EMRAT DHE ATRIBUTET E ALLAHUT A.

EMRAT E ALLAHUT Po qe se do ti kishim marr emrat q kemi, jo duke na i vn prindrit q n lindje, por m von, sipas aftsive dhe mjeshtrive tona, dikush do t quhej murator, dikush marangoz, dikush msues, dikush tjetr rrobaqeps e kshtu me radh. Mirpo emrat na vihen jo sipas mjeshtrive q fitojm kur rritemi, por sipas dshirs s prindrve tan qysh kur lindim. Madje, disa her ndodh q t na vihen emra q sna prshtaten aspak ose q skan t bjn aspak me ne. Nj prngjasim i till q po prdorim pr t ardhur te shpjegimi i emrave t Allahut mund t duket, n vshtrim t par, vulgar dhe i paplqyeshm, por e do se n prshkrimin e t vrtetave abstrakte, qysh n krye t hers sht vepruar po n kt rrug duke prdorur thjeshtimin dhe vulgarizimin e shprehjeve. Emrat e Zotit na jan msuar neve nga vet Ai me ndrmjetsimin e robve t Tij t zgjedhur duke u mbshtetur n veprimtarin e Tij n gjithsi. Pr shembull, n gjithsi sht nj bukuri q e shohim krejt hapur. Kto bukuri, si ylberi, t ndrthurura me njra tjetrn, e kan mbshtjell tr ekzistencn. N mal e n fush, n pranver e n lule, n sy e n vetulla sundon nj valle bukurish. Ka mijra vjet q, pr ta shprehur mahnitjen pr kto bukuri vetm duke par pamjen e tyre t jashtme, mijra shkrimtar e poet jan prpjekur vazhdimisht pr ti br epike kto bukuri dhe, megjithkt, shum pak gjra kan mundur t thon n krahasim me ato q mund t thuhen! T gjitha kto bukuri q nuk do t mund t mbaronim duke i prmendur dhe prshkruar, sigurisht q mbshteten n nj emr t Zotit q e shpreh kt kuptim, q sht emri Xhemil, i Bukur. Gjithashtu, n natyr bhet nj dhnie dhe shprndarje furnizimi brenda nj rregulli dhe rregullsie t imt. Nga qeliza te rinoceronti, do gjalles ushqehet me nj furnizim dhe racion ushqimor n prshtatje me natyrn e saj. Ndrsa engjjt furnizohen dhe ushqehen me ibadete dhe tesbihe, njeriu furnizohet dhe ushqehet me mish, kurse xhindt, me kocka! Ja, pra, kjo veprimtari q e shohim me sy, pa asnj dyshim, vrteton emrin Rrezzak t Allahut, Zotit t gjithsis! Po qe se ne nuk do ti kishim ditur emrat Xhemil dhe Rezzak t Allahut, pasi t vrenim veprimtarin e Tij do ti thonim: Ti je Xhemil, Ti je Rrezzak! Po kshtu, duke i vn re dhe kuptuar veprimtarit e tjera t Allahut, do ti drejtoheshim me emrtimet e atyre veprimtarive. Ja, pra, pasi na ka treguar veprimtarin e Tij n gjithsi, pr t mos na lejuar ne q t bjm gabim, Allahu e ka emrtuar veten me kta emra. Ndrkaq, emrat hyjnor jan induktiv dhe t fiksuar. Ne vet nuk mund t sajojm emra pr Individualitetin Hyjnor. Kta emra mbshteten n disa cilsi dhe atribute q i reflektojn ata. Po t shprehemi prsri me shembuj krahasues si m sipr, sht e pamundur q dikush i cili nuk sht marangoz, t quhet marangoz, ose i cili nuk sht bukpjeks, t quhet bukpjeks, ose i cili nuk sht rrobaqeps, t quhet rrobaqeps, e kshtu me radh. Ja, pra, emri Xhemil, i Bukur, i Zotit, q e pranojm se ekziston tek Ai dhe q e vrejn disa njerz t nj niveli t caktuar, mbshtetet n atributin Xhemal, Bukuri q sht burimi i t gjitha bukurive. Si ky, t gjith emrat mbshteten n nj cilsi apo atribut q u bhet burim dhe, t gjith atributet mbshteten n ekskluzivitetin hyjnor t emrtuar, n terminologjin prkatse, shen; po qe se e prdorim kt term pr njerzit, do t thot kapacitet, aftsi, talent, atribute, kto, q nuk sht me vend t prdoren pr Zotin. Kjo do t thot se aktet mbshteten n emrat, emrat n atributet, atributet n ekskluzivitetin hyjnor dhe ekskluziviteti hyjnor mbshtetet n Individualitetin e Zotit. Ather, ndalojm ktu dhe themi si i Drguari i Allahut: Nuk t njohm dot ashtu si sht e vrteta, o i Gjithditur!

