Sophie's World: A Novel About the History of Philosophy

Ln u tin ti xem The Matrix, ti t t cho mnh mt cu hi: Phi chng th gii ny l tht. Phi chng bu tri xanh ca ti, nh nng hay tnh yu ti dnh cho ai , tt c u hin hu. Hay chng qua, mi th ch l nhng o nh phn chiu t mt iu g, n su trong mi gic quan m ti cha tng cm nhn c. Th nhng, tng v mt cuc sng khng h tn ti nh n vn c, khng phi l sng to ca ring anh em nh Wachowski. Cng nh nhng gic m phn tng ca Inception khng hon ton l tng tng ca Christopher Nolan vy, tng v mt thc ti khc tn ti ngoi mi gic quan con ngi hnh thnh t hn 2000 nm trc, vi trit gia ni ting Plato. V 2000 nm sau, nhn li ton b lch s trit hc, vi Th gii ca Sophie ca Jostein Gaarder, ta s hon ton khng khi bt ng. Th gii chng ta ang sng qu l nh b, nhng nhng th ta cm nhn c cn b nh hn nhiu. Vi lin tng v hnh nh con th ca nh o thut, Gaarder t mt du chm lng cay ng cho nhng t mn ca con ngi v bn thn. Nhng cng chnh , ng vc dy kht khao tm hiu chnh mnh ca nhng a tr, nhng a tr m theo ng, s dn mt i s t m vn c v th gii. Chnh s t m s gp phn a th gii tin ln, nhng ngy cng b bp bi nhng toan tnh thit hn ca cuc sng. Cun sch khng g hn l mt gio trnh trit hc dnh cho thiu nin. Nhng chnh n li c vit nn vi mt bt php giu tnh in nh. Nhng tht nt gay cn, nhng chuyn cnh t ngt, nhng gc hnh lng mn v b n s to nn mt chuyn hnh trnh k th cho bt c ai. Ngi c, hoc tnh nguyn hoc b p buc mt cch th bng ngi bt tinh t ca

Gaarder, phi ngy mt dn su vo cu chuyn. V vi mt ngn ng i thoi khng cht mu m, thc k l khi ta c phi theo du chn ca Sophie, sut hnh trnh my trm trang sch. Nhng thch th nht c l l cch tc gi dn dt cu chuyn. Khi u cun sch chc chn l mt tng tuyt vi. Nhng Gaarder dng nh khng ch trng ch vo iu . Mi d kin b mt an xen tip theo va to nn mt nn truyn m o, va to cm gic thn thng v ngt ngo. C l ta s hi bi ri, nhng s bi ri y cng chnh l cm gic khi ta t tay g b lp ruy bng ca mt hp qu vy. S b n c to t xc cm hn nhin ch khng phi bng nhng ngn t ma m. iu , hn l dnh cho cc em, ngi c ! V dnh cho c ta na, mt chuyn du hnh vo qu kh nh Ryszard Kapuscinki tng c vi Herodotus t m v khim cung, ta v Gaarder (hay Albert nh, ta cng khng bit na) s lt nh trong thi gian v khng gian. Ta s gp mt Socrate vi nhng cu hi ca ng, vi Plato v nhng chic bng trong nn hang ng, vi Aristote v khoa hc thc nghim. Ta s i thoi trong im lng vi Spinoza, vi Descarte v cu ni ni ting ca ng Ti t duy ngha l ti tn ti. Ta gt u v kh mm ci vi nhng lun l v o c ca Kant, vi siu hnh hc ca Freud, vi tinh thn th gii ca Hegel hay s i nghch li ca n l thuyt ca Marx. V ta dng nh nhn ra chnh mnh. Ta nhn ra mnh nh b trc mi th. Th gii ca ta c ging nh mt quyn sch trn tay mt ngi no m ta s chng bao gi c th t tin lt trang. V ta cng hoi nghi nh mt trit gia no , v s tn ti ca chnh bn thn mnh.

Em gp cun sch ca mnh li cha, Sophie?

MC LC:
VN A NG mt lc no , ci g hn sinh ra t h v CI M CAO VNHphm cht duy nht cn thit tr thnh trit gia tt l kh nng ngc nhin HUYN THOImt th qun bnh mong manh gia cc lc lng thin v c CC NH TRIT HC T NHIN...chng c g ny sinh t h v... DEMOCRITUSmn chi tuyt vi nht th gii S MNH thy bi c tin on mt iu kh m on c SOCRATES ngi uyn bc nht l ngi bit rng mnh khng bit ATHENS...nhng to nh ln mc ln t ng ph tch... PLATO...mong mi tr v vi vng quc ca linh hn... NGI NH G CA NG THIU T... c gi trong gng nhy c hai mt ARISTOTLE... mt con ngi t m mun lm sng t cc khi nim ca chng ta THI K HY LP HA mt tia sang t ng la NHNG TM BU NHB ang c kim duyt bn thn tht cht ch HAI NN VN HAcch duy nht trnh tri ni trong chn khng THI TRUNG Cch i mt on ng khng c ngha l i sai ng THI PHC HNGhi dng di thn thnh trong v bc trn tc THI BAROQUE nhng cht liu lm nn gic m DESCARTES...ng mun dn sch gch vn... SPINOZACha Tri khng phi l mt ngh s ma ri LOCKE trn tri v trng trn nh mt tm bng en trc khi thy gio n HUME th th nm n vo la BERKELEY nh mt hnh tinh long qung quay cung quanh mt mt tri rc chy BJERKELYmt ci gng thn m c b mua ca mt ngi n b Di-gan

THI K KHAI SNGt cch lm kim khu cho n cch c i bc KANTbu tri y sao trn u ti v qui tc o c trong ti CH NGHA LNG MNcon ng b him dn vo trong HEGEL... Ci tn ti l ci hp l... KIERKEGAARD... chu u ang trn ng ph sn... MARXmt bng ma ang m nh chu u DARWIN... mt con tu ch gen cng bum i sut cuc i... FREUDxung nng v k ng ght tng ni ln trong c THI I CA CHNG TAcon ngi b kt n phi t do BA TIC TRONG VN... mt con qu trng... I M... nhiu giai iu cng m vang... V N LNchng ta cng l bi ca nhng ngi sao

VN A NG mt lc no , ci g hn sinh ra t h v Sophie Amundsen t trng v. C i cng ng vi Joanna. H tr chuyn v ngi my. Theo Joanna, b c ca con ngi ging nh mt ci my tnh cao cp. Sophie khng r c ng c khng. Chc chn mt con ngi phi hn l mt ci my ch? Khi n siu th, mi ngi r v pha nh ca mnh. Sophie sng cui mt khu nh ngoi , ng n trng xa gp i Joanna. Nh c nh tn cng ca th gii, v sau khu vn l ca rng. C r vo ng C Ba L. Cui ng c mt ch ngot gp - khc ngot ca Thuyn trng. Hu nh chng c ai n y tr th by v ch nht. By gi l u thng Nm. Trong cc khu vn, hoa thu tin mc xen vi cy n qu. Nhng cy phong c ph mt mu l xanh du. Tht k diu khi mi vt bng n vo thi k ny trong nm! Ci g lm cho c cy xanh tt a ra t lng t cht, ngay khi tri va m ln v tuyt tan ht? Khi Sophie m cnh ca vn, c ng vo hp th. thng c c ng qung co v mt vi phong b kh ln gi cho m c. Thnh thong cng c mt vi l th t ngn hng gi cho b c, nhng phi ni ngay rng, ng khng nh cc ng b bnh thng khc. B Sophie l thuyn trng ca mt tu ch du ln v ng vng nh gn nh quanh nm. Khi c c vi tun nh, ng s i li lot xot quanh nh v lm mi th tr nn xinh p v m cng. Nhng khi ngoi bin, ng li c v rt xa cch Ch c mi mt bc th trong hp th, v n c gi cho Sophie. Chic phong b trng ghi Sophie Amundsen, s 3 ng C Ba L. Ch c vy, khng c tn ngi gi, cng chng c c tem. Sophie vi vng khp cng v m phong b. Bn trong ch c mt mnh giy nh vi dng ch: Bn l ai? Khng c g khc, ch c ba ch vit tay vi mt du chm hi to tng. C nhn li chic phong b. R rng bc th c gi cho c. Ai th n vo hp th? Sophie chy nhanh vo ngi nh mu . Nh thng l, ch mo Sherekan kp chui ra khi bi cy, nhy ln bc thm v lch vo nh trc khi c ng ca. Mi ln bc bi, m Sophie thng gi ngi nh h ang l mt ci chung th. Sophie kh hnh phc v b su tp ng vt ca mnh. u tin, c c ba con

c vng Lng Vng, M , v C en. Tip theo l hai con vt Smitt v Smule, ra Govinda, v cui cng l con mo vng Sherekan. Chng u c tng cho c b p cho chuyn m c lun i lm v mun cn b c th lun vng nh, li tu khp th gii. Sophie ling cp xung sn v cho mo n. Sau , c ngi xung chic gh nh bp vi l th b n trn tay. Bn l ai? Lm sao bit c? Tt nhin, c l Sophie Amundsen, nhng y l ai? C cha ngh ra. Nu thc ra c c t mt ci tn khc, Anne Knutsen chng hn, liu c c thnh ngi khc khng C cht nh ban u b c nh t tn c l Lillemor. Sophie th tng tng mnh bt tay v t gii thiu l Lillemor Amundsen, nhng khng n cht no. C nh ngi khc ang t gii thiu vy. C ri gh v i vo phng tm, mang theo l th k l. C ng trc gng v nhn vo mt mnh. Ti l Sophie Amundsen, c ni. C gi trong gng chng phn ng g, ch lm ging ht Sophie. Sophie c c ng tht nhanh thng bng mnh trong gng, c gi kia cng nhanh chng km. Bn l ai? Sophie hi. Ln ny, c cng khng nhn c phn hi, nhng c cht ngh khng bit ngi t cu hi l c hay ci bng trong gng. Sophie n ngn tr ln ci mi trong gng v ni : Bn l ti. Khng c tr li, c o ngc cu ni : Ti l bn. Sophie thng khng hi lng vi v ngoi ca mnh. C thng c khen c i mt p hnh hnh nhn. Nhng c l mi ngi ch ni th thi, v mi c qu nh v ming th hi rng qu. Cn tai th qu gn vi mt. T nht l mi tc thng khng ti g un cong c. i khi, b c vut tc c v gi c l c gi tc vi lanh - tn mt bn nhc ca Claude Debussy. Khng c mt loi mousse hay keo xt tc no c tc dng d l nh nht vi tc Sophie. C lc, Sophie thy mnh xu x n mc c t hi khng bit mnh c b khuyt tt g khi sinh ra hay khng. M c thng k v chuyn sinh ra c kh khn nh th no. Nhng iu c thc s l ci quyt nh b ngoi khng?

Tht k quc khi c khng bit mnh l ai! Chng phi bt cng hay sao khi c khng c tham gia quyt nh v b ngoi ca mnh? V b ngoi c trt ln u c. C c th chn bn cho mnh, nhng chc chn c khng chn chnh mnh. C thm ch khng chn vic tr thnh mt con ngi. Con ngi l g? Sophie li ngc mt nhn c gi trong gng. C l mnh nn ln nh v lm bi tp mn sinh hc, c ni nh cm thy c li. Ra n snh, c ngh : Khng, mnh ra vn th hn. Miu miu ! Sophie xua con mo ra bc thm ri ng ca li. ng trn con ng ri si vi bc th b n trn tay, mt cm gic k l xm chim Sophie. C cm thy mnh ging nh con bp b bt ng c truyn s sng bi mt chic a thn. Tht phi thng khi c mt trong th gii lc ny, lang thang trong mt cuc phiu lu tuyt vi. Sherekan nh nhng nhy qua con ng ri si v ln vo bi phc bn t rm rp. Mt con mo sng ng y sinh lc t b ria trng n ci ui xon cui thn hnh mm mi. N cng ang trong vn, nhng li khng c thc v iu nh Sophie. Suy ngh v chuyn c sng, Sophie nhn ra mnh s khng sng mi. By gi, mnh ang trn i, nhng mt ngy no , mnh s khng cn na. C cuc sng sau ci cht hay khng? cng l mt cu hi m con mo khng thc c. B ca Sophie mi mt cch u khng lu. Su thng nay, ngy no Sophie cng cm thy thiu b. Tht khng cng bng khi cuc sng phi kt thc ! Sophie ng suy ngh trn con ng ri si. C c ngh tht nhiu v chuyn mnh ang sng qun rng c s khng sng mi. Nhng v ch. Ngay khi tp trung ngh v s sng, ngh v ci cht cng ny ra trong tm tr c. iu ngc li cng vy : ch khi c c mt cm xc su sc v mt ngy no mnh s cht, c mi c th thy rng tht tuyt vi khi c sng. N nh hai mt ca mt ng xu m c khng ngng lt i lt li. Mt ny to hn, r hn bao nhiu, mt kia cng to r hn by nhiu C ngh, ngi ta khng th cm nhn mnh ang sng m khng ng thi ngh ri mnh s phi cht. Cng ging nh ngi ta khng th ngh mnh phi cht m khng ngh vic c sng k diu n th no.

Sophie nh khi bc s bo b m nng, b ni n by gi ti mi nhn ra cuc sng p n th no. Tht bun khi hu ht mi ngi phi b m trc khi h hiu qu tng ca cuc sng. Hoc h phi tm thy mt l th b n trong hp th ! C l c nn quay li xem c l th no mi n hay khng. Sophie vi v ra cng v ng vo trong hp th mu lc. C git mnh khi li thy mt phong th mu trng ging ht ci u tin. Chic phong b ny cng c tn c trn v cng ng mt mnh giy nh cng kch thc. Trn c dng ch : Th gii t u ra? Mnh khng bit, Sophie ngh thm. Chc chn l chng ai thc s bit iu . Tuy nhin, Sophie ngh, cng l mt cu hi hay. Ln u tin trong i, c cm thy ngi ta khng th sng trong th gii m khng mt ln hi xem n t u ra. Nhng l th b n lm Sophie chng mt. C quyt nh vo ngi trong hc. Ci hc l ni tr n b mt ca Sophie. C n y khi rt bc bi, au kh hoc hnh phc. Hm nay, c ch cm thy bi ri. Ngi nh c bao quanh bi mt khu vn rng vi rt nhiu lung hoa, cy bi, cy n qu loi, mt thm c rng vi mt ci tu ln v mt ci chi nh m ng ni xy cho b khi b mt ngi con u mi vi tun tui tn l Maria. Trn m c c khc dng ch Maria b nh n vi chng ta, cho, ri ra i. Di gc vn, ng sau bi phc bn t l mt bi cy dy, ni chng c hoa hay du mc c. Thc ra, l b giu c tng l ranh gii vi khu rng. Nhng hai mi nm nay khng ai ta, n mc thnh mt bi rm chng cht khng i qua c. B ni k, thi chin tranh, khi g c nui th trong vn, hng giu ny ngn co vo bt g. Vi tt c mi ngi tr Sophie, b giu c v dng nh nhng ci chung th bn kia vn. Nhng ch l v h cha tm ra iu b mt ca Sophie. Sophie khng cn nh t khi no c bit v ci l nh trong b giu. Khi chui qua, c n mt khong rng gia cc bi cy. N nh mt ngi nh nh. C bit khng ai c th tm thy c . Nm cht hai l th trong tay, c bng qua vn, b len li trong b giu. Ci hc gn cao c c th ng thng, nhng hm nay, c ngi trn mt m r cy. T y, c c th nhn qua cc l nh gia m cnh l. Tuy khng c l no to hn ng xu, c vn c th quan st ton b khu vn. Hi nh, c tng thch ngi xem b m tm mnh gia cc m cy.

Sophie vn lun ngh rng khu vn t n l c mt th gii. Mi khi nghe v vn a ng trong Kinh thnh, c li nh n nhng lc mnh ngi trong hc ngm ngha thin ng b nh ca mnh. Th gii t u ra? C chng c cht tng no d ch m h. C bit rng Tri t ch l mt hnh tinh nh trong v tr. Nhng v tr t u ra? C th v tr vn lun lun tn ti, khi c s khng phi ngh xem n t u ra. Nhng liu c th c ci g lun lun tn ti khng? C ci g su trong c phn i tng ny. Tt c nhng g ang tn ti chc chn phi c mt s bt u ch? Vy, mt lc no , v tr c to ra t mt ci g khc. Nhng nu v tr bt ngun t mt ci g khc, ci cng phi c sinh ra t mt ci g . Sophie cm thy mnh ch ang tr hon vn . Ti thi im no , ci g hn ny sinh t h v. Nhng iu c th hay khng? Phi chng iu cng khng tng nh quan nim rng th gii lun tn ti? trng, c c dy rng Cha Tri to ra th gii. Sophie c t bng lng vi ngh rng y c l l li gii tt nht cho ton b vn . Nhng ri c ngh li. C c th chp nhn rng Cha to ra v tr, th cn Cha th sao? Ngi t to ra chnh mnh t h v chng? Mt ln na, li c ci g su trong c phn i. K c nu Cha c th to ra mi th, Ngi khng th to ra bn thn trc khi c chnh mnh. Nhng c loi b kh nng ! Mi th tn ti u phi c mt s khi u. Kh tht ! C li m hai phong b. Bn l ai? Th gii t u ra? Tht l nhng cu hi kh chu ! V nhng l th ny t u n? iu cng b him khng km. Ai bng dng ko Sophie ra khi cuc sng bnh lng t c i din vi nhng iu b n ln lao ca v tr? Ln th ba, Sophie n ch hp th. Ngi a th va n pht th. Sophie ly ra mt chng qung co, bo v th cho m. C c mt tm bu nh vi hnh mt bi bin nhit i. C lt tm bu nh. Trn c mt con tem Na Uy v du bu in. Tiu on Lin hp quc. Ca b gi chng? Nhng chng phi b ang mt ni hon ton khc sao? y cng khng phi ch ca b.

Sophie cm thy tim p nhanh hn mt cht khi c thy a ch ngi nhn : Hilde Moller Knag, nh Sophie Amundsen s 3, ng C Ba L chuyn gim. Phn cn li ca a ch th chnh xc. Tm bu nh ghi :Hilde thn yu. Chc mng sinh nht ln th 15 ! B bit con s hiu. B mun tng con mt mn qu m n s gip con khn ln. B xin li gi bu nh cho Sophie. Nhng l cch tin nht. B yu con. Sophie chy v nh v vo bp. C cm thy tht bi ri. Ci c Hilde ny l ai, m sinh nht ln th 15 ca c y li trc ngy sinh ca c ng mt thng? Sophie lc cun danh b in thoi. C rt nhiu ngi c tn Moller hoc Knag, nhng chng c ai tn l Moller Knag c. C xem li ci bu nh b n. N trng c v rt tht vi mt con tem v du bu in. Ti sao mt ng b li gi thip mng sinh nht con gi n a ch ca Sophie trong khi r rng c y khng y. B kiu g m li i la chnh con gi mnh bng cch c tnh gi thip mng sinh nht i lc ng? Lm sao m li l cch tin nht c? V nht l lm th no ln ra c Hilde? Vy l Sophie li c thm mt vn phi quan tm. C c gng sp xp li suy ngh ca mnh.Bui chiu nay, trong vng c hai ting ng h, c gp ba bi ton. Th nht, ai b hai phong b trng vo trong hp th. Th hai l cc cu hi hc ba trong cc l th. Vn th ba : Hilde Moller Knag l ai, ti sao thip mng sinh nht ca c y li c gi cho Sophie. C dm chc ba vn ny c quan h vi nhau. Nht nh l c, bi cho ti hm nay, c vn sng mt cuc sng hon ton bnh lng. CI M CAO VNH phm cht duy nht cn thit tr thnh trit gia tt l kh nng ngc nhin Sophie tin chc ngi vit th nc danh s li lin lc vi c. C quyt nh cha nn k cho ai bit. trng, c khng th tp trung vo nhng g thy c gio ging. Dng nh h ch ni v nhng iu khng quan trng. Ti sao thy c khng ni v con ngi l g, hoc ni v bn cht v ngun gc ca th gii? C bt u cm thy trng v mi ni khc, mi ngi ch quan tm n nhng vn nh mn. Trong khi c nhng vn quan trng cn c gii quyt.

 ai c cu tr li cho cc cu hi cha? Suy ngh v chng quan trng hn l ngi hc thuc cc ng t bt quy tc. Khi chung reo bo ht gi, c ra khi trng nhanh n mc Joanna phi chy theo mi kp. Cu c mun chi bi ti nay khng? Joanna hi. Sophie nhn vai. T ht hng chi bi ri. Joanna l v ngc nhin. Th ? Vy th nh cu lng nh! Sophie nhn xung va h, ri ngc ln c bn. T khng ngh l t thch nh cu. Cu khng a y ch? Sophie nhn thy mt cht hn di trong ging ni ca c bn. Cu khng mun k xem t dng li c chuyn g nghim trng vy ? Sophie ch lc u. Chuyn chuyn b mt u! Chc l ang cm ai ri! Hai c b yn lng hi lu. n sn bng, Joanna ni T s i ngang qua sn vn ng. Ngang qua sn vn ng? l ng ngn nht ca Joanna, nhng c ch i ng ny nu phi vi v nh kp n khch hay kp cuc hn cha rng. Sophie hi hn v lm bn di. Nhng c c th ni g khc c? Ni rng c bng dng b thu ht bi chuyn mnh l ai v th gii t u ra, n ni khng c thi gian chi cu lng ? Joanna liu c hiu khng? Ti sao vic quan tm n cu hi sng cn nht v cng t nhin nht trong cc cu hi li rc ri n vy? C cm thy tht hi hp khi m hp th. u tin, c ch tm thy mt bc th t ngn hng v mt vi phong b to mu nu gi cho m. Kh tht! Sophie mong nhn c mt l th na ca ngi khng quen bit. Khi ng cng, c nhn ra tn mnh trn mt trong nhng chic phong b kh ln. Mt sau phong b ghi: Gio trnh Trit hc. Cn gi gn cn thn. Sophie chy ngc con ng ri si, qung cp ln bc thm. C nht cc l th khc di m chi chn ri chy vng ra khu vn sau nh n n mnh trong ci hc. y l ni duy nht m ci phong b to. Sherekan ti, n nhy theo c, nhng chng sao. Sophie bit con mo s khng lm l b mt.

Trong phong b c ba trang giy nh my c kp li. Sophie bt u c: Trit hc l g? Sophie thn mn,Mi ngi u c s thch ring. Ngi su tm tin c hoc tem nc ngoi, ngi an lt, ngi thch chi th thao. Nhiu ngi thch c sch bo. Nhng th hiu v sch bo li khc nhau rt nhiu. Mt s ch thch c bo v truyn tranh, mt s thch tiu thuyt, trong khi nhng ngi khc li thch sch v thin vn hc, ng vt hoang d, hay cc khm ph khoa hc. Nu ti l thch nga hoc qu, ti khng th trng i mi ngi khc u chia s nhit huyt ca ti. Nu ti xem tt c cc chng trnh th thao trn truyn hnh vi mt nim say m ln, ti phi chp nhn thc t rng c nhng ngi thy th thao tht bun t. Chng l khng c ci g m tt c mi ngi u quan tm, khng c ci g c lin quan n tt c mi ngi, bt k h l ai v sng u? C y, Sophie thn mn . C nhng cu hi m ai cng quan tm. chnh l cc cu hi lm ch cho kho hc ny. Ci g l quan trng nht trong cuc i? Nu ta hi mt ngi sp cht i, cu tr li l thc n. Nu ta hi mt ngi sp cht rt, cu tr li l s m p. Nu cng cu hi y c t ra cho mt ngi ang cm thy c qunh v n c, cu tr li c th s l s bu bn. Nhng khi cc nhu cu c bn c tho mn, liu s c ci g m ai cng cn khng? Cc trit gia cho l c. H tin rng, con ngi khng th ch sng bng bnh m. Tt nhin, ai cng cn thc n. Ai cng cn tnh yu v s quan tm. Nhng ngoi ra, vn cn mt th m ai cng cn, l tm hiu xem chng ta l ai v ti sao chng ta li y. Mi quan tm n chuyn ti sao chng ta tn ti khng phi l mt s thch thng thng nh th su tp tem. Nhng ngi t ra cc cu hi tham gia mt cuc tranh lun ko di t khi con ngi bt u sng trn hnh tinh ny. Ngun gc ca v tr, Tri t v s sng l cu hi ln hn v quan trng hn vic bit c ai l ngi ginh c nhiu huy chng vng nht ti cc k Olympic gn y. Cch tt nht tip cn trit hc l hi mt vi cu hi trit hc: Th gii c to ra nh th no? C mt ch hay ngha no n sau nhng g ang xy ra hay khng? C hay khng cuc sng sau khi cht? Lm sao ta c th tr li nhng cu hi ny? V iu quan trng nht, ta nn sng nh th no? Con

ngi thi no cng t ra cc cu hi . Ta khng bit mt nn vn ho no li khng quan tm n chuyn con ngi l g v th gii t u ra. Thc ra khng c nhiu cu hi trit hc. Ta mi ch hi mt s cu trong cc cu hi quan trng nht. Nhng lch s cho ta nhiu cu tr li khc nhau cho mi cu hi. Cho nn, hi cn d hn l tr li. Ngy nay, mi c nhn cng u phi tm cu tr li ca chnh mnh cho chnh nhng cu hi . Em khng th tra t in bch khoa xem Cha Tri c tn ti hay khng, hoc c cuc sng sau ci cht hay khng. T in bch khoa cng khng th bo ta nn sng nh th no. Tuy nhin, c v nhng g ngi khc tin c th gip ta nh hnh cch nhn ca bn thn v cuc sng. Cng cuc tm kim s tht ca cc nh trit hc cng ging nh truyn trinh thm. C ngi ngh Andersen l tn git ngi, ngi khc li cho rng th phm phi l Nielsen hoc Jensen. i khi, cnh st ph c mt v n. Nhng kh nng h khng bao gi ph c v n cng tng ng, mc d c mt li gii p u . Vy, ngay c khi cu hi kh tr li, vn c mt - v ch mt - cu tr li ng. Hoc c mt dng tn ti sau ci cht, hoc khng. Khoa hc ngy nay gii thch c rt nhiu b n c xa. Chuyn phn ti ca Mt Trng trng nh th no tng c ph mt tm mn huyn b. khng phi l ci c th c gii quyt bng tranh lun, n c dnh cho tr tng tng ca mi ngi. Nhng ngy nay, chng ta bit chnh xc na ti ca Mt Trng trng nh th no, khng ai cn c th tin rng c ngi Mt Trng, hoc rng Mt Trng c lm bng pho mt xanh. Mt trit gia Hy Lp sng cch y hn hai nghn nm tin rng trit hc bt ngun t kh nng ngc nhin ca con ngi. Con ngi cm thy ngc nhin v s sng ca mnh n mc t a ra cc cu hi trit hc . N ging nh xem mt tr o thut. Chng ta khng hiu tr o thut c thc hin nh th no, v ta hi: nh o thut lm th no bin mt i khn la trng thnh mt con th sng? Nhiu ngi nhn th gii vi s hoi nghi y nh khi thy nh o thut bt ng li ra mt con th t trong mt ci m m trc ngi ta thy n trng rng. V chuyn con th, ta bit nh o thut la chng ta. Nhng ta mun bit ng ta lm nh th no. i vi th gii th khc. Ta bit rng th gii khng phi mt tr nhanh tay nhanh mt, v ta ang sng trong , ta l mt phn ca n. Thc ra, ta l con th trng c ko ra khi chic m. iu khc bit duy nht gia ta v con

th l con th khng thc c chuyn n ang tham gia tr o thut. Cn ta, ta cm thy mnh l mt phn ca ci g huyn b, v ta mun hiu iu huyn b . T.B.: V chuyn con th, c l nn so snh n vi v tr th hn. Ta y ch l nhng con b cc nh su trong m lng th. Cn cc nh trit hc lun c leo ln nh nhng si lng mnh nhn thng vo mt nh o thut. Em vn nghe ti y ch, Sophie? Cn na Sophie hon ton kit sc. Vn nghe? C hu nh qun th trong khi c. Ai em l th ny n? Khng th l ngi gi thip sinh nht cho Hilde Moller Knag, bi trn tm thip c c tem v du bu in. Cn chic phong b nu c trc tip mang n hp th, ging nh hai chic phong b trng. Sophie nhn ng h, mi ba gi km mi lm. Hn hai ting na m mi v. Sophie b vo vn v chy ti hp th. Bit u c mt l th na. C tm thy mt chic phong b nu na vi tn mnh trn . Ln ny, c nhn quanh nhng khng thy ai. Sophie chy ti ba rng v nhn xung con ng mn. Chng c ai. Bng c nghe nh c ting mt cnh cy gy su trong rng. Nhng c khng dm chc, v d sao th cng chng nn ui theo mt ngi c tnh trn lm g. Sophie v nh, ln phng mnh v ly ra mt chic hp ng bnh to bng thic ng y nhng vin p mt. C trt ht ra sn v t hai chic phong b ln vo trong hp. Ri c li vi v ra vn, hai tay m cht chic hp thic. Trc khi i, c cho Sherekan mt cht thc n. Miu miu, miu miu! Quay li hc, c m chic phong b nu th hai, li ra nhng trang giy nh my mi. C bt u c. Mt sinh vt k l Chng ta li gp nhau! Nh em thy, gio trnh trit hc nh ny s n dn tng t mt. Sau y l mt s lu nhp mn khc: Ti ni rng phm cht duy nht cn thit tr thnh mt trit gia tt l kh nng ngc nhin, phi khng? Nu cha, ti s ni by gi y: PHM CHT DUY NHT M TA CN TR THNH MT NH TRIT HC TT L KH NNG NGC NHIN. Tr con c kh nng ny. iu chng c g l. Sau vi thng trong bng m, chng ri tut vo mt thc ti hon ton mi m. Nhng khi ln ln, ti ngc nhin dng nh mt dn. Ti sao vy? Em c bit khng?

Nu mt a tr s sinh c th ni, c l n s ni g rng n n mt th gii tht phi thng. Ta c th thy n nhn quanh v t m c vi ly mi th m n nhn thy. Khi dn dn hc ni, a tr ngng ln v bi b Bu-uu mi khi n nhn thy mt con ch. N nhp nhm trong xe y v vy tay: Bu-uu! Bu-uu!. Chng ta, nhng ngi ln tui hn v tng tri hn, c th cm thy hi mt mi v s nhit tnh ca a tr. Ta ni mt cch dng dng: c ri, c ri, l mt con Bu-uu, con ngi yn no! Chng ta khng cm thy ngc nhin sung sng. Ta nhn thy con ch nhiu ln ri. S kin sung sng ny c th lp li hng trm ln trc khi a tr hc c cch i ngang qua mt con ch, mt con voi, hay mt con h m m khng cung cung ln. Nhng rt lu trc khi a tr c th ni si, v rt lu trc khi n bit suy ngh mt cch trit hc, th gii tr thnh mt thi quen. Tht ng tic, nu em mun bit ti ang ngh g! Sophie thn mn, mi quan tm ca ti l em s khng ln ln thnh mt trong nhng ngi cho th gii l iu hin nhin. Vy cho chc chn, ta s lm mt s th nghim nh trong suy ngh trc khi ta bt u kho hc. Hy tng tng mt hm em i do trong rng. Bt cht em nhn thy mt con tu v tr trn con ng trc mt. Mt ngi Sao Ho nh xu tro ra khi chic tu v ng nhn em chm chm Em s ngh g? Chng sao, iu khng quan trng. Nhng c bao gi em ngh rng chnh em cng l mt ngi Sao Ho khng? Hin nhin, kh c chuyn em s gp ngi hnh tinh khc. Chng ta thm ch khng bit c cuc sng trn hnh tinh khc hay khng. Nhng mt ngy no , em c th gp chnh mnh. Trong mt cuc i do trong rng nh vy, em c th bt ng dng li v nhn thy bn thn mnh trong mt nh sng hon ton mi. Em s ngh: mnh l mt sinh vt l thng, mt sinh vt b n. Em cm thy nh mnh va tnh dy t mt gic ng b ph php. Mnh l ai? Em t hi. Em bit mnh ang lang thang trn mt hnh tinh trong v tr. Nhng v tr l ci g? Nu em tm hiu bn thn theo kiu ny, em s thy mt ci g b n khng km ngi Sao Ho m ta va ni n. Em s khng ch thy mt sinh vt t v tr, em s cm nhn t trong tm thc rng mnh chnh l mt sinh vt l thng. Em c theo kp khng, Sophie? Ta hy lm mt th nghim tng tng khc.

Mt bui sng. B, M v b Thomas mi hai hoc ba tui ang n sng trong bp. Mt lt sau, M ng dy v i v pha bn ra bt, cn B bay ln l lng trn trn nh trong khi Thomas ngi nhn chm ch. Theo em, Thomas s ni g? C l, b s ch B v ni B ang bay! Chc chn Thomas s ngc nhin, nhng hng ngy c rt nhiu iu l lm i vi b. B lm bao nhiu vic k l nn chuyn bay trong ba n sng cng khng c g c bit lm. Hng ngy B co ru bng mt ci my trng rt ng. Thnh thong, B li leo ln mi nh xoay ng-ten, hoc khng th chui u vo gm t ri chui ra vi b mt en x. By gi n lt M. M nghe thy Thomas ni v quay ngot li. Theo em, ba s phn ng nh th no trc cnh B bng bnh tri lng l pha trn bn bp? B bung h mt v tht ln v hong s. Thm ch M c th cn c chm sc sc kho mt khi B quay xung ngi yn v trn gh. (ng ra n gi B phi hc c cch c x ti bn n ri mi phi!) Theo em, ti sao Thomas v m ca b li phn ng khc nhau n vy? Tt c l do thi quen. (Hy nh nh!) M bit rng con ngi khng th bay. Thomas th cha. B vn cha bit chc nhng g ta c th v khng th lm c trn Tri t ny. Nhng cn chnh Tri t th sao, Sophie? Em c cho rng n c th lm c nhng g n ang lm khng? Tri t cng ang tri trong v tr. ng bun l trng lc khng phi ci duy nht tr thnh thi quen khi ta ln ln. Chng bao lu, chnh th gii cng thnh iu hin nhin. C v nh khi ln ln, ta mt dn kh nng ngc nhin v th gii. Khi , ta nh mt mt ci g rt trung tm - ci m cc nh trit hc c gng khi phc. u trong chng ta, ci g bo ta rng cuc sng l mt b n ln lao. chnh l iu ta tng tri qua, t rt lu trc khi ta hc cch suy ngh ny Ni mt cch chnh xc hn: tuy cc vn trit hc c lin quan n tt c chng ta, khng phi ai trong chng ta cng tr thnh trit gia. Do nhiu l do m hu ht mi ngi u qu bn bu vi nhng chuyn thng ngy n ni khng cn tm tr thy ngc nhin v th gii. (H chui su bn trong b lng th, cm thy s m cng di tht d chu v yn v ti cho n ht cuc i.) i vi tr con, th gii v mi th trong u mi m v ng ngc nhin. Cn ngi ln th khc. Hu ht ngi ln tha nhn th gii nh mt chuyn hin nhin. chnh l ch m cc trit gia l mt ngoi l ng trn trng. Mt trit gia khng bao gi tht s quen vi th gii. i vi h, th gii lc no cng c v hi

khng hp l, kh hiu, thm ch k b. Do vy, cc trit gia v tr nh c cng mt kh nng quan trng. Ta c th ni rng nh trit hc sut i nhy cm nh mt a tr. Sophie, by gi em hy chn la. C phi em l mt a tr cha tr nn khng cn hng th vi th gii? Hay em l mt trit gia, ngi th s khng bao gi tr nn nh vy? Nu em ch lc u, khng nhn thy mnh l mt a tr hay mt trit gia, th em qu quen vi th gii n ni n chng cn lm em ngc nhin na. Hy cn thn! Em ang ng trn bng mng. chnh l l do em ang tip nhn kho trit hc ny. Em l ngi m ti s khng cho php ra nhp nhm nhng ngi dng dng th . Ti mun em c mt ci u lun t m. Kho hc ny min ph, nn em s khng c tin bi hon nu b d. Nu mun, em c th b ngang bt c lc no. Trong trng hp , em cn li mt li nhn vo hp th cho ti. Mt con ch th tuyt. Hoc t nht mt ci g mu xanh khi lm bc a th pht hong. Tm li, mt ch th c li ra t mt ci m cao vnh. V y l mt con th khng l nn tr o thut ko di nhiu t nm. Mi sinh vt u c sinh ra u nhng si lng mn ca con th, ni c th ngc nhin v s khng th tin c ca tr o thut. Nhng khi ln ln, chng chui su dn vo b lng th. V chng li . Chng cm thy thoi mi n mc khng bao gi dm b ln si lng mnh ln na. Ch c cc trit gia bt u chuyn du hnh nguy him v pha tn cng ca ngn ng v s tn ti. Mt s b ri, nhng ngi khc c gng bm tr v ht gi nhng ngi ang yn n trong s mm mi m cng, no say vi ru v thc n ngon. Hi cc qu b v qu ng, h ht, chng ta ang tri trong khng gian! Nhng nhng ngi di chng ai bun quan tm. Tht l mt l lm chuyn! h ni, ri li tip tc tn chuyn: B lm n chuyn cho ti a b. Hm nay chng khon ca ta tng bao nhiu? C chua gi c th no? B nghe tin cng nng Di li mi c bu cha? Cui bui chiu, khi m c i lm v, Sophie vn cha ht sc. C cn thn giu chic hp thic ng cc l th ca trit gia b him trong hc. Sophie c gng bt tay vo lm bi tp nhng tm tr c khng th thot khi nhng iu va c. C cha bao gi ngh nhiu n vy! C khng cn l mt a tr, nhng c cng cha phi l ngi ln. Sophie nhn ra rng mnh bt u b xung, v pha b lng m p ca con th c li ra t chic m cao vnh ca v tr. Nh trit

hc gi c li. ng y - hay b y? - tm gy c v ko ln, a c tr li ni c a chi khi cn b. V , ni tn cng ca nhng si lng mn, c li mt ln na nhn th gii nh mi ln u. Nh trit hc cu c. Khng nghi ng g na. Ngi vit th l mt cu c khi s tm thng ca cuc sng hng ngy. Khi m v nh lc nm gi chiu, Sophie ko b vo phng khch v n b vo chic gh bnh. M, m c thy l cuc sng tht l k khng? c bt u. M c sng st n ni b khng th ni g. Thng ngy, khi b v n nh th Sophie ang hc bi. C l l c,thnh thong, b ni. Thnh thong ? Vng, nhngm c thy tht ng ngc nhin l th gii ang tn ti khng? Thi no, Sophie. Con sao vy? Sao ? Chc m cho rng th gii ny rt bnh thng? Khng phi th ? D sao th cng khng t th nhiu. Sophie nhn ra rng nh trit hc ni ng. Ngi ln coi th gii l chuyn hin nhin. H mnh b ru vo gic ng say ca s tn ti nhm chn ca mnh, th l xong. M qu quen vi th gii n ni chng c g lm m ngc nhin na. Con ang ni v chuyn g vy? con l m qu quen vi tt c mi th. Ni cch khc, m chng thy ci g ht. Con khng c ni vi m bng ci ging ! Thi c, con s ni li theo kiu khc. M t to mt ch m cng di su trong b lng ca con th trng - con th ang c li ra t trong chic m cao vnh ca v tr. Mt pht na m s t khoai ty ln bp. Tip theo m s c bo. Sau na ting nm ngh, m s xem chng trnh tin tc trn TV! M c l v lo lng. Qu tht, b vo bp t ni khoai ty. Mt lc sau, b quay li phng khch, v ln ny b l ngi n Sophie ngi xung gh bnh. M phi ni vi con iu ny, b bt u. Sophie c th nhn r s nghim tc trong ging ni ca m. Con cha dnh vo ma tu y ch, con gi? Sophie sut th bt ci, nhng c hiu ti sao m li hi cu vo lc ny: M in ? C ni. Chuyn ny cng chng t m chng hiu g.

Chiu hm , h khng ni g thm v th hay ma tu na. HUYN THOI mt th qun bnh mong manh gia cc lc lng thin v c Sng hm sau, khng c mt bc th no cho Sophie. C mt ngy l th chn ngt trng. C c t ra thn mt vi Joanna. Trn ng v, h bn chuyn i cm tri ngay khi rng kh ro. Thi gian gn nh v tn cho n khi Sophie n c ch ci hp th. u tin, c m mt bc th gi t Mexico. l th ca b c. ng vit v ni nh nh v v ln u tin ng nh c thng s quan ch huy. Ngoi ra, ng c gn xong ng sch ng mang theo sau k ngh ng. V tip theo, n kia ri - mt chic phong b mu nu vi tn c trn ! Ct cp v cc l th khc vo nh, Sophie chy n ch ci hc. C ly ra nhng t giy mi nh my v bt u c: Bc tranh huyn thoi v th gii Cho Sophie! Ta c rt nhiu vic phi lm, vy hy bt u ngay khng chm tr. Trit hc l mt li t duy hon ton mi, n c pht trin Hy Lp vo khong 600 nm trc Cng Nguyn. Cho n thi im , nhiu ngi tm ra li gii p cho tt c cc cu hi ca mnh trong cc tn gio khc nhau. Nhng li gii thch mang mu sc tn gio ny c truyn t th h ny sang th h khc di dng cc huyn thoi. Mt huyn thoi l mt cu chuyn v cc thn thnh, n c t ra gii thch cc hin tng trong cuc sng. Qua nhiu thin nin k, tri khp th gii l s n r ca nhng cch gii thch mang tnh huyn thoi cho cc cu hi trit hc. Cc nh trit hc Hy Lp c gng chng minh rng cc cch gii thch khng ng tin cy. hiu c li t duy ca cc trit gia tin khi, ta phi hiu mt bc tranh huyn thoi v th gii ngha l nh th no. Ta c th ly ngay mt vi huyn thoi Na Uy lm v d. (Khng cn ch ci v rng.) C l em nghe k v thn Thor v ci ba ca ngi. Trc khi Ki T gio n Na Uy, ngi ta tin rng thn Thor thng bay ngang qua bu tri trn mt c xe hai d ko. Khi ngi vung ba, n s to ra sm st. T sm trong ting Na Uy - Thor

dn - c ngha l ting gm ca Thor. Trong ting Thu in, t sm l ska, xa l s-aka, c ngha chuyn i ca thn thnh qua thin ng. Khi c sm chp th cng c ma - s sng cn i vi nng dn Viking. Do , Thor cn c th lm thn ca s ph nhiu. Do , cch gii thch thn thoi v hin tng ma l khi thn Thor vung ba. V khi ma xung, ng ny mm v ua nhau vn ln trn cc cnh ng. Ngi ta khng hiu v sao cy ci mc v cho ma mng. Nhng r rng, iu c lin quan ti ma. V khi tt c u tin rng ma l do thn Thor, ngi tr thnh mt trong nhng v thn quan trng nht ca Na Uy. Vai tr quan trng ca thn Thor cn c mt l do lin quan n trt t ca c th gii. Ngi Viking cho rng, th gii, ni con ngi sinh sng ging nh mt hn o lun b e do t bn ngoi. H gi phn th gii ny l Midgard, c ngha l vng quc gia. Bn trong Midgrad l Asgard - ni ca cc thn thnh. Bn ngoi Midgrad l vng quc Utgard, min t ca nhng tn khng l xo tr, chng dng mi th on hng ph hu th gii. Nhng tn c qu ny thng c gi l cc lc lng hn mang. Khng ch trong thn thoi Na Uy m trong hu ht cc nn vn ho khc, ngi ta u thy mt th qun bnh mong manh gia cc lc lng thin v c. Mt trong nhng phng cch m bn khng l c th s dng tiu dit Midgard l bt cc Freyja, n thn ca s ph nhiu. Nu bn chng thnh cng, s khng cn th g mc trn ng v ph n s khng th sinh con. Vy nn, gi chng trong tm kim sot l nhim v c vai tr sng cn. Thor l nhn vt trung tm ca cuc chin u vi bn khng l. Li ba ca ngi khng ch lm ma; cn l mt v kh quan trng chng li cc th lc hn mang nguy him. N cho ngi sc mnh gn nh v hn. Chng hn, ngi c th nm n vo k th git chng. V ngi khng bao gi phi lo mt ba v n lun lun quay li, y nh mt ci boomerang. l mt li gii thch mang tnh thn thoi v chuyn s cn bng thin nhin c gn gi nh th no v ti sao li c cuc u tranh khng ngng gia thin v c. V y chnh l kiu gii thch m cc nh trit hc bc b. Nhng khng ch l li gii thch n thun. Con ngi khng th ngi khoanh tay i cc v thn can thip khi thin tai nh hn hn, dch bnh honh hnh. H phi t hnh ng trong cuc u tranh chng ci c. H lm vic bng cch t chc cc nghi l tn gio a dng.

Nghi l tn gio ni bt nht Bc u thi c l l dng cng. Dng cng cho mt v thn lm tng sc mnh ca v thn . Chng hn, con ngi phi dng cng cc thn mang li cho h sc mnh chin thng cc lc lng hn mang. Hnh thc dng cng cho thn c th l hin sinh mt con vt. cng thn Thor thng l mt con d. Vi thn Odin, c khi phi dng con ngi lm vt hin sinh. Huyn thoi ni ting nht cc nc vng Bc u bt ngun t bi th c kiu Iceland Bi th v Thrym. Huyn thoi k v thn Thor. Mt ln khi ng dy, thn pht hin ra mnh mt ba, thn bc tc n ni hai bn tay run bn bt, v b ru cng rung ln. Thn cng ngi gip vic Loki i gp Freyja hi mn i cnh bay n x Jotunheim, x s ca bn khng l, tm hiu xem c phi chng ly trm chic ba. Ti Jotunheim, Loki gp Thrym, vua ca bn khng l. Hn khoe giu cy ba su by dm di lng t. Hn cn ni thm rng Thor s khng ly li c cy ba chng no hn cha ci c Freyja lm v. Em c tng tng c khng, Sophie? Bng nhin, cc thn thin thy mnh gia mt v bt cc con tin. Bn khng l ot c v kh phng th sng cn ca cc thn. y l mt tnh th hon ton khng th chp nhn c. Mt khi bn khng l cn gi chic ba ca Thor, chng cn kim sot ton b th gii ca thn v ngi. i ly cy ba, chng i Freyja. Nhng iu ny cng khng th chp nhn c. Nu cc thn phi b n thn ca ma mng v s ph nhiu - ngi bo v s sng - th c s bin mt trn cc cnh ng v tt c cc thn v con ngi s cht. Tnh th b tc. Cu chuyn tip tc vi vic Loki quay v Asgard bo Freyja mc trang phc c du v nng s phi ci vua khng l. Freyja gin d ni rng nu nng bng lng ly mt tn khng l, mi ngi s ngh rng nng mc bnh cung dm. Khi , thn Heimdall ngh ra mt cch. Thn gi Thor ci trang thnh c du. Vi mi tc qun ln v hai hn n di ngc o, trng thn s ging mt ph n. C th on l Thor khng thch th tng ny lm, nhng thn hiu y l cch duy nht ot li cy ba. Vy l Thor mi ngi trang im cho mnh thnh c du v Loki thnh nng hu. Ni theo ngn ng hin i, Thor v Loki l i c nhim chng khng b ca cc v thn. Ci trang thnh ph n, nhim v ca h l thm nhp pho i ca bn khng l ot li cy ba ca thn Thor.

Khi cc v thn n Jotunheim, bn khng l bt u chun b mt ba tic ci ln. Nhng trong ba tic, c du Thor chn ht c mt con b v tm con c hi. Thn cn ung ht ba thng bia. Thrym rt i kinh ngc. i c nhim sut b l mt. Nhng Loki y li mi nguy him bng cch gii thch rng c du mong c n Jotunheim n ni nng khng n ung g trong sut mt tun lin. Khi Thrym vn tm voan ci hn c du, hn git mnh nhn thy i mt rc la ca Thor. Mt ln na, Loki cu vn tnh hnh bng cch gii thch rng c du thc sut mt tun do qu hi hp v m ci. Yn tm , Thrym ra lnh em cy ba n t trong phng c du khi c hnh hn l. Thn Thor ci ph ln khi nhn c cy ba. Trc ht, thn git Thrym, sau thn qut sch bn khng l v h hng ca chng. Th l v con tin gh gm kt thc tt p. Thor - Ngi Di, hay ip vin 007 ca cc v thn - li mt ln na chin thng ci c. K chuyn thn thoi th l . Nhng ngha thc s ng sau l g? Huyn thoi c xy dng khng ch gii tr. Huyn thoi cn c gng gii thch iu g . y l mt li gii thch c th chp nhn c. Khi hn hn xy ra, con ngi tm cch gii thch ti sao tri khng ma. C phi l do bn khng l nh cp cy ba ca thn Thor? C l huyn thoi l mt c gng gii thch s thay i ca cc ma trong nm: ma ng, thin nhin cht v cy ba ca thn Thor ang Jotunheim. Nhng n ma xun, thn ginh li c cy ba. Vy huyn thoi c gng a ra s gii thch cho mt iu g m con ngi cha th hiu. Nhng huyn thoi khng ch l mt li gii thch. Ngi ta cn t chc cc nghi l tn gio lin quan n cc huyn thoi. Ta c th hnh dung khi gp hn hn hoc mt ma, ngi ta s din li mt v kch v cc s kin trong huyn thoi. C th mt anh trai lng s mc trang phc c du - vi hai hn n ngc - chim li cy ba t tay bn khng l. Lm nh vy, ngi ta cho rng mnh lm c g gip em ma n cho ma mng trn ng. nhiu ni khc trn th gii, c rt nhiu v d v cch con ngi kch ha huyn thoi v cc ma thc gic cc qu trnh ca t nhin. Chng ta ch mi nhn qua th gii huyn thoi Bc u c. C v s huyn thoi v cc thn Thor v Odin, Freyr v Freyja, Hoder v Balder cng nhi u v thn khc. Cc khi nim thn thoi kiu ny pht trin mnh m trn khp th gii cho n khi cc nh trit hc bt u can thip. Mt bc tranh thn thoi v th gii cng tn ti Hy Lp khi l lun trit hc u tin ang c pht trin. Sut nhiu th

k, cc cu chuyn v cc v thn Hy Lp c truyn t i ny sang i khc. Hy Lp, cc v thn c gi l Zeus v Apollon, Hera v Athene, Dionysos v Asclepios, Heracles v Hephaestos. y mi ch l k qua mt vi v thn.

Khong nm 700 trc Cng nguyn, phn ln thn thoi Hy Lp c Homer v Hesiod chp li. Vic ny to ra mt tnh th mi. Khi cc huyn thoi tn ti di dng vn vit, th ngi ta c th tho lun v chng. Cc trit gia u tin ca Hy Lp ch trch cc truyn thuyt ca Homer v cc thn qu ging ngi thng, h cng ch k v mu m khng km. Ln u tin, huyn thoi c xem l khng phi l g khc ngoi cc khi nim ca chnh con ngi. Trit gia Xenophanes, ngi sng vo khong nm 570 trc Cng nguyn, l mt i din ca quan im ny. ng ni, con ngi to nn cc thn theo hnh nh ca chnh mnh. H tin rng cc thn c sinh ra, h c c th, qun o, ngn ng nh chng ta vy. Ngi Ethiopia tin rng cc v thn da en v mi tt, dn x Thrace li tng tng cc v thn mt xanh tc vng. Nu b, nga, v s t bit v, hn chng cng s v thn thnh trng ging b, nga, v s t! Thi , Hy Lp thnh lp nhiu thnh bang c Hy Lp v cc nc thuc a ca Hy Lp ti min nam Italia v vng Tiu , ni mi cng vic chn tay u dnh cho n l, cn cc cng dn c t do dnh trn thi gian cho chnh tr v vn ha. Trong cc mi trng thnh th ny, ngi ta bt u suy ngh theo mt cch hon ton mi. Vi danh ngha c nhn, mi cng dn u c quyn t cu hi v vic x hi nn c t chc nh th no. Do , mi c nhn u c quyn t ra cc cu hi trit hc m khng vin dn ti cc huyn thoi c. Ta gi y l s pht trin t kiu t duy huyn b thnh li t duy da vo kinh nghim v l lun. Mc ch ca cc nh trit hc Hy Lp tin khi l tm ra li gii thch t nhin, thay v siu nhin, cho cc qu trnh ca thin nhin. Sophie ra khi ci hc v i lang thang trong khu vn rng. C c gng qun nhng g hc trng, c bit trong cc gi khoa hc. Nu c ln ln trong khu vn ny m khng bit t g v thin nhin, c s cm nhn nh th no v ma xun? Liu c c c tm ra mt cch no gii thch ti sao thnh thong tri bt cht ma? Liu c c ngh ra mt cu chuyn tng tng no gii thch chuyn tuyt trn i u v ti sao mt tri mc mi bui sng?

C, chc chn l c. C bt u ba ra mt cu chuyn: Ma ng gi mt t trong bn tay bng gi v tn Muriat xu xa nht nng cng cha Sikita xinh p trong ngc ti lnh lo. Mt bui sng, chng hong t Bravato dng cm n cu cng cha. Sikita hnh phc n ni nng nhy ma trn ng c, ht mt bi ca m nng sng tc trong ngc ti. Mt t v cy c cm ng n ni tuyt bin thnh nhng git nc mt. Ri mt tri ln v lm kh nc mt. Chim chc bt chc bi ht ca Sikita. V khi nng cng cha xinh p xa sui tc vng, mt vi ln tc ri xung t v bin thnh nhng bng hoa ly trn ng... Sophie rt thch cu chuyn p ca mnh. Nu c cha bit cc cch gii thch khc v s chuyn i ca cc ma, chc hn cui cng c s tin vo cu chuyn ca chnh mnh. C hiu rng con ngi lun cm thy mt nhu cu gii thch cc qu trnh ca thin nhin. C l h khng th sng m khng c nhng li gii thch . V vy, h to ra cc huyn thoi vo ci thi m cha c ci gi l khoa hc. CC NH TRIT HC T NHIN ...chng c g ny sinh t h v... Chiu hm , khi m i lm v, Sophie ang ngi trong ci tu ln, mi m suy ngh v mi lin h gia kha trit hc v Hilde Mller Knag, ngi s khng nhn c thip mng sinh nht ca b mnh. M c gi t pha cui vn, Sophie! C mt bc th cho con ny! C git mnh. C ly ht th trong hp th, vy y phi l l th ca nh trit hc. C phi ni vi m th no by gi? Khng dn tem. C khi l th tnh y! Sophie cm ly bc th. Con khng nh bc th ? C phi tm cch chi. M bao gi thy ai bc th tnh trong khi b m ang nhm t ng sau cha? C m c ngh y l mt bc th tnh. D sao cng cn xu h hn l nu m pht hin c ang hc t xa vi mt ngi hon ton xa l, mt nh trit hc ang chi tr trn tm vi c.

 l mt chic phong b nh mu trng. Khi ln n phng mnh, Sophie c thy ba cu hi mi: C cht c bn no m mi vt u c cu to t ? Nc c th bin thnh ru c khng? Lm th no m t v nc to ra c mt con ch sng? Sophie thy nhng cu hi ny tht ng ngn. Tuy nhin, chng vn m nh c sut bui ti. Ngy hm sau, c vn ngh v chng khi trng, c xem xt tng cu hi mt. C th c mt cht c bn no m t sinh ra mi th hay khng? Nu c mt cht no nh vy, lm th no m n bng dng bin thnh mt bng hoa hay mt con voi c? kin phn i tng t vi cu hi nc c bin thnh ru c khng. Sophie nh trong Kinh Thnh c on Jesus bin nc thnh ru vang, nhng c khng bao gi hiu n theo ngha en. V nu Jesus qu thc bin nc thnh ru, th l mt php mu nn n l vic m bnh thng khng th thc hin c. Sophie bit rng khng ch trong ru m trong tt c cc sinh vt ang sinh trng cng c rt nhiu nc. Ngay c khi trong qu da chut c n 95% l nc th trong hn vn phi c ci g khc na, v da chut l da chut ch khng phi l nc. By gi n cu hi v ch. Sao ng thy trit hc ca c thch ni n ch nh! Sophie c th cng nhn rng trong mt con ch c cha t v nc, trong trng hp , t phi gm c nhiu loi cht khc nhau. Nu t cha rt nhiu cht, r rng l t v nc i vi nhau c th to ra mt con ch. Ngha l nu t v nc i qua trng ch v nng nc. V mt con ch khng th mc ra t mt ci mm bp ci c, cho d ta c ti nc kiu g i na. Tan hc v, c mt chic phong b dy nm i c trong hp th. Nh my hm trc, Sophie trn vo trong hc. Nghin cu ca cc trit gia Chng ta li gp nhau! Ta s i thng vo bi m khng cn vng vo vi th trng v nhng th tng t. Ti s phc ha nhng nt chnh ca t duy con ngi v trit hc, t thi Hy Lp c i cho n hin nay. Nhng mi th cn phi c th t. Do mt s trit gia sng trong nhng thi i khc - v c l trong cc nn vn ha khc hn chng ta - ta nn th xem xt nghin cu ca tng trit gia. Ti mun ni rng ta phi c nm bt chnh xc mi quan tm nghin cu ca tng nh trit

hc. Trit gia ny c th mun tm hiu ngun gc ca cy c ng vt. Ngi khc li mun bit c Cha Tri hay khng hoc con ngi c mt linh hn bt t hay khng. Mt khi xc nh c mt nh trit hc c th no nghin cu nhng g, ta s d dng ln theo dng suy ngh ca ng ta hn. Bi khng c trit gia no li quan tm n ton b trit hc. Ti dng t ng ta ch nh trit hc, v y cn l cu chuyn ca n ng. Thi trc, ph n khng c nhn nhn vi t cch l con ngi suy tng, iu ny rt ng tic v n gy ra s mt mt ca rt nhiu kinh nghim quan trng. Ch n th k ny, ph n mi thc s ghi du n ca mnh vo lch s trit hc. Ti khng nh cho em bi tp v nh, khng c cc bi ton kh hay ci g tng t, cch chia ng t ting Anh cng nm ngoi quan tm ca ti. Tuy nhin, thnh thong, ti s giao cho em mt bi luyn nh. Nu em chp nhn cc iu kin ny, ta s bt u. Cc nh trit hc t nhin Cc trit gia Hy Lp u tin i khi c gi l cc nh trit hc t nhin v h ch yu quan tm n th gii t nhin v cc qu trnh ca n. Ta t hi mi th t u sinh ra. Hin nay, nhiu ngi hnh dung rng ti mt thi im no , ci g hn sinh ra t h v. i vi nhng ngi Hy Lp c i, t tng khng ph bin n vy. V l do ny hay l do khc, h cho rng ci g lun lun tn ti. Do vy, vn ti sao mi th c th sinh ra t h v khng phi l mt cu hi quan trng. Mt khc, ngi Hy Lp cm thy cch m c sng c sinh ra t nc, v nhng thn cy to cng mun hoa rc r sinh ra t lng t ri cht i tht ng kinh ngc. Cha k n chuyn bng cch no m mt a tr c sinh ra t bng m! Cc trit gia thy c bng chnh mt mnh thin nhin trong mt trng thi lin tc bin i. Nhng nhng bin i xy ra bng cch no? Chng hn, lm th no m ci g bin i t mt cht thnh mt sinh vt sng? Cc nh trit hc tin khi c chung nim tin rng phi c mt cht c bn no l gc cho mi bin i. Kh c th ni h i n t tng nh th no. Chng ta ch bit rng khi nim pht trin dn dn n mc c th pht biu rng phi

c mt cht c bn l nguyn nhu su xa ca mi bin i trong thin nhin. Phi c ci g m mi th u sinh ra t v quay tr v . i vi ta, phn th v nht thc ra khng phi nhng li gii p m cc trit gia tin khi tm ra, m l ch h t ra cc cu hi no v k vng tm ra nhng li gii p thuc ku g. Ta quan tm n cch t duy ca h hn l c th h ngh nhng g. Ta bit rng, h t ra cc cu hi lin quan n nhng bin i m h c th quan st c trong th gii vt l. H tm kim nhng quy lut ca thin nhin bn di cc bin i . H mun hiu ci g ang xy ra xung quanh m khng phi quay v cc huyn thoi c xa. V quan trng nht, h mun tm hiu cc qu trnh thc t bng cch nghin cu chnh thin nhin. iu ny khc xa vi vic gii thch sm chp hoc ma ng, ma xun bng cch k nhng cu chuyn v cc v thn. Vy l trit hc dn dn t gii phng mnh khi tn gio. Ta c th ni rng, cc nh trit hc t nhin i nhng bc u tin theo hng l lun khoa hc, v t tr thnh nhng ngi tin phong cho ci m sau ny tr thnh khoa hc. Ch cn li t du vt v nhng iu cc nh trit hc t nhin ni v vit. Thng tin t i c truyn li l nh Aristotle, ngi sng sau hai th k. ng ch nhc n cc kt lun m cc trit gia t c. Do , ta khng bit h i theo con ng no ti kt lun . Nhng nhng g bit c gip ta thit lp rng nghin cu ca cc nh trit hc Hy Lp u tin xoay quanh mt cht cu to c bn v cc bin i trong thin nhin. Ba nh trit hc thnh Miletus Nh trit hc u tin m ta bit l Thales, ngi Miletus, mt thuc a ca Hy Lp vng Tiu . ng n nhiu nc, trong c Ai Cp. Ngi ta k rng, , ng tnh chiu cao ca mt kim t thp bng cch o bng ca n ti thi im m chiu di bng ca ng bng ng chiu cao ca ng. Ngi ta cng k rng ng d on chnh xc nht thc nm 585 trc Cng nguyn. Thales cho rng nc l ngun gc ca mi th. Ta khng bit chnh xc ng l g, c th ng tin rng mi s sng bt ngun t nc v s quay li vi nc khi n phn hy. Trong thi gian Ai Cp, hn ng quan st ma mng bt u mc ln ngay khi l sng Nile rt dn ra khi cc vng t chu th sng Nile. C l ng cng nhn thy rng ch nhi v giun xut hin bt c ni no va c ma. C th Thales ngh v cch nc bin thnh bng, thnh hi, ri quay tr li thnh nc.

Ngi ta cho rng Thales ni mi vt u trn ngp cc thnh thn. Ta ch c th on ng. C l, khi nhn t en l ngun gc ca mi vt, t hoa qu ma mng n cn trng v gin, ng tng tng rng tri t trn ngp nhng mm sng li ti v hnh. Nhng c mt iu chc chn: khng phi ng ang ni v cc v thn ca Homer. Nh trit hc th hai m ta bit l Anaximander, ngi sng Miletus cng thi vi Thales. ng ta cho rng th gii ca chng ta ch l mt trong v s cc th gii sinh ra ri tan i trong mt ci m ng gi l v bin. Tht kh c th hiu r ca ng v v bin, nhng c l ng ta khng ni n mt cht c bit n theo cch m Thales hnh dung. C th ng cho rng ci cht ngun gc ca mi vt phi l mt ci g khc vi tt c mi th c sinh ra t n. Do mi vt to u l hu hn, nn ci n trc v n sau phi l v bin. R rng, ci th c bn ny khng th l mt th bnh thng nh nc c. Nh trit hc th ba t Miletus l Anaximenes, ngi sng t nm 570 n nm 526 t.CN. ng cho rng ngun gc ca mi th phi l kh hoc hi. Anaximenes chc hn phi quen thuc vi thuyt v nc ca Thales. Nhng nc t u ra? Anaximenes ngh rng nc l kh c c c li. Ta thy rng khi tri ma, nc c cht ra t khng kh. Khi nc c tip tc nn, n tr thnh t. C th ng thy t v xut hin t bng ang tan. ng cn ngh rng la chnh l khng kh long. Theo Anaximenes, do vy, khng kh l ngun gc ca t, nc, v la. Khng xa xi g khi lin tng t nc ti hoa tri ca t. C l Anaximenes ngh rng t, khng kh v la l mi iu cn thit to ra s sng, nhng ngun gc ca mi th chnh l khng kh hay l hi. Vy, cng nh Thales, ng cho rng phi c mt cht no l ngun gc ca mi s bin i trong thin nhin. Khng c ci g sinh ra t h v C ba nh trit hc thnh Miletus u tin vo s tn ti ca mt cht c bn duy nht l ngun gc ca mi vt. Nhng lm th no m mt cht bng dng bin thnh mt ci g khc? Ta c th gi y l vn n v s bin i. Vo khong nm 500 trc Cng nguyn, c mt nhm cc trit gia mt thuc a Hy Lp Elea, min nam Italia, quan tm n cu hi ny. Ngi quan trng nht trong cc nh trit hc trn l Parmenides (540-480 t.Cn). Parmenides cho rng mi th ang tn ti lun lun tn ti. T tng ny khng xa l i vi ngi Hy Lp. H gn nh cho rng tt nhin l mi th tn ti trong

th gii u l vnh cu. Khng c ci g sinh ra t h v, Parmenides ngh. V chng c ci g ang tn ti c th bin thnh h v. Nhng Parmenides cn i xa hn na. ng cho rng khng h c s thay i thc s. Khng c g c th tr thnh ci g khc chnh n. Tt nhin, Parmenides cng nhn thy th gii trong trng thi bin i khng ngng. ng nhn thc bng cc gic quan rng s vt thay i. Nhng ng khng th ng nht n vi nhng g l tnh ca ng mch bo. Khi phi la chn gia vic da vo gic quan hay da vo l tnh, ng chn l tnh. Chc em bit cu: Bao gi thy th ti s tin. Nhng Parmenides khng tin c vo nhng g ng nhn thy. ng tin rng cc gic quan cho ta bc tranh sai lc v th gii, mt bc tranh khng khp vi l tnh ca ta. L mt nh trit hc, ng t cho mnh nhim v ch ra mi dng ca o nh nhn thc. Nim tin khng th lay chuyn vo l tnh ca con ngi c gi l ch ngha duy l. Mt ngi theo ch ngha duy l l ngi cho rng l tnh ca con ngi l ci ngun ca mi tri thc v th gii. Mi th u tri Cng thi vi Parmenides l Heraclitus (540-480 t.Cn) ngi vng Ephesus, Tiu . ng cho rng thc s bin i lin tc mi l c tnh c bn ca t nhin. Ta c th ni rng, so vi Parmehides, Heraclitus l ngi tin tng hn vo nhng g bn thn c th tri gic c. Mi th u tri, Heraclitus ni. Mi vt u trong trng thi bin i khng ngng, khng c g bt bin. Nh vy, chng ta khng th bc hai ln xung cng mt dng sng. Khi ta bc xung dng sng ln th hai, c ta v dng sng u khng cn nh trc. Heraclitus ch ra rng cc mt i lp l c im ca th gii. Nu chng ta khng bao gi b m, ta s khng th bit c khe mnh l nh th no. Nu ta khng bao gi b i, ta s khng cm thy nim vui khi no bng. Nu cha bao gi c chin tranh, ta s khng bit trn trng ha bnh. V nu khng c ma ng, ta s khng bao gi thy ma xun. Heraclitus tin rng ci tt v ci xu u c v tr tt yu trong trt t ca mi vt. Nu khng c s lun phin ca nhng mt i lp, th gii s khng th tn ti. Thng l ngy v m, ma ng v ma xun, chin tranh v ha bnh, i v no, ng ni. ng dng t Thng [1], nhng r rng ng khng ni v cc v thn trong cc huyn thoi. i vi Heraclitus, Thng - hay Cha Tri -

l ci g m trn c th gii. Qu tht, c th nhn thy Thng r nht trong s bin i lin tc v nhng s i lp ca thin nhin. Thay cho t Thng , Heraclitus thng dng mt t Hy Lp l logos vi ngha l tnh. Tuy con ngi chng ta khng phi lc no cng suy ngh ging nhau hoc c cng mc l lun, Heraclitus tin rng c mt th l tnh ph qut dn dt mi th xy ra trong thin nhin. Ci l tnh ph qut hay quy lut ph qut ny chung cho tt c chng ta, l mt ci g dn dt mi ngi. Tuy nhin, hu ht mi ngi vn sng bng l tnh ca c nhn mnh, Heraclitus ngh. Ni chung, ng khng xem trng ngi khc. ng ni: quan nim ca a s chng qua nh chi ca tr con. Vy, gia trng thi vn ng khng ngng v nhng s i lp ca thin nhin, Heraclitus nhn thy mt Thc Th l ngun gc ca mi vt, m ng gi l Thng hay logos. Bn nguyn t c bn Xt mt mt no , Parmenides v Heraclitus c quan im i lp hon ton vi nhau. L tnh ca Parmenides khng nh rng khng c g bin i. Cc tri gic gic quan ca Heraclitus khng nh mt cch khng km phn chc chn rng t nhin trong mt trng thi vn ng khng ngng. Ci no ng? Ta nn cho l tnh ch huy hon ton hay nn tin tng vo cc gic quan? C Parmenides v Heraclitus, mi ngi khng nh hai iu: Parmenides ni rng: - Khng c g c th bin i, v do - Cc tri gic gic quan ca ta khng ng tin cy. Tri li, Heraclitus cho rng: - Mi vt u vn ng khng ngng. - Cc tri gic gic quan l ng tin cy. Cc nh trit hc ch c th bt ng n th l cng! Nhng ai ng? Empedocles (490-430 t.Cn), ngi o Sicile, gii quyt s b tc. Theo ng, mi nh trit hc c mt khng nh ng v sai khng nh cn li. Empedocles thy rng ngun gc ca bt ng cn bn l ch c hai u gi thit s tn ti ca mt cht duy nht. Nu iu l ng, khong cch gia nhng g l tnh mch bo v nhng g ta c th thy bng chnh mt mnh l khng th ko gn li c.

R rng, nc khng th bin thnh mt con c hay mt con bm. Thc t, nc khng th bin i. Nc tinh khit vn s mi l nc tinh khit. Vy Parmenides c l khi khng nh rng khng c g bin i. Nhng Empedocles cng ng vi Heraclitus rng ta phi tin vo cc bng chng ca gic quan. Ta phi tin nhng g ta nhn thy, v nhng g ta thy chnh l thin nhin bin i. Empedocles kt lun rng ci phi loi b chnh l nim v mt cht c bn. Ring mnh khng kh hoc nc khng th bin thnh mt bi hng hay mt con bm. Ngun gc ca thin nhin khng th ch l mt nguyn t duy nht. Empedocles tin rng thin nhin bao gm bn nguyn t m ng gi l ci gc. Bn gc ny l t, khng kh, la v nc. Mi qu trnh thin nhin l kt qu ca s kt hp v phn r ca bn nguyn t . Mi vt u l mt hn hp ca t, khng kh, la v nc vi cc t l khc nhau. Khi mt bng hoa hay mt con vt cht, ng ni, bn nguyn t tch ra. Ta c th chng kin s thay i ny bng mt thng. Nhng t v khng kh, la v nc tn ti mi mi, khng b nh hng bi tt c cc hp cht m chng l thnh phn. V c bn, khng c g thay i. Mi hin tng xy ra ch l s kt hp v phn chia ri li kt hp ca cc nguyn t. Ta c th so snh vi vic v tranh. Nu mt ha s ch c mt mu, mu chng hn, anh ta s khng th v cy xanh. Nhng nu c cc mu vng, , xanh v en, anh ta c th v hng trm mu sc khc nhau v anh ta c th trn chng theo cc t l khc nhau. Mt minh ha tng t bng vic lm bp: nu ti ch c bt m, ti phi l ph thy th mi lm c bnh. Cn nu c trng, sa, bt v ng, ti c th nng loi bnh. Khng phi hon ton tnh c m Empedocles chn t, khng kh, la v nc lm cc gc ca thin nhin. Cc trit gia trc ng c gng chng t rng cht nguyn thy phi l khng kh, la, hoc nc. Thales v Anaximenes ch ra rng nc v khng kh l hai nguyn t ct yu trong th gii vt cht. Ngi Hy Lp tin rng la cng quan trng. V d, h quan st thy tm quan trng ca mt tri vi mi sinh vt sng, v h bit rng ngi v ng vt u c thn nhit. C th Empedocles quan st mt mu g ang chy. C ci g phn r. Ta nghe thy n n lch tch v ro xo xo. l nc. Ci g bay ln thnh khi. l kh. La l ci ta nhn thy. Ci g cn li khi la tt. l tro, hay

t. Sau gii thch ca Empedocles v cc bin i ca thin nhin bng s kt hp v phn chia ca bn ci gc, vn cn ci g cn lm r. Ci g kt hp cc nguyn t ny lm xut hin s sng mi? V ci g lm cho hn hp, chng hn ca mt bng hoa, phn r tr li? Empedocles tin rng trong thin nhin c s tc ng ca hai lc khc nhau m ng gi l tnh yu v xung khc. Tnh yu kt hp chng vi nhau v xung khc chia r chng. ng phn bit gia cht v lc. iu nay rt ng ch . Ngay c hin nay, cc nh khoa hc cng phn bit gia cc nguyn t v cc lc thin nhin. Khoa hc hin i khng nh rng mi qu trnh t nhin u c th gii thch bng s tng tc gia cc nguyn t v cc lc thin nhin khc nhau. Empedocles tin rng mt cha t, khng kh, nc, v la nh mi vt khc trong thin nhin. Do , t trong mt ti s cm nhn nhng th thuc v t xung quanh ti, kh cm nhn nhng g thuc v kh, la cm nhn la, v nc cm nhn nc. Nu mt ti thiu mt trong bn nguyn t, ti s khng nhn thy y th gii.

Cht g ca mi vt trong mi vt Anaxagoras (500-428 t.Cn) l mt trit gia khc, ng khng th ng rng mt cht c bn no , chng hn nc, c th bin i thnh mi vt m ta thy trong th gii t nhin. ng cng khng cng nhn rng t, khng kh, nc, v la c th bin thnh xng v mu. Anaxagoras cho rng thin nhin c xy dng t v s cc ht nh xu mt thng khng nhn thy. Hn na, mi th u c th chia thnh cc phn nh hn, nhng ngay c trong nhng phn nh nht cng c nhng mnh ca tt c cc vt khc. ng cho rng, nu da v xng khng phi do vt khc bin i thnh, th phi c da v xng trong sa ta ung v trong thc phm ta n. C l mt s v d hin i c th minh ha dng t duy ca Anaxagoras. Cng ngh laser hin i c th to ra nh ba chiu. Nu mt nh ba chiu chp mt chic t c chia nh, ta s nhn thy mt bc tranh y ca c chic xe ngay c khi ta ch c phn nh ci cn u xe. l bi v ton b ch th hin din trong tng phn nh xu.

Theo mt ngha no , c th chng ta cng c xy dng theo cng mt kiu. Nu ti bong mt cht t bo da t ngn tay, nhn t bo khng ch cha c im v da ca ti m n cn cho bit mu mt, mu tc v kiu ngn tay ca ti, vn vn. Mi t bo ca con ngi u mang thng tin v cu to ca tt c cc t bo khc. Vy, c mt cht g ca tt c trong tng t bo n l. Ci ton th hin hu trong tng phn nh xu. Anaxagoras gi cc ht nh xu cha mt phn ca mi vt l cc ht mm. Nh li rng Empedocles cho rng tnh yu l ci kt ni cc nguyn t li vi nhau trong cc c th y . Anaxagoras cn hnh dung trt t l mt dng sc mnh to ra ng vt v con ngi, hoa c v cy ci. ng gi sc mnh ny l nng lc tm thc hay tr tu (nous). Anaxagoras cn rt ng ch v ng l nh trit hc u tin Athens m ta bit. ng xut thn t vng Tiu nhng chuyn n sng ti Athens khi ng khong bn mi tui. Sau , ng b kt ti v thn v b buc ri khi thnh ph. Mt trong nhng l do l ng tuyn b Mt Tri khng phi mt v thn m ch l mt hn nng ln hn ton b bn o Peloponnese[2]. Anaxagoras rt quan tm n thin vn hc. ng tin rng mi thin th u c cu to ging Tri t. ng i n kt lun ny sau khi nghin cu mt mnh thin thch. iu ny cho ng tng rng c th c con ngi sng trn cc hnh tinh khc. ng cng ch ra rng Mt Trng khng t pht sng, ng khng nh rng nh sng ca n bt ngun t Tri t. ng cng ngh ra mt cch gii thch v hin tng nht thc. TB. Cm n em ch theo di, Sophie . C th em s phi c chng ny vi ln trc khi hiu ht. Nhng hiu ht lun i hi c gng. C l em s khng khm phc mt ngi bn gii tt c mi th nhng li chng cn phi c gng g. p n tt nht cho cu hi v cht c bn v nhng bin i trong thin nhin phi i n ngy mai, khi em gp Democritus. Ti dng y! Sophie ngi trong hc, nhn ra vn qua mt ci l nh xu trong bi rm. C phi sp xp li cc suy ngh sau tt c nhng g va c. R nh ban ngy rng nc thng thng khng bao gi c th bin thnh ci g ngoi bng hay hi nc. Nc li cng khng th bin thnh da hu cho d nhiu ngn ng gi da hu l da nc (watermelon), v da hu khng ch gm c nc. Nhng c bit chc iu ch v l nhng g c c hc. Liu c c th hon ton chc chn rng bng ch gm ton nc hay khng nu khng phi c

 c dy nh vy? t nht, chc hn c s phi nghin cu rt k nc ng thnh nc v li tan ra nh th no. Mt ln na, Sophie c suy ngh theo cch ca ring mnh, trnh ngh v nhng g c hc t ngi khc. Parmenides t chi cng nhn nim v s bin i bt k dng no. Cng ngh, c cng thy rng ng ta c l theo mt ngha no . Tr tu ca ng khng th chp nhn rng ci g c th bng nhin bin thnh mt ci g hon ton khc. Phi dng cm lm mi c th ng ln v ni ra iu . Bi n tng ng vi vic ph nhn mi s thay i trong thin nhin m ai cng c th t nhn thy. Chc hn ng b rt nhiu ngi ci nho. V Empedocles hn rt thng minh khi ng chng minh rng th gii phi bao gm nhiu hn mt cht. iu lm cho cc bin i ca thin nhin l c th m khng c ci g phi thc s thay i. Nh trit hc c Hy Lp ngh ra iu ch bng l lun. Tt nhin, ng nghin cu thin nhin. Nhng ng khng c cc dng c phn tch ho hc nh cc nh khoa hc hin i. Sophie khng r c c thc s tin rng ngun gc thc s ca mi vt c phi l t, khng kh, nc v la hay khng. Nhng d sao th iu c quan trng g? V nguyn tc, Empedocles ng. Cch duy nht chp nhn nhng bin i m ta nhn thy bng mt mnh m khng mt l lun ca bn thn, l chp nhn s tn ti ca nhiu hn mt cht c bn. Sophie thy mn trit hc th v gp i, v n c th theo di cc t tng bng t duy ca chnh mnh m khng phi nh mi iu c hc trng. C kt lun trit hc khng phi ci m ta c th hc, m l ta c th hc cch t duy theo kiu trit hc.

DEMOCRITUS mn chi tuyt vi nht th gii Sophie xp tt c cc trang giy nh my ca nh trit hc l mt vo trong chic hp thic ri ng np li. C b ra khi hc v ng nhn quanh khu vn. C ngh v vic xy ra ngy hm qua. Hm nay, khi n sng, m c li tru chc v l th tnh. C ro bc v pha hp th trnh xy ra thm mt chuyn tng t. Nhn c th tnh trong hai ngy lin s xu h gp i.

C mt phong b nh mu trng na! Sophie bt u nhn ra kiu a th: mi bui chiu c s nhn c mt phong b to mu nu. Khi c c n, nh trit hc s ln n hp th vi mt chic phong b nh mu trng. Vy, by gi c c th tm ra ng ta l ai, nu nh l mt ngi n ng! T phng mnh, c c th quan st tt hp th. Nu ng cnh ca s, c c th nhn thy nh trit hc b n. Nhng chic phong b trng khng th t khng kh m ra c! Sophie quyt nh nhng ngy tip theo s quan st cn thn. Ngy mai l th Su v c s c c k ngh cui tun C ln phng v m phong b. Hm nay ch c mt cu hi, nhng n cn k cc hn c ba cu trc: Ti sao Lego l chi tuyt vi nht th gii Ban u, Sophie khng chc l c cng ngh nh vy. C b chi nhng khi nha nh xu y t bao nm nay ri. Hn na, c chu khng th hiu c Lego th c lin quan g ti trit hc. Nhng c l mt hc sinh chm ch. Lc tung ngn t trn cng, c tm thy mt ti ng y cc khi Lego vi hnh dng kch thc. Ln u tin sau nhiu nm, c bt u lp rp. Mt s tng v cc khi nha bt u xut hin. Chng rt d lp, c ngh. Tuy cc khi khc nhau, nhng tt c u khp nhau. Chng khng bao gi v. C khng th nh c mnh nhn thy mt khi Lego v bao gi hay cha. Tt c cc khi u trng rc r v mi nguyn nh ngy u tin c mua v, t nhiu nm trc. iu th v nht l c c th lp c mi th t Lego. V sau c c th tho chng ra lp mt th khc. Cn c th i hi g hn mt chi? Sophie kt lun rng Lego qu thc c th c gi l chi hay nht th gii. Nhng n lin quan nh th no n trit hc th c chu. C lp gn xong mt ngi nh bp b to. C ght phi tha nhn rng lu c khng chi vui n vy. Ti sao mi ngi khng chi na khi h thnh ngi ln nh? Khi m i lm v v nhn thy Sophie ang chi, b tht ln, Hay tht! M rt vui v con vn l mt c b con! Con c chi u!, Sophie tc ti, Con ang lm mt th nghim trit hc rt phc tp y! M c th di. C l b ang ngh v con th trng v chic m cao vnh.

Hm sau, khi Sophie t trng v, c thm vi trang giy cho c trong mt chic phong b to mu nu. C mang ln phng. C rt nng lng mun c, nhng c cn phi mt n ci hp th na. Thuyt nguyn t Li ti y, Sophie. Hm nay em s nghe v ngi cui cng trong cc nh trit hc ln ca trng phi trit hc t nhin. Tn ng l Democritus (460-370 t.Cn), ng n t thnh ph nh Abdera trn b bc bin Aegea [3]. Nu em c th tr li cu hi v Lego m khng gp kh khn g, em s d dng hiu ti nghin cu ca cc nh trit hc ny. Democritus ng vi cc v tin nhn rng cc bin i trong thin nhin khng phi l do c ci g thc s thay i. Do vy, ng gi thit rng mi th u c cu to t cc khi nh v hnh, mi khi u vnh ca v bt bin. Democritus gi nhng n v nh nht ny l cc nguyn t. Trong ting Hy Lp, nguyn t (atom) c ngha l khng phn chia c. i vi Democritus, iu rt quan trng cn khng nh l cc thnh phn cu thnh nn mi vt khng th phn chia mt cch v hn thnh cc phn nh hn. Nu khng, chng khng th c dng lm cc khi c bn. Nu cc nguyn t c th b chia mi thnh cc phn nh hn, thin nhin s bt u phn r nh sp c long dn ra vy. Hn na, cc khi c bn ca thin nhin phi l vnh cu, v khng c ci g sinh ra t h v. y, ng nht tr vi Parmenides v nhng ngi x Elea. Thm vo , ng cn tin rng cc nguyn t rn v vng chc. Nhng khng th tt c chng u ging nhau. Nu mi nguyn t u ging nhau, s li khng c li gii thch tho ng ti sao chng c th kt hp to nn mi th t hoa anh tc v cy -liu n da d v tc ngi Democritus tin rng thin nhin bao gm v s nguyn t thuc nhiu dng. Mt s trn v nhn, s cn li th hnh dng mo m v g gh. Chnh v rt khc nhau nn chng c th kt hp thnh loi c th khc nhau. Nhng d c a dng n u v s lng v hnh dng, cc nguyn t u vnh cu, bt bin, v khng phn chia c Khi mt c th b cht v phn hu, chng hn mt ci cy hay mt con vt, cc nguyn t tn ra v c th c s dng li cho cc c th mi. Cc nguyn t

chuyn ng hn n trong khng gian, nhng v c mc v ngnh nn chng c th ni vi nhau to nn mi vt m chng ta nhn thy xung quanh. By gi em hiu nhng g ti mun ni v cc khi Lego. Chng cng c cc tnh cht gn ging vi nhng g Democritus gn cho cc nguyn t. cng l l do m chi lp ghp bng cc khi Lego tht th v. u tin, chng khng th phn chia c. Tip theo, chng c hnh dng, kch thc. Chng rn chc v khng thm nc. Chng cn c mc v ngnh nn c th ghp ni thnh mi hnh th m ta c th tng tng ra. Cc kt ni ny li c th b ph v to ra nhng hnh mi t cc khi c. Lego c a chung rng ri v chng c th c dng i dng li. Hm nay, mt khi Lego l mt phn ca mt chic xe ti. Hm sau, n c th l mt mnh ca mt to lu i. Ta cng c th ni rng cc khi Lego l vnh cu. Tr em hm nay c th chi vi chnh nhng khi Lego m cha m chng chi hi nh. Ta cng c th nhn ra mi hnh t t st. Nhng khng th dng i dng li t st v n c th b v thnh nhng mu nh. Nhng mu nh li ti khng bao gi c th c gn li to nn nhng th khc c na. Ngy nay, chng ta c th khng nh rng thuyt nguyn t ca Democritus kh gn vi s thc. Thin nhin qu thc c xy dng t cc nguyn t khc nhau, chng kt hp ri li phn r. Mt nguyn t hydro chp mi ca ti xa kia c l tng l mt phn ca mt ci vi voi. Mt nguyn t carbon trong c tim ca ti c th tng thuc v ui ca mt con khng long! Tuy nhin, cc nh khoa hc ng i pht hin rng cc nguyn t c th phn chia thnh cc ht c bn nh hn. Ta gi cc ht c bn ny l cc proton, neutron v electron. Nhng ht ny c l s cn c chia thnh cc ht nh hn na. Nhng cc nh vt l ng rng phi c mt gii hn u . Phi c mt phn ti thiu m th gii c to nn t . Democritus khng c nhng thit b in t hin i. Ci duy nht ng c l tm thc ca mnh. Nhng l tnh ca ng khng cho ng nhiu chn la. Mt khi chp nhn rng khng c g c th bin i, khng c g sinh ra t h v, v rng khng c g mt i, vy th thin nhin phi bao gm nhng khi v cng nh b m chng c th kt hp ri li phn chia. Democritus khng tin c mt lc hay linh hn no c th can thip vo cc qu trnh ca thin nhin. ng cho rng ci duy nht tn ti l cc nguyn t v s trng rng. Do ng ch tin vo nhng g thuc v vt cht, ta gi ng l mt nh duy vt.

Theo Democritus, khng c mt thit k c thc no trong vn ng ca cc nguyn t. Trong t nhin, mi vt u xy ra mt cch kh l my mc. iu khng c ngha l mi s u xy ra mt cch ngu nhin, v mi s u tun theo cc quy lut tt yu v s cn thit. Mi s xy ra u c mt nguyn nhn t nhin, mt nguyn nhn c hu trong chnh s vt . Democritus tng ni rng ng th tm ra mt nguyn nhn mi ca t nhin cn hn l lm vua x Ba T. Democritus cho rng thuyt nguyn t cn gii thch cc tri gic gic quan ca ta. Khi ta cm nhn iu g , l do vn ng ca cc nguyn t trong khng gian. Khi ta nhn thy Mt Trng l khi cc nguyn t Mt Trng thm nhp mt ta. Nhng cn linh hn th sao? C chc l n cu thnh t cc nguyn t, t nhng th vt cht? Chc ch! Democritus tin rng linh hn bao gm cc nguyn t linh hn trn v nhn. Khi mt ngi cht, cc nguyn t linh hn bay i mi hng v sau c th tr thnh mt phn ca mt linh hn mi. iu c ngha rng con ngi khng c linh hn bt t, mt nim tin ca nhiu ngi ng i. Cng nh Democritus, h cho rng linh hn c ni vi b no, v rng chng ta khng th gi li mt dng thc no mt khi b no phn r. Thuyt nguyn t ca Democritus tm thi nh du s kt thc ca trit hc t nhin Hy Lp. ng ng vi Heraclitus rng mi vt trong t nhin u tri, do cc hnh dng n ri i. Nhng ng sau , c mt s th vnh cu, bt bin m khng tri. Democritus gi chng l cc nguyn t. Trong khi c, Sophie nhn qua ca s my ln xem ngi vit th b n n hp th cha. Gi th c ngi nhn m m ra ng, suy ngh v nhng iu mnh va c. C thy cc t tng ca Democritus tht n gin nhng cng tht ti tnh. ng tm ra li gii thc s cho vn cht c bn v s bin i. Vn ny phc tp n ni nhiu th h trit gia phi tn bao cng sc v n. V cui cng, Democritus t mnh gii thch c bng phn on thng thng. Sophie khng nn c n ci. Thin nhin chc phi c xy dng t nhng phn nh b khng bao gi thay i. Trong khi , r rng Heraclitus cng c l khi cho rng mi dng thc trong thin nhin u bin i. Bi v con ngi ai cng phi cht, cc con vt cng cht, ngay c mt dy ni cng b xi mn dn. iu quan trng l ch dy ni cu thnh t nhng phn nh b khng phn chia c v khng bao gi b ph hu.

Tuy nhin, Democritus cng a ra mt s cu hi mi. Th d, ng ta cho rng mi s u xy ra mt cch my mc. Khng nh Empedocles v Anaxarogas, ng khng chp nhn gi thuyt v s tn ti ca mt sc mnh tinh thn no trong cuc sng. Democritus cn tin rng con ngi khng c linh hn bt t. C c chc chn v iu khng? C khng bit. Nhng d sao th c cng va mi bt u kho trit hc.

S MNH

thy bi c tin on mt iu kh m on c Sophie canh chng ci hp th trong khi c v Democritus. Nhng cn thn, c vn quyt nh i xung cng vn. Khi m ca trc, c trng thy mt chic phong b nh trn bc ca. V tt nhin l n gi cho Sophie Amundsen. Vy l ng ta chi x c! ng vo ngy c canh chng cn thn hp th th con ngi b n li ln vo nh t hng khc v l th ln thm trc khi quay tr li rng. Kh tht! Lm th no m ng ta bit c hm nay Sophie s canh chng hp th? ng ta nhn thy Sophie bn ca s chng? D sao th c cng mng v nhn c th trc khi m v. Sophie quay v phng v bc l th. Chic phong b trng hi b n quanh mp, v c hai ci l nh trn . Ti sao vy? My hm nay tri khng ma m! Mu th ghi: Em c tin vo S mnh khng? C phi bnh tt l s trng pht ca cc v thn? Nhng sc mnh no chi phi dng chy lch s? C c tin vo s mnh khng ? C khng r. Nhng c bit nhiu ngi tin. C mt c bn cng lp hay c t vi trong cc tp ch. Nu h tin vo chim tinh, c l h tin c s mnh na, v cc nh chim tinh hc khng nh rng v tr ca cc ngi sao nh hng n cuc sng ca con ngi trn tri t. Nu bn tin rng bn gp mt con mo en i ngang qua l vn ri th bn tin vo s mnh, khng phi th sao? Cng ngh, c cng thy nhiu v d v chuyn tin

vo s mnh. Chng hn, ti sao ngi g ln g [4]? Ti sao th Su ngy 13 li l ngy xui xo. Sophie nghe ni c nhiu khch sn khng c phng s 13. hn l v c nhiu ngi m tn. M tn. Tht l mt t k quc. Nu bn theo Ki T gio hay o Hi, gi l c tin. Nhng khi bn tin vo chim tinh hc hay th Su ngy 13, li l m tn! Ai c quyn gi c tin ca k khc l s m tn? D sao th Sophie cng bit chc mt iu. Democritus khng tin vo s mnh. ng l mt nh duy vt. ng ch tin vo cc nguyn t v khng gian trng rng. Sophie c suy ngh v cc cu hi khc trong bc th. C phi bnh tt l s trng pht ca cc v thn? Ngy nay liu ai cn tin vo chuyn ? Nhng c nhn ra rng nhiu ngi cho l cu nguyn s gip chng lnh bnh. Vy chc hn h tin rng Cha Tri c quyn lc no i vi sc khe ca con ngi. Cu hi cui cng kh hn. Sophie cha bao gi n chuyn ci g chi phi lch s. Chc phi l con ngi ch nh! Nu l Cha Tri hay S mnh, th con ngi chng c cht ch t do no. Suy ngh v ch t do lm Sophie ngh n mt chuyn khc. Ti sao c li phi chu nh trit hc b n chi tr mo vn chut vi mnh? Ti sao c khng th vit mt bc th cho chnh ng ta? ng ta hay b ta chc s t mt phong b ln na vo hp th trong m nay hoc sng mai. C s m bo rng s c mt bc th cho ngi ny. Sophie bt tay vo vic ngay. Tht kh khi vit th cho mt ngi c cha bao gi gp. C thm ch cn khng bit l nam hay n, gi hay tr. Hoc cng c th nh trit hc b n li l mt ngi quen. C vit: Nh trit hc knh mn, Chng ti rt trn trng nhng bi ging trit hc t xa ca ng. Nhng chng ti cm thy hi bt tin khi khng c bit ng l ai. Do vy, chng ti mong ng s dng tn y ca mnh. B li chng ti s rt ly lm vinh hnh nu ng ti chi v ung c ph, tt nht l khi m ti c nh. M ti i lm t 7h30 sng n 5h chiu hng ngy, t th Hai n th Su. Nhng ngy , ti cng i hc, nhng ti lun v nh lc 2h15, tr th Nm. Ti pha c ph rt ngon. Xin chn thnh cm n. Hc tr tn ty ca ng, Sophie Amundsen (14 tui) cui trang giy, c vit: Mong c tr li.

Sophie cm thy bc th hi qu trnh trng. Nhng kh c th bit nn dng t g vi mt ngi giu mt. C b l th vo trong mt chic phong b mu hng v ghi Knh gi: Nh trit hc. By gi vn l ch phi t n u m c khng pht hin ra. C s phi i m i lm v ri mi t n vo trong hp th. V c cng s phi nh kim tra hp th sng sm hm sau trc khi ngi ta em bo n. Nu ti v m nay khng c thm l th no cho c, c s phi ly li chic phong b mu hng. Ti sao mi chuyn li phi rc ri vy nh? Ti hm , mc d l th Su, Sophie ln phng sm. M c c d d c bng bnh pizza v mt b phim git gn trn TV, nhng Sophie ni c mt v mun ln ging c sch. Trong khi m xem TV, c ln ra ngoi hp th vi l th mu hng. R rng l m c lo lng. K t v con th trng v chic m cao vnh, b bt u ni vi Sophie bng mt ging khng bnh thng. Sophie rt khng thch m lo lng, nhng c vn phi ln phng canh chng hp th. Khong mi mt gi, khi m c ln phng, Sophie ang ngi bn ca s nhn m m xung ng. Con khng phi ang ngng ci hp th y ch! Con c nhn bt c ci g con thch ch! M tht s ngh l con ang yu, Sophie . Nhng nu cu y nh mang n cho con mt bc th th chc chn l cu ta khng n vo lc na m u. Kh tht! Sophie cha ght cc kiu ni chuyn mi mn v tnh yu. Nhng c phi cho m tip tc tin rng iu l s thc. C phi cu ta l ngi ni vi con v th v m cao vnh khng? m c hi. Sophie gt u. Cu ta cu ta khng dng ma ty y ch? Gi th Sophie cm thy thc s thng m. C khng th tip tc m lo lng kiu ny, cho d m tht bun ci khi nghi ng mt ngi l nghin ht ch v anh ta c mt t tng hi k quc. Ngi ln tui i khi tht ngc. C ni, M , con ha vi m ch mt ln ny thi. Con s khng bao gi lm chuyn g kiu v cu y cng vy. Nhng cu y rt thch trit hc. Cu ta ln tui hn con? Sophie lc u.

Bng tui? Sophie gt u. M on l cu y rt ng yu. Cn by gi, m ngh l con nn i ng thi. Nhng hng ting ng h sau, Sophie vn khng ri ca s. Cui cng th c bun ng dp mt. Lc l mt gi. C va nh i ng th thy mt bng en xut hin t trong rng. Mc d bn ngoi tri gn nh ti, c vn nhn ra mt dng ngi. l mt ngi n ng, Sophie c cm tng l ng ta kh ln tui. ng ta chc chn l khng cng tui vi c! ng i mt chic m ni. C c th th rng ng ta nhn v pha cn nh. Nhng nn phng Sophie khng bt. Ngi n ng i thng n hp th v th mt chic phong b ln vo trong. Khi th, ng nhn thy l th ca Sophie, ng th tay ly l th. Mt pht sau, ngi n ng ro bc trn ng v pha cnh rng. ng vi v i xung con ng rng ri mt ht. Sophie cm thy tim mnh p mnh. Cm gic u tin l mun mc nguyn b o ng m ui theo, nhng c khng dm ui theo mt ngi l vo lc na m. Nhng c phi ra ngoi ly l th. Mt pht sau, c rn rn xung thang, kh m ca ri chy ra hp th. Mt long sau, c v n phng mnh vi l th trong tay. C ngi trn ging nn th. Vi pht tri qua m khng c ng tnh g trong nh, c m l th v bt u c. C bit rng y khng phi th tr li cho bc th ca c. L th khng th n sm hn ngy mai c. S mnh Chc bui sng tt lnh, Sophie thn mn! ti phi nhc rng em khng bao gi c theo di ti. Mt ngy no chng ta s gp nhau, nhng ti s l ngi quyt nh khi no v u. Vy nh! Em s khng lm tri li ti ch? Quay li cu chuyn v cc trit gia. Ta thy cch h c tm kim mt cch gii thch t nhin cho cc bin i trong thin nhin. Trc , nhng iu ny c gii thch bng cc huyn thoi.Nhng iu m tn c xa trong cc lnh vc khc cng phi b loi b. ta c th thy nh hng ca chng trong cc vn v bnh tt v sc khe, cng nh cc s kin chnh tr. Trong c hai lnh vc ny, nhng ngi Hy Lp l nhng t ca thuyt nh mnh. Thuyt nh mnh cho rng mi s xy ra u l tin nh. Chng ta thy nim tin ny khp th gii, khng ch trong lch s m c trong thi i ca chng ta.

cc nc vng Bc u c mt nim tin su sc vo lagnadan hay s mnh thng c mt trong cc truyn thuyt c ca ngi Iceland. Ti Hy Lp c i cng nh cc vng khc trn th gii, ta thy mt nim tin rng con ngi c th bit c s mnh ca mnh qua mt dng sm truyn no . Ni cch khc, s mnh ca mt con ngi hay mt t nc c th c tin on theo nhiu cch. Cn c nhiu ngi tin rng h c th on tng lai ca ta bng bi bi, c ch tay, hoc on tng lai qua cc v sao. Na Uy c mt kiu bi c bit l bi c ph. Khi ung cn cc c ph, di y cc s cn li mt cht cn. N s to ra mt hnh nh hay t nht l mt hoa vn no , ta c tha h tng tng. Nu cn c hnh ging mt chic t, ngha l ngi va ung cc sp li xe ng di. Nh vy, thy bi c gng tin on mt iu kh l kh on trc c. y l c im ca mi kiu tin on. Cng chnh v nhng iu h nhn thy tht m h nn ta kh c th bc b c cc tuyn b ca thy bi. Khi ngm nhng v sao, ta thy mt vng hn n cc m sng nhp nhy. Tuy nhin, thi no cng c nhng ngi tin rng cc v sao c th cho ta bit v cuc sng ca chng ta trn Tri t. Ngay c hin nay, vn c nhng th lnh chnh tr hi kin ca cc nh chim tinh trc khi a ra bt c quyt nh quan trng no. Sm truyn n Delphi Ngi Hy Lp c tin rng h c th nhng li sm truyn ni ting n Delphi v s mnh ca mnh. Apollo, v thn ca sm truyn, phan qua ngi n ng Pythia ngi trn mt ci gh bc qua mt khe nt ca mt t. Hi thi min bc ln t khe nt a Pythia vo trng thi nhp ng. Nh , b tr thnh pht ngn vin ca Apollo. Khi ti n, ngi ta dng cc cu hi cho cc tu s trong n, h s chuyn cho Pythia. Nhng cu tr li ca b kh hiu v a ngha n mc cc tu s s phi gii ngha chng. Bng cch no , mi ngi c hng s thng thi ca Apollo, h tin tng rng thn bit mi iu, ngay c v tng lai. C nhiu v ng u cc thnh bang khng dm tham gia chin tranh hoc cha thnh c sm truyn n Delphi. V vy, cc tu s ca Apollo hot ng gn nh cc nh ngoi giao hoc cc c vn. H l cc chuyn gia vi kin thc su sc v dn chng v cc quc gia. Bn trn li vo n Delphi c khc hng ch: Hy bit chnh mnh! N nhc nh khch n n rng con ngi phi lun nh rng mnh khng bt t, v rng khng

c ai thot c nh mnh ca mnh Ngi Hy Lp c nhiu cu chuyn v nhng ngi c vt ra nhng ri vn khng qua khi vng cng ta ca s mnh. Theo thi gian, nhiu v bi kch c vit v nhng con ngi c s phn bi thm ny. Trong , ni ting nht l bi kch v Vua Oedipus. Lch s v y hc Nhng s mnh khng ch chi phi cuc i ca cc c nhn. Ngi Hy Lp cho rng ngay c lch s ca th gii cng b chi phi bi s mnh, v xu th ca chin tranh c th b xoay chuyn bi s can thip ca cc v thn. Ngy nay, vn c nhiu ngi tin rng Cha Tri hay mt sc mnh b him no ang nh hng dng chy ca lch s. Vo thi k m cc trit gia Hy Lp ang tm kim li gii thch t nhin cho cc qu trnh bin i ca thin nhin, cc nh s hc u tin bt u tm kim cch gii thch t nhin cho dng chy ca lch s. Khi mt quc gia thua trn, s bo th ca cc v thn khng cn l li gii thch chp nhn c i vi h. Hai nh s hc ni ting nht ca Hy Lp l Herodotus (484 - 424 t.Cn) v Thucydides (460 - 400 t.Cn). Ngi Hy Lp c cn tin rng bnh tt cng l do s can thip ca cc v thn. Cc thn c th lm cho h khe mnh tr li nu h cng l mt cch thch hp. Nim tin ny khng ch c Hy Lp. Trc khi y hc hin i pht trin, quan im ca qung i qun chng l bnh tt l do cc nguyn nhn siu nhin. T influenza (bnh cm) thc ra c ngha l nh hng xu t cc v sao. Ngay c hin nay, c nhiu ngi tin rng mt s bnh tt, chng hn AIDS, l s trng pht ca Cha Tri. Nhiu ngi cn tin rng ngi m c th c cu cha nh cc sc mnh siu nhin. Cng thi vi nhng xu hng mi ca trit hc Hy Lp, ngnh y hc Hy Lp xut hin, n c gng tm kim nhng li gii thch t nhin cho bnh tt v sc khe. Ngi ta ni rng nh sng lp ra nn y hc Hy Lp l Hippocrates, ngi c sinh ra trn o Cos vo khong nm 460 trc Cng nguyn. Theo truyn thng y hc Hippocrates, cch phng bnh tt nht l s iu v li sng lnh mnh. Sc khe l tnh trng bnh thng. Bnh tt xy ra l du hiu rng T nhin i chch ng do s mt cn bng v th xc hoc tinh thn. S iu , hi ha l con ng dn ti sc khe cho mi ngi, v mt tinh thn lnh mnh trong mt th xc lnh mnh. Ngy nay, ngi ta ni nhiu v y c. Theo , bc s phi tn trng mt s quy tc o c. Th d, mt bc s khng nn k thuc ng cho ngi khe mnh. Ngi bc s cn phi gi b mt ngh nghip, ngha l ng ta khng c php tit

l bt c iu g bnh nhn k v cn bnh ca mnh. Cc quan im ny c t thi Hippocrates. ng i hi hc tr tuyn th nhng iu sau y: Ti s s dng cch iu tr m theo nng lc v s phn on ca ti l c li cho bnh nhn v trnh mi iu c hi. Ti s khng a thuc c cho ai, k c khi c yu cu, v khng gi iu tng t. Cng nh vy, ti s khng gip ph n ph thai. Mi khi n mt cn nh, ti s n v li ch ca ngi m v s trnh mi hnh vi gy hi hoc bt lng, trnh mi cm d ca n ng, n b, d l ngi t do hay n l. Khi hnh ngh, tt c nhng g ti nghe thy hoc nhn thy m khng nn ni rng, ti s gi b mt. Nu gi li th, ti c th s c yn hng cuc sng v ngh nghip, v lun c mi ngi knh trng. Bng khng, ti s phi chu nhng iu ngc li. Sng th By, Sophie git mnh tnh dy. l mt gic m hay c qu thc nhn thy nh trit hc? C lun tay xung di ging. y ri - l th m qua. khng ch l mt gic m. Chc chn c nhn thy nh trit hc! Cn na, chnh mt c thy ng ly l th c vit! C b xung sn, ko tt c cc t giy nh my t trong gm ging ra. Nhng ci g kia? St chn tng c ci g mu . Mt chic khn chng? Sophie chui vo gm ging v li ra mt chic khn la . N khng phi l ca c, chc chn nh vy!C xem xt chic khn k cng hn v h hc mm khi nhn thy tn HILDE c vit bng mc dc theo ng may.Hilde! Nhng Hilde l ai mi c c ch! Ti sao hai ngi c ng nhau sut vy? SOCRATES ngi uyn bc nht l ngi bit rng mnh khng bit Sophie mc mt chic vy ma h ri vi v xung bp. M c ang ng cnh bn bp. Sophie quyt nh khng ng g n chic khn la. M mang bo vo cha ? C hi. M c quay li. Con ly cho m nh! Sophie chy o ra ca, chy n ch hp th. Ch ton bo. C l cn qu sm nhn c th tr li. Trn trang nht, c c thy tin v qun i Na Uy trong lc lng ca Lin hp quc Lebanon.

Lc lng ca Lin hp quc c phi l du bu in trn tm bu thip ca b Hilde? Nhng tem li l tem Na Uy. C l qun i Na Uy em theo c bu in ca mnh. By gi con li quan tm n bo ch c y! m c ni mt cch tnh b khi c quay vo bp. May m trong ba sng v sut ngy hm , m c khng ni g thm v chuyn th t na. Khi m i ch, Sophie chui vo hc, mang theo l th v S mnh. C ngc nhin nhn thy mt chic phong b nh mu trng bn cnh ci hp thic ng cc l th khc ca nh trit hc. Sophie dm chc mnh khng t n . Chic phong b cng b m quanh mp. V n c my l nh nh ci c nhn c hm trc. Nh trit hc n y chng? ng ta bit v ch trn b mt ca c sao? Ti sao chic phong b b m? Tt c nhng cu hi lm c chng mt. C bc th v c. Sophie thn mn, ti rt thch th khi c l th ca em. Rt tic l ti phi lm em tht vng v ti khng th nhn li mi. mt ngy no chng ta s gp mt, nhng c l s cn lu trc khi ti c th thn hnh n Khc ngot ca Thuyn trng. Ti phi ni thm rng t nay ti s khng th trc tip mang th n. V lu di s rt ri ro. Nhng l th sau s c lin lc vin b nh ca ti em n. Ngoi ra, chng s c mang thng n ni b mt trong vn. Em c th tip tc lin h vi ti khi cn. Khi , em t mt chic phong b hng ti vi mt chic bnh quy hay mt mu ng bn trong. Nu lin lc vin b nh tm thy, l th s c mang thng n cho ti. TB. Tht khng hay khi t chi li mi ung c ph ca mt c gi tr. Nhng i khi cn phi lm nh vy. TTB. Nu em tnh c tm thy mt ci khn la u , nh em gi gn cn thn. i khi c c nhn b ln ln, c bit trong trng hc v nhng ni tng t. V y l mt trng trit hc. Thn mn, Alberto Knox. Sophie sng gn trn 15 nm v nhn c kh nhiu th, t ra l vo k Ging sinh hay trong dp sinh nht. Nhng y l l th k cc nht m c tng nhn c.

N khng c tem bu in, khng c t vo hp th m c em thng n ni ti mt ca Sophie trong b giu c. Chuyn n b m gia thi tit ma xun kh ro cng b n chng km. iu k l nht tt nhin l chic khn la. Chc hn nh trit hc cn c mt hc tr khc. Hc tr nh mt mt chic khn la . ng. Nhng lm th no m c ta li mt n di gm ging ca Sophie? Cn Alberto Knox tn g nghe k cc! C mt iu c khng nh: mi lin h gia nh trit hc v Hilde Mller Knag. Nhng cn chuyn chnh b ca Hilde m li nhm ln a ch hai ngi th hon ton khng th hiu c. Sophie ngi suy ngh hi lu v chuyn Hilder c th lin quan n c nh th no. Cui cng, c b cuc. Nh trit hc vit rng mt ngy no c s gp ng. C th c cng s gp c Hilde C lt l th v thy mt sau cng c ch: C s thn thng t nhin hay khng? Ngi uyn bc nht l ngi bit rng mnh khng bit S thu hiu n t bn trong Ngi hiu l phi s hnh ng ng. Sophie hiu nhng cu ngn trong chic phong b trng c dng c chun b cho chic phong b to s n sau . C bng ny ra mt tng. Nu lin lc vin n ci hc giao bc th mu nu, Sophie ch cn ngi i anh ta. Hay l con gi? C nht nh s gi ly ngi cho n khi cu ta chu k cho c nghe v nh trit hc! L th vit: lin lc vin nh b. l mt a b chng? C s thn thng t nhin khng? Sophie hiu thn thng c ngha l s xu h, chng hn v b ngi khc nhn thy trong tnh trng khng qun o. Nhng xu h v chuyn c phi l cm gic t nhin khng? Nu ci g l t nhin th n phi ging nhau i vi tt c mi ngi, Sophie ngh. nhiu vng trn th gii, kha thn l mt iu hon ton t nhin. Do vy, chc hn x hi l ci quyt nh ta c th lm g v khng th lm g. Khi b cn tr, chn chn ngi ta khng th ngc trn tm nng. Nhng ngy nay, o s mi ngi cho rng nh th l t nhin, tuy iu vn b cm ngt nhiu nc. y c phi l trit hc khng nh? Sophie t hi. Cu tip theo l: Ngi uyn bc nht l ngi bit rng mnh khng bit. Uyn bc hn ai? Nu nh trit hc mun ni rng ngi hiu rng mnh khng bit tt c mi th trn i uyn bc hn ngi no ch bit cht t nhng li tng

rng mnh bit rt nhiu - th chng kh g m khng ng . Trc kia, Sophie cha bao gi suy ngh n iu ny. Nhng cng ngh, c cng thy r rng rng bit rng mnh khng bit cng ch l mt loi kin thc. iu ngu ngc nht m c tng bit l khi ngi ta lm nh th mnh bit tt c v nhng iu m h hon ton chng bit t g. Cu tip theo ni rng s thu hiu n t bn trong. Nhng chng phi mi kin thc u i vo u ta t bn ngoi sao? Mt khc, Sophie c th nh nhng khi m c hoc cc thy c gio trng c gng dy c iu g m c khng thm c. V mi khi c thc s hc c iu g khi chnh c tham gia vo n theo mt ngha no . Thm ch, thnh thong c bt cht hiu ra mt iu m trc c hon ton m tt. c th l ci m ngi ta gi l s thu hiu t bn trong. T u n gi u n c. Sophie cho rng c hon thnh kh tt ba cu hi u tin. Nhng cu cn li th k cc n mc c khng nhn c ci: ngi hiu l phi s hnh ng ng. C phi nh th c ngha rng khi mt tn cp vo cp nh bng th l do hiu bit ca hn ch c n th? Sophie khng cho l vy. Ngc li, c ngh rng c tr con ln ngi ln u lm nhng vic ngu ngc m sau h c th s hi hn chnh l v h lm d bit nh vy l khng ng. Trong khi ngi suy ngh, c nghe thy ting st sot trong bi cy kh pha b giu gn rng. l ngi a tin chng? Tim c bt u p rn ln. Nghe nh c mt con th ang n gn, n ang th hn hn. Lt sau, mt con ch to ni Labrador sc vo hc. n th chic phong b to mu nu ang ngm trong mm xung chn Sophie. Tt c xy ra nhanh n ni Sophie khng kp phn ng. Mt giy sau, c ngi vi chic phong b trn tay, cn con Labrador mu vng phong v pha khu rng. Khi tt c qua, c a khc. C ngi nh vy mt lc lu, mt ht khi nim v thi gian. Ri c cht ngng ln. Vy ra l lin lc vin qu ha ca ng ta! Sophie th pho nh nhm. Tt nhin, v vy m phong b b m quanh mp v c nhng ci l nh. Ti sao c li khng ngh ra nh? By gi, tht d hiu v chuyn b mt chic bnh quy hay mt mu ng vo phong b khi c mun gi th cho nh trit hc. Khng phi lc no c cng c th thng minh c nh c mun, nhng ai m on c lin lc vin li l mt ch ch c ch! Ni mt cch nh nhng th

chuyn ny hi khc thng. C t b nh p lin lc vin tit l thng tin v ch ca Alberto. Sophie bc chic phong b to v bt u c. Trit hc thnh Athens Sophie thn mn! Khi c bc th ny, c l em gp Hermes. Nu cha, ti xin ni thm rng l mt ch ch. ng lo, n rt hin v hn na cn thng minh hn kh nhiu ngi. Trong bt c trng hp no, n khng bao gi ra v khn ngoan hn l n vn c. C l em cng thy rng tn ca n khng phi khng c ngha. Trong thn thoi Hy Lp, Hermes l ngi a tin ca cc v thn. y cn l v thn ca nhng ngi i bin, nhng ta khng quan tm n chuyn , t nht l by gi. iu quan trng hn l tn ca Hermes c dng trong t "hermetic", ngha l b che giu hay khng ti c. Khng phi l khng thch hp vi cch Hermes gi cho chng ta giu mt i vi nhau. Vy l lin lc vin c gii thiu. Tt nhin, ch ta hiu khi nghe gi tn v tm li l rt ngoan. No, ta quay li vi trit hc. Chng ta hon thnh phn u ca kha hc. ti mun ni n cc nh trit hc t nhin v s on tuyt c tnh cht quyt nh ca h i vi bc tranh thn thoi v th gii. By gi ta s gp ba nh trit hc c in v i: Socrates, Plato v Aristotle. Cc trit gia ny, mi ngi nh hng n ton b nn vn minh chu u theo cch ca mnh Cc nh trit hc t nhin cn c gi l cc trit gia tin Socrates, v h sng trc thi ca Socrates. Mc d Democritus cht sau Socrates vi nm, nhng tt c cc t tng ca ng vn thuc v trit hc t nhin tin Socrates. Socrates i din cho mt thi k mi v c a l ln thi gian. ng l ngi u tin trong cc nh trit hc v i sinh ra Athens, c ng v hai ngi k tc u sng v lm vic y. Em c l cn nh l Anaxagonas cng sng Athens mt thi gian nhng b ui i v ng cho rng Mt Tri l mt khi nng . (Socrates cng phi chu s phn khng hn g). T thi ca Socrates, Athens l trung tm ca vn ha Hy Lp. Cn lu s thay i v c im ca chnh cc nghin cu trit hc khi n tin trin t trit hc t nhin n Socrates. Nhng trc khi gp Socrates, ta hy nghe mt cht v cc Hc gi - nhng ngi ng tr trn sn khu Athens thi Socrates. Ko mn, Sophie! Lch s ca cc t tng cng ging nh mt v kch nhiu mn.

Con ngi v tr Trung tm Sau nhng nm 450 trc Cng nguyn, Athens tr thnh trung tm vn ha ca th gii Hy Lp. T thi k ny, trit hc i theo mt hng mi. Cc nh trit hc t nhin quan tm ch yu n bn cht ca th gii vt cht. iu em li cho h mt v tr trung tm trong lch s ca khoa hc. Athens, cc mi quan tm lc by gi tp trung vo c nhn v v th ca c nhn trong x hi. Dn dn, mt nn dn ch ra i vi cc hi ng nhn dn v ta n. nn dn ch c hiu lc, dn chng phi c hc thc tham gia qu trnh dn ch. Ta thy trong thi i ca chng ta, mt nn dn ch non tr cn n s khai sng cho qung i qun chng nh th no . i vi nhng ngi Athens , iu u tin v quan trng nht l phi thnh tho ngh thut din thuyt : ngha l ni sao cho tht thuyt phc. Mt ln sng gio s v trit gia t cc thuc a ca Hy Lp v Athens. H t xng l Hc gi [5] (Sophist). T sophist thi c ngha mt ngi hc vn v uyn bc. Athens, cc Hc gi kim sng bng ngh dy hc cho dn chng. Cc Hc gi c chung mt c im vi cc nh trit hc t nhin: h cng ch trch cc huyn thoi truyn thng. Nhng ng thi, cc Hc gi bc b nhng g m h coi l cc suy on trit hc v ch. Quan im ca h l: mc d cc cu hi trit hc c th c li gii p, nhng con ngi khng th hiu c s thc v cc cu ca thin nhin v v tr. Trong trit hc, quan im kiu ny c coi l thuc Ch ngha hoi nghi. Nhng ngay c khi ta khng th gii p mi cu ca thin nhin, ta bit rng con ngi vn phi hc cch sng vi nhau. Cc Hc gi chn con ng quan tm n con ngi v v tr ca con ngi trong x hi. Con ngi l thc o ca vn vt, Hc gi Protagoras (485-410 t.Cn) ni. Qua , ng ta mun ni rng cc cu hi v ng sai, xu tt u phi c xt trong mi lin quan vi nhu cu ca mt con ngi. Khi c hi ng c tin vo cc v thn Hy Lp khng, ng ch p l mt cu hi phc tp, m i ngi th ngn ngi. Mt ngi m khng th dm chc v s tn ti hay khng tn ti ca thn linh hay Cha Tri c gi l mt ngi theo thuyt bt kh tri. Cc Hc gi chu du nhiu ni, nhn thy nhiu kiu chnh quyn khc nhau. C cc tp qun v lut l a phng cc thnh bang khc nhau cng c th rt khc nhau. iu dn cc Hc gi n vi cu hi: ci g l t nhin v ci g do x hi to ra. Khi , h m ng cho cc cuc tranh lun v x hi trong thnh Athens.

Th d, h c th ch ra rng cm t s thn thng t nhin khng phi lc no cng bin minh c, v nu thn thng l t nhin th n phi do bm sinh. Nhng Sophie , n l bm sinh hay do x hi to ra? i vi ngi i du lch nhiu ni trn th gii, cu tr li hn n gin: S thn thng khi kho thn khng phi t nhin hay bm sinh. Thn thng hay khng chnh l mt vn v tp qun x hi. Nh em c th hnh dung, cc Hc gi lang thang to ra s tranh lun gay gt Athens, khi h ch r rng khng c tiu chun tuyt i v s ng sai. Trong khi , Socrates c gng chng t rng, thc ra, c mt s tiu chun l tuyt i v p dng cho tt c mi ngi. Socrates l ai? C l Socrates (470 - 399 t.Cn) l nhn vt k b nht trong ton b lch s trit hc. ng khng bao gi vit d ch mt dng. Nhng ng li l mt trong nhng nh trit hc c nh hng ln nht i vi t tng ca Chu u, mt phn khng nh l do ci cht bi thm ca ng. ng sinh ra Athens, ng sng phn ln cuc i mnh trn cc qung trng thnh ph v cc khu ch, ni chuyn vi nhng ngi ng gp . Cy ci nng thn chng th dy ti iu g, ng ni vy. ng cng c th ng hng gi m chm trong suy t. Ngay c lc sinh thi ng c xem l ngi k b, v chng bao lu sau khi cht, ng c coi l ngi t nn mng cho nhiu trng phi trit hc khc nhau. Chnh s b n v m h ca ng lm cho cc trng phi rt khc nhau c th nhn ng lm ngi sng lp ca mnh Ta bit chc chn rng ng c b ngoi cc k xu x. ng c ci bng ph, i mt li v chic mi hch. Nhng ngi ta ni rng ng cc k ng mn. Ngi ta cn ni v ng rng Bn c th tm ng trong hin ti, trong qu kh, nhng s khng bao gi tm c ai bng ng. Tuy vy, ng b kt n t hnh v cc hot ng trit hc ca mnh Chng ta bit v cuc i ca Socrates ch yu qua Plato, mt hc tr ca ng, ngi tr thnh mt trong nhng nh trit hc v i nht ca mi thi i. Plato vit nhiu Hi thoi, hay l cc tc phm kch ho cc cuc tranh lun trit hc m trong Socrates l nhn vt chnh v l ngi pht ngn ca Plat Do Plato truyn th trit hc ca ng qua li ca Socrates, ta khng th dm chc nhng li ng ni trong cc Hi thoi c phi thc s do chnh ng ni ra hay khng. Do vy, kh c th phn bit gia cc hc thuyt ca Socrates v trit hc

ca Plato. Chnh rc ri ny cng xy ra i vi nhiu nhn vt lch s khc, nhng ngi khng li bt tch. Jesus l mt v d in hnh. Ta khng th dm chc rng Jesus trong lch s qu thc ni nhng li m Mathew v Luke gn cho ng. Tng t, nhng g m Socrates trong lch s qu thc ni lun lun b che ph trong mn b mt. Nhng chuyn Socrates l ai tht ra khng quan trng lm. iu ch yu l chn dung Socrates m Plato dng nn khi ngun cho cc nh t tng phng Ty trong sut gn 2.500 nm. Ngh thut i thoi B quyt trong ngh thut i thoi ca Socrates l ch ng khng bao gi t ra c hng dn mi ngi. Ngc li, ng to ra n tng v mt ngi mun hc hi nhng ngi ng bt chuyn. Nh vy, thay v thuyt ging nh mt ng gio s truyn thng, ng tho lun. Hin nhin, nu ng ch gii hn trong vic nghe ngi khc ni, th ng khng th tr thnh mt nh trit hc ni ting, v cng chng b kt n t hnh. Thc ra, ng ch a ra cc cu hi, nht l bt u cuc i thoi, nh th ng l ngi khng bit g. Trong qu trnh i thoi, ng s ngi kia nhn ra nhng im yu trong lun c ca h, v khi b dn vo chn tng, cui cng h s phi nhn ra ci g ng, ci g sai. M Socrates l mt ngi . ng tng ni ngh thut ca ng cng ging nh ngh thut ca mt b . Chnh b khng sinh ra a tr, nhng b gip n c sinh ra. Tng t, Socrates coi nhim v ca mnh l gip mi ngi sinh h s thu hiu ng n, do s thu hiu mt cch thc s phi n t bn trong. N khng th c cy bi mt ngi no khc, v ch c s hiu bit n t bn trong mi c th dn ti s thu hiu thc s. Ti s din t li mt cch chnh xc hn: Kh nng sinh n l mt c im t nhin. Cng nh vy, ai cng c th nm c chn l trit hc nu h s dng l tnh bm sinh. Dng l tnh bm sinh c ngha l ln tm vo su trong bn thn v s dng nhng g nm . ng vai k khng bit g, Socrates buc tt c nhng ngi ng gp phi s dng nhn thc thng thng. ng bit cch gi v dt nt. Ta gi l s chm bim ca Socrates. N gip ng lin tc lm im yu trong t duy ca mi ngi bc l ra. ng cng khng ngi lm iu gia qung trng thnh ph. Nu gp Socrates, rt c th ta s b cng khai bin thnh mt tn ngc.

