Nemat Kelimbetov

YALILIK
(ev. Abdulvahap Kara)

stanbul 2011

Gkyzndeki yldzm, Yeryzndeki meleim, Hayatmn anlam, ocuklarmn sevgili anas KUVANIA thaf ediyorum.

ou biner geri dnmez gemiye Buna ramen rhtmda bekleyen var. Dnmezsin ocuk, bunlar niye? Gn getike azalyor yallar. Gerekleri kaydeder tarih bir, bir Demeden tufan, yamur, tipi, kar Sonsuzlua akp gidiyor nehir Gn getike azalyor yallar. MUKAGALY MAKATAYEV

NDEKLER
BRNC BLM YALILAR (DENEME) KNC BLM NEMAT KELMBETOV LE SYLELER Davletbek Baytursunul YALANMAK EN BYK STEMD Duman Ramazan AKSAKALLIA HAZIRLIK GENLK DNEMNDE BALAR Karla Dosanova ON YIL EL VE AYAKLARIM FELL OLSA DA, ON KTAP EVRMTM NC BLM Nemat Kelimbetov MT (SEKZ MANZARALI PYES) DRDNC BLM YAZAR HAKKINDA SALIINDA YAZILANLAR Abdlcemil Nurpeyisov ASALET Smagul Elvbayev ZIRH Veya Bir Sebat ve Ak Hikyesi Azilhan Nuraykov YTLK VE BLGELK DESTANI Abdilda Tajibayev HER KELMES DKLM GB KURUNDAN Seyit Kaskabasov BLME TAPAN ADAM Dihan Hamzabekul GURUR VE ETMN YKSEKOKULU Savtbek Abdurahman MANEVYAT SIRRI VE MANEV R Dysenbek Kanatbayev YTLN MHENK TAI BENC BLM YAZAR HAKKINDA VEFATINDAN SONRA YAZILANLAR Rayhan Majenkz DNYA OKUYUCULARI N ORTAK KTAP Abdulvahap Kara NEMAT AABEY TRK HALKLARININ KALBNDE SONSUZA DEK YAAYACAK Sleyman Mamet KELMBETOV MUCZES Abilmajin Cumabay KRANLA YAD EDYORUM 4

ervbay Kurmanbayul HAYATA BALI YILMAZ NSAN Yui Bingshi YILMAZ RUHUN SAHB Zhang Haidu BERRAKLIK VE SAFLIKTAN DOAN ESER Erke Kurmanbekkz KTAP BYLE ERKL VE CEZBEDC OLSA

BRNC BLM YALILAR

DENEME

YALILIK KUSUR MU? YOKSA OLGUNLUK MU?

Bir varm, bir yokmu, ok eski zamanlarn birinde yal birini grdnde yzn buruturan, kalarn atan, dedesi yandaki insanlara merhamet etmeyi bilmeyen acmasz bir gen varm, - diyerek balar Dou masallarndan biri. Gnlerden bir gn bu gen, deneine dayanarak ar ar glkle yryen yal bir adam grm. Adeta gerilmi bir yay gibi iki bklm olmu ihtiyarla alay etmek isteyen gen: - Hey ihtiyar! Bu yay ka dinara satn aldn? Tam seninki gibi bir yay satn almay ok istiyordum. Pahal mdr bu? diyerek kahkahayla glm. O zaman ihtiyar adam kendisiyle alay eden gence glmsemi ve: - Sabret, yiidim. Eer mrn olur da benim yama kadar u kara topraklar zerinde hala adm atyorsan, o zaman tam benimki gibi bir yay yce Tanrm sana bedava verecek, hediye edecektir, - demi. Evet, ihtiyar bu cevabyla hayatn gereini dile getirmitir. Burada ac bir gerek aka ifade edilmektedir. Bylesi bir durum bundan bin sene kadar nce u nehri boyunda yaam olan Yusuf Has Hacipin: Ok gibiydim, erildim yay gibi, Gnlm delinmi bir tabak gibi. Zincirsiz olsam da, yryemiyorum, Gzmn feri snm, gremiyorum, eklinde dizeleri gayri ihtiyari aklmza gelmektedir. htiyarla glme kendin de ona doru yol almaktasn, - demi yine eski devirlerin bilge kiilerinden Menandros. Evet, ben yall bir kusurum olarak deil, aksine Allahn bana bir ihsan olarak uzun mr bir bahettiini dnyorum.

Yetmi sene boyunca omuzlarmda yk tadktan sonra, yalandmda belim eilmeye balamsa, bunun neresi ayp?! Bu durum hayatm boyunca bana destek olan Toprak Anaya benim eilip sayg gstermem deil midir? Bir zamanlar kmr gibi simsiyah olan salarm aarp seyrelmise, bunun neresi ayp?! Bu benim gece uyumadan, gndz dur durak bilmeden, hep milletim ve halkm dnerek onlarn geleceinin aydnlk olmas iin kafam yormamn bir tezahr deil midir? Yalandmda yzmde krklklar olmusa, bunun neresi ayp?! Bu hayat boyu namussuzlarla mcadele etmemin, acmaszlara engel olmamn, yzszlklere kar kmamn, gerekleri haykrmamn taa kaznm iaretleri deil midir? Sonu itibariyle bir insann ka yanda yalandm artk diye bir kenara ekilmesi gerekir? Bugnk aksakallarmzn ortalama ya katr? al, kariya ve aksakal* kavramlar insanlarn sadece yana gre mi sylenir? Yoksa bu kavramlarn toplumsal bir manalar var mdr? te biz bu sorulara cevap aradk. Elbette, bu sorularn cevabn, nce, bilimsel kitaplarda aradk. Mesela, Kazak Dilinin zahl Szlnde: al ya altm veya yetmii gemi erkek kii eklinde aklanmaktadr. O zaman ya elli dokuz olan kiiye ne diyeceiz? Bugn biz kimlere kariya diyoruz? Tekrar yukarda ismi geen szle bakalm: Kariya grdkleri ve bildikleri fazla olan, ok yaam ihtiyar , - denilmi. Peki, ok yaam, ama grd ve bildii ok deilse, ne olacak? O zaman ona kariya demeyecek miyiz? Eski Kazak toplumunda halkn kaderinin ekillenmesinde aktif rol alan yallara, kabile eflerine aksakal denildiini tarihten iyi biliyoruz. Peki, imdi biz kimlere aksakal diyoruz? Yakn zamanlarda yaynlanan Kazak Edebi Dili Szlnde: Aksakal ya gekin, saygn erkek kii, kariya eklinde izah edilmi. Ayrca szlkte bu kelimenin mecazi manas da aklanm: Aksakal tecrbesi ok kii, kendi iinin ehli. Peki, o zaman baz sebeplerden

Kazak Trkesinde al, kariya ve aksakal kelimelerinin de ya gekin insanlara kullanlr .N.

dolay halkn saygsna mazhar olamam, kendi iinin ehli seviyesine kamam sradan yallara aksakal denilmeyecek mi? Evet, sormaya devam edersek, soru ok. Fakat bunlarn ouna tam bir cevap yok gibidir. nk bunlar sadece dil bilimini ilgilendiren eyler deildir. Mesele tamamen farkldr. imdi ona gelelim. Ben ahsen sadece kendi oluk ocuunu dnen, onlar iin alan yal kimseye al derdim. Doduu kyn, blgenin ihtiyalarn dnen, onun iin alan, btn mevcudiyetiyle gayret eden ya gekin kiiye kariya demek doru olabilir. Kazak toplumunu hi ayrt etmeksizin bir btn halinde halkn ihtiyalarn dnme seviyesine ulam saygn ihtiyara aksakal demek isterim. Eer zahl Szlke inanacak olursak, altm veya yetmi yan geen erkeklere al dememiz gerekirmi. Bizim dncemize gre, altm yataki kimse ile yetmi yataki kimse arasnda yer ile gk kadar fark vardr. Kazak toplumu eski devirlerde tam bu on yllk farka bakalarna gre daha ok nem verirdi. nsann sal asndan da, toplumsal bak asndan da altm ile yetmi yalar birbirine taban tabana zt olurmu. Ozan al Kulekeul bu hususta: Altm yata tay yemi br gibiyim, Yetmi yata tabaklanm deri gibiyim, demi. Bunun doruluuna altmtan kp yetmie ulatnzda kanaat getirmeniz o kadar zor deildir. Bizim ocukluk dnemimizde (savatan sonraki yllarda) tm kyn ferasetli retmenleri saylan ihtiyarlar oktu. Biz onlar z babamz veya z dedemiz gibi grerek bydk. Azarladklarnda boyun edik, sylediklerine inandk. bretli szlerine kulak verdik. Evet, tm kyn ahdamarn tutan, gnlk ilerin belirli bir dzende yrmesini salayan, hayat beiini durmakszn sallayan kudretli g ve gayret bu mbarek ihtiyarlardaym gibi gelirdi bana. 9

Ky iindeki ufak tefek anlamazlk ve kavgalar mahkemeye gerek kalmakszn ihtiyarlar annda zme kavutururlard. Onlarn adaletli hkmlerine genelde iki taraf da raz olarak dalrlard. Hatta kocasna darlp, babasnn evine kaan gen gelinleri kymze geri getirmek de bu yallarn kutsal bir grevi saylrd. Netice itibariyle kyde aksakallarn ifa edecei hayrl iler oktu. Bunlarn hepsini kyn yallar, ar aksak yryerek bkknlk gstermeden, ka atmadan ve kimseye minnet etmeden sabrla yerine getirirlerdi. te, bu konuda dedem Kudabay aklma geliyor. Merhum o dnemde seksen yan gemiti. Deneine dayanp zorlukla yrrd. ounlukla kendi bahesinden darya fazla kmazd. Buna ramen evine gelip gidenleri oktu. Gece gndz kaps hi kapanmazd. Dedem aatan trl eyalar yapan bir ustayd. Yalandm diye bir keye ekilip oturmazd. Gece gndz aalar yontarak eitli eyalar retirdi. Dedemin yapt at koumlar, ocuk beikleri ve kap kacaklar sanki bir sergiye gtrlecek eyalar gibi gzel ve ekiciydi. Savatan sonraki yllarda, zellikle, kyde kap kacak sknts vard. Kalaydan yaplm tabaklar ve kaklar hala hatrmdadr. Byle kaklarla scak yemek yemek gerekten byk bir skntyd. Ka hemen azna gtrmeye ekinirdin. nk bu kaklar kor gibi az yakard. Birok kere ssna dayanamayarak ka frlattm hala aklmdadr. Kudabay dedemin aatan gzel bir biimde yapt kaklara ise btn ky dknd. Ky sakinleri birer birer gelerek aa kak, kepe, dibek ve tokmak, kazan kapa, oklava gibi eyalar devaml sipari verirlerdi. Gelenlerin gen veya ihtiyar olmasna bakmakszn hepsine olur eklinde tek kelime ile cevap verirdi. Dedemin evinde nceden yaplm beikler sra sra dizili dururdu. Yeni ocuklar olan gen iftlere dedem o beiklerden birini gtrp hediye ederdi. Gen iftlere iki elini kaldrp dua ettiinde de: Gelinlerim nur topu gibi ocuklar dourmaya devam etsin, Allah benim u iki elime de g versin, byle beikleri durmakszn yapabileyim, amin! derdi. Byle durumlarda Aktot ninem de dedemden geri kalmazd. O daha nceden bebekler iin dikmi olduu gmlek, kundak ve minderleri ocuklar olan aileye gtrp verirdi. En nemlisi ninem bebei olan gelin hanma ocuu nasl kundaklayacan, nasl

10

beie balayacan, hatta beii nasl sallamas gerektiini enmeden retirdi. Aktot ninemi kyn tm ocuklar kendi z anneleri gibi sever ve sayarlard. Elbette, gen evli iftler de ilgisiz kalmazlard. Dedem ve ninemin itirazlarna ramen, biri ceket, biri koyun getirip hediye ederdi. Ky ocuklar iin en nemlisi Kudabay dedemin atlyesinde bulunmakt. Ne yapacaklarn bilmeyen ve her nne gelene sataan kyn yaramaz ocuklarn dedem toplar ve atlyesinde deta onlar ie koard. Kudabay dedem: rendikleriniz kendinize, yaptnz iler bana faydaldr, derdi. Biri eline keski, ikincisi eki, ncs testere alp bir grup ocuk almaya koyulurduk. Byle anlarda dedem bizlere uzaktan sevgiyle bakarak: Aferin, sizler belli etmiyorsunuz, ama hakik ustalarmsnz, - diyerek verdi. Bizler eve dnerken, kendi yaptmz aa eyalardan birer tane hediye ederdi. Bizler bu eyalar anamza babamza gstererek: Bunu ben kendim yaptm diye vnrdk. Buna evdeki herkes sevinir ve mutlu olurdu. Evet, zavall dedem denee dayanarak iki bklm yryerek ne gzel iler yapm! Ondan ders alm aa ustalar halen kyde yaamaktadr. En nemlisi o dnemdeki ihtiyarlar, genlere insanlk ve sevginin muhteem rneklerini gsterdiler. nsann ya ilerledike sevgi ve efkati artar. Sevgi insandaki en yce haslettir diye dnyorum. Bundan dolay bizler insann yallk an bir kusur deil, hogr a olarak anladk. Ben hala byle dnrm. Kazaklarn saygn yallar genlere ynelik byk sorumluluklarn tarihin nice karmak dnemlerinde de akllarndan karmamlardr. Bunu eski kssalar, hikyeler, efsaneler ve destanlar okuduumuzda grmekteyiz. Asrlara varan eski siyas tarihimiz ve edebi tarihimiz bizim bu fikrimizi ispatlamaktadr. Asrlar boyunca kesintisiz olarak gnmze ulaan milli geleneklerimizi bundan sonra kesintiye uratmasak ok iyi olurdu. Evet, ihtiyarlar, airin dedii gibi, akl ve feraset nehirleridir. Bu nehirler kurumasn. Allahtan bunu diliyorum.

11

YAZDA YAZ, GZDE GZ OLMAYI STERDM Demi eski devirlerin bilgesi Unsur. Elbette o bu hususta insan hayatnn yaz ile gzn ima ediyor. Alimin sylediine gre, doru bir ekilde ihtiyarlayabilmek de bilgili olmay gerektiren byk bir sanatm. htiyar seviyesine ulamak iin de epey bir hazrlk yapmak gerekli grnyor. yleyse, doru bir biimde yalanabilmek ne demektir? Dnk ve bugnk yallar arasnda milli gelenek devamll veya manevi bir ba var mdr? Hepimiz genliimizde uzun mrl olalm diye istekte bulunmadk m? imdi bu isteimize ulatmzda niin biz yall kabullenmekten kanyoruz? te, biz byle sorulara cevap aramaya altk. Aslnda bu sorunun cevabn tm toplum olarak aramaya almamz daha doru olur. Bizim tm amacmz ise byle sorular ortaya atarak okuyucuyu dnmeye sevk etmek idi. Biz bununla yetineceiz. Benim grdm kadaryla, insanlar genelde iki ekilde ihtiyarlyor. Birincisi genlik dneminde evresindekilere fazla gze batmamakla birlikte, yalandklarnda olduka sert, asabi ve fkeli olanlar. kincisi aksine yalandklarnda eskisinden daha efkatli, hayrsever, hogrl ve adil bir ihtiyar olanlar. Bir gn ocukluumuzun en akrak gnlerini, genliin ateli dnemlerini birlikte geirdiim iki arkadam eve davet edip uzun uzun sohbet ettim. Onlardan biri konutuunda keyif aldm, heyecanlandm, kendi kendime mutlu oldum. kincisi azn ap konumaya baladnda kahroldum, i ektim, dertlendim, iim yand ve fkelendim. Aynen byle oldum. O zaman arkadamn tamamen farkl olan kiiliini grdm. O gn yemek masasnda mutluluk iinde oturan iki akranma bakarak: - Dostlarm, bizler daha dn gzel bir kz grdmzde, hemen onun peine taklan deli dolu genlerdik. Allaha kr iyi veya kt, az veya ok birok ileri baardk. Bana syler misiniz, sizler hayatlarnzn byle bilinmeden, bildirmeden, gz ap 12

kapayncaya kadar hzla akp gitmesine piman oluyor musunuz? Gemi hayatnzdan memnun musunuz? Yoksa yapamadnz iler, gereklemeyen istekleriniz var m, - diye sordum. Deminden beri birbirlerine sra vermeden, adeta yararak konuan arkadalarmn konumalar birden bakla kesilmi gibi durdu. O anda aramzda byk bir sessizlik olutu. Daha biraz nce en akrak oturan arkadalarm bir anda ihtiyarlam zavall insanlar gibi geldi bana. Byle bir soru sorduuma, soracama da piman oldum. Byle bir sorunun onlara bu kadar ar geleceini nereden bilebilirdim. Neyse, olan olmutu. Sylenen sz sylenmiti. Sylenen sz atlan oktur. Artk bekleyip tepkileri grmekten baka are yoktu. Biraz sonra Meyirbek heyecanla konumaya balad: - Piman deilim! Niin piman olaym ki? Allahn bana verdii uzun mr iin mi piman olacam? Daha dnk korkun savata, savatan sonraki alk yllarnda birok kardeim, silah arkadalarm, tandklarm gen yata vefat etmediler mi? Biz ise saz. Yayoruz. ok sayda oluk ocua, torun torbaya sahip olduk. Nesillerin devamn kesintiye uratmadk. Topluma yaptmz katklar da az deildir. Kendimizden sonraki genlere de rnek olabildik. Halkn sayg ve sevgisinden de mahrum deiliz. Elbette zor ve skntl gnleri batan geirdik. zldk ama lmedik. Sknt ektik ama yok olmadk. Aladk ama yenilmedik. Birilerinden nde, birilerinden geride kendimize gre yaadk. Yaamaya alyoruz. imdilik durmadk. Ecel sabrl olsun. oluk ocuklarmzn mrvvetini grmeye devam edelim. Rzkmz kesilene kadar kara topraklar zerinde ar aksak yrmeye devam edelim dostlarm, - diyerek Meyirbek bana sevecen bir bak frlatt. - Helal olsun sana, sen ocukken kahraman olup bahede belinde aa kl ile dolardn. Hala o heyecanl kiiliini kaybetmemisin, - diyerek dostuma iltifat ettim. Gn boyu somurtup oturan Seyilbek ar bir i ektikten sonra konumaya balad: - Ben ise pimanm. Hayatm sknt iinde geti. Doduuma da, u yalan dnyay grdme de, aldma da, verdiime de, yendiime de, yenildiime de, gldme

13

de, aladma da, hepsine pimanm! Kendi kaderime kendim lanet ediyorum. Byle hayat olacana hi olmasaym! - Kes! Dede Korkutun kopuzu gibi feryat ettin, - diyerek Meyirbek kzgn bir ekilde konutu. Dilini eek ars soksun. Sen oluk ocuu olan bir kiisin. Allahtan kork! om azdan kt szler kt doruymu. Niin bu kadar ac konutun? Bakalarn bilmesek bile, seni iyi biliyoruz. Bir kyde bydk. Bir ehirde yayoruz. Bir dilim ekmei paylaarak yediimiz gnler oldu. Birbirimize ka atmadk. Niin hep feryad figan ediyorsun? - Hayr. Bu benim alamam deildir, sizlere gerekleri konuuyorum. Kahrolmam deil, sizlere gvenip i dkmemdir. Fakat sizler beni hibir zaman anlamadnz. Anlamak da istemediniz. Genelde az konuan Meyirbek bugn bakasna konuma frsat vermeden heyecanla konumaya balad. - Senin gemiine pimanlk duymaya hakkn yoktur. ocukluun mutlu geti. Yetimlik nedir bilmedin. Baban savaa katlmad. Aabeyin cepheye gitmedi. Evlerinize kara mektup gelmedi. Baban kolhozun bakan oldu. Aabeyin traktor srd. Evlerinizde her
zaman yiyecek iecek boldu. Bizim kyde beyaz un ekmei yiyen tek ocuk sendin. Biz ise o dnemde msr ekmei yerdik. Bunlarn hepsini unuttun galiba!

- Bu yzden benden ldrrcesine nefret ettiniz. Bana bakann olu diye baktnz. Beni zengin ocuu olarak grdnz. Oyunlarnza almadnz. Dtmde kaldrmak iin el uzatmadnz. Beni yabanc grdnz. Vurmadan, dvmeden pamukla beni boazladnz. Btn ktlkleri bana yktnz. Almanlarn casusunu bende buldunuz. Hepsi hatrmdadr. nsan byle aalamay ve zulm unutmazm. - Hey sen de ok kinciymisin. Biz hepsini oktan unuttuk gittik. Kyda kede kalm ufak tefek eyleri hala unutmamsn, tek tek anlatyorsun. Utanmyor musun? - Bir zamanlar beni hakir grerek: bakann casusu, insann kats dediniz. Utanmadnz. Ben imdi niin utanacakmm? O dnemde benimle birlikte kzlarla kmay da kendinize yaktramyordunuz.

14

- Hey, bu ihtiyar ok rezilmi. Hala kzlar unutamam. Bunun niyeti bozuk galiba. - Niin unutaym? Hepsi aklmda. Mesele de o kzlardan kmam myd? - Nasl? - Bir ekilde benim holandm kzlarn siz ikiniz ban dndrp, onlar kendi yannza ekiyordunuz. - Brak yahu. Bo konuuyorsun. Biz ban da dndrmedik, kendi yanmza da ekmedik. Kzlarn kendileri geliyorsa, onlara gelme mi diyeceiz? Aksine kz meselesinde sen daha ok anslydn. Biz sana gpta eder, kskanrdk. - Ne demek bu?! Alay m, aalama m? Ne zaman hayatta ben ansl oldum? - Yahu, baban seni bu ehirdeki en itibarl kiinin kzyla evlendirmedi mi? Biz yatacak yer bulamazken yetimler kesinde ona bunu el avu ap kalacak yer ararken, senin iki odal bir dairen vard. Biz otobs tramvaylarda ayakta yolculuk ederken, sen Pobeda marka otomobilinle tam gaz giderdin. Bunlar nasl unutursun? Hayatnn renkli ve parlak gnlerini aklnda tutmadan, kapkaranlk skntl gnlerini bir bir sayman doru mudur? - Benim derdim iimdedir. im bir kazan gibi kaynyor. Elimden gelen hibir ey yoktur. Byle durumlarda birilerine iini dkememen byk bir skntym. ini dktnde ise, dosta gln, dmana maskara oluyorsun. Bundan dolay darya sr vermemeye alyorum. Buna da altm. Ne kadar ar felaketler bama gelse de, her eyi iimde sakladm. Siz sevdiiniz kzlarla evlendiniz, - diyerek konumasn devam ettirdi. O yzden evdeki cadaloz ihtiyar kadn denileni sizler sadece masallardan iitmisinizdir. - Hey, senin karn cadaloz mu? Ne zaman size gitsek gler yzle karlayp, gler yzle uurluyor bizleri. - Sizler geldiinizde yz glyor olabilir. Bir saatliine gzel kadn roln oynamak iin zel bir yetenek gerekmiyor. - Ne yani karn sana gler yz gstermiyor mu?

15

- Hayr. Sizler gittikten sonra beni azarlar. - O zaman ne yapar? Ne syler? - Ne yapmaz, ne sylemez diye sorsanz daha doru olurdu. Her eyi yapar, her eyi syler. Bundan krk sene nce kyden gelen genci, yani beni nasl bulduunu, evine getirip baktn, srtmdan svazladn, yzme krem srdn, bana i bulduunu bugne kadar destan gibi anlatarak geldi. Beni nasl evine getirdiini, altma otomobil verdiini, benim eski elbiselerimi garajna astrdn unutmaz. Bir ift sz Rusa bilmeyen geri kafaly, yani beni babasnn nasl enstitye kayt ettirdiini, zellikle, yksek lisansa balattn anlatmaktan bkp usanmaz. Bunlarn hepsi Bin Bir Gece Masallarndan da ilgin grnr. Arada srada bir misafirlie gidersek toplumun nnde iaret parmayla gstererek u herifi ben adam ettim der. - Bu ok korkun bir ey. itilmedik eyler halk arasnda oktur dedikleri doruymu. Gevezenin diline bir demir zincir takamadn m? - Ah dostum, ah. Ne zinciri! Zinciri ben deil, onun anas babas hepsi birleerek bundan krk sene nce bana takmlard. Daha evlenir evlenmez beni bask altna aldlar. O zamandan beri ikimiz hrldarz. natlar dururuz. Benim kanm derimi delmeden emiyorlar. Bizler yenmeyiz de, yenilmeyiz de. Hep berabere kalrz. t gibi bir hayat. t azab. - Hey, senin yetikin bir kzn, yetimi bir olun da var deil mi? Onlar niin sana destek olmuyor? Ne bekliyorlar? - Sylesem inanmazsnz. Eer kzn anas babasn devaml ktlerse, o zaman kz sadece babasndan deil, yeryzndeki tm erkeklerden nefret edermi. Bizde de aynen byle oldu. Klbk olum ise Alman gelinin peinden uzaklara gitti. O imdi Almanyada diye duyuyorum. - Vah vah, zavall. ok iyi bir ocua benziyordu. nsann ii d bir deilmi. Hi olmazsa ara sra sana telefon etse, ne olacak? - Telefon ediyor. Fakat bana deil, anasna. Benim zerime kaytl evi satarak karm olunun yanna gitmek istiyor. Sonunda evi satacaktr. nk son zamanlarda karm Huzur Evi hakknda ok konumaya balad.

16

- Estafurullah! Ben korkmaya baladm. Ortada fol yok, yumurta yokken bu kadn seni darda brakmak istiyor. Dikkatli ol. - Dikkatli olup ne yapacam? Gnmzde ufak bir hareket yapsan, kanunlar kadndan yana hkm veriyor. Akgz kadnlar bunlar iyi biliyorlar. Vicdanlarnn sesine kulak vermeden hemen mahkemeye mracaat ediyorlar. Buna hibir ey yapamyorsun. - Kadnlarla mnakaa ederek bir yere varamazsn. Onun yerine imdiden Seyilbeke uygun bir ev bulup hazrlayalm. Hepimiz aramaya balarsak, ansmza, evi olan yal bir kadn da bulabiliriz. - Evi olan kadn diyeceine, sen niin kadn olan ev demiyorsun. imdi bize kadn deil, ev nemli. Buna hepimiz gldk. Biz o gn akalaarak daldk. Ertesine ne olacan nereden bilebilirdik. O gece sevgili dostumuz vefat etmi. Nasl olduunu kim bilir Bu gizemi o kendisiyle birlikte mezara gtrd. Bilsek de elimizden ne gelir? Kendimiz de gidip de gelmeyen gemiyi bekleyen yolcular deil miyiz? Yaknlarda bir genle tantm. Tantm demekten ziyade bulutum demek daha doru olur. Genlerin sultan imi. Yakkl, saygl, bilgili, hatip ve sevecen bir gen. Benim, zellikle, onun milli tarihimizi iyi bilmesi, kendi halkn, geleneklerini gurur kayna olarak grmesi houma gitti. ounlukla o soru sordu, ben de cevap verdim: - Aksakal! Baz yallar bu hayattan yorulmu gibi ben artk yalandm diyerek iki bklm yrrler. ocuu da, soka da, ehri de sevmezler. Bu konuda ne dnyorsunuz? - Evet, byleleri vardr. ok ilgintir, bunlar hibir eyden honut olmazlar. Kendi z evladnn ok bilmesinden de rahatsz olurlar. Torununun koup glmesinden de, genlerin el ele tutuup yrmesinden de rahatsz olurlar. Etrafna somurtkan gzlerle bakmaya alm byle aksi ihtiyarlara kendi yal karsnn gz ucuyla bakmasndan honutsuzluk duyar, gelinin ay dk de rahatsz eder, komu gencin askerliini tamamlayp gelmesi de rahatszlk verir, ona babasnn toy ziyafet 17

vermesi de rahatszlk verir. Genelde byle insanlar, obann koyunlara slk alarak nnden gemesine bile kzarlar. Ba bahelerde blbller srayla akynca da sinirlenirler. Kasap ban bilediinde de asabileirler. - htiyar! nsan yalandka huy ve davranlarnda deiimler olabilir diyoruz ya. Siz kendinizde byle bir ey hissetiniz mi? Esasen insan yalandnda hangi olumsuz zelliklerinden korunmaldr diye dnyorsunuz? - Elbette, deiim canllara mahsus bir olgudur. Buna ramen senin sylediin olgular her insanda farkl seviyelerde ortaya kar. Bundan dolay tm yallar hakknda deil, sadece kendim hakknda konumam daha doru olur. Yalandka insan daha enge oluyor gibi. Mesele insann beden gcnde deil, insann i dnyas, manevi gc hakkndadr. Byle devam ederse, sonunda evremde olup biten eylere aktif bir ekilde katlamayacam diye endie ediyorum. Yal insanlar iin bu durumun ok tehlikeli olduunu syleyebilirim. nk aksakaln toplumdaki en byk grevi genlere yaadklarn, bildiklerini anlatmak, onlara t ve tavsiyelerde bulunmaktr. Tm isteim ecel saati gelip bu dnyadan gene kadar akl ve ferasetimi kaybetmemek, evlatlarm iin akll dede, bilgili aksakal olarak kalabilmektir. - Aksakal! Sadece kendini dnen, sadece kendi menfaatlerinin peinde olan yallarn olduunu biliyoruz. Bunlarn iinde mbarek yallar, akll aksakallarn da olduunu dnyor musunuz? Sadece kendini dnen yallar bugnk genlere rnek olabilirler mi? - Hayr. yilikleri kendi ahsndan teye gemeyen byle insanlar kimlere rnek olabilir? Bunlar ssz orak bozkrlarda yalnz bym meyvesiz aa gibidir. En sonunda byle aalar kurur. Kendin iin alyorsan, kendi iin otlayan hayvanlardan biri olursun, - eklindeki Abayn szn unutmamalyz. Eer ben sadece kendim iin alp abalyorsam, o zaman bu dnyada yayorum demeye utanrdm. - ok iyi sylediniz, aksakal. Eer sorum size tuhaf gelirse, imdiden zr dilerim. Syler misiniz, yalandmda haset ve eletiren biri oldum diye dnyor musunuz? nk sizin birok akran ve arkadalarnzn makam ve unvan asndan sizi ok geride brakm diye duyduk.

18

- Dorudur. Hayat yarnda beni arkasnda brakan toz toprak iinde birok arkadam vardr. Fakat ben bugne kadar hi kimseye haset etmedim. eit eit hzl at var, kudretine gre koturur deriz ya. Ben kendi gcm biliyorum. Onu amak iin zel bir aba harcamadm. Dostlarmn baarlaryla gurur duydum, hatalarna ise zldm. Onlarn baarlarn vnle anlatrm. Baz dostlarmn byk zirvelere kmasna kendim dorudan yardmc oldum. Ben unu biliyorum, iyi niyetli, drst insanlar hibir zaman hi kimseye haset etmezler. Eski devirlerde bir bilge kii: Azap ekmek istemiyorsan, haset insan olma, demi. Ben bu kurala gre yaamaya altm. - Aksakal! zin verdiiniz iin soruyorum. Yoksa baz sorularm insann houna gitmeyecek sorulardr. - Sormaya devam et. ekinme. Gerekleri ak bir ekilde konumak gibisi yoktur. - Baz insanlar yalandklarnda haddinden fazla cimri olurlarm. Siz insann bu huyu hakknda ne diyorsunuz? - Genlerin arasnda da cimriler az deildir. Cmert genler de ok deildir. Benim bildiime gre, cimri insan her zaman yoksul insandr. Byle insanlar altn kafese yerletirsen de, Hibir eyim yok diyerek alamaya devam ederler. Kendileri doysa bile, gzleri doymaz. Byle insanlarn gzn doyurmaktansa, karnn doyurmak ok daha kolay derim. Hayatta aza kanaat etmesini bilen insanlar kazanr. Ben yle yapmaya alyorum. Bundan dolay kendi kendimi zengin sayyorum. - Eskiden Sovyet dneminde yetkili makamlarda grev yapan baz yallar genlere akl ve nasihat vermek yerine kendi kendilerini methederek: Ben bir zamanlar senin kyn gece yatrr, gndz kaldrrdm , - diye bbrlenirler. Siz bunlara ne diyorsunuz? - Evet, byleleri vardr. ok deildir, ama vardr. Yine de bir kp ya bir sinek mundar eder. vnme ve kibri insandaki en tiksindirici zellikler olarak grrm. vnme sonu itibariyle yaly da gencini de iyilie gtrmez. zellikle, genlerin kendi kendilerini vmelerinden ziyade, var gleriyle alarak vlmeye layk iler yapmas yerinde olur. nsann kendi kendini methetmesi aslnda kendini kk drmesidir. Bunu nasl fark

19

etmezler, hayret ediyorum. Kendi kendisine k olanlara zavalllar derim. Kibir ise bana insann kendi kendini karikatrize etmesi gibi gelir. - nsandaki kt hasletlerin en tiksindiricisinin hangisi olduunu dnyorsunuz? - Yaltaklanma ve ikiyzllk. nk byle insanlar toplum iin ok tehlikelidir. Onlar seninle olduunda seninle de dost, senin olmadn yerde dmannla da dosttur. Onlar iin hayatta deerli ve kutsal hibir ey yoktur. Gerekli olduu yerlerde onlar analarn yzst brakp gitmekten ekinmezler. Genlere tavsiyem udur ki, ikiyzllerden uzak dursunlar. Grdkleri halde hatalarn sylemeyen insanlara kar tedbirli olmalarnda fayda vardr. - Peki, byle insanlar nasl tanyacaz? - Bakalarn ktleyip sizi metheden insana hibir zaman inanmaynz, - demi L. Tolstoy. Dalkavuk insanlarn dilinden bal, dncesinden zehir aktn bilge kiiler sylemilerdir. kiyzl dosttan ak dman yedir derim. - Bazlar yalandnda acmasz olurlar. Kendi evlatlarna sert davranrlar. Bunlara ne diyorsunuz? - Sertlik her zaman acizlikten doar. Doasnda sevgi olan insan hibir zaman sertlie varmaz. Gaddar adam hibir eyden ekinmez. Genelde acmasz ve aalk insanlar asabi ve kinci olurlar. Bunlar ufak tefek eylere kin tutarlar ve intikam almak iin frsat gzlerler. Baz insanlar tm hayatn deersiz intikamlarn almaya harcarlar. - Aksakal! Siz asabi deil misiniz? - Hayr. Genelde mnen zayf insanlar asabi olurlar. Elbette, ben de insanm. Bazen sinirlenirim. Fakat uzun sre birine sinirlenip kin tuttuum olmamtr. Bana gre fkelenmek az bir sre iin ahmak olmaktr. Eskiden bir bilge: fkeye sk sk kaplmak; baka birinin kabahati iin kendinden intikam almaktr, - demi. Bu doru bir szdr. nsann kt hasletleri oktur. Tembellik de, hasetlik de, cimrilik de, vnme de, ikiyzllk de, fkelenme de kt insanlara mahsus zellikler olarak bilirim.

20

VERLEN HAYAT EMANET EDEBL ONA KANAAT

Genelde biz etrafmzdaki insanlar kanaatkr olmaya, insafl olmaya davet ederiz. Kanaat karn doyurur deriz. Bunlar dorudur elbette. Aza kanaat etmek, elindekiyle yetinmek herkesin yapabilecei i deildir. Kendisi doysa da gz doymayan agzllere her gn rastlyoruz. Byle durumda air Duvlat Babatayulnn u dizeleri akla geliyor: Dnya le, ben kpek, Ona bakmadm da neye baktm? Hrldaarak herkesle, Ne srttm, ne srdm. Yine de bu sylenen fikirlerimiz esasen dnya mal, para, ev, eitli eyalar gibi deerli eylerle alakal olup, bunlara kanaat edebilme hakkndadr. Allahn snrl bahettii uzun veya ksa hayata da raz olup, ona kanaat etmenin gereklii hususunda size t veren oldu mu? Elbette, siz hayr diye cevap vereceksiniz. nk ksa hayata kanaat etmeyi, Allahn bahettii her bir gne raz olmay, bunlara kretmeyi dnk Sovyet dneminde bize kimse retmedi. nk bunlar sonu itibariyle dini konulard. Bu soruya Hoca Ahmet Yesevinin eriat, marifet, tarikat ve hakikat diye adlandrlan cehriye ilmi cevap vermektedir. slam dnyasna bu drt alanl bu ilmi hediye eden limin Divan- Hikmet, yani Bilgelik Kitab isimli nemli eserini okumanzda fayda vardr. O zaman ancak siz niin ksa mrnzde kretmenin gerektiini anlarsnz. Sonu olarak biz gz ap kapayncaya kadar geip gidecek olan hayata kanaat edebiliyor muyuz? Evet, hastanede, ilehanede insanlar her gn, her saat, hatta her dakika ecel ile mcadele ediyor, hayatta kalmaya alyor. Bazen insan, bazen de ecel galip gelir. Ben bunlar izlemeye mecbur oldum. Kaderim byleymi. Sknt ektim. Zorlandm. zldm.

21

Aladm. Hepsini bildim. Felaket ve zntye gldm. Allah beni affetsin. Sonuta hayatn deerini ok iyi anladm. Elbette, hayatn eitli zevklerine zaman geldiinde kanaat etmesini bilmek kolay deildir. nk hayatn tatlln insan ecelin kemendi boynunu skp bomaya baladnda ancak tam manasyla hisseder. Byle korku duygusu tm canllara mahsus doal bir zelliktir. Korkularn en kuvvetlisi ecel korkusudur. Bundan hibir canl kap kurtulamamtr. Buna ramen, korku ve korkaklk, sonu itibariyle, iki farkl olgudur. Korku doal bir duygudur. Bu dnyada hayatta kalmak iin gerekli bir duygudur. Eer canllar hibir eyden korkmasa, tedbirli olmasa, o zaman dnyada deil canl insan, canl brt bcek bile kalmazd. Korkaklk ise ok farkl bir eydir. O insana ana style birlikte gelen bir zellik deildir. Hi kimse anasndan korkak olarak domaz. Demek ki, korkak olmak insann dnya gr, toplumsal gryle alakaldr. Korkak adam en tehlikeli insandr, - demi Alman yazar Karl Berne. nk korkaklar kendi hayatn korumak iin z anasn, vatann ve tm dnyay satmaya her zaman hazrdr. Netice olarak ecel kapya dayandnda herkes farkl bir davran iine girer. Bazlar ecel korkusunu akl ve ferasetiyle yener ve teke tek dve km bahadrlar gibi eceli dimdik karlarlar. Ecele hor ve tiksindiren nazarlarla bakp ona boyun emezler. Onu kmseyerek can verirler. Bazlar ise bu yalan dnya ile doru drst vedalaamazlar. Eninde sonunda leceini bilmeyen biriymi gibi dnyadan ayrlma vakti geldiinde kk ocuklar gibi feryat ederler. Beni kurtarn diye nne gelen herkese yalvarr. Daha sonra iyi tedavi edemeyen doktorlar yerden yere vururlar. Yanndakileri sular, yreklerini yaralar. Ebedi olarak gzlerini yumuncaya kadar kendi kendisiyle mcadele eder, dvr, hayata lanet okur. Bir keresinde hastanede yattmda otuz be yanda bir gen vefat etti. kimiz bir odada on be gn kadar birlikte yatmtk. Ak szl, cana yakn, etrafndakileri devaml gldren, akac bir genmi. Ksa bir zamanda samimi olduk.

22

te, bu gencin eceli nasl karladna hayret ettim. O kendisinin nasl hastala yakalandn, hatta ne kadar vakit yaayacana kadar biliyordu. Buna ramen inanlmaz bir sabr gsterdi. Bazen bana manal bir ekilde glerek ya krka varmadan gen len airler, ressamlar, mzisyenler, bilim adamlar ve heykeltralar vb. isimlerini tek tek sayard. Sonra biraz dnceye dalar ve aniden heyecanla konuamaya balard: - Aza kanaat etmek bilgeliin bir iareti olsa gerek. nsann insanlk derecesi onun yaad yllarn saysyla deil, kalitesiyle llmelidir. Yeryznde yz sene yaayp da hibir ey yapmam insanlar az mdr? - Sana kendimi vmek gibi olmasn, otuz beime gelene kadar biraz iler baarm olduunu sanyorum. En nemlisi bir olum ve bir kzm var. Onlara babalk yaptm. Geri onlarn hala yalar kk, fakat analar vardr. O ok mfik bir annedir. ocuklarna dkndr. Ona gveniyorum. Elbette, nmzde daha yapacamz ok iler vard. Ne are? ll verilen hayat demi Maylkoca air. nsana verilen hayat Allahn emanetidir. Ona kanaat edebilmeliyiz. - Dnya mlkne deil, paraya deil, altn ve gme deil, hayata kanaat etmek zor olsa gerek, - diye sordum ben. - Elbette, zordur. Sana onun kolay olduunu kim syledi ki? Sen biliyor musun? Bu yalan dnyada ancak bir gn, bir ay, bir yl yaayan bcekler vardr. - Bir gn m diyorsunuz? Yok yahu. Bu gerek olamaz. - Evet, doru. Sana bir biyolog olarak bir hikye anlataym. Bilimsel terminolojide cicada olarak isimlendirilen bir sinek tr vardr. Biz ocukluumuzda ona rldavk* derdik. Bu sinek dut aacnn kavununki gibi dilim dilim olmu kabuklarnn oyuklarna yuva yapar ve orada yaar.

r r ses karan. Bu bcek trne Trkede austos bcei veya orak bcei denmektedir . N.

23

En ilgin yan orakbcei ney gibi etkileyici bir sesi olan marifetli bir mzisyendir. O yle rastgele uygunsuz sesler karmaz. Hepsi birlikte bir kora gibi r rlamaya balaynca sanki dut bann iinde bir musiki konserinin icra edildiini duyar gibi olursunuz. te, bu yce mzisyen bu yalan dnyada sadece bir gn yaar. Onun doduu gn bu hayattan ebedi olarak vedalat gndr ayn zamanda. Cicada doar ve ayn gn sessizce, yalvarmadan, alamadan, bir anda lr gider. Onlar kendi ocuklarna tek bir eyi miras brakrlar: Musiki. Kulaa ho gelen bir musiki. Harika bir ezgi. Hayata da, lme de, mutlulua da, zntye de cicada bu ekilde etkileyici bir musiki ile cevap vermektedir. Byle bir olguda tabiatn imdilik insanla mehul bir gizemi sakl gibidir. Evet, bir gnlk mr de mr, - diyerek hikyesini bitirdi arkadam. O gen hastanede yatanda vefat etti. Hi belli etmedi. Gzn kapatana dek karsnn elini tuttu ve hafif glmseyerek can verdi. Ben bir arkadamdan bu ekilde ayrldm. ocukluumda babam bana ok masal anlatrd. Bakalar gibi deil, masallardaki heybetli aslan, sihirli Anka kuunu, enesi yapk cad kary kendi gzleriyle grm, kendi kulaklaryla iitmi gibi anlatrd. Masala balamadan nce u gzm ne grmedi, u kulam ne duymad derdi. O sralarda bu szlere fazla nem vermemiim. Gerei sylemek gerekirse, babamn nsz eklindeki bu giri szn yetmiime geldiimde ancak anladm. Yaknlarda bizim eve daha nce tanmadm yal bir kadn geldi. Yzn gzm bir yerden sryordu. Yine de tanmadm. O ise benim ismimi sylyor ve her eyi biliyordu. Yal kadn benim ardm anlad ve glerek bakt: - Hey, ihtiyar! Ararsan Mekkeyi bulursun dedikleri doruymu. Seni sonunda buldum. Hey sen niin yle dondun kaldn? Beni tanmadn m? Bir zamanlar btn snfn genleri olarak bana ak olmutunuz. - Vay canna, o sen misin, - diye hzla gidip kucakladm. aknlmdan hep ayn eyleri sylyormuum.

24

- Oh, geldiin ne kadar iyi oldu! Seni genken, byle kucaklayamamtm. Yalandnda nihayet bunu baardm. Hiten ge iyidir, - diyerek aka yapyorum. - Bana yal kadn diyorsun. Senin de benden kalr bir yann yok. yice kamburlap yumruk kadar bir ihtiyar olmusun. - Yal deilim. u yal kadna dediine bak hele, ben daha krk yana yeni geldim, - diyerek yanmdaki karm iaret ettim. Hepimiz nee iinde gldk. Sofraya oturduktan sonra sohbet koyulat. Genlik gnlerimizi andk. Misafirimiz bazen gld, bazen alad. Bir zaman genlerin hayallerini ssleyen Leylann yz kr kr, beli iki bklm bir avu ihtiyar kadn olmu halini grnce alamak istedim. Su gibi akp giden zamann acmaszlna bir bakn! O hi kimseye acmyormu. Misafirimiz ayrlrken bana yalvaran gzlerle bakt: - Sana byk bir rica ile geldim. Benim yiidimi (ihtiyar kocasn kastediyor) olum huzur evine brakt. nanyor musun? Yalandmzda birbirimizi grmeye hasret kaldk. Ben de orada kalmak istiyorum. Olum msaade etmiyor. Kocamn eve gelmesini gelinim istemiyor. Bylece lmemize az bir zaman kaldnda birbirimize hasret, bir araya gelemeden, sohbet edemeden, dertleemeden iki farkl meknda kaldk. Aln yazmz buymu. Allahn takdiri. Torunlarmdan ayrlamyorum. Onlar nine diye boynuma sarldklarnda tm zntm unutuyorum. Sizden ricam benim u mektubumu, kocamn klk elbiselerini, be alt kitabn gtrp vermenizdir. Benim oraya gitmem zordur. Gelinim fare avlayan kedi gibi beni devaml takip ediyor. Adm attrmyor. Ne yapacam ardm, telalandm. Kendi kendime skntya girdim. Sadece tamam, tamam, tamam gtreceim, hemen bugn gtreceim demiim. Ayn gn huzur evine doru yola koyuldum. Arayp buldum. imdi ona emekliler evi diyorlarm. Aradm adamla grtm. Mdrn sylediine gre, o kimseyle iliki kurmuyor, konumuyor, dnceli olarak gn boyu tek bana otururmu. Benim karsndan baz eyalarn getirdiimi renince hznl yal admn yz aydnland, gz parlad:

25

- Nasl, sal yerinde mi? Hasta filan deil mi? Ruh hali nasl? - Hepsi iyi. Karnn keyfi yerinde. Olu bir dediini iki etmiyormu. Hibir ikyeti yok. - Ah nerede, - diyerek bir i ekti. Gelinim karmn hayatn zindan ediyordur. Derini delmeden kann emen gelinler de olur. Sen bilmezsin. Bilmemen daha iyi. Allah bylelerini sana gstermesin. - Belki olunuz uysal bir insandr. - Elbette, uysal. Sadece uysal deil, ayn zamanda klbk. Buza. Kim srklese, peinden gider. Kars bir baksa, hemen yerinden frlar. Biliyor musun, Budizmin bir kolu var. Onlar kendi putlarn kendileri yaparlar. Kapnn nndeki aalardan birinin dalnn keserler ve ocuklarn oyuncak bebeklerine benzer bir ey, yani putlarn yaparlar. Sonra onu evlerinin bir kesine asarlar. Sabah akam ona taparlar ve ibadet ederler. Olum evlendikten sonra bizim aile de byle bir durum ortaya kt. Gece gndz geline tapnp nnde eilir olduk. Sadece ben ona kulluk etmedim. te, bu sebeple burada yatyorum. - ocuu yatan, gelini batan, - derler ya. Balangta sizler hata yapmsnz galiba. - Yaptk. Gelin dediimiz bir bakasnn nazl kz deil mi? Byle nazl kzlarn birden gelin olmas zordur. Heykeltralarn diliyle sylersek, gelin henz kvamna gelmemi bir hammaddedir. Mesela, heykeltra iin amur hammaddedir. Heykeltra ondan heybetli bir aslan da, kendi halinde bir kaplumbaa da, nur yzl bir insan da yapabilir. Evlenen gen de byle bir heykeltra olmaldr. Evlendii kz canm, cicim, gzelim diyerek ailesinin, yeni ortamn, anne babasnn talep ve dileklerine uyacak ekilde eitmelidir. O ailenin houna gidecek bir heykele dntrmelidir. Elbette, heykeltralk gerek ustal, yksek akl ve feraseti gerektirir. Sonu itibariyle hayatn kendisi de o akl ve ferasete dayanmaktadr. - ok ilgin, - dedim syleyecek baka bir laf bulamadan. Uzun uzun sohbet ettik. Akam olup hava kararnca dnmek iin hazrlandm. Vedalarken koynundan ikiye katlanm bir ince defter karp verdi: 26

- Bunu karma ver. Burada ona ithaf edilmi iirlerim var. Beenirse okur. Onu teselli eder. Bekrken ona ok iirler yazmtm. Evlendikten sonra iiri yazmay braktm. imdi bir ayam yerde, bir ayam mezarda iken iiri ne yapacam. Bizde airlik ne arar? imizdeki dertleri yazyoruz. Evet, iinde zehir, yani dert olursa, miden bulanr, kusmak istersin. teki dert iini yakar, da musiki veya iir olarak kmaldr. Bende byle bir eyler karaladm. Bizler kucaklaarak vedalatk. Ben eve dndm. Arabaya bindikten sonra Allah affetsin diyerek ihtiyar adamn iirlerini okumaya baladm. Aman Allahm! Bu kadar dert ve znt de olurmu. Ben ince bir defteri deil, tonlarca arlktaki azab tayormu bir hale girdim. Etrafmda dalar alev alp talar yanyormu gibi oldum. Yldrm arpma dndm. Bir bilge: Ben hayat boyu kendim mutlu olmak iin deil, mutlu insanlarn arasnda yaamak iin mcadele ettim, - demi. Gerekten de bylesine mutsuz insanlar grerek mutlu olmak mmkn deildir herhalde. Allah insana yalandnda eziyet vermesin. Genlikte bana dalar devrilse bile ciddiye almazsn. Yallk skntlara gelemiyor. Bunu unutmamalyz. Bylece, ben Mecnunun yazd mektubu Leylaya getirdim. Kadn kocasnn mektubuna gz gezdirip nce iinden, sonra benim duymam iin sesli olarak okudu. Mektubu okuduka sesi bouklat, hznlendi, kahroldu. Bir ara bana dnerek: - Hey postac, babas lene, baban ld derler. Gel bu iirleri bir gazetede yaynlatalm. Halk okusun, bilsin. Belki gen nesillere ibret olur, - dedi. - Aman Allahm, ne diyorsunuz? Ben senin kocana bu iirlerinden hi kimseye bahsetmeyeceim diye yemin ettim. Gazeteye yaynlarsak, olum ve gelinim topluma rezil olur diye korkuyor. - Fakat biz iirleri kimin yazdn sylemeyeceiz. simsiz yaynlanacak, - dedi yal kadn. - Bu teklif benim de houma gitti. Ancak gazeteler isimsiz iir yaynlamay kabul etmedi. Bundan dolay defterdeki uzun iirden ksa bir blm aadaki gibi yaynladk. 27

Bylece huzur evindeki yal adamn dertli iirini okuyalm: MUTLU EDEMEDM (Karma thaf) Ah ne olur karma bir ezgi bestelesem, Gcm yetse de bir ilhamla hazrlasam. Alrdm elime can yoldam dombray Melodisini alardm hasretlik ezgisinin. Bu ben ok ykseklerden dtm m? Dmandan eza grm gibi aladm da. Tek olumun asabi azarlamasyla, Yce Tanrm beni bir daha snadn m? Anasn koruyamadm evladndan, Birilerinin syledikleri dedikodularndan. Yalln, bir dert olduunu imdi anladm, Olumun ok gibi bizi yaralayan szlerinden. Zayflk gsterdim koruyamadm, Hi olmazsa bir szle destek olamadm. Aciz kaldm hibir ey yapamadm. Bir sene geti bir satr mektup gnderemedim. Sana koruyucu olamadm, Gl deil, dert ve znt topluyorum. Ezasn tek evladmn ekmeye devam etsem, Allahn emanetini geri vereceim. ok yllar seni peimden gtrdm, Yine de borcunu deyemedim. Ku olsam, kanadma oturtarak, Baka bir dnyaya g ederdim. 28

Ben bu gnlerde umutsuzum, ypranmm, Eskisinden beter kmm de. Cehennem de insann varaca yerdir diyerek, Allahtan canm al diye yalvarp yakardm. Bala, seni mutlu edemedim, Baht denilen yldza ulaamadm. Srklenip yannda uzun kaldm, nk seni brakp gidemedim. Gidemedim, mutlu edemedim, Uzaktaki hedeflerime ulaamadm. Cehennemin srat kprs doruysa, Ben ondan hayattayken geemedim. Geemedim, cennete ulaamadm, Cennetine layk da olamadm. erefim varken, yerinde olur, Varsa gelmez kyne ynelmekliim. Gidiyorum ruhlar lemine Onlar yakn ilgi gsterecek bana. Dirilerden grdm tm skntlar Ulatracam ller toplumuna

Bu iir bana o ihtiyarn lmeden nce sevgili eiyle helallemek iin syledii son szleri gibi geldi. Uzun bir sre etkisinde kalp hznlendim. Bu dertli dizeler aklmdan kmad. Felein insanlara tonlarca azapl yk ykledii dnemlerde olurmu. Yine de stnde bulunduumuz kara topraklar bunun hepsini kaldrabiliyor, hzla geen zaman ise hepsini unutturup iyiletiriyor. 29

Eve geldikten sonra, oluk ocuumu, gelinlerimi, karm grdkten sonra, nce Allaha binlerce kez krettim. Bir bilgenin: Mutlu olmak ayr, onu hissedebilmek ayr, ikisi iki farkl olgudur, - eklindeki szlerini hatrladm. Evet, ben mutlu olduumu gerekten de hisseder gibi oldum. Bazen biz hayattaki ufak tefek eylere zlr, gnlk hayatta geim megalesinin esiri oluruz. Yal olmak beeri zaaflardan kurtulmak, yalan dnyaya aadan deil, ancak kartallarn kabilecei yksek da zirvelerinden bakabilmek, halk adam olmak demektir.