Gjithashtu themi po si Ebu Bekri: T jesh i paaft pr t t kuptuar Ty, do t thot t t kuptosh Ty! Dhe prkulemi m dysh me droje e edukat! Sunit kan ditur ti lidhin n afrsi t gjitha qeniet n gjithsi me Allahun. N t vrtet, jan Profett ata q na e kan msuar neve se sht marrdhnia e cilsis s materies me Zotin, se shfaqje e cilve emra dhe atribute sht cilsia e gjrave q prbjn materien. Ajo kan br sunit, sht q, duke i formuluar kto t vrteta, ti shprehin n nivelin e horizontit t njohjes son. Emrat e Allahut ne mundemi ti dim vetm me an t deklaratave t Profetit ton Muhamed (s.a.s.). N Kuran, pr emrat e Allahut sht br fjal me shprehjen esma-ul husna q do t thot emrat m t bukur: Ai Allah q, prve Tij nuk ka zot tjetr. Emrat m t bukur jan t Tijt! (Taha, 20/8; Hashr, 59/24) Si bhet e ditur n ajet, emrat m t bukur dhe q argumentojn kuptimet m t larta, i prkasin Allahut! Allahu (xh.xh.) ka shum emra q prmenden n Kuran dhe hadithe. 99 prej ktyre jan br t ditur n hadithet Profetike. N nj hadith, Profeti ka thn kshtu: Allahu ka 99 emra. Ai q i mson e i thot prmendsh kta, q, n sjelljen e tij ndaj Allahut, duke i ruajtur kufijt e emrave t bukur, bn adhurim duke i ruajtur kufijt e emrave t bukur dhe duke i respektuar si duhet ata, hyn n xhenet![1] N vazhdimin e hadithit jan br t ditur 99 emrat e Allahut, q jan: Allah: emri i prvem e i posam i Zotit q argumenton Individualitetin i cili prmbledh n vetvete t gjith emrat dhe atributet e vet. Rrahman (mshirues): tregon mshir pr t gjitha krijesat e veta, besimtar e jobesimtar dhe u jep t mira. Rrahim (shum mshirues, bamirs, shprblyes): ky atribut shpreh mshirn e posame t Allahut pr ata q favorin e Allahut me an t atributit Rrahman e vlersojn bukur me an t besimit. Melik (sundimtar): sundimtari i vrtet i ekzistencs. Kuddus (i shenjt): Allahu ska t bj me asnj lloj t mete e mungese, sht i pakufizueshm e i paprshkrueshm, sht i prsosur n do veori t Tij dhe krejt i pastr. Selam (shptues): Allahu sht burimi i do shptimi e paqeje, i pastr nga t metat e mangsit, ai q i nxjerr robt e vet n shptim e paqe. Mumin (besues, besimtar, i bess): Allahu jep besim dhe siguri, largon dyshimet dhe lkundjet, u jep besim atyre q mbshteten te Ai, u jep siguri atyre q kan frik dhe i mbron. Muhejmin (mbrojts, ruajts, marrs nn ruajtje): Allahu vzhgon, sht dshmitar pr do gj dhe merr nn ruajtje e mbrojtje do gj. Aziz (i muar, i vyer, i shenjt): Allahu sht zotrues i fuqis m t lart dhe fitimtar absolut. Xhebbar (shtrngues, detyrues): Allahu i rregullon punt dhe gjendjen e krijesave t Tij; me vullnetin e vet, Ai i drejton ata si t doj; Allahu sht i pakundrshtueshm n zbatimin e urdhrit t Tij. Mutekebbir (madhshtor): Allahu e tregon se sa i madh sht n do gj dhe n do ngjarje, Ai sht posarisht i madh e i lart dhe kjo sht e drejta e tij ekskluzive. Halik (brs, krijues): Allahu e krijon do gj nga