Do vy, khng phi chuyn l khi thi gian tri qua, ngi ta ngy cng cm thy kh chu v ng, c bit l nhng ngi c vai v trong cng ng. Tc truyn rng ng ni, Athens ging nh mt con nga la bing, cn ti l mt con rui tru ang c chch cho n tnh ra.(Ngi ta thng lm g vi nhng con rui tru, h Sophie?) Ging ni thn thnh Socrates chc tc nhng ngi xung quanh khng phi hnh h h. ng b thc p bi ci g bn trong. ng lun ni rng ng c mt ging ni thn thnh bn trong. Th d, Socrates phn i bt k s lin quan no n vic kt n t hnh ngi khc. Hn na, ng cn t chi tit l thng tin v cc ch th chnh tr ca mnh. Cui cng, ng phi tr gi cho iu bng cuc sng ca mnh. Nm 399 trc Cng nguyn, ng b buc ti a ra cc thn linh mi v lm tha ha thanh nin, cng vi ti khng tin vo cc v thn chnh thng. Vi gn nh a s, mt bi thm on gm 500 ngi kt lun ng c ti. L ra, ng c th xin n x, hoc t nht cng c th ng ri b Athens gi tnh mng. Nhng nu lm vy, ng khng phi l Socrates. ng coi lng tm v chn l c gi tr hn cuc sng. ng c thuyt phc bi thm on rng nhng g ng lm ch nhm phc v li ch cao nht ca thnh bang. Tuy nhin, ng vn b kt n phi ung thuc c dc. t lu sau, ng ung thuc c trc mt bn b v cht. Ti sao vy, Sophie? Ti sao Socrates li phi cht? Ngi ta t ra cu hi sut 2.400 nm nay. Tuy nhin, ng khng phi l ngi duy nht trong lch s nhn nhn r mi vic i n mt kt cc cay ng, v chp nhn cht cho nim tin ca mnh. Ti nhc n Jesus, v thc ra c mt s c im tng ng gia hai ngi. C hai u l nhng tnh cch b n i vi nhng ngi cng thi. Khng ai li ghi chp v cc hc thuyt ca mnh, do vy chng ta buc phi da vo nhng hnh nh do cc hc tr ca h v nn. Nhng chng ta bit rng c hai u l bc thy v ngh thut i thoi. H c phong cch ni c trng bi tnh thuyt phc m c th lm cho ngi ta say m hay tc gin. Mt iu kh quan trng l c hai u tin rng h ang ni vi danh ngha ca mt ng v i hn h. H thch thc quyn lc ca cng ng bng cch ch trch mi hnh thc ca bt cng hay tha ha. V cui cng, h phi tr gi cho cc hot ng bng mng sng ca mnh. Hai v x Jesus v Socrates cng c nhng im tng t

C hai u c th t cu mnh bng cch xin n x. Nhng h u cm thy s mnh ca mnh s tht bi, tr khi h vng nim tin n cng. V khi dng cm n nhn ci cht, h tp hp c v s mn , ngay c sau khi h cht. Ti khng c ni rng Jesus v Socrates ging nhau. Ti ch mun em ch n chi tit rng c hai u c mt thng ip gn lin vi lng dng cm ca h. Mt con bi Joke [6] Athens Chng ta cha kt thc v Socrates u, Sophie! Ta ni v phng php ca ng. Nhng cn ti nghin cu trit hc ca ng l g? Socrates sng cng thi vi cc Hc gi. Cng nh h, ng quan tm n con ngi v v tr ca con ngi trong x hi hn l cc sc mnh ca thin nhim. Nh mt trit gia La M tn l Cicero vi trm nm sau ni v ng, Socrates ko trit hc t trn tri xung, t vo cc thnh ph v a n tng nh, buc trit hc nghin cu cuc sng, lun l, thin v c. Nhng Socrates khc cc Hc gi mt im ni bt: ng khng t coi mnh l mt hc gi, ngha l mt ngi hc vn v uyn bc. Khc vi cc Hc gi, ng khng dy hc v tin. Khng, Socrates coi mnh l mt nh trit hc theo ng ngha ca t . Mt nh trit hc, mt philo-sopher, l mt ngi yu s thng thi. Em c hiu khng, Sophie? iu rt quan trng i vi phn cn li ca kha hc l em phi hiu c y s khc bit gia mt nh thng thi v mt nh trit hc. Cc Hc gi nhn tin cho vic ging gii nhng iu nh nht, h n ri i m khng li du vt trong lch s. Ti ang ni n tt c cc ng thy v nhng v bit tut bo th - nhng ngi tha mn vi cht kin thc h c , hay nhng ngi khoe khoang v nhng ch m h chng c mt khi nim g d l nh nht. Em cn nh nhng chc gp mt vi v Hc gi ny ri. Sophie , mt nh trit hc thc th hon ton ngc hn. Nh trit hc hiu rng thc ra mnh bit rt t. l l do m ng ta lun c gng t c s thu hiu thc s. Socrates l mt trong s nhng ngi him hoi . ng hiu rng ng khng bit g v cuc sng v th gii. Tip n l phn quan trng: ng cm thy kh s v mnh ch hiu bit t nh vy. V vy, nh trit hc l ngi nhn ra rng c rt nhiu iu mnh cha hiu, v cm thy kh s v chuyn . Theo mt ngha no , ng ta khn ngoan hn tt c nhng k khn ngoan kin thc v nhng ch m h chng hiu g. Ti ni Ngi uyn bc nht l ngi bit rng mnh khng bit. Cn chnh Socrates ni iu duy nht m ti bit, l ti chng bit g c.

Hy nh k cu ni , v l li th nhn rt him thy, ngay c trong cc nh trit hc. Hn na, vic cng khai tuyn b nguy him n ni c th phi tr gi bng tnh mng. Nhng ngi c tinh thn phn khng mnh nht l nhng ngi t cu hi. Vic tr li cn xa mi ng s bng. Cn mt cu hi c th gy bng n mnh hn mt nghn cu tr li. Em cn nh cu chuyn v b qun o mi ca hong khng? Hong thc ra trn nh nhng nhng khng mt thn dn no dm ni vy. Bng nhin, mt a tr bt ra Nhng Hong chng mc g c! y l mt a b dng cm, Sophie . Cng nh Socrates, ngi dm cho mi ngi thy con ngi hiu bit t n th no. Ta tng ni v mi tng ng gia tr em v cc nh trit hc. Ni mt cch chnh xc hn: Loi ngi i mt vi nhiu cu hi kh m chng ta khng c c cu tr li tha ng. Vy c hai kh nng: hoc ta t la mnh v phn cn li ca th gii bng cch v nh ta bit tt c nhng g cn bit, hoc ta c th mi mi nhm mt lm ng trc nhng vn trung tm ny v b mc mi tin . Con ngi c chia thnh hai loi theo cch . Mi ngi ni chung thuc hai kiu: hoc khng khng cho rng mnh bit tt c hoc hon ton dng dng. (C hai loi u ang b quanh qun di su trong b lng th!) Cng ging nh khi chia b bi t-l-kh thnh hai xp, mt xp en, mt xp . Mt lc no , con joke xut hin, n khng phi c hay r, cng chng phi pch hay tp. Socrates l con joke ny thnh Athens. ng khng bit chc cng chng dng dng. Tt c nhng g ng bit l ng khng bit g c, v n lm cho ng kh s. Do vy ng tr thnh mt trit gia - ngi khng b cuc m lun lun tm kim chn l ch thc. Ngi ta k rng c mt ngi Athens hi li sm n Delphi xem ai l ngi thng thi nht Athens. Li sm tr li rng, trong tt c chng sinh, Socrates l ngi thng thi nht. Khi Socrates nghe c iu ny, ng rt kinh ngc, nu din t mt cch nh nhng. (ng hn ph ln ci!) ng n gp ngi c coi l thng thi tuyt nh ca thnh ph. Nhng ha ra ngi ny khng th tr li cc cu hi ca Socrates mt cch tha ng, Socrates nhn ra rng li sm truyn c l. Socrates cm thy cn phi thit lp mt nn tng vng chc cho tri thc ca loi ngi. ng tin rng nn tng ny nm trong l tnh ca con ngi. Vi nim tin vng chc vo l tnh con ngi, ng l ngi theo ch ngha duy l. S thu hiu ng n dn n hnh ng ng n

Nh ti ni, Socrates tin rng ng c dn ti bi mt ging ni thn thnh t bn trong. V ci lng tm bo ng ci g l ng. ng ni ngi bit l phi s hnh ng ng. Qua , ng mun ni rng s thu hiu ng n dn n hnh ng ng n. V ch c ngi hnh ng ng n mi l ngi o c. Nhng khi ta lm iu g sai, l v ta khng bit cch no tt hn. l l do ti sao vic khng ngng hc tp li quan trng n vy. Socrates mun tm nh ngha r rng v ng n mt cch ph qut cho ci ng v ci sai . Khc vi cc Hc gi, Socrates cho rng kh nng phn bit ng sai nm trong l tnh ca con ngi ch khng phi trong x hi . C l em thy phn ny hi kh hiu. ti din t li: Socrates cho rng khng ai c th hnh phc nu h lm iu m h tin l khng nn lm. V ngi no bit cch t c hnh phc cng s lm theo cch . Nh vy, ngi bit ci g l ng s hnh ng ng. Bi ai li mun t lm kh mnh lm g? Em ngh th no, Sophie? Em c th sng hnh phc nu em lin tc lm nhng vic m su trong lng mnh em bit l sai khng? C nhiu ngi di tr, la bp, m t v ngi khc. H c nhn thy nhng vic l khng ng n hay khng? Em c cho rng nhng ngi ny hnh phc khng? Socrates th khng. c xong bc th, Sophie nhanh chng ct n vo trong chic hp thic ri b ra vn. C mun vo nh trc khi m i ch v trnh mi cu hi v vic c u. V li, c cng ha s ra bt. Nc va chy y bn ra bt th m bc vo, xiu vo vi hai ti to ng. C l v th m m ni Do ny con c mi suy ngh tn u, Sophie . Sophie khng hiu sao mnh li but ming Socrates cng vy. Socrates? M trn mt nhn c. Tht bun l v vy m ng ta phi cht. Sophie trm ngm ni tip. Tri t! Sophie! M khng bit phi lm g vi con by gi! Socrates cng vy. ng ch bit rng ng chng bit g. Tuy vy, ng l ngi thng minh nht thnh Athens. M c sng s khng ni c nn li. Cui cng b ni, Con hc iu trng ? Sophie lc u quy quy.

Bn con chng hc c g c. Thy c v cc nh trit hc khc nhau ch cc thy c cho rng h bit rt nhiu iu m h mun nhi vo u hc sinh. Cc nh trit hc th c gng cng hc tr suy ngh tm li gii p. Li chuyn con th trng! Con hiu khng? M phi bit bn trai ca con thc s l ai? Nu khng, m bt u c cm gic l thn kinh cu ta khng bnh thng. Sophie quay li, tay vn cm mt ra bt. Khng phi tinh thn ng ta khng n nh! ng y ch mun quy ry ngi khc lc cho h bung ra khi li suy ngh cng nhc ca mnh. ri! M thy nh th l c v hi qu chn y! Sophie quay lng li bn ra. ng ta khng qu chn m cng chng chng mc, Sophie ci, ng ta ch mun tm chn l. l s khc nhau gia mt qun joke thc s v cc qun khc trong b bi. Con va ni joke? Sophie gt u. M bao gi ngh v chuyn trong mt b bi c rt nhiu c, r, pch, tp, nhng li ch c mt joke khng Con ci m th h, Sophie! Chnh m hi con trc ch! M c ct xong cc mn va mua. Gi b ly t bo ri i vo phng khch. Sophie c cm gic m sp ca mnh hn bnh thng. Ra bt xong, c ln phng. C ly chic khn la m c ct trn nc t cnh b Lego xung v xem xt n mt cch chm ch. Hilde...

ATHENS ...nhng to nh ln mc ln t ng ph tch... Bui ti hm , m Sophie i thm mt ngi bn. Ngay sau khi m ra khi nh, Sophie chy ra vn ti ci hc. C tm thy mt ci gi dy bn cnh ci hp bnh bng thic. Sophie x giy bc. l mt ci bng video. C chy vo nh. Bng video! Nh trit hc lm th no bit c nh c c mt ci u video? Trong bng c g vy? Sophie nht bng vo my. Mt thnh ph tri rng trn mn hnh ti vi. Khi my quay cn thnh Acropolis, Sophie nhn ra y chc chn l Athens. C thng thy hnh nh ca khu ph tch c .

y l nhng cnh quay i thng. Khch du lch ma h vi my nh video lng lng ang xm ng xm quanh khu ph tch. Mt ngi trong m ng hnh nh ang cm mt tm bin. Li thy ng ta kia ri! Chng phi tm bin ghi ch Hilde y sao? Mt hai pht sau, my quay cn cnh mt ngi n ng tui c trung nin. ng ta kh thp, b ru en ta gn gng, u i mt chic m ni xanh. ng nhn vo my quay v ni Cho mng em n vi Athens, Sophie! Chc em cng on c, ti l Alberto Knox. Nu khng, ti s nhc li rng con th to vn ang c ko ra t trong chic m cao vnh ca v tr. Chng ta ang ng Acropolis. T c ngha l thnh tr, hay chnh xc hn l thnh ph trn i. Con ngi sng y t thi . l v a hnh c bit ca vng ny. Nn t cao d phng th chng xm lng. T Acropolis, ta c th nhn ton cnh mt trong nhng hi cng tuyt nht a Trung Hi. Do Athens c xa c bt u xy dng trn vng t bng di thp, Acropolis c dng lm pho i phng th v ni th cng... Trong sut na u th k V trc Cng Nguyn, y xy ra cuc chin tranh d di chng li ngi Ba T. Nm 480, Xerxes, vua Ba T, chim c Athens v t ton b cc to nh bng g ca Acropolis. Mt nm sau, qun Ba T thua trn, l s khi u ca thi hong kim ca Athens. Acropolis c xy dng li, p v uy nghi hn, v c dnh ring cho vic th cng. l thi k m Socrates i dc cc dy ph v qung trng, ni chuyn vi ngi Athens. Do , c th ng chng kin s ti sinh cu Acropolis v theo di qu trnh xy dng nhng to nh oai nghim m ta thy quanh y. Tht l mt ni tuyt vi! Pha sau ti, em c th thy ngi n ln nht, n Parthenon, c ngha l Ni ca Trinh N. n c xy dng tn vinh Athena, n thn bo h ca Athens. C cng trnh s bng hoa cng khng c ly mt nt thng; c bn bn u c lm hi cong cng trnh trng nng n. Mc d c kch thc khng l, ngi n vn to mt n tng nh nhng. Ni cch khc, n th hin mt o gic quang hc. Nhng ci ct hi nghing vo trong, chng c th to mt kim t thp cao 1.500 mt nu chng c tip tc ko di gp nhau bn trn mi n. Trong n ch c duy nht bc tng Athena cao 12 mt. Bc tng lm bng cm thch trng m thi c t v bng nhng mu sc sng ng, cm thch c ch v t mt ngn ni cch y 16 km. Sophie c ngi. C tht l nh trit hc ang ni vi c khng. C mi ch mt ln nhn thy dng ngi ng trong m ti. C phi chnh l ngi ang

ng ti Acropolis Athens?ng bt u bc dc chiu di ngi n vi my quay theo sau. ng dng bc ti mp thm v ch quang cnh chung quanh. My quay hng v mt nh ht c nm ngay di chn Acropolis. , em c th thy nh ht Dionysos. Ngi n ng i m ni ni tip. C l n chnh l nh ht c nht Chu u. Vo thi ca Socrates, l ni m nhng bi kch tuyt vi ca Aeschylus, Sophocles, v Euripides c trnh din. Ti tng nhc n vua Oedipus bc mnh. V bi kch ca Sophocles v ng c trnh din ln u ti . Nhng h cn din c hi kch na. Tc gi hi kch ni ting nht thi l Aristophanes, ngi vit mt v hi kch y hn hc m trong Socrates b coi l thng h ca Athens. Ngay kia, em c th nhn thy bc tng m cc ngh s dng lm phng din. N c gi l skene, ngun gc ca t scene trong ting Anh vi ngha phng cnh trong sn khu. Tin th, t theatre (nh ht) c xut x t mt t Hy lp c vi ngha l nhn thy. Nhng n lc ta phi quay li vi cc nh trit hc, Sophie . Ta s i quanh n Parthenon v xung cng chnh.... Ngi n ng b nh i vng quanh ngi n v i ri i qua mt s ngi n nh hn pha bn phi. Sau , ng bt u bc xung vi bc thang gia nhng cy ct cao. Khi xung n chn Acropolis, ng leo ln mt ngn i nh ri ch v pha Athens: Ta ang ng trn i Areapagos. Ni y trc kia l ta n ti cao ca ngi Athens chuyn x cc v n git ngi. Nhiu trm nm sau, thnh Paul ng ti y ging cho ngi Athens nghe v Jesus v o Ki T. Sau ny, ta s quay li vi nhng g ng ni. Bn tri, em c th nhn thy di tch qung trng c thnh Athens. Ngoi tr ngi n ln th thn th rn Hephaetos, tt c ch cn li mt vi khi hoa cng. No, ta i xung... Thong sau, ng xut hin gia cc ph tch c. Vn cao trn nn tri - phn trn ca mn hnh ti vi - l ngi n th n thn Athena nm trn i Acropolis. ng thy trit hc ca c ngi xung mt khi hoa cng. ng nhn vo my quay v ni: Ta ang ngi trn khu ch c thnh Athens. Mt cnh tng ng bun. Em c ngh nh vy khng? Ti mun ni v hin ti y. Ngy xa, n tng c bao quanh bi nhng ngi n trng l, ta n, cng s, ca hng ca hiu, mt phng ha nhc, v c mt cung th thao ln. Tt c u tp trung quanh qung trng - mt khng gian rng ngoi tri... C nn vn ha chu u khi ngun t khu t b nh ny.

Trong cc ngn ng chnh chu u, cc t ng nh chnh tr v dn ch, kinh t v lch s, sinh hc v vt l, o l v trit hc, l thuyt v phng php, t tng v h thng u bt ngun t mt cng ng dn c nh xu m cuc sng hng ngy ch tp trung quanh qung trng ny. y l ni m Socrates dnh rt nhiu thi gian tr chuyn vi nhng ngi ng gp. C th ng nu o mt ngi n l ang i mt bnh du liu hi con ngi khn kh mt cu hi trit hc, bi ng cho rng n l cng c nhn thc thng thng nh mt ngi danh gi. C th ng tranh lun si ni vi mt cng dn Athens hoc th thm tr chuyn vi Plato, ngi hc tr tr tui ca mnh. Cm gic tht l thng khi ngh v chuyn .Chng ta vn ni n trit hc Socrates hay trit hc Plato, nhng Socrates v Plato vi ngha nhng con ngi thc s th li l vn hon ton khc. Sophie cng cm thy iu tht khc thng. Nhng c cn thy l thng chng km khi nh trit hc bng dng ni vi c trong mt bng video do mt ch ch b him em n ch trn b mt ca chnh c. Nh trit hc ng dy v kh ni: Ti nh s ch dng y thi. Ti mun em nhn thy Acropolis v ph tch ca qung trng c Athens. Nhng ti khng r em c hiu c xa kia ni y huy hong n th no hay khng... v vy ti mun i xa hn mt cht. y l mt kha hc khng bnh thng... nhng ti chc rng phn cn li s l b mt ca chng ta. Thi c, d sao th nhn thong qua mt cht cng ri... ng ngng li, nhng vn ng yn ch mt lc lu, mt khng ri my quay. Trong lc , mt vi to nh ln bt u mc ln t ng nt. Nh c php thut, nhng ta nh c li mt ln na ng . Trn nn tri, Sophie vn c th thy Acropolis, nhng by gi c n v cc ta nh di qung trng u trng mi nguyn. Chng c ph bng vng v sn nhiu mu sc s. Dn chng vi trang phc vui mt ang i quanh qung trng. Mt s eo kim, mt s khc u i bnh, mt ngi tay kp mt cun sch vit trn giy ci. Sophie nhn ra ng thy trit hc. ng vn i m ni xanh nhng mc o thng vng cng kiu vi nhng ngi xung quanh. ng tin v pha Sophie, nhn vo my quay v ni: Kh hn ri! Chng ta ang thnh Athens c xa, Sophie . Ti mun em n tn ni, em thy y! Ta ang nm 402 trc Cng nguyn, ch ba nm trc khi Socrates qua i. Hy vng em nh gi cao chuyn thm c bit ny, bi thu c mt ci my quay y khng phi l chuyn d.... Sophie cm thy chng mt. Lm th no m bng dng ngi n ng k d ny li c th n c Athens ca 2.400 nm trc? Lm sao m c li c xem mt

on phim video quay mt thi k xa xi n vy? Thi vy lm g c video... hay y l mt b phim truyn chng! Nhng nhng ta nh hoa cng trng rt tht. Nu nhng to nh ny v c Acropolis c xy li ch quay mt cun phim th qu l qu tn km. D th no th cng l mt ci gi khng khip phi tr ch dy Sophie v Athens. Ngi n ng i m ni quay li nhn c. Em c nhn thy hai ngi n ng di chn hng ct ng kia khng? Sophie nhn thy mt ngi n ng ng tui mc chic o nhu nt, b ru di ri b, ci mi hch, cp mt sc lm, v i m phinh phnh. Bn cnh l mt thanh nin tr tui p trai. y l Socrates v Plato - hc tr ca ng. Em s ch thn gp h. Nh trit hc n ch hai ngi n ng, b m, v ni iu g Sophie khng hiu. chc l ting Hy Lp. Sau , ng nhn vo my quay v ni: Ti ni vi h rng em l mt c b Na Uy, ngi rt mun c gp h. V by gi, Plato s cho em mt cu hi suy ngh. Nhng chng ta phi tht nhanh trc khi b lnh gc pht hin. Sophie cm thy mch p dn dp trn thi dng khi ngi thanh nin ti nhn vo my quay. Cho mng em n vi Athens, Sophie! Anh ta ni bng mt ging du dng hi l l. Ti l Plato. Ti s giao cho em bn nhim v. u tin, em phi ngh xem ngi nng bnh lm th no nng c 50 chic bnh quy ging ht nhau. Ri em t hi xem ti sao tt c cc con nga u ging nhau. Tip theo, em phi xc nh xem em c cho rng con ngi c linh hn bt t hay khng. Cui cng, em phi ni xem n ng v n b c c xt on nh nhau hay khng. Chc em may mn! Hnh nh trn mn hnh tivi pht tt. Sophie tua i tua li nhng l tt c nhng g c trong bng. Sophie c gng suy xt li mi chuyn mt cch c trt t. Nhng va ngh n tng ny, th ngh khc li trn n Ngay t u, c thy rng ng thy trit hc l ngi lp d. Nhng ng i qu xa khi bt u s dng nhng phng php ging dy chi b tt c cc quy lut t nhin, Sophie thm ngh. C tht l c nhn thy Socrates v Plato trn tivi khng? Tt nhin l khng ri, iu l khng th xy ra. Nhng chc chn khng phi l phim hot hnh.

Sophie rt chic bng video ra khi my ri chy ln phng mnh. C t n ln ngn t trn cng, cnh nhng khi Lego. Ri c ln ra ging, mt r ri, c ng thip i. Vi gi sau, m c vo phng. B lay nh Sophie v ni: Con sao th, Sophie? m..h..? Con mc nguyn vy di i ng! Sophie hp hy mt ngi ng. Con va n Athens, c lng bng. l tt c nhng g c c th ni khi c tr mnh ng tip. PLATO mong mi tr v vi vng quc ca linh hn... Sng sm hm sau, Sophie git mnh thc gic. C lic nhn ng h. Mi hn nm gi nhng c tnh ng v ngi dy. Ti sao mnh li ang mc vy? C bt u nh li mi vic. C tro ln gh u v nhn ln ngn t trn cng. ng, kia ri, nm su bn trong l chic bng video. Khng phi l mt gic m, t ra th khng phi tt c u l m. Nhng c khng th nhn thy Plato v Socrates c... i, th no cng c! C khng sc ngh tip v chuyn na. C l m c ni ng, chc do ny c hi hm hp tht. D sao th c cng khng th i ng li c. C l c nn xung vn xem ch ch mang n l th mi no cha. Sophie rn rn xung thang, x mt i giy th thao v ra ngoi. Trong vn, mi vt trong tro v yn tnh tuyt vi. Chim chc chu cht, ri rt khin Sophie khng nhn c ci. Sng mai lp lnh trong l c nh nhng git pha l. Mt ln na, Sophie lng ngi trc v k diu ca th gii. Bn trong hng ru rt m t. Sophie khng thy th mi ca nh trit hc. Nhng d sao c cng lau mt ci r cy to v ngi xung. C nh ra rng Plato-trong-phim cho c mt s cu hi. Cu u tin v chuyn ngi th bnh lm cch no nng 50 chic bnh quy ging ht nhau. Sophie phi suy ngh rt cn thn v vic ny chc chn khng d dng g. Thnh thong m c nng mt m bnh, chng khng bao gi ging ht nhau. Nhng b u phi l mt chuyn gia lm bnh; c lc bp trng ging nh va b trng bom

vy. Ngay c nhng chic bnh quy mua hiu v cng chng bao gi ging nhau hon ton. Ngi th bnh nn tng chic bnh mt. Sophie n n ci hi lng. C cn nh mt ln cng b i ch trong khi m ang bn rn nng bnh Ging sinh. Khi v nh, c thy mt l bnh quy gng hnh ngi tri trn bn bp.Mc d khng phi tt c u hon ho, nhng theo mt cch nhn no th chng ging ht nhau. Ti sao vy? Hin nhin l v m dng cng mt ci khun cho tt c nhng chic bnh . Sophie cm thy tht hi lng vi chnh mnh v nh li chuyn , c tuyn b mnh hon thnh cu hi th nht. Nu ngi th bnh lm 50 chic bnh ging ht nhau, hn ngi dng cng mt ci khun cho c 50 chic bnh. Xong! Tip theo, Plato-trong-phim hi c ti sao tt c cc con nga u ging ht nhau. Nhng chng u c ging ht! Ngc li, Sophie cho rng khng c hai con nga no ging y nh nhau, cng nh khng c hai ngi no ging ht nhau. C va nh b cuc khi cht nh li nhng iu mnh va ngh v nhng chic bnh quy. Chng khng h ging nhau hon ton. C nhng chic dy hn nhng chic khc. Mt vi chic b st m. Nhng theo mt ngha no , ai cng c th bo rng chng ging ht nhau. C l cu hi thc s ca Plato l ti sao mt con nga lun l mt con nga m khng phi l na ging nga na ging ln chng hn. Bi v tuy con th c mu nu nh gu, con th trng nh cu, nhng tt c cc con nga u c ci g ging nhau. Chng hn Sophie cha tng nhn thy mt con nga c su hay tm chn. Nhng chc chn Plato khng th tin rng cc con nga ging nhau l v chng uc to ra t cng mt ci khun! Tip theo, Plato cho c mt cu hi tht kh. Con ngi c linh hn bt t hay khng? Sophie cm thy mnh cha hc vn tr li cu hi ny. C ch bit rng cc xc cht c chn hoc ho thiu, v th chng cn tng lai no cho chng. Nu con ngi c mt linh hn bt t, ngi ta s phi tin rng con ngi bao gm hai phn ring bit: mt th xc hao mn dn qua nm thng, v mt linh hn hot ng t nhiu c lp vi nhng g xy ra vi th xc. C ln, b ni rng b cm thy ch c c th l gi nua, cn bn trong, b vn lun l mt c gi tr. ngh v c gi tr dn Sophie n cu hi cui cng: c phi n ng n b u c c xt on nh nhau hay khng? Sophie khng r lm. iu cn tu thuc quan nim ca Plato v c xt on.

C cht nh mt iu nh trit hc ni v Socrates. Socrates ch ra rng mi ngi u c th hiu cc chn l trit hc nu h s dng nhn thc thng thng. ng cng ni rng n l cng c nhn thc thng thng nh mt ngi qu phi. Sophie on chc ng cng cho rng ph n cng c nhn thc thng thng nh nam gii. Sophie ang ngi suy ngh th bng c ting lot xot trong bi rm v ting th ph ph nh mt ci u my hi nc. Mt giy sau, con Labrador mu vng trn vo hc, mm ngm mt chic phong b to. Hermes!, Sophie ku ln, Th xung! Th xung! Con ch th chic phong b vo lng Sophie, c vn tay xoa u n. Ngoan lm! Hermes. C ni. Con ch nm xung c vut ve. Mt vi pht sau n nhm dy, quay li li c v chui ra khi bi rm. Sophie cm chic phong b v chui ra theo. C b qua hng du dy v chng my chc ra khi khu vn. Hermes bt u chy v pha ba rng, Sophie theo sau cch khong vi bc. Con ch quay li gm g hai ln, nhng Sophie khng nao nng. Ln ny c quyt tm tm bng c nh trit hc, k c nu phi chy n tn Athens. Con ch tng tc v bt cht r ngot xung mt con ng hp, Sophie ui theo. Vi pht sau, con ch dng li, quay v pha c v sa nh mt con ch gi nh. Sophie vn khng b cuc m tn dng c hi ny rt ngn khong cch. Con ch quay i v phng nh bay dc con ng. Sophie nhn ra rng c s khng th ui kp. C dng li, ng lng mt lc lu nh hng th k, lng nghe ting chn chy xa dn, xa dn. Cui cng ch cn yn lng. C ngi xung mt gc cy ct ra mt khong trng trong rng. chic phong b vn cn trn tay. C bc ra v bt u c. Hn lm vin ca Plato Cm n em i Athens cng ti, Sophie. Vy l t nht ti cng t gii thiu. V ti cng gii thiu Plato vi em, nn chng ta c th bt u vo bi ngay. Khi Socrates ung c dc th Plato (428-347 t.Cn) hai mi chn tui. ng theo hc Socrates mt thi gian di v theo di st sao v n ca ng. Vic Athens c th kt n t hnh cng dn u t nht ca mnh khng ch in mt du n su m trong Plato m cn nh hnh cho ton b n lc nghin cu trit hc ca ng.

i vi Plato, ci cht ca Socrates l mt v d su sc v mu thun c th tn ti gia x hi thc t v x hi l tng. Vic u tin ca Plato vi t cch l mt trit gia l cho cng b T bin ca Socrates, mt bn tng trnh v nhng li t bin h ca Socrates trc bi thm on. Chc hn em cn nh, Socrates d khng vit li iu g, d nhiu trit gia tin Socrates vit. Vn l ch hu nh khng cn li bt tch no ca h. Nhng trong trng hp ca Plato, ngi ta tin rng tt c nhng tc phm chnh ca ng u c bo tn. (Ngoi T bin ca Socrates, ng cn li nhiu th v khong 25 i thoi trit hc). Ngy nay, ta cn gi li nhng tc phm ny, phn khng nh l do Plato thnh lp mt trng dy trit hc ca ring mnh ti mt khu rng nh khng xa Athens. ng ly tn ca Academus, mt anh hng trong thn thoi Hy Lp, t cho trng. Do vy trng c tn l Academy. (K t , nhiu nghn academy c thnh lp khp ni trn th gii. Trong nhiu ngn ng, t ny c dng vi ngha vin hn lm, vin nghin cu) Cc mn uc dy Hn lm vin ca Plato l trit hc, ton hc v th thao mc d dy kh c th coi l t ng. i thoi trc tip c coi l quan trng bc nht ti Hn lm vin ca Plato. Do vy, khng phi hon ton tnh c m cc tc phm ca Plato thng c dng nhng cuc hi thoi. Chn, thin, m vnh hng Khi m u kha hc, ti ni: nn hi xem mt nh trit hc nghin cu v vn g. V gi ti hi: Plato quan tm n nhng vn g? Ni mt cch khi lc, ta c th ni rng Plato quan tm n mi quan h gia nhng ci vnh cu bt bin vi nhng ci thay i. (Cng nh cc nh trit hc tin Socrates). Ta thy cc Hc gi v Socrates chuyn s ch ca mnh t cc cu hi v trit hc t nhin ti cc vn lin quan n con ngi v x hi. Tuy nhin, theo mt ngha no , ngay c Socrates v cc Hc gi cng ch trng n mi quan h gia ci vnh hng bt bin v ci bin i. H quan tm n vn khi n lin h vi nguyn tc o c con ngi v cc l tng hay c hnh x hi. Ni mt cch rt ngn gn, cc Hc gi cho rng nhn thc v ng sai l ty theo tng thnh bang, v ty tng th h. Vy, ng v sai l ci g bin i. iu ny hon ton khng chp nhn c i vi Socrates. ng tin vo s tn ti ca nhng quy tc vnh cu v tuyt i v ng v sai. Bng cch s dng nhn thc thng thng, tt c chng ta u c th i n cc quy phm bt bin ny, do l tnh ca con ngi l vnh cu v bt bin.

Em c theo kp khng, Sophie? Tip n l Plato. ng quan tm n c hai: ci vnh cu v bt bin trong thin nhin v ci vnh cu bt bin khi ni n o c x hi. i vi Plato, hai vn ny ging nhau v l mt. ng c gng nm bt mt thc ti vnh cu v bt bin. Tht ra m ni, chnh l ci m chng ta cn cc nh trit hc. Ta khng cn h tuyn chn hoa hu, cng chng cn h mc c c chua. (y l l do ti sao h thng khng c a chung!) Cc trit gia s c gng l i cc s kin thi s ni bt, thay vo , c ko s quan tm ca mi ngi vo ci chn vnh cu, ci thin vnh cu v ci m vnh cu. Vy, ta c th bt u im qua v nghin cu trit hc ca Plato. Nhng ta hy i tng im mt. Ta ang c tm hiu mt tr tu phi thng, mt tr tu m sau nh hng su sc ln ton b nn trit hc chu u sau ny. Th gii nim C Empedocles v Democritus cho rng tuy trong thin nhin mi vt u bin i nhng d sao vn c ci g khng bao gi bin i. (bn ci gc hay nguyn t.) Plato cng ng vi tuyn b , nhng theo mt hng hon ton khc. Plato tin rng mi vt hu hnh trong t nhin u bin i. Do vy, khng c cht no khng tan r. Tt c mi th thuc v th gii vt cht u c to t loi vt liu m thi gian c th n mn, nhng mi th u c to ra theo mt ci khun hay dng thc khng chu nh hng ca thi gian, n vnh cu v bt bin. Em c thy nh th khng? , khng. Ti sao tt c cc con nga u ging ht nhau, Sophie? C th em khng cho rng chng ging nhau. Nhng c nhng c im m mi con nga u c, nhng c im gip ta nhn ra chng l nga. Mt con nga c th bin i mt cch t nhin. N c th gi i, qu qut, v s n lc n cht. Nhng hnh thc ca con nga th vnh cu v bt bin. Do vy, theo Plato, ci vnh cu v bt bin khng phi l mt cht c bn c tnh vt cht, nh quan nim ca Empedocles v Democritus. Khi nim ca Plato l v nhng khun mu vnh hng v bt bin, m v bn cht, chng l nhng th tru tng thuc v tinh thn v mi vt u c to ra theo . Cc nh trit hc tin Socrates a ra li gii thch tng i tt v cc bin i trong t nhin m khng phi gi nh bt c ci g thc s thay i. H cho rng, gia chu k ca thin nhin, c mt s thnh phn nh nht vnh cu v bt

bin khng tan r. Vy cng c, Sophie . Nhng h khng c cch gii thch c l ti sao cc nguyn t nh nht tng l thnh phn ca mt con nga c th bn nm th k sau bng dng t li vi nhau to thnh mt con nga hon ton mi. Hoc mt con voi hay c su cng tng t. Trng tm ca Plato l ch cc nguyn t ca Democritus khng bao gi hp thnh mt con voi c su hay mt con c su voi. l iu nh hng cho suy ngh ca ng. Nu em hiu ti ang nh dn dt n iu g, em c th b qua on sau. Nhng ti s ni r hn phng khi em cha nm c. Em c mt hp Lego v em lp mt con nga bng Lego. Sau em tho ra v ct cc khi Lego vo hp. Em khng th hy vng to ra mt con nga mi ch bng cch xc xc ci hp. Lm sao cc khi Lego c th t tm nhau v mt ln na tr thnh mt con nga c? Khng, Sophie, chnh em phi t lp li con nga. V em c th lm c iu l v trong tm thc em c hnh nh v con nga. Con nga Lego c to ra t mt m hnh khng thay i. Em xoay x nh th no vi 50 chic bnh quy? Gi s em t trn tri ri xung, cha bao gi nhn thy mt ngi th bnh bao gi. Em ri vo mt hiu bnh y hp dn, em nhn thy 50 chic bnh quy gng hnh ngi xp trn gi.Ti hnh dung em s t hi lm th no m chng li ging nhau n vy. Cng c th, mt chic bnh thiu mt tay, chic khc b m u, chic th c ci bng g ln trng rt ng. Nhng sau khi suy xt cn thn, em s thy tt c cc chic bnh quy gng u c chung mt ci g . Cho d khng c chic no hon ho, em vn ng rng chng c chung ngun gc. Em s nhn ra rng tt c cc chic bnh u c nh hnh t cng mt ci khun. Tip theo l g, Sophie? Em s ny ra mt mun khng cng li c: mun nhn thy ci khun . Bi v r rng ci khun phi tuyt i hon ho - v p hn theo mt ngha no - khi so vi nhng bn sao th thin kia. Nu em t mnh gii c cu hi ny, em n vi li gii trit hc trn chnh con ng m Plato i qua. Nh hu ht cc trit gia, Plato t trn tri ri xung (ng ng trn nh ca mt chic lng th m). ng sng st khi thy cc hin tng t nhin tht ging nhau, v ng kt lun rng chc chn l do c mt s hu hn cc hnh thc ng sau mi vt m ta nhn thy xung quanh. Plato gi cc hnh thc ny l cc nim. ng sau tt c nga, ln hay con ngi l con nga nim, con ln nim v con ngi nim. (Cng bng cch ny, hiu bnh ta va ni n c th c bnh quy gng hnh ngi, bnh quy gng hnh nga, v bnh quy gng hnh ln.

Bi v mi hiu bnh t t u c nhiu hn mt khun bnh. Nhng mi khun l cho mt loi bnh quy gng). Plato i n kt lun rng phi c mt thc ti ng sau th gii vt cht. ng gi thc ti ny l th gii nim, n bao gm cc khun mu vnh cu v bt bin nm sau cc hin tng a dng m ta gp trong thin nhin. Quan im ng ch ny c gi l th gii nim ca Plato. Tri thc ch thc Ti on chc l em vn theo kp ti, Sophie thn mn. Nhng c l em ang t hi khng bit Plato c a khng. C tht l ng tin rng cc hnh thc nh vy thc s tn ti trong mt thc ti hon ton khc hay khng? C l khng phi sut i lc no ng cng ngh nh vy. Nhng chc chn l nhng g ng mun ngi c hiu t mt s on hi thoi ca mnh. Ta hy th i theo dng suy ngh ca ng. Nh ta thy, nh trit hc c gng nm bt c ci g vnh cu v bt bin. Tht v ch nu vit mt lun thuyt trit hc v s tn ti ca mt ci bong bng x phng c th no . Mt phn l do ngi ta kh c thi gian nghin cu ci bong bng k cng trc lc n v tan ra. Phn khc, c l kh m tm c th trng cho mt lun thuyt trit hc v mt vt m hu nh chng ai nhn thy, ci ch tn ti c 5 giy. Plato tin rng mt vt m ta nhn thy trong thin nhin, nhng th hu hnh, c th c coi nh bong bng x phng, bi chng c g tn ti trong th gii tri gic l trng cu. Tt nhin, ta bit rng tt c ngi hay vt, khng sm th mun, u cht v phn hy. Ngay c mt khi hoa cng cng bin i v mn dn. (Acropolis nt thnh ph tch y thi, Sophie! iu tht t nhng khng th trnh khi). Plato mun ni rng ta khng bao gi c th c c tri thc ch thc v bt c ci g lun trong trng thi thay i. Ta ch c th c cc quan im v nhng vt thuc th gii tri gic, nhng vt hu hnh. Ta ch c th c tri thc ch thc v nhng g c th hiu bng l tnh ca ta. Thi c, Sophie, ti s gii thch r hn: mt chic bnh quy gng hnh ngi sau khi nng xong c th b mo m n mc kh c th on c ng ra n phi c hnh dng nh th no. Nhng nu thy hng t bnh hnh ngi t nhiu thnh cng, th ti c th bit kh chc v hnh dng ca ci khun. Ti c th on, tuy cha bao gi nhn thy. C th, c tn mt nhn thy ci khun thc cha chc l mt li th, v ta khng th lc no cng tin tng vo cc bng chng ca gic

quan. Th lc ca mi ngi khng ging nhau. Tuy nhin, ta c th da vo nhng g l tnh mch bo, v n ging nhau i vi tt c mi ngi. Nu em ngi trong mt lp hc c 30 hc sinh khc, v thy gio hi trong cc mu ca cu vng, mu no p nht, thy c l s nhn c rt nhiu cu tr li khc nhau. Nhng nu ng hi 8 ln 3 bng bao nhiu, c lp c th s tr li ging nhau - hy vng l nh vy. Bi v l khi l tnh ln ting, v theo mt ngha no , l tnh l ci i lp trc tip ca ci cho l hay cm thy . Ta c th ni rng l tnh l vnh cu v ph qut chnh l v n ch din t nhng trng thi vnh cu v ph qut. Plato thy ton hc rt cun ht, v cc trng thi ton hc khng bao gi thay i. Do vy chng l cc trng thi m ta c th c tri thc ch thc v n. Nhng y ta cn thm mt v d. Hy tng tng l em tm thy mt qu thng trn trong rng. C th em ni em ngh rng trng n cc trn, trong khi Joanna khng nh rng n hi bt v mt bn. (Ri c hai bt u ci nhau v chuyn !). Nhng em khng th c c tri thc ch thc v bt c th g em c th tri gic bng mt. Mt khc, em c th khng nh mt cch tuyt i chc chn rng tng cc gc trong mt hnh trn l 360 . Trong trng hp ny, em ang ni v mt hnh trn l tng c th khng tn ti trong th gii thc nhng em c th hnh dung c rt r rng. (Em ang ni n ci khun bnh ch khng phi l mt ci bnh c th no). Tm li, ta ch c th c tri gic khng chnh xc v nhng vt ta cm nhn bng cc gic quan. Nhng ta c th c tri thc ch thc bng nhng g ta hiu bng l tnh. Cho n ngy tn th th tng cc gc trong mt tam gic vung vn s mi l 180 . Tng t, con nga nim vn s i bng bn chn ngay c khi tt c nga trong th gii tri gic u b qu mt cng. Mt linh hn bt t Nh ti gii thch, Plato tin rng thc ti c chia thnh hai vng. Mt vng l th gii tri gic m ta ch c th nhn c tri thc gn ng v khng y v n bng cch s dng nm gic quan (cng gn ng v khng y ). Trong th gii tri gic ny, mi th u bin i v Vng kia l th gii nim m chng ta c th c c tri thc ch thc v n bng cch s dng l tnh ca ta. Khng th cm nhn c th gii nim bng cc gic quan, nhng cc nim (hay hnh thc) l vnh cu v bt biTheo Plato, con ngi l sinh vt kp. Ta c mt th xc bin i, n gn b cht ch vi th gii tri gic v c cng s phn vi mi s vt khc trong th gii - mt ci bong bng x

phng chng hn. Mi gic quan ca ta u da vo th xc ny v do vy khng ng tin cy. Nhng chng ta cn c mt linh hn bt t, linh hn ny chnh l thc ti ca l tnh. V do khng phi l mt th vt cht, linh hn c th quan st th gii nim. Nhng cha phi l tt c, Sophie. CHA PHI L TT C! Plato cn cho rng linh hn hin hu trc khi n tr ng trong th xc. (N nm trong mt ci ngn t cng vi tt c nhng chic khun bnh quy). Nhng ngay khi linh hn thc tnh trong mt c th ngi, n qun ht cc nim hon ho. Ri mt iu g bt u xy ra. Thc t, mt qu trnh k diu bt u. Khi con ngi khm ph cc khun mu a dng trong th gii t nhin, hi c m h khuy ng linh hn anh ta. Anh ta nhn thy mt con nga, nhng l mt con nga khng hon ho. (Mt chic bnh quy gng hnh nga!). Hnh nh nh thc trong linh hn mt hi c m nht v con nga hon ho m linh hn tng nhn thy trong th gii nim, iu gi ln cho linh hn mt ni khao kht c tr v vi th gii thc s ca n. Plato gi s khao kht ny l eros - tnh yu. Ri linh hn cm thy mt ni mong mi c tr v vi khi ngun chn chnh ca n. T y th xc v ton b th gii gic quan c tri nghim nh l nhng g khng hon chnh v khng c ngha. Linh hn khao kht c bay v nh, v vi th gii nim trn i cnh ca tnh yu. N mong c gii thot khi xing xch ca th xc. Ti phi nhn mnh rng Plato ang m t mt dng i l tng, bi chc chn khng c chuyn con ngi th cho linh hn t do bt u cuc hnh trnh tr v th gii nim. Hu ht mi ngi u nu ly th gii cm gic vi nhng phn chiu ca cc nim. H nhn thy mt con nga, ri mt con nga khc. Nhng h khng bao gi thy rng tt c nhng con nga u ch l nhng m phng m nht. (H lao vo bp n ly n nhng chic bnh quy m khng c ly mt ngh v chuyn chng u ra). Ci m Plato miu t l phng php ca cc nh trit hc. Trit hc ca ng c th c xem nh l mt miu t v hot ng trit hc. Sophie , khi em nhn thy mt ci bng, em s cho rng phi l bng ca mt ci g . Em nhn thy ci bng ca mt con vt. Em ngh c th l mt con nga, nhng em khng chc lm. Do vy em quay li v nhn thy chnh con nga , tt nhin n p hn v hnh dng sc nt hn vn ln ci bng nga m m. Tng t, Plato tin rng mi hin tng thin nhin ch l nhng ci bng ca cc

khun mu hay nim vnh cu. Nhng hu ht mi ngi bng lng vi cuc sng gia nhng ci bng. H chng bao gi ngh xem ci g to ra nhng ci bng . H cho rng nhng ci bng l tt c nhng g tn ti, khng bao gi nhn ra rng chnh mnh cng ch l nhng ci bng. V v vy, h chng n s bt t ca linh hn ca chnh mnh. Ra khi bng ti ca ci hang Plato dng mt truyn tng tng minh ha iu ny. Ta gi n l Truyn v ci Hang. Ti s k li bng li vn ca mnh. Hy tng tng mt vi ngi sng trong mt ci hang di lng t. H ngi quay lng li ming hang v chn tay b tri h ch c th nhn thy vch bn trong hang. ng sau h l mt bc vch cao. ng sau bc vch c nhng sinh vt ging ngi i li v ging cao nhng con ri c hnh dng khc nhau ln trn nh bc vch. Do c mt ng la sau nhng con ri, nn chng to thnh nhng ci bng nhn nhy trn vch bn trong hang. Do vy, iu duy nht m nhng ngi trong hang nhn thy l v kch ca nhng ci bng. H ngi y t khi sinh ra nn h ngh rng nhng ci bng l tt c nhng g tn ti. Tng tng rng mt ngi trong s cc c dn hang t gii thot c cho mnh khi dy tri. iu u tin anh ta t hi l: nhng ci bng trn vch hang l u ra. Em th ngh xem iu g s xy ra khi anh ta quay li v nhn thy nhng con ri ang c ging cao trn nh bc vch? u tin, anh ta b la mt bi nh mt tri chi la. Anh ta cn b la mt bi s r rng, sng sa ca nhng con ri v trc kia anh ch mi nhn thy nhng ci bng ca chng. Nu anh leo c qua bc vch, vng qua ng la n vi th gii bn ngoi, anh ta s cn la mt hn nhiu. Nhng sau khi di mt, anh ta s b chong ngp bi v p ca vn vt. Ln u tin trong i, anh nhn thy mu sc v nhng hnh dng r rng. Anh s nhn thy hoa c v mung th sng ng m nhng ci bng trong hang ch l nhng phn chiu ti nghip ca chng. Nhng ngay c by gi, anh s li t hi tt c c cy mung th t u n. Anh s nhn thy mt tri v nhn ra rng l ci em li s sng cho nhng c cy v mung th ny, cng ging nh ngn la lm nhng ci bng hin ln. C dn hang sung sng c th nhy chn so n thng vng thn qu vui hng s t do mi tm thy. Nhng anh ta khng lm th, thay vo , anh li ngh ti tt c nhng ngi vn cn trong hang. Anh ta quay li. V n ni, anh c gng thuyt phc mi ngi rng nhng ci bng trn vch thc ra ch l hnh nh

phn chiu bp bng ca nhng ci tht. Nhng h khng tin, h ch ln vch hang v ni rng nhng g h nhn thy l tt c nhng g tn ti. Cui cng h git anh ta. Qua Truyn v ci Hang, Plato minh ha con ng ca nh trit hc t nhng hnh nh l m n nhng nim ch thc ng sau mi hin tng thin nhin. C l, ng cn ngh v Socrates, ngi b nhng c dn trong hang git v xo trn cc t tng truyn thng ca h v c gng soi sng con ng dn ti s thu hiu ch thc. Truyn v ci Hang minh ha lng dng cm ca Socrates v thc trch nhim ca ng trong vic gio dc con ngi. Plato mun ni rng mi lin h gia bng ti trong hang v th gii bn ngoi tng ng vi mi quan h gia cc hnh dng trong th gii t nhin v th gii ca cc nim. Khng phi ng c ni rng th gii t nhin tm ti v bun t, m l n tm ti v bun t khi so snh vi s r rng ca cc nim. Mt bc nh phong cnh p khng h tm ti hay bun t. Nhng n ch l mt bc nh. Nh nc trit hc Truyn v ci hang c tm thy trong Nn Cng ha ca Plato. Trong on i thoi ny, Plato cn m t mt bc tranh v nh nc l tng, l mt nh nc tng tng, l tng, hay cn gi l nh nc khng tng. Ni ngn gn, Plato cho rng nh nc nn c lnh o bi cc nh trit hc. ng gii thch iu ny da trn cu trc ca c th con ngi. Theo Plato, c th con ngi gm c ba phn: u, ngc, v bng. ng vi mi phn l mt nng lc tng ng ca linh hn. L tnh trong u, ch thuc v ngc, cn lng ham mun nm bng. Mi nng lc u c mt l tng hay c tnh. L tnh hng ti s uyn bc. ch vn ti lng dng cm, cn lng ham mun phi c kim ch c th t c s iu . Ch khi c ba phn cng hot ng nh mt th thng nht, ta mi c mt c nhn hi ha, hay ni cch khc l c o c. trng, mt a tr trc ht phi hc cch kim ch lng ham mun ca mnh, sau n s phi rn luyn lng dng cm, v cui cng l tnh dn n s uyn bc. Plato hnh dung mt nh nc c xy dng y nh ba phn ca c th con ngi. Mt c th c u, ngc, bng. Cn nh nc c chnh quyn, qun i v ngi lao ng. (Chng hn nng dn). y, Plato s dng y hc Hy Lp lm m hnh cho mnh. Cng nh mt con ngi hi ha mnh khe rn luyn s cn bng v iu , mt nh nc c o c l nh nc m trong mi ngi u bit v tr ca mnh trong bc tranh ton cc.

Nh mi kha cnh khc ca trit hc Plato, trit hc chnh tr ca ng c c trng bi ch ngha duy l. S to dng mt nh nc tt p ph thuc vo vic nh nc c lnh o bng l tnh. Cng nh ci u ch huy c th, cc nh trit hc phi lnh o x hi. Ta hy th mt minh ha n gin v mi quan h gia ba phn ca con ngi v nh nc:

C TH LINH HN C TNH NH NC u l tnh s uyn bc chnh quyn ngc ch lng dng cm qun i bng lng ham mun s iu ngi lao ng Nh nc l tng ca Plato khng phi khng ging h thng ng cp c ca n , trong , mi ngi u c chc nng c th ca mnh phc v li ch ca c cng ng. Ngay t trc thi ca Plato, h thng ng cp ca n c mt kiu cu trc ba phn tng t: ng cp tng l, ng cp chin binh, v ng cp dn lao ng. Ngy nay, ngi ta gi nh nc kiu Plato l nh nc chuyn ch. Nhng c mt iu rt ng ch l Plato cho rng ph n cng c th lnh o hiu qu khng km n ng, v l do n gin: cc nh cm quyn lnh o bng l tnh. ng khng nh rng ph n c nng lc l lun nh nam gii nu h c o to nh nam gii v khng phi nui dy con hay lm cng vic ni tr. Trong nh nc l tng ca Plato, nhng ngi lnh o v cc chin binh khng c php c cuc sng gia nh v ti sn ring. Vic nui dy tr em c cho l c tm quan trng rt ln, khng th cho c nhn m phi ph thuc trch nhim ca nh nc. (Plato l nh trit hc u tin ch trng ng h cc nh tr cng lp v nn gio dc chnh quy). Sau nhiu cn tr v chnh tr, Plato vit cun Lut php, trong , ng m t nh nc php quyn l nh nc tt th nh. Ln ny, ng li a cuc sng ring v quan h gia nh quay tr li. Quyn t do ca ph n do vy b hn ch hn. Tuy nhin, ng ni rng mt nh nc khng gio dc v o to ph n th cng ging mt ngi ch tp luyn tay phi ca mnh.

Nhn chung, ta c th ni rng Plato c mt quan im tch cc v ph n trong bi cnh x hi thi ng. Trong i thoi c tn Ba tic, ng dnh cho mt ngi ph n, mt n tu trong truyn thuyt tn l Diotima, vinh d ca vic trao cho Socrates s thu hiu trit hc. l Plato, Sophie . Cc l thuyt ng kinh ngc ca ng c em ra bn lun v ph phn trong sut hn hai ngn nm. Ngi u tin lm iu l mt trong nhng hc tr t Hn lm vin ca chnh ng. Tn ngi l Aristotle, ng l nh trit hc v i th ba t Athens. Ti dng y! Trong khi Sophie c v Plato, mt tri ln ng ng. N lp l trn ng chn tri ng lc c c n on mt ngi tro ra khi hang v chp chp mt trong nh sng chi la bn ngoi. Nh th chnh Sophie va chui ra t mt ci hang su. Sophie cm thy t khi c Plato c nhn thin nhin theo mt cch hon ton khc. N gn ging nh ngi va b m mu. Nh th trc c mi ch nhn thy nhng ci bng m cha nhn thy cc nim r nt. C khng dm chc l Plato hon ton ng trong nhng g ng ni v cc khun mu vnh cu, nhng l mt ngh p khi cho rng mi sinh vt sng u l bn sao khng hon ho ca cc hnh thc vnh cu trong th gii nim. Bi chng phi tt c cy c, con ngi, mung th u khng hon ho sao? Sophie thy mi vt quanh mnh tht p v sng ng, n ni c phi di mt xem c phi l thc hay khng. Nhng chng c g c ang thy y s trng tn. D sao, mt trm nm na, cng nhng bng hoa ny, nhng con th ny s li y. Ngay c nu mi bng hoa u phi ho tn, mi con th u phi cht dn v Sophie m m nhn th gii. Bng mt con sc leo ngc ln mt cy thng. N b vi vng quanh thn cy ri bin vo trong m cnh l. Ta nhn thy ch my t trc ri! Sophie ngh. C nhn ra rng c th khng phi con sc m c nhn thy t trc, nhng c nhn thy hnh thc . C l Plato c l. C th, trc y, c thc s nhn C tht c sng trc khng? Linh hn c c tn ti trc khi n c mt c th chy lng vng trong hay khng? V c tht l c mang mt cc vng nh trong ngi - mt vt bu khng th b bo mn bi thi gian, mt linh hn s tip tc sng khi th xc ca chnh c gi i ri cht?

NGI NH G CA NG THIU T ... c gi trong gng nhy c hai mt Mi c by gi mi lm. Cha cn v nh vi. Ch nht, m Sophie thng d di, b chc s ng thm hai ting na. C c nn i xa thm mt cht vo trong rng v th tm Alberto Knox khng? Ti sao con ch li gm g v pha c d di vy? Sophie ng dy v i dc li mn m Hermes i, c cm theo ci phong b nu vi tp giy vit v Plato. Mi khi ng r nhnh, c chn li rng hn. Ting chim ht ru rt khp ni, trn cy, trn tri, v c trong bi rm. Chng ang bn rn vi cng vic bui sng. Chng chng bit n s khc nhau gia ngy thng v Ch nht. Ai dy chng lm tt c nhng vic ? Phi chng c mt chic my tnh nh xu bn trong mi con chim, lp chng trnh cho nhng vic chng lm? Li mn dn ln mt ngn i nh, sau i xung dc gia nhng hng thng cao. Rng y dy n mc c ch c th nhn c xa khong chc mt gia cc thn cy. Bng c thong thy mt ci g lp lnh gia nhng thn cy thng. hn l mt ci h nh. Li mn dn i hng khc nhng Sophie t tm ng xuyn qua m cy. Khng r v sao, nhng c c chn mnh dn bc. Ci h khng ln hn mt ci sn bng . B bn kia, c nhn thy mt chic thuyn nh nm na trn cn, na di nc. Trn thuyn c mt cp mi cho. Sophie nhn quanh. Kiu g th c cng khng th i vng quanh h n ngi nh g m khng b t ht giy. C quyt nh n ch chic thuyn v ko n xung nc. Ri c tro ln, lp mi cho v cho sang bn kia h. Chng my chc, chic thuyn cp b bn kia. Sophie ln b v c ko chic thuyn ln theo. B bn ny dc hn nhiu so vi bn kia. Sophie ch ngonh nhn li ng sau mt ln trc khi bc v pha ngi nh. C hi sng st v s bo gan ca mnh. Th no m c li dm lm vic ny? C khng hiu. C nh th c ci g li ko c vy. Sophie g ca. C i mt lc nhng chng c ai tr li. C th xoay nm m mt cch cn thn, v ca m. Xin cho! c gi. C ai nh khng ?

C bc vo v thy mnh ang trong phng khch. C khng dm ng cnh ca sau lng. R rng c ai ang sng y. Sophie c th nghe thy ting g lch cch trong ci bp l c. C ngi va mi y. Trn mt chic bn n ln c mt chic my ch, mt vi cun sch, hai chic bt ch, v mt chng giy. Bn cnh ca s trng ra h l mt chic bn nh hn v hai chic gh. Ngoi ra, c rt t c, nhng li c mt bc tng c ph bi nhng ci gi xp y sch. Pha trn mt ci t ngn ko mu trng c treo mt tm gng trn ln vi khung dy bng ng. Trng n c v rt c. C hai bc tranh treo trn tng. Mt bc l tranh sn du v mt ngi nh trng nm khng xa ci vnh nh vi mt cn nh thuyn mu . Gia ngi nh v nh thuyn l mt khu vn thoai thoi vi mt cy to, vi bi cy rm rp v my tng . Khu vn c bao quanh bi nhng hng cy bul trng nh mt vnh khn. Bc tranh c tn l Bjerkely. Bn cnh l mt bc chn dung c ca mt ngi n ng ngi trn gh cnh ca s. ng c mt cun sch t trong lng. Cnh nn ca bc tranh cng c mt vnh nh vi cy v . Bc tranh trng c v nh n c v t vi trm nm trc. Nhan ca bc tranh l Berkeley, v tn cu ha s l Smibert. Berkeley v Bjerkely. Tht k l! Sophie tip tc xem xt. Mt ci ca dn t phng khch vo mt ci bp nh. Ai va ra bt. a v cc c xp ln trn mt ci khn, mt vi chic vn cn nh ln t nhng git nc c x phng. C mt ci bt thic trn sn, bn trong cn mt cht thc n tha. Chc ngi no sng y c nui ch hoc Sophie quay li phng khch. Mt ci ca khc dn vo mt phng ng b xu. Trn sn cnh chn ging c mt ci m dy. Sophie tm thy vi si lng vng trn . Bng chng y ri! Gi th Sophie bit rng y chnh l ni ca Alberto Knox v Hermes. Quay li phng khch, Sophie ng trc gng. Tm gng m v xc nhiu, hnh nh phn chiu ca c ch nha nha. C bt u lm iu b vi bng mnh trong gng nh c thng nghch trong bung tm nh. Ci bng trong gng bt chc ging ht. Tt nhin, l iu duy nht m ngi ta ch i. Bt cht, mt ci g tht ng s xy ra. ng mt ln - trong mt tch tc Sophie thy rt r rng c gi trong gng nhy mt bng c hai mt. Sophie hong ht li li. Nu chnh c nhy mt lm sao c c th nhn thy c gi kia nhy mt

c? Khng ch c th, c v nh c gi khi nhy mt vi Sophie nh ni rng: Ti nhn thy bn, Sophie . Ti y, pha bn kia ca tm gng. Sophie cm thy trng ngc p thnh thch, cng lc , c nghe thy ting ch sa ng xa. Hermes! C phi ra khi y ngay lp tc. Ri c nhn thy mt chic v xanh trn mt t di ci gng. Trong c mt t 100 cu-ron, mt t 50, v mt chic th hc sinh. Trn c bc nh mt c gi tc vng v ci tn Hilde Moiler Knag Sophie rng mnh. C li nghe thy ting ch sa. C phi ra khi y, ngay lp tc! Khi i vi vng qua ci bn, c nhn thy nm gia nhng quyn sch v chng giy l mt chic phong b trng trn ghi mt ch : SOPHIE. Khng kp hiu mnh ang lm g, c v ly chic phong b, nht n vo trong phong b nu ng bi hc v Plato. Ri c lao ra khi nh, sp ca. Ting ch sa nghe gn hn. Nhng t nht l ci thuyn bin mt. Mt hai giy sau, c nhn thy n ang tri gia h, mt ci mi cho ni lnh bnh bn cnh. Tt c ch v c khng th ko n ln trn b. Ting ch sa rt gn, c c th nhn thong thy bng n gia nhng thn cy bn kia h. Sophie khng lng l thm mt giy no na. Vi chic phong b ln trong tay, c lao vo bi rm pha sau ngi nh g. Mt lt sau, c bt u phi li qua nn t ly li, vi ln tht xung qu mt c chn. Nhng c phi i tip. C phi v c nh. Chng bao lu, c gp mt li mn. c phi con ng m c i khng? C dng li vt kh chic vy. V ri c a khc. Ti sao c li c th ngu ngc n vy? iu ti t nht l chic thuyn. C khng th qun c hnh nh chic thuyn vi mt mi cho tri lnh nh trn mt h. Tht ng xu h ng thy trit hc c th n b h. ng s cn chic thuyn v nh. Sophie cm thy mnh nh mt tn ti phm. Nhng c khng c lm vy. Chic phong b! iu c l cn ti t hn na. Ti sao c li ly n? D nhin l v c tn c trn , vy n l ca c theo mt ngha no . Nhng d vy, c vn cm thy mnh nh mt tn trm. Hn na, c li cn cung cp bng chng rng chnh c l k . Sophie m phong b v c. Ci g c trc - g hay con g nim? Chng ta c c sinh ra vi cc nim bm sinh hay khng?

u l s khc bit gia mt ci cy, mt con th v mt con ngi? Ti sao tri ma? Phi lm th no c mt cuc sng tt? C khng th ngh g v cc cu hi ngay lc ny c, nhng c on chng c lin quan n nh trit hc tip theo. C phi ng ta tn l Aristotle? Cui cng th c cng nhn thy b giu sau khi phi chy mt qung ng tht di xuyn rng. C nh th bi vo b sau mt v m tu vy. Nhn t bn ngoi, hng giu trng tht bun ci. Cho n khi b vo hc, c mi nhn ng h. mi gi ri. C ct chic phong b to vo trong hp bnh v nht t giy khi cc cu hi mi vo trong cp qun. M ang gi in khi c vo nh. Nhn thy Sophie, b nhanh chng cp my. Con i u v vy? Con i do trong rng Sophie lp bp. Vy . Sophie ng yn nhn nc r git t ci vy ca mnh. M gi Joanna Joanna? M mang qun o kh cho c. May m c giu c l th ca nh trit hc. Ri hai m con ngi trong bp, m c pha nc socola nng. Mt lc sau, b bt u: Con va i vi anh ta? Anh ta? Trong u Sophie ch c ng thy trit hc. ng, vi anh ta. Ci anh chng vi con th ca con y! Sophie lc u quy quy. Hai a lm g, Sophie? Ti sao con li b t ht c nh vy? Sophie ngi nhn ci bn mt cch nghim trng. Nhng c ang ci thm trong bng. Kh thn m, by gi m li lo v chuyn . C lc u ln na. Ln ny th cc cu hi xung u c nh ma. M mun bit s tht. Con i chi sut m phi khng? Ti sao hm con i ng m li mc nguyn qun o? C phi con ch ch m i ng l ln ra phi khng? Con mi c mi bn tui thi, Sophie! M yu cu con ni xem con ang hn h vi ai!

Sophie bt khc. Ri c bt u k. C vn cn s, v khi s, ngi ta thng ni tht. Sophie gii thch rng c thc dy rt sm v i do trong rng. C k v cn nh g nh v con thuyn, v v ci gng b him. Nhng c khng ng g n kha hc qua th. C cng khng k v ci v xanh. Khng r v sao, nhng c phi gi b mt v Hilde cho ring mnh. M c qung tay m c tru mn, v Sophie hiu m tin mnh. Con khng c bn trai Sophie st st con ch ba nh vy v lc m bc v chuyn con th trng. V con thc s n tn ngi nh g ca ng thiu t Ngi nh g ca ng thiu t? Sophie trn mt nhn m, Cn nh nh bng g c gi nh vy v my nm trc c mt ng thiu t sng mt thi gian. ng ta kh l lp d, m cho l ng ta hi hm hm. Nhng iu chng quan trng. Ngi nh b b hoang t thi . Khng phi! C mt nh trit hc hin ang sng . Thi no, con li bt u tng tng ri! Sophie li trong phng mnh v suy ngh v nhng chuyn va xy ra. u c c cm gic nh mt on xic huyn no vi nhng con voi ko g, nhng ch h ngc nghch, nhng din vin u bay dng cm, v nhng con kh bit lm tr. Nhng mt hnh nh c bm dai dng mi - mt con thuyn nh vi mt mi cho tri trn h trong rng su - v c ngi ang cn ci thuyn v nh. C cm thy chc chn nh trit hc s khng tc gin v s tha li cho c nu ng ta bit c n nh ng. Nhng c ph v giao c. l tt c nhng li cm n m nh trit hc nhn c cho kha trit dnh cho c. Lm sao c c th sa cha vic lm ngc nghch by gi? Sophie ly mt t giy mu hng v bt u vit: Nh trit hc knh mn. Em l ngi n ngi nh g ca thy sng sm Ch nht. Em rt mun gp thy bn lun v mt s vn trit hc. Hin ti, em ang rt hm m Plato, nhng em khng chc ng y c l hay khng khi ni rng nim hoc cc hnh nh mu mc tn ti trong mt th gii khc. D nhin, chng c trong linh hn chng ta, nhng em ngh - d sao cng ch l suy ngh nht thi - rng l mt chuyn khc. Em cng phi th nhn rng em cha thy thuyt phc lm v s bt t ca linh hn. C nhn em chng c cht hi tng no v cc cuc i

trc ca mnh. Nu thy c th lm em tin rng linh hn ca b ni qu c ca em ang hnh phc trong th gii nim, th em s rt cm n thy. Thc ra khng phi v l do trit hc em vit l th ny (v em s b th vo trong mt ci phong b mu hng cng vi mt mu ng). Em ch mun xin li thy v khng nghe li. Em c ko hn chic thuyn ln b, nhng em khng sc. Hoc c l mt t sng to ko n xung nc. Em hy vng thy v c nh m khng b t chn. Nu khng, c th thy s thoi mi hn khi bit rng em b t sng v c th s b cm lnh. Nhng l ti em. Em khng ng ti th g trong nh, nhng em xin li v ly chic phong b trn bn. Em khng th km mnh c. Khng phi v em mun ly trm m l v c tn em ghi trn . Trong lc cung qut, em ngh n l ca mnh. Em thc s xin li thy, em ha s khng bao gi lm thy tht vng na. TB. By gi em s bt u suy ngh cn thn v nhng cu hi mi. TTB. Ci gng trong khung ng bn trn ci t trng l gng thng hay gng c php ? Em hi vy v em khng quen nhn thy bng mnh trong gng nhy c hai mt. Hc tr chm ch ca thy. SOPHIE. Sophie c li l th hai ln trc khi t vo trong phong b. C ngh n khng trnh trng bng l th c vit ln trc. Trc khi xung bp ly mt vin ng, c c t giy vi cc cu ni cho ngy hm nay: Ci g c trc - con g hay con g nim? Cu ny rc ri chng km cu c v g v trng g. Khng th c g nu khng c trng, v khng th c trng nu khng c g. Chc ngh c xem g c trc hay con g nim c trc cng phc tp chng km. Sophie hiu iu Plato mun ni. ng cho rng con g nim c mt trong th gii nim rt lu trc khi g hin hu trong th gii tri gic. Theo Plato, linh hn nhn thy con g nim trc khi n tr ng trong mt th xc. Nhng chng phi y chnh l ch Sophie nghi ng Plato nhm ln sao? Lm sao mt ngi cha bao gi nhn thy mt con g tht hay mt bc tranh g li c th c mt nim no v g? iu a c n vi cu hi th hai: Chng ta c cc nim bm sinh hay khng? Kh c kh nng nh vy, Sophie ngh. C kh c th tng tng mt em b mi sinh c trang b cc nim. R rng ngi ta khng th bit chc c, bi v vic em b khng bit ni

khng c ngha rng n khng c nim no trong u. Nhng chc chn l ta phi nhn thy nhng s vt trong th gii trc khi c th hiu bit c iu g v chng. u l s khc bit gia mt ci cy, mt con th, v mt con ngi? Sophie c th thy ngay nhng im khc bit r rng. V d, c khng ngh rng mt ci cy li c mt cuc sng tnh cm phc tp. c ai nghe ni v mt cy hoa chung cm thy au kh bao gi? Mt ci cy sinh trng, ly cht dinh dng, to ra ht cy c th t nhn ging. gn nh l tt c nhng g ngi ta c th ni v cy c. Sophie kt lun rng mi th p dng cho cy c u p dng cho ng vt v con ngi. Nhng ng vt cn c cc c im khc. Chng hn, chng c th di chuyn. (Mt bng hng chy Marathon khi no vy?). Ch ra s khc nhau gia ng vt v con ngi hi kh hn mt cht. Con ngi bit suy ngh, nhng chng phi chim mung cng bit suy ngh y sao? Sophie tin rng con mo Sherekan ca c bit suy ngh. t nht, n cng bit tnh ton hn thit. Nhng n c th suy ngh v nhng cu hi trit hc hay khng? Mt con mo c th phn on c v s khc bit gia thc vt, ng vt v con ngi khng? Kh c th! Mt con mo c th cm thy hi lng hay kh chu, nhng liu c bao gi n t hi xem liu Cha Tri hay liu n c linh hn bt t hay khng? Sophie thy iu ny cc k kh tin. Nhng y ny sinh cng mt vn nh vi tr em v nim bm sinh. Ni chuyn vi mt con mo v nhng cu hi cng kh chng km vic tranh lun vi mt em b s sinh. Ti sao tri ma? Sophie nhn vai. Tri c th ma v nc bin bng hi v my ngng t li thnh nhng git ma. Chng phi c hc iu t lp ba? Tt nhin, ngi ta lun c th ni rng tri ma cy c v ng vt c th pht trin. Nhng iu c ng khng? Mt trn ma ro c mt mc ch thc s no khng? Cu hi cui cng dt khot c lin quan n mc ch: Phi lm th no c mt cuc sng tt? Nh trit hc vit v chuyn ny gn u kha hc. Mi ngi cn thc n, s m p, tnh yu v s quan tm. Nhng iu c bn bao gi cng l nhng iu kin u tin ca mt cuc sng tt. Sau ng ch ra rng ngi ta cn cn tm cu tr li cho mt s cu hi trit hc na. C l c lm mt cng vic m mnh thch cng l mt iu kh quan trng. Th d, nu bn ght i li, bn s khng th hnh phc nu lm ngh li taxi. V nu bn ght lm bi tp v nh, tr thnh gio vin c l l mt tng d. Sophie yu ng vt v c mun tr thnh bc s th y.

Nhng c khng bao gi ngh rng cn phi trng x s c mt triu ng c mt cuc sng tt. C v nh ngc li. Tc ng c cu: Nhn c vi bt thin [7]. Sophie trong phng cho n khi m c gi xung n mt ba tra thnh son. B chun b mn bt tt thn b v khoai ty nng. Cn c du v kem n trng ming. Hai m con ni chuyn. M Sophie hi xem c nh t chc sinh nht ln th 15 nh th no. Ch cn vi tun na. Sophie nhn vai. Con khng nh mi ai sao? Ngha l, con khng mun t chc mt ba tic ? Chc l c . Mnh c th mi Martha v Anne Marie v Helen. V tt nhin c Joanna. C l c Jeremy na. Ty con quyt nh. Con bit khng, m cn nh rt r sinh nht ln th 15 ca m. Chng c v g l lu lm. Hi m cm thy l mnh thnh ngi ln ri. Tht k cc, Sophie nh! M chng cm thy mnh thay i cht g k t ngy y. M chng thay i g. Khng c g thay i c. M ch ln ln v gi i thi Hm y l ging ca ngi ln. M ch cm thy thi gian tri tht nhanh. ARISTOTLE ... mt con ngi t m mun lm sng t cc khi nim ca chng ta Khi m ngh tra, Sophie n ch ci hc. C b mt vin ng vo trong chic phong b mu hng v ghi Knh gi thy Alberto ngoi. Cha c th mi. Nhng vi pht sau, Sophie nghe ting con ch n gn. Hermes! C gi. Mt lt sau, con ch chui vo trong hc, mm ngm mt chic phong b to. C qung tay m con ch ang th hng hc. C t chic phong b hng vo mm n. Con ch chui qua hng giu v quay tr vo rng. Sophie lo ngi m chic phong b nu, c t hi khng bit n c cha ci g v ngi nh g v chic thuyn hay khng. Nh thng l, trong phong b c mt tp giy nh my c kp li bng mt ci kp giy. Nhng ln ny cn c thm mt t giy ri. T giy vit: C Thm t, hay chnh xc hn, c K trm thn mn! V n c chuyn cho cnh st.

Khng hn th u. Khng, ti khng gin. Nu em cng t m nh vy khi tm cu tr li cho cc cu trit hc, ti c th ni rng cuc phiu lu ca em rt ha hn. Ch hi kh chu l by gi ti s phi chuyn nh. D sao th ti ngh rng ch c th li cho chnh mnh thi. ng ra ti phi bit rng em l ngi lun mun i n tn cng ca vn . Thn i, Alberto. Sophie nh c ngi. Vy l ng y khng gin. Nhng ti sao ng li phi chuyn nh? Sophie cm tp giy ri chy ln phng. Nn c mt nh khi m thc dy th hn. Nm thoi mi trn ging, c bt u c v Aristotle. Nh trit hc v nh khoa hc Sophie thn mn. C l em rt ngc nhin v l thuyt ca Plato v cc nim. Em khng phi l ngi duy nht u! Ti khng bit em nut chng tt c mi th - mc cu, dy cu v ch - hay em c ph phn. Nu c, em c th chc chn rng, nhng li ch trch cng c nu ln bi Aristotle (384-322 t.CN), ngi l hc tr ti Hn lm vin ca Plato trong 20 nm. Aristotle khng phi l ngi gc Athens. ng sinh ra Macedonia v n Hn lm vin ca Plato khi Plato 61 tui. Cha ca Aristotle l mt thy thuc c mi ngi knh trng, v do l mt nh khoa hc. Hon cnh gia nh gi cho ta cht g v hng nghin cu trit hc ca Aristotle. iu ng quan tm nht l nghin cu v thin nhin. Khng ch l nh trit hc Hy Lp v i cui cng, ng cn l nh sinh vt hc v i u tin ca chu u. Xt v hai thi cc, ta c th ni rng Plato say m vi cc hnh thc vnh cu, hay nim n ni ng chng n cc bin i thin nhin. Ngc li, Aristotle li ch ch trng vo nhng thay i ny - nhng g m ngy nay ta gi l cc qu trnh t nhin. Cng iu hn na, ta c th ni rng Plato quay lng li vi th gii tri gic v nhm mt trc vn vt m ta nhn thy xung quanh. (ng mun thot ra khi ci hang nhn ra th gii vnh cu ca cc nim!) Aristotle lm iu ha ngc li: ng b di t nghin cu cc v ch, c v hoa. Trong khi Plato ch s dng l tnh, Aristotle cn s dng c cc gic quan na. Ta tm thy nhng khc bit c tnh quyt nh gia hai ngi, phn khng nh l t cc tc phm ca h. Plato l mt nh th, nh thn hc; cn cc tc phm ca Aristotle th kh khan v chnh xc nh bch khoa ton th. Ngoi ra, phn ln nhng iu ng vit u da trn cc nghin cu thc tin mi nht.

Cc ti liu t thi C i ni n 170 tc phm c coi l do Aristotle vit. Trong s , 47 tc phm cn bo tn n by gi. y khng phi l cc cun sch hon chnh m ch yu l cc tp bi ging. Vo thi ng, trit hc vn ch yu l cc hot ng truyn ming. ngha quan trng ca Aristotle i vi vn ha chu u phn khng nh l do ng to ra cc thut ng m cc nh khoa hc ngy nay s dng. ng l nh t chc v i, ngi t nn mng v phn loi nhiu ngnh khoa hc. V Aristotle vit v tt c cc ngnh khoa hc, ti s gii hn ch trong nhng lnh vc quan trng nht. Do ti k vi em rt nhiu v Plato, nn em s bt u bng vic nghe xem Aristotle phn bc hc thuyt nim ca Plato nh th no. Sau , ta s xem ng thit lp trit hc t nhin ca mnh nh th no, do Aristotle chnh l ngi tng kt li nhng iu m cc nh trit hc t nhin trc ng ni. Ta s xem ng phn loi cc khi nim v t nn mng cho mn Logic nh l mt ngnh khoa hc. V cui cng, ti s k cho em cht t v quan im ca Aristotle v con ngi v x hi. Khng c nim bm sinh Cng nh cc nh trit hc tin bi, Plato mun tm thy ci vnh cu v bt bin trong mn sng m ca vn vt bin i. Vy nn ng tm thy cc nim hon ho cao cp hn th gii tri gic. Xa hn na, ng cn cho rng cc nim c tnh thc cht hn mi hin tng ca thin nhin. Con nga nim n trc, ri mi n nhng con nga ca th gii tri gic lc cc phi nc kiu nh nhng ci bng trn vch bang. Con g nim c trc c con g v trng. Aristotle cho rng Plato ln ngc mi th. ng ng vi ngi thy ca mnh rng con nga c th bin i, v rng khng c con nga no sng mi. ng cng cng nhn rng hnh thc thc s ca nga l vnh cu v bt bin. Nhng con nga nim ch n gin l mt khi nim m con ngi chng ta thit lp sau khi nhn thy mt vi con nga. Do vy, con nga nim hay hnh thc khng c s tn ti ca ring mnh. i vi Aristotle, con nga nim hay con nga hnh thc c to bi cc c im ca nga - n nh ngha ci m ngy nay ta gi l loi nga. Ni mt cch chnh xc hn, Aristotle coi con nga hnh thc l nhng g chung cho mi con nga. y, php n d v ci khun bnh khng p dng c v ci khun tn ti c lp vi nhng chic bnh c th. Aristotle khng tin vo s tn ti ca nhng ci khun hay hnh thc nm trn ci gi ring ca n bn ngoi th

gii t nhin. Ngc li, vi Aristotle, cc hnh thc nm trong s vt, v chng l cc c im c th ca nhng s vt ny. Vy nn Aristotle khng ng vi Plato rng con g nim c trc g. Ci m Aristotle gi l con g hnh thc c mt trong tng con g, chnh l mt tp c th cc c im ca g, trng chng hn. Con g thc t v con g hnh thc cng gn lin vi nhau nh th xc v linh hn. chnh l ct li ca nhng ch trch ca Aristotle i vi thuyt nim ca Plato. Nhng em cn lu rng y l mt bc ngot ln ca t tng. Trong l thuyt ca Plato, nm mc hin thc cao nht l nhng g ta t duy bng l tnh. Cn Aristotle li thy r rng khng km rng mc cao nht ca thc ti chnh l nhng g ta tri gic c bng cc gic quan. Plato cho rng mi th ta nhn thy trong t nhin ch l hnh nh phn chic ca nhng s vt tn ti trong mt hin thc cao hn, l th gii nim, v do vy chng trong linh hn con ngi. Ngc li, Aristotle cho rng nhng g trong linh hn con ngi ch l hnh nh phn chiu ca cc i tng t nhin. V vy thin nhin chnh l th gii thc. Theo Aristotle, Plato b kt trong bc tranh thn tnh v th gii m trong tr tng tng ca con ngi b ln ln vi th gii thc. Aristotle ch ra rng khng c g tn ti trong thc m trc cha c tri nghim bng gic quan. Plato hn ni rng khng c g tn ti trong th gii t nhin m trc li cha c trong th gii nim. Aristotle cho rng nh th l Plato nhn i s vt. ng dng con nga nim gii thch v mt con ngi. Nhng th ngha l th no, Sophie? Cu hi ca ti l: con nga nim u ra. Bit u, thm ch c th c mt con nga th ba m con nga nim ch l mt m phng ca n? Aristotle khng nh rng mi suy ngh v nim ca chng ta n vi thc qua nhng g ta nghe thy v nhn thy. Nhng ta cn c nng lc l lun bm sinh. Khng phi ta c nim bm sinh nh Plato ngh, m l ta c nng lc bm sinh trong vic sp xp v phn loi tt c cc n tng tri gic. Cc khi nim t , thc vt, ng vt v con ngi sinh ra theo cch , cc khi nim nga, tm hm v chim hong yn cng ny sinh theo cch tng t. Aristotle khng ph nhn rng con ngi c l tnh bm sinh. Ngc li, theo Aristotle, l tnh chnh l c im ni bt nht ca con ngi. Nhng l tnh ca ta hon ton trng rng cho n khi ta cm nhn c ci g bng gic quan. Vy, con ngi khng c nim bm sinh. Hnh thc ca mt vt l cc c im c th ca n

Gii quyt xong l thuyt nim ca Plato, Aristotle xc lp rng hin thc bao gm nhiu s vt ring bit, chng hp thnh mt th thng nht ca hnh thc v cht. Cht l ci m t s vt c to ra, trong khi hnh thc l cc c im c th ca mi vt. Mt con g mi ang vy cnh trc mt em, Sophie. Hnh thc ca g mi chnh l: n vy cnh, v rng n cc tc v trng. Vy vi ta, hnh thc ca mt con g l tp hp cc c im c th ca loi ca n. Khi con g ch - v ngng cc ta cc tc - hnh thc ca n chm dt s tn ti. Ci duy nht cn li l cht ca con g (tht ng bun phi khng Sophie), nhng n khng cn l mt con g. Nh ti ni, Aristotle quan tm n cc thay i trong t nhin. Cht lun cha tim nng hin thc ha mt hnh thc c th. Ta c th ni rng cht lun phn u t c mt tim nng bm sinh. Aristotle cho rng mi thay i trong thin nhin l mt s bin i ca cht t tim nng thnh s thc. Phi, Sophie , ti s gii thch iu ti mun ni. xem cu chuyn vui ny c gip c em khng. Mt nh iu khc ang lm vic vi mt tng granite ln. Ngy ngy, ng cm ci c o tng trng khng ra hnh th g. Mt hm, mt cu b gh qua chi, cu hi Bc ang lm g vy?, Chu c ch ri s bit!, nh iu khc tr li. Vi hm sau, ch b quay li, nh iu khc tc c mt con nga tuyt p t tng . Cu b ngm nhn y sng st, ri cu quay v pha nh iu khc v hi, Bc lm th no m bit l n trong ? Qu vy, sao ng ta bit? Theo mt ngha no , nh iu khc nhn thy hnh thc con nga trong khi granite, v khi c tim nng c tc thnh hnh mt con nga. Tng t, Aristotle tin rng mi vt trong thin nhin u c tim nng hin thc ha - hay tim nng t c - mt hnh thc c th. Ta hy quay li vi chuyn g v trng. Mt qu trng g c tim nng tr thnh mt con g. iu khng c ngha rng mi qu trng g u tr thnh g, phn ln c kt cc l trng rn, trng p lt hay trng luc trn bn n m khng bao gi hin thc ha c tim nng ca chng. Nhng c mt iu r rng cng khng km l mt qu trng g khng th tr thnh mt con ngng. Tim nng khng c trong trng g. Hnh thc ca mt vt quyt nh c hn ch ln tim nng ca n. Khi ni v cht v hnh thc ca s vt, Aristotle khng ch ni n cc c th sng. Cng nh hnh thc ca g mi l vy cnh, cc tc, trng, hnh thc ca hn l ri xung t. G khng th khng cc tc, hn cng khng th khng ri xung t. Tt nhin, em c th nht mt hn v nm n ln cao, nhng v bn cht ca hn l phi ri xung t, em khng th nm n ln tn mt

trng. (Hy cn thn khi em thc hin th nghim ny, v hn c th tr th v tm ng ngn nht quay tr li mt t!) Nguyn nhn sau cng Trc khi kt thc ch v mi vt sng hay cht u c mt hnh thc quy nh cc hnh ng tim tng ca chng, ti phi ni thm rng Aristotle c mt cch nhn rt ng ch v quan h nhn qu trong thin nhin. Ngy nay, khi ni v nguyn nhn ca mt iu g , ta mun ni n chuyn lm th no m n xy ra c. Ca knh v v Peter nm ; mt chic giy c to ra v ngi th giy khu cc mnh da li vi nhau. Nhng Aristotle cho rng trong t nhin c cc loi nguyn nhn khc nhau. ng ch ra bn nguyn nhn khc nhau. iu quan trng l phi hiu c ci m ng gi l nguyn nhn sau cng l g. Trong trng hp ca s b v, s l hp l khi hi ti sao Peter li nm . Nh vy, ta ang hi mc ch ca Peter l g. Khng nghi ng g, mc ch cng c vai tr trong chuyn chic giy c to ra. Nhng Aristotle cn tnh n c mt mc ch tng t khi xem xt cc qu trnh thun ty v tri trong thin nhin. y l mt v d: Ti sao tri ma, Sophie? C l em hc trng rng hi nc trong cc m my lnh dn ri ngng t thnh nhng git ma, nhng git ma ny b ko v pha tri t do lc hp dn. Aristotle chc cng s gt u ng . Nhng ng s ni thm rng em mi ch ni n ba nguyn nhn. Nguyn nhn vt cht l hi nc (m my) vo ng lc khng kh lnh i, v nguyn nhn hnh thc l hnh thc, hay bn cht, ca nc l phi ri xung t. Nhng nu em dng li , Aristotle s b sung rng tri ma v cy c v chim mung cn nc ma sinh trng. ng gi y l nguyn nhn sau cng. Aristotle gn cho nhng git ma mt nhim v hay mc ch sng. Ta c th lt ngc li v ni rng cy c pht trin v n tm c hi m. Em c thy c s khc nhau khng, Sophie? Aristotle tin rng c mt mc ch ng sau mi th trong t nhin. Tri ma cy mc; cam v nho mc ngi n tri. L lun khoa hc ngy nay khng nh vy. Ta ni rng thc n v nc ung l cc iu kin cn thit cho cuc sng ca con ngi v th vt. Nu khng c nhng iu kin , ta khng tn ti. Nhng nc hay cam u khng c mc ch lm thc n cho chng ta. Xt quan h nhn qu, ta mun ni rng Aristotle nhm. Nhng khng nn qu vi v. Nhiu ngi tin rng Cha Tri to ra th gii nh th ny mi to

vt ca Ngi c th sinh sng trong . Nu nhn theo cch , khng nh rng trong cc dng sng c nc v con ngi v chim mung cn nc sng l hon ton t nhin. Nhng gi th ta ang ni v mc ch ca Cha Tri. Cn git ma v nc sng chng h quan tm n li ch ca ta. Logic hc S khc bit gia hnh thc v cht ng mt vai tr quan trng trong gii thch ca Aristotle v cch ta nhn thc cc s vt trong th gii. Khi nhn thc, ta phn loi s vt thnh cc nhm hay cc phm tr khc nhau. Ti nhn thy mt con nga, mt con nga khc, ri mt con nga na. Nhng con ny khng ging ht nhau, nhng chng c ci g chung, v cc chung chnh l hnh thc ca nga. Bt c ci g phn bit, hoc c th, u thuc v cht ca con nga. Vy l chng ta i khp ni, phn loi mi th. Ta nht b vo chung b, nga vo tu nga, g vo chung g. Cng ging nh khi Sophie Amundsen dn phng. C xp sch ln gi, ct v vo cp, nht bo vo ngn ko. Sau , c gp qun o gn gang v ct vo t, lt mt ngn, o len vo mt ngn khc, tt vo mt ngn khc na. Lu rng chng ta cng thc hin chnh cng vic trong u. Ta phn bit nhng th bng , bng len, v bng cao su. Ta phn bit nhng vt sng vi vt cht, phn bit gia thc vt, ng vt v con ngi. Em thy khng, Sophie? Aristotle mun dn dp k cng cn phng thin nhin. ng c gng ch ra rng mi vt trong thin nhin thuc v cc phm tr v cc phm tr con khc nhau. (Hermes l mt sinh vt sng, c th hn, n l ng vt, c th hn na, n l ng vt c xng sng, c th hn na, n l th c v, c th hn na, n l mt con ch, c th hn na, n l mt con Labrador, c th hn na, n l mt con Labrador c) Em hy v phng mnh, nht mt th bt k t di sn. Bt k l g, em s thy n thuc v mt phm tr cao hn. Bao gi em nhn thy ci g m em khng th phn loi, em s b sc. Chng hn, nu em tm thy mt th m em khng nhn ra n l ng vt, thc vt hay khong vt, ti khng ngh l em s dm chm vo n. Ni v ng vt, thc vt v khong vt lm ti nh v mt tr chi trong cc ba tic m k xu s phi ra khi phng, v khi quay li, anh ta phi on xem mi ngi ang ngh v ci g. Chng hn, mi ngi thng nht cng ngh v con mo Fluffy lc ang trong vn nh hng xm. K xu s quay vo v bt u

on. Nhng ngi khc ch c tr li ng hoc sai. Nu k xu s l mt hc tr gii ca Aristotle - v khi khng cn xu s na - tr chi rt c th s tin trin nh sau: N l mt vt c th? (ng!) Khong vt? (Sai!) Sinh vt sng? (ng!) Thc vt? (Sai!) ng vt? (ng!) N l mt con chim? (Sai!) Mt con th c v? (ng!) Mt con vt nguyn vn? (ng!) N l mt con mo? (ng!) C phi Fluffy? (ng ri! Nhng ting ci vang ln) Vy l Aristotle pht minh ra tr chi . Ta cng cn ghi cng Plato do pht minh ra tr chi trn tm, v Aristotle l nh t chc t m, ngi nh lm r cc khi nim ca chng ta. Thc t, ng t nn mng cho ngnh logic. ng trnh by mt lot cc quy tc chi phi cc kt lun v cc chng minh ng n. Ch cn mt v d l . Nu u tin ti khng nh rng mi sinh vt sng u s phi cht (tin th nht), v sau khng nh rng Hermes l mt sinh vt sng (tin th hai), th ti c kt lun rng Hermes s phi cht. V d trn cho thy rng logic ca Aristotle da trn mi tng quan gia cc hng t logic, trong trng hp ny l sinh vt sng v s phi cht. Mc d ai cng phi cng nhn kt lun trn l ng 100%, n hu nh chng cho ta thng tin g mi. Ta bit t trc rng Hermes s phi cht. (N l mt con ch, mi con ch u l sinh vt sng, v sinh vt sng th khng bt t nh trn nh Everest). Chc chn ta bit iu . Nhng mi quan h gia cc lp s vt khng phi lc no cng d thy nh vy. i khi ta cn phi lm r cc khi nim ca mnh. V d: c tht l chut con mi sinh cng b t m nh cu non v ln con khng? Chc chn l chut khng trng. (Ln cui cng ti nhn thy mt qu trng chut l khi no nh?) Vy, chng con non nh ln v cu. Ta gi nhng ng vt con non l ng vt c v - nhng con th nui con bng sa m. Ta n ch. Trong mt chc lt, ta qun rng chut con qu thc b t m. C l l v ta cha bao gi nhn thy mt ch chut con ang c cho b, l do n gin l khi cho con b, chut kh l thn nn khng con ngi nhn thy. H thng cp bc ca thin nhin Khi Aristotle dn dp s sng, u tin, ng ch ra rng mi vt trong th gii t nhin c th c chia thnh hai phm tr chnh. Mt bn l cc vt v tri chng hn nh hn , nhng git nc, mt nhm t. Nhng vt ny khng c tim nng bin i. Theo Aristotle, nhng vt v tri ch c th b thay i qua nh hng t bn ngoi. Ch c sinh vt c tim nng bin i.

Aristotle chia sinh vt thnh hai phm tr khc nhau: thc vt v ng vt. Cui cng, ng vt li c chia thnh phm tr con: cm th v con ngi. Em hn thy rng cch phn loi ca Aristotle l r rng v n gin. C mt im khc bit c tnh quyt nh gia mt sinh vt v mt vt v tri, chng hn mt bng hng v mt hn . Cng nh c s khc nhau c tnh quyt nh gia mt ci cy v mt con th, chng hn gia bng hng v mt con nga. Ti cng c th tuyn b rng chc chn c s khc bit gia mt con nga v mt con ngi. Nhng khc nhau chnh xc ch no? Em bit khng? Khng may l ti khng c thi gian ch em vit cu tr li v b vo mt chic phong b hng vi mt mu ng. Nn ti s t tr li. Khi Aristotle phn chia cc hin tng thin nhin thnh cc phm tr khc nhau, tiu ch ca ng l cc c im ca i tng, c th hn, n lm g hoc c th lm g. Mi sinh vt (cy c, cm th, con ngi) phi c kh nng hp th cht dinh dng, pht trin v sinh sn. Tt c cc ng vt (cm th, con ngi) u c thm kh nng nhn bit th gii xung quanh v kh nng di chuyn. Thm na, mi con ngi u c kh nng suy ngh, hay ni cch khc, bit sp xp cc tri gic thnh cc phm tr v cc lp khc nhau. Vy, trong thc t, khng c ranh gii r rng trong th gii t nhin. Ta quan st s bin i dn dn t s sng n gin thnh nhng cy c c cu to phc tp hn, t ng vt n gin thnh nhng ng vt phc tp hn. Ti nh ca h thng cp bc ny l con ngi - sinh vt m Aristotle cho l sng tan b cuc sng ca thin nhin. Con ngi sinh trung v hp th cht dinh dng nh thc vt, c cm gic v kh nng di chuyn nh ng vt, nhng cn c mt c tnh c th c bit ch c con ngi, l kh nng suy ngh da trn l tnh. Do , con ngi c tia sng ca l tnh thn thnh, Sophie . Phi, ti ni l thn thnh. Thnh thong, Aristotle li nhc nh chng ta rng phi c mt v Cha Tri, ngi khi u mi chuyn ng trong th gii t nhin. Do vy, Cha Tri phi trn nh ca cp bc thin nhin. Aristotle tng tng rng chuyn ng ca cc v sao v cc hnh tinh hng dn mi chuyn ng trn tri t. Nhng phi c ci g lm cho cc thin th chuyn ng. Aristotle gi l ngi to ra chuyn ng u tin hay Cha Tri. Ngi to ra chuyn ng u tin th ang ngh ngi, nhng li l nguyn nhn hnh thc ca chuyn ng ca cc thin th, v do l nguyn nhn ca mi chuyn ng trong t nhin.

Lun l hc Ta hy quay li vi con ngi, Sophie. Theo Aristotle, hnh thc ca con ngi c mt linh hn - ci c mt phn thc vt, mt phn ng vt v mt phn duy l. V ng hi: Ta nn sng nh th no? sng tt cn nhng iu kin no? Cu tr li ca ng: Con ngi ch c th t c hnh phc bng cch s dng mi kh nng v nng lc ca mnh. Aristotle tin rng c ba hnh thc ca hnh phc. Hnh thc th nht ca hnh phc l khoi lc v hng th. Hnh thc th hai l cuc sng ca mt cng dn t do c tinh thn trch nhim. Hnh thc th ba l cuc sng ca mt nh t tng v trit gia. T , Aristotle nhn mnh rng c ba tiu ch u phi cng c mt th con ngi mi tm c hnh phc v s y . ng bc b mi hnh thc thiu cn bng. Nu ng cn sng n ngy nay, chc ng s ni rng mt ngi ch ch trng pht trin c th sng thiu cn bng chng km mt ngi ch hot ng tr c. C hai thi cc u l biu hin ca cch sng lch lc. iu tng t cng p dng cho quan h ca con ngi khi Aristotle ch trng Nguyn tc Trung dung. Chng ta nn dng cm m khng hn nht hay liu lnh (qu t dng cm th l hn nht, cn dng cm qu th thnh liu lnh), nn ho phng m khng keo kit hay hoang ph (qu t ho phng l keo ki t, cn ho phng qu th thnh hoang ph). Vn n ung cng vy. n qu t hay qu nhiu u nguy him. Lun l hc ca Plato v Aristotle mang bng dng ca y hc Hy Lp: ta ch c th t bng c hnh phc hay mt cuc sng hi ha nu sng cn bng v iu . Chnh tr S khng mong mun nhng g thi qu cn c th hin trong cch nhn ca Aristotle v x hi. ng ni rng bn cht con ngi l mt ng vt chnh tr. Khng sng trong x hi, ta s khng phi con ngi tht s, ng khng nh. ng ch ra rng gia nh v lng x tha mn cc nhu cu s ng v thc n, s m p, hn nhn, v nui dy con ci. Nhng hnh thc cao nht ca tnh cng ng con ngi ch c th c tm thy trong t chc nh nc. iu ny dn n cu hi: nh nc nn c t chc nh th no? (Em cn nh nh nc trit hc ca Plato ch?) Aristotle miu t ba hnh thc tt ca chnh th. Mt l ch qun ch - ngha l ch c mt ngi ng u nh nc. chnh th ny c tt, n khng c thoi ha thnh chuyn ch c ti - l khi mt

ngi cm quyn lnh o nh nc v li ch c nhn mnh. Mt hnh thc khc l chnh th qu tc, trong lnh o nh nc l mt nhm ngi. Chnh th ny d b thoi ha thnh mt tp on u s chnh tr, khi quyn lc chnh ph nm trong tay mt vi ngi. Hnh thc th ba l chnh th dn ch. Nhng hnh thc ny cng c nhc im. Mt ch dn ch c th nhanh chng pht trin thnh ch lut s ng. (Ngay c nu tn c ti Hitler khng tr thnh ngi ng u nh nc c, th tt c nhng tn c Quc x nh hn cng c th to thnh mt lut s ng ng s.) Quan im v ph n Cui cng, ta hy xem xt quan im ca Aristotle v ph n. Khng may l cch nhn ca ng khng c d chu nh ca Plato. Aristotle c xu hng tin rng ph n khng hon thin theo mt ngha no . Mt ph n l mt ngi n ng khng hon chnh. Aristotle khng nh, trong vic sinh sn, ph n th ng v tip nhn trong khi nam gii ch ng v tc to, v a b ch tha k cc c im ca cha. ng tin rng mi c im ca a tr u nm trong tinh trng ca ngi cha. Ph n l t, tip nhn v nui ht ging ny mm, trong khi n ng l ngi gieo ht. Hoc theo ngn ng ca Aristotle, ngi n ng cung cp hnh thc cn ngi ph n ng gp phn cht. Tht ngc nhin v ng tic khi mt ngi thng minh nh Aristotle li c th sai lm n vy v mi quan h gia hai gii tnh. Nhng iu cho thy hai im: th nht, Aristotle khng c nhiu kinh nghim thc tin v cuc sng ca ph n v tr em, th hai, n cho thy rng khi nam gii c php thng tr cc lnh vc trit v khoa hc th c th dn n sai lm n mc no. Quan nim sai lm v gii tnh ca Aristotle cn tai hi gp i v chnh quan im ca ng - ch khng phi ca Plato - thng tr sut thi Trung C. Do vy m nh th tha k mt quan im v ph n m hon ton khng c c s t Kinh thnh. Chc chn Jesus khng phi l ngi ght ph n! Ti dng y. Nhng em s cn nhn c tin ca ti. Sau khi c i c li chng Aristotle, Sophie ct tp giy vo trong phong b v ngi yn, mt m m nhn vo khong khng trc mt. C bng nhn thy xung quanh mnh l mt ng hn n. Sch v v cp ti liu nm im ri rc trn sn. Tt v o len, qun b v qun jean, na trong t, na th l ra ngoi. Trn chic gh t cnh bn hc l mt ng qun o bn. Sophie ni hng dn dp. Vic u tin l li tt c qun o trong t xung sn. Cn phi bt u li t u. Ri c gp gn gng v xp ngay ngn vo cc ngn t.

Ci t c by ngn. Mt ngn ng lt, mt ngn ng tt v qun b, v mt ngn ng qun jean. C dn dn xp y tng ngn. C khng bao gi n o xem ci g u. Qun o bn nht vo trong mt ci ti nilng tm thy ngn di cng. C mt th m c gp rc ri - mt chic tt trng di n u gi. Vn l ch c khng tm thy chic th hai. Cn na, n cha bao gi l ca Sophie. Sophie xem xt k cng chic tt. Khng c g nhn ra n l ca ai, nhng Sophie rt ng rng c bit ngi ch ca chic tt l ai. C qung n ln ngn trn cng, ch ca b Lego, chic bng video v chic khn la . Quay xung sn. Sophie sp xp sch, cp ti liu, tp ch, p phch ng nh ng thy trit hc m t trong chng ni v Aristotle. Khi hon thnh, c dn ging ri bt u dn bn vit. Cng vic cui cng l xp tt c cc trang giy v Aristotle thnh mt tp gn gh. C rt ra mt kp ti liu cn rng v mt ci c l, dp l cc t giy, ri xp cn thn vo trong kp ti liu. Ci ny cng c ln ngn trn cng. Lt na, c s phi em chic hp thic t trong hc v. T nay, mi th s c gi gn gng, khng ch trong phng c. Sau khi c Aristotle, c nhn ra rng vic sp xp cc tng ca mnh cho c trt t cng khng km phn quan trng. C dnh ring ngn t trn cng cho nhng th thuc loi ny. l ni duy nht trong phng m c cha kim sot hon ton c. Sut hai ting lin khng nghe thy ting m. Sophie xung cu thang. Trc khi nh thc m, c quyt nh mang thc n n cho cc con th cnh ca mnh. C nghing ngi trn b c vng trong bp. Mt con c en, mt con c vng, mt con pha trng. l v sao c gi chng l C en, Lng Vng, v M . Va rc thc n cho c xung nc, c va ni: Cc em l nhng sinh vt sng ca Thin nhin, cc em c th hp th cht dinh dng, sinh trng v sinh sn. C th hn, cc em thuc v th gii ng vt. Nn cc em c th c ng v nhn ra th gii. Chnh xc hn na, cc em l c, cc em th bng mang v c th bi i bi li trong ln nc ca s sng. Sophie y np l thc n cho c. C kh hi long vi cch mnh xp l c vng vo h thng cp bc ca thin nhin, v c c bit thch cm t ln nc ca s sng. No, gi n lt i vt c ui di. Sophie mt t ht k vo cc thc n v ni: Smit v Smule thn mn. Cc em tr thnh hai ch vt ui di ng yu v cc em n ra t hai qu trng vt ui di, v v trng vt ui di c hnh thc

tr thnh vt ui di, nn tht may l cc em khng thnh nhng con kt lm iu. Sau Sophie vo phng tm, c mt con ra chm chp nm trong mt ci hp ln. Thnh thong khi m c tm vi hoa sen, b li ht ln rng mt ngy no b s git n. Nhng n gi th vn ch l mt li e da sung. Sophie th mt chic x lch vo trong hp. Govinda thn mn, c ni. Em khng phi mt trong s nhng con vt nhanh nhn nht, nhng chc chn em c th cm nhn c tng mu nh xu ca thi gian trong th gii rng ln m chng ta ang sng. Em phi t hi lng vi bn thn rng mnh khng phi ngi duy nht khng th vt qua cc gii hn ca chnh mnh. Sherekan c l ang bt chut ngoi vn, d sao cng l bn cht ca mo. Sophie i qua phng khch v pha phng ng ca m. Trn bn nc t mt l hoa thy tin. C v nh nhng bng hoa mu vng ci cho y knh trng khi Sophie i qua. C dng li chc lt v du dng vut nh nhng cnh hoa mn mng. My cng l sinh vt ca t nhin, c ni. Thc ra my c u tin nhiu hn so vi ci l. Nhng tht khng may l my khng hiu c iu . Sau , Sophie rn rn vo ging m. Mc d m ang ng say, c t mt tay ln trn trn b. M l mt trong nhng ngi may mn nht, c th tho, v m khng ch ang sng nh hoa thch tho trn ng. V m khng ch l mt sinh vt nh Sherekan hay Govinda. M l mt con ngi, v do c mt kh nng him c kh nng suy ngh Con ang lm bm ci g vy, Sophie? M c tnh gic nhanh hn mi ln. Con ch va ni rng m trng nh mt con ra li bing. Ngoi ra, con c th thng bo cho m rng con dn dp phng vi mt s chu o trit hc. M c ngc u dy. M s ra ngay y, b ni. Con pha c ph nh! Sophie lm theo li m. Mt lt sau, hai m con ngi trong bp vi c ph, nc hoa qu v socola. Sophie bng tht ln, M c bao gi t hi xem ti sao chng ta li ang sng khng? i, li bt u ri!

Vng, bi v by gi con bit cu tr li. Ngi ta sng trn hnh tinh ny l c ai i khp ni v t tn cho mi th. Sophie! M th tng tng xem, nu trn th gii ch c cy c v cm th, s chng c ai phn bit gia ch v mo, gia hoa loa kn v hoa chung. Cy c v cm th cng l sinh vt, nhng chng ta l loi sinh vt duy nht c th phn loi thin nhin thnh cc lp v cc nhm khc nhau. Con qu thc l a con lp d nht ca m. M c ni. Con cng hi vng nh vy, Sophie tr li. Ngi no cng lp d khng t th nhiu. Con l ngi. Vy con lp d khng t th nhiu. Con l con gi duy nht ca m. Vy th con l a lp d nht ri. M mun ni l con ang lm m pht s v ci kiu ni . M d hong s tht. Cui bui chiu, Sophie quay li ci hc. C ln mang c ci hp thic v phng, m khng bit g. u tin, c xp tt c cc trang giy theo ng th t. Sau , c dp l v xp chng vo kp ti liu, ln trc tp giy v Aristotle. Cui cng, c nh s tng trang gc trn bn phi. C tt c hn 50 trang. Sophie ang trong qu trnh bin san cun sch trit hc ca ring mnh - cun sch khng phi do c vit m c vit dnh ring cho c. Sophie khng c thi gian lm bi tp cho ngy th Hai. Rt c th s c mt bi kim tra mn Kin thc Tn gio, nhng thy lun ni rng thy coi trng quan im c nhn v nhng phn an c gi tr. Sophie cm thy mnh ang bt u c mt c s no cho c hai.

THI K HY LP HA

mt tia sang t ng la Tuy ng thy trit hc bt u gi th thng n hng giu c, nhng sng th Hai, theo thi quen, Sophie vn kim tra hp th. N rng khng, chng c g ng ngc nhin. C bt u i dc ng C Ba L.

Bng c nhn thy mt bc nh nm trn va h. l hnh mt chic xe jeep trng v mt l c xanh vi hai ch ci UN trn . Chng phi l c ca Lin hp quc? Sophie lt bc nh v nhn ra l mt tm bu nh thng thng. Gi Hilde Moller Knag, qua Sophie Amundsen N c ng tem Na Uy v du bu in Tiu on Lin hp quc th Su 15/6/1990 15 thng Su! l ngy sinh nht Sophie! Tm thip vit: Hilde yu qu. B on vn ang l ngy sinh nht 15/6 ca con. Hay l bui sng hm sau? D sao, iu cng khng nh hng n mn qu ca con. Theo mt ngha no , n s bn lu sut i. Nhng b mun chc mng sinh nht con ln na. C l con hiu v sao b gi thip cho Sophie. B chc chn l bn y s chuyn chng cho con. TB. M con b mt v. B ha s b cho con 150 cu-ron. Con c th xin mt ci th sinh vin khc trng, trc khi h ngh h. B yu con. Sophie ng chn chn ti ch. Tm bu nh trc ng du bu in khi no? C l m nh ra rng hnh nh tm bu nh bi bin cng ng du thng Su - mc d mi ang l thng Nm. n gin l c khng nhn k. C lic nhn ng h ri chy v nh. Hm nay c nh phi n trng mun vy! Sophie vo nh v leo ln cu thang v phng. C tm thy tm bu nh u tin cho Hilde bn di chic khn la . Phi ri! N cng ng du bu in ngy 15 thng Su! Sinh nht ca Sophie v ngy cui cng trc khi ngh h. Nhng ngh chy ua trong u khi c chy n siu th gp Joanna. Hilde l ai? Ti sao b ca Hilde li cho rng hin nhin Sophie s tm thy c ta? D sao cng phi tht in r khi gi bu nh cho Sophie thay v gi thng cho con gi mnh. ng ta khng th khng bit a ch ca chnh con gi mnh. y l mt tr a chng? Hay l ng ta mun lm con gi ngc nhin bng cch nh mt ngi hon ton xa l chi tr thm t v ngi a th? C phi v th m c c cho trc mt thng? Hay dng c lm ngi trung gian l mt cch tng con gi mt ngi bn mi lm qu sinh nht? C phi c l mn qu s bn lu sut i? Nu con ngi thch a ny thc s ang Lebanon, ng ta lm th no m c c a ch ca Sophie? Cn na, Sophie v Hilde c t nht hai im ging nhau.

Nu Hilde cng sinh ngy 15/6 th c hai c cng ngy sinh. V h cng c b ang pha bn kia tri t. Sophie cm thy mnh ang b ko vo mt th gii khng t nhin. C l tin vo s mnh cng chng phi chuyn ng ngn lm. D sao, c cng khng nn kt lun qu sm; mi chuyn vn c th c li gii thch hon ton t nhin. Nhng khi lm th no m Alberto Knox li tm thy v tr ca Hilde khi c y tn Lillesand? Lillesand cch y hng trm dm. V ti sao Sophie li tm thy tm bu nh ny trn va h? N ri ra khi ti ca ngi a th trc khi h n hm th ca Sophie chng? Nu vy, ti sao h li nh ri chnh ci bu nh ny? Cu in ? Joanna ku ln khi cui cng th Sophie cng n c siu th. T xin li! Joanna cau my nghim khc nh c gio. Cu nn gii thch th hn. Chuyn ny lin quan n Lin hp quc, Sophie tr li. T b mt i qun th ch bt gi Lebanon. Hn riCu ang yu m! H vt chn ln c chy n trng. Tit ba c bi kim tra Kin thc Tn gio m hm trc Sophie khng kp c thi gian chun b trc. kim tra l: Trit hc v cuc sng v s chp nhn 1. Lit k nhng g ta c th bit. Sau lit k nhng g ta ch c th tin. 2. K ra mt s nhn t ng gp cho trit l sng ca mt con ngi. 3. Lng tm ngha l g? Em c cho rng lng tm ca mi ngi u ging nhau khng? 4. Li ch u tin ngha l g? Sophie ngi ngh mt lc lu trc khi bt u vit. C c c s dng nhng t tng hc t Alberto Knox khng? Khng cn cch no khc v t my hm nay c cha ln no m cun Kin thc Tn gio ca mnh. Ch cn t bt l t ng bt u tro ra t ngi bt c. C vit rng ta bit Mt Trng khng phi c lm bng pho mt v mt ti ca Mt Trng cng c nhng ming ni la, v rng c Socrates v Jesus u b kt n t hnh, rng ai cng phi cht khng sm th mun, rng nhng n th v i trn i Acropolis c xy dng sau cuc chin tranh vi Ba T vo th k V trc Cng nguyn, v rng li sm truyn quan trng nht Hy Lp c i l sm truyn n Delphi. v d cho nhng g ta ch c th tin, Sophie vit v nhng cu hi: c

s sng trn cc hnh tinh khc hay khng, Cha Tri c tn ti hay khng, c s sng sau khi cht hay khng, v Jesus l con ca Cha hay ch l mt nh thng thi. Chc chn ta khng th bit c th gii t u ra, c vit, kt thc danh sch ca mnh. V tr c th c so snh vi mt con th ln ang ko ra t mt chic m. Cc nh trit hc c gng leo ln u nhng si lng th mnh mai v nhn thng vo mt Nh o Thut V i. H c thnh cng hay khng l mt cu hi ng. Nhng nu minh trit hc tro ln lng mt ngi khc, h s ln c cao hn trn chic lng th. V khi , theo em, c kh nng mt ngy no h s thnh cng. TB. Trong Kinh Thnh c mt th ng ra c th l mt trong nhng ci lng th. Ci lng th c gi l thp Babilon. N b ph hy v Nh o Thut khng mun nhng con b-ngi leo ln cao n vy vn ra ngoi con th trng m ta va to ra. Cu hi tip theo: K mt s nhn t ng gp cho trit l sng ca mt con ngi. y, gio dc ca cha m v mi trng sng c vai tr rt quan trng. Nhng ngi thi Plato c trit l sng khc vi nhiu ngi ngy nay v h sng mt thi i khc, trong mt mi trng khc. Mt nhn t khc l nhng kiu kinh nghim m bn thn h mun tip nhn. Nhn thc thng thng khng do mi trng quyt nh. Ai cng c n. C l, ngi ta c th so snh mi trng v v th x hi vi nhng iu kin tn ti su trong ci hang ca Plato. S dng tm thc ca mnh, tng c nhn c th t ko mnh ra khi bng ti. Nhng mt cuc du hnh nh vy i hi lng dng cm. Socrates l mt tm gng v mt con ngi bng tr tu ca mnh t gii phng bn thn ra khi nhng quan im thng tr thi i mnh. Cui cng, c vit: Ngy nay, mi ngi t nhiu min t v nhng nn vn ha khc nhau ang ngy cng pha trn vi nhau. Nhng ngi theo Ki T gio, Hi gio, v Pht gio c th sng trong cng mt ta nh. Khi , vic chp nhn c tin ca ngi khc quan trng hn l t cu hi ti sao mi ngi khng c cng c tin. Khng ti, Sophie ngh thm. C cm thy mnh xoay x c vi nhng g c hc t thy gio trit hc ca mnh. V c c th b sung vo mt cht t nhn thc thng thng ca chnh mnh v nhng g c l c c hoc nghe c u . Sophie quay sang tp trung vo cu hi th ba: Lng tm ngha l g? Em c cho rng lng tm ca mi ngi u ging nhau khng? y l iu m lp c tho lun kh nhiu. Sophie vit: Lng tm l kh nng phn ng vi ci ng v

ci sai. Theo em, ai cng c ph cho kh nng ny, hay ni cch khc, lng tm l bm sinh. Socrates chc hn cng ni nh vy. Nhng nhng g lng tm ch bo li khc nhau ty theo tng c nhn. C th ni rng cc Hc gi thi Hy Lp c i c l im ny. H cho rng ng sai l khi nim c quyt nh ch yu do mi trng m mt c nhn ln ln t . Trong khi , Socrates li tin rng lng tm ca mi ngi u ging nhau. C th c hai quan im u ng. Tuy rng khng phi ai cng cm thy xu h khi kha thn, nhng hu ht mi ngi s cm thy lng tm cn rt nu h i x tht s ti t vi ngi khc. Tuy nhin, cn nh rng c lng tm l mt chuyn, cn hnh ng theo lng tm li l mt chuyn khc. i khi, c nhng ngi x s rt ti nhng em tin rng u su trong tm hn, h vn cn c mt cht lng tm no . Cng nh khi mt s ngi t ra chng c cht thc no, nhng ch l v h khng s dng n m thi. TB. Nhn thc thng thng v lng tm u c th c so snh vi mt c bp. Nu ta khng dng n c bp , n s ngy cng yu i. By gi ch cn mt cu hi: Li ch u tin ngha l g? y cng l mt iu gn dy c tho lun nhiu. V d, li t i li nhanh chng t ni ny n ni khc l c li. Nhng nu vic li xe dn ti ph rng v lm nhim mi trng t nhin, ta s gp mt la chn gia hai li ch. Sau mt hi suy xt cn thn, Sophie cm thy mnh i n kt lun rng rng xanh v mi trng trong lnh c gi tr hn chuyn i lm tn t thi gian. C a thm mt s v d khc. Cui cng, c vit: Theo em, mn Trit hc quan trong hn mn Ng php Ting Anh. V vy, bt mt cht gi Ting Anh v thm mn Trit hc s l c thc v li ch u tin. Gi ngh tit cui cng, thy gio ko Sophie ra mt bn. Thy c bi kim tra mn Tn gio ca em, ng ni. N nm gn u tp bi. Em hi vng n lm thy suy ngh. chnh l iu m thy mun ni vi em. Bi vit ca em rt gi dn theo nhiu phng din. Gi dn mt cch ng ngc nhin. V rt t tin. Nhng em lm bi tp v nh cha, Sophie? Sophie hi p ng: Dthy ni rng iu quan trng l phi c quan im c nhn. Phi, thy ni vynhng iu g cng c gii hn. Sophie nhn thng vo mt ng thy. C cm thy c th t cho php mnh lm nh vy sau tt c nhng g c tri qua gn y.

Em bt u nghin cu Trit hc, c ni. N cho ngi ta mt nn mng vng cho cc quan im c nhn. Nhng iu chng lm thy d chm im bi em hn cht no. Em c th c D hoc A. C phi thy mun ni rng em hoc rt ng hoc rt sai? Vy th A, ng thy ni. Nhng ln sau em phi lm bi tp y nh! Bui chiu hm , Sophie i hc v, c qung cp ln bc thm ri chy v pha ci hc. Mt chic phong b nu ang nm trn m r cy sn si. Mp phong b kh ro, vy l Hermes th n y kh lu. C nht chic phong b ri vo nh. C cho nhng con th cnh n ri ln phng mnh. Nm di trn ging, c bc l th ca Alberto v bt u c. Thi k Hy Lp ha Chng ta li gp nhau, Sophie! c xong v cc nh trit hc t nhin v Socrates, Plato v Aristotle, em lm quen vi nhng nn tng ca trit hc Chu u. Vy t gi, ta s b qua nhng cu hi mo u m em thng nhn c trong nhng chic phong b trng. Chc l em c rt nhiu bi tp v bi kim ra trng. By gi ti s k cho em v mt thi k di t Aristotle cui th k IV trc Cng nguyn n tn thi Trung C vo khong nm 400. Lu rng, ta vit trc Jesus Christ v sau Jesus Christs l v Ki T gio l mt trong nhng nhn t quan trng nht v huyn b ca thi k ny. Aristotle qua i nm 322 trc Cng nguyn, khi Athens mt vai tr thng tr ca n. ch yu l do nhng bin ng chnh tr hu qu t nhng cuc chinh phc ca Alexander i (356 - 323 t.Cn). Alexander i l vua x Macedonia. Aristotle cng l ngi Macedonia v ng c thi gian l thy dy ca Alexander thi tr. Alexander l ngi thng trn cui cng quyt nh trc qun Ba T. Hn na, vi nhiu cuc chinh phc, ng ni c Ai Cp v min t phng ng xa xi n tn n vo vi nn vn minh Hy Lp. l s khi u ca mt k nguyn mi trong lch s loi ngi. Mt nn vn minh xut hin, trong vn ha Hy Lp v ngn ng Hy Lp ng vai tr ch o. Giai on ny ko di 300 nm v c gi l thi k Hy Lp ha (Hellenism). Thut ng ny c dng ch khong thi gian , cng nh nn vn ha chu nhiu nh hng ca Hy Lp ph bin trong c ba vng quc thuc n vn minh Hy Lp ha: Macedonia, Syria, v Ai Cp.

Tuy nhin, t khong nm 50 trc Cng nguyn, La M chim u th v qun s v chnh tr. Cng quc mi dn nh bi tt c cc vng quc Hy Lp ha. V t , vn ha La M v ting Latin chim u th sut t Ty Ban Nha pha Ty n tn su trong lng Chu . l khi u ca thi k La M m ta thng gi l thi Hu C i. Nhng hy ghi nh mt iu: trc khi ngi La M nh bi th gii Hy Lp ha, chnh La M cng l mt tnh nm trong vng vn ha Hy Lp. Do vy, vn ha Hy Lp v trit hc Hy Lp vn ng vai tr quan trng rt lu sau khi nh hng chnh tr ca Hy Lp ch cn l qu kh. Tn gio, trit hc v khoa hc c im ni bt ca thi Hy Lp ha l bin gii gia cc quc gia v gia cc nn vn ha b xa nha. Trc , ngi Hy Lp, La M, Ai Cp, Ba T, Syria, v Babylon th cc v thn ca ring mnh trong ci ta thng gi l tn gio quc gia. Cn by gi, cc nn vn ha khc nhau ho trn vo nhau thnh mt ci vc ph thy v i cha y cc t tng tn gio, trit hc v khoa hc. Ta c th ni rng qung trng thnh ph c thay th bng v i th gii. Qung trung c t trc vn n o bi nhng ging ni, khi th mang theo nhng mt hng a dng n ch, khi li mang theo nhng t tng v kin khc nhau. Nt mi l qung trng nay trn ngp hng ha v t tng t khp ni trn th gii. Ting n o nay c pht ra bng nhiu th ting. Ta ni rng quan im sng ca Hy Lp nay lan rng hn nhiu so vi thi trc ti cc vng Hy Lp c. Nhng theo thi gian, cc v thn Phng ng cng c th phng cc nc vng a Trung Hi. Nhng tn gio mi xut hin vay mn thn linh v tn ngng ca nhiu dn tc c xa. l iu m ngi ta gi l thuyt h ln hay s pha trn ca tn ngng. Trc , con ngi cm thy mt mi gn b cht ch vi dn tc mnh v thnh bang ca mnh. Nhng khi nhng ng bin gii b xa nha, nhiu ngi bt u cm thy phn vn, hoi nghi v trit l sng ca mnh. Thi k Hu C i thng c c trng bi nhng hoi nghi v tn gio, s tan r v vn ha, v ch ngha bi quan. Ngi ta ni rng th gii tr nn gi ci. Mt c im chung ca nhng tn gio mi xut hin trong thi k Hy Lp ha l chng thng cha nhng gio l v cch gii thot con ngi khi ci cht. Nhng gio l ny thng c gi b mt. Bng cch cng nhn gio l v thc hin mt s nghi l c bit, con ngi c th hy vng vo s bt t ca linh hn v mt cuc sng vnh hng. i vi s cu ri ca linh hn, mt s thu hiu nht nh

v bn cht thc s ca v tr c th ch quan trng ngang hng vi cc nghi l tn gio. l v cc tn gio mi, Sophie . Nhng c trit hc cng ngy cng hng v s cu ri linh hn v s thanh thn ca cuc sng. Ngi ta cho rng s thu hiu trit hc khng ch c gi tr t thn m cn cn gii phng con ngi khi s bi quan v ni s ci cht. Do , ranh gii gia tn gio v trit hc dn dn b xa b. Nhn chung, trit hc thi Hy Lp ha khng c g mi m c bit. Khng c Plato mi hay Aristotle mi xut hin trn sn khu. Ngc li, ba nh trit hc thnh Athens l mt ngun cm hng cho mt lot cc khuynh hng trit hc m lt na ti s miu t ngn gn cho em nghe. Khoa hc thi Hy Lp ha cng b nh hng bi s ha trn tri thc t nhiu nn vn ha. Thnh ph Alexandria ng vai tr ch cht vi vai tr ni gp g ca ng v Ty. Trong khi Athens vn l trung tm ca trit hc vi nhng trng phi trit hc tha k Plato v Aristotle vn hot ng, Alexandria tr thnh trung tm khoa hc. Vi th vin v i, thnh ph ny tr thnh trung tm ca ton hc, thin vn hc, sinh hc v y hc. Vn ha Hy Lp c th c so snh vi th gii hin i ngy nay. Th k XX cng chu nh hng ca mt nn vn minh ngy cng m rng. thi i chng ta, s ci m ny cng to nn nhng bin ng d di v tn gio v trit hc. Cng nh La M vo khong u thi k Ki T gio, khi ngi ta c th gp cc tn gio ca Hy Lp, Ai Cp v phng ng, ngy nay khi ta tin dn n cui th k XX, ta c th tm thy mi thnh ph Chu u cc tn gio ln nh t mi ni trn th gii. Ngy nay, ta cn thy s kt hp ca cc tn gio, trit hc, khoa hc c kim c th hnh thnh nn tng cho cc la chn mi trong ch quan im sng. Hu ht cc tri thc mi ny thc ra ch l nhng mnh tu m cn st ca nhng t tng xa c, mt s bt ngun t thi Hy Lp ha. Nh ti ni, trit hc Hy Lp ha tip tc nghin cu nhng vn m Socrates, Plato, v Aristotle nu ra. H c im chung l c mun tm hiu xem con ngi nn sng v cht nh th no th tt nht. H quan tm n lun l hc. Trong nn vn minh mi ny, lnh vc tr thnh ti nghin cu trit hc ch o. Mc tiu c ch trng l tm hiu xem hnh phc chn chnh l g v lm th no t c n. Ta s im qua bn trong s cc khuynh hng trit hc ny.