30

KNC BLM NEMAT KELMBETOV LE SYLELER

31

YALANMAK EN BYK STEMD - Nemat aabey! Siz nl bir akademisyen, nl bir yazarsnz. Bu sene yetmi yana ayak bastnz. Bu vesileyle lkemizin edebiyat alanndaki bilim adamlar ve yazarlar sizin almalarnz ile ilgili bir sempozyum dzenleyecekler. Bu sebeple size baz sorular yneltmeme msaade ediniz. Nemat aabey! Syler misiniz, sizin dncenize gre, yetmi yandaki bir insan genlerin aabeyi mi, yoksa ya gekin bir ihtiyar m kabul edilmelidir? - Bu soruya her dnem farkl cevaplar verilmi. Mesela, byk air Abay: Yalandk, kayglandk, uyku hafif eklindeki szlerini yazdnda sadece krk bir yandayd. imdi ise altmnda nefes nefese kalmayan, yetmiinde hzl olanlar, sekseninde zplayanlar az deildir. Geri, yetmiinde deil, yirmi beinde bile ok sknt ekip cefa ekmi genler de vardr. Fakat bu farkl bir konudur. Yetmi yana gelmek benim iin kolay olmad. Yine de bir yazar ve akademisyen iin yetmi ya yle ok byk bir ya deil gibidir. Hatta iyice olgunlat en verimli a olsa gerektir. - Siz daha 1980li yllarda bir Trkolog olarak Sovyet lkelerinde tannyordunuz. O zamanlar Amir Necip, Haluk Krolu, Natan Mallayev gibi tannm bilim adamlar sizin hakknzda makaleler nerediyordu. Buna ramen siz doktor unvann yaknlarda, bana gre, gecikmeli olarak aldnz. Bunun sebebi nedir? - Evet, yerinde bir soru. Bazen bilim topluluunda byle beeri zaaflardan kaynaklanan olaylar olur. Bazlarnn bilimsel unvanlar kasten geciktirilirken, bazlarnnkinin de erkenden almas salanr. Bylece daha ya otuza gelmeden ve ilmin gerektirdii donanmlara sahip olmadan, nemli eserler vermeden profesr unvann alan genler son zamanlarda oalmaya balad. Biz genlerin yetimesine elbette seviniriz. Ancak bilim adamnn o unvana layk olmas da gerekmez mi?

32

Bu

grmz

dorultusunda

bir

benzetme

yapacak

olursak,

genelde

yumurtasndan zamanndan nce suni bir ekilde kartlan civcivler tavuk olamazlar, mr boyu pili olarak kalrlar. Hi yumurta vermezler. Ne yapacan bilmez bir halde rtkanlk yapp etraf rahatsz ederler. Bilimde durum budur. imdi bilimsel unvannz ge aldnz sznze gelelim. Bir zamanlar A. P. ehov: Benim huyum benim talihimdir, - demi. Bende ise tersinedir. Benim huyum benim talihsizliimdir derim. nk ben hayatm boyunca huyumun zararn grmekteyim. Huy kana karm bir zelliidir. Bu dediim dedik huyum yznden ok darbe yedim. Fakat hi deimedim. Dorusunu sylemek gerekirse bugne kadar kendi akrabalarma da yaranamadm. Senin soruna cevap olarak huyla alakal bir olay anlatacam. Bundan yirmi yl kadar nce bir bilimsel toplantda benim doktora tezimin konusu onayland. Toplant dalrken bir profesr bymz beni yanna ard ve Hey, Nemat! Dikkat et! Ben hayatta olduum mddete sen doktor unvann alamayacaksn! , - diye bard. Ben de aknlktan: Aman, hi zlmeyiniz. Benim acelem yok, beklerim , - demiim. Profesr bym: Sen neyi bekleyeceksin? Benim lm m?! diye daha beter fkelendi. Bundan sonra bu adam hep beni izledi. Bana yapmad kalmad. te, o beklerim eklinde sylediim bir kelime iin doktor unvann on yl gecikmeli aldm. Rusya Federasyonunun bilimsel enstitleri bana profesr unvann o dnemde vermiti. Byle ilgin hikyeler benim hayatmda oktur. - Eer Allah Teala hayatnz yeni batan, yani ocukluk dneminizden itibaren yaamanza imkan tansa, o zaman hangi hata ve kusurlarnz tekrarlamazdnz? - Evet, bu klasik bir sorudur. Zamannda birok nlye bu sorulmutur. Yine de her zaman, her insan buna farkl cevaplar vermitir. Elbette, bu benim de kendime gre bir grm vardr. Belli bir yaa gelip iyice yalandktan sonra, geen hayatn batan sonra gzden geirir ve yeniden dosam yle yaparm, byle yaparm diyenlere fazla inanmam. Onlar bir kere deil, on kere tekrar yaasalar da kendisinin ilk doal halinden, ilk yaantsndan farkl olamazlar. 33

Byle durumlarda hayatta olanlar deil, ller hakknda da dikkatli konumalyz. Bu fikrime bir delil gstereyim. Bir zamanlar Rus airi Yu. Lermontov delloya kp yirmi yedi yanda kurunlanp ldnde bir bilge: Eer o hi olmazsa otuz yana kadar yaam olsayd Rus iiri yeni tipteki bir ok iirler kazanrd, - demi. O zaman kiliseden kan bir rahip toplanan kalabala bakarak: Aklnza geleni konuarak gnahkr olmaynz. Allahn Yuriye verdii mr tamamen bitti. Demek ki, o erken de, ge de deil, tam vaktinde ld. Eer o yz sene daha yaam olsayd, Rus iirine bir msra bile iir kazandramazd. nk airin sadece can ve bedeni lmedi, ayn zamanda Allahn verdii airlik ruhu da ld. Daha ak bir ifadeyle, Yuri airlik g ve kudreti, yetenei, ruhu bittii iin gzlerini sonsuzlua kapad, - demi. Sonu itibariyle, insana bir kere verilen hayatn tek bir nshas vardr. Onu beyaz kada tekrar yazarak yle yapardm, byle yapardm eklinde soyut konumann mantkl bir yan yoktur. - Nemat aabey! Siz hayatnzn en gzel a olan otuz be yanzda ok kritik bir nroirurji ameliyat geirdiniz ve on yl yataa bal kaldnz. Onu biz kitabnzda okuduumuz iin biliyoruz. Siz imdi genlik an doya doya yaayamadnz iin zlyor musunuz? - Hayr, zlmyorum. Kaderime razym. Her gn gnein doduunu grdke, sa olduuma, yazar ve bilim adam olarak halkma yararl olduuma, lkemizin bamszlna kavutuunu grdme, bamszln pekimesine kendime gre katk yaptma, eserlerime toplumun deer verdiine, Kazak toplumuna iki olan, be torun kazandrdma, oullarmn toplumun tannm insanlar olarak lkesine hizmet etmelerine razym. Genel olarak hayatma, ocuklarma, hayat arkadama, etrafmdaki insanlara, hepsine razym. - Sizin isminiz niin Nemat diye koyulmu? Byle bir isim Kazaklara yabanc deil mi? - Evet, yle. Babam din alannda yksek tahsil yapm bir ulemayd. Arapa, Farsa ve aataycay iyi biliyordu. smimi Arapa Nemat (dorusu Nimet) olarak koymu. Nimet Arapada Allahn verdii nasibi demektir. Ayrca bu kelime Araplarda

34

nazu nimet olarak da sylenir. Bu bereket, bolluk, rzk manalarna gelir. Nemat kelimesi Kazak dilinin fonetik kurallarna gre deiime urayarak Ngmet eklinde telafuz edilir. - Eskiden insanlar ocuun isminin onun kaderinin ekillenmesinde dorudan etkisi olduunu dnrlerdi. Bu doru mudur? - Bilmiyorum. Benim hayatmda ise gerekten de byle oldu. Allah benim nasibimi ismime gre bol vermi gibidir. Ona delil gstereyim. Ayak ve kollarm felli olarak on yl yatakta kaldmda bile bakalarna gre maddi adan iyi durumdaydk. O yllarda birok edebi eseri Kazakaya evirmek zorunda kalmtm. Bu zor bir iti. Yine de yatamn yannda oturan karma gece gndz yazdryordum. Sovyet dneminde hacimli bir roman evirdiimiz iin Jiguli marka bir otomobil satn almaya yetecek kadar telif deniyordu. Para sknts ekmedik. imdi ise iki olum da yksek seviyede grev yapyorlar. Bunlar bana her zaman destek oldular. Eski devirlerin bir bilge kiisi: Kanaatkar insan her zaman zengindir. Kanaatsiz insan altn elbiseler iinde olsa bile yoksuldur , - demi. Bu adan baktmzda, ben imdi de zenginim diye dnyorum. - Hayatta gerekletiremediiniz bir isteiniz var m? Ulaamadnz hedefiniz? - Elbette, isteksiz insan olur mu? Ulaamadm hedeflerim de az deildir. Yine onlar iin piman deilim. ocuklarm var. Onlarn benim ulaamadm hedeflere ulaacana inanyorum. Bu hususta bir zamanlar ABDde tahsil grmekte olan kk oluma yazdm mektupta ifade etmitim. Oradan ksa bir alnt yapmak istiyorum: Cierim benim! Hayatn benim yaayamadm gzelliklerini sen yaasan, benim gidemediim dn ve lenlere sen gitsen, benim terennm edemediim arklar sen terennm etsen, benim katlamadm at yarlarna sen katlsan, benim yaramadm kkparlarda* sen yarsan, benim kmadm zirvelere sen ksan, milletimize yapamadm iyilikleri sen yapsan, benim kula atamadm hayat okyanusunda sen kula atsan - iki dnyada da mutlu olurdum. - Demek ki, siz bugnk hayatnza, oluk ocuklarnza, genel olarak akp gemekte olan hayatndan memnunsunuz?

Buzkai de denilen olak kapma oyununa Kazaklar kkpar denmektedir . N.

35

- Elbette, memnunum. Baka trl olabilir mi? Belki sen bu szlerime inanmayacaksn. Bunak bir ihtiyar mdr diye bana pheyle bakman da mmkndr. Kendi arzun bilir. Ne dnrsen, dn. Soru senden, cevap benden olsun. Syleyeyim. airler gibi iimi dkeyim. Samimi bir ekilde almak istiyorum. Yal insan ya caks * veya baks* olur diye dnyorum. Men bu ikisinden biriyimdir herhalde. - Nemat aabey! Bugnlerde gnlnz bahar, yreiniz en olmu gibi?! - Sadece bugnlerde deil. Her zaman. Hayat boyu byleyimdir. ocukluumdan beri alkanlk olmu bir huyum, bak am vardr. Btn dnya, tm insanlar benim iin, benim mutlu olmam iin, glmem iin, her eyi renip bilmem iin hizmet ediyor diye bakarm. Daha ak bir ifadeyle, torunlarm benim neeli olmam iin glyor gibidir. Olum ve gelinim benim hayr duam almak iin el ele tutuup yryor gibidir. Akrabalarm zaman zaman beni bakeye oturtmak iin ocuklarn evlendirip dn yapyor gibidir. Dnde bana kaftan giydirirler. ocuklar iin dua isterler. Hepsi benim daha ok mutlu olmam iin yaplyor diye dnrm. - Nemat aabey! Eer darlmazsanz bir soru daha sormak istiyorum. Siz yetmie geldiinizde yalandm diye iinden znt duydunuz mu? - Hayr. Genliin ilgin dnemini zamannda eref ve haysiyetle yaadktan sonra saygn yalln kynde de biraz zaman misafir olmak en byk isteimdi. Bu isteime de Allah kavuturdu. Buna krediyorum. Yallk grevimi Allah nnde, insanlar nnde sorumlu bir ekilde ifa etmeye elimden geldiince abalyorum. Yalanm olduunu Allahn huzurunda da, insanlar huzurunda da kabul etmek istemeyen, ihtiyarlk dneminde gnmzdeki delikanllar gibi gz alc bir ekilde giyinen ve delidolu genler gibi tavrlar sergileyen yallara ne diyeceiz? Beden ve ruhun suni genlik manzaralarn sergileyen ve sahnede deil, hayatta artist gibi yaamak yiitlik mi, yoksa kendini bilmezlik mi diye sormak istiyorum.

* *

Caks, Kazak Trkesinde iyi demektir . N. Baks aman . N.

36

Bizim genliimizde ya gekin insanlar ihtiyarlamalarn bir kusur saymazlard. Yallklarn gizlemeye almazlard. Aksine yallklaryla gurur duyar, topluma akl banda insan gibi grnmeye alrlard. Onlar bize bir asra yakn hayat yolunda uzun yolculuk yapm, ok zor dnemlerden baaryla km, belli hedeflere erefleriyle ulam gizemli insanlar gibi grnrlerdi. Sonu itibariyle, bizim tandmz yallar ihtiyarladm diye zlmezlerdi. Hatta aksine Allaha krler olsun, ihtiyarlk dnemimize de sa salim ulatk derlerdi. Byle yallar ibrikle ellerine su dken ocuklara: mrn uzun olsun, benim gibi aksakall, sar dili ihtiyar ol diye dua ederlerdi. Bunun gibi hayattaki yerlerini iyi bilen yallar imdi de az deildir. Onlar cetlerimizden gnmze ulaan eski manevi miraslarmzdan biri gibi gelir. Byle mbarek insanlara byk sayg duyarm. Onlar gemi ile gelecei birbirine balayan altn kpr diye nitelendiririm. Allah bana mr verirse, kendimden kk kardelerime aabey, ocuklarma baba, torunlarma dede, torun ocuklarma byk dede olmaktan hi bkmazdm. Baka bir ifadeyle, hayatn tm basamaklarndan byk bir gururla, erefle gemek isterim. Ben her zaman yazn yaz, gzn gz olmay isterim. - Nemat aabey! ocuk terbiyesi ve genler meselesi gnmzde ilk srada yer almaktadr. ocuk terbiyesinde hayat tecrbesi olan aydn yallar bizde mevcuttur. Bunlar niin bu hayrl ie gnll olarak katkda bulunmuyorlar? - ok yerinde bir soru. Sovyet dneminin ifadesiyle sylersek, bu henz faaliyete geirilmemi i rezervdir. Eskiden yallar kyn genlerine insanlk ve sevginin muhteem rneklerini gstermilerdi. Ya ilerledike insann sevgi ve efkati artar. Acmaszln artmaya balad gnmzde genlerimizde sevgi ve efkatin yetersiz kalmasndan endie ediyorum. Sevgi ve efkat ise insandaki en yce zellik diye dnyorum. Yine de bizler (gnmzdeki yallar kast ediyorum) asrlar ncesinden atalarmzdan kesintiye uramadan gelmekte olan bu geleneimizi devam ettiriyor muyuz? Bildiimiz rf-adetleri, gelenekleri kendi ocuklarmza retebildik mi? 37

Baz yallar bu sorulara somut cevaplar vermek yerine eitli bahaneler ileri srp kendilerini aklamaya alrlar. Tm suu kendilerinde deil, bakalarnda ararlar. te, byle anlarda aklma Franszlarn byk yazar L. Wowenargn bir sz gelir: Yallarn bilgeliklerini biz ok az faydalanyoruz. ocuk terbiyesi ilk sraya konduu gnmzde kymetli yallarmzn bu husustaki yllara varan tecrbesinden istifade etmek doru deil midir? Dnk geleneklerimizi gnmzn deien ihtiyalarn uygun hale getirerek gen nesilleri terbiye meselesini ancak deerli yallarmz bir dzene koyabilir diye dnyorum. imdiki kreler, okullar, hatta niversiteler de terbiyeyi, insanl, sevgiyi, edebi kitaptan deil, hayatn kendisinden renen yallarmzn yardmna muhtatrlar. Bu konuda nl Fransz dnr J. J. Rousseaunn: Genlik dnemi bilgelii renme, yallk ise onu kullanma adr eklindeki szlerini hatrladm. Bundan yirmi yedi asr nce yaam atalarmz, yani Sakalar, Hunlar kendi ocuklarn yiitlie, hogrye nasl eittiini tarihten biliyoruz. Krk sene sava olsa da eski atalarmz lkesini seven, topraklarn seven, milletini seven nesiller yetitirmeyi bir an olsun ihmal etmemilerdir. Bunlarn hepsini onlar kendileri ellerinde kl at stnde dmanla mcadele ederken ifa etmilerdir. Daha sonra atalarmz bu gelenei daha da gelitirmilerdir. Kazak toplumu kymetli yallarn, deerli aksakallarn her zaman retmen olarak grm balarnn stnde tutmulardr. Onlar canl tarihimiz, akl ve ferasetimiz, manevi hazinemiz olarak grmlerdir. - Size benzeyen, yani sanata, edebiyata yatkn torununuz var m? - Var. nar isimli kz torunum alt yandan beri dombra alar. imdi on beinde. ocuklar arasndaki yarmalarda birka kere birincilik ald. Seksen kadar ezgiyi alabiliyor. Ayrca nar Kazaka iirler yazar. iirleri gazete ve dergilerde yaynlanyor. Aysultan isimli torunum da ezgi alar. Kazangap* ezgilerini sever. Ayrca piyanoyu da gzel alabilmektedir.
*

Kazangap Tilepbergenolu (1854 1921) nl Kazak bestecisi .N.

38

kisi de musiki mektebinde okuyor. - Sizin Trkoloji biliminde eserleriniz oktur. Bir zamanlar lkemizin bilimsel evreleri bu eserleri takdirle karlamt. Buna ramen edebiyat aratrmalar alannda siz hangi eserinizi nemli buluyorsunuz? - Doru sylyorsunuz. Yazdklarmzn hepsi sanki z evlatlarmz gibidir. Onlar birbirinden ayrp deerlendirmek zordur. Yine de Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri isimli almamda birok yenilikler var diye dnyorum. Biz eskiden Kazak edebiyatnn kaynaklarnn balangcnn Trk Kaanl dneminde (VIII. yzyl) dikilen Kltigin, Bilge Kaan ve Tonyukuk yaztlarnda olduunu sylyorduk. Bilim her zaman gelime yolundadr. Son on, on be yl iinde Trkoloji bilimi de nemli lde gelime kaydetti. Bu alanda elde edilen gelimeler eski grlerimizi deitirdi, yeni fikirler ortaya atmamza imkn salad. Sonu olarak, M.. VII. yzylda yaam atalarmzn, yani Sakalarn Alp Er Tunga, u Batur gibi kahramanlk destanlarnn yeni bulunan fragmanlar sayesinde belirli lde bu eserlerin ilk nshalarn elde ettik. Ayrca Hunlar dneminin Attila, Bozkurt ve Ergenekon gibi destanlarnn da olduka tamamlanm yeni iskeletini yaptk. En nemlisi Sakalar, Hunlar ve Gktrkler dneminden gnmze ulaan kahramanlk destanlar ve Kazak destanlar arasndaki ierik, fikir, dil, model ve stil benzerlikleri, yani edebi gelenek devamlln bilimsel temelde ispatladk. Bu sebeple filoloji biliminin doktoru unvan ve Kltigin dlne hak kazandm. Bahsettiim bu destanlar ile ilgili bir iki hususu ifade edeyim. lk olarak, Sakalar ve Hunlar dneminde ortaya kan at ve methiye trndeki iir rnekleri, ataszleri, deyimler ve daha sonra Trk Kaanl [Gktrkler] dnemindeki yaztlarn gerek bir edebi eser olarak ortaya kmasna rnek, model ve ekil oldu. kincisi, eski Trk iirinin karakterler sistemi Trklerin eski rf-adetleri, hayat tarzlar, dnya gr vb. zelliklerinden kaynaklanan estetik btnle dayanlarak 39

yaplmt. Bundan dolay eski Trk irinin leksikolojik, karakter ve metafor katmanlar asrlar boyu deiime uramadan, nesilden nesile kesintisiz aktarla geldi. ncs, Kazaklarn Asan Kayg, alkiyiz, Aktanberdi, mbetey, Buhar Jrav gibi air ve ozanlar kendilerinden nceki Trk airlerinin ahlaki, sosyal ve felsefi yorumlarn byk bir vukufiyetle kavram ve bunlar Kazak toplumunun yeni sosyal tarihi artlarna uygun olarak gelitirmitir. Bylece onlar edebi kavramlarn nemini, sosyal roln ve gelime dinamiini yksek seviyeye kard. Sonu itibariyle Sakalar ve Hunlar dneminin edebi miraslarn dil, model, edebiyat ve tarih asndan inceleyerek biz Kazak edebiyatnn kklerinin Sakalar ve Hunlar dneminde ortaya kan edebi eserlerde olduunu ispatladk. lkemiz bamszlna kavutuktan sonra eski tarihimiz tekrar yazlmaya balad yeni dnemde Kazaklarn milli ansiklopedisinin tekrar yazld malumdur. te, bu bilimsel eserde Kazak edebiyatnn kaynaklar Sakalar ve Hunlar dneminde ortaya kan Alp Er Tunga, u Bahadr, Attila, Bozkurt ve Ergenekon destanlarnda aranmaldr diye yazmtk. Bu sayede biz Kazaklarn manevi tarihinin ok derinlerde, M.. VII. yzylda, yani Sakalar ve Hunlar dneminde olduunu ortaya koyduk. Sylei: Davletbek Baytursunul

40

AKSAKALLIA HAZIRLIK GENLK DNEMNDE BALAR - Nemat aabey, siz on yl boyunca ecel ile mcadele ederek yatakta kaldnz. Maddi ve manevi ac ektiniz. Byle bir insan acmasz olmaz m? - Baa gelen sknt herkeste farkl etki gsterebilir. Uzun sren skntlar beni eskisinden de efkatli, hayrsever ve cana yakn bir insan yapm gibidir. Genel olarak efkatten bahsettiimizde, ilk nce, sevgili anamn yz gzmn nnde canlanr. Sava yllar idi. Bizim kk kymzde Karaay, Avar, Leh ve Alman gibi aileler srgn edilerek gelmiti. Bunlarn arasnda bir Karaay aile bizim eve yerleti. Kk kk on kadar ocuu varm. Oturduumuz ev kendimiz zor sdmz iki odal kk bir evdi. Odann birini anne babam tereddt etmeden onlara tahsis etti. Alk felaketinin yaand yllard. Tek ineimizin st drt ocua zor yetiyordu. Anam piirdii bir somun msr ekmeini altya blerdi. imdi bu bir somun ekmee on ocuk daha eklenmiti. Nasl geinecektik? Anam ise sanki bir yakn akrabalar g edip gelmi gibi sevinliydi. En ufak bir endiesi yoktu. Hatta bizi u szlerle teselli ederdi: Kazann az yukardadr derler. Bunun bir manas olmaldr. Allahn verdii rzklar yerler. Bunlar da Allah insan olarak yaratm. O gnden itibaren anam gece gndz komumuzun ocuklaryla ilgilenmeye balad. Onlara yemek piirdi, banyo yaptrd, salarn kesti, yrtlan elbiselerini yamad. Onlarn anne babas sabah erkenden kolhoz iine gider, gece yars, ocuklar uyuduunda eve dnerlerdi. O dnemdeki anamn gn boyu dur durak bilmeksizin ocakta ate yakmas, tandrda ekmek piirmesi, semaverde ay yapmas, inek samas ve kmz alkalamas hala gzlerimin nndedir. efkat denilen dersten merhum anam bana mrlk ders vermi. - Baz ya gekin insanlar aksakal diye hitap ettiimizde, ben yal deilim diye kzyorlar. Buna nasl bakyorsunuz? - Aksakal olarak ithaf edilmeyi byk bir saygnn iareti olarak grrm. Baka bir ifadeyle, aksakal olmak Hoca Ahmet Yesevinin szyle, insann olgunluk derecesine 41

(kamil insan) kmas demektir. Bu dnemde insann hayat tecrbesi artar, akl ve feraseti oalr, insani hasletleri olgunlar. Esasen aksakalla hazrlk insann genlik anda balar ve hayat boyu kesintisiz devam eden bir sre olsa gerektir. Bana gre, aksakal olarak adlandrlmak erkeklerin mutluluunun bir tezahrdr. Allan bizleri aksakalla sa salim ulatrsn. - Sizin Oluma Mektuplar isimli eserinizde yurtdnda tahsil gren olunuza yazdnz otuz iki mektubunuz yer alm. Bu mektuplarda siz baba olarak olunuza tavsiyelerde bulunuyor ve felsefi yorumlar getiriyorsunuz. Bu konuyla ilgili olarak, izninizle, size baz sorular sormak istiyorum. - Sorunuz, ekinmeyiniz. - Dostlarnz ok mu? Dost ve dostluk konusunda ne sylerdiniz? - Dostlarm ok deildir. Azdr. Fakat az da olsa bana sazdr. Eer Allah birilerine ihsanda bulunmak isterse, ona ilk olarak iyi dost bulmasna yardmc olur. nk evresinde iyi dostlar olan insanlar ancak hayat yolunda belirli zirvelere trmanabilir. ngiliz dnr Bacon dostluun deeri hakknda: Her insan kendi evladyla sadece bir baba olarak konuabilir. Karsyla ise sadece bir koca olarak konuabilir. Gvenilir dostun yeri ise bambakadr. Onunla her eyi konuabilirsin, - demi. - Olunuz size yazd bir mektubunda: Baba, mutlu olmak iin zengin olmak art mdr? diye soru sormu. Ona ne cevap verdiniz? - Bu bir ift laf ile cevap verilebilecek basit bir soru deildir. Bu soruya insanolu eski devirlerden beri cevap aramlardr. O zamandan beri mutluluk ve zenginlik arasndaki ilikileri inceleyen cilt cilt kitaplar yazlmtr. Buna ramen birok insan bu iki farkl olguyu halen birbirinden ayrt edememilerdir. Elbette, her insan mutlu olmaya alr. Fakat mutlu olmak, zengin olmak deildir. nk sadece kendisinin servet sahibi olmasn arzulayan insan hibir zaman mutlu olamaz. Mutsuz insan grd halde kii hibir zaman mutlu olamaz, - demi bir bilge. imdi biz maddi zenginlie kavuursak, hepimiz mutlu oluruz diyen Yeni Kazaklar da az deildir. Bunlar milletin asrlarn derinliklerinden szlerek gelen en deerli hazinesini olan manevi zenginliine nem vermezler. Manevi deerlerden kopan birok 42

zengin lkeler ve kudretli milletlerin nasl tarihten silindiini onlar bilmezler. Mesela, bugnk Amerikann eski sakinleri olan Kzlderililer, Maya, nka, Atapask, Aztek ve Muskog gibi kabilelerin tarihine bir an olsun gz atalm. Bunlar ok eski devirlerde gelimi medeniyetleriyle dnyay hayran brakmlard. Fakat, spanyollar ve dier Batl milletler Amerikay ele geirdikten sonra bu kabilelerin hepsi kendilerinin asrlar ncesinden gelen rf-adet, geleneklerini ve inanlarn kaybettiler. imdi bu Kzlderili kabileleri ok zengindir. Ancak kendi dili, dini, sanat, yani manevi zenginliini kaybeden bir zamanlarn byk kabilelerini imdi hi kimse millet ve halk olarak tanmamaktadr. Tanmak da istememektedir. Artk onlar bir zamanlar kendilerini smrgeletiren halklarn etnik oluumunun iinde asimile olarak yava yava tarih sayfalarndan silinmektedirler. Bugnk Kzlderililer kendilerinin ar kaderlerini iyi bilmektedirler. Onlar kendilerinin egemen bir millet olarak yaamay istemeyecek seviyeye dmlerdir. Kzlderili bir rejisr Bir gnlk bamszlk iin tm zenginliklerimizi fedaya hazrz ismiyle bir film de evirmilerdir. Biz sadece dnya maln dnr ve manevi zenginliimizi kaybedersek o zaman Kzlderililerin bugnk felaketli dmemiz artc olmaz. - nsandaki en deerli zellik nedir sizce? - En deerli zellik insann sadece kendi baarlarna deil, ayn zamanda bakalarnn da baarlarna samimiyetle sevinebilmek olsa gerektir. - Siz salk asndan hayatta en ar skntlar yaadnz. nsan iin en zor ey nedir? - Bu soruya eski devir bilgelerinden Fales: nsan iin en zor ey kendi kendini bilmesidir diye cevap vermitir. Hayattaki en kolay ey nedir? eklindeki soruya ise ayn bilge: En kolay ey baka birine akl vermektir demi. Evet, hayatn gerei budur. Fakat bu gerei grmek ve hazmetmek de kolay deildir. - Siz bir omurilik ameliyatndan sonra ayak ve kollarnz felli hale gelip on yl yatakta kaldnz. O srada ocuklarnz da kkt. O zaman ailenizi nasl geirdiniz? Yoksa, akrabalarnz m yardm etti?

43

- Hayr. Bize akraba ve tandklar yardmc olmad. Yatakta yattm halde almaya mecbur oldum. nk byk olum yedi, k iki yata idi. Karm ise gece gndz beni bakmakla mkellefti. Hayatmda hi edebi eser tercme etmemitim. Bilmeyen bir insana tercme yapmak ok zor bir itir. Kitabn orijinal nshasndaki iekler gibi canl ve gz alc muhteem tasvirler Kazaka yaptm evirilerde soluyor, canszlayor ve biimsiz cmlelere dnyordu. ok uratm. Gnde bir cmleyi krk kere evirdiim zamanlar oldu. Bakasnn eserini evirmekten ziyade kendi kitabn yazmann bin kere daha kolay olduunu anladm. Yine de kararmdan dnmedim. - O srada iki kolunuz felli olduu halde, kalemi nasl tuttunuz? - Ben elimde kalem tutmadm. En kts, kalem tutamyordum. Hatta nmdeki duran kitabn sayfalarn da aamyordum. Benim sylediklerimi yazan da, kitap sayfalarn eviren de - eim Kuvan idi. O benim sylediklerimi tekrar tekrar yazmaktan, silmekten, gereksiz sayfalar yrtmaktan bkmad. Mesela, Ukraynal yazar Vasil Kozaenkonun Yldrm isimli yaklak 320 sayfalk bir romann sekiz kere yazd. Bizim o dnemde daktilomuz da yoktu. Her naslsa, yedi sekiz ay iinde edebi eviri sanatn da belli lde renmi oldum. Olduka iyi eviri creti alarak evimizin ihtiyalarn karlamaya baladm. Bylece, ylda bir kitab Kazak Trkesine evirmeyi gelenek haline getirdik. zbek yazar Said Ahmetin Ufuk, Pirimkul Kadirovun Yldzl Geceler isimli romanlarn baarl bir biimde tercme ettiimiz iin parasal adan byk bir mebla tutan dl aldk. te, bylelikle oluk ocuun geindirmenin bir yolunu bulmu olduk. - Siz nl Beysembay Kencebayevin rencisisiniz. Uzun yllardan beri eski Trk edebi eserlerini aratrmaktasnz. Sovyet dneminde bile Kazak Edebiyatnn Eski Dnemi (1986) isimli kitabnz yaynlanm. Bu sebeple size dman olanlar ve eletirenler olmu. Eski Trk edebi eserlerini aratrmaktaki maksadnz neydi? - Maksadm dnyadaki baka byk kk halklar gibi Kazaklarn da dnya edebiyat ve kltrnn gelimesine eski devirlerden itibaren katk yapmakta olduunu bilimsel temelde ispatlamakt. Bylece halkmzn itibarn eskisinden daha ykseklere karmak istiyordum.

44

- Yakn zamanlarda sizin Eski Edebi Eserler isimli kitabnz yaynland. Bu kitabn dier aratrmalarnzdan ayrcal var mdr? - Evet, vardr. Bu almamda eskiden isimleri mevcut, fakat cisimleri kaybolmu Sakalar ve Hunlar dnemine ait drt destann gnmze ulam paralarn tekrar birletirdim. Onlar bilimsel evrelere tanttm. Bundan dolay filoloji doktoru unvan ve Kltigin dln almaya hak kazandm. Bahsettiim destanlar Alp Er Tunga, u Bahadr, Attila ve Ergenekondur. En nemlisi Sakalar ve Hunlarn bu kahramanlk destanlar ve Kazaklarn destanlar arasndaki benzerlik ve rtmeyi edebiyat, tarih, dil, model ve stil alarndan etraflca inceledim. Bu hususta Kazakistan Milli Ansiklopedisinde ifade edilmitir. - Kazak edebiyat tarihi hangi dnemden itibaren balatlmaldr eklindeki soru her zaman basnda yer alr ve ona farkl cevaplar verilir. Siz bu soruya nasl cevap verirdiniz? - Kazak Edebiyat gazetesinin 15 Temmuz 1960 gnk saysnda Prof. Beysembay Kencebayevin Kazak Halknn Yazl Edebiyatnn Tarihi Nereden ve Kimden Balar balkl makalesi yaynland. Kencebayev bu soruya Kazak edebiyatnn balangc eski Trklerin yazl eserleridir. Akademi yesi Kasm Cumagaliyev de bu makaleden hemen sonra yaynlad hacimli yazsnda Kencebayevin bu fikrine kar kt ve Kazak edebiyatnn tarihini Buhar Jravdan balatmak gerektiini ifade etti. Daha sonra Kazak edebiyatnn tarihin Kazak Hanlnn kurulduu dnemden, yani XV. yzyldan balatmann yerinde olaca gr de ortaya atld. Ancak bunlarn hepsi bilimsel adan kesin bir ekilde zlm meseleler deildi. Daha sonra Kazak edebiyatnn balangcnn Orhun Abideleri, yani Kltigin ve Tonyukuk yaztlarnda olduu gr belirtildi. Bu o dnem iin doru bir grt. imdi ise Trk Kaanl dneminde (VII. yzyl) dikilen Kltigin ve Tonyukuk yaztlar gibi muhteem eserleri yazlmasna ilham olan edebi eserler var mdr diye bir soru ortaya kmaktadr. Elbette mantkl olarak dndmzde byle eserlerin mutlaka olmas lazmdr eklindeki bir hkme gelirsiniz.

45

te, biz Kltigin ve Tonyukuk abidelerinin yazlmasna rnek olan eski devirlerin edebi eserlerini uzun yllar aratrdm ve eitli lkelerdeki arivlere, ktphanelerine ve Trkologlara mektuplar gnderdik. Zamanla eski edebi eserler hakkndaki kaynaklara ulamaya baladk. Sonuta bundan yirmi asr nce yaam ve eski Trklerin [Gktrkler] atalar saylan Sakalar ve Hunlar dneminin kahramanlk destanlarnn fragmanlarna ulatk. Akademi yesi D. S. Likhaevin ifadesiyle, biz bu kk fragmanlar ve birok tarihi kaynaklar temele alarak Sakalar ve Hunlar dneminin Alp Er Tunga, u Bahadr, Attila, Ergenekon gibi kahramanlk destanlarnn iskeletini tekrar attk. Bu destanlar hakknda bizim yazdmz makaleler ve bilimsel almalar Uluslararas Trkistan Ansiklopedisi ve Kazakistan Milli Ansiklopedisinde yer ald. - Baz aratrmaclar Kazak edebiyatnn tarihi Alp Er Tunga destanndan balad konusunda kesin fikirler ortaya atmaktadrlar. Bu yzden bu destan ve Alp Er Tungann tarihi ahsiyeti hakknda da biraz bilgi verebilir misiniz? - Alp Er Tunga Trk halklarnn eski atalar saylan Sakalarn tarihiyle ilgili bilgi sahibi olduumuz, eski Trk szl edebiyatnn geleneksel artlarna uygun olarak ortaya km bir kahramanlk destandr. Bugne kadar Alp Er Tunga destannn sadece genel konusu ve mnferit paralar gnmze ulamtr. Yine de bu paralar halindeki destan dizelerinden onun konusu, ana fikri, edebi seviyesi grmek mmkndr. Destann bakahraman Alp Er Tunga ismi efsaneye dnm tarihi bir ahsiyettir. Turan lkesinin hkmdar, Saka ordusunun bakomutan ve gz pek bahadrdr. Destanda onun lkesinin ileri grl lideri olarak tasvir edilir. Bir zamanlar Turan ve ran lkeleri arasnda yaplan savalarda Alp Er Tunga birok kere Turan ordusunu ynetti ve byk zaferler elde etti. Bu hususta Firdevsi nl eseri ehnamede etraflca bilgi vermektedir. Turan lkesinin kahraman Alp Er Tungay byk air eserinde Afrasiyab olarak adlandrmaktadr. Eski Farsada Afrasiyab kelimesi ok gl, kuvvetli manasna gelmektedir. Kazaklar ilk tarihisi Haydar Dulatinin belirttiine gre, Alp Er Tungann, yani Afrasiyabn eceresi u ekildedir: Afrasiyabn babas Pien (Been), Pien Dad Niinin olu, Dan Niin Turun olu, Tur ise Afridunun oludur. Her halukarda Alp Er Tungann tarihi bir ahsiyet ve eski Sakalarn hkmdar olduu, Turan ile ran arasndaki savalarda Saka ordusuna komuta ettii anlalmaktadr. Bir 46

zamanlar onun Maverannehir, Yedisu, Savran, a (Takent), sfidcab (Sayram), Talas ve u ehirlerine hkmettii de gnmze efsaneye dnen tarihi kaytlarla ulamtr. Alp Er Tungann kurduu devletler her dnemdeki eitli sosyal, siyasi ve kltrel deiimlere bal olarak bakentini birka kere deitirmi grnmektedir. eitli kabile birliklerinin birlemesinden oluan bu devletlerin bakentleri Paykent, Ramitan (eski Buhara), Balasagun ve Kagar ehirleridir. Suver el-Eklim (klim Trleri) isimli kitaptaki bilgilere baklrsa, Alp Er Tunga bir ok muhteem ehirler ina etmitir. Bunlardan biri Hanbalk, yani Balasagun ehri Afrasiyab nesillerinin elindeydi. Ayrca Ramitan, Afrasiyab (Semerkant ehrinin eski ad) ehirlerini de Turan lkesinin hkmdar Alp Er Tungann ina ettirdii ynnde kaytlar vardr. Alp Er Tunga destan Trk halklarnn eski atalar saylan Sakalarn eski kahramanlk tarihinin efsaneye dnen tarihi kaytlar temelinde anlatan ve eski Trk folklorunun geleneksel artlarna gre olumu bir kahramanlk destandr. - Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri isimli aratrma kitabnzda bunlardan baka Kazak okuyucular iin mehul Attila, Bozkurt ve Ergenekon gibi birok destanlar hakknda da bilgi vermektesiniz. Bunlar arasnda benim dikkatimi u Destan ekti. Bakahraman u Bahadrn u blgesiyle nasl bir ilgisi bulunmaktadr? - u Destan bugnk Trk halklarnn eski atalar Sakalarn tarihini efsaneye dnen tarihi kaytlar boyunca anlatan kahramanlk destandr. Fikri muhtevas ve edebi seviyesi bakmndan Alp Er Tunga destanndan sonra ok nemli eserin u Destan olduunu Trk bilim adam S. K. Karaaliolu ifade etmektedir. nl skenderin Trk yurduna yapt seferi, skender ve u Bahadr arasnda yaplan anlamayla iki tarafn tm askerleri deil, her iki taraftan krk askerin arpt ve sonunda u Bahadrn askerlerinin galip geldii, bar antlamasnn imzaland destanda etraflca anlatlmaktadr. Kagarl Mahmutun Divan- Lgatit Trk kitabnda u Bahadr M.. VI. Yzylda yaam Saka hkmdarlarndan biri olduu yazlmaktadr. Eski Trk szl edebiyatn aratran bilim adamlarnn grne gre, u Destan Sakalar dneminde ortaya kmtr. nl Trk bilim adam N. S. Banarl Trk Edebiyatnn Tarihi isimli aratrmasnda u Destannn bize in yazl kaytlaryla ulatn 47

ve buna ramen destann genel konusu ve baz fragmanlarnn gnmze ulatn yazmaktadr. in yazl kaynaklarna gre, Sakalar lkelerinin geni bir blmne u blgesi adn vermiler. u Destann bilimsel temelde doru yorumlamak iin M.. IV. bininci yln ortalarnda imdiki Kazakistan topraklarnn u nehri civarnda yaanm baz olaylar bilmek gerekir. Dnya edebiyat tarihinde eitli efsaneleri konu alan eski destanlar uzun yllar boyu aratran N. S. Banarl Trk destanlarnn esasen tarihi nemli olaylar temel aldn sylemektedir. u Bahadr destannda nce olaylarn yaand bu blgenin gz alc muhteem tabiat gzellii, ba ve baheleri, ekin tarlalar, ylan gibi kvrlarak akan nehirleri, zerinde beyaz kuularn yzd gller, nehir boylarnda sk bir biimde byyen sazlklar tasvir edilir. Eski Balasagun ehrinin civarnda gen hkmdar u Bahadrn yeni ina ettii u kale ehrinin mimarisinden bahsedilir. te, tm bunlardan u blgesi ve u Bahadr ile ilgili birok eyi anlamak mmkndr. - Siz on sene boyunca felli olarak yatakta kaldnzda bile altnz. Gnmzde ise sal, gc ve kuvveti yerinde baz genler almyorlar. Bunlar hakknda ne dnyorsunuz? Onlar hayatn kymetini bilmeyenlerdir. almann kymetini

anlayamayanlardr. Gnmzde i oktur. O genler ise kolay iler aryorlar. Onlar anne ve babalar almaya altrmamlar. ocuu kklnden itibaren altrmazsa, anas babas byk ve sakallar kana kadar beslerse, o zaman ocuk kanatlar krklm bir ku gibi kendi bana uamaz hale gelir. Babamn yrtc kular hakknda anlatt bir hikye aklma geldi. - Kartal uzun yaar diyerek balad babam hikyesine. Fakat o kendisinin uzun yaamnda yuvada bulunan her bir yavrusunun ancak bir kere umay retir. Daha yeni kanatlar sertlemeye balayan yavrusunu kartal gagasyla tutarak gzn grmedii gkyznn yksek katmanlarna kar ve birden azndaki yavrusunu aa doru frlatr. Henz bir kere bile kanat rpp umam olan kendi yavrusuna hi acmadn zannedersin. Fakat hemen zayf kanatlarn amaya gc yetmeyen ve yere doru dmekte olan yavrusunun peinden ana kartal hzl bir biimde gider. Eer yavru yere yaknlat halde kanatlarn aamamsa, o zaman ana kartal dal yapp onu yakalar ve tekrar dan zirvesindeki yuvasna koyar. Fakat ana kartal usuz bucaksz semada kendi g ve kuvvetiyle uamayan yavrusuyla bir daha ilgilenmezmi. 48

Artk o yavru kartal kendisinin toprakta srnerek ilerleyen bir ylan deil, yksek semalarda frtna gibi uan bir kartal olduunu ancak kendi gayretiyle, iradesiyle ispatlayabilir. Eer buna ruhu yetmiyorsa, o zaman hayrsz kanatlarna lanet okuyarak bu fani dnyayla sessizce vedalap sonsuzlua doru yol alrm, - diyerek bitirdi hikyesini babam. Evet, kartallar hakkndaki bu efsaneyi babamn bana bouna anlatmadn birden hissettim. Bunda bir ama olmalyd. Sonunda babamn dolayl olarak anlatmak istediini anladm. O bana Yaamak istiyorsan kendi abanla hayatn kazanmay imdiden ren. Hayat semasnda kendi kanatlaryla uabilen bir kartal olduunu yavruluk dneminde gster. Ben seni sakallarn kana kadar srtmda tayamam. Tasmasndan ekilen it ava yaramaz. Kendi hayatn kendin yap, - diyordu. te o zamandan beri ok yllar geti. Ben bir kartal olarak kendi abamla gklere ykselebildim mi, ykselemedim mi? Bunu bakalar sylesin. Fakat sonsuza dek semalara uamayan bir kartal olarak kalmamak iin btn gcmle, fedakrca altm muhakkaktr. Hi kimse hibir zaman beni elimden tutup kaldrmad. Kendi zirvelerime kendim uarak ktm. - Sizin babanz zamannda ismi tm Orta Asya lkelerinde mehur olmu bir toplum adam olduu syleniyor. Bu doru mu? - Evet, yledir. Babam Kelimbet Kaldbekul Kazakistann gneyinde ilk ky ekonomik komnn kuranlardan birisidir. 1920li yllarda Keles blgesinde Sovyet Hkmetinin toprak ve su reformunu gerekletiren, cehaletle mcadele eden, kltr merkezlerinin organizasyonunda rol alan aktif bir kiidir. 1922-1924 senelerinde Trkistan Cumhuriyeti cra Komitesine bal Alara Yardm Komisyonunda grev ald. Takent ehrinde yetim ocuklar evinin almasyla megul olan eitli Sovyet kurumlarn ynetti. Babam hakknda Kazak lkesinin Aydnlar isimli biyografik eserin beinci cildinde etraflca bilgi verilmektedir. Bir zamanlar babam Buharadaki Kkelta medresesinden mezun olmu. Arap, Fars ve aatay dillerini iyi biliyordu. Evimizde Arap harfleriyle yazlm kssa ve destanlar oktu. Kyller akam bizim evde toplanr ve babama eitli kssalar okuturlard. Babam olmad zaman eski destanlar ben okurdum. Arap harfleriyle yazmay babamdan renmitim. Ancak babam kendisinin bir medrese mezunu olduunu, Dou dillerini bildiini sylemezdi. Niin olduunu bilmiyorum, ama bu konuda konumay sevmezdi. Onun yerine bahvanlk hakknda, meyve aalarnn eitleri hakknda, onlar nasl yetitirmek gerektii 49

konusunda konumay severdi. Evet, benim babam basit bir bahvand. Babamn gzlerinden azmi ve sevgisi birlikte fark edilirdi. - Bilimsel hayatnzda zorluk ve engeller ok oldu diye duymutum. Bu hususta neler sylersiniz? - Evet, zorluklar da, kasti engeller de ok oldu. imdi de vardr. Mesela, Trkistan Uluslararas Ansiklopedisinin yaynlanmas srasnda Kltigin, Tonyukuk Yaztlar, Yusuf Has Hacipin Kutadgu Bilig kitab, Hoca Ahmet Yesevnin Divan- Hikmet gibi birok edebi eserler hakkndaki maddeleri benim yazmama baz kimseler mthi kar oldular. Fakat kendileri bu maddeleri yazamadlar. Sonunda ansiklopedi yaz kurulu benden ricada bulunarak bu maddeleri bana havale ettiler. Bylece, Trkistan Ansiklopedisinde eski edebi eserler hakknda hacimli yirmi be maddeyi yazdm. imdi Kazakistan Milli Ansiklopedisine gerekli yazlar iin hazrlklar yapyorum. Dorudan bilimsel almalar ile ilgili zorluklar yenmek mmkndr. En zor olan suni bir ekilde, kasti yaplan engelleri amak olduuna kanaat getirdim. - Siz Sovyet dneminde, yani Komnist ideolojinin egemen olduu dnemde Ablay Hann torunlarndan adi Tre Jangirolu hakknda bilim aday tezi hazrladnz. O dnemdeki Sovyet sansrnn iddetli bir yasak koyduu bir konuyu aratrmak ve yaynlamak zor olmad m? - Elbette, zor oldu. stelik adi destanlarnda klasik slamn kurallarn ve peygamberler ve evliyalarn hayatlarn verek yazan gerek bir dindar airdir. Yine de benim ansm vard. Bana Moskova Devlet niversitesinin dnyaca mehur Trkolog bilim adamlar A. N. Necip, H. G. Krolu gibi baz bilim adamlar destek oldu. Ayrca tez danmanm ve bilimsel evrelerde byk itibar olan Prof. Beysembay Kencebayev, tezimi inceleyenler Abdilda Tacibayev ve Mekemtas Mrzahmetov idi. 1974te Jazuv yaynevi tarafndan adi Ozan isimli tezim yaynland. Bu kitaba Abdilda Tacibayev nsz yazd.