asgjja, e bn t qen do gj nga e paqena. Bari (hyjni): Allahu krijon n mnyr t rregullt dhe harmonike. Musavvir (projektues): Allahu i projekton n mnyr t posame gjrat dhe qeniet q krijon. Gaffar (fals i fajeve): Allahu ua mbulon dhe ua fal mkatet robve t vet, Allahu sht fals i madh e i gjer. Kahhar (prishs, shkatrrues, persekutues i kundrshtuesve): Allahu sht sundues absolut, i cili i drejton krijesat ashtu si do dhe i dnon e i shkatrron kundrshtuesit. Uehhab (fals, dhurues): Allahu favorizon dhe jep me shumic pa shprblim.

Rrezzak (furnizues, ushqyes): Allahu u siguron t gjitha krijesave racionin baz jetsor si dhe i furnizon ato si do vet. Fettah (ngadhnjyes): Allahu sht ngadhnjyes; Ai ngadhnjen mbi t gjitha vshtirsit dhe hap dyert e mirsive. Alim (dijetar): Allahu di gjithka. Kabid (rrmbyes i shpirtrave): Allahu i merr shpirtrat si domosdoshmri e urtsis dhe favorit t Tij. Basit (zgjerues i t mirave): Allahu i zgjeron t mirat, i zgjat jett. Hafid (poshtrues i mohuesve): Allahu prmbys k t doj, Allahu i ul dhe poshtron t kqijt, faraont, dhunuesit, mohuesit. Rafi (lartsues): Allahu ngre lart, lartson k t doj. Muiz (vlersues, lartsues): Allahu e lartson, i jep vler dhe e bn t muar k t doj. Mudhil (zhvlersues): Allahu zhvlerson dhe turpron k t doj. Semi (dgjues): Allahu dgjon do gj. Basir (shikues): Allahu sheh do gj. Hakem (gjykues, ndars i t mirs prej t keqes): Allahu gjykon; Ai e diferencon dhe e ndan t mirn nga e keqja. Adl (i drejt): Allahu sht i drejt. Latif (favorizues; detajues): Allahu bn mir, favorizon dhe di do gj me hollsi. Habir (i informuar): Allahu sht i informuar pr do gj. Halim (sjelljebut): Allahu sht sjelljebut, Ai nuk ngutet pr t ndshkuar. Adhim (madhshtor): Allahu sht i lart e madhshtor. Gafur (fals i gjer): Allahu sht mbulues dhe fals i gjer i gabimeve dhe mkateve. Shekur (shum falenderues): Allahu jep shprblim t madh pr pak akte t mira t robve t vet, Ai i shumfishon mirsit. Alij (i lart): Me fuqin e Tij, Allahu sht i lart dhe epror ndaj krijesave. Kebir (i madh, madhshtor): Allahu sht i madh, Ai karakterizohet nga madhshtia hyjnore e posame vetm pr T. Hafidh (roje, ruajts): Asgj smbetet e fsheht pr Allahun, Ai shnon do gj q bjn robt e vet, me fuqin e Tij mban n ekzistenc qiejt dhe tokn, Ai i mbron njerzit dhe kujdeset pr ta. Mukit (prgatits furnizimi): Allahu ka mundsi pr do gj, kujdeset pr kdo e do gj dhe u jep ushqim t gjitha gjallesave q ka krijuar e krijon. Hasib (llogarikrkues): Allahu llogarit dhe krkon llogari. Xhelil (i lart n cilsi): Allahu sht aq i lart dhe i prplotsuar, saq asgj nuk mund t qndroj dot para dhe prkundr Tij, saq mund t shkatrroj dhe asgjsoj do gj. Kerim (shum bujar): Allahu sht bujar dhe mirbrs i madh. Rakib (vzhgues, ndjeks): Allahu kontrollon dhe shnon t gjitha bmat e njerzve. Muxhib (pranues i lutjeve): Allahu i pranon lutjet dhe