Cc trit gia Ym th Truyn k rng mt ln Socrates ng ngm mt gian hng bn loi hng ha. Cui cng, ng ni Tht lm th m ti chng cn n! Cu ni c l l phng chm cho trng phi trit hc Ym th do Antisthenes sng lp Athens vo khong nm 400 trc Cng nguyn. Antisthenes l mt hc tr ca Socrates, v l ngi c bit ch n s thanh m ca ng. Cc trit gia Ym th nhn mnh rng hnh phc chn chnh khng c trong cc thun li bn ngoi chng hn s giu sang, quyn lc chnh tr v sc khe tt. Hnh phc chn chnh l s khng ph thuc vo nhng th ngu nhin v ph du , n nm trong tm tay ca mi ngi. Hn na, mt khi tm c, n s khng bao gi b tut mt. Trit gia Ym th ni ting nht l Diogenes, mt hc tr ca Antisthenes. Ngi ta k rng ng ch sng vi mt ci thng v chng c g ngoi mt ci o chong, mt cy gy v mt ti bnh m. (Do vy chng d g m n trm c hnh phc ca ng!) Mt hm, ng c Alexander i n thm khi ng ang ngi si nng bn cnh ci thng. V hong ng trc mt ng v hi xem ng c mong mun iu g khng. C, Diogenes tr li. Ti mun ngi ng trnh sang bn. Ngi ang chn mt tri. Nh vy, Diogenes cho thy ng hnh phc v giu c chng km ngi n ng v i ng trc mt mnh. ng c mi iu m ng mun. Cc trit gia Ym th tin rng con ngi khng cn quan tm n sc khe ca bn thn. Thm ch h khng cn lo u v au kh bnh tt v ci cht. H cng khng bn thn phi dn vt bi s quan tm n ni thng kh ca ngi khc. Ngy nay, t ym th hay ch ngha ym th mang ngha v s hoi nghi nho bng v s chn tht ca con ngi, v hm s v cm trc ni au kh ca ngi khc. Cc trit gia Khc k Cc trit gia Ym th c cng trong s pht trin ca trng phi trit hc Khc k ti Athens vo khong nm 300 trc Cng nguyn. Ngi sng lp ra trng phi ny l Zeno, ngi o Sp, ng n vi cc trit gia Ym th Athens sau mt v m tu. ng thng tp hp hc tr di mt mi hin ln. T khc k (stoic) trong ting Hy Lp bt ngun t t mi hin (stoa). Ch ngha Khc k sau c nh hng rt ln n vn ha La M.

Cng nh Heraclitus, cc trit gia Khc k tin rng mi ngi u l mt phn ca cng mt tri thc con ngi - hay logos. H cho rng mi ngi l mt th gii thu nh hay tiu v tr - mt phn nh ca i v tr. T dn ti t tng rng tn ti mt l phi ph qut - ci gi l quy lut t nhin. V v quy lut t nhin ny da trn l tnh ph qut phi thi gian ca con ngi, n khng thay i theo thi gian v khng gian. y, cc nh trit gia Khc k ng v pha Socrates v phn bc cc Hc gi. Quy lut t nhin chi phi ton b loi ngi, k c n l. Cc trit gia Khc k coi ch php lut ca nhiu nc ch l nhng s bt chc khng y quy lut c sn trong chnh t nhin. Cng nh vy, cc trit gia Khc k xa b s khc bit gia c nhn v v tr, h cn ph nhn mi mu thun gia tinh thn v vt cht. Ch c mt thin nhin, h qu quyt. Kiu t tng ny c gi l thuyt nht nguyn (ngc li vi thuyt nh nguyn r rng hay thc ti kp ca Plato). L nhng a con ch thc ca thi i mnh, cc trit gia Khc k thc s l nhng ngi theo ch ngha th gii ch h ci m trc vn ha ng thi hn cc trit gia thng g (cc trit gia Ym th). H ku gi s quan tm n tnh bng hu ca con ngi, h quan tm nhiu n chnh tr, nhiu trong s , ni bt nht l hong La M Marcus Aurelius (121 - 180), tr thnh nhng chnh khch nng ng. H c v vn ha v trit hc Hy Lp ti La M. Mt trong s nhng ngi ni bt nht l nh chnh tr, nh trit hc v nh hng bin Cicero (106 - 43 t.Cn). ng l ngi nh hnh cho khi nim ch ngha nhn vn - l mt quan nim sng t c nhn vo trung tm. Vi nm sau, trit gia Khc k Seneca (4 t.Cn 65) ni rng i vi loi ngi, loi ngi l vt linh thing. Cu ni l khu hiu cho ch ngha nhn vn k t . Ngoi ra, cc trit gia Khc k cn nhn mnh rng tt c cc qu trnh t nhin nh bnh tt v ci cht u l nhng quy lut bt dit ca t nhin. Do vy, con ngi phi hc cch chp nhn s phn ca mnh. Khng c ci g xy ra mt cch tnh c. Mi s xy ra u l tt yu, do vy, chng ch g m phn nn khi s mnh g ca. H cho rng, con ngi cn phi tip nhn nhng s kin hnh phc trong cuc sng mt cch im tnh. y, ta thy s gn gi i vi cc trit gia Ym th - nhng ngi cho rng mi s kin bn ngoi u khng quan trng. Ngy nay, ta vn dng t bnh tnh khc k (stoic calm) ch nhng ngi khng b cun theo tnh cm ca mnh. Cc trit gia theo thuyt Hng lc

Nh ta thy, Socrates quan tm n chuyn con ngi phi lm sao c cuc sng hnh phc. C hai trng phi Ym th v Khc k u hiu trit l ca ng theo ngha rng con ngi phi gii phng bn thn ra khi xa hoa vt cht. Nhng Socrates cn c mt hc tr tn l Aristippus. ng tin rng mc ch ca cuc sng l t c s hng th v gic quan cao nht c th c. ng ni ci thin cao nht l nim khoi lc, ci c ln nht l ni au n. Do , ng mun tm c mt cch sng m mc ch l trnh s au kh di mi hnh thc. (Cc trit gia Ym th v Khc k tin tng vo s chu ng mi hnh thc au kh, iu ny khc vi vic c trnh au kh.) Khong nm 300 trc Cng Nguyn, Epicurus (341 - 270) thnh lp mt trng phi trit hc Athens. Cc mn ca ng c gi l cc Epicurian - hay nhng ngi theo thuyt hng lc. ng pht trin lun l hc v khoi lc ca Aristippus v kt hp nhng thuyt nguyn t ca Democritus. Chuyn k rng nhng ngi theo thuyt Hng lc sng trong mt khu vn. Do vy, h cn c gi l cc trit gia vn. Ngi ta k rng trn cng vo vn c treo dng ch: Hi khch l, y ngi s sng sung sng. Ni y, khoi lc l ci thin cao nht. Epicurus nhn mnh rng kt qu th v v d chu ca mt hnh ng lun phi c em ra cn nhc vi cc nh hng ph c th. Nu em tng nch y mt bng socola th em hiu ti mun ni g. Cn nu cha, em hy th bi tp ny: Hy ly tt c tin b ng ca em ra mua hai trm cu-ron socola. (Ta hy gi s l em thch socola.) Tip theo, im ct yu ca bi tp l em phi n ht ch socola lin mt lc. Khong na gi sau, khi ch socola tuyt ngon ht nhn, em s hiu cc nh hng ph m Epicurus mun ni n. Epicurus cn tin rng mt kt qu va trong tng lai gn phi c cn nhc vi kh nng ca mt nim vui th ln hn, lu bn hn, hoc mnh m hn trong tng lai xa. (C th l em nhn socola trong c mt nm v em mun dnh tin mua mt chic xe p hay i mt chuyn du lch tn km nc ngoi.) Khng nh ng vt, chng ta c th hoch nh cuc sng ca bn thn. Chng ta c kh nng tnh ton cho s vui th. Socola th ngon, nhng mt chic xe p mi hay mt chuyn du lch ti Anh cn thch hn. Tuy nhin, Epicurus nhn mnh rng khoi lc khng nht thit c ngha l s tha mn v gic quan - chng hn khi n socola. Cc gi tr nh tnh hu ngh v s thng thc ngh thut cng c tnh n. Hn na, s vui sng i hi cc l

tng Hy Lp c v s t ch, iu , v trm tnh. S thm mun phi c kim ch, s trm tnh s gip ta chu ng au kh. Ni s hi cc v thn a nhiu ngi n khu vn ca Epicurus. Trong mi lin h ny, thuyt nguyn t ca Democritus l phng thuc hu hiu chng li m tn. sng hnh phc, vic chin thng ni s cht khng phi l khng quan trng. t c mc ch ny, Epicurus s dng thuyt nguyn t linh hn ca Democritus. C l em vn cn nh Democritus tin rng khng c cuc sng sau khi cht, bi v khi ta cht, cc nguyn t linh hn pht tn theo mi hng. Ci cht khng can d n ta, Epicurus ni mt cch kh gin d, v khi ta cn tn ti, ci cht cha c mt. V khi ci cht n, ta khng cn tn ti. (Em th ngh m xem, cha bao gi c ai phin mun v mnh cht c.) Epicurus tng kt xu hng trit hc gii thot ca mnh bng ci m ng gi l bn v dc liu: Khng phi s thn linh. Chng ng lo ci cht. iu thin d t c. Ni s d chu ng. Nhn t quan im Hy Lp, khng c g mi khi so snh cc nghin cu trit hc vi cc nghin cu y hc. Ch y ch n gin l con ngi phi t trang b mt t thuc trit hc cha bn v thuc ti va nu trn. Ngc li vi cc trit gia Khc k, cc trit gia theo thuyt hng lc hu nh khng quan tm n chnh tr v cng ng. Hy sng n dt! l li khuyn ca Epicurus. Ta c th so snh khu vn ca ng vi cc cng ng trong x hi hin i. C nhiu ngi thi i ca chng ta tm kim mt ni tr n, mt bn thanh bnh trn trnh x hi. Sau Epicurus, nhiu trit gia theo thuyt Hng lc qu nhn mnh vo s phng tng, am m lc th. Chm ngn ca h l Sng cho hin ti! T ngi theo ch ngha hng lc ngy nay c dng m t nhng ngi ch sng v lc th. Ch ngha Plato mi Nh ti gii thiu, cc trng phi Ym th, Khc k, v thuyt hng lc u c ngun gc t cc hc thuyt ca Socrates. H cn s dng mt s hc thuyt tin Socrates nh Heraclitus v Democritus. Nhng xu hng trit hc ng ch nht vo cui thi k Hy Lp ha c ngun cm hng u tin v quan trng nht t trit hc ca Plato. Do vy, n c gi l ch ngha Plato mi.

Nhn vt quan trng nht ca ch ngha Plato mi l Plotinus (205 - 270), ngi nghin cu trit hc Alexandria nhng sau li nh c ti La M. Rt nn lu rng ng n t Alexandria, thnh ph l im gp g trung tm ca trit hc Hy Lp c v ch ngha huyn b Phng ng trong vi th k. Plotinus mang n Rome mt hc thuyt cu ri m sau ny n s cnh tranh vi Ki T gio khi n thi ca tn gio ny. Tuy nhin, ch ngha Tn Plato cng nh hng mnh n thn hc chnh thng ca Ki T gio. Em hy nh li hc thuyt v nim ca Plato v cch ng phn bit gia th gii nim v th gii tri gic. N thit lp mt s phn chia r rng gia linh hn v th xc. Khi , con ngi tr thnh mt sinh vt p: th xc ca ta cha t v bi nh mi th khc trong th gii tri gic, nhng ta cn c mt linh hn bt t. T rt lu trc Plato, rt nhiu ngi Hy Lp tin vo iu ny. Plotinus cng quen thuc vi nhng t tng tng t t chu . Plotinus tin rng th gii tri rng gia hai cc. Ti mt u l nh sng thn thnh m ng gi l ci Duy Nht. i khi, ng gi l Thng . Ti u kia l bng ti tuyt i, ni khng nhn c mt cht nh sng t ci Duy Nht. Nhng ca Plotinus l bng ti ny thc ra khng c s tn ti ca chnh n. Bng ti ch n gin l s khng c mt ca nh sng, ni cch khc, n L h khng. Tt c nhng g tn ti l Thng , hay ci Duy Nht. Nhng cng ging nh mt chm sng khi i cng xa cng m dn v ri mt hn, u c mt im m ti nh sng thn thnh khng th ri ti. Theo Plotinus, linh hn c chiu rng bi nh sng t ci Duy Nht, trong khi vt cht l bng ti - ci khng c s tn ti tht s. Cn cc hnh dng trong t nhin c mt qung sng m nht ca ci Duy Nht. Hy tng tng mt ng la ln trong m ta sng v mi hng. Vng sng rng quanh ng la lm cho mi th sng nh ban ngy. nh sng t ng la c th c nhn thy t cch xa vi dm. Nu ta ra xa hn na, ta c th nhn thy mt m sng nh xu nh mt ci n xa xi trong m ti, nu i xa hn na, n mt im no ta s khng cn nhn thy nh sng na. mt ni no , nhng tia sng bin vo m ti, v khi hon ton ti, ta chng cn nhn thy g na. Khng c c hnh ln bng. By gi hy tng tng rng thc ti l mt ng la nh vy. ng la chy rc l Thng , v bng ti chnh l vt cht gi lnh m ngi v vt c to nn t . Gn vi Thng nht l cc nim vnh cu, chng l hnh thc s khi ca mi sinh vt. Cao hn tt c, linh hn con ngi l nhng tia la t ng

la. Tuy nhin, t nhiu nh sng thn thnh vn chiu ri trong khp th gii t nhin. Ta c th nhn thy nh sng trong mi sinh vt sng: ngay c mt a hng hay mt bng hoa chung xanh cng c qung sng thn thnh ca n. xa Thng nht l t, v nc. Ti ang ni rng c mt ci g huyn b v thn thnh trong tt c nhng g hin hu. Ta c th thy chng lp lnh trong mt bng hoa hng dng hay mt bng anh tc. Ta cm nhn c iu k diu ny r rng hn t mt con bm vy cnh bay ln t mt cnh cy hay mt ch c vng bi tung tng trong b knh. Nhng ta gn Thng nht trong linh hn mnh. Ch c , ta mi c th ha vo lm mt vi iu huyn diu v i ca cuc sng. Thc t, ti nhng khonh khc him hoi, ta c th cm thy ta chnh l iu huyn diu thn thnh . Php n d ca Plotinus kh ging cu chuyn v ci hang ca Plato: cng n gn ming hang, ta cng gn vi ni m t mi th hin hu pht sinh. Nhng ngc li vi hin thc kp r rng ca Plato, hc thuyt ca Plotinus c c trng bi s tri nghim ca ci ton th. Tt c u l mt - v tt c u l Thng . Ngay c nhng ci bng su trong ci hang ca Plato cng c mt qung sng m nht ca ci Duy Nht. Mt i ln trong i, Plotinus cm nhn c s hp nht ca linh hn ng vi Thng . Ta thng gi y l tri nghim thn b. Khng ch Plotinus mi c nhng tri nghim nh th. Ngi ta k v chng trong mi thi i v mi nn vn ha. Cc chi tit c th khc nhau, nhng cc c tnh cn bn u trng hp. Ta hy im qua mt s trong cc c tnh . Mt tri nghim thn b l mt s tri nghim v s ha nhp vi Thng hay tinh thn v tr. Nhiu tn gio nhn mnh vo ci h su gia Thng v To Ha, nhng nh thn b khng thy ci h ngn cch . Ngi tri qua cm gic vi Thng l mt hoc ha nhp vi Ngi. T tng l: ci m ta thng gi l Ti khng phi ci Ti thc. Trong nhy mt, ta c th cm thy mt ci Ti ln hn. Mt s nh thn b gi l Thng , mt s khc gi l tinh thn v tr, Thin Nhin, hoc V Tr. Khi s hp nht xy ra, nh thn b cm thy ng ta ang nh mt bn thn; ng tan bin vo trong Cha nh mt git nc nh mt bn thn khi ha vo i dng. Mt nh thn b n tng m t nh sau: Khi ti hin hu, Thng khng hin hu. Khi Thng hin hu, khng cn ti na. Nh thn b Ki T gio Angelus Silesius (1624 - 1677) ni theo mt cch khc: Mi git nc tr thnh bin c khi n chy vo i dng, cng nh cui cng linh hn s bay ln v tr thnh Cha.

By gi em c th cm thy chuyn nh mt bn thn khng th d chu cho lm. Ti hiu ca em. Nhng iu quan trng l ch ci m em mt l rt nh so vi ci em t c. Ti thi im em ch nh mt ci hnh thc nht thi ca em, nhng cng lc em nhn ra rng em l ci g v i hn nhiu. Em l v tr. Thc ra em chnh l tinh thn v tr, Sophie . Chnh em l Thng . Nu em phi nh mt bn thn l Sophie Amundsen, em c th cm thy d chu khi hiu rng ci ti hng ngy ny l ci m ng no mt ngy no em cng s mt. Ci Ti thc s ca em - ci m em ch c th cm thy nu em c th t b bn thn - theo cc nh thn b, ging nh mt ngn la huyn diu chy mi trong ci vnh hng. Nhng mt tri nghim kiu ny khng t n. Nh thn b c th phi tm con ng thanh tnh v khai sng n c cuc gp vi Thng . Con ng ny bao gm mt cuc sng gin d v nhiu phng php thin nh a dng. Th ri, nh thn b bt cht t c mc ch ca mnh v c th tht ln Ti l Thng hoc Con l Ngi. Cc xu hng thn b c tm thy trong tt c cc tn gio ln trn th gii. Nhng g cc nh thn b miu t v tri nghim thn b cho thy mt s tng ng ng ch vt qua cc ranh gii vn ha. Ngun gc vn ha ca cc nh thn b th hin trong s gii thch ca h bng tn gio hoc trit hc v cc tri nghim thn b. Trong ch ngha thn b Phng Ty - cc o Do Thi, Ki T v o Hi - nh thn b nhn mnh rng cuc gp ca ng l mt v Cha c th. Tuy Cha hin hu trong c thin nhin v trong linh hn con ngi, Ngi cn rt xa bn trn v bn ngoi th gii. Trong ch ngha thn b Phng ng - n gio, Pht gio v o gio ca Trung Quc - ngi ta thng nhn mnh hn rng nh thn b tri nghim s ha nhp hon ton vi Thng hay l tinh thn v tr. Nh thn b c th tht ln Ti l tinh thn v tr! hay Ti l Thng ! Bi v, khng nhng Thng hin hu trong th gii, m Thng cn khng th ni u khc c. c bit, t rt lu trc thi ca Plato, n c nhng phong tro thn b mnh m. Swami Vivekenanda, mt ngi n c vai tr quan trng trong qu trnh truyn b n gio sang phng Ty, tng ni: Mt s tn gio cho rng nhng ngi khng tin vo mt v Cha c th bn ngoi bn thn h l nhng k v thn. Cng nh vy, chng ti ni rng ngi no khng tin vo bn thn mnh l

k v thn. Khng tin vo s huy hong ca linh hn chnh mnh l ci m chng ti gi l ch ngha v thn. Mt tri nghim thn b cng c th mang ngha lun l. Mt cu tng thng n , Sarvepalli Radhakrishnan, tng ni: Hy yu hng xm nh yu chnh bn thn mnh bi v ta l hng xm ca chnh mnh. Chnh o tng lm cho ta tng rng hng xm ca ta khng phi l chnh ta. Trong thi i ca chng ta, c nhng ngi khng theo mt tn gio no nhng cng k v cc tri nghim thn b. H bt cht tri nghim ci m h gi l thc v tr hoc mt cm gic i dng. H cm thy mnh b git ra khi Thi Gian v cm nhn th gii t gc ca s vnh hng. Sophie bt dy trn ging. C phi s xem mnh cn c mt thn xc hay khng. Khi c v Plato v cc nh thn b, c bt u c cm gic nh th mnh ang bng bnh tri quanh phng, ra ngoi ca s, v bay rt cao pha trn thnh ph. T , c nhn xung mi ngi di qung trng, ri lng l ln cao na, cao na, bn trn qu a cu l nh ca c, tri qua bin Bc v chu u, v pha sa mc Sahara, v bay qua tho nguyn chu Phi. C th gii gn nh tr thnh mt c th sng, v cm gic nh c th sng chnh l Sophie. Th gii l ta, Sophie ngh. V tr v i m trc y c thng cm thy tht ng s v qu b him, tr thnh ci Ti ca chnh c. V tr vn v i v quyn uy, nhng gi y chnh bn thn c l ngi v i nh vy. Cm gic phi thng tri qua rt nhanh, nhng Sophie dm chc rng c s khng bao gi qun c. C cm thy nh ci g bn trong c bng ra t trn trn v ha nhp vi mi vt khc, nh mt git mu mang mu sc n cho c mt bnh nc. Khi cm gic tri qua, c nh va thc dy, vng u sau mt gic m k diu. Sophie hi v mng thy mnh c mt th xc, ci th xc ang c ngi dy trn ging. Nm sp c nhng trang vit ca Alberto Knox lm c au lng. Nhng c tri qua mt iu khng th qun c. Cui cng c ng dy. Vic u tin l c l cho nhng trang giy v xp vo kp giy cng vi cc bi hc khc. Sau , c xung vn. Chim ang ht lu lo nh th th gii va mi c sinh ra. Mu xanh du ca hng cy bul ng sau chung th c m n ni nh th ng To ha cha kp phi mu xong.

C c thc s tin rng vn vt l mt ci Ti thn thnh? C c th tin rng c mang trong mnh mt linh hn m n l mt tia la t ng la? Nu iu l ng th c thc s l mt sinh vt thn thnh.

NHNG TM BU NH B ang c kim duyt bn thn tht cht ch vi ngy tri qua m khng c tin tc g t ng thy trit hc. Ngy mai l th Nm, 17 thng Nm - quc khnh Na Uy. Trng s ng ca c ngy 18 na. Khi tan hc v nh, Joanna cht tht ln Mnh i cm tri i! Phn x u tin ca Sophie l c khng th vng nh lu. Nhng ri c ni , ti sao khng nh? Mt hai ting sau, Joanna n trc ca nh Sophie mang theo mt ci ba l to. Sophie cng sp xp c xong, c cn mang c lu tri. C hai u em theo ti ng, o len, tm tri nn, n pin, bnh gi nhit, v tht nhiu n a thch. Khi m Sophie v nh vo khong 5 gi, b ging cho hai c b mt bi v chuyn phi lm g v khng c lm g. B cn nht nh mun bit hai c nh i cm tri u. Cc c b ni h nh n nh G G. H s c th may mn c nghe ting g g gi bn tnh vo sng hm sau. Sophie c tnh chn a im . C ngh nh G G chc rt gn cn nh ca ng thiu t. C ci g gic gi c quay li ni , nhng c khng dm ti mt mnh. Hai c b i b dc theo con ng dn t li ct nh qu cng vn nh Sophie. H tr chuyn, Sophie cm thy thch th khi c gii lao mt cht khi bt c th g c lin quan n trit hc. n tm gi, h dng xong lu trn khong t trng gn nh G G. H sa son xong cho bui m, ti ng c tri. n xong bnh m kp, Sophie hi, Cu bao gi nghe ni v cn nh ca ng thiu t cha? Cn nh ca ng thiu t? C mt cn nh nh trong rng, u gn y bn b mt ci h nh. Mt ngi l tng sng , ng ta l thiu ta, th nn ngi ta gi l cn nh ca ng thiu t. By gi c ai sng khng? Cu c mun i xem khng? u?

Sophie ch tay v m cy. Joanna khng ho hc lm, nhng cui cng h cng khi hnh. Mt tri xung thp. Lc u, h i di nhng cy thng cao, nhng chng my chc phi vt v i xuyn qua nhng bi cy rm. Cui cng th cng n c ng mn. y c phi l con ng m Sophie i theo hm Ch nht n khng? Chc chn ri - gn nh ngay lp tc, c c th nhn thy ci g lp lnh gia nhng thn cy, pha bn phi con ng. Kia ka! Sophie ni. Lt sau, h ng bn b h. Sophie nhn chm ch v pha cn nh nh bn kia h. Tt c cc ca s u ng kn. Ngi nh l ni hoang vng nht m c tng thy. Joanna ngonh v pha c. Mnh c phi li nc khng? Tt nhin l khng ri. Mnh s cho thuyn. Sophie ch vo m lau sy. Cng nh ln trc, c mt ci thuyn. Cu n y ln no cha? Sophie lc u. Nu c gii thch v ln trc th qu phc tp. Khi c s phi k cho bn v Alberto Knox v c kha trit hc na. Hai c b va ci a va cho thuyn qua h. Khi sang n b bn kia, Sophie ch m bo l thuyn c ko hn ln b. H n trc ca. Khi dm chc l khng c ai trong nh, Joanna th vn nm ca. Kha ri cu ngh l ca ch khp thi ? C th mnh s tm c cha, Sophie ni. C bt u tm kim trong nhng vt nt ca mng nh bng . i, hay l quay v lu vy sau vi pht, Joanna ni. Nhng ngay lc , Sophie reo ln, y ri! Tm thy ri! C c thng gi chic cha ln. C t cha vo kha, v cnh ca bt m. Hai ngi bn rn rn bc vo nh th h ang nh lm iu g phm php. Trong nh va lnh va ti. Mnh chng thy g c! Joanna ni. Nhng Sophie lng trc chuyn ny. C rt bao dim t trong ti ra v nh mt que. H ch c thi gian thy rng cn nh vng tanh trc khi que dim tt ngm. Sophie nh mt que dim na, ln ny c nhn thy mt mu nn

trong ci chn nn bng st t trn mt l. C chm nn bng que dim th ba v cn phng nh tr nn sng cho h quan st xung quanh. L nh, mt mu nn nh xu nh th m c th chiu sng c bao nhiu l bng ti! Sophie ni. C bn gt u. Nhng u , nh sng tan bin vo bng ti, Sophie tip li. Thc ra, bng ti khng thc s hin hu. N chng qua l s thiu nh sng. Joanna rng mnh. y s lm! Mnh i i Cha, mnh phi nhn vo trong gng . Sophie ch v pha ci gng ng treo bn trn ci t thp, vn y nh ln trc. N p tht! Joanna trm tr. Nhng n l mt ci gng thn. Gng kia ng trn tng, nc ta ai p c dng nh ta? Tht y! Joanna . T m bo rng nhn vo , cu c th thy ci g bn kia. C tht l cu cha bao gi n y ch? V sao cu li thch da t sut nh th? Cu ny th Sophie khng tr li c. T xin li. Ln ny th Joanna l ngi bt ng nhn thy ci g nm trn sn trong gc nh. l mt ci hp nh. Joanna nht ln. Bu nh. C ni. Sophie h hc mm. ng chm vo y! Nghe t ni khng! Khng c chm vo ! Joanna nhy dng ln. C nm ci hp xung nh th phi bng. Nhng chic bu nh vng khp nn nh. Mt giy sau, c ph ln ci. Ch l bu nh thi m! Joanna ngi xung v bt u nht bu nh. Lt sau, Sophie ngi xung bn cnh. Lebanon Lebanon Lebanon Chng u c ng du bu in Lebanon. Joanna nhn xt. T bit, Sophie ni. Joanna ngi thng dy v nhn vo mt Sophie. Vy l cu tng n y! , chc vy.

C bng nhn ra rng nu t u c nhn l c n ri th hn mi vic d dng hn nhiu. Chng hi g nu c tit l cho bn mnh nhng iu b him c gp trong my ngy gn y. T khng mun k cho cu khi mnh cn cha n ni. Joanna bt u c cc tm bu nh. Tt c u gi cho ai tn Hilde Moller Knag. Sophie vn cha chm vo nhng tm bu nh. a ch u? Joanna c: Hilde Moller Knag, gi qua Alberto Knox, Lillesand, Na Uy. Sophie th pho. C s rng chng c th gi qua Sophie Amundsen. C bt u xem xt k hn. 28 thng T mng 4 thng Nm mng 6 thng Nm mng 9 thng Nm Chng c ng du t c my hm trc. Nhng cn na ny. Tt c cc du bu in u l ca Na Uy! Xem ny tiu on Lin hp quc tem cng l tem Na Uy! T ngh l chuyn bnh thng. Qun i Na Uy l lc lng trung lp, chc h c bu in Na Uy ring ." Th h mang th v nh bng cch no?" "C l bng my bay qun s." Sophie em cy nn xung sn, c hai bt u c nhng chic bu nh. Joanna sp xp theo trnh t thi gian ri c chic u tin. Hilde yu qu, b rt mong c v nh mnh Lillesand. B s xung sn bay Kjevik vo chiu ti ngy Hi Ma H. B rt mun v kp ngy sinh nht ln th 15 ca con, nhng b ang lm nhim v qun s m. b li, b ha s dnh tt c tnh cm cho mn qu ln m con s nhn c cho ngy sinh nht. Nhiu yu thng t b, ngi lun ngh v tng lai ca con gi mnh. T.B. B gi mt bn ca bu nh ny cho mt ngi bn chung ca b con mnh. B bit l con s hiu, Hilde . Hin gi b ang rt b mt, nhng con s hiu. Sophie nht tm bu nh tip theo: Hilde yu qu, y ngi ta ang tnh tng ngy mt. Nu c iu g m b s nh v ba thng Lebanon th chnh l s ch i ny. Nhng b ang lm tt c nhng g c th ngy sinh nht th 15 ca con s tht tuyt vi. Hin gi b khng th ni g thm c. B ang c gng kim duyt bn thn tht cht ch. Yu con. B .

Hai ngi bn gn nh nn th v hi hp. Khng ai ni g, h ch c nhng g c vit trn nhng tm bu nh. Con yu qu ca b, iu b mong mun nht l gi mt con b cu trng em nhng suy ngh b mt ca b n cho con. Nhng Lebanon ht sch b cu trng. t nc b chin tranh tn ph qu l cn nhng con chim cu trng. B cu mong mt ngy no , Lin hp quc s tht s mang c ha bnh n cho th gii ny. T.B. Qu sinh nht ca con c th em chia s vi nhng ngi khc. Mnh s ni v chuyn ny khi b v nh. Nhng con vn cha hiu b ang ni v ci g u nh? Yu con nhiu, b c rt nhiu thi gian ngh cho c hai b con. Khi h c xong c su bu nh th thy ch cn li mt ci. Trn vit: Hilde yu qu, b sp n tung bi nhng b mt dnh cho sinh nht ca con, n ni mi ngy my ln b phi kim ch khng gi in v nh v k ht mi chuyn. N cng ngy cng ln. V con bit y, khi mt ci g cng ngy cng ln th rt kh gi n cho ring mnh. Yu con. T.B. Mt ngy no , con s gp mt c b tn l Sophie. gip hai con c c hi tm hiu nhau trc khi gp, b bt u gi Sophie mt bn ca tt c nhng bu nh b gi con. B ngh l chng bao lu c y s bt kp. C b y cha bit g nhiu hn con u. Sophie c mt c bn gi tn l Joanna. C th c b y s gip c g chng? Sau khi c xong bu nh cui cng, Joanna v Sophie ngi lng, trn mt nhn nhau. Joanna nm cht c tay Sophie. "T s," c ni. "T cng th. Ci bu nh mi nht c ng tem vo ngy no? Sophie xem li tm bu nh. 16 thng Nm c c. l ngy hm nay! Khng th th c! Joanna ku ln, ging gn nh tc ti. H xem xt cn thn tm bu nh, nhng khng c nhm ln g, 16-05-90 Khng th tin c! Joanna nht quyt. V t khng th tng tng c ai vit n. chc chn l ngi bit v bn mnh. Nhng sao h c th bit c mnh s n y vo ng ngy hm nay? Joanna l ngi hong s hn c. Cn vi Sophie th nhng chuyn dnh dng n b con Hilde khng cn xa l na. T ngh rng chuyn ny c lin quan n ci gng ng. Joanna nhy dng ln.

Cu khng ngh l nhng tm bu nh v cnh bay qua ci gng n y ngay sau khi n c ng tem Lebanon y ch? Cu c cch gii thch no kh d hn khng? Khng. Sophie ng ln, cm nn soi hai bc tranh trn tng. Joanna bc n chm ch nhn cc bc tranh. Berkeley v Bjerkely. Th ngha l g? T chu. Cy nn chy gn ht. Mnh i thi, Joanna ni. i! Mnh phi em ci gng theo . Sophie vi tay tho ci gng ng ra khi ci mc trn tng. Joanna c ngn li nhng v ch. Khi h ra n ngoi th tri ti ht mc ca mt m thng Nm. Nn tri sng c th nhn thy nhng ng nt r rng ca nhng bi cy, thn cy. Ci h nh soi bng nn tri. Hai c b trm ngm cho thuyn sang b bn kia. Trn ng v lu, chng ai ni g, nhng ai cng bit bn mnh ang chm m trong suy ngh v nhng g va nhn thy. Thnh thong, mt con chim git mnh bay vt ln. Mt i ln, h nghe thy ting c mo h. V n lu, hai c b chui ngay vo ti ng, Joanna nht nh khng chu ci gng bn trong lu. Trc khi ng thip i, c hai cng cng nhn rng ch cn bit ci gng ang bn ngoi lu l s ri. Trc , Sophie cng ly tt c ng bu nh v nht vo ba l. H tnh dy sng sm hm sau. Sophie tnh gic trc. C i ng v ra ngoi lu. Ci gng ln nm trn c, ng y sng. Sophie ly o lau ht sng v nhn nh phn chiu ca mnh trong gng. Ging nh c ang nhn ln, va ging nh c ang nhn xung chnh mnh. May l khng c thm bu nh mi no t Lebanon. Pha trn khonh t trng ng sau lu, sng m bui sm ang dt vo thnh hnh nhng ci nm bng x xc. Nhng ch chim nh ang lu lo y nhit tnh, nhng Sophie chng nhn thy hay nghe thy ting con g g no. Hai c b mc thm o len ri n ba sng bn ngoi lu. Chng my chc, cu chuyn ca h li quay v cn nh ca ng thiu t v nhng tm bu nh b him.

Sau ba sng, h gp lu v bt u quay v nh. Sophie mang ci gng ln. Thnh thong c phi dng li ngh. Joanna nht nh khng chu chm vo ci gng. Khi n gn ngoi thnh ph, h nghe thy vi ting sng ri rc. Sophie nh li nhng g b Hilde vit v t nc Lebanon b tn ph bi chin tranh, c nhn ra mnh tht may mn v c sinh ra trn mt t nc ha bnh. Nhng ting sng m h va nghe vng t mt cuc bn pho hoa mng ngy Quc khnh. Sophie mi Joanna v nh ung socola nng. M c rt t m mun bit c tm thy ci gng u. C k l h tm c n bn ngoi cn nh ca ng thiu t, v m c nhc li cu chuyn rng t nhiu nm nay khng c ai . Khi Joanna v, Sophie din mt chic vy . Ngy Quc khnh din ra kh bnh thng. Bui ti, chng trnh thi s trn tivi a tin v tiu on Na Uy trong qun i Lin hp quc ti Lebanon cho mng Quc khnh. Sophie dn mt vo mn hnh. Mt trong nhng ngi c ang nhn thy c th l b ca Hilde. Vic cui cng Sophie lm trong ngy 17 thng Nm l treo ci gng ln tng trong phng mnh. Bui sng hm sau, c mt chic phong b nu mi trong hc. C vi x m v bt u c. HAI NN VN HA cch duy nht trnh tri ni trong chn khng Sophie thn mn, chng bao lu na chng ta s gp nhau. Ti ngh em s quay li cn nh ca ng thiu ta nn ti tt c bu nh ca cha Hilde li . y l cch duy nht chuyn cho c y. Em khng phi lo v chuyn Hilde s lm th no nhn c chng. T gi n ngy 15 thng Su, nhiu chuyn c th xy ra. Ta thy cc nh trit hc thi Hy Lp ha ti s dng t tng ca cc v tin bi nh th no. Mt s thm ch cn c gng bin nhng ngi i trc thnh cc tin tri tn gio. Plotinus gn nh tn Plato ln lm v cu tinh ca nhn loi. Nhng nh ta bit, mt v cu tinh khc sinh ra trong khong thi gian m ta va bn n - v vic ny xy ra bn ngoi lnh th Hy-La. Ti ang ni n Jesus x Nazareth. Trong chng ny, ta s thy Ki T gio bt u dn dn lan ta khp th gii Hy-La nh th no - t nhiu ging nh th gii ca Hilde bt u dn dn thm vo th gii ca chng ta. Jesus l mt ngi Do Thi, v dn tc Do Thi nm trong vn ha Semite. Ngi Hy Lp v ngi La M thuc v vn ha n-u. Nn vn minh chu u c gc

r t c hai nn vn ha ny. Trc khi tm hiu k hn v nh hng ca Ki T gio i vi vn ha Hy-La, ta phi xem xt gc r ny. Ngi n-u Khi ni n n-u, ta ni n tt c cc dn tc v vn ha s dng ngn ng nu. N bao gm tt c cc dn tc chu u ngoi tr nhng dn tc s dng mt trong cc ngn ng Finno-Ugrian (ting Mng C, Phn Lan, Estonia v Hungary) hay Basque. Ngoi ra, hu ht cc ngn ng n v Iran cng thuc gia nh ngn ng n-u. Cch y khong 4000 nm, ngi n-u nguyn thy sng nhng vng ven b bin Caspian v bin en. T , nhng ln sng ca nhng b lc n-u ny bt u lang thang xung pha ng Nam n Iran v n , xung pha Ty Nam n Hy Lp, Italia, Ty Ban Nha, sang pha Ty qua Trung u n Php v Anh, ln pha Ty Bc n Bc u, v ln pha Bc n ng u v Nga. i n u, ngi n-u cng ha ng vi nn vn ha bn a, tuy ngn ng v tn gio n-u tr nn ng vai tr ch o. Kinh V ca n c, trit hc Hy Lp, v c truyn thuyt ca Snorri Sturluson [8] u c vit bng ngn ng c h hng vi nhau. Nhng khng ch cc ngn ng c quan h gn gi. Cc ngn ng gn nhau thng dn n cc t tng gn nhau. l l do m ta thng ni n mt nn vn ha n-u. Vn ha ca ngi n-u chu nh hng ln nht t vic h th nhiu thn. l thuyt a thn. Tn ca cc v thn ny cng nh nhiu thut ng tn gio c gp trn khp vng n-u. Ti s cho em mt s v d. Ngi n c th mt v thn trn tri tn l Dyaus, ting Phn c ngha l bu tri, ban ngy, thin ng/Thng . Trong ting Hy Lp, v thn ny tn l Zeus, trong ting Latin l Jupiter (thc ra l iov-pater, ngha l Cha Tri - cha), trong ngn ng Bc u c l Tyr. Nh vy, nhng ci tn Dyaus, Zeus, Iov, v Tyr l cc bin th a phng ca cng mt t. C l em bit rng ngi Viking c th cc v thn m h gi l Aser. y cng l mt t m ngi ta thy n c lp li trong c vng n-u. Trong ting Phn, ngn ng c truyn thng ca n , cc v thn c gi l asura, cn trong ting Ba T l Ahura. Mt t khc c ngha thn l deva trong ting Phn, daeva trong ting Ba T, deus trong ting Latin, v tivurr trong ngn ng Bc u c. Thi Viking, ngi ta cn th mt nhm c bit gm cc thn ma mng, sinh sn (chng hn Niord, Freyr, v Freyja). Cc v thn ny c gi bng mt ci tn

chung, vaner, mt t c lin quan n tn Latin ca v thn sinh sn, Venus. Ting Phn cng c mt s t c quan h gn: vani, c ngha l khao kht. Ngi ta cn quan st thy rt r rng mt mi quan h gn gi gia mt s truyn thuyt n-u. Trong cc cu chuyn ca Snorri v cc v thn Bc u c, c mt s im tng t vi cc truyn thuyt ca n c truyn li t khong t hai n ba nghn nm trc. Tuy cc truyn thuyt ca Snorri phn nh hon cnh Bc u c cn cc truyn thuyt n phn nh hon cnh ca n , nhiu truyn trong s chng vn gi du vt ca mt ngun gc chung. Ta c th thy cc du vt ny rt r trong cc truyn thuyt v thuc trng sinh v v cuc u tranh ca cc v thn chng li nhng con qui vt ca hn mang. Ta cng c th thy r nhng im tng ng trong cch suy ngh ca cc nn vn ha n-u. Mt s ging nhau in hnh l cch nhn th gii nh l ni dung ca mt bin c m trong cc th lc Thin v c i mt nhau trong mt cuc u tranh khng khoan nhng. Do , ngi n-u thng c gng on kt cc ca trn u gia Thin v c s ra sao. Ngi ta c th ni t nhiu c phn ng n rng khng phi ngu nhin m trit hc Hy Lp li bt ngun t vn ha n-u. Cc truyn thuyt ca n , Hy Lp, v Bc u c r rng cng thin v mt cch nhn trit hc, hay ni cch khc l c tnh suy on, v th gii. Ngi n-u tm kim s thu hiu v lch s th gii. Ta c th ln theo du mt t c th vi ngha s thu hiu hay tri thc t nn vn ha ny sang nn vn ha khc trong c th gii n-u. Trong ting Phn, l vidya. T ny ging ht vi t ida ( nim) trong ting Hy Lp, t ny c vai tr quan trng trong trit hc Plato. T ting Latin, ta c t video, nhng ngha ca n ch n gin l nhn thy. i vi chng ta, ti thy c ngha l ti hiu, v trong phim hot hnh, mt ngn n c th le ln trn u Woody Woodpecker khi anh ta ny ra mt tng hay. (Ch n thi ca chng ta, thy mi tr nn ng ngha vi vic nhn chm chm mn hnh v tuyn.) Trong ting Anh, ta c cc t wise (thng thi) v wisdom (s thng thi) - trong ting c, wissen (bit/hiu). ting Na Uy c t viten, n cng c chung ngun gc vi t vidya ca n , ida ca Hy Lp, v video ca ting Latin. Tm li, ta c th khng nh rng s nhn thy l quan trng nht trong cc gic quan ca ngi n-u. Vn hc n , Hy Lp, Ba T, v cc b tc c c u c c trng bi cc hnh dung v v tr. (Li na, t vision (hnh nh) bt ngun t ng t video trong ting Latin.) Vn ha n-u cng c c trng bi truyn thng v tranh v tc tng v cc v thn v cc s kin trong truyn thuyt.

Cui cng, ngi n-u c mt quan nim tun hon v lch s. l nim tin rng lch s pht trin theo ng trn. Khng c bt u v khng c kt thc i vi lch s, nhng c cc nn vn minh khc nhau pht trin v li tn trong s tng tranh vnh cu gia sinh v t. C hai tn gio ln ca phng ng, n gio v Pht gio, u c ngun gc n-u. Trit hc Hy Lp cng vy. Chng ta c th thy mt lot cc im tng ng r rt gia mt bn l n gio v Pht gio, bn kia l trit hc Hy Lp. Ngay c ngy nay, n gio v Pht gio vn c thm m bi t duy trit hc. Ta thng thy trong n gio v Pht gio s nhn mnh rng thn thnh ng tr trong mi vt (thuyt phim thn) v rng con ngi c th ha nhp vo vi Thng qua s thu hiu v tn gio. (Em cn nh Plotinus khng, Sophie?) t c iu ny cn luyn tp t gic ng v thin nh. Do vy, phng ng, s th ng v n dt c th tr thnh l tng tn gio. Ngay c Hy Lp c, c nhiu ngi tin rng sng n dt, kh hnh l cch cu ri linh hn. Nhiu kha cnh ca cuc sng tu hnh thi Trung C c th c ln li v c tin t thi vn minh Hy-La. Tng t, s u thai ca linh hn, hay vng lun hi, l c tin cn bn trong nhiu nn vn ha n-u. Trong vng hn 2500 nm, mc ch ti cao ca mi ngi n l c gii thot khi vng lun hi. Plato cng tin vo s u thai ca linh hn. Ngi Semite Chng ta hy chuyn sang ngi Semite. H thuc v mt nn vn ha hon ton khc. Cc dn tc Semite c ngun gc t bn o Arab, nhng h cng di c n nhiu ni trn th gii. Ngi Do Thi sng xa qu trong vng hn 2000 nm. Lch s v tn gio Semite vn xa nht ra khi gc r ca n bi Ki T gio, mc d vn ha Semite c lan ta rng nht qua o Hi. C ba tn gio phng Ty - Do Thi gio, Ki T gio, v Hi gio - c chung ngun gc Semite. Kinh thnh o Hi - kinh Koran, v Cu c u c vit bng h ngn ng Semite. Mt trong nhng t trong kinh Cu c vi ngha Cha Tri c cng gc ng ngha vi t Allah ca o Hi. (n gin l t allah c ngha l Cha Tri.) Khi xt n Ki T gio, bc tranh tr nn phc tp hn. Ki T gio cng c ngun gc Semite, nhng Tn c li c vit bng ting Hy Lp, v khi thn hc hay tn iu Ki T gio c nh hnh mt cch c h thng, n li b nh hng bi Hy Lp v La M, v do b nh hng bi trit hc Hy-La.

Ngi n-u th nhiu v thn. c im cng ging nh ngi Semite, ch t thi c xa, h c thng nht trong c tin dnh cho mt v Cha duy nht. c gi l thuyt c thn. Do Thi gio, Ki T gio v Hi gio u chia s cng mt t tng cn bn rng ch c duy nht mt Cha Tri. Ngi Semite cn c chung mt quan nim tuyn tnh v lch s. Ni cch khc, lch s c xem nh mt ng thng lin tc ko di. Ban u, Cha Tri to ra th gii v l im bt u ca lch s. Nhng mt ngy no , lch s s chm dt v s l Ngy Phn Quyt, khi Cha phn xt ngi sng v ngi cht. Vai tr ca lch s l mt c im quan trng trong ba tn gio phng Ty ny. H tin rng Cha Tri can thip vo tin trnh ca lch s - thm ch lch s tn ti vi mc ch Cha c th chng t mun ca mnh trong th gii. Cng nh mt ln Cha dn Abraham n min t Ha, Cha Tri dn dt loi ngi i qua lch s n Ngy Phn Quyt. Khi ngy n, mi ci c trn th gii s b tiu dit. Vi s nhn mnh vo cc hot ng ca Cha Tri trong tin trnh lch s, ngi Semite ch trng vo vic ghi li lch s t nhiu nghn nm. V cc ci r lch s ny hp thnh chnh ct li cho kinh thnh ca h. Ngay c hin nay, thnh ph Jerusalem l mt trung tm tn gio quan trng cho cc tn ca c Ki T gio, Do Thi gio, cng nh Hi gio. iu ny hm mt ci g v ci ngun chung ca c ba tn gio ny. Thnh ph c nhng nh th, thnh ng ni ting ca Ki T gio, Do Thi gio, Hi gio. Do , tht bi kch l Jerusalem tr thnh mt khc xng tranh ginh - ngi ta git nhau theo con s hng ngn v h khng th thng nht c ai l ngi nm quyn trn Thnh ph Vnh hng ny. Hy vng mt ngy no , Lin hp quc s thnh cng trong vic bin Jerusalem thnh mt thnh ng cho c ba tn gio ny! (Hin gi chng ta s khng i su hn vo phn nhiu tnh thc tin ny ca kha trit hc. Ta s ton b cho cha ca Hilde. n gi chc em bit rng ng ta l mt quan st vin Lin hp quc ti Lebanon. Chnh xc hn, ti c th tit l rng ng ta ang mang qun hm thiu t. Nu em ang bt u nhn thy mi lin quan no th chnh n y. Tuy nhin, ta hy ngng d on cc s kin!) Ta ni rng gic quan quan trng nht i vi ngi n-u l nhn. Tm quan trng ca nghe i vi cc nn vn ha Semite cng th v khng km. Khng phi ngu nhin m kinh Tin knh Do Thi bt u bng nhng t: Hy nghe, hi Israel! Trong kinh Cu c, ta c c v chuyn ngi ta nghe thy li ca Cha

nh th no, v cc nh tin tri Do Thi thng bt u cc bi thuyt gio ca mnh bng V vy, Jehovah (Cha Tri) ni. Vic nghe thy li Cha cng c nhn mnh trong Ki T gio. Cc bui l tn gio ca Ki T gio, Do Thi gio, Hi gio u c c trng bi vic ngm hay c to. Ti cng nhc n vic ngi n-u lun v tranh hoc tc tng cc v thn ca h. c im ca ngi Semite l h khng bao gi lm nh vy. H khng c php to ra tranh hoc tng Cha Tri. Kinh Cu c lnh rng con ngi khng c php to ra bt c mt hnh nh no v Cha Tri. iu ny ngy nay vn cn l lut l i vi Do Thi gio v Hi gio. Hn na, o Hi cn c s c cm chung i vi nhip nh v ngh thut, v con ngi khng nn tranh ua vi Cha trong vic sng to bt c ci g. Nhng cc nh th Ki T gio th trn ngp cc bc tranh v Jesus v Cha Tri, chc em ang ngh nh vy. ng vy, Sophie , nhng ch l v d v nh hng ca th gii Hy-La i vi Ki T gio. (Trong Gio hi Chnh thng Hy Lp - Hy Lp v Nga - hnh Cha, hoc tng v thnh gi t cc cu chuyn trong Kinh Thnh vn b cm.) Ngc li vi cc tn gio ln phng ng, ba tn gio phng Ty nhn mnh rng c mt khong cch gia Cha Tri v sng to ca Ngi. Mc ch khng phi thot khi vng lun hi, m chuc li. Hn na, cuc sng tn gio c c trng bi cu nguyn, thuyt gio, v nghin cu kinh thnh hn l s t gic ng v thin nh. Israel Ti khng c nh cnh tranh vi thy gio dy mn tn gio ca em, Sophie , nhng hy tm tt nhanh v ngun gc Do Thi ca Ki T gio. Tt c bt u khi Cha Tri to dng th gii. Em c th c ngay trang u tin ca Kinh Thnh. Sau loi ngi bt u ni lon chng li Cha Tri. S trng pht i vi h khng ch l Adam v Eva b ui khi vn a ng, m Ci Cht cng bt u n vi th gii. Chuyn con ngi khng tun theo Cha l ch xuyn sut Kinh Thnh. Nu i su hn vo quyn kinh Sng Th [9] , ta c v nn Hng thy v con thuyn ln ca Noah. Tip theo, ta c thy rng Cha Tri lm mt giao c vi Abraham v con chu ca ng. Giao c ny ni rng Abraham v con chu s lm theo nhng iu rn ca Cha. i li, Cha Tri ha s bo v tt c cc con chu ca Abraham. Giao c ny c cng c khi Moses c giao Mi iu rn trn nh

Sinai vo khong nm 1200 trc Cng nguyn. Vo thi im , ngi Israel t lu tr thnh n l Ai Cp, nhng vi s gip ca Cha Tri, h c dn dt v vng t ca lsrael. Vo khong 1000 nm trc Cng nguyn - ngha l rt lu trc khi c ci g gi l trit hc Hy Lp - ta nghe v ba v vua v i ca Israel. V u tin l Saul, tip theo l David v sau l Solomon. Thi , ngi dn Israel c thng nht trong mt vng quc, c bit di triu vua David, khi h c mt thi hong kim v chnh tr, qun s v vn ha. Khi cc nh vua c chn, h c dn chng xc du thnh. V vy m h c danh hiu Messiah, ngha l ngi c xc du thnh. Theo ngha tn gio, vua c coi l ngi trung gian gia Cha Tri v thn dn. Do vua cn c th c gi l Con ca Cha, v quc gia c gi l Vng quc ca Cha. Nhng chng bao lu, ngi Israel bt u nh mt quyn lc v vng quc b chia thnh Bc quc (Israel) v Nam quc (Judea). Nm 772 trc Cng nguyn, Bc quc b ngi Assyrian nh bi v n nh mt ton b tm quan trng v chnh tr v vn ha. Nam quc cng khng kh hn, n b ngi Babylon chim vo nm 586 trc Cng nguyn. n th b ph hy, dn chng b em sang Babylon lm n l. S giam hm ca ngi Babylon ko di n nm 539 trc Cng nguyn, khi dn chng c php quay v Jerusalem, v n th ln c khi phc li. Nhng sut thi k trc khi Cha Ki T c sinh ra, ngi Do Thi tip tc sng di s chim ng ca ngoi bang. Ngi Do Thi thng t hi ti sao Vng quc ca David b ph hy, v ti sao ht thm ha ny n thm ha khc ln u h, trong khi Cha Tri ha s bao bc Israel trong vng tay mnh. Nhng mi ngi cng ha s thc hin cc iu rn ca Cha. Dn dn, mi ngi bt u cng nhn rng Cha ang trng pht Israel v khng tun li. T khong nm 720 trc Cng nguyn, nhiu nh tin tri bt u tuyn truyn v s tc gin ca Cha Tri v Israel khng tun theo cc iu rn. Ngy Phn Quyt ca Cha i vi Israel s n, h ni. Ta gi cc li tin tri ny l li tin on v Ngy Tn S. Thi gian tri qua, xut hin nhng nh tin tri truyn dy rng Cha Tri s cu vt mt s con dn c chn v gi cho h mt Hong t Ha bnh hoc mt v vua dng di David. V vua ny s khi phc li Vung Quc c ca David v dn chng s c mt tng lai thnh vung.

Nhng ngi ang i trong bng ti s nhn thy mt ngun nh sng v i," nh tin tri Isaiah ni, v "nh sng s chiu ri trn u nhng ngi ang sng vng t ca nhng bng ma." Ta gi cc li tin tri ny l li tin tri v s cu ri. Tm li nhng ngi con ca Israel sng hnh phc di thi vua David. Nhng sau , khi hon cnh ca h suy thoi cc nh tin tri bt u khng nh rng mt ngy kia s c mt v vua mi dng di David. V Messiah ny, hay Con ca Cha Tri s chuc ti cho dn chng, khi phc li s v i ca Israel v t nn mng cho Vng Quc ca Cha. Jesus Chc em vn ang nghe ti y ch, Sophie? Cc t quan trng l Messiah, Con ca Cha, v Vng Quc ca Cha. u tin, tt c cc t c hiu theo ngha chnh tr. Thi Jesus, c nhiu ngi tng tng rng s c mt Messiah mi theo ngha mt nh lnh o v chnh tr, qun s, v tn gio thuc tm c vua David. Do vy, v cu tinh ny c coi l mt ngi mang s mnh ca dn tc, ngi s chm dt s thng kh ca ngi Do Thi di ch thng tr ca La M. Nhng cng c nhiu ngi khc c tm nhn xa hn. Do t hai trm nm trc c nhng nh tin tri tin rng v Messiah ha hn s l cu tinh cho ton th gii. Ngi s khng ch gii phng dn Israel khi ch ngoi bang, m cn cu c nhn loi khi ti li - m quan trng l khi ci cht. Nim mong mi s cu ri theo ngha chuc ti c lan rng khp th gii Hy-La. Ri Jesus ca Nazareth xut hin. ng khng ch l ngi duy nht tng ng ln nhn mnh l v Messiah c ha hn. Jesus cn dng cc t Con ca Cha, Vng Quc ca Cha v chuc ti. Khi lm nh vy, ng gi c mi lin h vi cc li tin tri c. ng n Jerusalem v m ng tn xng mnh l v cu tinh, v nh vy thc hin ng nghi l ca cc v vua xa trong l ng quang. ng cng t cho php mnh c mi ngi xc du thnh. Thi im chn mui, ng ni, v Vng Quc ca Cha trong tm tay. Nhng y mi l im quan trng: Jesus phn bit mnh vi cc messiah khc bng cch tuyn b r rng rng ng khng phi ngi chng i v chnh tr hay qun s. S mnh ca ng v i hn nhiu. ng thuyt gio v s cu ri v lng khoan dung ca Cha Tri vi mi ngi. Vi nhng ngi gp trn ng, ng ni Nhn danh Ngi, ti li ca con c tha th".

Kiu x ti ny cha tng c nghe thy. V t hn na, ng gi Cha Tri l Cha (Abba). iu ny hon ton cha h c tin l trong cng ng Do Thi. Do vy, cha bao lu sau ni ln mt ln sng phn i t cc v t t. Vy l tnh hnh l nh th ny: thi Jesus, rt nhiu ngi ang ch mong mt v Messiah, ngi s ti thit Vng Quc ca Cha vi rt nhiu trng kn (ni cch khc, vi mu la v ao kim). Thnh ng Vng Quc ca Cha" hn l ch c lp i lp li trong cc bi thuyt gio ca Jesus - nhng vi ngha rng hn nhiu. Jesus ni rng Vng Quc ca Cha" l tnh yu vi hng xm, lng trc n i vi k yu v ngi ngho, v s bao dung i vi nhng ngi phm sai lm. y l mt bc chuyn t ngt trong ngha ca mt thnh ng c xa t lu mang m hng chin tranh. Trong khi mi ngi ang mong i mt nh lnh o qun s, ngi s nhanh chng tuyn b thnh lp Vng Quc ca Cha, th Jesus li mc o gai i dp c tin n bo h rng Vng Quc ca Cha - hay bn giao c mi - l yu hng xm nh yu chnh bn thn mnh". Cha ht, Sophie , ng cn ni rng ta phi yu k th. Khi b chng tt, ta khng c tr a; m thm ch cn phi gi m kia ra. V chng ta phi tha th - khng phi by ln m by mi ln by. Chnh Jesus th hin rng mnh khng ng trn cao hn mi ngi, ng ni chuyn vi gi im, nhng k cho vay nng li xu xa, v nhng ngi mu toan o chnh. ng cn i xa hn, ng ni rng mt k v dng tiu xi ton b gia ti cha li - hay mt vin chc bin lu tin cng qu - u tr nn chnh trc trc mt Cha khi anh ta hi ci v cu xin s tha th, lng nhn t ca Cha tht ln lao. Nhng khoan - ng ta cn i mt bc xa hn: Jesus ni rng trong mt ca Cha Tri, nhng k ti li cn chnh trc v xng ng vi s tha th ca Cha hn l nhng tn Phari khng mt vt nh lun chy quanh trng din c hnh ca mnh. Jesus ch ra rng khng ai xng ng vi lng nhn t ca Cha Tri. Chng ta khng th t chuc li (nh nhiu ngi Hy Lp tin tng). Nhng yu cu lun l nghim khc m Jesus t ra trong Bi Ging Trn Ni khng ch ging gii mun ca Cha Tri, m cn ni rng khng c ngi no chnh trc trong mt Cha. Lng nhn t ca Cha Tri l v bin, nhng chng ta phi hng v pha Cha v cu xin s tha th ca Ngi.

 thy gio mn tn gio ca em dy k hn v Jesus v nhng gio hun ca ng. Cng vic ca ng thy ca em s khng n gin cht no. Ti hy vng ng y s thnh cng trong vic cho em thy con ngi ca Jesus c bit n mc no. ng s dng ngn ng thi mt cch tht tuyt vi em n cho nhng li ku gi chin tranh c xa mt ni dung hon ton mi v rng hn. Cng khng c g ngc nhin rng ng kt thc i mnh trn cy Thp t. Xu hng cp tin ca ng v s chuc li mu thun vi qu nhiu li ch v th lc nn ng phi b loi tr. Khi ni v Socrates, ta thy vic ku gi l tnh ca mi ngi c th nguy him n mc no. Vi Jesus, ta thy mc nguy him ca vic i hi tnh bng hu v iu kin v s bao dung v iu kin. Ngay trong th gii ngy nay, ta c th thy cc quyn lc mnh c th tan r khi i mt vi cc i hi n gin v ho bnh, tnh yu, lng thc cho ngi ngho, v n x cho k th ca quc gia. Em c th nh li Plato tc gin nh th no khi con ngi chnh trc nht ca Athens b tc b cuc sng. Theo gio l Ki T gio, Jesus l con ngi chnh trc duy nht tng c trn i. Vy m ng b x t. Tn Ki T gio ni rng ng hy sinh v nhn loi, v thng gi l Kh Nn ca Cha Ki T. Jesus l k ti t au kh, ngi mang ti li ca c nhn loi chng ta c th c chuc li v cu thot khi s gin d ca Cha Tri. Paul Vi ngy sau khi Jesus b ng inh cu rt v c chn ct, c tin n loan ra rng ng bay ln t di m. Bng cch , ng chng minh rng ng khng phi ngi thng. ng thc s l Con ca Cha Tri. Ta c th ni rng Gio hi Ki T gio c thnh lp vo Bui Sng Phc Sinh vi tin n v s hi sinh ca Jesus. iu ny c Paul khng nh: V nu Cha Ki T khng bay ln tri, th thuyt ging ca chng ta l rng tuch v c tin ca cc tn hu cng thnh ho huyn. n y th c loi ngi c th hy vng vo chuyn hi sinh ca th xc, v Jesus b ng inh cu rt l cu chng ta. Nhng Sophie thn mn, hy nh rng trong quan im Do Thi khng tn ti cu hi v s bt t ca linh hn hay bt k dng no ca vic u thai; l mt t tng ca Hy Lp - v do l t tng n-u. Theo Ki T gio, trong con ngi khng c ci g bt t - linh hn chng hn. Mc d Gio hi Ki T gio tin vo s hi sinh ca c th v cuc sng

vnh cu, nhng chnh l nh vo php l ca Cha Tri m chng ta c cu thot khi ci cht v s a y di a ngc". N chng nh vo cng trng ca ta, cng khng do bt c nng lc bm sinh t nhin no. Th l nhng ngi Ki T gio u tin bt u thuyt ging tin mng v s cu ri nh c tin vo Jesus Christ. Qua suy tng ca ng, Vng Quc ca Cha" sp thnh hin thc. By gi, Cha Ki T c th thng li trn ton th gii. (T Ki T [10] - christ l ting Hy Lp dch t "messiah trong ting Hebrew, ngn ng ca ngi Do Thi.

Mt vi nm sau ci cht ca Jesus, Paul, mt tn Phari, ci o sang Ki T gio. Qua nhiu cuc hnh trnh truyn gio ca ng trn khp th gii Hy-La, ng lm cho Ki T gio tr thnh mt tn gio tm vc th gii. Ta nghe v iu ny t Chng th ca cc Thnh tng . Ta bit v gio hun v hng dn ca Paul i vi tn Ki T gio qua nhiu thnh th ng vit gi cc hi on tn hu Ki T gio thi k u. Sau ng n Athens. ng vo thng qung trng ca th trit hc. V ngi ta ni rng tinh thn ng b khuy ng khi thy thnh ph hon ton chm m trong s sng bi tng nh. ng i thm gio ng Do Thi Athens v tr chuyn vi cc trit gia thuc cc trng phi Hng lc v Khc k. H dn ng ln nh i Areopagos v hi: Chng ti xin php c hi v hc thuyt mi m ngi cp n. V ngi mang n nhng iu l tai, chng ti mun hiu nhng iu c ngha g. Em c th tng tng c khng, Sophie? Mt ngi Do Thi bng nhin xut hin trong ch Athens v bt u ni v mt v cu tinh, ngi b ng inh trn mt cy thp t ri sau bay ln t di m. Ngay t cuc thm ving ny ca Paul n Athens, ta cm thy s ng sp n gia trit hc Hy Lp v hc thuyt v s chuc ti ca Ki T gio. Nhng Paul r rng thnh cng trong vic lm cho ngi Athens nghe ng ni. T Areopagos - v di chn nhng n i kiu hnh ca Acropolis - ng thc hin bi din thuyt sau: Tha qu v ngi Athens, ti thy rng qu v qu m tn v mi th. Tht vy, khi ti do qua thnh ph v chim ngng nhng ni th phng ca qu v, ti thy c c mt bn th, trn khc ch KNH THN V DANH. Vy nn, v ng thing ling m qu v vn tn th m khng bit, ti xin giao ging cho qu v.

Thin Cha, Ngi to nn th gii v mun loi trong , Ngi l Cha T ca tri t, khng ng trong nhng n th do tay con ngi lm nn. Ngi cng khng cn c bn tay con ngi phc v nh th Ngi chng thiu thn th g, v Ngi ban cho mun loi s sng, hi th v mi th. T mt dng mu duy nht, Thin Cha to nn tt c cc dn tc sng trn khp mt t; Ngi vch ra nhng thi k nht nh v nhng ranh gii cho ni ca h; v rng h phi tm kim Thin Cha; may ra h d dm m tm thy Ngi, tuy rng Ngi khng xa mi ngi chng ta. V chnh ni Ngi m chng ta sng, c ng, v hin hu. Nh mt s thi s ca qu v cng ni: v chng ta cng thuc dng ging ca Ngi. Vy, v l dng ging Thin Cha, chng ta khng c ngh rng thn linh ging nh hnh tng do ngh thut ti tr con ngi trm tr trn vng, bc hay . Thin Cha nhm mt b qua cho nhng thi ngi ta khng nhn bit Ngi. Nhng gi Ngi truyn rng mi ngi mi ni phi sm hi. V Ngi n nh mt ngy xt x thin h theo cng l, nh mt ngi m Ngi ch nh. bo m iu vi mi ngi, Thin Cha cho v ny sng li t ci cht. Paul Athens, Sophie! Ki T gio bt u i vo th gii Hy-La nh mt ci g khc hn vi trit hc Hng lc, Khc k, Ym th, hay Plato mi. Nhng Paul tm c mt cht tng ng trong nn vn ha ny. ng nhn mnh rng s tm kim Cha Tri l t nhin i vi tt c mi ngi. iu ny khng c g mi i vi ngi Hy Lp. Nhng ci mi trong thuyt ging ca Paul l Cha Tri hin thn trc loi ngi v thc s dang tay v pha h. Nh vy Cha khng cn l mt v Cha Tri trit hc m con ngi c th tip cn bng hiu bit ca mnh. Cha cng khng phi mt bc tng bng vng, bc, hay - nhng bc tng kiu ny c v s trn Acropolis v di ch! Ngi l mt v Cha khng ng trong cc n th do tay con ngi lm nn. Ngi l mt v Cha c th, ngi can thip vo lch s v cht trn Thp gi v loi ngi. Ta c trong Chng th ca cc Thnh Tng rng khi Paul thc hin bi din thuyt trn i Areopagos, mt vi ngi nho ci khi ng ni v s hi sinh t ci cht. Nhng nhng ngi khc ni: Chng ti s nghe ngi ni thm v vn ny. Cng c mt s ngi i theo Paul v bt u tin vo Cha Ki T. ng gh nhn rng mt trong s h l mt ph n tn l Damaris. Ph n nm trong s nhng ngi ci sang Ki T gio nng nhit nht. Th l Paul tip tc cc hot ng truyn gio. Ch vi thp k sau ci cht ca Jesus, cc hi on tn hu Ki T gio c thnh lp ti tt c cc thnh ph quan

trng ca Hy Lp v La M - Athens, Rome, Alexandria, Ephesos, v Corinth. Trong vng ba bn trm nm, c th gii Hy Lp ha theo Ki T gio. Kinh Tin knh Paul khng ch c tm quan trng cn bn i vi Ki T gio vi vai tr nh truyn o. ng cn c nh hng ln i vi cc hi on tn hu Ki T gio. tng c mt nhu cu rng ln v s hng dn tinh thn. Trong nhng nm u sau Jesus, c mt cu hi quan trng l: mt ngi khng phi Do Thi c c tr thnh tn Ki T gio m khng cn trc ht tr thnhh tn Do Thi gio hay khng. Th d, mt ngi Hy Lp c cn tun theo lut n chay khng? Paul tin rng iu l khng cn thit. Ki T gio khng phi ch l mt gio phi ca Do Thi gio. N gi n tt c nhn loi mt thng ip v s cu ri. Bn Giao c c [11] gia Cha v lsrael c thay th bng Giao c mi [12] m Jesus thit lp gia Cha v loi ngi. Tuy nhin, Ki T gio khng phi tn gio duy nht ti thi k . Ta thy nn vn minh Hy Lp ha b nh hng bi mt hn hp cc tn gio. Do vy, mt vic quan trng c ngha sng cn l gio hi tin ln trc vi mt tng kt sc tch gio l Ki T gio, v a nhm mc ch tch n ra khi cc tn gio khc, va ngn chn s phn chia trong lng Gio hi Ki T gio. Do , kinh Tin knh u tin c xy dng tm tt cc tn l trung tm Ki T gio. Mt trong cc tn l ni rng Jesus va l Cha Tri va l ngi. ng khng ch l "Con ca Cha. ng chnh l bn thn Cha Tri. Nhng ng cn l mt "con ngi thc, ngi chia s nhng bt hnh ca loi ngi v thc s chu nn trn cy Thnh gi. iu ny nghe c v mu thun. Nhng thng ip ca gio hi chnh xc l Cha tr thnh ngi. Jesus khng phi l mt v bn thn m trong cc tn gio Hy Lp c i v Hy Lp ha kh ph bin. Gio hi dy rng Jesus l Cha Tri hon ho, ngi hon ho. Ti bt Sophie thn mn, hy ti ni mt vi li v mi quan h gia nhng kin thc ny. Khi Ki T gio m ng tin vo th gii Hy-La, ta chng kin s gp g gia hai nn vn ha. Ta cng thy mt trong nhng cuc cch mng vn ha v i ca lch s. Ta sp bc ra khi thi C i. Gn mt nghn nm tri qua k t thi ca nhng nh trit hc Hy Lp u tin. Pha trc chng ta l thi Trung c Ki T gio, thi i ny cng ko di khong mt ngn nm.

Goethe, nh th ngi c, tng ni rng: K no khng bit rt ra nhng bi hc ca ba nghn nm, k ch sng ln hi qua ngy [13] . Ti khng mun em lm vo tnh trng ng bun . Ti s lm nhng g c th gii thiu vi em gc r lch s ca em. l cch duy nht tr thnh mt con ngi, cch duy nht hn mt con kh trn tri, cch duy nht khng b tri ni trong chn khng . l cch duy nht tr thnh mt con ngi, cch duy nht hn mt con kh trn tri" Sophie ngi lng nhn vo vn qua ci l nh trong b ro. C bt u hiu ti sao vic hiu bit v gc r lch s li quan trng n th. Chc chn iu rt quan trng i vi Nhng a Con ca lsrael. Chnh c cng ch l mt ngi bnh thng. Nhng nu c bit v ci ngun lch s ca mnh, c s bt tm thng i mt cht. C s sng trn hnh tinh ny ch t nm. Nhng nu lch s ca loi ngi l lch s ca chnh c, hiu theo mt cch no , c hng ngn nm tui. THI TRUNG C ch i mt on ng khng c ngha l i sai ng Mt tun tri qua m Sophie khng nhn c tin tc g ca Alberto Knox. Cng khng c thm bu nh no t Lebanon, mc d c v Joanna vn ni chuyn v nhng tm bu nh h tm c trong cn nh ca ng thiu t. Joanna b mt c sc nh i, nhng khi c v chng c thm chuyn g xy ra, s hong s nht thi nht dn v bin mt trong ng bi tp v nhng trn cu lng. Sophie c i c li nhng l th ca Alberto, tm kim u mi c th soi sng iu b n Hilde. Vic cng to cho c c hi tiu ha c cc t tng trit hc kinh in. C khng cn vt v khi c gng phn bit gia Democritus v Socrates, hay gia Plato v Aristotle. Ngy th Su, 25 thng Nm, c ang trong bp chun b ba ti trc khi m v nh. l tha thun thng l cho th Su. Hm nay, c nu sp vi c vin v c rt. n gin, d lm. Bn ngoi tri bt u ni gi. Sophie ng khuy ni sp. C ngoi nhn v pha ca s. Rng bu-l ang un mnh nh nhng thn cy ng. Bt cht c ci g p vo ca s. Sophie ngoi li ln na v nhn thy mt tm thip ang dnh vo ca s.

 l mt tm bu nh. C c th c n qua ca knh: Hilde Moller Knag, gi qua Sophie Amundsen. C on khng sai! C m ca s v ly tm bu nh. Khng c chuyn n bay sut t Lebanon n y c! Tm thip ny cng c ghi ngy 15 thng Su. Sophie nhc ni ra khi bp ri ngi xung cnh bn. Trn bu nh ghi: Hilde yu qu, khng bit khi con c tm bu nh ny th c cn ang l sinh nht ca con khng na. B hy vng l vn cn, hay t nht l mi ch t ngy sau sinh nht ca con. Mt hai tun i vi Sophie khng c ngha n cng di nh vy i vi chng ta. B s v n nh vo l Hi Ma H, khi , b con mnh c th ngi cng nhau hng gi trong ci tu ln v nhn ra bin, Hilde . Chng ta c tht nhiu chuyn ni. Nhiu yu thng t b, ngi i khi cm thy rt bun v cuc tranh chp hng nghn nm gia ngi Do Thi, ngi Ki T gio, v ngi Hi gio. B phi t nhc nh mnh rng c ba tn gio ny u xut pht t Abraham. Do vy, b cho rng h u th cng mt v Cha. y, Cain v Abel vn cha ngng git nhau. T.B. Con hy cho Sophie. Kh thn, c b cn cha hiu tt c nhng chuyn ny c lin quan vi nhau nh th no. Chc con hiu? Sophie mt mi gc u xung bn. C mt iu chc chn - c khng hiu t g v chuyn ny. Nhng Hilde hiu, chc vy. Nu b ca Hilde bo c y cho Sophie, hn l Hilde phi bit v Sophie nhiu hn Sophie bit v Hilde. Mi chuyn ri rm n ni Sophie quay li vi vic nu nng. Mt ci bu nh t bay n p vo ca s bp! C th gi l th hng khng qu i ch! C va t li ni sp ln bp th in thoi reo. Hy vng y l B gi! C mong c mt cch tuyt vng rng b s v nh c c th k tt c nhng chuyn xy ra trong my tun nay. Nhng c l ch l Joanna hoc M. Sophie nhc my. Sophie Amundsen ang nghe , c ni. Ti y, mt ging ni vang ln. Sophie bit chc ba iu: khng phi b c, nhng l ging n ng, v c bit c nghe thy ging ni ny u ri. Ai y ? Ti l Alberto.

i! Sophie lng ngi khng ni c li no. C nhn ra l ging ni trong bng video v Acropolis. Em khng sao ch? Vng . T by gi ti s khng gi thm l th no na. Nhng em c gi thy con nhi no u ! Chng ta phi gp mt. Tnh hnh bt u tr nn khn cp ri, em thy y. Sao vy ? Cha ca Hilde ang khp dn vng vy quanh chng ta. Bao vy th no ? T mi pha, Sophie . Chng ta phi hp tc t by gi. Nh th no ? Nhng em cha th gip c nhiu trc khi ti k cho em v thi Trung C. Chng ta cn phi ni v thi Phc Hng v th k XVII na. Berkeley l nhn vt then cht C phi ng ta l ngi trong bc tranh nh ng thiu t khng ? Chnh th. C l cuc u tranh thc s s c n p bng trit hc ca ng y. Thy ni nghe nh chin tranh y. ng ra ti nn gi l mt trn chin ca ch. Chng ta s phi thu ht s ch ca Hilde v ko c y v pha ta trc khi cha c y v nh Lillesand. Em chng hiu g c. C l cc nh trit hc s c th m mt cho em. Gp ti nh th Thnh Mary vo tm gi sng mai. Nhng n mt mnh, b . Sao sm th ! in thoi ku lch cch. Al? ng ta cp my! Sophie lao v pha bp va kp khi ni sp bt u tro. Nh th Thnh Mary? l mt nh th c bng t thi Trung C. By gi n ch c dng t chc cc bui ha nhc hay nhng bui l rt c bit. Ma h, thnh thong ngi ta m ca cho khch du lch vo thm. Nhng c chc l n khng m ca lc na m ch? Khi m v nh, Sophie ct tm bu nh vo cng ch vi nhng th khc t Alberto v Hilde. Sau ba ti, c n nh Joanna. Mnh phi thu xp mt vic rt c bit, c ni ngay khi bn va mi m ca.

C khng ni thm g cho n khi Joanna ng ca phng ng. Chuyn ny kh l kh hiu, Sophie tip tc. K i! T s phi bo m l t s ng m y. Tuyt! Nhng t ch ni th thi, cu hiu khng. T phi n mt ch khc. T tht. Mt anh chng ? Khng, chuyn ny c lin quan n Hilde. Joanna kh hut so, Sophie nhn thng vo mt c. Ti nay t s n, c ni, nhng t s phi ln i lc 7 gi sng. Cu phi che giu gip t cho n khi t quay li. Nhng cu nh i u vy? Cu phi lm ci g vy? Rt tic, t khng ni c. Ng nh bn cha bao gi l vn . Gn nh ngc li l ng khc. i khi Sophie c cm gic m c thch nh mt mnh. Con s v nh n sng ch? y l cu duy nht m c hi, khi Sophie ra khi nh. Nu con khng v, m bit con u ri. Ci qui g lm c ni vy? l mt im yu. Cuc ving thm ca Sophie bt u nh mi ln n ng nh bn, hai c chuyn tr n tn khuya. iu khc bit duy nht l h bt u i ng vo lc 2 gi sng, Sophie t ng h bo thc lc 7 gi km 15. Nm ting sau, Joanna thc gic khi Sophie tt chung bo thc. i cn thn nh, c ni bng ging ngi ng. Sophie ln ng. Nh th Thnh Mary nm ngoi vi ph c ca thnh ph. ng xa khong vi dm. Tuy mi ng c vi gi nhng Sophie vn cm thy rt tnh to. Khi c n trc cng nh th c th gn tm gi. Sophie th y cnh ca ln. Ca khng kha! Nh th c hoang vng tnh mch. Lung nh sng mu xanh c lc qua nhng khung knh mu lm hin ra v s ht bi nh xu ang bay ln trong khng kh. Dng nh bi trong nh th tp trung thnh nhng lung ln theo cch ny. Sophie ngi trn hng gh trung tm, m m nhn v pha bn th, ni c mt cy thnh gi c xn mu.

Mt vi pht tri qua. Bng vang ln ting n phong cm. Sophie khng dm nhn quanh. Ting n nghe nh mt giai iu c xa, c l t thi Trung C. Sau li l s im lng. Ri c nghe thy ting chn ang n gn t pha sau. C nn quay li nhn khng nh? Thay v quay li, c quyt nh khng ri mt khi cy thnh gi. Bc chn i vt qua c, tip tc tin gia hai hng gh, v c nhn thy mt ngi mc o thy tu mu nu. Sophie c th th rng chnh l mt tu s n t thi Trung C. C cm thy tht cng thng, nhng khng n ni s ht va. n trc bn th, tu s xoay na vng ri leo ln bc ging. ng ta t ln mp bc, nhn xung Sophie, v ni vi c bng ting Latin: Gloria Patri, et Filio, et Spirtui Sancto. Sicut erat in principo, et nunc, et semper et in sculorum. Amen. Ni ci g ngi ta hiu c ch! Ng ngn! Sophie bt ra. Ting c vng khp nh th . Mc d nhn ra rng ng thy tu chc phi l Alberto Knox, c vn hi hn v tht ln ti ni th cng tn nghim ny. Nhng c cm thy rt cng thng, v khi thn kinh cng thng qu th lm lon mt cht s gip ta cm thy d chu hn. Ssh! Alberto gi mt tay ln nh cc tu s vn lm khi h mun cc con chin ngi xung. Thi Trung C bt u lc 4 gi, ng ni. Thi Trung C bt u lc 4 gi? Sophie ni, cm thy ng ngn, nhng ht cng thng. ng, khong 4 gi. V sau l 5 gi, 6 gi, v 7 gi. Nhng thi gian nh ng yn. Ri phi n tm gi, chn gi, v mi gi. Nhng vn l thi Trung c, em thy y. Gi thc dy n mt ngy mi, c th em ngh nh th. Phi, ti hiu em. Nhng vn ang l Ch nht, mt chui di nhng ngy Ch nht. V ri n mi mt gi, mi hai gi, v mi ba gi. y l thi k m ngi ta gi l thi Gothic, khi nhng nh th v i c xy dng chu u. V sau , khong mi bn gi, hai gi chiu, mt con g gy vang - v thi Trung C di l th bt u li dn. ng, nu mi gi tnh bng 100 nm. Ta c th coi Jesus sinh ra lc na m. Paul bt u cc cuc hnh trnh truyn gio khong gn 1 gi ri sng v cht ti Rome khong 15 pht sau. Khong 3 gi sng, Gio hi Ki T gio hu nh b cm,

nhng n nm 313, n l mt tn gio c chp nhn trong quc La M. l triu i ca hong Constantine. Nhiu nm sau, chnh hong c ra ti ln u tin trn ging hp hi. T nm 380, Ki T gio l tn gio chnh thc trn khp quc La M." " quc La M vn cha sp ?" "N mi bt u v. Ta ang ng trc mt trong nhng thay i v i nht trong lch s vn ha. Vo th k IV, La M b e da bi c dn man di t pha bc nh xung ln s tan r t bn trong. Nm 330, Constantine i di th ca quc t Rome n Constantinople, thnh ph m ng sng lp khi tin gn bin en. Nhiu ngi coi thnh ph mi l "thnh Rome th hai". Nm 395, quc La M b chia thnh hai - mt quc pha Ty vi trung tm l Rome, v mt quc pha ng vi th l Constantinople. Rome b qun man di cp ph nm 410, v n nm 476 c quc pha Ty b ph tan. quc pha ng vn tn ti nh mt nc c lp cho n nm 1453, khi ngi Th chim c Constantinople." "V tn ca n b i thnh Istanbul?" "ng y! Istanbul l ci tn gn y nht. Mt mc na m chng ta cn lu l nm 529. l nm m nh th ng ca Hn lm vin ca Plato Athens. Cng trong nm , dng Benedictine, dng tu ln u tin, c thnh lp. Do vy, nm 529 tr thnh biu tng ca vic Gio hi Ki T gio y np ng kn trit hc Hy Lp. T , cc tu vin nm c quyn v gio dc, t tng, v suy ngh. ng h ang tch tc v pha 5 ri sng..." Sophie hiu ngha ca gi gic m Alberto ang ni n. Na m l nm 0, 1 gi l 100 nm sau Thin cha ging sinh, 6 gi l 600 nm sau Thin cha ging sinh, v mi bn gi l 1400 nm sau Thin cha ging sinh. Alberto tip tc: "Thc ra thi Trung C c ngha l thi k chuyn tip gia hai thi i khc. Thnh ng ny c a ra vo thi Phc Hng. Thi i en Ti, mt tn khc ca thi Trung C, thi c xem l m di l th mt nghn nm bao ph chu u gia thi C i v thi Phc Hng. Ngy nay, t "trung c" c dng vi ngha xu, t mt ci g c on v cng nhc. Nhng nhiu nh s hc hin i li xem thi Trung C l thi i nghn nm ca ny mm v pht trin. Th d, h thng trng hc c pht trin ti thi Trung C. Nhng trng hc trong tu vin u tin c m kh sm trong thi k ny, v cc trng dng ni tip vo th k XII. Khong nm 1200, nhng trng i hc tng hp u tin c thnh lp, cc mn hc c nhm thnh cc khoa khc nhau, y nh ngy nay."

"Mt nghn nm l khong thi gian rt di." "ng nhng Ki T gio cn thi gian n vi i chng. Hn na, trong thi Trung C, nhiu quc gia dn tc hnh thnh v pht trin vi cc thnh ph v nhn dn, dn ca v truyn dn gian. Nu khng c thi Trung C th chuyn c tch v nhng bi dn ca s ra sao? Thm ch c chu u s nh th no? Mt tnh ca La M chng. Ci to ra ting vang ca nhng ci tn Anh, Php, v c chnh l ci vc su khng y m ta gi l thi Trung C. C nhiu con c lp lnh bi quanh ci vc , d khng phi lc no ta cng nhn thy chng. Snorri sng vo thi Trung C. Thnh Olaf v Charlemagne cng vy, khi cn nhc n Romeo v Juliet, Joan D'Arc, Ivanhoe, Pied Piper D'Hamelin, v nhiu hong t dng mnh v cc v vua oai nghim, cc hip s ho hoa v cc tiu th xinh p, nhng ngi th lm knh mu v th n phong cm v danh. V ti cn cha ni n cc tu s kh hnh, cc hip s thp t chinh, v nhng m ph thu." "Thy cng cha ni n cc linh mc." "ng. Nhn tin, ti ni thm l n tn th k XI, Ki T gio mi n Na Uy. Khng phi l ni qu khi bo rng cc nc Bc u theo Ki T gio mt cch chng vnh. Cc tn ngng c xa vn tip tc tn ti bn di b mt Ki T gio, v nhiu nguyn t tin - Ki T gio kt hp vi Ki T gio. V d, trong l mng Ging sinh ca vng Scandinavia, cc tp tc Ki T gio v Bc u vn chung sng n tn ngy nay. V y, cu ni c rng v chng ci nhau s tr nn ngy cng ging nhau c p dng. Bnh qui Yuletide, ln con Yuletide, v bia Yuletide tr nn ging vi Ba nh thng thi t phng ng v ci mng n Thnh Bethlehem. Nhng khng nghi ng g na, Ki T gio dn tr thnh trit l sng ch o. Do , ta thng ni v thi Trung C nh l mt sc mnh thng nht ca vn ho Ki T gio." "Nh vy thi khng hon ton u m?" "Nhng th k u tin sau nm 400 qu thc l mt s suy thoi v vn ho. Thi La M l mt nh cao vn ho vi nhng thnh ph ln c th may, nh tm cng cng, v th vin, y l cha ni n nn kin trc ng t ho. Nhng th k u ca thi Trung C, ton b nn vn ho ny tan r. Thng nghip v kinh t ca n cng vy. Thi Trung C, dn chng quay li kiu mua bn bng trao i hng ho. Nn kinh t thi l kinh t phong kin, c ngha l mt s t qu tc quyn th s hu t, nng n phi lm vic cc nhc trn nhng mnh t kim sng. Dn s cng gim mnh vo nhng th k u. Thi C i, c hn mt triu ngi

sinh sng ti Rome. Nhng n nm 600, dn s ca Th La M c gim xung cn khong 40.000 ngi, ch bng mt ci vy ca thi k trc. Nh vy, ch cn mt phn tng i nh dn chng cn li, lang thang gia nhng g cn li ca cng trnh oai nghim - v huy hong xa kia ca thnh ph. Khi h cn vt liu xy dng, c v s ng nt cung cp cho h. y l ngun gc ca ni bun ln lao i vi cc nh kho c hc hin i, h c g nhng ngi thi Trung C khng ng n cc n i." "C s kin c th th d hiu hn y ." "Nhn t quan im chnh tr, thi La M chm dt vo cui th k IV. Tuy nhin, Gim mc ca Rome tr thnh ngi ng u ti cao ca Gio hi Cng gio La M. ng c trao danh hiu Gio hong (ting Latin l papa vi ngha l cha) v dn dn c coi l ngi tha lnh ca Cha Ki T trn trn gian. Nh vy, Rome l th ca Ki T gio trong sut gn ht thi Trung C. Nhng khi vua v gim mc ca cc quc gia dn tc mi ngy cng tr nn hng mnh hn, mt vi ngi trong s h dm ng ln chng li quyn lc ca nh th." "Thy ni rng nh th ng ca Hn lm vic ca Plato Athens. C phi vy ngha l tt c cc nh trit hc Hy Lp u b lng qun?" "Khng hn l nh vy. Mt s trc tc ca Plato v Aristotle vn c bit n. Nhng quc La M c dn dn c chia thnh ba nn vn ho khc nhau. Ty u, ta c vn ho Ki T gio La M vi th l Rome. ng u, ta c vn ho Ki T gio Hy Lp vi th l Constantinople. Thnh ph ny bt u c gi bng tn ting Hy Lp - Byzantium. Do vy, ta ni v thi Trung C Byzantine phn bit vi thi Trung C Ki T gio La M. Tuy nhin, Bc Phi v Trung ng cng tng l mt phn ca quc La M. Vo thi Trung C, khu vc ny pht trin thnh vn ho Hi gio ni ting Arab. Sau ci cht ca Muhammad nm 632, Hi gio thng li c Trung ng v Bc Phi. Chng bao lu sau, Ty Ban Nha cng bt u tr thnh mt phn ca th gii Hi gio. o Hi ly Mecca, Medina, Jerusalem, v Bagdad lm cc thnh a. Nhn t quan im lch s vn ho, s kin ngi Arab tip qun thnh ph Hy Lp c Alexandria kh l l th. Nh vy, phn ln nn khoa hc Hy Lp c c tha k bi ngi Arab. Trong sut thi Trung C, ngi Arab chim u th trong cc mn khoa hc chng hn ton hc, ho hc, thin vn hc, v y hc. Ngy ngay, chng ta vn s dng h thng s Arab. Trong nhiu lnh vc, vn ho Arab ni tri hn vn ho Ki T gio. "Em mun bit chuyn g xy ra vi trit hc c Hy Lp."

"Em c th tng tng c mt dng sng rng c mt on b chia thnh 3 nhnh ri nhp thnh mt dng sng ln khng?" "C ." "Vy em cng c th thy vn ho Hy Lp b chia r, nhng sng st qua ba nn vn ho Ki T gio La M pha Ty, vn hoa Byzantine pha ng, v vn ho Arab pha Nam. Nu ni mt cch cc k gin lc, ta c th ni rng trit hc Tn Plato c truyn pha Ty, Plato pha ng, v trit hc Aristotle c truyn cho ngi Arab pha Nam. Tuy nhin, vn c s pha trn c ba dng. im quan trng l n cui thi Trung c, c ba dng gp nhau Bc . nh hng Arab n t nhng ngi Arab Ty Ban Nha, nh hng Hy Lp t pha Hy Lp v quc Byzantine. V by gi, ta thy s khi u ca thi Phc Hng, s 'ti sinh' ca vn ho c i. Theo mt ngha no , vn ho c i sng st qua thi i en Ti." "Em hiu ri." "Nhng ta khng nn on trc dng s kin. u tin ta phi ni cht t v trit hc Trung C. Ti s khng tip tc ni t trn bc ging na. Ti s xung ch em." Mt Sophie nng tru v thiu ng. Khi nhn ng thy tu xa l t trn bc ging nh th Thnh Mary i xung, c c cm gic nh mnh ang ng m. Alberto i v pha bn th, nhn ln cy thnh gi c, ri chm ri bc v pha Sophie. ng ngi xung hng gh cnh Sophie. Tht l mt cm gic k l khi ng ta gn n th. Sophie nhn thy mt i mt su mu nu di ci m trm u. Chng thuc v mt ngi n ng trung nin tc sm v chm ru cm nh hnh tam gic. Thy l ai, c thm ngh, ti sao thy li o ln cuc sng ca em nh vy? "Dn dn chng ta s quen nhau hn," ng ni nh th c c suy ngh ca Sophie. H ngi cnh nhau, nh sng lt vo nh th qua nhng khung knh mu ngy cng tr nn sc nt, Alberto bt u ni v trit hc thi Trung C. "Trit hc thi Trung C gn nh coi c tin Ki T gio hin nhin c thc," ng bt u."Cu hi t ra l ta n gin l phi tin hon ton vo mc khi Ki T gio, hay ta c th tip cn cc chn l ca Ki T gio vi s gip ca l tnh. Cc trit gia Hy Lp v nhng g Kinh thnh ni c mi quan h vi nhau nh th no? C hay khng mu thun gia Kinh thnh v l tnh, hay l c tin v tr thc c tng thch hay khng? Hu ht trit hc thi Trung C xoay quanh cu hi ny."

Sophie gt u mt cch st rut. C bit hc nhng iu ny mn Tn gio ri. "Ta s thy hai nh trit hc ni bt nht thi Trung C gii quyt cu hi ny nh th no, v ta s bt u vi Thnh Augustine, ngi sng t nm 354 n nm 430. Trong cuc i con ngi ny, ta c th quan st qu trnh chuyn dch t hu C i sang tin Trung C. Augustine sinh ra Tagaste, mt thnh ph nh Bc Phi, 16 tui ng n Cartage hc. Sau , ng n Rome, Milan, v sng phn i cn li Hippo, mt thnh ph cch Cartage vi dm v pha ty. Nhng ng khng phi tn Ki T gio t nh, Augustine nghin cu mt vi tn gio v trit hc khc nhau trc khi tr thnh tn Ki T gio." "Thy v d i ?" "C mt thi gian, ng ta l tn Manichaean. l mt gio phi hon ton mang c trng ca thi Hu C i. Gio l ca h na tn gio, na trit hc, khng nh rng th gii c cu to bi nhng cp i ca ci thin v ci c, nh sng v bng ti, tinh thn v vt cht. Bng tinh thn, con ngi c th vn ln cao hn th gii vt cht v nh vy c th chun b cho s cu ri linh hn mnh. Nhng s phn chia r rt gia thin v c lm cho Augustine tr tui bn khon. ng b thu ht hon ton vo ci m ta gi l 'vn v ci c' - cu hi v ngun gc ca ci c. C lc ng chu nh hng ca trit hc Khc k, m theo cc trit gia Khc k th khng c ranh gii r rng gia thin v c. Tuy nhin, nhng nghin cu ch o ca ng li hng v ch ngha Tn Plato - trng phi trit hc quan trng cn li ca trit hc Hu C i. Ti y, ng gp khi nim rng mi vt hin hu u c bn cht thn thnh." "Nh vy ng ta tr thnh mt gim mc Tn Plato?" "Em ni vy cng c. Trc ht, ng tr thnh tn Ki T gio, nhng Ki T gio ca Augustine chu nh hng bi chnh thuyt nim ca Plato. V nh vy, Sophie , c ngha l em phi hiu rng, ti thi im bc vo thi Trung C Ki T gio, khng c s on tuyt vi trit hc Hy Lp. Phn ln trit hc Hy Lp c a vo thi i mi bi cc gio ph nh Augustine." "Thy mun ni rng Augustine l ngi na Ki T na Tn Plato?" "ng ta tin rng mnh l tn Ki T gio 100% v ng khng thy c mu thun thc s no gia Ki T gio v trit hc Plato. i vi ng, s tng ng gia Plato v gio l Ki T gio d thy n mc ng cho rng Plato chc hn bit v Kinh

Cu c. Tt nhin, iu ny l kh c kh nng. Vy ta hy ni rng Augustine l ngi 'Ki T ho' Plato." "Nh vy l khi bt u tin vo Cha Ki T, ng ta khng quay lng li tt c nhng g lin quan n trit hc?" "Khng, nhng ng ta ch ra rng, trong lnh vc cc cu hi tn gio, c nhng gii hn ca vic l tnh c th a ta n u. c tin Ki T l mt huyn thoi thnh thn m ta ch c th nhn thc c qua c tin. Nhng nu ta tin vo Ki T, Cha Tri s 'soi sng' linh hn ta c th tri nghim mt dng tr thc siu nhin v Cha, Augustine cm thy t chnh bn thn mnh rng trit hc c gii hn. ng khng tm c s bnh yn trong tm hn cho n khi ng theo Ki T gio. "Tri tim ta khng yn bnh cho n khi n c yn ngh trong Cha." ng vit." "Em khng hiu lm th no m cc t tng ca Plato c th ho c vi Ki T gio," Sophie phn i."Th cn cc nim vnh cu th sao?" "Augustine khng nh rng Cha Tri to ra th gii t h v, v l t tng ca Kinh Thnh. Ngi Hy Lp thin v t tng rng th gii vn lun lun tn ti. Nhng Augustine tin rng, trc khi Cha sng to ra th gii, cc ' nim' nm trong tm thc Thn Thnh. Nh vy, ng t cc nim Plato vo trong Cha v bng cch bo ton quan nim ca Plato v cc nim vnh cu." "Thng minh tht!" "iu cho thy rng khng ch Augustine m nhiu gio ph khc ng v qu kh a cc t tng Hy Lp v Do Thi li vi nhau. Theo mt ngha no , chng thuc v hai nn vn ho. Augustine cn ng v ch ngha Tn Plato trong quan im v ci c. Cng nh Plotinus, ng tin rng ci c l 's vng mt ca Cha'. Ci c khng c s tn ti ca ring n, n l ci g khng hin hu, bi thc ra sng to ca Cha ch tun lnh Cha ca con ngi. ng ni rng: "Thin l sn phm ca Cha Tri; c l s ri xa sn phm ca Cha." "ng ta c tin rng con ngi c linh hn thn thnh khng?" "C v khng. Augustine khng nh rng gia Cha Tri v th gii c mt hng ro khng th vt qua. y, ng theo st Kinh Thnh v loi b hc thuyt ca Plotinus rng mi th u l mt. Tuy nhin, ng nhn mnh rng con ngi l mt thc th tinh thn. Anh ta c mt th xc vt cht - ci thuc v ci th gii vt l m 'mi mt v r mc ph hoi' - nhng anh ta cn c mt linh hn bit v Cha. "Chuyn g xy ra vi linh hn khi ta cht?" "Theo Augustine, c loi ngi b lc li k t s Sa Ng ca loi ngi. Nhng Cha Tri quyt nh rng mt s ngi nn c cu thot khi ci cht vnh cu."

"Nu th th Cha Tri cng c th quyt nh cu tt c mi ngi." "V chuyn th Augustine ph nhn quyn ph phn Cha ca con ngi, da theo Thnh Th ca Paul gi cho ngi La M: Hi con ngi, ngi l ai m dm ci li Thin Cha? Chng l vt c to ra li ni vi ngi to ra n: 'sao ng lm ra ti nh th ny?' Phi chng th gm khng c quyn dng t st theo mnh: t cng mt nm t st m nn ra cc vt khc nhau, ci th dng vo vic cao qu, ci th dng vo vic thp hn?" "Vy l Cha Tri ngi trn Thin ng v chi vi con ngi ? V mi khi chn mt trong cc tc phm ca mnh th ng ta ch vic qung i?" "Quan im ca Augustine l khng c ngi no xng ng vi s cu vt ca Cha Tri. Nhng Cha chn mt s ngi cu thot khi b y xung a ngc. Vy vi Cha, chng c g b mt v chuyn ai s c cu v ai khng c. iu c nh trc. Chng ta hon ton ph thuc vo lng thng ca Cha Tri." "Nh vy, theo mt cch no , ng ta tr li vi c tin c xa vo s mnh." "C th. Nhng Thnh Augustine khng chi b trch nhim ca con ngi i vi cuc sng ca chnh mnh. ng dy rng ta phi sng trong s nhn thc v vic c Cha Tri la chn. ng khng ph nhn rng chng ta c ch t do. Nhng Cha d 'thy trc' chng ta s sng nh th no." "Nh th khng phi tht bt cng sao?" Sophie hi. "Socrates ni rng tt c chng ta u c c hi nh nhau v chng ta u c nhn thc thng thng nh nhau. Nhng Augustine li chia mi ngi thnh hai nhm. Mt nhm c cu vt v nhm kia b nguyn ra." "ng l l thuyt ca Augustine i tch kh xa ra khi ch ngha nhn vn ca Athens. Nhng Augustine khng chia nhn loi thnh hai nhm. ng ta ch ang gii thch gio l Kinh Thnh v cu ri v trng pht. ng gii thch iu ny trong mt cng trnh nghin cu c tn Thnh ph ca Cha." "Thy k v n i ". "Thnh ng 'Thnh ph ca Cha' hay 'vng quc ca Cha' xut pht t Kinh Thnh v hc thuyt ca Jesus. Augustine tin rng ton b lch s loi ngi l mt cuc u tranh gia 'Vng quc ca Cha' v 'Vng quc Th gii'. y khng phi l hai vng quc chnh tr tch ri. Chng u tranh ginh quyn lm ch

bn trong mi con ngi. Tuy nhin, Vng quc Th gii hin din trong Nh nc, chng hn quc La M - quc ang suy tn vo thi Thnh Augustine. Khi nim ny tr nn ngy cng r rng khi Gio hi v Nh nc u tranh ginh quyn ti cao trong sut thi Trung C. Khi ngi ta ni rng 'Khng c s cu ri bn ngoi nh th". Cui cng th 'Vng quc ca Cha' ca Augustine tr nn ng nht vi Gio hi. Ch n thi k ca phong tro Khng Cch vo th k XVI mi ny sinh s phn i t tng rng ngi ta ch c th nhn ra c s cu ri thng qua Nh th." " n lc i qua ri!" "Ta cng c th thy rng trong nhng nh trit hc m ta tng gp, Thnh Augustine l ngi u tin ko lch s vo trit hc ca mnh. Cuc u tranh gia thin v c khng phi iu g mi. Ci mi y l, i vi Augustine, cuc u tranh ny din ra trong lch s. Khng c my Plato kha cnh ny trong cng trnh ca Augustine. ng ta chu nh hng nhiu hn t cch nhn tuyn tnh v lch s nh ta gp trong Kinh Cu c: t tng rng Cha cn ton b lch s hin thc ha Vng quc ca Cha. Lch s cn cho s khai sng ca con ngi v s hy dit ci c. Hoc, nh Augustine ni, 'S tin kin thn thnh nh hng lch s ca nhn loi t thi Adam n ngy tn th, nh th l cu chuyn v mt ngi pht trin dn dn t tr th n tui gi." Sophie nhn ng h, "Mi gi ri," c ni: "Em sp phi v." "Nhng ti phi k cho em nghe v mt nh trit hc v i khc ca thi Trung C . Chng ta ra ngoi ngi nh?" Alberto ng dy. ng chp hai lng bn tay li ri bt u i dc li i gia hai hng gh. Trng ng nh th ang cu nguyn hoc ang m chm trong suy ngh v mt chn l tinh thn no . Sophie i theo, c cm thy mnh chng c la chn no khc. Mt tri vn cha l ra khi nhng m my bui sng. Alberto ngi xung mt ci gh bng bn ngoi nh th. Sophie t hi nu ai i ngang qua th ngi ta s ngh g. Ngi trn gh nh th lc mi gi sng l l, ngi vi mt thy tu thi Trung C chng lm cho tnh th trng kh d hn cht no. "Tm gi" ng bt u. "Khong 4000 nm tri qua k t thi Thnh Augustine, trng hc bt u m ca. T y cho n lc mi gi, cc trng hc trong tu vin s gi c quyn v gio dc. T mi gi n mi mt gi, trng dng u tin s c thnh lp, tip theo l nhng trng i hc tng hp u tin

vo lc gia tra. Nhng nh th Gothic v i s c xy dng vo cng thi gian . Chnh nh th ny cng c nin i t nhng nm 1200 - hay thi k m ta gi l thi Gothic. Trong thnh ph ny, ngi ta khng tin xy mt nh th ln. "H chng cn," Sophie ni. "Em ght nh th trng khng." ", nhng nhng nh th v i c xy dng khng ch phc v cc hi on tn hu ln. Ngi ta xy nhng nh th ln lm sng danh Thin Cha, v chnh l mt dng tn gio. Tuy nhin, trong thi k ny cn xy ra mt s kin khc c ngha c bit vi cc nh trit hc nh chng ta." Alberto tip tc: "nh hng ca nhng ngi Arab Ty Ban Nha bt u th hin r. Trong sut thi Trung C, ngi Arab duy tr s sng cho truyn thng Aristotle, v t cui th k XII, cc hc gi Arab n Bc theo li mi c bit n v c dch t ting Hy Lp v Arab sang ting Latin. iu ny to nn mi quan tm mi i vi khoa hc t nhin v thi sc sng mi vo cu hi v mi quan h ca mc khi Ki T Aristotle trong lnh vc khoa hc, nhng khi no ngi ta nn i theo nh trit hc Aristotle, khi no bm vo Kinh thnh? Em thy khng? Sophie gt u, ng thy tu tip tc. "Nh trit hc v i nht v quan trng nht trong thi k ny l Thnh Thomas Aquinas, ng sinh nm 1225 v qua i nm 1274. ng xut thn t Aquino, mt thnh ph nh nm gia Rome v Naples, nhng ng cng dy i hc Tng hp Paris. Ti gi ng l mt nh trit hc, nhng thc ra ng l mt nh thn hc. Thi , thn hc v trit hc khng khc nhau l bao. Ngn gn, ta c th ni rng Aquinas bin Aristotle thnh tn Ki T gio y nh vic Thnh Agustine lm i vi Plato vo u thi Trung C." "Chuyn tht k qui, bin cc nh trit hc sng t c ngn nm trc khi c Cha Ki T thnh tn Ki T gio." "Em c th ni nh vy. Nhng khi ni n vic 'Ki T ha' hai nh trit hc HyLp v i ny, ta ch c rng h c gii ngha theo mt cch m theo h khng cn c coi l mi e da i vi tn l Ki T gio. Aquinas l mt trong nhng ngi c gng lm cho trit hc ca Aristotle tng thch vi c tin Ki T gio. Ta ni rng ng to ra s kt hp v i gia c tin v tri thc. ng ta lm vic bng cch i vo trit hc ca Aristotle v nm ly li ng." "Em xin li thy, nhng m qua em hu nh khng ng. Chc thy phi gii thch r hn mi c." "Aquinas tin rng khng nn c mu thun gia nhng g trit hc hay l tnh dy ta v nhng g sch Khi Huyn Ki T gio hay c tin ni vi ta. Th gii Ki T

gio v trit hc thng pht biu ging nhau. Nh vy, chng ta thng c th t lp lun t n cng mt chn l m ta c th c c trong Kinh Thnh." "Bng cch no? Chng l l tnh ni vi ta rng Cha Tri to ra th gii trong su ngy, v Jesu l Con ca Cha?" "Khng, ta ch c th tip cn nhng ci gi l chn l ca c tin qua sch Khi Huyn v c tin. Nhng Aquinas tin vo s tn ti ca cc 'chn l thn hc t nhin', ngha l nhng chn l m ta c th t c qua c c tin Ki T gio ln l tnh bm sinh hay l tnh t nhin ca ta. Chng hn, chn l v s tn ti ca Cha Tri. Aquinas tin rng c hai con ng n vi Cha. Mt ng qua c tin v sch Khi Huyn Ki T gio, ng kia qua l tnh v cc gic quan. Trong hai con ng , ng qua c tin v Kinh thnh hn l con ng chn chn nht, v ngi ta rt d lm lc nu ch tin vo l tnh. Nhng quan im ca Aquinas l khng nn c mu thun gia mt nh trit hc nh Aritotle v gio l Ki T gio." "Nh vy ta c th chn gia vic tin Aristotle v tin Kinh thnh?" "Khng h, Aristotle ch i na ng v ng ta khng bit n Khi Huyn Ki T gio. Nhng i na ng khng c ngha l i sai ng. V d ni rng Athens nm chu u th khng sai, nhng cng chng c th lm. Nu mt cun sch ch vit rng Athens l mt thnh ph Chu u th ta nn tra cu thm y rng Athens l th ca Hy Lp, mt quc gia nh ng nam Chu u. Nu may mn, ta c th tm c mt t thng tin v Acropolis na. y l cha ni n Socrates, Plato, v Aristotle." "Nhng mu thng tin u tin v Athens l ng s tht." "Chnh xc! Aquinas mun chng minh ch mt s tht. Nh vy khi Aristotle cho ta thy mt iu l tnh mch bo l c tht, iu c mu thun vi gio l Ki T gio. Ta c th t ti mt kha cnh ca chn l vi s gip ca l tnh v bng chng ca gic quan. Chng hn, loi chn l m Aristotle ni n khi m t th gii ng thc vt. Cn qua Kinh thnh, Cha m ra cho chng ta mt kha cnh khc ca chn l. Nhng hai kha cnh ny ca chn l trng nhau ti nhng im quan trng. C nhng cu hi m Kinh thnh v l tnh a ra cc cu tr li ging ht nhau." "ng vy. Trit hc ca Aristotle cng gi thit s tn ti ca mt v Cha Tri - hay mt nguyn nhn hnh thc - ci lm cho tt c cc qu trnh thin nhin hot ng. Nhng ng khng miu t g hn v Cha Tri. Do vy, ta phi da hon ton vo Kinh thnh v hc thuyt ca Jesu." "Hon ton chc chn l c Cha ?"

"Hin nhin l ngi ta c th tranh ci v chuyn . Nhng ngay c trong thi ca chng ta, phn ng mi ngi s ng rng l tnh ca con ngi chc chn khng kh nng phn chng s tn ti ca Cha Tri. Aquinas cn i xa hn. ng tin rng ng c th dng trit hc ca Aristotle chng minh rng Cha Tri tn ti." "Gh nh!" "ng tin rng, vi l tnh, ta c th nhn ra rng mi th xung quanh ta u phi c mt 'nguyn nhn hnh thc'. Nh vy, c c 'thn hc v c tin' v 'thn hc t nhin'. iu tng t cng ng trong kha cnh o c. Kinh thnh dy ta Cha Tri mun con ngi sng nh th no. Nhng Cha cng cho ta mt lng tm ta phn bit ng sai mt cch 't nhin'. Vy, cng c 'hai con ng' dn n mt cuc sng c o c. Ta hiu rng lm hi ngi khc, ngay c khi cha c trong Kinh thnh rng ta phi i x vi ngi nh ta mun c ngi i x. y cng vy, cch chn chn nht l tun theo li rn trong Kinh thnh." "Em ngh l em hiu," Sophie ni. "N gn ging nh cch ta bit c bo khi nhn thy chp v nghe thy sm." "Chnh xc! Ta c th nghe thy sm nu ta m, v c th nhn thy chp nu ta ic. Tt nhin, tt nht l va nghe thy va nhn thy. Nhng khng c mu thun gia nhng ci ta nhn thy v nghe thy. Ngc li, hai n tng h tr ln nhau." "Vng." " ti ly thm mt hnh nh na. Nu em c mt tiu thuyt, 'Truyn v Chut v Ngi' ca John Steinbeck chng hn..." "Thc ra em c quyn ri." "Ch qua vic c sch, em c cm nhn c iu g v tc gi khng?" "Em thy rng c mt ngi vit quyn sch ." "y l tt c nhng g em bit v ng ta?" "ng ta c v quan tm n nhng ngi b rung b." "Khi em c cun sch - mt tc phm ca Steinbeck - em bit c mt s iu v bn cht ca Steinbeck na. Nhng em khng th trng i rng s ly c thng tin v c nhn tc gi. c Truyn v Chut v Ngi, em c th bit c tc gi bao nhiu tui khi vit cun sch , ng ta sng u, hay ng c my a con hay khng?" "Hin nhin l khng ri." "Nhng em c th tm nhng thng tin ny t tiu s ca John Steinbeck. Ch t tiu s hay hi k, em mi c th bit r hn v con ngi Steinbeck.

"Vng, ng vy." "S sng to ca Cha Tri v Kinh thnh t nhiu cng nh vy. Ch cn do quanh thin nhin, ta cng c th nhn thy rng c mt v Cha Tri. Ta c th d dng thy rng Ngi yu hoa c v mung th, nu khng Ngi chng to ra chng. Nhng cc thng tin v c nhn Cha th ch c th tm thy trong Kinh thnh, hay l 'hi k' ca Cha nu em mun." "Thy gii tm v d tht!" ", ..." Ln u tin, Alberto khng tr li m ch ngi lng thinh suy ngh. "C phi tt c nhng chuyn ny u lin quan n Hilde khng ?" Sophie khng km c. "Chng ta khng bit c hay khng mt c 'Hilde'." "Nhng ta bit c ai ang xp t mt bng chng v bn y khp ni. Bu nh, khn la, v xanh, tt..." "Alberto gt u. "V c th cha ca Hilde l ngi quyt nh ng ta s sp t bao nhiu bng chng," ng ni. "n gi, tt c nhng g chng ta bit ch l c ai ang gi cho ta rt nhiu bu nh. Ti hy vng ng y s vit cht t v bn thn na. Nhng chng ta s quay li chuyn sau." "Mi mt gi km 15 ri. Em phi c mt nh trc khi thi Trung C chm dt." "Ti s ch kt lun bng my li v cch Aquinas a trit hc Aristotle vo mi lnh vc, ni n khng xung t vi thn hc ca Nh th. Cc lnh vc ny bao gm logic, l thuyt v tri thc, v quan trng nht l trit hc t nhin ca ng. Chng hn, em cn nh miu t ca Aristotle v thang tin trin ca s sng t thc vt v ng vt n con ngi khng?" Sophie gt u. "Aristotle cho rng ci thang ny cho thy mt v Cha Tri cu thnh mt dng cc i ca s tn ti. C th lin h s ny vi thn hc Ki T mt cch khng kh khn g. Theo Aquinas, c mt mc hin hu tng dn t thc vt n ng vt ri n con ngi, t con ngi n thin thn, v t cc thin thn n Cha Tri. Cng nh ng vt, con ngi c mt c th v cc c quan cm gic, nhng con ngi cn c tr thng minh lp lun. Thin thn khng c c th vi cc c quan cm gic, l l do h c tr thng minh t pht v tc thi. H khng cn suy ngh cn nhc nh con ngi. H bit tt c nhng g con ngi c th bit m khng phi hc tng bc nh chng ta. V v thin nhin khng c th xc, h khng bao

gi cht. Khng phi h lun lun tn ti nh Cha Tri, v h tng c Cha to ra. Nhng h khng c mt th xc m mt ngy no phi t b, do vy h s khng bao gi cht." "Nghe hay tht!" "Nhng Cha Tri tr v bn trn cc thin thn, Sophie . ng ta c th nhn thy tt c v bit tt c mi th ch trong mt tm nhn thng nht." "Vy l by gi ng ta c th nhn thy chng ta." "Phi, c l ng ta nhn thy. Nhng khng phi 'by gi'. i vi Cha Tri, thi gian khng tn ti nh n ang tn ti vi chng ta. 'By gi' ca chng ta khng phi 'by gi' ca Cha. Nhiu tun tri qua i vi chng ta, nhng khng nht thit l chng tri qua i vi Cha." "i tri!" Sophie tht ln. C ly tay bt ming. Alberto ci nhn c v Sophie ni tip: "Hm qua em nhn c mt tm bu nh na ca b Hilde. ng y vit ci g nh: mt hai tun i vi Sophie khng c ngha n cng di nh vy i vi chng ta. Cu gn nh ging ht vi nhng g thy va ni v Cha!" Sophie c th thy mt ci nhu my thong qua khun mt Alberto bn di ci m thy tu. ng ta phi t ly lm xu h mi phi!" Sophie chng hiu Alberto nh ni g. ng tip tc: "ng tic l Aquinas cng tip thu quan im ca Aristotle v ph n. Chc em cn nh Aristotle cho rng ph n l mt ngi n ng khng hon chnh. ng cn cho rng con ci ch tha k c im ca cha, do ngi ph n th ng v tip nhn, trong khi ngi n ng ch ng v to tc. Theo Aquinas, nhng quan im ny ng iu vi thng ip ca Kinh thnh - chng hn trong vit rng ph n c to ra t xng sn ca Adam." "V vn!" "Nn lu rng n tn nm 1827 ngi ta mi pht hin c trng ca ng vt c v. Do , chuyn ngi ta cho rng ngi n ng mi l ngi sng to v l nng lc truyn s sng trong qu trnh sinh sn c l cng khng ng ngc nhin lm. Hn na, ta c th ghi nhn rng, theo Aquinas, ph n ch thp hn hn nam gii trong vai tr mt thc th t nhin. Linh hn ca ph n ngang bng vi linh hn nam gii. Trn Thin ng c s bnh ng tuyt i v gii tnh, v mi s khc nhau vt l v gii tnh chm dt." "An i nht nho. thi Trung C khng c nh trit hc n no ?"

"Nam gii thng tr cuc sng trong nh th thi Trung C. Nhng iu khng c ngha rng khng c cc nh t tng n. Mt trong s h l Hildegard x Bingen..." Sophie trn mt: "B y c lin quan g ti Hilde khng ?" "Hi th bao gi! Hilde l mt n tu Rhine Valey, sinh nm 1098 v qua i nm 1179. Mc d l ph n, b ging o, vit sch, lm thy thuc, l nh thc vt hc, nh t nhin hc. B l mt v d v thc t rng ph n c u c thc tin hn, thm ch khoa hc hn, ngay c thi Trung C." "Th cn Hilde?" "Theo c tin Ki T gio v Do Thi c xa, Cha Tri khng ch l mt ngi n ng. Cha cn c mt mt n tnh, hay 'm thin nhin'. Ph n cng c to theo hnh Cha. Trong ting Hy Lp, mt n tnh ca Cha c gi l Sophia. 'Sophia' hay 'Sophie' c ngha l s thng thi." Sophie lc u y cam chu. Ti sao trc y cha c ai tng ni vi c v iu ? V ti sao c cha bao gi hi? Alberto ni tip: "Sophia, hay phn m thin nhin ca Cha Tri c mt ngha nht nh i vi c ngi Do Thi v Gio hi Chnh thng Hy Lp trong sut thi Trung C. pha Ty, b b lng qun. Nhng Hildegard xut hin. B c thy linh nh ca Sophia hin ra trong trang phc o chn vng gn nhng trang sc qu gi..." Sophie nhm dy. Sophie hin ra trc Hildegard... "C th em s hin ra trc Hilde." C ngi xung. Ln th ba, Alberto t tay ln vai c. " l iu m chng ta phi nghin cu. Nhng by gi qu mi gi. Em phi v nh, v chng ta ang tin ti mt thi k mi. Ti s gi em n ni v thi Phc Hng. Hermes s n tm em trong vn." n , ng thy tu k l ng dy v bt u i v pha nh th, Sophie ngi lng thinh suy ngh v Hildegard v Sophia, Hilde v Sophie. Bng nhin, c bt dy chy v pha nh trit hc mc o thy tu, c hi vi theo: "Thi Trung C c Alberto khng ?" Alberto i chm li, kh quay u v ni, "Aquinas c mt ng thy trit hc ni ting c gi l Alberto V i..." Ri ng ci u v bin mt sau cnh ca nh th Thnh Mary.

Sophie vn cha hi lng vi cu tr li. C theo ng vo trong nh th. Nhng by gi, n hon ton khng mt bng ngi. ng y n th chng? Trn ng ra ngoi, c nhn thy mt bc hnh c M ng trinh Madonna. C tin n ngm ngha k cng. C cht nhn thy mt git nc nh ng di khe mt Madonna. C phi l nc mt khng? Sophie lao ra khi nh th v vi v quay v nh Joanna.

THI PHC HNG hi dng di thn thnh trong v bc trn tc Va ng mi hai gi th Sophie v n cng nh Joanna, mt t hi v chy. Joanna ang ng trong mnh vn trc nh. Cu i nm ting lin! Joanna rt ln qua k rng. Sophie lc u. Khng, t i hn mt nghn nm. Cu ch qui qu no vy? in tht! M cu gi in n cch y na ting. Cu ni g? T bo l cu ang ra hiu thuc. M cu bo cu khi no v th gi in. Nhng gi m cu chng kin lc b m t mang socola nng v bnh m vo phng lc mi gi v ging cu trng khng. Cu ni vi b m nh th no? Kh l xu h. T bo l cu v nh v mnh va ci nhau to. Th th mnh nn nhanh chng lm lnh thi. V mnh phi m bo l b m cu s khng gp m t trong vi ngy. Cu c ngh l mnh c th lm c chuyn khng? Joanna nhn vai. Ngay lc , b c t gc vn i ti, ng ko theo mt chic xe ct kt. ng mc mt b qun o bo h v ang dn dp cnh l rng t nm ngoi. ha, hai a lm lnh ri, b bit m. Ch, khng cn mt ci l rng trc bc thm tng hm na. Tt qu, Sophie ni. Vy c l chng chu c th ung socola nng thay v ung trn ging.

B Joanna c gng ph ln ci, nhng Joanna th h hc mm. Trong gia nh Sophie, chuyn i p bao gi cng thoi mi hn l trong cn nh kh gi hn ca v chng ngi c vn ti chnh Ingebrighten. T xin li, Joanna, nhng t cm thy t cng nn gp phn vo v che giu lc trc. Cu c nh k cho t khng y? Chc chn ri, nu cu v nh cng t. Bi v chuyn ny s khng lt tai c vn ti chnh hay bp b Barbi qu c u. Tht l qu qut! Chc cu cho l ci kiu v chng chng chnh n ni mt ngi phi i bit tn ngoi bin l kh hn ? Chc l khng. Nhng m qua hu nh t thc trng. V cn chuyn ny na, t bt u t hi khng hiu Hilde c th thy ht mi chuyn bn mnh lm hay khng. H bt u i v pha ph C Ba L. cu l Hilde c th c kh nng ngoi cm? C th c, c th khng. R rng Joanna khng hng th g v tt c nhng chuyn b mt ny. Nhng iu khng th gii thch c ti sao b ca c ta li gi mt ng bu nh in r n mt ci nh hoang trong rng. T cng nhn l mt im yu. Cu c mun k xem cu i u khng? Th l Sophie k cho bn v mi chuyn, k c kha trit hc k l. C bt Joanna ha s gi b mt mi chuyn. H bc i yn lng mt lc lu. Khi n gn ph C Ba L, Joanna ni, T khng thch chuyn ny t no. C dng li trc cng nh Sophie ri quay li tr v nh mnh. Chng ai yu cu cu thch n c. Nhng trit hc khng phi l mt tr chi v hi trong ba tic. l vn chng ta l ai v chng ta t u ra. Cu c cho l trng mnh c hc v chuyn khng? ng no th cng khng c ai tr li c nhng cu hi kiu . Phi, nhng chng mnh thm ch cn khng bit ng hi c! Khi Sophie vo bp th ba tra by sn trn bn. Khng ai nhc n chuyn c khng gi in t nh Joanna.