50

Bylece, biz adi Jangirolunun edebi eserini yaynlayarak Kazaklar baka birok kitabi ozanlarnn bilimsel adan incelenmesine yol am olduk. Gerekten de, zamanla birok kitab ozann eserleri aratrld ve destanlar yaynland. Sylei: Duman Ramazan

51

ON YIL EL VE AYAKLARIM FELL OLSA DA, ON KTAP EVRMTM

- steklerine ulaan insan mutludur desek, ben, gerekten de, mutluyum. Okudum. stediim alanda uzmanlatm. im de kt deildir. Mutlu bir aile kurdum. ki olum var. yi bir evim var. Fakat ben sadece bunlar m istedim? Elbette, hayr. steklerim ok. Belki, gn gelir, tm isteklerim gerekleir. Bunun iin mcadele etmek gerekir. Mcadele etmek iin ise yarnki ameliyatlardan sa kmak lazmdr , - eklinde cesur szleriniz sizi hayat yolunda baarlara gtryor. Allaha kr, siz o ameliyatlardan sa ktnz. O zamandan beri geen krk yllk zaman diliminde eitli zorluklar batan geirdiinizi sizin otobiyografik eserlerinden biliyoruz. Nemat aabey, bugn kendinizi mutlu insanlar arasnda sayyor musunuz? - Mutsuz insan grdn halde, mutlu olamazsn, - demi bir bilge. Ben ameliyattan drt sene sonra ancak odamn dna kabildim. Kuvan beni kaldrarak, balkona kard, byk bir koltua oturttu. Sokakta ayaklar zerinde yrmekte olan insanlar grerek, hepsinin ne kadar mutlu olduklarn dndm. O anda iki kiiye gzm takld. kisi de salkl olmalarna, kendi ayaklar zerinde yrmelerine ramen, birbirleriyle ekierek gidiyorlard. Hayatlarndan memnun olmadklarna hayret ettim. Benim iin ise kendi ayaklarm zerinde yrmek bile mutluluktu, baka birileri iin ynetici koltuunda oturmak mutluluktur. Mutluluun belirli ls yoktur. Bir bilgenin: Mutlu olmak ayr, onu hissedebilmek ayr bir eydir, ikisi iki farkl olgudur , - eklinde bir ifadesi vardr. Sizin sorunuzu ise Ben ok mutlu bir insanm diye cevaplarm. - Aabey, hayatn ilesini az ekmediniz. Yine de, sizin o zorluklar yenmenize hayata olan tutkunluunuz yardmc oldu. Tm dnyaya: mit n yaydnz. ok zor gnlerde midini kaybetmemenize sebep olan, size yardmc olmaktan yorulmayan deerli insanlardan bahseder misiniz? - Ben el ayaktan dtmde, bu zorluklara kar gsn geren yegne kii, eim Kuvan oldu. Onu maalesef bundan sene evvel kaybettik. Bir dnrseniz, on sene boyunca yerinden kalkamayan bir kiiye bakmak kolay bir i deildir. ki kolum ve ayam hareket etmiyordu, hatta oturamyordum. Birka yl Kuvan suyu azma kakla verdi. Ayrca ocuun birini kree, dierini okula getirip gtrmek de, gnlk ev ilerini yapmak da ona dmt. Nerirurjik ameliyat 35 yamda oldum. Kuvan o zaman 26 yanda gen 52

bir hanmd. Muhit 7 yanda, Kayrat ise 2 yandayd. Evde baka kimse yoktu. Salmda eve gelip giden insanlar azald. Byle bir durumda bana en yakn insan, en ok beni dnen, iiyle de, szyle de bana destek olan Kuvan idi. Bundan baka baz yardmc olan kimseler de vard. Vasiliy Artemovi Jukov isimli dostuma kranm sonsuzdur. Ameliyattan sonra bir damla suyu yutamadan yattmda, doktorlarn tavsiyesine gre, limon suyu imem gerekiyordu. Almatda limon olmad iin, Moskovadan sipari edilecek limon da gecikecekti. O zaman Jukov, o sradaki Kazakistan Komnist Partisi I. Sekreteri Dinmuhammed Konayevin yazlnda tecrbe iin yetitirilmekte olan drt limonun ikisini rica minnet alm ve getirmiti. Onun bu iyiliini unutamyorum. - Hastalnz nasl ve ne zaman fark edildi? - Balangta grip diyerek fazla nem vermedik. Daha sonra yaplan tbbi testlerden sonra omurilikte bir svlama olduu grld. Byle bir durumda yatarak tedavi olmak gerekir. Fakat bu dnemde tez savunmasna hazrlanmaktaydm. Tez savunmam yaptktan sonra ayaklarmn zerinde duramaz oldum. Anlald ki, omurilikte ur olumu ve bu ur ayak sinirlerine bask yapmaya balam. Tetkikler sonucunda ameliyattan baka are olmad anlald. Ameliyattan sonra ayak ve kollarm tutmaz oldu. O zaman cerrah Kuvana: Dili alr, eline can gelir, ancak ayaklar hibir zaman hareket etmeyecek , demi. - Aabey, hayatnzda gereklere skntlarla ulatnz anlar ok mu? - Hakikatin yolu zor, yalann yolu kolaydr. nsanlar benim nasl sa kaldma inanmazlar. Yazdklarm bir efsane gibidir. Bir keresinde benim kr barsam patlam, i organlarma zehri yaylm ve benim ldm sanp Takent morguna kaldrmlar. O zaman Kuvan beni grmeye geldiinde, inlediimi duymu. Bunun zerine koua kaldrmlar. Bu ekilde geici bir lm tatmlm da vardr. Hayatta ar skntlara maruz kaldmda ise, yakn dost ve akrabalarn hepsinin benden katklarn grdm. Allah kuluna yardm etmek isterse, yardm edermi. On sene yatakta kalsam da, Almatdaki en zengin ailelerden birisi biz olduk. Nasl diye soracaksn? O on senede on kitap evirdim. Bir roman evirdiinde, o dnemde bir Jiguli marka otomobil satn alacak kadar telif denirdi. 1979da V. Kozaenkonun Yldrm isimli eserini evirdiim iin geen sene Ukrayna Hkmeti zel bir madalya ile taltif etti. evirmenlik benim iin kolay olmad. Ben yatakta yattm halde sylyorum, Kuvan yazyordu. Tularna vurup yazacak bir daktilomuz yoktu. O zaman 53

Yldrm romann sekiz kere yazdk. e yaramaz diye attmz ktlar st ste koyarsanz baya bir ykseklik olutururdu. eviri srasnda, Kozaenkonun karakterleri kouturuyor, benim yazdklarmda ise hi hareket etmiyordu (glyor). Sonra, Kuvana Yrt! diyorum, o da sessizce yrtyordu. Tekrar yazyoruz. Bylece bir yl evirdik. Bakalar ise bu durumu bilmiyordu. Onlar bizim para isteyeceimizden korkup fazla yz gz olmak istemiyorlard. Edebi evirilerden nce ders kitaplarn tercme ettim. Bu tercmelerdeki bir amacmz ocuklar a brakmamakt. Anlatmas kolay, fakat benim bedenim bir demir kafes iindeydi, rahat nefes almak bile zordu. Doktorlarn vurduklar inelerin etkisi sadece iki saat sryordu. Ondan sonra tekrar ac ekiyordum. te, bizim evirimiz bu ekilde zorluklar iinde yazlmt. Babam Arapa, Farsa ve aataycay iyi biliyordu. smimi Arapa Nemat (dorusu Nimet) olarak koymu. Nimet Arapada Allahn verdii nasibi demektir. Ayrca bu kelime Araplarda nazu nimet olarak da sylenir. Bu bereket, bolluk, rzk manalarna gelir. Nemat kelimesi Kazak dilinin fonetik kurallarna gre deiime urayarak Ngmet eklinde telafuz edilir. simler insann kaderine etki eder eklindeki sz doru olabilir. Kanaatkr insan her zaman zengindir. Kanaatsiz insan altn kaftan giyse de yoksuldur diyen bir bilgenin dncesiyle, ben halen kendimi zengin sayyorum. KUVANI BR KA SENE BOYUNCA AZIMA KAIKLA SU DAMLATTI - ok zor gnlerde elik gibi dayankllk gsteren Kuvan ablamza sonsuz kran borlu olmalsnz? - kimiz evlendiimizde grev blm yapmtk. D ileri benim, evin iindeki iler onundu. Ben gelir getireceim, o evde oturup ocuklara bakacakt. niversite mezunu olmasna ramen, herhangi bir ite almad. ocuklara ok dknd. Maalesef, sene nce Kuvan kaybettik. Elbette, ben ondan iki dnyada da raz ve honudum. Mekn cennet olsun! Omuriliimden ameliyat olduumda bir doktor Kuvana: Kocan artk iflah olmaz. Artk devaml byle yatacak. Sen daha gensin, yirmi alt yandasn. ki olunu ocuk Esirgeme Kurumuna ver. Sonra kendine bir koca bul. Genliini bo yere heba etme , - diye kendince akl vermi. O zaman Kuvan dayanamam: Ben onunla salkl iken evlendim. Salkl iken iyi de, felli olunca kt m?! Ne olursa olsun, onlarla her zaman birlikte olacam diye cevap vermi. 54

- Ufak tefek eyler iin birbirinize krldnz oldu mu? - Biz evlendiimizde ben yksek lisans rencisiydim. kimiz yurtta kalyorduk. O zamanlar renci kzlar kitap istemek iin srekli odamza gelirdi. Bir gn bu sebeple aramzda bir dargnlk meydana geldi ve ablan ilk ocuumuzu kucana alarak alar vaziyette odadan kp gidiyordu. te, bu anda odaya kaynanam girdi. kimize srayla bakt ve ne olduunu sordu. Kuvan: u Nemata kzlar kars ve ocuunun olduunu bildii halde devaml geliyorlar, - diyerek ikyet etmeye balamt. Kaynanam: Kazaklarda kocay kskanma denilen eyi nereden karyorsun? Erkek adam evden krk adm uzaklatktan sonra bekr saylr. Nemat, sen de bir kz karla aldm diye hep onun yannda m oturacaksn? Hadi, dar k, biraz dola gel dedi. Ben dar ktm. O srada kaynanam karma unlar sylemi: Sen z evladmsn. O ise baka birisinin evlad. Seni destekleyip elinden tutup alp gitsem, durum daha da ktleir. Gr bakalm. Nereye gideceini bilemeyen Nemat yarm saat sonra dnecektir. Gerekten sonra ben nereye gideceimi bilmediimden yarm saat sonra dndm (Gld). Biz bylece bilge kaynanamn sayesinde birlikte yaamay rendik, yoksa daha o gn boanacaktk. - Nasl tantnz? - O bizim tanmamz ok ilgintir. Tanklmz gn srd. Daha sonra bamza kakld (gld). Ben yurtta Moskova ve Leningrad niversitelerinden mezun olmu kzlarla birlikte kalyordum. Onlar Ruslar gibi davranyorlard. Utanmazlar, sklmazlar, ok rahattlar. Uyurken birden yorganm ekerler ve hadi, ay imeye gidiyoruz derlerdi. Bana kzlarn bu tip davranlar tuhaf gelirdi. imden bunlarla evlenmek zordur diye geirirdim. nk bu kzlar her eyi eletirirdi. Bazen pantolonunu iyi tlememisin, yakan kir, salarn iyi kesilmemi derlerdi. O sralarda yksek lisans rencisi olduum halde st bama pek dikkat etmezdim. ehir kzlar ise bunlara nem verirmi. O zaman hi alakam olmayan kzlar byle konuuyorsa, karm olacak kz da byle olursa vay halimize diye korkuyordum. Sonra bir gn sabah saat 9da ie giderken kap nndeki bankta iki gen kzn oturduunu grdm. Saf ve hayat tecrbemin az olduu gnlerdi. Birisi bana tandk gibi geldi. Kendimi toparladm ve onlarn yanna gittim, tandk gelen kza selam bile vermeden: Bugn saat 3te buraya gel. imdi ie acele yetimem gerekir, - dedim. - Allah rasgetirmi dedikleri bu olsa gerek, deil mi?

55

- Belki, aksi halde kendime bu kadar gvenebilir miydim?! Hatta ismini bile sormamm (glerek). Komutan edasyla konutum ve otobse atladm. O kz sessiz kald. lgin olan, saat 3te o kzn yalnz gelmesiydi. Tantk. te, o anda benim eim olacak kz bu diye iimden geirdim. Akama pek Kz operasna bilet aldm syledim. Bylece, o kz akama kadar yakn bir yerdeki ablasnn evinde bekleyecek oldu. Gerekte ise bilet almamtm. Biletler bitmiti. Bunun zerine giedeki Rus kadna yalvar yakar, dil dkp dnme davet edeceime sz verip ilk sradaki protokol misafirlerine ait yerlerden iki bilet aldm. Hayatmdaki en byk kahramanlm herhalde budur. Akam buluup operaya gittik. Kz Almat civarndaki Bakanas kynde bym olmasna ramen, operaya hi gitmemi. Tanmamzn ilk gn byle geti. kinci gn Kuvan Emirbek Aldanazarov isimli bir profesr amcamn evine gtrp tantrdm. Amcam: Bu kzla evlen, ok beendim. Eer bu kzla evlenmezsen, bir daha seninle konumayacam, - dedi. Oradan uzaktan bir akrabamza gittim. imdiki Yedisu Dn Salonunun mdryd. eride iki kz oturuyordu. O zamanki sa modasna gre, sann zerinde sanki bir ba daha vard. kisinin de trnaklar kana batrlm gibi kpkrmz idi. Azlarnda Kba sigaras vard. Yanmdaki kz gren yengem kzn da duyaca bir ekilde: Bu kyl kzn nereden buldun? dedi. Gerekten kyden yeni gelmiti ve elbiseleri de ok sadeydi. Sen onun yerine u iki kzdan birini se. kisi de bakan kz. Bu kzlardan biriyle evlenirsen, bir ay iinde iyi bir evin, altnda araban, hepsi hepsi olacak diye akl verdi. Koltukta kayklp oturan o kzlara baktm ve korkarak ieri girdim. Amcamzadem Kendin bil, - dercesine imada bulundu. Oradan biraz rahatsz olarak ayrldk. Giderken yolda Toka Berdiyarov isimli hemehrimiz olan bir aire rastladk. mz bir restorana gittik. Orada Toka daha mrekkebi kurumam iek ve Kurun isimli iirini Gelinim Kuvana atfen diyerek okudu. O andan itibaren Toka sevdim. Bu kzla evlenmezsen, yeni tenha bir yerde vurup ldreceim , - dedi aka ederek. Bylece ikinci gn geti. nc gn itiraz dinlemeden Kuvan kymze gtrdm. Kye gideceiz deyince, Kuvan yakn bir kyde halasnn evine gitmek istedi. O zaman Uzunaa kyndeki evindeki beyaz bir ayakkabsn almaya gidecekmi. Benim aklma o zaman ona ayakkab alp vermek gelmemi. Daha sonra annesinin ehre gelmekte olduunu sylediinde, anasna yakalanmamak iin acele gitmek iin havaalanna gtrdm. Bir doktor arkadamdan bizi Volga marka araba ile karlamasn syledim. Uaktan indiimizde ne grelim, baka araba bulamam gibi bize bir ambulans yollam. Ertesi gn anne ve babam ok sevindiler 56

ve toy yaptlar. Toydan sonra ailemizin bykleri bizimle beraber geldiler ve Kuvan anne babasndan istediler. te, evliliimiz byle balad. - Aabey, gnlk tanklmz bamza kakld dediniz, bununla ne demek istediniz? - Kayrat Moskovada tahsil grd vakit, bir gn eve telefon etti: - Baba, ben evlenmek istiyorum. Kz size getirip tantraym, - dedi. - Ne kadar zamandr tanyorsunuz? - ok oldu. ay kadar. - Ne diyorsun? gnde bir insan iyi tanmak mmkn mdr? Bu ne aklszlk! diye kzdm. O zaman Kayrat: - Baba, yapma, annemle siz gnde tanp evlenmemi miydiniz?! dedi. Bylece, ertesi sabah saat 8de ikisi kapy alyorlard. Kayratn yannda salar dank bir kz duruyordu. O srada Kurann yasak olduu bir dnem olmasna ramen kzn elinde bir Kuran vard. imdi kzm gibi olan ve nar ve Aysultan isimli torunlarmn anas Fatma gelinim ile byle tanmtk. OCUKLUUMU HATIRLADIIMDA, KENDM BADA YRYOR GB HSSEDERM - Babanzn hayatnn sonuna kadar aa yetitirmeyle uraan bir bahvan olduunu ve Dou lkelerinin eski tarihi ve edebiyatn iyi bildiini sylyorsunuz - Babam Kelimbet Kaldbekul Buharadaki Kkelta medresesinden mezun olmu. Arap, Fars ve aatay dillerini iyi biliyordu. Arap harfleriyle yazmay babamdan renmitim. Kazakistann gneyinde ilk ky ekonomik komnn kuranlardan birisidir. 1920li yllarda Keles blgesinde Sovyet Hkmetinin toprak ve su reformunu gerekletiren, cehaletle mcadele eden, kltr merkezlerinin organizasyonunda aktif rol alan bir kiidir. Takent ehrinde yetim ocuklar evinin almasyla megul olan eitli Sovyet kurumlarn ynetti. Kymzn Komn olan ismi bamszlktan sonra Kokar Ata ismini ald. Komn ortaklk demektir. Her ey ortaklarndr. Komndekilerin evlenmeleri de ilgintir. 57

imdi bize tuhaf geliyor. O zamanlar evlenmek isteyen gen beendii kzn adn yazp Komn ynetimine dileke ile mracaat ederdi. Benim babam aynen bu ekilde evlenmiti. Yine de annem Toksuluv ile babam son nefeslerine kadar birbirlerine k olmu insanlard. Daha sonra 1937de birok insan halk dman olarak lm cezasna hkmedildiinde babam kendi isteiyle Komnist Partisi yeliinden kt. Grevini braktktan sonra bahvanla yneldi. Sadece kendisinin deil, tm ky halkn dnrd. 1990l yllardaki gei dneminin krizinde herkes skntya dtnde bizim ky fazla yokluk ekmedi. nk her evde en azndan on ceviz aac vard. Babamn sayesinde tm ky baa dnmt. Ky sakinleri din bilgisinden dolay hazret diye hitap ederlerdi. Yine de, camiye gidip namaz klm deildir. Savatan koltuk denekleriyle dnmt, bir ayan bkemezdi. Benim imanm kalbimde derdi. Babam etrafndaki herkese yardmc olurdu. Annem de ok efkatli birisiydi. Sava zamannda bizim kye eitli etnik gruplar srgn edildi. Bunlarn arasnda bir aile bizim eve yerleti. On ocuu varm. Oturduumuz ev kendimiz zor sdmz iki odal kk bir evdi. Odann birini anne babam tereddt etmeden onlara tahsis etti. Drt ocua zor yeten tek ineimizin stne drt ocuk daha ortak oldu. Annem hi kalarn atmadan on drt ocuu ykar, salarn keser, elbiselerini yamar, yemeklerini piirirdi. Onlarn anne ve babas sabahtan akama kadar kolhoz ilerinde alrd. imdi dnyorum da, merhum anam tm hayatyla bana efkat dersi vermi. - Sizin doup bydnz yer neresidir? - Nfus kaytlarnda Takent Eyaleti Janakol ehri olarak yazlmtr. Gerekte ise Buhara ehrinde dnyaya gelmiim. Bir yamdan itibaren Janakolda oturmaya baladk. Esas olarak yaadmz yer, babamn satn ald ev Takent ehrindedir. Benim bir bym olan arafat isimli ablam orada dnyaya gelmi. Babamn grevi dolaysyla oradan tanmz. Takentteki eski evimiz hala ayn ekilde durmaktadr. nc snfa kadar Janakolda eitim aldm. Babam savatan dndkten sonra, anne babalarmz doup bydkleri Gney Kazakistan eyaletindeki Keles (bugnk Saraa) ilesine yerlemiler. - Ailede ka kiisiniz? - Ablam ve iki kardeim var. ki kardeim de imdi kyde yaamaktadr. Ablam da epey bir yaa gelmitir. Ayrca bir aabeyim olmutu. O vefat etti. Babam ilk kars ldkten sonra, bizim anamzla evlenmi. Bir ana ve babadan drt kardeiz.

58

- Nemat aabey ocukluk anzn nasl geti? Anlatr msnz? - ocukluumu hatrladmda, bada gezer gibi olurum. Ba bahemizde her trl meyve ve sebze yetiirdi. zellikle aklmda kalan bir husus, Krkildek isimli bir nehir vard. Eni iki kilometre kadard. Derin vadideki suyu baheye gndermek iin kayalarn zerine tahtadan oluk yapmlard. Bir gn bir grup ocuk: Eer korkak deilsen, u oluun altndan giderek kar kyya k, - dedi. Genliinde insan gururlu olur. Vahi nehrin stndeki o iki kilometrelik yolu var gcmle kat ettim. Yar yola geldiimde belim ard ve suyun iinden yrdm. O zaman yedi yamda korkak olmadm ispatlamak iin bir tehlikeli ii girimitim. Bir keresinde ise lm tehlikesi atlattm. Evin yannda bir kpr vard. Alt balkt. Ya byk genler: Bu kprnn altndan geersen, sana yiit diyeceiz, - dedi. Gurur yaptm ve gemek istedim. Tam orta ksmna geldiimde kprnn bir aac krld ve ne ileri, ne geri gittim. Balk iinde hareket edemedim. Sonunda bir ekilde getiim aklmdadr. - Bin dostun olsa da az, bir dmann olsa ok dedikleri gibi, vefasz dostlarnzn etrafnzda dolat anlar sk olur mu? - imdi dnyorum da, benim etrafmda ounlukla iyi insanlar olmu. Vefasz insanlar ok olursa, baarl olman zordur. Beikleri ayn kardelerinden eikleri yakn olan komularn faydaldr eklinde bir Kazak atasz vardr. Etrafmda yakn ilikiler iinde olduum insanlar soyuna sopuna gre semedim. Mesela, kol ve ayaklarm felli yattmda, o dnemdeki Bakanlar Kurulu Bakan Baken Aimov bana iyi bir semtten ev verilmesini salad. Ona hayatm boyunca minnettar kaldm. Saktaan Bayiev isimli bir akademi yesi profesrn bana iyi bir grev teklifini hi unutamam. Ksacas benim iin biyolojik akrabalk ok nemli deildir, nemli olan manevi akrabalktr. EN BAARILI ALIMALARIM MUHT VE KAYRAT OLARAK

ADLANDIRILMAKTADIR - Muhit ve Kayrat isimli oullarnz sadece kendi ana babasna deil, halkn da iltifatna mazhar olmu kimselerdir. Oullarnz eitirken hangi prensipleri gz nnde tuttunuz? - Ben babamdan duyduum bir efsaneyi size anlataym. Da kartal yumurtladnda, onun ne zaman alacan bilir. Yumurta alr almaz yavrusunu alr ve 59

ykseklere uar, sonra yavrusunu acmadan aa brakr. Yavru korkusundan kanatlarn aar ve umay renir. Eer yavru kanatlarn aamaz ve yere dmekte olduunu grdnde, kartal hemen hareket geer ve yavrusunu yere dmeden yakalar ve yuvasna gtrr. Artk o yavrusuyla ilgilenmez. O yavru ya lecektir veya kanatlar vcuduna yapp kertenkeleye dnecektir. Fakat bundan sonra hibir zaman kartal olamayacaktr. Ben bu prensibe gre oullarm belirli llerde serbest braktm. kisi de kendi istekleriyle fizik-matematik okuluna gittiler. Altn madalya ile mezun oldular. Bu hayatn benim tatmadm tatlar onlar tatsa, benim katlmadm yarlara onlar katlsa, iki dnyada da baka isteim olmazd. - Bugnk Kayrat olunuz devlet kademesinde sorumlu grevler ykleniyor, peki ocuk Kayrat nasld? - Ben onun edebiyat olacan sanyordum. nk ok eitli edebiyat kitaplarn okumaktan bkmazd. Fakat o edebiyat deil, matematii setiini syledi. Benim iin edebiyat olmak deil, matematiki olmak daha kolay , - dedi Kayrat. Ben ise, aksine, matematii en zor ders olarak grrm (gld). Bylece Kayrat Moskovadaki Lomonosov niversitesinin Uygulamal Matematik Fakltesine kendisi kaydoldu. Oradan mezun olduktan sonra Kazakistan Devlet niversitesinde bir sene kadar ders verdi. Sonra bir gn: Baba, ben daha birok eyi bilmiyormuum. ABDde Washingtonda Georgetown niversitesinde tahsilime devam etmeliyim, - dedi. Buray bitirip geldikten sonra Fransaya eitime gitti. imdi ngilizce ok iyi konuuyor, Franszcas ok iyi olmasa bile belirli bir seviyededir. - lk olunuz Muhit de Kazakistanda tannm bir isimdir, ondan biraz bahseder misiniz? - Evet, Muhit de ok yeteneklidir. ABDde nadir uzmanlklarn retildii bir niversiteden mezun oldu. nce Kazakistan Devlet niversitesi Fizik Fakltesini bitirdi. imdi birok ekonomik kurumun danmanln yapyor. Muhit alt yana kadar kyde nine ve dedesinin yannda yaad. Yedi yanda ilkokula balatmak iin ehre getirdik. Kyde kalmasnn sonularn o zaman grdk. Kazaka eitim veren mektepler ehirde bir iki taneydi. Mecburen Rusa eitim veren okula verdik. ocuumuz hi Rusa bilmiyordu. Onun yerine 1960l yllarda ehirli Kazaklarn unutmaya balad birok kelimeleri olumuzdan duyuyorduk. Bunlarn arasnda kfrler de vard. Dile ok ustayd. Bunu ilgin bulan 60

dostlarmz eve geldiklerinde Muhite Bana kfret der diye srar ederlerdi. Zamanla yedi yandaki ocuk kfr ticarete dntrd (gld). Konuklarmz ocuun her kelimesini byk bir ilgiyle dinlerlerdi, anladm ki, halkmzn kelime haznesindeki unutulan kelimelere hasretlik varm. Rusa bilmedii iin birinci snf zor geen Muhit nc snfta Rusay ok iyi konuan, ama Kazaka anlamayan bir duruma geldi. imdi de Kazakay iyi konuamyor. ki olum Rusa eitim aldklar iin torunlarmn Kazaka eitim almasna zel bir nem verdim. - imdi sohbetimizi torunlarnzla devam ettirelim - nar isimli 17 yandaki kz torunum on yana kadar bizim elimizde byd. Kazaka iirler yazd. ngilizce, Franszca ve talyanca su gibi biliyor. Aysultan ikisi musiki eitimi aldlar, dombra alabiliyorlar. kisi de imdi Londrada eitim gryor. nar niversite birinci snf bitirdi. Aysultan ngiliz okulunda okuyor. lk torunum olan Kanat ABDde ekonomi fakltesini bitirdi ve imdi Almatda alyor. Azat isimli torunum fizikmatematik okulunu baaryla tamamlayanlardan biridir. Torunlarm tatillerini benim yanmda geiriyorlar. Aysultan ve Diana isimli torunlarma imdi folklordan ders veriyorum. - En kk torununuz Devlet ninesinden ninni dinleyemedi, deil mi? - Evet Hayatnn son zamanlarnda Kuvan hastaland ve srailde tedavi gryordu. Bir gn Telavivden telefon etti. - Nemat, gelin Samal hamileydi, eer olan dourursa, adn Devlet koyun, - dedi. - Peki, yle olsun. Devlet ismi aklna nereden geldi? dedim. Devlet isimli bir gen Kazakistann srail Bykeliliinde bir grevli varm. Halsiz Kuvan istei zerine bu gen kutsal Mescid-i Aksaya gtrm. Bu iyiliine karlk torunlarndan birine onun ismini vermeyi uygun grm. Kuvan vefat ettikten 20 gn sonra torunum dnyaya geldi. Devlet imdi yandadr. Bir de unu sylemek istiyorum, benim torunlarmn soyadlar Nematov olarak yazlmaktadr. Babamn anna layk iler yaparak Kelimbetov ismini belirli lde tanttk diye dnyorum. Gelinlerimin de soyad Kelimbetovtur. Benim dnceme gre her insan baba, dede ve cet olma aamalarn uygun bir ekilde yerine getirmelidir. - Gelinleriniz hakknda ne sylerdiniz?

61

- Fatma gelinim bana olumdan da yakndr, ok mfik bir insandr. Samal gelinim ok naziktir. Allaha krediyorum ki, iki gelinim de ok merhametlidir. Birok akranlarm gelinlerinden ikyetidir. Gelinlerin de birilerinin martarak byttkleri kzlar olduunu unutuyorlar. Bana gre, hibir aileye hazr gelin gelmez. ncelikle, anne ve babas kzlarn evlilie hazrlamaldr. Gnmzde boanmaya ok sk rastlyoruz. nk olan da, kz da yuva kurmaya hazr deildirler. Evlenen gen hanmn kendi artlarna kzmadan, kavga etmeden eitebilmelidir. Heykeltralarn diliyle konuursak, gelin dediimiz bir hammadde gibidir. Mesela, heykel iin amur hammaddedir. Heykeltra bundan heybetli bir aslan da, kendi halinde bir kaplumbaa da, nur yzl bir insan da yapabilir. Yani, gen gelinin hayattaki varlnn ekillenmesinde kocasnn rol ok byktr. SONRAK NESLLERE ULATIRMAK N HOCA AHMET YESEVY REAKSYONER OLARAK YAZMAYA MECBUR OLMUTUK - Edebiyat tarihini aratrmaya karar verdiinizde niin eski devir edebiyatna yneldiniz? - Hocam Prof. Dr. Beysembay Kencebayev tm hayatn edebiyat derinlemesine aratrmaya adam bir insand. Fakat Komnist ideoloji onun aratrmalarna ve yaynlarna birok engeller kard. Buna ramen o eski devir eserlerini aratrmas iin renciler seti. Onun rencileri Mrzatay Joldasbekov, Muhtar Magavin, Alma Kravbayeva ve ben oldum. Benden eski devir edebiyatn tamamen kapsayan ve yksekokul rencilerine ynelik bir ders kitab yazmam istedi. Bunun iin el-Farabi ve Hoca Ahmet Yesev gibi limleri reaksiyoner olarak gstermem gerektiini de syledi. Gelecek nesillerin bu bilge kiileri ve eserlerini tanmasnn ok nemli olduunu ve onlarn zamannda kimin kim olduunu kendilerinin fark edeceklerini syledi. Ders kitab yazmay bana verdi, nk ben Arapa biliyordum. Yakn zamanda Kltrel Miras program erevesinde on ciltlik Kazak Edebiyat Tarihi yaynland. Bu lke kltr iin byk bir gururdur. Bu eserin 2. ve 3. ciltlerinin genel editrln ben yaptm ve orada benim birok yazlarm yer ald. - Hocam, ka yana geldiniz? diye soran rencisine lim: Bilmiyorum. Tahminen yam bini gemi olmal, - diye cevap vermi. renci ararak: Nasl? diye sordu. lim rencisine ksaca u ekilde cevap vermi: Ben birilerine iyilik yapp yararm dokunduka sevinir ve yeniden domu gibi olurum. Bu yzden insann yann 62

sene saysyla deil, bakalarna yapt iyiliklerin saysyla llmesinin doru olduuna inanyorum. Bir zamanlar rencisinin hocasna sordu soruya ald cevab bugnk sohbetimizde ben de kendi hocamn azndan duymak istiyorum - Ben bugne kadar insanlara ok byk iyilikler yaptm diyemem, yine de elimden geleni yapmaya altm. Genel olarak Kazak edebiyat ve kltrne kendi apmda biraz katk saladm. Bu sebeple yaptm almalarn hacmine bakarak kendimi daha gen gryorum. Genlere klasik laflardan biri olarak gelebilir, yine de ifade edeyim. Ne kadar bakalarna yardmn dokunursa, o kadar mutlu olursun. Bunu aksine, sadece kendini dnrsen, sinirlerinin ypranr. Kltigin dln aldmda tek kuruuna dokunmadm. Almat ehrindeki 33 numaral yetim ocuklar evine hibe ettim. Ayrca kyde bir babamn isminde bir sokak vardr. Ona bir senelik emekli maamla ta dettim. Geen sene imkentte mit isimli piyesim sahnelenince, oradan elde edilen geliri ehirdeki Huzurevine baladm. Benim bugne kadar olan mutluluumun yaptm iyiliklerin bir sonucu olduunu dnyorum. BEN MUTLU OLMAK N DEL, MUTLU NSANLARIN ARASINDA YAAMAK N MCADELE ETTM - Dostluun ilk art eitliktir demisiniz bir konumanzda. Geni anlamda dost hakknda ne sylerdiniz? - dostum var diyene inanmam. nsann hayat boyu en gvenilir ancak bir dostu olabilir. Allah Teala bir kulunu ihya etmek isterse, nce ona iyi bir dost bulmasna yardmc olur. ngiliz dnr Bacon dostluun nemi hakknda: Her insan kendi evladyla sadece bir baba olarak konuabilir. Karsyla ise sadece bir koca olarak konuabilir. Gvenilir dostun yeri ise bambakadr. Onunla her eyi konuabilirsin, - demi - Hayattaki sloganlarnz nedir? - evreme ve kendime kar drst olmak. nsann skntsz yaamas iin ncelikle haset ve kinci olmamal, aksine efkatli ve balayc olabilmelidir. Haset insan tezat insandr. Sen kendin birisine ktlk yapyorsan, nasl evladna iyi ol diyebilirsin? - Bu gnlerde hangi eser zerinde alyorsunuz?

63

- u sra yazmyorum, fakat aklma gelen baz fikirler var. Geen gn bir syleide en sevdiim eserimi sordular. Benim bu hayatta ekil olarak da, ierik olarak da ok sevdiim iki eserim var: Biri Muhit, dieri ise Kayrattr. - Nemat aabey, gereklemesini istediiniz en byk arzunuz nedir? - En byk isteim oluk ocuumun sal, lkemizin huzurudur. Bir bilge: Ben hayat boyu kendimi mutlu etmek iin deil, mutlu insanlarn arasnda yaamak iin mcadele ettim, - demi. Ben de byle dnyorum. - Biz de sizin her zaman mutlu bir ortamda yaamanz diliyoruz. Sylei: Karla Dosanova

64

NC BLM MT
SEKZ MANZARALI PYES

Nemat Kelimbetov

ou biner geri dnmez gemiye Buna ramen rhtmda bekleyen var. Dnmezsin ocuk, bunlar niye? Gn getike azalyor yallar.

Gerekleri kaydeder tarih bir, bir Demeden tufan, yamur, tipi, kar Sonsuzlua akp gidiyor nehir Gn getike azalyor yallar.

Mukagaliy Makatayev

65

Oyuncular: Meyirbek 70 yanda Sovetbek - 70 yanda Devlet - 70 yanda Aslhan - 70 yanda Bota Meyirbekin kz, 35 yanda Karlga Meyirbekin len ei, 60 yanda Gen erkek

66

Meyirbek. Mutlu olmak farkl, mutlu olduunu bilmek farkl bir ey, yani ikisi iki farkl olgudur demi bir bilge. Ne yazk ki, baz insanlar boazna kadar mutlulua batm olmalarna ramen kendilerini mutsuz sayarlar. Peki, sizler mutlu musunuz? Sen, Devlet? Sen, Sovetbek? Sovetbek. Kim bilir? Sen Aslhan? Meyirbek. Karlga! Karlgam, blblm benim! Gkteki yldzm, yerdeki prlantam. Peki ben, mutlu muyum? Mzik. Birinci Manzara Mzik bitti. Hastane, bir kiilik oda. Masa, iki koltuk, bir sandalye. Yatakta ihtiyar Meyirbek yatyor. Odaya gen kadn giriyor. Meyirbekin kz, elinde kk bir valiz. Bota. Babacm, ben geldim!. Meyirbek. A sen mi geldin? Bota. Naslsn? Meyirbek. Nasl olacak? Her ey yle, kzm. Bota. Nasl yani? yle iyi demek mi, yoksa kt m? Meyirbek. Niin stme geliyorsun?! Her eyi biliyorsun. stediim eyi getirdin mi? Bota. Getirdim. Fakat niin getirdiimi anlamadm. Sana hastanede niin yz bin dolar lazm oldu? Hastane masraflarn demitim. Bahekime bin, br doktora bin, salk

67

grevlilerine iki yzden ve hemirelere yzden verdim. Gerekli olursa, yine vereceim. Hatta Meyirbek. u masann stne brak. Bota kk valizi masann stne brakr. Meyirbek. Hayr! Valizi a. Paralar grnsn. Bota. Niin? Meyirbek. Sana kar dedim ya. Bota. Peki karaym Nasl istersen. Anlamyorum, niin byle yapyorsun? Meyirbek. ime karma. Benim samimi arkadalarma borcum var. Bu paralarla onu deyeceim. Bota. Fakat, bu ok para Meyirbek. Ne?! Bu paray ok mu buluyorsun? Yoksa babann deeri yz bin etmez mi?! Evet, imdi maln deeri artt, insann deeri dt. nsan deersiz denilebilir. Bota. Baba! Niin byle yapyorsun? Serik syledi ki Meyirbek. Benim deerimin ne kadar olduunu damat Serik Merik denilenler mi belirleyecek? Verdiin iin, elbette, teekkr ediyorum, bu para Onun bana verecei oktur. Bota. Ne vermesi, baba? O senden para ald m ve bu kadar paray nasl senden alabilirdi? Meyirbek. Verecek, hem de ok verecek. Seninle evlendiinde balk parasn dememiti. Bize plak ayakla gelmemi miydi? Bota. Baba? Niin byle konuuyorsunuz?! Serik size her zaman saygl oldu. Sizi sever. Meyirbek. Tek kzm bu plak ayaklya vermiim. Nasl sevmesin. Bota. Baba! 68

Meyirbek. Niin iki de bir baba, baba diyorsun?! Bizim aileye nasl geldiini unutmu herhalde? Ben burada bir sene yattmda bir kere bile gelmedi. imdi zengin, nde gelen bankaclardan! Paray milyon milyon harcar. Aslnda bu paralar onun deil, halkn, senin, benim! Bota. Baba, bu kadar heyecanlanman doru deil! Mesele para deil. Lazmsa, bir daha getireyim. ki yz bin, yarm milyon, ne kadar lazmsa, o kadar. Serik kendisi getirir. Meyirbek. Tamam Hey! Nerede o yavrular, torunlarm kast ediyorum, niin yannda getirmedin? Hi olmazsa alnlarndan bir koklardm. Bota. Baba, kendin de biliyorsun, imdi ocuklar ok megul. Sabah okula gidiyor, leden sonra ngilizce alacaklar, sonra Nikolay onlar hipodroma gtrecek. Sen deil miydin, onlarn ata binmesini renmelerini isteyen. Meyirbek. Nikolay da kim? Bota. Koruma. Biliyorsunuz ki, bu zamanda ocuklar okula yalnz gndermek tehlikeli karrlar veya ldrler! Meyirbek. Ne diyorsun? ocuklar karmak m? Zamana ne oluyor! Peki, yleyse hemen ocuklarna git. Yoksa karrlar. Bota. Baba, ltfen bizi sonuna kadar dinle! Bir insann hep kan temizleyici makine ile yrmesi mmkn deildir. Bbreini deitirmek gerekiyor. ngiltere ve srailde sradasn, imdi Serik kendisinin indeki meslektalaryla anlat. anghayda ameliyata seni bekliyorlar, ameliyat zor deil. Ltfen kabul et, oradakiler ok iyi cerrahlardr. Yarn anghaya ualm. Meyirbek. Hayr! Kendi vatanmda, kendi lkemde, kendi bbreklerimle leceim. Belki de lmem. (ark) lkem benim, vatanm benim, iirime katarak syleyeceim Bota alamaya balad. Bota. Biz ne yaptk? Bizim suumuz ne? Niin?

69

Meyirbek. Canm yavrum, gel yanma, alnndan koklayaym. Canm darlma bana. Gidebilirsin, git. Alama, tamam, alama. Bota alayarak kp gitti. kinci Manzara Meyirbek yataktan ayaklarn indirmi bir vaziyette duvara bakarak oturmaktadr. Yava yava akam olmaktadr. Meyirbek. Karlga! Karlgam. blblm benim! Gkyzndeki yldzm, yerdeki prlantam. Sen hayatmn manasydn. Seni koynuna verdiim kara topran zerinde fazlaym. nk sra benimdi. Evet, bana gk, gk deil; yer, yer deil; hayat, hayat deildir. Ben ldmde kim alayacak, kim benim iin yemek verecek, benim eyalarm kim datacak? Benim gri takmm, krk brkm kime verilmesi gerektiini hizmeti kza nasl anlatrsn? Kime lazm benim ayakkabm? Onlar tm ayakkablar ple atarlar. Zenginlere kullanlm ayakkablar lazm deildir, mzeye de koymazlar. Sahnenin bir kesine k drlr. Orada Karlgan sileti belirir. Karlga. br dnyada hi mze yokmu (gler). Meyirbek. Karlga! Senin gln de byleyiciydi. Ben o gzel glne hayran hayran sarho gibi bakardm. Bugn de sarho olmak istiyorum. Fakat Karlga. Hayr, byle eyler syleme! Sen ok efkatli bir insansn. Meyirbek isminle msemma olduunu bir tek ben biliyorum. Tm dileim Botay zme. Kznla iyi gein. Kalbini krma. Bota kzm aklldr. Bana ekmi (gler). Meyirbek. Evet, kzmz aklldr. Allaha kr. Yine de ben ona damadn yznden sk sk krlyorum. nk ben aksi huylu, geimsiz bir ihtiyarm. Hayatmn anlam yok gibi. Anlamsz hayatn ise kime lzumu vardr? Sen yaamalydn. Kendin iin de, benim iin de. Birok isteklerimiz gereklemeden ylece kald. Belki onlar torunlarmz hayata geirir. Karlga. Amin! nallah yle olur. Bey, sen bugn yemek yedin mi? Meyirbek. Hi itahm yok. Azck ay iiyorum. 70

Karlga. A insann g kaynadr. Meyirbek. Ekmek ile elma yediimizi hatrlyor musun? Baka bir ey yoktu, sadece elma ve ekmek. Karlga. ok lezzetliydi. O zaman gentik. Genlik dnemin kendisi bal gibi tatldr. Meyirbek. Karlga. Bensiz geen gnlerini anlatsana. Karlga. Ne anlatacam? Kendin gelince greceksin. Gnlerden bir gn Karlga yanna geliyorum diye bu tarafa gemeyecek misin? Ben de seni zledim. Bekliyorum. Fakat sen acele etme. imdilik ocuklara gz kulak olmaya devam et. Onlarn mrvvetini hi olmazsa sen gr. Anladn m? Meyirbek. Tamam! Karlga! Tavsiyelerine uyacam. Fakat sabr tam atlamaya balad. Gerei sylemek gerekirse, yanna gelmek iin acele ediyorum. Nasl ld diye syleyebilirim. Nasl yaamaya devam edebilirim, kimiz iki dnyada olsak bile Ben sa olduuma utanyorum. Ik sner ve Karlgan sileti grnmez olur. Devlet. Yine Karlga. nc Manzara Meyirbek. Buyur Devlet. Gelmen ne kadar iyi oldu! Devlet masa stndeki deste deste dolarlar grd ve yanndan geti. Meyirbek ile selamlat. Devlet. Hey, bunlar da ne? Para sergisi mi? Niin olduunu bilmiyorum, ama ocukluumdan beri para grnce korkarm. Meyirbek. Korkma! alnt para deil. Kendimin. Bizim. Hayr. Bizim deil. Bakalarnn. Yine de helal para. Ben Ablay Hann resminin olduu tengeyi severim. 71

Devlet. Bu belay niin deste deste ortaya koydun? Meyirbek. Sen mevtay defnederken hocann halka nasl bir soru sorduunu bilir misin? Devlet. Ee Meyirbek. Cenaze namaz klnaca zaman hoca: Ey cemaat merhumu salnda iken sizlere borcu var myd? diye sorar. Devlet. Evet, biliyorum. Bu paralar kimin cenazesi iin hazrland? Meyirbek. Benim Ben sizlere, yani genlik am birlikte geirdiim arkadalarma, yani sana, Aslhan ve Sovetbeke boazma kadar borluymuum. Onlar hayattayken demek istiyorum. Devlet. Bak una, kendisini diri diri mezar gmyor Bize bir valiz para verip kolayca borcunu deyeceini sanyorsun! Bizi ahmak m zannettin? Paran kendinin olsun. Ara. Meyirbek. Devlet! Darlma! Aslhan ile Sovetbeki de arttm. Nerdeyse gelirler. Onlarla birlikte meseleyi zeriz. imdilik bana unu syle. Yetmi yandaki bir kii genlerin aabeyi mi, yoksa ya gekin bir ihtiyar m saylr? Devlet. Bu soruya her zaman herkes farkl cevaplar vermitir. Mesela, byk air Abay: Yalandk, kayglandk, uyku hafif eklindeki szlerini yazdnda sadece krk bir yandayd. imdi ise altmnda nefes nefese kalmayan, yetmiinde hzl olanlar, sekseninde zplayanlar az deildir. Geri, yetmiinde deil, yirmi beinde bile ok sknt ekip cefa ekmi genler de vardr. Fakat bu farkl bir konudur. Meyirbek. Tekrar dirilsen, Allah Teala hayatn ocukluk andan itibaren tekrar yaama imkann verse, o zaman hangi ilerinden, yani hata ve kusurlarndan vazgeerdin? Devlet. Yahu sen filozof oldun galiba. Bu her zaman sorulan klasik sorulardan biri. Bu hususta benim kendime gre bir grm var. Bana gre, hayatn msveddesi olmaz. O bir kere yazlr. Bir zamanlar byk air Aybergenov 72

Meyirbek. Tlegen mi? Devlet. Evet, Tlegen! Otuz bir yanda vefat ettiinde bir szde air: Eer o hi olmazsa krk yana kadar yaam olsayd Kazak iiri yeni tarzda birok iirler kazanrd, demi. O zaman camiden gelmekte olan imam: Aklnza geleni konuarak gnahkr olmaynz. Allahn Tlegene verdii mr tamamen bitti. Demek ki, o erken de, ge de deil, tam vaktinde ld. Eer o yz sene daha yaam olsayd, Kazak iirine bir msra bile iir kazandramazd. nk airin sadece can ve bedeni lmedi, ayn zamanda Allahn verdii airlik ruhu da ld. Daha ak bir ifadeyle, Tlegenin airlik g ve kudreti, yetenei, ruhu bittii iin gzlerini sonsuzlua kapad, - demi. Sonu itibariyle, insana bir kere verilen hayatn tek bir nshas vardr. Onu beyaz kda tekrar yazarak yle yapardm, byle yapardm eklinde soyut konumann mantkl bir yan yoktur. (mzik) Drdnc Manzara Kapdan Sovetbek grnd. Valizdeki paralara irkilerek bakt ve yanndan geti. Meyirbeki kucaklayarak, Devlete elini vererek selamlat. Sovetbek. Aferin sizlere! Ba baa vermi toplant m yapyorsunuz? Ben sizler gibi can skntsndan ne yapacan bilmeyen ihtiyarlara masal anlatmaya geldim. Bir varm, bir yokmu bir zamanlar Meyirbek, Aslhan ve Sovetbek adnda geveze ihtiyarlar yaam. Devlet. Kes! Masalc baba olmu, una bak. Dili ve enesine gveniyor Sen hi olmazsa, Sovyet dneminde Keesbek* de olamadn. Sovetbek. Sovetbek! Oh ne gzel! Zamannda bana ne kadar gzel bir isim koymular. Anne babama teekkr ediyorum. Sovyet Hkmetine teekkrler, beni yetitiren o dneme teekkrler. Sovyet Hkmeti olmasayd benim adm Sovetbek olur muydu? Tamam, gemi gemite kald. imdi ise hakiki demokratm. Meyirbek, Devlet. Burada bulunan hepinize, yani kadim dostlarma, bugnk ihtiyarlara, herkese ahsi ve yrekten selamlarm sunuyorum! Meyirbek. Sovetbek! Canm kardeim, naslsn?
*

Kazak Trkesinde Kees Sovyet demektir. Rusada ura, konsey manasna gelen Sovyet Kazak Trkesinde Sovet olarak telaffuz edilir. Dolaysyla Keesbek ile Sovetbek ayn isimlerdir . N.