dshirat dhe u prgjigjet atyre. Vasi (i gjer n dije dhe mshir): Dituria dhe mshira e Allahut mbshtjell do gj. Hakim (i urt): Allahu sht i urt, Ai e bn do gj me kuptim, urtsi dhe ashtu si duhet. Vedud (dashamirs): Allahu sht dashamirs. Mexhid (i lart n nder): Allahu sht i famshm dhe bujar i pakufishm. Baith (ringjalls, drgues): Allahu sht ringjalls; Allahu sht drgues Profetsh. Shehid (dshmues): Asgj nuk mund t fshihet nga Allahu; Allahu sht dshmitar pr do gj dhe nuk harron asgj. Hak (i vrtet): Allahu i vetqen, prandaj sht vet e vrteta; Allahu nuk mund t mohohet.

Vekil (dorzans): Allahu kujdeset pr do gj duke marr prsipr do gj; asgj ssht e fsheht prej Tij; drejtimi dhe ushqyerja e qenieve i prket Atij. Kavij (i fuqishm, i fort): Ai sht i vetmi zotrues fuqie dhe force te i cili n asnj mnyr nuk mund t shfaqet dobsi. Metin (i fort): Allahu sht zotrues i fuqis s prkryer dhe i pushtetit t plot. Velij (kujdestar): Allahu sht mik dhe ndihms i atyre q e besojn, Ai merr prsipr punt e gjithsis dhe krijesave. Hamid (i denj pr lavdrim): Allahu sht i denj pr do lavdrim dhe falnderim. Muhsi (numrues): Allahu numron dhe ruan do gj nj pr nj. Mubdi (brs nga e paqena): Allahu i krijon krijesat pa model dhe nga hii. Muid (vdekjedhns dhe ringjalls): Allahu i rikrijon qeniet pasi u jep vdekjen. Muhji (ngjalls, jetdhns): Allahu sht jetdhns. Mumit (vdekjedhns): Allahu sht q jep vdekjen. Hajj (i gjall): Allahu sht i gjall me nj gjallri q sht e posame vetm pr T dhe e prhershme. Kajjum (q qndron n kmb dhe q e mban do gj n kmb): Allahu ekziston pafundsisht dhe e mban n kmb do gj. Vaxhid (zbulues): Allahu zbulon dhe nxjerr n shesh do gj q do dhe n at ast q do. Maxhid (i famshm): Allahu ka fam t lart. Vahid (nj i vetm): Allahu sht nj i vetm dhe i pashoq. Samed (i vetmjaftueshm e i prplotsuar): Allahu sht i vetmjaftueshm dhe i prplotsuar; ndrsa dokush e do gj ka nevoj pr T, Ai ska nevoj pr asknd dhe asgj. Kadir (zotrues): Allahu zotron dhe ka mundsi pr do gj; te Ai nuk mund t shfaqet dobsi n asnj form. Muktedir (fuqiplot): Allahu sht fuqiplot, pr T ska asgj t pamundur dhe kundrvnia ndaj Tij sht e pamundur. Mukaddim (priorizues): Allahu i jep prparsi, prioritet do gjje dhe dokujt q dshiron. Muahhir (prapsues): Allahu prapson dhe l pas do gj. Evvel (i par, i paraqen): Allahu sht i paraqen, Ai ekziston n mnyr t pafillimt para gjithkaje. Ahir (i pasqen): Allahu sht i pasqen, Ai ska fund; Allahu sht mbets edhe kur t mos ekzistoj m asgj. Dhahir ( i dallueshm): Allahu qndron dhe dallohet mbi do gj, Ai sht i dallueshm me an t akteve dhe provave t Tij. Batin (i fshehur, i brendshm): Allahu sht i fshehur dhe i brendshm, i pranishm n do gj n at mnyr q nuk mund t perceptohet dhe t prfytyrohet. Vali (administrues): Allahu administron dhe zotron tr gjithsin. Muteali (i tejzakonshm, transcendental): N ndryshim dhe n mnyr