama yeri ne-arkaya ve yukar-aa ayarlanabilir, srt destei bele uygun ve esnek olacaktr. stendiinde operatre uygun bir ayak dayana salanacaktr. 2. alma ortam a) Gerekli alan Operatrn oturma eklini deitirebilmesi ve rahata hareket edebilmesi iin alma merkezi yeterli genilikte olacak ve uygun ekilde dzenlenecektir. b) Aydnlatma Operatrn gereksinimleri ve yaplan iin tr dikkate alnarak uygun aydnlatma artlar salanacak, arka planla ekran arasnda uygun kontrast bulunacaktr. Yapay aydnlatma kaynaklarnn yeri ve teknik zellikleri ekrandaki ve dier ekipmanlar zerindeki parlama ve yansmalar nlenecek ekilde olacaktr. c) Yansma ve parlama Pencereler, aklklar ve benzeri yerler, saydam veya yar saydam duvarlar ve parlak renkli cisim ve yzeylerden ekran zerine direk k gelmeyecek ve mmknse yansmalar nlenecektir. Ekrana gelen gn nn kontrol edilebilmesi iin yatay ve dikey ayarlanabilir perdeler kullanlacaktr. d) Grlt alma merkezlerinde kullanlan ekipmanlarn grlts alanlarn dikkatini datmayacak ve karlkl konumay engellemeyecek dzeyde olacaktr. e) Is alma merkezindeki ekipmanlar alanlar rahatsz edecek dzeyde ortama s vermeyecektir. f) Radyasyon alma merkezindeki grnr k dndaki tm radyasyonlarn sala zarar vermeyecek dzeylerde olmas iin gerekli nlemler alnacaktr. g) Nem alma ortamndaki nemin uygun dzeyde olmas salanacak ve bu dzey korunacaktr. 3. Bilgisayar programlar veren, ekranl aralarla yaplacak iin dzenlenmesinde ve kullanlacak programlarn seiminde aadaki hususlara uyacaktr. a) Programlar ie uygun olacaktr. b) Programlar kolay kullanlabilir ve eer uygunsa operatrn bilgi dzeyine ve deneyimine gre ayarlanabilir olacaktr. Operatrn bilgisi dnda programlara mdahale edilemeyecektir. c) Sistemler alanlarn verimini artracak ve kolaylk salayacak ekilde geri beslemeli olacaktr. d) Sistemler operatre uygun hz ve formatta bilgi verecek ekilde olacaktr. e) Programlar, zellikle verilerin alglanmas ve kullanlmas konusunda ergonomi prensiplerine uygun olacaktr.

18