73

Sovetbek. Her ey iyi. Bel olmasa kindros Devlet. Brak artk, bel bel demeyi. Meyirbek. Hey, Sovetbek kindros deil, - kondros. Bel deyince aklma geldi. Bundan seneler nce yaam olan Yusuf Has Hacip dedemiz yle demi: Ok gibiydim, eildim yay gibi, Gnlm delindi bir tabak gibi. Zincirsiz olduum halde yryemem, Gzmn feri snm gremem. Yalla glme, kendinde o tarafa doru gidiyorsun. Evet, dostlarm yall bir kusur olarak deil, aksine uzun yaamay Allahn bana bir ltfu olarak gryorum. Meyirbek yataa yatar. Sovetbek yanna gelir. Sovetbek. Evet kimi gryoruz. Hasta bir adam m, yoksa hasta rol yapan birini mi? Bu gerekten de hasta m? Yoksa Bir inceleyelim. Ba var m? Meyirbek. Ba var, fakat iinde hibir ey kalmad. Dnce de yok, dn de yok. Sovetbek. yi. Bu devirde dnce insana lazm deildir; dn ise gerekliyse biz yaparz. Evet ki eli var m? Meyirbek. Var gibi. Sovetbek. Olmasa da olur. El niin lazmdr? Rvet almak iin. Fakat sen daha nce rvet almadn, bundan sonra sana hi kimse rvet vermez. Evet ki ayak var m? Meyirbek. imdilik yere basmaya yaryor. Sovetbek. Ayaklar, arkadalar, erkek adama niin lazmdr? Kardan kap kurtulmak iin Devlet. Hey, Sovetbek! u denekle kafan yaracam imdi. Geveze! Devlet elindeki denei vurur gibi yapt. 74

Ara Devlet. Yetmi sene srtmda yk tamama yardm eden belim, ihtiyarlmda eilmeye balamsa, bunun neresi ayp?! htiyarladmda yzmde krklklar olumusa bunun neresi ayp?! Meyirbek. Sonu itibariyle insan ka yanda yalandm demelidir? Bugnk aksakallarmz tahminen ka yatadr? al, kariya ve aksakal kavramlar insanlarn sadece yana gre mi sylenir? Yoksa bu kavramlarn toplumsal bir manalar var mdr? Sovetbek. Bu sorularn cevabn, ncelikle bilimsel kitaplarda aramalyz. ok zor bir soru. Kazak Dilinin zahl Szl. Sovetbek masadan kitap alr. Aar ve okur. Sovetbek. ala-pula ala te, al! al ya altm veya yetmii gemi erkek kii eklinde aklanmaktadr. O zaman ya elli dokuz olan kiiye ne diyeceiz? Devlet Sovetbeke yaklar ve elinden kitab alr. Devlet. Bu telefon rehberiymi. Sovetbek. yle mi? Ben de onu bilimsel bir kitap zannetmitim. Bizim telefonlar sen, Meyirbek iyi bilirsin. Orada bakaym ite, burada sayfann arasna kat konmu. Cumabayev Cumabekov Bildik soyadlar. Davet mi etmek istiyorsunuz? Bouna uramayn. Onun kyne dndne yirmi sene oldu. Devlet. Aslhan m kast ediyorsun? Sovetbek. Ben hibir ey sylemedim. Devlet. Meyirbek sen onu da m ardn? Aslhan ok uzak kyde yayor. Meyirbek. ylesine, tm eski dostlarm grmek istedim. Bir konuda konumak istiyorum. Devlet. Syle imdi. Neymi o konu?

75

Meyirbek. yle ok nemli bir konu deil. Yine de genlik gnlerimizi yad edelim, drdmz kafa kafaya verip dertleelim istedim. Ecel dedikleri ey sanki etrafmda dolayor gibi. Devlet. unun sylediine bak! Sanki kyamet gn yaklam gibi. Sana kulak verecek olursak, karalar balayp yas tutmamz lazm. Ara. Sovetbek. Tamam, susun. Ecel denilen beladan Dede Korkut atamz da kap kurtulamam. Kara topraklar nice insanlar koynuna almad m? Bundan dolay zamanndan nce feryad figan etmenin yarar ne? Hayatta olan insan her zaman hayatn yaamaldr. (mzik) Devlet. Evet, yledir. imdi bunu brakp al, kariya ve aksakal konusunu anlat. Meyirbek. Hayr, bu ilgin. Gerekten biz ihtiyarladk. Bugn ben kimim? al m? Kariya m? Aksakal m? Eski Kazak toplumunda halkn kaderinde ekillenmesinde aktif rol alan yallara, kabile eflerine aksakal denildiini tarihten iyi biliyoruz. Peki, imdi biz kimlere aksakal diyoruz? Devlet. Evet, soracak olursan soru ok. Fakat onlarn birouna somut cevaplar yok gibidir. (mzik) Sovetbek cebinden konyak iesini kard. Sovetbek. Haydi, bir araya geldiimiz iin genlik dnemimizdeki gibi ielim! Bizi etkileyecek mi?.. Meyirbek. Siz iiniz, bana dokunuyor. Sohbetimize dnelim. Ben ahsen sadece kendi oluk ocuunu dnen, onlar iin alan yal kimseyi al derdim. Doduu kyn, blgenin ihtiyalarn dnen, onun iin alan, btn mevcudiyetiyle gayret eden ya gekin kiiye kariya demek doru olabilir. Kazak toplumunu hi ayrt etmeksizin bir btn halinde halkn ihtiyalarn dnme seviyesine ulam saygn ihtiyara aksakal demek yerinde olur.

76

Bizim dncemize gre, altm yandaki ile yetmi yandaki arasnda yer ile gk arasndaki kadar fark vardr. Kazak toplumu eski devirlerde tam bu on yllk farka bakalarna gre daha ok nem verirdi. nsann sal asndan da, toplumsal bak asndan da altm ile yetmi yalar birbirine taban tabana zt olurmu. Devlet. Evet, bir zamanlar ozan al Kulekeul bu hususta: Altm yata tay yemi br gibiyim, Yetmi yata tabaklanm deri gibiyim, - diye bouna dememi olsa gerek. (mzik) Devlet. Buna ilavede bulunaym. Bu konuyla ilgili olarak dedem Kudabay aklma geliyor. Merhum o dnemde seksen yan gemiti. Deneine dayanp zorlukla yrrd. Sovetbek. Evet, zorlukla yrrd Daha dorusu zorlukla yrdn sanrdk, bir gn benim peimden koup yakalam ve kulam ekmiti, neredeyse kopuyordu. Devlet. Lafm kesme. Dedemin evinde nceden yaplm beikler sra sra dizili dururdu. Gelinlerim nur topu gibi ocuklar dourmaya devam etsin, Allah benim u iki elime de g versin, byle beikleri durmakszn yapabileyim, amin! derdi. En nemlisi o dnemdeki ihtiyarlar genlere insanlk ve sevginin muhteem rneklerini gsterdiler. nsann ya ilerledike sevgi ve efkati artar. Sevgi insandaki en yce haslettir diye dnyorum. Bundan dolay bizler insann yallk an bir kusur deil, hogr a olarak anladk. Asrlar boyunca kesintisiz olarak gnmze ulaan milli geleneklerimizi bundan sonra kesintiye uratmasak ok iyi olurdu. Devlet. Evet, air Mukagaliy Makatayevin ifadesiyle, yallar akl ve ferasetin nehirleridir. O deryalar hi kurumasn. Allahtan bunu diliyorum. ou biner geri dnmez gemiye Buna ramen rhtmda bekleyen var. Dnmezsin ocuk, bunlar niye? Gn getike azalyor yallar 77

Beinci Manzara Aslhan ieri girer. Masadaki paralar grr ve Meyirbeke bakar. Sonra tekrar paraya ve tekrar Meyirbeke bakar. Hepsiyle selamlar. Aslhan. Ah kardeim! Ayrlyor muyuz Meyirbekten. Gzn ak, hala hayattasn. Telgrafn gelince, senin teki dnyaya gp gittiini zannetmitim. Affedersin. Fakat bu ehrin yallar gibi bo oturmuyorum. Uzaktaki doup bydmz kymzden ancak gelebildim. Devlet. Uzun yoldan geldiini baa kakmadan syle. Geldiysen dostlarn iin geldin. Yorulduysan bizler iin yoruldun. Senin yalanmana, zorlanmana biz sebep olmadk. Yetmiine geldiin halde her yere kouturup yetieceini mi sanyorsun? Meyirbek. Aslhan doru sylyor. Gerekten de bizler ehrin bo gezen, bo dolaan ihtiyarlaryz. Hazr yemee fazla kaklarz. Kyde hayat zordur. Sovetbek. Evet, Aslhan. Sen sohbet koyulatktan sonra geldin. Gndemde tek bir konu var. u Meyirbek arkadan kars Karlan peinden br dnyaya gitmek istiyor. Ona gzel bir veda treni yapalm. Aslhan. Biz bunun gzn ebedi yummasn m bekleyeceiz? Bu hepimizi defnettikten sonra, ancak lr. Sizlerin bo oturmaktan canlar sklyor herhalde. Bizde ise, biliyorsunuz, hayvanlar var; onlara yem ve su verene, tezeklerini temizleyene kadar Bu ileri yerine getirirken gnein ne zaman doup, ne zaman battn fark etmiyoruz bile. Sizlere gerei syleyeyim. Telgraf denilen ey halen bana o korkun sava yllarnn lm habercisi gibidir. Devlet. Sovetbek ikimiz buraya elence aramaya gelmedik. Meyirbek. Tekrar tekrar telefon etti, canmz kard. Geldik, bir de ne grelim, leceim diyen adam devaml glck datyor. Meyirbek. Glmeyip de ne yapacam? Gzleriniz fal ta gibi olmu koarak ve soluk solua sanki bir eyleri karacakm gibi gz ap kapayncaya kadar geldiniz.

78

Aslhan. Dman saldrsna uram gibi hepimizi telaa veren sen deil misin? imdi kalkm soluk solua koup geldiniz diye bizimle alay ediyorsun. Devlet. Anladm kadaryla, insanlar genelde iki ekilde ihtiyarlyor. Birincisi genlik dneminde evresindekilere fazla gze batmamakla birlikte, yalandklarnda olduka sert, asabi ve fkeli olanlar. kincisi aksine yalandklarnda eskisinden daha efkatli, hayrsever, hogrl ve adil bir ihtiyar olanlar. Meyirbek. Dostlarm, syler misiniz bana, sizler hayatn byle gz ap kapayncaya kadar hzla geip gitmesinden dolay zgn msnz? Yaadnz hayattan memnun musunuz? Yoksa, yerine getiremediiniz istek ve arzularnz kald m? Aslhan. zgn deilim! Niin zleyim ki? Allah bana uzun bir mr verdi diye mi zleceim. Eim, dostum, kardeim ve tandm birok insan gen yalarnda vefat etmedi mi? Biz ise yaamaya devam ediyoruz. Hayattayz. Birok oluk ocua, toruna ve torun ocuklarna dede olduk. Nesillerin devamn kesintiye uratmadan devam ettirmeye alyoruz. Topluma yaptmz katklar az deil. Kendimizden sonraki genler rnek olduk. Halkn sayg ve itibarndan mahrum deiliz. Astana ehrinin 10. ylnda dl de aldk. Sovetbek. Kahramansn! Bravo, kahramansn! Aslhan. Deilsek bile, olacaz. Meyirbek. Ya sen, Devlet? Devlet. Elbette, ok zor gnleri batan geirdik. zldk. lmedik. Zorlandk. mdimizi kaybetmedik. Aladk. Boyun emedik. Birilerinden nde, birilerinden geride kendi halimizde yayoruz. lerliyoruz. imdilik durmadk. Ecele sabr versin. oluk ocuumuzun mrvvetini grelim. Son rzkmz tkenene kadar, kara topraklar zerinde yaamaya devam edelim, arkadalar. Sovetbek. Ben ise pimanm. Hayatm sknt iinde geti. Doduuma da, u yalan dnyay grdme de, aldma da, verdiime de, yendiime de, yenildiime de, gldme de, aladma da, hepsine pimanm! Kendi kaderime kendim lanet ediyorum. Byle hayat olacana hi olmasaym!

79

Meyirbek. Kes! Dede Korkutun kopuzu gibi feryat ettin. Dilini eek ars soksun. Sen oluk ocuu olan bir kiisin. Allahtan kork! om azdan kt szler kt doruymu. Niin bu kadar ac konutun? Bakalarn bilmesek bile, seni iyi biliyoruz. Bir kyde bydk. Bir ehirde yayoruz. Bir dilim ekmei paylaarak yediimiz gnler oldu. Birbirimize ka atmadk. Niin hep feryad figan ediyorsun? Sovetbek. Hayr. Bu benim alamam deildir, sizlere gerekleri konuuyorum. Kahrolmam deil, sizlere gvenip i dkmemdir. Fakat sizler beni hibir zaman anlamadnz. Anlamak da istemediniz. Devlet. Durun, arkadalar! Olanlar gemite kald, bunlar konumann yarar ne?! Sovetbek. yle, ama. Gerekten de bendeki aalamann, dlamann etkisi gemedi. Hepsi hatrmdadr. nsan byle aalamay ve zulm unutmazm. Bu yzden benden ldrrcesine nefret ettiniz. Bana bakann olu diye baktnz. Beni zengin ocuu olarak grdnz. Oyunlarnza almadnz. Dtmde kaldrmak iin el uzatmadnz. Beni yabanc grdnz. Vurmadan, dvmeden pamukla beni boazladnz. Btn ktlkleri bana yktnz. Hepsi kahkaha atar. Devletbek. Hey sen de ok kinciymisin. Biz hepsini oktan unuttuk gittik. Kyda kede kalm ufak tefek eyleri hala unutmamsn, tek tek anlatyorsun. Utanmyor musun? Sovetbek. Bir zamanlar beni hakir grerek: bakann casusu, insann kats dediniz. Utanmadnz. Ben imdi niin utanacakmm? O dnemde benimle birlikte kzlarla kmay da kendinize yaktramyordunuz. Devlet. Hey, bu ihtiyar ok rezilmi. Hala kzlar unutamam. Bunun niyeti bozuk galiba. Sovetbek. Niin unutaym? Hepsi aklmda. Mesele de o kzlardan kmam myd? Devlet. Nasl?

80

Sovetbek. Bir ekilde benim holandm kzlarn siz ikiniz ban dndrp onlar kendi yannza ekiyordunuz. Devletbek. Brak yahu. Bo konuuyorsun. Biz ban da dndrmedik, kendi yanmza da ekmedik. Kzlarn kendileri geliyorsa, onlara gelme mi diyeceiz? Aksine kz meselesinde sen daha ok anslydn. Biz sana gpta eder, kskanrdk. Sovetbek. Ne demek bu?! Alay m, aalama m? Ne zaman hayatta ben ansl oldum? Aslhan. Yahu, baban seni bu ehirdeki en itibarl kiinin kzyla evlendirmedi mi? Biz yatacak yer bulamazken yetimler kesinde ona bunu el avu ap kalacak yer ararken, senin iki odal bir dairen vard. Biz otobs tramvaylarda ayakta yolculuk ederken, sen Pobeda marka otomobilinle tam gaz giderdin. Bunlar nasl unutursun? Hayatnn renkli ve parlak gnlerini aklnda tutmadan, kapkaranlk skntl gnlerini bir bir sayman doru mudur? Sovetbek. Benim derdim iimdedir. im bir kazan gibi kaynyor. Elimden gelen hibir ey yoktur. Byle durumlarda birilerine iini dkememen byk bir skntym. ini dktnde ise, dosta gln, dmana maskara oluyorsun. Bundan dolay darya sr vermemeye alyorum. Buna da altm. Ne kadar ar felaketler bama gelse de, her eyi iimde sakladm. Siz sevdiiniz kzlarla evlendiniz, - diyerek konumasn devam ettirdi. O yzden evdeki cadaloz ihtiyar kadn denileni sizler sadece masallardan iitmisinizdir. Devlet. Hey, senin karn cadaloz mu? Ne zaman size gitsek gler yzle karlayp, gler yzle uurluyor bizleri. Sovetbek. Sizler geldiinizde yz glyor olabilir. Bir saatliine gzel kadn roln oynamak iin zel bir yetenek gerekmiyor. Meyirbek. Ne yani karn sana gler yz gstermiyor mu? Sovetbek. Hayr. Sizler gittikten sonra beni azarlar. Devlet. O zaman ne yapar? Ne syler? Sovetbek. Ne yapmaz, ne sylemez diye sorsanz daha doru olurdu. Her eyi yapar, her eyi syler. Bundan krk sene nce kyden gelen genci, yani beni nasl bulduunu, 81

evine getirip baktn, srtmdan svazladn, yzme krem srdn, bana i bulduunu bugne kadar destan gibi anlatarak geldi. Beni nasl evine getirdiini, altma otomobil verdiini, benim eski elbiselerimi garajna astrdn unutmaz. Bir ift sz Rusa bilmeyen geri kafaly, yani beni babasnn nasl enstitye kayt ettirdiini, zellikle, yksek lisansa balattn anlatmaktan bkp usanmaz. Bunlarn hepsi Bin Bir Gece Masallarndan da ilgin grnr. Arada srada bir misafirlie gidersek toplumun nnde iaret parmayla gstererek u herifi ben adam ettim der. Devlet. Bu ok korkun bir ey. itilmedik eyler halk arasnda oktur dedikleri doruymu. Gevezenin diline bir demir zincir takamadn m? Sovetbek. Ah dostum, ah. Ne zinciri! Zinciri ben deil, onun anas babas hepsi birleerek bundan krk sene nce bana takmlard. Daha evlenir evlenmez beni bask altna aldlar. O zamandan beri ikimiz hrldarz. natlar dururuz. Benim kanm derimi delmeden emiyorlar. Bizler yenmeyiz de, yenilmeyiz de. Hep berabere kalrz. t gibi bir hayat. t azab. Meyirbek. Hey, senin yetikin bir kzn, yetimi bir olun da var deil mi? Onlar niin sana destek olmuyor? Ne bekliyorlar? Sovetbek. Sylesem inanmazsnz. Eer kzn anas babasn devaml ktlerse, o zaman kz sadece babasndan deil, yeryzndeki tm erkeklerden nefret edermi. Bizde de aynen byle oldu. Klbk olum ise Alman gelinin peinden uzaklara gitti. O imdi Almanyada diye duyuyorum. Devlet. Vah vah, zavall. ok iyi bir ocua benziyordu. nsann ii d bir deilmi. Hi olmazsa ara sra sana telefon etse, ne olacak? Sovetbek. Telefon ediyor. Fakat bana deil, anasna. Benim zerime kaytl evi satarak karm Almanyaya gitmek istiyor. Beni ise bir huzur evine yatracaktr. Sonunda gideceim yer oras. Meyirbek. Estafurullah! Ben korkmaya baladm. Ortada fol yok, yumurta yokken bu kadn seni darda brakmak istiyor. Sovetbek. Gnmzde ufak bir hareket yapsan, kanunlar kadndan yana hkm veriyor. Akgz kadnlar bunlar iyi biliyorlar. Vicdanlarnn sesine kulak vermeden hemen mahkemeye mracaat ediyorlar. Buna hibir ey yapamyorsun. 82

Aslhan. Doru, kadnlarla mnakaa ederek bir yere varamazsn. Onun yerine bizim kye gtreyim seni. Saan Kazak geleneklerine bal bir kadn gerek. Benim Gle isminde komum var. pek gibi yumuak huyu var, iki inei ve koyunu var. Meyirbek. imdi bizim iin kadn deil, ev nemli. Hepsi gler. Devlet. Yaknlarda bir genle tantm. Bana sorular sordu, ben de cevapladm. Gen Aksakal! Baz yallar bu hayattan sklr, ihtiyarladm artk diye iki bklm olur, manen yklm bir vaziyette yaar. ocuklar da, sokaklar da, ehirleri de sevmezler. Bu hususta ne diyorsunuz? diye bir soru sordu. Meyirbek. Ee, sen ne cevap verdin? Devlet. Ne diyeceim? Byle insanlar da vardr,- dedim. Meyirbek. Tm sylediin bu mu oldu? Devlet. Ona baka ne diyeceksin ki? Ayrca, bizim gibi yal insanlar ktlemek de istemedim. Meyirbek. Hayr. Gnmzn genleri her eyi biliyor ve anlyor. Geri, onlarn hepsini bir kalba sokarak eletiren yallar da az deildir. Genelde bu tip yallar hibir eyi beenmezler. Aslhan. Hakszlk etmeyelim. Hangimizin mkemmeliz ki? ocukla da, yalyla da, kadnla da tartan, kavga eden ihtiyarlar olduk. Beni rahatsz eden aksi ihtiyarlarn davran deildir. Baka bir eydir. zellikle, sadece kendini dnen, sadece kendi menfaatini arayan yallar grdmde gayri ihtiyari dncelere dalyorum. Bunlarn iinde mbarek bir ihtiyar, akll bir aksakal var m diye dnyorum? Onlar bugnk genlere rnek olabilirler mi? Devlet. Hayr. Kendisinden bakalarna hayr olmayan insanlar kimseye rnek olamazlar. Bunlar ssz bir bozkrda yalnz byyen meyvesiz bir aa gibidir. En sonunda bu aalar kurur. Kendin iin alrsan, kendi iin otlayan hayvanlardan biri olursun , - demi byk air Abay. 83

Aslhan. yi sylediniz. Baz akranlarnn unvan ve makam bakmndan seni ok gerilerde braktklar olmutur. Bunlardan geri kaldm diye iinde bir burukluk, znt var mdr? Devlet. Hayr, yok. Hayat yarnda beni arkada toz iinde brakan akranlarm az deildir. Fakat ben insanlara haset etmem. ok eitli yar at vardr, hepsi kendi aplarna gre koarlar. Ben apm bilirim. Onun tesine gemeye almadm. Dostlarmn baarlarna sevinir, zaaflarna zlrm. Baarlarndan gururla bahsederim. Baz dostlarmn zirvelere kmasna yardm ettim. Benim bildiim kadaryla iyi niyetli ve drst bir insan hibir zaman hi kimseye haset etmez. Eski dnemde bir bilge: Izdrap ekmek istemiyorsan, haset olma demi. Ben bu prensibe gre yayorum. Aslhan. Helal olsun! Gerekleri dobra dobra sylemek gibisi var m?! Devlet. Doruyu dobra dobra konumak m? Ben birisinin kracak dorular sylemektense, derdine deva olacak, zarar olmayan yalan konumay yelerim. Aslhan. Eyvahlar olsun, baldan tatl yalan yerine, aka gerekleri dile getirmek daha iyi deil mi? Devlet. Bazen yalann faydalar da olur. Mesela, kanser hastas bir insana: Hey kardeim! Senin hastalnn tedavisi bugnk tp ilminin imknlaryla mmkn deildir. Artk sen lme mahkmsun. oluk ocuun yetim kalacak. Karn baka biriyle evlenecek , diyerek gerekleri sylemenin kime faydas olur? Aslhan. Yine de Devlet. Evet, hayatta da yledir. Mesela, birisi senin moralini ykseltmek iin: Aksakal! Yetmi yana gelseniz de kendinizi iyi korumusunuz. ok yalanmamsnz. Orta yal bir insan gibi grnyorsunuz, - dese, sen ona yalan sylyorsun demezsin. Tersine gnln ferahlar, canlanr, bir ekilde huzur bulursun. Yani, yalan bir gerek gibi kabul edersin. Bunun sana faydas olur, ziyan olmaz. Deil mi? Aslhan. yle. Devlet. Bir baka rnek daha vereyim. airler gzel bir kz aya, gnee benzetir, hilal kal, altn kirpiklim der. aire hi kimse yalan sylyorsun demez. Hatta dinleyici bundan honut ve mest olur, o yalandan zevk duyar. 84

Aslhan. Doru. Bazen gerekleri aniden syleyiveririz. Birbirimizin gnln almay, yceltmeyi bilmeyiz. Devlet. Biz Kazaklar vme konusunda cimri davranrz. Bu bizim bir hastalmzdr. Aslhan. Eskiden Sovyet dneminde yetkili makamda grev yapm baz ihtiyarlar genlere yol gstereceine kendi kendini methedip: Ben bir zamanlar sizin kynz gece yatrr, gndz kaldrrdm, - derler. Devlet. Doru, byleleri vardr. Saylar ok olmasa da, vardr. Yine de bir kp ya bir sinek mundar eder. Kibir dediimiz bana insann kendini komik duruma drmesi gibi geliyor. Meyirbek. Bazlar yalannca gaddarlarlar. Kendi ocuklarna sert davranrlar. Devlet. Gaddarlk her zaman zayf insanlarda grlr. Doasnda sevgi ve efkat olan insan hibir zaman gaddar olamaz. Gaddar insan hibir eyden ekinmez. Genelde acmasz ve menfaatperest insanlar asabi ve kindar olurlar. Sovetbek. Peki sen asabi deil misin? Devlet. Hayr. Genelde manen zayf insanlar asabi olurlar. Elbette, ben de insanm. Bazen fkelenirim. Fakat uzun sre birisine fkeli olduum, kin tuttuum olmad. Devlet. ounlukla etrafmzdakileri kanaatkr olmaya, insafl olmaya davet ederiz. Kanaat karn doyurur - deriz. Dnya le, ben kpek, Ona bakmadm da ne baktm? Hrlamadan hi kimseyle, Ne srldm, ne srdm? demi. Meyirbek. Dostlarm sizlere bir soru sormak istiyorum Allahn snrl bahettii uzun veya ksa hayata da raz olup ona kanaat etmenin gereklii hususunda size t veren oldu mu? Aslhan. Elbette, hayr. 85

Meyirbek. Ben yle dnmyorum. nk ksa hayata kanaat etmeyi, Allahn bahettii her bir gne raz olmay, bunlar kretmeyi dnk Sovyet dneminde bize kimse retmedi. nk bunlar sonu itibariyle dini konulard. Bu soruya Hoca Ahmet Yesevinin eriat, marifet, tarikat ve hakikat diye adlandrlan cehriye ilmi cevap vermektedir. slam dnyasna bu drt alanl bu ilmi hediye eden limin Divan- Hikmet, yani Bilgelik Kitab isimli nemli eserinizi okumanzda fayda vardr. O zaman ancak siz niin ksa mrnzde kretmenin gerektiini anlarsnz. Aslhan. Peki, biz sizin bahsettiiniz hikmetleri okumasak, o zaman gz ap kapayncaya kadar geip gidecek olan hayata kanaat edebiliyor muyuz? Meyirbek. Edersin. Etmeyecek de ne yapacaksn? O gnler de gelecek. Ancak mesele bu deil. Aslhan. Peki mesele nedir? Meyirbek. Hastanelerde, ilehanelerde insanlar her gn, her saat, hatta her dakika ecel ile mcadele ediyor, hayatta kalmaya alyor. Bazen insan, bazen de ecel galip gelir. Ben bunlar izlemeye mecbur oldum. Kaderim byleymi. Sknt ektim. Zorlandm. zldm. Aladm. Hepsini bildim. Felaket ve zntye gldm. Allah beni affetsin. Sonuta hayatn deerini ok iyi anladm. Devlet. Korkularn en iddetlisi lm korkusudur. Bundan hibir canl kap kurtulamamtr. Meyirbek. Buna ramen, korku ve korkaklk, sonu itibariyle, iki farkl olgudur. Korku doal bir duygudur. Bu dnyada hayatta kalmak iin gerekli bir duygudur. Eer canllar hibir eyden korkmasa, tedbirli olmasa, o zaman dnyada deil canl insan, canl brt bcek bile kalmazd. Korkaklk ise ok farkl bir eydir. O insana ana style birlikte gelen bir zellik deildir. Hi kimse anasndan korkak olarak domaz. Demek ki, korkak olmak insann dnya gr, toplumsal gryle alakaldr. Korkak adam en tehlikeli insandr, - demi Alman yazar Karl Berne. nk korkaklar kendi hayatn korumak iin z anasn, vatann ve tm dnyay satmaya her zaman hazrdr.

86

Sovetbek. Meyirbek! Uzun szn ksas syle. Netice olarak ecel kapya dayandnda deerli bir misafir gibi karla m demek istiyorsun? Meyirbek. Hayr. Buna herkes hazrlkl da deildir. Ancak, byle zor bir anda herkes farkl bir davran iine girer. Bir keresinde hastanede yattmda otuz be yanda bir gen vefat etti. kimiz bir odada on be gn kadar birlikte yatmtk. Ak szl, cana yakn, etrafndakileri devaml gldren, akac bir genmi. Ksa bir zamanda samimi olduk. te, bu gencin eceli nasl karladn grdmde hayran kaldm. Altnc Manzara Sahnenin bir kesinde aydnlktr. Orada bir gen erkek hasta elbisesi ile sandalyede oturmaktadr. Devlet ona bakarak konumasna devam eder. Dierleri Devlete bakmaktadr. Meyirbek. O kendisinin nasl hastala yakalandn, hatta ne kadar vakit yaayacana kadar biliyordu. Buna ramen inanlmaz bir sabr gsterdi. Bazen bana manal bir ekilde glerek ya krka varmadan gen len airler, ressamlar, mzisyenler, bilim adamlar ve heykeltralar vb. isimlerini tek tek sayard. Gen (dnceye dalarak). Aza kanaat etmek bilgeliin bir iareti olsa gerek. nsann insanlk derecesi onun yaad yllarn saysyla deil, kalitesiyle llmelidir. Meyirbek. yle olmal. Gen. Yeryznde yz sene yaayp da hibir ey yapmam insanlar az mdr? Sana kendimi vmek gibi olmasn, otuz beime gelene kadar biraz iler baarm olduunu sanyorum. En nemlisi bir olum ve bir kzm var. Onlara babalk yaptm. Geri onlarn hala yalar kktr, fakat analar vardr. O ok mfik bir annedir. ocuklarna dkndr. Ona gveniyorum. Elbette, nmzde daha yapacamz ok iler vard. Ne are? ll verilen hayat demi Maylkoca air. nsana verilen hayat Allahn emanetidir. Ona kanaat edebilmeliyiz. Meyirbek. Dnya mlkne deil, paraya deil, altn ve gme deil, hayata kanaat etmek zor olsa gerek.

87

Gen. Elbette, zordur. Sana onun kolay olduunu kim syledi ki? Sen biliyor musun? Bu yalan dnyada ancak bir gn, bir ay, bir yl yaayan bcekler vardr. Evet, bu gerektir. Sana bir biyolog olarak bir hikye anlataym. Bilimsel terminolojide cicada olarak isimlendirilen bir sinek tr vardr. Ona austos bcei de denir. Bu sinek dut aacnn kavununki gibi dilim dilim olmu kabuklarnn oyuklarna yuva yapar ve orada yaar. En ilgin yan orakbcei ney gibi etkileyici bir sesi olan marifetli bir mzisyendir. O yle rastgele uygunsuz sesler karmaz. Hepsi birlikte bir kora gibi r rlamaya balaynca sanki dut bann iinde bir musiki konserinin icra edildiini duyar gibi olursunuz. te, bu yce mzisyen bu yalan dnyada sadece bir gn yaar. Onun doduu gn bu hayattan ebedi olarak vedalat gndr ayn zamanda. Cicada doar ve ayn gn sessizce, yalvarmadan, alamadan, bir anda lr gider. Onlar kendi ocuklarna tek bir eyi miras brakrlar: Musiki. Kulaa ho gelen bir musiki. Harika bir ezgi. Hayata da, lme de, mutlulua da, zntye de cicada bu ekilde etkileyici bir musiki ile cevap vermektedir. Evet, bir gnlk hayat da hayattr. Ik sner, gencin silueti kaybolur. Meyirbek. O gen hastanede yatanda vefat etti. Hi belli etmedi. Gzn kapatana dek karsnn elini tuttu ve hafif glmseyerek can verdi. Sovetbek. Evet ok ackl ve rnek alnacak bir lmm. Devlet. Doru syledin. lm de bazen rnek alnacak cinsten olur. Geenlerde yal bir kadn bir ricada bulundu: Kadnn olu, z babasn istiyormu, ancak olu msaade etmiyormu. lmemize az bir zaman kaldnda birbirimize hasret, bir araya gelemeden, sohbet edemeden, dertleemeden iki farkl meknda kaldk. Aln yazmz buymu. O adamn karsna yazd iiri. Ne kadar ackl bir durum! Mutlu Edemedim 88 huzur evine brakm. nanyor musun?

Yalandnda yal kar koca birbirini grmeye hasret kalm. Yal kadn da orada kalmak

(Karma thaf) Ah ne olur karma bir ezgi bestelesem, Gcm yetse de bir ilhamla hazrlasam. Alrdm elime can yoldam dombray Melodisini alardm hasretlik ezgisinin. Bu ben ok ykseklerden dtm m? Dmandan eza grm gibi aladm da. Tek olumun asabi azarlamasyla, Yce Tanrm beni bir daha snadn m? Anasn koruyamadm evladndan, Birilerinin syledikleri dedikodularndan. Yalln, bir dert olduunu imdi anladm, Olumun ok gibi bizi yaralayan szlerinden. Sekizinci Manzara Drt yal adam balar ne dm, hznl, dnceye dalmlar. Devlet iir okumasn devam ettirir. Zayflk gsterdim koruyamadm, Hi olmazsa bir szle destek olamadm. Aciz kaldm hibir ey yapamadm. Bir sene geti bir satr mektup gnderemedim. Karcm Sana koruyucu olamadm, Gl deil, dert ve znt topluyorum. Ezasn tek evladmn ekmeye devam etsem, Allahn emanetini geri vereceim. Karcm 89

ok yllar seni peimden gtrdm, Yine de borcunu deyemedim. Ku olsam, kanadma oturtarak, Baka bir dnyaya g ederdim. Karcm Ben bu gnlerde umutsuzum, ypranmm, Eskisinden beter kmm de. Cehennem de insann varaca yerdir diyerek, Allahtan canm al diye yalvarp yakardm. Karcm Bala, seni mutlu edemedim, Baht denilen yldza ulaamadm. Srklenip yannda uzun kaldm, nk seni brakp gidemedim. Karcm Gidemedim, mutlu edemedim, Uzaktaki hedeflerime ulaamadm. Cehennemin srat kprs doruysa, Ben ondan hayattayken geemedim. Geemedim, cennete ulaamadm, Cennetine layk da olamadm. erefim varken, yerinde olur, Varsa gelmez kyne ynelmekliim. Gidiyorum ruhlar alemine Onlar yakn ilgi gsterecek bana. Dirilerden grdm tm skntlar Ulatracam ller toplumuna Sovetbek. Bunlar birer gerek. 90

Meyirbek. Bir bilge kii demi ki: Ben hayat boyu kendim mutlu olmak iin deil, mutlu insanlarn arasnda yaamak iin mcadele ettim, - demi. Gerekten de bylesine mutsuz insanlar grerek mutlu olmak mmkn deildir herhalde. Mutlu olmak ayr, onu hissedebilmek ayr bir eydir, ikisi iki farkl olgudur, demi bir bilge. Ne yazk ki, baz insanlar boazlarna kadar mutluluk iinde olmalarna ramen, kendilerini mutsuz kabul ederler. Bu srada sahnenin bir kesine k der, Karla silueti grnr. Karlga. Doru sylyorsun. Meyirbek. Mutlu olduu halde, mutsuzum demekten daha kt bir hastalk olmasa gerek. Byle zavall insanlara yle haykrmak istiyorum: Ey, Allahn kullar! Allahn verdii ihsanlarn, rzklarn ve rahmetinin kymetini biliniz. Allahn gazabna uramaynz. Balarnza konan talih kuunu gaflette karmaynz. Hayatta birbirimize saygl olmaktan daha byk mevki yoktur. Meyirbek. Karlga! Geldin mi? Bala ben sana ve u dostlarma hayatmn sonuna kadar borluyum. Bu borcumu bugn demek istiyorum Karlga. Biliyorum, Meyirbek. Sadece sen deil, yeryzndeki tm insanlar birbirine borludur. nsan olarak doduu iin de, toplumda bir yer edindii iin de, hatta bir gezegende yaamakta olduu iin de borludur. nsanlar birbirlerine ne kadar ok iyilik yaparsa yapsn, fazla olmaz. Meyirbek. ok doru Karlgam Karlga. Kkleri asrlar ncesine giden Kazak isimli ulu narn yapraklar ve taze dallarnn kendileri olduunu bugnk genler anlasn ve hissetsin. nk derinde yatan kkleriyle vastasyla vatanlarndan g ve kuvvet alabilen nesiller ancak grbz ve canl yeil yapraklar gibi yetiirler. Gen. Bugnk nesilleri atalarnn gelenek ve kltrne balayan altn kpr kymetli yallarmzn deerini bilelim. iir

91

Duvardaki k sner ve Karlgan silueti kaybolur. Drt yal adam kucaklarlar. Bu srada Mukagaliy Makatayevin Yallar iiri makamla okunur. ou biner geri dnmez gemiye Buna ramen rhtmda bekleyen var. Dnmezsin ocuk, bunlar niye? Gn getike azalyor yallar.

Gerekleri kaydeder tarih bir, bir Demeden tufan, yamur, tipi, kar Sonsuzlua akp gidiyor nehir Gn getike azalyor yallar.

92

DRDNC BLM YAZAR HAKKINDA

SALIINDA YAZILANLAR

93

ASALET Geenlerde, Smagul Elvbayev ikimiz bir otomobilde birlikte gelirken ok duygulandm. Radyoda bir program dikkatimi ekti. Hemen arac durdurup radyoyu dikkatle dinlemeye baladm. Onu dinlerken gzlerim yala doldu. Sava grm, kan grm bir insanm; beni duygulandrp alatmak kolay bir i deildir. Fakat Egemen Kazakistan gazetesinde Yallk isimli denemesi yaynlanan yazar Nemat Kelimbetovun ileke hayatnn beni duygulandrmamas mmkn deildir. Kardeime atfen bir eyler sylemek istiyorum. Ben Nematn kendisine ve ailesine yaradan yce Allahn bahettii ey zerinde durmak isterim. Birincisi onun mit isimli kitabn insann, gerek insann hayata olan aknn, hayata olan snrsz dknlnn, ylmaz azim ve gayretinin, saf insanlnn, sevgili ei ve ocuklarna olan lsz temiz aknn en yksek rnei olarak nitelendiririm. Bu kitap otuz yldan fazla bir zaman yataa bal kalan, gzn grd, kolun uzand yere Allahn verdii bir ift ayakla admlayarak bir kar mesafeye gitmeye hasret olan, fakat yrek olarak isimlendirilen yumruk byklndeki et paras gsnde midini kaybetme!, midini kaybetme! diye gece gndz byk bir kudretle arpan bir insann nesilden nesile devam edecek rnei derdim. Hayattan adalete isteyen, gereklerin peine den insan hayatnn eitli yollarnda sk karlalan azabn her trlsnn stesinden gelme yollarn herkesin Nematn bu kitabndan bulabilir derdim. Bu kitap insan hayatndaki tm znt ve kederleri yenen yiitlik ve azmin bir zrh gibidir. Onun her tarafnda ylgnla, bitkinlie, kadere boyun emeye kar direnmeye eiten bir kudretli g vardr diyebiliriz. nsanolunun manevi faydalarn maddi menfaatlerin ayaklar altnda ezdiren bu kahpe zamanda Nematn hayata olan sevgisi, ylmaz azmi herkese manevi gda, manevi ilham, g ve kudret kayna olacana ahsen kesinlikle inanyorum. kincisi yazar olduum iin herhangi bir eserin diline, stiline ok byk nem veririm. Sylemek istediim: yalan dnyay derinlemesine tefekkr eden, duygulanp heyecanlanan ve bunlar halka somut ifadelerle edebi bir ekilde ulatrabilen insan, o iki aya sadece bo gvdesini tayan, gidecei yere artmadan gtren, sonra tekrar geri getiren birok bo gezenlerden biri deildir. O ruhu, bilinci yksek, bakalarna gre kompleks bir insandr. te, byle kompleks ve bilinci yksek Nemat kardeimizdeki Allah vergisi kudretli glerden birisi dildir. O kendi bandan geen azap ve skntlar halk da, her 94

okuyucu da, sanki kendi bandan gemi gibi hissedecei mthi bir akc dil ile ekici ve zengin bir dil ile verebilmektedir. Ayrca burada en sevdiim bir husus ise dil ve dncenin kz sa gibi beraber rlp birbiriyle uyumlu ve ahenkli olmasdr. te, bunlarn hepsi Nemat kardeimiz gibi hayatn acs ile midini, znts ile sevincini anlayan, herhangi bir eyin de kadir ve kymetini kavrayabilen insana has zelliklerdir. Bir insann bana bir felaket gelse, onunla birlikte ac eken, elinden geldiince destek olmaya alan, sevinse sevinen, birlikte mutlu olan tek dostu hayat arkada olan eidir. Ei byle olmasa, nice asil yiitlerin altn balarnn deeri bir kara bakr bile etmeyen bir hale dtn grmekteyiz. Bu hususta halkmz Yiit kiinin altndaki at yava, yanndaki kars kt ve elindeki ba kr ise, o yiidin vay haline, onu bu ihtiyarlatr der. Nemat kardeimin hayat arkada olan Kuvann eine, Allahn nasip ettii kocasna olan cesur sevgisi, uzun yllar yatakta olan yiidini kk bir ocuk gibi efkatle bakan, hayata tekrar dnmesi iin yapt byk emekleri, hangi millet ve halktan olursa olsun btn kadnlar iin rnek olacak seviyededir demekten baka hibir ey syleyemeyiz. Byle durumlarda halkmzn sadece asalet, soyluluk denilen mbarek kelimeleri akla gelmektedir. Unutmamsnzdr, bundan ok nce, 1930lu yllarda byk bilim adam ve akademi yesi Vavilov asillik denilen eyin bo bir ey olmadn ispatlamt. Ona bilim dilinde gen dedik, genetik dedik. Ne yazk ki, kargaya sungur, yava ata dldl denilen devirler her zaman her toplumda olabilmektedir. Alim Vavilovun mahvolmasna etrafnda dalkavukluk ederek dolaan Lsenko isimli bir kii sebep olmutur. te, genetik dediimiz daha sonra ve bugn somut bir bilim olarak ispatlanmtr, ancak bunu bizim atalarmz bundan onlarca asr nce sylemi, bilmi ve hatta gnlk hayatta, devlet ynetiminde kullanmtr. Hatta, Ayaz Bey ile ilgili efsanede hann soyunun han soyu olmad, yani asil bir aileden olmad, onun tulpar* diye bindii ve methedilen atnn sradan bir at olduunu Ayaz Bey dedemiz gemi kklere dayanarak somut bir ekilde ispatlamyor muydu?! Benim bunlar sylememin sebebi, Nematn ve ei Kuvann sradan insanlarn tahamml edemeyecei, sknts byk, derdi ok kadere boyun emeden, baz basit insanlar gibi ezilip bklmeden, tm zorluklara gs germelerinin temelinde asaletin ve soyluluun iaretleri ak bir ekilde grnyor gibidir. Ben bugnlerde biri dede, biri nine olan, torun seven bu insanlarn kkenlerini ve gemi atalarnn kimler olduunu bilmiyorum. Fakat ikisinin batan geirdikleri hesapsz ar gnler ve geceleri, hesapsz ar aylar ve geceleri, onlarn ylmaz azmini, tkenmez tahammllerini, bylece bugn ulalan mutluluk ve baar zirvelerini
*

Tulpar, Kazaklarda efsanelerdeki kanatl at. ok hzl koan atlara da denir .N.

95

aklma getirdiimde, onlarn kkenlerinde kan ve kemikle birlikte gelen byk bir asalet ve soyluluk olduunu hisseder gibiyim. Allah onlar esirgesin. Abdlcemil Nurpeyisov Kazakistan Halk Yazar SSCB Devlet dl Sahibi

96

ZIRH Veya Bir Sebat ve Ak Hikyesi Biz, dnk Sovyet okulunun rencileri, Gerek insan hakknda ne bilirsiniz? eklindeki soruya, hi dnmeden Boris Polevoyun hikyesindeki ua ormana den, belinden aas tutmaz olan ve emekleyerek yerleim birimine ulaan Meresyeve olan hayranlmz dile getirirdik. Gerek insan ite budur derdik. Bizim iin Meresyevten baka gerek insan yok gibiydi. Yiitliin sadece kanl cephelerde, ate ile kurunun arasnda yaplacan zannettik. Hakikatte ise hayatta her zaman yiitlie ve sebata yer var imi. Daha genlik dneminde, 35 yanda ecelin penesinden kurtaran omurilik ameliyatndan sonra felli olup el ve ayaklar tutmaz olan, ondan sonra 35 yl hayat mcadelesi veren ve bu mcadelede inanlmaz baarlara imza atan Nemat Kelimbetovun ibretli hayatn renen kimsenin onun ruh yiitliine hayran kalmamas imknszdr. Nemat aabeyin kendi hayat ile ilgili olarak yazdklarna bir gz atalm: Kyden Anneniz vefat etti eklinde haber geldiinde ben omuriliime ar bir nroirurji ameliyat yaptrm, yar l bir vaziyette yatmakta idim. ki ayam birden canszlaarak fel olmu, iki elimin parmaklar titreyerek ok zor hareket ediyordu. Hayattan hala midim olsa da, kmldamaya dermanm yok idi. Brakn uzaktaki kymz, beni bu durumda ehir iindeki hastaneye cankurtaran arabas ile gtrmeleri bile ok meakkatli bir iti. Kazaklarda cenazeyi fazla bekletmezler. te bu sebeple anama hemen bugn gitmeliyim diye kesin kararm verdim Sonunda beni srt st yatar vaziyette cankurtaran arabasnn sedyesine koyarak havaalanna getirdiler. Orada be alt uak grevlisi ile bir grup yolcu beni sedye ile ok byk bir itina ile uaa tadlar. Nasl syleyeyim, o zaman ki yol azab bana kabir azab gibi geldi. Sonunda ldm bittim derken kye ulatk. Zavall anam tabutta yatyordu. Yzn rtmler. Akrabalarm bana zel bir oda hazrlamlar, yatak yapmlar. Ancak, beni o odaya deil, anamn yanna yatrmalarn istedim. Sonunda kyn yallar kabul edip beni sedyemle birlikte anamn tabutunun yanna koydular. O andan itibaren define kadar anamn yannda yattm.