t dallueshme nga do gj, Allahu sht i tejzakonshm, transcendental. Berr (mirbrs): Allahu sht shum i dhembshur me shum robt e Tij dhe u bn shum t mira atyre. Tevvab (pranues i pendess): Allahu i pranon pendimet e robve t vet. Muntekim (shpagimtar): Me drejtsin e Tij, Allahu u jep fajtorve ndshkimin e merituar. Afuvv (fals): Allahu sht fals ndrsa ka mundsi t ndshkoj. Rauf (i dhembshur): Allahu sht shum i dhembshur. Malikul Mulk (pronari i mallit): Allahu sht pronari i vrtet i ekzistencs, i cili vepron si t doj n pronn e tij. Dhul Xhelali vel Ikram (i Madh dhe Dhurues): Allahu sht zotruesi i madhshtis dhe bujaris. Muksit (synues): Allahu sht synues, Ai i kryen t gjitha aktet me nj synim t caktuar dhe n mnyr t prkryer.

Xhami (prmbledhs, bashkues): Allahu sht prmbledhs dhe bashkues i do gjje q dshiron n vendin e duhur dhe n kohn e duhur. Ganij (i pasur): Allahu sht aq i pasur sa nuk ka nevoj pr asknd dhe pr asgj. Mugni (pasurues): Allahu e bn t pasur k t doj. Mani (pengues): Allahu i bhet penges kujt t doj dhe gjje t doj. Ai i mbron robt e Tij t bindur nga t kqijat duke e penguar t keqen ndaj tyre. Darr (dmtues): Allahu krijon gjrat q shkaktojn dhimbje dhe dm dhe e provon me an t ktyre at q dshiron. Nafi (dobisjells): Allahu krijon gjrat q sjellin t mira e dobi dhe bn q t prfitoj nga kto ai q dshiron. Nur (drit): Allahu sht ndriues i botve dhe zemrave. Hadi (orientues): Allahu sht orientues dhe udhzues n udhn e drejt. Bedi (novator): Allahu sht novator n krijim. Baki (i gjithqen, permanent): Allahu ka ekzistenc t prhershme. Varith (trashgimtar): Allahu sht trashgimtari i vrtet i do gjje. Rashid (udhrrfyes): Allahu e on do gj me urtsi dhe rregull n synimin e vet; Allahu sht udhrrfyes. Sabur (durimtar): Allahu sht durimtar, Ai nuk ndshkon menjher, por jep koh dhe duron. Emrat hyjnor nuk jan vetm kta q u prmendn ktu. Diskutimi n hadithin Profetik i numrit 99 nuk tregon nj kufi, nuk do t thot se nuk ka emra hyjnor ve ktyre. Kta jan emrat m t njohur. Allahu ka emra t panumrt. Ne nuk i dim t gjith emrat hyjnor. N nj lutje q na mson Profeti yn, Muhamedi (s.a.s.) pr ta br dikush kur shqetsohet si pasoj e fatkeqsive, thot: Allahu im, un j am nj robi yt, jam bir i nj burri dhe nj gruaje. Fati im sht n dorn e fuqis tnde. Vendimi yt pr mua sht n fuqi, vlersimi yt sht i drejt. Pr nderim t do emri tnd q e ke prmendur n Librin tnd, q ia ke msuar dikujt nga krijesat e tua ose q ia ke ln vetes n Dijen Tnde t fsheht (q sia ke njoftuar askujt), t lutem t ma bsh Kuranin pranvern e zemrs sime, dritn e syve t mi, lehtsuesin e anktheve dhe shqetsimeve t mia! Kjo do t thot se nuk jan vetm emrat q i din njerzit, q jan prmendur n libr, por jan edhe emrat q i jan njoftuar vetm nj robi t mir, nj xhindi ose nj engjlli, si dhe emrat q nuk i jan njoftuar askujt por jan caktuar si t posam vetm pr dijen hyjnore.