Sau ba tra, Sophie tuyn b s i ng tra. C th nhn l m hm trc nh Joanna hu nh khng ng c my. Khi n ng nh bn, chuyn chng bt bnh thng cht no. Trc khi ln ging, c n ng trc ci gng ng ln gi c treo trn tng trong phng ng. u tin, c ch nhn thy khun mt trng bch mt mi ca mnh. Nhng sau , c thy sau khun mt mnh, mt khun mt khc m m hin ra. Sophie ht th su mt vi nhp. Nhn thy o nh th chng hay ho g. C ngm nhn nhng nt sc so trn khun mt ti nht bao quanh bi mi tc bt tr khng chu theo bt k kiu tc no ngoi tr kiu t nhin ca chnh n. Nhng ng sau bng c li l o nh ca mt c gi khc. Bt cht c gi kia nhy mt ri rt bng c hai mt, nh th mun ra hiu rng c ta qu thc trong , pha bn kia. o nh ch ko di mt vi giy ri bin mt. Sophie ngi phch xung mp ging. Khng nghi ng g na, c va nhn thy Hilde trong gng. C nhn thong qua nh ca Hilde trn tm th sinh vin nh ng thiu t. Chc chn chnh l c gi m c va thy trong gng. Tht k l, c ton thy nhng iu b him kiu ny khi ang mt cht i c. C ngha l sau c lun phi t hi xem c phi n thc s xy ra hay khng. Sophie vt qun o ln thnh gh ri chui vo ging. C ng thip ngay v m mt gic m sinh ng v r nt mt cch k l. C m thy mnh ang ng trong mt khu vng rng thoai thoi xui xung mt ngi nh thuyn mu . Trn cu tu pha sau ngi nh c mt c gi tr tc vng ang ngi nhn xa xm v pha bin. Sophie n ngi bn cnh. Nhng c b c v khng nhn thy s c mt ca c. Sophie t gii thiu. T l Sophie, c ni. Nhng c b kia c v chng nhn thy hay nghe thy c. Sophie cht nghe thy mt ting gi, Hilde! Ngay lp tc c b bt dy v chy tht lc v pha ngi nh. R rng c y khng ic cng chng m. Mt ngi n ng trung nin t pha sau ngi nh si bc v pha c. ng mc mt b qun phc kaki v i m ni xanh. C b qung tay qua c ng v u vi vng. Sophie nhn thy mt si dy chuyn nh bng vng gn thnh gi trn cu ni c b ngi. C nht ln v gi n trong tay. Ri c tnh gic. Sophie nhn ng h. C ng c hai ting. C ngi dy, suy ngh v gic m k l. N tht n mc c cm thy nh th mnh thc s chng kin. C cng cm thy chc chn khng km rng ngi nh v ci cu tu thc s tn ti u . R rng n rt ging bc tranh trn tng nh ng thiu t m c nhn thy. D sao th cng khng nghi ng g, c b trong gic m chnh l Hidle Moller Knag

v ngi n ng l b c, va t Lebanon tr v nh. Trong gic m, ng ta trng kh ging Alberto Knox Khi Sophie ng dy v bt u dn ging, c tm thy mt si dy chuyn vng gn thnh gi di gi. Mt sau thnh gi khc ba ch: HMK. y khng phi ln u tin Sophie nm m nht c mt vt qu. Nhng chc chn y l ln u tin c em n v t trong m. Cht tit! c ku ln thnh ting. Sophie bc tc n ni c m t v qung mnh si dy chuyn mng manh ln ngn trn cng, cng vi chic khn la, chic tt trng v nhng tm bu nh t Lebanon. Sng hm sau, Sophie tnh dy vi mt ba sng thnh son: bnh m nng, nc cam, trng, v rau trn. Chng my khi sng Ch nht m m li dy sm hn Sophie. Khi b dy sm hn, b thch chun b cho Sophie mt ba no. Trong khi n, m c ni: C mt con ch l trong vn, sut bui sng n nh hi quanh hng giu c. M chng hiu n ang lm g , con c on c khng? C! Sophie bt reo ln v ngay lp tc cm thy hi hn. N tng n y ri ? Sophie ri bn n v vo phng khch nhn qua ca s ra vn. ng nh c ngh. Hermes ang nm trc li i b mt dn vo ci hc ca c. Nn ni g by gi? C khng c thi gian suy tnh trc khi m c n ng cnh. Con bo rng n tng n y ri phi khng? b hi. Con on n chn mt mu xng v by gi n n tm li ca qu. Ch cng c tr nh Chc l con ni ng. Con l nh tm l hc ng vt ca nh mnh m. Sophie cung cung suy tnh. Con s a n v, c ni. Con bit n sng u ? Sophie nhn vai. C th n c a ch ghi trn c d. Vi pht sau, Sophie trn ng xung vn. Khi Hermes thy c, n lch bch chy ti, vy ui v nhy chm ln mng c. Ngoan lm, Hermes! c ni.

C bit m ang quan st t ca s. C thm mong con ch s khng chui qua b giu. Con ch chy v pha li i ri si pha trc nh, phng qua vn, v nhy vt qua cng. Khi Sophie ng cng li pha sau, Hermes tip tc chy trc Sophie khong chc mt. ng kh xa. Sophie v Hermes khng phi l nhng k duy nht i do trong ngy Ch nht. Nhiu gia nh ko c nh i chi. Sophie cht cm thy ghen t. Thnh thong, Hermes chy sang bn ng ht ht mt con ch khc hoc mt ci g th v bn giu vn, nhng ch cn Sophie gi y m, cn! n s lp tc quay li vi c. H i qua mt tri chn nui c, mt sn bng ln, v mt sn chi cho tr em, ri xuyn qua mt khu vc c nhiu xe c hn. H tip tc i v pha trung tm thnh ph, dc theo mt con ph ln lt v c ng tu in. Hermes dn c i qua qung trng thnh ph v ln ph Nh Th. Ra khi qung trng, h vo Khu Ph C vi nhng ngi nh s thm trm xy t u th k. gn 1 gi ri. By gi h na bn kia ca thnh ph. Sophie khng hay n khu vc ny. C cn nh mt ln hi cn nh, c c a n y thm mt b h hng sng mt trong nhng con ph ny. Cui cng, h n mt qung trng nh nm gia my ngi nh c. N c gi l Qung trng Mi, mc d trng n rt c. Nhng c khu ph u c c, n c t nn mng t tn thi Trung C. Hermes i v ngi nh s 14 ri ng i Sophie m ca. Trng ngc c bt u p nhanh hn. Bn trong ca chnh c mt lot hp th mu xanh gn trn mt tm bng. Sophie thy mt tm bu nh ang treo lng lng bn ngoi mt hp th hng trn. N c ngi a th ng du ngang vi ngha rng khng tm thy ngi nhn. Ngi nhn l Hilde Moller Knag, 14, Qung trng Mi. Du bu in ng ngy 15 thng Su. Cn 2 tun na mi n ngy , nhng r rng ngi a th khng nhn thy iu . Sophie g tm bu nh xung v c: Hidle yu qu. By gi Sophie ang n ch nh trit hc. C y sp c 15 tui, nhng con 15 tui t hm qua. Hay l hm nay, Hilde? Nu l hm nay th chc mun ri. ng h ca b con mnh khng phi lc no cng chy ging nhau. Mt th h gi i trong khi mt th h khc tin ln pha trc. Trong lc , lch s ang tin theo con ng ca mnh. Con bao gi ngh rng lch s ca chu u cng ging nh cuc i mt con ngi cha? Thi C i ging nh thi

th u ca chu u. Tip n l thi Trung C l th - thi hc sinh ca chu u. V cui cng n thi Phc Hng; nhng ngy cp sch n trng di ng ng qua. Chu u n tui m s phn chn v nim khao kht cuc sng bng dy. Ta c th ni rng thi Phc Hng l sinh nht ln th 15 ca chu u! ang l gia thng Su, con gi . Tht tuyt vi khi c sng! T.B. B rt tic v con nh mt si dy chuyn vng gn thnh gi. Con phi hc cch gi gn c cn thn hn. Yu con nhiu. B - ngi u quanh y. Hermes ang leo cu thang. Sophie theo sau, cm theo tm bu nh. C phi chy theo kp c con ch, n vy ui thch th. H ln tng hai, tng ba, tng bn. T ch cn cu thang ln tng p mi. H ang leo ln mi nh chng? Hermes lng ngng leo tng bc thang ri dng li bn ngoi mt cnh ca hp v co co mng ln ca. Sophie nghe ting bc chn n gn t bn trong. Ca m, ng trc ca l Alberto Knox. ng i qun o, v gi ang mc mt b phc trang khc: tt trng, qun ng tm mu di n u gi, v o khoc mu vng c n vai. ng lm Sophie nh n hnh nh mt con joke trong b bi t-l-kh. Nu c khng nhm, y chnh l mt b trang phc in hnh thi Phc Hng. ng l h! Sophie tht ln v y nh ng sang bn ly ng i vo trong phng. Mt ln na, c li trt b ni s v s e ngi ln u ng thy trit hc km may mn. Tm tr ca Sophie ang ri lon v tm bu nh m c tm c di tin snh. Bnh tnh no, b. Alberto ni v ng ca li. Thy xem i ny, Sophie ni khi a cho ng tm bu nh nh th c cho rng ng phi chu trch nhim v n. Alberto c, ri lc u. ng ta cng ngy cng tr tro. Ti s chng ly lm ngc nhin nu ng ta ang dng chng ta nh mt loi tr gii tr cho sinh nht con gi mnh. Dt li, ng x tm bu nh thnh tng mnh nh v qung vo st giy vn. Trong vit rng Hilde nh mt si dy thnh gi. Sophie ni. Ti cng c thy th. Cn em tm thy n, chnh si dy chuyn , di gi ca em nh. Thy c hiu lm th no m n li ch khng? Alberto bun b nhn vo mt c.

Nghe c v hay ho lm! Nhng ch l mt tr r tin m ng ta chng tn cht cng sc no. Chng ta nn tp trung vo con th trng b ko ra khi ci m cao vnh ca v tr th hn. H vo phng khch. l mt trong nhng cn phng l thng nht m c tng nhn thy. Alberto sng trong mt cn h rng ri trn tng p mi vi nhng bc tng xin. nh mt tri t trn cao ri thng xung qua ca tri trn tng v trn ngp cn phng. Cn mt s ca khc nhn v thnh ph. T y, Sophie c th nhn xung mi mi nh trong Khu Ph C. Nhng iu lm Sophie ngc nhin nht l nhng th xp y trong phng - c, vt dng t nhiu thi k lch s. C mt ci i vng t nhng nm 30, mt ci bn t hi u th k, v mt ci gh phi n hng trm nm tui. Nhng khng ch c bn gh c. dng v trang tr c ng ln xn bn nhau trn gi v t chn. ng h v l hoa, sng ci v bnh c cong, dao v bp b, bt lng v k gi sch, knh bt phn v knh lc phn, com-pa v phong v biu. C mt bc tng ton l sch, nhng khng phi l loi thng thy trong hiu sch. y chnh l mt b su tp tiu biu ca nhng cun sch tng c in trong nhiu trm nm nay. Trn cc bc tng khc treo nhng bc tranh, mt s t vi chc nm gn y, nhng phn ln u rt c. Trn tng cn c nhiu s , bn c, v ch cn xt ring v Na Uy l thy chng khng c chnh xc lm. Sophie ng lng my pht ngm tt c mi th. Thy su tp c c mt ng c hn n, Sophie ni. Ny ny! Th ngh xem ti lu gi c bao nhiu th k ca lch s trong cn phng ny. Ti khng cho nh vy l hn n. Thy qun l mt ca hng c hay g vy? Alberto l v gn nh au kh. Chng ta khng th thy triu ca lch s cun i tt c, Sophie . Ai trong chng ta phi nn li thu nht nhng g cn st li dc theo hai b sng. iu nghe tht k quc. Phi, nhng n l s tht, b . Ta khng ch sng trong thi i chng ta; ta mang theo mnh lch s ca ta. ng qun rng tt c nhng g em nhn thy trong phng ny c thi l mi tinh. Con bp b g t th k XVI kia c th c lm tng sinh nht cho mt b gi 5 tui. C l do b ca c b tng ri c tr thnh mt thiu n, trng thnh, ri ly chng. C th c cng c con gi v tng con bp b cho con mnh. C gi i, ri mt ngy b lo qua i. Tuy b sng mt cuc i rt di, nhng mt ngy kia, b ra i v khng bao gi tr li. Thc ra, b

ch trn gian trong mt thi gian ngn. Nhng con bp b ca b n vn ang trn gi kia. Khi thy ni nh vy, mi th nghe tht bun v nghim trng. Cuc sng l nh vy, bun v nghim tc. Chng ta c a vo mt th gii k diu, ta gp nhau, cho nhau, v lang thang cng nhau trong mt khonh khc ngn ngi. Ri chng ta mt nhau v tan bin cng bt cht v v l y nh khi ta n. Em hi thy iu ny c khng ? Chng ta thi chi trn tm ri. Ti sao thy li n trong ngi nh ca ng thiu t? chng ta khng xa nhau lm khi ch lin lc qua th. Ti bit cn nh khng c ngi . Vy l thy c th chuyn n? ng, ti chuyn n . Vy chc l thy c th gii thch c lm th no m b Hilde bit thy . Nu ti khng nhm, ng ta bit hu nh tt c mi chuyn. Nhng em vn khng th hiu c thy lm th no m ngi a th li mang th vo tn gia rng! Alberto ngoc ming ci. Ngay c nhng vic nh vy cng ch l tr vt vnh i vi cha ca Hilde. Tr o thut r tin, mt ci phy tay n gin. Ta ang sng di ci c l l s gim st cht ch nht th gii. Sophie cm thy mnh ang pht cu. Em m gp th em s mc mt ng y ra! Alberto i v pha ci i vng v ngi xung. Sophie theo sau v ngi xung mt ci gh bnh su lng. Ch c trit hc mi c th a chng ta n gn cha ca Hilde hn. Cui cng, Alberto ni. Hm nay ti s ni vi em v thi Phc Hng. n ln nng Bn! Chng bao lu sau thi k thng tr cc quan im ca Thomas Aquinas, nhng vt rn nt bt u hin ra trong khi thng nht ca vn ha Ki T gio. Trit hc v khoa hc ngy cng tch xa thn hc ca Nh th, iu cho php cuc sng tn gio c c mi quan h t do hn vi l lun. Thm nhiu ngi nhn mnh rng ta khng th n vi Cha Tri qua ch ngha duy l v Cha l bt kh tri trong mi

kha cnh. iu quan trng i vi mt ngi khng phi l hiu iu huyn diu thn thnh m l tun theo Cha. Khi gia tn gio v khoa hc c c mi lin h t do hn, ng m rng cho c cc phng php khoa hc mi v mt nhit tnh tn gio mi. l nn tng cho hai bin ng mnh m trong hai th k XV v XVI: Phc Hng v Khng Cch. Tng th mt thi thy. Phong tro Phc Hng cng l s pht trin vn ha rc r bt u t cui th k XIV. N bt ngun t Bc v nhanh chng lan rng ln pha bc trong cc th k XV v XVI. Chng phi thy ni rng phc hng c ngha l s ti sinh? ng vy, v ci c ti sinh l ngh thut v vn ha c i. Ta cng ni v ch ngha nhn vn Phc Hng k t thi im ny. Sau thi i en Ti khi mi kha cnh ca cuc sng u c nhn qua nh sng thn thnh, t y mi th li mt ln na xoay quanh con ngi. V ngun l khu hiu, v ngha u tin, quan trng nht ca n chnh l ch ngha nhn vn thi C i. o bi tng v sch c gn nh tr thnh nim ham m ca i chng, cng nh vic hc ting Hy Lp tr thnh mt thi thng. Vic nghin cu ch ngha nhn vn em li mt hc vn c in v pht trin ci c th c gi l cc phm cht ca con ngi. Ngi ta ni nga c sinh ra, nhng con ngi khng c sinh ra - h c to thnh. C phi ngha l tr thnh con ngi th chng ta phi c gio dc khng ? ng, chnh l t tng . Nhng trc khi xem xt k hn cc t tng ca ch ngha nhn vn Phc Hng, ta phi ni mt cht v bi cnh chnh tr v vn ha ca thi Phc Hng. Alberto ng dy v bt u i quanh phng. Lt sau, ng dng li v ch v pha mt dng c c trn gi. l ci g? ng hi. Trng n ging mt ci la bn c. ng y. ng li ch mt khu sng c treo trn tng pha trn ci i vng. Cn ci kia? Mt khu sng trng kiu c. Chnh xc - v ci ny?

Alberto ko ra mt cun sch ln t trn gi sch. l mt quyn sch c. Chnh xc hn, y l mt incunabulum. Mt incunabulum? Thc ra t c ngha l ci ni. T ny c dng ch nhng cun sch c in t thi cng ngh in n cn nm trong ni. l trc nm 1500. C tht quyn sch c n th khng? C n th y. V ba pht minh ny - l bn, sng, v cng ngh in - l cc iu kin tin quyt cho thi i mi m ta gi l thi Phc Hng. Thy gii thch r hn c khng ? La bn gip vic xc nh phng hng d dng hn. Ni cch khc, l c s cho cc cuc hnh trnh khm ph v i trn bin. Sng n cng gip theo mt cch khc. V kh mi em li cho qun s chu u sc mnh vt tri so vi cc nn vn ha chu M v chu , tuy sng n cng l mt nhn t quan trng ti chu u. In n ng vai tr quan trng trong vic truyn b cc t tng mi ca cc nh nhn vn ch ngha thi Phc Hng. V khng km phn quan trng, ngh thut in n l mt trong nhng nhn t buc Nh th t b v tr c l ngun ph bin kin thc duy nht. Cc pht minh v cng ngh mi bt u tip ni mt cch nhanh chng v ng o. V d, knh vin vng l mt dng c quan trng to nn mt c s hon ton mi cho thin vn hc. V cui cng th tn la v tu v tr xut hin. Em i qu nhanh y. Nhng em c th ni rng mt qu trnh bt u t thi Phc Hng cui cng a con ngi ln Mt Trng. Hay a n Hiroshima v Chernobyl cng ng. Tuy nhin, tt c bt u t cc thay i trn mt trn vn ha v kinh t. C mt iu kin quan trng l vic chuyn t mt nn kinh t t cung t cp sang mt nn kinh t tin t. n cui thi Trung C, vi vic kinh doanh hiu qu v nn thng mi sng ng vi cc mt hng mi, cc thnh ph pht trin nn kinh t tin t v ngn hng. Tng lp trung lu xut hin, to nn mt s t do nht nh trong cc iu kin c bn ca cuc sng. Cc nhu yu phm tr nn ci g c th c mua bng tin. Kiu kinh doanh ny khuyn khch s cn c, tr tng tng v c sng to. Cc i hi mi c t ra i vi tng c nhn. Hi ging vi cch pht trin ca cc thnh ph Hy Lp hai nghn nm trc. Khng phi hon ton khng ng. Ti ni vi em v cch cc trit gia Hy Lp ra khi bc tranh thn thoi v th gii vi mi lin quan n vn ha nng

dn. Cng theo cch , tng lp trung lu thi Phc Hng bt u tch ra khi cc v cha phong kin v quyn lc ca nh th. Trong khi iu ny xy ra, vn ha Hy Lp c ti pht hin qua mi lin h gn gi hn i vi ngi Arab Ty Ban Nha v vn ha Byzantine pha ng. Ba nhnh sng t thi C i ha vo thnh mt dng sng ln. Em hc chm ch y. l mt cht v bi cnh thi Phc Hng. By gi ti s ni vi em v nhng t tng mi. Vng, nhng em s phi v nh n ti. Alberto li ngi xung i vng. ng nhn Sophie. Quan trng hn ht, thi Phc Hng to ra mt cch nhn mi v con ngi. Ch ngha nhn vn Phc Hng em li mt nim tin mi vo con ngi v gi tr ca con ngi, i nghch hon ton vi s nhn mnh thin lch ca thi Trung C vo bn cht ti li ca con ngi. Gi y, con ngi c coi l v i v gi tr v cng. Mt trong nhng tn tui trung tm ca thi Phc Hng l Marsilio Ficino, ngi ku ln: Hy hiu chnh mnh, hi dng di thn thnh trong v bc trn tc. Mt tn tui khc, Pico della Mirandora, vit Din thuyt v chn gi tr ca con ngi, mt iu hn c th l chuyn khng th tng tng c trong thi Trung C. Trong sut thi Trung C, Cha Tri lun lun l xut pht im. Cn cc nh nhn vn thi Phc Hng chn xut pht im ti chnh con ngi. Cc trit gia Hy Lp cng vy. chnh l l do ti sao ta ni v s ti sinh ca ch ngha nhn vn thi C i. Nhng ch ngha nhn vn Phc Hng thm ch cn tin xa hn vi c trng l ch ngha c nhn. Chng ta khng ch l con ngi, chng ta cn l nhng c nhn c nht v nh. T tng ny c th dn n s tn sng cm hng mt cch gn nh khng hn ch. L tng tr nn ci m ta gi l con ngi Phc Hng - mt con ngi vi cm hng v tr, bao qut mi kha cnh ca cuc sng, ngh thut v khoa hc. Cch nhn mi ny v con ngi cng th hin trong mi quan tm v gii phu hc con ngi. Nh thi c xa, ngi ta li bt u m t thi khm ph cu trc c th ngi. Vic ny l do nhu cu khn thit ca c y hc v ngh thut. Mt ln na, hnh tng kha thn li tr thnh thng gp trong cc tc phm ngh thut. n lc ri, sau c ngn nm lm b oan trang kiu cch. Con ngi to bo li l chnh mnh. Khng cn phi xu h v bt c th g na. Nghe tht li cun, Sophie ni, c t tay ln chic bn nh chn gia c v nh trit hc.

Khng th ph nhn c. Cch nhn mi v con ngi dn ti mt quan im hon ton mi. Con ngi tn ti khng ch v Cha Tri. Do , con ngi c th tn hng cuc sng ngay trong hin ti. Vi t do mi pht trin, cc kh nng l v tn. Mc tiu by gi l vt qua mi ranh gii. y cng l mt t tng mi nu nhn t ch ngha nhn vn Hy Lp; cc nh nhn vn thi C i nhn mnh vo tm quan trng ca s yn bnh, iu v kim ch. V cc nh nhn vn thi Phc Hng nh mt s kim ch? Chc chn h khng iu cho lm. H c x nh th c th gii va c nh thc. H tr nn thc mnh lit v k nguyn ca mnh, t h a ra thut ng thi Trung C ch cc th k nm gia thi C i v thi ca chnh h. C mt s pht trin khng c i th trong mi lnh vc ca cuc sng. Ngh thut v kin trc, vn hc v m nhc, trit hc v khoa hc n r cha tng thy. Ti s ly mt v d c th. Ta ni v thnh Rome c, thnh ph c tn vinh bng nhng danh hiu nh thnh ph ca cc thnh ph v ci rn ca v tr. Thi Trung C, thnh ph suy tn, v n nm 1417, ti th ph ny ch cn 17.000 c dn sinh sng. Chng ng hn Lillesand ni Hilde sng l bao. Cc nh nhn vn Phc Hng coi vic khi phc Rome l ngha v vn ha ca h. u tin v quan trng nht l cng trnh xy dng nh th Thnh Peter v i ln trn m Thnh Tng Peter. V nh th Thnh Peter khng th khoe khoang v s iu hay kim ch. Nhiu ngh s thi Phc Hng tham gia d n xy dng ny - d n ln nht th gii. N c khi cng nm 1506 v ko di 120 nm, v ngi ta cn thm 50 nm na hon thnh qung trng Thnh Peter rng ln. chc phi l mt nh th khng l! N di hn 200m v cao hn 130m, bao ph mt din tch rng hn 16.000m2. Th l ni v s to bo ca con ngi thi Phc Hng. Mt iu ng k khc l thi Phc Hng mang n mt cch nhn mi v t nhin. Con ngi coi th gii l nh v khng coi cuc sng ch l s chun b cho i sau. Thc t to ra mt cch tip cn hon ton mi i vi th gii vt l. Gi y, thin nhin c coi l mt s vt. Nhiu ngi gi quan im rng Cha Tri cng hin din trong s sng to ca Ngi. Nu Cha qu thc l v tn th Cha hn phi hin hu trong mi vt. T tng ny c gi l thuyt phim thn. Cc trit gia Trung C nht nh rng gia Cha v To ha c mt hng ro khng th vt qua. Gi y, ngi ta c th ni rng thin nhin l thing ling thn thnh - v thm ch rng chnh l s ny n sinh si ca Cha Tri. Cc t tng thuc kiu ny khng phi lc no

cng c nh th nng nh. S phn ca Giordano Bruno l mt v d bi thm. ng ta khng ch tuyn b rng Cha Tri hin hu trong thin nhin m cn tin rng phm vi ca v tr l v tn. ng b trng pht rt nng n v cc t tng ca mnh. Trng pht nh th no? ng ta b thiu sng ti ch hoa ca Rome vo nm 1600 Tht kinh khng v ngu xun. V thy gi l ch ngha nhn vn ? Khng, hon ton khng phi nh vy. Bruno l mt nh nhn vn, cn nhng tn ao ph ca ng th khng. Trong thi Phc Hng, ci m ta gi l phn-nhnvn cng pht trin. ti mun ni n quyn lc c on ca Chnh ph v Nh th. Trong sut thi Phc Hng, c mt cn kht d di i vi vic x ti ph thy, t t o, ma thut v m tn d oan, nhng cuc chin tranh tn gio m mu - v khng km phn quan trng l cuc chinh phc tn bo chu M. Cn ch ngha nhn vn lun c mt mt ti. Khng c mt k nguyn no ch ton thin hoc ton c. Thin v c l hai si ch i xuyn sut lch s nhn loi. V chng thng bn vo nhau. iu ny cng ng khng km trong pha quan trng tip theo ca chng ta, mt phng php khoa hc mi, mt s i mi khc ca thi Phc Hng m ti s k cho em. C phi l khi h xy nhng nh my u tin? Khng, cha n . Nhng mt iu kin tin quyt cho mi pht trin k thut xy ra sau thi Phc Hng chnh l phng php khoa hc mi ny. Ti mun ni v mt cch tip cn hon ton mi i vi khoa hc thi i. V sau, cc thnh qu k thut ca phng php ny mi tr nn r rng. Phng php mi l g? Ch yu, l phng php nghin cu thin nhin bng tri gic ca chnh chng ta. T th k XIV, ngy cng nhiu nh t tng cnh bo v lng tin m qung vo cc quyn lc c, d l gio l tn gio hay trit hc t nhin ca Aristotle. Cng xut hin khuyn co v nim rin rng cc vn c th c gii quyt thun ty bng suy ngh. Trong sut thi Trung C, ngi ta tin tng qu mc vo tm quan trng ca l tnh. By gi, ngi ta ni rng mi nghin cu v cc hin tng thin nhin u phi c da trn quan st, tri nghim, v th nghim. Ta gi y l phng php thc nghim. Ngha l g ? N ch c ngha l tri thc ca ta v s vt cn da trn c s l tri nghim ca chnh ta, ch khng phi trn nhng cun sch bi bm bng da hay nhng iu

tng tng. Khoa hc thc nghim c bit n t thi C i, nhng nhng th nghim c h thng l ci g kh mi m. Chc l thi h khng c nhng dng c k thut nh ta c ngy nay. Tt nhin h khng c my tnh in t. Nhng h c ton hc v cn c hc. V mi quan st khoa hc bt buc phi c biu din bng cc thut ng ton hc chnh xc. o ci c th o, v lm cho ci khng th o c tr nn o c, Galileo Galilei, mt trong nhng nh khoa hc quan trng nht ca th k XVI, ni nh vy. ng cn ni rng cun sch thin nhin c vit bng ngn ng ca ton hc. V tt c nhng th nghim v o c mi ny to iu kin cho nhng pht minh mi. Pha u tin l mt phng php khoa hc mi. Chnh n lm cho cuc cch mng k thut tr nn c th, v t , bc t ph k thut m ng cho mi pht minh. Em c th ni rng con ngi bt u thot ra khi iu kin t nhin ca mnh. Thin nhin khng cn l ci m con ngi ch n gin l mt phn ca n. Tri thc l sc mnh, nh trit hc ngi Anh Francis Bacon ni, ng nhn mnh gi tr thc tin ca tri thc - v iu ny th tht s mi m. Con ngi bt u can thip tht s vo thin nhin v bt u iu khin n. Nhng khng ch theo hng tt? Khng, y l iu ti nhc n lc ny khi ti ni v cc si ch thin v c lun lun bn vo vi nhau trong mi vic chng ta lm. Cuc cch mng k thut bt u t thi Phc Hng dn n my xe si nhiu trc v nn tht nghip, n thuc men v bnh tt mi, n s tng nng sut nng nghip v s tn ph mi trng, n cc gia dng thun tin nh my git, t lnh v s nhim mi trng cng vi cht thi cng nghip. Mi e do nghim trng i vi mi trng m chng ta ang i mt ngy nay lm nhiu ngi coi chnh cuc cch mng k thut l mt s thch nghi yu km v y him ho i vi cc iu kin t nhin. Ngi ta ch ra rng chng ta khi ng mt qu trnh m ta khng cn c th kim sot c na. Mt s ngi lc quan cho rng chng ta vn ang sng trong thi k trong ni ca cng ngh, rng tuy em b khoa hc chc chn gp mt vi kh chu ca thi k mc rng, nhng ta s dn dn hc cch iu khin thin nhin m khng ng thi e do chnh s tn ti ca n v t e do s sng cn ca chnh chng ta. Thy chn phe no?

Ti cho rng c l c hai u c phn ng. Trong mt s lnh vc, chng ta phi ngng can thip vo thin nhin, nhng trong mt s lnh vc khc, chng ta c th thnh cng. C mt iu chc chn: Khng th quay li thi Trung C. T thi Phc Hng, loi ngi tr nn khng ch n gin l mt phn ca to ho. Con ngi bt u can thip vo thin nhin v nh hnh n theo hnh nh ca chnh mnh. Thc s, con ngi qu l mt tc phm tuyt vi! Chng ta ln Mt Trng. Liu thi Trung C c ai tin rng iu c th khng nh? Khng, chc chn l khng. iu em n cho ta mt cch nhn mi v th gii. Trong sut thi Trung C, mi ngi ng di bu tri ngm nhn Mt Tri, Mt Trng, cc v sao v cc hnh tinh. Nhng khng ai nghi ng v vic Tri t l trung tm ca v tr. Khng mt quan st no khi ln s nghi ng v chuyn Tri t ng yn trong khi cc thin th di chuyn theo qu o xung quanh n. Ta gi y l bc tranh a tm v th gii, hay ni theo cch khc, nim tin rng mi th u quay quanh Tri t. Khi ni rng Cha nga tr trn cao bn trn cc thin th, c tin Ki T gio cng gp phn gn gi quan nim ny. Gi m n ch n gin nh th! Nhng vo nm 1543, mt quyn sch nh vi tiu Chuyn ng trn ca cc thin th c xut bn. Tc gi l Nicolaus Copernicus, mt nh thin vn hc ngi Ba Lan, ngi cht ng vo ngy cun sch c xut bn. Copernicus tuyn b rng khng phi Mt Tri quay quanh Tri t m ngc li. T kt qu quan st cc thin th, ng cho rng iu ny l hon ton c th. ng ni ngi ta lun lun tin rng Mt Tri quay quanh Tri t l v Tri t quay quanh trc ca chnh n. ng ch ra rng mi quan st v cc thin th tr nn d hiu hn nu gi thit rng c Tri t v cc hnh tinh khc u quay quanh Mt Tri. Ta gi y l bc tranh nht tm v th gii, c ngha rng Mt Tri l trung tm ca mi th. V quan nim ng? Khng hon ton. im ct yu ca ng - rng Tri t chuyn ng xung quanh Mt Tri - tt nhin l ng. Nhng ng khng nh Mt Tri l trung tm ca v tr. Ngy nay, ta bit rng Mt Tri ch l mt trong v s cc ngi sao. V nhng ngi sao quanh ta ch to nn mt trong s nhiu t thin h. Copernicus cn tin rng Tri t v cc hnh tinh khc chuyn ng theo qu o hnh trn quanh Mt Tri. Khng phi nh th ?

Khng. ng ta khng c g lm c s cho nim tin vo qu o hnh trn ny ngoi tr t tng c xa rng cc thin th hnh trn v di chuyn theo ng trn n gin v chng trn tri. T thi Plato, hnh cu v ng trn c coi l cc hnh hc hon ho nht. Nhng u nhng nm 1600, nh thin vn hc ngi c Johannes Kepler cng b kt qu ca cc quan st y , cho thy cc hnh tinh chuyn ng theo qu o hnh elip vi Mt Tri nm ti mt tm elip. ng cn ch ra rng vn tc ca mt hnh tinh l cao nht khi n gn Mt Tri nht v rng qu o ca mt hnh tinh cng xa Mt Tri th n chuyn ng cng chm. n thi ca Kepler, ngi ta mi thc s khng nh rng Tri t ch l mt hnh tinh nh cc hnh tinh khc. Kepler cng nhn mnh rng cc nh lut vt l p dng cho mi ni trong v tr. Lm sao ng ta bit c iu ? V ng ta nghin cu chuyn ng ca cc hnh tinh bng cc gic quan ca chnh mnh thay v tin tng m qung vo cc iu m tn c xa. Galileo Galilei, ngi gn nh cng thi vi Kepler, cng s dng knh thin vn quan st cc thin th. ng nghin cu cc ming ni la trn b mt Mt Trng v kt lun rng Mt Trng cng c cc ngn ni v thung lng tng t nh trn Tri t. Hn na, ng cn pht hin rng sao Mc cng c bn mt trng. Nh vy, khng phi ch mnh Tri t c mt trng. Nhng iu quan trng nht v Galilei l ng l ngi u tin pht biu ci gi l nh lut Qun tnh. nh lut nh th no ? Galilei pht biu th ny: Mt vt th gi nguyn trng thi ng yn hay chuyn ng nu n khng c ngoi lc bt n thay i trng thi. n gin nh. Nhng y l mt quan st rt c ngha. T thi C i, mt trong nhng lun c trng tm phn bc vic Tri t t quay quanh trc ca mnh l khi Tri t s chuyn ng nhanh n mc nu mt hn c nm thng ln tri n s ri xung t cch ch n c nm ln hng chc mt. Vy ti sao li khng nh th? Nu em ngi trn tu v th ri mt qu to, n s khng ri v pha sau do cn tu ang chuyn ng. N s ri thng xung. chnh l v nh lut qun tnh. Qu to gi ng vn tc m n c trc khi em th ri n. Em hiu ri. Vo thi ca Galilei khng c tu ho. Nhng nu em ln mt qu bng trn nn t - v bt ng th tay

n s tip tc ln bi v sau khi em th tay n vn gi nguyn vn tc. Nhng cui cng n s dng li, nu cn phng di. l do cc lc khc lm n chm li. Th nht l sn nh, c bit nu l sn g nhm. Tip , trng lc khng chng th chy cng lm cho n dng li. Nhng gm hng, ti s cho em xem ci ny. Alberto ng dy, bc n bn chic bn lm vic c. ng ly ci g t trong mt ngn ko. Khi quay li, ng t n ln mt bn nc. ch l mt tm bng g, mt cnh dy khong vi milimet, cnh kia mng. Bn cnh chic bng to gn chon mt bn, ng t mt hn bi mu xanh. Ci ny c gi l mt phng nghing, ng ni. Theo em th chuyn g s xy ra nu ti th hn bi ti y, ch dy nht ca mt phng nghing? Sophie th di ngn ngm. Em cc 10 cu-ron l n s ln xung bn v ri xung sn. Xem nh! Alberto th hn bi v n chuyn ng ht nh li Sophie. N ln xung bn, ri qua mp bn, ri bch xung sn, v cui cng th m vo chn tng. n tng nh, Sophie ni. ng! Khng phi th sao? chnh l kiu th nghim m Galilei thc hin, em thy khng? ng ta ng ngn n th tht ? Kin nhn no! ng ta mun nghin cu s vt bng cc gic quan ca chnh mnh, v chng ta ch mi bt u. Trc ht, hy gii thch cho ti ti sao hn bi li ln t trn mt phng nghing xung. N bt u ln v n nng. c ri. V khi lng thc ra l ci g, b? Cu hi ng ngn. N khng ng ngn cht no nu em khng th tr li. Ti sao hn bi ln xung sn? Do trng lc. Chnh th - hay cn gi l lc hp dn. l lc lm cho hn bi chuyn ng Alberto nht hn bi t di sn. ng li ng khom mnh xung mt phng nghing vi hn bi trong tay.

By gi, ti s ln bi ngang mt phng nghing, ng ni. Hy quan st k chuyn ng ca n Sophie nhn hn bi t t chuyn ng cong xung theo chiu dc ca mt phng nghing. Ci g xy ra? Alberto hi. N ln nghing xung dc v mt bng dc. By gi ti s qut mc ln hn bi khi c l chng ta s c th xem chnh xc nghing xung ngha l g. ng li ra mt ci bt lng v t mc en ln khp hn bi. Ri ng ln bi mt ln na. By gi, Sophie c th thy chnh xc hn bi ln qua nhng ch no trn tm bng v n li mt ng mc en. Em m t ng i ca hn bi nh th no? N cong trng nh mt phn ca mt ng trn. Chnh th! Alberto ngng ln nhn c v nhn my. Tuy nhin, n khng hn l mt ng trn. Hnh ny c gi l mt ng parabole. , nhng ti sao hn bi li chuyn ng theo kiu ? Sophie suy ngh k cng. Ri c ni, V mt bng dc nn hn bi b lc hp dn ko v pha sn. ng, ng! y qu l mt s kin tuyt vi! Ti ko mt c b cha y 15 tui ln cn gc xp ny, v ch qua ng mt th nghim, c b nhn ra chnh nhng iu m Galilei tng thy! ng v tay nng nhit. Trong khonh khc y, Sophie s rng Alberto pht in. ng ni tip: Em thy ci xy ra khi c hai lc cng tc ng ln mt i tng. Galilei pht hin ra rng chnh iu ny cng p dng cho mt qu n pho chng hn. Qu n c bn ln khng trung. N cn tip tc con ng ca mnh trn cao, nhng cui cng s b ko v pha mt t. Nh vy, n s to ra mt ng n tng ng vi ng ca hn bi trn mt phng nghing. y thc ra l mt pht kin mi vo thi ca Galilei. Aristotle cho rng khi mt u n c phng theo phng nghing ln khng trung, trc tin n s bay theo mt ng hi cong, ri s ri xung t theo phng thng ng. iu ny khng ng, nhng khng ai c th bit rng Aristotle sai, cho n khi n c chng minh bng thc nghim. Tt c nhng iu ny thc ra lm g?

 lm g ? Em c th nh cc l n rt quan trng. N c ngha vi tm vc v tr, b . Trong tt c cc pht kin khoa hc trong lch s loi ngi, y chnh l pht kin quan trng nht. Chc thy sp gii thch v sao. Tip xut hin nh vt l ngi Anh Isaac Newton, ngi sng trong khong thi gian t nm 1642 n nm 1727. ng ta l ngi a ra m t cui cng v H Mt Tri v qu o ca cc hnh tinh. ng khng ch m t c chuyn ng ca cc hnh tinh quanh Mt Tri, m cn gii thch ti sao chng chuyn ng nh vy. ng lm c iu ny mt phn l nh ci m ta gi l ng lc hc ca Galilei. Th th cc hnh tinh cng ln trn mt phng nghing ? Gn nh vy. Nhng i mt cht , Sophie. Em c la chn no u? Kepler cng ch ra rng phi c mt lc lm cc thin th thu ht ln nhau. Th d, phi c lc Mt Tri gi cht cc hnh tinh trong qu o ca chng. Hn na, chnh lc gii thch c ti sao cc hnh tinh gim dn vn tc khi chuyn ng ra xa Mt Tri. Kepler cn tin rng thu triu ln xung l do lc mt trng. V iu ny th ng. ng vy. Nhng Galilei li bc b thuyt ny. ng ta ma mai Kepler rng Kepler l ngi cho php Mt Trng iu khin nc. l do Galilei bc b t tng rng lc hp dn c th c tc dng t khong cch xa, thm ch li cn c tc dng gia cc thin th. ng y sai ch . Phi, ti chnh im . V iu tht s bun ci v ng ta rt ch tm n lc hp dn ca Tri t v cc vt th ri. ng thm ch cn cho thy lc khi b tng ln c th iu khin chuyn ng ca mt vt nh th no. Nhng thy ang ni v Newton m. , Newton xut hin. ng thit lp ci m ta gi l nh lut Vn vt Hp dn. nh lut ny pht biu rng mi cp vt th u ht nhau vi mt lc tng theo t l vi khi lng ca chng v gim theo t l vi khong cch gia chng. Em ngh l em hiu ri. V d, lc ht gia hai con voi ln hn lc ht gia hai con chut. V gia hai con voi trong cng mt chung th c lc ht ln hn l gia mt con voi n v mt con voi chu Phi. Em hiu ri y. V by gi l im trng tm. Newton chng minh rng lc hp dn ny l tng qut trong c v tr, ngha l n ng cho mi ni, c trong

khng gian, gia cc thin th. Ngi ta k rng ng ny ra tng ny khi ang ngi di mt cy to. Khi nhn thy mt qu to ri t trn cy, ng phi t hi c phi Mt Trng cng b ko v pha Tri t bi cng mt lc, v c phi y l l do ti sao Mt Trng tip tc quay quanh Tri t mi mi. Thng minh y. Nhng tht ra l khng thng minh lm. Ti sao khng? Nu Mt Trng cng b ko v pha Tri t bi cng mt lc lm qu to ri, th thay v quay quanh Tri t mi mi, mt ngy no Mt Trng s ri xung v m sm vo Tri t. iu a chng ta n vi nh lut ca Newton v qu o cc hnh tinh. V chuyn Tri t ht Mt Trng, em ng mt na v sai mt na. Ti sao Mt Trng khng ri xung t? Lc ht gia Tri t v Mt Trng qu thc rt mnh. Ch cn ngh n lc cn thit dng nc bin ln mt hoc hai mt khi triu cng l . Em khng cho l em hiu. Hy nh li mt phng nghing ca Galileo. Chuyn g xy ra khi ti ln hn bi theo chiu ngang? C hai lc cng tc ng ln Mt Trng? Chnh xc! Ngy xa ngy xa, khi H Mt Tri hnh thnh, Mt Trng b bn ra ngoi - ngha l ra xa khi Tri t - bng mt lc cc mnh. Lc ny s gi hiu lc mi mi v n chuyn ng trong chn khng, khng c g cn

Nhng n cng b ht v pha Tri t v lc hp dn, phi khng ? Chnh th. Hai lc ny l hng s v c hai u tc ng cng lc. Do vy, Mt Trng s tip tc chuyn ng theo qu o quanh Tri t. Thc s ch n gin th thi ? Ch n gin nh vy, v chnh s n gin ny l im mu cht ca Newton. ng chng t rng c mt vi nh lut t nhin p dng cho ton b v tr. Khi tnh ton qu o ca cc hnh tinh, ng ch dng n hai nh lut t nhin m Galileo a ra. Mt l nh lut qun tnh m Newton pht biu li l: Mt vt th gi nguyn trng thi ng yn hoc chuyn ng u cho n khi phi chuyn trng thi v mt lc tc dng ln n. nh lut kia c Galileo biu din bng mt phng nghing: Khi hai lc cng tc dng ln mt vt th, vt th s chuyn ng theo mt ng hnh elip.

V l cch Newton gii thch ti sao tt c cc hnh tinh u chuyn ng quanh Mt Tri. ng. Cc hnh tinh u chuyn ng trn qu o hnh elip quanh Mt Tri do kt qu ca hai chuyn ng khc nhau: th nht l chuyn ng u m n nhn c khi H Mt Tri hnh thnh, v th hay l chuyn ng v pha Mt Tri do lc hp dn. Rt thng minh. Rt rt thng minh. Newton chng t rng cc nh lut v cc vt th chuyn ng ng cho mi ni trong c v tr. Nh vy, ng ph b nim tin thi Trung C rng c mt b lut dnh cho tri v mt b lut khc cho t. Quan im nht tm v th gii tm c s khng nh cui cng v li gii thch cui cng. Alberto ng dy ct ci mt phng nghing. ng nht vin bi v t ln bn gia hai ngi. Sophie thm ngh, tht ng ngc nhin khi h rt ra bao nhiu iu t mt mnh g xin v mt hn bi. Khi nhn hn bi xanh vn cn lm mc, c khng th khng ngh v qu cu Tri t. C ni, V ngi ta khng cn cch no khc ngoi vic phi chp nhn rng mnh ang sng trn mt hnh tinh ngu nhin u trong khng gian? ng vy - cch nhn mi v th gii l mt c rt nng theo nhiu kha cnh. Tnh th c th so snh vi nhng g xy ra sau ny, khi Darwin chng minh rng loi ngi tin ho ln t ng vt. Trong c hai trng hp, loi ngi u mt mt cht v th c bit trong to ho. V trong c hai trng hp, Nh th phn i kch lit. iu th em c th hiu c. V trong ci th mi m ny th Cha Tri ch no? Khi Tri t l trung tm cn Cha v cc hnh tinh trn u th chuyn n gin hn nhiu. Nhng khng phi l thch thc ln nht. Khi Newton chng minh c rng cc nh lut t nhin p dng cho mi ni trong v tr, ngi ta c th cho rng bng cch ng lm hi n nim tin ca mi ngi vo quyn nng tuyt i ca Cha Tri. Nhng c tin ca chnh Newton li khng h lung lay. ng coi cc nh lut t nhin l bng chng v s tn ti ca Cha Tri v i v ton nng. C th l bc tranh ca con ngi v chnh mnh tin trin theo chiu hng xu i. Ngha l sao ?

Bt u t thi Phc Hng, con ngi phi lm quen vi vic sng trn mt hnh tinh ngu nhin trong mt thin h mnh mng. Ti khng dm chc l ngay c n gi chng ta hon ton chp nhn chuyn hay cha. Nhng ngay t thi Phc Hng, c nhng ngi ni rng tng c nhn trong chng ta c mt v tr trung tm hn trc kia. Em khng hiu lm. Trc , Tri t l trung tm ca th gii. Nhng t khi cc nh thin vn hc ni rng v tr khng c mt trung tm tuyt i, xut hin t tng rng c bao nhiu ngi th c by nhiu trung tm v tr. Mi con ngi c th l trung tm ca mt v tr. , em hiu ri. Thi Phc Hng to ra mt s sng o mi. Khi trit l v khoa hc dn dn tch ra khi thn hc, mt lng m o Ki T gio mi pht trin. Ri thi Phc Hng n vi quan nim mi v con ngi. iu nh hng ln i sng tn gio. Gi y, quan h c nhn ca mi ngi vi Cha quan trng hn quan h ca anh ta vi nh th nh l mt t chc. C phi nh vic t cu nguyn mi ti chng hn? ng vy. Trong nh th Cng gio thi Trung C, sch nghi l vit bng ting Latin, v cc bi kinh cu nguyn nghi l l xng sng ca thnh l. Ch c cc tu s v linh mc c Kinh thnh v n ch c bng ting Latin. Nhng thi Phc Hng, Kinh thnh c dch t ting Hy Lp v Hebrew sang ngn ng ca cc dn tc. l trung tm ca ci m ta gi l phong tro Khng Cch. Martin Luther ng, Martin Luther l mt nhn vt quan trng, nhng ng khng phi l nh ci cch duy nht. Trong Gio Hi cn c nhng nh ci cch chn con ng li vi Gio hi Cng gio La M. Mt trong s h l Erasmus ca Rotterdam. Luther ra khi Gio hi Cng gio v ng ta khng mun mua s x ti, ng khng ? ng, l mt trong cc l do. Cn mt l do quan trng hn. Theo Luther, ngi ta khng cn nh nh th hay linh mc lm trung gian c th c Cha Tri x ti. S x ti ca Cha cng khng ph thuc vo vic mua s x ti t nh th. Vic mua bn nhng ci gi l th x ti b nh th Cng gio cm t gia th k th XVI Chc Cha ly lm mng v chuyn .

Ni chung, Luther tch mnh ra khi nhiu tp tc v tn l tn gio bt ngun t lch s gio hi trong thi Trung C. ng mun quay li vi Ki T gio thi k u nh trong kinh Tn c. ng ni Ch Kinh thnh m thi. Bng khu hiu ny, ng mun quay li vi ci ngun ca Ki T gio, cng nh cc nh nhn vn thi Phc Hng mun tr li vi ci ngun c xa ca vn ho v ngh thut. Luther dch Kinh thnh sang ting c v t t nn mng cho ngn ng vit ting c. ng tin rng mi ngi nn c kh nng c c Kinh thnh v nh vy theo mt ngha no tr thnh linh mc ca chnh mnh. Linh mc ca chnh mnh? Chng phi nh th l i hi xa qu ri sao? ng l linh mc khng c v tr u i trong mi quan h vi Cha. Cc hi on tn hu phi Luther s dng linh mc cho cc l do thc tin, chng hn hnh l v chm lo cc cng vic hnh chnh thng ngy, cn Luther khng tin rng c ai c th nhn uc s n x v chuc ti t cc nghi l nh th. ng ni rng con ngi nhn c s x ti min ph nh mi c tin m thi. l nim tin m ng c c t vic c Kinh thnh. Nh vy Luther cng l mt con ngi Phc Hng in hnh? ng v khng ng. C mt c im mang tnh Phc Hng l vic ng nhn mnh vo tng c nhn v mi quan h ring ca tng c nhn i vi Cha. ng t hc ting Hy Lp vo tui 35 v bt u cng trnh mit mi dch Kinh thnh t bn Hy Lp c sang ting c. Cho php ngn ng ca dn chng c mt v th cao hn ting Latin cng l mt c im ca Phc Hng. Nhng Luther khng phi l mt nh nhn vn ch ngha nh Ficino hay Leonardo da Vinci. ng cn b cc nh nhn vn, chng hn nh Erasmus ca Rotterdam, phn i, bi h cho rng quan im ca ng v con ngi l qu tiu cc; Luther tuyn b rng con ngui hon ton suy i k t s Sa ng ca loi ngi. ng tin rng con ngi ch c th c phc hi cng chnh nh hng n ca Cha. V ci gi phi tr cho ti li l ci cht. Nghe tht tm ti. Alberto ng dy, ng ct hn bi nh mu xanh vo ti o. Hn bn gi ri! Sophie hong ht ku ln. V k nguyn v i tip theo ca lch s nhn loi l thi Baroque. Nhng chng ta s dnh cho mt hm khc, Hilde yu qu. Thy va ni g? Sophie ng pht dy t ci gh bnh c ang ngi. Thy gi em l Hilde! l mt cu but ming nghim trng.

Nhng but ming khng bao gi l tnh c hon ton c. C l em ng. Em nhn thy rng cha ca Hilde bt u mm li cho chng ta. Ti ngh ng ta ang li dng vic chng ta ang tr nn mt mi v khng t v c tt lm. Thy tng ni rng thy khng phi b ca Hilde. iu c tht khng? Alberto gt u. Nhng em c phi l Hilde khng? Ti mt ri, Sophie . Em phi hiu iu . Chng ta ngi y hn hai ting ng h v ti ni l chnh. Em khng phi v n ti sao? Sophie cm thy ng gn nh ang c qung c ra khi nh. C va bc ra ci snh nh va suy ngh rt lung tung v chuyn ti sao ng li but ming nh vy. Alberto ra tin c. Hermes ang nm ng di mt dy mc treo nhng b trng k quc nh trang phc nh ht. Alberto gt u v pha con ch v ni: N s n tm em. Em cm n thy v bi hc. Sophie ni C cht m chong Alberto. Thy l thy gio trit hc gii nht v tt bng nht m em tng gp, c ni. Dt li, c m ca cu thang. Khi ca ng, Alberto ni, Khng lu na chng ta s gp li nhau, Hilde . Sophie cn li c mt mnh vi nhng li . Li but ming, tht qu qut! Sophie ch mun quay li p tht mnh ln ca. Nhng c ci g gi c li. Xung n ph, c cht nh mnh khng mang theo ng no. C s phi cuc b sut on ng di v nh. Tht rc ri! M c s va bc va lo nu c khng v n nh trc su gi, l iu chc chn. i cha c vi chc mt, c bng nhn thy mt ng xu trn va h. l mt ng 10 cu-ron - ng bng gi mt chic v xe but. Sophie tm ng n bn xe but v i xe v Qung trng Chnh. T , c c th dng chnh chic v bt mt chic xe but khc v n tn gn cng nh mnh. n khi ng trn Qung trng Chnh i chic xe but th hai, c mi bt u t hi v sao c may mn n ni nht c ng xu ng lc cn n n. B ca Hilde n chng? ng ta l mt chuyn gia trong vic ti nhng ni thun tin nht. Nhng nu ng ta ang Lebanon th ng ta lm chuyn th no c? V ti sao Alberto li but ming? Khng ch l mt m nhng hai ln!

Sophie rng mnh. C cm thy mt cn n lnh chy dc sng lng.

THI BAROQUE nhng cht liu lm nn gic m My ngy lin, Sophie khng nhn c tin tc g ca Alberto, nhng chc chc c li lic mt ra vn, hy vng thy bng Hermes. C bo m rng con ch tm thy ng v nh, v c c ngi ch n, mt cu gio vin vt l, mi vo chi. ng k vi Sophie v H Mt Tri v mn khoa hc mi pht trin vo th k XVI. C k cho Joanna nhiu hn. C k tt c v cuc ving thm Alberto, tm bu nh trong hp th, v ng 10 cu-ron c nht c trn ng v nh. C gi li gic m v Hilde v si dy chuyn vng gn thnh gi cho ring mnh. Th Ba, 29 thng Ba, Sophie ang ng ra bt trong bp. M c vo phng khch xem bn tin thi s. Khi on nhc do u chm dn, t trong bp, c nghe thy rng mt thiu t thuc tiu on Lin hp quc ca Na Uy b git bi mt mnh n. Sophie qung khn lau bt xung bn v lao vo phng khch. C ch va kp nhn thong khun mt ngi s quan Lin hp quc trong vi giy trc khi bn tin chuyn sang tin tc khc. i khng! c ku ln. M c quay li. , chin tranh l mt th kinh khng! Sophie bt khc. Ka Sophie, khng n ni th u! Ngi ta c ni tn ca ng ta khng ? C, nhng m khng nh. ng ta l ngui vng Grimstad, m ngh th. Khng phi Lillesand ch ? Khng, con ang suy ngh ngc nghch g th. Nhng nu mt ngi sinh ra Grimstad, ngi cng c th i hc Lillesand. C nn khc, by gi n lt m c phn ng. B ng dy v tt TV. Chuyn g xy ra th, Sophie? Chng c g c.

C y. Con c bn trai, v m bt u ngh l anh ta gi hn con rt nhiu. Tr li m no: Con quen vi mt ngi n ng Lebanon ? Khng, khng hn Con gp con trai ca ai Lebanon? Khng, con cha. Con cn cha gp c con gi ca ng y. Con gi ca ai? Chuyn ny khng lin quan n m u. M ngh l c y. C l con nn bt u t cu hi vy. Ti sao b chng bao gi nh? C phi v m khng dm ly d khng? C th m c b v m khng mun b v con bit chuyn, vn vn v vn vn. Chnh con cng c c mt ng cu hi. M ngh l mnh cn ni chuyn. C l th. Nhng by gi con mt lm, con mun i nm. V con sp n k kinh nguyt. C chy ln phng; cm thy mnh mun khc. Va chui vo ging nm cun trn trong chn th m c vo phng. Sophie gi b ang ng, d c bit m chng tin. Tuy nhin, m c lm nh tin c ang ng. B ngi xung ging v vut tc con gi. Sophie thm ngh: tht rc ri phc tp khi phi sng hai cuc i mt lc. C bt u mong kho trit hc chng kt thc. C l n s kt thc vo ngy sinh nht ca c - hoc t nht l ngy Hi Ma H, khi b ca Hilde t Lebanon tr v nh Con mun t chc tic sinh nht. C bng ni. Tuyt! Con s mi nhng ai? Rt nhiu ngi c c khng ? Tt nhin ri. Nh mnh c vn rng. Hy vng n hm tri vn p. Con mun t chc vo ti ngy Hi Ma H. c ri. l mt ngy rt quan trng, Sophie ni, c khng ch ngh n ngy sinh ca mnh. Chc chn ri. Con cm thy l do ny con ln ln nhiu. Th th rt tt, phi khng no? Con cng khng bit na. Sophie vn vi mt trong gi trong khi ni. Gi th m c ni "Sophie, con phi k cho m xem ti sao do ny con li c v mt thng bng n vy."

"Hi m 15 tui, m khng ging con sao?" "C th. Nhng con hiu m mun ni g." Sophie cht quay u v pha m c. "Con ch tn l Hermes". C ni. "Th ?" "Ch ca n l mt ngi n ng tn l Alberto." " " "ng y sng Khu ph C." "Con i vi con ch sut c tng y ng?" "Vic chng c g nguy him c." "Con bo rng con ch hay n y?" "Con ni nh vy ?" Gi th c phi suy tnh. C mun k cng nhiu cng tt, nhng khng th k tt c . "M hu nh chng bao gi nh," c nh liu. "M qu bn vic m." "Alberto v Hermes n y rt nhiu ln." " lm g? H c vo nh khng?" "M hi tng cu mt thi. H cha ln no vo nh. Nhng h thng i do trong rng. Nh th c b him lm khng?" "Khng, khng h." "H i ngang qua cng nh mnh nh tt c nhng ngi i do khc. Mt hm, khi i hc v, con ni chuyn vi con ch. Th l con quen Alberto." Th cn chuyn con th trng v nhng th linh tinh khc? Alberto ni v nhng chuyn . ng y l mt nh trit hc thc th. ng k cho con v tt c cc nh trit hc. Ch n gin l ni chuyn qua hng ro thi ? ng y cn vit th cho con, thc ra l rt nhiu ln. Thnh thong ng y gi qua bu in, khi li b thng vo hp th trn ng i do. Th ra chnh l bc th tnh m m con mnh ni n. Ch c iu khng phi l th tnh. ng ta ch vit v trit hc thi ? Vng, m c th tng tng c khng! Con hc c t ng y nhiu hn c nhng g con hc trong tm nm n trng. Th d, m c bit v Giordano Bruno, ngi b thiu sng nm 1600, hay v nh lut vn vt hp dn ca Newton khng?

Khng, c nhiu th m khng bit. Con c l m thm ch cn khng bit ti sao Tri t quay quanh Mt Tri - v n l hnh tinh ca chnh m! ng ta khong bao nhiu tui? Con chu - c l khong 50. Nhng ng y lin quan g n Lebanon? Kh tht. Sophie c ngh. C chn cu chuyn d nghe nht. Alberto c mt ngi em l thiu t trong tiu on Lin hp quc. ng y sng Lillesand. C l ng y chnh l ng thiu t tng sng cn nh nh trong rng. Ci tn Alberto nghe hi k k nh? Chc th. Nghe nh ting . , gn nh tt c nhng g quan trng u bt ngun t Hy Lp hoc . Nhng ng ta ni ting Na Uy y ch? vng, rt nhun nhuyn. Con bit khng, Sophie - m ngh l con nn mi Alberto n nh mnh chi mt hm. M cha bao gi gp mt nh trit hc thc s. ri con xem th no. C l mnh c th mi ng y n d sinh nht ca con. Gi tr ln ln c khi s vui y. Nu th th m cng c th d na. t nht m cng c th gip chuyn phc v n ung. kin c y ch? Nu ng y mun. D sao th ni chuyn vi ng y cng th v hn l tn dc vi bn con trai cng lp. Ch c iu... G c? Bn n c th tc ln v cho rng Alberto l bn trai mi ca con. Th th con ch cn bo l khng phi nh vy. Mnh s phi tnh xem . , mnh s tnh. Sophie ny, ng l chuyn gia b v m khng phi lc no cng sun s. Nhng cha bao gi c ai khc... Con phi i ng by gi. Con au bng lm. Con c cn ung mt vin aspirin khng? C , m ly cho con vi. Khi m c quay li vi vin thuc v mt cc nc th Sophie ng thip.

Ngy 31 thng Nm l th Nm. Sophie kh s ngi cho qua gi hc bui chiu trng. T khi bt u kha trit hc, c tr nn kh hn trong mt s mn hc. Thng th im s ca c cho hu ht cc mn kh tt. Nhng gn y, im ca c cn cao hn na, ch tr mn ton. Tit cui cng, thy tr bi. Ch Sophie chn l Con ngi v Cng ngh. C vit rt nhiu v thi Phc Hng v bc t ph khoa hc, quan im mi v thin nhin, v Francis Bacon, ngi ni rng tri thc l sc mnh. C rt cn thn vit r rng phng php thc nghim xut hin trc cc pht trin cng ngh. Ri c vit v mt s th thuc v cng ngh nhng khng c tt lm i vi x hi. C kt thc bng mt on vit v thc t rng mi vic ngi ta lm u c th c dng cho iu thin v iu c. Thin v c cng nh mt si ch trng v mt si ch en cng bn thnh mt si duy nht. i khi chng bn vo nhau cht n mc khng th g ra c. Khi thy tr v bi tp, ng nhy mt vi Sophie. C c im A v li ph: Em hc nhng iu ny t u vy?. Khi thy vn ng , c ly bt ch ra vit mt dng ch in hoa ln mp v: EM ANG HC TRIT HC. Khi c gp v li, c ci g ri ra t bn trong. l mt tm bu nh t Lebanon: Hilde yu qu. Khi con c nhng dng ny, th b con mnh ni chuyn qua in thoi v ci cht bi thm y. i khi b t hi nu trc kia ngi ta suy ngh k hn mt cht th c trnh c cuc chin tranh ny hay khng. C l phng thuc tt nht chng li bo lc s l mt kha hc ngn v trit hc. Mt cun sch trit hc nh ca Lin hp quc th sao nh? Mi cng dn mi ca th gii s c tng mt bn bng ting m ca mnh. B s xut tng ny vi Tng th k Lin hp quc. Qua in thoi, con k l con tin b trong vic sp xp c ca mnh. B rt mng, v con l ngi ba bi nht m b tng gp. Ri con k l t ln ni chuyn trc, con ch nh mt duy nht mt ng 10 cu-ron. B s gip con tm thy n. Tuy b xa, nhng b c ngi gip nh. (Nu tm thy tin b s n vo qu sinh nht cho con.) Yu con nhiu. B cm thy nh mnh bt u chuyn i di v nh. Sophie va c xong tm bu nh th chung tan hc vang ln. Suy ngh ca c li ri lon.

Joanna ang i di sn trng. Trn ng v, Sophie m cp v cho Joanna xem tm bu nh mi nht. N ng du bu in ngy no vy? Joanna hi. C l l ngy 15 thng Su... Khng, xem ny...30/5/90. l hm qua... mt ngy sau ci cht ca ngi thiu t Lebanon. T nghi ng chuyn mt tm bu nh t Lebanon c th ti y trong vng mt ngy, Joanna ni. Nht l li vi ci a ch kh k quc: Hilde Mller Knag, c/o Sophie Amundsen, trng cp hai Furulia... Cu c cho rng n n bng ng bu in khng? V thy va nht n vo quyn v ca cu? Chu. T cn khng bit t c dm hi cu khng na. H khng ni g thm v tm bu nh. T s t chc mt ba tic trong vn vo m Hi Ma H, Sophie ni. Mi bn con trai n? Sophie nhn vai. Mnh khng phi mi c nhng thng ngc nht. Nhng cu s mi Jeremy ch? Nu cu mun. Nhn tin, t s mi Alberto Knog. Cu in ! . Cuc tr chuyn ch i n y trc khi h chia tay gn siu th. V n nh, vic u tin l Sophie nhn xem Hermes c trong vn khng. Kia ri, n ang nh hi quanh my cy to. Hermes! Con ch ng lng mt giy. Sophie bit chnh xc nhng g xy ra trong giy ng h : con ch nghe ting gi, nhn ra ging c, v quyt nh nhn xem c c khng. Tip n, nhn thy Sophie, n bt u chy v pha c. Cui cng th c bn chn n vung lin thong nh nhng ci di trng. thc ra kh l nhiu th trong mt giy. N lao ti, vy ui ri rt, v chm ln lim mt c. Khn lm, Hermes! Yn no, yn no. My lm bn ht tao ri. Ngi xung! Th!

Sophie vo nh. Sherekan nhy ra khi bi rm chy n. N rt khng thch k l mt. Sophie ly thc n cho mo, k vo cc cho my con vt, ly mt l x lch cho ra, v vit mt mu giy nhn cho m. C vit rng c a Hermes v v s v nh lc 7 gi. H bt u i xuyn thnh ph. Ln ny Sophie nh em theo tin. C t hi khng bit mnh c nn i xe but cng Hermes hay khng, v quyt nh l c nn i hi Alberto th hn.Cuc b theo sau Hermes, c ngh v chuyn mt con vt thc cht l ci g. C nhng g khc nhau gia mt con ch v mt con ngi? C nh li li ca Aristotle. ng ni rng ngi v ng vt u l sinh vt sng ca t nhin vi rt nhiu c im chung. Nhng c mt im khc bit r rt gia ngi v ng vt, l l tnh ca con ngi. ng ta lm th no bit chc c iu ? Democritus th khc, ng cho rng ngi v vt u kh ging nhau v cng cu to t cc nguyn t. V ng khng cho rng ngi hay vt c linh hn bt t. Theo ng, linh hn cu to t cc nguyn t m khi ngi ta cht i chng s ri vo trong gi. ng ta l mt trong s nhng ngi ngh rng linh hn ca mt con ngi gn b khng ri vi b no. Nhng linh hn cu to t cc nguyn t sao c? Linh hn u phi ci m ta c th s thy nh cc phn khc ca c th. N l ci g thuc v tinh thn. H i qua Qung trng Chnh v ang n gn Khu ph C. Khi h n va h ni Sophie tm thy ng tin, c my mc nhn xung mt ng. V , chnh ni c ci xung nht ng tin , c mt tm bu nh vi mt c nh nga ln trn. Bc nh c hnh mt khu vn trng c v cam. Sophie ci xung nht. Hermes bt u gm g nh th n khng thch Sophie ng n tm bu nh. bu nh vit: Hilde yu qu. Cuc sng l mt chui di nhng s trng hp ngu nhin. Khng phi hon ton khng th xy ra chuyn ng 10 cu-ron con nh mt li xut hin ti chnh ch ny. C th mt c gi tm thy n trn qung trng Lillesand, lc c ang i xe but n Kristiansand, c i tu n thm chu, v nhiu gi, nhiu gi sau, c nh ri ng tin ti y, trn Qung trng Mi. Sau , hon ton c kh nng l chnh ng tin c mt c b tm thy, c ang rt cn n i xe but v nh. Con chng bao gi c th bit c, Hilde . Nhng nu s thc qu l nh vy th ngi ta chc chn phi t cu hi liu c

quyn nng ca Cha ng sau mi chuyn. Yu con nhiu, B - ngi m hn ang ngi trn cu tu trc nh Lillesand. T.B. B ni l b s gip con tm ng 10 cu-ron. Phn a ch ghi: Hilde Mller Knag, c/o mt ngi qua ng.... Du bu in ng ngy 15/6/90. Sophie chy ln thang theo sau Hermes. Alberto va m ca, c ni ngay: Trnh ng! Ngi a th y. C thy mnh c y l do bc tc. Alberto ng trnh sang bn khi c xng vo. Hermes li n nm di m mc o nh ln trc. Ngi thiu t va trnh mt tm danh thip na h b? Sophie nhn ln v thy ng ang mc mt b trang phc khc. ng i mt b tc gi va di va xon, chic o vt lng thng vi mt ng ng-ten, qung quanh c l mt chic khn la le lot. Bn ngoi o vt l mt ci o chong . ng cn i tt trng v mt i giy da mng c n. B trang phc lm Sophie nh n nhng bc tranh c xem v triu nh ca vua Louis XIV. ng l h! c ni v a tm bu nh cho ng. Hm... v qu thc em nht c ng tin ti chnh ni m ng ta t tm bu nh ny? Chnh xc ng ta cng ngy cng th thin. Nhng c l th cng tt. Ti sao ? Nh vy s d lt mt ng ta hn. Nhng ci tr ny va t cao va t i va nht nho. N gn nh bc mi nc hoa r tin. Nc hoa? N c t ra trang nh nhng tht ra li l gi mo. Em c thy ng ta tr tro n mc i so snh s gim st ti tn ca mnh i vi chng ta vi quyn nng ca Cha khng? ng gi tm bu nh ln ri x thnh tng mnh nh. trnh lm ng thm tc ti, Sophie quyt nh khng nhc n tm bu nh ri ra t quyn v ca c. Ta hy vo v ngi xung. My gi ri nh? Bn gi. Hm nay chng ta s ni v th k XVII. H vo phng khch , ni c nhng bc tng nghing v ca s tri. Sophie nhn thy Alberto t nhng vt khc vo ch ca my th c nhn thy ln trc.

Trn bn nc l mt ci hp c ng mt b cc kiu mt knh. Bn cnh l mt cun sch m sn, trng n rt c k. Ci g y ? Sophie hi. y l n bn u tin ca cun sch gm cc bi lun trit hc ca Descartes c xut bn nm 1637, trong c nguyn bn bi Phng php Lun ni ting. Mt trong nhng ti sn qu gi nht ca ti. Th cn ci hp? N ng mt b thu knh c o - cn gi l knh quang hc. Spinoza, mt nh trit hc ngi H Lan, mi chng vo khong gia nhng nm 1600. Chng cc k t tin v cng l mt trong nhng bu vt gi tr nht ca ti. Chc em s hiu r gi tr ca chng hn nu em bit Descartes v Spinoza l ai. Tt nhin ri. Nhng trc ht, ta hy lm quen vi thi k ca h . Em ngi xung. H ngi y nh ln trc. Sophie trn gh bnh v Alberto trn i vng. Gia h l ci bn nc vi quyn sch v hp knh. Alberto tho b tc gi v t ln bn vit. Ta s ni v th k XVII - hay ta thng gi l thi k Baroque. Thi Baroque? Ci tn l tht! T baroque bt ngun t mt t c dng ch cho mt vin ngc trai c hnh th khng u. S bt qui tc chnh l c im ca ngh thut Baroque. Thi ny, ngh thut phong ph, a dng, nhiu th i lp hn so vi ngh thut hi ha d hiu ca thi Phc Hng. C th k XVII c c trng bi s cng thng gia nhng lc lng i lp khng th dung ha c. Mt bn l ch ngha lc quan Phc Hng khng suy gim - bn kia li c nhiu ngi tm kim thi cc ngc li: i sng tn gio n dt v kh hnh. C trong ngh thut v i thng, ta gp nhng hnh thc t biu th le lot ph trng, trong khi cng lc ni ln mt phong tro tu hnh quay lng li vi th gii. Ni cch khc l cc cung in kiu hnh v nhng tu vin ho lnh. ng, em c th ni nh vy. Mt trong s nhng chm ngn c a chung thi Baroque l thnh ng Latin carpe diem - hy nm ly thi gian. Mt thnh ng Latin khc c trch dn rng ri l memento mori, ngha l hy nh rng ta s phi cht. Trong ngh thut, mt bc tranh c th m t mt cuc sng v cng xa hoa, vi mt ci u lu nh v gc tranh.

Theo nhiu ngha, thi Baroque c c trng bi s ph hoa hay khoa trng gi to. Nhng cng lc , c rt nhiu ngi quan tm n mt bn kia ca ng xu; h quan tm n bn cht ph du ca s vt. l thc t rng, mi v p xung quanh chng ta mt ngy no s bin mt. ng vy. Tht bun khi nhn ra rng chng c ci g tn ti mi mi. Em ngh ging ht nh nhiu ngi ca th k XVII. Thi Baroque cn l mt thi k ca cc mu thun chnh tr. Chu u b tn ph bi chin tranh. Ti t nht l Chin tranh Ba mi nm honh hnh trn gn nh ton b lc a t nm 1618 n nm 1648. Thc ra, l mt chui cc cuc chin tranh gy thit hi c bit nng n cho nc c. Nh khng t vo kt cc ca Chin tranh Ba mi nm, Php dn dn tr thnh th lc chi phi Chu u. Nhng cuc chin tranh v ci g vy? Ch yu l chin tranh gia Khng Cch v Cng gio. Nhng chng cng lin quan n cc th lc chnh tr na. t nhiu ging nh Lebanon, thy nh. Bn cnh chin tranh, th k XVII cn l thi k ca s phn bit giai cp. Ti dm chc em nghe ni v tng lp qu tc Php v triu nh Versailles. Nhng ti khng r em c nghe my v s ngho i ca nhn dn Php hay cha. Nhng ni ti s ph trng ca nhng g nguy nga trng l cng l ni n s ph trng ca quyn lc. Ngi ta thng ni rng hon cnh chnh tr thi Baroque khng khc vi kin trc v ngh thut ca thi ny. Cc ta nh kiu Baroque c c trng bi nhiu ngc ngch trang tr cng phu. Theo mt kiu c phn tng t, hon cnh chnh tr cng c in hnh l nhng v m mu, mnh khe v m st. C phi mt ng vua Thy in b bn cht trong nh ht khng ? Chc em ang ngh v vua Gustav III, mt v d tt v nhng g ti ang ni n. V m st Gustav III xy ra vo tn nm 1792, nhng hon cnh thi kh l baroque. ng b git khi ang tham d mt v hi ha trang ln. Em li tng ng ta ang nh ht. V hi ha trang ln c t chc ti nh ht Opera. Ta c th ni rng thi k Baroque Thy in kt thc ti v m st Gustav III. Vo thi ng c mt iu lut v ch chuyn ch Khai Sng, ging nh iu lut tng t trong triu i Louis XIV gn mt trm nm trc. Gustav III cn l mt ngi v cng ph phim, ng ngng m mi nghi l v cung cch c x kiu Php. ng cng say m ngh thut sn khu... ...v ng ta cht v n.

ng, nhng sn khu thi Baroque khng ch l mt hnh thc ngh thut. N cn l biu tng thng dng nht ca thi gian. Biu tng ca ci g ? Ca cuc i, Sophie . Ti khng bit trong th k XVII bao ln ngi ta ni rng Cuc i l mt sn khu. D sao th ngi rt hay ni nh vy. Thi Baroque khai sinh ra ngh thut kch hin i - vi loi hnh thc phng mn v thit b sn khu. Trong nh ht, ngi ta xy dng mt o tng trn sn khu cui cng phi by rng v kch trn sn khu ch l mt o tng. Nh vy, ngh thut sn khu tr thnh mt phn nh ca cuc sng con ngi ni chung. Ngh thut sn khu c th cho thy lng kiu ngo n trc s sa ng, v th hin mt chn dung tn nhn ca nhng nhc im ca con ngi. C phi Shakespeare sng trong thi Baroque khng ? ng vit nhng v kch v i nht vo khong nm 1600, nh vy ng ng vi mt chn trong thi Phc Hng v chn kia trong thi Baroque. Cc tc phm ca Shakespeare mang y nhng on ni v cuc i ging nh mt sn khu. Em c mun nghe mt vi on khng? C . Trong v As You Like It, ng vit: C th gian l mt sn khu, Ni c n ng, n b ch l cc din vin, H ra, vo. Sut cuc i mi ngi ng nhiu vai din. V trong v Macbeth, ng ni: i ch l mt ci bng ngang qua, Din vin ti khnh khng ng tr trn sn khu, V ri yn lng; ch l cu chuyn phim, y m thnh v cung n, k bi mt thng n, Chng ngha l g. Nghe bi quan qu! ng b m nh bi s ngn ngi ca cuc sng. Chc hn em bit cu ni ting ca Shakespeare? Tn ti hay khng tn ti - l cu hi. ng ri, l li ca Hamlet. Mt ngy kia, ta cn ang i loanh quanh trn tri t, v hm sau, ta cht v tan bin mi mi. Cm n thy, em hiu ri.

Khi khng so snh cuc sng vi mt sn khu, cc nh th thi Baroque li so snh cuc sng vi mt gic m. Chng hn, Shakespeare vit: Ta ch l nhng mu vn gic m, i b mn cn m trn vn.... [14] Nghe th tht. Mt nh vit kch ngi Ty Ban Nha tn l Caldern de la Barea, sinh nm 1600, vit mt v kch c tn i l mt gic m, trong ng ni: i l g? Mt s in r. i l g? Mt o tng , mt ci bng, mt cu chuyn, v iu tt p v i nht cng ch l nh b, v c cuc i ch l mt gic mng... C th ng ta ni ng. Chng em c mt v kch trng. V kch tn l Jeppe trn ni. , ca Ludvig Holbeg. ng ta l mt tn tui ln ca vng Scandinavia, ngi nh du s chuyn i t thi Baroque sang thi k Khai Sng. Jeppe ng thip i trong mt ci lu.... v thc dy trn ging ca ngi lnh cha. Th l anh ta ngh mnh nm m l mt t in ngho kh. Ri khi anh ta ng li, ngi ta em anh v li cn lu c. V anh thc dy. Ln ny, anh ta ngh rng mnh nm m c nm trn ging lnh cha. Holbeg mn ch ny t Caldern, v Caldern mn t nhng cu chuyn c tch Arab Nghn l mt m. Tuy nhin, vic so snh cuc i vi mt gic m l mt ch c t rt xa trong lch s, nht l n v Trung Quc. Chng hn, Trang t, mt bc hin nhn c ca Trung Quc, ni rng: Mt ln ta nm m ta l bm, hay ta l mt con bm ang nm m l Trang t. ng ny hay ng kia th cng u khng th chng minh c. Na Uy, ta cng c mt nh th Baroque ti nng tn l Petter Dass. ng sng t nm 1647 n nm 1707. Mt mt, ng quan tm n vic miu t cuc sng nh n hin c. Mt khc, ng nhn mnh rng ch c Cha Tri l vnh cu v bt bin. Cha vn l Cha nu mt t b hoang, Cha vn l Cha nu loi ngi cht ht. Nhng ng cng dng chnh giai iu khi vit v cuc sng nng thn min Bc Na Uy - v v c bu, c tuyt, v c than. y chnh l nt in hnh Baroque, miu t trong cng mt vn cnh ci trn tc, ci tc thi - v ci siu phm, ci mai sau. Tt c gi li s phn bit ca Plato gia th gii c th ca cc tri gic v th gii bt bin ca cc nim. Th cn trit hc ca h th th no ?

C trit hc cng mang tnh cch ca cuc u tranh mnh lit gia hai li suy ngh hon ton i lp. Nh ti ni, mt s nh trit hc tin rng v bn cht, nhng g hin hu u thuc v tinh thn. Quan im ny c gi l ch ngha duy tm. Quan im i ngc c gi l ch ngha duy vt, ngha l trng phi trit hc cho rng mi th c tht u hnh thnh t vt cht c th. Ch ngha duy vt cng c nhiu ngi ng h trong th k XVII. C l nhn vt quan trng nht l nh trit hc ngi Anh Thomas Hobbes. ng tin rng mi vt, trong c con ngi v ng vt, u cu to ch t cc ht vt cht. K c thc - hay linh hn ca con ngi cng hnh thnh t vn ng ca cc ht nh xu trong b no. Vy l ng ta ng vi nhng g Democritus ni hai nghn nm trc? C duy tm v duy vt u l cc ch m em s gp trong sut lch s trit hc. Nhng him khi c hai quan im cng c th hin r rng nh trong thi Baroque. Ch ngha duy vt lin tc c nui dng bi cc ngnh khoa hc mi. Newton chng t cc nh lut chuyn ng p dng cho ton b v tr, v rng mi thay i trong th gii t nhin - c trn Tri t v trong khng gian - u c gii thch bng cc nguyn l v vn vt hp dn v chuyn ng ca cc vt th. Nh vy, mi th u b chi phi bi nhng qui lut khng th ph v - hay bi cng c ch. Do vy, theo nguyn tc, c th tnh ton mi thay i trong t nhin vi chnh xc ton hc. V Newton hon chnh ci m ta gi l th gii quan c gii. ng y tng tng th gii l mt ci my ln ? Qu tht l c. ng ch l c Newton v Hobbes u khng thy bt c mu thun no gia hnh dung c gii v th gii v c tin vo Cha Tri. Nhng cc nh duy vt th k XVIII , XIX th khng nh vy. Vo th k XVIII, nh trit hc v bc s ngi Php La Mettrie vit mt cun sch nhan Lhomme machine, ngha l Con ngi - c my. Chn dng cc c i li, cng nh vy, b no dng cc c suy ngh. Sau , nh ton hc ngi Php Laplace din t mt quan nim c gii cc vi t tng ny: Nu ti mt thi im no , mt tr thng minh bit c v tr ca tt c cc ht vt cht, th khng c ci g l khng bit c, c qu kh v tng lai s tri rng trc mt. T tng y l mi chuyn xy ra u c tin nh. Quan nim ny gi l thuyt quyt nh. Vy th chng c g gi l ch t do ? Khng, mi th u l sn phm ca cc qu trnh c gii - k c ngh v nhng gic m ca chng ta. Cc nh duy vt ngi c th k XIX tuyn b rng mi quan h ca nc tiu vi thn, v ca mt vi gan.

Nhng nc tiu v mt l vt cht. Cn ngh th khng! Em nm c trng tm ch . Ti c th k cho em nghe cu chuyn v mt iu tng t. Mt ln, mt phi cng v tr Nga v mt bc s phu thut thn kinh ngi Nga bn lun v tn gio. Ngi bc s phu thut l tn Ki T gio cn ngi phi cng th khng. Ngi phi cng ni, Ti ra ngoi khng gian rt nhiu ln, nhng ti cha bao gi nhn thy Cha Tri hay cc thin thn. V nh phu thut tr li, Cn ti m rt nhiu b no thng minh nhng ti cng cha bao gi nhn thy mt ngh no. iu khng chng minh rng ngh khng tn ti. Chnh th. Ngc li, n nhn mnh thc t rng cc ngh khng phi l ci m c th c phu thut hay chia thnh cc mnh nh hn. Th d, chng d g c th ct b mt o tng bng phu thut. N mc qu su c th phu thut c. Mt nh trit hc quan trng khc ca th k XVII tn l Leibniz ch ra rng s khc bit gia vt cht v tinh thn chnh l ch vt cht c th c chia thnh cc phn nh hn, cn linh hn th thm ch chia lm i cng khng c. Chia th no c, theo thy th nn dng loi dao m no cho vic ? Alberto ch lc u. Lt sau, ng ch xung ci bn gia hai ngi ri ni: Hai nh trit hc v i nht ca th k XVII l Descartes v Spinoza. H cng trn tr vi cc cu hi nh mi quan h gia linh hn v th xc, v by gi chng ta s nghin cu k hn v h. Bt u i thy. Nhng em s phi c mt nh lc 7 gi. DESCARTES ...ng mun dn sch gch vn... Alberto ng ln, tho b chic o chong v vt ln thnh gh. Ri ng ngi xung ch c gc i vng. Ren Descartes sinh nm 1596. Trong sut cuc i, ng sng ti nhiu nc Chu u. Ngay t thi tr, ng c mt mong mun mnh lit l t c s thu hiu v bn cht ca con ngi v v tr. Nhng sau khi nghin cu trit hc, ng tr nn ngy cng tin rng mnh cn bit qu t. Nh Socrates? ng vy, t nhiu ging ng y. Cng nh Socrates, ng tin rng ch c th thu c tri thc ng tin cy qua l tnh. Ta khng th tin vo nhng g cc quyn sch c ni. Ta thm ch cn khng nn tin vo nhng g cc gic quan ca ta mch bo.

Plata cng ngh nh vy. ng tin rng ch c l tnh mi c th cho ta tri thc ng tin cy. Chnh xc. Dng di ca Plato v Socrates c truyn thng qua Augustine xung cho Descrates. H l nhng nh duy l in hnh, nhng ngi tin tng rng l tnh l con ng duy nht dn ti tri thc. Sau khi nghin cu k cng, Descrates i n kt lun rng lng kin thc truyn li t thi Trung C khng nht thit l ng tin cy. Em c th so snh ng vi Socrates, ngi khng tin vo nhng quan im i chng m ng gp trn qung trng Athens. Vy th khi ngi ta s lm g, Sophie? Em c th ni cho ti khng? Ngi ta bt u xy dng trit hc ca chnh mnh. Tuyt vi! Descrates quyt nh chu du vng quanh chu u, nh Socrates danh c i mnh ni chuyn vi dn chng thnh Athens. ng k rng, t , ng tp trung vo tm kim s thng thi m c th tm c hoc trong chnh bn thn hoc trong cun sch v i nht th gii. Th l ng gia nhp qun i v tham gia chin tranh, nh ng sng nhiu khong thi gian ti nhiu vng khc nhau Trung u. Sau , ng sng vi nm Paris, nhng n nm 1629, ng n H Lan v li trong vng 20 nm vit cc cng trnh v ton hc v trit hc. Nm 1649, ng c n hong Christina mi n Thy in. Nhng qung thi gian tm tr ni m ng gi l t nc ca gu, bng v mang n mt trn vim phi v ng qua i ma ng nm 1650. Vy l khi cht ng y mi c 54 tui. ng vy, nhng ng c nh hng rt ln i vi trit hc, ngay c sau khi cht. Ngi ta c th ni mt cch khng qu li rng Descrates l cha ca trit hc hin i. Tip sau s ti pht hin say sa v con ngi v thin nhin trong thi Phc Hng, xut hin nhu cu kt hp cc t tng ca thi i to thnh mt h thng trit hc cht ch. Ngi xy dng h thng quan trng u tin chnh l Descrates. Ni tip ng l Spinoza v Leibniz, Locke v Berkeley, Hume v Kant. H thng trit hc c ngha l g ? Ngha l trit hc c xy dng t di nn mng ln, v n lin quan n vic tm kim cch gii thch cho mi cu hi trung tm ca trit hoc. Thi C i cng c nhng nh xy dng h thng v i, l Plato v Aristotle. Thi Trung C c Thnh Thomas Aquinas, ngi c gng xy cu ni gia trit hc Aristotle v thn hc Ki T gio. Tip n l thi Phc Hng vi mt m hn n cc c tin c v mi v thin nhin v khoa hc, Cha Tri v con ngi. n tn th k XVII, cc nh trit hc mi th kt hp cc t tng mi vo thnh mt h thng trit hc

r rng, v ngi u tin lm vic l Descrates. Cng trnh ca ng l tin phong ca nhng tai quan trng nht ca trit hc trong cc th h ni tip. Mi quan tm ch yu ca ng l nhng g ta c th bit, ni cch khc l tri thc ng tin cy. Mt cu hi ln khc cng m nh ng l v mi quan h gia th xc v tm thc. C hai cu hi u l trng tm ca cc l lun trit hc trong vng 150 nm sau. ng ta chc i trc thi i. , nhng cu hi li thuc v thi i ca ng. Khi ni n vic thu thp tri thc ng tin cy, nhiu ngi cng thi ca ng by t mt ch ngha hoi nghi trit hc tuyt i. H cho rng con ngi nn chp nhn rng mnh chng bit g c. Nhng Descrates th khng. Nu lm nh vy, ng chng tr thnh mt nh trit hc thc th. Ta li c th v mt ng song song vi Socrates, ngi khng chp nhn ch ngha hoi nghi ca cc Hc gi. V vo thi ca Descrates, cc ngnh khoa hc t nhin mi ang pht trin mt phng php cho php m t mt cch chnh xc v ng tin cy cc qu trnh ca thin nhin. Descrates phi t hi c tn ti hay khng mt phng php chnh xc v ng tin cy cho t duy trit hc. Em c th hiu iu Nhng ch l mt phn. Ngnh vt l mi a ra cu hi v bn cht ca vt cht v ci g quyt nh cc qu trnh vt l ca thin nhin. Ngy cng c nhiu ngi ng h quan nim c gii v thin nhin. Nhng khi th gii nhn cng c v c gii th cu hi v mi quan h gia th xc v linh hn cang tr nn hi thc. Cho n th k XVII, linh hn vn thng c coi l mt loi sinh kh trn ngp mi sinh vt sng. Trong hu ht cc ngn ng ca Chu u, ngun gc ngha ca cc t linh hn v tinh thn thc ra l hi th v s ht th. i vi Aristole, linh hn l ci hin hu mi ni trong c th sng nh l nguyn kh ca c th - v do vy khng th coi l bit lp vi c th. Cho nn, ng c th ni n mt linh hn cy, hay mt linh hn th. Trc th k XVII, cc nh trit hc cha bao gi a ra c mt ranh gii r rng gia linh hn v th xc. L do l v chuyn ng ca mi th vt th vt cht - trong c c th, ngi hay ng vt - c gii thch bng cc qu trnh c gii. Nhng linh hn con ngi chc chn khng th l mt phn ca ci c ch ny c. Vy th linh hn l ci g ? Cn mt li gii thch cho cu hi khng t quan trng: Mt th thuc v tinh thn lm th no khi ng c mt qu trnh c gii ? Tht l mt ngh k l K l th no ?

Em quyt nh nhc tay - v th l cnh tay t nng. Hoc em quyt nh chy theo xe but, tch tc sau chn em ang chuyn ng. Hay l em ang ngh v mt chuyn bun, ri em cht khc. Vy, phi c mt mi ni b him no gia c th v thc. chnh l vn thc y t duy ca Descartes. Cng nh Plato, ng tin rng c mt ranh gii r rng gia tinh thn v vt cht. Nhng v chuyn tm thc nh hng ln th xc nh th no, Plato khng c cu tr li. Em cng vy, v em ang i c nghe v l thuyt ca Descartes y. Ta hy i theo dng l lun ca chnh ng. Alberto ch quyn sch trn bn. Trong phng php lun, ng t ra cu hi v phng php m nh trit hc phi s dng gii quyt cc vn trit hc. Khoa hc c phng php mi ca mnh Thy ni ri Descartes gi quan im rng ta khng th chp nhn bt c iu g l ng tr khi chng ta c th tri gic n mt cch r rng v xc thc. lm c vic ny, cn phi chia mt vn phc hp ra thnh cng nhiu nhn t n cng tt. Sau , ta c th xut pht t nim n gin nht. Em c th ni rng mi ngh u phi em ra cn o ng m. Nh cch Galileo mun o ci c th o v lm cho ci khng th o tr nn c o c. Descartes tin rng trit hc nn i t ci n gin n ci phc tp. Ch khi mi c th xy dng c mt s thu hiu mi. Cui cng cn phi m bo rng khng ci g b b xt bng cch lin tc lit k v kim sot. Khi mt kt lun trit hc s nm trong tm tay. Nghe c nh mt bi kim tra mn ton. ng th, Descartes l mt nh ton hc, ng c coi l cha ca mn hnh hc gii tch v ng ng gp mt phn quan trng cho mn i s. Descartes mun s dng phng php ton hc ngay c cho vic t duy trit hc. ng bt u chng minh cch chn l trit hc theo cch ngi ta chng minh mt nh l ton hc. Ni cch khc, ng mun s dng chnh cc cng c m ngi ta dng cho cc con s, l l tnh, v ch khi c l tnh mi c th cho ta s chc chn ng tin cy. Khng th dm chc rng ta c th da vo cc gic quan ca mnh. Chng ta ghi nhn s ng minh ca Descartes vi Plato, ngi cng quan st thy rng ton hc v t l bng s cho ta thy tin cy cao hn nhng bng chng thu thp t gic quan ca ta.

Nhng ngi ta c th gii quyt cc vn trit hc theo cch c khng ? Ta nn quay li vi lp lun ca Descartes. Mc tiu ca ng l t c s xc tnh v bn cht ca cuc sng v ng bt u bng vic khng nh rng trc ht ngi ta phi nghi ng tt c mi th. ng khng mun xy dng trn nn ct, em thy y. Em din t rt chun, b . By gi, Descartes khng cho rng vic nghi ng mi chuyn l hp l m ng cho rng trn nguyn tc c th nghi ng mi th. Th d, khng th m bo rng ta s tin b trong nghin cu trit hc bng cch c v Plato hay Aristole. N c th lm tng kin thc v lch s ch khng lm tng kin thc v th gii. i vi Descartes, iu quan trng l phi t thot khi tt c nhng th c truyn li, hoc nhn c, hc c trc khi bt u cng cuc xy dng trit hc ca chnh mnh. ng mun dn sch gch vn khi mt bng trc khi xy ngi nh mi Cm n em. ng mun dng ton nhng vt liu mi m bo rng cng trnh t tng mi ca mnh s ng vng. Nhng nhng nghi ng ca Descartes cn i xa hn. ng ni rng ta thm ch khng th tin vo nhng g cc gic quan mch bo. C th chng ta ang la di ta. Nh th no ? Khi nm m, ta cm thy mnh ang chng kin thc ti. Ci g phn bit gia cc cm gic khi thc v cm gic khi ang m ? Khi suy xt k cng, ti khng tm thy mt c im no phn bit r rng gia trng thi thc v trng thi ng m, Descartes vit. V ng tip tc: Lm sao bn c th dm chc l c cuc i mnh khng phi l mt gic m ? Jeppe ngh mnh m l nm trn ging lnh cha. V khi anh ta ang nm trn ging ca lnh cha, anh ta li ngh cuc i t in ngho kh ca mnh ch l mt gic m. Cng theo cch , Descartes i n ch nghi ng mi th. Nhiu nh trit hc trc ng n cui con ng ca mnh ti chnh ch . Vy l h i khng xa. Cn Descartes th c gng tin ln t ci mc s khng ny. ng nghi ng mi th, v chnh l iu duy nht m ng bit chc. V gi ng cht nhn ra mt iu: C mt iu chc chn phi ng v chnh l: ng nghi ng. Khi ng nghi ng, ng hn ang suy ngh, vy chc chn ng l mt bn th t duy. Hn nh ng t pht biu v mnh: Cognito, ergo sum.

Ngha l ci g ? Ti t duy, vy ti tn ti. Em chng ngc nhin l ng ta nhn ra iu . Cng phi thi. Nhng em hy lu xc tinh ca trc gic vic ng nhn thc bn thn nh l mt bn th t duy. C l em cn nh Plato ni rng ci m ta nm bt bng l tnh c thc hn ci ta nm bt c bng cc gic quan. Descartes cng ngh nh vy. ng khng ch ang nhn thc c rng mnh l mt ci ti t duy ny c tht hn l th gii vt cht m ta ang tri gic bng cc gic quan. V ng i tip. ng cn xa mi hon thnh nghin cu trit hc ca mnh. Tip theo l g ? By gi Descartes t hi liu c ci g khc m ng c th tri gic c vi cng xc tn trc gic hay khng. ng i n kt lun rng trong tm thc mnh c mt nim r rng v xc thc v mt thc th hon ho. l mt nim m ng lun lun c v do , Descartes thy rng mt nim nh th hin nhin khng th xut pht t bn thn ng. ng khng nh rng nim v mt thc th hon ho khng th xut pht t mt ngi m chnh anh ta li khng hon ho. Do vy, nim v s hon ho phi xut pht t chnh thc th hon ho , hay ni cch khc l t Cha Tri. Nh vy, i vi Descartes vic Cha Tri tn ti cng hin nhin nh vic mt bn th t duy chc chn phi tn ti. Gi th ng nhy n kt lun vi th! Lc u, ng y cn thn hn. Em ni ng. Nhiu ngi gi l im yu ca ng. Nhng em dng t kt lun. Thc ra, y khng phi l mt vn chng minh. Descartes ch mun ni rng chng ta ai cng c nim v mt thc th hon ho v rng nim t n cha ng s tht rng thc th hon ho phi tn ti. Bi v mt thc th hon ho s khng hon ho nu n khng tn ti. Nu khng c mt thc th hon ho th ta chng c nim v n. V chng ta khng hon ho, nn nim v s hon ho khng th xut pht t chng ta. Theo Descartes, nim v Cha Tri l bm sinh, n c ng trin ln chng ta t khi sinh ra nh mt ngh nhn th cng ng du ln sn phm ca mnh. Vng, nhng chuyn em c nim v mt con c su voi khng c ngha l con c su voi tn ti. Descartes chc chn s ni rng s tn ti ca con c su voi khng phi ci g vn c trong khi nim v c su voi. Tuy nhin, s tn ti ca mt thc th hon ho li vn d c hm cha trong khi nim v n. Theo Descartes, iu ny cng chc chn y nh trong nim v mt ng trn c sn tnh cht rng cc im

trn ng trn phi c khong cch ti tm bng nhau. Em khng th c mt ng trn khng tun theo qui tc . Em cng khng th c mt thc th hon ho m li thiu mt tnh quan trng nht l s tn ti. Mt li t duy k quc. chnh l kiu suy ngh duy l, cng nh Socrates v Plato, Descartes tin rng c mt mi ni gia l tnh v sinh vt sng. Mt vt cng hin nhin i vi l tnh ca mt ngi th cng chc chn l n tn ti. Nh vy l ng ta tin xa n kt lun rng ng l mt con ngi t duy v rng tn ti l mt thc th hon ho. ng vy v t xut pht im ny, ng i tip. i vi cu hi v tt c cc nim ca ta v thc ti bn ngoi - chng hn, mt tri v mt trng - c kh nng chng ch l tng tng. Nhng thc ti bn ngoi cn c nhng tnh cht nht nh m chng ta c th nhn thc bng l tnh. l cc tnh cht ton hc, hay ni cch khc l nhng th c th o c, chng hn chiu rng, chiu di v su. Nhng tnh cht nh lng ny cng r rng v xc thc i vi l tnh ca ta nh thc t rng ti t duy do ti tn ti. Mt khc, cc tnh cht nh tnh, chng hn mu sc, mi v, c lin quan n tri gic, gic quan v do khng miu t s thc bn ngoi. Vy rt cuc th thin nhin khng phi l mt gic m. ng vy v n y, mt ln na Descartes vin n nim ca ta v thc th hon ho. Khi l tnh ca ta tri gic c mt ci g r rng v xc thc- nh trng hp cc tnh cht ton hc ca thc ti bn ngoi - ci nht thit phi nh th. Bi v mt v Cha Tri hon ho s khng la di chng ta. Descartes tuyn b rng Cha m bo rng bt c iu g ta nhn thc c bng l tnh u tng ng vi thc ti. Thi c ri, vy l ng ta pht hin mnh l mt bn th t duy, Cha Tri tn ti v c thc ti bn ngoi. , nhng thc ti bn ngoi rt khc bit vi thc ti ca t duy. By gi Descartes khng nh rng c hai hnh thc khc nhau ca thc ti - hoc hai cht. Mt cht l t duy hay tm thc, cht kia l phn m rng hay vt cht. Tm thc l thun ty thc, n khng chim ch trong khng gian v do khng th chia thnh cc phn nh hn. Cn vt cht l phn m rng thun ty, n chim ch trong khng gian nn lun lun c th c chia nh hn, nhng n khng c thc. Descartes cn khng nh rng c hai cht u bt ngun t Cha Tri, v ch c chnh bn thn Cha tn ti c lp vi bt c th g khc. Nhng mc d c t duy

v vt cht u bt ngun t Cha, hai cht ny li khng c mi lin h g vi nhau. T duy kh c lp vi vt cht v ngc li, cc qu trnh vt cht cng kh c lp vi t duy. Vy l ng ta chia i s sng to ca Cha ? Chnh xc. Ta ni rng Descartes l mt ngi theo thuyt nh nguyn, c ngha rng ng ta a ra mt ranh gii r rng gia thc ti t duy v thc ti m rng. V d, ch c con ngi mi c tm thc, ng vt hon ton thuc v thc ti m rng. Qu trnh sng v chuyn ng ca chng c thc hin mt cch hon ton my mc. Descartes coi mt con vt nh l mt ci my t ng phc tp. i vi thc ti m rng, ng hon ton ng vi th gii c gii - ht nh cc nh duy vt. Em rt nghi ng chuyn Hermes ch l mt ci my. Chc Descartes khng thch ng vt lm. Th cn chng ta th sao ? Chng ta cng l nhng ci my chc ? C v khng. Descartes i n kt lun rng con ngi l nhng sinh vt kp va t duy chim ch trong khng gian. Nh vy con ngi c c mt tm thc v mt th xc m rng. Augustine v Thomas Aquinas ni nhng iu tng t, l con ngi c mt c th nh ng vt v mt linh hn nh cc thin thn. Theo Descartes, c th con ngi l mt ci my hon ho. Nhng con ngi cn c mt tm thc hot ng kh c lp vi th xc. Cc qu trnh trong c th khng c c s t do , chng tun theo cc lut l ring. Nhng nhng iu ta suy ngh bng l tnh khng xy ra trong tm thc - m tm thc th hon ton c lp vi thc ti m rng. Nhn y, ti nn ni thm rng Descartes khng ph nhn kh nng ng vt c th t duy. Nhng nu chng c kh nng th cng phi p dng cho chng thuyt nh nguyn gia t duy v vt cht. Chng ta ni n my chuyn ny ri. Nu em quyt nh chy theo xe but, c ci my s chy. V nu em khng ui kp xe but, em s khc. Ngay c Descartes cng khng th chi b rng c mt s tng tc thng xuyn gia tm thc v th xc. ng tin rng mt khi tm thc cn trong th xc, n c kt ni vi b no bi mt c quan thn kinh c bit m ng gi l tuyn tng, ni c s tng tc lin tc din ra gia tinh thn v vt cht. Do tm thc lin tc c tc ng bi cc cm gic v xc cm lin quan n cc nhu cu ca th xc. Nhng tm thc cng c th tch mnh ra khi nhng xung ng bn nng v hot ng c lp vi th xc. Mc tiu l l tnh nm quyn kim sot. Bi v, ngay c nu ti b mt cn au bng t hi nht th tng ba gc ca mt

tam gic vn bng 180 . Nh vy, con ngi c kh nng vt ln trn cc nhu cu th xc v c x mt cch hp l. Theo ngha , tm thc siu vit hn th xc. Chn ta c th yu i, lng c th cng v rng c th rng, nhng 2 cng 2 s mi bng 4, min l ta vn cn l tnh. L tnh khng tr nn gi yu. Ch c th xc l gi i. i vi Descartes, phn ct li ca tm thc l t duy. Nhng cm xc v say m bn nng hn, chng hn nh mong mun v cm ght, c lin kt cht ch hn vi cc chc nng ca c th v do gn vi thc ti m rng hn. Em khng th nut c ci kiu ng y coi c th con ngi nh mt ci my t ng. S so snh ny c da trn c s thc t rng vo thi ca ng, mi ngi rt say sa vi my mc v hot ng ca ng h - nhng th c v nh c kh nng lm vic t ng. Nhng d thy ch l mt o tng khi ngh rng chng ta t hot ng. Th d, mt ci ng h thin vn, n c xy dng v ln giy u l bi bn tay con ngi. Descartes nhn mnh thc t rng so vi s lng khng l cc xng, c, dy thn kinh, tnh mch v ng mch cu to nn c th ngi v ng vt th nhng pht minh ti b thuc loi thc ra ch l lp rp mt cch n gin t mt s tng i t i cc thnh phn. Ti sao Cha Tri khng th to mt c th ngi hay ng vt theo cc nh lut c hc ? Ngy nay ngi ta ni rt nhiu v tr thng minh nhn to . Phi, chnh l ci my t ng ca thi i chng ta. Ta to nn nhng ci my m i khi chng c th la cho ta tin rng chng c tr thng minh. Nhng ci my kiu ny chc l c th e da Descartes s mt va. C th ng ta s bt u nghi ng khng bit l tnh con ngi c tht s t do v c lp nh ng ngh hay khng ? V c nhng nh trit hc tin rng cuc sng tinh thn ca con ngi chng h t do hn cc qu trnh ca c th. Hin nhin, tm thc con ngi phc tp v hn ln mt chng trnh my tnh bt k, nhng c ngi cho rng, trn nguyn tc, chng ta b tri buc chng km nhng chng trnh kia. Nhng ny, Sophie. Ti s cho em xem mt th. Alberto ch v pha ci bn vit ln u kia ca cn phng. Trn t mt chic my tnh nh. ng i v pha ci my tnh. Sophie theo sau. ng bt my. Chng my chc, mn hnh xut hin ch C:. ng g Laila v gii thch y l mt chng trnh hi thoi cao cp. Mt dng ch nhanh chng hin ra trn mn hnh: Xin cho! Ti l Laila. Bn ang ngi thoi mi y ch ? Sophie g:

Thoi mi, c vit mc d c vn cha ngi xung. Alberto mang mt chic gh n cho c. Tn bn l g ? Mn hnh hin. Sophie Amundsen, Sophie vit v my tnh tr li: Nh s 3, ng C Ba L. Rt vui c gp bn, Sophie . Bn sp n sinh nht ln th 15 phi khng ? Sophie git mnh, Alberto t mt tay ln vai c v ni: Ti ch cho n tn, a ch v ngy sinh ca em thi. Ging nh khi em c gii thiu vi bn mi. Nu c bit trc mt cht v h s hay hn. Khng ti, Sophie vit. i Sophie thn mn, ti hy vng khng phi bn ang khng vui. Bn hy c gng ni chuyn bng nhng cu y . Cm n, ti bnh thng. Ti c th hi bn my cu c khng ? Ti rt mng l bn bnh thng. Bn hy hi i. Bn bao nhiu tui ? Sophie vit. Ti ra i Atlanta vo ngy 8 thng 8 nm 1988. Nhng ti c dch sang ting Na Uy trng i hc bc khoa Na Uy ngy 28 thng 3 nm 1990. Pha! Ti ni l bn phi ni cu. Ti ch ku Pha! thi m Ti khng hiu ting lng. Vn t ca ti c hn 100.000 t nhng t gn vi pha nht m ti c th tm thy l Phc m. l chuyn Jesus. Bn c phi l ngi theo Ki T gio khng, Sophie ? Ti khng bit. Theo quy lut, khng bit l mt bc tin v tr thc mi. Socartes chc cng ni nh vy. Hay Descartes cng c. Socrates l mt nh trit hc ngi Hy Lp sng t nm 470 n nm 399 trc cng nguyn. Nu bn mun bit thm, nhn F7. Descartes l mt nh trit hc ngi Hy Lp sng t nm 1596 n 1650. Nu bn mun bit thm, nhn F7. Cm n, th l ri. Ti c th hi bn cu khc c khng ? Ti rt mng v nh th l . Bn hi i! Alberto ci thm, Sophie vit: Hilde Moller Knag l ai ? Hilde Molleer Knag sng Lillesand v bng tui Sophie Amundsen.

Sao bn bit ? Ti khng bit. Ti tm thy c y trn a cng. Sophie cm thy mt bn tay t trn vai mnh. Ti nhp vo chng trnh mt cht thng tin chng ta c v Hilde, Alberto ni. Bn cn bit g khc v Hilde khng ?, Sophie vit. Cha Hilde l mt nh quan st Lin Hp Quc ti Lebanon. ng ta c hm thiu t v lin tc gi bu nh cho con gi. Bn tm ng ta i. Ti khng th. ng ta khng c trong cc file ca ti v ti khng c kt ni vi cc c s d liu khc. Tm i!!! Bn xc ng , Sophie ? Nhiu du chm than nh vy l du hiu ca cm xc mnh. Ti mun ni chuyn vi b ca Hilde!. Bn ang gp kh khn trong vn kim ch bn thn. Nu bn mun ni v thi th u, nhn F9. Alberto li t tay ln vai Sophie. N ni ng y. y khng phi l mt qu cu pha l. Laila ch l mt chng trnh my tnh thi m. Im i! Sophie vit. Nu bn mun, Sophie. Cuc tr chuyn ca chng ta ch ko di 13 pht 52 giy. Ti s ghi nh tt c nhng g chng ta ni. Ti s kt thc y. Ch C: li hin ra trn mn hnh. By gi chng ta c th quay li bn, Alberto ni. Nhng Sophie g my phm. Knag, c vit. Mt dng ch lp tc hin ln trn mn hnh: Ti y. By gi n lt Alberto git mnh. Ai y ? Sophie vit. Thiu t Albert Knag xin c phc v. Ti t Lebanon n thng y. Bn c yu cu g ? Tht cha tng thy! Alberto th mnh. Con chut ln vo a cng. ng ra hiu cho Sophie ng ra v ngi trc bn phm.

ng vo my tnh ca ti bng cch no ? ng vit. Ch l tr vt thi m, ng nghip thn mn. Ti u m ti mun. Virus ng ght! Thi no! Hin gi ti ch l mt con Virus sinh nht thi. Cho ti gi mt li chc mng sinh nht nh ? Thi cm n, chng ti nhn c qu ri. Nhanh thi m: Tt c ch dnh cho con thi, Hilde yu qu. Mt ln na, chc sinh nht tht vui v. Con hy hiu cho tnh hung ny nh, b mun li chc mng sinh nht ca b bt ra t khp ni xung quanh con, bt c ni no con n, yu con nhiu. B, mong c m con mt ci tht cht. Trc khi Alberto kp g tip, ch C: hin ra trn mn hnh. Alberto g dir knag*.*, kt qu l mn hnh hin ln cc thng tin: knag.lib 147,643 06-15-90 12:47 knag.lil 326,439 06-23-90 22:34 Alberto g del knag*.* ri tt my tnh. Xong ri, ti xa sch. ng ni: Nhng khng th ni c ln sau ng ta s xut hin u. ng vn ngi trn gh, mt trn trn nhn mn hnh. ng ni tip: iu ti t nht l ci tn. Albert Knag Ln u tin, Sophie git mnh v s ging nhau gia hai ci tn. Albert Knag v Alberto Knox. Nhng trng Alberto bc tc n mc c khng dm h rng. H quay li ngi bn bn nc.

SPINOZA Cha Tri khng phi l mt ngh s ma ri H yn lng mt lc lu. Ri Sophie m u, c ko tm tr Alberto ra khi nhng g va xy ra. Descartes hn l mt ngi k quc. ng c ni ting khng ? Alberto ht th su mt vi giy trc khi tr li: ng ta c nh hng rt ln. C l c nh hng ln nht i vi mt nh trit hc v i khc - Baruch Spinoza, ngi sng trong khong thi gian t nm 1632 n 1677. C phi thy sp k cho em nghe v ng y khng ? ng l ti nh nh vy. V chng ta s khng b ngt qung bi cc khiu khch qun s.

Em ang nghe y. Spinoza thuc v cng ng Do Thi Amsterdam. Nhng ng b rt php thng cng v ti t gio. Ngay c sau ny, t c nh trit hc no b trng pht nng v t tng ca mnh nh ng. Chuyn xy ra l v ng ph phn cc tn gio c chnh thc ha. ng tin rng Ki T gio v Do Thi gio tn ti c ch l nh vo tn l cng nhc v cc nghi l b ngoi. ng l ngi u tin p dng ci ta gi l s gii ngha mang tnh lch s ph phn v Kinh Thnh. Thy gii thch i . ng ph nhn rng Kinh Thnh c linh ng bi Cha Tri n tng chi tit. ng ni rng khi c Kinh Thnh, ta phi lin tc lu n thi i m n c vit ra. c theo kiu ph phn nh cch ng ra s lm l ra nhiu im khng thng nht trong ni dung. Nhng su trong nhng li kinh Tn c l Jesus, ngi c th c gi l pht ngn vin ca Cha Tri. Nh vy, hc thuyt ca Jesus th hin mt s gii phng ra khi Do Thi gio chnh thng. Jesus thuyt gio v mt tn gio ca l tnh, n nh gi tnh yu cao hn mi th khc. Spinoza gii thch rng l c tnh yu Cha Tri v tnh yu nhn loi. Tuy nhin, Ki T gio cng tr nn ng kn trong cc gio iu cng nhc v cc nghi l b ngoi ca n. Em khng cho rng iu ny d nut i vi cc nh th Ki T gio hay Do Thi gio. Khi mi chuyn tr ln thc s nghim trng, Spinoza thm ch b chnh gia nh ng t b. H c trut quyn tha k ca ng da vo ti danh t gio. Nhng nghch l l ch: t ngi pht biu v t do ngn lun v bao dung tn gio mnh m c nh ng. S phn i m ng gp phi t mi pha a ng n ch theo ui mt cuc sng n c yn tnh v dnh hon ton tm cho trit hc. ng sng mt cuc sng ngho kh bng ngh mi knh, mt vi thu knh trong s tr thnh ti sn ca ti. Tht n tng! Vic ng sng bng ngh mi knh gn nh c mt ngha biu tng. Mt nh trit hc phi gip mi ngi nhn cuc sng t mt gc mi. Mt trong nhng tr ct ca trit hc Spinoza chnh l nhn s vt t gc ca vnh cu. Gc vnh cu ? ng vy, Sophie . Em c cho l em c th hnh dung c cuc i ca em trong mt hon cnh v tr khng ? Em s phi th hnh dung bn thn em v c cuc i em trong mt khonh khc

HmChng d cht no. Lu rng em ch ang sng mt phn t xu trong s sng ca c thin nhin. Em l mt phn ca ci ton th v i. Chc l em hiu thy Em c th cm thy n khng ? Em c th tri gic c c thin nhin, hay thc ra l c v tr, trong mt nhy mt khng ? Em nghi ng lm. Chc em cn my ci thu knh. Ti khng c ch ni v s v tn ca khng gian. Ti mun ni v c s vnh cu ca thi gian na. Ngy xa ngy xa, ba mi nghn nm trc, c mt cu b sng thung lng sng Rhine, cu l mt phn nh xu ca thin nhin, mt gn sng t xu trn bin c v tn. C em na, Sophie , em cng ang sng mt mu nh xu ca s sng thin nhin. Gia em v cu b chng c g khc nhau. Ngoi tr vic hin gi em ang sng. Phi, nhng chnh l ci ti mun em th hnh dung. Ba mi nghn nm na, em s l ai ? l t gio ? Khng hon tonSpinoza khng ch ni rng mi th u l thin nhin. ng ng nht thin nhin vi Cha Tri. ng ni Cha Tri l tt c v tt c l Cha. Nh vy ng y l ngi theo thuyt phim thn. ng vy. i vi Spinoza, Cha Tri khng to ra th gii ng bn ngoi n. Khng Cha Tri l th gii. i khi Spinoza din t theo cch khc. ng khng nh rng th gii trong Cha. Khi ni vy, ng dn li bi din thuyt ca Thnh Paul trc nhng ngi thnh Athens trn i Areapagos: Ta sng, chuyn ng v tn ti trong Ngi. Nhng ta hy ln theo chnh nhng lp lun ca chnh Spinoza. Cun sch quan trng nht ca ng l cun Lun l hc - Din gii bng hnh hc [15] . Lun l hc - din gii bng hnh hc ? Nghe c v hi k quc i vi chng ta. Trong trit hc, lun l hc nghin cu v cch c x c o c sng mt cuc sng tt. ngha ny cng dng n khi ta ni n lun l hc ca Socrates hay Aristole chng hn. Ch n thi nay, lun l hc mi tr nn t nhiu suy gim thnh mt tp hp cc quy tc sng sao khng dm ln chn ngi khc. Bi v ch ngh v bn thn th c coi l ch k, ng khng ?

i khi vy. Khi dng t lun l hc, Spinoza c ni v c ngh thut sng ln cch c x c o c. K c nh vyDin gii ngh thut sng bng hnh hc l th no ? Phng php hnh hc l thut ng ng dng din t t tng ca mnh. Chc em cn nh Descartes mun s dng phng php ton hc cho vic t duy trit hc. C ngha l mt hnh thc t duy trit hc c xy dng t cc kt lun logic cht ch l mt phn ca chnh truyn thng duy l ny. ng mun lun l hc ca mnh chng minh rng cuc sng ca con ngi chu nhiu nh hng ca cc quy lut ph qut ca thin nhin. Do , chng ta phi gii thot bn thn khi cc cm xc v say m ca chng ta. ng tin rng khi ta mi c th tm thy s hi lng v hnh phc. Chc chn l ta khng b chi phi hon ton bi cc quy lut ph qut ch ? , nm bt c trit hc Spinoza khng phi d. Ta hy i tng bc mt. Chc em cn nh Descartes tin rng thc ti gm c hai cht hon ton phn bit c: T duy v phn m rng. Em qun th no c ? T cht c th c gii ngha l ci m mt vt c cu to t hay ci l bn cht ca vt , hay vt c th c suy gim thnh n. T Descartes thc hin vic t duy vi hai loi cht ny. Mi th u l t duy hoc phn m rng. Tuy nhin, Spinoza khng chp nhn s phn chia . ng tin rng ch c mt cht. Mi th tn ti u rt gn v c mt thc ti duy nht m ng gi l Cht. C lc ng li gi l Cha Tri hay thin nhin. Nh vy, Spinoza khng c quan im nh nguyn v thc ti nh Descartes. Ta ni rng, ng l ngi theo ch ngha nht nguyn. C ngha l, ng rt gn thin nhin v iu kin ca mi th v mt cht duy nht. Bt ng quan im n th l cng. , nhng s khc bit gia Descartes v Spinoza khng su sc nh nhiu ngi khng nh u. Descartes cng ch ra rng ch c Cha Tri l tn ti c lp. Ch khi ng nht Cha Tri vi thin nhin th Spinoza mi tch mnh ra khi c Descartes, gio l Ki T gio v Do Thi gio. Vy, thin nhin l Cha Tri v th l ht. Nhng khi dng t thin nhin, Spinoza khng ch c ni n thin nhin m rng. Khi ni n Cht, Cha Tri hay thin nhin, ng mun ni n tt c nhng g tn ti, trong c c nhng th thuc v tinh thn.

Ngha l c phn t duy v phn m rng ? Chnh xc! Theo Spinoza, con ngi chng ta nhn bit c hai trong s cc phm cht hay cc th hin ca Cha Tri. Spinoza gi cc phm cht ny l cc thuc tnh ca Cha, v hai thuc tnh ny ng nht vi t duy v phn m rng; ca Descartes. Cha Tri - hay thin nhin - th hin bn thn hoc trong t duy hoc trong phn m rng. Cng c th, ngoi t duy v phn m rng; Chng cn c v s cc thuc tnh khc. Nhng con ngi ch bit n hai thuc tnh ny. Th th cn nghe c, nhng cch din t ny rc ri qu! ng vy, ngi ta cn n c ba v c hiu ngn ng ca Spinoza. Phn thng l cui cng em s li ra c mt t tng trong sut nh kim cng. Em khng th i thm c na! Nh vy, mi th trong thin nhin u l t duy hoc phn m rng. Nhng hin tng a dng m ta gp trong cuc sng hng ngy, chng hn mt bng hoa hay mt bi th, l nhng dng thc khc nhau ca thuc tnh t duy hay m rng. Mt dng thc l phong cch c th m Cht, Cha Tri hay thin nhin khoc ln mnh. Mt bng hoa l mt dng thc ca thuc tnh m rng v bi th v chnh bng hoa l mt dng thc ca thuc tnh t duy. Nhng v cn bn, c hai u l biu tng ca Cht, Cha Tri hay thin nhin. Nghe tht ri tinh ri m! Nhng n thc ra khng phc tp nh thot nghe. ng sau cch pht biu cht ch ca ng l mt s nhn thc tuyt vi m thc ra n n gin n mc ngn ng hng ngy khng th hm cha c. Em th nghe ngn ng hng ngy cn hn, nu thy khng phn i. Thi c. Th th ti s bt u bng chnh em. Khi em b au bng, ci g cm thy au? Nh thy va ni y, em l ngi b au. c ri. V v sau, khi em nh li rng em b au bng th ci g suy ngh? Cng l em. Nh vy, em l mt con ngi m lc ny b au bng, cn lc sau th trong trng thi suy ngh. Spinoza khng nh rng mi th vt cht v nhng g xy ra quanh ta l mt biu hin ca Cha Tri hay thin nhin. Nh vy, dn n kt lun l mi suy ngh ca chng ta cng l cc suy ngh ca Cha Tri hay ca thin nhin. Bi v, tt c u l Mt. Ch c mt Cha Tri, mt thin nhin hay mt Cht.

Nhng thy nghe ny, khi em ngh iu g th em l ngi thc hin vic suy ngh. Khi em c ng, em l ngi thc hin chuyn ng. Ti sao thy li phi li Cha Tri vo y? Ti thch nhit tnh ca em. Nhng em l ai? Em l Sophie Amundsen, nhng em cng ch l biu hin ca mt ci g ln hn v hn ln. Nu em mun, em c th ni rng em ang suy ngh v em ang c ng, nhng em khng th ni rng chnh thin nhin ang ngh suy ngh ca em hoc chnh thin nhin ang chuyn ng thng qua em c sao? tht s ch l vn em chn thu knh no nhn qua m thi. C phi thy ang ni rng em khng th t quyt nh cho bn thn? ng v khng ng. Em c th c quyn xoay ngn tay ci ty mnh. Nhng ngn ci ca em ch c th chuyn ng theo bn cht t nhin ca n. N khng th nhy khi bn tay ca em v ma may quanh phng. Cng nh vy, em cng c ch ca em trong cu trc ca s tn ti, Sophie thn mn. Em l Sophie, nhng em cng l mt ngn tay ca c th Cha Tri. Th th Cha quyt nh mi hot ng ca em ? Ni cch khc l thin nhin hay cc quy lut t nhin. Spinoza tin rng Cha Tri hay cc quy lut t nhin l nguyn nhn bn trong ca mi hin tng. Cha Tri khng phi l mt nguyn nhn bn ngoi, v Cha ni thng qua cc quy lu t t nhin v ch qua cc quy lut . Em khng thy c r lm s khc bit. Cha Tri khng phi l mt ngh s ma ri - ngi ko tt c cc si dy iu khin mi s xy ra. Mt ngh s ma ri thc th iu khin cc con ri t bn ngoi v do vy ch l "nguyn nhn bn ngoi ca chuyn ng ca cc con ri. khng phi l cch Cha iu khin th gii. Cha iu khin th gii qua cc quy lut t nhin. Do vy, Cha hay thin nhin l nguyn nhn bn trong ca mi hin tng. iu c ngha rng mi s trong th gii vt cht xy ra u do tt yu. Spinoza c quan im nht nh v th gii vt cht hay th gii t nhin. Em ngh l thy ni iu g tng t nh th ri. C th em ang ngh v cc nh trit hc theo ch ngha Khc k. H cng cho rng mi chuyn xy ra u l tt yu. Rng l l do cho tm quan trng ca vic chp nhn mi tnh hung hay ni cch khc l i mt vi chng mt cch khc k. Con ngi khng nn mnh b cm xc cun i. Ngn gn, cng chnh l lun l hc ca Spinoza.