97

Evet, ocukluumda da byle anamn yannda yatmay severdim. imdi ise birimiz tabutta, dierimiz tabut gibi yaplm aa sedyede yatyoruz. Aradaki tek fark: benim konuuyor, anamn uykuda sessiz yatyor gibi olmasyd. Bu defa ben sadece anamla deil, hayatmn geri dnmeyecek btn bir dnemiyle vedalaarak kyden geri dndm. Kaderle inatlam bir haldeydim. imdi anam iin de, kendim iin de yaamak istiyordum. Hayat iin, hayatta bir eyler yapmak iin, oluk ocuu geindirmek iin iyice bilendim ve ektiklerimin kitabn yazmaya baladm. Benim mit isimli uzun hikyem bylece dnyaya geldi. Gnmzde halkmzca iyi bilinen, nl yazar ve bilim adam, retmen Nemat Kelimbetovun otobiyografik Oluma Mektuplar denemesi bu ekilde balamaktadr. Hayata zbek topraklarnda gelen, ocukluk an ata yurdu Kazakistann Keles ehrinde geiren Nemat Kelimbetov ilk olarak Takentteki Maliye-Ekonomi Enstitsnden mezun olmasna ramen, kendisindeki ocukluundan itibaren var olan tarih ve edebiyat dknl galip gelir. Daha sonra KazGUV (Kazakistan Devlet niversitesi) FilolojiGazetecilik Fakltesini dardan okudu ve ikinci uzmanln ald. Bundan sonraki hayatn edebiyat ve tarihine hasretti. air adi Jangirovun eserlerinden tezini savundu. te bylece kkenleri bizim bilemediimiz en eski devirlere kadar uzanan Kazak edebiyatnn tarihine yneldii bir srada, beklenmedik bir biimde ar bir hastala duar oldu. 1972de 35 yana kt, gcnn ve kuvvetinin zirvesinde olduu bir dnemde omuriliine yaplan bir ameliyattan sonra el ve ayaklar tutmaz oldu ve aresiz bir ekilde yataa bal kald. Bu srada evlendiklerine 10 sene olduu gen kars Kuvan 27 yanda, oullar Muhit ve Kayrat henz okula balamam kk ocuklard. Takdir-i lahi sonucu baa gelen bu felaket hakknda yatakta yatt halde mit isimli bir kitap yazd. imdi bu kitabn sayfalarna bir gz atalm: u insan heyecanlandran gzellik benden sonra da, binlerce yl daha bylece gz alc, mamur ve canl olarak kalacak eklinde bir dnce geldi Gzelliine hayran kalmamann mmkn olmad tabiat manzarasn, ruh gzelliini bugne kadar nasl fark etmemiim? Ben tam u dakikaya kadar hibir zaman bu dnyaya, etrafmdaki insanlara son defa gryorum diye bakmam olmalym. En son defa

98

grmem deyip bakarsanz, tm lem gznze mthi gzel, eskisinden ok farkl bayndr hale gelirmi Ameliyattan tm kazancm sa kalmamdr. O kadar eziyet ekip sknt grdkten sonra sa kalmann gerei var myd eklinde bir dnce geti aklmdan. Her saat, her dakika can azab ekeceime niin bir kere lmedim? Byle anlarda yaamaktansa lmek benim iin bin defa daha kolayd. Fakat benim gnlmdeki karamsarl silen, dnce dnyama ktlkleri yaklatrmayan, hayatn kl tarafna srkleyen hep sen oldun Gevher! Ecelin penesinden beni kurtaran sen oldun! ocuklarmn aresiz kald anlar oldu Ben drt sene boyunca kendi elimle kak tutup yemek yiyemez bir halde yattm. Deil yemek, bir yudum suyu bile sen benim azma kakla damla damla veriyordun, deil mi?! Dost deyince her trl fedakarl yapan Nurlubek gibi bir dostum olmasayd, sen el ve ayaklar tutmaz bir halde yatan benim yanmda gece gndz bulunabilir miydin? Nurlubek lesiye yemektense blerek yiyelim diyerek karsnn maann yarsn bize vermediler mi?.. Bir kak yemei kendi eliyle azna gtrp yemek yemenin ne byk bir nimet olduunu salkl insanlar farknda mdrlar?! Ah nerede! Bunun iin her gn birka kere yemei deine sap dkerek, birisinin elinden yemek yemee muhta kalmak gerekir. Canmn acd anlarda gzlerimden sel gibi dklen ac ter damlalarn gzlerime girip yaktnda onu silemeden yattnda ellerinin kymetini bilirsin... Hayr! Her ne ekilde olursa olsun sa yatmak ama deildir. yle canl l kime gerek? Ben hayat iin lmle mcadele etmeye karar verdim. Onun iin bir dakikalk hayatm da boa geirmeden, elimden geldiince alacam! lkemin almalarna katk salayacam! Hastalk benim el ve ayaklarmdan ayrsa da, akl ve uurumdan ayrmad ya! Dnce m henz snmedi. Hayat iin mcadele cephesinde silahn by o deil mi?! Bylece ecelle mcadele ederek kendi kaderini kendisi izen azimli kimseler hakknda yazmalym! Yazmalym! Bu dnce yreimin derinliklerinde ban kaldrdktan sonra tm benliime hkmetmeye balad. Yazar denilen kimdir? Bana gre, yazar dediimiz sadece bireylere deil, tm topluma syleyecek nemli fikirleri olan insan olmaldr. Ben dncelerimin hepsini ak bir ekilde kda dkmeliyim. Beni yaz, beni tasvir et! diyerek samdan solundan en dncelerin haddi hesab yok gibidir. Fakat nasl 99

yazacam? Ellerim tutmuyor. Yardma seni ardm Sen eline kt ve kalem alp yanma oturdun. Beyaz kad grnce dilim dmlendi, daha demin dimamda blbl gibi akyan kelimeler boazmda dmlendi kald. Hislerimi ve dncelerimi toparlayamyordum. Ertesi gn beyaz ktlar alp tekrar oturduk. Bylece ktlarla mcadelemiz on be gn srd. Ancak ne yaptysam arpa boyu yol alamamtk. Artk byle gitmeyeceini biliyordum. Ne yapmalym? Belki, yazarlk, seilmi birilerine nasip bir eydir. Yatamda yatarak, yardm eli uzatacak birini bekliyormuasna etrafma bakyorum. Bir an, gkte aradm yerde, hem de yan bamda buldum. Kalbim sevinten yerinden kacak gibi oldu. Lev Tolstoy, Muhtar Avezov, Pukin, Abay, ehov, Maylin ve dierleri kitap raflarndan bana bakp glyorlard. Benden de zorlu kiilere ders vermeye hazr yce retmenler. Bylece yeni okul dnemi balad. O gnden sonra, sen Gevher gece gndz bana kitap okumaya baladn. nme bir destek koyup dilimle sayfalar evirip kitab kendi kendime okuyacak duruma gelmem hayat mcadelesindeki bir zaferim oldu. Benim ilk ayda okuduklarm enstitde drt senede okunan kitap saysndan fazlayd. Dilimle kitaplarn her sayfasn amda eskiden bana mehul olan muhteem bir manevi dnyann kapsn am gibiydim. Szn kudretini yeni fark etmeye balamtm. Yine de bildiklerimden bilmediklerim, hissettiklerimden hissetmediklerim hala okmu. ok gemeden bunu anladm. Nurlubek dostum eve Destan isimli bir yaynevi mdrn beraberinde getirdi. Yaynevi mdr bana bir cmleyi Rusadan Kazakaya evirtti. Ondan sonra elindeki iki parmak kalnlndaki kitab evirmem iin bir sene zaman verdi. l olarak mezarda, diri olarak ayakta olmayan benim durumum ok zeldi. Gnde drt, be saat uykuyla gzm kararyor, bam dnyor, aklm bamdan gidene kadar inatla ve azimle eviriye devam ettim. Canmdan vaz gesem de, yazmaktan vaz gemedim. Mcadeleyle aylar geti. Bana boyun emeyen inat eden cmleler yumuayarak ekil almaya baladlar. mit ateim yanmaya balad. Yaynevinin bir yl sre verdii kitab ben drt buuk ayda bitirdim. Fakat evirimin bar ka sayfasn sana tekrar okutunca memnun kalmadm. Drt buuk aylk almam bir tarafa atp tekrar batan evirmeye baladk. Senin yazdn ktlar da gibi yld. Sen hi ka atmadn. Eline kalem alp tekrar oturdun. Hareket eden tepe bayr aarm. Biz artk yaklak 300 sayfalk kitab iki 100

buuk ayda tekrar evirdik. Bu benim iin byk bir baaryd Yataa bal kalmn zerinden be sene getikten sonra benim parmaklarm hareket etmeye balad. O gn senin iin, benim iin ve oullarmz Muhit ve Kayrat iin bu hayattaki en mutlu gnlerden biri oldu te o gnden sonra alim ve yazar Kelimbetovun elinden kalem dmedi. Hayatnn ilk 35 yln ayaklar stnde, kalan 35 yln yatakta geiren yazarn otobiyografik mit isimli belgesel kitabndan biz yukardaki alntlar dikkatlerinize uzun olmasna ramen bouna sunmadk. Biz bu alntlar araclyla bana da gibi felaketler gelen azimli ahsiyetin yatakta yatarak bir yazara dnme evrimini gstermek istedik. Doasnda edebiyata dknlk olmasna ramen, dorudan beyaz kda edebi szleri dkmeye sra gelince yazmaya almam insann ne kadar zorlu snavlardan getiini yazarn kendi ifadeleriyle vermek istedik. Ayrca bu yolda Kelimbetovun kaleminin nasl keskinletiini, herkese yelesini okatmayan edebi sz isimli vahi at nasl ehliletirdiini okuyucunun kendi gzyle okuyarak gerekleri hissetmesini istedik. Yukardaki alntlar okuyanlar sadece bir engellinin hayat mcadelesiyle tanmayacaklar, ayn zamanda kaleminden nur yaylan azimli bir yree sahip bir yazarla da sohbetleip yz yze gelecekleri de muhakkaktr. mit onun sevgili eine yazd samimi kalpten kan bir mektubudur. Mektup sahibi eserin bakahramanna dnr. Okuyucu bakahramann karsna yazd mektuplar araclyla korkun bir imtihandan geen bir insann hayatna ahit olur. Bakahramanla bazen atee, bazen suya der, hayat iin geceyi geceye balayan, yllarca sren ar mcadelenin adeta kendisi de katlm gibi olur. irini iin, halk iin da ykp, kayalar paralayan Ferhat canl bir biimde grm gibi olur, atete sertleen zrhla birlikte sertleir, hayatn anlam, yiitliin gc, hayatn gzellii denilenlere baka bir gzle bakar, baka bir lye vurur, baka bir biimde deerlendirmeye tabi tutar. Gen okuyucu yazarn mcadele ruhundan ilham alp, yaratclk yolunda evke gelip kendinde g bulur. nk Nemat aabey hayat tm nesillere rnek olabilecek muhteem bir ibret alma yksdr. Bu kitabn bir zellii, kader konusunu genelde yapld gibi hayattan arayarak kafa yormamtr, kader konusu bu sefer yazarn kendisini bulmu, kda dklen saf gerekler Kelimbetovu bir yazara dntrmtr. te bu hayat gereinin kudretidir. Kitap 2000 tirajla baslmtr. Bize gre, byle gerek bir insan hakkndaki hakiki efsaneyi ne kadar ok tirajla bassa da fazla olmaz. Okullar iin vatanseverlik, insanlk erdemleri eitimi iin bulunmaz bir malzeme olduunu syleyebiliriz.

101

Nemat Kelimbetov son yllarda amzn ac gereklerini dile getiren, gelecek nesillere ynelik olarak Oluma Mektuplar isimli kitabn yazd. Asrlar boyunca nesiller arasnda devam edip gelen geleneksel ilikilerin bir halkas ryp kopmu gibidir. Bu nesil atalar mirasn torunlarna ulatramayan bahtsz bir nesil idi. Onlar baka milletleri yce kabul ettiler, kendi milletini sr diye bildi. Baka dillere hayranlk duydu, kendisinin ana dilinde konumay ar sayd. Evet, kendi ana dilinden utand. Baka bir ifadeyle, bu gzel dnyaya kendisini getiren anasnn olu olmay gururuna yediremedi. Kendimizin milli tarihimizi deil, bakalarnn yalan tarihlerini okuyup ezberlemeyi kltrl olmann lt olarak grdk. Bu inkr edemeyeceimiz gerek, hastalk ve derttir, - diyerek balayan ve oluna yazlan mektup kopmu uram manevi balar birbirine eklemeye hasredilmitir. Kazaklarn eski devirlerden balayan manevi tarihini bilim adam yazar bir ipe inci taneleri gibi dizerek anlatmaktadr. Smrge dneminin kopard manevi balar birbirine tekrar ekleyeceim diye azimli yazar yatakta yatt halde aatayca rendi, dnyadaki tm eski edebi eserlerimizi toplamakla yllarca megul oldu. Sonuta Eski Edebi Eserleri isimli Kazak edebiyatnn balangcn daha da eskilere, on asr gerilere gtren benzersiz bir alma ortaya kt. Bu eser bizim hatrlamadmz eski devir edebiyat konusunda imdilik alternatifi yok yegne ders kitabna dnt. Bu alma ayn zamanda onun doktora teziydi. Manevi tarihimizi onlarca asr daha derinletiren Eski Edebi Eserler aratrmas halka ulat. Bu aratrma sayesinde okuyucular gnmzde Kazaklarn gen nesilleri ok eski dnemlerdeki Sakalar dneminde yaam ve tarihin atas saylan Herodotun gnmze tad Tomris ve rak isimli destanlarn varln, Turan lkesini savunan nl Alp Er Tunga hakkndaki destan byk Firdevsinin ehname isimli eserinde nasl yararlandn, Byk skenderin Kazak topraklarn igal etmesine engel olan u Bahadr hakknda heyecan verici bilgiler alrlar. Eserde bu destanlardan alntlar verilir. Kitapta daha sonra Attila gibi Hunlarn kahramanlk destanlar, eski Trklerin Ouz Kaan, Bozkurt, Kltigin, Tonyukuk gibi destanlaryla devam eder. Bylece bu aratrma dnk Sovyet dneminde Ortaadan ileriye gitmeyen, kopmu olan manevi kklerimizi Eskiaa kadar gtrp balar. Eski Edebi Eserler manevi kklerini arayan bugnk Kazak neslinin srarla arayp okuyaca bir eserdir. Eski Edebi Eserler kitab eski cetlerimiz hakknda hakikatleri bugnk nesillere ulatran destan, iir ve efsanelerden olumaktadr. Bizim bilemediimiz eski dnemlerin sesi gibi atalarn sesi, hi phesiz, artk bundan sonra birok Kazak evladnn yazaca eserlerine 102

ilham verecek olan edebiyat, sinema, tiyatro, musiki, resim, mimari gibi alanlardaki sanat eserlerine temel tekil edecei muhakkaktr. Tekil etmeye de balad. Bylece milli ve vatanseverlik eitimin zengin bir hazinesine dnecektir. Dnmeye de balad. Deerli okuyucu! Hikye 35 yanda fel olup el ve ayaklar tutmaz olsa da azminden, gayretinden ve hedeflerinden vazgemeyen bir insan hakkndadr. Ondan sonraki 35 yllk mrn edebi ve bilimsel almalara hasredip bugnlerde 70 yana gelen ylmaz ahsiyet hakkndadr. Ar hastaln yere ykmas ve yataa balamasna ramen hayat mcadelesinde zafere ulaan bir adam hakkndadr. Bu cephenin ana karakterinin yazar ve bilim adam, retmen Nemat Kelimbetov olduunu biliyorsunuz. Ancak koskoca 35 yla yaylan cephenin bir baka kahraman daha vardr. O Nemat aabeyin ei Kuvan yengedir. mit hikyesindeki Gevherin gerek ismi Kuvan idi demektedir yazar. Nemat aabey bundan 35 sene nce ameliyat olup el ve ayaklar tutmaz olunca Kuvan yenge kitapta ifade edildii gibi, sadece 27 yanda idi. Oullar Muhit ve Kayrat henz on yana gelmemilerdi. Bundan evvel balarna hibir zaman kara bulutlarn toplanmad, sadece bolluk ve mutluluk iinde yaayan gen aile aniden felein darbesine maruz kaldnda bu oca sndrmeden devam ettiren bu gen kadn oldu. nsann tm varlnn imtihandan getii bu kritik dnemete Kuvan yenge zor da olsa erefli yolu tercih etmi. Ar da olsa haysiyetli ykn altna omzunu koymu. Sadece kendi mutluluunu dnp, eini yar yolda brakma tercihine ynelmemi. Felein darbesiyle sarslan ailenin tek dayana olmay semi. Kadim zamanlardan gelmekte olan Kazak kadnlarna has sebat, vatan ve aile denilince atee atlamaktan ekinmeyen yiitlik ve fedakrca cesaret bu sefer de ortaya kt. Tarih ounlukla kanl cephelerde dikkati eken kahramanlklar yazar. Ancak bazen kahramanln by dikkatlerden kaan kahramanlklar mdr diye dnyoruz. nk dikkatlere taklmayan yiitliklere hi kimse grltyle alk tutmaz, madalya vermez. Onlar bir kyda, kede kalrlar. Onlarn hayat boyu yapt yiitlikleri birileri bilse, birileri bilmez. Fakat onlar bahtiyardr. nk onlar yiitlii en yakn ve en ok sevdikleri insanlar iin yapmlardr. Mutluluun en by kendiniz iin deil, bakalar iin yaamak olduunu bilirler. Kuvan yenge de sadece ailesinin mutluluu iin yaayan bir insandr. Yaknlarda yedinci ameliyattan sa salim ailenize dndnz. Bu sizin aileniz, oluk ocuk, akraba ve e dostlarnz iin byk bir sevin oldu. Nemat aabey mit isimli kitabnn epilounu yle bitirir:

103

Baa gelen byk felaketi hayat arkadam Gevher (gerek ismi Kuvan) ikimiz uzun yllar birlikte tayoruz. imdi bir zamanlar gen Gevher (Kuvan) iki gelinin kaynanas, be torunun efkatli ninesidir. Ben kendi kaderime, hayat arkadam Kuvana, oullarm Muhit ve Kayrata, torunlarma, etrafmdaki vefakar insanlarn hepsine razym. Demek ki, ben bahtiyar bir insanm. Nesillerimize de Allahn nuru yasn, bamsz lkemizin insanlar mutlu olsun! Amin!. Smagul Elvbay Yazar.

104

YTLK VE BLGELK DESTANI Ah, insann her zaman salkl, sevdikleri etrafnda, en akrak yaamas gibi var mdr?! Ancak hayatnda bir kere olsun ar hastalk geirmeyen, aniden ortaya kan ar bir hastaln penesinden g bela kurtulup hayatta kalmay baarmayan, korkun ecelin soluunu ensesinde hissetmeyen insan hayattaki birok eyi derinlemesine anlamas da, hissetmesi de mmkn olmasa gerek. Byle insanlarn u gnlk hayatn gerek kymetini, snrsz deerini, paha biilmez zevkini hibir zaman anlayamayaca tartmaszdr. te, ben yazar Nemat Kelimbetovun mit isimli monolog hikyesini okuduktan sonra aklmdan bu dnceler geti. Bu hikyenin ba kahraman Ercan omurilik ameliyatndan sonra can azab ekti. Gece gndz ecelle boutuu hali tasvir edilmitir. Birisi ar bir keder ve zntye gark olduunda eskiden yallar omuriliine dedi derlerdi. nk Kazaklarda omurilii koptu denilen sz manas hayattan ayrld demektir. nl Akan Seri can yolda Kulager ldnde: Kulager, elimle byttm atm-ah, inde omurgann omuriliim-ah!- diyerek feryat etmez mi? Evet, Ercann omurga kemikleri birka yerinden kesilerek omuriliine neter vurulmutur. Ancak Ercan mcadele etmeden pes edecek mayas rk bir insan deildir. Bana gelen ar felakete de, cann karan ar acya da, kendisini her dakika yoklayan ecel korkusuna da teslim olmad, gsn gererek kar duran ylmaz bir insandr. Geri, ecel korkusu bazen onun da benliini kaplamaktadr. Yine de Ercan leceim diye deil, kendisinin toplum, akraba, e dost, iki evlad ve sevgili ei Gevher ile ilgili sosyal, akrabalk, dostluk ve babalk sorumluluklarn ifade edemeyeceim diye korkuyordu. Her geen gn hayat klar snmekte olan Ercan ecelin penesinden sevgili ei Gevherin koparp ald monolog hikyede byk bir ustalkla anlatlr. Evet, Ercan el ve ayaklar tutmayan, engelli bir kii konumuna dm olsa da, neticede ylmaz insann yksek ruhu, tkenmeyen gayret ve abas, hayata olan tutkunluu

105

galip gelir. Kitabn nemi de burada yatsa gerek. Bundan dolay biz bahse konu ettiimiz monolog hikayeyi Yiitlik ve Bilgeliin Anlatan Destan olarak nitelendirmek istiyorum. Nemat Kelimbetovun mit isimli eseri gerei sylemek gerekirse, yazarn kendisi hakknda, hayat arkada Gevher (gerek ismi Kuvan) hakknda, ocuklar Muhit ve Kayrat hakknda yazlm belgesel bir hikye diyebiliriz. nk hikyenin konusu gereklerden fazla uzaklamamtr. Omurilie yaplan kritik ameliyattan sonra el ve ayaklar tutmaz olup yataa bal yatt srada Kelimbetov otuz be yandaym. O zamandan beri yine bir otuz be yl hzla akp gitmi. imdi Nemat yetmiine dayand. Bu hususta kitabn epilounda yazar etkili bir ekilde yle diyor: Evet, Allahn verdii bir ift kheylana, yani iki ayama rahat binmeden, topraa basp yrmeden, deli dolu genliin en akrar gnlerini dolu dolu yaamadan, her yeni bahada geni bozkrlarda yaln ayak komadan, hzl koan atanlara alm atarak binmeden, iddial yarlara katlmadan, tarlalarda kazma sallamadan, sabilerimi omuzlarma alp ehir parklarn dolamadan, yksek da yamalarnda iekler toplamadn, onlar kzlara hediye edemeden, hayat okyanusunda balk gibi yzmeden yaamakta olduuma bu sene otuz be yl olmu. Ben mit monolog hikyesini daha nce de okumutum. Yine de yazar Oluma Mektuplar isimli denemesi yazarak kendi hikyesini ikmal etti ve hatta yeni bir esere dntrd diyebiliriz. Sonuta, Oluma Mektuplar isimli deneme, daha ak bir ifadeyle, mit isimli monolog hikyenin mantkl bir devamdr. Yazar doduu topraklardan uzaklarda, yurtdnda tahsil grmekte olan oluna mektuplar yazarak ilk monolog hikyede ortaya konan dncelerini konu olarak devam ettirmitir. Oluna yazd mektuplarnda bugnk genler iin terbiyevi nemi byk birok ahlaki konulardan sz etmektedir. Mesela, yazar bir mektubunda: Olum! Sen kendi ailenin tarihini iyi biliyor musun? Dnk Sovyet dneminde aile eceresini aratran insan kabileci, milliyeti ve hatta rk olarak eletirirlerdi. nk komnist politikann temel hedefi tm Kazaklara atalarn tamamen unutturmakt. Daha ak bir ifadeyle, halk kendi eceresini, tarihini ve soy sopunu bilmeyen mankurtlara dntrmekti. Bizim atalarmz ise kendi soy soplarn, eski atalarn, yani ecerelerini babadan oula miras olarak brakrlar ve asrlarca bu gzel gelenei yaatarak gelmilerdi. nk atalarn bilmek kabilelere blnmek, boylara ayrlmak deil, aksine ayn soy ve kandan gelenlerin, kz alp kz vermi dnrlerin, ksacas akrabalarn birbirlerini tanmalar ve bilmelerini salamak yoluyla Kazaklarn birlik beraberliklerini temin etmekti , - demektedir. 106

Ayrca yazarn oluna hitaben yazd bu mektuplarnda insandaki eitli zellikler: adalet ve zulm, cmertlik ve cimrilik, merhamet ve acmaszlk, alakgnlllk ve kibir gibi konular zerinde dnmeye sevk etmektedir. Nemat Kelimbetov sadece nde gelen bir yazar deil, ayn zamanda Kazak edebiyatnn eski dnemlerini uzun yllardan beri kkl olarak aratran bir bilim adamdr. Kazak edebiyatnn kaynaklarnn M.. yaam Sakalar ve Hunlar dnemine kadar uzandn ispatlam ve bu konuda birok eserler vermitir. te, bu durum yazar ve bilim adamna eski manevi miraslarmz olan Sakalar ve Hunlar, eski Trkler [Gktrkler .N.] dnemlerinden gnmze ulaan edebi eserleri okuyuculara bilimsel temelde, edebi bir dille ilgin bir hikye tarznda anlatmasna imkan vermitir. Bu sebeple, bu kitap yazarnn oluna yazd mektuplar okurken, bundan 27 asr nce Turan lkesini ran ordusundan koruyan Alp Er Tunga hakknda yazlm eski bir destan okumakta olduunuz duygusuna kaplrsnz. imdi bir an u blgesinin Byk skenderin igal etmesine engel olan u Bahadrn kanl sava meydanlarndaki kahramanlklarn gzlerinizle grm gibi olursunuz. Tm Avrupay hkm altna alan, Romay klelikten kurtaran Etil (Attila) dedemizin nl seferleri hakknda bilgi sahibi olursunuz. Bizim eski atalarmz saylan Sakalar ve Hunlar, eski Trklerin Gktanrs gnee, Toprak ve suya, Umay Anaya taptklarn Gkbr, Ergenekon ve Kltigin destanlar hakknda yazlan mektuplardan reniyoruz. Oluma Mektuplar denemesinde yazar okuyucunun Dede Korkutun hikmetli dncelerinden doan t ve tavsiyeleriyle tanyor. Ortaa bilim adamlar, sz sanatnn ustalar Ebu Ali ibni Sina, Reyhan el-Biruni, El-Farabi, Kagarl Mahmut, Yusuf Has Hacip, Hoca Ahmet Yesevi, Babur, Mirza Haydar Dulati hakknda belgesel hikyeler anlatr. Sonu olarak Kelimbetov okuyucularn Sakalar ve Hunlar dneminden itibaren Kazak Hanlnn kurulu dnemine kadar milletimizin manevi tarihi saylan eski edebi eserlerle tantryor. ok deerli okuyucular topluluu! Siz bugn insann manevi g ve kuvveti, saf ak, hayata olan balln gklere kararak anlatan, tarihi bilgileri ok, eski atalarmzn

107

kymetli tarihinden haberdar eden muhteem bir eseri ellerinizde tutmaktasnz. Sizlerin bu kitab beeneceinize btn samimiyetimle inanyorum. yle de olsun. Amin! Azilhan Nuraykov Kazakistan Halk Yazar Devlet dl Sahibi

108

HER KELMES DKLM GB KURUNDAN (Nemat Kelimbetovun adi Akn isimli Aratrmas Hakknda) Bizim tantmaya alacamz kitap blmden olumaktadr. Birinci blm: adi Jangirovun hayat ve toplumsal gr. kinci blm: adinin edebi miras. nc blm: adinin airlik ustal Nemat Kelimbetov air adinin biyografisi ve toplumsal fikirlerine olduka geni yer vermitir. Bizi birinci blm okurken airin ocukluk dneminden vefatna kadar hayatn gzmzdn nnden geiririz. nk biz XIX. yzyln sonundan XX. yzyln ilk otuz ylna kadar yaam, baka nde gelen Kazak edebi ahsiyetlerine benzemeyen ilgin, buna ramen eitli sebeplerle bugne kadar halkn dikkatlerinden uzakta tutulan Jangirov ile yzleiriz, yakndan tanrz. Genelde, nl ve klasik olarak nitelendirilen air ve yazarlar hakknda yazlan eserlerde tekrarlara ska rastlarz. zellikle onlarn biyografileri tekrar tekrar yeniden yazlm gibidir, ancak hibir yeni bilgilere rastlanmad olur. Bu yzden byle eserler pheyle yaklamak, byle kolay yollara genlerin tevessl etmesini nlemek yerinde olur. Fakat bu adi iin geerli deildir. nk milli edebiyatmz tanma ve onun bilimsel temellerini oluturma, tarihini yazma almalarnda ideolojik arptmalar ok eskiden balatld ve bunlar arasnda adinin eserlerini yadsma, edebiyat severlere kapal tutma da yer ald ve airin hayat da halka mehul olarak kald. Bu yzden bulank portreyi net grmek, yeni airi sfrdan kefetmek, onunla yzlemek, dertlemek, onun huy ve davranlar, alkanlklar, dnyaya, topluma ve gzellii bakn bilmek hangi adan ele alsak da ihtiyam. Daha nceleri biz adi treler [Cengiz Han soyundan gelenler .N.] neslinden, Han slalesinden aksyek [kelime manas akkemik, asil aileden gelenler .N.] imi diyerek ilgilenmezdik. Fakat yakndan tanynca, onun treler iinde yoksul bir ailenin evlad, uysallndan dolay Kok diye isimlendirilen Jangirin oluymu. Mstakbel airi kendi ruhunda eiten, kendi sanatn reten hem arkc, hem dombra alan, hitabeti ile tannm anas Mavti de ilgin bir ahsiyettir. adi airliinin yan sra on parmanda on marifet olan kuyumcu ustas idi. O Sozak ve Trkistanda mehur ustalardan biriydi. 109

adi Buharadaki Kkelta medresesini bitirdi, o dnemdeki zbek, Trkmen, Karakalpak airlerinin birouyla arkadat. Dini bilgileri de reten medresede tahsil grmesine ramen adinin airlik yetenei eksilmeden, keskin ve eletirel dili olabildiince gelimiti. Buna o dnemde kendisiyle akran yobaz mollalar ve cimri zenginleri konu alan iirleri delildir. Yazar bunlarn hepsini etraflca incelemitir. Oduncu isimli zengini eletirirken: Evine selam vererek biri girse, Yeninden kmazm, elinin ucu, - der. Veyahut at stnde gelirken karlaan ve el verip selamlatktan sonra nl air Maylkoca: adi Tre geldi atyla, Allah zel yaratm o bayla, - der. Bunun zerine adi dnmeksizin: Para deil, iir toplayan torbasyla, Her sz dklm gibi kurundan, - diye cevaplamas harika rneklerdir. Yazar buna benzer air adinin hem usta, hem hzl hareket eden airliini yanstan rnekleri ska vermitir. Bylece keskin gz, ac dil, cretkr ve cesur airin portresini yapmtr. Bununla birlikte birinci blmde airin halkla yakn ilikilerin, onun alakgnllln, halkl ve sosyal zelliklerini ortaya koyan durumlar az deildir. lk blmdeki etraflca anlatlan airin gnlk hayatnn deerli dnemleriyle birlikte, onun edebi yolu da gelime ve olgunlama sreleri ile doru bir biimde gsterilmitir. Biz airin uzun hayatnda yazd eserleriyle (tm 18 kitap) toplu halde tanyoruz. Onun bu eserde derin bir ekilde incelenen nl be destan, yani Nazm ahar Dervi (Drt Dervi), Hikaye Orka-Kle, Kssa Bersisa, arlk Rusyada Romanovlar Slalesinden Hkmranlk Eden arlarn Tarihleri ve Ayak Tabanlar iti Dneminden Beri Kazak Halknn Ahval eserlerini nasl yazdn reniyoruz. Ayrca Kelimbetov air adinin kendi el yazsyla muhafaza edilmi Tarihname destann da etraflca analiz etmitir. Demek ki, yazar adi gibi karmak bir airin eserlerinin tarihini dnemin siyasi olaylaryla birlikte incelemitir. Bylece biz dnemle, dnemin nemli olaylaryla yz yze gelerek airlik szlerini ifade eden adinin doru bir politika izlediini, halknn yannda olduunu, tarihi 110

dnemleri ilericilik asndan yorumladn gryoruz. O Dou klasiklerinin tm beeri, eitim, tenkit ve ierik geleneklerine vakf bir biimde Rusyann Kazak halk iin yegne koruma ve himaye olacana kadar iirlerinde dile getirmitir; Rus halknn yiitleri ve yiitlikleri, Pukin gibi bir airin iiriyle methetmektedir. Bunlarn hepsi kitabn birinci blmnde yer almakta ve doru bir ekilde analiz edilmektedir. kinci blm adinin eserlerine, airlik sanat ve diline hasredildiini daha nce syledik. Elbette, kk hacimli bir eserde adi gibi ok yazan byk bir airin tm eserlerini ihtiva etmesi mmkn deildir. Buna ramen bu eserleri analiz edilmesine kadar yazar airin dier eserleriyle de ksaca tantrmaktadr. Bu durum bile adinin airlik diyapazonun etraflca tanmaya, eserlerinin laboratuvarna girmeye, bylece incelenecek destanlar kolayca okuyup anlayabilmeye hazrlamaktadr. kincisi airin edebi eserlerindeki evrimini olduka iyi ortaya koymaktadr. Drt Dervi ve Orka-Kle hikyeleri tm Dou halklar tarafndan iyi bilinir. Trk halklarna da uzun zamandr bilinen eski hikayelerden saylmaktadr. Bu konularda birok air destan yazmtr. Kelimbetov bu hususta birok bilgiler verdikten sonra, adinin bu konuda (belirli bir konu ve nesnelerden yararlanarak) yazd destan analiz eder. Bakalarnn yazd bir konuyu adi niin tekrar kendine gre yazd? Bu eviri deil mi eklindeki soru (zellikle Dou iirindeki eskiden beri var olan gelenei bilmeyenler tarafndan) kendiliinden ortaya kmaktadr. Bu soruya yazar cevap verirken nl bilim adamlarnn tespit ve grlerini temel almaktadr. Mesela, Dou edebiyatnn yetkin uzmanlarndan biri olan Muhtar Avezov yle demi: ou kimseler tarafndan bilinen tarihi gereklere gre, Douda bir klasik airin dile getirdii bir konuyu bir sonraki nesilden bir Dou airi tekrarlad, bahse konu ettii, yeni destanlar rettii gelenek vard Onlarda birisinin konusunu baka birisinin almas gayet normaldi. Sadece bir ncekinin iirini kullanmadan ve ounlukla bir ncekinin ifade ettii olaylarn temelinde yararlansa da, birok yerde serbeste deitiriyor ve yeni iirler ortaya koyuyordu. Byle bir konunun her airde tekrarlanmas hibir zaman eviri olarak nitelendirilmezdi. O kendine gre tekrar iire dkme, yeni bir eser yaratma veya airlerin yeteneklerini snamas, iirle yarma gibi bir gelenekti. Dou iiri bu gelenee doal kabul etmekte ve gelenee nazire, nazirecilik diye isim vermilerdi . Kelimbetov Muhtar Avezovun bu fikrini Dou edebiyatnn uzmanlar E. Bertels, V. Bartold, zbek alimi F. Abdullayev ve baka mehur bilim adamlarnn fikirleriyle teyit etmektedir. Bunlara 111

dayanarak ve adi eserlerinin doasn derinlemesine inceleyerek Kelimbetov unlar sylemektedir: Geri, eserdeki olaylarn ieriinin benzer olduu yerler vardr. Buna ramen bir konuyu her yazar kendisinin sylemek istedii fikir dorultusunda ifade etmektedir, - demesine tamamen katlyoruz. Gerekten de yledir: Biz adinin yazd iirlerde hmanizmi savunmasnda, insan zgrln vmesinde, zulmn eitli trlerini yerin dibine batrrcasna eletirmesinde, insan bilgeliinin eitli yaratcl ile keskinliini ak bir ekilde gsteren sahneler yaratmasnda airin zel yeteneklerinin olduunu gryoruz. Bunun gibi tm dnya edebiyatna Dou klasiklerinin katt gzel gelenei aka ortaya koyma ve glendirmede adi kendi katksn yapmaktadr. Yazar byle genel bir sonu ifade etmekle birlikte, Drt Derviteki baa eserlere benzemeyen deiiklikleri de gsterir. Onlar destandaki kahramanlarn hedeflerine ulaabilecekleri, zalim ve hilekr hkmdarlar tasvirlerinin yaplmas, destandaki kahramann yaratc ve bilgili grnen grevliler olduu, kadnlarn yiitlik ruhunda gsterildii ve daha bakalar. adi de dier Dou klasikleri gibi insanlar milletine, dinine, rengine bakarak deil, iine, dnyaya bakna bakarak deerlendirir. Bununla birlikte onlarn balarndan geen olaylar eitli lkeler ve ehirlerde gerekletirmekte ve destann (Drt Derviten bahsediyoruz) olayn zenginliini, insanlar ve halklarn davranlarndaki ilginlikleri ustaca betimlemektedir; aratrmacnn bu yorumlarna tamamen katlyoruz. Biz air adinin sadece Arap, Fars ve aatay edebiyatnn etkisinde kalarak nazire geleneine vakf olan air olarak biliyorduk, - demektedir kitabn yazar. Fakat onun Rus halknn kahramanlk tarihi zerine iirler ve destanlar yazdn herkes bilmese gerek gerekten de yledir. Herkes, hatta halkn yzde biri bile bilmez. nk bir zamanlar dindar, gerici air olarak nitelendirilen adinin bu destanlarn Rus arlarna methiye olarak grenler de vard. Aratrmac adinin bu sulamadan ak ve Rus halknn samimi dostu olduunu ispatlamaktadr. Bu bir yeniliktir. Daha Dmitri Pojarskiy, Kuzma Mininderlerden itibaren van Suvsanini iire dken, Deli Petronun zaferlerini anlatmas, bu husustaki dncelerini veciz bir ekilde ifade etmek iin Pukinin Bakr Atllar ve Poltava destanlarndan Kazakaya uzun alntlar almas sadece Kazak edebiyat deil, tm Kazak tarihi iin bir yeniliktir. adi nl komutanlar Suvorov ve Kutuzovlar da kendi yaknlar gibi grmtr. Onlarn yiitliklerini, yaratclklarn sempatiyle iirletirmitir. Napolyonun saldrlarn tenkit etmekte ve ona kar Rus ordusunun harekt, Barklay ve Bagrtionlarn kahramanlklarn ver. Bunlarn hepsi adinin ahsiyetinin ne kadar byk olduunu 112

ispatlasa gerek. Bahsettiimiz Rusya isimli destann sonunun Kazaklarn durumuyla ilikilendirerek bitirmesi de rastlant deildir. 1916daki Amangeldi manov isyanclar nnde konuma yaptnda Ruslar hakknda ok deerli fikirler ileri srmtr. Ayrca konumasnda dinleyicilere: Trkistan ehrinden kan adi Jangirov bize Rusyann tarihini evirdi demektedir. Bu ok deerli ve ok ilgin bir durumdur. air adinin 1910da yazlan Rusya destan 1912de Orenburgta kitap olarak yaynlanmas ve Amangeldi manovun 1916daki isyanclar nnde bu destan okuduunu sylemesi, onun Rus halk hakkndaki dncelerinin airin destanndaki grlerle ayn olmas bizi mutlu edecek bir durumdur. Bu, Kazaklarn toplumsal gr ve bilincinin tarihini ikmal edip manasn glendiren bir tarihi gerektir. nc blm adinin airliini incelemeye hasredilmekte ve birok mesele yerli yerinde sz olmaktadr. adinin benzetme, tasvirleri klasiklerden nasl aldn, ona kendisinin neler kattn da izah eder, iirlerden rnekler verir. iirin lleri, ritim uyumlar da aratrmacnn dikkatinden kamam. Biz de onun grlerini genel olarak destekliyoruz. Yazarn bu blm daha fazla nem verdii konu adinin dilidir. adinin Kazan, Orenburg matbaalarndan kan kitaplarnda Arapa ve Farsa kelimeler az grlmektedir. Takentte baslan kitaplarnda ise ok rastlanmaktadr denilmekte ve bunun sebepler izah edilmektedir. Dilbilimci Balakayev kendisinin bir eserinde byle durumlar hakknda bilgi verdikten sonra: Eskiden beri gelen, bir zamanlar Kazaklarn atalarnda ortak olan Orta Asya edebi dilinin (Trki veya aatay dili) izi, kalntlar ve eseri olarak grmemiz gerek, - demektedir. adi eserlerindeki baz mulak durumlar biz de bu Balakayevin ortaya koyduu prensipler dorultusunda izah edebiliriz. Nemat Kelimbetov, hi phesiz, ok karmak bir konuyu ele almtr, onu vukufiyetle analiz etmi, akc ve gzel bir dille anlatmtr. Mesele sadece adi de deildir. Kitabi iir, dindar olarak nitelendirilen adinin etrafnda Sirderyann boyundaki birok ahsiyetler vardr. imdi onlara da yol geni bir ekilde almaldr ve bylece edebiyatmzn tarihi de derinlemeye ve genilemeye balamaldr. Sonu olarak, bu kitap olduka deerli ve bize yeni bilgiler veren gzel bir almadr. Abdilda Tajibayev SSCB Halk Yazar

113

Devlet dl Sahibi

114

BLME TAPAN ADAM Kll hrmet bilgiliye olmal ster bakede, isterse kap eiinde otursun. Yusuf Has Hacip 1972nin ok souk bir ocak ay idi. Bir gn alma odama tanmadm bir gen geldi. Uzun boylu, geni alnl ve esmer gencin gzleri adeta etrafna nur sayor gibiydi. Biz tantk ve uzun zamandr tanan insanlar gibi samimi oluverdik. Kendisini Nemat Kelimbetov diye tantt. adi Jangirov ve Edebi Miras isimli bilim aday tezi hazrlyormu. Tez danman ise Beysembay Kenjebayev, tez izleyicisinin ise nl air ve yazar Abdilda Tajibayev olduunu duyduumda ardm. Nemat bana bilimsel konusu hususunda baz eyler danmaya gelmi. Daktilo ile yazlm tezini bana brakt. Okudum. yi yazlmt. erikliydi. Dili akc. Dnceleri somut. Laf kalabal yoktu. Sz verdiim zamanda geri verdim. 1973 ylnn balarnda tezini baaryla savundu. te, o zamandan beri bizim ilikilerimiz devam etti. Her gn grmesek de, ara sra ailece bir araya geliyorduk. lk grmeden itibaren Nematn aratrmaclk gayretine hayran kaldm. Tez taslan okuduktan sonra aklma: Bu gen Bakanlar Kurulunda sorumlu bir grev ifa ettii halde ilim ile nasl megul olabiliyor? Zaman nasl yetiyor? eklinde bir soru takld. nk, o dnemde devlet memurlarnn bilimsel aratrmalarla uramas pek desteklenmezdi. Sonra anladm ki, Nemat Kelimbetov devaml aray iinde olan, alkan bir insanm. Bu hususu onun bugne kadar yazd eserleri okuyan herkesin kabul eder. Nemat Kelimbetovun edebiyat aratrmalar bilimine yapt katklar hatr saylr derecede oktur. Ondan fazla kitap ve ders kitaplar, yzlere makale ve denemeleri bu gnlerde bilim adamlar ve okuyucular tarafndan takdir edilen deerli aratrmalardr. Onun en nemli hedefi eski edebi eserleri incelemektir. Kazak edebiyat tarihin gelitirme meselesi uzun bir zaman uzmanlar arasnda tartma konusu olmutu. Milli edebiyat tarihinin hangi dnemden balatlmas lazmdr? Onun gelime evreleri nasl olmutur? Byle sorular 1970li yllara kadar doru drst bir zmn bulamad. Her trl fikirler ortaya atld. Tartmalar oldu. Sadece 1967de

115

Kenjebayevin bakanlnda KazGUV (Kazakistan Devlet niversitesi) akademisyenleri Eski Edebiyat Nshalar isimli sistematik bir okuma kitabn yaynlad. Bundan hemen sonra H. Syinaliyevin, M. Magavinin ve A. Kravbayevann kitaplar kt. Bylece, Kazak edebiyatnn VI. yzyldan balayan bir tarihi olduu ispatland. lki olduu iin onlarda genel bir gzden geirme basknd. Baz kaynaklar yanl gsterildi. Eserleri bir edebiyat rnei olarak analiz etmede yetersizlikler vard. elikili yorumlara yer verildi. Byle bir ortamda Kazak edebiyatnn ok eski dnemden itibaren tarihini sistematize eden, bir yola koyan, edebi dncenin geliim devamlln gsteren almann bir, sadece biri deil, piri Nemat Kelimbetovun 1986da yaymlanan Kazak Edebiyatnn Eski Dnemi isimli ders kitab oldu. Gerei sylemek gerekirse, bu kitap eski dnemdeki edebiyat hakknda yksekokullar iin yazlan ilk ders kitab idi. Daha sonra, 1991de bu kitap daha da gelitirilerek ikinci kez yaymland. Onun nc ve yeni bir basks 2005de yapld. te, bu kitabn ilk basks ile son basksn karlatrrsak Prof. Nemat Kelimbetovun devaml aray iinde olduunu ve kendi alannda devaml yenilik bulmaya gayret ettiini grrz. Bu grmz ispatlamak iin somut rnekler verelim. lk baskda Kazak edebiyat tarihi VI. yzyldan balatlp u dnemlere blnmtr: Birinci dnem: VI IX. yzyllardaki Trk edebiyat abideleri olarak adlandrlmtr. Burada Kltigin ve Tonyukuk yaztlar, Dede Korkut Kitab ve Ouzname incelenir ve El-Farabinin edebiyat hakkndaki eserleri ele alnmakta ve byk dnrn baz iirleri incelenmektedir. Buradaki byk bir yenilik Ortaa Alimlerinin El-Farabi Hakkndaki Grleri isimli blmn yer almasdr. kinci dnem: X XII. yzyllardaki edebiyat. Bu dnemde Yusuf Has Hacip, Kagarl Mahmut ve Ahmet Yknekinin eserleri vardr. nc dnem: XII XV. yzyllardaki edebiyat. Bu dnemin edebiyat eserleri olarak Harezminin Muhabetname, Kutbun Hsrev ile irin, Seyfi Sarayinin Glistan bitTrki eserleri ele alnmaktadr. Nemat Kelimbetov bu dnemde tarihi konulara yazlan edebi eserler vardr diye bir fikir sunmakta ve bunun bir rnei olarak Zahirddin Baburun nl Baburname isimli eserini ileri srmektedir. Bu da onun bir yeniliidir. 116

Sonu itibariyle, Kazak Edebiyatnn Eski Dnemi isimli eserinde Nemat Kelimbetov 1980li yllarda kabul edilen gelime prensiplerini temel alm Kazak Hanlna kadar edebiyat byk dneme ayrmtr. Fakat o her dnemi yeni kaynaklar ve eserlerle ikmal etmitir. Kitabn son basksna gelirsek, 2005de yaymlanan eser Eski Devir Edebiyat olarak isimlendirilmi. Birok yeni bilgilerle gelitirilerek yaymlanm. ncelikle kitaba yeni blmler ve birka adet eserin girdiini, onlarn yeni yeniden dnemlendirildiini ve tm materyallerin farkl bir biimde sistematize edildiini sylemeliyiz. Mesela, edebiyatmzn Gktrkler dnemine kadar olan devri Tanr Dnemi Edebiyat olarak isimlendirilmitir. Bu blm Kelimbetov tarih ve konu asndan kategorize etmitir. Burada Sakalarn Kahramanlk Destanlar (Alp Er Tunga, u), Hunlarn Kahramanlk Destanlar (Ouz Kaan, Attila, Bozkurt, Ergenekon) ve Orhun Yaztlar (Kltigin, Tonyukuk, Dede Korkut) olarak blm oluturan eserleri analiz etmektedir. Bundan sonra dnem slam Dnem Edebiyat olarak adlandrlmakta ve aratrmac bu dneme ait eserleri ahlaki ve didaktik iir olarak ele almaktadr. Bu blmde eski almasnda inceledii yazarlara ilaveten Hoca Ahmet Yesevinin eki eserini Divan-i Hikmet, Mirat l-Kulub, Sleyman Bakrganinin Bakrgani Kitab iirini ele almaktadr. Bahsettiimiz kitaptaki bir dier deiiklik Altn Orda Dnemindeki Edebiyat ayr bir blm olarak incelenmesidir. Bu dnemde Seyfi Sarayi, Harezmi, Kutb ile birlikte air Drbek ve eseri Yusuf ile Zleyha da ele alnmaktadr. Bundan sonraki blm ise Altn Orda daldktan sonraki devre hasredilmitir. Fakat Nemat Kelimbetov blm Tarihi ecere ve Edebi Gelenek eklinde farkl bir ekilde isimlendirmeyi uygun bulmutur. O bununla Ebulgazi Bahadr Hann ecere-i Trk, Kadirali Celayirinin Camit-Tevarih, Mirza Haydar Dulatinin Tarih-i Raidi isimli eserlerine iaret etmektir. Netice itibariyle kanaat getirdik ki, Prof. Nemat Kelimbetov eserini tekrar yazmtr. Yeni versiyonda edebiyat tarihi tekrar dnemlendirilmitir, kitaba on eser daha alnarak incelenmitir. Eserler ise tarih ve medeniyet temelinde dnemlere ayrlmtr. lk defa edebiyatn konu trlerini tespit eden yazar her dnemdeki eserlerin konu farkllklarn doru bir biimde grebilmitir. Mesela, Sakalar ve Hunlar dnemindeki eserler kahramanlk destanlarna girerken, Gktrkler dnemindeki eserlerin Kazak destanlarna yakn geldiini 117

tespit etmektedir. Bunun gibi Altn Ordadan sonraki dnemde yazlan eserlerde tarihi zelliin basn olduu hatrlatlarak onlar tarihi ecereler olarak isimlendirilmesi de yerinde bir tercih gibi grnmektedir. Bu son kitaptaki yenilikler Prof. Dr. Nemat Kelimbetovun uzun yllar sren aratrmalarnn bir sonucudur. Bunu Kelimbetovun baka aratrmalar da teyit etmektedir. O her kitabna yeni bilgi ve yorumlar eklemektedir. Bunu kitabn son nshasnda da gryoruz. Byle her zaman aratrma, tasnif ve analiz almalarnn neticesinde yorumlarn kitaptan kitaba devaml gelitirmektedir. Hatta baz zamanlar bir nceki kitabnda ele ald edebi eseri karmakta, onun yerine baka bir eseri ilave etmektedir. Mesela, 2004de yaymlanan Eski Edebi Eserler isimli almasna bir bakalm. Bu kitapta Kelimbetov slami Dnemi, Tekrar Ykselme Dnemi olarak isimlendirmektedir. X XIII. yzyllara ait Hoca Ahmet Yesevinin Divan- Hikmet eserini ilk defa ele almaktadr. Son nshasnda (2005de yaymlanan) Tekrar Ykselme Dnemi ismi karlm ve Hoca Ahmet Yeseviye geni yer verilmitir. Ayrca 2004 basksnda Kodeks Kumanikuse zel bir blm ayrlrken, bir sonraki ders kitabnda ise tantm eklinde verilmitir. Bunun yerine tamamen yeni bir blm eklenmitir. Bu blm Kazak Edebiyatndaki Nazire Gelenei olarak isimlendirilmitir. Bu blmde aratrmac folklordan balayarak milli klasik edebiyatmzda yer alan nazire gelenei kapsaml bir ekilde incelenmektedir. Bizim Dou kltr ile ok eskiden beri i ie olduumuz, hatta bir zamanlar ayn millet olarak kark yaadmz ve bizim de Dou kltrnn mirass olduumuzu ortaya koymaktadr. Bu dnemle ilgili olarak Kelimbetov zellikle Abaya vurgu yapmaktadr. Prof. Dr. Kelimbetov yle demektedir: Abayn ak ile ilgili lirik iirlerindeki Dou geleneklerinden bahsettiimizde bir hususa nemle dikkate etmeliyiz. Bir zamanlar Abayn eitim ald mektep ve medreselerde tasavvuf airlerinin okutulmas yaygnd. Yine de Abay tasavvuf airlerinden ziyade Nizami, Nevai, Fuzuli, Saidi ve Hafz gibi hmanist byk airlerin iirlerine daha ok eilip onlardan renmeye gayret etmitir. Tasavvuf iiri ak Allahtan gelen bir olgu olarak grmekte ve ak duygusunun Allah sevmek iin gerekli olduunu ifade etmektedir. Bununla tasavvuf felsefesi gerek hayatn hayattan neet eden ve insandaki doal duyguyu, yani gerek ak reddetmektedir. 118

Abay ise tasavvuf iirinin etkisinde kalmamtr. O gerek hayat iir diline dkm ve ak duygusuna olduka byk deer veren Nizami, Saidi, Hafz ve Nevai iirlerinin hmanist konularn devam ettirerek gelitirmeye gayret etmitir*. Doru bir yorum. Son yllarda baz aratrmaclar Abay molla ve sofu olarak gsterme gayreti iindedir. Gerekte bu tek tarafl ve yzeysel bir yorumdur. Abayn slam ile alakasn incelediimizde byk airin slamn hmanist tarafna eildiini aklmzda tutmalyz. Ak duygusunun zengin ve eitli olduunu ise Abay iyi biliyordu ve ona sadece Allah ile ilikilendirerek snrl kalmamtr. Abayn dncesinde, Allaha akla birlikte sevgiliye ak, insana ak, ocua ak, anaya ak gibi sevgi trleri mevcuttur. Bu yzden Abayn ak ile ilgili lirik iirlerini tasavvuf asndan ele almak doru deildir. Prof. Dr. Nemat Kelimbetovun bahsettiimiz eserinde nazire gelenei somut rneklerle ortaya koyulmakta ve adi Jangirulnn eserlerinin zerinde durulmaktadr. Onun hayatn anlatmakta ve toplumsal grlerini tespit etmektedir. Bundan sonra adi Jangirulnn edebi miras incelenmekte ve airlik ustal ortaya konmaktadr. lgintir ki, Dou gelenei ve air adiye hasredilen blm Kelimbetovun 2005te gelitirilerek yaynlanan Eski Edebi Eserler isimli kitabnn ikinci basksnda yoktur. Yazar bu defa da almasn devaml gelitirme prensibine gre hareket etmi olmaldr. Dounun nazire gelenei ve adinin eserleri eski devre girmediini hatrlatan aratrmac kitabnn bir sonraki basksnda onlar karmakta ve yerine eski devrin kendi mahsus eserlerini koymutur. Onlar mehur Avesta, Hoca Ahmet Yesevinin yeni bulunan eseri Mirat-l Kulub, Bakrgani Kitab ve Drbekin Yusuf ile Zleyhadr. Burada da Kelimbetov bir ilim adam olarak devaml aray iinde olduunu, her kitabna ilaveler yapmaya gayret ettiini, her ie zel itina gsterdiini gryoruz. Prof. Dr. Kelimbetovun bilimdeki drstlk ve adalete skca bal olduunu sylemeden geemeyiz. Hangi konuyu ele alsa da, hangi eseri incelese de, kendisinden nceki aratrmaclarn almalarn zikretmekte ve onlarn katklarn dile getirmektedir. Hatta sadece Kazak deil, baka milletten aratrmaclara yer vermektedir. Bu yzden onun aratrmalarnn kapsam geni, tarihi, edebi, manevi kaynaklar ok eitlidir. Sadece kendi dilimizde deil, Rus, zbek, Uygur, Krgz, Azerbaycan, Trk, ngiliz ve Arap dillerindeki yaynlardan faydalanmak aratrmalarnn deerini arttrmaktadr. Birok dildeki aratrmalar
*

Nemat Kelimbetov, Ejelgi Adebiy Jadigerlikter, Astana, Foliant, 2004, s. 371.