B. Atributet e Allahut Atributet e Allahut jan trajtuar, prgjithsisht, n dy grupe: atribute individuale dhe atribute qensore.

Atributet Individuale (Dhat) Jan gjasht atribute t posame vetm pr Individualitetin e Allahut, t cilat nuk sht e lejueshme dhe e mundshme ti jepen cilitdo nga krijesat e Tij. Ekzistenc (vuxhud): Allahu sht i qen, ekziston. Ekzistenca e Tij sht e nj forme t posame vetm pr T. Ekzistenca e tij sht n vetvete. Mosqenia si e kundrta e qenies, nuk mund t diskutohet pr Allahun. Paraqenie (kidem): Allahu sht i paraqen, domethn, ka ekzistuar gjithmon, ekzistenca e Tij nuk ka fillim. Sado pas q t shkohet, nuk mund t gjendet nj ast kur Ai t mos ket ekzistuar.

Pasqenie (beka): Allahu sht i prhershm, ekzistenca e tij nuk ka fund. Sado para q t shkohet, nuk mund t mendohet nj ast q Ai t mos ekzistoj. Pangjashmri me qeniet e krijuara (muhalefetun lil-hauadith): Allahu sht krejt i ndryshm prej qenieve t krijuara e t prkohshme q jan krijuar n nj pik kohore t prkohshme e do t marrin fund n nj pik kohore t caktuar. Individualiteti i Tij sht prtej do gjje q mund t na shkoj ndrmend. Njsi (vahdanijet): Allahu sht nj i vetm n individualitetin, atributet dhe aktet e Tij, Ai ska partner dhe t ngjashm. Ekzistenc n vetvete (kijam bi nefsihi): Allahu ekziston nga vetvetja dhe n vetvete. Nuk ka ndonj qenie tjetr, ndonj vullnet dhe fuqi q t jet shkak i ekzistencs s Tij. Ekzistenca e Tij sht domosdoshmri e individualitetit t Tij. Atributet Qensore, (Thubut) Edhe pse t ngjashmet e ktyre u jan dhn njerzve si t kufizuara dhe t ndrmjetshme, atributet qensore t Allahut kan karakter t pakufizuar dhe jan t drejtprdrejta. Atributet qensore t Allahut jan tet. Jet (hajat): Allahu ka jet, sht i gjall. Allahu ka nj jet t posame vetm pr T dhe sht i pavdekshm. Dituri (ilm): Allahu ka dituri, dituria e Tij prfshin gjithka. Allahu di do gj q ka ndodhur, ndodh dhe do t ndodh. Dgjim (sem): Allahu dgjon gjithka t hapur e t fsheht. Shikim (basar): Krijuesi i Lart sheh gjithka. Asgj smbetet e fsheht prej Tij. Vullnet (irade): Allahu ka vullnet, Ai bn t dshiroj. Fuqi (kudret): Allahu sht zotrues i fuqis s pakufizuar e t pafundme. Fjal (kelam): Allahu flet; e folura e Tij sht e posame vetm pr T. Krijim (tekvin): Allahu ka aftsi krijuese. Ai krijon nga asgjja, ai e nxjerr qenien nga mosqenia. Ekoli eshari brenda sunive e trajton kt atribut brenda atributit fuqi (kudret), pa e prmendur si atribut t veant.

[1] Tirmidhi, Daavat, 82; Buhari, Tevhid, 12