Em hiu thy ri. Nhng em vn khng thch ci quan nim rng em khng t quyt nh cho bn thn. Thi c, ta hy i ngc thi gian n vi mt cu b thi sng vo khong 30 nghn nm trc. Khi cu b ln ln, cu nm lao v pha nhng con th hoang, yu mt ngi ph n, c y sinh cho cu ta nhng a con, v khc chc chn l cu ta th cng cc v thn ca b lc. Em c thc s ngh rng cu ta t quyt nh tt c nhng iu cho mnh khng? Em khng bit. Hoc ngh v mt con s t Chu Phi. Em c cho rng n quyt nh tr thnh th sn mi hay con mi khng? C phi v th m n tn cng mt con linh dng khp khing khng? Thay vo , n c th quyt nh tr thnh ng vt ch n thc vt khng? Khng, mt con s t tun theo bn cht t nhin ca n. Ngha l tun theo cc quy lut t nhin. Em cng vy, Sophie , v em cng l mt phn ca thin nhin. Tt nhin, vi s h tr ca Descartes, em c th phn i rng con s t ch l mt con th m khng phi mt con ngi t do vi cc nng lc tr c t do. Nhng hy ngh v mt em b mi sinh, b khc v ht. Nu khng c b sa, b s mt tay. Em b c ch t do hay khng? Chc l khng. Vy th khi no a tr s c c ch t do? Hai tui, b chy quanh v ch tr tt c nhng g b nhn thy. Ba tui, b vi vnh m. Bn tui, b bng tr nn s bng ti. T do l u h Sophie? Em hiu thy nh dn n u ri. C b y l Sophie Amundsen, chc chn ri. Nhng c cn sng theo cc quy lut t nhin. Vn l ch c khng nhn thy iu , v mi vic c lm u c rt nhiu l do phc tp. Em khng ngh l em mun nghe tip na u. Nhng em phi tr li ch mt cu hi cui cng. C hai ci cy bng tui nhau ang mc trong mt khu vn rng. Mt cy trng ti mt ch t nhiu nng, nhiu mn v nhiu nc. Cy kia trng ch t xu, ni c t nh nng. Theo em cy no s pht trin tt hn? V cy no s cho nhiu qu hn? Hin nhin l ci cy no c iu kin sng tt hn. Theo Spinoza, ci cy t do. N c y t do pht trin mi kh nng tim tng. Nhng nu n l mt cy to, n s khng th cho qu l hay qu mn. iu cng p dng cho con ngi chng ta. S pht trin ca bn thn chng ta c

th b hn ch, do cc iu kin chnh tr chng hn. Ngoi cnh c th gii hn chng ta. Ch khi chng ta c t do pht trin cc nng lc bm sinh, khi chng ta mi c th sng nh l nhng bn th t do. Nhng chng ta vn b nh trc bi cc tim nng bn trong v cc c hi bn ngoi khng km cu b thi thung lng sng Rhine, con s t Chu Phi hay cy to trong vn. Thi c ri, coi nh em chu thy ri. Spinoza nhn mnh rng ch c duy nht mt bn th l nguyn nhn ca chnh mnh mt cch hon ton v tuyt i, v c th hnh ng vi t do tuyt i. Ch c Cha Tri hay thin nhin mi l biu hin ca mt qu trnh t do v khng tnh c nh th. Con ngi c th u tranh ginh t do thot khi cc rng buc bn ngoi, nhng anh ta s khng bao gi c c ch t do. Chng ta khng kim sot c mi chuyn xy ra trong c th mnh - mt dng thc ca thuc tnh m rng. Chng ta cng khng chn suy ngh ca bn thn. Do vy, con ngi khng c mt linh hn t do; n t nhiu b cm t trong mt th xc my mc. Kh hiu qu. Spinoza ni rng chnh nhng tnh cm mnh lit ca chng ta - chng hn tham vng v ham mun - ngn cn chng ta t c s hi ha v hnh phc thc s, nhng nu nhn ra rng mi vic u l tt yu, chng ta c th t c s hiu bit trc gic v thin nhin mt cch ton th. Ta c th i n mt nhn thc trong sng nh pha l rng mi vt u c lin quan vi nhau, thm ch rng tt c u l Mt. Mc ch l hiu mi vt hin hu trong mt nhn thc bao qut tt c. Ch khi , ta mi t c s mn nguyn v hnh phc thc s. l ci m Spinoza gi l nhn mi vt theo kiu sub specie aeternitatis. Ngha l g ? Nhn mi vt t gc vnh cu. Chng phi chng ta bt u t y thi? cng l im kt thc na. Em phi i thi. Alberto ng dy ly mt khay hoa qu to t trn gi sch. ng t n ln bn nc. Em n mt t hoa qu ch? Sophie ly mt qu chui, Alberto chn mt qu to xanh. C b cung chui v bt u bc. Bng c tht ln: y c ghi ch g ny, thy! u?

y - bn trong v chui. Trng nh l vit bng bt lng. Sophie nhoi ngi gi qu chui cho Alberto xem. ng c thnh ting: Li b y, Hilde . B khp mi ni. Chc mng sinh nht! Khi hi gm. Sophie ni. ng ta cng ngy cng mnh khe. Nhng m chuyn ny l khng th xy ra c phi khng ? Lebanon c trng chui khng thy? Alberto lc u. Chc chn em s khng n ci th . Th th vt i thi. Ngi no m vit li chc sinh nht cho con gi mnh bn trong mt qu chui cha bc v hn phi l ngi thn kinh khng bnh thng. Tuy nhin, ng ta chc phi kh l thng minh. Vng, c hai. Vy chng ta c nn khng nh ngay lp tc rng Hilde c mt ngi cha thng minh khng? Ni cch khc, ng ta khng ngu ngc lm. chnh l iu em vn ni vi thy. V c khi chnh ng ta l ngi hm trc lm cho thy gi em l Hilde. C l ng ta chnh l ngi mm li cho chng ta. Khng c iu g c th loi tr. Nhng chng ta nn nghi ng mi chuyn. Theo nhng g ta bit, c cuc i chng ta c th ch l mt gic m Khng nn nhy vi n kt lun. C th c mt li gii thch n gin hn. Th no cng c, em phi nhanh v nh y. M em ang i. Alberto tin c ra ca. Khi c i, ng cho: Hn gp li, Hilde thn mn. Ri ca ng pha sau lng Sophie. LOCKE trn tri v trng trn nh mt tm bng en trc khi thy gio n Sophie v n nh lc 8 gi ri. Mun mt ting ri so vi tha thun - thc ra khng hn l tha thun. C ch b ba ti v li mt mnh giy cho m ni rng c s v khng mun hn 7 gi. Chuyn ny phi chm dt thi Sophie . M phi gi in cho trung tm thng tin hi xem h c h s v ai tn l Alberto khu ph C khng. H ci vo mi m.

Con khng th dt ra c. Con ngh l bn con sp i n mt bc t ph trong mt chuyn i b him. V vn! Tht m! Con mi ng y n d tic cha? i cha, con qun mt. M nht nh phi gp ng ta. Mun nht l ngy mai. Mt c b gp g mt ngi n ng ln tui kiu ny chng bnh thng t no. M khng phi lo ngi v Alberto u. B ca Hilde cn ng ngi hn. Hilde l ai? Con gi ca ngi n ng Lebanon. ng ta t lm. ng ta c l ang iu khin c th gii. Nu con khng nhanh gii thiu Alberto vi m, m s khng cho php con gp ng ta na. Chng no m cha bit mt mi ng ta nh th no, m s khng th cm thy yn tm c. Sophie ny ra mt tng tuyt vi, c lao ln phng. Con sao vy? m c gi vi theo. Sophie quay xung trong nhy mt. Mt pht na, m s bit ng ta trng nh th no. V sau , con hy vng m s cho con yn. C vy vy chic bng video v i v pha my VCR. ng ta cho con bng video ? T Athens Nhng hnh nh v Acropolis nhanh chng hin ra trn mn hnh. M c ngi cht lng khi Alberto tin n gn v bt u ni vi Sophie. By gi, Sophie nhn ra mt iu c qun mt. Acropolis trn ngp khch du lch i li ln xn thnh tng nhm. Mt ci p phch nh c ging ln t gia mt nhm. Trn ghi ch HILDE Alberto tip tc i lng vng trn Acropolis. Mt lc sau, ng i xung theo ng vo v leo ln i Areopagos, ni Paul ng ni chuyn vi dn chng thnh Athens. Ri ng tip tc ni chuyn vi Sophie t qung trng. M c ngi bnh lun on phim bng nhng cu t on. Tht khng th tin c Alberto y ? ng y li ni n con th trng na Nhng, phi ri, ng y ang ni vi con tht. M khng bit Paul n Athens

Phim ang gn n on Athens c bt ng ni ln t ng nt. Sophie khng kp dng bng vo pht cui cng. C cho m xem Alberto, khng cn phi gii thiu thm Plato vi m na. Cn phng lng thinh. M thy ng y nh th no? ng y trng c y ch? Sophie a. ng ny l tht, quay phim Athens ch gi cho mt c b hu nh khng quen bit. ng y Athens hi no vy? Con chu. C iu ny G c ? ng y trng rt ging ng thiu t ngi tng cn nh nh trong rng. C khi chnh ng ta y m . Nhng 15 nm nay khng c ai nhn thy ng ta. C th ng y i nhiu ni n Athens chng. M c lc u. Hi nm by my, khi m nhn thy ng ta, ng y trng chng tr hn trong phim t no. ng ta c ci tn nghe nh ting nc ngoi Knox? C th. C th tn ng y l Knox. Hay l Knag? Chu, m khng th nh c con ang ni v Knox hay Knag no vy? Mt l Alberto, tn kia l b ca Hilde. Con lm m chng c mt. Nh cn g n c khng ? Cn tht vin. Con c th hm nng li. ng hai tun tri qua m Sophie khng nhn c tin tc g ca Alberto. C nhn c thm mt tm thip sinh nht cho Hilde. Nhng d ngy sinh n gn, c vn cha nhn c mt tm thip no cho mnh. Mt bui chiu, c n khu ph C v g ca nh Alberto. ng khng c nh, nhng c mt mu giy nh nh trn ca. Mu giy ghi: Chc mng sinh nht, Hilde! Bc ngot ln ang n gn. Khonh khc ca chn l, con gi b bng. Mi ln ngh n chuyn , b khng th nhn c ci. D nhin, n c lin quan n Berkeley. Con hy gi cht m ca mnh nh! Sophie git mu giy ra khi cnh ca, ri nht vo hp th ca Alberto khi c i ra.

Qu tht! Chc ng y cha quay li Athens ch? Lm sao ng ta c th b c li vi bao nhiu l cu hi cha c tr li? Ngy 14 thng su, khi c t trng v nh, Hermes ang n a trong vn. Sophie chy v pha con ch cn n sung sng nhy cn v pha c. Sophie m chong ly con ch nh th n l ngi duy nht c th gii c mi iu b n. C li vit mt mu giy cho m, nhng ln ny c thm a ch ca Alberto. Trn ng i xuyn thnh ph, c ngh v ngy mai. Chng ngh v my ngy sinh ca c, v d sao n tn ti ngy Hi Ma H th tic mi c t chc. M v mai cn l sinh nht ca Hilde na. Sophie tin rng, mt iu phi thng s xy ra. t nht s l kt thc ca nhng tm thip sinh nht t Lebanon. Khi i qua Qung Trng Chnh v hng v Khu Ph C, h i qua mt vn hoa c sn chi. Hermes dng li cnh mt ci gh bng nh th n mun Sophie ngi xung. C lm theo. Khi c xoa u con ch v nhn vo mt n. Con ch bng rng mnh rt mnh. N sp sa, Sophie ngh. Ri hm Hermes bt u rung, nhng n khng gm g, cng chng sa. N h mm v ni: Chc mng sinh nht Hilde! Sophie cht lng. C phi con ch va ni vi c? Khng th c, chc l c tng tng ra chuyn , v c ang ngh v Hilde. Nhng su trong lng, c li tin rng Hermes ni, v n ni bng mt ging trm m vang. Mt giy sau, mi th li nh trc. Hermes th hin my ting sa - nh th che giu thc t l n ni bng ting ngi - ri chy lon ton ln trc, v hng nh Alberto. Khi h vo nh, Sophie ngng ln nhn tri. Bao lu nay thi tit vn p, nhng hm nay, nhng m my nng n bt u t li pha xa. Alberto va m ca, Sophie ku ln: Khng cn lch s c c khng ? Thy l i ngc, v thy bit th. Gi l chuyn g vy? ng thiu t dy Hermes ni! , vy l n nc ri. Vng, thy th tng tng m xem! Th n ni g? Cho thy ba ln on. Chun!

Alberto a Sophie vo. ng li mc mt b phc trang khc. N khng khc lm so vi ln trc, nhng hm nay hu nh khng c di vin, n, hay ng-ten. Nhng cn na, Sophie ni. Em nh ni g? Thy c tm thy mu giy trong hp th khng? , ci . Ti vt lun ri. Cho ng y tha h ci mi khi ngh n Berkeley, em chng quan tm. Nhng nh trit hc c g bun ci n vy? Ta s phi i xem. Nhng hm nay l ngy thy s ni v ng ta ng khng ? ng vy, hm nay. Alberto da mnh thoi mi trn i vng. Ri ng ni: Ln trc, ti ni v Descartes v Spinoza. Chng ta ng rng h c mt im chung quan trng, l c hai u theo ch ngha duy l. V ngi theo ch ngha duy l l ngi tin tng mnh m vo tm quan trng ca l lun. ng vy, mt ngi theo ch ngha duy l tin vo l tnh nh l ngun gc chnh yu ca tri thc, v ng ta c th cn tin rng con ngi c mt s nim bm sinh nht nh c sn trong tm thc trc mi kinh nghim. V cc nim cng r rng th ta cng chc chn rng chng tng ng vi thc ti. Em hy nh li Descartes c mt nim r rng v xc thc v mt thc th hon ho nh th no, v trn c s , ng kt lun rng Cha Tri tn ti. Em khng n ni chng qun th u thy. Lp lun duy l kiu ny l c im ca cc nh trit hc th k XVII. N cn c gc r vng chi t thi Trung C, v ta cn nh n c t thi Plato v Socrates. Nhng n th k XVIII, n l i tng ca mt s ph phn su sc ngy cng cao. Mt lot cc nh trit hc cho rng trong tm thc ca ta hon ton chng c ci g m ta cha tng tri nghim n bng cc gic quan. Quan im kiu ny c gi l ch ngha kinh nghim. V hm nay thy s ni v h, nhng nh kinh nghim ch ngha? ng vy. Nhng nh kinh nghim ch ngha - hay cc nh trit hc kinh nghim - quan trng nht l Locke, Berkeley, v Hume, c ba u l ngi Anh. Cc nh trit hc duy l ng u ca th k XVII l Descartes, ngi Php; Spinoza, ngi H Lan; v Leibniz, ngi c. Vy nn ngi ta thng phn bit gia ch ngha kinh nghim Anh v ch ngha duy l Chu u.

Mt ng t kh hiu! Thy c th nhc li ngha ca t ch ngha kinh nghim c khng ? Mt nh kinh nghim ch ngha s rt ra mi tri thc v th gii t nhng g cc gic quan cho ta bit. Pht biu kinh in v cch tip cn theo li kinh nghim l ca Aristotle. ng ni: Khng c g trong tm thc ngoi tr nhng th bt ngun t nhng g ta nhn c t cc gic quan. Quan im ny ng mt s ph phn trc tip i vi Plato, ngi cho rng con ngi mang theo mt tp hp cc nim bm sinh t th gii nim. Locke nhc li li ca Aristotle, nhng ng dng chng nhm vo Descartes. Khng c g trong tm thc ngoi tr nhng g trc ht c t cc gic quan? Chng ta khng c tng hay khi nim g v th gii ta c a n, trc khi ta nhn thy th gii . Nu ta c mt khi nim hay nim no m n khng th gn vi cc thc t c tri nghim, th phi l mt khi nim sai. V d, khi ta dng cc t nh Cha Tri, vnh cu hay cht, th l tnh ang b s dng sai v cha c ai tng tri nghim Cha Tri, s vnh cu hay ci m cc nh trit hc gi l cht. Nh vy, ngi ta c th vit nhiu lun thuyt uyn bc m trong thc ra khng cha mt khi nim no tht s mi. Mt h thng trit hc c xy dng ti tnh nh vy c th nghe rt n tng nhng thc ra ch l tng tng thun ty. Cc nh trit hc th k XVII, XVIII tha hng mt lot cc bi lun uyn bc. V by gi, chng phi c xem xt li di knh hin vi. Chng phi c lc b mi khi nim trng rng. Ta c th so snh vi vic i ct tm vng. Phn ln nhng g o ln l ct v t st, nhng trong , em nhn thy nh phn chiu ca nhng ht vng. V nhng ht vng l kinh nghim thc s? Hay t ra cng l cc suy ngh c th c lin h vi kinh nghim. i vi cc nh kinh nghim ch ngha Anh, vic xem xt k lng mi khi nim ca con ngi xem chng c c t c s trn cc tri nghim thc t hay khng tr nn vn c tm quan trng ln lao. Nhng ta hy ni v tng nh trit hc mt. No! u tin l nh trit hc ngi Anh John Locke. ng sinh nm 1632 v mt nm 1704. Tc phm chnh ca ng l Lun v s Hiu bit ca Con ngi [16], xut bn nm 1690. Trong ng c gng lm sng t hai cu hi. Th nht, chng ta ly cc nim ca mnh t u, v th hai, chng ta c th tin vo nhng g cc gic quan mch bo hay khng.

Tm c tht! Ta s xt tng cu hi mt. Locke cho rng mi suy ngh v nim ca ta u xut pht t nhng g ta thu c t cc gic quan. Khi ta cn cha nhn thc bt c iu g, tm thc l mt tabula rasa - hay tm bng vit trng trn. Thy c th b qua ting Latin c y . Trc khi ta bt u cm nhn, tm thc trn tri v trng trn nh mt ci bng en trc khi thy gio vo lp. Locke cn so snh tm thc vi mt cn phng cha c c. Nhng khi ta cm nhn s vt, ta nhn th gii xung quanh, ta ngi, nm, s v nghe thy. Khng ai lm vic ny nhiu bng tr s sinh. Bng cch ny, xut hin ci m Locke gi l cc nim cm gic n gin. Nhng tm thc khng ch tip nhn thng tin t bn ngoi mt cch th ng. Mt s hot ng khc cng xy ra trong . Cc nim cm gic n c x l qua cc hot ng suy ngh, lp lun, tin tng v nghi ng, t sinh ra ci m ng gi l phn nh. Nh vy, ng phn bit gia cm gic v phn nh. Tm thc khng ch tip nhn mt cch th ng, n phn loi v x l mi cm gic khi chng chy vo o o. V y chnh l ch ngi ta phi cnh gic. Cnh gic? Locke nhn mnh rng nhng ci duy nht m ta c th tri gic c l cc cm gic n. Th d, khi n mt qu to, ta khng cm nhn c qu to bng mt cm gic. Thc t, ta nhn c mt lot cc cm gic n - chng hn, mt th mu xanh, mi mt, c nhiu nc v v sc. Ch sau khi n to nhiu ln, ta mi ngh: mnh ang n to. Ni theo kiu ca Locke, ta thnh lp mt nim phc v mt qu to. Khi ta cn b xu, ln u nm to ta khng c nim phc . Thay vo , ta thy mt th mu xanh, ta n thy v mt, ngon v c nhiu nc N cn hi chua na. Tng t mt, ta kt hp nhiu cm gic n tng t li vi nhau v hnh thnh cc khi nim nh to, l, cam. Nhng trong phn tch cui cng th mi cht liu cho tri thc ca ta v th gii u n vi ta t cc cm gic. Do vy, nhng tri thc khng th c ln ngc v cc cm gic n l cc tri thc sai v phi b loi b. D th no th ta cng c th chc chn l nhng g ta nhn thy, nghe thy, nm c v s thy u ng nh ta cm nhn c. Va ng va sai. V iu a chng ta n vi cu hi th hai m Locke c gng tr li. u tin, ng tr li cu hi cc nim ca chng ta l u ra. By gi, ng t cu hi c phi th gii thc s ging nh chng ta tri gic c

hay khng. iu ny cng khng hin nhin lm, em bit y, Sophie . Chng ta khng c nhy n kt lun. l iu duy nht m mt nh trit hc chn chnh khng bao gi c lm. Em c ni g u. Locke phn bit gia ci m ng gi l tnh cht s cp" v tnh cht th cp. V y, ng tha nhn lng bit n i vi cc trit gia ln trc thi ng trong c Descartes. Vi ng, tnh cht s cp c ngha l phn m rng, khi lng, chuyn ng v s lng, v.v Khi t cu hi v cc tnh cht ny, ta c th chc chn rng cc gic quan m phng chng mt cch khch quan. Nhng chng ta cng cm nhn c cc tnh cht khc ca s vt. Ta ni rng mt ci g ngt hoc chua, xanh hoc , nng hoc lnh. Locke gi l cc tnh cht th cp. Cc cm gic thuc kiu ny - mu sc, mi v, m thanh - khng m phng cc tnh cht c hu trong chnh cc s vt. Chng ch m phng hiu ng ca thc ti bn ngoi i vi cc gic quan ca ta. Ni cch khc, n ty gu ca tng ngi. Chnh xc. Ai cng c th ng v cc tnh cht s cp nh kch thc, khi lng v chng nm trong chnh cc i tng. Nhng cc tnh cht khc nh mu sc v mi v c th khc nhau gia ngi ny vi ngi khc, gia con th ny vi con th khc, ty theo bn cht cm gic ca tng c th. Khi Joanna n cam, mt bn y nhn nh nh ngi khc n chanh. V bn y khng n c qu mt mi. Bn y ku chua. Cn em th thng thy chnh qu cam ngon v ngt. V c hai chng c ai ng hay sai. Cc em ch miu t tc ng ca qu cam ln cm gic ca mnh. Cng ging nh cm gic v mu sc. C th em khng thch mt sc no . Nhng nu Joanna mua mt chic vy c mu , khn ngoan nht l khng ni ra quan im ca mnh. Hai ngi cm nhn v mu sc mt cch khc nhau, cn n chng p cng chng xu. Nhng ai cng c th ng rng qu cam hnh trn. ng vy, nu em c mt qu cam hnh trn, em khng th ngh" rng n hnh vung. Em c th ngh rng n nng n 8kg trong khi n ch nng c 200g. Tt nhin, em c th tin rng n nng vi kilo, nhng khi th em sai tot. Nu vi ngi phi on khi lng ca mt vt, chc chn c mt ngi trong s on ng hn nhng ngi cn li. Chuyn tng t cng ng i vi s lng. Hoc

trong hp c ng 986 ht u, hoc khng phi nh vy. Chuyn ng cng vy. Hoc l chic xe ang chuyn ng, hoc n ang ng yn. Em hiu ri. Nh vy, i vi cu hi v thc ti m rng, Locke ng vi Descartes rng c nhng tnh cht nht nh m con ngi c th hiu c bng l tnh. cng nhn iu u c kh khn n vy. Locke tha nhn ci m ng gi l tri thc trc gic, hay trc quan, trong c cc lnh vc khc na. V d, ng khng nh rng c nhng nguyn tc o c p dng cho tt c mi ngi. Ni cch khc, ng tin vo t tng v mt l phi t nhin, l mt c im duy l trong t duy ca ng. Mt c im khng km phn duy l khc l Locke tin rng kh nng nhn bit v s tn ti ca Cha Tri l ci vn c trong l tnh con ngi. C l ng ta ng. V ci g? Rng Cha Tri tn ti. Tt nhin, iu l c th. Nhng ng khng n da vo c tin. ng tin rng nim v Cha l bm sinh trong l tnh ca con ngi. l mt c im duy l. Ti nn ni thm rng ng ln ting ng h s khoan dung v t do tri thc. ng cng bn tm vi vn bnh ng nam n, ng cho rng v th nhc tiu ca ph n Locke l mt trong nhng nh trit hc u tin trong thi i khng xa lm quan tm n cc vai tr gii tnh. ng c nh hng ln i vi John Stuart Mill, ngi m n lt mnh ng mt vai tr then cht trong cuc u tranh i quyn bnh ng nam n. Tm li, Locke l mt ngi tin phong cho nhiu t tng t do m v sau n r trong thi k Khai Sng Php vo th k XVIII. ng chnh l ngi u tin ng h nguyn tc phn chia quyn lc... C phi thy mun ni v chuyn quyn lc ca mt quc gia c phn chia gia cc c quan quyn lc khng ? Em c nh nhng c quan no khng? C quan lp php hay cc i din c bu c. C quan t php hay ta n. V c quan hnh php, l chnh ph. S phn chia quyn lc ny xut pht t Montesquieu, nh trit hc Khai Sng ngi Php. Trc , Locke nhn mnh rng nu mun trnh s c ti th quyn lp php v quyn hnh php phi c tch ring. Montesquieu sng vo thi vua Louis XIV, ngi nm trong tay ton b quyn lc. Louis ni Trm l nh nc.

Ta ni rng ng l mt nh cm quyn tuyt i. Ngy nay, ta c th coi lut l ca Louis XIV l v lut v c on. Quan im ca Locke l m bo mt nh nc hp php, cc i din ca nhn dn phi lm ra lut cn vua hay chnh quyn phi thi hnh cc iu lut . HUME th th nm n vo la Alberto ngi nhn trn trn xung bn. Cui cng, ng quay v pha ca s. Tri y my. Sophie ni. , oi bc tht. Thy c nh ni v Berkeley by gi khng ? ng ta l ngi tip theo trong ba nh trit hc kinh nghim ngi Anh. Nhng v ng ta thuc mt phm tr ca ring mnh theo nhiu ngha, nn trc ht, ta hy tp trung vo David Hume. Hume sinh nm 1711 v mt nm 1776. ng ni bt vi v th quan trng nht ca cc nh kinh nghim ch ngha. ng cn l ngi gip nh trit hc v i Immanuel Kant tm ra con ng trit hc ca mnh. Thy khng thm n chuyn em quan tm n trit hc ca Berkeley hn ? Chuyn khng quan trng. Hume ln ln gn Edinburgh, Scotland. Gia nh mun ng theo ngnh lut, nhng ng cm thy mt s khng c khng th vt qua c i vi mi th tr trit hc v s hc ni chung. ng sng vo thi k Khai Sng, cng thi vi cc nh t tng ln ca Php nh Voltaire v Rousseau. ng i nhiu ni Chu u trc khi tr v nh c ti Edinburgh cho n cui i. Tc phm chnh ca ng, Kho lun v Bn cht Con ngi [17], c xut bn khi Hume mi 28 tui, nhng ng ni rng mnh c tng v cun sch t hi 15 tui. Vy l em khng cn thi gian m ph phm na. Em bt u ri cn g. Nhng nu em nh xc lp trit hc ca chnh mnh, n s rt khc vi tt c nhng g em nghe t u n gi. Liu cn thiu ci g chng? Trc ht, tt c cc trit gia m thy ni n u l n ng. V c v nh n ng sng trong mt th gii ring ca h. Em quan tm n th gii thc hn, ni c hoa c, chim mung, ni tr em sinh ra v ln ln. Cc nh trit hc ca thy

lc no cng ni v ngi [18] v con ngi, by gi li thm mt bi lun v bn cht con ngi. C nh th ci con ngi ny l mt ng trung nin y. em l cuc sng bt u vi vic mang thai v sinh n, th m t u n gi em cha thy ci g lin quan n t lt v tr s sinh khc c. V hu nh chng thy g v tnh yu v tnh bn. Em ng y, tt nhin ri. Nhng Hume l mt nh trit hc vi mt cch t duy khc. Nhiu hn bt k mt nh trit hc no khc, ng ly cuc sng hng ngy lm xut pht im ca mnh. Thm ch ti cn cho rng Hume suy ngh nhiu v cch m tr em - nhng cng dn mi ca th gii - tri nghim cuc sng. Th th em nghe vy. L mt nh kinh nghim ch ngha, ng t t cho mnh nhim v dn dp cc khi nim v cc cu trc t tng m h m cc trit gia nam gii trc to ra. C hng ng mnh vn c, c vit ln ni, t thi Trung C v trit hc duy l th k XVII. Hume xut s quay v vi kinh nghim t pht ca chng ta v th gii. ng ni rng s khng c mt nh trit hc no c kh nng a ta ti c nhng g n sau cc tri nghim hng ngy, hay cho ta cc quy tc ng x tri vi nhng g ta thu c t nhng suy nghim v cuc sng hng ngy. Nghe c v ha hn. Thy c th cho em mt v d c khng ? Thi ca Hume c nhiu ngi tin vo s tn ti ca cc thin thn, ngha l nhng sinh vt hnh ngi c cnh. Em bao gi nhn thy mt sinh vt dng ny cha Sophie? Cha . Nhng em nhn thy ngi ri ng khng? Th m cng hi. Chc chn ri, nhng khng phi trn mt thn ngi. Nh vy, theo Hume, thin thn l mt nim phc. N bao gm hai kinh nghim khc nhau m thc ra khng c lin quan vi nhau, nhng li c lin h vi nhau trong tr tng tng ca con ngi. Ni cch khc, l mt nim sai v phi b loi b ngay tc khc. Chng ta phi dn dp cc t tng v nim ca mnh, v dn c b su tp sch ca chng ta cng theo cch . Hume din t nh th ny: Nu ta cm trn tay mt cun sch hy hi N c cha l lun tru tng lin quan n nh lng hay s lng khng? Khng. N c cha lp lun no xy dng trn kinh nghim lin quan n s tht v s tn ti khng? Khng. Th th nm n vo la, v n chng c cha g ngoi ngy bin v o tng. Quyt lit tht!

Cn th gii vn tn ti, ti mi v r nt hn bao gi ht. Hume mun bit mt a tr tri nghim th gii nh th no. Chng phi em ni rng phn ln cc trit gia em c nghe u sng trong th gii ca ring mnh v rng em quan tm n th gii thc hn? i loi nh vy. Hume c th cng ni y nh vy. Nhng chng ta hy theo st dng suy tng ca ng hn na. Em nht tr. Hume bt u vi vic ch ra rng con ngi c hai loi tri gic khc nhau, l cc n tng v cc nim. n tng" l cm gic tc thi v thc ti bn ngoi. nim l hi c v cc n tng . Thy cho v d i . Nu em b bng v ng phi bp l nng, em nhn c mt n tng tc thi. Sau , em nh li chuyn phi bng. Khi c hi tng, n tng thnh ci m Hume gi l mt nim. S khc bit l ch mt n tng mnh m hn v sng ng hn k c v n tng . Em c th ni rng n tng hay cm gic l nguyn gc, cn nim hay hi c ch l mt s m phng nht nht. Chnh n tng l nguyn nhn trc tip ca cc nim lu tr trong tm thc. n gi th em... vn theo c thy. Hume tip tc nhn mnh rng c n tng v nim u c th l n hoc phc. Em chc cn nh qu to m ta ni n khi ni v Locke. Kinh nghim trc tip v mt qu to l v d v mt n tng phc. Em xin li v phi ngt li thy, nhng chuyn ny c tht s quan trng n th khng ? Quan trng? Sao em c th hi nh th c? Ngay c khi cc nh trit hc c th bn tm n nhiu vn khng thc cht, em cng khng c b cuc by gi khi ang xy dng mt lun c. Hume c l cng ng vi Descartes rng xy dng mt t tng phi bt u ngay t nn mng l iu thit yu. Thi c, thi c. Quan im ca Hume l i khi chng ta to nn cc nim phc khng tng ng vi mt i tng no trong th gii vt cht. Chng ta va ni v cc thin thn. Trc , ta nhc n voi c su. Mt v d khc l Thi m, mt con nga c cnh. Trong tt c cc trng hp , ta u phi tha nhn rng tm thc thc hin rt gii cng vic t ct dn ra tt c cc nim . Mi thnh phn u tng c thy, v c a vo nh ht ca tm thc di dng mt n tng thc.

Thc ra tm thc chng pht minh ra ci g m ch sp xp cc th li vi nhau v to nn cc nim sai. Vng, em hiu ri. rt quan trng. Th th c. Hume mun thm nh tng nim xem n c c kt hp theo mt kiu khng tng ng vi thc ti hay khng. ng hi: nim ny bt ngun t n tng no? Trc tin, ng phi tm xem nhng nim n no tham gia hp thnh mt nim phc. Vic ny mang li cho ng mt phng php ph phn phn tch cc nim ca ta, v nh cho php ng dn dp li cc t tng v khi nim ca ta. Thy cho mt hai v d c khng ? Vo thi ca Hume, nhiu ngi c nhng nim rt r rng v thin ng hay Tn Jerusalem. Em cn nh Descartes ng rng cc nim c bn cht r rng v xc thc c th l mt s bo m rng chng tng ng vi ci g tht s tn ti ch? Em ni l em khng ng tr n th. Ta thy rng khi nim thin ng ca ta bao gm rt nhiu thnh phn. Thin ng gm c cng ngc trai, nhng con ng lt vng, bao nhiu l thin thn, v.v V chng ta vn cha chia mi th ra thnh cc thnh phn n, v chnh cng ngc trai, ng lt vng v cc thin thn t n u l cc nim phc. Ch khi chng ta nhn thy rng khi nim thin ng ca ta bao gm cc khi nim n chng hn ngc trai, cng, vng, hnh ngi mu trng, v cnh, th ta mi c th t hi xem chng ta tng c cc n tng n cha? Chng ta c. Nhng ta ct ra v dn tt c cc n tng n ny vo thnh mt nim. chnh l iu m ta lm. Bi v ct v dn chnh l hot ng m con ngi chng ta thc hin khi hnh dung. Nhng Hume nhn mnh rng mi thnh phn m ta a vo cc nim ca mnh u tng i vo tm thc ca chng ta di dng cc n tng n. Mt ngi cha bao gi nhn thy vng s khng th tng tng ra nhng con ng lt vng. ng ta thng minh tht. Th cn chuyn Descartes c mt nim r rng v xc thc v Cha Tri th sao ? Hume cng c cu tr li cho vic . Gi s ta hnh dung Cha Tri l mt thc th v cng thng minh, uyn bc, v thin. Nh vy, ta c mt nim phc bao gm ci g v cng thng minh, ci g v cng uyn bc, v ci g

 v cng thin. Nu ta cha bao gi c bit v tr thng minh, s uyn bc, v ci thin, chng ta s khng th c c nim nh th v Cha Tri. Khi nim Cha Tri ca ta cng c th l mt Ngi Cha nghim khc nhng cng bng - l mt khi nim bao gm s nghim khc, cng bng, v cha. Hume nhn c nhiu ch trch ca gii tn gio v ng cho rng cc nim ca chng ta v Cha Tri c lin quan n nhng g ta cm nhn v cha mnh khi ta cn nh. Khng nh c rng nim v mt ngi cha dn ti nim v mt ngi cha trn tri. C th iu l ng, nhng em cha bao gi chp nhn rng Cha nht thit phi l mt ngi n ng. i khi m em gi Cha Tri l b Tri cho cn. D sao th Hume cng phn i mi t tng v nim m khng th ln ngc c v cc tri gic gic quan tng ng. ng ni rng ng mun gt b mi iu v ngha t lu thng tr t duy siu hnh v lm cho n mang ting xu. Nhng ngay c trong cuc sng hng ngy, ta vn dng cc nim phc m chng t hi xem chng c ng n hay khng. V d, xt cu hi v ci ti hay bn ng. chnh l nn tng ca trit hc Descartes. N l tri gic r rng v xc thc m ton b trit hc ca ng c xy dng ln trn. Em hy vng Hume khng c ph nhn rng em l em. Nu khng th ng y tht l h . Sophie! Nu c iu g m ti mun em hc c t kha trit hc ny, th chnh l khng c nhy n kt lun. Em xin li thy, thy ni tip i . Khng, em hy th dng phng php ca Hume phn tch cm nhn ca em v bn ng ca mnh xem. Trc ht, em s phi xc nh xem bn ng l mt khi nim n hay phc. Kt lun ca em l g? Qu thc em phi tha nhn l em cm thy n kh l phc tp. Chng hn, em rt hay thay i. Em kh xc nh kin v mt vic g . V em c th va thch va khng thch cng mt ngi. Ni cch khc, khi nim bn ng l mt nim phc. Vng, vy chc l by gi em phi ngh xem em c c mt n tng phc tng ng v bn ng ca mnh hay khng. V em cho l c. Thc ra l em lun lun c. Chuyn c lm em lo ngi khng?

Em rt hay thay i. Hm nay em khng ging vi em hi 4 tui. Tnh kh ca em v cch em nhn nhn bn thn thay i tng pht. Em c th bt cht cm thy nh mnh l mt ngi hon ton mi. Nh vy, cm gic v vic s hu mt bn ng bt bin l mt nhn thc sai. Nhn thc v bn ng trong thc t l mt chui di nhng n tng n m em khng bao gi tri qua trong cng thi im. Theo cch din t ca Hume, n ch l mt tp hp cc tri gic khc nhau, tri gic ny ni tip tri gic kia vi tc cc nhanh m ta khng th hnh dung c, to thnh mt lung chuyn ng lin tc. Tm thc l mt kiu nh ht, ni mt vi tri gic ni tip nhau xut hin: qua, li, lt i, v ha vo trong v s cc t th v tnh th. Hume ch ra rng chng ta khng c c tnh c nhn n sau cc tri gic v cm gic n v i ny. N ch nh nhng hnh nh trn mn chiu phim. Chng thay i nhanh n ni ta khng ghi nhn rng phim c lm t cc bc nh n. Trong thc t, cc bc nh ny khng c kt ni. B phim l mt tp hp ca cc khonh khc. Chc l em chu ri. C phi th ngha l em t b nim v vic s hu mt bn ng bt bin? Chc vy. Lc ny em tin vo iu ngc li. Ti cn ni thm rng phn tch ca Hume v tm thc con ngi v s ph nhn bn ng bt bin c a ra trc gn 2500 nm na bn kia ca th gii. Bi ai vy? Pht. Ci cch m hai ngi xc lp t tng ca mnh ging nhau mt cch k l. Pht nhn cuc i l mt chui lin tc ca cc qu trnh tinh thn v vt cht, n gi ngi ta trong mt trng thi lin tc bin i. a b s sinh khng ging khi n tr thnh ngi trng thnh; ti hm nay khc vi ti hm qua. Pht ni rng khng c ci g m ta c th ni n l ca ti, v chng c ci g m ta c th n y l ti. Vy, khng c ti hay bn ng bt bin. Vng, rt ng kiu Hume. Khi tip tc nim v bn ng bt bin, nhiu nh duy l mc nhin cng nhn rng con ngi c linh hn vnh cu. cng l mt tri gic sai ? Theo Pht v Hume th ng nh vy. Em c bit Pht ni g vi cc t ca mnh trc khi ng qua i khng? Khng, lm sao m em bit c?

C hp th tt c tan, c sinh th tt c dit. ng bao gi qun sing nng tinh tin gii thot vng nghip. Hume chc cng c th ni tng t nh vy. Hay Democritus na. T tt c cc s kin, ta thy rng Hume loi b mi c gng chng minh s bt t ca linh hn hay s tn ti ca Cha. iu khng c ngha rng ng loi tr mt kh nng no trong , m theo ng, vic chng minh c tin tn gio bng l lun ca con ngi l mt tr la duy l. Hume khng cn phi l mt tn o Ki-t, ng cng chng phi mt ngi v thn c chp. ng thuc kiu m ta gi l ngi theo thuyt bt kh tri. Ngha l g ? Ngi theo thuyt bt kh tri l ngi khng nh rng khng th chng minh hay phn chng c s tn ti ca Cha Tri hay thn thnh. Khi Hume hp hi, mt ngi bn hi ng c tin vo cuc sng sau ci cht hay khng. Ngi ta k l ng tr li rng: Cng c th c mt vin than t trn ngn la v khng bt la. Em hiu ri. Cu tr li ny in hnh cho s sn sng tip thu ci mi mt cch v iu kin ca ng. ng ch chp nhn nhng g ng tri gic c bng cc gic quan ca mnh, v ng tt c cc kh nng khc. ng khng ph nhn c tin vo Ki-t hay c tin vo cc php mu. Nhng c hai u l c tin m khng phi tri thc hay l lun. Em c th ni rng, vi trit hc Hume, mi lin kt cui cng gia c tin v tri thc b ph v. Thy ni l ng y khng ph nhn rng php mu c th xy ra? iu khng c ngha ng tin vo chng, iu ngc li cn c kh nng hn. ng nu ln mt thc t rng mi ngi c v c mt nhu cu rt ln v nhng ci m ngy nay ta gi l hin tng siu nhin. Vn l ch tt c nhng php mu m ta nghe thy u xy ra mt ni xa xi no , v t lu lm ri. Thc ra, Hume ch loi b php mu v ng cha bao gi chng kin chng. Nhng ng cng cha tng chng kin rng chng khng th xy ra. Thy s phi gii thch thm v . Theo Hume, php mu khng tun theo cc quy lut t nhin. Nhng khng nh rng chng ta chng kin cc quy lut t nhin l v ngha. Ta chng kin mt hn ri xung t khi ta th n, v nu n khng ri , th th ta chng kin hin tng . Em s gi l mt php mu, hay ci g siu nhin.

Vy, em tin rng c hai t nhin, mt t nhin v mt siu t nhin. Khng phi em ang trn ng quay li tr la duy l y sao? C th, nhng em vn tin rng hn s ri xung t mi khi em th n. Ti sao? Thy qu ng tht! Ti khng qu ng u, Sophie. Vi mt nh trit hc, t cu hi khng bao gi l vic lm sai. C l chng ta ang tin n gn im then cht ca trit hc Hume. Hy ni xem v sao em c th chc chn n vy rng hn s lun lun ri xung t. Em thy chuyn xy ra nhiu ln n mc em hon ton chc chn l n s li xy ra nh th. Hume chc s ni rng em nhiu ln chng kin hn ri xung t. Nhng em cha bao gi chng kin rng n lun ri. Ngi ta thng ni rng ri xung t do lut trng trng. Nhng chng ta cha bao gi chng kin nh lut . Chng ta ch chng kin cc vt ri. Hai chuyn khng hon ton ging nhau sao? Khng hon ton. Em ni em tin rng hn s ri xung t v em nhn thy vic xy ra nhiu ln. chnh l im mu cht ca Hume. Em quen vi chuyn s vic ny ni tip s vic khc n mc mi ln em th hn , em u ch i cng mt kt qu s xy ra. Khi nim m ta gi l nhng quy lut khng th ph v thin nhin sinh ra theo cch . C thc l ng y c rng cng c th l mt hn khi c th s khng ri? ng ta c l cng tin tng chng km g em rng n s ri mi khi c th. Nhng ng nhn mnh rng ng cha c chng kin ti sao chuyn xy ra. By gi th chng ta li i xa khi tr em v hoa c ri! Khng, ngc li. Em tha h ly tr em ra kim nghim Hume. Em cho l ai s ngc nhin hn khi nu hn lng l bng bnh trong vng mt hai ting, em hay l mt a b mt tui? Chc l em. Ti sao? V em hiu r hn em b chuyn bt thng n th no. V ti sao em b li khng cho rng chuyn khng t nhin? V n cha bit thin nhin hnh x nh th no. Hoc c l do thin nhin cha tr thnh mt thi quen chng?

Em hiu thy ri. Hume mun mi ngi gt sc kh nng nhn thc ca mnh. Th th cu hi tip theo: gi s em v mt a b i xem o thut, ni ngi ta lm cho cc vt bay l lng trong khng kh. Trong hai em, ai s thy vui nht? Chc l em. Ti sao? V em bit chuyn l khng th c. Vy l i vi a b, nhn thy cc quy lut t nhin b chi b khi b cn cha bit v chng th chng c g l hay c. Chc th. V chng ta vn ang im then cht ca trit hc kinh nghim Hume. ng chc s ni thm rng a tr cha tr thnh n l ca k vng v nhng chuyn thng nht; vy trong hai ngi, a b c ci nhn ci m hn. Ti t hi khng bit c phi a b cng l nh trit hc ln hn hay khng? B n vi cuc i vi tuyt nhin khng mt cht thnh kin. V , Sophie thn mn, chnh l phm cht ni bt nht ca mt nh trit hc. a b nhn thc th gii nh n vn c, khng thm tht bt c th g ngoi nhng g b tri nghim. Mi ln nh kin, em c cm gic ti t. Khi Hume bn v sc mnh ca thi quen, ng tp trung vo lut nhn qu. Quy lut ny ni rng mi vic xy ra u c nguyn nhn. Hume dng hai vin bi-a lm v d. Nu em ln vin en p vo vin trng ang ng yn, vin trng s th no? Ti sao? V n b vin en p vo. Nh vy, ta thng ni rng va chm ca vin en l nguyn nhn ca s kin vin trng bt u ln. Nhng hy nh l ta ch c th ni v nhng g ta thc s chng kin. Em qu thc chng kin chuyn ny rt nhiu ln. Nh Joanna c ban bi-a di tng hm. Hume s ni iu duy nht m em thy l vin trng bt u ln. Em cha chng kin nguyn nhn thc s ca vic n bt u ln. Em chng kin mt hin tng xy ra sau mt hin tng khc, nhng cha chng kin rng hin tng sau xy ra l do hin tng trc. Chng phi nh vy l ch si tc lm t?

Khng, iu ny rt trng tm! Hume nhn mnh rng s k vng mt s kin ni tip mt s kin khc khng nm trong chnh cc s kin , m nm trong tm thc ca chng ta. V nh ta thy, s k vng c lin quan n thi quen. Quay tr li vi em b, n s khng trn mt ngc nhin khi mt vin bi-a p vo mt vin bi-a khc v c hai ng yn hon ton. Khi ta ni v cc quy lut t nhin hay v nguyn nhn v kt qu, thc ra ta ang ni v nhng g ta k vng ch khng phi mt ci g hp l. Cc quy lut t nhin khng hp l v cng chng bt hp l, chng ch n gin l nh vy. Do vy, vic k vng vin bi trng s ln khi n b vin bi en p phi khng phi l bm sinh. Chng ta khng c sinh ra vi mt tp cc k vng v chuyn th gii ra sao, cc s vt trong th gii hnh x nh th no. Th gii ging nh n vn c, v l ci m ta tm hiu c. Em bt u cm thy nh mnh ang lch hng ln na. nu khng phi cc k vng ca ta lm ta nhy n kt lun. Hume khng ph nhn s tn ti ca cc quy lut t nhin khng th ph v. Tri li, ng cho rng chnh v chng ta khng th chng kin cc quy lut t nhin nn chng ta c th d dng i n cc kt lun sai lm. Th d? Th ny, ti nhn thy mt n nga en, iu khng c ngha l tt c cc con nga u mu en. D nhin l khng. V mc d c i ti ch nhn thy qu en, iu khng c ngha l khng c mt con qu trng no c. i vi c cc nh trit hc ln cc nh khoa hc, iu quan trng l khng c loi b kh nng tm thy mt con qu trng. Em gn nh c th ni rng vic sn tm con qu trng chnh l nhim v chnh yu ca khoa hc. Vng, em hiu ri. i vi cu hi v nguyn nhn v kt qu, c th c nhiu ngi hnh dung chp l nguyn nhn ca sm v ting sm xut hin sau nh chp. V d ny thc s khng khc vi v d v cc vin bi-a l my. Nhng chp c phi l nguyn nhn ca sm khng? Khng hn, v thc ra chng xy ra cng lc. C sm v chp u l do mt cuc phng in. Nh vy, trong thc t, mt nhn t th ba l nguyn nhn ca c hai. ng vy.

Bertrand Russell, mt nh kinh nghim ch ngha ca th k chng ta, a ra mt v d n tng hn. Mt con g thy rng hng ngy n c cho n khi b ch tri vo sn nui g. Cui cng, n s i n kt lun rng c mt mi lin h nhn qu gia vic b ch vo sn g v vic nhn thc n c vo mng. Nhng mt hm con g khng c cho n? Khng, mt hm b ch tri n v vn c con g. Eo! Kinh qu! Do , thc ra vic mt s kin ni tip mt s kin khc khng nht thit c ngha l gia chng c mt mi quan h nhn qu. Mt trong nhng mi quan tm chnh ca trit hc l cnh bo mi ngi ng nn nhy n kt lun. Trong thc t, n c th dn n nhiu dng khc nhau ca m tn d oan. Nh th no ? Em thy mt con mo en chy qua ph. Ri hm em b ng gy tay. Nhng iu khng c ngha tn ti mt mi quan h nhn qu gia hai s kin. Trong khoa hc, mt iu c bit quan trng l khng nn vi nhy n kt lun. V d, vic c nhiu ngi khi bnh sau khi ung mt loi thuc no khng c ngha l chnh loi thuc cha khi cho h. l l do cn phi c mt nhm ln cc bnh nhn tin rng h cng c ung cng loi thuc , nhng thc cht ch c cho dng nc v bt m. Nu nhng bnh nhn ny cng khi bnh th phi c mt nhn t th ba chng hn nim tin rng loi thuc hiu nghim cha khi cho h. Em ngh l em bt u hiu ch ngha kinh nghim l g. Hume cn phn bc li t tng duy l trong lnh vc lun l. Cc nh duy l lun khng nh rng kh nng phn bit ng sai l sn c trong l tnh con ngi. Ta gp t tng v ci gi l l phi t nhin t nhiu trit gia t Socrates n Locke. Nhng theo Hume, khng phi l tnh quyt nh nhng g ta ni v lm. Th th ci g ? l cm tnh ca ta. Nu em quyt nh gip mt ngi ang cn c gip , em lm iu v tnh cm ca em ch khng phi l tnh. Th nu em chng bun gip? C cng l vn cm tnh. Vic khng gip ngi khc khng hp l cng chng bt hp l, nhng n c th l tn nhn. Nhng phi c mt gii hn no ch. Ai cng hiu git ngi l sai.

Theo Hume, ai cng nhy cm vi cht lng cuc sng ca ngi khc. Nh vy, chng ta u c mt kh nng trc n. Nhng chuyn ny chng lin quan n l tnh. Em khng r l c th ng c khng. Sophie , vic loi b mt ngi khc khng phi lc no cng l ngu xun. thc ra c th l mt tng kh hay nu em mun t c iu ny hay iu khc. y y! Gm hng! Em phn i! C l em hy th gii thch ti sao khng nn git mt ngi hay gy rc ri? Ngi cng mun sng. V th ta khng nn git h. c phi l mt lun c logic khng? Em khng bit. Vic em va lm l rt ra kt lun t mt cu t - Ngi cng mun sng - n mt cu nh chun: V th ta khng nn git h. T quan im l tnh, y l mt vic v ngha. V ta cng c th ni rng C nhiu ngi trn thu, cho nn ti cng nn trn thu. Hume ni rng, ta khng th rt ra kt lun t mt cu t to ra mt cu nh chun nn. Th nhng chuyn ny li cc k thng dng, c bit trn bo ch, trong cc cng lnh chnh tr v cc bi pht biu. Em c mun mt vi v d khng? C . Ngy cng c nhiu ngi i my bay, cho nn ta cn xy dng thm sn bay. Em c thy kt lun ng khng? Khng, tht by b! Ngi ta phi ngh n mi trng na ch. Em ngh l thay vo ta nn xy thm ng st th hn. Hay ngi ta ni rng: Pht trin thm cc m du mi s tng mc sng ca nhn dn thm 10%. Do , ta cn xy dng thm cc m du mi cng nhanh cng tt. Chc chn l khng. Ta cng phi ngh n mi trng. Hn na, d sao th mc sng Na Uy cng cao ri. i khi ngi ta ni rng iu lut ny c Ngh vin thng qua, do mi cng dn phi chp hnh. Nhng nhiu khi, vic tun th cc iu lut li i ngc li vi c mun su xa ca dn chng. Vng, em hiu iu . Nh vy, ta thit lp rng ngi ta khng th dng l tnh lm thc o cho hnh ng ca mnh. Hnh ng mt cch c trch nhim khng phi l chuyn tng

cng sc mnh cho l tnh m l vn lm su sc hn tnh cm ca ta i vi cuc sng ca ngi khc. Hume ni rng, l tnh khng mu thun vi vic th cho c th gii b hy dit cn hn mnh b xc ngn tay. Tht l mt khng nh dng tc gy. N cn dng tc gy hn nu em th tro bi. Em bit l Pht xt c git hng triu ngi Do Thi. Em s ni rng l tnh ca bn Pht xt c vn , hay em s bo rng cuc sng tnh cm ca nhng ngi ny khng bnh thng? Chc chn c ci g khng n trong cm xc ca h. Nhiu tn trong s chng c u c cc k tnh to v nhy bn. Ta thng gp nhng tnh ton lnh bng ng sau nhng quyt nh nhn tm nht. Sau chin tranh, nhiu tn Pht xt b kt ti, nhng chng khng b kt ti v bt hp l. Chng b kt ti v l nhng tn git ngi khng khip. C th xy ra cc trng hp nhng ngi khng c u c tnh to c min chu trch nhim cho hnh vi phm ti ca mnh. Cha tng c ai c min ti v khng c tnh cm. Em hy vng l khng. Nhng ta khng cn dng mi nhng v d kinh khng. Nu mt nn lt lm hng triu ngi mt nh , chnh cm tnh ca ta quyt nh xem ta c n gip hay khng. Nu nhn tm, ta c th mc mi th cho l tnh lnh lng, ta c th ngh rng thc ra trong mt th gii ang b e da bi s bng n dn s, chuyn hng triu ngi cht l ng trt t. Thy thm ch c th ngh nh th ! Thy ang lm em pht in ln c! V lu rng khng phi l tnh ca em ang tc ti. Thi c, em hiu ri. BERKELEY nh mt hnh tinh long qung quay cung quanh mt mt tri rc chy Alberto i v pha ca s ngm nhn xung ph. Sophie theo sau. Khi h ang ng ngm nhng ngi nh c, mt chic my bay nh bay pha trn nhng ngi nh cao nht. Gn vo ui my bay l mt bng vi di m Sophie on l qung co ca mt sn phm hay s kin no ca thnh ph, mt bui trnh din nhc rock chng hn. Nhng khi chic my bay n gn v r ngang, c c thy mt thng ip hon ton khc: CHC MNG SINH NHT HILDE! Khng mi m n. l bnh lun duy nht ca Alberto.

My en nng n t nhng ngn i pha nam bt u che ph thnh ph. Chic my bay nh bin mt vo trong bu tri mu xm. Ti e l sp c bo. Alberto ni. Th th em s v bng xe but. Ti ch hy vng l ng Thiu t khng ng sau c chuyn ny na. ng ta khng phi l Cha Tri ton nng y ch ? Alberto khng tr li. ng quay tr li ngi bn bn nc. Chng ta phi ni v Berkeley. Lt sau ng ln ting. Sophie v ch c. C thy mnh ang cn mng tay. George Berkeley l mt gim mc ngi Ireland, ng sinh nm 1685 v qua i nm 1753, Alberto bt u, ri ngng mt lc lu. Berkeley l mt gim mc ngi Ireland Sophie nhc. Nhng ng ta cn l mt nh trit hc Vng? ng cm thy trit hc v khoa hc hin thi ang l mi e da i vi li sng Ki-t gio, nht l s lan trn khp ni ca ch ngha duy vt i din cho mi e da ngy cng cao i vi c tin rng Cha Tri l ng sng to v bo v c thin nhin. Th ? Tuy vy, Berkeley vn l mt trong nhng nh kinh nghim ch ngha kin nh nht. ng y tin rng ta khng th bit v th gii nhiu hn nhng g ta thy c qua cc cm gic? Hn th na, Berkeley khng nh rng nhng s vt thng ngy tht s ging nh ta tri gic v chng, ch c iu chng khng phi l cc s vt. Thy s phi gii thch . Em cn nh Locke ch ra rng ta khng th khng nh g v tnh cht th cp ca s vt. Ta khng th khng nh rng mt qu to l xanh v chua. Ta ch c th ni rng ta thy n nh th. Locke cn ni rng cc tnh cht s cp nh t trng, trng lng v khi lng tht s thuc v thc ti bn ngoi quanh ta. Thc t, thc ti bn ngoi l vt cht. Em nh iu v em ngh l s phn chia s vt ca Locke l rt quan trng. ng vy, Sophie. Gi m tt c ch c th. Thy ni tip i.

Cng nh Descartes v Spinoza, Locke tin rng th gii vt cht l thc ti. Vng? chnh l ci m Berkeley t cu hi v ng thc hin vic bng logic ca ch ngha kinh nghim. ng ni rng nhng th duy nht tn ti l nhng th m ta tri gic c. Nhng chng ta khng tri gic vt cht. Ta khng tri gic s vt nh l cc i tng xc thc. Cho rng bn trong nhng g ta tri gic c thc s c cht ca chnh n l nhy n kt lun. Ta hon ton khng c kinh nghim g c th lm nn mng cho tuyn b . Tht ng ngn! Thy xem ny. Sophie nn nm m xung bn. Au! c ku ln. Nh th khng chng minh c l y l mt ci bn tht bng vt cht ? Em cm thy n th no? Em thy n cng. Em c cm gic v mt vt cng, nhng em khng thc s s thy vt cht bn trong ci bn. Cng ging nh em c th nm m l em m phi mt vt cng, nhng lm g c ci cng trong m, ng khng no? Vng, khng c trong m. Mt ngi cng c th b thi min rng mnh ang cm thy ci g m hay lnh, s vut ve hay mt c m. Nhng nu ci bn khng thc s cng th ti sao em li cm thy nh th? Berkeley tin vo mt tinh thn. ng ngh mi nim ca ta u c mt nguyn nhn nm ngoi thc ca ta, v rng nguyn nhn ny khng c bn cht vt cht. N thuc v tinh thn. Sophie li bt u cn mng tay. Alberto tip tc: Theo Berkeley, linh hn ca chnh ti c th l nguyn nhn ca cc nim ca ring ti - nh khi ti m - nhng ch c mt ch hay mt tinh thn khc mi c th l nguyn nhn ca cc nim to nn th gii hu hnh. ng ni rng mi th u l do tinh thn , v tinh thn l nguyn nhn ca mi th trong mi th v l cc m mi th u cha bn trong. ng ta ang ni v ci tinh thn no vy ? Tt nhin l Berkeley ang ngh v Cha Tri. ng ni rng ta cn c th khng nh rng s tn ti ca Cha Tri cn c tri gic r rng hn nhiu so vi s tn ti ca con ngi. Thm ch khng chc l chng ta ang tn ti?

ng v khng ng. Tt c nhng g ta nhn thy v cm thy u l kt qu ca quyn nng ca Cha, Berkeley ni nh vy. V Cha hin hu mt cch su sc trong thc ca ta, to ra v s cc nim, tri gic m chng ta lin tc phi tri nghim. C th gii quanh ta v c cuc i ca ta tn ti bn trong Cha. Chng ta ch tn ti trong tm thc ca Cha. Tht ng kinh ngc! Ni th l cn nh. Vy, tn ti hay khng tn ti khng phi l ton b cu hi. Cu hi cn l ta l ai. C tht ta l con ngi bng xng bng tht hay khng? Th gii ca ta c bao gm nhng vt c tht hay khng? - hay bao quanh ta l tm thc? Sophie tip tc cn mng tay. Alberto tip tc: Thc ti vt cht khng phi l ci duy nht m Berkeley nghi ng. ng ta cn t cu hi thi gian v khng gian c s tn ti tuyt i hay c lp no khng. Cng c th tri gic ca ta v thi gian v khng gian chng qua ch l nhng chuyn tng tng ca thm thc. Mt hay hai tun i vi chng ta khng nht thit l mt hay hai tun i vi Cha Thy ni rng i vi Berkeley ci tinh thn m mi th tn ti trong n chnh l Cha Tri c Ki-t gio, ng khng ? ng vy, chc l ti ni nh vy. Nhng i vi chng ta Chng ta? Vi chng ta - vi ti v em - ci ch hay tinh thn m n l nguyn nhn ca mi th trong mi th c th l cha ca Hilde. Sophie trn xoe mt ng vc. Nhng cng lc , s tnh thc bt u le ln trong c. C tht l thy ngh nh th khng? Ti khng thy kh nng no khc. C l l li gii thch kh thi nht cho mi chuyn xy ra vi chng ta. Tt c nhng tm thip v du hiu xut hin ch ny ch khc Hermes bt u ni chuyn v tnh but ming ca chnh ti. Em Th hnh dung ti gi em l Sophie, Hilde . Ti lun bit tn em khng phi l Sophie. Thy ang ni g vy? By gi thy ln ln ht c ri. ng vy, tm thc ca ti ang chy vng quanh, b . Nh mt hnh tinh long qung quay cung quanh mt mt tri rc chy. V mt tri l b ca Hilde? Em c th ni nh vy.

C phi thy ang ni rng ng ta l mt kiu Cha Tri i vi chng ta? Ni mt cch hon ton thng thn, ng vy. ng ta nn ly lm h thn mi phi! Th cn Hilde? C y l mt thin thn, Sophie . Hilde l ngi m ci tinh thn ny ang hng ti. C phi thy ang ni rng Albert Knag k cho Hilde v chng ta? Hoc l vit v chng ta. V chng ta khng th tri gic c chnh ci vt cht m thc ti ca ta c to nn t , chng ta mi tm hiu n c chng . Ta khng th bit thc ti bn ngoi ca chng ta cu to t sng m thanh hay giy v ch vit. Theo Berkeley, tt c nhng gi chng ta c th bit l chng ta l tinh thn. Cn Hilde l mt thin thn ng vy, Hilde l mt thin thn. Ta hy kt thc y. Chc mng sinh nht Hilde! Bt cht cn phng trn ngp bi mt nh sng trng xanh. Mt vi giy sau, h nghe thy mt ting sm n rung chuyn c ngi nh. Em phi v y, Sophie ni. C ng dy v chy ra ca. Khi Sophie trn ng ra, Hermes tnh dy sau gic ng trong hnh lang. Sophie cho rng c nghe n ni, Hn gp li, Hilde. Sophie lao xung cu thang v chy ra ph. Ph vng tanh. Ma nh trt nc. Mt hai chic xe con ang r ma m i, khng thy bng dng mt chic xe but no. Sophie chy qua Qung trng Chnh v tip tc chy xuyn thnh ph. Va chy, tm tr ca c va quanh qun mi mt ngh: Mai l sinh nht ca mnh! Thy rng cuc i ch l gic m l mt iu cay ng. Nhn ra iu ng vo hm trc sinh nht ln th 15 th cn cay ng hn na. Ging nh nm m thy mnh trng x s c mt triu v ngay khi sp nhn c tin th tnh dy. Sophie chy qua sn vn ng lp nhp nc l nc. Vi pht sau, c nhn thy ai ang chy v pha mnh. l m c. Nhng rch chp gin d ni tip nhau chc thng bu tri. Chy ti ni, m c chong tay m Sophie. Chuyn g ang xy ra vy, con gi b bng? Con khng bit, Sophie nc n. Nh mt cn c mng.

BJERKELY mt ci gng thn m c b mua ca mt ngi n b Di-gan Hilde Moller Knag tnh gic trong cn bung p mi trong ngi nh ca ng thuyn trng gi ngoi Lillesand. C nhn ng h. Mi su gi, nhng tri sng r. C ra khi ging v i v pha ca s. Gia chng, c dng li cnh bn v x mt t lch ra khi quyn lch. Th nm, 14-6-1990. C v mnh giy v nm vo st rc. By gi cun lch ngy 15-6-1990, trng rng r hn ln. T hi thng Ging, c vit dng ch sinh nht ln th 15 vo t lch ny. C cm thy cn c bit hn na khi trn 15 tui vo ng ngy 15. iu ny s khng bao gi n na. Mi lm tui! Khng phi y l ngy u tin c lm ngi ln sao? C khng th i ng li c. V li, hm ny l ngy b ging. Hc sinh ch phi c mt nh th lc 1 gi chiu. Cn na, mt tun na b s t Lebanon v nh. B ha s kp v d Hi Ma H Hilde ng bn ca s nhn ra vn, v pha cu tu nh pha sau cn nh thuyn mu . Ca-n vn cha c em ra cho v h, nhng ci thuyn c mi cho c buc vo cu tu. C phi nh tt nc cho n sau trn ma to m qua. Khi ngm nhn cc vnh nh, c nh li hi cn l mt c b mi su tui, c leo ln thuyn v mt mnh cho ra vnh. C ng xung nc v l tt c nhng g c c th lm vo c b. Mnh my t nh chut lt, c h hc chui qua hng giu rm rp. Khi c cn ang ng trong vn nhn ln pha ngi nh th m ht hi chy n. Ci thuyn v i mi cho vn cn ni lnh bnh trn mt vnh. Thnh thong, c vn cn m thy chic thuyn b b tri lnh nh. y l mt k nim lm c rt ngng. Trong vn, cy ci khng sum s v cng khng c chm sc cn thn lm. Nhng khu vn kh rng, v n l ca Hilde. Mt cy to ti t v thi tit v my bi cy n qu gn nh b cht sng st qua c nhng trn bo ma ng khc nghit. Ci tu ln nm trn bi c, gia ng granite v hng giu. Di nh nng sm, trng n tht ng thng. Li cng tiu iu hn v nhng ci m c ct i. C l m qua m vi vng chy ra cu chng khi cn ma. Bao quanh vn l rng bu-l t nht th chng cng che chn c phn no nhng trn

gi t hi nht. Chnh v rng cy ny m t khong trm nm trc ngi nh c i tn thnh Bjerkely [19]. C ca Hilde xy ngi nh ny khong vi nm trc khi bc vo th k ny. ng tng l thuyn trng ca mt trong nhng chic tu bum cui cng. C nhiu ngi vn tip tc gi ngi nh l nh ng thuyn trng. Bui sng hm , khu vn vn cn du vt ca cn ma to m hm trc. Hilde b nh thc my ln bi nhng lot sm rn. Nhng hm nay, tri khng mt gn my. Mi vt tr nn tht ti tn sau mt cn bo ma h nh th. Tri kh v nng hng tun lin, chp l bu-l bt u ng vng. Cn by gi, nh th c th gii va c tm gi. Hnh nh c thi th u ca c cng b gt i cng cn bo. Thc vy, c n au khi n xun bng n C phi mt nh th Thy in ni g i loi nh vy? Hay b y l ngi Phn Lan nh? Hilde ng trc tm gng ng nng trch treo trn tng pha trn chic bn trang im c ca b ni. C c xinh khng? D sao th c cng khng xu. C l c thuc loi gia gia Hilde c mi tc di mu sng. C lun mong c mu tc mnh c th sm hn hoc sng hn mt cht. Ci mu gia gia ny trng tht xn. V u im, tc c hi xon nh. Nhiu c bn phi vt v un cho tc mnh xon d ch mt cht, nhng tc Hilde lc no cng ln sng t nhin. C ngh, mt u im khc na l i mt mu xanh thm. C tht l n mu xanh khng nh? cc ng cu v b d ca c thng ni vy khi h ci xung nhn c. Hilde t hi khng bit c ang ngm nhn hnh nh ca mt c b hay mt ph n tr. C quyt nh l c hai u khng ng. C th c th c dng kh l ph n, nhng khun mt lm c ngh n mt qu to cha chn. Ci gng c ny c ci g lm Hilde lun ngh v b. N tng c treo di studio. l mt cn phng di nh thuyn, l kt hp ca th vin, phng vit vn, v ni n dt ca b c. Albert, nh cch Hilde gi ng khi ng nh, lun lun mun vit mt ci g c ngha. Mt ln, ng th vit mt cun tiu thuyt, nhng ng chng bao gi kt thc n. Thnh thong, ng c mt vi bi th v tranh v qun o ng trn mt tp ch pht hnh trn c nc. Hilde tht t ho mi khi nhn thy tn ng in trn bo. ALBERT KNAG. D sao n cng c ngha Lillesand ny. C ni cng tn l Albert.

Chic gng. Nhiu nm trc, b c a v chuyn khng th nhy mt vi bng mnh trong gng, ngoi tr ci gng ng ny. l mt ngoi l v l ci gng thn m c b mua ca mt ngi n b Di-gan ngay sau l ci. Hilde th mi ri, nhng nhy mt vi bng mnh trong gng kh chng km vic chy khi ci bng nng ca mnh. Cui cng, c c gi vt tha k ca gia nh. Nm thng tri qua, thnh thong c li tp luyn iu bt kh thi . Khng c g ng ngc nhin khi hm nay c trm t. V cng bnh thng khi c mi suy ngh v bn thn. C mi lm tui Tnh c lic nhn v chic bn nh cnh ging, c thy mt ci gi ln. N c bc giy xanh v tht ruy-bng la rt p. hn l mt mn qu sinh nht! C phi chnh l mn qu y? Mn qu ln m b c c b mt sut? ng th bao nhiu l li bng gi b n trong nhng tm bu nh t Lebanon. Nhng ng c gng kim duyt bn thn tht cht ch. ng vit rng mn qu l mt th ngy cng ln. Ri ng ni g v mt c bn m c sp gp, v rng ng gi bn sao ca tt c cc tm bu nh cho c y. Hilde c d hi m tm manh mi, nhng b cng chng bit t g. Li bng gi k quc nht l mn qu s c th c chia s vi nhng ngi khc. Lm vic cho Lin hp quc c khc! Nu ng c nung nu tng g, m ng th nhiu lm, th l Lin hp quc nn tr thnh mt kiu chnh ph th gii. ng vit trong mt tm bu nh rng hy vng mt ngy no Lin Hp Quc s c th thc s on kt ton nhn loi. C c c m qu trc khi m ln phng v ht bi Mng sinh nht vi bnh nng v c Na Uy khng? C phi gi qu sn ngha l c c m lun? C ro bc n bn bn v nhc gi qu ln. Nng tht! C nhn thy ci nhn nh: Tng Hilde nhn dp sinh nht ln th 15. B. C ngi xung ging v cn thn tho chic n la , ri c g tm giy bc mu xanh. Mt ci cp tp ln. y l qu ca c ? C phi y l qu sinh nht ln th 15 m b lm c t m mong i ht chu ni? Mn qu ngy cng ln v c th chia s vi ngi khc? Nhn thong qua c th thy ci cp kp y nhng trang giy nh my. Hilde nhn ra chng c g bng chic my ch ca b c, ci my m ng mang theo khi i Lebanon. ng vit c mt cun sch cho c ?

Trn trang u tin l u vit tay bng ch kh ln, TH GII CA SOPHIE. Pha di l hai dng th nh my: S KHAI SNG VI CON NGI NH NH MT TRI VI T -N.F.S.Grundtvig Hilde lt trang sau, n m u ca chng th nht vi tiu Vn a ng. C ln hn trn ging, ngi thoi mi, t chic cp ln lng, v bt u c. Sophie Amundsen t trng v. C i cng ng vi Joanna. H tr chuyn v ngi my. Theo Joanna, b c ca con ngi ging nh mt ci my tnh cao cp. Sophie khng r c ng c khng. Chc chn mt con ngi phi hn l mt ci my ch? Hilde m mi c, qun ht xung quanh, qun c hm nay l sinh nht. Thnh thong trong khi c, mt ngh ngn len vo gia cc dng ch. B vit mt cun sch? Cui cng th b cng bt u mt cun tiu thuyt quan trng v hon thnh n Lebanon? ng thng phn nn rng ni ca th gii, thi gian rt l qu bu. B ca Sophie cng xa nh. C l c y l c gi m Hilde s lm quen Ch khi c c mt cm xc su sc v mt ngy no mnh s cht, c mi c th thy rng tht tuyt vi khi c sng Th gii t u ra? Ti thi im no , ci g hn ny sinh t h v. Nhng iu c th hay khng? Phi chng iu cng khng tng nh tng rng th gii lun lun tn ti? Hilde mi mit c. C bt ng c n on Sophie nhn c mt tm bu nh t Lebanon: Hilde Moller Knag, nh Sophie Amundsen 3, ng C Ba Lchuyn dm Hilde thn yu. Chc mng sinh nht ln th 15! B bit con s hiu. B mun tng con mt mn qu m n s gip con khn ln. B xinh li gi bu nh cho Sophie. l cch tin nht. B yu con. i qu tht! Hilde bit b mnh lun l ngi tinh nghch, nhng hm nay ng thc s lm c sng st. Thay v nh tm thip ln gi qu, ng li vit vo cun sch. Nhng tht ti nghip Sophie. C y chc phi bi ri lm. Ti sao mt ng b li gi thip mng sinh nht con gi n a ch ca Sophie trong khi r rng c y khng y. B kiu g m li i la chnh con gi mnh

bng cch c tnh gi thip mng sinh nht i lc ng? Lm sao m li l cch tin nht? V nht l lm th no ln ra c Hilde? Khng, c y lm sao m tm c? Sophie lt mt hai trang v bt u c chng hai, Ci m cao vnh. Chng my chc, c c n on v l th di m mt ngi b him vit cho Sophie. Mi quan tm n cu hi ti sao chng ta tn ti khng phi l mt s thch thng thng nh th su tp tem. Nhng ngi t ra cc cu hi tham gia mt cuc tranh lun ko di t khi con ngi bt u sng trn hnh tinh ny. Sophie hon ton kit sc. Hilde cng vy. B khng ch vit mt cun sch lm qu sinh nht ln th 15 cho c, b vit mt quyn sch l thng v tuyt vi. Tm li, mt ch th c li ra t mt ci m cao vnh. V y l mt con th khng l nn tr o thut ko di nhiu t nm. Mi sinh vt u c sinh ra u nhng si long mn ca con th, ni c th ngc nhin v s khng th tin c ca tr o thut. Nhng khi ln ln, chng chui su dn vo b lng th. V chng li Sophie khng phi l ngi duy nht cm thy mnh i n ch tm thy cho mnh mt ni m cng su trong b lng th. Hm nay l sinh nht ln th 15 ca Hilde, v c c cm gic n lc mnh phi quyt nh s b theo hng no. C c v cc nh trit hc t nhin Hy Lp. Hilde bit b quan tm n trit hc. ng vit mt bi ln bo ngh rng trit hc nn l mt mn hc chnh kho trong nh trng. Bi bo c u l Ti sao nn c trit hc trong chng trnh ging dy?. Thm ch ng a vn ny trong cuc hp ph huynh ca lp Hilde. C thy cc k xu h v chuyn . Hilde nhn ng h. By gi ba mi. Chc na ting na m c mi ln phng vi khay ng ba sng. Tt qu, v by gi c vn ang mi m vi Sophie v nhng cu hi trit hc. C c chng Democritus. Trc tin, Sophie c mt cu hi suy ngh. Ti sao Lego l chi hay nht th gii? Sau , c tm thy mt ci phong b to mu nu trong hp th. Democritus ng vi cc v tin nhn rng cc bin i trong thin nhin khng phi l do c ci g thc s thay i. Do vy, ng gi thit rng mi th c cu to t cc khi nh v hnh, mi khi v hnh u vnh cu v bt bin. Democritus gi nhng n v nh nht ny l cc nguyn t.

Hilde cm thy bc tc khi Sophie tm thy chic khn la ca c di gi. Vy ra n y ! Nhng lm th no m mt chic khn c th bin vo trong mt cu chuyn? N phi u Chng v Socrates bt u vi vic Sophie c tin v qun i Na Uy trong lc lng ca Lin hp quc Lebanon. ng l b c khc! ng n chuyn ngi dn Na Uy cn t quan tm n nhim v gn gi ho bnh ca lc lng Lin hp quc. Nu khng c ai th Sophie s phi quan tm. Bng cch ny, ng c th vit v n trong cu chuyn ca mnh v thu ht s ch no ca cc phng tin thng tin i chng. C phi bt ci khi c phn TB trong l th ca ng thy trit hc gi Sophie: Nu em tnh c tm thy mt ci khn la u , nh em gi gn cn thn. i khi c c nhn b ln ln, c bit trong trng hc v nhng ni tng t. V y l mt trng trit hc. Hilde nghe thy ting chn m trn cu thang. Trc khi b g ca, c c n on Sophie tm thy chic bng video v Athens trong ci hc b mt. Happy Birthday m c bt u ht t na ng ln cu thang. M vo i, Hilde ni, c ang c on ng thy trc tip ni chuyn vi Sophie t trn i Acropolis. ng trng ging ht b ca Hilde: b ru en ta gn gng v chic m ni xanh. Chc mng sinh nht, Hilde! vng. Hilde? M c y cho con. Con khng nh? M thy y, con ang hc m. Th ngh m xem, con 15 tui ri y. M n Athens bao gi cha ? Cha, sao con hi vy? Tht l, nhng ngi n c vn cn ng . Chng 2500 nm tui ri. m ngi n ln nht l Ni Ca Trinh N. Con m qu ca b ri ? Qu no ? Con phi nhn ln no, Hilde! Con ang m mm v c y. Hilde th cho ci cp ln trt vo lng.

M ang ng, tay bng mt chic khay. Trn khay l nhng cy nn ang chy, bnh m trn qut b vi xa-lt tm, v nc ngt. Cn c mt ci gi nh na. M ng ngng nghu vi l c kp nch v c hai tay cn bn b ci khay. i, con cm n m. M tuyt qu, nhng qu thc l con ang bn n tn mt gi chiu con mi phi n trng m. n gi Hilde mi nh ra mnh ang u. M c t khay ln ci bn cnh ging. Con xin li m. Con mi m vi ci ny qu. B vit ci g vy, Hilde? M cng m tt chng km g con. Hng thng nay chng moi c cu no c ngha t b con. Khng hiu v sao, Hilde bng cm thy ngng ngng. , ch l mt cu chuyn thi m. Mt cu chuyn? Vng, mt cu chuyn. V mt cun lch s trit hc. Hay ci g i loi nh vy. Con c nh m qu ca m by gi khng? Hilde khng mun t ra khng cng bng, nn c m ngay gi qu ca m. l mt chic vng tay bng vng. i, p qu! Con cm n m! Hilde nhy xung khi ging v m chm ly m. Hai m con ngi tr chuyn mt lt. Ri Hilde ni: Con phi c tip y, m . Lc ny ng ta ang ng trn nh Acropolis. Ai c? Con khng bit. Sophie cng th. Vn l ch . Cui cng th m c cng xung cu thang. ng thy trit hc ca Sophie cng vy. ng i xung nhng bc thang ca Acropolis, sau ng trn i Areopagos, lt sau, ng xut hin qung trng c Athens. Hilde rng mnh khi nhng to nh c bt cht nh ln t ng nt. Mt trong nhng tng rut ca b l ku gi tt c cc nc thuc Lin hp quc hp tc xy dng li mt bn sao chnh xc ca qung trng Athens. s l din n cho cc cuc tho lun trit hc v c cc cuc m phn gii tr qun b. ng cm thy rng mt d n v i c s tht cht tnh on kt th gii. Xt cho cng th

chng ta cng thnh cng trong vic xy dng nhng dn khoan du v tn la ln mt trng. Ri c c v Plato Linh hn khao kht c bay v nh, v vi th gii nim trn i cnh ca tnh yu. N mong c gii thot khi xing xch ca th xc Sophie chui qua hng giu v i theo Hermes, nhng con ch chy thot. Sau khi c v Plato, c i su vo rng v n ngi nh nh mu bn b h. Trong nh treo mt bc tranh v Bjerkely. Theo nh miu t th thy r rng l Bjerkely ca Hilde. Nhng cn c c bc chn dung ca mt ngi c tn l Berkeley. Tht k l! Hilde t tp giy nng chch xung ging v n gi sch, c tra tn ca ng trong cun t in bch khoa ton th ba tp m c c tng vo sinh nht ln th 14. y ri - Berkeley! Berkeley, Geogre, 1685-1753, Trit gia ngi Anh, gim mc a phn Cloyne. Ph nhn s tn ti ca th gii vt cht bn ngoi tm thc con ngi. Tri gic gic quan ca chng ta bt ngun t Cha Tri. Tc phm chnh: Kho lun v cc Nguyn l ca Tri thc con ngi [20] (1710). ng l k l tht. Hilde ng ngh ngi vi giy trc khi quay li ging vi tp giy nh my. Hiu theo mt cch no , chnh b c l ngi treo hai bc tranh ln tng. Liu cn c mi quan h no ngoi chuyn ging tn khng? Berkeley l nh trit hc ph nhn s tn ti ca th gii vt cht bn ngoi tm thc con ngui. Phi tha nhn rng iu ny qu tht rt k quc. Nhng phn bc tuyn b cng chng phi d. Nh trng hp ca Sophie th rt hp l. Xt cho cng, b ca Hilde l ngi chu trch nhim v cc tri gic gic quan ca c y. m, c s bit thm nu c tip. Hilde mm ci khi c c n on Sophie pht hin thy bng mt c gi trong gng nhy c hai mt. C gi kia nhy mt vi Sophie nh ni rng: Ti nhn thy bn, Sophie . Ti y, pha bn kia ca tm gng. Sophie cn tm thy chic v xanh cn nh - c tin v nhng th khc! N lm th no m n c tn ? Ngc nghch tht! Trong khong mt hai giy, Hilde tht s tin rng Sophie tm thy v. Nhng ri c th tng tng xem Sophie cm thy nh th no v tt c nhng chuyn ny. Chc l mi th c v rt k l v b him. Ln u tin, Hilde cm thy mt nim mong mun mnh m, c mun c trc tip gp mt Sophie. C mun k s tht v ton b nhng chuyn ny.

Nhng by gi Sophie phi ra khi c cn nh trc khi b bt qu tang. Tt nhin l chic thuyn b tri ra gia h. (B c nht nh phi nhc c nh li chuyn ngy xa, tht qu ng!) Hilde ung mt ngm s a, cn mt ming bnh trong khi c l th v ngy Aristotle t m, ngi trch l thuyt ca Plato. Aristotle ch ra rng khng c g tn ti trong thc m trc cha c tri nghim bng cc gic quan. Plato ni rng khng c g tn ti trong th gii t nhin m trc li cha c trong th gii nim. Aristotle cho rng nh th l Plato nhn i s vt. Hilde by gi mi bit rng Aristotle l ngi pht minh tr chi ng vt, thc vt hay t . Aristotle mun dn dp k cng cn phng thin nhin. ng c gng ch ra rng mi vt trong thin nhin u thuc v cc phm tr v cc phm tr con khc nhau. Khi c v quan im ca Aristotle v ph n, c va bc tc va tht vng. C hnh dung mt nh trit hc li lc n vy m cng tht ngc! Aristotle lm Sophie ni hng dn phng. V , cng vi nhng c khc, Sophie tm thy chic tt trng bin mt khi t qun o ca Hilde mt thng trc! Sophie ct tt c nhng tp giy nhn c t Alberto vo mt ci ba kp. C tt c hn 50 trang. Cn Hilde, c c n trang 124, nhng ngoi th t ca Alberto, c cn c cu chuyn ca Sophie na. Chng tip theo l Thi k Hy Lp ho. u tin, Sophie tm thy mt tm bu nh c hnh mt chic xe jeep Lin hp quc, ng du bu in ca tiu on Lin hp quc ngy 15 thng 6. Mt trong s nhng tm bu thip cho Hilde m b c t vo trong cu chuyn thay v gi bu in. Hilde yu qu. B on vn ang l ngy sinh nht 15/6 ca con. Hay l bui sng hm sau? D sao, iu cng khng nh hng n mn qu ca con. Theo mt ngha no , n s bn lu sut i. Nhng b mun chc mng sinh nht con ln na. C l con hiu v sao b gi cho Sophie. B chc chn l bn y s chuyn chng cho con. TB. M ni con b mt v. B ha s b cho con 150 cu-ron. Con c th xin mt ci th sinh vin khc trng, trc khi h ngh h. B yu con. Tt tht! Vy l c s c thm 150 cu- ron. C l b ngh l ch mn qu cy nh l vn th cha .

Vy c v 15 thng Su cng l sinh nht ca Sophie. Nhng lch ca Sophie mi n gia thng Nm. C l l khi b vit chng ny, v b li ngy thng vo tm thip sinh nht cho Hilde. Nhng kh thn Sophie chy n siu th gp Joanna. Hilde l ai? Ti sao b ca Hilde li gn nh cho rng hin nhin Sophie s tm thy c ta? D sao cng tht in r khi gi bu nh cho Sophie thay v gi thng cho con gi mnh. Cng nh Sophie, Hilde gn nh uc nng ln ti cc thin cu khi c c v Plotinus. Ti tin rng c mt ci g huyn b v thn thnh trong tt c nhng g hin hu. Ta c th thy chng lp lnh trong mt bong hoa hng dng hay mt bng hoa anh tc. Ta cm nhn c iu k diu ny r rng hn t mt con bm vy cnh bay ln t mt cnh cy - hoc mt ch c vng bi tung tng trong b knh. Nhng ta gn Cha nht trong linh hn mnh. Ch , ta mi c th ho tan vo lm mt vi iu huyn diu v i ca cuc sng. Thc t, ti nhng khonh khc him hoi, ta c th cm thy ta chnh l iu huyn diu thn thnh . y l on vn nghe ngy ngt nht m Hilde c t u v n gi. Nhng n li l on gin d nht. Mi th u l mt, v ci duy nht ny l iu huyn diu thn thnh m tt c cng chia s. y khng hn l mt iu g m ta cn tin. N l nh vy, Hilde ngh. Nh vy mi ngi c th c ci m h mun trong t thn thnh. C nhanh chng chuyn sang chng sau, Sophie v Joanna i cm tri vo m trc ngy Quc khnh 17 thng Nm. H tm ng n cn nh ng thiu t c c vi trang th Hilde tc ti tung chn, c ra khi ging v bt u i i li li, tay cm cht tp giy. y chc l mnh th nht m c tng bit n! Trong cn nh nh gia rng, b hai c b tm thy bn sao ca tt c nhng tm thip m ng gi Hilde trong hai tun u ca thng Nm. V tt c bn sao nguyn vn Hilde tng c i c li chnh nhng dng , c c th nhn ra tng ch mt. Hilde yu qu, b sp n tung bi nhng b mt dnh cho sinh nht ca con, n ni mi ngy my ln b phi kim ch khng gi in v nh v k ht mi chuyn. N cng ngy cng ln. V con bit y, khi mt ci g cng ngy cng ln th rt kh gi n cho ring mnh. Sophie nhn c mt bi hc mi t Alberto v ngi Do Thi, ngi Hy Lp v hai nn vn ho ln. Hilde thch c c ci nhn ton cnh nh th ny v lch s.

C cha bao gi c hc ci g tng t trng. , c ch c hc chi tit v chi tit. Gi y, c nhn Jesus v o Ki T di mt nh sng hon ton mi. C rt thch li trch dn ca Goethe: K no khng bit rt ra nhng bi hc ca ba nghn nm, k ch sng ln hi qua ngy. Chng tip theo bt u bng mt tm thip dnh trn ca s bp nh Sophie. Tt nhin, l mt tm thip mng sinh nht mi ca Hilde. Hilde yu qu, khng bit khi con c tm bu nh ny th c cn ang l sinh nht ca con na khng. B hy vng l vn cn, hay t nht l mi ch t ngy sau sinh nht ca con. Mt hai tun i vi Sophie khng c ngha n cng di nh vy i vi chng ta. B s v n nh vo l Hi Ma H, khi , b con mnh c th ngi cng nhau hng gi trong ci tu ln v nhn ra bin, Hilde . Chng ta c tht nhiu chuyn ni Ri Alberto gi in cho Sophie, v y l ln u tin c c nghe ging ca ng. Thy ni nghe nh chin tranh y. ng ra ti nn gi l mt trn chin ca ch. Chng ta s phi thu ht s ch ca Hilde v ko c y v pha ta trc khi cha c y v nh Lillesand. V ri Sophie gp Alberto ho trang nh mt thy tu thi Trung C trong ngi nh th th k XII. i khng! Nh th! Hilde nhn ng h. Mt gi mi lmC qun c thi gian. C l chuyn ngh hc vo ngy sinh nht cng khng quan trng lm. Nhng th c ngha l cc bn cng lp s khng mng sinh nht cng c. i do, c lc no chng nhn c bao nhiu l li chc tt p ri. Chng my chc, c thy mnh nh ang nghe mt bi ging o di. Alberto vo vai thy tu thi Trung C chng kh khn g. Khi c truyn Sophie linh hin trc Hildegard, Hilde li ln na tra t in bch khoa. Nhng ln ny c chng tm thy Sophie hay Hildegard. on khng sai! C ng n mt cu hi v ph n hay ci g lin quan n ph n th t in bch khoa li c nhiu thng tin chng km mt ci ming ni la trn Mt Trng. Hay l n b Hi Bo v Nam gii kim duyt? Hildegard x Bingen l mt nh thuyt gio, tc gi, thy thuc, nh thc vt hc, v nh sinh hc. C l b l mt v d v thc t rng ph n thng c u c thc tin hn, thm ch khoa hc hn, ngy c thi Trung C. Nhng trong t in bch khoa khng c mt ch no v b. Tht ng h thn!

Sophie cha bao gi nghe ai ni rng Cha c mt n tnh, hay v m thin nhin. Tn b c v l Sophia, nhng c v nh l b y khng ng tn mc in. Mc gn nht m c c th tm thy trong t in l v nh th Santa Sophia, ngha l S Uyn bc Thn thnh. Nhng chng c g ni v chuyn n mang n tnh. Phi chng cng l kt qu ca vic kim duyt? Cn khng, chc chn l Sophie xut hin trc Hilde. C lc no cng tng tng v mt c gi vi mi tc thng Khi Sophie v nh sau khi nh th Thnh Mary gn ht bui sng, c ng trc tm gng ng m c mang t cn nh trong rng v. C ngm nhng nt sc so trn khun mt ti nht bao quanh bi mi tc bt tr khng chu theo bt k kiu tc no ngoi tr kiu t nhin ca chnh n. Nhng ng sau bng c li l o nh ca mt c gi khc. Bt cht c gi kia nhy mt ri rt bng c hai mt, nh th mun ra hiu rng c ta qu thc trong , pha bn kia. o nh ch ko di vi giy ri bin mt. bao ln Hilde ng trc gng nh th ang tm kim ai bn kia tm knh? Nhng b lm th no m bit c? Chng phi c tm kim mt ngi ph n tc en? Chng phi c ni mua tm gng t mt ngi n b Di-gan? Hilde cm thy i tay ang cm sch run run. C c cm gic rng Sophie qu thc tn ti u , pha bn kia. By gi Sophie ang m v Hilde v Bjerkely, Hilde khng th nhn thy hay nghe thy c - nhng ri Sophie tm thy si dy chuyn vng gn thnh gi ca Hilde trn u cu. V si dy chuyn vi tn ca Hilde khc trn nm trn ging ca Sophie khi c tnh gic! Hilde c gng lc li trong tr nh. C nh mt c si dy chuyn na ? C n bn bn trang im v ly hp n trang. Chic dy chuyn gn thnh gi - mn qu b ni tng nhn l ra ti khng c trong . Vy l c nh mt n tht. Thi c, nhng lm th no m b bit c trong khi chnh c cn cha bit? Cn mt chuyn na, Sophie hnh nh m thy b Hilde t Lebanon v nh. Nhng cn mt tun na b mi v. Gic m ca Sophie l gic m tin tri chng? C phi ca b c l khi ng v nh, bng cch no Sophie cng s y? ng vit rng Hilde s c mt ngi bn mi Trong mt o nh thong qua nhng r rng tuyt i, Hilde nhn thy rng Sophie khng ch l mc v giy. C y thc s tn ti.

THI K KHAI SNG t cch lm kim khu cho n cch c i bc Hilde va bt u chng v thi Phc Hng khi c nghe thy ting m ca chnh. C nhn ng h. Bn gi chiu. M chy ln gc v m ca phng Hilde. Con khng n nh th ? C ch . Th con mc ci g? Nh con ang mc by gi y . Vy ng ? l mt ci nh th c bng t thi Trung C. Hilde! C th cp giy vo lng ri ngc nhn m. Con qun mt thi gian, m . Con xin li, nhng con ang c mt truyn hay kinh khng. M c khng th nhn c ci. l mt quyn sch k diu, Hilde ni thm. Thi c, chc mng sinh nht con ln na, Hilde ! i, hm nay con c nghe cu nhiu ht chu ni ri Nhng m cha thi m i ngh mt lt y, ri m s nu mt ba ti tht ngon. M kim c mt t du ty. Vng, con c tip y. M i khi v Hilde tip tc c. Sophie ang theo Hermes i xuyn qua thnh ph. Ti snh nh Alberto, c tm thy mt bu nh na t Lebanon. Ci ny cng ngy 15 thng Su. Hilde bt u hiu h thng ngy thng. Nhng tm thip ngy trc 15 thng Su l bn sao ca nhng bu nh b gi cho Hilde. Cn nhng tm ngy hm nay, c c c ln u tin l t trong tp giy. Hilde yu qu. By gi Sophie ang n ch nh trit hc. C y sp c 15 tui, nhng con 15 tui t hm qua. Hay l hm nay, Hilde? Nu l hm nay th chc mun ri. ng h ca b con mnh khng phi lc no cng chy ging nhau Hilde c on Alberto ni v thi Phc Hng v nhng ngnh khoa hc mi, v cc nh duy l th k XVII v ch ngha kinh nghim Anh.

C nhy dng ln mi ln c n mt tm thip mi hay mt li chc m b c nh vo cu truyn. ng lm cho chng ri ra t mt quyn v bi tp, xut hin trong v chui v n trong mt chng trnh my tnh. Chng tn cht cng sc, ng c th lm Alberto but ming gi Sophie l Hilde. K nht l ng lm cho Hermes ni Chc mng sinh nht, Hilde! Hilde cng ng vi Alberto l b c hi qu , ng dm so snh mnh vi Cha Ton nng. Nhng thc ra c ang ng vi ai vy? Chng phi chnh b a nhng li l t ph phn hay ch trch ny vo ming Alberto hay sao? C kt lun l rt cc th so snh vi Cha Tri cng khng n ni in r lm. Trong th gii ca Sophie, b c qu thc ging mt v Cha Ton nng. Khi Alberto ni n Berkeley, Hilde cng b m hoc chng km Sophie. Chuyn g s xy ra? c li bng gi rng mt ci g rt c bit s xy ra khi h n vi nh trit hc ny - ngi ph nhn s tn ti ca mt th gii vt cht bn ngoi tm thc ca con ngi. Chng bt u khi Alberto v Sophie ang ng bn kia ca s, ngm nhn chic my bay b xu ko theo di bng Chc Mng Sinh Nht bay phn pht pha sau. Cng lc , my en bt u trm ln thnh ph. Vy, tn ti hay khng tn ti khng phi l ton b cu hi. Cu hi cn l ta l ai. C tht ta l con ngi bng xng bng tht hay khng? Th gii ca ta c bao gm nhng vt c tht hay khng? - hay bao quanh ta l tm thc? Chng c g ngc nhin khi Sophie bt u gm mng tay. Hilde cha bao gi c thi cn mng tay, nhng lc ny c khng cm thy hi lng vi bn thn cho lm. V cui cng th chuyn cng c ni toc ra: Vi chng ta - vi ti v em - ci ch hay tinh thn m n l nguyn nhn ca mi th trong mi th c th l cha ca Hilde. C phi thy ang ni rng ng ta l mt kiu Cha Tri i vi chng ta? Ni mt cch hon ton thng thn, ng vy. ng ta nn ly lm h thn mi phi! Th cn Hilde? C y l mt thin thn, Sophie . Mt thin thn? Hilde l ngi m ci tinh thn ny hng ti. n y, Sophie vng chy khi Alberto v lao vo cn bo. C phi chnh l cn bo gm r khp Bjerkely m qua - mt vi ting sau khi Sophie chy xuyn qua thnh ph?

Va chy, tm tr c va quanh qun mi mt ngh: Mai l sinh nht ca mnh! Thy rng cuc i ch l gic m l mt iu cay ng. Nhn ra iu vo ng hm trc sinh nht ln th 15 th cn cay ng hn na. Ging nh nm m thy mnh trng x s c mt triu v ngay khi sp nhn c tin th tnh dy. Sophie chy qua sn vn ng lp nhp nc l nc. Vi pht sau, c nhn thy ai ang chy v pha mnh. l m c. Nhng rch chp gin d ni tip nhau chc thng bu tri. Chy ti ni, m c chong tay m Sophie. Chuyn g ang xy ra vi mnh vy, con gi b bng? Con khng bit, Sophie nc n. Nh mt cn c mng. Hilde cm thy nc mt sp a ra. Tn ti hay khng tn ti - chnh l cu hi. C ling ci cp giy xung cui ging v ng dy. C i i li li trong phng. Cui cng, c dng li truc tm gng ng ni c ng cho n khi m ln gi xung n ti. Khi nghe ting g ca, Hilde khng bit mnh ng bao lu ri. Nhng c chc chn rng, hon ton chc chn, rng ci bng trong gng nhy mt vi c bng c hai mt. Sut bui ti, c c gng lm ra v vui ti v thoi mi. Nhng tm tr c lc no cng quanh qun vi Sophie v Alberto. H s ra sao khi bit rng chnh b ca Hilde l ngi quyt nh mi chuyn? Tuy vy, c l bit l mt s cng iu. Tht v ngha khi ngh rng h bit bt c ci g. Chng phi chnh b c l ngi cho h bit y thi? Tuy nhin, nhn theo kiu g th vn cng vn nh th. Mt khi Sophie v Alberto bit c mi chuyn c quan h nh th no vi nhau, th theo mt ngha no , h n cui ng. C sut nghn vi mt mm y thc n khi c bng nhn ra rng chnh vn cng c th p dng ngay cho th gii ca c. Ngi ta tin b lin tc trong hiu bit v cc quy lut ca thin nhin. Mt khi mnh cui cng ca tr chi xp hnh trit hc v khoa hc c t vo ng ch, liu lch s cn c th tip tc n v cng hay khng? Chng phi c mt mi lin h gia mt bn l s pht trin ca t tng v khoa hc vi bn kia l hiu ng nh knh v s ph rng? C l chng in r cho lm khi gi nim khao kht tri thc loi ngi l s Sa Ng. Cu hi ny tht s v ng s, n ni Hilde li c qun n i. C l c s hiu thm khi c c c nhiu hn t cun sch qu sinh nht ca b.

Happy birthday to you, m ht khi hai m con n xong mn kem du ty . By gi mnh s lm g ty con. Con bit l c v hi in r, nhng con ch mun c cun sch b tng thi. Cng c, min l b khng lm con pht in. Lm g c chuyn. Mnh c th n bnh pizza khi xem phim trinh thm trn tivi ti nay. Vng, tu m. Hilde cht ngh v cch Sophie ni vi m. Hy vng l b quyt nh khng a m vo nhn vt m ca Sophie. chc n, c quyt nh khng ng g n con th trng c ko ra t trong chic m cao vnh. t nht khng phi hm nay. , c ni khi ri bn. Sao c? Con khng tm thy si dy chuyn vng gn thnh gi ca con u c. M c nhn ln vi v mt b n. M tm thy n di cu tu t my tun trc c. Chc con nh ri, con qu lum thum . M c k vi b khng? xem no c. Chc l m k. M c ng dy i ly hp n trang. Hilde nghe thy mt ting ku ngc nhin t trong phng m. B nhanh chng quay li phng khch. Gi th m khng tm thy. Con cng on vy. C m chong ly m ri chy ln phng mnh. Cui cng th c c th tip tc c sch v Sophie v Alberto. C li tro ln ging nh trc, t cp giy ln u gi, v bt u chng tip theo. Sng hm sau, Sophie tnh gic khi m vo phng mang theo mt khay y qu sinh nht. M cm mt l c trong mt chai s a rng. Chc mng sinh nht, Sophie! Sophie di mt ngi ng. C c nh xem chuyn g xy ra vo m hm trc. Nhng tt c nh mt ng ln xn cc mnh xp hnh. Mnh ny l Alberto, mnh kia l Hilde v ng thiu t. Mnh th ba l Berkeley, Bjerkely l mnh th t. Mnh en ti nht l cn bo. C gn nh b sc. M c dng khn tm lau kh cho c v a c vo ging vi mt cc sa nng pha mt ong. C ng thip i ngay lp tc. Chc l con vn cn sng, Sophie yu t ni.

Tt nhin l con vn sng! V hm nay con trn mi lm tui! Chc khng m? Sao li khng chc? Chng l mt b m li khng bit a con duy nht ca mnh sinh ngy no? Ngy 15 thng Su, nm 1975lc mt gi ri, Sophie . l khonh khc hnh phc nht trong i m. M c chc tt c khng phi ch l mt gic m ch ? Chc chn phi l mt gic m p tnh dy vi bnh ngt, s-a, v qu sinh nht. B t khay qu xung mt chic gh, thot ri khi phng trong giy lt. Khi quay li, b bng trn tay mt khay khc ng s-a v bnh ngt. B t khay xung cui ging. l tn hiu cho nghi l bui sng ngy sinh nht vi vic m qu v chuyn du hnh a cm ca m c v vi nhng cn chuyn d u tin ca mi lm nm trc. Qu ca m c l mt cy vt tennis. Sophie cha bao gi chi tennis, nhng c my sn tennis ngoi tri ch cch nh my pht i b. B gi cho c mt chic tivi nh xu bt c sng FM. Mn hnh n ch to bng mt tm nh bnh thng. Cn c qu ca cc c d v bn b ca gia nh. M c ni: Con c mun m ngh vic nh hm nay khng? Khng, ti sao m phi lm th? Hm qua con b chn ng mnh. Nu chuyn ny tip tc, m ngh l mnh s cn n gp bc s tm l. Khng cn u . l v cn bo hay v Alberto? Th cn m? M bo: chuyn g ang xy ra vi mnh vy, con gi b bng? Lc m ang ngh v chuyn con chy quanh thnh ph gp mt ngi b n - c l l li ca m. Chng ai c li u, m . Con ch theo mt kho Trit hc trong thi gian rnh ri. M c i lm i. n mi gi con mi phi n trng v bn con cng ch n nhn im ri ngi chi thi. Con c on c im tt hay xu khng? Chc chn l tt hn k trc ri. Chng bao lu sau khi m c i lm th chung in thoi reo. Sophie Amundsen y .

Ti l Alberto. A! m qua ng thiu t khng tic n dc. Ngha l sao ? Cn bo y, Sophie. Em chng bit nn ngh g na. l c tnh tt nht ca mt nh trit hc gii. Ti rt t ho v tt c nhng g em hc c trong mt thi gian ngn nh vy. Em s l chng c g c thc c. chnh l mi lo s hin sinh, v theo quy lut, n ch l mt giai on trn con ng ti mt thc mi. Em ngh l em cn ngh gii lao mt thi gian. By gi c nhiu ch nhi trong vn ri ? Sophie bt ci. Alberto ni tip: Ti ngh chng ta nn kin tr. nhn tin, chc mng sinh nht. Ta phi hon thnh kho hc trc m Hi Ma H. l c hi cui cng ca ta. C hi cui cng cho vic g? Em c ang ngi thoi mi khng? Chng ta s ni chuyn lu y. Em ang ngi ri. Em cn nh Descartes ch? Ti t duy, vy ti tn ti? Theo s nghi ng c phng php ca chng ta, ta hin ang bt u t u. Ta thm ch khng bit liu mnh c suy ngh hay khng. C th chng ta ch l nhng ngh, v iu khc hn vi vic suy ngh. Ta c l do tin rng ta ch l ci m cha ca Hilde ngh ra lm mn qu sinh nht cho c con gi Lillesand. Em hiu khng? Vng Nhng trong cn gn lin vi mt mu thun. Nu chng ta ch l h cu, ta khng c quyn tin bt c iu g. Trong trng hp , c cuc ni chuyn qua in thoi ny ch l tng tng. V chng ta khng c c mt mu ch t do d l nh nht, v chnh ng thiu t l ngi lp k hoch cho tt c nhng g ta ni v lm. Nh th th ta c th cp my lun cho ri. khng, em ang n gin ho mi th qu mc ri. Thy gii thch i vy.

Em c cho rng ngi ta lp k hoch cho tt c nhng g mnh m thy khng? C th cha ca Hilde bit mi hnh ng ca chng ta. C th vic trn thot tm kim sot ca ng cng kh chng km vic chy khi ci bong ca chnh mnh. Tuy nhin, khng chc l ng thiu t xc nh c xong v tt c nhng chuyn s xy ra hay cha - v y chnh l khi im ca mt k hoch m ti bt u son. ng ta c th n pht cui cng - ngha l khonh khc sng to. Chnh nhng lc l khi chng ta c th c c s ch ng v nhng g ta ni v lm. S ch ng tt nhin s ch to ra c nhng xung ng rt yu so vi trng pho ca ng thiu t. Rt c th chng ta khng bit t v trc cc lc lng quy ri t bn ngoi nh ch bit ni, thng ip trong qu chui hay nhng cn bo c t trc. Nhng chng ta khng th ph nhn s ngoan cng ca mnh, cho d n c th yu n u i na. Lm sao c th th c ? D nhin ng thiu ta bit mi iu v th gii b nh ca chng ta. Nhng iu khng c ngha ng ta c quyn lc tuyt i. D sao, ta cng phi sng nh th ng ta khng c. Chc l em hiu thy ri. Kho lo l ch nu ta c th lm c iu g ch gia hai chng ta m thi, ng thiu t s khng th pht hin ra. Lm sao c th lm c trong khi chng ta thm ch khng tn ti? "Ai bo chng ta khng tn ti? Cu hi khng phi l ta c tn ti hay khng, m l ta l ci g v ta l ai. Ngay c nu qu thc ta ch l nhng xung ng yu t trong nhn cch i ca ng thiu t, th iu cng khng nht thit ly mt s tn ti b nh ca chng ta." Th cn ch t do ca ta? Ti ang tnh ton chuyn , Sophie . Nhng b Hilde chc chn bit rng thy ang tnh chuyn . D nhin l th. Nhng ng ta khng bit k hoch nh th no. Ti ang c tm mt im ta Archimedes. Mt im ta Archimedes? Archimedes l mt nh bc hc ngi Hy Lp, ngi ni rng Cho ti mt im ta, ti s nng c Tri t. chnh l loi im ta m ta phi tm nng chng ta ra khi ci v tr bn trong ng thiu t. s l mt k cng!

Nhng ta s khng th chun trc khi hon thnh kho Trit hc. N cn cha kt thc th ng ta cn nm chc chng ta. R rng ng ta quyt nh rng ti phi a em qua cc th k cho n thi i ca chng ta. Nhng chng ta ch cn vi ngy trc khi ng ln my bay t u vng Trung ng. Nu khng thot c ra khi tr tng tng dnh nh keo ca ng thiu t trc khi ng ta v n Bjerkely th chng ta xong i. Thy lm em pht s! Trc ht, ti s k cho em v cc s kin quan trng ca thi k Khai Sng Php. Sau , ta s im qua nhng nt chnh ca trit hc Kant ta c th i n ch ngha Lng mn. Hegel cng s l mt phn quan trng trong bc tranh ca chng ta. V khi ni v ng, ta s phi nhc n bt ng su sc ca Kierkegaard i vi trit hc Hegle. Ta s ni qua v Marx, Darwin, v Freud. V nu ta c th kt thc bng i cu nhn xt v Sartre v ch ngha hin sinh th k hoch ca ta c th c em ra trin khai. C mt ng vic cho mt tun! Th nn chng ta phi bt u ngay lp tc. Em c th n y ngay by gi khng? Em phi n trng. Bn em hp lp v nhn im. B i. Nu chng ta ch l h cu th mi v ca ko v nc ngt ch l tng tng thi. Nhng im ca em Sophie , hoc l em ang sng trong mt v tr k diu trn mt hnh tinh nh xu trong mt trong s nhiu trm t thin h hoc em ch l kt qu ca my xung ng in t trong tr c ng thiu t. Th m em li ni v im s! Tht ng xu h! Em xin li. Nhng em cng nn n trng trc khi ta gp nhau. C th s nh hng xu n Hilde nu em b hc ngy b ging. C l c y cng n trng trong ngy sinh ca mnh. C y l mt thin thn, em bit y. Th th em s n trng lun. Ta s gp nhau nh ng thiu t. Cn nh ng thiu t y ? in thoi ku Cch!.

Hilde th cp giy vo lng. B c lm c y ny - c trn hc ngy b ging. ng tht l qu qui! C ngi t hi khng bit k hoch Alberto ang mu tnh nh th no. C c nn xem trm trang cui khng nh? Khng, nh th l gian ln. C nn c nhanh n cui th hn. Nhng c tin rng Alberto ng mt im quan trng. ng l b c bao qut nhng g s xy ra vi Sophie v Alberto. Nhng trong khi vit, ng c th khng bit tt c nhng g s xy ra. ng c th phng tay vit ci g rt vi vng, ci m c l ng s ch nhn ra sau khi vit xong lu. Trong mt tnh hung nh vy, Sophie v Alberto s c mt cht t do nht nh. Mt ln na, Hilde c mt nim tin gn nh chc chn rng Sophie v Alberto tht s tn ti. Nc lng y su, c t nh. Ti sao tng li n vi c? Chc chn d khng phi l mt suy ngh lm gn sng b mt. trng, Sophie c quan tm nhiu v hm nay l sinh nht ca c. Cc bn cng lp lng trn ngp nhng ngh v k ngh h, im s v nc ngt ngy b ging. C gio va cho lp tan vi li chc tt p nht cho k ngh th Sophie chy v nh, Joanna c gi c li nhng Sophie tr li rng c c vic bn. C tm thy trong hp th hai tm bu nh t Lebanon. C hai u l thip mng sinh nht: CHC MNG SINH NHT - 15 TUI. Mt tm gi Hilde Moller Knag, c/o Sophie Amundsen Nhng tm thip kia dnh cho chnh Sophie. C hai u ng du Tiu on Lin hp quc -15/6 Sophie c tm thip ca c trc: Sophie Amundsen thn mn. Hm nay chu cng nhn c mt tm thip. Chc mng sinh nht, Sophie, v cm n chu rt nhiu v tt c nhng g chu lm cho Hilde. Thn mn, Thiu t Albert Knag. Sophie khng bit phi phn ng th no, khi cui cng th b ca Hilde cng vit c cho c. Tm thip cho Hilde vit: Hilde yu qu, B khng bit by gi l ngy no, my gi Lillesand. Nhng, nh b ni, iu chng quan trng. B on l by gi cha qu mun b gi li cho cui cng, hoc gn cui cng. Nhng con ng thc khuya nh! Alberto sp k cho con nghe v thi k Khai Sng ti Php. ng s tp trung vo by im sau y:

1. Phn i chnh quyn 2. Ch ngha duy l 3. Phong tro Khai Sng 4. Ch ngha lc quan vn ho 5. S quay v vi thin nhin 6. Tn gio t nhin 7. Quyn con ngi R rng ng thiu t vn ang mt n h. Sophie vo nh v t bng im ton A ln bn bp. Ri c lun qua b giu v chy vo rng. Chng my chc, c li ang cho thuyn qua ci h nh. Alberto ang ngi trn bc ca khi c n ni. ng ch c ngi xung bn cnh. Thi tit kh p, tuy c mt cht sng m m ang bc ln t mt h. C v nh n cha hon ton bnh phc sau cn bo. Ta hy bt u lun, Alberto ni. Sau Hume, nh trit hc ln tip theo l Immanuel Kant, ngi c. Nhng Php cng c nhiu nh t tng li lc trong th k XVIII. Ta c th ni rng trong th k XVIII, trng tm trit hc ca Chu u Anh vo na u, Php vo gia th k v c vo phn cui. Ni cch khc l mt s chuyn dch t Ty sang ng. Chnh xc. Ta hy phc qua mt s t tng m nhiu trit gia ca thi k Khai Sng Php cng chia x. Nhng tn tui quan trng l Montesquieu, Voltaire v Rousseau, nhng cn c nhiu, nhiu ngi khc. Ti s tp trung vo by im. Cm n thy, ng bun l em bit th ri. Sophie a ng tm thip ca b Hilde. Alberto th di. ng ta u cn phi tn nhiu cng nh th thi c, t kho th nht l Phn i chnh quyn. Nhiu trit gia Khai Sng Php sang thm Anh, ni t do hn t nc h v nhiu mt. H b li cun bi cc ngnh khoa hc t nhin ca Anh, c bit l Newton v ngnh vt l ph qut ca ng. Nhng h cn nhn c cm hng t trit hc Anh, c th l Locke v trit hc chnh tr ca ng. Tr v Php, h ngy cng tr nn bt ng vi quyn lc c cu. H cho rng iu quan trng l phi gi thi hoi nghi i vi mi chn l c tha k, mi c nhn phi tm cu tr li ca chnh mnh cho tng cu hi. y, truyn thng ca Descartes gy c rt nhiu cm hng.

Bi v ng y l ngi xy dng mi th t nn mng? ng vy. S phn i chnh quyn ch yu trc tip chng li quyn lc ca tng l, nh vua v gii qu tc. Trong th k XVIII, Php, cc t chc ny c nhiu quyn lc hn Anh. Tip n l cch mng Php. ng, nm 1789. Nhng cc t tng cch mng ny sinh t trc kh lu. T kho tip theo l ch ngha duy l. Em tng ch ngha duy l tn cng Hume. Chnh Hume n tn nm 1776 mi qua i. l khong 20 nm sau Montesquieu v ch hai nm trc Voltaire v Rousseau, hai v ny mt nm 1778. Nhng c ba u n Anh v quen thuc vi trit hc ca Locke. Chc em cn nh rng Locke khng c nht qun cho lm trong chu ngha kinh nghim ca ng. V d, ng tin rng c tin vo Cha Tri v mt s nguyn tc o c nht nh l c hu trong l tnh ca con ngi. T tng ny cng l ct li ca thi k Khai Sng Php. Thy cn ni rng ngi Php lun duy l hn ngi Anh. ng vy, l mt s khc bit c t thi Trung C. Trong khi ngi Anh ni v common sense (nhn thc thng thng) th ngi Php thng ni v vident (hin nhin). Cm t ting Anh c ngha iu m ai cng bit, t ting Php c ngha iu hin nhin i vi l tnh ca con ngi, nh vy . Em hiu ri. Cng nh nhng ngi theo ch ngha nhn vn thi C i, chng hn Socrates v cc trit gia Khc k, hu ht cc nh trit hc Khai Sng u c nim tin vng chi vo l tnh con ngi. iu c trng n mc thi k Khai Sng Php thng c gi l Thi i ca L tnh. Nhiu ngnh khoa hc t nhin cho thy thin nhin l i tng ca l tnh. Gi y, cc trit gia Khai Sng thy rng h c nhim v t nn mng cho tinh thn, tn gio, v lun l hc theo l tnh bt bin ca con ngi. iu dn n phong tro Khai Sng. im th ba. By gi n lc bt u khai sng cho dn chng. s l c s cho mt x hi tt hn. Ngi ta ngh rng ngho kh v p bc l li ca ngu dt v m tn d oan. Do , mi quan tm hng u tp trung vo vic gio dc tr em v nhn dn. Khng phi ngu nhin m ngnh s phm c thnh lp vo thi k Khai Sng.

Vy l trng hc c t thi Trung C v ngnh s phm t thi Khai Sng. Em c th ni nh vy. Cng trnh k nim v i nht ca phong tro Khai Sng rt mang tnh c trng, l mt cun t in bch khoa s. Ti ang ni n cun T in Bch khoa gm 28 tp, xut bn trong nhng nm t 1751 n 1772. Tt c cc trit gia v hc gi ng gp vo cun sch. Ngi ta ni rng c th tm thy mi th , t cch lm kim khu cho n cch c i bc. im tip theo l ch ngha lc quan vn ho, Sophie ni. Em lm n ct ci bu nh i trong khi ti ang ni c c khng? Em xin li thy. Cc trit gia thi k Khai Sng cho rng mt khi l tnh v tri thc c truyn b rng ri, nhn loi s c c nhng bc tin xa. C th ch l vn thi gian trc khi s phi l v ngu dt s nhng bc cho mt nhn loi c khai sng. T tng ny thng tr Chu u cho n vi thp k cui cng. Ngy nay, chng ta khng cn tin tng rng mi s pht trin u dn n iu tt p. Nhng chnh cc trit gia thi k Khai Sng nu ra nhng ph phn i vi s khai ho vn minh. C l chng ta ng l nn nghe theo h. i vi mt s ngi, khu hiu mi l quay v vi thin nhin. Nhng thin nhin i vi cc trit gia Khai Sng cng c ngha gn ging vi l tnh, v l tnh ca con ngi l qu tng ca thin nhin ch khng phi ca mt tn gio hay ca s khai ho vn minh. Ngi ta quan st thy rng nhng ngi c coi l ngi nguyn thu va kho mnh hn li va hnh phc hn ngi dn Chu u, v ngui ta ni rng l v h cha c khai ho vn minh. Rousseau a ra cu ni ta nn quay v vi thin nhin, v thin nhin tt p v con ngi v bn cht l thin; chnh nn vn minh ph hng anh ta. Rousseau cn tin rng nn mt a tr giai on ngy th t nhin ca n cng lu cng tt. Cng c th ni rng quan nim v gi tr thc cht ca tui th u bt u c t thi k Khai Sng. Trc , tui th u ch c coi l mt s chun b cho cuc sng trng thnh. Nhng tt c chng ta u l con ngi, ta sng cuc sng ca ta trn tri t ny ngay c khi chng ta l tr con. Em nhit lit ng h! H cho rng tn gio cng phi c lm cho tr nn t nhin. Ngha l sao ? h l tn gio cng phi c a n s hi ho vi l tnh t nhin. C nhiu ngi u tranh cho ci m ngui ta c th gi l mt tn gio t nhin, v

l im th su trong danh sch. Vo thi , c nhiu nh vt l k cu khng tin vo Cha Tri v t nhn mnh theo thuyt v thn. Nhng hu ht cc trit gia Khai Sng cho rng tht phi l khi hnh dung mt th gii khng c Cha Tri. Bi th gii ny qu hp l. Newton cng c quan im nh vy. Ngi ta cn coi vic tin tng vo s bt t ca linh hn cng l iu hp l. Cng nh Descartes, vn con ngi c mt linh hn bt t hay hng l mt cu hi v l tnh hn l v c tin. Em thy iu tht k quc. Em ngh l mt trng hp in hnh v ci ta tin, ch khng phi ci m ta bit. l v em khng sng th k XVIII. Theo cc trit gia Khai Sng, iu cn thit cho tn gio l phi loi tt c nhng tn iu v hc thuyt phi l c gn vo nhng gio hun gin d ca Jesus trong sut lch s gio hi. Em hiu ri. Do , nhiu ngi i theo mt hc thuyt c gi l thuyt hu thn. l g ? Thuyt hu thn l c tin rng Cha Tri to ra th gii t xa lm ri, nhng t cha ln no hin din i vi th gii. Nh vy, Cha Tri c rt xung thnh mt ng Siu vit, ngi ch hin din trc loi ngui qua thin nhin v cc quy lut t nhin, khng bao gi theo mt cch siu nhin no. Ta thy mt s ng vi v Cha Tri trit hc trong cc tc phm ca Aristotle. i vi ng, Cha l nguyn nhn hnh thc hay ng lc u tin. Nh vy l ch cn li mt im: quyn con ngi. V c l y chnh l im quan trng nht. Nhn chung, em c th ni rng thi Khai Sng Php c tnh thit thc hn trit hc Anh. thy l h sng theo trit hc ca mnh? ng vy, qu l nh vy. Cc trit gia Khai Sng khng tho mn vi cc quan im l thuyt v v th ca con ngi trong x hi. H ch ng u tranh cho ci m h gi l cc quyn thin nhin ca cng dn. u tin l hnh thc mt phong tro chng kim duyt - u tranh cho quyn t do bo ch. Nhng c trong cc vn v tn gio, o c, v chnh tr, quyn t do v t tng v ngn lun ca c nhn cng phi c bo v. H cn u tranh i bi b ch n l v i s i nhn x o hn i vi ti phm. Em ngh l em ng vi hu ht cc im . Nguyn tc v quyn bt kh xm phm ca c nhn ln n nh im trong Tuyn ngn v quyn con ngi v quyn cng dn c quc hi Php ph

chun nm 1789. Bn Tuyn ngn v quyn con ngi ny l nn tng cho hin php Na Uy nm 1814 ca chng ta. Nhng nhiu ngi vn ang phi u tranh cho nhng quyn ny. Rt ng bun l nh vy. Nhng cc trit gia Khai Sng mun thit lp nhng quyn nht nh m mi con ngi sinh ra u c hng. chnh l nhng g m h gi l quyn t nhin. Ta vn ni v mt quyn t nhin c mu thun vi lut php ca quc gia. V ta lun thy nhng c nhn hay c dn tc i quyn t nhin ny khi h ni dy chng li tnh trng v chnh ph, n l hay p bc. Th cn quyn ca ph n th sao ? Nm 1787, cch mng Php thit lp mt s quyn cho mi cng dn. Nhng cng dn hu nh lc no cng c hiu l nam gii. Nhng chnh cch mng Php nhen nhm nhng nim u tin v phong tro ph n. n lc qu i ri y ch! Ngay t nm 1787, nh trit hc Khai Sng Condorcet xut bn mt bi lun v quyn ph n. ng cho rng ph n cng c cc quyn t nhin nh nam gii. Trong Cch mng 1789, ph n cc k tch trong cuc u tranh chng ch phong kin c h. V d, chnh ph na dn u nhng cuc biu tnh buc nh vua phi chy khi cung in Versailes. Cc on th ph n c thnh lp Paris. Bn cnh vic i hi c bnh quyn v chnh tr vi nam gii, h cn i hi cc thay i i vi lut hn nhn gia nh v iu kin x hi ca ph n. H c t c quyn bnh ng khng ? Khng. Cng nh nhiu dp sau , vn quyn ph n c tn dng trit trong phong tro u tranh, nhng ngay khi mi vic bt u n nh vi mt chnh th mi, ci x hi c thng tr bi n ng li c bt u. Bit ngay m! Mt trong nhng ngi u tranh mnh m nht cho quyn ph n trong cch mng Php l Olympe de Gouges. Nm 1791 - hai nm sau cuc cch mng - b cng b mt bn tuyn ngn v quyn ph n. Bn tuyn ngn v quyn cng dn khng c mt iu khon no v cc quyn t nhin ca ph n. Gi y, Olympe de Gouges i ph n c hng tt c cc quyn ca nam gii. Chuyn g xy ra ? Nm 1793, b b ln my chm. V mi hot ng chnh tr cho ph n u b cm. Tht ng xu h!

n tn th k XIX, phong tro i binh quyn cho ph n mi thc s bt u, khng ch Php m cn phn cn li ca Chu u. Tng t mt, cuc u tranh ny bt u c kt qu. Nhng, Na Uy chng hn, n tn nm 1913 ph n mi c quyn bu c. V ph n nhiu ni trn th gii vn cn nhiu iu phi u tranh. H c em ng h. Alberto ngi nhn ra h. Mt hai pht sau, ng ni: t nhiu l nhng g ti mun ni vi em v thi k Khai Sng. Sao li t nhiu ? Ti c cm gic rng th l . Nhng khi ng ni cu , mt ci g bt u xy ra gia h. Bt nc ni ln t di y h. Ri mt sinh vt khng l v gm ghic nh ln khi mt nc. Rn bin! Sophie ht ln. Con qui vt en ngm un mnh vi ln ri bin mt xung y h. Mt nc li phng lng y nh trc. Alberto quay i. Gi ta hy vo trong ngi nh, ng ni. H i vo bn trong cn nh nh. Sophie ng ngm hai bc tranh v Berkeyley v Bjerkely. C ch bc Bjerkely v ni: Em ngh l Hilde sng u trong bc tranh ny. C thm mt tm vi thu treo gia hai bc trang. Trn c hng ch: T DO, BNH NG, BC I. Sophie quay v pha Alberto: Thy treo ci ny ln ? ng ch lc u vi v chn nn. Ri Sophie tm thy mt phong b nh nm trn b l si. Trn ghi: Gi Hilde v Sophie. Sophie bit ngay ai l ngi gi bc th ny, nhng ng ta bt u trc tip lin lc vi Sophie, l mt bc ngot mi ca cc s kin. C m th v c thnh ting: Cc con thn mn, ng thy trit hc l ra phi nhn mnh ngha quan trng ca thi k Khai Sng Php i vi nhng l tng v nguyn tc nn tng ca Lin hp quc. Hai trm nm trc, khu hiu T do, bnh ng, bc i gip on kt nhn dn Php. Ngy nay, chnh nhng li nn on kt c th gii. Gi y, vic xy dng mt Gia nh Ln Ca Loi Ngi tr nn quan trng hn bao gi ht. Hu du ca chng ta l con v cc chu ca chnh

M ang gi Hilde t di nh, mi pht na b phim trinh thm s bt u, m t bnh pizza vo l. Hilde kh kit sc v c. C dy t su gi sng. C quyt nh s dng ht phn cn li ca bui ti n sinh nht vi m. Nhng trc ht, c phi tm ci ny trong t in bch khoa . Gougeskhng c. De gouges? Cng khng. Olympe De Gouges? Vn th. Cun t in ny khng vit mt ch no v mt ngi ph n b cht u v l tng chnh tr ca mnh. Tht ng xu h! Chc b y khng phi do b c pha ra y ch? Hilde chy xung nh tm mt cun t in bch khoa to hn. Con ch tra ci ny mt t thi, c ni khi thy m trn mt nhn. C ly tp FORV-GP ca t in bch khoa ton th gia nh b ln ri chy ln phng. Gougesy ri! Gouges, Marie Olympe (1748 - 1793), tc gi ngi Php, ng vai tr quan trng trong cch mng Php vi nhiu ti liu tuyn truyn v cc vn x hi v mt s v kch. Trong cch mng Php, l mt trong s t ngi u tranh i p dng quyn con ngi cho ph n. Nm 1791, xut bn Tuyn ngn v quyn ph n. B x chm nm 1793 v dm bo v Louis XVI v chng i Robespierre. (Trch t L.Lacour, Ngun gc ca phong tro n quyn ng i, 1900) KANT bu tri y sao trn u ti v qui tc o c trong ti Gn na m, thiu t Albert Knag gi in v chc mng sinh nht Hilde. M Hilde nhc my. in thoi ca con ny, Hilde. All? B y. B in ? Gn na m ri! B ch mun ni Chc mng sinh nht B chc con c ngy ri. nhng b mun i ht ngy ri mi gi in. V sao ?