119

ile metinleri okumak, evirmek ve analiz etmek ii bir taraftan Kelimbetovu kaynak bilimci ve metin bilimci, dier taraftan bir evirmen zelliini ortaya koymaktadr. Onun evirileri bilimsel temelde olmakta, incelemeye ve yorum yapmaya kaynak olarak kullanmaya uygun dmektedir. Onun usta bir evirmen olduu edebi iirlerden yapt evirilerden anlalmaktadr. Sonu itibariyle Prof. Dr. Kelimbetovu Kazak edebiyatnn iki bin be yz yllk tarihini byk bir vukufiyetle alan byk bir bilim adam, milli edebiyat aratrmalarna nemli katklar yapan tannm bir aydn olarak nitelendirebiliriz. Nemat Kelimbetov Eski Edebi Eserler isimli aratrmasnda sadece tm dnyann kudretli gc saylan masmavi gkyzndeki gnee tapnan eski atalarmz Sakalar ve Hunlardan ok bahsetmektedir. Nemat gnee tapan atalaryla gurur duyuyorsa, ben de bilime tapan Prof. Dr. Kelimbetov ile gurur duyuyorum. Prof. Dr. Seyit Kaskabasov Muhtar Avezov Edebiyat ve Sanat Enstits Mdr

120

GURUR VE ETMN YKSEKOKULU niversitede rencilik yllarmda yazar ve nl bilim adam Nemat Kelimbetovun derslerine katlm olmaktan byk kvan duyduumu her zaman sylerim. Eer birisi bana: Hangi insani bahtiyar olarak kabil edersiniz? diye sorsa, o zaman: Hayatta kendi yerini bulan insan bahtiyar sayarm diye cevap verirdim. nsann kendindeki Allah vergisi yetenekleri toplumun menfaatleriyle aktrabilmekten daha byk bir mutluluk yoktur herhalde. Nemat aabey ite bunun gibi zelliklere sahip bir kii olduunu iyi biliyorum. Bana gre, ilim adamlar iki eittir. Biri bilgili, bildiini kda dkebilen, fakat dncelerini bakalarna ifade etmekte yetersiz, ders anlattnda daha ilk iki dakikada dinleyicilerini ilgisini kaybeden, geveleyerek sylediini n sralarda oturanlarn bile zorlukla iittii, diksiyonu olmayan, ksacas hitabeti ve konumas olmayan bilim adamlardr. Byle insanlarn ders vermeden bilimsel aratrma kurumlarnda almalar topluma da, rencilere de byk bir hizmet olurdu. kincisi bilgili, kendi aratrma konusunu bilimin dier disiplinleriyle mukayese edebilen, kendi uzmanlk alann hayatnn anlam olarak gren, anasndan hatip olarak doan, konutuunda etrafndakileri kendisine eken hatip bilim adamlar grubudur. Byle insanlarn en byk zellii dncesini dinleyicilerine byk ustalkla anlatabilmeleridir. te, Kelimbetov byle hatip bir bilim adam, ferasetli hoca olduuna daha rencilik yllarnda fark etmitik. Nemat aabey 1986da, yani Aralk Olaylarnn meydana geldii sralarda, baka bir ifadeyle Komnist ideolojik basknn hkm srd bir dnemde slam leminin manevi liderleri Nasreddin Rabgazi, Ahmek Ykneki, Ahmet Yesevi gibi limlerin hikmetlerini incelemi ve Kazak Edebiyatnn Eski Dnemi isimli yksekokul rencilerine ders kitab yazmt. Bu, o dnem iin byk bir yiitliktir. Bu yzden Nemat aabey tenkitlere maruz ve takibata kald. 121

En nemlisi Nemat aabeyin eski edebiyat programna gre yaplan derslerine Almat ehrindeki baz yksekokullarn rencileri, yksek lisans rencileri ve bazen retim yeleri de katlrd. Bunun sanyorum iki nemli sebebi vard diye dnyorum. Birincisi Sovyet dneminde eski edebi miraslar derinlemesine retmek pek makbul deildi. Aydnlar, zellikle genler ok eski dnemlerdeki atalarmzn manevi dnyasn, yani edebiyatn, kltrn, geleneklerini renmeye itahl idi. O srada eski manevi miraslar hakknda yazlan kitap ok nadirdi. Nemat aabey byle kitaplar fotorafa alnm sayfalarn (o dnemde fotokopi yoktu) Moskova, Leningrad, Takent, Kazan ve Ufa gibi ehirlerden aldrp bize gsterirdi. kincisi Nemat aabey her dersine byk bir hazrlktan sonra gelirdi. Belirli bir eserler hakknda bilgi verirken sadece edebiyat konusunda deil, ayn zamanda o devrin tarihi, dnya gr, musikisi, nde gelen bilim adamlar ve airleri hakkndan da bahsederdi. Nemat aabey ok karmak bilimsel konular byk bir ustalkla ilgin bir hikyeye dntrp bizim kolayca anlamamz salard. rencilik yllarmzda akamlar yurtta bir odada toplandmzda okutmanlar ve profesrler hakknda fikirlerimizi beyan ederdik. Filan profesr gaddar, tekisi uysal, br bilgili, bir dieri bilgisiz, maan hak etmiyor eklinde yorumlar yapardk. Yine de bilgili, nazik, aydn ve ferasetli hocalardan daha ok sz ederdik. Filan niversitede (veya enstitde) filanca bilim adam var. Onun snavndan geersen renciliin devam eder. Eer geemezsen kyne dnebilirsin eklindeki konumalar yurttan yurda yaylr, tembellerin tir tir titretir, alkanlar daha ok almaya tevik ederdi. Kkl eitim kurumu KazPideki* efsane gibi konuulan hoca Nemat Kelimbetov idi. Aman, dikkat edin! Kelimbetovun kara listesine girdiniz mi, yandnz. Oku dediini okuyun, ezberle dediini ezberleyin! Mazeret beyan etmeyin. Yalan sylediinizi gzlerinizden okur derdi bizden st snftaki aabeylerimiz.

Kazakistan Pedagoji Enstitsnn ksaltlm ad .N.

122

Derken ders dnemi balad. Eski Devir Edebiyat dersi. Biz dershanedeyiz. Gzmz kapda. Bir ara yry vakur, ksr ciddi, aatan oyularak yaplm bastonuna dayanarak hoca snfa doru geliyordu. Gelen, bize be yl boyunca ders verecek olan Nemat Kelimbetov idi. lk dersten fark ettiimiz unlar oldu: Birincisi bu hoca ok yalyd (yz hatlarndan hastalnn izleri fark ediliyordu); ikincisi konumas ve dnceleri ok etkileyici idi. rencilerin alg yetenekleri her zaman tartmaszdr. Bir sene iinde bize ders veren tm hocalarn zelliklerini tespit etmitik. eitli huy ve davranlar olan ok farkl hocalarla karlatmz bir gerektir. Komnist eitimin be ayrlmaz prensibine bir bakalm! diyerek blbl gibi akyan ve orijinal fikirler ortaya atmaya imkn tanmayan bir ok okutman grdk. lgin olan yksekokullarda kendini kaybetmi, ne yapacan bilmez halde dolaan okutmanlar dize getirip dzene sokan iki hoca varsa, bunun biri Nemat Kelimbetov idi. Bundan dolay ne yapacan bilmez haldeki szde okutmanlar Nemat aabeyi sevmezlerdi. Onu arkasndan ktler ve dedikodusunu yaparlard. Nemat aabeyin ilk derslerinden sonra renciler onun mit kitabn elden ele dolatrp okurlard. Akamlar yurdun ayla kuru ekmeini yedikten sonra Kelimbetovun bu kitabyla ilgili olarak edebi tartmalar balard. O dnemde edebi felsefe ve edebi psikoloji nedir, bilmezdik. O eser hepimizi alatt, hepimize manevi deerlerimizi hatrlatt, inanlarmz ve duygularmz uyandrd. Yataa bal kalan felli bir insann azim ve gayretinin onu nasl ayaa kaldrdn bir rpda okumak kolay deildi. Bu monolog hikyeyi okuduktan sonra biz rya ile gerein arasnda kalm ve hocamzn kitaptaki tasviri ile gerek hayattaki varln birbirine kartrr gibi olduk. Hocamz profesyonel radyo spikerlerine has bir sesle ders anlattka biz okuduumuz hikyede mi yaadmz veya dershanede mi olduumuzu bilemez bir halde dnce leminde gezerdik. Hayale kaplmaya kalksak, hocamz sertti, yarn anlattklarndan sormas mmknd. Tahtaya kaldrdnda kem km eder bir hale dersek, Yarn nasl bir yazar olacaz? diye endie ederdik. Bu tereddtl halimizi fark eden hocamz byk limlerin hayatlaryla ilgili anekdotlar anlatp bizi ara sra gldrrd. Anne ve babasnn dizinin dibinden ilk defa ayrlp byk ehirlere gelip renciler ilk yllarnda uykucu olurlar. Uyuklayan renciyi grrse Gece insana uyumas iindir! derdi. Bize bu ikaz iin yeterliydi.

123

Kelimbetov filoloji fakltesi rencilerine Eski Devir Edebiyat, Kazak Hanl Dneminde Edebiyat, Kazak ocuk Edebiyat gibi nemli konulardan ders verirdi. Bir hoca olarak onun derslerinde u zellikler vard: Birincisi ders anlatrken kda bakmazd; ikincisi kitabn dnda dersle ilgili bol bilimsel kaynak metin temin ederdi; ncs metin tahliline ve aklamasna ok nem verirdi; drdncs tahlil ve aklama srasnda Kazak apnda kalmaz, dnya apndaki bilimsel gelimelerden bahsederdi; beincisi ekilcilie nem vermez, yaratcla imkn tanrd. Evet, Nemat aabey rencilerden ok ey isterdi. Yine de adildi. Onun adaletli deerlendirmesini ondan iki alan da, be alan da kabul ederdi. renci toplumu arasnda Nemat aabeyin deyime dnen szleri ok sk sylenirdi: renmek isteyen renci kitap arar, renmek istemeyen renci bahane arar , Dersten be almak ama deil, dersi belik bilmek amatr; Bilgisizlik bir gnahsa, o zaman snav srat kprsdr; Dersi bilmeyen renciden deil, renmek istemeyen renciden korkarm; iir ezberlemeyen insan, ifade edecek dncelerini kvamna getiremez, nsan kendini yolunu bulmaldr. Sizin ilerinizde baarl taksi ofrleri, baarl inek saclar oturuyor olabilir (dersle ilgilenmeyen rencilere kendilerini bo yere skntya sokmamalar iin); Bazlar vardr ki, kendisi yal erkektir, gen delikanlnn szn syler, baka birileri daha vardr ki, kendisi yal bir kadndr, kzn szn syler vb. Biz hocamzn bu ve baka szlerini ilgin bulur ve sk tekrarlardk. Ancak bu szlerin gerekiliine ve hayattan tecrbesinden kaynaklandna phe etmezdik. Pedagoji enstits olduu iin bizde metodun eitli trleri retilirdi. Bunlar yerli yersiz kullananlar ok olurdu. O zaman Nemat aabey nsan nce ok iyi eitim almaldr. yi eitim alm bir insan ise metodu n cebinden de, arka cebinden de rahat kartr derdi. Eski bilgili hocalardan kalan iyi bir gelenek vard. O metin ezberlemekti. Doru izah etme, sistemli tahlil ve yerli yerinde ezber yapma eski hocalar tarafndan istenirdi. Kelimbetovtan ders alan renciler XV XVIII. yzyllar iirini, yani ozanlarn koaklamalarn ezbere bilirler. Hocamz bunu isterdi. Bu ezberlerden biz bir zarar grmedik.

124

Edebi metini ezbere bilmek insann dnce ufkunu geniletir, hatta toplum nnde itibarn artrrm. Onu ben daha sonra fark ettim. Bir zamanlar Nemat aabey bizi mecbur tuttuu uzun koaklamalar ezberlettiinde gereksiz bir i gibi grnrd. Onun kendisi derste mer Hayyamn rubailerini, Yusuf Has Hacipin beyitlerini, Ahmet Yesevinin hikmetlerini kda bakmadan, makamla, iyi bir diksiyonla ezbere okumaya baladnda heyecanlanr, iir yazma isteim artard. Baz renciler hocamzn iir okumasndan etkilenerek iir yazmaya balad ve olduka iyi air oldular. Yusuf Has Hacipin: Akln ss dil, dilin ss sz, nsann ss yz, yzn ss sakal. Akl kandil, siyah geceyi aydnlatr, Bilim k, nurunu sana yayan. Bilim zenginlik, hem azalmaz, hem kaybolmaz. Hibir haydut ve hrsz alamaz! eklinde ezbere sylemesi hala gzmn nndedir. Bilim adam Kelimbetov nl hocas Beysembay Kenjebayevi her zaman rnek alrd. XIX-XX. yzyllarn kesitii dnemdeki byk ahsiyet adi Jangirulnn edebiyat tarihine kazandran Kelimbetovun almasndan Kenjebayevin izlerini grrdk. Sovyet dneminde slam deerlerine temellenen edebi eserler zerinde bilimsel bir tez yazmak iin sadece bilim adam olmak yetmezdi, ayn zamanda fedakr bir bahadr olmak da lazmd. Hoca Kenjebayev de, renci Kelimbetov da byleydi. Kelimbetov doktara tezini edebiyatmzn yazl kaynaklaryla kklerini yeni grler nda inceledi. Bu hususta Kenjebayevin okulu faydal oldu. Bilimde en zor ey ders kitab yazmaktr. Bilge Lev Tolstoy byle demitir. imdi tenkitiler ok, fakat alanlar, retenler azdr. Ders kitaplar hakknda ok konuanlarn birounun ders kitabnn ne olduundan haberleri yoktur. Kelimbetov gibi bilim adamlar reklam yapmadan ders kitaplar yazmaktadrlar. Hem de yirmi be yldan beri! Dur durak bilmeden! Kazak Edebiyatnn Eski Deviri, Eski Devir Edebiyat, Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri vb. Kelimbetovun yazd ders kitaplarn sadece edebiyatlar deil, tarih merakllar da okurlar. Tarihin byk bir ykn omuzlarnda tayan bu kitabn daha birok nesillerin ihtiyacna yarayaca phesizdir. 125

Nesiller deyince aklma geldi, son yllarda Nemat aabeyimiz bugnk nesillere atfen Oluma Mektuplar denemesini yazd. Bu eserde milli deerlerin korunmas ve gelitirilmesine yapt katklar byktr. Bilim adam ve eitmen Kelimbetov tarihten ders alnmas dorultusunda gemiteki atalarmzdan gnmze ulaan manevi miraslar bugnk deerlerle rttrerek erdemli olma yoluna genleri tlemektedir. Bu deneme XX XXI. yzyllar kavann manevi sr, gnl defteri olarak tarihe geecek diye dnyoruz. Kaderin birok skntlarn kararllk ve aklyla yenen, hocal da, bilim adaml da, insanl da, aile efkati de bilgelie dayal ahsiyet bamszla kavuan lkesiyle birlikte yaamaktadr. Nemat Kelimbetovun hayat yolu ve prensiplerinin gurur ve eitimin yksekokulu diyebiliriz. Dihan Hamzabekul L. Gumilev Avrasya niversitesi Ala Kltr ve Manevi Gelime Enstits Mdr

126

MANEVYAT SIRRI VE MANEV R stanbulda Nemat Kelimbetov kitaplarnn tantm toplants yapld Kabata Eitim Vakfnn binas mehur Galata kprs getikten sonra Boazn kysnda bulunuyor. stanbul Kazakistan Bakonsolosluunda grevli Aynur kardeimiz (yazar Jakslk Samiytulnn kz) arabada gelirken: Aabey, stanbulda daha nce de bulunmu olmalsnz dedi. stanbula ilk defa ok nce Sovyet dneminde, bamszlk gnei domadan nce geldiimi sylediimde armadan edemedi. armakta hakl da. O zamanlar iinde Trk ismi olan her eye titreyerek bakan, Trklere biraz yaknlk gstermek isteyenlerin herkes pantrkist olmakla sulanrd. NATOnun askeri sleri bu lkede bulunduu iin Trkiyenin bizim iin nemli tehlikelerden biri olduunun ifade edildii gemi dnemde stanbula gelenlerin says pek fazla deildi. 1991 yl yaznda Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin Cumhurbakanln temsilen byk air Yunus Emre kutlamalarna katlmtm. Kutlamalarn Ankaradan yaklak eki yz kilometre mesafedeki Eskiehir gerekleti. Belediye Bakan (maalesef ismini unutmuum) kutlamalar srasndaki bankette bana doru yaklat. Yemekten nce tanmtk. imdi Trk lkeleri iinde bamsz olan tek lke biziz. Fakat bu byle devam etmeyecek. Atatrk tm Trk halklarnn bamsz olacan sylemitir. O gnlere az kald. Bamszla kavuacaksnz. ok gemeden biz yine beraber olacaz dedi bir i ekerek. yle olacak. yle olmamas mmkn deil. Allahn birletirdiini kul ayramaz diyerek konumasna vurgu yapt. Geen Cumartesi gn stanbulda nl yazar ve dilbilimci Prof. Dr. Nemat Kelimbetovun mit ve Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri isimli kitaplarnn tantm toplantsnda yaptmz konumay biz ite bu olay anlatarak baladk. Evet, ok gemeden yle oldu. Kavimlerin byk g srasnda bugnk Trkiye topraklarna Sakalar, Sarmatlar, Hunlar, Alanlar ve baka kavimlerin g etmesinin dnda, XI. yzyln sonunda Sirderya boyundan g eden Ouz kabilelerinin Seluk devletini kurmasndan sonraki dnemi ele alsak bile, kkeni bir halklarn birbirinden kopmasnn zerinden bin yla yakn bir zaman getiini gryoruz. Yine de, gerekten de, Allahn birletirdii insanlar kul ayramyormu. Dnyann altda birini kaplayan byk imparatorluunun temelleri sarslp kmeye yz tuttuu anda tarih sahnesine tekrar kan Trk halklarnn bamszlklarna kavumasna da 20 yl kadar zaman geti. Gelecek sene Trkiye Trk devletlerinin bamszlnn 20. yldnm kutlamaya hazrlanyor. Bu olayn arifesinde Trk halknn akrabalk ilikilerini pekitirecek nemli bir karar alnd: Kazakistan Cumhurbakan Nursultan Nazarbayevin 127

teklifiyle Trk Akademisi kuruldu. Bu akademi bizim bakentimizde Astana ehrinde faaliyet gsterecektir. Nemat Kelimbetovun Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri isimli kitab Trk Akademisinin kurulmasndan bu yana yaplan ilerin ilk somut sonucudur. Bu durum bile Akademinin Kazakistanda kurulmasnn yerinde bir karar olduunu gstermektedir. Magcann Bir ok Trk baba mirasndan pay alp uzaklara g ettiinde, Kazaklara baba oca kalmam myd? eklindeki szleri bize byk sorumluluklar yklemektedir. Tm Trklere ait ortak edebi eserleri inceleyen Nemat Kelimbetov eserinin stanbulda yaynlanmasnn sayesinde biz Kazak edebiyat aratrmalar ve Kazak folklorunun Trkolojide de baba oca vasfn devam ettirmekte olduunu gstermi olduk diyebiliriz. Cumartesi gnk toplantda kitabn evirmeni olarak Abdulvahap Kara kardeimizin adna ok gzel szler sylendi. evirmen olarak Eski Devir Edebiyat, Eski Edebi Eserler isimleriyle Kazak Trkesinde yaynlanan kitabn isminin Trkiye Trkesinde deitirilmesiyle ilgili olarak unlar sylyor: Biz Trkiye Trkesinde eserin adnn Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri olmasnn daha uygun olacan dndk. nk Trkiyede eski edebiyat denilince akla ilk olarak divan edebiyat gelmektedir. Ayrca eserde bugnk Trk halklarnn edebiyatlarna temel olan ortak eserler toplu halde incelenmektedir. Eser Trk halklarnn temel eserlerini slam ncesi Dnem, slam Dnem ve Altn Orda Edebiyat olarak blmde ele almaktadr. Kitabn dikkat ekici bir hususu Kelimbetovun eserde binlerce yl ncesinden ortaya kan Trk edebi eserlerinin birbirinden kopuk olmad, gnmze kadar kendi aralarnda edebi bir gelenek devamll bulunduu tezini baaryla ilemesidir. Tarihi bilim adamnn Nemat Kelimbetovun eserini derinlemesine incelemi olduu da fark ediliyor. Bunun nemli bir gstergesi olarak Abdulvahap Karann mit kitabna yazd nszden bir alnt yapmay uygun gryoruz: Kelimbetov hikyesinin bir yerinde elinizdeki bu eser iin Bu kitap, ektiim aclar ve dktm gzyalarn anlatmayacak. Tersine onlarn stesinden gelmeyi anlatacak. Yenilmez insan ruhunu tantacak dnyaya demektedir. Kazakistann Ankaradaki Bykelisi Bagdat Amreyev toplantda bu olayn edebi ereveyi aarak sosyal ve siyasi neme haiz olduuna iaret etti. Trke Konuan Devletlerin ibirlii konseyi kuruldu. Trke Konuan Devletlerin Aksakallar Konseyi 128

kuruldu. Trk Dnyas Akademisi kuruldu. imdi ise Trke konuan halklarn ortak edebiyatnn tarihiyle ilgili deerli bir eser yaynlanm bulunmaktadr. Nemat Kelimbetovun bu kitab tm Trke konuan halklar birbirine yaklamasnda katks olacak bir eserdir. Bu kitap bizim lkelerimizin manevi etkileimini hzlandrmada pay olacaktr , - dedi uzmanlk alannn Dou dilleri olduunu hatrlatrcasna. TRKSOY Genel Sekreteri Dsen Kaseinov Trkeyi ok iyi rendiini toplantda gsterdi. Trkeye o kadar hakim ki, akc konumasyla bunu ortaya koydu. Ortak edebiyatmzn eski miraslarn hepsini kapsayan bu kapsaml aratrmay bundan daha erken bir vakitte evirmek gerekliydi , dedi Dsen Korabayolu. Eski atalar Sakalar ve Hunlar olan kkeni bir Trk halklarnn dnya tarihindeki, insanlk medeniyetindeki kltr, edebiyat ve sanatn gelimesine yapt katklarn lsz olduu muhakkaktr. Bir kanad asrlar boyunca Avrasya konarger kltrnn bayran tayarak Byk Bozkr halklarnn geleneklerini devam ettirmi olsa, bir kanad yerleik kltr merkezlerine sahip olarak kendi orijinal medeniyetini dnyaya getirmi olduu bugnk bilimsel aratrmalarda ortaya konmutur. Bugnk gen nesillere ortak yce tarihimiz, ortak kltrmz aratrmaya, tantmaya ve yaymaya zel bir nem vermeliyiz. Bizim dncemize gre, Trklerin ortak eserleriyle ilgili bilim adamlarmzn almalarnn ncelikle Trk halklarnn kendi arasnda tantlmas ve okutulmas lazmdr. Yeni nesiller Trk halklarnn ortak kltrnn nereden neet edip nerelere kadar yayldn bilmelidirler. Atalarnn geride brakt manevi miras tanmal ve ondan dersler karmaldr. Bu yzden bugn tantmn yaptmz Kazakistann kltrnn aratrlmasna nemli katklar yapan dilbilimci Prof. Dr. Nemat Kelimbetovun Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri isimli nl aratrmasnn Trkeye aktarlp yaynlanmas zamannda yaplm ok nemli bir yayndr diyebilirim. Nemat aabeyin bu eserini hangi zor artlar altnda ve ar hastaln yenerek yazdn biliyoruz. Gerekte bu aratrmay Nemat aabeyin sadece edebiyat biliminde deil, ayn zamanda kendi hayatndaki byk bir baars olarak grmek gerekir. Prof. Nemat Kelimbetovun bu eserinde Trklerin eski szl edebiyat ile birlikte, yazl abideleri de yer almaktadr ve en nemlisi, bu eserleri Trklerin tarihi ve kltr ile birletirerek bir btn halinde ele almtr. Bu Trk kltrnn btnl asndan nemli bir sonutur. Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Bakan Prof. Dr. Aye Emel Kefeli: Bu eser gerek manada tm Trk dnyas iin nemli bir eser saylmaldr. Ayn zamanda bu kitap Trk halklarna ortak eserlerin genel dnya kltr mirasnda hak ettii yeri alacan somut bir biimde gstermektedir dedi. Kefeli Nemat Kelimbetovun 129

baka kitaplarn da biliyormu. Konumasnda Abdulvahap Karaya yazarn Oluma Mektuplar eserini de Trkeye aktarmas ricasnda bulundu. Sz sras gelince biz bundan drt yl nce meydana gelen bir olay Trke konuan lkelerin dostluk, kardelik ve ibirlii kurultayn hatrlattk. Orada Trke konuan lkelerin devlet bakanlar (Kazakistan heyetinin bakan o dnemde devlet sekreteri olan Oralbay Abdlkerimov idi) sahneye ktlar ve ekile rste demir dvdler. Bylece, insanla demir dvmeyi hediye eden ve Altaydan dalan halklar ortak almay bylece bilek ve dilek birlii yaparak ifa edeceklerini gsterdiler. O toplantda Trkiye Hkmeti Babakan: Dnya siyaseti isimli filmi seyirci koltuunda izlemek bizim iin yeterli deildir. Bu filmin ekimine de mdahil olmalyz, dediini o zamanlar gazetemizde yazmtk. Kreselleme rzgr dnya okyanusunda tek tek yelken aanlar ezip geeceini daha imdiden anlamamz gerekiyor. Trk dnyasnn birlii iin bu telal ve etin bir mcadele iindeki lemde bir olmamz iin ncelikle dilimiz bir olmaldr. Ortak dili oluturacak olan ise ncelikle ortak maneviyattr. Nemat Kelimbetovun kitab byle Gktanr dini dneminin edebiyatndan itibaren Sakalarn Alp Er Tunga gibi kahramanlk destanlar, Hunlarn Ouz Kaan, Bozkurt, Ergenekon gibi yiitlik destanlar, Kltigin, Tonyukuk abideleri gibi yazl kaynaklar tm Trke konuan lkelerin ortak edebi miras, yani ortak gzellii, ortak gururu ve ortak tarihi olduunu ispatlamtr. stanbulda yaynlanan bu eser sayesinde bundan sonra Nemat Kelimbetov tm Trk dnyasnda tannm bilim adamlar arasnda yer alma ansna sahip olmutur. Diyalog Avrasya Platformunun E Bakan Harun Tokak konumasna Bavrcan Momulnn asrlk toyuna katldndan sz ederek balad. Savata orduya komuta eden ve ardnda 30 ciltlik miras brakan Momul bizim atalarmzn kahramanlk ve airlii ayn bedende tadklarnn bir ispatdr. Biz Mslman olduumuz iin nce Kazak topraklarna borluyuz. Araplar ve inliler arasnda mehur Talas savanda yerli halk Araplar destekledii iin Mslmanlar zafere ulatlar. Altaydan dalan halklar Mslman dinini sonra kabul etmilerdir diyen Harun Tokak ounlukla mit kitabndan bahsetti. Kazak Trkesinde midimi Kaybetmek stemiyorum ismiyle yaynlanan bu kitap slam dinin g ve kuvveti, kadnn grevlerine sadakati, kocasna saygs, ocuklarna analk efkatine zel vurgu yaplmaktadr. nsanlk, drstlk kltrn yksek zirveleridir. Kltrllk ncelikle yrek gcnde grnmelidir, - dedi Tokak. Sras gelmiken biz o Talas sava hakknda bir zamanlar Dnyaca Mehur bal altnda kd icat eden Tsai Lung hakknda yaz yazdmzda (Egemen Kazakistan, 17 Mays 2002) bahsetmitik, ondan sonra dnya 130

tarihinde nemli bir yere sahip bu sava hakknda etraflca yaz yazmak iin bilgi toplamamza biraz zaman oldu, nasip olursa, ksa bir sre sonra bu yazmz okuyucularla paylaacaz. Trkiyenin bugnk Cumhurbakan Abdullah Gln hocas Prof. Dr. Nevzat Yalnta bizim hepimizin slam Talas savandan sonra kabul ettiimiz fikrini destekleyerek, Trk dnyasnn yeni dnemdeki birliine zel bir gayret sarf eden ahsiyetler olarak Turgut zal ve Nursultan Nazarbayevin isimlerini zikretti. Bizi Prof. Dr. Nuri Ycenin szleri zellikle duygulandrd. mit kitabnda omuriliine yaplacak byk ameliyat beklemekte olan bir insann iindeki alkantlar etkili bir biimde anlatan sayfalar heyecanlanarak anlatan profesrn gzleri doldu. Prof. Orhan Kavuncu mit monolog hikyesini Trkiyedeki nemli yazarlardan Peyami Safann Dokuzuncu Hariciye Kouu isimli romanyla mukayese etti. Bu eser ar bir hastala yakalanan bir insann psikolojisini mkemmel bir ekilde tasvir ediyormu. Esasen biz bu eserin ismine ehovun Altnc Kou romanndan ilhamla konduu fikri hasl oldu. Aksar Sleymanovun Yedinci Kou isimli piyesi de vard. Cumartesi gn tannm edebiyat aratrmacs Ferhat Tamir ile 19 yldan sonra tekrar karlatk. Karlamamzda Ankarada Uyadan Akay isimli bir Kazak aksakaln evinde birlikte oturduumuzu konutuk. Ferhat Tamir tantm toplantsnda kendisinin Magcan Cumabayev iirlerini evirdii kitabn Nemat aabeyin olu Kayrat Kelimbetova armaan etti ve Nemat Kelimbetovun tantm yaplan iki kitab hakknda mantkl izahlarda bulundu. Ferhat Tamirin: Ben buradaki ktphanelerden mesela Almanyann kitap, dergi ve gazete gibi yaynlarn bulabiliyorum, fakat Kazakistan kitap, dergi ve gazetelerini bulamyorum eklindeki sitemi de yerindeydi. Maalesef, Trk aratrmacs Kazak Hanl 1456 ylnda kuruldu, ondan nceki eserler hepimizin ortak eserlerimiz eklindeki dncesini de dile getirdi. Bu durum, bir zamanlar Kazak devletinin 550. yldnmn kutlayalm eklinde giriimde bulunan ve bu giriimi desteklemedii iin iktidar eletiren insanlar bir kere daha dndrmelidir. Bir halkn tarihini halkn ismiyle balatmak yanltr. Hatta Kazak ismi de 1456 ylnda ortaya kmamtr. Buradaki kardelerimizin Kazak Trkesinden Trkiye Trkesine eviri, zbek Trkesinden Trkiye Trkesine eviri gibi konumalarn da, bizim dillerimizi ortak bir dilin diyalektleri gibi gren bak asn da nazik bir ekilde dzeltmeliyiz. Dillerin birbirlerinden ayrlmalar ok eskidir. Ayrca bizleri Kazak Trkleri, zbek Trkleri, Krgz Trkleri demeleri de dikkatten kamamaktadr. Halklarnn birbirlerinden ayrlmalar ok da eskidir. Buna ounlukla bizim kendimiz sebep 131

oluyoruz. Hepimiz bir Trkz, Trkiler kelimesini arkiyatlar bizi o Trklerden ayrmak iin uydurmulardr diyoruz. Trki kavramn nce arkiyatlarn kulland dorudur. Fakat meselenin u yn vardr. ilk bata ortak atalarmz (mesela, Gktrkler) bu ismi kullanmalarna ramen, zamanla Trki kelimesi bilimde, eitimde de tm Trke konuan dnyaya ortak isim olarak yerletii, Trk kelimesinin ise sadece Trkiye Cumhuriyetinde yaayanlara ithaf edildii de bir gerektir. Mula niversitesi retim yesi ve Kazaka Trke szln yazar Do. Dr. Kenan Ko iki lke edebiyatlarnn eviri ilerine daha ok eilmeleri gerektiini syledi. Gazetecilik fakltesinde bizden iki yl sonra tahsil gren, eyalete geldiinde pek Yolu isminde ilk zel matbaa kuran, hayrl birok ie imza atan Tregeldi Baytasov isimli asil bir arkadamz vard. Hayattan erken ayrlan bu arkadamz Mulal doent zel bir yaknlk ile and. Tregeldi Hoca Ahmet Yesev hakkndaki bir romann Trkeye evrilmesine yardmc olmu. Bu roman hakknda Trkiyede gazetelerde 17 makale yaynlanm. mit kitab bizim Kazak kardelerimizin bugnk yksek zirvelere nasl ktn gstermektedir; bu eser millet ruhunun salamln ispatlamaktadr, - dedi Kenan Ko. Bir zamanlar Hoca Ahmet Yesev Uluslararas Kazak Trk niversitesinin I. Rektr Yardmcs grevini ifa eden Prof. Dr. Glin andarlolu Nemat Kelimbetov kitaplarnn tantm toplantsn Trk dnyas maneviyatnn bayram olarak nitelendirdi. Profesr Kazak edebiyatsnn slam ncesi sz sanat tarihinin genelde Trk halklarna ortak bir tarih olduunu kabul eden grn destekledi. Yukarda anlatmaya altklarmz Nemat Kelimbetov eserlerini Trk aydnlarna tantma toplants edebiyat evresinden karak eki lkenin kltrel ilikilerini aarak tm Trk dnyasnn manevi meselelerini ele alan bir toplantya dntn gryorsunuz. Tantm toplantsnn deeri de buradadr. Tantm toplantsnda ayrca Nemat Kelimbetov kitaplarnn bir sergisi de dzenlendi. Orada sergilenen kitaplardan biri Pekindeki Milletler Yaynevi tarafndan Arap harfleriyle Kazaka yaynlanan mit kitabyd. Ayrca ayn yaynevi bu kitabn sesli halini de CD olarak yaynlad. imdi yazmz bu kitapta yer alan inin nde gelen yazarlarndan Zhang Haidinin yazd nszle tamamlayalm. Bize gre, Kazakistanda uzun zamandan beri elden ele dolaan ve bestsellere dnen kitap hakkndaki bu szlere izah gerekmiyor:

132

Milletler Yaynevindeki editr arkadalar beni bu kitaba bir nsz yazmam rica ettiler. Ben bu kitabn metnini okuduktan sonra ok etkilendim. Bu zel eserin yazarn okuyuculara tantrma imknn bana verilmi olmasndan dolay mutluyum. Yazar Nemat Kelimbetov bizim komumuz Kazakistan Cumhuriyetindeymi. Bu kitapta bir engelli insann bandan geenler anlatlyor. Bakahraman yazar Kelimbetovun kendisidir. Nemat otuz be yanda omurilik ameliyat sonucu fel olur ve yatakta kalr. Sakatlk onun hayatn deitirir. Bu eser yazarn tehlikeli ameliyat ncesi uykusuz geen geceleriyle balar. Onun lm tehlikesi karsndaki korkular ile hayattan soumas anlatlr, daha sonra lme kar nasl mcadele ettii, yatakta kald zamanda her trl zorluklara nasl gs gerdii yazlyor. Ancak, Nemat en sonunda azmi kendisine arkada ediniyor, dilbilim sahasnda profesr ve doktor unvanlarn alyor, Kazakistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisinin yesi oluyor. Kitab okurken Nemat bana sanki eskiden beri tandm bir dostum gibi geldi. Onun hikye anlat tarz o kadar basit ve ekici ki, adeta gzmn nnde hikye anlatr gibi geldi, hatta yaban dil bile bizim aramzda engel tekil edemedi. Biz baka lkelerde yayor olsak bile, yaam tarzlarmz birbirine benzemese de, hayata olan ballmz, hayallerimizi gerekletirme tutkularmz ayndr; mit isimli kitabn da temel fikri de buradayd. Nematn dili akc ve gzel, bugnk telal hayatta kalitesiz ksa mrl eserlerin arasnda byle kalc gzel eserlere nadir rastlanmaktadr. Eserin her tarafnda berraklk ve saflk o kadar ok etkileyici ki, kitap sayfalarn evirirken gz yalarm tutamadm. Nemat eserinin bir yerinde yle diyor: Ameliyat ncesindeki gece o kadar uzun ki, koyu karanlk gecede hastanenin yanndaki elma aacn da rtyordu. Sabahn ilk klarnn aa dallarna ne zaman deceini, elma aacnn ne zaman tomurcuk aacan kimse bilmiyor. Ancak, bu elmalar tomurcuk atnda, belki ben bu dnyada yok olacam Koyu karanlk uzun sar afakta o kendisinin eiyle yaad ak ve sevimli iki olunu dnr, ayrca kydeki babasnn sadelii ve azmini hatrlar. Bu uzun sar afakta o hayatn ne kadar gzel olduunu, onu ne nasl deerlendirmek gerektiini anlar, ah ne olurdu tm vcudu salam olduunda hayata deer vermediini, bu hayattan midini kestii anda hepsinin ne kadar kymetli olduunu anlad. Onun dnceleri felsefi fikirlerle doludur. 133

Nematn kaleminde anne babas onun hayatta rnek ald kiilerdir. kinci Dnya Sava srasnda, anne babas alk felaketi srasnda lm ve hastalklar yenmek iin kyllere nclk edip kendi g ve abalaryla topraklar kazp ekin ektiler, imece usul savataki askerlere elbise, yatak ve yorgan diktiler, kydeki yetimlere destek olup korkun savan ar gnlerini birbirlerine destek olarak geirdiler. Nemat kitabnda II. Dnya Savanda sakat kalan aabeyini de anlatyor. Aabeyi cephedeki bir patlama sonucu iki ayan kaybeder, fakat buna ramen demir gibi iradesiyle yerde srnerek cephe gerisine ular. Hayata byk bir azimle bal kalan aabeyi eini o kadar ok seviyor ki, her sene doum gn arifesinde yerde srnerek dan eteklerinde gidiyor ve sevgili eine da ieklerini toplayp armaan ediyor. Etrafndaki byle azimli insanlar her zaman gren Nemat karsna kan felaket ve zorluklardan hi ylmyor. O kendisinin tutkuyla bal olduu hayat, sevgili ei ve ocuklar, kendisine her zaman byk bir samimiyetle yardm eden dostlar iin hayatn anlaml klmaya azmediyor. Bylece, Nemat almaya balyor. Yatakta yatt halde romanlarn szl olarak eviriyor ve ei onlar kda dkyordu. O bu meakkatli almalarnn meyvesini evirileri yaynlandnda alyor. Nemat hastaln yeniyor ve ruhunu ayaa kaldryor. Baharn kl gnlerinde o gerekten de ayaa kalkyor ve adm atar hale geliyor. Bu srada onun ya biraz ilerlemiti, fakat o hayatn srrn derinlemesine anlayan hangi zorluklar olursa olsun yenmeye hazrd. Nematn eserleri hayatn ok ksa oluunu da, hayat mcadelesinin gerekliliini de anlatyor. nsanlara hayatn deerinin vakitleri iyi kullanmakta ve hayat deerini yaratmakta olduunu, hayatta yaratclk olmay, yorulmak bilmeden almak gerektiini anlatyor. Bana gre, bu kitap sadece Kazakistan okuyucularna deil, dnya okuyucularna ortaktr. Bu yzden ben Nemat beyefendiye en derin sayglarm ifade ediyorum ve salk ve mutluluklar diliyorum! Zhang Haidi, 21 Aralk 2009. Savtbek Abdurahman Egemen Kazakistan 5 Ekim 2010

134

YTLN MHENK TAI* Nemat Kelimbetova Halkn hazinesi ulu insan, Destana yazmann zaman geldi. Sylendi toylarda kutlu iiri, nand insanlar, Nemat bildi. Gkten bela yasa susmaz bir air Yiit olan, halkna katlmaz m? Feraseti ilan eden bir iir, Zor gnlerde ileri atlmaz m? Hakka snarak dman bozdu Asalet timsali her bir iiyle, Son demde, Yallk kitabn yazd, Bir zamanlar ta kran diiyle. Ecel ile kavgasn, feryadn Anlatt herkese, soylu destanlar Ezberledi herkes onun adn, Halkn Nemat adl yiit olu var. Edeple yaamak srr ondayd, Nur yzyle aydnlatt nn, Adillik kalbinde, paklk tendeydi, Kaybetmedi kblesini, ynn.. Er, mertse zafere ular dava, Yiit oul, sonsuza kadar yaar. Yazar Nemat, lim Kelimbetova,
*

Kelime kelime evirdiimiz bu ve daha nceki sayfalarda yer alan Mukagaliy Makatayevin Yallar Azalyor iirini air mdat Avar iir diline aktarmtr. Kendisine kran borluyum .N.