Con nhn c qu ca b ri y ch? Ri . Con rt cm n b. B nht nh phi hi xem con thy n th no? Tuyt vi! C ngy hm nay con gn nh cha n g, qu ca b hay tuyt! Con c n u ri? Hai ngi va mi vo trong cn nh ng thiu t v b em con rn bin ra tru h. , thi k Khai Sng. V Olympe de Gouges. Nh vy l b on khng sai my? Sai g c ? B ngh l vn cn mt li chc sinh nht na, ln ny s c c nhc. Con vn cha thi ? Cha bao gi con i hc c nhiu bng hm nay. Kh m tin c, t lc Sophie i hc v v tm thy chic phong b u tin n gi mi cha y 24 ting. L phi khng? Con ch cn c chng y thi gian c v mt khong thi gian di ca Sophie. Nhng con cm thy hi ti nghip Cho m ? Khng, ti nghip cho Sophie. V sao vy? C gi khn kh y hon ton khng cn bit chuyn g ang xy ra v mnh nn lm g na. Nhng ch l B nh bo c y ch l tng tng? , i loi l th. Con ngh l Sophie v Alberto thc s tn ti. B con mnh s ni tip chuyn khi b v nh. Vng, th cng c. Chc con mt ngy tt lnh! G c ? b l chc con ng ngon. Chc b ng ngon. Na ting sau, khi Hilde ln ging, tri vn cn sng c c th nhn thy khu vn v ci vnh nh. Vo thi gian ny trong nm, tri khng bao gi ti hn.

C cm thy vui vui khi ngh v tng rng c ang trong mt bc tranh treo trn tng trong cn nh nh trong rng. C t hi khng bit ngi ta c th t trong mt bc tranh nhn ra nhng g xung quanh hay khng. Trc khi ng, c c thm vi trang trong tp giy. Nhng iu ng ta ni v Lin hp quc khng phi l khng quan trng, Alberto ni, nhng ti khng thch ng ta can thip vo phn trnh by ca ti. Em khng ngh l thy nn qu nhiu v chuyn . D sao, t by gi ti s c l i tt c cc hin tng k qui nh con rn bin v nhng th tng t. Ta hy ra ngi cnh ca s khi ti ni vi em v Kant. Sophie thy mt cp knh nm trn chic bn nh gia hai ci gh bnh. C cng nhn thy mt knh mu . C th l knh rm loi mnh Gn hai gi ri, c ni. Em phi v nh trc nm gi. Chc m em c k hoch g cho sinh nht em. Vy l ta c ba ting. Ta bt u i, thy Immanuel Kant sinh nm 1724 ti thnh ph Konigsgerg min ng nc Ph, ng l con trai ca mt ngi th lm yn nga. ng sng gn trn cuc i cho n khi ng qua i tui 80. Gia nh ng rt sng o. c tin tn gio ca ng to nn nn mng quan trng cho trit hc ca ng. Cng nh Berkeley, ng thy cn phi bo tn c s cho c tin Ki T gio.

Em nghe qu v Berkeley ri thy. Trong nhng nh trit hc m ta bit n, Kant l ngi u tin dy trit trong trng i hc. ng l mt gio s trit hc. Gio s ? C hai loi trit gia. Loi th nht l nhng ngi tm kim cu tr li ca ring mnh cho cc cu hi trit hc. Loi kia gm nhng ngi l chuyn gia v lch s trit hc nhng khng nht thit xy dng trit hc ca ring mnh. Kant thuc loi no ? C hai loi. Nu ng ch l mt gio s gii v l mt chuyn gia v cc t tng ca cc nh trit hc khc, th ng khng bao gi to c cho mnh mt v tr trong lch s trit hc. Nhng cn lu rng Kant c kin thc nn tng vng chc v cc truyn thng trit hc trong qu kh. ng quen thuc vi c ch ngh

duy l ca Descartes v Spinoza ln ch ngha kinh nghim ca Locke, Berkeley v Hume. Em ngh thy khng nhc n Berkeley na m. Cn nh cc nh duy l tin rng nn tng cho mi tri thc ca con ngi nm trong tm thc. Cn pha cc nh kinh nghim ch ngha tin rng mi tri thc v th gii pht trin t cc gic quan. Xa hn na, Hume cn ch ra rng c nhng gii hn r rng ca cc kt lun m ta c th rt ra c t cc tri gic gic quan. Kant ng vi ai ? ng cho rng c hai quan im u c phn ng v c phn sai. Cu hi m ai cng quan tm l: ta c th bit c g v th gii. ti trit hc ny lm bn tm tt c cc trit gia t thi Descrartes. C hai kh nng chnh c rt ra: hoc th gii ng ht nh ta tri gic c, hoc ch l cch n hin ra trong l tnh ca ta. V Kant ngh th no ? Kant cho rng c cm gic v l tnh u gi vai tr trong nhn thc ca ta v th gii. Nhng ng cho rng cc nh duy l i qu xa trong cc khng nh ca h v phn ng gp ca l tnh, cn cc nh kinh nghim ch ngh th qu nhn mnh vo tri nghim gic quan. Nu thy khng nhanh chng cho em mt v d th s ch l mt b ch thi y. Ti xut pht im, Kant ng vi Hume v cc nh kinh nghim ch ngha rng mi tri thc ca ta v th gii bt ngun t cc cm gic. Nhng - v y Kant vn tay v pha cc nh duy l - trong l tnh ca ta cng c nhng nhn t c tnh quyt nh i vi cch ta cm nhn th gii xung quanh. Ni cch khc, c nhng iu kin nht nh trong tm thc con ngi c ng gp vo nhn thc ca ta v th gii. Thy cho y l v d ? Ta lm mt th nghim nh. Em c th mang cp knh trn bn kia li y c khng? Cm n em. By gi, em hy eo n vo. Sophie lm theo. Mi th xung quanh c chuyn sang mu . Nhng mu nht thnh mu hng, cn mu m tr thnh thm. Em thy th no? Em nhn thy mi th y nh trc, ch c iu ci g cng . l v ci knh hn ch em cm nhn th gii. Nhng g em nhn thy ch l mt phn ca th gii xung quanh, em nhn nh th no l do cp knh em ang eo

quyt nh. Nh vy, em khng th ni rng th gii mu cho d em nhn thy n nh vy. Vng, tt nhin ri. Nu by gi em i do mt vng trong rng, hoc tr v nh, em s nhn mi th theo nh bnh thng. Nhng em nhn ci g cng thy n mu . Vng, min l em khng b knh ra. V, Sophie , chnh l nhng g Kant mun ni khi ng bo rng c nhng iu kin nht nh chi phi hot ng ca tm thc, chng nh hng n cch ta tri nghim th gii. Nhng loi iu kin no ? Bt k ci g ta nhn thy u c nhn thc trc tin di dng mt hin tng trong khng gian v thi gian. Kant gi thi gian v khng gian l hai hnh thc trc quan ca ta. V ng nhn mnh rng, trong tm thc ca ta, hai hnh thc ny i trc mi tri nghim. Ni cch khc, trc khi tri nghim ci g, ta c th bit rng ta s nhn thc n nh l mt hin tng trong khng gian v thi gian. Bi v ta khng th tho cp knh l tnh. Vy ng ta cho rng vic nhn thc trong khng gian v thi gian l c hu? ng, theo mt gc no . Nhng g ta nhn thy c th ph thuc chuyn ta ln ln n hay Greenland, nhng cho d ta u i chng na, ta tri nghim th gii nh l mt chui cc qu trnh trong khng gian v thi gian. l ci ta c th ni trc c. Nhng khng gian v thi gian tn ti bn ngoi chng ta, ng khng ? Khng. Kant cho rng thi gian v khng gian thuc v iu kin ca con ngi. Thi gian v khng gian l hai dng thc tri gic u tin v quan trng nht, chng khng phi cc thuc tnh ca th gii vt cht. y l mt cch nhn hon ton mi. Bi v tm thc con ngi khng ch l sp ong th ng khi tip nhn cc cm gic t bn ngoi. Tm thc li du n trong cch ta tri gic v th gii. Em c th so snh iu vi khi em rt nc vo bnh thu tinh. Nc t thch nghi vi hnh dng ca ci bnh. Cng nh vy, cc tri gic ca ta t thch nghi vi cc hnh thc trc quan ca ta. Chc l em hiu thy. Kant khng nh rng khng ch c tm thc thch ng vi s vt, m s vt cng thch

ng vi tm thc. ng gi y l cuc cch mng Copernic trong vn tri thc con ngi. C ngha l iu ny cng mi m v khc mt cch cn bn vi t duy c y nh khi Copernic khng nh rng Tri t quay quanh Mt Tri ch khng phi ngc li. Gi th em hiu v sao ng y li cho rng c nh duy l v cc nh kinh nghim ch ngha u ch ng mt phn. Cc nh duy l hu nh qun mt tm quan trng ca kinh nghim. Cn cc nh kinh nghim ch ngha th nhm mt trc nh hng ca tm thc i vi cch ta nhn th gii. V theo Kant, ngay c lut nhn qu - ci m Hume tin rng con ngi khng th tri nghim c - cng thuc v tm thc. Thy gii thch i . Em chc cn nh Hume khng nh rng thi quen lm ta thy mi quan h nhn qu sau cc qu trnh t nhin. Theo Hume, ta khng th nhn thc c rng vin bi-a en l nguyn nhn gy ra chuyn ng ca vin bi-a trng. Do , ta khng th chng minh rng vin en s lun lun lm vin trng chuyn ng. Vng, em nh. Nhng chnh ci m Hume cho rng ta khng th chng minh li l ci m Kant a vo thnh mt thuc tnh ca l tnh con ngi. Lut nhn qu l vnh cu v tuyt i n gin l v l tnh con ngi tri gic v mi s xy ra theo kiu nguyn nhn v kt qu. Nhng em vn ngh l lut nhn qu nm trong chnh th gii vt cht ch khng phi nm trong tm thc ca ta. Trit hc ca Kant khng nh rng n l c hu bn trong chng ta. ng ng vi Hume rng ta khng th bit chc th gii t n nh th no. Ta ch c th bit rng th gii nh th no i vi ti - hay mi ngi. ng gp v i nht ca Kant cho trit hc chnh l ng ranh m ng vch ra gia vt t thn - das Ding an sich - v s vt nh n hin ra i vi chng ta. Em khng gii ting c n th u . Kant a ra mt s phn bit quan trng gia vt t thn v s vt i vi ti. Ta khng bao gi c th c c tri thc chc chn v vt t thn. Ta ch bit n 'hin ra' vi ta nh th no. Mt khc, trc mi tri nghim c th, ta u c th ni g v cch m s vt s c nhn thc bi tm thc con ngi." "Th ?"

"Bui sng, trc khi em ra khi nh, em khng th bit em s nhn thy v chng kin nhng g trong ngy. Nhng em c th bit rng nhng g em nhn thy v chng kin s c nhn thc nh l ang xy ra trong khng gian v thi gian. Hn na, em c th tin tng rng lut nhn qu s p dng, n gin l v em mang n theo nh l mt phn ca thc mnh" "Nhng thy l chng ta cng c th c to ra theo cch khc?" "ng vy, chng ta c th c mt thit b cm nhn khc. V ta c th c cm nhn khc v thi gian v cm gic v khng gian. V thm ch ta c th c c tnh bm sinh l khng i tm nguyn nhn ca nhng g xy ra xung quanh." "Th ngha l sao ?" "Hnh dung mt con mo ang nm trn sn nh trong phng khch. Mt qu bng ln qua. Con mo s lm g?" "Em th nhiu ln ri. N s chy theo qu bng." "c ri. By gi hy tng tng em ang ngi trong chnh cn phng . Nu bng dng nhn thy mt qu bng ln ngang qua, liu em c nh chy theo n khng?" "u tin, em s quay li xem qu bng ln t u n." "ng vy, v em l con ngi nn vic em s i tm nguyn nhn ca mi s kin l chuyn tt yu, bi v lut nhn qu l mt phn ca bn cht t nhin ca em." "Kant ni th th em bit th." "Hume chng t rng ta khng th tri gic cng chng th chng minh c cc quy lut t nhin. iu ny lm Kant cm thy lo ngi. Nhng ng tin rng ng c th chng minh c tnh hiu lc tuyt i ca cc quy lut bng cch ch ra rng thc ra ta ang ni v cc quy lut ca tri gic con ngi." "Liu mt a b c quay li nhn xem qu bng ln t u ti khng ?" "C th khng. Nhng Kant ch ra rng v l tnh ca mt a b cha pht trin hon chnh cho n khi n c c vt liu cm gic nghin cu n. Ni v mt tm thc trng rng l hon ton v ngha." "y, tm thc chc phi k l lm ch!" "No, ta hy tng kt li. Theo Kant, c hai yu t ng gp cho tri thc con ngi v th gii. Mt l cc yu t ngoi vi m ta khng th bit c trc khi ta tri gic c v chng qua cc gic quan. Ta c th gi y l vt liu ca tri thc. Yu t kia l cc iu kin ni ti trong chnh con ngi - chng hn s nhn thc

cc s kin trong khng gian v thi gian v trong mi tng quan vi mt lut nhn qu bn vng. Ta c th gi yu t ny l hnh thc ca tri thc." Alberto v Sophie ngi yn lng nhn ra ca s. Bng Sophie thong thy bng mt c b gia cc thn cy bn kia h. "Thy nhn ka!" Sophie tht ln. "Ai y ?" "Chc chn ti khng bit." C b ch thp thong mt vi giy ri khut hn. Sophie nhn thy hnh nh c b i mt ci m mu . "Kiu g th ta cng khng nn phn tn t tng." "Thy ni tip i vy." "Kant tin rng c nhng gii hn r rng i vi nhng g ta c th bit. C l em c th ni rng cp knh ca tm thc t ra nhng gii hn ny." "Nh th no ?" "Chc em cn nh rng cc nh trit hc trc Kant bn v nhng cu hi tht s 'to ln'. Th d, con ngi c linh hn bt t hay khng, c Cha Tri hay khng, c phi thin nhin cu to t nhng ht nh xu khng phn chia c, v v tr hu hn hay v hn." "Vng." "Kant tin rng khng th tm c tri thc chc chn cho nhng cu hi . Khng phi ng ph nhn kiu tranh lun ny. Ngc li, nu ng ch gt nhng cu hi ny sang mt bn th ng kh c th c gi l mt nh trit hc." "Th ng y lm g?" "Kin nhn no! i vi nhng cu hi trit hc tm c , Kant tin rng l tnh hot ng ngoi gii hn ca nhng g con ngi chng ta c th hiu c. Trong khi , i tm li gii p cho nhng cu hi l mong mun bn nng ca chng ta. Nhng chng hn khi hi v tr hu hn hay v hn, ta ang hi v mt ci ton th m bn thn ta ch l mt mu nh xu trong . Do , khng bao gi ta c th hiu bit c trn vn ci ton th ny." "Ti sao ?" "Khi em eo cp knh , chng ta chng minh quan nim ca Kant rng c hai yu t cho tri thc ca ta v th gii." "Cm gic v l tnh." "ng vy, v vt liu ca tri thc n vi chng ta qua cc gic quan, nhng vt liu ny phi tun theo cc thuc tnh ca l tnh. V d, mt trong cc thuc tnh ca l tnh l tm kim nguyn nhn ca s kin."

"Nh qu bng ln qua phng." "Nu em mun. Nhng khi ta t hi th gii t u ra v bn lun cc li gii thch c th, th theo mt ngha no l tnh chuyn sang trng thi 'tr hon'. Bi v n khng c vt liu gic quan x l, khng c kinh nghim s dng, v ta cha bao gi tri nghim ton b thc ti v i m ta ch l mt phn nh xu trong ." "Theo mt gc no , ta ch l mt mu nh xu ca qu bng ln trn sn. Nn ta khng th bit n t u ln n." "Nhng vic t cu hi qu bng t u n s mi mi l mt thuc tnh ca l tnh con ngi. l l do ti sao ta c hi v hi, gng ht sc tm cu tr li cho nhng cu hi su sc nht. Nhng ta chng bao gi c c ci g vng chc bm vo; ta khng bao gi c mt cu tr li va bi v l tnh khng c im ta. Em bit chnh xc cm gic nh th no ri. i vi nhng cu hi nng k chng hn nh cu hi v bn cht ca thc ti, Kant chng minh rng s lun c hai quan im i lp m kh nng ng hay sai u nh nhau, ty vo nhng g l tnh ca ta mch bo. V d? Ni rng th gii c mt im bt u trong thi gian, hay ni rng th gii khng c im bt u, c hai u ngang nhau. L tnh khng th chn mt bn no. Ta c th cho rng th gii lun lun tn ti, nhng ci g c th lun lun tn ti nu khng cha bao gi c mt s bt u? Nh vy, ta buc phi chp nhn quan im i lp. Ta ni rng th gii hn bt u ti mt thi im no v n chc hn phi bt u t h v, tr khi ta mun ni n mt s chuyn dch t trng thi ny sang trng thi khc. Nhng ci g c th bt u t khng c g, Sophie? Khng. C hai kh nng u c vn . Nhng chc phi c mt trong hai kh nng l ng v kh nng kia l sai. Chc em cn nh rng Democritus v cc nh duy vt ni rng thin nhin phi bao gm nhng phn rt nh m mi vt u c cu thnh t . Nhng ngi khc, chng hn Descartes, tin rng lun lun c th chia thc ti m rng thnh nhng phn nh hn. Bn no ni ng? C hai ng. Chng bn no ng. Cn na, nhiu nh trit hc coi t do l mt trong nhng gi tr quan trng nht ca con ngi. Trong khi , ta gp cc nh trit hc khc, chng hn cc trit gia Khc k v Spinoza, h ni rng mi chuyn xy ra u do s tt yu ca quy

lut t nhin. y cng l mt trng hp m theo Kant l tnh ca con ngi khng c kh nng a ra mt phn on chc chn. C hai quan im u c l v v l nh nhau. Cui cng, ta ch c th tht bi nu c gng chng minh s tn ti ca Cha Tri vi s gip ca l tnh. y, cc nh duy l, chng hn Descartes, c chng minh rng tn ti mt v Cha Tri n gin l v ta c nim v mt bn th siu phm. Nhng ngi khc nh Aristotle v Thomas Aquinas khng nh rng phi c mt v Cha v mi th u phi c nguyn nhn u tin. Kan th th no ? ng ph nhn c hai chng minh s tn ti ca Cha Tri. C l tnh ln kinh nghim u khng c c s vng chc no khng nh s tn ti ca Cha Tri. Xt v l tnh m ni, kh nng c Cha hay khng c Cha l nh nhau. Nhng lc u thy ni rng Kant mun bo v c s ca c tin Ki T gio c m. ng vy, ng m ra mt chiu mi ca tn gio. , ni c l tnh v kinh nghim u thiu ht, c mt khong trng c th c lp y bi c tin. ng ta cu Ki T gio bng cch ? Em ni vy cng c. C l ta nn lu rng Kant l mt tn theo phi Khng Cch. K t phong tro ci cch tn gio, Khng Cch c c im chnh l s nhn mnh vo c tin. Trong khi , t u thi k Trung c, gio hi Cng gio tin tng vo l tnh nh l tr ct ca c tin. Nhng Kant khng ch khng nh rng nhng cu hi nng k ny nn c li cho c tin ca tng c nhn. ng cn tin xa hn khi tin rng iu quan trng v mt o c l cn phi gi nh trc rng con ngi c linh hn bt t, rng Cha Tri tn ti, v rng con ngi c ch t do. Vy l ng y lm ht nh Descartes. u tin l ph phn mi th m ngi ta c th hiu bit. Ri tip theo l ln a Cha Tri vo qua ng ca hu. Nhng khng nh Descartes, ng c bit nhn mnh rng khng phi l tnh m chnh l c tin a ng n . Chnh ng gi nim tin vo linh hn bt t, s tn ti ca Cha v ch t do ca con ngi l nhng tin thc tin. Ngha l g ? Tin l iu c tha nhn m khng th chng minh. Theo Kant, tin thc tin l iu phi c tha nhn v mc ch thc tin; c ngha l: v o c ca con ngi. ng ni: Tha nhn s tn ti ca Cha Tri l mt s cn thit v mt o c.

Bng c ting g ca. Sophie nhm dy, nhng khi thy Alberto chng c v g l nh ng ln, c hi: Mnh khng nn xem l ai ? Alberto nhn vai v min cng. H ra m ca, mt c b mc vy trng v i m ang ng trc ca. chnh l c b m h nhn thy bn kia h. C b xch mt chic gi ng thc n. Xin cho, Sophie ni. Em l ai? Ch khng nhn ra em l C B i M ? Sophie nhn Alberto, v ng gt u. Em nghe c b ni ri y. Em ang tm nh b ngoi. C b ni. B gi ri v ang b m, em mang n n cho b. Khng phi nh b chu y u. Alberto ni, chu nn i tip i. ng xua xua tay nh th ngi ta ang ui rui. Nhng chu phi a mt l th, c b i chic m ni tip. Ni on, c ly ra mt chic phong b nh v a cho Sophie. Ri c b quay i, va i va nhy chn so. Cn thn ch si nh! Sophie gi vi theo. Alberto quay bc v phng khch. Thy th ngh m xem! l C B i M ! Sophie ni. V dn c b canh chng chng ch g u. C b vn s n nh b v b ch si n tht. C b khng bao gi hc c u. Chuyn s quay i quay li mi mi. Nhng em cha bao gi nghe k rng c y g ca mt ngi nh khc trc khi n nh b. Chuyn vt m, Sophie. Sophie nhn chic phong b va nhn c. Trn : Gi Hilde. C bc th v c thnh ting: Hilde thn yu. Nu b no ca con ngi n gin ta c th hiu c th ta s ngu ngc n mc vn khng th hiu n c. Yu con, B. Alberto gt u. ng y. Ti tin l Kant ni mt cu tng t. Ta khng th k vng hiu c ta l ci g. C th ta hiu c mt bng hoa hay mt con b, nhng ta khng bao gi c th hiu c chnh ta. Ta li cng t c th mong hiu c v tr. Sophie phi c i c li vi ln cu vn trc trc trong bc th gi Hilde trc khi Alberto ni tip: Chng ta s khng b quy ry bi rng bin hay nhng th

tng t na. Trc khi kt thc bi ngy hm nay, ti s k cho em v lun l hc ca Kant. Nhanh ln thy. Em sp phi v nh ri. Ch ngha hoi nghi ca Hume v nhng g l tnh v cc gic quan c th cho ta bit buc Kant suy ngh k cng v nhiu cu hi quan trng ca cuc sng. Nht l trong lnh vc lun l hc. C phi Hume ni rng ta khng th chng minh ci g l phi hay tri? Ta khng th rt ra cc cu nn t cc cu trn thut. Theo Hume, c l tnh ln kinh nghim ca ta u khng quyt nh s khc bit gia ng v sai. Chnh cm tnh ca ta lm iu . i vi Kant, y l mt nn tng qu yu t. Em c th hnh dung c iu . Kant lun cm thy rng s phn bit ng sai l mt vn thuc v l tnh ch khng phi cm tnh. y, ng ng vi cc nh duy l, nhng ngi ni rng kh nng phn bit ng sai l c hu trong l tnh con ngi. Ai cng bit ci g ng ci g sai khng phi bi v ta c hc, m l n c sinh ra trong tm thc. Theo Kant, ai cng c l tnh thc tin, l tr tu cho ta kh nng phn bit ng sai trong mi trng hp. V n l bm sinh? Kh nng phn bit ng sai cng c tnh bm sinh nh mi thuc tnh khc ca l tnh. Cng ging nh chng ta u l nhng bn th thng minh nhn thc mi s trong mi quan h nhn qu, tt c chng ta u tip cn c cng mt qui tc o c ph qut. Qui tc o c ny cng c tnh ng n tuyt i nh cc nh lut vt l. i vi o c ca ta, cc qui tc cng mang tnh cn bn y nh khng nh rng ci g cng c nguyn nhn, hoc nh by cng nm bng mi hai l iu c bn i vi tr tu ca chng t. Th qui tc o c ni g ? Do n ng trc mi tri nghim, n l hnh thc. C ngha l n khng b gii hn trong bt c tnh hng c th no ca la chn o c. Bi v n p dng cho mi ngi mi x hi v trong mi thi i. Do , n khng ni rng ta nn lm iu ny hay iu kia trong tnh hung ny tnh hung khc. N qui nh ta nn x s nh th no trong mi tnh hung. Th th c mt qui tc o c c cy sn trong mnh lm g nu n khng bo ta phi lm g trong nhng tnh hung c th?

Kant pht biu qui tc o c ny nh l mt lnh thc tuyt i. Qua , ng mun ni rng qui tc o c l tuyt i, hay ni cch khc l n p dng cho mi tnh hung. Hn na, n mang tnh mnh lnh, c ngha l n ch huy v do c quyn lc tuyt i. ra th. Kant pht biu lnh thc tuyt i ny theo nhiu cch. u tin, ng ni; Hy hnh ng nh th qua nguyn ca ta, phng chm hnh ng ca ta s tr thnh mt Quy Lut T nhin Ph qut. Vy, khi em lm g , em phi m bo l em mun mi ngi khc cng hnh ng nh th nu h cng trong hon cnh . Chnh xc. Ch khi em s hnh ng theo qui tc o c bn trong em. Kant cn pht biu lnh thc tuyt i nh th ny: Hnh ng sao cho ta lun i x vi nhn loi, d l bn thn ta hay mt ngi no khc, khng bao gi ch nh l mt phng tin m lun lun nh l mt mc ch. Nh vy l ta khng c li dng ngi khc lm li cho bn thn. ng vy, v mi ngi t h u l mt mc ch. Nhng iu khng ch p dng cho ngi khc m cn p dng cho bn thn ta na. Ta cng khng c khai thc bn thn ch nh mt phng tin t c mt iu g khc. iu lm em nh n quy tc vng: Mun c ngi khc i x nh th no th hy i x vi ngi khc nh vy. ng vy, cng l mt qui tc hnh thc v cch c x m v c bn bao hm mi la chn lun l. Em c th ni rng qui tc vng c ni dung ging nh qui tc o c ph qut ca Kant. Nhng chc chn ch l mt khng nh. Hume c l ng khi ni rng ra khng th dng l tnh chng minh ci g ng ci g sai. Theo Kant, qui tc o c cng tuyt i v cng ph qut nh lut nhn qu. N cng khng th c chng minh bng l tnh. Nhng d sao, n vn l tuyt i v bt bin. Khng ai ph nhn iu . Em c cm gic l thc ra ci m chng ta ang ni v l lng tm. V ai cng cn c mt lng tm, phi khng ? ng nh vy. Khi Kant miu t qui tc o c, ng miu t lng tm con ngi. Ta khng th chng minh nhng g lng tm ta mch bo, tuy nhin, ta bit iu l ng. i khi c th em t ra tt bng gip ngi khc ch v em bit lm th l c li. c th l mt cch c mi ngi qu mn.

Nu em chia s vi ngi khc ch c qu mn th em khng hnh ng v tn trng qui tc o c. C th em hnh ng hp vi qui tc - cng phi thi nhng nu l mt hnh ng o c, th em phi u tranh chin thng bn thn. Ch khi em lm iu thun tu ch v trch nhim th mi c gi l mt hnh ng o c. Chnh v vy m lun l hc ca Kant i khi cn c gi l lun l hc trch nhim. Em c th cm thy em c trch nhim quyn tin cho ni bn hng phc thin ca nh th hay hi Ch Thp . ng th, v iu quan trng l em lm vic v em bit nh th l ng. Em tun theo qui tc o c, ngay c nu s tin em quyn c b mt trn ph hay khng cu i c nhiu ngi nh mong i. Em hnh ng v thin ch, v theo Kant, chnh thin ch ch khng phi kt qu hnh ng l ci quyt nh xem hnh ng c ng n v mt o c hay khng. Do , lun l hc ca Kant cn c gi l lun l hc thin ch. Ti sao vic bit c chnh xc khi no ngi ta hnh ng v tn trng qui tc o c li quan trng vi ng y n vy? Chc chn iu quan trng nht l nhng g ta lm thc s gip ngi khc. Qu vy, Kant chc s khng phn i. Nhng ch khi bn thn ta t bit rng mnh ang hnh ng v tn trng qui tc o c th khi ta mi hnh ng t do. Ta ch t do khi ta tun theo mt qui tc ? Chng phi nh th nghe k quc lm sao? Theo Kant th khng. Chc em cn nh ng phi tha nhn rng con ngi c ch t do. l mt im quan trng, v Kant cn ni rng mi th u tun theo lut nhn qu. Vy th lm sao m ta c c ch t do? Lm sao em bit c. Ti y, Kant chia con ngi thnh hai phn theo mt kiu khng phi l khng tng ng vi cch m Descartes cho rng con ngi l mt sinh vt kp gm c mt th xc v mt tm thc. Kant ni rng, l sinh vt vt cht, ta hon ton nm di quyn lc ca lut nhn qu khng th ph v. Ta khng th quyt nh c nhng g ta nhn thc - cc tri gic n vi ta do tt yu v gy nh hng ln chng ta bt k ta c mun hay khng. Nhng ta khng ch l nhng sinh vt vt cht, ta cn l nhng sinh vt l tnh. L vt cht, ta hon ton thuc v th gii t nhin. Do , ta l i tng ca cc quan h nhn qu. Khi , ta khng c ch t do. Nhng l sinh vt c l tnh, ta c phn trong ci m Kant gi l das Ding an sich - ngha l th gii nh n t c

v c lp vi cc n tng gic quan ca ta. Ch khi ta lm theo l tnh thc tin ci cho php ta a ra cc la chn o c - th ta mi thc hin ch t do ca mnh. V khi tun theo qui tc o c, chnh ta l ngi nh ra lut l m ta ang tun theo. Vng, iu l ng theo mt gc no . Chnh em, hoc ci g trong em, ni rng khng nn xu tnh vi ngi khc. Vy, khi em quyt nh khng xu tnh - ngay c nu iu ngc li vi li ch ca chnh em - l khi em hnh ng t do. Ta khng c t do v c lp cho lm nu lc no ta cng ch lm nhng g mnh mun. Ngi ta c th tr thnh n l cho th. Thm ch ta c th tr thnh n l cho chnh tnh c chp ca mnh. c lp v t do chnh l nhng g cn thit ln vt ln trn ham mun v nhng thi xu ca mnh. Th cn ng vt th sao ? Em on l chng ch lm theo nhu cu v ham mun. Chng khng c cht t do no tun theo qui tc o c, phi khng ? ng vy, chnh l s khc bit gia con ngi v ng vt. Gi th em hiu ri. V cui cng, c l ta c th ni rng Kant thnh cng trong vic ch ra li thot khi ng ct m trit hc m vo trong cuc u tranh gia ch ngha duy l v ch ngha kinh nghim. Do vy, mt thi i trong lch s trit hc kt thc ti Kant. ng qua i nm 1804, khi k nguyn vn ha m ta gi l ch ngha Lng mn ang dn chim u th. Mt trong nhng cu ni thng c trch dn ca ng c khc trn bia m ng ti Konigsberg: Hai iu trn ngp tm t ti vi s ngng m v knh s lun lun mi m v gia tng mi khi ngh ti: bu tri y sao trn u ti v qui tc o c trong ti. Alberto ng ngi da lng vo thnh gh ri ni: Xong. Ti k cho em nhng g quan trng nht v Kant. D sao cng 4 gi 15 ri. Nhng cn mt chuyn. Cho ti mt pht na. Em khng bao gi ra khi lp trc khi gio vin cho ngh. C phi ti ni l Kant tin rng chng ta khng c t do nu ch sng nh cc sinh vt ca cc gic quan? Vng, thy ni i khi nh vy. Cn nu tun theo l tnh ph qut th ta s t do v c lp. Ti cng ni vy phi khng?

Vng, nhng by gi thy nhc li lm g? Alberto nghing ngi v Sophie, ng nhn su vo trong mt c v th tho: ng tin vo tt c mi th em nhn thy, Sophie . Ngha l sao ? Ch cn lt li vn thi, b . Gi th em chng hiu t g ht. Ngi ta thng ni rng khi no thy th ti s tin. Nhng ng tin ngay c nhng g em thy. Thy c ln ni i loi nh vy ri. ng vy, v Parmenides. Nhng em vn khng hiu thy. Thi c, khi ta ngi ni chuyn ngoi bc thm, c mt th gi l rn bin v nc di h. Chng phi chuyn k qui lm sao? Khng k qui t no. Tip theo l C B i M n g ca. Em ang i tm nh b ngoi. Tht l mt v din ng ngn! ch l tiu xo ca ng thiu t m thi, Sophie. Cng nh thng ip trong v chui v cn bo in r . Thy cho l...? Nhng ti ni rng ti c mt k hoch. Ch cn chng ta bm vo l tnh ca mnh, ng thiu ta s khng th la ta c. Bi v theo mt ngha no chng ta c t do. ng ta c th lm chng ta tri gic th, nhng chng c g s lm ti ngc nhin. Nu ng ta lm cho tri ti hay voi bay th ti cng ch ci thi. Nhng by cng nm bng mi hai. S tht vt qua mi hiu ng tranh truyn ca ng ta. Trit hc l i nghch ca cc cu chuyn c tch. Sophie ngc nhin ngi l Em v i, cui cng ng ni. Ti s gi em n ni v ch ngha Lng mn sau. Em cn cn nghe v Hegel v Kierkegaard na. Nhng ch cn c mt tun trc khi ng thiu t xung sn bay Kjevik. Trc , ta s phi t gii phng ra c khi tr tng tng dnh nh keo ca ng ta. Ti dng y, Sophie. Tr vic ti mun em bit l ti ang lp mt k hoch tuyt vi cho c hai chng ta. Vy th em v y. Khoan - ta qun mt vic quan trng nht. Vic g ? Bi ht mng sinh nht, Sophie . Hm nay Hilde trn 15 tui. Em cng th.

ng vy, c em na. Ta cng ht no. C hai ng dy v cng ht: Happy birthday to you. gn bn ri. Sophie chy xung mp nc v cho thuyn v b bn kia. C ko thuyn vo m lau sy ri vi v i xuyn rng. Khi ln n ng mn, c cht nht thy ci g ang chuyn ng gia cc thn cy. C t hi khng bit c phi C B i M ang lang thang mt mnh trong rng n nh b ngoi hay khng, nhng ci bng ny nh hn nhiu. C n gn hn. N khng ln hn mt con bp b. N mu nu v mc o len . Sophie ng sng li khi nhn ra l mt con gu bng. Nu c ai qun mt con gu bng trong rng th chng c g ng ngc nhin. Nhng ch gu bng ny sng ng, v n c v ang rt bn bu chuyn g. Xin cho, Sophie ni. Em l Gu Pooh, gu bng ni, v em chng may b lc ng trong rng, trong mt ngy ng ra rt p tri nh hm nay. Chc chn l em cha gp ch bao gi. C l ch mi l ngi cha n y bao gi, Sophie ni. Bi v chc em vn cn ang nh trong khu rng Trm Mu. khng, con s qu kh! Ch ng qun em ch l mt ch gu nh v em khng thng minh lm. Ch cng nghe k v em. Em on ch l Alice. C mt ln Christopher Robin k cho bn em nghe v ch. Chc mnh gp nhau nh th. Ch ung t mt ci chai nhiu n mc ch b thu nh li. Nhng ri ch ung t mt ci chai khc v li ln ln nh c. Cho ci g vo ming l ch phi rt cn thn y! C ln em n nhiu n mc em b tc trong mt ci hang th. Ch khng phi l Alice u. Mnh l ai th cng th thi. Quan trng l mnh tn ti. C ni vy, v bc y rt thng thi. Mt hm nng p, bc y bo l by cng bn bng mi hai. C em ln La u thy mnh rt ngu ngc v lm tnh cng kh qu. Xem thi tit xu hay p d hn nhiu. Tn ch l Sophie. Rt vui c gp ch, Sophie . Nh em ni ri y, chc ch mi n y ln u. Nhng by gi gu con phi i y, em phi i tm n. Chng em sp i d mt ba tic ln ngoi vn ca Th v cc bn ca cu y.

Ch gu gi tay vy vy. Sophie nhn thy bn tay kia ca ch ang cm mt mnh giy nh gp li. Em ang cm ci g th? Sophie hi. Gu Pooh gi ra mu giy v ni: Chnh ci ny lm em lc ng y. Nhng n ch l mt mu giy thi m. Khng, n khng ch l mt mu giy. N l th gi Hilde--trong-Gng. , ch c th nhn h. Ch c phi l c gi trong gng khng? Khng, nhng... Th phi c a n tn tay. Hm qua Christopher va dy em th. Nhng ch bit Hilde. Cng th thi. K c thn th cng khng nn c th ca ngi khc. Ch nh ni l ch c th chuyn th cho Hilde c. Th ny l chuyn khc. y, ch cm ly. Nu em thot c l th ny th chc em cng s tm c n. tm c Hilde--trong-Gng th phi tm mt ci gng. Nhng chuyn quanh y th chng d dng g. Ni an, ch gu con a mnh giy cho Sophie v ln cn chy vo rng. Khi ch i khut, Sophie m mnh giy v c: Hilde yu qu, tic l Alberto khng ni vi Sophie rng Kant ng h vic thnh lp mt hip hi cc quc gia. Trong bi lun Ha bnh bt dit, ng vit rng cc tt c cc nc nn on kt trong mt hip hi cc quc gia, n s m bo s cng tn ti trong ha bnh gia cc quc gia. Bi lun ny c cng b nm 1725. Khong 125 nm sau, sau Th chin ln th nht, Hip hi cc Quc gia c thnh lp. Sau Th chin ln th hai, n c thay th bng Lin hp quc. Do con c th ni rng Kant l cha ca tng Lin hp quc. Quan im ca Kant l l tnh thc tin ca con ngi i hi cc quc gia vt ra khi trng thi t nhin hoang di - ci gy ra chin tranh - v k kt hip c gi gn ha bnh. Mc d con ng i ti vic thit lp hip hi cc quc gia y gian kh, ngha v ca ta l cng hin cho cng cuc gi gn ha bnh mi mi trong ton v tr. Vic thit lp mt hip hi nh vy l ci ch xa i vi Kant. Con hu nh c th ni rng l mc ch ti cao ca trit hc. Lc ny, b ang Lebanon. Yu con, B. Sophie ct l th vo ti v tip tc i v nh. y chnh l kiu gp g trong rng m Alberto cnh bo c. Nhng c khng th ch gu b nh lang thang mi trong rng i tm Hilde--trong-Gng, phi khng nh?

CH NGHA LNG MN con ng b him dn vo trong Sophie th ci cp giy nng trch vo lng. Ri c n trt xung sn nh. Tri sng hn lc c mi ln ging. C nhn ng h. gn ba gi. C chui vo chn v nhm mt li. Va chm dn vo gic ng, c va t hi ti sao b c li vit v C B i M v Gu Pooh C ng n tn mi mt gi tra hm sau. Cm gic cng thng trong ngi nhc c rng sut c m hm trc c m rt nhiu, nhng c chng nh c g. C cm thy nh th mnh mt thc ti hon ton khc. C xung nh n sng. M mc b qun o bo h mu xanh v chun b xung nh thuyn sa sang ci ca-n. Khi b t Lebanon v, k c nu khng ni c trn nc th n cng phi trng ra hnh ci thuyn. Con c mun xung gip m mt tay khng? Con phi c mt cht . Con s em tr v ba n nh bui sng vy m nh? n nh g na? n sng xong, c quay ln phng, dn ging, ri ngi thoi mi vi chic cp giy t trn u gi. Sophie chui qua hng giu v ng trong khu vn rng m co tng coi l vn a ng ca mnh Nhng mu cnh cy v l rng vng vi khp ni sau trn bo m trc. Hnh nh c mi quan h no gia cn bo, nhng mu cnh cy rng v cuc gp g ca c vi C B i M v Gu Pooh. C vo nh. M va v v ang xp my chai nc ngt vo t lnh. Trn bn l mt chic bnh socola trng tht ngon mt. M sp c khch ? Sophie hi. C hu nh qun bng hm nay l sinh nht ca mnh. Mnh s t chc tic vo th By ti, nhng m ngh hm nay mnh cng nn c mt tic nh. Tic nh th no M mi gia nh Joanna.

Vng, th cng c. Gn 7 ri ti th khch n. Khng kh c v hi trang trng - m Sophie chng my khi gp cha m Joanna. c mt lc th Sophie v Joanna ln phng Sophie vit thip mi cho ba tic vn. V Alberto cng c mi nn Sophie ny ra tng mi mi ngi n tic vn trit hc. Joanna khng phn i. D sao y cng l tic ca Sophie v do ny ang l ma tic tng. Cui cng, hai c b cng son xong ni dung thip mi. Ht tt c hai ting, v h khng nhn c ci. Thn gi Mi bn n d ba tic vn trit hc ti s 3 ng C Ba L vo lc 7 gi, th By ngy 23 thng Su (l hi Ma H). Bui ti hm , hy vng ta s gii c b n v cuc sng. Xin em theo o len m v nhng tng thng minh gii cc cu trit hc. Rt tic, v phng chy rng, chng ti s khng th t la tri, nhng mi ngi tha h tr tng tng chy sng. Trong cc v khch mi s c t nht mt nh trit hc thc th. V l do ny, ba tic hon ton trong phm vi ring t. Phng vin bo ch s khng c vo. Rt hn hnh c n tip. Joanna Ingebrigtsen (Trng ban t chc) Sophie Amundsen (Ch tic) Hai c b xung nh vi cc v ph huynh, gi h tr chuyn thoi mi hn. Sophie a bn phc tho giy mi vit bng bt m thut cho m. M chp cho con 18 bn vi . y khng phi ln u tin c nh m photo ch lm. M Sophie c giy mi ri a cho b Joanna. Anh thy y. Con b nh ti ang hi hm hm. Nhng xem ra c v rt hp dn. B Joanna ni v chuyn t giy cho v. Chnh ti cng mun tham d. Bp b Barbie c t giy mi ri ni. i, khi phi ni! C cng n d c c khng, Sophie? Vng, th th 20 bn, m . Sophie nhn li. Cu in ! Joanna ku ln. m , trc khi ln ging, Sophie ng nhn ra ca s mt lc lu. C nh c ln nhn thy bng Alberto trong m ti. hn mt thng ri. By gi cng l m khuya, nhng l m trng ma h.

n tn sng th Ba, Sophie mi nhn c tin ca Alberto. ng gi in khi m va ri nh i lm. Sophie Amundsen nghe . Alberto Knox y. Em cng on th. Ti rt tic khng gi sm hn, nhng ti ang suy ngh rt nhiu v k hoch ca chng ta, ti ch c th mt mnh lm vic yn n khi ng thiu t ang tp trung hon ton vo em. K cc. Nn ti nm ly c hi n mnh, em thy y. H thng do thm tt nht th gii cng c hn ch khi n ch c iu khin bi duy nht mt ngi Ti nhn c thip ca em. Thip mi d tic y ? Em c dm liu khng? Dm ch ! Mi th u c th xy ra ti mt ba tic kiu . Thy n ch ? Tt nhin ri. Nhng cn mt chuyn. Em c nh hm chnh l ngy cha ca Hilde t Lebanon v nh khng? , em qun mt. Vic ng ta em m mt bui tic trit hc ng vo ngy ng v nh Bjerkely khng th hon ton l ngu nhin. Em chng ngh g v chuyn c. Ti m bo l ng ta c ngh. Nhng khng sao, ta s quay li chuyn ny sau. Em c th n cn nh ng thiu t sng nay c khng? Em cn phi nh c cho my lung hoa. Th th hai gi chiu nh. Em n c ch? c , em s n. Khi Sophie n th Alberto li ang ngi trn bc thm. Em ngi xung y. ng ni ri i ngay vo vic. Nhng bui trc, ta ni v thi k Phc Hng, thi Baroque, v thi k Khai Sng. Hm nay, ta s ni v ch ngha Lng Mn, y c th c coi l k nguyn vn ha ln cui cng ca chu u. Chng ta ang n gn on cui ca mt cu chuyn di, b . Thi k Lng mn di n th c ?

N bt u vo khong cui th k XVIII v ko di n gia th k XIX. Nhng t sau nm 1850, ngi ta khng cn ni v nhng k nguyn trn vn trong bao gm th vn, trit hc, ngh thut, khoa hc v m nhc. Thi k Lng mn c phi l mt trong nhng k nguyn khng ? Ngi ta ni rng ch ngha Lng mn l cch nhn cuc sng cui cng m c chu u cng chia s. Khi u c, n ni ln nh l mt phn ng i vi thi mt mc nhn mnh vo l tnh ca thi k Khai Sng. Sau Kant v ch ngha l tr ca ng, nh th gii tr c th pho nh nhm. H thay th n bi ci g ? Nhng khu hiu mi l cm xc, tng tng, tri nghim v khao kht. Mt s nh t tng thi k Khai Sng - nht l Rousseau - thu ht s quan tm n tm quan trng ca cm xc, nhng khi l s ph phn thi thin lch v l tnh. Ci tng l mch ngm gi tr thnh dng chnh ca vn ha c. Vy l tnh i chng ca Kant khng tn ti lu, phi khng ? ng v khng ng. Nhiu ngi theo ch ngha Lng mn t coi mnh l ngi k tc Kant, v ng khng nh rng c mt gii hn ca nhng g ta c th bit v das Ding an sich. Mt khc, ng nhn mnh tm quan trng ca s ng gp ca ci ti cho tri thc hay nhn thc. Gi y, c nhn c th hon ton t do hiu cuc sng theo cch ca mnh. Nhng ngi Lng mn khai thc trit im ny khi tn th ci ti mt cch gn nh khng kim ch, iu ny dn n s cao ti nng ngh thut. Hi c nhiu thin ti lm ? Beethoven l mt. m nhc ca ng th hin cm xc v khao kht ca chnh ng. Theo mt ngha no , Beethoven l mt ngh s t do, khng nh cc bc thy thi Baroque nh Bach v Handel - nhng ngi son nhng tc phm ca ngi Cha Tri gn nh ch bng nhng th loi m nhc cht ch. Em ch bit bn sonat nh trng v bn giao hng s Nm. Nhng em bit bn sonat nh trng lng mn n th no, v em c th nghe thy Beethoven biu t bn thn mt cch d di nh th no trong bn giao hng s Nm. Thy ni rng nhng ngi theo ch ngha nhn vn thi Phc Hng cng l nhng ngi theo ch ngha c nhn. ng vy. C nhiu im tng ng gia thi Phc Hng v thi Lng mn. in hnh l tm quan trng ca ngh thut i vi nhn thc ca con ngi. y, Kant cng c ng gp ng k. Trong m hc ca mnh, ng nghin cu

nhng g xy ra khi ta sng s trc ci p, chng hn trong mt tc phm ngh thut. Khi ta th hn vo mt tc phm khng vi mc ch no khc ngoi chnh tri nghim m hc, ta c a n gn hn vi mt tri nghim v das Ding an sich. Nh vy l ngi ngh s c th em li ci g m cc nh trit hc khng th din t c? chnh l quan im ca nhng ngi Lng mn. Theo Kant, ngi ngh s chi mt cch t do trong nng lc tri gic ca ring mnh. Nh th c Shiller pht trin t tng ca Kant xa hn na. ng vit rng hot ng ca ngi ngh s nh l chi v mt con ngi ch t do khi anh ta chi, v khi anh ta t t ra lut cho bn thn. Nhng ngi Lng mn tin rng ch ngh thut mi c th a ta n gn hn vi ci khng th biu t c. Mt s i n ch so snh ngh s vi Cha Tri. Bi v ngh s sng to thc ti ca ring mnh nh cch Cha sng to th gii. Ngi ta ni rng ngi ngh s c mt tr tng tng sng to v tr. Khi trong trng thi trn y xc cm ngh thut, anh ta c th cm thy s tan r ca ranh gii gia thc v m. Novalis, mt trong nhng thin ti tr tui, ni rng th gii tr nn mt gic m v ci m tr thnh thc ti. ng vit mt cun tiu thuyt ta Heinrich x Ofterdingen vi bi cnh thi Trung C. Cun tiu thuyt cn d dang khi ng qua i nm 1801, nhng n vn l mt tc phm rt c ngha. Tc phm k v chng thanh nin Heinrich, ngi i tm bng hoa xanh m mt ln anh thy trong m v t lun khao kht c c bng hoa y. Nh th Lng mn ngi Anh Coleridge cng th hin tng khi ni th ny: Nu nh ta ng, v nu nh trong gic ng, ta m. V nu nh trong gic m, ta ln thin ng v hi mt bng hoa l tuyt p. V nu nh khi thc dy, tay ta ang cm bng hoa? th th sao? Hay qu! Nim khao kht mt iu g xa xi khng vi ti l c trng ca nhng ngi Lng mn. H hoi nim v nhng thi i xa xa, chng hn thi Trung C m gi y li c ca ngi mt cch y nhit tnh sau nhng nh gi tiu cc thi Khai Sng. V h kht khao nhng nn vn ha xa xi nh vn ha phng ng vi thuyt thn b. Hoc h cm thy b li cun bi m ti, Mng mui, nhng ph tch v cc hin tng siu nhin. H mi m suy t v ci m ta thng gi l mt en ti ca cuc sng, hay nhng g m m, l thng v huyn b.

Thi i ny nghe c v tht hp dn. Nhng ngi Lng mn ny l ai ? Ch ngha Lng mn ch yu l mt hin tng thnh th. Thc t, vo na u ca th k trc c mt nn vn ha th n r ti nhiu ni chu u, nht l c. Nhng ngi Lng mn in hnh l thanh nin, thng l sinh vin i hc, mc d khng phi lc no h cng coi trng vic hc hnh cho lm. H c cch nhn cuc sng vi thi chng i tng lp trung lu mt cch r rt, h c th gi cnh st hoc cc ch nh tr l nhng k phm phu tc t chng hn, hay n gin l k th. Chc em s khng dm cho mt ngi Lng mn thu phng. Khong nm 1800, th h Lng mn u tin l nhng ngi tr tui. V thc ra ta c th gi Phong tro Lng mn l cuc ni dy u tin ca sinh vin chu u. Nhng ngi Lng mn khng phi khng ging vi nhng thanh nin hip-pi khong 150 nm sau. thy l flower power [21] v tc di, bp bng ghi-ta v l la ngoi ng y ? ng vy. Ngi ta tng ni rng nhn ri l l tng ca thin ti v li bing l phm cht ca ngi Lng mn. Ngha v ca ngi Lng mn l tri nghim cuc sng - hoc nm m mnh vt ra ngoi cuc sng. Cng vic hng ngy l cho nhng k phm phu tc t. Bryon l mt nh th Lng mn ng khng ? ng. C Bryon v Shelley u l cc nh th Lng mn thuc ci gi l trng phi Sa-tng. Hn th na, Bryon to cho thi k Lng mn mt thn tng, l ngi hung Byronic trong cuc sng v c trong ngh thut - mt tinh thn lc lng, u su v ni lon. Chnh Bryon l ngi va ng ngnh va say m, li p trai nn ng b bao vy bi cc phu nhn i cc. Nhng li n i trong thin h quy nhng cuc phiu lu lng mn trong th ng vo cuc i thc ca ng. Nhng d c nhiu mi quan h tnh i, i vi ng, tnh yu chn chnh mi mi vin vng v xa xi diu vi nh bng hoa xanh ca Novalis. Novalis nh hn vi mt c gi 14 tui. Bn ngy sau sinh nht ln th 15 , c qua i. Nhng Novalis chung thy vi c cho n ht cuc i ngn ngi ca ng. Thy bo l c y mt khi mi 15 tui v bn ngy? Hm nay em cng 15 tui bn ngy. Th sao? C y tn l g ?

Tn l Sophie. Ci g? ng l nh th m. Thy lm em s. Liu c phi chuyn trng hp ngu nhin? Ti chu. Nhng c y tn l Sophie. Thy ging tip i vy. Novalis qua i khi mi hai mi chn tui. ng l mt trong nhng ngi cht tr. Nhiu ngi Lng mn cht tr, thng l v lao phi. Mt s t t Eo! Nhng ngi sng n gi thng t b ch ngha Lng mn khi khong ba mi tui. Mt s thm ch gia nhp tng lp trung lu chnh hiu v tr nn bo th. Vy l h sang pha k th. C th. Nhng ta ang ni v tnh yu lng mn. Ch v tnh yu khng c p li c Goethe a ra t nm 1774 trong tiu thuyt Ni bun ca chng Werther. Cun sch kt thc bng vic Werther t st v khng th c c ngi ph n m mnh yu Cn phi i xa n th c ? T l t t tng ln sau khi cun sch c pht hnh, v c thi gian cun sch b cm an Mch v Na Uy. Nh vy, lm mt ngi Lng mn khng phi l khng nguy him. y c lin quan n nhng xc cm mnh. Khi thy ni Lng mn, em ngh n nhng bc tranh phong cnh vi rng rm tm ti v thin nhin x x hoang di nu c thm sng m lng ng th cng hay. ng y, mt trong nhng c trng ca ch ngha Lng mn chnh l khao kht v thin nhin v cc b n ca thin nhin. V nh ti ni, n khng thuc kiu nhng g ny sinh t cc vng nng thn. Em chc cn nh Rousseau, ngi khi u khu hiu quay v vi thin nhin. Nhng ngi Lng mn lm cho khu hiu ny tr nn thnh hnh. Ch ngha Lng mn cn i din cho mt phn ng i vi v tr c gii ca thi k Khai Sng. Ngi ta ni rng ch ngha Lng mn hm cha mt s phc hng ca thc v tr c xa. Thy gii thch i . Ngha l nhn thin nhin nh mt th ton vn. Nhng ngi Lng mn tm ci ngun ca mnh khng ch t Spinoza, m cn t Plotinus v cc trit gia thi

Phc Hng chng hn Jakob Bohme v Giordano Bruno. im chung ca nhng nh t tng ny l h thy mt ci ti thn thnh trong thin nhin. Th th h theo thuyt phim thn C Descartes v Hume vch mt ng phn nh r rt gia ci ti v thc ti m rng. Kant cng li sau ng mt ranh gii r rng gia ci ti nhn thc v thin nhin t thn. Gi y, ngi ta ni rng thin nhin chng qua l mt ci TI vit hoa. Nhng ngi Lng mn cn s dng nhng t ng nh linh hn th gii hay tinh thn th gii. Ra l vy. Nh trit hc Lng mn ng u l Shelling, ng sinh nm 1775 v mt nm 1854. ng mun hp nht tm thc v vt cht. ng tin rng ton b thin nhin c linh hn con ngi v th gii vt cht - u l th hin ca mt ci Tuyt i, hay tinh thn th gii. Vng, ht nh Spinoza. Shelling ni rng thin nhin l tinh thn hu hnh, tinh thn l thin nhin v hnh, v ngi ta cm nhn c mt tinh thn cu trc mi ni trong thin nhin. ng cn ni rng vt cht l dng tr tu ang ng say. Thy gii thch r hn i . Shelling nhn thy mt tinh thn th gii trong thin nhin, v ng cng nhn thy chnh tinh thn th gii trong tm thc con ngi. Ci t nhin v ci tm tnh chng qua l cc biu hin ca cng mt th. Vng, ti sao li khng nh? Nh vy, c th tm kim tinh thn th gii trong t nhin hoc trong tm thc con ngi. Do , Novalis c th ni rng con ng b him dn vo trong. ng l con ngi mang trong mnh c v tr v bng cch i su vo bn thn mnh, anh ta s n c gn nht vi iu b mt ca th gii. tng tt p. i vi nhiu nh Lng mn ch ngha, trit hc, t nhin hc v th vn to thnh mt s kt hp hon ho. Ngi trn cn phng p mi, vung bt vit v mt cu th y cm hng hay nghin cu i sng thc vt hoc cu to ca , ch l hai mt ca mt ng xu. V thin nhin khng phi l mt c my v hn, n l mt tinh thn th gii sng ng. Thy ni thm mt li na th em s tr thnh mt ngi theo ch ngha Lng mn mt.

Nh t nhin hc gc Na Uy Henrik Steffans - ngi m Wergeland [22] gi l l nguyt qu xa x ca Na Uy v ng lp nghip c - n Copnehagen nm 1801 thuyt trnh v ch ngha Lng mn c. ng miu t c im ca Phong tro Lng mn nh th ny: Mt mi v mi gng sc u tranh tm ng vt qua vt cht nguyn th, chng ti chn con ng khc v c gng tip thu s v bin. Chng ti i vo trong bn thn mnh v to ra mt th gii mi Thy lm th no m nh c ht th ? Chuyn vt y m, b. Thy ni tip i vy. Shelling cn nhn thy mt s pht trin trong thin nhin t t n tm thc con ngi. ng thu ht s ch ca mi ngi n s bin i rt chm chp t thin nhin v tri v gic n nhng dng sng phc tp hn. c trng ca quan im Lng mn tng quan l thin nhin c coi l mt c th sng, hay ni cch khc, mt th thng nht m n lin tc pht trin cc tim nng bm sinh ca mnh. Thin nhin ging nh mt bng hoa ang ny l v xe cnh, hay nh mt nh th ang m dn nhng vn th ca mnh. Thy c thy n lm thy nh n Aristotle khng ? Qu l vy. Trit hc t nhin thi Lng mn mang nhiu m hng ca c trit hc Aristotle ln trit hc Plato mi. Quan nim ca Aristotle v cc qu trnh t nhin mang nhiu sc thi hu c hn l quan im ca cc nh duy vt c gii... Vng, em cng ngh nh th. Ta cn tm thy nhng t tng tng t trong ngnh lch s. Mt ngi c tm quan trng ln i vi nhng ngi Lng mn ch ngha l nh trit hc lch s Johand Gottfried von Herder, ng sinh nm 1744 v mt nm 1803. ng tin rng c trng ca lch s l tnh lin tc, s tin ha, v k hoch. Ta ni rng ng c mt quan im ng v lch s v ng coi n l mt qu trnh. Cc trit gia Khai Sng thng c mt quan im tnh v lch s. Theo h, ch c mt l tnh ph qut mi thi i lch s c mt gi tr thc ca ring n v mi dn tc c tnh cch hay tm hn ca ring mnh. Cu hi t ra l ta c th ng cm vi cc nn vn ha khc c hay khng. Vy l, ging nh ta phi ng cm vi ngi khc hiu v h hn, ta cng phi ng cm vi cc nn vn ha khc hiu bit nhiu hn v cc nn vn ha . Ngy nay, iu c coi l hin nhin. Nhng vo thi Lng mn, l mt quan nim mi. Ch ngha Lng mn lm tinh thn dn tc tr nn mnh m hn.

Khng phi ngu nhin m cuc u tranh ginh c lp dn tc ca Na Uy ln cao tro ng vo thi im - nm 1814. ra vy. V ch ngha Lng mn lin quan n nhng nh hng mi trong nhiu lnh vc, nn ngi ta thng phn bit gia hai hnh ch ngha Lng mn. Ch ngha Lng mn Ph qut ch nhng ngi Lng mn quan tm ch yu n thin nhin, tm hn th gii v ti nng ngh thut. Hnh thc ny hng thnh trc nht, c bit vo khong nm 1800 c, ti thnh ph Jena. Th cn hnh thc kia ? Hnh thc kia c gi l ch ngha Lng mn Dn tc. N tr nn ph bin mt thi gian sau , c bit thnh ph Heidelberg. Nhng ngi Lng mn Dn tc ch yu quan tm n lch s ca nhn dn, ngn ng ca nhn dn v vn ha ca nhn dn ni chung. V nhn dn c xem l mt c th sng ang ny n nhng tim nng bm sinh ca mnh - y ht nh thin nhin v lch s. Ni cho ti bit anh u, v ti s bit anh l ngi nh th no. Ci u tin v quan trng nht kt hp hai kha cnh ny ca ch ngha Lng mn l cm t c th sng. i vi nhng ngi Lng mn, mt ci cy hay mt dn tc u l c th sng. Mt tc phm vn th cng l mt c th sng. Ngn ng l mt c th sng. Thm ch c th gii vt cht cng c coi l mt c th sng. Nh vy, khng c ng ranh gii r rt gia ch ngha Lng mn Dn tc v ch ngha Lng mn Ph qut. Tinh thn th gii c mt trong nhn dn v trong vn ha qun chng cng nh trong thin nhin v ngh thut. Vng. Herder l ngi tin phong su tp cc bi dn ca t nhiu vng t di mt tiu y biu cm Ting ht nhn dn. ng thm ch cn gi truyn dn gian l ting m ca nhn dn. Anh em nh Grimm v nhng ngi khc bt u su tm dn ca v truyn c tch Heidenberg. Hn em bit v Truyn c Grimm. i c ch . Nng Bch tuyt v by ch ln, Hong t ch, Hamsel v Gretel V cn nhiu na. Na Uy, ta c Asbjomsen v Moe, nhng ngi i khp t nc su tm truyn dn gian. N ging nh thu hoch mt loi qu m ta va mi pht hin ra l n va b va ngon. V cn cp bch na, qu bt u rng. Dn ca c su tm; ting Na Uy bt u c nghin cu mt cch khoa hc. Cc truyn thuyt c v truyn dn gian t thi tin Ki T gio c ti pht hin v cc

nh son nhc khp chu u bt u a cc giai iu dn ca vo cc tc phm ca mnh c gng lp ci h su ngn cch gia nhc dn gian v nhc ngh thut. Nhc ngh thut l ci g ? Nhc ngh thut l nhc do mt ngi c th no , chng hn Beethoven, sng tc. Dn ca khng c vit bi mt ngi c th no, n c nhn dn sng tc. Do vy, ta khng bit chnh xc cc giai iu dn gian c t khi no. Ta phn bit gia truyn dn gian v truyn c tch ngh thut cng theo cch . Vy cc truyn c tch ngh thut l Chng l cc cu chuyn c tch c tc gi, th d Hans Christian Andersen. Th loi truyn c tch c cc nh Lng mn ch ngha vun xi mt cch y say m. Mt trong nhng bc thy ngi c trong th loi ny l E.T.A. Hoffmann. Em nghe ni v Truyn c Hoffmann. Truyn c tch l l tng vn chng ca nhng ngi Lng mn. Cng ging nh hnh thc ngh thut ca thi Baroque l sn khu. N em li cho nh th ton quyn khm ph kh nng sng to ca mnh. ng ta c th ng vai Cha Tri trong v tr h cu ca mnh. Chnh th! V by gi l thi im tt tng kt li. Em sn sng. Cc trit gia Lng mn coi linh hn th gii l mt bn ng m khi trong mt trng thi gn ging nh gic m, n to ra mi th trong th gii. Nh trit hc Fichte ni rng thin nhin mc ra t mt tr tng tng cao hn v trong trng thi v thc. Schelling ni thng ra rng th gii trong Cha Tri. ng tin rng Cha nhn bit mt phn, nhng c nhng kha cnh khc ca thin nhin i din cho nhng iu cha bit trong Cha. Do Cha Tri cng c mt mt ti. T tng nghe tht hp dn nhng cng tht ng s. N lm em nh n Berkeley. Mi quan h gia ngi ngh s v tc phm ca anh ta cng c nhn di chnh nh sng . Th loi truyn c tch cho nh vn t do tha h khai thc tr tng tng to thin lp a ca mnh. V ngay c hot ng sng to khng phi lc no cng trong trng thi thc hon ton. Nh vn c th thy cu chuyn ca mnh c vit bi mt sc mnh no t bn trong. Trong khi vit, anh ta c th trong trng thi gn nh b thi min.

Thi min y ? ng vy, nhng sau anh ta s bt cht ph tan o nh. Anh ta c th can thip vo cu chuyn v a ra nhng li bnh chm bim nhm n ngi c, gi nh ngi c, d ch trong khonh khc, rng d sao y cng ch l mt cu chuyn. . Cng lc , nh vn c th nhc vi ngi c rng chnh ng l ngi ang thao tng v tr h cu ny. Hnh thc ph v o nh ny c gi l s chm bim lng mn. Th d, Henrik Ibsen mt nhn vt trong v kch Peer Gynt ni rng: Ngi ta khng th cht gia hi Nm. Cu thoi bun ci tht! Thc ra anh ta ang ni rng mnh ch l mt nhn vt h cu. Pht biu nghch l n mc nht nh ta s nhn mnh n bng mt mc mi. Thy ni th ngha l sao ? khng, chng sao c. Nhng chng ta ni rng v cha ci ca Novalis tn l Sophie, trng tn vi em, v rng c y qua i khi mi ch mi lm tui v bn ngy Thy ang lm em s y! Chng l thy khng bit th sao? Alberto ngi nhn trn trn, v mt v cm. Ri ng ni: Nhng em khng phi lo mnh s gp s phn ging nh v cha ci ca Novalis u. Ti sao ? Bi v vn cn vi chng na. Thy ang ni g vy? Ti ang ni rng ngi no ang c cu chuyn v Sophie v Alberto s on c rng cu chuyn cn nhiu trang na. Chng ta mi ch n c ch ngha Lng mn. Thy lm em chng c mt. ng ra l ng thiu t ang c tnh lm Hilde chng mt. Khng hay ho lm phi khng? Mc mi! Alberto va dt li th mt chng trai t trong rng chy n. u anh ta qun khn xp, tay cm mt chic n du. Sophie tm tay Alberto. Ai y ? c hi. Chng trai t tr li: Ti l Aladdin, ti t Lebanon n.

Alberto nghim ngh nhn chng trai: Cu c ci g trong chic n vy? Chng trai xoa xoa chic n, v t trong chic n dng ln mt m khi dy. m khi dn dn thnh hnh mt ngi n ng. ng ta i chic m ni xanh v c b ru en ging Alberto. Bay l lng trn chic n, ng gi: Hilde! Con c nghe thy b khng? B on by gi qu mun chc mng sinh nht. B ch mun ni rng, i vi b Lebanon, Bjerkely v vng qu pha nam nh c nh l th gii thn tin vy. My hm na b con mnh s gp nhau. Ni n y, hnh ngi n ng tr li thnh khi xm v b ht vo trong chic n. Chng trai u qun khn kp chic n vo nch ri chy vo rng v khut dng. Em khng th tin chuyn ny c, Sophie ni. Chuyn vt thiThn n ni y c nh b ca Hilde vy. Bi v chnh l cha ca Hilde - bng tinh thn. Nhng C ti v em cng mi th quanh ta u ang sng su trong tm thc ca ng thiu t. By gi ang l m khuya th By ngy 28 thng T, tt c nhng ngi lnh Lin hp quc ng quanh ng thiu t. Tuy ng vn cn thc nhng cng khng xa gic ng l my. ng cn phi kt thc cun sch kp lm qu sinh nht cho Hilde. Vy nn ng ta phi lm vic, Sophie , vy nn ngi n ng khn kh hu nh khng c ngh ngi. Em chu ri. Mc mi! Sophie v Alberto ngi nhn sang bn kia b h. Trng Alberto nh ang trong trng thi nhp nh. Mt lt sau, Sophie nh bo ko tay o Alberto. Thy ang m y ? ng, ng ta can thip trc tip. My on va ri l do ng ta c chnh t n tng ch mt. ng ta nn t ly lm xu h mi phi. Nhng by gi ng ta t l din v chuyn ra cng khai. By gi ta bit rng ta ang sng trong mt cun sch m cha ca Hilde s gi cho Hilde lm qu mng sinh nht. Em nghe nhng g ti ni y ch? m, khng phi ti ni nhng iu . Nu nhng g thy ni l ng th em s chy khi cun sch v i ng em. chnh l chuyn ti ang tnh ton. Nhng trc khi vic c th xy ra, ta phi c ni chuyn vi Hilde . C y c tng li ta ni. Mt khi ta ra khi c

ch ny, vic lin lc vi c y s kh khn hn rt nhiu. Ngha l ta phi nm ly c hi ny. Ta s ni g ? Ti ngh l ng thiu t sp ng gc trn my ch, mc d nhng ngn tay ca ng vn ang lt nh in trn nhng phm ch qu l mt ngh sn gai c. y l lc m ng c th vit nhng g m sau ny ng s hi tic. V ng ta khng c bt xa. l phn sng cn ca k hoch ca ti. Cu mong khng ai cho ng ta mn bt xa! D ch l mt mu bng ph kh em cng khng cho ng y! Ngay lc ny y, ti ang ku gi c b ng thng y ng ln chng li cha mnh. C y nn t ly lm xu h nu c ta cng thch th vi ci tr a ct phng tng vi nhng ci bng ca ng ta. Gi m tm c ng ta y, ta s cho ng y nm mi phn n ca chng ta! Nhng ng y khng c y. ng ta y bng tinh thn v tm hn, nhng ng ta cng ang trn k tn Lebanon. Mi th quanh ta u l bn ng ca ng thiu t. Nhng ng ta khng ch l nhng g m ta c th thy y. Ta ch l nhng ci bng trong tm hn ca ng thiu t. V nhng ci bng i tn cng ng ch th khng phi chuyn n gin cht no, Sophie . Vic ny i hi c s khn kho v chin lc. Nhng chng ta c c hi gy nh hng vi Hilde. Ch c thin thn mi c th ni dy chng li Cha Tri. Ta c th xui Hilde gin di vi ng y khi ng ta v nh. C y c th bo ng ta l bp bm. C y c th ph thuyn, hoc t nht cng p ci n bo ca ng y.

Alberto gt u. Ri ng ni: C y cng c th b trn ng thiu t. Vic vi c y d hn l i vi chng ta. C y c th i khi nh ng thiu t v khng bao gi tr li. Th chng phi ng i cho mt ng thiu t thch em chng ta ra chi tr tng tng to lp th gii hay sao?

Em c th hnh dung c. ng thiu t i khp th gii tm Hilde. Cn Hilde th bin mt vo khng kh v c khng th sng vi mt ngi b em Sophie v Alberto ra lm tr h. ng! ng y! Lm tr h! chnh l t ti mun dng ch chuyn ng y dng chng ta lm tr vui ngy sinh nht. Nhng ng y nn liu liu, Sophie . C Hilde cng vy. thy l g ? Em ang ngi vng y ch? Min l khng c thm mt v thn n no na. Em hy th hnh dng rng mi chuyn xy ra vi ta u din ra trong tm thc ca mt ngi no khc. Ta l tm thc . C ngha l ta khng c linh hn, ta l linh hn ca mt ngi khc. Vy l ta ang mi trng trit hc quen thuc. C Berkeley v Schelling chc cng phi dng tai ln nghe. Ri sao na ? Gi c th linh hn l ca cha Hilde. ng ang Lebanon, vit cun sch trit hc mng sinh nht con gi. Khi Hilde thc dy vo ngy 15 thng Su, c s tm thy cun sch trn bn cnh ging, v n khi c y - v bt c ngi no khc - c th c v chng ta. c gi t lu rng mn qu ny c th c chia s vi nhng ngi khc. Vng, em vn nh. Nhng g ti ang ni vi em s c Hilde c, sau khi cha c t Lebanon tng tng ti ang ni vi em rng ng y ang Lebanon tng tng v ti ni vi em rng ng y ang Lebanon. u c Sophie quay cung. C c nh v nhng g c nghe v Berkeley v ch ngha Lng mn. Alberto tip tc. Nhng h khng nn qu t mn v chuyn . H l nhng ngi khng nn ci nht, v ci d lm h nghn lm. Thy ang ni v ai vy? Hilde v cha c y. Khng phi ta ang ni v h sao? Th th ti sao h khng nn t mn? Bi v c kh nng chnh h cng ch l tm thc. Lm sao c th th c? Nu iu l c th i vi Berkeley v nhng ngi Lng mn, th n cng c th i vi h. C th ng thiu t cng ch l mt ci bng trong mt cun sch vit v ng ta v Hilde, v cun sch cng vit v chng ta, do chng ta l mt phn trong cuc sng ca h.

Th th cn t hn na. Th th ta ch l bng ca nhng ci bng. Nhng rt c th l mt tc gi hon ton khc u ang vit v mt cun sch v mt thiu t qun Lin hp quc tn l Albert Knag, cn ng thiu t ny li ang vit v mt cun sch cho con gi Hilde ca mnh - mt cun sch vit v mt ng Alberto Knox no , ngi bng dng bt u gi nhng bi ging trit hc khim tn cho Sophie Admunsen nh s 3 ng C Ba L. Thy c tin nh th khng ? Ti ch ang ni rng iu l c th. i vi ta, tc gi s l mt v Cha Tri du mt. Mc d nhng g ta l v nhng g ta ni thc s bt ngun t ng ta v ta l ng ta, ta s khng bao gi c th bit g v ng y. Ta nm trong ci hp trong cng. Alberto v Sophie ngi lng thinh mt lc lu. Cui cng, Sophie ph v s im lng. Nhng nu qu thc c mt tc gi vit v b ca Hilde Lebanon, cng nh ng y ang vit mt cu chuyn v chng ta ? th cng c th c ng y cng khng nn t mn. Em ni th ngha l sao? ng y ang ngi u , giu Hilde v em su trong u mnh. Chng phi cng c th rng c ng ta cng l mt phn ca tm thc cao hn ? Alberto gt u. Tt nhin l c th, Sophie . cng l mt kh nng c th xy ra. V nu vy th iu c ngha l ng ta cho php ta c cuc m lun trit hc ny trnh by kh nng . ng ta mun nhn mnh rng chnh ng cng c th ch l mt ci bng bt lc, v rng cun sch - cun sch trong c Hilde v Sophie trong thc t ch l mt cun sch gio khoa trit hc. Sch gio khoa y ? V tt c nhng cuc m lun, nhng cuc i thoi ca chng ta D? thc ra l mt li c thoi di. Em c cm gic rng mi th ang tan thnh tm thc v tinh thn. Em mng l cn c vi tr trit hc na. Mn trit hc bt u tht kiu hnh vi Thales, Empedocles v Democritus khng th b mc kt ch ny, ng khng ? Hn ri. Ti vn cn phi k cho em nghe v Hegel. ng l trit gia u tin cu trit hc sau khi cc nh Lng mn ch ngha lm mi th tan ra thnh tinh thn.

Em t m qu! khng b lm gin on bi mt ci bng hay mt tinh thn no na, ta hy vo trong nh. D sao th ngoi ny cng bt u lnh ri. Chng tip theo! HEGEL

... Ci tn ti l ci hp l... Hilde th chic cp giy dy ri uch xung sn. C ng ngi xung ging, mt m m nhn ln trn nh. Dng suy ngh ca c hn lon. Gi th b qu thc lm u c c quay cung. B t tht! Khng th ng c! Sophie c ni chuyn trc tip vi c. C y ngh c ni dy chng li b mnh. V c y thc s lm ny mm mt tng trong u Hilde. Mt k hoch... Sophie v Alberto khng th ng n mt si tc trn u ng, nhng Hilde th c th. V qua Hilde, Sophie c th vi ti b Hilde. C cng nhn vi Sophie v Alberto rng ng i qu xa trong tr chi v nhng ci bng. Ngay c nu Sophie v Alberto ch l do ng pha ra, ng cng ch nn cho php mnh ph trng quyn lc trong mt gii hn no m thi. Sophie v Alberto tht ng thng! ng trc tr tng tng ca ng, h khng c cht kh nng t v no, chng khc g mn nh i vi my chiu phim. Hilde nht nh phi cho b mnh mt bi hc khi ng v nh! C c th hnh dung ra phc tho ca mt k hoch tuyt hay. C ng dy v nhn ra ngoi vnh. gn hai gi. C m ca s v gi v pha nh thuyn. "M i!" M c l ra. "Khong mt ting na con s mang bnh m kp xung, c khng ?" "." "Con phi c mt chng v Hegel ." Alberto v Sophie ngi trn hai chic gh bn cnh ca s hng v pha h.

"Georg Wilhelm Friedrich Hegel l mt a con chnh thc ca ch ngha Lng mn, "Alberto bt u. "Ngi ta gn nh c th ni rng ng pht trin cng tinh thn c khi n tin ho dn dn ti nc c. ng sinh nm 1770 ti Stuttgard v bt u nghin cu thn hc ti Tubingen nm 18 tui. T nm 1799, ng lm vic vi Schelling ti Jena, l khi m phong tro Lng mn ang giai on pht trin bng n nht. Sau mt thi k lm gio s tr ging ti Jena, ng tr thnh mt gio s ti Heidelberg, trung tm ca Ch ngha Lng mn Dn tc c. Nm 1818, ng c c lm gio s ti Berlin, ng lc thnh ph ang tr thnh trung tm tinh thn ca chu u. ng mt v bnh t nm 1831, nhng trc , ch ngha Hegel t c s ng h ca rt nhiu ngi ti hu ht cc trng i hc c." "Vy l ng ta c khi sn." "ng th, v trit hc ca ng cng vy. Hegel thng nht v pht trin hu nh tt c cc t tng xut hin trong Lng mn. Nhng ng cng ph phn gay gt nhiu nh Lng mn ch ngha, trong c Schelling." "ng y ch trch iu g ?" "Schelling cng nh nhiu nh Lng mn khc ni rng ngha su xa ca cuc sng nm trong ci m h gi l "tinh thn th gii". Khi Hegel ni v "tinh thn th gii" hay "l tnh th gii", ng mun ni n tng tt c cc biu t ca loi ngi, v ch con ngi mi c mt "tinh thn". "Theo ngha , ng c th ni v s tin trin ca "tinh thn th gii" trong sut lch s. Tuy nhin, chng ta khng c qun rng ng ang ni n cuc sng ca loi ngi, t duy loi ngi v vn ho ca loi ngi." "Ci tinh thn ny ging ma hn hn. N khng cn nm ch i nh mt "tr thng minh ang ng" trong nhng hn v cy c". "Gi chc em cn nh Kant ni v ci m ng gi l 'das Ding an sich'. Mc d ng ph nhn quan nim rng con ngi c th c cht nhn thc r rng no v nhng b mt tn cng ca thin nhin, ng tha nhn s tn ti ca mt loi 'chn l' v do ph nhn s tn ti ca bt k 'chn l' no vt ra ngoi l tnh ca con ngi. ng ni: mi tri thc l tr thc ca con ngi." "ng y phi ko cc nh trit hc khc v li vi thc ti, ng khng ?" "ng, c l em c th ni nh vy. Tuy nhin trit hc ca Hegel rng ln v a dng n mc i vi mc ch hin nay, ta ch nn bng lng vi vic im qua nhng kha cnh chnh. Thc ra, ngi ta khng r c th ni Hegel c 'trit hc' ca ring ng hay khng. Ci thng c bit vi tn trit hc Hegel ch yu ch l mt phng php hiu s tin trin ca lch s. Trit hc Hegel khng dy ta iu g

v bn cht bn trong ca cuc sng, nhng n dy ta cch suy ngh mt cch hu ch." "iu khng phi l khng quan trng." "Tt c cc h thng trit hc trc Hegel c mt im chung, l s n lc t ra cc tiu ch vnh cu i vi nhng g con ngi c th bit v th gii. iu ng vi Descartes, Spinoza, Hume v Kant. Mi ngi u c gng nghin cu nn tng c nhn thc ca con ngi. H u a ra nhng tuyn b v yu t ph thi gian ca tri thc con ngi v th gii." " chng phi cng vic ca mt nh trit hc sao ?" "Hegel khng tin iu l c th. ng tin rng nn tng ca nhn thc ca con ngi thay i t th h ny qua th h khc. Do , khng c 'chn l vnh cu', khng c l tnh thi gian. im c nh duy nht m trit hc c th bm vo chnh l lch s." "Chc thy phi gii thch thm thi. Lch s lun thay i. Lm sao n c th l mt im c nh c?" "Mt dng sng cng lun thay i. iu khng c ngha l em khng th ni v n. Nhng em khng th ni ni no trong thung lng l ni m dng sng 'ng' l dng sng nht." "Vng, v sut dc theo dng sng, chng on no khng phi l sng." "Cng nh th i vi Hegel, lch s ging nh mt dng sng ang chy. Mi chuyn ng nh xu ca nc ti mt im no trong dng sng u c quyt nh bi nhng thc nc v xoy nc ca thng ngun. Nhng nhng chuyn ng ny cn c quyt nh bi v nhng khc quanh ngay ti on sng m em ang quan st." "Chc l em hiu ri." "V lch s ca t tng - hay ca l tnh - cng ging dng sng ny. Cch suy ngh ca em c quyt nh phn no bi cc t tng b cun theo dng chy ca truyn thng t qu kh, cng nh cc iu kin vt cht ang ph bin trong hin ti. Do , khng bao gi em c th khng nh rng mt t tng c th no lun lun ng. Nhng t tng c th ng nu nhn t v tr ca em." "iu khng ging nh cu ni rng ci g cng va ng va sai, phi khng ?" "Chc chn ri, nhng iu ny hay iu kia c th ng hoc sai trong quan h vi mt hon cnh lch s nht nh. Nu by gi em tuyn b ng h ch chim hu n l th b coi l ngc l may mn cho em lm ri. Nhng 2500 nm

trc, em s khng b coi l ngu ngc, mc d thi c nhng ting ni tin b theo hng xa b ch n l. Nhng ta c th ly v d gn gi hn. Cha y 100 nm trc, vic t mt din tch rng ln ly t canh tc khng b coi l qu ng. Nhng ngy nay, vic l khng th chp nhn c. Chng ta c mt c s tt hn v han tan khc cho nhng nh gi ." "Gi th em hiu ri." "Hegel ch ra rng v mt cc suy tng trit hc, l tnh cng c tnh ng: thc ra, cng l mt qu trnh. V 'chn l' chnh l qu trnh ny, do khng c tiu ch no vt ra ngoi qu trnh lch s m li c th quyt nh c ci g l ng nht v hp l nht." "V d !" "Em khng th tch ra mt t tng no t cc thi C i, Trung C, Phc Hng, hay thi k Khai Sng v tuyn b rng t tng l ng hay sai. Cng nh vy, em khng th bo rng Plato sai v Aristotle ng. Em cng khng th ni rng Hume sai, cn Kant v Schelling ng. l mt cch suy ngh phn lch s." "Vng, ni vy nghe khng thun." "Thc ra, em khng th tch mt nh trit hc hoc mt t tng no ra khi hon cnh lch s ca nh trit hc hay t tng . Nhng - v y ti n mt im khc - v lun lun c ci g mi c b sung, nn l tnh c tnh 'din tin'. Ni cch khc, tri thc con ngi lun lun m rng v pht trin." "C ngha l d sao th trit hc ca Kant cng ng hn trit hc ca Plato?" ng vy. Tinh thn th gii tin trin t Plato n Kant. V l iu tt. Nu ta quay li vi v d v dng sng, ta c th ni rng by gi dng sng c nhiu nc hn. N chy hn nghn nm ri. Ch c iu Kant khng nn cho rng nhng 'chn l' ca ng s ng mi bn b sng nh nhng tng bt ng. Cc nim ca Kant cng c nghin c, v 'l tnh' ca ng tr thnh ti cho cc ph phn ca cc th h sau. chnh xc l nhng g xy ra." "Nhng dng sng m thy va ni..." "Sao c?" "N chy i u?" "Hegel khng nh rng 'tinh thn th gii' lin tc pht trin hng v mt tri thc khng ngng m rng v chnh n. Cng nh cc dng sng, cng n gn bin chng cng tr nn rng hn. Theo Hegel, lch s l cu chuyn v hnh trnh ca 'tinh thn th gii' dn dn tin ti thc v bn thn. Mc d th gii lun lun

tn ti, vn ha v s pht trin ca lai ngi lm tinh thn th gii ngy cng c thc v gi tr thc ca n." "Lm sao ng ta c th chc chn v iu nh vy?" "ng ta cho rng l thc t lch s. khng phi l li tin on. Bt c ai nghin cu lch s s thy rng nhn loi tin v pha 's t thn pht trin' v 'tr thc t thn' khng ngng m rng. Theo Hegel, nghin cu v lch s loi ngi cho thy nhn loi ang tin v t do v s hp l cao hn. Mc d c nhng lc quanh co, qu trnh pht trin ca lch s l c tnh tin b. Ta ni rng lch s c mc ch." "Vy l n pht trin. R ri." "ng vy. Lch s l mt chui di cc phn nh. Hegel cn ch ra nhng quy lut nht nh p dng cho chui cc phn nh ny. Ai nghin cu su v lch s s thy mt t tng thng c xut da trn cc t tng c a ra trc . Nhng ngay khi mt t tng c xut, n s b phn bc bi mt t tng khc. Mt s cng thng ny sinh gia hai li t duy c lp. Nhng cng thng s c gii to bng s xut t tng th ba - ci kt hp nhng g tt nht ca c hai quan im kia. Hegel gi y l mt qu trnh bin chng." "Thy v d i ." "Em chc cn nh cc nh trit hc tin -Socrates tho lun v cu hi v cht nguyn thu v s bin i?" "i khi" "Nhng ni theo hc thuyt Eleatics cho rng thc ra khng th c s bin i. Do vy, h phi ph nhn mi bin i cho d h c th ghi nhn cc bin i qua cc gic quan ca mnh. Nhng ngi Eleatic xut mt khng nh, v Hegel gi l lp trng nh vy l mt chnh ." "Ri sao na ?" "Nhng mi khi c mt tuyn b cc oan n vy c a ra, mt tuyn b i lp s ny sinh. Hegel gi y l mt ph nh.Ph nh ca trit hc Eleatic l Heraclitus, ngi ni rng mi th u bin i. By gi ny sinh cng thng gia hai trng phi t tng hon ton tri ngc. Nhng tnh trng cng thng ny c gii to khi Empedocles ch ra rng c hai tuyn b va c phn ng va c phn sai." "Vng, gi th em nh ra ri..." "Nhng ngi Eleatic ng khi ni rng khng c g thc s bin i, nhng h sai khi nht quyt rng chng ta khng th tin vo cc gic quan. Heraclitus

ng khi cho rng chng ta c th tin vo cc gic quan, nhng khng ng khi khng nh rng mi th u bin i." "Bi v c nhu hn mt cht. Ci bin i l hp cht ch khng phi chnh cc cht ." "ng vy, quan im ca Empedocles - ci dn n s tho hip gia hai trng phi t tng - l ci m Hegel gi l ph nh ca ph nh." "Mt thut ng kinh khng!" "ng cn gi ba trng thi ca tri thc ny l chnh , phn v hp . V d, em c th ni rng ch ngha duy l ca Descartes l mt chnh , n b ph nhn bi phn l ch ngha kinh nghim ca Hume. Nhng mu thun, hay s cng thng gia hai cch t duy, c gii to bi hp ca Kant. Kant ng vi nhng ngi duy l mt s im v ng vi cc nh kinh nghim ch ngha ti nhng im khc. Nhng cu chuyn khng kt thc ti Kant. Hp ca Kant gi li tr thnh xut pht im cho mt chui ph phn, hay mt 'b ba' khc. Bi v mt hp cng s b ph nhn bi mt phn mi." "Nghe l thuyt qu!" "Chc chn l l thuyt ri. Nhng Hegel khng coi l vic p lch s vo mt ci khung no. ng tin rng chnh lch s t th hin mu hnh bin chng ny. Do vy, ng cho rng ng tm ra mt s quy lut nht nh ca s pht trin ca l tnh - hay ca s tin trin ca 'tinh thn th gii' trong sut lch s". "Li n na!" "Nhng php bin chng ca Hegel khng ch p dng c cho lch s. Khi tho lun v ti g, chng ta cng suy ngh theo kiu bin chng. Ta c tm li trong cc lun c. Hegel gi l 'suy ngh tiu cc'. Nhng khi ta tm c li trong mt lun c chnh l khi ta gn gi nhng g tt nht ca lun c ." "V d !" "Th ny, khi mt ngi thuc phe x hi ch ngha v ngi phe bo th cng ngi gii quyt mt vn x hi, mt s cng thng s nhanh chng l ra gia hai li t duy i lp ca h. Nhng iu khng c ngha ngi ny tuyt i ng v ngi kia hon ton sai. C th l c hai u c phn ng phn sai. V thng thng, khi cuc tranh lun tin trin, nhng g tt nht ca c hai lun c s kt tinh." "Hy vng th."

"Nhng trong khi ang vt ln trong mt cuc tranh lun nh vy, ta khng d quyt nh quan im no hp l hn. Trong chng mc no , lch s s quyt nh ci g ng ci g sai. Ci hp l l ci c sc sng." "Bt k ci g sng st u ng." "Hoc ngc li: ci ng s sng st." "Thy khng c mt cht xu v d ?" "Mt trm nm mi nm trc, c nhiu ngi u tranh cho n quyn. Cng c nhiu ngi phn i quyt lit vic cho ph n quyn bnh ng. Ngy nay, khi ta c lun c ca c hai pha, ta d thy bn no c quan im 'hp l' hn. Nhng ta khng c qun rng ta c tri thc ca thi i sau, khi vic ng ng. Tri thc 'chng t' nhng ngi u tranh v quyn bnh ng ng. Khng nghi ng g, nhiu ngi chc s xu h khi c c nhng g ngi ng ca mnh vit v vn quyn bnh ng ny." "Em cng ngh vy. Th quan im ca Hegel nh th no ?" "V chuyn bnh ng gii tnh ?" "Khng phi chng ta ang ni v chuyn ?" "Em c mun nghe mt on trch khng?" "Rt mun ." "ng ta ni: ' S khc bit gia nam gii v n gii ging nh gia ng vt v thc vt. Nam gii tng ng vi ng vt, trong khi ph n tng ng vi thc vt, v s pht trin ca h tnh lng hn v nguyn l bn di l mt th thng nht kh m h ca cm xc. Khi ph n lnh o chnh ph, quc gia lm nguy ngay lp tc, bi ph n hnh ng khng theo cc i hi c tnh cht ton th m theo nhng ch trng v khuynh hng c on. Nh th ph n c gio dc ai m bit bng cch no? - bng vic ht th cc nim v bng cch sng ch khng phi bng vic tch ly kin thc. Trong khi , v th nam t ch c th t c nh s cng thng suy ngh v nhiu n lc k thut." "Cm n thy, th l qu . Em khng mun nghe thm bt k tuyn b no nh th na." "Nhng l mt v d rt n tng thy quan im ca ngi ta v chuyn ci g l hp l lun thay i. N cho thy Hegel cng ch l mt a con ca thi i ng. V chng ta cng vy. Mt s quan im 'hin nhin' ca ta cng s khng tr c s kim nghim ca thi gian." "Th d quan nim no ?" "Ti khng c v d no."

"Ti sao li khng ?" "V khi ti s ly v d v ci hin ang b thay i. Chng hn, ti c th ni rng li t l chuyn ngu xun v t lm nhim mi trng. Nhiu ngi ngh nh vy ri. Cn lch s chng minh rng phn nhiu nhng g ta cho l hin nhin s khng cn ng vng di nh sng ca lch s." " vng." "Ta cn c th quan st mt s vic khc. Chnh s ng nam gii cng thi Hegel, nhng ngi c th x ra nhng li cng kch th thin kh chp nhn kiu nh vy v s thp km ca ph n, thc y s pht trin ca phong tro ph n." "Sao li th c?" "H a ra mt chnh . Ti sao? V ph n bt u ni dy. Khng cn phi c quan im v mt iu m ai cng ng . V khi h by t quan im v s thp km ca ph n mt cch cng th bo, s ph nh s cng tr nn mnh m hn." "Vng, tt nhin ri." "Em c th ni rng phi chng li nhng i th mnh m l iu tt nht c th xy ra. Cng cc oan, h li cng phi i mt vi nhng phn ng mnh lit hn. C mt cu tc ng ni v chuyn " thm du vo la." "Ci l la ca em bt u chy mnh hn t mt pht trc ri!" "T quan im ca trit hc hoc logic thun tu, gia hai khi nim thng s ny sinh mt mi cng thng bin chng." "V d ?" "Nu ti ngh v khi nim 'tn ti', ti bt buc s phi ngh v khi nim i lp - khi nim 'khng tn ti'. Em khng th ngh v s tn ti ca em m khng nhn ra ngay rng em khng tn ti mi mi. Cng thng gia 'tn ti' v 'khng tn ti' c phn gii bng khi nim 'tr thnh'. V nu ci g ang trong qu tr thnh, n va tn ti va khng tn ti." "Em hiu." "Do , 'l tnh' ca Hegel l logic ng. V c im ca thc ti l nhng s i lp nn miu t thc ti cng phi y tng phn. y l mt v d khc: ngi ta k rng nh vt l ht nhn ngi an Mch Niels Bohr k v chuyn Newton c mt ci mng nga treo trc ca chnh nh ng." "Ci em li vn may."

"Nhng ch l iu m tn, cn Newton th chc chn khng m tn. Khi c ngi hi ng c thc s tin vo nhng th kiu hay khng, ng tr li. 'Khng, ti khng tin, nhng ngi ta bo ti rng d sao th n cng c ch.'" "Hay tht!" "Nhng cu tr li ca ng kh l bin chng nu xt v mt i lp. Cng nh nh th Na Uy Vinje ca chng ta, Niels Bohr vn ni ting v s mu thun trong t tng, ng tng ni: C hai loi chn l. C nhng chn l b mt, nhng g i lp vi chng hin nhin sai. Nhng cn c nhng chn l thm thu m iu ngc li ca chng cng ng khng km. " c th l loi chn l no ?" "Chng hn, nu ti ni rng cuc i ngn ngi..." "Em s ng vi thy." "Nhng trong mt hon cnh khc, ti c th giang tay v ni rng cuc i qu l di." "Thy ni ng. iu cng ng, theo mt ngha no ." "Cui cng, ti s cho em mt v d khi mt cng thng bin chng c th dn n mt hnh ng t pht m hnh ng ny li dn n mt thay i bt ng." "Thy ni i ." "Hy hnh dung mt c b lun tr li m bng nhng li Vng, tha m... D, tha m... Con s lm ngay, tha m." Nghe rng c mnh." "Cui cng, m c b tc pht in v s ngoan ngon qu ng ca con gi, b ht ln: ng c lc no cng vng vng d d th na! V c b tr li: Vng, tha m." "Em m l b m th em s cho mt ci tt." "C th. Nhng em s lm g, nu c b li tr li: Nhng con mun ngoan ngon nh th." " l mt cu tr li k cc. C l em vn cho mt ci tt." "Ni cch khc, tnh th ny b tc. S cng thng bin chng i n mt im m ci g phi xy ra." "Nh mt ci tt vo mt chng hn?" " y cn phi ni n kha cnh cui cng ca trit hc Hegel." "Em ang nghe." "Em cn nh ta ni rng nhng ngi Lng mn l nhng ngi c nhn ch ngha khng?"

"Con ng b him dn vo trong..." "Ch ngha c nhn cng gp s ph nh hay mt i lp ca n trong trit hc Hegel. Hegel nhn mnh ci m ng gi l cc quyn lc 'khch quan'. Trong cc quyn lc ny, Hegel nhn mnh tm quan trng ca gia nh, x hi dn s v nh nc. Em c th ni rng Hegel c phn hoi nghi v c nhn. ng tin rng c nhn l mt phn hu c ca cng ng. L tnh hay 'tinh thn th gii' hin ra trc ht v r rng nht trong s tng tc gia ngi v ngi." "Thy gii thch r hn i ." "L tnh th hin bn thn r nht trong ngn ng. Ngn ng l ci m khi sinh ra chng ta c t vo trong n. Ngn ng Na Uy chng h hn g nu khng c ng Hansen, nhng ng Hansen khng th sng thiu ngn ng Na Uy. Vy, khng phi c nhn nh hnh ngn ng m chnh ngn ng nh hnh c nhn." "Chc vy." "Cng nh khi mt em b c sinh ra trong mt ngn ng, em cn c sinh ra trong mt hon cnh lch s. V khng ai c c mi quan h 't do' vi loi hon cnh . Do , ngi no khng tm c ch cho mnh trong quc gia th ngi khng thuc v lch s. Chc em cn nh y tng l t tng trung tm ca nhng trit gia ln ngi Athens. Cng dn khng th khng c quc gia cng nh quc gia khng th khng c cng dn." "R rng." "Theo Hegel, quc gia khng ch l c nhn mt cng dn. Hn na, n cn hn c tng tt c cc cng dn ca quc gia . Nn ng ni ngi ta khng th 't b x hi'. Do , ai ch nhn vai trc x hi mnh ang sng trong v ch mun 'tm linh hn ca chnh mnh' th s b ch nho." "Em khng r c th ng hon ton khng, nhng thi th cng c." "Theo Hegel, khng phi c nhn tm thy chnh mnh m l tinh thn th gii." "Tinh thn th gii tm thy chnh mnh?" "Hegel ni rng tinh thn th gii quay v vi bn thn qua ba giai on. Ngha l qu trnh n tr nn c thc v bn thn tri qua ba giai on." "Nhng giai on no ?" "Trc ht, tinh thn th gii thc c bn thn trong phm vi c nhn. Hegel gi y l tinh thn ch quan. Tip theo, n t ti mc nhn thc cao hn, l gia nh, x hi v quc gia. Hegel gi y l tinh thn khch quan v n th hin trong mi quan h tng h gia ngi vi ngi. Nhng cn c mt giai on th ba..."

" l g ?" "Tinh thn th gii t n hnh thc cao nht ca s t nhn thc trong tinh thn tuyt i. V tinh thn tuyt i ny l ngh thut, tn gio v trit hc. Trong , trit hc l hnh thc cao nht ca tri thc, v trong trit hc, tinh thn tuyt i suy tng v nh hng ca chnh n i vi lch s. Nh vy, tinh thn th gii gp g bn thn ln u tin trong trit hc. C l, em c th ni rng trit hc l tm gng ca tinh thn th gii." "Vn ny tht kh hiu, em cn thm thi gian suy ngh k hn. Nhng em thch iu thy va ni." "iu g c? Rng trit hc l tm gng ca tinh thn th gii?" "Vng, nghe tht hay. Thy c cho rng n c lin quan n tm gng ng khng ?" "V em hi nn cu tr li l c." "Ngha l sao ?" "Ti on tm gng c mt ngha c bit no v n c xut hin lin tc." "Chc thy cng on c ngha c bit l g ch ?" "Khng. Ti ch ni rng nu n khng c ngha c bit g i vi Hilde v cha c th n khng c nhc n nhiu vy. ngha l g th ch Hilde mi bit." " c phi s chm bim kiu Lng mn khng ?" "Mt cu hi v vng, Sophie ." "Ti sao ?" "V chng ta khng phi l ngi to ra nhng chuyn ny. Chng ta ch l nhng nn nhn ri ro ca tr chm bim . Nu mt a tr con ln tui v ci g ln mt mnh giy, em khng th hi t giy xem ci hnh v thc ra c ngha g." "Thy lm em rng mnh."

KIERKEGAARD ... chu u ang trn ng ph sn...

Hilde nhn ng h. qu bn gi. C t t giy ln bn ri chy xung bp. C phi xung nh thuyn trc khi m pht chn v phi i lu. C lic nhn tm gng ng h khi i ngang qua n. C nhanh chng t m pha tr v sa son my chic bnh kp. C quyt nh s chi x b. Hilde bt u cm thy mnh ngy cng chuyn sang ng phe vi Sophie v Alberto. K hoch ca c s bt u khi ng v ti Copenhagen. C i xung nh thuyn, mang theo mt ci khay ln. "Ba gia bui ca m con mnh y." c ni. M c ang cm giy rp. B a gt tc trn trn. Trn tc b cng c ct. "Th th b qua ba ti vy." H ra ngi trn cu tu v bt u n. "Bao gi b v ?" mt lt sau Hilde hi. "Th By. M tng con bit ri?" "Nhng my gi ? C phi b s chuyn my bay Copenhagen khng ?" "..." M c cn ming bnh m kp. Khong nm gi, b s n Copenhagen. Chuyn bay n Kristiansand bay lc tm gi km mi lm. Chc b s xung Kjevik lc chn ri." "Vy b s Kastrup my ting lin..." ", nhng sao c?" "Khng c g, con ch t m thi." Khi Hilde thy chuyn dng c mt lc di, c lm v tnh c hi m, "Do ny m c nghe tin tc g ca Anne v Ole khng ?" "Thnh thong hai a cng gi in. Khong thng By hai a s v nh ngh h." "n tn thng By ?" "." "Vy l tun ny hai anh ch y vn cn Copenhagen..." "Sao t dng con li hi nhng chuyn ny, Hilde?" "C g u . Con ch ni chuyn linh tinh thi m." "Con nhc n Copenhagen nhng hai ln." "Th ?" "Mnh ni v chuyn b s xung sn bay ..." "Chc v th nn con ngh ti Anne v Ole."

Hai m con va n xong, Hilde dn ca v a vo khay. "Con phi ln c tip y, m ." "R ri." C mt cht trch c trong ging ca m th phi. Hai m con tng bn chuyn cng sa thuyn trc khi b v. "B gn nh bt con ha s c xong cun sch trc khi b v." "Chng ra sao. Khi xa, b con u cn ch huy m con mnh nh." "Gi m m bit b ch huy ngi khc nh th no," Hilde ni vi mt ging b n, "v m khng th tng tng c b khoi ch chuyn nh th no u." C quay v phng v c tip. Bng Sophie nghe thy mt ting g ca. Alberto nhn c mt cch nghim ngh. "Chng ta khng mun b quy ry." Ting g ca mnh hn. "Ti s k cho em nghe v mt nh trit hc an Mch, ngi rt tc ti v trit hc ca Hegel," Alberto ni. Ting g ca mnh n ni c cnh ca rung ln. "Tt nhin, l ng thiu t ang gi mt ci o nh no n chng ta c mc mi cu hay khng." Alberto ni. "ng ta u c tn cht cng sc no." "Nhng nu ta khng m ca v xem l ai th ng ta c th ph sp c ngi nh m cng chng tn t sc no." "C l em ng. Chng ta ra m ca vy." H ra ca. Sophie tng s nhn thy mt ngi rt to ln v ting g ca mnh n vy. Nhng ng trn bc thm l mt c b mc vy xanh vi mu tc di mu sng. Mi tay c b cm mt ci chai nh. Mt chai mu , chai kia mu xanh. "Xin cho," Sophie ni. "Bn l ai?" "Ti tn l Alice," c b ni, ri rt r nhn mnh cho. "Ti cng on vy,"Alberto gt u. "y l Alice x s K diu." "Lm th no m c y n c y?" Alice gii thch: "X s K diu l mt t nc han tan khng c ranh gii. Ngha l u cng l x s K diu - kh l ging vi Lin hp quc. X s K diu nn l thnh vin danh d ca Lin hp quc. Chng ti nn c i din trong mi y ban v Lin hp quc cng sinh ra t k cng ca con ngi." "Hm... tay thiu t ny!" Alberto lm bm. "Th bn n y lm g?" Sophie hi.

"Ti phi mang cho Sophie hai ci chai trit hc nh ny." C b a hai ci chai cho Sophie. Mt chai ng cht lng mu , cn chai kia ng cht lng mu xanh. Chai dn nhn HY UNG TI, nhn chai xanh cng ghi dng ch HY UNG TI. Cht mt con th trng chy ngang qua ngi nh nh, dng iu vi v. N chy trn hai chn sau, mc gi-l trong, o vt ngoi. n trc nh, con th rt ra mt ci ng h qu qut t ti o gi-l v ku ln: "i tri! i tri! Ti s mun mt!" Ri n chy tip. Alice bt u chy theo. Trc khi chy vo rng, c nhn mnh cho v ni, "Gi th n li bt u ri." "Gi li cho n Dinah v Hong Hu nh!" Sophie gi vi theo. Alberto v Sophie vn ng trn bc ca xem xt nhng ci chai. "HY UNG TI v HY UNG TI na," Sophie c. "Em khng bit em c dm khng. Bit u my th ny c thuc c." Alberto ch nhn vai. Chng c ng thiu t gi n, m mi th xut pht t ng ta u ch thun ty trong tm thc thi. Nn chng ch l th nc ung gi v." Sophie m nt chai v thn trng a ln ming. Th cht lng c mt v ngt l l, nhng cha ht. Khi c ung, c ci g bt u xy ra xung quanh c. C v nh h nc, khu rng v cn nh cng ho vo lm mt. Chng my chc, c v nh tt c nhng g c nhn thy l mt con ngi v ngi chnh l Sophie. C ngc ln nhn Alberto, nhng c ng na cng nh th mt phn ca tm hn Sophie. K qu l k C ni. Mi vt iu trng ging nh trc, nhng gi tt c ch l mt ngh . Alberto gt u - nhng Sophie thy nh chnh c ang gt u vi mnh. l thuyt phim thn hay ch ngha duy tm. ng ni. l tinh thn th gii ca nhng ngi Lng mn. H coi mi th l mt ci ti ln. cng chnh l Hegel, ngi ph phn nhn t c nhn v xem mi vt u l th hin ca mt v ch mt l tnh th gii. Em nn ung ci chai kia na ? . N ghi nh th trn nhn m. Sophie m nt chic chai xanh v ung mt ngm ln. Cht lng ny c v mt v st hn. Mt ln na mi vt quanh c bng bin i.

Ngay lp tc, hiu ng ca ci chai bin mt, mi vt quay li nh c. Alberto li l Alberto, cy tr v rng, v nc quay li lm h. Nhng trng thi ch ko di mt giy v mi th tip tc trt ra xa nhau. Khu rng khng cn l khu rng, mi ci cy by gi c v nh mt th gii ring. Mt nhnh cy nh xu cng ging nh mt th gii c tch vi hng ngn cu chuyn thn tin. Ci h nh bng tr thnh i dng v tn - khng phi v b rng hay chiu su, m v nhng nt lp lnh rc r v nhng gn sng mun hnh vn trng. Sophie cm thy mnh c th c i ng ngm mt nc ny, v n ngy c qua i n vn s l mt iu b him khng th gii thch. Sophie ngc nhn ln mt ngn cy. Ba ch chim s nh xu ang mi m vi mt tr chi k l. C phi l tr chi trn tm ? Chng mc no , c bit t trc rng trn ci cy c chim, k c sau khi ung nc t chai . Nhng c cha tng nhn chng mt cch r rng nh th. Th nc xa mi s tng phn v s khc bit gia cc c th. T trn bc thm ni hai thy tr ang ng, Sophie nhy xung sn nhn m c. c pht hin ra mt th gii mi na - ging nh mt th ln bin su ln m mt di y bin. Gia nhng cng c, riu li ti ken dy. Sophie theo di mt con nhn ang lch qua m ru vi dng iu b v v y qu quyt, mt con rn cy mu chy ln chy xung mt cng c v c mt i qun kin ang hp sc lao ng chm ch trong m c. Nhng mi con kin nh xu li vung chn theo mt cch ca ring mnh. K l hn ht l nhng g p vo mt khi c ng ln v ngc nhn Alberto. Alberto, c thy mt con ngi l lng - ng nh mt sinh vt t hnh tinh khc hay mt nhn vt b ph php t trong truyn c tch. Cng lc c cm nhn v bn thn theo mt cch hon ton mi, c l mt c th c nht v nh. Em thy th no ? Alberto hi. Em thy thy l mt con chim l. Em ngh th ? Em khng cho l khi no em c th hiu c lm mt ngi khc nh th no. Trn th gii khng c hai ngi no ging nhau. Th cn khu rng th sao ? Nhng ci cy khng cn ging nhau na. Chng nh c mt v tr ca nhng cu chuyn k l .

ng nh ti on. Ci chai xanh l ch ngha c nhn. l phn ng ca Soren Kierkegarrd i vi ch ngha duy tm ca ngi lng mn. Nhng n cn bao cha mt ngi an Mch khc sng cng thi vi Kierkegarrd, l nh vn vit chuyn c tch ni ting Hans Christian Andersen. ng cng c con mt sc so trc s phong ph n kh tin v chi tit ca thin nhin. Hn mt th k trc, c mt nh trit hc cng nhn thy iu . l nh trit hc Leibniz ngi c. ng phn i ch ngha duy tm ca Spinoza, cng nh Kierkegaard chng li Hegel. Em nghe thy thy ni nhng ging thy bun ci qu . iu c th hiu c. Em ch cn nhp thm mt ngm t ci chai l c. No hy ngi xung bc thm. Ta hy ni cht t v Kierkegaard trc khi kt thc bi ngy hm nay. Sophie ngi xung bc thm bn cnh Alberto, c ung mt cht t ci chai v mi th li bt u ho vo nhau. Thc ra chng ho vo nhau hi qu ; c li c cm gic rng khng c s khc bit no l ng k c. Nhng c ch cn chm mi vo ming chai mu xanh v th gii quanh c t nhiu li trng ging nh Alice mi mang hai chai nc n. Th ng no l tht ? gi th Sophie hi. Chai mu xanh hay chai mu cho ta bc tranh ng n ? . C xanh ln Sophie . Ta khng th ni rng cc nh Lng mn ch ngha sai lm khi khng nh c mt thc ti. Nhng c l gc nhn ca h hi hp. Th cn ci chai mu xanh ? Ti khng cho rng Kierkegaard ung kh nhiu t ci chai . Chc chn ng c mt con mt rt tinh tng i vi ngha ca c th. Chng ta khng ch l con ca thi i mnh. Hn th mi ngi trong chng ta l mt c th c nht v nh ch sng mt ln trn th gii ny. Cn Hegel th khng quan tm n iu my ? Khng, ng ta quan tm n phm vi rng ln ca lch s nhiu hn. chnh l iu lm Kierkegaard rt bt bnh. ng cho rng c ch ngha duy tm ca nhng ngi Lng mn v ch ngha lch s ca Hegel u lm mi i trch nhim ca mi c nhn i vi cuc i ca chnh mnh. Do vy, theo Kierkegaard, Hel v nhng ngi Lng mn u cng mt duc . Em c th hiu v sao ng y li tc n th. Soren Kierkegaard sinh nm 1983 v c cha nui dy mt cch rt h khc. Ni u su tn gio ca ng chnh l mt ti sn k tha t ngi cha ny.

Nghe tht ng ngi. Cng v ni u su ny m ng cm thy bt buc phi ph b hn c, mt vic m tng lp t sn Copenhagen nhn vi con mt khng d chu. Do , ng sm tr thnh ngi b x hi rung b v mt i tng ca s khinh mit. Tuy nhin, ng dn dn hc c cch n ming tr ming, v ng ngy cng tr nn ci m sau ny Ibsen miu t l mt k th ca nhn dn. Tt c ch v chuyn hn c b ph v ? Khng, khng ch c th. c bit l n cui i, ng c mt thi ph phn quyt lit i vi x hi. ng ni : C chu u ang trn ng ti ph sn. ng tin rng mnh ang sng trong mt thi i hon ton vng bng nim say m v s cam kt. ng t bit bt bnh vi s t nht ca gio hi chnh thc ca gio hi phi Luther an Mch. ng ph phn khng thng tic ci m em c th gi l Kit gio Cha Nht . Ngy nay ngi ta ni v o Ki t ca l kin tn23. a s tr con chu l kin tn ch v nhng qu tng m chng s c nhn. 23 Nghi l chnh thc cng nhn mt ngi l tn ca Ki-t gio - ND. ng, em hiu ri y. i vi Kierkegaard, Ki T gio va phi thng va phi l n mc n nht nh phi hoc th ny hoc th khc. Ngi ta khng th c lng tin i cht hay ti chng mc no c. Bi v hoc Jesus hi sinh vo ngy Phc Sinh, hoc khng phi nh vy. V nu qu thc ng ta hi sinh, nu ng ta qu thc cht v chng ta - th iu phi thng n mc n phi c nh hng mnh m n c cuc i ta. Vng, em hiu. Nhng Kierkegaard li thy c nh th v qun chng ni chung u tip cn cc cu hi tn gio mt cch v thng v pht. Ch tin rng cc tn iu Ki t gio l ng th cha . C c tin Ki T ngha l phi tun theo cch sng Ki t gio. Chuyn th c lin quan g ti Hegel ? Em ng y. C l chng ta m u sai ch. Th th thy quay lui v bt u li vy. Kierkegaard bt u nghin cu thn hc nm 17 tui, nhng ng li tr nn ngy cng say m cc cu hi trit hc. Nm 27 tui ng t c bng thc s vi lun vn ti Lun v khi nim chm bim. Trong cng trnh ny, ng chin u vi thi chm bim Lng mn v tr chi o nh thiu trch nhim. ng so snh vi chm bim kiu Socrates. Tuy Socrates s dng s chm bim vi hiu

qu cao, mc ch ca n l khi ra nhng chn l c bn v cuc sng. Khng nh cc nh Lng mn ch ngha, Socrates l ngi m Kierkegaard gi l mt nh t tng hin sinh. Ngha l mt nh t tng ngi ko ton b s sinh tn ca bn thn vo cc suy tng trit hc ca mnh. Ri sao na ? Nm 1841, sau khi ph b hn c, Kierkegaard n Berlin, ni ng theo hc Schelling. ng y c gp Hegel khng ? Khng, Hegel qua i t hai nm trc, nhng t tng ca ng vn chim u th Berlin v nhiu vng chu u. H thng ca ng c s dng nh mt kiu li gii thch a nng cho mi loi cu hi. Kierkegaard cho rng kiu chn l khch quan m hc thuyt Hegel ni ti hon ton khng lin quan n cuc sng ring t ca c nhn. Th kiu chn l no th c lin quan ? Theo Kierkegaard, thay v i tm chn l vi ch C vit hoa, tm kim nhng chn l c ngha i vi cuc sng c nhn l vic quan trng hn. Tm thy chn l cho ti l vic rt cn thit. Nh vy ng t c nhn i lp vi h thng. Kierkegaard cho rng Hegel qun rng chnh ng cng l mt con ngi. y l nhng g ng vit v v gio s theo thuyt Hegel : Trong khi ngi gio s bun t gii thch ton b b mt v cuc sng, ng ng tr qun mt tn ca chnh mnh, qun rng mnh l mt con ngi khng hn khng km ch khng phi ba phn tm tuyt hay ca mt on vn. Vy theo Kierkegaard th no l mt con ngi ? Khng th din t mt cch khi qut uc. Kierkegaard hon ton khng quan tm n mt miu t rng v bn cht con ngi hay v loi ngi. iu quan trng duy nht l s tn ti ring ca mi con ngi. V em khng tri nghim s tn ti ca ring em sau mt ci bn giy. Ch khi ta hnh ng - nht l khi ta thc hin cc la chn quan trng - th ta mi gn vi s tn ti ca chnh mnh. C th minh ho cho nhng g Kierkegaard mun ni bng mt cu chuyn v Pht . Pht y ? ng vy v trit hc ca Pht cng ly s tn ti ca con ngi lm xut pht im. C mt nh s ngh Pht tr li r hn cho nhng cu hi cn bn v th gii l g v con ngi l g. Pht tr li bng cch so snh nh s vi mt ngi b trng tn c. Ngi b thng chc chn s khng quan tm n vn l thuyt v chuyn mi tn lm bng g, n c tm loi thuc c no.

 Chc iu anh ta mun nht l c ai rt mi tn ra v cha tr vt thng. ng nh vy. iu c tm quan trng sng cn ca anh ta. C Pht v Kierkegaard u c thc su sc v s tn ti ch trong mt khonh khc ngn ngi. V khi th, nh ti ni, ngi ta khng ngi sau bn giy v trit l v bn cht tinh thn th gii. D nhin l khng ri. Kierkegaard cn cho rng chn l c tnh cht ch quan. ng khng c ni rng bt c nhng g ta ngh hoc tin tng u l chn l. ng mun ni rng nhng chn l tht s quan trng u mang tnh c nhn. Ch c nhng chn l ny l ng cho ti . Thy cho v d v mt chn l ch quan i ? Chng hn c mt cu hi quan trng : cc tn Kit gio c ng hay khng. y khng phi cu hi m ngi ta c th hiu mt cch l thuyt hay hn lm. i vi mt ngi hiu c v tr ca bn thn mnh trong cuc sinh tn, y l vn sng hay cht. N khng phi l ci ta ngi bn lun cho vui m l ci ta tip cn vi nim am m v s chn thnh ln lao nht. Em hiu. Nu em ri xung nc em s khng quan tm v mt l thuyt xem em c th cht chm hay khng. Chuyn di nc c c su hay khng cng chng quan trng lm. y l vn sinh t. Cm n thy em hiu ri. Do vy ta phi phn bit gia cu hi trit hc v chuyn c Cha tri hay khng v mi lin quan c nhn vi chnh cu hi , mt tnh hung m trong mt ngi mt khc. Nhng cu hi nh vy c th tip cn qua c tin. Cn nhng g ta c th bit rng l tnh, hay ni cch khc l tri thc, l hon ton khng quan trng theo quan im ca Kierkegaard. Em ngh l thy cn gii thch thm. Tm cng bn bng mi hai. Ta c th hon ton chc chn v iu . l mt loi v d v chn l l tnh m tt c cc trit gia k t Descartes vn ni n. Nhng trong li cu nguyn ca chng ta hng ngy c nhng th dng hay khng ? Khng h. Nhng chn l thuc dng c th va khch quan va tng qut nhng d th no th chng cng chng c ngha l g i vi s sinh tn ca mi ngi. Th c tin th sao ?

Nu em x s khng tt vi mt ngi, em khng bao gi c th bit c h c tha th hay khng. Do vy iu l quan trng i vi em. l mt vn m em quan tm su sc. Em cng khng th bit c mt ngi c yu em hay khng. l iu m em hy tin v hi vng. i vi em nhng iu ny quan trng hn thc t rng tng ba gc trong mt tam gic l 180 . Em khng ngh ti lut nhn qu hay cc dng thc ca tri thc khi em ang hn n hn u i. C m in th mi lm vy. c tin l yu t quan trng nht i vi cc cu hi tn gio. Kierkegaard vit: Nu ti c kh nng thu hiu Cha Tri mt cch khch quan, ti s khng tin. Nhng v chnh ti khng th c kh nng , nn ti phi tin. Nu ti mun bo ton c tin ca mnh, ti phi thng xuyn ch nu gi tnh trng khng r rng khch quan c th mi su by vn dm di y nc m gi gn c tin. Nghe trm trng tht. Trc , nhiu ngi c gng chng minh s tn ti ca Cha Tri - hoc bng mi cch a Cha vo trong phm vi ca tnh hp l. Nhng nu em t bng lng vi mt lun c logc hoc mt bng chng dng , em s khng cn c tin, v cng vi n, em nh mt cm xc mnh m v tn gio. Bi v vn khng phi tn iu Kit gio c ng hay khng m l n ng vi em hay khng. T tng c th hin t thi Trung C trong cu chm ngn: credo quia absurdum. Li ting Latin. C ngha ti tin v n bt hp l. Nu Kit gio li cun l tnh ca ta thay v cc mt khc, th n khng phi l mt vn v c tin. Vy l ta tm hiu v cc khi nim sinh tn, chn l ch quan ca Kierkegaard v quan nim ca ng v c tin. Ba khi nim ny c xy dng ph phn truyn thng trit hc ni chung v trit hc Hegel n ring. Nhng chng cn l biu hin ca mt s ph phn x hi mt cch mnh m. ng ni, c nhn trong x hi thnh th hin i tr thnh cng chng v c im ni bt ca m ng hay qun chng l tt c nhng cuc tho lun v thng v pht ca h. Ngy nay ta c th dng t a dua, ngha l mi ngi suy ngh ging nhau, tin vo nhng iu ging nhau m chng c cht tnh cm su sc v iu . Khng bit Kierkegaard s bnh lun g v b m ca Joanna nh. Khng phi lc no ng y cng nhn xt mt cch hin lnh u. ng ta c mt ngi bt sc bn v mt ging chm bim cay c. Chng hn ng c th ni

nhng cu nh m ng l phn chn l, hay chn l lun ng v phe thiu s v rng hu ht mi ngi u sng hi ht. Su tp bp b Barbie l mt chuyn, nhng sng nh mt con Barbie l chuyn t hi hn nhiu. iu a ta n vi hc thuyt Kierkegaard v ba cp trn ng i. Ci g c ? Kierkegaard cho rng c ba hnh thc khc nhau ca cuc sng. ng gi l cp m hc, cp lun l v cp tn gio. ng dng t cp nh mnh rng ngi ta c th sng ti mt trong hai cp thp hn v bt cht vt ln mt cp cao hn. Nhiu ngi sng c i ti duy nht mt cp . Chc thy sp gii thch thm. Em rt nng lng mun bit mnh ang cp no. Ngi sng ti cp m hc sng cho hin ti v nm bt mi c hi hng th. Bt c g p , va hay d chu u l tt. Nhng ngi ny sng hon ton trong th gii ca gic quan v l mt n l ca c mun v tm trng ca bn thn. Mi th bun t u xu. Vng em cm n thy, em ngh l em bit ci thi . Do ngi Lng mn in hnh cng l ngi duy m in hnh, v n khng ch l hng th gic quan thun tu. Mt ngi c cch tip cn ph phn i vi thc ti hoc lnh vc ngh thut hay trit hc m anh ta theo ui cng ang sng ti cp m hc. Thm ch cn c th c thi duy m, hay ph phn, trc ni bun v s au kh. Nhn vt Peer Gynt ca Ibsen l chn dung ca mt ngi duy m in hnh. Em hiu thy ri. Em c bit ai kiu nh vy khng? Khng hon ton. Nhng em nghe c v ging ng thiu t. C th, c th, Sophie Mc d y li l mt v d tr chm bim Lng mn nghe pht bun nn ca ng ta. Em nn chi ming i th hn. Ci g ? Thi c khng phi l li ca em. Thy ni tip i vy. Mt ngi sng cp m hc d gp trng thi angst, ngha l ni lo s v cm gic trng rng. Nu iu ny xy ra th cn c hi vng. Theo Kierkegaard, angst gn nh l mt trng thi tch cc. l mt biu hin rng c th ang trong trng thi sinh tn, v khi c th thc hin mt bc nhy vt ln cp

cao hn. Nhng iu ny c th xy ra hay khng xy ra. trng thi sp nhy vt cng khng ch g nu ta khng lm ti cng. y l vn th ny hoc th khc. Khng ai c th lm thay cho ta. l chn la ca bn thn ta. C v ging nh khi quyt nh cai ru hoc cai ma tu. ng c th ni nh vy. Miu t ca Kierkegaard v phm tr quyt nh ny c phn ging vi quan im ca Socrates rng mi s thu hiu ng n u i n t bn trong. La chn a mt ngi tin t cch sng duy m ti cch sng lun l hay tn gio phi n t bn trong. Ibsen miu t iu ny trong Peer Gynt. C th tm thy mt miu t bc thy khc v chuyn la chn sinh tn ny sinh t s tuyt vng v nhu cu ni tm trong cun tiu thuyt Ti c v trng pht ca Dostoevsky . iu tt nht ta c th lm l la chn mt hnh thc khc ca cuc sng. V c l khi , ta s bt u sng ti cp lun l. Cp ny c trng bi tnh nghim tc v nht qun trong cc la chn o c. Cch sng ny khng phi khng ging vi lun l trch nhim ca Kant. Ta phi c gng sng theo cc quy tc o c. Cng nh Kant, Kierkegaard thu ht s quan tm trc ht ti tnh kh con ngi. Ci m ta c th cho l ng hay sai khng quan trng. iu ng k l ta chn mt quan nim v ci g ng ci g sai. Mi quan tm duy nht ca nhng ngi duy m v mt ci g l n th v hay bun t. Sng nh th c s s tr nn qu nghim tc khng ? Chc chn ri ! Kierkegaard cha bao gi cho rng cp lun l em li s tho mn. Ngay c mt ngi c thc trch nhim cao cui cng cng s thy mt mi v lc no cng tn tu v t m. Nhiu ngi v cui i tri nghim phn ng mt mi . Mt s ri tr li vi cuc sng ph phn ti cp m hc ca mnh. Nhng nhng ngi khc to mt bc tin mi ti cp tn gio. H nhy xung vc su by vn dm ca c tin. H chn c tin thay cho nim vui duy m v li ku gi trch nhim ca l tnh. V mc d c th rt kinh khng khi nhy vo vng tay m rng ca Cha Tri hng sng, nh Kierkegaard m t, nhng l con ng duy nht n vi s chuc ti. Thy ang ni v KiT gao ? ng vy. V theo Kierkegaard, Kit gio chnh l cp tn gio. Nhng ngcng c ngha su sc i vi cc nh t tng khng theo Kit gio. Vi cm hng t nh trit hc an Mch, ch ngha hin sinh n r trong th k XX.

Sophie lic nhn ng h. Gn by gi ri ! Em phi chy thi. M s lo cung ln mt. C vy tay cho nh trit hc ri chy xung pha chic thuyn.

MARX mt bng ma ang m nh chu u Hilde ra khi ging v n bn ca s trng ra vnh. Hm th by, c c n on sinh nht ln th mi lm ca Sophie. Ngy hm trc chnh l sinh nht ca Hilde. Nu b c tng rng hm qua c mi c n on ngy sinh ca Sophie th ng khng c thc t cho lm. C ngy c chng lm g ngoi tr vic c. Nhng ng vn ng khi bo rng s ch cn mt li chc sinh nht na. l khi Alberto v Sophie cng ht bi Happy Birthday chc mng c. Xu h tht Hilde thm ngh. V by gi Sophie ang mi mi ngi n mt ba tic trit hc trong vn t chc vo ng ci ngy b c s t Lebanon v n nh. Hilde tin chc hm s c chuyn g xy ra m c c v b c u cha bit chc c. Nhng c mt iu chc chn : trc khi b v n nh, b s b mt qu s. l iu ti thiu c c th lm cho Sophie v Alberto, c bit l sau khi h ku gi c gip M c vn di nh thuyn. Hilde chy xung ch in thoi Copenhagen ca Anne v Ole, c gi cho h. Anne Kvamsdal nghe . Cho ch em l Hilde y . A, cho em. Mi chuyn Lillesand do ny th no? n c ch , em ang ngh h m. Cn tun ti b em s t Lebanon v. Tuyt qu cn g! Vng, em rt mong b v. Em gi in cho ch cng v chuyn y. Th .

Hnh nh b em s xung sn bay Kastrup khong 5 gi chiu th by ngy 23. Lc ch c Copenhagen khng? Tt nhin l c ri, chuyn g vy? Chuyn ny rt c bit, em cng khng bit c c khng na. Em ang lm ch t m qu y! Hilde bt u m t k hoch. C k cho Anne nghe v ci cp giy, v Sophie v Alberto v nhng chuyn khc. C phi ngng vi ln v hai ch em bun ci qu. Nhng khi Hilde gc my l lc k hoch c bt u c thc thi. By gi c s bt u phi chun b mt s th, nhng cn nhiu thi gian. Hilde dnh phn cn li ca bui chiu v c bui ti bn m. H li xe i Kristiansand chi v xem phim. Hai m con cm thy cn phi b li v hm trc h cha lm g c bit c. Khi i ngang qua li ra sn bay Kjevik, mt vi mu ca tr xp hnh ln m Hilde ang chi ri vo ng ch. m , c ln ging khi mun, nhng c ly chic cp giy v c tip. Khi Sophie lch qua hng du vo vn th gn tm gi. C xut hin khi m ang nht c di trn lung hoa trc ca. Con ny t u ra th? Con chui qua hng du v. Qua hng du ? M khng bit c ng xuyn qua ? Nhng con u v, Sophie ? y l ln th hai con bin mt m chng nhn cu no. Con xin li m. Hm nay p tri nn con i do hi xa. M c ng dy nhn c nghim khc. Khng phi con li i vi ng trit hc kia y ch ? ng l con c i vi ng y. Con k vi m l ng y thch i do m. ng ta s n d ba tic trong vn ch ? vng, ng y rt mong n bui tic. M cng vy. M ang mong n tng ngy. C v m ang bc. an ton Sophie ni : May m con mi c b m Joanna, nu khng th s hi kh x. M khng rnhng g th g, m cng s phi ni chuyn nghim tc vi ci ng Alberto ny. M c th dng phng con nu m mun. Con m bo l m s qu ng y.

Cn mt chuyn khc. Con c mt bc th. Th ? Th ng du Tiu on Lin hp quc. Chc l ca em trai Alberto. Chuyn ny phi chm dt thi, Sophie ! Sophie cung cung ngh. Trong nhy mt c tm c mt cu tr li c v hp l. Nh th c c v thn hng o no gi . Con k vi Alberto l con su tm cc du bu in him. C anh em cng c ch li y ch. M c c v yn tm li. Ba ti trong t lnh y. B ta ni vi ging hi du li. L th u ? Trn nc t lnh. Sophie o vo nh. Phong b ng du ngy 15 thng su nm 1990. C bc th v ly ra mt mnh giy nh : lm g, i nhc nhn sng to vnh hng Chng my ni i tn trong qun lng Qu thc l Sophie khng tr li c cu hi . Trc khi n c ct mnh giy vo ngn t cng vi nhng th c thu thp c t my tun trc. Chng bao lu c s bit c ti sao li hi cu . Sng hm sau, Joanna n chi. Sau mt vn cu lng, hai c b bt u bn k hoch cho mt ba tic trit hc. H cn dnh sn mt cht bt ng phng nhng trng hp mi ngi bt u cm thy bun t. Khi m Sophie i lm v, hai c vn cha bn tnh xong. M Sophie nhc i nhc li : ng lo tn tin . V b khng h chm chc. C l b ang ngh rng mt ba tic trit hc chnh l u cn thit a Sophie v li thc ti sau nhiu tun c tp trung hc trit. n cui bui chiu, h thng nht c mi chuyn, t nhng chic n lng bng giy cho n mt cu trit hc c thng. Gii thng s l mt cun sch trit hc dnh cho tui tr l hay nht. Nu nh c mt th nh vy ! Sophie khng chc chn v iu ny t no. Hai ngy trc l hi Ma H, th nm 21 thng su, Alberto li gi in cho Sophie Sophie ang nghe . Ti l Alberto y em cho thy. Thy kho khng ?

 Tht s rt kho, cm n em. Ti ngh l ti tm c mt cch tuyt vi trn thot. Trn khi ci g ? Em bit ri y. Thot khi s giam cm tinh thn m chng ta ang sng t qu lu ri. ra th. Nhng khng th ni mt t no v k hoch trc khi n c bt u. Nh th khng phi s qu mun ? Em cn bit em lin quan n chuyn g ch. Em ang ngy th qu y. Mi cuc trao i ca chng ta u b nghe trm. iu khn ngoan nht by gi l khng ni g c. Tnh th xu n th c ? Chuyn n nh vy m, b. Nhng vic quan trng nht, quan trng nht phi xy ra khi chng ta khng ni. Ta ang sng trong mt thc ti h cu ng sau nhng t ng ca mt cu chuyn di. Tng ch ci ang c ng thiu t g ln mt chic my ch xch tay c k. Do vy, khng c g in ra m li thot c s ch ca ng ta. Em hiu ra ri. Nhng chng ta lm cch no trn khi ng y c. Sut ! Ci g ? Cn c ci g nm gia dng ch na. chnh l ni m chng ta ang c xoay x kho lo vi mi mnh kho m ti bit. Ra l vy. Nhng ta phi tn dng ti a thi gian ca hm nay v ngy mai. Th by ny, qu bng s bay. Em c th n ch ti ngay by gi khng ? Em i ngay y. Sophie cho chim v c n, ri ly mt l x lch to cho Govina. Trc khi ra khi nh, c m mt hp thc n mo v trt vo mt ci bt t trn bc thm cho Shekeran. Ri c chui qua hng giu ra con ng pha ngoi nh. i c mt lt c cht thy mt ci bn rng t gia m cy thch nam. Ngi bn bn l mt ngi n ng ng tui, ng ta c v ang tnh ton vi cc con s. Sophie n gn v hi tn ng. Ebenezer Scrooge. , ng ta tr li ri li mit mi vi cun s ci.

 Tn chu l Sophie. Chc ng l mt nh doanh nghip ? Ngi n ng gt u. V ta giu kch x. Khng c ph phm mt xu no. Th nn ta phi tp trung vo khon mc k ton ca ta. Phin nh. Sophie vy tay cho ri i tip. Nhng cha c bao xa th c nhn thy mt c b ngi mt mnh di gc cy cao. C b n mc rch ri, da d xanh xao v m yu. Khi Sophie i ngang qua, c b thc tay vo ti v rt ra mt bao dim. Ch mua dim nh ? C b mi, cha bao dim v pha Sophie, Sophie s ti xem c c mang theo ng no khng. C c tm thy mt cu-ron. Bao nhiu mt bao ? Mt cu-ron . Sophie a ng xu cho c b v ng , tay cm bao dim. Hng trm nm nay ri ch l ngi u tin mua dim ca em. C lc em b cht v i, khi khc th v bng gi. Sophie thm ngh c l chng ng ngc nhin nu vic kinh doanh dim khng pht t lm trong rng. Nhng ri c nh ra nh doanh nghip m c va gp trn ng. Khng c l g m c b phi cht i trong khi ng ta li giu c n nh vy. i vi ch. Sophie ni. C nm tay c b bn dim v dn c b quay li ch ngi n ng giu c. ng phi xem th no c b ny c mt cuc sng tt hn. c ni. Ngi n ng ngng ln t ng giy t v ni : Chuyn tn tin, v ti ni ri, mt xu cng khng c b ph. Nhng tht khng cng bng khi ng th giu th cn c b ny li ngho th. Sophie khng khng Nh th l bt cng ! V vn! lm chuyn ! Cng bng ch tn ti gia nhng ngi bnh ng. ng ni th ngha l sao ? Ti gy dng c ny bng sc mnh, v cng sc ti c n p xng ng. Ngi ta gi l pht trin. Nu ng khng gip chu; chu s cht, c b khn kh ni. Nh doanh nghip li ngng u ln t cun s. Ri ng qung chic bt lng ngng xung bn mt cch st rut. My khng c con s no trong s k ton ca tao. Vy th ct! Ct v nh t bn! Nu ng khng gip ti; ti s t rng, c b ni.

Ngi n ng ng bt dy, nhng c b nh mt que dim. C d que dim chy vo mt cm c kh v n bt la ngay lp tc. Ngi n ng vung tay ln tri, ming ht: Xin Cha cu con! Con g gy ri! C b nhn ngi n ng v ci tinh nghch. ng bit ti l mt ngi cng sn ri ch? Mt pht sau, c b, nh doanh nghip v ci bn bin mt. Sophie cn li mt mnh trong khi ngn la ang nhanh chng nut dn cm c kh. C phi mt mt lc mi dp c m la bng cch dn chn ln n. n tri! Sophie nhn xung m c en x. C ang cm trong tay mt bao dim. Khng l chnh c chm la? Khi gp Alberto ngoi ca cn nh nh, c k cho ng v nhng chuyn va xy ra. Scrooge l mt g t sn keo kit trong tc phn Bi ht mng Ging Sinh ca Charles Dickens. Em chc cn nh c b bn dim trong truyn c tch ca Hans Christian Andersen. Em khng ngh l li gp h trong rng. Sao li khng? y u phi mt khu rng bnh thng, v chng ta li sp ni v Karl Marx. Em va chng kin mt v d v nhng cuc u tranh giai cp d di vo gia th k XIX, hp l qu cn g. Nhng ta hy vo trong. , ta s c bo v i cht khi s quy ry ca ng thiu t. H li ngi bn chic bn nh cnh ca s trng ra h. Sophie vn cn nh r c cm nhn v ci h nh th no sau khi ung ci chai mu xanh. Hm nay, hai ci chai nh c t trn b l si. Trn bn c mt m hnh n th Hy Lp nh. Ci g y ? Sophie hi. u s c , Sophie thn mn. Alberto bt u: Khi Kierkegaard n Berlin vo nm 1841, c th ng ngi cnh Marx trong lp hc ca Schelling. Kerkegaard hon thnh lun vn thc s v Socrates. Cng thi gian , Marx vit lun n tin s v Democritus v Epicurus ni cch khc, v ch ngha duy vt thi c i. Nh vy, c hai nh c hng i cho trit hc ca mnh. C phi Kierkagaard tr thnh mt nh trit hc hin sinh, cn Marx l nh duy vt?

Marx tr thnh mt nh duy vt lch s. Nhng ta s quay li chuyn sau. Thy ni tip i vy. Mi ngi theo cch ca ring mnh, c Kierkegaard v Marx u ly trit hc ca Hegel lm xut pht im. Cng chu nh hng ca li t duy Hegel, nhng c hai u ph nhn 'tinh thn th gii' hay ch ngha duy tm ca ng. C l v i vi h n qu vin vng. Chnh xc! Ni chung, ta thng ni rng thi k ca nhng h thng trit hc ln kt thc ti Hegel. Sau ng, trit hc chuyn sang mt hng mi. Thay cho nhng h thng ln mang tnh suy on, ta c ci gi l trit hc hin sinh, hay trit hc ca hnh ng. l nhng g Marx mun ni khi ng quan st thy rng, cho n gi 'cc nh trit hc ch gii thch th gii theo nhiu cch khc nhau; vn quan trng l thay i n.' Nhng li ny nh du mt bc ngot quan trng trong lch s trit hc. Sau khi gp Scrooge v c b bn dim th em thy Marx rt d hiu. Cc t tng ca Marx c mc ch thc tin, hay ni cch khc l chnh tr. ng khng ch l mt trit gia, ng cn l mt nh s hc, nh x hi hc v nh kinh t hc. V ng l ngi i tin phong trong tt c cc lnh vc ? Chc chn cha c nh trit hc no c vai tr quan trng hn ng trong ngnh chnh tr hc thc tin. Tuy nhin, ta phi cn trng trong vic ng nht nhng g t xng l ch ngha Marx v cc t tng ca chnh Marx. Ngi ta ni rng, n tn gia nhng nm 1840, Marx mi tr thnh ngi theo ch ngha Marx, nhng ngay c sau , i khi ng cm thy cn phi khng nh rng ng khng phi l ngi theo ch ngha Marx. Jesus c theo o Ki T khng ? y tt nhin cng l iu ng tranh ci. Ri sao na ? Ngay t u, Friedrich Engel, ngi bn v ngi ng nghip ca ng ng gp cho ci m sau ny c gi l ch ngha Marx. Trong th k ca chng ta, Lenin, Stalin, Mao v nhiu ngi khc cng gp phn ca mnh cho ch ngha Marx, hay l ch ngha Marx-Lennin Theo em th chng ta ch nn tp trung vo Marx thi. Thy va bo rng ng ta l mt nh duy vt lch s phi khng ?

ng khng phi l mt nh duy vt trit hc nh cc trit gia theo thuyt nguyn t c i, ng cng khng ng h ch ngha duy vt c gii ca cc th k XVII v XVIII. Nhng ng cho rng chnh cc yu t vt cht trong x hi xc nh cch t duy ca ta. Nhng yu t vt cht vi bn cht chc chn c vai tr quyt nh i vi s pht trin ca lch s. iu ny rt khc tinh thn th gii ca Hegel. Hegel ch ra rng s pht trin ca lch s c nh hng bi s cng thng gia cc mt i lp - ci m sau c gii to bng mt thay i bt ng. Marx pht trin t tng ny xa hn na. Nhng theo Marx, Hegel ln u xung t m chng chn ln tri. Hy vng khng phi lc no cng nh vy. Hegel gi lc y lch s ln pha trc l tinh thn th gii hay l tnh th gii. Marx cho rng, iu ny b ln ngc. ng mun chng minh rng chnh cc thay i v vt cht gy nh hng ln lch s. 'Cc quan h tinh thn' khng to ra cc thay i v vt cht, iu ngc li mi ng. Cc thay i vt cht to ra cc quan h tinh thn mi. Marx c bit nhn mnh rng chnh cc lc lng kinh t trong x hi to ra thay i v nh y lch s ln pha trc. Thy c v d no khng ? Trit hc v khoa hc c i c mc tiu thun tu l thuyt. Khng ai c bit quan tm n vic a cc pht kin mi vo thc tin. Khng ? l do cch t chc i sng kinh t ca cng ng. Sn xut da ch yu vo lao ng n l. Do , cc cng dn khng c nhu cu tng nng sut bng cc ci tin thc tin. l mt v d v nh hng ca cc quan h vt cht i vi cc suy tng trit hc. Vng, em hiu ri. Marx gi cc mi quan h vt cht, kinh t, x hi ny l c s h tng ca x hi. Cch t duy ca x hi, cc th ch chnh tr, h thng lut php v khng km phn quan trng l tn gio, o c, ngh thut v khoa hc, Marx gi l kin trc thng tng ca x hi. Vng, c s h tng v kin trc thng tng. Cn by gi em hy a cho ti ci n th Hy Lp. Sophie lm theo.

y l m hnh ca n Parthenon trn nh Acropolis. Em cng nhn tn mt. Ngha l xem trong bng video. Em c th thy rng cng trnh ny c mi n rt thanh nh v tinh t. C l mi n vi ci trn tng l nhng g p vo mt ta trc nht. l ci m ta gi l kin trc thng tng. Nhng n khng th l lng trong khng kh. N c hng ct chng . Ngi n c nn mng rt vng chi chng ton b cng trnh. Cng nh vy, Marx tin rng cc quan h vt cht nng ton b nhng g thuc v t tng v quan nim trong x hi. Kin trc thng tng ca mt x hi thc ra l mt phn nh ca cc nn tng ca x hi . C phi thy l thuyt nim ca Plato l mt phn nh ca ngnh sn xut gm v trng nho? Khng, khng n gin nh vy, theo nh cch Marx ch ra mt cch r rng. l hiu ng tng tc ca cc nn tng ca x hi i vi kin trc thng tng ca n. Nu Marx ph nhn tng tc ny th ng l mt nh duy vt c gii. Nhng v Marx nhn ra rng c mt mi quan h tng tc v bin chng gia cc c s h tng v kin trc thng tng, ta ni rng ng l mt nh duy vt bin chng. Nhn tin, ni em bit, Plato khng phi th gm, cng chng phi ngi trng nho. Thi c. Thy cn ni g thm v ci n na khng ? C, cn mt cht na. Em th miu t nn mng ca ngi n xem. Nhng ct chng t trn mt ci nn gm ba mc - hoc ba bc. Cng nh vy, ta s gi tn ba mc hoc ba tng ca cc c s h tng x hi. Tng c bn nht l ci m ta c th gi l iu kin sn xut ca x hi. Ni cch khc l iu kin t nhin hoc ti nguyn thin nhin ca x hi. Chng l nn tng ca bt c x hi no, v nn tng ny quyt nh th loi sn xut trong x hi, ng thi quyt nh bn cht v vn ho ca x hi ni chung. Ngi ta khng th nh c trch trn sa mc Sahara hay trng ch l min bc Na Uy c. ng y. V t duy ca nhng ngi thuc vn ho du mc rt khc vi cch suy ngh ca dn lng nh c min Bc Na Uy. Tng tip theo l t liu sn xut ca x hi. y, Marx mun ni n mi loi thit b, cng c, my mc, cng nh cc vt liu th c tm thy trong x hi .

Ngy xa, ngi ta cho thuyn ra bi c. By gi ngi ta dng tu ln vi li r nh c. ng vy. V em va ni v tng tip theo trong c s h tng ca x hi, l nhng ngi s hu cc t liu sn xut. S phn cng lao ng, hay s phn b cng vic v s hu, l ci m Marx gi l cc quan h sn xut ca x hi . Nh vy, ta c th kt lun rng chnh phng thc sn xut trong mt x hi quyt nh cc iu kin v chnh tr v t tng trong x hi . Khng phi ngu nhin m ngy nay cch t duy v cc quy tc o c ca chng ta c phn no khc vi thi phong kin c xa. Nh vy Marx khng tin vo mt l phi ca t nhin vnh cu? Khng. Theo Marx, vn ci g ng n v mt o c l mt sn phm ca c s h tng ca x hi. V d, khng phi ngu nhin m trong x hi nng dn ngy trc, cha m l ngi chn v chng cho con ci mnh. l vn ai s tha k trang tri. Trong mt thnh ph hin i, cc quan h x hi khng ging nh vy. Ngy nay, ngi ta c th gp ngi chng hoc v tng lai ca mnh ti mt bui tic hay mt sn nhy, v nu yu nhau nhiu, ngi ta s tm mt ni no sng chung. Em khng bao gi c th chu c chuyn b m quyt nh xem em s ci ai. l v em l mt a con ca thi i ca em. Hn na, Marx nhn mnh rng gn nh giai cp thng tr x hi chnh l nhng ngi t ra cc quy tc v ng v sai. Bi v 'lch s ca mi x hi t trc n nay l lch s ca cc cuc u tranh giai cp.' Ni cch khc, lch s ch yu l vn ai l ngi s hu cc t liu sn xut. Cc t tng v kin ca nhn dn khng ng gp vo vic thay i lch s ? C v khng. Marx hiu rng cc iu kin trong kin trc thng tng ca x hi c th c mt nh hng qua li i vi h tng c s ca x hi, nhng ng ph nhn rng kin trc thng tng c cht lch s c lp no ca ring n. Ci a lch s pht trin t x hi n l thi C i ti x hi cng nghip ngy nay v cn bn c quyt nh bi cc thay i trong h tng c s ca x hi. Thy ni vy ri. Marx tin rng trong mi thi k ca lch s u c mt s mu thun gia hai giai cp c nh hng ln trong x hi. X hi n l thi C i c s mu thun

gia cng dn t do v n l. X hi phong kin thi Trung C c mu thun gia ch t v nng n; v sau l gia qu tc v mt dn chng. Cn ti thi ca Marx, trong ci m ng gi l mt x hi t sn hoc x hi t bn ch ngha, mu thun ln nht l gia cc nh t bn v cng nhn hay gia nhng ngi v sn. Nh vy, mu thun nm gia nhng ngi s hu t liu sn xut v nhng ngi khng s hu. V do 'giai cp trn' khng t nguyn t b quyn lc ca h nn thay i ch c th xy ra bng cch mng. Th cn mt x hi cng sn ch ngha th sao ? Marx c bit quan tm n s chuyn dch t mt x hi t bn n mt x hi cng sn. ng cn thc hin mt phn tch chi tit v phng thc sn xut t bn ch ngha. Nhng trc khi xem xt vn , ta phi ni mt cht v quan nim ca Marx v lao ng ca con ngi. Thy ni i . Trc khi tr thnh mt ngi cng sn, anh thanh nin Marx quan tm nghin cu nhng g xy ra vi mt ngi khi ngi lm vic. y l iu m Hegel cng phn tch. Hegel tin rng c mt mi quan h tng h hoc bin chng gia con ngi v thin nhin. Khi con ngi bin i thin nhin, chnh anh ta cng b thay i. Hay ni mt cch hi khc, khi con ngi lm vic, anh ta tng tc vi thin nhin v bin i n. Nhng trong qu trnh , thin nhin cng tng tc vi con ngi v bin i thc ca anh ta. Ni cho ti bit anh lm g, v ti s ni anh l ai. chnh l din t ngn gn v quan im ca Marx. Cch ta lm vic c nh hng ti thc ca ta, nhng thc ca ta cng nh hng n cch ta lm vic. Em c th ni l mi quan h tng h gia i tay v thc. Do , cch t duy ca em c quan h cht ch vi cng vic em lm. Th th khi b tht nghip chc phi chn nn lm. ng vy. Theo mt ngha no , ngi tht nghip l ngi trng rng. Hegel nhn thy iu ny t trc . i vi c Hegel v Marx, cng vic l mt iu tch cc v n c quan h cht ch vi bn cht ct li ca loi ngi. Vy th lm cng nhn cng phi l mt iu tt ch ? , ban u l nh vy. Nhng y chnh l ni Marx cha mi di ph phn phng thc sn xut t bn ch ngha. Nh th no ? Di h thng t bn ch ngha, ngi cng nhn lm vic cho ngi khc. Do vy, lao ng ca anh ta l ci g ngoi lai i vi anh ta - hay ci g khng

thuc v anh ta. Ngi cng nhn tr nn xa l i vi cng vic ca mnh v t cng tr nn xa l vi chnh mnh. Anh ta nh mt lin h vi thc ti ca chnh mnh. Bng mt li din t ca Hegel, Marx ni rng ngi cng nhn tr nn b lc lng. Em c mt ngi c lm vic trong nh my, c y ng gi ko hn 20 nm lin. Nn em thy nhng g thy ang ni rt d hiu. C y bo rng sng no c cng ght i lm. Nhng Sphie , nu c y ght cng vic ca mnh, theo mt ngha no , c y chc phi ght c chnh mnh. Chc chn l c y ght ko. Trong mt x hi t bn ch ngha, lao ng c t chc sao cho thc ra cng nhn lm n l cho mt giai cp x hi khc. Nh vy, cng nhn chuyn giao lao ng ca mnh - v cng vi n l c cuc i mnh - cho giai cp t sn. C t hi n th tht khng ? Ta ang ni v Marx, v do ta phi ly xut pht im t cc iu kin x hi ca nhng nm gia th k trc. Cho nn cu tr li phi l mt ting 'ng' vang rn. Cng nhn c th phi lm vic 12 ting mi ngy trong mt nh xng gi lnh. Tin cng thng r mt n mc c tr em v ph n c thai cng phi i lm. iu dn ti tnh trng x hi ti t ht ch ni. nhiu ni, mt phn tin cng c tr bng nhng th ru r tin v ph n phi kim thm tin bng mi dm. Khch hng ca h l nhng cng dn c knh trng trong thnh ph. Ngn gn, chnh trong tnh hung m ng ra phi c ng trn bc danh d ln nht ca loi ngi, ngi cng nhn b bin thnh thn tru nga. Tht ng phn n! iu cng lm Marx phn n. V trong khi tnh trng din ra, con ci ca giai cp t sn chi v cm trong nhng cn phng rng ri, m p sau khi c tm tp cho sng khoi. Hay chng ngi bn n dng cm trong khi i mt ba ti bn mn thnh son. n v cm v dng cm cng c th l mt th tiu khin sau mt cuc ci nga di. Hm! Tht bt cng! Marx chc hn cng ng tnh. Cng vi Engels, nm 1848, ng xut bn Tuyn ngn Cng sn. Cu u tin trong bn tuyn ngn ny vit rng: Mt bng ma ang m nh chu u - bng ma ca ch ngha Cng sn. Nghe s nh.

N cng lm giai cp t sn hong s. Bi v gi y, giai cp v sn ang bt u ni dy. Em c mun nghe bn Tuyn ngn kt thc nh th no khng? C . Nhng ngi Cng sn khng thm che giu quan im v nh ca h. H cng khai tuyn b rng mc ch ca h ch c th t c bng cch dng bo lc lt ton b trt t x hi hin hnh. Hy cc giai cp thng tr run s trc mt cuc cch mng Cng sn ch ngha. Nhng ngi v sn khng c g mt ngoi nhng xing xch tri buc h. H s c th ginh c c th gii. V sn tt c cc nc, on kt li! Nu tnh trng x hi ti t nh thy va k, em chc cng k vo bn Tuyn ngn . Nhng tnh hnh by gi chc chn khc nhiu phi khng ? Na Uy th ng nh vy, nhng khng phi u cng th. Nhiu ngi vn phi sng trong nhng iu kin phi nhn tnh trong khi h tip tc sn xut cc loi hng ho lm cho cc nh t bn ngy cng giu c hn. Marx gi l s bc lt. Thy c th gii thch t c khng ? Nu mt ngi cng nhn sn xut mt sn phm, sn phm ny c mt gi tr trao i nht nh. Vng. Nu gi ta ly gi tr trao i tr i tin cng cho cng nhn v cc chi ph sn xut khc, ta lun c mt s tin no cn d li. Marx gi s tin ny l gi tr thng d hay li nhun. Ni cch khc, nh t bn t ti mt gi tr m thc ra do ngi cng nhn to ra. l ngha ca bc lt. ra th. Nh vy, nh t bn u t mt phn li nhun ca cng ty vo t bn mi, chng hn hin i ho quy trnh sn xut vi hy vng sn xut hng ho vi chi ph t hn v nh tng li nhun trong tng lai. Nghe c v hp logic. ng vy, n c v hp l. Nhng trong lnh vc ny hay lnh vc khc, vi thi gian, mi chuyn s khng din ra nh nh t bn hnh dung. Th ngha l sao ? Marx tin rng c nhiu mu thun c hu trong phng thc sn xut t bn ch ngha. Ch ngha t bn l mt h thng kinh t t hu dit v n thiu mt s kim sot hp l. iu tt cho nhng ngi b p bc y ch?

ng vy. Ch ngha t bn c c im c hu l n ang tin dn v s dit vong ca chnh mnh. Theo mt ngha no , ch ngha t bn c tnh tin b v n l mt giai on trn ng ti ch ngha cng sn. Thy c th v d v tnh cht t dit vong ca ch ngha t bn c khng ? Ta ni rng nh t bn c mt lng tin thng d ln, v ng ta s dng mt phn ca s tin ny hin i ho nh my. Nhng ng ta cn tiu tin cho cc bi hc v cm. Hn na, v ng ta tr nn quen vi cch sng xa hoa. Khng nghi ng g. ng ta mua my mc mi v khng cn cn nhiu cng nhn nh trc. ng ta lm vic ny tng sc cnh tranh. Em hiu. Nhng ng ta khng phi l ngi duy nht suy ngh theo kiu ny. C ngha l ton b nn sn xut lin tc c ci tin ngy cng hiu qu hn. Cc nh my ngy cng ln hn trong khi s cng nhn ngy cng t hn. Chuyn g s xy ra, Sophie? ... Cn ngy cng t cng nhn, c ngha l ngy cng c nhiu ngi tht nghip. Do , cc vn x hi cng tng ln, v cc cuc khng hong nh vy l du hiu ca vic ch ngha t bn cn c cc yu t t hu dit khc. Mi khi li nhun phi c gn cht vi t liu sn xut nhng khng to ra c mt gi tr thng d ln gi cho sn xut tip tc c gi cnh tranh... Vng? ...khi , nh t bn s lm g? Em c th cho ti bit khng? Khng, em chu. Hy tng tng em l ch mt nh my. Em khng th cn i thu chi. Em khng th mua nguyn liu th duy tr sn xut. Em ang i mt vi ph sn. Cu hi ca ti l em c th lm g tit kim tin? C l em s gim lng cng nhn. Thng minh y! ng, tht s l iu khn kho nht m em c th lm. Nhng nu nh t bn no cng khn kho nh em - tt c bn h u nh vy - th cng nhn s ngho n mc h khng th mua hng c na. Ta c th ni rng sc mua gim st. V by gi ta tht s nm trong ci vng lun qun khc nghit. Hi chung bo t cho ti sn t bn rung, Marx chc s ni nh vy. Chng ta ang tin nhanh ti mt tnh hung cch mng.

, ra vy. Ni ngn gn, cui cng giai cp v sn ni dy v chim lnh cc t liu sn xut. V ri sao na ? Trong mt thi k, ta c mt 'x hi giai cp' mi, trong nhng ngi v sn ch ng giai cp t sn bng v lc. Marx gi y l ch chuyn chnh v sn. Nhng sau mt thi k qu , s chuyn chnh ca giai cp v sn s c thay th bng mt 'x hi khng c giai cp', trong t liu sn xut thuc s hu 'ton dn' - ngha l ca chnh nhn dn. Chnh sch ca x hi ny l 'lm theo nng lc, hng theo nhu cu'. Hn na, gi y lao ng thuc v chnh nhng ngi lao ng v cm gic b lc lng ca thi k t bn ch ngha chm dt. Nghe tuyt tht! Nhng trong thc t chuyn g xy ra? C cuc cch mng no khng ? C v khng. Ngy nay, cc nh kinh t hc c th khng nh rng Marx nhm ti mt s im quan trng, nht l trong phn tch ca ng v cc cuc khng hong ca ch ngha t bn. V ng quan tm cha ti s ph hoi mi trng t nhin m ngy nay ta ang chng kin nhng hu qu nghim trng ca n. Tuy nhin... Tuy nhin iu g ? Ch ngha Marx dn ti nhng bin ng ln. Khng nghi ng g, ch ngha x hi thnh cng ln trong vic u tranh chng li mt x hi phi nhn tnh. D sao th chu u, ta cng ang sng trong mt x hi cng bng hn v on kt hn thi Marx. c phn khng nh l nh chnh Marx v ton th phong tro x hi ch ngha. Ci g xy ra ? Sau Marx, phong tro x hi ch ngha chia thnh hai nhnh chnh, phong tro dn ch x hi v ch ngha Lenin. Vi ch ngha x hi, phong tro dn ch x hi l phng cch ca Ty u. Ta c th gi y l cuc cch mng chm. Ch ngha Lenin gi nguyn nim tin ca Marx rng cch mng l cch duy nht u tranh vi x hi giai cp c. Nhnh ny c nh hng ln ti ng u, chu , v chu Phi. Theo cch ca mnh, mi nhnh u u tranh chng li iu kin sng kh cc v s p bc. Nhng n khng to ra mt dng p bc mi ch ? V nh ti Nga v ng u?

Khng nghi ng g v iu . y, li mt ln na, ta thy rng mi th con ngi chm vo u tr thnh mt hn hp ca thin v c. Tuy nhin, khng c l g quy ti cho Marx v nhng yu t tiu cc ca 50 hay 100 nm sau khi ng qua i ti ci gi l cc nc x hi ch ngha. Nhng c l ng ngh qu t v nhng ngi s tr thnh nhng ngi iu hnh ca mt 'x hi cng sn'. C l s khng bao gi c mt 'vng t ha'. Loi ngi s lun to ra cc vn mi u tranh v n. Chc chn vy. V ta s h tm mn v Marx ti y, Sophie . y, khoan ! C phi thy ni g v chuyn cng bng ch tn ti gia nhng ngi bnh ng? Khng, Scooge ni vy. Sao thy bit ng y ni g? i do, ti v em c cng mt ng tc gi. Thc ra, chng ta gn b vi nhau cht ch hn l ngi thng c th thy c. Li tr chm bim ng ght ca thy! p. l chm bim p, Sophie . Nhng quay li vi cng bng. Thy bo l Marx cho rng ch ngha t bn l mt dng x hi khng cng bng. Thy nh ngha nh th no v mt x hi cng bng? Mt nh trit hc o c tn l John Rawls th lm vic bng v d sau y: Tng tng rng em l thnh vin ca mt hi ng c bit c nhim v ra mi lut l cho mt x hi trong tng lai. Em khng t chi vo hi ng u. H phi xem xt n tng chi tit nh mt, bi v ngay khi h t c mt s thng nht v khi mi ngi u k xc nhn b lut, th h s ln ra cht c. i! Nhng h s lp tc sng li trong x hi m h lp php. C iu, h s khng bit mnh s c v tr no trong x hi mi. , em hiu ri. X hi s l mt x hi cng bng, x hi ca nhng ngi bnh ng. Nam v n!

iu th khi phi ni. Chng ai trong s bit mnh s tnh dy l nam hay n, v xc sut l 50-50. Cho nn i vi ph n hay nam gii th x hi u hp dn y nh nhau. Nghe tht ha hn. Vy hy ni cho ti nghe, chu u ca Karl Marx c phi l mt x hi nh th khng? Nhng em c bit ngy nay c x hi no nh th khng? Hm... l mt cu hi th v. Em hy suy ngh v vn . Cn by gi, khng cn thm iu g v Marx na. Ci g ? Chng tip theo!

DARWIN ... mt con tu ch gen cng bum i sut cuc i... Sng Ch nht, Hilde b nh thc bi mt ting huch ln. l ting chic cp giy ri xung sn. m trc, c nm trn ging c v cuc tr chuyn ca Sophie v Alberto v Marx ri ng thip i. Cy n c sch bn ging vn sng c m. Nhng con s mu xanh trn ng h bo thc trn bn bo 8:59. C m v nhng nh my ln v nhng thnh ph b nhim; mt c b ngi bn dim mt gc ph, nhng ngi mc o chong di sang trng i qua m khng thm lic nhn. Khi ngi dy, c nh n nhng nh my lp php - nhng ngi s thc dy trong mt x hi m chnh h to nn. D sao th Hilde cng mng l c thc dy ti Bjerkely. Liu c c dm thc dy Na Uy nu c khng bit mnh s thc dy vng no hay khng? Nhng khng ch l cu hi c s thc dy u. Bit u, c li tnh c tnh dy ti mt thi k khc? Thi Trung C chng hn, hay thi k hoc hai mi nghn nm trc? Hilde th hnh dung mnh ang ngi li vo mt ci hang, c l l ang co da th.

Trc khi c cht g gi l vn ho, mt c b mi lm tui nh th no nh? C c th ngh nh th no? M liu c c t cht suy t g khng ? Hilde mc mt chic o len, khun ci cp giy ln ging, ri bt u c chng tip theo. Alberto va ni Chng tip theo! th c ai g ca. Ta khng cn cch no khc phi khng ? Sohpie ni. Ti cng ngh vy. Alberto tr li. Ngoi ca l mt c gi ru tc di trng mut. C gi mt tay chng gy, tay kia mang mt bc tranh c hnh mt con thuyn. Trn thuyn l loi ng vt. Qu ng cao tui y l ai ? Alberto hi. Ta l Noah Ti cng on vy. T tin xa xi nht ca con y, con trai . Nhng c l by gi ht mt nhn t tin ri. C ang cm ci g y ? Sophie hi. y l bc tranh v tt c mung th c cu thot khi trn i Hng Thu. Tng cho con, con gi . Sophie ly bc tranh. c ri, ta phi v nh chm sc vn nho y, c gi ni. on c nhy ln, g hai gt giy vo nhau trn khng, ri vui v va i va nhy vo trong rng vi dng iu c bit m thnh thong ta thy cc c ng. Sophie v Alberto vo trong v ngi li vo bn. Sophie bt u ngm ngha bc tranh. Nhng trc khi c kp xem k, Alberto git ly bc tranh vi v oai v. Ta s tp trung vo nhng ng nt chnh trc . Vng, th cng c. Ti qun ni vi em rng Marx sng 34 nm cui i mnh ti London. ng chuyn n nm 1849 v qua i nm 1883. Trong sut thi gian , Charles Darwin sng ngay ngoi London. ng mt nm 1882 v c chn ct vi nhng nghi thc long trng ti in Westminster nh l mt trong nhng ngi con u t ca nc Anh. Nh vy, con ng ca Marx v Darwin gp nhau, nhng khng ch trong khng gian v thi gian. Marx mun tng Darwin bn ting Anh ca tc phm v i nht ca mnh, T bn. Nhng Darwin t chi vinh d . Khi Marx qua i mt nm sau. Darwin, Friedrich Engels, bn ng, ni: khi Darwin tm ra thuyt tin ho ca c th sng, th Marx tm ra thuyt tin ho ca lch s loi ngi.

Ra th. Mt nh t tng ln khc cng lin h cng vic ca mnh vi Darwin, l nh tm l hc Sigmund Freud. ng cng sng nhng nm cui i London. ng ni rng c thuyt tin ho ca Darwin v ngnh phn tm hc ca ng u gy nn mt s s nhc i vi ch ngha v k ngy th ca loi ngi. Mt lc m nhiu tn tui qu. Chng ta ang ni v Marx, Darwin, hay Freud y ? Theo ngha rng, chng ta c th ni v mt xu hng t nhin ch ngha bt u t gia th k XIX v ko sang kh su vo trong th k ca chng ta. T nhin ch ngha l mt thc v thc ti m khng chp nhn thc ti no khc ngoi thin nhin v th gii cm gic. Do , mt nh t nhin ch ngha cng coi loi ngi l mt phn ca thin nhin. Mt nh khoa hc t nhin s ch da vo cc hin tng t nhin ch khng da vo cc gi thuyt duy l hay bt c hnh thc mc khi thn thnh no. V iu p dng cho Marx, Darwin v Freud? Hon ton ng. Nhng t ng quan trng ca thi k gia th k trc l: thin nhin, mi trng, lch s, tin ho v pht trin. Marx ch ra rng thc h ca con ngi l mt sn phm ca c s h tng ca x hi. Darwin chng minh rng loi ngi l kt qu ca mt qu trnh tin ho sinh hc chm chp, cn nhng nghin cu ca Freud v v thc cho thy rng hnh ng ca con ngi thng l kt qu ca nhng nhu cu hay bn nng 'ng vt'. Em ngh l em hiu t nhiu v ci m thy gi l ch ngha t nhin, nhng ta ang ni v tng ngi mt c hn khng ? Chng ta s ni v Darwin, Sophie. C th em cn nh rng cc nh trit hc tin-Socrates tm hiu nhng li gii thch t nhin cho cc qu trnh ca thin nhin. Nh th, h phi tch mnh ra khi nhng li gii thch thn b c xa. Darwin cng phi tch mnh ra khi quan nim ca nh th v s to thnh con ngi v th vt. Nhng ng y c phi mt nh trit hc khng ? Darwin l mt nh sinh hc v nh khoa hc t nhin. V ng cn l nh khoa hc ca thi i cn i, ngi cng khai thch thc quan nim ca Kinh thnh v v tr ca con ngi trong To ho. Vy th thy s phi ni v thuyt tin ho ca Darwin.

Ta hy bt u bng con ngi Darwin, ng sinh nm 1809 ti thnh ph nh Shrewsbury. Cha ng, bc s Robert Darwin, l mt thy thuc a phng ni ting v l ngi rt nghim khc trong vic gio dc con trai. Khi Charles hc ti trng trung hc a phng, hiu trng trng ng miu t ng l mt cu b sut ngy chy rng, nghch ngm nhng th v vn, v chng bao gi chu lm vic g c ch mc d ch mt cht xu. i vi ng hiu trng, nhng vic 'c ch' ngha l nhi nht nhng t ting Hy Lp v Latin. Cn "chy rng" l mt trong nhng t ng dng ni v vic Charles leo tro khp ni thu thp loi b cnh cng." "Em cc l ng ta s hi hn v vic ny." "Ri khi phi hc mn thn hc, Charles li quan tm n vic quan st chim chc v thu thp cn trng hn nhiu, nn ng khng c im tt v mn thn hc. Nhng khi vn cn trong trng i hc, ng ni ting vi vai tr mt nh t nhin hc, phn nhiu l do mi quan tm ca ng n mn a cht - c l l ngnh khoa hc pht trin mnh m nht thi by gi.. Ngay sau khi tt nghip khoa thn hc ti trng i hc Cambridge vo thng T nm 1831, ng n min Bc x Wales nghin cu cc cu to v tm kim ha thch. Thng Tm nm , khi mi hai mi hai tui, ng nhn c mt l th m n s quyt nh con ng ca c cuc i ng." "L th ni dung nh th no ?" " l th ca ngi bn, ngi thy ca ng, John Steven Henslow. ng vit: "Ti c yu cu... gii thiu mt nh t nhin hc i cng Thuyn trng FrizRoy, ngi c chnh ph giao nhim v kho st b bin pha Nam chu M. Ti ni rng ti thy ng l ngi c nng lc nht trong s nhng ngi c th thch hp cho tnh hung ny m ti bit. V chuyn ti chnh th ti khng c thng tin g. Cuc hnh trnh s ko di hai nm..." "Thy lm th no m thuc c ht on ?" "Chuyn vt y m, Sophie." "V ng y tr li th no ?" "ng ht lng mong mun nm c c hi ny. Nhng thi , nhng ngi tr tui khng th lm g m khng c php ca cha m. Sau nhiu cng thuyt phc, cha ng cui cng cng ng - v chnh ng l ngi chu cp tin cho chuyn i ca con trai. Cn 'chuyn ti chnh' th khng thy tm hi u." "." "Con tu l chin hm hi qun HMS Beagle. N xut pht ngy 27 thng Mi nm 1831 t Plymouth hng v Nam M, v n tn thng Mi nm 1836 mi tr

v. Hai nm ko thnh nm nm, v cuc hnh trnh ti Nam M bin thnh cuc hnh trnh vng quanh th gii. V by gi chng ta n vi mt trong nhng cuc thm him quan trng nht ca thi cn i." "H i tu thy trong sut c chng ng vng quanh th gii ?" "ng vy. T Nam M, h vt Thi Bnh Dng n New Zealand, c v Nam Phi. Ri h quay li Nam M trc khi quay bum v Anh. Darwin vit rng khng nghi ng g cuc hnh trnh trn tu Beagle l s kin quan trng trong i ng." "Lm mt nh t nhin hc ngoi bin chc khng d dng g." "Trong nhng nm u, khi tu Beagle ngc xui b bin Nam M, Darwin c rt nhiu c hi lm quen vi lc a ny, k c trong t lin. Nhng cuc du hnh ngn trong chuyn thm him qun o Galapagos Thi Bnh Dng, pha ty ca Nam M, cng c ngha quyt nh. ng c th thu thp v gi v nc Anh nhng lng ln mu vt. Tuy nhin, ng gi nhng suy nghim v thin nhin v s tin ha ca s sng cho ring mnh. Khi tr v nh vo tui hai mi by, ng thy mnh l mt nh khoa hc ni ting. Ti thi im , trong u ng c mt bc tranh r nt v ci s tr thnh thuyt tin ha ca ng. Nhng n tn nhiu nm sau khi tr v, Darwin mi xut bn cng trnh nghin cu chnh ca mnh, v ng l mt ngi cn trng - v iu ny ph hp vi mt nh khoa hc." "Cng trnh chnh ca ng l g ?" ", thc ra ng c mt s cng trnh chnh. Nhng cun sch lm ny sinh cuc tranh ci ny la nht Anh l cun Ngun gc ca cc Loi, xut bn nm 1859. Tn y ca cun sch l V ngun gc ca cc loi do chn lc t nhin, hay s bo tn cc ni ging c u i trong cuc u tranh sinh tn. Thc ra, tiu y chnh l mt tm tt hon chnh cho l thuyt ca Darwin." "Qu l ng y ng gi kh nhiu iu vo mt tn sch." "Nhng ta hy phn tch tng phn mt. Trong cun sch Ngun gc ca cc loi, Darwin a ra hai hc thuyt hai hai lun : th nht, ng xut rng mi dng ng vt hay thc vt hin ang tn ti u bt ngun t nhng dng sng c xa hn v nguyn thy hn nh mt qu trnh tin ha sinh hc. Th hai, s tin ha l kt qu ca chn lc t nhin. "S sng st ca nhng k thch nghi nht, ng khng ?" "ng vy, nhng trc ht ta hy tp trung vo quan nim v s tin ho. y khng phi l iu hon ton mi. Quan nim v mt qu trnh tin ho sinh hc bt u c chp nhn rng ri trong mt s gii t nhng nm 1980. Ngi pht

ngn tin phong cho quan nim ny l Lamarck, nh ng vt hc ngi Php. Ngay c trc ng, Eramus Darwin, ng ni ca Darwin, a ra gi thuyt rng cy c v ng vt tin ho t mt vi loi nguyn thu. Nhng khng ai trong h a ra c mt li gii thch chp nhn c v vic qu trnh tin ho ny din ra nh th no. Do vy, i vi nhng ngi trong gio hi, h khng c coi l nhng mi e do ln." "Nhng Darwin th c." "Qu vy, v khng phi l khng c l do. C hai gii gio s v khoa hc u trung thnh trit vi gio l Kinh thnh v tnh bt bin ca mi loi ng thc vt. Mi dng sng ca ng vt u c to ring bit mt ln cho mi mi. Hn na, quan im Ki T gio ny cn ph hp vi hc thuyn ca Plato v Aristotle." "Nh th no ?" "Thuyt nim ca Plato cho rng mi loi vt u bt bin v chng c to ra t hnh thc ca cc nim vnh cu. Tnh bt bin ca cc loi vt cn l mt trong nhng nn tng quan trng ca trit hc Aristotle. Nhng vo thi Darwin, nhiu quan st v pht kin i hi xem xt li quan nim truyn thng." "Nhng loi quan st v pht kin no ?" "u tin l ngy cng nhiu ho thch c tm thy. Ngi ta cn tm thy ho thch ca nhng mnh xng ln ca nhng ng vt tit chng. Chnh Darwin bi ri khi tm thy du vt ca nhng ng vt bin su trong t lin. Nam M, ng thu c nhng kt qu tm kim tng t cao trn dy ni Andes. Mt ng vt bin lm g trn dy Andes? Em c th cho ti bit khng, Sophie?" "Em chu." "Mt s ngi tin rng chng ch b con ngi hoc th rng qung ln . Nhng ngi khc tin rng Cha Tri to ra nhng ho thch v vt tch ng vt bin ny lm lc hng nhng k khng thch Cha." "Th cn cc nh khoa hc th ngh sao ?" "Hu ht cc nh a cht hc u dt khot ng h 'thuyt thm ho', theo , tri t chu nhiu trn i hng thu, nhng trn ng t ln v nhiu thin tai khc, v chng tiu dit ton b s sng. Ta c v mt trong s t Kinh thnh - trn i Hng thu v con thuyn ca Noah. Sau mi thm ho, Cha Tri khi phc li s sng bng cch to ra nhng cy c v ng vt mi v hon thin hn."

"Nh vy cc ho thch l nhng du vt ca nhng dng sng xa kia b hu dit bi nhng thm ha ?" "Chnh xc. V d ngi ta cho rng cc ho thch l vt tch ca nhng ng vt khng ln c con thuyn ca Noah. Nhng khi Darwin giong bum trn con tu Beagle, ng mang theo tp mt ca cun sch Cc nguyn l a cht ca nh sinh hc ngi Anh Charles Lyell. Lyell cho rng cu to a cht hin ti ca tri t vi nhng ngn ni v thung lng l kt qu ca mt qu trnh pht trin lu di v chm chp. Quan im ca ng l: xt nhng khong thi gian di tri qua, k c nhng thay i nh cng c th gy ra nhng bin i a cht ln." "ng y mun ni v nhng kiu thay i no ?" "ng ta ngh n nhng sc mnh m ngy nay vn tip din: gi ma v thi tit, bng tan, ng t v s nng ln ca mt t. Em chc nghe ni cu nc chy mn - khng phi bng sc mnh, m bng cch chy lin tc. Lyell tin rng, qua thi gian, nhng thay i t t v nh nht tng t c th thay i hon ton b mt ca thin nhin. Tuy nhin, mt mnh l thuyt ny khng th gii thch v sao Darwin tm thy vt tch ca sinh vt bin tn trn dy Andes. Nhng Darwin lun ghi nh rng nhng thay i nh nht v t t c th to nn nhng bin i ln nu chng c thi gian." "Chc ng y cho rng c th s dng li gii thch cho s tin ho ca ng vt." "ng l ng y ngh vy. Nhng nh ti ni, Darwin l mt ngi cn trng. ng t cu hi rt lu trc khi dm a ra cu tr li. y, ng s dng cng phng thc nh mi nh trit hc chn chnh: a ra cu hi l quan trng nhng khng nn vi vng a ra cu tr li." "Vng, em hiu ri." "Mt yu t quyt nh trong l thuyt Lylle l tui ca Tri t. Thi Darwin, nhiu ngi tin rng khong 6.000 nm tri qua k t khi Cha sng to th gii. Con s l kt qu ca vic m cc th h t Adam v Eve." "Ngy th tht!" ", bit ri th bao gi ch thng thi hn. Darwin tnh ton tui ca Tri t vo khong 300 triu nm. Bi v t nht c mt iu rt r rng: c l thuyt pht trin a cht ca Lylle ln thuyt tin ho ca Darwin u khng c cht ng n no tr khi ngi ta tnh n nhng khong thi gian rt rt di." "Tri t bao nhiu tui ri ?"

"Ngy nay, ta bit rng tui ca Tri t l khong 4-6 t nm." "i chao!" "n y, ta ni n mt trong cc lun c cho thuyt tin ho ca Darwin, l cc lp ho thch nm trong nhiu tng . Lun c th hai l phn b a l ca cc loi vt sng. l ni m cuc hnh trnh khoa hc ca Darwin c th ng gp nhng d kin mi m v cc k d hiu. ng tn mt thy rng nhng c th thuc cng mt ging loi v sng trong cng mt khu vc c th khc nhau nhng chi tit nh nht. ng thc hin mt s quan st rt th v, c bit l ti qun o Galapagos v min ty Ecuador." "Thy k i." "Galapagos l mt qun o dy c gm cc o ni la. Do , khng c nhng im khc bit ln trong qun th ng vt y. Tuy nhin, Darwin quan tm n nhng khc bit rt nh. Trn tt c cc hn o, ng gp nhng con ra khng l, m ra o ny hi khc vi ra trn o khc. Chng l Cha Tri to tng loi ra ring cho tng hn o mt?" "Kh tin lm!" "Nhng quan st ca Darwin v chim chc trn qun o Galapagos cn ng ch hn na. Cc loi s cc o khc nhau thuc Galapagos khc nhau r rt, nht l dng m. Darwin ch ra rng s a dng ny c quan h cht ch vi cch chim s tm thc n trn cc hn o khc nhau. Nhng con s t m ngn sng bng ht thng, chim chch n su b, cn s cy n mi t v v thn cy... Mi loi chim c hnh dng m thch nghi mt cch tuyt i vi loi thc n ca chng. Phi chng nhng loi s ny bt ngun t cng mt loi? V thi gian tri qua, nhng con chim s thch nghi vi mi trng trn cc hn o khc nhau v tin ha thnh nhng loi s mi." "V y l kt lun ca Darwin ?" "ng vy. V c l qun o Galapagos l ni m Darwin tr thnh mt 'ngi theo thuyt Darwin'. ng cn quan st thy rng h ng vt rt ging vi nhiu loi ng gp Nam M. Cha to ra tt c nhng con vt hi khc nhau cht xu ny mt ln cho mi mi hay mt s tin ha xy ra? ng bt u ngy cng nghi ng v tnh bt bin ca mi loi. Nhng ng vn cha c mt li gii thch thuyt phc v qu trnh tin ha xy ra nh th no. Nhng cn mt yu t cho thy mi loi ng vt trn th gii c th c h hng vi nhau." " l ci g ?"

"S pht trin ca bo thai th c ti. Nu em so snh phi thai ca ch, di, th v ngi thi k u, chng trng ging nhau n mc kh c th phn bit c. Em khng th phn bit c mt phi thai ngi v mt phi thai th cho n tn giai on cui. iu c cho thy chng ta c h hng xa khng?" "Nhng ng y vn cha gii thch c s tin ha xy ra nh th no." "ng lun suy ngh v l thuyt ca Lyell v nhng thay i nh c th to mt hiu ng ln sau mt khong thi gian di. Nhng ng khng th tm c mt cch gii thch no c th p dng nh mt nguyn l tng qut. ng quen thuc vi hc thuyt ca Lamarck - nh ng vt hc ngi Php, ngi cho thy nhng loi vt khc nhau pht trin nhng c tnh m chng cn. Chng hn, hu cao c pht trin ci c di, v trong nhiu th h chng vn c vi ti l cy trn cao. Lamarck tin rng nhng c tnh m mi c th t c bng c gng ca ring mnh c truyn cho th h sau. Nhng Darwin ph nhn hc thuyt v s di truyn cc 'tnh trng t c' ny, v Lamarck khng c chng minh g cho tuyn b to bo ny. Tuy nhin, Darwin theo ui mt hng suy ngh khc rnh mch hn nhiu. Em hu nh c th ni rng c ch thc s ca qu trnh tin ha ca cc loi vt nm ngay trc mi ca ng." " l g ?" "Ti mun em t tm ra c ch ny. Ti c cu hi ny: Em c ba con b sa, nhng ch c kh nui hai con. Em s lm g?" "Chc l em s phi git tht mt con." "c ri... em s git con no?" "Chc em s git con cho t sa nht." "Chc ch?" "Vng, iu rt hp l m." " chnh l iu m hng nghn nm nay con ngi lm. Nhng ta vn cha xong vic vi hai con b ca em. Gi s em mun mt trong hai con b con. Em s chn con no?" "Con no c nhiu sa nht. Th th con ca n sau ny c th cng l mt con b cho nhiu sa." "Em qu l thch b nhiu sa. Gi cn mt cu hi na. Em l mt ngi th sn c hai con ch sn. Nhng em phi b mt trong hai con, em s gi li con no?" "D nhin l con no gii hn trong cng vic tm loi mi sn m em mun." "Cng vy, em s gi li con ch sn tt hn. chnh l cch m con ngi gy ging vt nui trong sut hn mi nghn nm nay. Sophie . Chng phi t xa

g mi nm trng mt tun, cu cho nhiu len, con nga mnh m v chy nhanh nh by gi. Nhng ngi nhn ging thc hin mt s chn lc nhn to. Chuyn tng t cng xy ra i vi th gii ca cc loi rau qu. Ngi ta khng trng khoai ty cht lng km nu c ht ging ca nhng loi khoai ngon. V ngi ta cng khng tn thi gian gt lc m nu n khng c ht. Darwin ch ra rng khng c hai con b, hai bng la, hai con ch hay hai con s no hon ton ging nhau. Chc em t mnh chng kin iu khi em ung nc t chai xanh." "Ui, vng!" "Vy l Darwin phi t hi: Liu trong thin nhin c mt c ch tng t? Liu c kh nng thin nhin thc hin mt 's chn lc t nhin' quyt nh xem nhng c th no s sng st? V sau mt thi gian di, s chn lc nh th c th to ra nhng loi ng thc vt mi hay khng? "Em on cu tr li l C." "Darwin vn cha th hnh dung r rng mt s chn lc t nhin nh th c th xy ra bng cch no. Nhng vo thng Mi nm 1838, ng hai nm k t khi tr v t tu Beagle, ng tnh c bt gp mt cun sch nh ca Thomas Malthus, mt chuyn gia v dn s. Cun sch nh c ta Lun v nguyn l dn s. Malthus ly tng cho bi lun ny t Benjamin Franklin, mt ngi M pht minh ra ct thu li v nhiu th khc. Franklin ch ra rng nu khng c nhng yu t hn ch trong thin nhin th mt loi thc vt hoc ng vt duy nht s pht trin trn ngp ton b a cu. Nhng v c nhiu loi, nn chng km gi nhau trong trng thi cn bng." "Em c th hiu c iu ." "Mathus pht trin tng ny v p dng cho dn s, ng tin rng mt s ln s phi cht trong cuc u tranh sinh tn. Do , s sng st trng thnh v duy tr ni ging s l nhng ai t ra tri hn trong cuc u tranh sinh tn." "Nghe c v hp l." "V y chnh l c ch thng nht m Darwin tm kim by lu. y chnh l li gii thch v s tin ho xy ra nh th no. l do s chn lc t nhin trong cuc u tranh sinh tn, trong nhng c th no thch nghi tt nht vi mi trng xung quanh s sng st v duy tr ni ging. y l hc thuyt th hai ng a ra trong cun Ngun gc ca cc Loi. ng vit: Voi c coi l loi sinh trng chm nht trong cc loi vt c bit n."Nhng nu chng su con v sng n 100 tui, th 'sau mt khong thi gian t 740 n 750 nm, s c gn 19 triu con voi sinh sng m chng l con chu ca i voi u tin."

"Khi phi ni n c ngn trng c tuyt m mt con c m ra." "Darwin cn i xa hn na khi ni rng cuc u tranh sinh tn thng cam go nht gia cc loi ging nhau nht. Chng phi ginh git cng mt loi thc n. Do , gia nhng bin d cc nh, li th d nh nht cng thc s dnh c v th ca mnh. Cuc u tranh sinh tn ngy cng gay gt, qu trnh tin ho cho loi mi s din ra cng nhanh, ch nhng k thch nghi nht sng st v phn cn li cht dn." "Thc n cng t, by n cng ng, th tin ho cng nhanh ?" "ng vy. Nhng thc n khng phi l vn duy nht. Vic trnh b cc con th khc n tht cng quan trng khng km. V d, sng st cn c mt ti ngu trang tt, kh nng chy nhanh, kh nng nhn ra k th hoc mt mi v kinh khng khi cng ng. Mt cht c c th git cht con th n tht cng rt c ch. l l do ti sao c nhiu loi xng rng c n vy, Sophie . Gn nh khng c th g khc c th mc trong sa mc, nn loi cy ny c bit d b ng vt n thc vt tn cng." "Xng rng cn lm gai na." "D thy rng kh nng sinh sn cng c tm quan trng sng cn. Darwin nghin cu s th phn kho lo ca thc vt n tng chi tit nh. Hoa ph by nhng mu sc rc r v to ra hng thm quyn r thu ht cc loi cn trng gip th phn. duy tr ni ging, chim chc ht ln nhng giai iu du dng. Mt con b c lm l su mun khng quan tm n b ci s chng nm trong mi quan tm ca ngnh gia ph hc. V vi nhng c tnh nh vy, dng ging ca n s li tn ngay. Mc ch sng duy nht ca con b c l ln n trng thnh v sinh dc ri sinh sn duy tr ni ging. gn nh mt cuc chy tip sc. Nhng c th m v l do ny hay l do khc khng th truyn li gen ca mnh lin tc b loi b. Kh nng khng bnh l mt trong nhng c tnh quan trng nht lin tc c tch lu v bo tn trong nhng bin th sng st." "Vy l mi vt ngy cng tt ln?" "Kt qu ca qu trnh chn lc khng ngng ny l nhng c th thch nghi tt nht vi mi trng sinh thi no s duy tr c ni ging lu di trong mi trng c th . Nhng ci l li th trong mi trng ny khng nht thit l li th trong mt mi trng khc. i vi mt s loi s Galapagos, kh nng bay c vai tr sng cn. Nhng khng cn bay gii n th nu phi o thc n di t v khng c th sn mi e do. Qua thi gian, s loi vt khc nhau s pht sinh nhiu n vy chnh l do trong mi trng t nhin c nhiu mi trng sinh thi con."

"Nhng li ch c mt loi ngi." " l v con ngi c kh nng thch nghi c nht v nh i vi cc iu kin sng khc nhau. Mt trong nhng iu lm Darwin ngc nhin nht l cch nhng ngi da Tierra del Fuego sng c trong nhng iu kin thi tit khc nghit. Nhng iu khng c ngha l tt c mi ngi u ging nhau. Nhng ngi sng gn xch o c mu da sm hn nhng ngi sng nhng vn pha bc, v mu da xm bo v h trc nh nng mt tri. Ngi da trng di nng trong thi gian di d b ung th da." "C phi nu sng phng Bc th da trng cng l mt li th tng t khng ?" "C ch, nu khng th trn th gii ny da ai cng xm mu c. Da trng d to cc vitamin t nh nng hn, v iu c th rt quan trng vi nhng vng t nh sng. Ngy nay, iu khng quan trng n th v ta c th c vitamin cn thit nh ch n ung. Nhng trong t nhin chng c g l ngu nhin. Mi th u l do nhng thay cc nh to c hiu ng qua v s th h." "Tht tuyt khi hnh dung nhng iu ny." "Qu vy. Gi th ta c th tm tt thuyt tin ho ca Darwin bng my cu sau." "Thy ni i." "Ta c th ni rng 'nguyn liu' ca qu trnh tin ho ca s sng trn Tri t l s bin i lin tc ca cc c th trong mt loi cng vi mt s lng hu du ln, ngha l ch c mt phn trong s chng sng st. Do vy, c ch thc s, hay sc mnh iu khin ng sau qu trnh tin ho l s chn lc t nhin trong cuc u tranh sinh tn. S chn lc ny m bo rng c th mnh nht hay 'thch nghi nht' s sng st." "Nghe logic nh mt php ton vy. Th cun Ngun gc ca cc Loi c tip nhn nh th no ?" "N l nguyn nhn ca nhng cuc tranh lun gay gt. Nh th kch lit phn i v gii khoa hc b chia r. iu ny khng ng ngc nhin lm. D sao th Darwin cng y Cha Tri ra xa khi s sng to th gii, tuy phi tha nhn rng c mt s ngi cho rng to ra ci g c tim nng tin ho bm sinh r rng v i hn l ch to ra mt thc th bt bin." Sophie bng bt dy. "Nhn ka!" c ku ln.

C ch ra ngoi ca s. Di mp h c mt ngi n ng v mt ngi n b ang i, tay trong tay. H hon ton khng c ly mt mnh vi che thn. " l Adam v Eva," Alberto ni. "H b p vo cng hi cng thuyn vi C b i M v Alice X s K diu. Vy nn h xut hin y." Sophie ra ca s nhn, nhng hai ngi nhanh chng i khut sau nhng thn cy. "Bi v Darwin tin rng loi ngi bt ngun t ng vt ?" "Nm 1871, Darwin xut bn cun Ngun gc ca loi ngi, trong ng thu ht s ch ti nhng im tng ng ln gia con ngi v cc loi vt, ng xut hc thuyt rng ngi v vn ngi tng tin ho t cng mt t tin. Vo thi , nhng chic s ho thch u tin ca mt ging ngi tuyt chng c tm thy, u tin vng ni Gibranta v vi nm sau ti vng Neanderthal thuc nc c. K l l nm 1871 li c t phn i hn nm 1859 - khi Darwin xut bn Ngun gc ca cc Loi. Cun sch u tin ngm v ngun gc con ngi t ng vt. V nh ti ni, khi Darwin qua i vo nm 1882, ng c chn ct vi tt c nhng nghi thc dnh cho ngi i tin phong trong khoa hc." "Vy cui cng ng cng tm thy vinh d v s trng vng." "ng vy. Nhng trc , ng tng b coi l k nguy him nht nc Anh." "i tri t!" "Mt qu b thng lu vit rng: 'Hy vng iu khng ng, cn nu n ng, hy vng rng n khng c bit n mt cch rng ri.' Mt nh khoa hc danh ting biu l mt suy ngh tng t: 'Mt khm ph ng xu h, ngi ta ni v n cng t cng tt." " gn nh l bng chng rng con ngi c h vi iu!" "Nhn xt hay y! Nhng ta th d ni hn ri. Cn mi ngi thi bng dng phi xem li ton b cch hiu kinh Sng th. Nh vn tr John Ruskin th hin trng thi nh th ny: 'Gi m cc nh a cht cho ti yn. C mi mt cu trong Kinh thnh, ti li nghe thy nhng nht ba ca h." "V nhng nht ba l nghi ng ca ng ta v nhng li ca Cha?" "C l l iu ng ta mun ni. Bi khng ch ngha en ca cu chuyn v s sng to b lung lay. m ct yu trong hc thuyt Darwin l nhng bin d han ton ngu nhin cui cng to nn Con Ngi. V cn g na, Darwin bin Con Ngi thnh mt sn phm ca mt th v cm nh cuc u tranh sinh tn." "Darwin c ni g v chuyn nhng bin d ngu nhin ny sinh bng cch no khng ?"

"Em va chm vo im yu nht trong hc thuyt ca ng. Darwin ch c mt tng cc k m nht v di truyn. C ci g xy ra khi lai ging. Mt cp c th cha v m khng bao gi cho ra hai a con ging ht nhau. Lun c mt cht khc bit. Mt khc, kh c th to ra ci g thc s mi m bng cch . Hn na, c nhng loi ng vt v thc vt sinh sn bng li ny chi hoc phn bo n gin. V cu hi cc bin d, ny sinh bng cch no, hc thuyt ca Darwin c b sung bi ci gi l hc thuyt Darwin mi" " l g ?" "V cn bn mi s sng v s sinh sn l qu trnh phn chia t bo. Khi mt t bo phn i, hai t bo ging ht c to ra vi cc yu t di truyn y ht t bo ban u. Nh vy, ta ni rng, khi phn bo, mt t bo sao chp chnh mnh." "Ri sao na ?" "i khi, nhng li cc nh xy ra trong qu trnh phn bo, do t bo thu c sau sao chp khng hon ton ging t bo m. Theo thut ng ca sinh hc hin i, y l mt s t bin. Cc t bin hoc l hon ton khng c ngha g hoc c th dn ti nhng thay i th hin trong hnh vi ca c th. Chng c th lp tc c hi, nhng 'c th t bin' ny s lin tc b loi ra khi nhng la ng c th. Trong thc t, nhiu cn bnh c nguyn nhn t s t bin. Nhng i khi mt t bin c th em li cho c th mt tnh trng tt hn bnh thng, cn thit t v trong cuc u tranh sinh tn." "Chng hn mt ci c di hn ?" "Lamarck gii thch hu cao c c c di l do chng lun phi vn ln cao. Nhng theo Darwin, nhng tnh trng t c nh vy khng th truyn t i ny sang i khc. Darwin tin rng ci c di ca hu cao c l kt qu ca mt bin d. Hc thuyt Darwin mi b sung cho quan nim bng cch ch ra mt nguyn nhn cho chnh s bin d c th ." "t bin ?" "ng vy, nhng bin i hon ton ngu nhin ca cc yu t di truyn em li ci c hi di hn bnh thng cho mt trong cc t tin ca hu cao c. Khi lng thc n khng nhiu, y l mt li th sng cn. Con hu cao c no vi c cao nht ln ngn cy s xoay s c tt nht. Ta cng c th tng tng rng mt s 'hu cao c nguyn thy' pht trin c kh nng o thc n di t. Sau mt khong thi gian rt di, mt loi th tuyt chng t lu c th chia thnh hai loi. Ta c th ly mt s v d gn y v din bin ca s chn lc t nhin."

"Vng, thy ni i ." " nc Anh c mt loi bm h tiu chuyn sng trn thn cy bch dng. Hi th k XVIII, phn ln bm h tiu c mu xm bc. Em c on c v sao khng?" " chim chc kh nhn thy chng." "ng vy, v trong mi trng , ni thn cy bch dng c mu bc, mu xm hn l mt c tnh khng thun li. Do vy, nhng con bm mu sng hn lun l loi c s lng tng. Nhng ri trong mi trng c mt iu xy ra. mt s vng, nhng thn cy mu bc b en i v mui cng nghip. Theo em, khi chuyn g xy ra i vi nhng con bm h tiu?" "Nhng con xm xm hn s sng st tt hn." "ng th, chng bao lu, s lng chng tng ln. T nm 1848 n nm 1948, mt s vng, t l bm h tiu mu xm tng t 1% ln 99%. Mi trng thay i v mu sng khng cn l mt li th. Ngc li, nhng con bm trng thua cuc c lng vng n gn thn cy l b chim chc loi tr. Nhng ri, mt chuyn quan trng li xy ra. Than t c s dng hn, cc thit b lc tt hn ti cc nh my gn y to ra mt mi trng sch hn." "Vy l by gi bch dng li c mu trng bc?" "V do bm h tiu ang trong qu trnh quay li vi mu bc. l ci m ta gi l s thch nghi. l mt quy lut t nhin." "Vng, em hiu ri." "Cn c rt nhiu v d v s can thip ca con ngi vo mi trng t nhin." "Chng hn?" "V d, ngi ta c tiu dit su ph hoi bng nhiu loi thuc tr su. Ban u, iu ny cho kt qu tuyt vi. Nhng khi phun thuc tr su ln mt cnh ng hay mt vn cy n qu, thc cht ta gy ra mt thm ha mi trng nh i vi nhng con su b m ta mun dit. Do nhng t bin lin tc, mt loi su bnh mi c sc khng vi loi thuc tr su s pht trin. Gi th nhng 'k chin thng' mc sc honh hnh. Vy l trn chin chng li mt s loi su bnh ngy cng tr nn kh khn hn, m l do li chnh l c gng dit tr chng ca con ngi. R rng, nhng bin th c sc khng tt nht l nhng c th sng st." "ng s tht!" " ng l mt iu ng suy ngh. Ta cng ang c gng chng li nhng con vi khun n bm trong c th chng ta." "Ta dng penicilin hay cc loi thuc khng sinh khc."

"ng vy, v penicilin cng l mt loi thm ha mi trng i vi nhng con qu t hon. Tuy nhin, khi tip tc dng penicilin, ta ang lm mt s con vi khun c kh nng khng, v do to ra mt nhm vi khun kh chng li hn trc. Ta thy rng phi s dng loi thuc khng sinh mnh hn v mnh hn na, cho n khi..." "Cho ti khi chng b ra t ming ta? C l ta bt u dng sng bn chng chng?" "Nh th th hi cng iu qu. Nhng r rng y hc hin i to ra mt tnh th tin thoi lng nan rt nghim trng. Vn khng ch ch mt con vi khun tr nn him c hn. Thi xa, c nhiu tr em cht v nhiu loi bnh tt. i khi, ch c thiu s sng st. Cn ngy nay, theo mt ngha no , s chn lc t nhin b min nhim bi y hc hin i. V lu di, ci gip mt c th qua khi cn bnh nng c th gp phn lm yu i sc khng ca c lai ngi i vi mt s cn bnh nht nh. Nu chng ta khng quan tm g n ci gi l v sinh di truyn, ta c th s nhn thy mnh i mt vi s suy thoi ca loi ngi. Tim nng khng bnh m loi ngi c tha k s b yu i." Vin cnh tht ng s!" "Nhng mt nh trit hc thc th khng c trnh vic ch ra ci g 'ng s' nu ng ta tin rng n l ng. Ta hy th tng kt thm ln na." "Vng." "Em c th ni rng s sng l mt tr x s ln, trong ta ch c th nhn thy c nhng con s trng gii." "Thy ni th ngha l th no?" "Nhng k tht bi trong cuc u tranh sinh tn bin mt, em thy y. Cn nhiu triu nm chn ra c nhng con s thng cuc cho mi loi thc vt hoc ng vt trn Tri t. Cn nhng con s thua cuc th ch hin ra mt ln. Do vy, khng c mt loi ng vt no hin ang tn ti m li khng phi l nhng con s thng cuc trong tr x s v i ca s sng." "Bi v ch c nhng g tt nht mi sng st." "ng vy, l mt cch din t khc. Cn by gi, phin em a cho ti bc tranh m ng bn - hay ng gi trng vn th - mang cho chng ta..." Sophie a bc tranh cho Alberto. Mt mt tranh v chic thuyn ca Noah, mt kia l mt s hnh cy gm rt nhiu loi ng vt. l mt tranh m Alberto ang cho Sophie xem.

"ng Noah ng h Darwin nay cn mang ti mt bn s phn loi nhiu loi ng vt. Em c th thy cc loi khc nhau thuc v cc nhm, cc lp v cc gii sinh vt khc nhau." "Vng." "Cng vi cc loi kh, con ngi thuc v ci gi l ng vt linh trng. Linh trng l ng vt c v, v ng vt c v th thuc v ng vt c xng sng. n lt ng vt c xng sng li thuc v ng vt a bo." "Nghe c nh l Aritotle." "ng th. Nhng s ny khng ch minh ha phn b ca cc ng vt ngy nay. N cn ni v lch s tin ha. Chng hn, em c th thy rng, ti mt thi im no , cc loi chim tch ra khi cc loi b st, b st tch khi lp lng c, v lng c tch khi cc loi c." "Vng, rt r rng." "Mi khi mt ng phn i l do s t bin to ra mt loi mi. Nh , qua thi gian, cc lp v cc phn gii ng vt khc nhau xut hin. Thc ra, ngy nay trn th gii c hn mt triu lai ng vt, v mt triu ny ch l mt phn ca cc loi tng c mt trn Tri t. V d, nhm ng vt b bin ba thy tit chng." "Cn di y l nhng sinh vt n bo." "Mt vi trong s c th khng thay i g trong hai t nm nay. Em c th thy ng ni t cc sinh vt n bo ln cc loi thc vt. Bi v rt c th cy c v ng vt bt ngun t cng mt t bo nguyn thy." "Vng, nhng c mt iu lm em kh hiu." "iu g?" "Ci t bo nguyn thy t u ra? Darwin c tr li c cu hi khng ?" "Ti ni rng ng ta l mt con ngi rt cn trng. Nhng i vi cu hi , ng ta t cho php mnh xut ci m ngi ta c th gi l mt phng on c trng lng. ng vit rng: Nu ta c th hnh dung mt ci h nng lc, trong c loi mui amoniac v phosphoric, nh sng, nhit , in... v ti , mt hp cht protein c to ra bng cc phn ng ha hc v sn sng qua nhiu bin i phc tp hn na..." "Ri sao na ?" "Ci m Darwin suy on y l t bo sng u tin c th c to ra t cc cht v c bng cch no. Mt ln na, ng nn ba trng vo u inh. Cc

nh khoa hc ngy nay cho rng dng sng nguyn thy ca ny sinh t chnh ci "h nh nng rc" m Darwin hnh dung." "Thy ni tip i ." "Th l ri, ta s kt thc chuyn Darwin y. Chng ta s nhy n nhng pht kin mi nht v ngun gc ca s sng trn Tri t." "Em thy hi ng ngi. Liu c ai thc s bit s sng bt u nh th no khng ?" "C th l khng. Nhng ngy cng c nhiu mu nh ca cu xp hnh ri vo ng ch to nn bc tranh miu t s vic ." "Th ?" "Trc ht, ta hy khng nh rng mi s sng trn Tri t c ng vt v thc vt - u c cu to 't cht m trong mt mi trng dinh dng c kh nng t phn chia thnh hai phn ging ht. Qu trnh ny c ch huy bi mt cht gi l DNA. Khi ni ti DNA, ta mun ni n cc nhim sc th, hay cc cu trc di truyn c tm thy trong mi t bo sng. Ta cn dng thut ng phn t DNA, v thc ra DNA l mt phn t phc tp, hay mt i phn t. Vy th cu hi t ra l phn t DNA u tin hnh thnh nh th no." "Vng?" "Tri t c to khi H Mt Tri bt u thnh hnh vo khong 4-6 t nm trc. N bt u l mt khi rc chy ri ngui dn. y l ni m cc nh khoa hc tin rng s sng bt u vo khong gia ba hay bn t nm trc." "Nghe khng th tin c!" "ng vi ni vy trc khi em nghe ht phn cn li. Trc ht, hi hnh tinh ca chng ta kh l khc vi by gi. Do cha c s sng nn cha c oxy trong kh quyn. Kh oxy t do c sinh ra u tin l do s quang hp ca cy c. V s khng c oxy l rt quan trng. Rt kh c kh nng cc t bo sng - m n s to DNA - c th sinh ra trong mt bu kh quyn c oxy." "Ti sao ?" "V oxy rt d phn ng. Phn t DNA cha kp c to thnh th cc thnh phn ca DNA b oxy ha t lu." "." "Th cho nn ta bit chc chn rng ngy nay khng c thm s sng mi no. Thm ch ngay c mt con vi khun hay virus. Mi dng sng trn Tri t phi c cng tui. Mt con voi cng c cy gia ph di chng khc gia ph ca con vi khun nh nht. Em gn nh c th ni rng mt con voi - hay mt con ngi - trn thc t

l mt qun th n nht gn kt cc sinh vt n bo. V mi t bo trong c th chng ta u mang cng mt vt liu di truyn. Ton b cng thc pha ch mt con ngi nm n trong mi t bo nh xu." " l mt ngh k quc." "Mt trong nhng iu huyn b v i ca s sng l cc t bo ca ng vt a bo c kh nng chuyn mn ha chc nng ca chng, v khng phi tt c cc tnh trng di truyn khc nhau u c hiu lc trong mi t bo. Mt s tnh trng hoc gen - 'c kch hot' cc gen khc trng thi 'b v hiu ha'. Mt t bo gan khng to ra cc protein cng loi vi nhng g cc t bo thn kinh hay t bo a bo to ra. Nhng c ba loi t bo ny c phn t DNA ging ht nhau, y l ni cha ng cng thc ch to cho ton b c th. "Do trong kh quyn khng c oxy, khng c tng ozone bo v bao quanh Tri t. Ngha l khng c g ngn cn cc tia phng x t v tr. iu ny cng c ngha ln v cc tia v tr ny c th c cng trong vic to ra phn t phc tp ban u. Cc bc x v tr ny l nng lng thc s lm cc cht ha hc khc nhau bt u kt hp vi nhau thnh mt i phn t phc tp." "Vng." " ti tm tt li: Trc khi c th hnh thnh cc phn t phc tp cu to nn mi c th sng, phi c t nht hai iu kin: khng c oxy trong kh quyn v bc x v tr xung c mt t." "Em hiu ri!" "Trong ci 'h nh nng lc' ny, mt i phn t cc k phc tp tng c hnh thnh. Phn t ny c kh nng k diu: t phn i thnh hai phn ging ht nhau. Vy l qu trnh tin ha di ng ng bt u, Sophie . Nu n gin ha i mt cht, ta c th ni rng chng ta ang bn v vt liu di truyn u tin, DNA u tin hay t bo sng u tin. N lin tc t phn chia, nhng ngay t giai on u tin t bin xy ra. Sau mt khong thi gian di, mt trong nhng c th n bo ny kt hp vi thc vt cng bt u, v bng cch ny kh quyn cho php s tin ha ca cc loi vt c th th bng phi. Th hai, kh quyn bo v s sng khi cc bc x v tr c hi. Tht k l, chnh nhng tia v tr m trc c th l mt tia la sng cn trong s to hnh ca t bo u tin li c hi cho mi dng sng." "Nhng kh quyn khng th c hnh thnh ch trong mt m. Nhng dng sng u tin lm th no sng st c ?"

"S sng bt ngun trong nhng 'i dng' nguyn thy. , n c th c bo v khi cc tia c hi. n tn gn y, khi s sng trong cc i dng to c bu kh quyn, nhng ng vt lng c u tin mi b ln t lin. Phn cn li l nhng g chng ta ni n. V by gi chng ta ngi y ti mt ngi nh nh trong rng, nhn li c mt qu trnh xy ra trong ba bn t nm. V trong chng ta, qu trnh di ng ng ny cui cng bt u nhn thc c chnh mnh." "Nhng thy vn khng cho rng mi chuyn xy ra kh l ngu nhin?" "Ti cha bao gi ni vy. Bc tranh trn tm bng ny cho thy s tin ha c mt nh hng. Sut dc thi gian, cc loi ng vt tin ha v pha cc h thng thn kinh ngy cng phc tp v b no ngy cng ln. C nhn ti khng ngh rng chuyn ch l ngu nhin. Th cn em?" "Khng th c chuyn i mt con ngi c to ra thun ty nh may ri. Thy c cho l c ngha no v kh nng nhn th gii xung quanh ca chng ta khng ?" "Tht bun ci, s pht trin ca i mt cng lm Darwin bi ri. ng khng th thc s chp nhn rng mt th tinh t v nhy cm nh con mt c th hon ton do chn lc t nhin m c." Sophie ngi nhn Alberto. C ngh tht c bit rng c ang sng, v rng c ch sng ng mt ln ny v s khng bao gi tr li. C cht tht ln: lm g, i nhc nhn sng to vnh hng Chng my ni i tn trong qun lng Alberto cau my. "Em khng c ni nh vy, b . l nhng li ca Qu." "Qu ?" "Hay l nhn vt Mephistophelles - trong v kch Faust ca Goethe. 'Was soll uns denn das ew'ge Schaffen! Geschaffenes zu nichts hinwegzuraffen!" "Nhng chnh xc l nhng li ni g ?" "Khi Faust cht v nhn li cuc i mnh, ng ta ni mt cch c thng" Thi khc ny y ta mun c ni ra: T t , ngi sao p qu! Du vt nhng thng ngy ta sng trn trn th Khng th no m nht bi thi gian Tin cm ti, ta ngp trn hnh phc. Pht giy cao p nht l y.

"Nghe th tht." "Nhng sau n lt Qu. Khi Faust va cht, hn tht ln" Xong! mt t ngc nghch. Sao li xong? Xong v h khng, hon ton n iu! lm g, i nhc nhn sng to vnh hng Chng my ni i tn trong qun lng Ta hiu g khi ni "th l xong?" Xong nh th cha bao gi tn ti; Trong ci vng lun quanh, n nh th hin tn ni y. Nn ta qu yu s Trng rng Vnh hng. "Bi quan qu! Em thch on trc hn. Ngay c khi cuc sng ca ng ta kt thc. Faust thy c ngha no ca nhng g ng s li." "V chng phi cng l mt h qu ca hc thuyt Darwin rng ta l mt phn ca mt ci g bao trm tt c m trong mi s sng li ti u c ngha ca n trong bc tranh ln hay sao? Ta l hnh tinh sng, Sophie . Ta l mt con tu ln i trong v tr quanh mt tri rc chy. Nhng mi chng ta l mt con tu nh ch gen cng bum i sut cuc i. Khi ta a hng an ton n bn tip theo, ta sng khng v ch. Thomas Hardy th hin t tng trong bi th 'Nhng Bin i ca ng: Mt phn ca cy thy tng ny L ca mt ngi n ng c t ti quen Ny n di gc cy, Cnh nhnh ny c th l v anh ta, Mt i ngi ti Nay thnh mt chi xanh L c ny hn c to T c y ngi th k trc Thng nguyn cu c s thnh thi V nng con gi do xa Ngi ti c lm quen Chc nhp vo bng hng ny. Vy h khng di su M tim c u y

 trong dng kh bay ln H cm nhn nng ma V nng lng tng to nn h. Hay qu! Nhng ta s dng y. Ti ch cn ni: Chng tip theo! i! Thy ngng ci tr chm chc i c c khng! Chng tip theo! Ti ni rng li ti s l mnh lnh.

FREUD xung nng v k ng ght tng ni ln trong c Hilde Moller Knag m chic cp giy to s nhy ra khi ging. C qung n ln bn nh rm, v m qun o, v lao vo phng tm. C ng di vi hoa sen trong hai pht, nhanh chng mc qun o, ri chy xung nh. Ba sng sn sng ri, Hilde! Con phi i cho thuyn mt lc . Nhng Hilde! C o ra khi nh, chy xung vn, ra cu tu. C tho chic thuyn v nhy ln. C vung nhng nhp cho ngn nng ny a thuyn i loanh quanh trong vnh cho n khi bnh tnh li. Ta l hnh tinh sng, Sophie . Ta l mt con tu ln i trong v tr quanh mt tri rc chy. Nhng mi chng ta l mt con tu nh ch gen cng bum i sut cuc i. Khi ta a hng an ton n bn tip theo, ta sng khng v ch C thuc lng on . N c vit cho c. Khng phi cho Sophie m l cho c. Tng t trong tp giy u l B vit cho Hilde. C ta mi cho vo cc v ko v pha mnh. Con thuyn lc nh trn mt nc, nhng gn sng v nh nhng vo mi thuyn. V nh mt con thuyn tri trn mt vnh Lillesand, c cng ch l mt mnh v ht nh tri trn b mt ca s sng. Sophie v Alberto u trong bc tranh ny? ng vy, Sophie v Alberto u?

C khng th hnh dung c rng h ch l nhng xung in t trong b no ca b c, v chc chn khng th chp nhn rng h ch l giy v mc t mt gii ruy-bng trong ci my ch xch tay ca b. Ngi ta cng c th ni rng chnh c cng chng l g ngoi mt khi hp cht protein m mt ngy no bt ng sng dy t trong mt ci h nh nng rc. Nhng c khng ch l vy. C l Hilde Moller Knag. C phi cng nhn rng cu chuyn trong tp giy l mt mn qu tuyt vi, v b chm n ct li ca ci g trong c. Nhng c khng thch cch ng i x vi Sophie v Alberto. Nht nh c s cho ng mt bi hc, thm ch t trc khi ng v n nh. C cm thy l ngha v ca c i vi Sophie v Alberto. Sophie c th hnh dung cnh b c ti sn bay Kastrup Copenhagen. C c th thy ng chy quanh nh in. Hilde gn nh tr li bnh thng. C cho thuyn v cu tu, cn thn buc thuyn tht cht. Sau ba sng, c ngi bn bn cng m kh lu. Tht d chu khi c th ni v nhng chuyn thng ngy nh mn trng trng c v hi mm qu. n tn ti c mi bt u c tip. Khng cn nhiu trang na. Li c ting g ca. Ta hy bt tai li, Alberto ni, v c th h s b i. Khng em mun xem l ai. Alberto theo c ra ca. Mt ngi n ng trn trung ang ng trn bc ca. ng ta c dng iu rt trnh trng, nhng ci duy nht trn ngi ng l mt ci vng min trn u. Th no? ngi n ng hi. Cc ngi ngh nh th no v b trang phc mi ca Hong ? Sophie v Alberto ng cht lng. iu lm cho ngi n ng kinh ngc. H? Cc ngi cn khng chu ci cho! ng ku ln. Qu vy. Alberto ni. Nhng hong trn nh nhng. Ngi n ng trn trung vn gi dng iu trnh trng. Alberto ci xung th thm vo tai Sophie. ng ta ngh ng y l ngi ng knh trng. Thy vy, ngi n ng t v cu knh: Mt s kim duyt no ang c thc thi ti dinh c ny chng?

Rt tic l nh vy. Alberto tr li. y, chng ti u c u c tnh to sng sut. Do vy Hong khng th bc qua ci ca ny trong tnh trng ng xu h ca ngi. Sophie thy thi vnh vo ca ngi n ng l bch n mc c ph ln ci. Nh th ting ci ca c l mt du hiu c tnh trc. Ngi n ng i vng min bng nhn ra mnh ang trn trung. Ly hai tay che ch kn, ng ta nhy n bi cy gn nht v bin mt, chc nhp bn vi Adam v Eve, ng gi Noah, c b i M v Gu Pooh. Sophie v Alberto vn ng ci. Cui cng, Alberto ni, Ta nn vo trong th hn. Ti s k cho em v Freud v hc thuyt ca ng v v thc. Hai ngi quay vo ngi bn ca s. Sophie nhn ng h v ni: hai ri ri, em cn rt nhiu vic phi lm trc bui tic ngoi vn. Ti cng vy. Chng ta s ch ni cht t v Sigmund Freud. ng y c phi mt nh trit hc khng ? t nht th ta cng c th coi ng l mt nh trit hc vn ha. Freud sinh nm 1856 v ng hc ngnh Y ti i hc Tng hp Vienna. ng sng phn ln cuc i mnh ti Vienna, khi i sng vn ha ca thnh ph ang thi hng thnh. ng sm ly chuyn mn l khoa thn kinh. Trong thi k t cui th k trc n sau trong th k ca chng ta, ng pht trin ngnh tm l hc su hay phn tm hc. Thy s gii thch ch ? Ngnh phn tm hc m t tm thc con ngi ni chung v liu php iu tr cc ri lon thn kinh v tm thn. Ti khng nh cho em mt bc tranh hon chnh v con ngi Freud hay nghin cu ca ng. Nhng hc thuyt ca ng v v thc l rt cn thit cho vic hiu mt con ngi. Thy lm em t m qu! Thy ni tip i. Freud khng nh rng c mt mi cng thng khng i gia mt con ngi v mi trng xung quanh. C th l mt mi cng thng - hay s xung t - gia xung nng v nhu cu ca anh ta vi i hi ca x hi. Khng phi qu li khi ni rng Freud pht hin ra cc xung nng ca con ngi. iu lm ng tr thnh mt ngi tiu biu quan trng cho xu hng t nhin ch ngha - xu hng ni bt v cui th k XIX. Xung nng ca con ngi l g ?

Hnh ng ca chng ta khng phi lc no cng c l tnh ch huy. Con ngi khng thc s l mt sinh vt l tnh nh cc nh duy l th k XVIII ngh. Nhng xung nng phi l thng quyt nh ta ngh g, m g v lm g. Nhng xung nng phi l d c th l th hin ca cc bn nng hay nhu cu c bn. V d, xung nng tnh dc ca con ngi cng c bn nh bn nng b ca tr s sinh. Vng? Bn thn iu ny khng phi mt pht hin mi. Nhng Freud ch ra rng nhng nhu cu c bn ny c th b ngy trang hoc b ch ng, v bng cch li hnh ng ca chng ta m ta khng bit. ng cn cho rng tr nh cng c mt dng tnh dc no . Tng lp trung lu ng knh Vienna phn ng vi xut tnh dc ca tr nh vi mt s gh tm v lm cho ng tr nn rt khng c ngng m. Em khng ngc nhin g. Ta gi l ch ngha Victoria khi tt c nhng g lin quan n tnh dc u l iu cm k. Freud bt u nhn ra bn nng gii tnh ca tr nh khi ng iu tr bng liu php m ta c th gi l s kho c tm hn. Ngha l g ? Mt nh kho c hc tm kim du vt ca qu kh xa xi bng cch o cc tng vn ha. Anh ta c th tm thy mt con dao t th k XVIII. Su hn di lng t, anh ta c th tm thy mt ci lc t th k XIV, v su hn na c th l mt ci bnh t th k XV trc Cng nguyn. Vng? Tng t, vi s gip ca bnh nhn, mt nh phn tm hc c th o su trong tm thc ngi bnh v em ra nh sng nhng tri nghim gy ra ri lon tm l cho bnh nhn. V theo Freud, chng ta lu tr k c v mi tri nghim su trong chng ta. ra vy. Nh phn tm hc c th s tm ra nhng k nim khng vui m ngi bnh c nn trong nhiu nm. Nhng ci tuy c chn su nhng li gm mn ngi bnh. Bng cch a mt chn thng tinh thn ra trc thc hay l ging n ln trc mt ngi bnh, ng ta c th gip ngi bnh ht n vi n v khe tr li. Hp l ra pht. Nhng ti ang nhy hi xa qu. Trc ht, ta hy xem miu t ca Freud v tm thc con ngi. Em bao gi thy mt em b mi sinh cha?

Em c mt a em h bn tui. Khi ta cho i, ta sng vi cc nhu cu th xc v tinh thn mt cch kh trc tip v khng bit xu h l g. Nu ta mun b sa, ta khc, v c th ta khc v ci t t. Ta cng th hin trc tip mong mun v s tip xc v hi m c th. Freud gi nguyn tc khoi lc ny trong ta l ci y, hay l xung ng bn nng. Khi cn l tr con, ta hu nh chng l g ngoi ci y. Thy ni tip i . Ta mang theo xung ng bn nng hay nguyn tc khoi lc n tui trng thnh v sut c cuc i. Nhng dn dn, ta hc cch iu ha nhng mong mun ca ta v iu chnh cho thch hp vi mi trng xung quanh. Ta hc cch iu chnh nguyn tc khoi lc trong mi quan h vi nguyn tc thc ti. Theo thut ng ca Freud, ta pht trin mt ci ti vi chc nng iu chnh ny. Cho d ta mun hoc cn ci g, ta khng th c nm ln ra n v cho n khi ta c ci mnh mun. R ri. C th ta khao kht mt iu g m th gii bn ngoi s khng chp nhn. Ta c th km nn nhng ham mun ca mnh. C ngha l ta c gng y chng ra xa v c qun chng. Em hiu. Tuy nhin, Freud xut v nghin cu v mt yu t th ba trong tm thc con ngi. T khi sinh ra, chng ta lin tc i mt vi nhng yu cu v o c ca b m v x hi. Khi ta lm iu g sai, b m bo: Khng c lm th! hoc H qu! Lm vy l xu! Ngay c khi ln, ta vn gi ting vng ca nhng yu cu v nh gi v o c . C v nh s k vng ca x hi v o c tr thnh mt phn ca bn thn ta. Freud gi y l ci siu ti. C phi l mt ci tn khc ca lng tm khng ? Lng tm l mt thnh phn ca ci siu ti. Nhng Freud khng nh rng ci siu ti cho ta bit khi no nhng ham mun ca ta l xu hoc khng thch hp, nht l trong trng hp cc ham mun v tnh dc. V nh ti ni, Freud khng nh rng nhng ham mun khng thch hp ny t th hin t thi th u. Nh th no ? Ngy nay, ta bit rng tr em thch nghch cc c quan sinh dc ca mnh. Ta c th quan st iu ny trn bt c bi bin no. Thi Freud, hnh vi ny c th dn

ti mt ci tt vo tay a b hai hoc ba tui, c th km theo cu mng ca ngi m: H! hay Khng c lm th! hoc tay ra ngoi chn! Bnh hon tht! l khi u ca nhng cm gic ti li v tt c nhng g lin quan n cc c quan sinh dc v tnh dc. V cm gic ti li ny li trong ci siu ti nn nhiu ngi - theo Freud l a s ngi - sut i cm thy ti li v tnh dc. Cng lc , ng ch ra rng cc ham mun v nhu cu tnh dc l t nhin v sng cn i vi con ngi. V do , Sophie thn mn, v i c dn sn cho s xung t sut i gia ham mun v ti li. Thy c cho rng xung t ny gim rt nhiu k t thi ca Freud khng ? Chc chn l nh vy. Nhng nhiu bnh nhn ca Freud phi tri qua nhng xung khc su sc n mc h pht trin ci m Freud gi l chng ri lon thn kinh chc nng. V d, mt trong nhiu bnh nhn n ca ng thm yu ngi anh r. Khi ngi ch m cht, c ngh: By gi anh y c t do ly mnh. Freud ni rng ngh ny xung t trc din vi ci siu ti ca c v n l mt tng gm ghic n mc c nn n li ngay lp tc. Ni cch khc, c ta chn n su trong v thc. Freud vit: C gi m yu v biu hin nhng triu chng kch ng trm trng. Khi ti bt u iu tr cho c, c v nh c y hon ton qun cnh bn ging ca ngi ch v qun xung nng v k ng ght tng ni ln trong c. Nhng trong qu trnh phn tch, c y nh li. V trong mt trng thi xc ng mnh, c din t li khonh khc gy bnh v c cha khi nh iu tr ny. By gi th em hiu hn v ngha ca kho c tm hn. Vy ta c th miu t tng quan v tm l con ngi. Sau nhiu nm kinh nghim iu tr bnh nhn, Freud i n kt lun rng thc ch chim mt phn nh ca tm thc con ngi. thc ging nh phn ni trn mt nc ca tng bng tri. Di mt bin - hay bn di gii hn ca thc - l tim thc hay v thc. Khng phi lc no mi k nim cng hin din trong thc ca ta. Cn nhng g ta ngh n, tri nghim v ta c th nh li mi khi ta c nh, Freud gi l tin thc. ng dnh ring t v thc cho nhng g ta nn. l nhng g ta c qun v n khng vui hoc khng ng n hoc xu xa. Nu ta c nhng ham mun v khao kht m thc khng th chp nhn c, ci siu ti s y chng xung vc. Bin! Em hiu ri.

C ch ny p dng cho tt c mi ngi khe mnh. Nhng i vi mt s ngi, vic che giu mt vt nh trm trng khi thc c th cng thng gh gm n mc n dn n bnh thn kinh. Bt c ci g b km nn theo kiu ny s c tm cch t quay li thc. Mt s ngi cn nhng n lc rt ln d gi nhng xung nng ny trong tm kim sot ca con mt kh tnh ca thc. Nm 1909, khi Freud ging bi M v phn tm hc, ng a ra mt v d v hot ng ca c ch km nn ny. Em rt mun nghe. ng ni: Gi s ti hi trng ny, gia cc v thnh gi m ti khng th khen ngi v s yn lng v tp trung ch mu mc, c mt ngi gy rc ri bng cch ci ni thiu thc hay l dp qun qut lm ti mt tp trung vo nhim v ca mnh. Ti s gii thch rng ti khng th tip tc bi ging ca mnh trong iu kin nh vy. Do vy, mt s qu ng mnh m trong cc v ng dy v tng c k ph ri trt t ra khi hi trng sau mt cuc vt ln ngn ngi. Gi th anh ta b km nn v ti c th tip tc bi ging ca mnh. Nhng s quy ri khng lp li, phng trng hp ngi n ng va b qung ra ngoi dng sc mnh vo trong ln na, cc qu ng lm theo gi ca ti v mang gh ra ca ngi trn v tr nh l mt cn tr tip tc s km nn. By gi, nu cc v chuyn i hai a im sang tm thn hc, gi phn bn trong hi trng l thc cn bn ngoi hi trng l v thc, ta s c mt minh ha kh r v qu trnh km nn. Vng, ng vy. Nhng k quy ri c nht nh i vo. t nht th l chuyn xy ra i vi cc suy ngh v nhu cu b km nn. Ta sng di p lc khng ngng ca nhng suy ngh b km nn ang c u tranh tm cch ni ln t trong v thc. iu gii thch ti sao ta thng ni hoc lm nhng iu ta khng ch nh. Nh vy cc phn ng v thc xui khin cc cm xc v hnh ng ca ta. Thy c th v d khng ? Freud nghin cu mt s c ch. ng gi mt trong s l parapraxis - s but ming hoc l bt. Ni cch khc, ta v tnh ni hoc lm nhng iu m ta tng c km nn. Freud ly v d v mt anh th c, anh ta phi nng cc chc mng ng ch. Rc ri l ch mi ngi rt khng a ng ch ny. Ni n gin, ngi ta c th gi ng ta l con ln. Ri sao na ? Anh th c ng dy, nng cc v ni: Chc mng con ln! Em tht khng bit ni th no by gi!

Anh th c cng vy. Thc ra anh ta ch ni nhng g anh ta ngh. Nhng anh ta khng nh ni nh vy. Em c mun nghe mt v d khc khng? C . Mt v gim mc n ung tr vi mt mc s a phng, ng ny c mt gia nh ln vi chn c con gi ngoan. V gim mc chng may c mt ci mi qu kh. Cc c b c dn d rt cn thn rng khng c ng n ci mi ca v gim mc v bt c l do g, v tr con thng bt ra nhng nhn xt v ngi khc do c ch km nn ca chng cha pht trin y . V gim mc n, v cc c b vui tnh kim ch ht mc khng bnh lun g v ci mi ca ng ta. Cc c thm ch c khng nhn n v c qun n. Nhng cc c li lun lun ngh v n. V ri mt c b c ngh chuyn l ng. C nhn v gim mc thng khch v ni, Cha dng ng bng mi ch ? T tht! Mt iu khc chng ta c th lm l hp l ha. Ngha l, ta khng a ra l do thc s ca nhng vic ta lm, ta giu ngi khc v giu ngay c chnh mnh, v cc l do thc s khng chp nhn c. Th d? Ti c th thi min em m ca s. Trong khi em ang b thi min, ti ni rng khi no ti bt u g g ngn tay ln bn th em s ng dy v ra m ca s. Ti g g ngn tay ln bn v em ra m ca s. Sau , ti hi em ti sao m ca s, v c th em s ni rng em lm vy v nng qu. Nhng khng phi l do thc s. Em khng sn lng t tha nhn rng mnh lm g theo mnh lnh thi min ca ti. Cho nn, em hp l ha n. Vng. Hu nh ngy no chng ta cng gp nhng chuyn tng t. Em c mt a em h bn tui. Hnh nh thng b khng c nhiu bn cng chi, nn n rt vui mi khi em n thm. Mt hm, em bo rng em phi vi v nh vi m. Thy c bit thng b ni g khng? B ni g? N ni: M ch ng ngn lm! chc chn l mt tnh hung hp l ha. Cu b khng c nh vy. Cu c : tht ng ngn khi em phi v, nhng cu b nht qu nn khng dm ni vy. Mt iu na m chng ta hay lm, l s phng chiu. Th l th no ?

Khi ta phng chiu, ta chuyn nhng tnh cch ca chnh mnh m ta ang c km nn sang cho ngi khc. Chng hn, mt k keo kit s thy c trng ca ngi khc l s bn xn. Cn ngi no khng tha nhn mnh lc no cng ngh n tnh dc c th l ngi u tin ni gin trc tnh trng m nh tnh dc ca ngi khc. Hm. Freud cho rng cuc sng hng ngy ca chng ta y nhng c ch v thc nh vy. Ta qun tn mt ngi no , ta lng ngng xon o khi ang ni hay ta di ch nhng vt c v nh ngu nhin trong phng. Ta cn ni ln, but mm hay l bt mt cch c v nh hon ton ngy th v ti. Quan im ca Freud l nhng chuyn chng may ny khng ngu nhin hay ngy th v ti nh ta tng. Thc ra, nhng hnh ng ln xn ny c th l nhng iu b mt su kn nht. T gi, em s cn thn tng li em ni. Ngay c nu em lm nh th, em cng khng th thot khi nhng xung nng v thc ca mnh c. Ngh thut chnh l ch khng tiu tn qu nhiu cng sc che giu nhng iu khng hay trong v thc. N ging nh c gng lp li vo hang chut chi. Em c th chc chn rng con chut s chui ra t mt ch khc trong khu vn. Thc ra, m h cnh ca gia thc v v thc c li cho sc khe. Nu kha cnh ca , ta c th b thn kinh, ng khng ? ng vy. Ngi b ri lon thn kinh chc nng chnh l mt ngi nh vy, h dng qu nhiu nng lng y nhng iu khng hay ra khi thc. Thng th c mt tri nghim no m ngi ta c gng mt cch tuyt vng km nn. Tuy nhin, anh ta c th mong mun c bc s gip mnh tm ng quay li vi s kin au bun ang giu mt. Freud cho rng ta phi phn bit gia gic m thc m ta nh li mi bui sang v ngha thc s ca gic m . ng gi nhng hnh nh ca gic m thc, ngha l cun phim hay video m ta m, l gic m ni dung. Ni dung r rng ny ca gic m lun ly cht liu v kch bn t nhng s kin xy ra ngy hm trc. Nhng gic m cn cha mt ngha su hn c che giu khi thc. Freud gi y l cc tng tim tng ca gic m, v nhng tng giu mt ny, hay ni cch khc l ch thc s ca gic m, c th bt ngun t qu kh xa xi, chng hn t thi cn nh xu. Vy l ta phi phn tch gic m trc khi ta c th hiu c n ?

ng, v i vi bnh thn kinh, vic ny phi c thc hin vi mt nh tr liu. Nhng khng phi bc s l ngi gii thch gic m. ng ta ch c th lm c vi s gip ca bnh nhn. Trong trng hp ny, bc s ch thc hin chc nng ca mt b Socrates: gip trong qu trnh gii thch. . Freud gi qu trnh chuyn i t nhng tng tim tng thnh gic m ni dung l cng vic m. Ta c th gi l s tr hnh hoc m ha ni dung thc s ca gic m. Khi gii ngha gic m, ta phi i qua qu trnh ngc li v g b mt n hay gii m n c ch thc ca n. Thy ly v d i . Sch ca Freud y v d. Nhng ta c th t xy dng mt v d n gin m rt Freud. Gi s c mt anh thanh nin m thy c em h tng mnh hai qu bng Ri sao na ? Em th t gii ngha gic m xem no. Hm, c mt gic m ni dung, nh thy ni: c mt anh thanh nin m thy c em h tng mnh hai qu bng bay. Tip i. Thy ni rng kch bn lun bt ngun t ngy hm trc. Vy l ngy hm trc anh ta n hi ch - hoc nhn thy hnh bng bay trn bo. C th. Nhng anh ta ch cn nhn thy t bng bay hoc ci g gi cho anh ta ngh n bng bay. Nhng cc tng tim tng l g? Em l ngi gii ngha. C khi anh ta ch mun c mt cp bng bay. Khng n u. Em ng im gic m l s hin thc ha mt c mun. Nhng mt thanh nin kh c th thc s mun c mt cp bng bay. Cn nu anh ta mun tht, th anh ta cng chng cn phi m v chuyn . Em ngh ra ri: thc ra anh ta mun c c em h, v cp bng bay l b ngc ca c y. c y, cch gii thch c kh nng ng cao hn nhiu. V n m ch rng anh ta cm thy ngng v c mun ca mnh. Trong chng mc no , cc gic m ca chng ta i lng vng kh nhiu. ng vy. Freud tin rng gic m l s tha mn tr hnh ca mt c mun b km nn. Nhng t thi Freud l mt bc s thnh Vienna n nay, danh mc

nhng g chng ta km nn c th thay i ng k. Tuy nhin, c ch ca ni dung m tr hnh c th vn nguyn nh trc. Vng, em hiu. Phn tm hc ca Freud c ngha cc k quan trng nhng nm 1920, c bit trong vic iu tr mt s bnh nhn tm thn. Hc thuyt v thc ca ng cn c ngha rt ln i vi vn hc v ngh thut. Cc ngh s tr nn quan tm n cuc sng tinh thn trong v thc ca con ngi ? Chnh xc. Tuy iu ny tr thnh mt kha cnh ni bt ca vn hc t thp k cui cng ca th k XIX, ngha l trc khi phn tm hc ca Freud c bit n. iu cho thy s xut hin ca phn tm hc ca Freud vo thi im c th - nhng nm 1890 - khng phi l tnh c. thy mun ni l tinh thn ca thi i? Chnh Freud khng t nhn mnh l ngi tm ra nhng hin tng nh s km nn, cc c ch phng v hay s hp l ha. ng ch l ngi u tin p dng cc kinh nghim ny ca con ngi vo ngnh tm thn hc. ng cn l bc thy trong vic minh ha cc l thuyt ca mnh bng cc v d c tnh vn hc. Nhng nh ti ni, nhng nm 1920, phn tm hc ca Freud c nh hng trc tip hn i vi vn hc v ngh thut. nh hng theo ngha no ? Cc nh th v ha s, c bit l cc ngh s trng phi siu thc khai thc nng lc v thc trong cc tc phm ca mnh. Trng phi siu thc l g ? T ch ngha siu thc (surrealism) bt ngun t Php. Nm 1924, Andr Breton xut bn mt Tuyn ngn ca ch ngha siu thc. Trong , ng cho rng ngh thut phi xut pht t v thc. Do , ngi ngh s nn tm kim nhng ngun cm hng t do nht c th c t nhng hnh nh mnh m thy v hng v ci siu thc, trong nhng ranh gii gia m v thc b ha tan. i vi ngi ngh s, s kim duyt ca thc cng cn b ph v cho ngn t v hnh nh c t do bay bng. Vng, em c th hiu c iu . Theo mt ngha no , Freud cho thy c mt ngh s bn trong mi ngi. Xt cho cng th mi gic m l mt tc phm ngh thut nh, v m no cng c nhng gic m mi. gii ngha c cc gic m ca bnh nhn, Freud phi tm

ng i gia mt ngn ng m c k hiu, khng nh cch ta gii thch mt bc tranh hay mt on vn. m no ta cng m ? Cc nghin cu gn y cho thy thi gian m chim khong 20% thi gian gic ng ca ta, ngha l khong t mt n hai ting mi m. Nu b quy ri khi ta ang m, ta s tr nn cng thng v d cu. iu c ngha rng mi chng ta bm sinh u c mt nhu cu din t s hin tn ca mnh bng ngh thut. D sao th cc gic m ca ta cng v chnh ta. Chng ta l o din, ta dng kch bn, v ng tt c cc vai. Ngi no ni rng mnh khng hiu ngh thut, ngi khng hiu bn thn cho lm. Vng. Freud cn a ra nhng bng chng rt n tng v nhng iu k diu ca tm thc con ngi. Qu trnh lm vic vi bnh nhn thuyt phc ng rng ta gi li tt c nhng g ta tng nhn thy v tri nghim u su trong thc, v tt c nhng n tng ny c th c a ra nh sng tr li. Khi ta b qun mt iu g, ri lt sau mang mng nh ra, ri lt sau na cht nh ra, ta ang ni v mt iu t trong v thc bt cht trt qua cnh ca h m sang thc. Nhng i khi n cn kh nhiu thi gian. Ngh s no cng hiu iu . Nhng ri bng chc nh th mi cnh ca u bt m. Mi th t n ln xn a n, v ta c th tm thy mi t ng v hnh nh ta cn. l khi ta m np y v thc. Ta c th gi l cm hng, Sophie . Cm gic nh th nhng g ta ang vit hoc v ang n t mt ngun no bn ngoi. Chc phi l mt cm gic tuyt vi. Em chc tri qua cm gic ri. Em c th thng xuyn quan st c hiu qu ca cm hng i vi tr em khi chng qu mt. i khi chng kit sc n mc chng c v tnh nh so. Ri bng dng chng bt u k mt cu chuyn nh th ang tm thy nhng t ng cha bao gi hc. Tuy nhin, chng hc ri; chng qua nhng t ng v tng ny nm n su trong thc. V by gi, khi mi s kim duyt v cn trng b th ri, chng ni ln b mt. C mt iu cng rt quan trng i vi ngi ngh s, l khng c l tnh v s phn tch iu khin mt s biu t m n t nhiu thuc v v thc. Em c mun nghe mt cu chuyn nh minh ha khng? C .

y l mt cu chuyn nghim tc v l mt cu chuyn bun. Cng c . Ngy xa, c mt con rt c ti nhy siu hng vi hng trm ci chn ca n. Mi khi con rt nhy, mi loi trong rng t tp chim ngng v con no cng thn phc iu nhy tuyt vi. Nhng c mt con vt khng thch xem iu nhy ca rt, l mt con ra. Chc ch l ghen t. Ta phi lm th no rt khng nhy na? Con ra ngh. N khng th ch ni rng n khng thch iu nhy. N cng khng th ni rng n nhy gii hn, iu hin nhin l sai. Th l n ngh ra mt k hoch ma mnh. Nh th no ? N vit th bc th cho rt. Hi c Rt c mt khng hai, con ra vit, ti l mt k cc k hm m iu nhy tuyt vi ca c. Ti rt mun bit c nhy nh th no. C phi c nhc chn tri th 28 ln, ri n chn phi th 39 khng ? Hay c nhc chn phi th 17 ln trc khi nhc chn tri s 44? Ti nn th mong ch phc p ca c. Knh th, Ra. u tht! Khi con rt c th, n lp tc bt u ngh xem thc ra mnh nhy nh th no, chn no nhc ln trc, tip theo l chn no Theo em th cu chuyn kt thc nh th no? Con rt khng bao gi nhy na ? Chnh xc l nh vy. V cng l chuyn xy ra khi tr tng tng b cht c bi mt s cn nhc bng l tnh. l mt cu chuyn bun. iu quan trng i vi mt ngi ngh s l kh nng th lng. Nhng ngi theo ch ngha siu thc c gng tn dng iu ny bng cch t a mnh vo trng thi khi mi th u t dng xy ra. H t mt t giy trng trc mt ri bt u vit m khng ngh v nhng g mnh ang vit. H gi l sng tc t ng. Cm t bt ngun t thuyt duy linh, trong , mt b ng tin rng linh hn mt ngi qu c dn ng cho cy bt. Nhng ngy mai ta s ni nhiu hn v ch ny. Vng, em cng mun nghe. Theo mt ngha no , ngi ngh s siu thc chnh l mt thy ng, hay l mt trung gian lin kt. Anh ta l mt thy ng ca v thc ca chnh mnh. Nhng

c l c mt yu t v thc trong mi qu trnh sng to, thc ra chng ta dng t tnh sng to ch ci g? Em chu. Chng phi l khi ngi ta to ra ci g sao? ng y. V iu xy ra trong s tng tc tinh t gia tr tng tng v l tnh. Nhng thng th l tnh bp nght tr tng tng, v iu rt nghim trng. V nu khng c tr tng tng, ngi ta chng bao gi c th to ra ci g thc s mi. Ti tin rng s tng tng cng ging nh h thng Darwin. l ci g ? Em khng hiu. , thuyt Darwin khng nh rng nhng s t bin ca thin nhin ni tip nhau xut hin, nhng ch c mt s c s dng. V ch vi trong s chng c quyn sng st. Th th sao ? l chuyn xy ra khi ta c hng v ny ra mt lot cc tng mi. Cc bin d t tng ni ui nhau xut hin trong thc nu ta khng kim duyt bn thn qu mc. Nhng ch c mt vi trong s cc tng ny c s dng. y, vai tr ca l tnh xut hin, c l tnh cng c chc nng quan trng. Khi m c nh c ang by trc mt, ta khng c qun vic chn la. Sophie so snh khng ti. Th hnh dung nu mi ngh ny sinh u c php pht ra thnh ting t ming ta. Khng cn tnh n chuyn nhy ra khi s tay v ra khi ngn ko bn lm vic. Khi , th gii s chm nghm di sc nng ca nhng xung nng ty tin v khng c mt s chn la no c thc hin. Vy l l tnh thc hin cng vic chn la cc tng? ng vy, em khng cho l th sao? C th tr tng tng to ra nhng g mi m, nhng tr tng tng khng chn la. Tr tng tng khng tc to. Mt tc to - mi tc phm ngh thut u l mt tc to - c sinh ra trong s tng tc k diu gia tr tng tng v l tnh, hay gia tm thc v suy t. Do s lun c mt yu t may ri trong qu trnh sng to. Ngi ta cn phi th cu chy rng trc khi c th bt u la chng thnh n. Alberto ngi lng yn, m m nhn ra ngoi ca s. Sophie cht thy mt m nhn vt hot hnh Disney y mu sc sc s xut hin bn b h. Goofy ka! Sophie ku ln, c ch chu vt Donald na. Thy nhn ka! Chut Mickey v Alberto quay v pha c. , tht bun, b . Sao c ?

Chng ta ang b bin thnh nhng nn nhn bt lc ca n cu ca ng thiu ta. Nhng l li ca ti, tt nhin. Ti ti bt u ni v s lin h t do ca cc tng. Chc chn khng phi ti thy Ti ang nh ni v tm quan trng ca tr tng tng i vi cc nh trit hc. ngh ra c nhng t tng mi, chng ta phi to bo bn thn c t do. Nhng by gi th ng ta i hi qu xa. K ng y. Ti ang nh ni n tm quan trng ca phn tch th ta c tng thng s n n thm hi ny y. ng ta phi t ly lm xu h mi phi. Thy ang chm bim y ? Chnh ng ta l ngi ang chm bim ch khng phi ti. Nhng ti c mt nim an i - v chnh l vin t nn mng cho ton b k hoch ca ti. Gi th em chng hiu g c. Ta ni v nhng gic m. V iu cng c mt cht chm bim. Chng phi chng ta chng qua ch l nhng hnh nh trong m ca ng thiu ta sao? ! Nhng vn cn mt iu ng ta cha tnh n. iu g vy? C th ng ta bit v gic m ca mnh. ng ta bit mi th chng ta ni v lm - cng nh nhng ngi nm m nh nhng kha cnh th hin ca gic m. ng ta chnh l ngi thao tng n bng cy bt ca mnh. Nhng ngay c nu ng nh mi iu chng ta ni v lm, th ng ta vn khng tnh to lm. Thy ni th ngha l sao ? ng ta khng bit nhng tng tim tng, Sophie . ng ta qun rng y cng l mt gic m tr hnh. Thy ni l qu! ng thiu t cng ngh nh vy. l v ng khng hiu ngn ng m ca chnh mnh. Chng ta nn cm n iu . N cho ta mt cht xu t xoay s, em thy y. Vi cht xu , ta s chng tm c ng ra khi ci thc ly li ny nh nhng con chut nc nhy ra gin nng trong mt ngy h. Thy c cho l mnh s thnh cng khng ? Chng ta phi lm c. Trong vng vi ngy ti, ti s cho em mt ng chn tri mi. Khi ng thiu t s khng th bit c nhng con chut nc ang u hay chng s chui ra t ch no.

Nhng k c nu chng ta ch l nhng hnh nh trong m th em vn l con gi ca m em. V nm gi ri. Em phi v nh khc ngot Thuyn trng v chun b cho ba tic y. Hm em c th gip ti mt vic nh trn ng v khng? Vic g ? Hy c thu ht thm s ch . C lm ng thiu t mt n em trn sut dc ng v. C gng ngh v ng ta khi em v n nh - v ng ta cng s ngh v em. lm g ? ti c th yn n tip tc vi cng vic xy dng k hoch b mt. Ti s ln su trong v thc ca ng thiu t. Ti s cho n khi ta gp li.

THI I CA CHNG TA con ngi b kt n phi t do ng h ch 12 gi km 5, na m. Hilde nm nhn trn trn ln trn nh. C c gng nhng lin tng ca mnh tri t do. Mi khi kt thc mt chui tng, c li t hi ti sao. C th iu g c ang c km nn hay khng ? Gi nh c c th gt mi s kim duyt sang bn, c c th s tri vo mt gic m trong khi ang tnh. Hi s y, c thm ngh. Cng th lng v ng bn thn cho nhng ngha v hnh nh ngu nhin, c cng cm thy nh th mnh ang trong cn nh nh ca ng thiu t bn ci h nh trong rng. Alberto ang tnh lm g ? Tt nhin, chnh b ca Hilde nh rng Alberto ang lp mt k hoch. Nhng ng c bit c Alberto s lm g khng ? C l ng ang c cho mnh t do chuyn xy ra ti kt cc s n nh mt iu bt ng vi chnh ng na. Khng cn nhiu trang sch. C c nn xem trm trang cui khng ? Khng, nh th l khng trung thc. Ngoi ra, Hilde tin rng kt cc vn cha c quyt nh. Ngh g k tht! Ci cp giy ngay y v b c khng th v kp gn thm trang mi no. Tr khi Alberto t mnh lm iu g . Mt iu bt ng D sao th Hilde cng c my iu bt ng giu trong tay o. B khng th kim sot c. Nhng c c ton quyn kim sot bn thn hay khng ?

 thc l g ? chng phi l mt trong nhng cu v i nht ca v tr sao ? K c l g ? Ci g lm cho ta ghi nh mi th ta nhn thy v tri nghim. C ch no lm cho ta to ra nhng gic m hoang ng hng m ? Thnh thong c nhm mt, ri li m mt nhn m m ln trn nh. Cui cng, c qun m mt. C ng thip i. Khi b ting ku khan khan ca by mng bin nh thc, Hilde ra khi ging. Nh thng l, c i ngang qua phng, n bn ca s v ng nhn ra vnh. l mt thi quen, bt k ma ng hay ma h. ang ng , bng c cm thy v s sc mu tung te trong u. C nh li gic m m trc. Nhng c cm gic nh n khng phi mt gic m thng, v nhng hnh nh v mu sc rt sinh ng C m thy b t Lebanon tr v. V c gic m l s m rng ca gic m ca Sophie v chuyn c tm thy chic dy chuyn gn cy thnh gi trn cu tu. Hilde ngi trn mp cu tu, y nh trong gic m ca Sophie. Ri c nghe thy mt ging th tho rt nh: Tn ti l Sophie!. Hilde ngi tht yn, c nghe xem ging ni n t u. Ging ni tip tc, gn nh ting xo xc khng th nghe c, nh th mt con cn trng ang ni vi c: Bn chc l va ic va m!. ng lc , b c v n vn nh trong b qun phc Lin Hp Quc. Hilde!, ng gi to. Hilde chy v pha b, vng hai tay m c ng. Gic m kt thc ti . C nh ti my cu th ca Arnulf Overland: m n tnh gic cn m l Ging th tho nh mun ni cng ti Nghe xa xi nh ting sui ngm Ti ngi dy: Bn cn g vy ? Hilde vn ng bn ca s khi m bc vo. Cho con gi! Con dy ri ? Con cng khng r lm Khong bn gi m s v, nh bnh thng. Vng. Chc con mt ngy vui v. Con cng chc m nh vy. Khi nghe thy ting m sp ca trc, c li chui vo chn vi chic cp giy. Ti s ln su trong v thc ca ng thiu t. Ti s cho n khi ta gp li.

y, ng ri. Hilde bt u c tip. C c th cm thy di u ngn tr phi ch cn vi trang giy na. Khi Sophie ri khi cn nh ng thiu t, c vn nhn thy nhng nhn vt hot hnh Disney bn mp nc. Nhng chng nh tan bin khi c n gn. n khi c ti ch ci thuyn th chng hon ton bin mt. Va cho thuyn, c va lm mt kh v khi ko c thuyn ln b bn kia, c vy tay sang hai bn. Sophie gng ht sc thu ht s ch ca ng thiu t Alberto c th ngi yn trong nh. Sut dc ng, c nhy chn so v l c sut dc ng, c c i nh mt con bp b my, thm ch c cn ht na. C on, c ng im, thm on xem k hoch ca Alberto nh th no. Git mnh, c cm thy c li n mc c bt u leo ln mt thn cy. Sophie leo ln cao ht mc c th. Ln gn n ngn cy, c nhn ra mnh khng th xung c. C quyt nh ngh mt lt ri s th li. Nhng lc c khng th gi yn lng. ng thiu t s chn theo di c v ng ta s bt u quan tm n chuyn Alberto ang lm g. Sophie vy tay, th gy nh g v cui cng th ht bng ging kim. Ln u tin trong i c ht c nhng nt cao nh th v cm thy kh hi lng v bn thn. C th leo xung mt ln na, nhng c b tc tht s. Bng mt con ngng tri ln u xung mt trong nhng cnh cy Sophie ang bm. Va nhn thy mt m nhn vt hot hnh Disney nn c khng ngc nhin t no khi con ngng bt u ni. Tn t l Morten. Con ngng n : Thc ra, t l ngng thun dng, nhng trong dp c bit ny t bay t Lebanon v y cng ngng tri. Hnh nh cu ang cn gip xung khi ci cy ny ? Cu nh th ny lm sao gip ti c ? Sophie ni. Cu ang kt lun vi vng y, qu c . ng ra l cu qu to ln . C g khc nhau u ? Cu nn bit rng t ch mt cu b cng bng tui cu bay khp Thy in. Tn cu y l Nils Hogersson . T mi nm tui ri. Cn Nils lc mi mi bn. Mt nm tui cng chng to nn iu g khc bit lm cho chuyn bay . Cu lm th no nng c cu y ?