135

Bu nedenle biz diyoruz: Bahtiyar. Saldrdlar ona, ekti dilinden Dnmedi yolundan asla geriye, Utu yurdumuzun gney ilinden Konacam kaide, nerdesin! diye Yldrmad onu felek darbesi Genliinde gibi, zinde duruyor. Bedeninde hl kuvveti, sesi Keskin kl gibi knda duruyor. Tanr ona, mutluluk bulsun diye Kuvan adnda, gzel e vermi, Talihi, yzne hep glsn diye Kayrat ile Muhiti karde vermi Olursa bir oul hem yarn, hem dn Devran dile gelirmi gr sesinde, Bizlere Nemat anlatt bir gn Bayken Ata Aimov, toy meclisinde Dilek dileyenler, erler, oullar, Sz syleyip seller gibi coarlar, Abdicemiller, Abiler, Smagullar Nemat yad eden iir koarlar. Onu rnek alan nice yazarlar Fikir dnyasna k salarlar. Nematn azminde, yce yazarlar Onun irfan deryasna dalarlar Daha iyi anlatamam ben onu, Aydnlarn dilince anlatlsn. 136

Dilekler dileyip syledim bunu Dualara nice dua katlsn Nemat, yiitliin mihenk tadr, Adaletin, zulmle savadr, Kazakistan elikten bir lkeyse Nemat da eliin z gardadr Dysenbek Kanatbayev Uluslararas Ala dl Sahibi Kazak air

137

BENC BLM YAZAR HAKKINDA

VEFATINDAN SONRA YAZILANLAR

138

DNYA OKUYUCULARI N ORTAK KTAP Deniz gibi alkalanan bedenimdeki baka duygular boup kontrol altna alan mthi bir korku bir an iin kendiliinden geveyip sakinlemeye balad. Birden kanm donduran kapkaranlk korku perdesi kendiliinden kaybolarak uzaklardaki ufuklardan mit yaylmaya balar gibi oldu diye duygu ve dncelerini ortaya koyan Nemat aabeyin mit isimli monolog hikyesi ilk defa 1981de Jaln yaynevinden 30 bin tirajla yaymlanmt. O zamandan beri 30 sene gese de okuyucularnn istekleri dorultusunda Yoksul Deil, Dertliyim ismiyle (mit monolog hikyesi ile yeni yazlm Oluma Mektuplar birletirilerek) 2001de Almatda Sanat yaynevi ve 2003de Almatda Jazuv yaynevi Hayat Nehri ismiyle yaymlanmt. XV. yzyldan gnmze kadar air ve yazarlarmzn en baarl ve en seme eserlerinden oluan 100 ciltlik Altn Fon serisinin kapsamnda mit monolog hikyesi 2005te Kazaka, Ne Hou Teryat Nadejdu ismiyle 2006da Rusa Almatdaki Paritet yaynevi tarafndan yaymland. Ayrca dnyann eitli dillerindeki baarl edebiyat trlerini yaynlamada uluslararas ne sahip Moskovadaki RusskayaNov yaynevi 2006da Ne Hou Teryat Nadejdu kitabn yaymlayp Rus okuyucularna sunmutu. mit hakknda nl yazar Smagul Elvbayev: in gerei, edebiyatn kalbi hayattr. Hayat gerekte olduu gibi eksiksiz ve hatasz aynen verebilen eser canl, diri ve scaktr; kan damarlar atar, kalbi arpar. Beyaz kt zerindeki mrekkep izleri, kelime dizilileri kendiliinden rlerek hayatn motiflerine dnr, gze grnr hale gelir, duygu perdelerinizi harekete geirip dirilmeye balar. lmez sz sanatnn gc buradadr. te, bu elimdeki kitap, ilk cmlesinden itibaren, iimizi yakan hayatn gereklerine ses verir ve bir elale gibi aldatr. Hikye yataa bal kalan bir hastann ok kritik bir ameliyat ncesindeki sevgili eine yazd mektuptaki i dnyasnn srlaryla alr. Bunlar hi yapmacksz, samimi kalpten kaynayarak fkran szler, ac srlardr. En nemlisi sunilik yoktur. dnyasnda yanp alevlenen, alt st olmu frtnal duygular, kara kazan gibi bilinaltnda fokur fokur kaynayan kurun gibi erimi dnceler, artk buhar tten bir ekilde kt zerine birden dklvermitir demektedir. Kazakistann halk yazarlarndan Abdlcemil Nurpeyisov: mit kitab insann, gerek bir insann hayata olan tutkunluunu, hayata olan sonsuz ballnn, ylmaz azmi ve tertemiz insanlnn, sevgili ei ve ocuklarna olan lsz sevgisinin en yksek rneidir 139

derken, Kazakistann halk yazarlarndan Azilhan Nuraykov: mit monolog hikyesi insann manevi gcn, saf akn, hayata olan tutkusunu gklere karak iirletiren, tarihi ibretlik bilgileri ok, eski atalarmzn kutsal tarihlerinden srlar veren mthi bir eser; yiitlik ve bilgelii ortaya koyan bir destandr diye deerlendirmektedir. Nemat Kelimbetovun mit isimli otobiyografik hikyesi asrlar asrlara balayan ders verici mthi bir eserdir. Dert ve felaketleri byk bir gayretle, sabrla, almayla yenerek nesillere ibretlik bir rnek kaldrmak da doal bilgeliin, esiz olmann bir zelliidir. Hayat alma diye anlayan Kelimbetov almalarn hibirinin neticesiz kalmayacann kendi hayatyla ispatlamaktadr. Sabr ve dayankllk, efkat ve hayrseverlik, ar ve edep bir insanda, yani Kuvan anada bulunmakta ve aka sadakatin, ar ve gurur saflnn sembolne dnmektedir. mit kitab gnmzde Rus, in, Alman, Trk ve Arap dillerine evrilmi ve dnyann birok lkesinde okuyucularn beeniyle okuduklar bir esere dnmtr. Kelimbetovun eserleri dnyann hangi milletinin diline evrilirse, evrilsin deerini kaybetmemektedir. Uluslararas fuarlarda, uluslararas yarmalarda, yurtdnda yaynland lkelerdeki tantm toplantlarnda okuyucular kendine eken kitabn deerine ahitlik ettik. Nemat Kelimbetovun mit otobiyografik belgesel hikyesi Avusturya Milli Ktphanesinin desteiyle Almancaya evrildi ve 2010da Viyanada Die Hoffnung WillIch Nicht Verlieren ismiyle yaynland. Okuyucularn beenisini kazanan eser 2010da UNESCO kapsamnda nemli dllerden biri olan Franz Kafka Cemiyetinin dln kazand. Franz Kafka dln kazananlar arasnda nl sinema rejisrlerinden Steven Spielberg ve Milos Forman, ek yazar Vaclav Havel, Japonyann nl yazar Haruki Murakaminin olduunu malumdur. Franz Kafka Cemiyetinin Bakan Miroslav Klivar: Nemat Kelimbetovun mit kitab hasta insanlara ruh ve g verir, skntl durumlarda mcadele etmeyi retir. Bu kitap Avrupa kltrne bir katkdr. mknlar snrl olan bir insann bylesine bir kahramanlk yapmas tm insanla rnektir. Bu kitab okuyan bir insan ilgisiz kalamaz, bu dln verilmesi eserin deerini gstermektedir demektedir. Bu bir Kazak yazarnn ruh gcn, edebi eserinin deerini Avrupada da kabul edilmesi demek deil midir?

140

2010da Pekinde Milletler Yaynevinin ince yaynlad mit kitabna nsz yazan Zhang Haidu: Nematn dili ekici ve gzel, bugnk kemeke hayatta, deeri olmayan ksa mrl eserlerin arasnda byle gl bir edebi esere ok nadir rastlanmaktadr. Eserin her tarafnda saflk ve temizlik o kadar net grlmektedir ki, kitabn sayfalarn evirirken gzyalarm tutamadm. Kitab okuduum anlarda Nemat sanki eskiden beri tandm biri gibiydi. Onun hikyeyi anlat yntemi yle basit ve ekici ki, o adeta yan bamda hikyeyi anlatyor gibi geldi, hatta yabanc bir dil bile bizim aramza engel olamaz. Biz baka lkelerde yayor olsak bile, yaam tarzlarmz birbirine benzemese de, hayata olan ballmz, hayallerimizi gerekletirme tutkularmz ayndr; mit isimli kitabn da temel fikri buradayd. Bana gre, bu kitap sadece Kazakistan okuyucularna deil, dnya okuyucularna ortaktr demektedir. Okuyucuyu ilgisiz brakmayan eserin gerekilii, duygulandrmamas mmkn olmayan itenlii ve dil ustal, edebi deeri hakknda ince yaynlanan mit kitabnn 26 Nisan 2010da Pekinde gerekleen tantm toplantsnda Milletler Yaynevinin genel yayn ynetmeni Yu Bingshi: Nemat Kelimbetovun mit kitabndaki ba kahraman Ercann talihsizliklere kar azmi ve hayata olan ball, insanlara kar drstl, ylmaz gayreti ve bitmek tkenmek bilmeyen abas insanlar ne ekerek azmini kamlyor. nsanlar nerede yaarlarsa yaasnlar, hangi kta ve lkede hangi milletten olurlarsa olsunlar ylmaz bir ruhun insanlara has ortak bir zellik olduunu gstermektedir. Byle bir ortak zellik bizi ok etkiledi, bu kitab Kazakadan inceye evirerek yaymay, inli okuyuculara tantmay kendimize bir grev addettik demiti. Pekindeki Milletler Yaynevi Kazaka Yaynlar Blmnn genel yayn ynetmeni Alimcan Nurgaziul: Nemat Kelimbetovun mit kitabnn Ercan ve Gevher monologu vastasyla insanl hayata sonsuz bir balla tevik ediyorsa, Oluma Mektuplar ile bugnk genlere baz eitim asndan ok nemli ahlaki meseleleri gndeme getirmektedir. ince ve Kazaka yaynlanan bu kitap dnyadaki insan nfusunun % 22sini oluturan in halknn ve onun iindeki Kazak kardelerinin yreine yol bulmas ok sevinli ve manidar bir olaydr. Yazar Kazak edebiyatnn eski devirlerini aratran bir bilim adam olarak da lkemizde tannmaktadr. Yiitlik ve bilgelik destan olan bu kitap insann manevi gcn, temiz akn, hayata olan balln gklere kararak destanlatrmtr. Tarihi mthi bir eserdir diyerek yksek bir deer vermitir. mit monolog hikyesi ve Oluma Mektuplar denemesi Kazakadan inceye evirerek binlerce okuyucuyla buluturan Erke Kurmanbekkz: Kitabn her tarafnda beni heyecanlandran dnceler ok fazladr. Ondan ok feyiz aldm, insanln nemini anladm. Amerikal Helen 141

Kellerin de, Kazakistanl Nemat Kelimbetovun da hayat gcnden hayata ve dostlua kymet vermeyi rendim. Zahmeti yksek eviri ilerini eserlerinde dile getiren yazar kendi hayatma ayna edeceim demektedir. in Halk Cumhuriyeti Pekin Merkezi Radyosunun spikeri nar Galmkz: mit romann yeni nesillere vatan ve milletin kymeti, ak ve hayat hakknda dnmeye sevk eden, milli ruhu gsteren sonsuza dek tkenmeyen bir manevi gda, altn hazine demek istiyorum ifadesinde bulunmaktadr. 13 Haziran 2011de in ve Orta Asya lkeleri Dostluk Cemiyeti ve in Ressamlarnn Bar Yolu Hareketinin Organizasyon Komitesi Kazakistan ve in arasndaki kltrel ve sosyal ilikileri gelitirilmesine yaptklar katk iin merhum Nemat Kelimbetovu Bar Yolundaki Sosyal birlii Kupas ve eref Belgesiyle dllendirdi. dl treninde in ve Orta Asya lkeleri Dostluk Cemiyetinin Bakan jan Deguan Nemat Kelimbetovun olu Kayrat Kelimbetova Bar Yolundaki Sosyal birlii Kupas ve eref Belgesini takdim etti. Nemat Kelimbetovun ikinci hayatnn devam saylan, sadece Kazakistanda deil, baka lkelerde de yaynlanan ve okuyucularnn takdirini alan eserlerinin deerlendirilmesiyle ilgili etkinlie Kazakistan Senatosunda milletvekili Kuvan Sultanov, Cumhurbakanl Kltr Merkezinin Bakan ve nl Kazak bilim adamlarndan Mrzatay Joldasbekov, Kazakistan Halk Artisti Sabit Orazbayev, Egemen Qazaqstan Gazetesi A.. Bakan Savtbek Abdurrahmanov ve Kazakistann maneviyat alanndaki insanlar, bilim adamlar, yazarlar, Kelimbetovun eserlerinin okuyucular, inden gelen ressamlar ve deerli konuklar katld. Bu Nemat Kelimbetovun dnya kltrne katk yapan deerli mirasnn bir tezahr idi. Nemat Kelimbetovun mit eseri 2010da stanbulda Trke olarak (Selenge Yaynevi) ve edebiyat tarihi zerine yazd aratrmas Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri (Selenge Yaynevi) ismiyle yaymland. Bu kitaplar Trkeye kazandran Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Tarih Blm retim yesi, Mustafa okay aratrmalaryla tannan bilim adam, evirmen Do. Dr. Abdulvahap Kara: Nemat Kelimbetovun iki kitab da ilmi evrelerde takdirle karland. Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri Trkiyedeki baz niversitelerde ders kitab olarak faydalanlmaktadr. Esasen Trkiyede Trk halklarnn edebi eserleri yksek seviyede incelenmitir. Ancak 142

Kelimbetovun eseri edebi miraslar birbiriyle ilikili olarak ele almasyla zel bir yere haizdir demektedir. Ayrca kitabn Trke basksnn nsznde: Kazakistan Cumhurbakan Nursultan Nazarbayevin teklifiyle Astanada Trk Akademisi kurulduu malumdur. Yakn zamanda Trkiyede stanbulda byle bir akademinin Trk halklarnn beii saylan Kazakistanda kurulmasnn tesadf olmadna iaret eden deerli bir eser yaymland. Bu eser Kltigin dlnn sahibi Prof. Dr. Nemat Kelimbetovun Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri isimli kitabdr. Trkler tarih boyunca birok devlet kurduklar gibi, kltr alannda zellikle edebiyat sahasnda da birok nemli eserler vermilerdir. Bundan dolay Trkler hem szl edebiyat ve hem de yazl edebiyat rnlerine ok zengindir. Kkeni milattan nceki asrlara kadar uzanan ve yaklak bin yllk tarihe sahip Trk edebiyatn aratrmaclar eitli alardan ele almaktadrlar. Elinizde tuttuunuz Prof. Dr. Nemat Kelimbetovun bu almas Kazak Trkesinde Eski Edebi Miraslar adn tamaktadr. Biz Trkiye Trkesinde eserin adnn Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri olmasnn daha uygun olacan dndk. nk, Trkiyede eski edebiyat denilince akla ilk olarak divan edebiyat gelmektedir. Ayrca eserde bugnk Trk halklarnn edebiyatlarna temel olan ortak eserler toplu halde incelenmektedir. Eser Trk halklarnn temel eserlerini slam ncesi Dnem, slami Dnem ve Altn Orda Edebiyat olarak blmde ele almaktadr. Kitabn dikkat ekici bir hususu Kelimbetovun eserde binlerce yl ncesinden ortaya kan Trk edebi eserlerinin birbirinden kopuk olmad, gnmze kadar kendi aralarnda edebi bir gelenek devamll bulunduu tezini baaryla ilemesidir Deerli bilim adam Prof. Nemat Kelimbetovun bu eserinin Trk dnyasnn ortak kltr deerlerinin anlalmasna ve bu konudaki incelemelere byk katklar salayacana inanyorum demektedir. Bununla birlikte Kazakadan Trkeye eviride nde gelen tecrbeli

aktarmaclardan Kara Kelimbetovun eserini aktarrken Kazak edebiyatndaki baz kavramlarn Trkedeki karlklarn bulmakta ve terminolojiyi yerli yerinde doru kullanmak iin konunun uzmanlarnn tavsiyelerinden de yararlanmtr. eviri almalarnn Trkiyedeki mektebi hususunda bilgi sahibi olmak iin evirmen Abdulvahap Karann szlerinden alnt yapalm: Kelimbetovun Trk halklarnn ortak edebi eserleri gibi geni bir alan kapsayan bu almasn Kazak Trkesinden Trkiye Trkesine aktarrken karlatmz baz zorluklar amada zel itina gsterdik. zellikle edebi kaynaklardan 143

yaplan alntlarda aslna sadk kalmaya byk lde dikkat ettik. Kelimbetovun Divan Lugatit-Trk gibi kaynaklardan zbek, Kazak veya Rus imlalarna gre yapt alntlarn harf uyumazl sebebiyle Trkiyedeki bu konudaki transkripsiyon sistemi ile farkllklara, yer yer anlalmazlklara ve hatta hatal yazlmlara sebebiyet vermesi kuvvetle muhtemeldi. Bu durumun nne gemek iin imknlar lsnde biz bu alntlar ondan deil, Trkiyede yaynlanm kaynaklardan almaya gayret ettik. Bu kaynaklar eserdeki dipnotlarn yanna keli parantez iinde gsterdik. Ayn ekilde eski Trk edebi eserlerinden alntlarn manalar kitapta Kazak Trkesine evrilerek verilmekteydi. Bu eviriler bazen kullanlan aratrma eserinin Rusa veya zbeke olmas sebebiyle eviriden eviri mahiyetini tamaktayd. Bizim bu metinleri bir de Trkiye Trkesine aktarmamz evirinin nc kez yaplmas demekti. Dolaysyla metinde hem anlam ve hem de estetik adan kaymalar ortaya kabilecekti. Byle durumlara meydan vermemek iin orijinal metinlerden yaplan Kazaka evirileri Trkiye Trkesine aktarmak yerine, ayn konuda yaplan Trkiyedeki aratrmalardaki evirileri koyduk. Bu evirilerin kaynaklarn da keli parantez iinde belirttik. Mesela, Dede Korkut kitabndan yaplan alntlarn evirisi iin Muharrem Erginin, Kutadgu Bilig iin Reit Rahmeti Aratn ve Divan Lugatit-Trk evirileri iin Besim Atalay n almalarn kullandk ve bunlar keli parantez ile gsterdik. Ayrca eviride karlatmz baz sorunlarn almasnda sahann uzmanlarna bavurduk. Kazak edebiyatndaki baz terimlerin Trkiye Trkesindeki karlklarnn tespitinde Do. Dr. Orhan Sylemez ve Do. Dr. Gksel ztrk, Eski Yunan tarihilerinin isimleri ve eserleri konusunda Yrd. Do. Dr. Ferit Baz ve Farsa iirlerin Latin harfleriyle yazmnda Glseren Cecelinin gr ve tavsiyeleri ok yararl oldu. Kendilerine teekkr ediyorum. Bu Trkiyede uygulanmakta olan bir eviri yntemidir. Bu yntemin nemli rneklerinden biridir. evirmen Abdulvahap Karann evirideki ustaldr. 2 Ekim 2010 tarihinde stanbulda Kabata Kz Lisesi Eitim Vakfnda Kelimbetovun Trke yaymlanan eserlerinin (mit ve Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri) tantm toplants yapld. Trke yaymlanan eserlerden biri bilimsel, dieri edebi olduu iin toplantya katlanlarn ounu bilim adamlar oluturdu. Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Bakan Prof. Dr. Aye Emel Kefeli, stanbul niversitesi 144

Trkiyat Enstits Prof. Dr. Kemal Yavuz, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi emekli retim yesi Prof. Dr. Glin andarlolu, stanbul niversitesi emekli retim yesi Prof. Dr. Nuri Yce, Mula, Gazi niversitesi retim yesi Do. Dr. Ferhat Tamir, Beykent niversitesi retim yesi Yrd. Do. Dr. Muzaffer rekli, Fatih niversitesi retim yesi Do. Dr. Yusuf etinda, Fatih niversitesi okutman Kalmamet Kulamayev, stanbul niversitesi Trkiyat Enstitsnden Yrd. Do. Dr. Abid Nazar Mahdum, Avrasya Aratrmalar Enstits Bakan Hayati Tfekiolu, Marmara niversitesi retim yesi Prof. Dr. Glen Seyhan Alk, Marmara niversitesi retim yesi Okan Yeilot, TRKSOY Genel Sekreteri Dsen Kaseinov, Kazakistan Ankara Bykelisi Bagdad Amreyev, Ankara niversitesi retim yesi, Trk Ocaklar Genel Bakan Yardmcs Prof. Dr. Orhan Kavuncu vb. Tantm toplantsndaki katlmclarn Trke yaynlanan Kelimbetovun kitaplarn ksa sre iinde okumu olmalar beni hayretler iinde brakt. Bu da Trk okuyucularnn edebiyat olan ilgisini ve Kelimbetovun kitaplarnn Trk okuyucular iin nemini gsterse gerek. Okuyucular yeni kan kitaplar hakkndaki fikir ve dncelerini ortaya koydular. Trk aydnlar, bilim adamlar Nemat Kelimbetovun Trk halklarnn en eski atalar saylan Sakalarn kahramanlk tarihini efsaneye dnm kaynaklar temelinde aklayan, eski Trk folklorunun geleneksel artlarna uygun olarak ortaya kan kahramanlk destan Alp Er Tungadan itibaren genel olarak tm Trklere ortak edebi miraslarn ele alan Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri incelemesini tm Trklerin ortak deerlerinin aratrlmasna katk yapacak bir eser olarak deerlendirdiler. Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Bakan Prof. Dr. Aye Emel Kefeli: Trk halklarna ortak bu eser genel dnya kltr mirasnda hak ettii yeri almal ve tm Trk dnyasnn yararna dnmelidir dedi. Diyalog Avrasya Platformunun E Bakan Harun Tokak: Bu eserde slam dininin g ve kuvveti, kadnn sorumluluk bilinci, kocasna saygs, ocuklarna analk efkati zellikle vurgulanmtr. nsanlk ve vefa kltrn zirveleridir. Kltr her eyden nce yrek gcnde grnmelidir demiti. TRKSOY Genel Sekreteri Dysen Kaseinov: Profesr Nemat Kelimbetovun Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri kitabnda Trklerin eski szl edebiyatyla birlikte, eski yaztlar da ele alnmtr ve en nemlisi bu kltrel miraslar Trk tarihi ve kltryle birletirerek bir btn halinde incelemitir. Bu Trk kltrnn btnl asndan ok nemli bir neticedir diye konumasn tamamlad. Kazakistan Cumhuriyeti Trkiye Bykelisi Bagdad Amreyev: Nemat Kelimbetovun Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri 145

kitab tm Trk halklarnn birlemesine katk salayacak byk bir eserdir, bu kitap bizim lkelerimizin manevi etkileimini hzlanmasna yardmc olacaktr dedi. Egemen Kazakistan gazetesi A. . Bakan Savtbek Abdurrahmanov: Nemat Kelimbetovun Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri isimli eseri Trk Akademisi kurulduktan sonra yaplan almalarn ilk rndr. Bu durum bize Trk Akademisinin Kazakistanda kurulmasnn yerinde bir karar olduunu somut bir ekilde gstermektedir. Kazak airi Magcann: ok sayda Trk baba mirasndan payn alp uzaklara g ettiinde, Kazaklara baba oca kalmam myd? eklindeki szleri bize byk sorumluluklar yklemektedir. Tm Trk halklarna ortak edebi miraslar inceleyen Kelimbetov eserinin stanbulda yaynlanmasyla biz Kazak edebiyat aratrmalar ve Kazak folklor aratrmalarnn Trkolojide de baba oca vasfn muhafaza etmekte olduunu gstermi olduk diyebiliriz diyerek Kazak edebiyat aratrmalarnn seviyesini ykselten Kazak bilim adam ve ylmaz bir yazar Kelimbetovun eserlerine byk bir nem arz etmiti. Kltr, edebiyat, eitim ve bilim alanlarnda altn bir kprye dnen eserin yazar Nemat Kelimbetova, Kazakistana dndkten sonra, stanbulda gerekleen kitaplarnn tantm toplantsna katlanlarn deerlendirmelerinden bahsettim. Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri isimli kitabnn niversitelerde rencilere okutulduunu sylediimde Nemat aabeyin gzlerini parlad. Memnuniyetini dile getiren Kelimbetov: En nemlisi Sakalar, Hunlar ve Gktrkler dneminden gnmze ulaan destanlar ve Kazaklarn kahramanlk iirleri arasndaki ierik, fikir, dil, model ve stil gibi benzerlikleri, yani edebi gelenek devamlln ispatlamaya altk. Amacm dnyann baka da byk kk halklar gibi Kazak halknn da dnya edebiyat ve kltrne eski devirlerden itibaren kendi katksn yapmakta olduunu bilimsel temelde ispatlayp ortaya koymakt. Bununla halkmzn itibarn arttrmakt diyerek odann penceresinden grnmekte olan Aladan gklere ykselen zirvelerine uzun uzun bakmt. Kelimbetovun Kazak edebiyat ve edebiyat aratrmalarna ynelmesine temel tekil eden adi Akn incelemesi Jazuv yaynevi tarafndan 1974de yaymlanmt. Kitabn nszn yazan devlet dl sahibi Abdilda Tajibayev Nemat Kelimbetovun adi Akn incelemesi iin: Kitap blmden olumaktadr. Birinci blm: adi Jangirovun hayat ve toplumsal bak as. kinci blm: adinin edebi miras. nc blm: adinin airlik ustal. Yazarn bu blmde adinin dili daha ok durduu grlmektedir. adinin Kazan, Orenburg yaynevlerinden kan kitaplarnda Arapa ve Farsa kkenleri kelimelere 146

daha az rastlanmaktadr, Takentte kan kitaplarnda ise daha ok rastlanmaktadr denilmekte ve sebepleri analiz edilmektedir. Dilbilimci Balakayev bir almasnda bu hususa deinerek unlar sylemektedir: ok eski devirlerden beri gelmekte olan, bir zamanlar Kazaklarn atalarna ortak olan Orta Asya edebi dilinin (Trki veya aatay dilinin) izleri, kalntlar veya tesirlerini de bilmeliyiz, - demektedir. adinin eserlerindeki yabanc dillerden alnan kelimeleri biz de Balakayevin syledii prensipler dhilinde aklyoruz. Nemat Kelimbetov, hi phesiz, ok karmak bir konuyu ele alm ve onu baaryla incelemi, kvrak ve belagatle yazmtr. Mesele sadece adide deildir. Kitab air ve dindar olarak kabul edilen adinin etrafnda Sr blgesinin birok yetenekleri bulunmaktadr. Bundan sonra onlara yol kapsaml bir ekilde almal ve bylelikle edebiyatmzn tarihi de derinlemeli ve zenginlemelidir. Sonu olarak, bu kitap ok deerli, bize yenilikler kazandran bir almadr demektedir. Ad geen eser konusunda o dnemdeki yaynevi mdr Abilmajin Jumabayev: Nematn Akn adi Jangirov ve Miras konulu bilim aday tezini baaryla savunduunu edebiyat evrelerine malumdur. Bu tezin 1974te Jazuv yaynevinden adi Akn ismiyle yaynlanmas, okuyucusuyla bulumas, gen bilim adamnn eserine yenilie dkn okuyucularnn talebinin artmas, yaynevinin itibarn ykseltmi, yazarn yaynevi ile ilikisini glendirmitir demektedir hatralarnda. Maher Azabn Yenen Adam isimli samimi syleisinde Kuvan Ana: Yataa bal kalmasnn zerinden tam bir yl getiinde adi Akn isimli ve salkl iken yapt almas kitap olarak yaymland. O zaman bu ilk kitabna gerei sylemek gerekirse fazla sevinemedi. Nasl sevinebilirdi ki, lm ile mr arasnda mcadele ettii bir dnemdi. ylesine bir bakt ve hareketsiz yatmaya devam etti. Belki o kitap kara topraklara ayaklaryla salam bast, her tarafa kouturduu gnlerini mi hatrlatt, kim bilir? Sonuta, sevinemedi... evirilerle megul olmamz, ameliyattan sonra nc ylda idi. Aabeyinle bir zamanlar ayn yerde alm mesai arkada olan Jukov isimli bir kii Jazuv yaynevinin o dnemdeki mdr Abilmajin Jumabayeve: Aabey! Nemata yardm edelim. eviri denemesi yapsn. Bir kitap veriniz , - demi. Abilmajin aabey daha nce eviri yapmam birisi dememi ve Ermeni yazar Leonid Gruntun Ah Bizim uikent isimli romann evirmesini teklif etmi. Abilmajin aabeyin byk bir iyilii idi, yoksa edebi bir eviri o dnemde yle herkese verilmezdi diyerek o gnleri hatrlarken, yazar Nemat Kelimbetov 147

ise mit isimli kitabnda Edebiyat dnyasnn sk ormanlarnda tek bama nereye gideceim arm bir vaziyette zehir imi bir kurt gibi aresizce dolarken, skntl anmda bu yiit kii yardmc oldu. Hayr! Yardmc oldu demem uygun olmaz. Destan benim tm hayatmn akn tamamen deitirdi. O andan itibaren edebiyat hayatnn gnlk hareketlerine ok yakn oldum. Genel olarak konumak gerekirse benim kalemimin keskinlemesine sebep olan Destandr diye dnyorum eklinde yazmaktadr. O gnleri Jazuv yaynevinin mdr (hikayede Destan) Abilmajin Jumabayev de unutmam: O gnlerde yaynevinde Dostluk Ktphanesi ismiyle, 150 ciltten oluan ve ok yllar srecek bir seri yaynlanmaktayd. Bu seride Rus edebiyatnn temsilcileri bata olmak zere Sovyet Cumhuriyetlerinin nl yazarlarnn eserleri bulunmaktayd. Edebi evrelerde Dostluk Destan olarak da adlandrlan bu seri hakknda Sotsiyalistik Kazakistan (gazetenin gnmzdeki ismi Egemen Kazakistan) gazetesinde yaynlanan makalemde, otuz sene nce unlar yazmm: Ne yapsa da en iyi ekilde yapan titiz bilim adam, yazar Nemat Kelimbetovun zbek yazar Pirimkul Kadirovun mehur Babur hakkndaki Yldzl Geceler romann Kazakaya o kadar gzel evirmi ki, ona eviri kitap demek mmkn deildir. Yazar sanki bunu daha nce Kazaka yazm gibidir. te, bu kitap sayesinde bizim edebiyatmza, konusunu bir tarafa braktmz halde, birok yeni karakterler, fikirler, anlaylar, karde zbeklerin tarihi, hayat tarzlar, rf-adetleriyle ilgili, bamsz bir hanlk kuran, bir merkezden idare edilen, ok eitli milletlerle diplomatik, kltrel ve ticari ilikiler kurarak olgunlam bir halkn dil hazinesinden birok mesleki kelimeler, kavramlar geldiini memnuniyetle dile getirmeliyiz. Bununla birlikte Kelimbetovun eviri alanndaki deerli almalar Ermeni yazar Leonid Gruntun Ah Bizim uikent, zbeklerin klasik yazarlar Said Ahmedin Ufuk, Pirimkul Kadirovun Yldzl Geceler romanlarn ana dilinde konuturmasyla artar. Ayrca Nemat Kelimbetovun Kazak edebiyatnn tarihini iyi bilmesi, onun Sakalar ve Hunlar dneminden gnmze kadar edebiyat tarihinin ayrntlarn incelemi olmas, onun sanki kendi evinde ocak banda dolayormu gibi rahat olmasn salamaktadr demektedir hatralarnda. Kelimbetovun eviri alanndaki ilk eseri Jazuv yaynevinden 1977de yaynlanan Ermeni Yazar Leonid Gruntun Ah Bizim uikent kitabdr. Kitabn ilk nshasn grd zamanki duygu ve dncelerini Nemat Kelimbetov mit isimli kitabnda yle dile getirmektedir: Destann getirdii ve yastmn yanna brakp gittii kitabn ok gzel kapandan gzlerimi alamadan ne kadar sre yattm bilmiyorum. Kitabn hepsini okumaya yreim dayanamayacak gibiydi. Sen sadece ilk sayfasn okudun Gevher. Ondan 148

sonraki sayfalar sana okutmadm. Senin braktn yerden kalann hi eksiksiz ve yanlsz ben ezbere sylemeye devam ettim. gn boyunca durmakszn 272 sayfa hikyeyi batan sona ezbere okudum. nk dayanlmayacak aclar iinde on kere dnp, yz kere elekten geirip yazdm her kelime sanki bir mermere kaznm gibi hafzama kaznmt. Sefasndan cefas ok bu eviri ii beni sadece sz sanatna deil, ayn zamanda demir gibi dayankl olma sanatna da retmiti. Her sayfasnda iki yz krk veya iki yz elli kelime olan kitabi yz otuz yedi gnde evirmitim. ki buuk ay kadar da kitab ikinci kere gzden geirdik. Bu benim iin byk bir baaryd. Benliimi bir gurur duygusu sard. Ayaklarm ve ellerimden ayn anda tutmaz olmu, dayanlmayacak arlardan byk skntlar ekmitim. Beni ancak bir gnde krk kere lp dirilen bir kii anlayabilirdi. Uzun gecelerde hi uyumadan, azma smayacak bir biimde ien dermansz diliyle kitap sayfalarn amam birinin beni anlamas ok zordur. Bundan sonra da bir ok hikyeler ve romanlar evirdim. Fakat onlarn hibiri bu ilki kadar aklmda kalmam diye yazmaktadr. Nemat Kelimbetovun zbekeden Kazakaya evirdii Said Ahmedin Ufuk isimli roman 1981de Jazuv yaynevi tarafndan yaymland. Dounun nemli dnrlerinden, nl devlet adam, lirik air ve yazar Zahireddn Muhammed Baburun (1483-1530) hayatnn etkili bir biimde anlatld Pirimkul Kadirovun Yldzl Geceler romann zbekeden Kazakaya eviren Nemat Kelimbetov idi. Bu romann ilk basks 1986da Jazuv yaynevi tarafndan yapld ve 20 yl sonra 2008de Astanada Avdarma yaynevi tarafndan tekrar yaynland. nl Ukraynal yazar Vasil Kozaenkonun Yldrm isimli hikyeler kitab Ukraynann Kazakistandaki yl dolaysyla Halklar Dostluu serisi iinde 2008de Paritet yaynevi tarafndan tekrar yaymland. Nemat Kelimbetov tarafndan evrilen bu eseri ilk defa 1979da Jazuv yaynevi yaymlamt. Ukrayna Vasil Kozaenkonun Yldrm ve Ecelevinde Yaplm Resimler isimli hikye kitaplarn evirdii iin Nemat Kelimbetovu maneviyat gelitirme ve edebiyat alanndaki baarlar iin eref Madalyas ile dllendirdi. Bu dl treninde Kelimbetov: Ben kalem tutmadm. En kts kalem tutamaz oluumdu. nmdeki kitabn sayfalarn bile eviremiyordum. Benim sylediklerimi yazan da, kitabn sayfalarn eviren de eim Kuvan idi. Kuvan sylediklerimi tekrar tekrar yazmakla, silmekle ve ie yaramayan ktlar yrtmakla megul oldu. Mesela, Ukraynal 149

yazar Vasil Kozaenkonun Yldrm isimli 320 sayfa tutarndaki kitabn sekiz kere tekrar tekrar yazmt diyerek gemi gnleri hatrlatt. Biraz sessizlikten sonra: Edebi evirilerden nce ders kitaplarn da tercme ettim. Tercmedeki maksadmz ocuklar a brakmamakt. iten insana kolay grnebilir, benim vcuduma demir giydirmilerdi, rahat nefes almak bile byk bir nimetti. Doktorlarn yapt inelerin etkisi sadece iki saatti, ondan sonra tekrar ac ekiyordum. te, bizim her evirimiz byle skntlar iinde yazlmt demiti. Bunu dnya klasikleriyle Kazak okuyucularn buluturan evirmenin byk emei, eviri edebiyatnn olumas ve gelimesine yapt katklar Nemat Kelimbetov oluturduu eviri mektebi olarak nitelendirebiliriz. Skntl o gnlerdeki eviri mektebini oluturan Kelimbetovun byk azim ve gayreti, kesintisiz aray iinde olmas, alkanl ve Kuvan anann insan hayretler iinde brakn sabr ve tahamml, snrsz efkati Kazakistan Sosyal Bilimler Akademisinin yesi, filoloji doktoru, Franz Kafka dlnn sahibi, yazar Nemat Kelimbetov ve Eserleri konulu Yuvarlak Masa Toplants ve onun mit (stanbul 2010), Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri (stanbul 2010), (Pekin - 2010), Die Hoffnung Will Ich Nicht Verlieren (Viyana 2010) kitaplarnn tantm toplants 19 Kasm 2010 tarihinde Almatda Milli Ktphanede uluslararas seviyede gerekletirildi. Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi retim yesi Do. Dr. Abdulvahap Kara (Trkiye), Pekindeki Milletler Yaynevi Editr Aykn Abidin (in), Kazakistan Milli Ktphanesi Genel Mdr Ornbasar shakov, Yazarlar Birlii Bakan Nurlan Orazalin, Kazakistan Devlet niversitesi Filoloji Fakltesi Dekan Prof. Dr. Kanseyit Abdezul, Temirbek Jrgenov Kazak Devlet Sanat Akademisi Rektr Prof. Dr. ArstanbekMuhamediul, Kazak Devlet Pedagoji niversitesi Rektr Prof. Dr. Serik Piraliyev, Muhtar Avezov Edebiyat ve Sanat Enstits Mdr Prof. Dr. Seyit Kaskabasov, Kltr Aratrmacs Murat Avezov, Ahmet Baytursunov Dil Bilimi Enstits Mdr Prof. Dr. ervbay Kurmanbayul, L. N. Gumilev Avrasya Devlet niversitesi arkiyat Blm Bakan Prof. Dr. Dken Masimhan, El-Farabi Devlet niversitesi Konfys Enstits Mdr Rahmjan Aslbekov, Muhtar Avezov Devlet Akademik Drama Tiyatrosu Barejisr Esmuhan Obayev, Kazakistan Halk Artisti Sabit Orazbayev, air Ulkbek Esdevletov, air Temirgaliy Kpbayev, yazar Smagul Elvbayev, yazar Didahmet Aimhanul, yaynevi mdrleri Ten Zinaida Yakovlevna, Rahimali Kul-Muhammed, evirmen Osman Tlegul ve dier katlmclarla gerekleen etkinlikte Nemat Kelimbetov yazar, Trkolog, bilim adam 150

konusu geni apl ele alnd. Bu yuvarlak masa toplantsnda okuyucular Kazak, Trk, Rus, in ve Alman dillerinde yaynlanan eserlerin yazar Nemat Kelimbetov ile tanma ve yz yze konuma frsat buldu. Toplantya katlan bilim adamlar, air ve yazarlar Kelimbetov ve eserleri hakkndaki fikir ve grlerini samimi bir ekilde ortaya koydular. Kazakistan Yazarlar Birlii Bakan Nurlan Orazalin: Nemat Kelimbetovun baarsn sadece bir ailenin deil, dnyaya kanatlanp uan Kazak dilinin edebi sznn baars olarak deerlendirmeliyiz. O kadar ylmaz bir yksek bir ruha sahip ki, hayatnn en skntl anlarnda kalemini elinden drmedi ve tarih ile edebiyat birletirerek nemli eserlere imza att. Sovyet dneminde karlat skntlara ramen Kazak edebiyat tarihini aratrd, bilimsel almalar dnyaya getiren kahraman ve cesur bir aratrmac oldu. Dnyaya Kazak topraklarndan yce ahsiyetlerin ktn, Kazaklar zengin edebiyat, zengin tarihi olduunu gsterebilen Kelimbetov eserlerini Kazak edebiyatnn anna an katan almalar olduunu syleyebiliriz. Oluma Mektuplar eseri oul ile baba arasndaki muhteem bir ilikidir. Bu mektuplar onun sadece oluna deil, gelecee, gelecek nesillere yazm olduu mektuplardr. Kazaklar tarihi, rf-adetleri, Kazak halknn erdemlerini ortaya karan bir eserdir. Kazak edebiyatnn nemli bir baarsdr! Kazakistan halk yazar, Devlet dl sahibi Azilhan Nuraykov: Oluma Mektuplar isimli deneme, daha ak bir ifadeyle mit isimli monolog hikyenin mantkl bir devamdr. Yazar vatanndan uzaklarda, yd ellerde tahsil grmekte olan oluna mektuplar yazarak ilk monolog hikyede ortaya konan dnceleri konu itibariyle devam ettirmitir. Kelimbetov oluna yazd mektuplarda gnmz genleri iin terbiyevi nemi byk birok ahlaki ve etik meselelerden sz etmektedir. Mesela, onun oluna yazd bu mektuplar okurken bundan yirmi yedi asr nce Turan lkesini ran ordusundan koruyan Alp Er Tunga hakknda yazlm eski destan okumu gibi olursunuz. Yine bir baka anda u blgesini Byk skenderin igal etmesine engel olan u Bahadrn kanl cephedeki kahramanln gznzle grm gibi olursunuz. Tm Avrupaya hkmeden, Romay klelikten kurtaran Edil (Attila) atamzn seferlerinden haberdar olursunuz. Bizim en eski atalarmz olan Sakalar, Hunlar, Gktrklerin Gk Tanrs Gnee, Toprak ve Suya, Umay Anaya

151

taptklarn Bozkurt, Ergenekon ve Kltigin destanlar hakknda yazlan mektuplardan renirsiniz. Oluma Mektuplar denemesinde yazar okuyucularn Dede Korkutun bilgelik dncelerini yanstan tleriyle tantrr. Ortaa bilginleri, sz ustalar Ebu Ali ibn Sina, Ebu Reyhan el-Biruni, Ebu Nasr el-Farabi, Kagarl Mahmut, Yusuf Has Hacip, Hoca Ahmet Yesevi, Babur ve Haydar Dulati ile ilgili kaynaklara dayal hikyeler anlatmaktadr demiti. Muhtar Avezov Edebiyat ve Sanat Enstits Mdr Prof. Dr. Seyit Kaskabasov: Prof. Dr. Nemat Kelimbetovu Kazak edebiyatnn iki bin be yz yllk tarihini byk vukufiyetle inceleyen nemli bir bilim adam, milli edebiyat aratrmalarna byk katk salam nde gelen bir aydn olarak nitelendirebiliriz. Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri isimli aratrmasnda tm dnyann en byk gc saylan gkyzndeki gnee tapan, gnee sayg duyan eski atalarmz Sakalar ve Hunlardan ok bahsetmektedir. Nemat gnee tapan atalaryla gurur duyarken, ben de bilime tapan Prof. Dr. Kelimbetov ile gurur duyuyorum demektedir. El-Farabi Kazakistan Devlet niversitesi retim yesi Prof. Dr. Kanseyit Abdezul: Nemat Kelimbetov eski devir edebiyatnn nemli bir aratrmacs, bu alandaki bilimsel mektebin kurucusu ve ilk Eski Devir Edebiyat ders kitabnn yazardr eklindeki grlerini dile getirdi. stanbuldaki Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi retim yesi Do. Dr. Abdulvahap Kara: Prof. Dr. Nemat Kelimbetov sadece Kazaklar deil, tm Trk halklar arasnda eserleriyle beeni kazanyor. Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri kitabndaki dikkat ekici husus, bundan binlerce sene nce ortaya kmaya balayan Trk edebi eserlerinin birbirinden kopuk, ilikisiz olmadn, aksine onlarn arasnda bugne kadar devam ede gelen edebi gelenek ilikisi olduu hususundaki tezini baaryla ortaya koymutur. mit isimli kitab okuyucular ok sevdi. Bu monolog hikye 10 yandaki ocuktan 70 yandaki yalya kadar herkeste byk bir etki yapyor. Birok kitap okuyucusu kitaptan ok etkilendiklerini ifade ederek byle bir eserin Trke yaynlanmasnn byk bir kazan olduunu sylyorlar. Esere temel tekil eden Trk halklarnn milli zelliklerinin ve insan erdemlerinin bugnk kreselleme dneminde zellikle genlere ok faydal olacaktr demiti. 152

El-Farabi Kazakistan Devlet niversitesi retim yelerinden Prof. Dr. Baktjan Maymanov: nsanolunun drstln ve ruh yceliini n plana karan, milli geleneklerinin nemi, insan gnlnn naziklii, insan azminin gcn inandrc bir ekilde ortaya koyan edebi eserlerin yeni nesillerin eitiminde nemi byktr demiti. Abay Kazakistan Devlet niversitesi Rektr Prof. Dr. Serik Piraliyev: mit kitab Kazak halkna zg yiitlik, dayankllk ve azmin rneklerini bize gstermektedir. Bu kitap araclyla sadece sevgili ei Kuvann deil, Kuvann prototipiyle tm Kazak kadnlarnn fedakrln, sadakatini, demir gibi dayanklln, efkatini, sabrn edebi bir dille ifade etmektedir. Hayatnn en zorlu gnlerinde eine maddi ve manevi adan destek, ocuklarna ana olabilen kadnn kaderin ar skntlarna boyun emeyen azimli bir portresini gznzn nnde canlandrnz. Kazak kadnn tasviri mthitir, deil mi? Daha sonra yaynlanan Oluma Mektuplar, Yallar, Hasetlik gibi kitaplar Nemat Kelimbetovun bir dnr betimleyici ve filozof olduunu ortaya koydu. Bu deneme-hikye trndeki eserler gnmz genleri iin eitim asndan nemi byk baz ahlaki meseleleri sz konusu etmektedir. Daha ak bir ifadeyle sadakat ve ihanet, cmertlik ve cimrilik, merhamet ve acmaszlk, alakgnlllk ve kibirlilik, sorumluluk ve sorumsuzluk ve baka faziletler ve faziletsizlikler hakknda dnceye sevk etmektedir. Bu eserlerin deeri ite bu eitici zelliinde yatsa gerek dedi. mit eserinin piyesinin tantm Muhtar Avezov Devlet Akademik Drama Tiyatrosunda 2008 sonbaharnda yaplmt. Erdemli nesiller yetitirilmesinde nemli bir yeri olan bu piyesi sahneleyen nl rejisr, Kazakistan halk artisti, Muhtar Avezov Devlet Akademik Drama Tiyatrosunun Mdr Prof. Esmuhan Obayev: Gl sesiyle, derin dncesiyle, yksek felsefesiyle, manal muhtevasyla bugne kadar Muhtar Avezov tiyatro sahnesinde nadir grlen konusu ekici, ierii derin mit piyesi izleyicilerin beenisini kazand. Okuyucular yeni eserlerle tant, yazarn okuyucularyla kavutuu zel bir toplant idi. Yazarlarla yz yze gelmek, akranlarnn fikirlerini dinlemek, okuyucularna kitaplarn imzalamak, gazetecilerle sylei yapmak gibi etkinliklerin hepsinin bamsz Kazakistan halknn kendine olan byk sevgi ve saygs olduunun bilincindeydi. Toplantnn sonunda Nemat Kelimbetov Oluma Mektuplar kitabndaki: Hayatn benim yaayamadm gzelliklerini sen yaasan, benim gidemediim dn ve lenlere sen gitsen, benim terennm edemediim arklar sen terennm etsen, benim katlamadm at yarlarna sen katlsan, benim yaramadm kkparlarda* sen yarsan, benim kmadm 153

zirvelere sen ksan, milletimize yapamadm iyilikleri sen yapsan, benim kula atamadm hayat okyanusunda sen kula atsan - iki dnyada da mutlu olurdum szleriyle konumasn bitirdi. Bu toplant Kelimbetovun kitaplar ve yazarl konusunda samimi ve gereki fikirlerin konuulduu etkili bir toplant oldu. Kitaplarn daha niversitede rencilik yllarmda okumu olduum ve ismini ok iyi bildiim bilim adam bymz bu toplantda ilk ve son defa grm oldu. Yazara sz verildiinde salonu birden kendine ekmesini bildi. Konumas etkileyici, dnceleri somut ve derli toplu imi. Konumasnda hibir kda bakmadan birok bilgileri ve dnyaca mehur ahsiyetlerin deyilerini ifade etti. Dikkatli dinleyen insana onun konumalarndan hafzasnn gl ve mantnn salam, geni kapsaml bilgisi ve azmi fark edilmekteydi. O toplantdan biz bilim adam ve yazar Kelimbetov hakknda onun kendisinin de Yallk isimli eserine temel tekil eden bilge yallarmzdan biri olduuna kanaat getirerek ayrldk demektedir Ahmet Baytursunov Dilbilim Enstits Mdr Prof. Dr. ervbay Kurmanbayul. Hakka snarak dman bozdu, Asalet timsali her bir iiyle. Son demde, Yallk kitabn yazd, Bir zamanlar ta kran diiyle diyen air Dysenbek Kanatbayevin dile getirdii Nemat Kelimbetovun Yallk kitab 2007de Atamura yaynevi tarafndan yaymlanmt. htiyarlarn ocuklaryla ilgili sorumluluklar ve toplumsal rol konusunda Kelimbetov bir syleisinde: Bu hususta Fransz dnr J. J. Rousseaunun: Genlik a bilgelii renme a, ihtiyarlk ise onu kullanma a , - eklindeki szleri gayri ihtiyari aklmza gelmektedir. Bundan yirmi yedi asr nce yaam atalarmz, yani Sakalar ve Hunlar kendi ocuklarn yiitlie, vakara ve hogrye nasl eittiini tarihten iyi biliyoruz. Krk sene felaket olsa da, eski atalarmz lkesini seven, topran seven, milletini seven nesiller yetitirmeyi bir an iin olsun akllarndan karmamlardr. Bunlarn hepsini onlar at stnde, devenin stnde dmanla mcadele halinde ifa etmilerdir. Zamanla atalarmz bu gelenei daha da gelitirmilerdir. Kazak toplumu saygn yallarn, deerli aksakallarn her zaman bir eitmen olarak grmler ve byk sayg gstermilerdir. Onlar gerek tarihimiz, akl ve ferasetimiz, manevi hazinemiz olarak grmlerdir demektedir.

154

Bylesine eitsel nemi olan deneme 2008de Moskovada yaplan V. Uluslararas Kitap Sanat Yarmasnda Bizim adalarmz kategorisinde nclk ald. Yarmaya Kazakistan, Azerbaycan, Ermenistan, Beyaz Rusya, Ukrayna, Litvanya, Moldova, Tacikistan, zbekistan ve Rusya Federasyonu lkelerinden 171 eser katlmt. eitli lkelerden gelen kitap yaynclnn ustalar, jri yeleri, bilim adamlar ve yazarlar kitap hakkndaki fikirlerini ifade etmilerdi. Mesela, Tajik yazar Ato Hamdam: Nemat Kelimbetovun kitabndan ok etkilendim ve onu Tacik diline evireceim. Bu ok retici bir hikayedir. Biz yakn gelecekte ada Kazak nesir ve manzum eserlerinin Tacik dilindeki bir antolojisini yaynlamay planlyoruz. Bunun karlnda bizim yazarlarn kitaplarnn Kazaka yaynlanacaktr eklinde konutu. Uluslararas edebiyat ve bilimsel evrelerin dikkatini eken Kelimbetovun bilimsel aratrmalar okuyuculardan gelen talepler zerine Kazakistanda birka defa yaymland. Mesela, Kazak Edebiyatnn Eski Dnemi isimli kitab 1986da Almatda Mektep yaynevi yaymlamt. Kazakistanda Kazak dilinin gelitirilmesine, milli bilincin pekitirilmesine, halkn manevi taleplerinin karlanmasna ynelik olarak 1990da Ana Tili yaynevi kurulmu ve Edebiyat ve Sanat Enstitsyle ortak bir proje olarak Kazak Edebiyatnn Tarihi serisinin yaynlanmas planlanmt. Bu dnemdeki Ana Tili yaynevinin genel yayn ynetmeni ve bugnk mdr yazar Jakav Davrenbekov: Kazak Edebiyat Tarihi dizisinin ilk kitabn 1991de Nemat Kelimbetovun VI-VIII. yzyllarda talara kaznarak yazlan destanlardan balayarak Kazak Hanl kuruluna dein geen srede tm Trk halklarna ortak edebi miraslar kapsayan Eski Devir Edebiyat* isimli ders kitabn oluturdu demektedir. Demek ki, Kelimbetovun yazd Eski Devir Edebiyat ders kitab yeni kurulan yaynevinin ilk rnlerinden birisidir. Onun eseri Kazakistandaki yayncln, Kazak edebiyat kitabnn, bamsz Kazakistan tarihinin ilk yaynlanm sayfalar olmutur.