 T v cu y mt ci v cu y bt tnh. Khi tnh li, cu ta chng ln hn ngn tay ci . Hay y. Chc y l mt cun sch trit hc. Khi t cng Nils Holgersson bay trn Thy in, chng t h cnh xung lng Marbacka Varmland, Nild gp mt b ang nh vit mt cun sch v Thy in cho tr em. B y bo cun sch phi va ng s tht va c tnh gio dc. Khi nghe k v nhng cuc phiu lu ca Nils, b y quyt nh vit tt c nhng g cu y nhn thy t trn lng ngng tri . Nghe l tht Tht ra m ni, iu kh lm chm bim v chng t trong cun sch ri . Bng, Sophie cm thy c ci g tt vo m v mt pht sau c tr nn khng ln hn mt ngn tay ci. Ci cy nh c mt khu rng v con ngng to nh mt con nga. Ln i no . Con ngng ni. Sophie i dc theo cnh cy v leo ln lng ngng. Nhng chic lng ngng vn mm mi, nhng v gi y c nh xu nn chng chc vo c nhiu hn l c. C va tm c t th thoi mi th con ngng ct cnh. H bay ln cao hn nhng ngn cy. Sophie nhn xung h v cn nh ng thiu t. Trong Alberto ang ngi vi k hoch ranh ma ca mnh. Mt tour ngm cnh ngn l cho hm nay ri , con ngng ni v vy vy cnh. N bay vo b v h cnh xung gc thn cy m Sophie tro ln lc trc. Khi con ngng chm t, Sophie ln nho xung t. Sau khi ln vi vng trong m thch nam, c ngi dy. C ngc nhin khi thy mnh li ln ln nh c. Con ngng lch bch i vng quanh c. Cm n cu rt nhiu. Sophie ni. Chuyn vt thi m. C phi cu ni y l mt cun sch trit hc khng ? u chnh cu ni th ch ! , cng th c. Nu l t, t ch cu bay khp lch s trit hc ging nh tr Nils bay khp Thy in. Mnh c th ln vng quanh Miletus v Athens, Alexandria v Jerusalem, Rome v Florence, London v Paris, Jena v Heildelberg, Berlin v Copenhagen... Cm n, th l ri .

 Nhng bay qua cc th k s l mt cng vic nng nhc, ngay c i vi mt con ngng hay chm bim. Bay qua cc tnh ca Thy in d hn nhiu. Ni on, con ngng chy vi bc ri ct cnh vo khng trung. Sophie mt r ri, nhng lt sau, khi b qua hng giu vo vn, c ngh chc Alberto rt hi lng v nhng tr nghi binh ca c. Sut mt ting ng h va qua, ng thiu t khng th ngh ngi nhiu v Alberto c. Nu ngh c, chc ng ta phi b tm thn phn lp nng. Sophie va bc vo ca trc th m i lm v. Th l trnh c khon phi k chuyn c ngng cu t trn ngn cy. Sau ba ti, hai m con bt u chun b mi th cho ba tic. H khing mt ci bn xp di bn mt t trn gc xp xung v mang n ra vn. Hai m con nh k chic bn ny di gc hng cy n qu. Ln gn nht chic bn ny c s dng l hm k nim mi nm l ci ca b m Sophie. Hi , Sophie mi 8 tui, nhng c nh rt r ba tic ngoi tri vi bao nhiu l bn b v h hng. D bo thi tit khng th tt hn c na. Khng c mt git ma no k t trn bo khng khip hm trc sinh nht Sophie. Tuy nhin, hai m con quyt nh vic k dn v trang tr n sng th By. Sau , h nng hai loi bnh m. n s c tht g v rau trn. Cn nc ngt na. Sophie lo my cu bn trai cng lp s mang bia n. C ngi rc ri. Khi Sophie i ng, m li hi xem Alberto c n d khng. Chc chn l ng y s n. ng y cn ha s biu din mt tr trit hc . Tr trit hc ? l tr kiu g vy ? Con chu...Nu ng y l mt nh o thut, chc ng y s lm mt tr o thut, li mt con th trng t trong m ra chng hn... Ci g ? Li th na ? Nhng v l mt nh trit hc, nn ng y s lm mt tr trit hc. D sao th y cng l mt ba tic trit hc. M ang nh lm g ? , thc ra l c . Mt bi din vn ? M khng ni trc u. Chc con ng ngon, Sophie ! Sng sm hm sau, Sophie b m nh thc v b sp i lm. M a cho Sophie mt danh sch nhng th cn phi mua trong thnh ph cho bui tic vn. M va ra khi nh th chung in thoi reo. l Alberto. R rng, ng ta bit chnh xc khi no th Sophie c nh mt mnh.

 iu b mt ca thy th no ri ? Sut ! Khng ni mt li no. Khng cho ng ta d ch mt c hi ngh v n . Em khng ngh l hm qua em lm ng ta ch . Tt Kha trit hc kt thc cha ? Ti gi in cng v chuyn y. Ta vo th k ca chng ta. T by gi, em c th t nh hng cho bn thn. C s kin thc l iu quan trng bc nht. Nhng d sao ta cng phi gp nhau ni cht t v thi i ca chng ta . Nhng em phi vo thnh ph... Tuyt ! Ti ni l ch thi i ca chng ta m . Tht ? Vy nn gp nhau trong thnh ph l thch hp nht . Em s n nh thy ch ? Khng, khng, khng phi y. Mi th ang ln xn ht c. Ti va lc tm nhng ci micro ci trm . C mt qun c ph mi qung trng chnh. Caf Pierre. Em c bit qun khng ? C . K Chng ta gp nhau lc 12 gi c khng ? Vng, em cho thy . Khong mi hai gi hn mt hai pht. Sphie bc vo qun Caf Pierre. l mt trong nhng qun theo phong cch mi vi nhng chic bn trn nh v gh en, nhng chai ru nho cm ngc trn gi, bnh m que v bnh m kp. Cn phng nh v u tin Sophie nhn thy l Alberto khng c . Nhiu ngi khc ang ngi quanh nhng chic bn trn nhng Sophie ch thy rng Alberto khng c . Sophie khng c thi quen vo qun mt mnh. C c nn tr ra, ri lt na quay li xem Alberto n cha hay khng ? C gi mt cc tr chanh ti quy bar p cm thch v ngi xung cnh mt chic bn cn trng. C nhn ra ca. Lc no cng c ngi n ri i, nhng vn khng thy Alberto. Gi m c c mt t bo !

Thi gian tri qua, c bt u quan st xung quanh. Mt vi nh mt nhn li. Trong giy lt, c c cm gic mnh l mt ph n tr. C mi mi lm, nhng chc chn trng c nh mi by - hay t nht cng mi su tui ri. C t hi tt c nhng con ngi ny suy ngh g v cuc i ca h. Trng h nh th h ch gh qua, nh th ch tnh c ngi y. Ai cng ni ci v khoa chn ma tay hng hn, nhng trng chng c v g l h ang ni v iu g c ngha. C cht ngh n Kierkegaard, ngi ni rng c im ni bt nht ca m ng l lun mm ni nhng chuyn v thng v pht. Phi chng tt c nhng ngi ny ang sng ti cp m hc ? Hay l c ci g c ngha sinh tn i vi h ? Trong mt trong nhng l th m Alberto gi cho c thi gian u, ng vit v s tng ng gia tr em v cc nh trit hc. C li nhn ra rng mnh s tr thnh ngi ln. Bit u cui cng th c c cng b xung su trong m lng ca con th trng ang c ko ra t chic m cao vnh ca v tr ! C khng ri mt khi ca ra vo. t nhin, Alberto bc vo. D ang l gia ma h, ng i m ni en v khoc o chong xm bng vi len di n ngang hng. ng vi v tin v pha c. Cm gic tht l l khi gp ng ni cng cng. mi hai gi mi lm ri ! Mt phn t ting ng h. Em c mun mt ba n nh khng ? ng ngi xung v nhn vo mt Sophie. C nhn vai. Vng, thy cho em mt chic bnh m kp . Alberto n quy. ng nhanh chng quay li vi mt cc c ph v hai chic bnh m di kp pho mt v tht hun khi. C t khng ? Chuyn vt m, Sophie ! Thy c nh xin li v chuyn n mun khng ? Khng, ti c . Ti s gii thch l do ngay y . ng cm my ming bnh to ri ni : Ta hy ni v th k ca chng ta . C ci g xy ra lin quan n trit hc khng ? Rt nhiu...Cc phong tro pht trin theo hng. Ta s bt u bng mt xu hng rt quan trng. l ch ngha hin sinh. y l mt thut ng ch nhng dng trit hc ly trng thi sinh tn ca con ngi lm xut pht im. Ta thng ni v trit hc hin sinh th k XX. Mt vi ngi trong s cc nh hin sinh ny

t c s t tng ca mnh da trn khng ch Kierkegaard m cn c Hegel v Marx. Mt nh trit hc quan trng, ngi c nh hng ln n th k XX l Friedrich Nietzche, ngi c. ng sinh nm 1844 v mt nm 1900. ng cng phn i trit hc Hegel v ch ngha lch s c. ng cho rng bn thn cuc sng l i trng ca s quan tm thiu sc sng n lch s v ci m ng gi l o c n l Ki T gio. ng tm cch em li mt s ti nh gi mi gi tr, sc sng ca nhng tm hn mnh nht khng b cn tr bi nhng g yu ui. Theo Nietzche, c Ki T gio v trit hc truyn thng quay lng li vi th gii thc t v hng v thin ng hay th gii nim. Cn ci c coi l th gii thc tht ra ch l mt th gii gi. Hy chn thc vi th gii, ng ni : ng nghe theo nhng ngi cho bn nhng k vng siu nhin . Ri sao na ... Mt ngi chu nh hng ca Kierkegaard v Nietzche l mt nh hin sinh ngi c Martin Heidegger. Nhng ta s tp trung vo mt nh trit hc hin sinh ngi Php Jean-Paul Sartre. ng sinh nm 1905 mt nm 1980. Gia nhng nh hin sinh, ng l snh sng dn ng, t nht l dn ng n vi cng chng rng ri hn. Ch ngha hin sinh ca ng c bit ni ting vo nhng nm 1940, ngay sau chin tranh. Sau , ng ng h phong tro Marxist Php, nhng cha bao gi tr thnh ng vin ca mt ng phi no . C phi y l l do v sao chng ta gp nhau ti mt qu c ph Php khng ? Ti th nhn l khng c tnh c cho lm. Chnh Sartre dnh nhiu thi gian ti cc qun c ph. ng gp ngi bn c i Simon de Beauvoir trong mt qun c ph. B cng l mt nh trit hc hin sinh . Mt n trit gia ! ng vy . Tht nh nhm khi loi ngi cui cng cng tr nn vn minh . Tuy nhin, nhiu vn mi ny sinh trong thi i ca chng ta . Thy ang nh ni v ch ngh hin sinh . Sartre ni rng ch ngh hin sinh l ch ngha nhn vn. Ngha l cc nh hin sinh xut pht t khng g khc ngoi bn cht ca chnh con ngi mnh. Ta c th ni thm rng ch ngha nhn vn m ng ni n c quan im v v th ca

con ngi m m hn nhiu so vi ch ngha nhn vn m ta gp thi Phc Hng . Ti sao ? C Kierkegarrd v mt s nh trit hc hin sinh ny u l ngi theo Ki T gio. Nhng Sartre li trung thnh vi ci m ngi ta gi l hin sinh v thn. Trit hc ca ng c th c coi l s phn tch tn nhn v v th con ngi khi Cha cht. Cm t Cha cht bt ngun t Nietzche. Thy ni tip i . Cm t quan trng ca trit hc Sarte cng nh ca Kierkegaard l sinh tn. Nhng sinh tn khng cng ngha vi ang sng. Cy c v ng vt cng ang sng, chng hin hu nhng chng khng phi ngh n chuyn iu hm iu g. Con ngi l sinh vt duy nht thc c s tn ti ca bn thn. Sartre ni rng mt s vt vt cht ch n gin ti n, cn loi ngi l v n. Do , s tn ti ca con ngi khng ging nh s tn ti ca s vt . Em khng th khng ng . Sartre ni rng s hin tn ca mt con ngi ng c xt n trc chuyn anh ta c th l ci g nu anh ta khng hin tn. Thc t rng ti ang tn ti c ngha hn chuyn ti l ai. S tn ti quan trng hn bn cht . Tuyn b ny phc tp qu . Bn cht y c ngha l ci to nn mt vt - bn tnh t nhin ca vt . Nhng theo Sartre, bm sinh con ngi khng c bn nng t nhin . Do , con ngi phi t to cho bn thn. Anh ta phi t to cho bn tnh t nhin hay bn cht ca chnh mnh, v n khng c nh sn t trc . Chc l em hiu thy nh ni g . Trong sut lch s trit hc, cc nh trit hc c gng tm hiu con ngi l g - hay bn tnh t nhin ca con ngi l g. Nhng Sartre li tin rng con ngi khng c ci bn cht vnh cu da vo. Do , tm kim ngha ca cuc i ni chung l iu v ngha. Chng ta b buc phi ng bin. Ta nh nhng din vin b li ln sn khu m cha hc li thoi. Khng c kch bn, khng c ngi nhc v th tho hng dn. Ta phi t quyt nh mnh s sng nh th no . Thc ra th ng nh vy. Nu ngi ta ch cn c Kinh thnh hay l mt cun sch trit hc v tm c cch sng th tin li qu . Em hiu ri y. Khi ngi ta nhn ra rng mnh ang sng v mt ngy no s cht v chng c ngha g bu vu - h cm thy lo s cng l c im m Kierkegaard m t v mt con ngi trong trng thi sinh tn .

 Vng Sartre ni rng con ngi cm thy lc lng trong mt th gii khng c ngha. Khi ng m t s lc lng ca con ngi, ng lp li nhng tng trung tm ca Hegel v Marx. Cm gic lc lng ca con ngi trong th gii to ra ni tht vng, chn chng, s gh tm v ngu xun. Nhng vic cm thy tht vng v thy mi th u bun t cng kh bnh thng y ch ? ng th. Sartre ang miu t c dn thnh th ca th k XX. Em c nh cc nh thin vn ch ngha thi Phc Hng ku gi s ch n t do v c lp ca con ngi mt cch gn nh l c thng khng ? Sartre thy t do ca con ngi nh l mt s nguyn ra. ng ni : Con ngi b kt n t do. B kt n v anh ta khng t to ra chnh mnh nhng li t do. Bi v mt khi b qung vo th gii, anh ta phi chu trch nhim v tt c nhng hnh ng ca mnh. Nhng ta u c yu cu c to ra l nhng c th t do ? chnh l quan im ca Sartre. Tuy nhin, chng ta li l nhng c th t do v s t do ny bt buc ta phi la chn sut i. Khng c mt gi tr hay quy tc vnh cu no ta bm vo, iu lm cho cc s la chn ca ta tr nn quan trng hn. Bi v ta chu hon ton trch nhim cho mi iu ta lm. Sartre nhn mnh rng con ngi khng bao gi c chi b trch nhim i vi hnh ng ca mnh. Ta cng khng th ln trnh trch nhim a ra la chn ca bn thn vi cc l do rng ta phi i lm, ta phi ; sng theo nhng l li nht nh ca tng lp trung lu. Do , nhng ngi trt vo a s v danh s mi mi ch l thnh vin ca m ng khng c c tnh, h chy trn khi bn thn n vi s la di. Trong khi , s t do bt ta phi to ra ci g t bn thn sng mt cch ch thc . Vng em hiu ri . N c bit ph hp vi tnh hung ca cc la chn lun l. Ta khng th li cho bn cht con ngi hay s yu ui ca con ngi hay bt c ci g tng t. i khi, c nhng ngi n ng trng thnh x s nh nhng con ln v sau li cho c Adam. Nhng chng c c Adam no c. ch l mt nhn vt m ta bm ly trnh trch nhim cho nhng hnh ng ca chnh mnh . Nn c mt gii hn cho nhng g thuc v trch nhim ca con ngi . Tuy nhin Sartre cho rng cuc sng t thn n khng c ngha, nhng khng c rng chng ci g c ngha khc. ng khng phi l ngi theo thuyt h v . Ngha l g ?

 Thuyt h v cho rng chng c ci g c ngha v ci g cng c php. Sartre tin rng cuc sng phi c ngha. l iu cc k quan trng. Nhng chnh ta l ngi phi to ngha cho cuc i mnh. Tn ti l sng to cuc i mnh . Thy c th ni r hn c khng ? Sartre c gng chng mnh rng thc t n khng l g cho n khi n bt u tri gic c ci g . V thc lun lun tri gic mt iu g . V ci iu g c quyt nh bi chnh bn thn ta cng nh bi mi trng xung quanh. Chng ta phn no quyt nh ci ta nhn thc bng cch chn ra nhng g c ngha i vi mnh . Thy cho v d i . Hai ngi c th cng trong mt cn phng nhng li cm nhn v n kh l khc nhau. l do chng ta to nn ngha ca ring mnh - hay l mi quan tm ca ring mnh - khi ta nhn thc v th gii xung quanh. Mt ngi ph n c bu c th thy rng mnh nhn u cng thy cc b bu. khng phi l v trc y khng c ph n mang bu m bi v khi c ta mang bu c nhn th gii bng i mt khc. Mt tn t trn tri c th nhn thy cnh st khp mi ni... m, ra l th . Cuc sng ca chng ta nh hng ln cch ta tri gic v cn phng. Nu c ci g m ti khng quan tm, ti s khng nhn thy. V by gi ti c th gii thch v sau ti n mun . Thy c , ng khng ? Hy ni xem em nhn thy g u tin khi ti ti y ? iu u tin em thy l thy khng c y . iu u tin em nhn thy l s vng mt, nh th khng phi l hi l sao ? C th, nhng mc ch ca em l n gp thy . Sartre dng chnh cuc hn qun c ph cho thy cch ta trit tiu nhng g khng lin quan ti ta . Thy n mun ch gii thch iu thi ? ng vy, em hiu im trung tm ca trit hc Sartre. Hy gi l mt bi thc hnh . Tht qu ng ! Nu em ang yu v ang i ngi yu gi in n, c th em s nghe thy rng c bui ti anh ta khng gi n. Em hn anh ta ti ga tu, bao ngi i li trn sn ga nhng em khng nhn thy anh ta u c. Tt c bn h u lm vng mt, h khng c ngha g i vi em. Em c thy h tht ng bc mnh, thm ch kh

chu. H ang chim qu nhiu ch. iu duy nht em ghi nhn l anh ta khng c . Bun tht . Simone de Beauvoir th p dng ch ngh hin sinh cho thuyt bnh ng nam n. Sartre cng ni rng con ngi khng c bn cht c s cu vin n. Ta t to cho chnh mnh. Tht th ? iu cng ng i vi cch ta nhn thc v gii tnh. Simone de Beauvoir ph nhn s tn ti ca mt bn cht nam gii hay bn cht ph n. Chng hn, ngi ta tng khng nh rng nam gii c mt thin hng vn ln v t mc ch. Do anh ta s tm kim ngha v nh hng ngoi x hi. Ngi ta cho rng ph n c trit l sng i lp. C ta c tnh ni ti, c ngha l c ta mun nguyn ti ch. Do , c ta s chm sc gia nh, quan tm n mi trng v nhng g n gin v thng ngy hn. Ngy nay, ta c th ni rng ph n quan tm nhiu n nhng gi tr n tnh hn nam gii . B y c thc s tin nh vy khng ? Em ang i u vy ? Thc ra Simone de Beauvoir khng tin vo s tn ti ca mt ci bn cht nam gii hay bn cht ph n no. Ngc li, b tin rng ph n v nam gii phi t gii phng bn thn khi nhng nh kin . ng ri . Tc phm chnh ca b c xut bn nm 1949 c tn l gii tnh hng hai . ca b y nh th no ? B vit v ph n. Trong nn vn ha ca chng ta, ph n c i x nh l gii ph. n ng x s nh th h l ch th v i x vi ph n nh th vt ca mnh, do tc i ca ph n trch nhim i vi cuc i ca chnh h . B y mun ni rng t do v c lp ca ph n chng ta n u l ty vo s la chn ca chnh mnh ? ng, em c th ni nh vy. T nhng nm 40 n nay, ch ngha hin sinh cn c mt nh hng rt ln i vi vn hc, c bit l ngh thut kch. Chnh Sartre cng vit c kch v tiu thuyt. Cc nh vn quan trng khc l Albert Camus ngi Php, Samuel Backett ngi Ireland, Eugne Ionesco ngi Romania v Wintold Gombrowicz ngi Ba Lan. Phong cch c trng ca h v nhiu nh vn hin i khc l ci m ta gi l ch ngha phi l. Thut ng ny c bit c s dng cho kch phi l . A!

 Em c bit ngi ta dng t phi l vi ngha g khng ? C phi ngha l v ngha hoc khng hp l khng ? Chnh xc ! Kch phi l i lp vi kch hin thc. Mc tiu ca n l ch ra nhng s thiu ngha trong cuc sng khn gi bt bnh. tng khng phi l c v s v ngha. Ngc li, bng cch phi by nhng s phi l trong cc tinh th thng ngy, tc gi buc khn gi phi tm cho mnh mt cuc sng chn thc v bn cht hn . Nghe tht th v . Kch phi l thng m t cc tinh th hon ton thng thng. Do n cn c th c coi l mt loi ch ngha hin thc cng iu. Con ngi c m t chnh xc nh trong i thng. Nhng nu ta ti to trn sn khu chnh xc nhng g xy ra trong bung tm v mt bui sng hon ton bnh thng trong mt ngi nh hon ton bnh thng, khn gi s ci. Ting ci ca h c th c hiu l mt c ch phng v trc vic thy chnh mnh b kch trn sn khu . Vng, ng nh vy . Kch phi l cng c th c mt s chi tit siu thc nht nh. Cc nhn vt kch thng thy mnh trong cc tnh th rt phi hin thc hoc nh trong m. Khi h chp nhn nhng tnh th m khng cht ngc nhin, khn gi s buc phi phn ng bng s ngc nhin trc thi thiu ngc nhin ca nhn vt. l cch Charlie Chapline th hin trong cc b phim cm ca ng. Hiu ng hi trong cc b phim cm thng l nhn vt bnh thn chp nhn tt c nhng g phi l xy n vi mnh. iu buc khn gi phi tm trong bn thn ci g ch thc v chn tht hn . Tht ng ngc nhin khi thy nhng g mi ngi chu ng m khng cht phn nn . i khi, ta khng h sai khi c cm gic rng : Ti phi thot khi ci th ny d ti cn cha bit phi thot i u . Nu cn nh bt la ta phi chy ra ngoi, cho d ta chng cn ni no khc sng . ng th. Em c mun mt cc tr na khng ? Hay mt chai Coca ? Okay. Nhng em vn ngh l chuyn thy n mun tht ng ngn . Ty em thi . Alberto tr li vi mt cc c ph v mt chai Coca. Trong khi , Sophie bt u thy thch khng kh ca qun c ph. C cng bt u ngh rng nhng cuc tr chuyn ti cc bn khc chc khng n ni tm thng nh c tng.

Alberto nn chai Coca xung bn nh rm. Vi ngi ti cc bn khc quay li nhn. V con ng ca chng ta n y l ht , ng ni. thy l lch s trit hc kt thc vi Sartre v ch ngha hin sinh ? Khng, ni th th hi qu. Trit hc hin sinh c ngha cch mng i vi nhiu ngi trn khp th gii. Nh ta thy, n bt r trong lch s qua Kierkegaard ti tn Socrates. Th k XX cng chng kin s n r v i mi ca cc dng trit hc khc m chng ta ni ti . Chng hn ? , mt trong cc dng l ch ngha Tn-Thomas, ngha l cc t tng mi theo truyn thng Thomas Aquinas. Mt dng khc c tn l trit hc phn tch hay ch ngha kinh nghim logic bt ngun t Hume v ch ngha kinh nghim Anh v thm ch t logic ca Aristole. Bn cnh , th k XX cn chu nh hng ca ci m ta c th gi l cha ngha Marx mi vi v s khuynh hng a dng. Ta cng ni v ch ngha Darwin mi v tm quan trng ca phn tm hc . Vng . Ta cn nhc n mt dng cui cng, ch ngha duy vt, n cng c cc ngun gc lch s. C th ln ngc nhiu nghnh khoa hc hin nay v n lc ca cc nh khoa hc tin Socrates, chng hn nh cuc tm kim ht c bn khng phn chia c m mi cht u cu to t n. Cha c ai a ra c nhng li gii thch y cho cu hi vt cht l g. Nhiu nghnh khoa hc hin i, chng hn vt l ht nhn v ha sinh, b m hoc bi vn n ni n cu thnh mt phn sng cn trong trit l v cuc sng ca nhiu ngi . Ci mi v ci c trn ln c vo vi nhau... ng vy. V ngi ta vn cha tr li c chnh nhng cu hi m u kha hc ca chng ta. Sartre a ra mt nhn xt quan trng khi ng ni rng khng th tr li cc cu hi hin sinh mt cch dt khot. Theo nh ngha, mt cu hi trit hc l ci g m th h no thm ch c nhn no cng phi hi i hi li . Mt suy ngh m m . Ti khng chc c th ng vi em c. Chc chn l nh a ra nhng cu hi m chng ta bit rng mnh ang sng. Hn na, trong khi tm kim cu tr li cho nhng cu hi ci ngun, ngi ta tm ra c li gii mch lc v trn vn cho nhiu vn khc. Khoa hc, nghin cu v cng ngh u l nhng sn phm ph ca cc suy tng trit hc. Chng phi chnh s t m v s sng a con ngi ln mt trng ?

 Vng, ng vy . Khi Neil Amstrong t chn ln mt trng, anh ni : Mt bc chn nh ca mt con ngi, mt s nhy vt v i ca loi ngi. Nhng li tm gn cm xc ca vic l ngi u tin t chn ln mt trng, cng vi anh ta l tt c nhng ngi i trc. R rng, l vinh quang ca khng ch mt mnh anh . Trong thi i ca chng ta, chng ta cng phi i mt vi nhng vn hon ton mi. Nhng vn nghim trng nht l v mi trng. Do mt xu hng trung tm ca trit hc th k XX l trit hc sinh thi - ecophilosophy hay ecosophy, nh nh trit hc ngi Na Uy Ame Naess- mt trong nhng nh sng lp ra nghnh ny t tn. Nhiu nh trit hc sinh thi phng Ty cnh bo rng ton b nn vn minh phng Ty i trn mt con ng sai lc v cn bn khi lao nhanh v pha mt cuc ng u vi nhng gii hn m hnh tinh ca chng ta c th chu ng c. H c gng tin hnh cc cuc thm d su hn l cc nh hng c th ca nhim mi trng v s tn ph mi trng. H cho rng c ci g sai mt cch cn bn trong t tng ca phng Ty." "Em ngh l h ni ng." "V d, trit hc sinh thi t vn vi chnh quan nim v s tin ha v gi thuyt rng con ngi ' trn nh' - nh th chng ta l nhng ng ch ca thin nhin. Li t duy ny c th c coi l tai ha i vi ton b hnh tinh sng." "Mi khi ngh n chuyn , em tc in ln c" "Khi ch trch hc thuyt ny, nhiu nh trit hc sinh thi quan tm n t tng ca cc nn vn ha khc, chng hn vn ha n . H cng nghin cu t duy v tp qun ca nhng dn tc c coi l nguyn thy - hay cc 'th dn', chng hn cc th dn chu M - nhm tm li nhng g chng ta nh mt. "Trong cc cng ng khoa hc nhng nm gn y, ngi ta ni rng ton b li t duy khoa hc ca ta ang i mt vi mt 's dch chuyn v khun mu'. Ngha l mt s chuyn dch cn bn trong cch ngh ca cc nh khoa hc. N em li kt qu trong mt s ngnh. Ta chng kin nhiu v d ca ci gi l 'cc phong tro alternative' ng h mt li sng mi khng theo truyn thng v chnh th lun - thuyt cho rng cc tinh cht ca mt h thng khng th c quyt nh hay gii thch ch bi tng cc thnh phn ca h thng ." "Tuyt!" "Tuy nhin, khi c lin qun n nhiu ngi, ngi ta lun phi phn bit gia tt v xu. Mt s tuyn b rng chng ta ang bc vo mt thi i mi. Nhng

khng phi ci g mi cng tt, v khng phi ci g c cng ng qung i. l mt trong nhng l do ti sao ti dy em kha trit hc ny. By gi em c kin thc cn bn v lch s, em c th t nh hng cho bn thn em trong cuc sng." "Em cm n thy." "Ti cho rng em s thy nhiu k trong s nhng ngi i di khu hiu Thi i Mi thuc loi bp bm. Ngay c nhng ci gi l Tn Gio Mi , Thuyt Huyn B Mi, v loi m tn d oan hin i nh hng ln th gii phng Ty trong nhng thp k gn y. N tr thnh mt ngnh kinh doanh. Nhng li cho hng theo li ci cch trn th trng trit hc mc ln nh nm trong s thc tnh ca s ng h ang tan dn dnh cho Ki T gio." "Nhng kiu cho hng no ?" "Danh sch di n ni ti chng dm lit k. V d sao th miu t thi i ca chnh mnh khng d dng g. Nhng ti sao chng ta khng i do ph mt vng nh? Ti mun ch cho em xem ci ny." "Em khng c nhiu thi gian u. Hy vng thy cha qun ba tic vn ngy mai?" "Tt nhin l khng ri. l khi mt iu tuyt vi s xy ra. Chng ta cn phi hon thin kha trit hc cho Hilde . ng thiu t cha ngh xa hn c chuyn , em thy y. Vy l ng ta nh gi mt mt cht quyn lc i vi chng ta." Mt ln na, ng nhc chai Coca gi rng v nn xung bn. H bc ra ph, ni mi ngi ang vi v i li nh nhng con mi y sinh lc trong mt ci n mi. Sophie t hi khng bit Alberto ang nh cho c xem ci g. Hai ngi i ngang qua mt ca hng ln bn mi th lin quan n cng ngh truyn thng, t ti vi, my quay video, ng ten v tinh, cho n in thoi di ng, my tnh v my fax. Alberto ch vo gian knh trng by v ni: " l th k XX ca em, Sophie . Thi Phc Hng, th gii bt u bng n, nu c th ni nh vy. Khi u bng nhng cuc thm him v i trn bin, ngi chu u bt u i khp th gii. Ngy nay, tnh hnh tri ngc. Ta c th gi l mt cuc bng n theo hng ngc li." "Theo ngha no ?" "Ngha l th gii ang c ko li vi nhau thnh mt mng truyn thng v i. Khng bao lu trc y, cc nh trit hc phi i hng ngy tri trn xe v nga tm hiu th gii xung quanh h v gp cc nh trit hc khc. Ngy nay, ta c th

ngi ti bt c u trn hnh tinh ny v truy cp ton b kinh nghim ca con ngi trn mt mn hnh my tnh." "Mt ngh hay tuyt, nhng nghe hi ng s." "Vn t ra l c phi lch s ang i n im cui cng, hay ngc li, ta ang ng trn ngng ca ca mt thi i hon ton mi. Chng ta khng cn n gin l cc cng dn ca mt thnh ph hay mt nc no . Chng ta sng trong mt nn vn minh hnh tinh." "Qu vy." "Cc pht trin v cng ngh trong ba mi bn mi nm nay, c bit trong ngnh truyn thng, c khi cn mnh m hn trong ton b lch s cng li. Tuy nhin, chng ta c l mi ch chng kin s khi u..." "C phi l ci thy mun ch cho em khng?" "Khng, n sau ci nh th ng kia c." Khi hai ngi quay i, hnh nh ca vi ngi lnh Lin hp quc cht le ln trn mn hnh ca mt ci ti vi. "Thy nhn ka!" Sophie gi. My quay chuyn vo cn cnh mt trong nhng ngi lnh. ng ta c mt b ru en gn ging ht b ru ca Alberto. Bng, ng gi ln mt tm thip trn c dng ch: "B con mnh sp gp nhau ri, Hilde !" ng vy vy tay ri quay i. " bp bm!" Alberto tht ln. " l ng thiu t ?" Hai ngi i xuyn qua vn hoa trc mt nh th v ti mt ph chnh khc. Alberto c v hi bc bi. H dng li trc LIBRIS, ca hng sch ln nht thnh ph. "No, ra vo trong." Alberto ni. Trong ca hng, ng ch tay ti bc tng di nht. Trn c ba mc: "THI I MI, LI SNG ALTERNATIVE, v THN B. Nhng cun sch c nhng tn rt hp dn, chng hn Cuc sngs sau ci cht, Nhng b mt ca thuyt duy linh, Bi bi, Hin tng UFO, Tr bnh, S tr li ca cc thnh thn, Trc kia bn tng n y, v Chim tinh hc l g? C hng trm cun sch. Di cc gi sch, sch xp thnh tng chng cn nhiu hn na. "y cng l th k XX, Sophie . y l n th ca thi i chng ta." "Thy khng tin vo nhng th ny ch ?" "Phn nhiu l tr bp bm nhng chng bn chy chng km sch bo khiu dm. Gii tr c th n y mua nhng quan nim no quyn r h nht. Nhng

iu khc bit gia trit hc thc th v nhng cun sch ny i loi cng nh s khc nhau gia tnh yu chn chnh v khim dm." "Thy n ni g m th l th!" "Ta hy ra vn hoa ngi." Hai ngi ra khi ca hng v tm thy mt ci gh bng cn trng trc ca nh th. Nhng con chim b cu khnh khng i quanh gc cy. Mt con chim s n c ang hm h nhy nht quanh m b cu. "N c gi l ESP hoc cn tm l hc." Alberto ni. "Hay n c gi l thn giao cch cm, ln ng, tm ng hc. l duy linh hc, chim tinh hc, UFO hc." "Nhng tht th m ni, thy c thc s tin tt c nhng th u l bp bm khng?" "R rng l mt nh trit hc thc th s khng ni rng tt c nhng th u ti nh nhau. Nhng ti khng ngi ni rng tt c nhng ch cng nhau v bn kh chi tit ca mt vng t khng tn ti. V c rt nhiu 'iu tng tng' m Hume chc qung vo la. Nhiu cun sch m ni dung chng c c cht xu tri nghim thc s no." "Ti sao sch v cc ch li nhiu n vy ?" "Xut bn nhng cun sch thuc loi l cng vic kinh doanh bo b. Rt nhiu ngi mun c chng." "Theo thy th ti sao li th?" "R rng, h mun ci g huyn b, ci g khc l ph v s n iu ng s ca cuc sng hng ngy. Nhng n cng nh ch ci v rng m thi." "Ngha l sao ?" "Chng ta ang lang thang trong mt cuc phiu lu k diu. Mt tc phm ca to ho ang hin ra ngay trc mt chng ta. Ngay gia ban ngy, Sophie ! Tuyt diu!" "Chc vy." "Ti sao chng ta li phi chui vo cn lu ca thy bi hay sn sau ca th gii hc thut tm ci g hng th v siu vit?" " thy l ngi vit nhng cun sch ny chng qua l nhng k la o di tr?" "Khng, ti khng c ni vy. Nhng v c y na, chng ta cng ang ni v mt h thng Darwin." Thy s phi gii thch thm v ."

"Hy ngh v nhng iu khc nhau c th xy ra mt ngy. Thm ch em c th ly mt ngy trong i mnh. Hy ghi v tt c nhng g em c th nhn thy v tri nghim." "Vng?" "Thnh thong em thy mt s trng hp k l. Em c th vo ca hng, mua mt th g gi 28 cu-ron. Ri cng trong ngy hm , Joanna n tr em 28 cu-ron m bn y n em. Hai em quyt nh i xem phim - v ch ca em l gh s 28." "Vng, s l mt s trng hp b him." "D sao th cng s l mt s trng hp. im quan trng l ngi ta thu thp nhng s trng lp nh vy. H thu thp cc tri nghim k l khng gii thch c. Khi nhng tri nghim c ly t cuc i ca hng t ngi, n bt u trng ging nh d liu chn thc. V s lng ca chng lin tc tng ln. Nhng mt ln na, ta ang nhn mt tr x s m trong ch cc con s trng thng mi hin ln." "Nhng chng phi vn c cc ng ng b ct thng xuyn gp nhng th nh vy y thi?" "ng l c, v nu ta loi b nhng tn la o v tm mt li gii thch khc cho ci gi l nhng tri nghim huyn b ny." "Nh th no ?" "Em cn nh ta ni v hc thuyt v v thc ca Freud ch?" "Tt nhin l em nh." "Frued ch ra rng chng ta thng l cc 'thy ng' cho v thc ca chnh mnh. Ta c th cht thy mnh ang ngh hoc lm ci g m khng r v sao. L do l ta c c ng tri nghim, ngh v k c bn trong chng ta m ta khng nhn thy." "Th th sao ?" "Em hiu thy ri." "Rt nhiu chuyn k quc xy ra hng ngy c th c gii thch bng hc thuyt v v thc ca Freud. Ti c th bng dng nhn c in thoi ca mt ngi bn nhiu nm khng lin lc, ng vo lc ti ang tm s in thoi ca anh ta." "Nghe m ni da g." "Nhng li gii thch c th l c hai ang cng nghe thy mt bi ht c trn i, bi ht m chng ti nghe khi gp nhau ln cui cng. Vn l chng ta khng n mi lin quan su xa."

"Vy n l tr bp bm hoc xc sut trng x s, nu khng th n l v thc. ng khng ?" ", d sao th tt hn c l ta nn tip cn nhng cun sch vi mt thi hoi nghi no . Nht l nu ta l mt nh trit hc. Anh, c mt hi nhng ngi hoi nghi. T nhiu nm trc, h treo mt gii thng ln cho ngi u tin c th a ra mt bng chng d l nh nht ca mt ci g siu t nhin. Chng cn phi l mt php l gh gm, ch mt v d nh xu v thn giao cch cm l . T by n gi cha c ai th sc." "Hm." "Trong khi , c rt nhiu iu con ngi chng ta cha hiu. C khi chng ta cn cha hiu cc quy lut t nhin. Th k trc c nhiu ngi tng rng cc hin tng nh t tnh v in l mt loi php thut. Ti cc l c b ca ti s trn mt ngc nhin nu nghe k v ti vi hay my vi tnh." "Vy l thy khng tin vo bt c th g siu nhiu?" "Chng ta ni v chuyn ri. Ngay c 'siu nhiu' cng l mt t k cc. Khng, ti tin rng ch c mt thin nhin. Nhng chnh ci thin nhin cc k ng kinh ngc." "i khi ngi ta ni hoc i li trong gic ng. Ta c th gi y l mt loi hnh ng my mc ca thn kinh. Khi b thi min, ngi ta cng c th ni v lm nhng vic 'ngoi mun'. Cng nh li cc nh vn siu thc c gng to ra ci gi l li vit v thc. H c gng lm thy ng cho v thc ca chnh mnh." "Em nh." "Trong th k ny i khi cng tng c ci gi l 'gi hn' ngha l mt thy ng c th lin lc vi mt ngi cht. Bng cch ni v ging ni ca ngi cht hoc bng li vit v thc, thy ng nhn c thng ip ca mt ngi sng t nm, nm mi hoc hng trm nm trc. iu ny c em ra lm bng chng cho vic mt cuc sng sau khi cht hoc rng chng ta c nhiu kip sng." "Vng, em bit." "Ti khng ni rng tt c cc ng ng b ct u ngu to. Mt s thc s c nim tin. H qu thc l cc thy ng, nhng h ch l thy ng cho v thc ca chnh mnh. c mt s trng hp cc thy ng c nghin cu k lng khi h ang nhp ng v th hin cc kin thc v kh nng m c h ln nhng ngi khc u khng th hiu c h c th bng cch no. C trng hp, mt ngi ph n khng bit ting Hebrew li truyn cc thng ip bng ngn ng . Do vy,

b ta chc tng c kip trc hoc lin lc c vi linh hn ca ngi cht." "Thy ngh th no?" "T ra khi cn nh, b ta tng c v em ngi Do Thi." "!" "Chuyn c lm em tht vng khng? N ch cho thy kh nng l thng ca mt s ngi trong vic ghi nh cc tri nghim vo trong v thc." "Th cn dng nhng th huyn b trong cun sch thy va ch cho em th sao ?" "Mi nh trit hc thc th phi lun m to mt. Thm ch nu ta cha bao gi nhn thy mt con qu trng th ta cng khng bao gi nn ngng tm kim n. V mt ngy no , ngay c mt k hoi nghi nh ti c th buc phi cng nhn mt hin tng m trc kia ti khng tin. Nu ti khng m kh nng ny, ti s l mt k gio iu ch khng phi l mt nh trit hc chn chnh." Alberto v Sophie ngi yn lng trn gh bng. Nhng con b cu vn c g g, thnh thong chng li b git mnh bi mt chic xe p i ngang qua hay mt chuyn ng bt ng. "Em phi v nh chun b cho ba tic y." cui cng Sophie ln ting. "Nhng trc khi chng ta chia tay, ti s ch cho em mt con qu trng. N gn hn l ta ngh, em s thy." Alberto ng dy v dn Sophie quay li ca hng sch. Ln ny, h b qua tt c nhng cun sch v cc hin tng siu nhin v dng li trc mt gi sch nh tn gc cui cng ca hng. Trn gi treo mt tm bin nh xu. Trn ghi: TRIT HC. Alberto ch xung mt cun sch, v Sophie h hc mm khi c c tn: TH GII CA SOPHIE. "Em c mun ti mua tng em mt cun khng?" "Em khng bit em c dm khng na." Tuy nhin, ch lt sau c trn ng v nh, mt tay cm cun sch, tay kia xch mt ti nh ng my th dnh cho ba tic vn.

BA TIC TRONG VN

... mt con qu trng... Hilde ngi lng trn ging. C ang nm cht chic cp giy nng v cm thy i tay mnh ang run ln. Gn 11 gi. C c hn hai ting lin. Thnh thong, c phi ri mt khi nhng trang giy ph ln ci, cng c khi li h mm v kinh ngc. Tht hay l nh ch c mt mnh c. Nhng g c tri qua trong hai ting ng h tht n tng. Bt u l chuyn Sophie c gng thu ht s ch ca ng thiu t trn ng t cn nh nh trong rng v. Cui cng th c tro ln cy v c Ngng Morten cu, ch ngng ti nh mt thin thn h mnh t Lebanon. Tuy lu lm ri, nhng Hilde khng h qun hi b c hay c cho c nghe truyn Nhng cuc phiu lu k diu ca Nils. Nhiu nm sau , hai b con vn c chung mt ngn ng b mt lin quan ti cun truyn. V by gi ng li li con ngng ngy xa ra mt ln na. Sau , Sophie tri qua ln u tin lm ngi khc n c trong qun c ph. Hilde c bit n tng vi nhng g Alberto ni v Sartre v ch ngha hin sinh. ng gn nh m hoc c - tuy trc ng cng lm vy nhiu ln trong ci cp giy. Vo khong nm ngoi, mt ln Hilde mua mt cun sch v chim tinh hc. Mt hm khc, c em v nh vi b bi bi. Ln sau l mt cun sch v thuyt duy linh. Ln no b cng ging cho c mt bi v s 'm tn' v 'nng lc ph phn' ca c, nhng ng i n tn by gi ra c n quyt nh. n phn cng ca ng v cng chnh xc. R rng, ng khng th con gi ln ln m khng cnh bo y v nhng th thuc loi . hon ton yn tm, ng cn vy cho c t mn hnh mt chic ti vi trong ca hng in t. ng ra ng chng cn phi vt v vy... iu c t m hn c l Sophie. Sophie - bn l ai? Bn t u n? Ti sao bn li bc vo cuc i toi? Cui cng th Sophie c tng mt cun sch v chnh c. C phi chnh l cun m Hilde hin ang cm trn tay? Nhng y ch l mt tp giy. Nhng d sao th - lm th no m mt ngi c th tm thy mt cun sch v mnh trong mt cun sch v mnh c nh? Chuyn g s xy ra nu Sophie c cun sch ? By gi chuyn g sp xy ra? Chuyn g c th xy ra? Trong cp giy ch cn li vi trang.

Sophie gp m trn xe but khi t thnh ph v nh. khng! M s ni g khi nhn thy cun sch trn tay Sophie? Sophie c nht cun sch vo chic ti ng y bng giy mu v bng bay cho ba tic, nhng khng thnh cng. "A Sophie! Hai m con mnh bt cng mt chuyn xe but. Hay tht!" "Con cho m." "Con mua sch ?" "Khng, khng hn th u ." "Th gii ca Sophie... l nh." Sophie bit c khng c c mt cht xu c hi ni di m. "Alberto cho con." ", d nhin ri. M ni ri y, m ang mong gp mt ng ta. Cho m xem c khng?" "t nht th m cng c th i n khi mnh v nh c khng ? y l sch ca con m m!" "Tt nhin l ca con. M ch mun xem qua trang u tin thi, c cha no? ...'Sophie Amudsen t trng v. C i cng ng vi Joanna. H tr chuyn v ngi my..." "Trong vit nh th tht ?" ". Tc gi l Albert Knag. Chc l mt tay mi. th ng Alberto ca con th h l g nh?" "Knox." "C khi thc ra chnh con ngi c bit vit mt cun sch v con, Sophie . Ngi ta gi l dng bt danh." "Khng phi ng ta u m. M ng tip tc na c c khng. ng no th m cng chng hiu g?" ", m cng chng cho l m hiu. Ngy mai l n ba tic ri, sau mi chuyn s yn n li." "Albert Knag sng trong mt thc ti hon ton khc. Th cho nn cun sch ny l mt con qu trng." "Con c thi ngay tt c nhng tr ny i khng? Khng phi n l mt con th trng ?" "C m m y!" H khng ni g thm cho n bn xe cui ng C Ba L, khi h gp ngay mt cuc biu tnh.

"Ly cha ti! Helenne Amundsen ku ln. "M c tng chnh tr va h cha khu ph ny ra." Ch c khong mi ngi. H mang cc khu hiu: NG THIU T SP TI NG H CC MN KHOI KHU TRONG L HI MA H THM THUYN LC CHO LIN HP QUC Sophie thy m tht ng thng. "Quan tm lm g." c ni. "Nhng cuc biu tnh ny k quc tht, Sophie . Kh l ng ngn, tht y." "Tr vt y m." "Th gii thay i ngy cng nhanh. Thc ra, m chng ngc nhin t no." "D sao th m cng nn ly lm l l mnh khng ngc nhin." " khng. H u c qu khch. M ch hy vng h cha gim nt nhng lung hoa hng nh mnh. Chc khng cn phi biu tnh trong vn. Mnh v nh nhanh xem sao." "y l biu tnh trit hc, m . Nhng nh trit hc thc th khng gim ln hoa hng u." "M bo ny, Sophie. M chng tin l cn c nhng nh trit hc tht na u. By gi ci g cng l hng tng hp." Hai m con dnh c bui chiu v bui ti chun b. Sng hm sau h li tip tc by bin v trang tr bn n. Joanna n gip mt tay. "Chn qu!" c than th. "Ba m t cng n. Ti cu y, Sophie!" Na ting trc gi mi khch, mi th sn sng. Trn cy treo y nhng bng giy mu v n lng Nht Bn. Bng bay mc trn cng vn, hng cy dc theo ng i v ca trc ca ngi nh. Sophie v Joanna dnh gn ht bui chiu thi bng. Trn bn by tht g, rau trn v cc loi bnh m nh lm. Trong bp cn c bnh ngt nhn nho v bnh gato, bnh nng an Mch v bnh socola. Nhng ngay t u, v tr trang trng nht gia bn c dnh ring cho mt chic bnh sinh nht - mt kim t thp bng bnh nng hnh nhn. Trn nh chic bnh l mt con bp b nh xu hnh mt c gi mc b vy trng ca l kin tn. "Mnh khng b qun ci g." b nhc i nhc li my ln trc khi bui tic bt u.

Cc v khch bt u n. u tin l ba c b cng lp Sophie, h mc o s mi ma h, o len mng, vy di v mt cht xu trang im trn mt. Lt sau, Jeremy v David vo cng vi v nghnh nghnh tr con pha cht ngi ngi. "Chc mng sinh nht!" "By gi cu cng thnh ngi ln ri nh!" Sophie thy Joanna v Jeremy bt u kn o a mt nhn nhau. Cm gic c ci g . y l m L Hi Ma H m. Mi ngi mang qu sinh nht ti, v do y l bui tic vn trit hc nn vi ngi khc c tm hiu xem trit hc l ci g. D khng phi ngi no cng tm c mn qu c tnh trit hc, nhng hu nh ai cng vit cu g trit l ln tm thip mng ca mnh. Sophie nhn c mt cun t in trit hc, c cn c mt cun s nht k c kho ngoi ba : CC T TNG TRIT HC C NHN. M ca Sophie mi khch ung nc to trong nhng chic ly chn cao. "Xin cho... Chng trai ny tn g vy? Ti khng ngh l chng ta gp nhau... Cecilie, c rt mng l chu n c..." Khi cc v khch tr tui c mt y v ang cm ly nc to i do di nhng tn cy, chic xe Mercedes trng ca cha m Joanna xch trc cng vn. Trong b vest xm t tin, nh t vn ti chnh n mc tht khng ch vo u c. B v din mt b vy nh nhng ng xu kim loi mu sm. Sophie dm c b ta mua trong ca hng chi ca con bp b Barbie n mc ht nh vy ri thu th may mt b ln hn va c mnh. Mt kh nng khc: nh t vn ti chnh c th mua mt con bp b ri a cho mt nh o thut bin thnh ngi tht. Nhng kh nng ny kh xy ra nn Sophie loi tr n. H ra khi chic xe Mercedes v bc vo vn trc nhng nh mt kinh ngc ca cc v khch tr tui. Nh t vn ti chnh tng Sophie mt hp qu nh v di mn qu ca gia nh Ingebrigtsen. Sophie c ht sc gi v bnh thng khi thy mn qu t ra l... ng vy!... n l mt con bp b Barbie. Nhng Joanna th chn tn cng sc lm vy. "Ba m in . Sophie u c chi bp b!" B Ingebrigtsen vi v bc ti, nhng ng xu kim loi va vo nhau ku leng keng. "Nhng n ch by cho p thi m, con bit y." " vng, chu rt cm n hai bc." Sophie c gng dn ho. "Gi th chu c th bt u su tp bp b." Mi ngi bt u tin dn v pha bn n.

"Chng ta ch cn i Alberto." M Sophie ni vi c vi ging hi nhanh che giu s e ngi ngy cng tng. Nhng li x xo v v khch danh d c bit lan truyn gia nhng ngi d tic. "Thy ha n d, thy s n." "Nhng chng ta u c th mi cc v khch khc vo bn khi ng ta cha n?" "Tt nhin l mi c. No, m." Helene Amundsen bt u xp ch cho khch quanh chic bn di. B c dnh chic gh trng gia gh b v ca Sophie. B ni mt vi li v thi tit tt v rng Sophie gi y thnh ngi ln. H ngi vo bn c khong na ting th mt ngi n ng i m ni, tui trung nin vi b ru d en t ng C Ba L bc vo vn, tay m mt b 15 bng hng . "Thy Alberto!" Sophie ri bn chy ti cho. C qung tay quanh c ng ri nhn b hoa. p li s cho n, ng lc li trong ti o khoc ly ra my qu pho Trung Quc, chm la v nm ra sn. Tin n bn, ng thp mt cy pho hoa c v cm ln nh chic bnh sinh nht. Ri ng n ng cnh ci gh cn trng gia hai m con Sophie. "Ti rt vui c c mt y." ng ni. Cc v khch ngi lng. B Ingebrigtsen lic nhn chng vi nh mt y ng . M Sophie nh c ngi v cui cng ng ta cng ti, n ni b c th b qua mi chuyn. Cn Sophie th phi c ht sc nhn ci. Helene g g ly ca mnh ri ni: "Chng ta hy cho mng Alberto Knox n d bui tic trit hc ny. ng y khng phi bn trai mi ca ti. V tuy l chng ti thng xuyn i bin xa nhng hin ti ti khng c bn trai. Tuy nhin, con ngi ng kinh ngc ny l thy gio trit hc mi ca Sophie. Nng lc ca ng vt xa chuyn t pho. Chng hn ngi n ng ny c th ly ra mt con th t trong m rng vnh. Hay l mt con qu, h Sophie?" "Rt cm n ch v nhng li gii thiu." Alberto ni ri ngi vo bn. "Xin mi nng cc!" Sophie ni. Khch nng ly ung mng sc kho Alberto. H ngi n tht g v rau trn hi lu. Cht Joanna ng dy, qu quyt i v pha Jeremy ri hn cht ln mi cu ta. Cu p li bng cch c vt Joanna xung bn m c cht hn khi hn li. "i, ti cha tng bao gi...", b Ingebrigtsen tht ln.

Cn b Amundsen th ch bnh lun: "Khng phi trn bn, cc chu." "Sao li khng?" Alberto hi. "Hi g k cc!" "Mt nh trit hc thc th khng bao gi sai khi t cu hi." Alberto tr li. My cu b khng c hn th bt u nm xng g ln nc nh. C chuyn ny cng ch dn ti mt li phn nn nh nhng ca m Sophie. "Phin cc chu ng lm th. L xng g lt vo trong mng thot nc th s kh l rc ri." "Chu xin li." mt cu ni. Ri bn con trai bt u nm xng qua hng ro. Cui cng, b Amundssne ni:"C l n lc dn bt a v bt u mn bnh. Sophie v Joanna, cc con gip mt tay nh?" ng vo bp ch thi gian cho mt cht chuyn tr. "Sao cu hn Jeremy?" Sophie hi Joanna. "T ngi nhn mi cu y v khng th cng li c. Cu y xinh trai tht!" "Cm gic th no?" "Khng hn nh t hnh dung, nhng..." "Ln u ?" "Nhng khng phi ln cui!" Chng my chc, c ph v bnh ngt c by ln bn. Alberto ang chia pho cho cc cu b khi m Sophie g g tch c ph ca mnh. "Ti s khng ni di," b bt u, "nhng ti ch c mt c con gi v dp ny ch n mt ln. ng mt tun v mt ngy trc y, con gi ti sang tui mi lm. V nh cc v thy, chng ti khng tic g cho bui tic ny. C hai mi khoanh hnh nhn trn chic bnh sinh nht, do mi ngi c t nht mt khoanh. Nhng ngi ly bnh trc c th ly hai khoanh v chng ta ly t trn xung v cc khoanh bnh cng di cng to hn. Cuc i cng nh vy. Hi b, Sophie i chi quanh nhng vng trn nh. Nhng nm thng tri qua, vng trn ln dn. By gi, t y n vn ti khu Ph C. V cn na, vi mt ngi cha lc no cng ngoi bin xa, Sophie n thm mi vng trn th gii. Sophie, chng ta chc mng con nhn ngy sinh nht ln th mi lm!" "Th v tht!" b Ingebrigtsen tht ln. Sophie khng r b ta ang ni ti m c, bi din vn, chic bnh sinh nht, hay chnh Sophie.

Khch kha v tay ro ro, mt cu b nm pho ln cy l. Joanna ri bn v n ko Jeremy ra khi gh. H nm xung c v li bt u hn nhau. Lc sau, c hai ln vo gia my bi du . "Thi nay con gi l ngi ch ng." ng Ingebrigtsen ni. on, ng ng dy, n ch my bi du v ng quan st cn cnh s vic. Cc v khch khc cng theo sau. Ch cn Sophie v Alberto vn ngi ti bn. Cc v khch gi ang ng thnh mt vng cung quanh Joanna v Jeremy. "Khng th dng chng li c." B Ingebrigtsen ni khng phi khng c cht t ho. "ng vy, con nh tng khng ging lng cng ging cnh," chng b tip li. ng nhn quanh, ch i trng v tay tn thng cu ni kho chn ca mnh. Khi thy s hng ng ch l vi ci gt u lng l, ng ni thm. "Tht v phng." T xa, Jeremy ang c ci khuy chic o trng ca Joanna gi lm y nhng vt xanh ca c. Cn c th ang lng ngng tho tht lng ca cu ta. "Kho khng b cm lnh, con nh!" B Ingebrigtsen dm. Sophie ngn ngm nhn Alberto. "Tnh hnh din bin nhanh hn l ti tng." ng ni. "Ta phi thot khi y cng nhanh cng tt. Ti ch phi lm mt bi pht biu ngn." Sophie v mnh tay. "Mi ngi c th quay v bn c khng ? Thy Alberto s ni vi li." Mi ngi chm chp tr v ch ca mnh, tr Joanna v Jeremy. "Anh nh pht biu tht ?" M Sophie hi. "Hay qu!" "Cm n ch." "V anh cn thch i do, ti bit. Gi sc khe tht l quan trng. C mt con ch lm bn ng th li cn hay hn na. C phi tn ni l Hermes khng?" Alberto ng dy. "Sophie thn mn." ng bt u. "V y l bui tic trit hc nn ti s ni v trit hc." Ting v tay ro ro chc mng. "Trong nhm thc khch y mu sc ca chng ta, mt cht l lun c v khng phi l khng hp cnh. Tuy nhin, cho d chuyn g xy ra th chng ta hy cng chc mng Sophie nhn ngy sinh nht ln th 15."

ng cha kp dt li th c ting ng c ca mt my bay th thao ang ti gn. N ln thp xung bn trn khu vn. Sau ui my bay th mt chic bng rn di bay php phi. Trn ghi dng ch: "Chc mng sinh nht ln th 15." Ting v tay li ro ro ni ln, ln ny cn hn ln trc. "y, cc v thy khng?" B Amundsen reo ln vui sng. "Ngi n ng ny khng ch bit lm pho hoa." "Xin cm n. ch l chuyn vt thi m. Trong my tun nay, ti v Sophie tin hnh mt nghin cu trit hc quan trng. By gi v ngay ti y, chng ti s tit l cc kt qu t c. Chng ti s tit l iu b mt su xa nht v s tn ti ca chng ta." m khch lng yn n mc ch cn nghe thy ting chim ru rt v ting xo xc trong bi du. "Thy ni tip i." Sophie nhc. "Sau mt nghin cu trit hc thu o t cc nh trit gia Hy Lp c i n trit hc hin i, chng ti pht hin ra rng chng ti ang sng cuc i ca mnh trong tr tng tng ca mt ng thiu t, ngi hin ang phc v trong lc lng gn gi ha bnh ca Lin hp quc vi vai tr quan st vin ti Lebanon. ng ta cn vit mt cun sch v chng ta cho c con gi ang sng Lillesand. Tn c y l Hilde Moller Knag, c y trn 15 tui vo cng mt ngy ca Sophie. Cun sch v chng ta nm bn ging Hilde khi c y thc dy vo sng sm ngy 15 thng Su. Ni mt cch chnh xc hn, n c dng mt tp giy. Ngay khi chng ta ang ni, ngn tay tr ca c y c th ang chm ti nhng trang giy cui cng." Mt cm gic lo ngi bt u lan truyn quanh bn tic. "Do , s hin hu ca chng ta chng qua ch l mt kiu qu sinh nht cho Hilde Moller Knag khng hn khng km. Tt c chng ta c sinh ra cho mt ct truyn ca chng trnh dy trit hc m ng thiu t dnh cho con gi. iu c ngha l chic Mercedes trng ngoi cng kia chng hn khng ng gi mt xu. N l tr vt. N ch l mt chic Mercedes chy i chy li trong u mt ng thiu t khn kh, ngi m ngay lc ny y ang phi np di bng mt cy c khi b say nng. My hm nay Lebanon tri rt nng, cc bn ." "Rc ri!" V c vn ti chnh tht ln. "Hon ton v ngha l!" "Hoan nghnh ng a ra quan im ca mnh," Alberto im nhin tip tc, "nhng s tht l chnh ci bui tic ny mi l th hon ton v ngha l. iu c l duy nht trong c ba tic chnh l bi pht biu ny." n y l ngi c vn ti chnh ng bt dy v ni:

"Chng ta ang gng ht sc kinh doanh v m bo rng chng ta c bo him cho mi loi ri ro. Th m bng dng li xut hin ci tay bit tut ny, hn nh ph nt ht bng ba ci lun iu 'trit hc'." Alberto gt g t v tn ng. "Qu tht l khng c bo him no dnh cho cc hiu bit trit hc thuc kiu ny. Chng ta ang ni v mt iu t hi hn c cc thm ha thin nhin, tha ng. Nhng c l ng cng bit rng bo him cng chng bao gm nhng th ." "y khng phi mt thm ha thin nhin." "ng vy, n l mt thm ha hin sinh. ng hy th ng xung di bi du v ng s hiu ti mun ni g. ng khng th mua bo him phng cho s sp ca c cuc i mnh. ng cng khng th mua bo him phng cho vic mt tri bng nhin li tt. "Chng ta liu c phi chu ng chuyn ny khng?", cha ca Joanna hi v. B ta lc u. M Sophie cng vy. "Tht ng tic." b ni. "th m chng ta ch khng tic tin." m khch tr tui vn tip tc hng v pha Alberto. "Ch ni tip i !" Mt cu tc xon eo knh ngh. "Xin cm n, nhng khng cn g nhiu ni. Khi chng ta nhn ra rng mnh ch l nhng hnh nh m mng trong ci thc ang bun ng ca mt ngi khc, th theo ti im lng l khn ngoan nht. Nhng ti c th kt thc bng mt li khuyn rng cc chu nn theo hc mt kha ngn v lch s trit hc. Cc chu cn c kh nng suy xt v nhng gi tr ca cc th h trc. iu rt quan trng. Nu ti c gng dy Sophie iu g, th chnh l suy ngh mt cch c ph phn. Hegel gi l t duy ph nh." V c vn ti chnh vn ang ng. ng g g ngn tay xung bn. "Tn kch ng ny ang c ph hy mi gi tr ng n m nh trng, nh th v chnh chng ta ang c gng gio dc cho th h tr. Chnh bn tr l nhng ngi c c tng li pha trc v mt ngy no chng s tha hng tt c nhng g m chng ta gy dng nn. Nu ngi n ng ny khng lp tc ri khi cuc t hp ny th ti s gi lut s ring. Anh ta s bit cch x l tnh hung ny." "ng c lm g hay khng th cng vy thi, v ng ch l mt ci bng. D sao th ti v Sophie cng sp ri khi ba tic. V i vi chng ti, kha trit hc ny khng phi thun ty l thuyt m n cn c c phn thc hnh. Khi thi c chn mui, chng ti s din mn bin mt. l cch m chng ti s dng trn ra khi thc ca ng thiu t."

Helen Amundsen nm ly tay con gi. "Khng phi con ang nh ri b m y ch, Sophie?" Sophie qung tay m m. C ngc nhn Alberto. "M em rt bun..." "Khng, iu tht v vn. Em ng qun nhng g hc. Chng ta phi t gii phng mnh khi chnh nhng th v ngha ny. M em l mt ph n du dng v nhn hu, cng nh c b i m n trc ca nh ti hm n vi chic gi y thc n biu b ngoi. M em chng bun u, cng nh ci my bay va bay qua y u c cn xng cho nhng chuyn ln vng chc mng sinh nht." "Em hiu ri." Sophie ni ri quay v pha m."Th nn con phi lm nhng g thy ni, m . ng no th mt ngy no con cng phi xa m." "M s rt nh con." m c ni, "nhng nu c mt thin ng pha trn kia th con c bay i thi. M ha s chm sc Govinda. Mi ngy n n mt hay hai ci x lch?" Alberto t tay ln vai b. "Ch v mi ngi y s chng ai nh chng ti u. V mt l do n gin l 'mi ngi khng tn ti. Cc v chng qua l nhng chic bng." " l li s nhc thm t nht m ti tng nghe!" B Ingebrigtsen tht ln. Chng b gt u. "Nu khng c g thay i th chng ta c th lm cho hn b buc ti xc phm danh d. Hn mun tc ot ca ta mi th m chng ta gn gi. Ngi ny l mt tn v li!" n y, c Alberto v v c vn ti chnh u ngi xung. ng ny tm mt v gin d. Gi th Joanna v Jeremy cng n ngi vo bn. o qun hai ngi nhu nt lm lem. Mi tc vng ca Joanna bt y t. "M , con s sinh em b," c tuyn b. "c ri, nhng con phi i khi v n nh ." Ngay lp tc, b ta nhn c s gip t chng. "Con b s phi t kim ch thi," ng ni, "v nu phi c mt l t tn thnh m nay th n s phi t sp xp ly." Alberto nhn Sophie vi v mt bun b. "n lc ri y." "Trc khi i, con c th mang ra cho chng ta mt cht c ph na c khng?" m c hi. "c ch ! Con lm ngay y."

Sophie cm chic phch trn bn. C i pha thm c ph. Trong khi i chic my c ph, c cho chim v c n. C cn vo bung tm cho Govinda mt l x lch. C khng nhn thy con mo u c, nhng c m mt hp thc n cho mo, vo mt ci bt ri t ln bc thm. C cm thy nc mt mnh sp cho ra. Khi Sophie mang c ph quay ra vn, ba tic trng ging nh mt ba tic tr con hn l tic mng mt ph n tr. My chai nc ngt trn bn b gt . Vt bnh socola bi b bt khp khn tri bn. a bnh nho nm p trn bi c. Sophie va ra n ni th mt cu bn t mt qu pho vo trong chic bnh nhiu tng. Qu pho n lm bnh bn tung to khp vn v lm lm lem cc v khch. Thng vong nng nht l b ca b Ingebrigtsen. K quc l c b ta v mi ngi khc u t v rt bnh thn. Joanna bc mt ming bnh socola ln, bi y ln mt Jeremy v bt u lin phn bnh . M c v Alberto ngi trn chic tu ln, hi tch khi nhng ngi khc. Hai ngi vy Sophie gi c ti. "Vy l cui cng m v thy cng ni chuyn ring vi nhau." Sophie ni. "V con hon ton ng." m c ni. Gi th b c v kh l vui v."Alberto l mt ngi rt nhn hu. M tuyt i tin tng khi gi gm con cho ng y." Sophie ngi xung gia hai ngi. Hai cu b tro c ln mi nh. Mt c b i quanh vn, dng chm gi tc chc thng tt c cc qu bng. Ri mt v khch khng mi xch xe m t trc cng, trn yn xe buc mt thng bia v nc khong. Vi ngi khch ra n anh ta vo. n y, v c vn ti chnh ng ln. ng v tay mi ngi ch ri ni: "Cc v c mun chi mt tr chi khng?" ng ta c mt chai bia, ung cn, ri t chai rng vo gia bi c. Sau ng quay li bn tic, ly nm chic vng cui cng t chic bnh sinh nht. ng hng dn mi ngi cch nm vng n chong vo c ci chai. "Con giy cht," Alberto ni."Chng ta nn i trc khi ng thiu t kt thc tt c nhng chuyn ny v Hilde ng tp giy." "M s phi dn mt mnh ri, m ." "Khng sao u con. y khng phi cuc sng cho con. Nu Alberto c th cho con mt cuc sng tt hn, s chng c ai hnh phc hn m. Khng phi con k vi m l ng y c mt con nga trng y ch?" Sophie nhn quanh khu vn. Khng th nhn ra c.V chai, xng g, bnh, bng... tt c b xo nt ln vo trong c.

"y tng l Vn a ng nh ca em." c ni. "V gi em b y ra khi n." Alberto tip li. Mt cu b ang ngi trong chic xe Mercedes trng. Cu r my v chic t m xuyn qua cng vn, i ln con ng ri si v vo trong vn. Sophie cm thy ai nm cht tay mnh v c b ko vo ci hc c bi cy. Ri c nghe ting Alberto: "i no!" Cng lc , chic Mercedes m sm vo mt cy to. Mt trn ma to xanh xung mui xe. "Tht qu qut!" ng c vn ti chnh ht ln. "Ti yu cu c bi thng!" B v ng ng h nhit lit. " l li ca tn v li ng nguyn ra! Hn u ri?" "H bit mt ri." Helen Amundsen ni vi mt v khng phi khng c cht t ho. Ba vn thng ngi, i v pha bn tic v bt u dn dp. "C ai mun ung c ph na khng?" I M

... nhiu giai iu cng m vang... Trn ging, Hilde ngi dy. l kt thc cu chuyn v Sophie v Alberto. Nhng thc ra chuyn g xy ra? Ti sao b c li vit chng cui nh vy? Phi chng ch th hin quyn lc ca ng trong th gii ca Sophie? Vn chm su trong suy ngh, c i tm ri mc qun o. C n qung ba sng ri lang thang ra vn, c chui vo ngi trong ci tu ln. C ng vi Alberto rng bi pht biu ca ng l s kin duy nht hp l trong ba tic. C chc l b c khng cho rng th gii ca Hilde khng hn lon nh bui tic trong vn ca Sophie khng nh? Hay l ri cui cng th gii ca c cng s tan bin? Ri li cn vn ca Sophie v Alberto. Chuyn g xy ra vi k hoch b mt?

Phi chng cu chuyn tip din nh th no l tu Hilde? Hay l h thc s trn c ra khi cu chuyn? V by gi h ang u? Bng mt lung suy ngh lo ln trong c. Nu qu thc Sophie v Alberto thot ra khi cu chuyn, trong tp giy s chng c on no ni g v iu . ng tic l mi iu trong u rt r rng i vi b c. Phi chng c g n gia nhng dng ch? Kh nng c ng khng di mt ln. Hilde nhn ra rng c s phi c li ton b cu chuyn mt hai ln na. Khi chic Mercedes trng lao vo khu vn, Alberto ko Sophie vo ci hc trong bi cy. Ri h chy vo rng hng v pha nh ng thiu t. "Nhanh ln!" Alberto ku ln. "N phi xy ra trc khi ng y bt u tm chng ta." "Chng ta vt khi tm vi ca ng thiu t cha ?" "Chng ta ang vng gip ranh." H cho thuyn qua bn kia h ri chy vo trong cn nh. Alberto m mt cnh ca b mt di sn. ng y Sophie xung hm. Mi th ti xm li. Nhng ngy sau , Hilde sp xp k hoch ca mnh. C gi th v gi in vi ln cho Anne Kvamsdal Copenhagen. C cn nh bn b v ngi quen gip . S bn b cng lp cng tham gia chim n gn na s s. Trong lc , c c li Th gii ca Sophie. khng phi mt cu chuyn m ngi ta c th c mt ln l xong. C thng ny thm nhng suy on mi v chuyn xy ra vi Sophie v Alberto khi h ri khi ba tic. Th By ngy 23 thng Su, khong chn gi sng, Hilde git mnh tnh gic. C bit b mnh ri khi binh trm Lebanon. By gi vn ch cn l ch i. Thi gian cn li trong ngy ca ng c lp k hoch n tng chi tit nh nht. Sng hm , c bt u cng m chun b cho m Hi Ma H. Hilde khng th khng ngh v chuyn hai m con Sophie sp xp ba tic Hi Ma H ca h nh th no. Nhng y l iu g h lm. Chuyn qua, kt thc. C phi th khng nh? Hay l ngay lc ny h vn ang u v cng ang trang tr? Sophie v Alberto ngi xung bi c trc mt hai to nh ln vi nhng ng thng gi xu x th ra ngoi. Mt i bn tr bc ra t mt to nh. Ngi con trai xch mt chic cp nu. C gi vt vai mt chic xc . Mt chic t ang i trn con ng nh pha xa.. "Chuyn g xy ra vy ?" Sophie hi.

"Chng ta thnh cng!" "Nhng gi mnh ang u ?" "Oslo." "Thy c chc khng ?" "Chc ch. To nh ny c tn l Chateau Neuf, ngha l 'Lu i mi'. Ngi ta hc nhc trong . Cn to nh kia l Khoa Tn gio. y l trng dy thn hc. Ngi ta hc khoa hc t nhin lng chng i pha xa kia. Cn trn nh i th hc vn hc v trit hc." "Vy l chng ta ra khi cun sch ca Hilde v ngoi tm kim sot ca ng thiu t?" "ng vy. ng y s khng bao gi tm thy chng ta y." "Nhng khi chy qua rng th mnh u?" "Trong khi ng thiu t cn bn m ci xe Mercedes vo cy to, chng ta nm ly c hi trn trong hc cy. Khi chng ta giai on phi thai, ta trong c th gii c v th gii mi. Nhng khi ta trn, c mt ci g m ng thiu t khng th tiu liu c." "Ti sao li khng ?" "ng y khng th chng ta i thot d dng n vy c. Th m n li xy ra nh mt gic m. Tt nhin, lun c mt kh nng l chnh ng ta c nh vy." "Ngha l sao ?" "Chnh ng y l ngi chy chic Mercedes. C l ng ta gng ht sc khng nhn thy chng ta. C th ng y hon ton kit sc sau tt c nhng g xy ra..." Lc ny, i bn tr ch cn cch hai thy tr khong chc mt. Sophie cm thy hi ngng ngu khi ngi trn bi c vi mt ngi n ng hn mnh nhiu tui. Ngoi ra, c cn mun c ai khng nh li nhng g Alberto va ni. Sophie ng dy v i v pha i bn. "Xin li anh ch, ph ny tn l g ?" Nhng h hon ton khng n c. Sophie tc n ni c hi li: "Mi ngi y khng c thi quen tr li ngi khc ?" Anh thanh nin c v ang mi m gii thch iu g cho c bn: "Th loi i m th hin theo hai chiu, chiu ngang hay chiu giai iu v chiu dc hay cn gi l chiu ho m. Lc no cng c t nht hai giai iu cng m vang..."

"Em xin li v ngt li, nhng..." "Cc giai iu ho vi nhau sao cho chng tn nhau ln ht mc c th c. iu ny khng ph thuc mc khc nhau gia chng. Nhng chng phi ho c vi nhau. Thc ra, l nt nhc tng phn vi nt nhc." Tht bt lch s! H khng m cng chng ic. Sophie c th ln th ba, c ng chn ng hai ngi. C b dt sang bn. "C gi v y." c gi ni. Sophie chy v pha Alberto. "H khng th nghe thy em!" c tuyt vng - v ngay lc , c cht nh li gic m v Hilde v si dy chuyn vng. " l ci gi m chng ta phi tr. Tuy trn ra c khi cun sch, nhng chng ta khng th trng i c c v th nh tc gi cun sch . Nhng chng ta qu thc ang y. T nay, ta s khng bao gi gi i d ch mt ngy, ta mi mi tui khi ta ri khi ba tic trit hc trong vn." "Ngha l mnh s khng bao gi lin lc c thc s vi mi ngi xung quanh?" "Mt nh trit hc chn chnh khng bao gi ni 'khng bao gi'. My gi ri nh? "Tm gi." "ng l thi im chng ta ri khi Khc ngot Thuyn trng, tt nhin ri." "Hm nay l ngy b ca Hilde t Lebanon tr v." "Th cho nn chng ta phi nhanh chn ln." "Ti sao? Thy nh ni g ?" "Em khng st rut mun bit chuyn g xy ra khi ng thiu t v n nh Bjerkeley ?" "Chc chn ri. Nhng..." "Th th i no!" Hai thy tr bt u quc b v pha thnh ph. Trn ng hai ngi gp mt vi ngi, nhng h u thn nhin i qua nh th Sophie v Alberto v hnh. t con sut dc hai bn l ng. Alberto dng li bn mt chic xe mui trn mu . "Ci ny c y." ng ni. "Ta ch cn m bo n l ca ta." "Em chng hiu thy ni g."

"Th th ti nn gii thch vy. Chng ta khng th c ly i mt chic t bnh thng ca mt ai trong thnh ph. Theo em th chuyn g s xy ra khi ngi ta thy mt chic xe khng ngi li chy trong thnh ph? V ng no th chc chng ta cng khng th khi ng n c." "Vy sao thy li chn ci xe mui trn ny?" "Ti cho l nhn thy n trong mt b phim c." "i thy! Em bt u thy mt mi v my ci th kh hiu ny ri y." "y l mt ci xe tng tng, Sophie . N cng ging nh chng ta. Khi nhn n, mi ngi ch thy mt khong khng trng rng. y l tt c nhng g chng ta cn khng nh trc khi ln ng." H ng bn cnh chic xe v ch i. Lt sau, trn va h c mt cu b p xe ti. Cu b bt ng r ngot, i xuyn qua chic t xung lng ng. "y! Em thy cha? N l ca chng ta!" Alberto m cnh ca gh sau. "Xin mi!" ng ni, v Sophie leo ln. ng ngi vo ch ca li xe. Cha kha sn trong in. ng xoay cha, chic xe n my. H li xe v pha nam, ra khi thnh ph, i qua Lysaker, Sandvika, Drammen v xui v pha Lillesand. Trn ng, cng lc hai ngi thy cng nhiu pho hoa ca L hi Ma H, nht l khi ta i qua Drammen. " l L hi Ma H, Sophie . Tuyt y ch!" "i xe mui trn c gi mt trong lnh th ny cng tht tuyt. C tht l khng ai c th nhn thy chng ta khng ?" "Ch c nhng ai thuc cng loi vi chng ta mi thy thi. C th ta s gp vi ngi y. My gi ri nh?" "Tm ri ." "Ta s phi i tt vi on. Ta khng th i mi ng sau ci xe ti kia c." H s vo mt cnh ng la m rng ln. Sophie nhn li ng sau v thy h li du vt kh ln vi nhng thn la m rp. "Ngy mai, ngi ta s ni rng c mt cn gi k qui thi qua cnh ng." Alberto ni. Thiu t Albert Knag va h cnh xung sn bay Kastrup ngoi Copenhagen. Lc l 4 gi ri th By ngy 23 thng Su. Qu l mt ngy di. Chuyn bay va xong ct cnh t Roma.

Khi i qua trm kim sot h chiu, ng vn cn mc nguyn b qun phc Lin hp quc m ng rt i t ho. ng khng ch i din cho bn thn v t nc mnh. Alberto Knag i din cho mt h thng lut php quc t - mt truyn thng c t mt th k v nay ang bao bc c hnh tinh. ng ch em theo mt chic ti hng khng. ng gi tt c hnh l t Roma. ng ch cn gi quyn h chiu ca mnh. "Ti khng c g khai bo." Thiu t Albert Knag phi i gn 3 ting sn bay cho n khi chuyn bay i Kristiansand ct cnh. ng s c thi gian mua mt cht qu cho gia nh. Hai tun trc, ng gi mn qu ca c i cho Hilde. Marit, v ng, t mn qu bn ging Hilde c b s tm thy n khi thc dy bui sng ny sinh nht. K t c in thoi m hm , ng cha c thm ln no tr chuyn vi Hilde. Albert mua mt t bo Na Uy, vo mt qun gii kht v gi mt cc c ph. Cha kp lt qua cc tt bo, ng cht nghe mt thng bo trn loa. "y l mt li nhn c nhn gi ng Albert Knag. ngh ng Albert Knag lin h vi bn thng tin SAS." Ci g vy nh? ng cm thy n lnh sng lng. Khng phi mnh ang b iu ng quay li Lebanon y ch? Hay l nh c chuyn g nh?" ng nhanh chng ti bn thng tin SAS. "Ti l Albert Knag." "y l th khn gi ng." ng m phong b ngay lp tc. Trong c mt phong b nh hn. Trn ngi nhn l Thiu t Albert Knag, gi qua phng thng tin SAS, sn bay Kastrup, Copenhagen. Albert lo lng m chic phong b nh. Trong c mt mu th ngn" B yu qu, cho mng b t Lebanon tr v. Nh b thy y, con khng th i n khi b v n nh. Con xin li v ngi ta gi tn b m trn loa. Nhng l cch tin nht. TB. Rt tic l con nhn c yu cu bi thng thit hi ca ngi c vn ti chnh Ingebrgsten v chuyn chic Mercedes b ph hng v mt trm. TTB. Chc khi b v n nh th con ang ngi trong vn. Nhng b c th nhn c tin tc ca con t trc . TTTB. i khi con cm thy s khi trong vn lu qu. nhng ni nh th d b tht xung t lm. Con yu b, con dnh rt nhiu thi gian chun b cho ngy b tr v.

Phn ng u tin ca Thiu t Albert Knag l mm ci. Nhng ng khng thch ci kiu b iu khin nh th ny cho lm. ng lun lun lm ch hon ton cuc sng ca mnh. Gi th c ph thy nh Lillesand ang iu khin cc hot ng ng ti sn bay Kastrup! Con b lm th no th nh? ng t chic phong b vo ti ngc ri lng thng i v pha khu mua sm nh. ng va nh bc vo quy c sn an Mch th thy mt chic phong b nh nh trn ca knh ca gian hng. Trn phong b ghi THIU T KNAG bng bt nh du vi nt rt m. ng tho xung v bc ra: Tin nhn c nhn cho Thiu t Albert Knag, gi qua ca hng c sn an Mch, sn bay Kastrup, Copenhagen. B yu qu, b mua mt ci xc xch salami an Mch tht to nh, loi mt cn l hay nht. M chc s thch mt ci xc xch cognac. TB. Trng c an Mch khng t t no u . Con yu b, Hilde. Albert nhn quanh. Khng phi con b ang u quanh y y ch nh? Hay l Marit cho con b ti Copenhagen n b? y ng l ch vit tay ca Hilde... Bt cht ngi quan st vin Lin hp quc bt u cm thy mnh ang b quan st. Nh th c ai ang iu khin t xa mi hnh ng ca ng. ng c cm gic nh con bp b trong tay mt a tr. ng vo ca hng, mua mt ci xc xch salami loi mt cn, mt xc xch cognac, ba hp trng c an Mch. Ri ng tip tc do qua cc ca hng. ng nh mua mt mn qu thc s cho Hilde. Mt chic my tnh chng? Hay mt chic i nh - c y, ng s mua i. Khi bc vo mt quy bn in t, ng li thy mt chic phong b nh trn ca. L th a ch ngi nhn: Thiu t Albert Knag, gi qua ca hng th v nht sn bay Kastrup. Bn trong phong b l mu th: B yu qu, Sophie gi li cho v cm n v chic tivi mini km i FM, qu sinh nht m b bn y tng. Mn qu rt tuyt, tuy n ch l chuyn vt. D sao con cng phi th nhn rng con cng c chung s thch vi bn y v nhng chuyn vt . TB. Phng khi b cha n nhng ca hng kia, con cn tin nhn cho b ca hng c sn an Mch v ca hng min thu bn ru vang v thuc l. TTB. Con c mt t tin cho sinh nht, nn con c th ng gp 350 cu-ron cho ci tivi mini. Con yu b, Hilde. Con nhi g ty v lm mn rau trn Waldorf. Mt ci tivi mini gi 985 cu-ron an Mch. Chc chn c th gi l chuyn vt nu so sch vi cm gic ca Albert Knag khi ng b x mi dt dy bng nhng tr tinh qui ca con gi. Con b c phi ang y khng nh?

T thi im , ng thng trc cnh gic mi ni ng n. ng cm thy mnh va nh mt ip vin b mt li va nh mt con ri. Nh th ng ang b tc ot cc quyn c bn ca con ngi. ng nh phi n ca hng min thu. treo mt phong b na vi tn ng trn . C sn bay tr thnh mt tr chi in t , trong ng l nhn vt b iu khin. ng c mu tin nhn" Gi thiu t Knag, nh ca hng min thu ti Kastrup chuyn gip. Tt c nhng th con cn y ch l mt gi ko do v vi thanh ko hnh nhn. Na Uy my th t hn nhiu. Nu con khng nhm, m rt thch ru Campari. TB. Trn ng v, b cn phi rt . V chc b s khng mun b qua mt li nhn no ca con. Con yu b, Hidle - c con gi lun hc theo b. Albert th di tuyt vng, nhng ng cng vo ca hng v mua nhng th nh con gi dn. Tay xch ba ti v mt ti hng khng, ng i v Ca s 28 i chuyn bay. Nu cn tin nhn no na th chc chng s phi ti y. Tuy nhin, ti Ca 28, ng bt gp mt phong b trng khc dn trn mt ci ct: "Gi thiu t Knag, Ca 28, sn bay Kastrup." y cng l ch ca Hilde, nhng s hiu cng c v nh c vit thng so snh, ch c cc ch in hoa v cc con s. ng tho l th xung v c. Bn trong ch c dng ch "Khng cn lu na u." ng ngi xung mt chic gh, lng p vo tng, my ti kp gia hai u gi. Vy l ngi thiu t oai phong ngi ngay , mt nhn thng, nh mt a tr ln u tin mt mnh i xa. Nu Hilde m y, chc chn c s khng th pht hin ra ng trc m khoi ch v vic . ng lic nhn tng ngi khch i vo mt cch y lo ngi. C lc, ng cm thy nh th mnh l mt k th ca quc gia ang b theo di st sao. Cui cng th hnh khch cng c php ln my bay, ng th pho nh nhm. ng l ngi cui cng ln my bay. Khi a th ln my bay cho nhn vin hng ng, ng li g c mt chic phong b nh trn bn check-in. Sophie v Alberto i qu Brebik, lt sau vt qua on r i Kragero. "Thy li xe nhanh khip!" Sophie ni. "Gn chn gi ri. ng y sp h cnh xung Kjevik. Cn chng ta th khng b cnh st bt dng v vt qu gii hn tc ." "Nh mnh m vo mt chic xe khc th sao?" "Nu l mt ci xe bnh thng th chng sao c. Nhng nu l mt trong nhng ngi kiu nh chng ta..."

"Th sao?" "Vy th chng ta s phi rt cn thn. Em c thy chng ta vt qua xe ca Ngi Di khng?" "Khng ." "N u Vestfold." "Khng d vt qua chic xe du lch kia u. C hai bn ng u l rng rm." "C sao u Sophie. Em vn cha hiu ?" Va ni, ng va lao xe vo rng v m thng xuyn qua cc thn cy. Sophie th pho nh nhm. "Thy lm em s qu!" "Nu m vo mt bc tng gch th chng ta cng chng cm thy g u." "iu ch c ngha l nu so vi th gii xung quanh th ta ch l nhng tinh thn khng kh." "Khng, em ni ngc ri. Chnh thc ti ny mi ch l mt cuc phu lu nh nh khng i vi chng ta." "Em chng hiu g c." "Vy th em ch nghe nh. a s mi ngi u cho rng tinh thn l mt th cn 'khng kh' hn c hi nc. Nhng tht ra l mt s nhm ln. Tri li, tinh thn cn 'c' hn c nc ." "Cha bao gi em c ngh no tng t." "Ti s k cho em nghe mt cu chuyn. Ngy xa ngy xa c mt ngi n ng khng tin rng c cc thin thn. Mt hm, khi ng ang lm vic trong rng, mt thin thn n thm ng." "Ri sao na ?" "H i vi nhau mt lc lu. Ri ngi n ng quay sang pha thin thn v ni: "Thi c, ti phi cng nhn l c thin thn. Nhng cc anh khng tn ti trong thc ti nh chng ti." ng ni nh vy ngha l sao? thin thn hi. Ngi n ng tr li: 'Khi chng ta i n tng kia, ti phi i vng quanh, cn anh ch lt xuyn qua n. V khi chng ta gp khc g khng l chn ngang ng, ti phi tro qua trong khi anh i xuyn qua." Thin thn ngc nhin ni. "Th ng khng khi chng ta i ngang qua m ly ? C hai chng ta u i xuyn qua sng m. l v c hai u c hn sng m." "A!"

"Chng ta cng vy, Sophie. Tinh thn c th vt qua ca thp. Khng c xe tng hoc bom n no c th nt c bt c ci g thuc v tinh thn." "Nghe tht l d chu." "Chng ta sp qua Risor. T khi chng ta ri cn lu ca ng thiu t n gi cha y na ting. Ti ang rt mun ung mt cc c ph." Khi n Fiane, h i ngang qua mt qun n. Qun c tn C B L Lem. Alberto vng xe trn bi c trc ca qun. Trong qun, Sophie c gng ly mt chai Coca t trong t lnh. Nhng c khng th nhc n ln c. Nh th n b tc. Di quy, Alberto ang c rt c ph vo mt ci cc bng giy ng tm c trong t. ng ch vic nhn mt ci cn, nhng k c khi dng n ton b sc lc, ci cn vn khng h xung d ch mt cht xu. Chuyn ny lm Alberto bc bi n mc ng quay sang cc khch hng khc v nh gip . Khi khng c ai tr li, ng ht to n mc Sophie d ng xa m vn phi bt tai: "Ti mun ung c ph!" Cn gin d nhanh chng bc hi, Alberto gp ngi m bng ci ngt. Hai ngi nh quay ra th mt b c ri bn n v tin v pha h. B mc mt ci vy che, o len xanh nht, u i khn vung mu trng. C v nh i vi hai thy tr, trng b c ng nt r rng hn bt c th g khc trong qun n. B n bn Alberto v ni: "i ch, sao m ht gh th h con trai!" "Chu xin li." "C phi con va ni l mun ung c ph?" "Vng, nhng..." "Chng ta c mt qun nh y." Hai ngi theo b c ra khi qun n v i theo mt con ng nh ng sau qun. B c hi: "cc con mi n phi khng?" "Vng, qu l vy ." "Tt ri! Cho mng cc con n vi ci vnh hng." "Th cn b ?" "Ta n t trong mt cu chuyn c Grim. gn 200 nm ri. Cn cc con t u n?" "Chng chu n t mt cun sch trit hc. Chu l thy gio trit hc, cn y l Sophie, hc tr ca chu."

"H h! Mi tinh!" H i qua m cy ti mt bi trng nh. c my ngi nh ang mu nu trng rt m cng. Mt ng la L hi Ma H ang rc chy trong mnh sn nm gia nhng ngi nh. Quanh ng la l mt m ng y mu sc ang nhy ma. Sophie nhn ra kh nhiu nhn vt. C Nng Bch Tuyt v by ch ln, Mary Poppn v Sherlock Homes, Peter Pan v Pippi Tt Di, C B Qung Khn v C B L Lem. Cn nht nhiu nhng nhn vt quen thuc khng tn cng ang t hi quanh ng la - l thn ln gi ca v cc ch b t hon, yu tinh v ph thy, thin thn v tiu yu. Sophie cn thong thy bng mt g khng l. "No nhit nh!" Alberto tht ln. " l v ang din ra L hi Ma H", b c gii thch, "t m hi Valborg n gi chng ta mi t tp ng vui nh th ny. Do chng ta c. Ta ch n y du lch t ngy thi. Con mun ung c ph phi khng?" "Vng . B cho chu mt cc." n gi Sophie mi nhn ra rng c my ngi nh u lm bng bnh gng, ko ng v ng knh trng. C my nhn vt ang gm mt tin ca ngi nh. Mt bc th lm bnh loay hoay t ch ny sang ch khc tu sa cc thit hi. Sophie nh liu n mt mu nh t mt cn nh. C cha tng c nm th g ngon ngt n vy. Chng my chc, b c quay li vi mt cc c ph. "Chu rt cm n b. Th khch y tr tin c ph nh th no ?" "Tr tin? Chng ta thng tr bng mt cu chuyn. Vi c ph th chuyn v cc b v gi l ri." "Chng chu c th k ton b cu chuyn ng kinh ngc v loi ngi." Alberto ni. "Nhng tic l chng chu ang vi. Hm khc chng chu quay li k c c khng ?" "c ch. Nhng sao cc con vi th?" Nghe Alberto gii thch, b c bnh lun: "Ta phi ni rng hai con qu l mt i lnh mi. Cc con nn nhanh ln m ct ci dy rn cc con vi bc khai sinh trn tc i. Chng ta khng cn cn ti th gii ca h na. Chng ta thuc v th gii ca nhng ngi v hnh." Alberto v Sophie vi v quay v pha qun C B L Lem v chic xe mui trn mu . Ngay cnh chic xe, mt b m bn rn ang x con t. ua xe v r tt, chng my chc hai ngi n Lillesand.

9 gi 35, chuyn bay SK876 t Copenhagen h cnh xung Kjevik ng gi. Khi my bay sp ct cnh ri sn bay Copenhagen, ng thiu t m chic phong b c nh trn bn ng k sn bay. Mu th bn trong vit: Gi thiu t Knag, khi ng np th ln my bay ti Kastrup, m hi Ma H, 1990. B yu qu, chc b tng l con s xut hin Copenhagen. Nhng con iu khin hot ng ca b cn kho lo hn nhiu. B u con cng nhn thy, b . Thc ra l con n thm mt gia nh Digan ni ting m rt nhiu nm trc h bn mt ci gng ng c php cho c ni. Con cng kim c mt qu cu pha l. Ngay lc ny con c th thy l b va mi ngi xung gh. B hy ng tht lng an ton v thng lng gh cho n khi ngi ta tt tn hiu Ci Tht Lng An Ton. Khi my bay ct cnh xong, b c th ng gh v ngh ngi thoi mi cho b vt v. V nh, b s cn cn ngh ngi nhiu. Thi tit Lillesand tuyt vi. Nhng nhit hi thp hn Lebanon. Con chc b mt chuyn bay vui v. Con yu b, con gi ph thy ca b. N Hong Gng v Nh bo tr ti cao ca cc tr Chm bim. Albert khng th xc nh r c mnh ang bc tc hay ch n gin l mt mi v cam chu. Ri ng bt ci. ng ci to n mc cc hnh khch khc quay sang nhn ng chm chm. Ri my bay ct cnh. ng va c nm v thuc ca chnh mnh. Nhng chc chn c mt s khc bit quan trng. Thuc ca ng ch dnh cho Sophie v Alberto v ch c tc dng vi h. V hai ngi ... , h chng qua ch l tng tng. ng lm theo li khuyn ca Hilde. ng ng lng gh ri l m ng. Ch n khi li mt ln na i qua khu kim tra h chiu v ng gia snh ca sn bay Kjevik, ng mi hon ton tnh ng. Mt m ng ang ng n cho mng ng. C khong tm n mi thiu nin trc tui Hilde ang mang tm pano ghi dng ch: MNG B V - HILDE ANG I TRONG VN - CHM BIM MUN NM. T nht l ng khng th chui ngay vo mt ci taxi m phi ng i hnh l. Sut thi gian , cc bn cng lp vi Hilde ng y xung quanh ng buc ng phi c i c li nhng tm bin. Ri mt c b mang ti tng ng mt b hng. Cm ng, ng ci xung lc ti v tng mi c cu mt thanh hnh nhn. Vy l ch cn hai thanh cho Hilde. Khi ng ly c , mt thanh nin bc ti v gii thch rng anh ta c lnh ca N hong Gng li xe a ng v Bjerkeley. Nhm bn cng lp Hilde tn dn vo m ng.

H li xe trn ng E18. Mi cy cu v ng hm h qua u cng nhng bng rn vi hng ch: "Mng b v nh!", "Mn g ty sn sng", "b i, con nhn thy b!" Khi c th xung bn ngoi cng nh Bjerkeley, Albert Knag th pho nh nhm, ng cm n anh li xe bng mt trm cu-ron v ba lon bia Carlsberg. V ng ang ng i bn thm. Sau khi m hn v tht lu, ng hi: "Con u ri?" "Con ngi trn cu tu, anh ." n Lillesand, Alberto v Sophie chic xe mui trn trn qung trng bn ngoi khch sn Norge. Lc l 10h10'. H c th thy mt m la tri to ngoi qun o. "Lm th no tm c Bjerkeley by gi?" Sophie hi. "Ch cn ng quanh mt cht thi. Em cn nh bc tranh trong cn lu ca ng thiu t khng?" "C . Ta i nhanh ln. Em mun ti trc khi ng ta v n ni." Hai ngi bt u li xe quanh nhng con ng nh, ln i v xung dc. C mt u mi rt hu ch l Bjerkeley nm bn mp nc. Cht Sophie reo ln. "Kia ri! Mnh tm c ri!" Ti tin l em ng. Nhng ng ht to th. Ti sao ? Chng ai nghe thy chng ta c. Sophie thn mn. Ti rt tht vng v sau c mt kho trit hc m em vn vi vng nhy n kt lun. Vng, nhng m Em c dm chc rng ni ny hon ton khng c ngi khng l, yu tinh, thn rng, v tin y ch? , em xin li. H li xe qua cng v theo con ng ri si v pha ngi nh. Alberto xe trn bi c bn cnh ci tu ln. Trong vn, mt bn n cho ba ngi c by sn. Em thy bn y ri! Sophie th tho. Bn y ang ngi trn cu tu, y nh trong gic m ca em. Em c thy khu vn ny trng ging vn ca em ng C Ba L nh th no khng? Tt nhin ri. Ti s li y. Sophie chy v pha cu tu. C sut th trt chn ng vo Hilde. Nhng ri c lch s ngi xung bn cnh c bn.

Sophie thy Hilde trng tht xinh. C c mi tc vng ln sng v i mt xanh bic. C ang mc mt chic vy ma h mu vng. Trng Hilde khng phi l khng ging Joanna. Sophie th ni vi bn, d c hiu vic hon ton v ch. Hilde - t l Sophie y! Hilde chng t ra du hiu no l c nghe thy. Sophie nhm dy v c ht vo tai Hilde. "Cu c nghe thy t khng? Hilde! Hay l cy va m va ic?" C phi Hilde va m to mt hn mt cht khng? Chng phi l mt cht xu du hiu l c nghe thy ting g - d l rt kh? Hilde nhn quanh, ri t ngt quay ngot u nhn thng vo mt Sophie. C khng hn nhn Sophie, m nh th c nhn xuyn qua Sophie. "ng ht to th, Sophie," ging Alberto t trong xe, "Ti khng mun cc nng tin c n y c khu vn ny u." Gi th Sophie ngi yn. Ch cn ngi gn Hilde th ny l c cm thy d chu. Hilde ngi trn cu tu i b v. T khi ng h cnh Kastrup, c mi lm pht c li ngh n ng, c tng tng xem ng ang u, ng tip nhn nhng tr tinh qui ca c nh th no. C ghi tt c cc mc thi gian vo mt mu giy v gi bn mnh c ngy. Nu ng bc tc th sao nh? Nhng chc chn ng khng th trng mong rng sau khi vit cho c mt cun sch b n ri m mi chuyn vn nh xa c. C li nhn ng h. 10h15. ng sp v n ni ri. Nhng l ci g vy? Hnh nh c nghe thy mt ting th nh ca ci g , ht nh trong gic m ca c v Sophie. C quay sang tht nhanh. C ci g , chc chn nh vy. Nhng l ci g? C th ch l m h. Trong chc lt, c s mnh bt u b hoang tng. Hilde ! Gi th c quay u sang pha khc. B! B ang ng li vo vn. Hilde bt dy v lao v pha ng. Hai cha con gp nhau khong gia ci tu ln v chic xe mui trn mu . ng nhc c ln v xoay trn. Hilde a khc. B c cng phi km nhng git nc mt. Con tr thnh ngi ln ri, Hilde .

V b tr thnh mt nh vn thc th. Hilde lau nc mt. B con mnh ha ch? c hi. Ha. H ngi vo bn. u tin, Hilde phi k li chnh xc nhng g xy ra Kastrup v trn ng v. Hai ngi ph ln ci tng t. B khng tm thy l th trong qun n ? B khng c lc no ngi xung m n ci g c. Qu con! Gi b ang i co c rut y. Kh thn b. Chuyn mn g ty chc ton l ba phi khng? y khng! Con lm ht y! m ang mang ra y. Ri h quay li chuyn tp giy v cu chuyn v Sophia v Alberto, t u n cui, ht xui li ngc. M Hilde mang ra bn mn g ty v rau trn Waldorf, ru vang hng v bnh m do Hilde nng. B c ang ni g v Platp th bng nhin Hilde nht li:Sut! G vy? B c nghe thy g khng? C ting g rin rt? Khng. Chc chn l con nghe thy ci g . C th ch l mt con chut ng. Khi m c i ly thm mt chai ru vang, b c ni: Nhng kha trit hc vn cha kt thc u. Cha ? m nay b s k cho con nghe v v tr. Trc khi c nh bt u n, ng ni vi v: Hilde ln qu ri, Con khng ngi trn i anh c na. nhng em th cha u! Ni on, ng m ly eo v v ko b vo lng. Phi mt lc sau, b mi bt u n c cht g . Th l em sp 40 ri c y Khi Hilde bt dy v chy v pha b, Sophie cm thy nc mt mnh tro ra. C s khng bao gi bng c Hilde Sophie tht ghen t vi Hilde v c c sinh ra lm con ngi bng xng bng tht.

Khi Hilde v ng thiu t ngi vo bn, Alberto nhn mt hi t. Sophie ngc nhn ln. Khng phi Hilde cng lm y nh th sao? Sophie chy v pha Alberto ri nhy vo ngi trong xe, bn cnh ng. Ta s ngi y mt lt xem chuyn g xy ra, ng ni. Sophie gt u. Em va khc ? C li gt u. C chuyn g vy? Bn y tht may mn c l mt con ngi tht. Bn y ri s ln ln v tr thnh mt ngi ph n thc th. Chc chn bn y s c nhng a con tht V c y s c cc chu na, Sophie . Nhng ci g cng c hai mt. l iu ti c gng dy em ngay t u kha hc ca chng ta. thy l sao ? C y l ngi may mn, ti ng . Nhng ai trng x s c s sng th cng phi chn ly ci cht, v s sng lun gn lin vi ci cht. Nhng d sao i na, chng phi l c c mt cuc sng vn cn hn khng bao gi tht s sng? Chng ta khng th c mt cuc sng nh Hilde - hay nh ng thiu t. Nhng ta s khng bao gi cht. Em c nh nhng g b c trong rng ni khng? B y 200 tui ri. V ti bui d hi Ma h, ti thy nhng nhn vt cn nhiu hn ba ngn nm tui C l iu em thm mun nht v Hilde l cuc sng gia nh ca bn y. Nhng chnh em cng c gia nh ca mnh m. Em cn c mt con mo, hai con chim v mt con ra. Nhng ta b li c ri y thi? Khng h! Ch c ng thiu t l ngi b mi th li ng sau. ng y vit ch cui cng trong cun sch ca mnh. Sophie thn mn. V ng y s khng bao gi tm thy chng ta na. Ngha l ta c th quay tr li? Bt c khi no mun. Nhng chng ta cng s lm quen vi ngi bn mi trong khong rng pha sau qun C B L Lem na. Nh Knag bt u n ti. C lc Sophie s mi chuyn s din ra nh trong ba tic trit hc ng C Ba L. C lc, ng thiu t trng c v nh nh b Marit t ln bn. Nhng ri ng li ko v vo ngi trong lng mnh.

Chic xe cch bn n mt qung kh xa. H ch thnh thong nghe long thong cuc tr chuyn ca ba ngi. Hai thy tr c tha thi thi gian ngm ngh v tng chi tit v kt cc bun ca ba tic vn trit hc. n tn na m, nh Knag mi ri khi bn. Hilde v ng thiu t tn b v pha ci tu ln. H vy vy Marit khi b i vo trong ngi nh mu trng. M c i ng trc i. B v con cn nhiu chuyn lm.

V N LN chng ta cng l bi ca nhng ngi sao Hilde chui vo ngi cnh b trong tu ln. gn na m. H ngi nhn ra vnh. Vi ngi sao le li yu t trn bu tri vn cn sng. Sng nh nhng tp vo nhng hn bn di cu tu. B c ph v s tnh lng. Cm gic tht l khi ngh rng chng ta ang sng trn mt hnh tinh nh xu trong v tr. Vng Tri t ch l mt trong nhiu hnh tinh ang xoay quanh mt tri. Th nhng Tri t li l hnh tinh duy nht c s sng. C khi l duy nht trong ton v tr? C th. Nhng cng c th l v tr y s sng. V tr rng ln mt cch khng th hnh dung c. Cc khong cch cng ln n mc ta phi o bng pht nh sng v nm nh sng. Thc ra my th l g ? Pht nh snh l khong cch m nh sng i c trong thi gian mt pht. l mt qung ng rt di, v vn tc nh sng trong khng gian l 300.000km mt giy. Ngha l mt pht nh sng di gp 60 ln 300.000km - hay l 18 triu km. Mt nm nh sng di gn 10 nghn t km. Mt Tri cch y bao xa ? Hm tm pht mt cht. Nhng tia nng thng Su si m i m con i trong khng gian trong 8 pht trc khi n c vi chng ta. B ni tip i Dim vng tinh, hnh tinh xa xi nht trong H Mt Tri, cch chng ta khong 5 gi nh sng. Khi mt nh thin vn hc nhn Dim Vng tinh qua knh

vin vng, thc ra ng ta ang nhn v 5 gi ng h trc trong qu kh. Ta cng c th ni rng hnh nh ca Dim Vng tinh cn 5 ting n c y. Hi kh hnh dung, nhng chc l con hiu. Con hiu c,Hilde . Cn con ngi trn Tri t chng ta mi ch bt u xc nh xem mnh ang u. Mt Tri ca chng ta l mt trong 400 t ngi sao trong thin h m chng ta gi l di Ngn H. Thin h ny trng ging nh mt ci a ln. Mt tri ca chng ta nm mt trong cc nhnh hnh xon c. Khi nhn ln bu tri vo mt m ma ng tri trong, ta s thy mt di sao rng. l do ta ang nhn v pha trung tm Ngn H. C l v vy nn trong ting Thy in ngi ta gi Ngn H l con ng Ma ng. Khong cch t y n ngi sao lng ging gn nht trong di Ngn H l bn nm nh sng. C khi n chnh l ngi sao pha trn hn o ng kia. Con th tng tng ngay lc ny c mt ngi ngm sao ang ngi trn v nhn thng v Bjerkeley bng mt knh thin vn siu mnh. Anh ta s nhn thy Bjerkeley bn nm trc. Anh ta c th s thy mt c b mi mt tui ang ngi ong a chn trong ci tu ln. Tht khng th tin c! mi ch l ngi sao gn nht. Ton b thin h, hay ta cn gi l tinh vn, rng khong 90.000 nm nh sng. cng l mt cch m t thi gian cn thit cho vic i t u ny n u lia di thin h. Khi nhn mt ngi sao trong di Ngn H cch Mt Tri chng ta 50.000 nm nh sng th ta ang nhn qu kh ca 50.000 nm trc. Quan nim qu ln i vi ci u b t ca con. Do , cch duy nht chng ta nhn vo khng gian l nhn v qu kh. Ta khng bao gi c th bit c hin gi v tr ra sao. Ta ch bit rng trc y n nh th no. Khi nhn mt ngi sao cch ta hng nghn nm nh sng, ta tht s ang quay v hng ngn nm trc trong lch s ca v tr. Hon tan khng th hiu c. Nhng tt c nhng g ta nhn thy u ti mt di dng cc sng nh sng. V cc sng nh sng ny cng cn thi gian di chuyn trong khng gian. Ta c th so snh n vi sm. Bao gi ta cng nghe thy sm sau khi nhn thy chp. l v sng m di chuyn chm hn sng nh sng. Khi nghe thy mt trng sm rn l ta ang nghe ting ca mt ci g xy ra trc giy lt. Chuyn cc ngi sao

cng tng t. Khi nhn mt ngi sao cch xa hng nghn nm nh sng, ta ang nhn mt trng sm ca mt s kin xy ra ngi sao hng nghn nm trc. Gi th con hiu ri. Nhng n gi b con mnh mi ch ni v thin h ca chng ta. Cc nh thin vn hc ni rng trong v tr c khong mt trm t thin h v mi thin h trong s c khong mt trong t ngi sao. Ta gi thin h gn Ngn H nht l tinh vn Andromede. N nm cch thin h ca ta hai triu nm nh sng. Ngha l nh sng t thin h cn ti hai triu nm n c y. Vy l khi nhn tinh vn Andromede pha trn cao kia, ta ang nhn v hai triu nm trc. V c mt ngi ngm sao thng minh trn thin h n, th tng tng anh ta ang cha knh thin vn v pha Tri t, anh ta s khng th nhn thy b con mnh. May mn lm th anh ta mi thy c my anh chng Neanderthal mt bt. Hay tht! Cho n nay, nhng thin h xa nht m ngi ta bit c nm cch ta khong mi t nm nh sng. Khi ta nhn tn hiu t nhng thin h ny, ta ang quay v mi t nm trc trong lch s v tr. H Mt Tri ca chng ta mi ch tn ti c khong mt na thi gian . B lm con chng c mt. Hiu c chuyn mnh nhn v qu kh l kh khn, cc nh thin vn hc cn pht hin ra mt th cn c ngha to ln hn na i vi bc tranh v th gii ca chng ta. Ci g ? C v nh khng c thin h no yn mt ch. Tt c cc thin h trong v tr u di chuyn ra xa nhau bng tc khng l. Cng ra xa, chng chuyn ng cng nhanh. Ngha l khong cch gia cc thin h lin tc tng ln. Con ang c hnh dung iu . Nu con c mt qu bng bay cha thi v con v cc m en ln trn qu bng . Khi con thi bng, cc m en s di chuyn ra xa nhau. cng l nhng g ang xy ra i vi cc thin h trong v tr. Ngi ta ni rng v tr ang n ra. Ci g lm cho n n ra? Hu ht cc nh thin vn hc ng vi nhau rng s gin n ca v tr ch c th c mt l do: Ngy xa, khong 15 t nm trc, tt c vt cht trong v tr u tp trung trong mt khu vc tng i nh. Mt vt cht ln n ni lc hp dn lm cho khi vt cht tr nn nng khng khip. Cui cng, n nng v b nn cht n mc b n tung. Ta gi v n ny l V N Ln - Big Bang

Ch ngh n thi cng con rng c mnh. V N Ln lm mi vt cht trong v tr b bn i tt c cc hng. V khi ngui dn, n hnh thnh cc ngi sao v cc thin h, cc mt trng v cc hnh tinh Nhng con tng b va ni l v tr vn ang n ra? ng vy, n ang n ra chnh l do ci v n t hng t nm trc ny. V tr khng c a l phi thi gian. V tr l mt th ang xy ra. V tr l mt v n. Cc thin h trong v tr vn tip tc bay ra xa nhau bng vn tc tng dn. Chng c di chuyn nh th mi khng ah? l mt kh nng. Nhng cn mt kh nng khc. Con c nh Alberto k cho Sophie v hai lc gi cc hnh tinh trn qu o khng i quanh mt tri khng? C phi l trng lc vo qun tnh khng ? ng y, nhng th cng p dng cho cc thin h. V tuy v tr ang gin ra nhng lc hp dn ca cc thin h li hot ng theo chiu ngc li. V mt ngy no trong mt vi t nm na, c th lc hp dn s lm cho cc thin th li quay v vi nhau khi lc ca v n ln bt u yu i. Khi , ta s c hin tng o ngc ca v n, gi l n ngc. Nhng cc khong cch ln n ni n s xy ra nh mt on phim quay chm. Con c th so snh n vi nhng g xy ra khi ta x hi mt qu bng bay. Liu ri cc thin h c b ko v pha nhau trong mt ci nhn b nn cht na khng ? C, con hiu ng ri y! Ri chuyn g s xy ra sau ? S li c mt V N Ln na. V v tr li bt u n ra. Bi v cc quy lut t nhin vn hot ng. V th l cc ngi sao v cc thin h mi s c hnh thnh. T duy tt! Cc nh thin vn hc cho rng c hai vin cnh c th xy ra i vi tng lai ca v tr. Hoc l cc thin h ngy cng xa nhau, hoc v tr s bt u co li. Khi lng v kch thc ca v tr s quyt nh chuyn g s xy ra. V y l iu m cc nh thin vn hc cha c cch no bit c . Nu v tr nng n mc ri n s bt u co li, th c khi n co v gin nhiu ln ri. l mt kt lun hin nhin. Tuy nhin l thuyt phn i ti im ny. C th s gin n ca v tr l mt hin tng s ch xy ra mt ln duy nht ny.

Nhng nu n vnh vin gin n th cu hi rng tt c c bt u nh th no li cng tr nn cp thit. Vng, tt c nhng th t dng n tung y l t u ra ? i vi mt ngi Ki T gio, tht d dng coi V N Ln nh l thi im ca to ho. Kinh Thnh vit rng Cha ni: Phi c nh sng! Chc con cn nh Alberto nhc n quan im tuyn tnh ca Ki To gio v lch s. Nu theo quan im ca c tin Ki T gio v thi im to ho th nn hnh dung v v tr s tip tc gin n. Tht th ? Cn quan im ca ngi phng ng v lch s v tr th li c tnh tn hon. Ni cch khc, lch s vnh vin lp i lp li. Chng hn n c mt hc thuyt c xa cho rng th gii lin tc gp vo ri li m ra, v do vy lun phin gia hai trng thi m ngi n gi l Ngy Brathma v m Brathma. R rng t tng ny ho hp nht vi chuyn v tr ht gin li co ri li gin ra trong mt quy trnh tn hon vnh cu. B thng hnh dung mt tri tim v tr khng l ang p bm, bm, bm Con thy c hai thuyt kh hiu nh nhau v cng l th nh nhau. Chng c th so vi nghch l v i ca vnh cu m Sophie tng ngi ngh v n trong vn: hoc v tr vn lun lun tn ti, hoc n bng xut hin t ch khng c g i! Hilde p tay ln trn. G vy? Hnh nh con va b mng t. C khi chnh l Spcrates chch cho con mt pht cho tnh. Sophie v Alberto ngi trong chic xe mui trn nghe ng thiu t k cho Hilde nghe v v tr. Lt sau, Alberto hi. Em c nhn ra l vai tr ca chng ta hon ton o ngc khng ? Theo ngha no ? Trc kia, h l ngi nghe chng ta, cn ta khng th thy h. Cn by gi, ta ang nghe h m h chng th thy chng ta. Th th cha ht u . em l g? Ban u, ta khng bit v thc ti m Hilde v ng thiu t ang sng trong . Cn by gi, h li khng bit v thc ti ca chng ta.

S tr a ngt ngo. Nhng ng thiu t c th can thip vo th gii ca chng ta. Th gii ca chng ta chng c g ngoi cc can thip ca ng y. Nhng em bit iu l khng th. Em cn nh chuyn xy ra qun C B L Lem y ch? Ti thy em c ly chai Coca nh th no. Sophie khng ni g. C nhn m m v pha khu vn. Khi , ng thiu t ang gii thch v V N Ln. C ci g trong t lm ny ra mt dng suy ngh trong u c. C bt u lc li trong xe. Em lm g vy? Alberto hi. Khng c g . Sophie m ngn dng c v tm thy mt ci c l. C tm ly n v nhy ra khi xe. C i v pha ci tu ln v ng ngay trc mt hai b con Hilde. u tin, c c lm Hilde ch nhng v ch. Cui cng, c vung c l ln v p tht mnh vo trn Hilde . i! Hilde ku ln. Ri Sophie p mnh vo trn ng thiu t. Nhng ng ta chng phn ng t g. G vy? Hnh nh con va b mng t. C khi chnh l Spcrates chch cho con mt pht cho tnh. Sophie nm xung c v c y ci tu ln. Nhng n khng h nhc nhch. Hay l c lm n dch i c mt ly? C cn gi lnh ang v! Hilde ni. u. Thi tit d chu y ch! Khng ch th thi u. Cn c mt ci g . Ch c b con mnh v m h mt m thi. Khng , con cm thy c ci g trong khng kh. c th l ci g? B nh Alberto v k hoch b mt ca ng y khng ? B qun th no c ! H bin mt khi ba tic trong vn. Nh th h ta bin vo khng kh ng vy, nhng tan vo khng kh. Cu chuyn phi kt thc u . ch l nhng g b vit. Vng, nhng chuyn g xy ra sau ? Gi s h ang y

Con tin nh th ? Con cm thy nh th, b . Sophie chy li v pha chic xe. n tng y. Alberto ni mt cch min cng khi c b tro vo xe, tay nm cht ci c-l. Em c nhng ti nng c bit, Sophie . ti xem. ng thiu t qung tay qua vai Hilde . B c thy bn nhc b n ca ting sng khng ? C, mai mnh s phi th thuyn xung nc. B c thy ting gi xo xc cng rt l khng ? Nhn nhng chic l cy dng ang run ln ka. Hnh tinh ang sng m, con bit y B vit l c ci g n gia nhng dng ch. Th ? C l trong khu vng ny cng c ci g n gia nhng dng ch. Thin nhin y dy nhng iu b n. Nhng mnh ang ni v nhng ngi sao trn tri. Lt na s c c sao trn mt nc. ng ri. Hi b con thng ni nh vy v ln tinh. Con ni ng theo mt ngha no . Ln tinh v mi t chc sinh vt khc u c cu to t cc nguyn t tng trn ln vi nhau trong mt ngi sao. C b con mnh cng th ? ng vy, chng ta cng l bi ca nhng sao. Ni vy nghe tht p. Khi knh thin vn v tuyn bt c tia sng t nhng thin h xa xi cch y hng t nm nh sng, chng s v nn bn v tr thi s khai sau V N Ln. Tt c nhng g ta c th nhn thy trn bu tri l nhng ho thch v tr t hng nghn, hng triu nm trc. Tin on qu kh l iu duy nht mt nh thin vn hc c th lm. Bi v cc ngi sao trong chm sao di chuyn ra xa nhau t lu trc khi nh sng ca chng n vi chng ta, ng khng ? Ngay c hai nghn nm trc, cc chm sao trng kh l khc so vi hnh nh m by gi ta thy. By gi con mi bit chuyn . Nu vo mt m tri trong, ta c th thy v tr hng triu, thm ch hng t nm trong qu kh. Vy l theo mt ngha no , chng ta ang v nh.

Con khng hiu. B v con u bt ngun t V N Ln, v mi vt cht trong v tr l mt th thng nht. Thi s khai, mi th tng hi t thnh mt khi v i n mc mt mu bng u kim cng nng ti nhiu t tn. Ci nguyn t s khai ny n tung v trng lc v i ca chnh n. Nh th mt ci g b phn r. Khi nhn ln bu tri l khi ta c tm ng quay v vi chnh mnh. Tht phi thng! Tt c cc v sao v thin h u cu to t cng mt cht liu. Cc phn ca n kt li vi nhau, mt t ch ny, mt t ch khc. Hai thin h hng xm c th cch nhau hng t nm nh sng. Nhng chng c chung ngun gc. Mi ngi sao v hnh tinh u thuc cng mt gia nh. Vng, con hiu ri. Nhng ci vt cht l g? Cch y hng t nm ci g n tung? N u ra? l cu hi ln. V tt c chng ta u c lin quan su sc n cu hi . V chnh chng ta c cu thnh t vt liu y. Chng ta l nhng tia sng t mt ng la v i c t ln t nhiu t nm trc. cng l mt ngh p. Tuy nhin, ta khng c cng iu tm quan trng ca nhng hnh nh . Ch cn cm mt hn trong tay l . Nu v tr ch gm c duy nht mt hn to bng qu cam th n cng khng d hiu hn t no. Cu hi v n vn i vo ng ct y nh trc: hn ny u ra? Sophie cht ng bt dy v ch v pha vnh. Em mun th ci thuyn, c ni. N b buc li ri. Chng ta s khng bao gi nhc ni mi cho u. Mnh c th xem, thy! ng no th cng ang l m hi Ma H. D sao th ta cng vn c th xung mp nc. Hai thy tr nhy ra khi xe v chy xuyn qua khu vn. H c ni lng ci dy thng c buc cht vo mt ci vng thp. Nhng hai ngi thm ch khng nhc ni ci u dy. C nh n c ng inh xung y. Alberto ni. Mnh cn nhiu thi gian. Mt nh trit hc chn chnh khng bao gi c b cuc. Gi m ta c thg n ra By gi c nhiu sao hn ri. Hilde ni.

, vo ma h, gi l lc m ti nht. Nhng ma ng sao sng hn. B cn nh m hm trc khi b i Lebanon khng ? l mt m thng Ging. l khi b quyt nh s vit tng con mt cun sch v trit hc. B n mt hiu sch Kristiansend v n c th vin na. Nhng h chng c quyn sch no hp vi thiu nin. C nh l b con mnh ang ngi trn ngn mt si lng nh ca con th trng. Khng hiu c ai ngoi kia khng nh, trong m ca nhng nm nh sng. Ci thuyn t tut ra ri ka! nh! Khng hiu sao, con xung kim tra li ngay trc khi b v m! Th ? Chuyn ny lm con nh khi Sophie mn thuyn ca Alberto. B c nh n nm tri lnh bnh gia h khng ? B c l ln ny cng li ti Sophie na y. B c tru con thoi mi i. C bui ti nay con c cm thy c ai quanh y. Hoc con hoc b s phi bi ra ko thuyn vo y. C hai chng ta, b nh. END

[1] Trong ting Anh, God c ngha Cha Tri, Thng v cng c ngha thn - ND [2] Mt bn o ln min Nam Hy Lp - ND [3] Bin nm gia bn o Hy Lp v bn o Tiu - ND [4] "knock on wood" - ngi dn Bc u c tc "g ln g" xua ui t mam v d khi khen tr con khe mnh th ngi ta g ln g - ND [5] T sophist t sau thi Plato mi dn mang ngha xu v ngy nay c ngha ngi ngu bin ND [6] Joke: qun h trong b bi t l kh

[7] Ting Anh: The devil finds work for idle hands - ND. [8] Snorri Sturluson (1178-1241), nh s hc, ngi bin son truyn thuyt, chnh tr gia ngi Iceland - ND [9] Quyn Genesis, vi ni dung Cha Tri sng to ra th gii - ND. [10] Ki T l phin m t ting Ty Ban Nha Cristo. C c l phin m qua ch Hn - ND. [11] Cu c. [12] Tn c. [13] Bn dch ting Anh: He who cannot draw on three thousand years is living from hand to mouth - ND. [14] Ting Anh: "We are just stuff as dreams are made on, and our little life is rounded with a sleep..." - ND. [15] Ting Anh: 'Ethics - Geometrically Demonstrated' - ND [16] Ting Anh: Essay Concerning Human Understanding - ND [17] Ting Anh: A Treatise of Human Nature ND. [18] Trong ting Anh: man va c ngha l ngi va c ngha l n ng ND. [19] Cy bu-l trong ting Na Uy la bjrketreer - ND [20] Ting Anh: A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge ND [21] Quan nim chnh tr ca phong tro hip-pi nhng nm 1960-1970: ha bnh v tnh yu - ND. [22] Henrik Wergeland (1808-1845) nh th ngi Na Uy - ND.