Internette yer alan nshas iin baknz: http://doc.nlrk.kz/result/ebook_125/index.html

155

Onun Eski Trk iiri ve Kazak Edebiyatndaki Gelenek Devamll almas 1998de Almatda Glm yaynevi tarafndan yaymland. Kazakistanda 1998 senesi Halk Birlii ve Milli Tarih Yl ilan edilerek zel bir program gerekletirildi. Bu program erevesinde Kazakistan Tarihi: Aratrmalar ve Belgeler serisinde Kazak Edebiyat Kaynaklarn 1998de Ana Tili yaynevi yaynlad. Kazak Edebiyat Tarihin Eski Deviri isimli kitab Rusaya evrilerek 1998de Almatda Sanat yaynevi tarafndan yaymland. Edebi Gelenek Devamll 2000de Astanada Elorda yaynevi, Eski Edebiyat Yadigarlar 2004de Astanada Foliant yaynevi, Eski Dnem Edebiyat (Kazak Edebiyatnn Kaynaklar) 2005te Almatda Atamura yaynevi, Eski Edebi Yadigrlar 2005te Almatda Alatav yaynevi tarafndan yaymland. Kelimbetov Eski Trk iiri ve Kazak Edebiyatndaki Gelenek Devamll konularndaki incelemelere hasredilen almalar iin 2005te Fen ve Sosyal Bilimler dallarndaki nemli dllerden saylan Kltigin dlne layk grld. Kazakistanda ilk defa hayata geirilen Kltrel Miras program erevesinde Kazak halkann eski devirlerden gnmze kadar ortaya kan edebi eserlerin kapsayan on ciltlik Kazak Edebiyat Tarihi Muhtar Avezov Edebiyat ve Sanat Enstits tarafndan yayna hazrland ve Kazakparat yaynlar arasnda kt. Bu on ciltlik eserin Eski Devir ve Ortaa Edebiyat isimli ikinci cildinin (Kazakparat yaynevi, 2005) editr Prof. Dr. Nemat Kelimbetov olmutu. Bu ciltte eski Kazak edebiyatnn nemli dnemleri tarihsel bir sistematikle ilk defa bu kadar kapsaml bir ekilde hazrlanmt. Eski Devir ve Ortaa Edebiyat kitab Trk [Gktrkler] Dnemine Kadar Edebi Yadigrlar ve Trk Dneminde Edebiyat blmlerinden olumaktadr. Trk Dnemine Kadar Edebi Yadigrlar blmnde Giri, Sakalarn Kahramanlk Destanlar, Alp Er Tunga Destan, u Destan, Hunlarn Kahramanlk Destanlar, Attila Destan, Bozkurt Destan, Ergenekon Destan; Trk Dneminde Edebiyat blmnde Trk Kaanl [Gktrkler] Dneminde Edebiyat, Kltigin ve Tonyukuk Destanlar, Etik ve Didaktik iir, Ebu Nasr el-Farabi konularn Prof. Dr. Nemat Kelimbetov yazd. Kazak Edebiyat Tarihi serisinin 3. cildi Altn Orda Dnemi ve Kazak Hanl Dneminde Edebiyat olarak isimlendirilmitir (Kazakparat yaynevi, 2008). XIII-XVIII. yzyllardaki yazl edebiyat ve air ve ozanlarn iirine hasredilen 3. cildin editrln Prof. Dr. Nemat Kelimbetov ile Prof. Dr. Seyit Kaskabasov birlikte yaptlar. XIII-XV. yzyllarda yaayan Altn Orda Dnemi Edebiyatnn nde gelen temsilcileri derinlemesine 156

incelenmektedir. Nemat Kelimbetovun kaleminden kan Ksasl Enbiya, Harezminin Muhabbetname, Kutbun Hsrev ile irin, Seyfi Sarayinin Glistan bit-Trki, Drbekin Yusuf ile Zleyha, Tarihi ecere ve Edebiyat Gelenei, Ebulgazi Bahadrn ecere-i Trk, Zahireddin Muhammed Baburun Baburname eserleriyle ilgili bilgiler bu cilde yer almaktadr. Bilim her zaman gelime eilimindedir. Son on, on be yl zarfnda Trkoloji bilimi de ok nemli lde geliti. Bu alanda elde edilen yeni bilgiler bizim eski grlerimizin deimesine ve yeni yorumlar getirmemize imkn salad. Bu kitab tekrar gzden geirerek daha gelitirmeyi uygun buldum diyerek Prof. Dr. Nemat Kelimbetov Eski Edebi Yadigarlar isimli kitabn tekrar gzden geirmi ve gelitirmiti. Bu alma Trk Halklarnn Eski Edebi Yadigrlar adyla Kazaka ve Rusa olarak Almatda Paritet yaynevinden 2011de yaymland. Kazakadan Rusaya eviren Osman Tlegul. Kelimbetov eserlerinden ansiklopedik zellik gze arpar. Onda byk bir bilgelik ve derin arayn izleri grlmektedir. Oluma Mektuplar eseriyle kltrel mirasn nesilden nesile aktarlmas sistematii yaplmaktadr. Okuyucunun ansiklopedik bilim, terbiye ve dersler ald Oluma Mektuplar kitab Kazak, Arap, Rus, in ve Trk dillerinde, Yallk kitab Kazak, in, Rus ve Trk dillerinde yaymland. Kazak maneviyat iin bir yenilik, felsefi ve etik dnce olarak okuyucularn takdirle karlad Prof. Dr. Nemat Kelimbetovun Hasetlik isimli kitab da Trk ve in dillerine yaynlanarak dnya edebiyatna bir katk saland. Her kitab yaynlandnda Nemat aabeyin gzlerinin parladn grrdm. Her kitabnn yaynlanmas ncesinde adeta ilk kitab kyormu gibi heyecanlanrd. Kitabn her tarafn, her satrna, noktasna, virglne, kitabn ilk ve son sayfalarnda yer alan bilgilere kadar dikkatli bir biimde gzden geirirdi. Kitabn tasarmnda kitabn muhtevasn yanstmak zere kendi teklifleriyle yaynevi alanlar ile birlikte kitabn yaynlanmas srecine katk salard. Bazen: Hayatta iki eyden korkarm: ehliyetsiz cerrah ve ehliyetsiz kitap. nk ehliyetsiz cerrahn yapt ameliyattan benim gibi sakatlar, ehliyetsiz kitaptan ise eitimsiz nesiller kar derdi. te, imdi Nemat aabeyin ikinci hayat, yani onun hibir zaman lmeyecek gzel eserlerinin, yeni kan kitaplarn sayfalarn evirerek Allahn zel olarak yaratt muhteem insanlarn aydnlna girmi gibi oldum 157

Bu bamsz bir lkenin edebiyatn dnyaya tantan, Kazak edebiyat tarihinin kklerini aratran, gelecek nesillerin kaderlerini dnen, hayat ibretlerle dolu bilim insan, aabeyim Nemat Kelimbetovun emaneti idi. Dr. Rayhan Majenkz Kazakistan Kltr Emektar Basn ve Yaynclk alan Yazar, yaync, bilim insan

158

NEMAT AABEY TRK HALKLARININ KALBNDE SONSUZA DEK YAAYACAK Kazak okuyucularnn yakndan tand Prof. Nemat Kelimbetovun iki kitab, ismen syleyecek olursak mit ve Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri geen sene stanbulda Trkeye evrilerek yaynland. kisi de bilimsel evrelerde takdirle karland. Gnmzde Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri baz niversitelerde ders kitab olarak okutulmaktadr. Trkiyede Trk halklarnn edebi eserleri ok iyi incelenmitir. Yine de Kelimbetovun edebi eserleri birbiriyle ilikili olarak incelemesi bir yenilik olarak karlanmtr. Kelimbetovun mit kitab Trk okuyucularnn beenisini kazand. Bu kitap 10 yandaki bir ocuktan 70 yandaki dedeye kadar herkesi etkilemektedir. Bir ok okuyucu kitaptan ok etkilendiklerini sylemekte ve byle bir kitabn Trke yaynlanmasnn bir kazan olduunu belirtmektedirler. zellikle gen okuyucular kitaptan etkilendiklerini sylyorlar. Bu hususta yaadmz bir olay anlatmak isterim. Geen sene Ekim aynda stanbulda bu kitaplar iin dzenlenecek tantm toplantsna katlacak bilim adamlarna kitaplar kargo ile gnderiyordum. O zaman kargoda alan 25 yalarnda bir gen: Siz iki gnden beri bizim irketten bir ok kitab saa sola gnderiyorsunuz. Bu kitaplardan bize de vermeyecek misiniz? dedi. Ne demek, tabii vereyim diyerek kargoda almakta olan birka kiiye mit kitabndan hediye ettim. Aradan iki gemiti ki, bir gn niversitede odamda otururken cep telefonum ald. Telefonun br ucunda konuan bir gen: Hocam belki siz beni unuttunuz. ki ay oldu tayinim Antalya tarafna kt. imdi buradaki kargo blmnde alyorum. Siz bana mit kitabndan hediye etmitiniz. Bunun iin teekkr etmek istiyorum. Kitab ok beendim ve ok etkilendim. Kendimde ayr bir g ve kuvvet hissettim. Byle mthi bir eseri bana armaan edip okuma frsat verdiiniz iin teekkr etmek istiyorum. Bir mahzuru yoksa, adresinizi de almak istiyorum. Size bir hediye gndereceim dedi. Ben ona Kitab okuman ve bununla ilgili teekkr etmen bile bana byk bir hediyedir. Baka bir hediyeye ihtiya yok, zahmet etme , - dedim, fakat hediye gndermekte srar etti. Sonunda adresimi vermek zorunda kaldm. Bir hafta sonra, kargo irketinden byk bir uval geldi. uval ii portakal doluydu. te, bu bir okuyucunun kitaba olan byk saygsnn bir tezahryd.

159

retim yesi olmaktan gurur duyduum Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blmndeki meslektalarmdan Do. Dr. mer bilire de bu kitaptan armaan etmitim. bilir kitab ailece beendiklerini, 10 yandaki kzlar ve eiyle birbirlerinden kaprcasna yararak okuduklarn syledi. Kitabnn dilinin akc ve muhtevasnn ok derin ve anlaml olduunu ifade etti. Buna benzer szleri bir ok okuyucudan iiterek gururlandk. Nemat aabey eserleriyle Trk okuycularna Kazak edebiyatnn yksek seviyesini ortaya koymaktadr. Bundan 30 sene nce birlikte okuduumuz Yeilky Ticaret Lisesinden arkadalarm da Kelimbetovun mit kitabn ok sevdiklerini ve yazarn baka kitaplarn da okumak istediklerini sylediler. Kelimbetov eserlerinde Trk halklarnn milli zelliklerini ve insani hasletlerini ne karmaktadr, bu ise bugnk kreselleme dneminde, zellikle, genler iin ok nemli olduunu vurguladlar. Onlar Kelimbetovun Oluma Mektuplar, Hasetlik ve Yallk isimli kitaplar Trke evrilip yaynland takdirde bir Kelimbetov Klub kurup onun eserlerini genlere tantmay bir grev bileceklerini ifade ettiler. Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Bakan Prof. Dr. Emel Kefeli Ekim 2010da stanbulda gerekleen tantm toplantsnda mit ve Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri kitaplarn nemine iaret ettikten sonra Kelimbetovun Oluma Mektuplar isimli kitabnn methini ok duyduunu ve bu eserin de bir an evvel Trkeye kazandrlmas gerektiini syledi. te, bylece Prof. Dr. Nemat Kelimbetov sadece Kazak halknn deil, Trk halknn da takdirini kazanm bir durumdadr. Benim Kelimbetov ile tanmam kitaplar Trke yaynlandktan sonra oldu. 19 Kasm 2010 tarihinde Almatda dzenlenen Kelimbetov ve eserleri konulu toplantya davet edilmitim. Orada ilk defa Kelimbetov ile tantm. Toplantdan sonra ve ertesi sabah evine giderek iki defa sofra banda sohbet etme imkan buldum. Sadelii, edebiyata, kitaba olan sevgisini grdm. Baz konularda fikir alveriinde bulunduk. Yazn balarnda stanbuldaki tarihi ve turistik mekanlar gezmeye davet ettim. Daha nce stanbula hi gelmemi. Trk dnyasnn kltr merkezi stanbulu grmeyi ve Trk bilim adamlaryla bir araya gelerek sohbet etmeyi ok istediini syledi. Ancak, onun bu istei gereklemedi. Bu iki gn benim Nemat aabey ile ilk ve son grmelerim oldu. Bir ay gemeden 14 Aralk 2010da vefat haberini byk bir zntyle rendim. 160

Kazak edebiyatnn yeri doldurulamayacak bu byk kayb onu daha yeni tanmakta olan Trk edebiyat evrelerini de zntye bodu. Evet, hayat bu ite. Sonlanmayacak mr, krlmayacak demir yoktur. Domak snnet olsa da, lmek farzdr. Bu dnyadan Nemat aabey de geip gitti. Fakat iyinin ismi, alimin eserleri lmez dedikleri gibi Nemat aabeyin ismi eserleriyle sadece Kazak halknn deil, tm Trk halklarnn kalplerinde sonsuza dek yaayaca phesizdir. Do. Dr. Abdulvahap Kara Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi

161

KELMBETOV MUCZES Eitim ve lknn milli olduu bir toplumun menfaatleri insann byk iler yapmasna ilham verdii gibi mutlu yaamasna da vesile olur demiti bir zamanlar Trkolog bilim adam ve Franz Kafka dlnn sahibi merhum Nemat Kelimbetov. Onun bu szleri kendisi iin de geerlidir. Ruhu yce, milliyeti insan hayat ve lm mcadelesinden galip kt ve ardnda lmez eserler brakt. Onun daha sonralar yazd Oluma Mektuplar denemesi, Sakalar ve Hunlar dneminden itibaren Kazak Hanlnn kuruluuna kadar tarihi ve edebi ilikileri ortaya koydu. Sevgi, dostluk, kanaat, insaf gibi erdemlerle birlikte, hasetlik, agzllk gibi olumsuz hasletler hakknda dncelerini ifade ederek onlarn zararl sonularn somut bir ekilde dile getirdi. Yazarn okuyucularn etkileyen bir dier eseri Hasetliktir. nsan uuru, dncesi ve huyu psikolojik deiimlere uradnda neler olacan, onun olumsuz etkilerinin evresini mahvedeceini, insanln unutup zulmn peinden gideceini, edep ve haydan uzaklap sadece kendi nefsinin peinden gideceini somut bir ekilde yazmaktadr. Byle bir konu daha nce Kazak edebiyatnda yer almamt. Yazarn mit monolog hikyesi piyes olarak sahnelenerek izleyenlerin beenisini kazand. Bu eserler gnmzde halkn istifadesine sunuldu ve sadece biz deil, baka halklar da bunlar okumakta ve takdir etmektedir. Bunun bir gstergesi olarak Milli Akademi Ktphanesinde Nemat Kelimbetova gsterilen saygy ifade edebiliriz. in ve Orta Asya lkeleri Dostluk Cemiyeti ve in Ressamlarnn Bar Yolu Hareketinin Organizasyon Komitesi Kazakistan ve in arasndaki kltrel ve sosyal ilikilerin gelimesine yapt katklardan dolay geen sene vefat eden bilim adam ve yazar Nemat Kelimbetovu Bar Yolunda Sosyal birlii Kupas ve eref Diplomas ile dllendirdi. Bu dl cemiyet tarafndan ilk defa yurtdnda birisine verilmektedir. Geen sene yazarn mit isimli kitab ince yaynlanm ve okuyucularn takdirini kazanmt. Bu arada belirtelim ki Orta Asya lkeleriyle Dostluk Cemiyeti 2007 senesinde kurulmutur. Onun Bakan jang Deguan bir zamanlar in Halk Cumhuriyetinin Kazakistan ve Rusyadaki elisi grevlerini ifa etmiti. Cemiyet in ve Kazakistan arasndaki kltrel ve sosyal ilikilerin gelimesine katk salamaktadr. Bar Yolunda Sosyal birlii Kupas ve eref Diplomasn teslim treninde ilk konumay yapan Parlamento Senato kanadnn milletvekili Kuvan Sultanov bu etkinliin iki lke arasndaki dostluk ve anlayn, manevi kadirinasln gzel bir ifadesi olduunu syledikten sonra in ve Orta Asya lkeleri Dostluk Cemiyetinin Bakan jang 162

Deguan ile ilgili dncelerini ortaya koydu. O Kazakistan bamszln ilan ettii zaman lkemize gelen ilk eliymi. ki lke arasndaki dostlua jan Deguan byk bir sadakatle hizmet etti. Bamszln pekimesine, lkemizin tannmasna byk katk salad, elilik grevi bittikten sonra da Kazak lkesine olan ilgisini eksiltmeden devam ettirmektedir. Bugnk bu toplant da onun bir gstergesidir, dedi. Senatr bundan sonra Nemat Kelimbetovun mit isimli kitab ince yaynlanmas dolaysyla yaplan tantm toplantsna katldn ve esere olan halkn ilgisini grdn syledi. Cumhurbakanl Kltr Merkezi Mdr, nde gelen bilim adamlarndan Mrzatay Joldasbekov Nemat Kelimbetovun Kazak edebiyatnda eski dnemleri aratran sayl bilim adamlarndan biri olduunu ve kendilerinin benzer konular zerinde altklarn, tm amalarnn milletin gemiini derinlemesine aratrmak ve sonraki nesillere ulatrmak olduunu ifade etti. Ayrca Joldasbekov Pekindeki Milletler Yaynevinin Kazaklarn kltr dnyas ile ilgili eserleri devaml yaynladn, kendisinin Asil Kkler isimli aratrmasnn 1986da inli okuyucularla buluturduunu hatrlattktan sonra, Nemat Kelimbetov ad geen dle layk grld eserinin nemine deindi ve kitabn elektronik nshasnn Kazaka ve ince olarak ayn anda yaynlanmasnn iki lkenin dostluk ilikilerinin somut bir tezahr olduuna iaret etti. Kazakistann halk sanats Sabit Orazbayev yazarn kendisi vefat ettikten sonra balayan ikinci hayattaki nemli bir olay olduunu ve insan olarak dnyaya geldikten sonra insan olarak kalmak hususunda byk bir heyecanla eserler veren yazarn kitaplarna snr konamayacan buradan grebileceimizi ifade etti. Nematn ruhu salam, hayata tutkun bir insan olduuna iaret eden Orazbayev bir zamanlar mit isimli eserini drama evirip sahnelemek gerektiini sylediinde yazarn uygun grdn, Cengiz Aytmatovun eserlerinin sinemada ve tiyatroda baarl olduunu sylediinde, Aytmatov insanln yazar olduunu syleyerek alakgnlllk gsterdiini, daha sonra bu eserin Almatda Muhtar Avezov tiyatrosunda sahnelendiinde ok heyecanlandn syledi. Toplantda in ve Orta Asya lkeleri dostluk cemiyetinin Bakan jan Deguan bu samimi toplantnn kendisine byk etki yaptn ifade ettikten sonra, Kazak lkesi bamszlk aldktan sonra, onu ikinci olarak tanyan lkenin in Halk Cumhuriyeti olduunu ve Cumhurbakan Nursultan Nazarbayeve, Trkiye eliliinden sonra ikinci eli olarak kendisinin gven mektubunu verdiini syledi. Ayrca iyi bir eser lkeler arasndaki kltrel ilikilerde altn kpr olduuna Nemat Kelimbetovun eserlerinin iyi bir rnek olduuna 163

deinen eski diplomat ikik devletin dostluunu pekitirmek amacyla kendisinin yaklak 20 yldr durmakszn hizmet ettiini ve cemiyetin amacnn ilikileri manevi adan glendirmeye devam etmek olduunu syledikten sonra Kupa ve eref Diplomasn yazarn olu ve baba mirasna sahip kan Kayrat Kelimbetova teslim etti. Egemen Kazakistan Gazetesi A. . Bakan Savtbek Abdurrahman yazarlarn temelde iki amalarnn olduunu, biri halknn deerlerine sahip kmak, ikincisi halkn dnyaya tantmak olduunu, zellikle ikinci amacn kolay olmadn, bu bahtiyarla erimenin herkese nasip olmayacan, Nemat Kelimbetovun mit isimli eserinin be bin yllk tarihi ve 1,5 milyar nfusu olan bir lkede yaynlanmasnn byk bir onur olduunu syledikten sonra yazarn balayan ikinci hayatnn uzun sreceine inandn ifade ederek konumasn tamamlad. Sonu itibariyle, Nemat Kelimbetovun ikinci hayatnn devam saylan ve sadece kendi lkemizde deil, baka lkelerde de yaynlanan ve okuyucularn beenisini kazanan eserlerinin deerlendirme toplantsna lkemizin kltr alanndaki bilim adam, yazar gibi nemli isimleri ve okuyucular, inden gelen ressamlar ve kymetli konuklar katld. Sleyman Mamet Egemen Kazakistan, 14 Haziran 2011

164

KRANLA YAD EDYORUM

Kazakistann nde gelen bilim adamlarndan, yazar ve edebiyat aratrmacs Nemat Kelimbetov ile 1970-1980 yllarnda Jazuv yaynevinde alt yllarda tantm. O srada Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Bilimler Akademisi sisteminde, daha sonra Abay Kazakistan Devlet niversitesi Kazak Edebiyat Blmnde bir profesr olarak Kazak edebiyatnn eski devirleri hakknda ders veriyordu. Onun derslerini yksek seviyede, derinlemesine ve ilgi ekici olarak verdii iin renciler arasnda itibarl ve sevilen bir hocayd. Bu sebeple midir, bilmiyorum, ama onun adi Akn isimli ilk nemli eseri matbaaya geldiinde onu byk bir sempatiyle karladmz bir gerektir. Benim ocukluumda, II. Dnya Savann ar yllarnda Kzlorda Eyaleti Sirderya boyundaki kk bir kyde, k aylarnn uzun gecelerinde yal ihtiyar erkek ve kadnlar sohbet etmek iin bizim evde toplanrlard. Eski yaz bilen babam Cumabay byle gecelerde sandktan Drt Davut, Siyer-i erif gibi Dou destanlarn karp okurdu. Sayfalar sararm bu kitaplar Trkistan Takent tarafnda oturan adi Tre isimli byk lim, air ve yazar yazm derdi babam. Nematn Akn adi Jangirov ve Miras konulu bilim aday tezini baaryla savunduunu edebiyat evreleri ok iyi biliyordu. Bu almann 1974te Jazuv yaynevinden adi Akn ismiyle kitap olarak yaynlanmas ve okuyucularyla bulumas yazarn yayneviyle ilikisini glendirdi. Kazaklar at kineene, insan konuana kadar derler. Gerekten de ok eskiden ocukluk dnemimde iittiim Dou destanlarnn yazar ile Nematn adi Akn ikisi ayn ahsm. Sras gelmiken ifade edeyim, o dnemde yaynevi Dostluk Ktphanesi ismiyle toplam 150 ciltten oluan, uzun yllar devam etmesi ngrlen byk bir seri yaynlanmaktayd. Bu seride byk Rus edebiyatnn temsilcileri bata olmak zere tm Sovyet Cumhuriyetlerinin nemli yazarlarnn eserleri vard. Edebi evrelerde Dostluk Destan olarak isimlendirilen bu seri hakknda Egemen Kazakistan gazetesinde yaynlanan yazmda, otuz sene kadar nce unlar yazmm: 165

Ne yapsa da byk bir dikkatle ve zenle yapan bilim adam ve yazar Nemat Kelimbetovun zbek yazar Pirimkul Kadirovun nl Babur hakkndaki Yldzl Geceler romann Kazakaya o kadar byk bir ustalkla evirmi ki, ona eviri kitap denemez. evirmen sanki onu daha nce Kazaka yazm gibidir. te, bu kitap sayesinde bizim edebiyatmz, konunun kendisini bir tarafa braksak bile, birok yeni karakterler, fikirler, kavramlar, bize karde bir halkn tarihi, yaam tarz, rf-adetleri ve diliyle alakal birok eyler kazanmtr. Ayrca Nematn eviri alanndaki eserleri L. Gruntsun Ah Bizim uikent hikyesi ve S. Ahmetin Ufuk roman evirisiyle oald. Kelimbetov Kazak edebiyatnn tarihinin Sakalar ve Hunlar dnemlerinden gnmze kadar olan aamalarn o derece iyi biliyor ki, bunlar sanki evin iinde dolayor gibi ok rahat bir biimde anlatr. Gnler ve aylar getike biz birbirimize daha ok yaklatk. Hatta bir keresinde beni evine yemee davet etti. - Abeke, Kazak atamz: Eikten yksek da yoktur, - der. Bu doru bir szdr. Ancak size bizim evin kaps ve kucamz her zaman aktr. Soframza konuk olunuz, - dedi byk bir samimiyetle. Bu davet beni ok duygulandrd. Bylece beni onun bereketli sofrasnda oturdum, aile fertleriyle tantm. Bundan sonra aradan eyrek asr kadar bir zaman geti. Fakat onun cmert, hogrl ve hakiki bir Kazak evladnn aydnlk yz hibir zaman gzmn nnden gitmedi. Onunla birlikte olduum her bir an hafzamda dndke yenilenir. Bundan birka gn nce Nemat Kelimbetovun eserlerini incelemek zere Ablay Abay caddelerinin kesitii yerde bulunan Milli Ktphaneye gittim ve onun kitaplar ve bilimsel almalarnn saysnn 30u bulduunu grdm. Bu byk bir hazinedir. Kazak halknn paha biilmez bir zenginliidir. Bu gnlerde zel ktphanemdeki onun bilimsel kitaplar elime alp baktka Kazaklar gerek bir aydnnn, bilimi adamnn, yazaryla olan ksa tanklmzn her bir ann kranla hatrlyorum. Abilmajin Cumabay Jazuv yaynevinin eski mdr (Mart 1970 Temmuz 1984) 166

Kazakistan Cumhuriyetine emei gemi kltr adam Basnn Duayeni

167

HAYATA BALI YILMAZ NSAN Nemat aabeyin eserlerini biz niversitede rencilik yllarnda okumutuk. Onun edebiyat tarihi aratrmalaryla ilgili eserlerini her dilbilimci iyi bilir. Ancak Kazakistan Devlet niversitesi Filoloji Fakltesinde eitim gren grenler Kelimbetovu Abay Devlet niversitesi Dil ve Edebiyat Fakltesinden mezun olanlar kadar iyi bilmezler. Kelimbetov o dnemdeki ismiyle ifade edersek Kazak Pedagojik Enstitsnde ders verdiinden, biz Kazakistan Devlet niversitesinin rencileri onun derslerine katlma ve snavlarna girme erefine nail olamadk. Sadece eserlerini okuyabildik. Fakat baka niversitelerde grev yapan profesrler ve dier retim yelerine gre Kelimbetovu ismen daha ok tanyorduk. nk Almatdaki iki nemli eitim kurumu olan El-Farabi Kazakistan Devlet niversitesi ve Abay Kazakistan Devlet niversitesi filoloji faklteleri ve rencileri arasnda sk bir iliki vard. Kelimbetov hakknda rencilerden ok ey iittik. Onun engin bilgisini, konularna hkimiyetini, derslerinin ok iyi getiini anlatyorlar ve Kazak edebiyatnn asrlara varan tarihin derinlemesine anlattn, yeni kaynaklar oka dile getirdiini sylyorlard. Geni aratrmalara yaparak rencilerine etraflca bilgi vermeye alan Kelimbetovun ayn eyi rencilerden istediine dikkat ekiyorlard. Abay niversitesinde yksek talepler koyan Kelimbetov hocann dersinden iyi not alp geen renciler kendilerini hakiki bir filolog olarak grmeye balarlard. Kendisinden dorudan ders almadmz iin hocal konusunda sadece iittiklerimizde yetinmemize ramen, El-Farabi niversitesindeki bizler Nemat Kelimbetovu esasen Kazak edebiyat tarihini derinlemesine aratran bir Trkolog alim olarak tandk. Mezun olduktan sonra Kelimbetov hoca ile grme ve sohbet etme imknmz olmad. 19 Kasm 2010 tarihinde Almatda Milli Ktphanede Kelimbetovun Kazaka, Rusa, Trke, ince ve Almanca yaynlanm Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri, mit, Hasetlik ve Yallk isimli bilimsel ve edebi kitaplarnn tantm yapld. Bundan ksa bir sre nce Avusturyada Almanca yaynlanan mit kitabnn Franz Kafka dlne layk grldn basndan okumutuk. Tantm toplantsna Kazakistann nl aydnlar, edebiyatlar, dilbilimcileri, bilim adamlar, airler, yazarlar ve gazeteciler katld. Milli Ktphanede bir araya gelen S. Kaskabasov, S. Orazbay, E. Abayev, N. Orazalin, S. Elvbayev, M. Avezov, S. Piraliyev, K. Abdezul, A. Muhamediul gibi tannm kiiler tantm yaplan kitaplar hakknda dncelerini ortaya koydular. Onun kitaplarnn yaynland Trkiye ve in gibi lkelerden gelen konuklar da fikirlerini dile getirdiler. 168

Bu tantm toplants Nemat aabeyin kitaplar hakknda samimi grlerin ifade edildii faydal bir toplant oldu. rencilik yllarmdan itibaren kitaplarn okumaya baladm ve ismini ok iyi bildiim Kelimbetovu bu toplantda ilk ve son defa grdm. Toplantda kendisine sz verildiinde tm salonu etkileyen bir konuma yapt. Szleri somut idi, dncelerini ak ve derli toplu ifade ediyordu. Konumasnda kda bakmadan birok kaynaklar ve dnyaca mehur kimselerin szlerini ifade etti. Dinleyiciler onun konumasndan hafzasnn gl, mantnn kuvvetli, iyi yetimi azimli bir bilim adam olduunu fark ediyordu. air, yazar ve bilim adamlarn yazdklar eserlerle belirli llerde tanmak mmkndr. Onlar grmeden kitaplarn okuyarak yaz stilinden, cmle kurulularndan, dnce sistematiini ve sz ustaln, metoda yatknln ve drstln fark edebilirsiniz. Her zaman bir insan hakknda sadece iitmektense, gzle grp, kendi kulanla iitmenin yeri apayrdr. ahsen Kasm ayndaki o toplantda rencilik dnemimizden itibaren ismini duyduumuz, kitaplarn okuduumuz, bazen hakknda efsaneye dnen hikyeler dinlediimiz aabeyimizi yakndan grmek ve hakknda fikir sahibi olmak bahtiyarlna sahip oldum. ok iyi organize edilen ve yksek seviyede geen toplantdan sonra bir grup bilim adamlaryla birlikte Nemat aabeyin evinde sofrasnda bulunduk. Sofra banda da ok deerli konumalar yapt. Onu dinlerken hayatn ar artlarna boyun emeden baaryla kan, ruhu yksek bir aksakal grdk. O gn biz bilim adam ve yazar Nemat aabey hakknda kendisinin Yallk kitabna konu olan deerli yallarmzdan biri olduuna kanaat getirdik. Bir kere gerekleen bu grmede zel olarak aklmda kalan onun hayat sevmesi, hayat olan tutkunluu oldu. Bunu grmemek, fark etmemek imknszd. Onun bana gelen ar skntlara tahamml etmesi, herkesin ulaamayaca baarlar elde etmesi ruhunun gc ve azmiyle beraber hayata olan sevgisinin sebep olduu ynndeki dnceye geldik. Kendimiz filolog olmamz hasebiyle evlatlarmza Kazak ve yabanc yazarlarn eserlerini oka okutmaya gayret ettik. Bu sebeple ocuklarm B. Sokpakbayev, O. Bkey, S. Muratbekov, M. Magavin ve T. Alimkulovun kitaplarn birka kere okumulardr. Bazen onlar konumalarnda bu kitaplardan alntlar da ifade ederler. Bunlar arasnda Kelimbetovun mit ve Oluma Mektuplar kitaplar da vardr. Bu kitaplar ailemizdeki herkes okumutur. Bir ara byk kzm Asel Baba, bana bu kitabn yazarndan bir imza alr msnz? nk eserden ok etkilendim demiti. Kitab elime alp baktmda, onun Kelimbetovun son eseri Hasetlik kitab olduunu grdm. O anda ne diyeceimi bilemeden kzmn yzne baka kalmm. Kzm benim yzme bakt ve Size ne oldu? diye sorunca, 169

ona bundan bir iki hafta nce kitabn yazar Nemat aabeyin vefat etmi olduunu syledim. O arm bir halde Siz yakn zamanlarda onun kitaplarnn tantm toplantsnda bulunduunuzu sylemitiniz ya! diyerek gzleri doldu. Kzmn dileini yerine getiremediime, tantm toplantsndan sonra yazara kitaplarndan birine imza attramadma zldm. Hayatnda olan bitenlerin hepsini hafzasnda saklayan ve etrafnda toplanm insanlara neeli sesiyle bir eyler anlatan, hayat sevgisi dolu insann ksa bir sre iinde vefat edeceini kim bilebilirdi ki? Kzma: Bu kitap beni derin dncelere sevk etti, ocuk senin de yreine yol bulabilmi. Geride byle eserler brakan insan bahtiyardr, byle insanlar lmszdr diyerek hem kendimi ve hem de kzm teselli ettim. Gerekte byle deil midir? Prof. Dr. ervbay Kurmanbayul Ahmet Baytursunul Dil Bilimi Enstits Mdr

170

YILMAZ RUHUN SAHB nsanolu bu dnyaya malup olmak iin gelmez. nsan vcudunu ortadan kaldrmak mmkndr, ancak ruhunu yenmek mmkn deildir. Nemat Kelimbetovun mit isimli kitabnn bakahraman Ercan ite bunun gibi bir ruhun temsilcisidir. Yazar genliinde omuriliine yaplan bir ameliyattan sonra yataa bal kalm ve ruhu da ar azap ekmitir. Fakat o bu ar duruma boyun emedi. midini kaybedip karamsarla kaplmad. Aksine hayatnn her gece ve gndznde, dakika ve saniyesinde hastalyla mcadele etti ve sonunda hayatn gzel gnlerine kavutu. Ercann talihsizlie kar azmi ve hayata ball, insanlara kar drstl, ylmaz gayreti insanlar ileriye sevk etmekte ve azmini kamlamaktadr. nsanlar nerede yaasa da, hangi ktada hangi lkede hangi milletten olsa da ylmaz ruhun insanln ortak zellii olduunu tasvir etmektedir. Byle ortak zellik bizi ok etkiledi. Bu kitab Kazakadan ineye evirip inli okuyucularna sunmay kendimize bir grev saydk. Yui Bingshi Pekin Milletler Yaynevi Genel Yayn Ynetmeni

171

BERRAKLIK VE SAFLIKTAN DOAN ESER Milletler Yaynevindeki editr arkadalar beni bu kitaba bir nsz yazmam rica ettiler. Ben bu kitabn metnini okuduktan sonra ok etkilendim. Bu zel eserin yazarn okuyuculara tantrma imknn bana verilmi olmasndan dolay mutluyum. Yazar Nemat Kelimbetov bizim komumuz Kazakistan Cumhuriyetindeymi. Bu kitapta bir engelli insann bandan geenler anlatlyor. Bakahraman yazar Kelimbetovun kendisidir. Nemat otuz be yanda omurilik ameliyat sonucu fel olur ve yatakta kalr. Sakatlk onun hayatn deitirir. Bu eser yazarn tehlikeli ameliyat ncesi uykusuz geen geceleriyle balar. Onun lm tehlikesi karsndaki korkular ile hayattan soumas anlatlr, daha sonra lme kar nasl mcadele ettii, yatakta kald zamanda her trl zorluklara nasl gs gerdii yazlyor. Ancak, Nemat en sonunda azmi kendisine arkada ediniyor, dilbilim sahasnda profesr ve doktor unvanlarn alyor, Kazakistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisinin yesi oluyor. Kitab okurken Nemat bana sanki eskiden beri tandm bir dostum gibi geldi. Onun hikye anlat tarz o kadar basit ve ekici ki, adeta gzmn nnde hikye anlatr gibi geldi, hatta yaban dil bile bizim aramzda engel tekil edemedi. Biz baka lkelerde yayor olsak bile, yaam tarzlarmz birbirine benzemese de, hayata olan ballmz, hayallerimizi gerekletirme tutkularmz ayndr; mit isimli kitabn da temel fikri de buradayd. Nematn dili akc ve gzel, bugnk telal hayatta kalitesiz ksa mrl eserlerin arasnda byle kalc gzel eserlere nadir rastlanmaktadr. Eserin her tarafnda berraklk ve saflk o kadar ok etkileyici ki, kitap sayfalarn evirirken gzyalarm tutamadm. Nemat eserinin bir yerinde yle diyor: Ameliyat ncesindeki gece o kadar uzun ki, koyu karanlk gecede hastanenin yanndaki elma aacn da rtyordu. Sabahn ilk klarnn aa dallarna ne zaman deceini, elma aacnn ne zaman tomurcuk aacan kimse bilmiyor. Ancak, bu elmalar tomurcuk atnda, belki ben bu dnyada yok olacam Koyu karanlk uzun sar afakta o kendisinin eiyle yaad ak ve sevimli iki olunu dnr, ayrca kydeki babasnn sadelii ve azmini hatrlar. Bu uzun sar afakta o hayatn ne kadar gzel olduunu, onu ne nasl deerlendirmek gerektiini anlar, ah ne olurdu tm vcudu salam olduunda hayata 172

deer vermediini, bu hayattan midini kestii anda hepsinin ne kadar kymetli olduunu anlad. Onun dnceleri felsefi fikirlerle doludur. Nematn kaleminde anne babas onun hayatta rnek ald kiilerdir. kinci Dnya Sava srasnda, anne babas alk felaketi srasnda lm ve hastalklar yenmek iin kyllere nclk edip kendi g ve abalaryla topraklar kazp ekin ektiler, imece usul savataki askerlere elbise, yatak ve yorgan diktiler, kydeki yetimlere destek olup korkun savan ar gnlerini birbirlerine destek olarak geirdiler. Nemat kitabnda II. Dnya Savanda sakat kalan aabeyini de anlatyor. Aabeyi cephedeki bir patlama sonucu iki ayan kaybeder, fakat buna ramen demir gibi iradesiyle yerde srnerek cephe gerisine ular. Hayata byk bir azimle bal kalan aabeyi eini o kadar ok seviyor ki, her sene doum gn arifesinde yerde srnerek dan eteklerinde gidiyor ve sevgili eine da ieklerini toplayp armaan ediyor. Etrafndaki byle azimli insanlar her zaman gren Nemat karsna kan felaket ve zorluklardan hi ylmyor. O kendisinin tutkuyla bal olduu hayat, sevgili ei ve ocuklar, kendisine her zaman byk bir samimiyetle yardm eden dostlar iin hayatn anlaml klmaya azmediyor. Bylece, Nemat almaya balyor. Yatakta yatt halde romanlarn szl olarak eviriyor ve ei onlar kda dkyordu. O bu meakkatli almalarnn meyvesini evirileri yaynlandnda alyor. Nemat hastaln yeniyor ve ruhunu ayaa kaldryor. Baharn kl gnlerinde o gerekten de ayaa kalkyor ve adm atar hale geliyor. Bu srada onun ya biraz ilerlemiti, fakat o hayatn srrn derinlemesine anlayan hangi zorluklar olursa olsun yenmeye hazrd. Nematn eserleri hayatn ok ksa oluunu da, hayat mcadelesinin gerekliliini de anlatyor. nsanlara hayatn deerinin vakitleri iyi kullanmakta ve hayat deerini yaratmakta olduunu, hayatta yaratclk olmay, yorulmak bilmeden almak gerektiini anlatyor. Bana gre, bu kitap sadece Kazakistan okuyucularna deil, dnya okuyucularna ortaktr. Bu yzden ben Nemat beyefendiye en derin sayglarm ifade ediyorum ve salk ve mutluluklar diliyorum! Zhang Haidu Yazar (in Halk Cumhuriyeti)

173

KTAP BYLE ERKL VE CEZBEDC OLSA Yirmi seneden beri Kazakadan inceye birok kitap evirdim. Bunlar arasnda hikye de, iir de, eski ve imdi eserler de vardr. Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbakan Nursultan Nazarbayevin Kalabalk Halkm Kazaklarm isimli kitabn da evirmitim. in Halk Cumhuriyeti ve Kazakistan Kazak yazarlarn eserlerini inceye evirip inli okuyucularla buluturmam kendime bir vn kayna olarak grrm. eviri ok skntl bir grevdir, fakat eviride sknt ekmekle birlikte onun meyvesi bol olur. nemli bir makale veya kitab evirme esnasnda bilgin artar, ufkun geniler, dnce yetenein oalr, ayrca yazarlar birlikte ilham leminde drt nala koturur ve onun getii yerlerden sen de geersin, onun hissettii duygu ve dnceleri sen de yaarsn. nk eviriye balar balamaz yazarla ayn ekilde dnmeye balarsn. Bu adan bakldnda Kazakistanl yazar Nemat Kelimbetovun mit isimli kitabn evirdiimde ite bu duygular yaadm. Niin derseniz, evirdiim kitap bana o kadar etki yapt ki, ok duygulandm. 2007de ba editr olduktan sonra evrilen Kazakistanl yazar Rahimcan Otarbayevin Savan Son Bombas isimli eseri yaynland ve Pekinde kitabn ilk datmnn yaplmas vesilesiyle bir toplants dzenlendi. Bu toplantda bulunduum srada Milletler Yaynevinin grevlisi Aykn Abidenolu bir kitab evirmeyi teklif etti ve kitabn ieriini anlatt. Milletler Yaynevi in ile Kazakistan arasnda kltrel ilikileri arttrmak amacyla bu kitab inceye evirip yaynlamak istiyormu. Ben de bu konumadan kitabn yaynlanmasnn nemli olduunu anladm. Aykn bana yazarn durumunu anlatnca, onun yal bir insan olduunu, bir zamanlar hastalanp yataa bal kaldn ve kitabnn ince yaynlanmasn ok istediini anlatt. Yazar hakkndaki verilen bu bilgiler beni duygulandrmt. Aklma ABDli nl ama yazar Helen Keller gelmiti. Biz genliimizde onun Eer Gn Gzlerim Grebilseydi isimli kitabn okumutuk. Byk g ve azim kayna olan byle bir kitab byk bir azim ve gayretle yazan hasta yazar da elbette zel bir insan olmalyd. Bundan sonra Kelimbetovun eserini nasl yazdn merak ederek kitabn okumak iin sabrszlandm. Kitab okumak iin elime aldmda, nce n kapaktaki orta yal adamn resmi ilgimi ekti. Bu resmin yazarn kendisi olduu anlalyordu. Ressamn byk bir ustalkla yapt resim kitabn ieriini belli eder gibiydi. Kendi kendime yazarn ferasetli ve sabrl bir insan olduuna kanaat getirdim. Resimler baz eylerden sr verir sznden yola karak resme daha dikkatli baktm. Belirli bir yaa gelmi adamn zayflam yz ak bir ekilde 174

grlmekle birlikte, hayata gvenle ve heyecanla bakt anlalyordu. Onun gznden iinde saklad engin denizler kadar ok srlar olduunu fark edersin, arkasnda kurumu aa yapraklar rzgrla birlikte sallansalar da, hayatn direi gibi salam duran dalnn kmldamaz. Gzn grebildii uzaklktaki kme kme bulutlar ilerlerken, mavi gkyz beyaz bulutlarla birlikte gider gibidir. Ak siyah dan glgesinin dt ssz mekndaki klan n tarafnda duran orta yal adam ve kitap kapa o kadar gzel yaplm tasarmndan kitabn ieriinin de gzel olduunu tahmin etmitim. Kitap biyografi eklinde yazlm. Onu anlamak ok zor deil. Genelde biyografi temelinde yazlan kitaplarda o insann hayatndaki olaylar iyi tarafndan verilirdi. Fakat bu kitapta yazar yaratc bir tarzla tasvire daha ok nem vermi ve byk bir ilhamla geni perspektif izmitir. Snrlar zorlamak ite budur. Yazar iinde bulunduu durumu etraflca okuyucularna anlatmaktadr. Gerek hayatta edindii tecrbeleri ortaya koymaktadr. Sadece gerekleri ifade etme usulyle bandan geenleri ifade etmektedir. Kitab evirmeye baladmda, eseri beni birden kendine ekti. Nemat aksakal omurilik hastalna nasl yakalandn ve bunu rendii zamandaki duygu ve dncelerini anlatr. Kitabn genelinde hayatn ayrntlar, i dnyasndaki duygularn karmaas, hayat ve lm mcadelesi okuyucuya batan sona kadar ak ve samimi bir ekilde ifade edilmektedir. Sonunda kol ve ayaklar tutmaz olduunda da midini kesmemekte, byk bir azim ve gayretle, ruhunu ve vcudunun felli ksmlarn eski salna kavuturmak iin yapt byk mcadele dile getirilir. Ayrca ylmaz insann hakiki gereklere ve zengin ierie dolu hayata bak as sizi derin dncelere sevk etmektedir. Hasta bir insann hasta annesine bakmas mmkn deildir. Buna ramen hibir hareket yetenei olmad halde, doduu kye gidip vefat eden annesiyle son bir defa vedalamak ister. Ailesi ve dostlar onun bu dileini kabul edip kyne gtrmeye mecbur olurlar. Bu an yle anlatr: Yol azab bana kabir azab gibi geldi Merhum anam tabutta yatyormu. Yzn rtmler. Akrabalarm bana zel bir odada yatak hazrlamlar, ancak beni o odaya deil, anamn yanna yatrmalarn istedim. Sonunda kyn yallar kabul ettiler ve sedyemle birlikte anamn tabutunun yanna koydular. Orada anam defnedene kadar yattm. Yazar yatakta kalmasna ramen babalk sorumluluklarn hibir zaman aklndan karmad. ki oluna olan sonsuz babalk efkati ve sevgisinden sonra onlar babann erdem 175

ve yceliini hissetiler. O gnlk hayattaki davranlaryla babalk bilgeliini ve azmini ortaya koyar. Kitabn genelinde beni etkileyen birok dnceler mevcuttur. Bitmek tkenmek bilmeyen ilhamlar aldm, insanln anlamn kavradm. ABDli nl yazar Helen Kellerin de, Kazakistanl Nemat Kelimbetovun da azim ve gayretleriyle hayata ve dostlua deer vermeyi rendim. Kitabn son blmnde yazarn engin denizler gibi akl ve ferasetiyle bakalarna etki yaptna kanaat getirdim. Byle muhteem bir kitap okuyucunun sadece manevi dnyasna ilham vermekle kalmamakta, ayn zamanda onlarn i dnyasndaki duygularna da tesir etmektedir. Ar hasta olan bir insann salkl bir insan gibi manevi hayatnn tamamen yeniden ina etmesine ve sade bir insandan aydn bir insana dnmesine hayret ediyorsunuz. Yazar kitabn son blmn mektup eklinde yazarak birok tarihi bilgiyi ortaya koymaktadr. Yazarn mektubunda insanlar ve tarihe sayg gstermekte, aydnlk gelecee olan zlemini dile getirmekte, dostluk ve sevgiyi desteklemekte, hasetlik, agzllk ve bencillik gibi toplumsal hastalklar kstlamaktadr. Oluna yazd mektubundan toplumsal geleneklere sayg duyan, zgr dnen, safl ve haysiyet ve erefi koruyan Kazak yallarnda bulunan samimiyeti ve akl ve feraseti grmek mmkndr. eviriyi yaparken birok bilgileri gzden geirmek zorunda kaldm. Bunun iin internette aratrmalar yaptm. Bu benim iin bir renme sreci oldu. Kazak lkesinde meydana gelen tarihi olaylar, tarihi ahsiyetleri ve Kazak kltr ve tarihiyle ilgili birok yeni eyler rendim, ufkum geniledi. Bilgim artt. Beni duygulandran dier bir konu, ben bu kitab evirirken birok bilgiyi aramak bulmak zorunda kalmtm, peki ya ilerlemi ve kendisi hasta bir insan bir zamanlar bu kadar ok bilgiyi nasl elde etti ve bu kadar ok kitab nasl okudu, kitaplarn nasl yazabildi? Yazar kitabnda pek sevdii einin ar hasta olduu dnemlerde ilk kitaplarn onun hazrladn belirtmektedir. Bu herkesin elinden gelebilecek kolay bir i deildir. Sonunda Kelimbetovun Kazakadan inceye evirdiim kitab yaynland. Bu sene banda bu kitab yayn ilerini yneten Amantay Sagatolundan kitap yazar Nemat Kelimbetovun vefat ettiini rendim. O anda inanamadm, fakat elimizden bir ey

176

gelmezdi. z babam gibi sevdiim bir bymz, bizlere manevi bilim kayna olan bir bilgemizi kaybetmiiz diye ok zldm. Nemat Kelimbetovun eserlerini okuyacak olan binlerce inli okuyucunun memnun kalacana tm kalbimle inanyorum. Sknts ok eviri iinden de bahseden yazar kendi hayatmda rnek alacam. Erke Kurmanbekkz evirmen (in Halk Cumhuriyeti) 9 Nisan 2011

177