UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET SPORTA I TJELESNOG ODGOJA

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA INFORMATIKA U SPORTU TEMA:Raunarske mree

profesor: Prof. Dr. Senad Turkovi

stduent: Damir Pripoljac

Sarajevo,2007

SADR AJ:
1.0. !"D..........................................................................................................# 1.1. $a%unarske mre&e,nastanak i 'istorijski ra(voj...........................................# 2.0. $)* +)$S,- .$-/-............................................................................0 2.1. +a%ini umre&avanja ra%unara u ra%unarske mre&e i oprema........................0 2.2. re1aji ra%unarski' mre&a...........................................................................0 2.#. Topolo2ija ra%unarski' mre&a......................................................................3 2.0. )r'itektura mre&a.........................................................................................4 2.0.1. )r'itektura tipa klijent5server......................................................................4 2.0.2. )r'itektura tipa ravnopravne mre&e.............................................................4 2.3. Podjela ra%unarski' mre&a prema podru%iju koje pokrivaju........................7 2.3.1. 6ocal )rea +et7ork.....................................................................................7 2.3.2. .etropolitan area net7ork...........................................................................7 2.3.#. 8ide area net7ork.......................................................................................9 2.3.0. Personal area net7ork..................................................................................9 2.4. .re&ni protokoli..........................................................................................: 2.7. !rste ra%unarski' mre&a (avisno od protokola............................................:

!"#" UVOD !"!" Raunarske mree$nas%anak & '&s%(r&)sk& ra*+() +ajkrae reeno, ra%unarske mre&e omo2uavaju me1uso;no komuniciranje ra%unara pomou neke stalne ili privremene ve(e. <a umre&avanje vi=e ra%unara potre;an je pose;an 'ardver, ali i softver, te po(navanje na%ina umre&avanja. mre&avanje podra(umijeva ostvarivanje ve(e u cilju ra(mjenjivanja resursa, ideja ili informacija i(me1u dvije ta%ke. Pove(ivanje ra%unara se, osim pomou ka;lova, mo&e ostvariti i ;e&i%no preko radio te'nike. Preno=enje instrukcija i(me1u ra%unski' ma=ina se prvi put desilo 1:00. 2odine kada je >eor2e Sti;it( iskoristio TT?, odnosno tele5ma=inu (a kucanje, pomou koje je poslao instrukcije sa nje2ovo2 .odel , i( Dart'mout' univer(iteta u +ovom @amps'ireu na nje2ov Complex Number Calculator u +e7 ?orku, te tako1er primio re(ultate istim putem. Tek 1:40. 2odine, istra&ivali sa Dartmout'a su i(umili 2lavnu ma=inu sa dijeljenim vremenom sa priklju%enim terminalima. osnovi terminali su iskori=tavali resurse 2lavno2 ra%unara, te pomou 2lavno2 ra%unara na koje2 su prikop%ani do;ivali re(ultate natra2 na terminal. 1:4:. 2odine niver(itet ,alifornija u 6os )n2elesu, S$A u Standfordu, niver(itet ,alifornije u Santa Bar;ari te niver(itet ta'a su ;ili prikop%ani na )$P)+et mre&u koja je koristila 30 k;itCs mre&na kola. )$P)+et je ustvari prete%a dana=nje2 Anterneta, iako je ;ila puno o2rani%enija ne2o 2lo;alna mre&a D Anternet, ipak je ;ila prva mre&a takve vrste. S ra(vojem te'nolo2ija ra(vijaju se i mre&e, pa je ako se tako mo&e na(vati, prva Anternet mre&a stvorena 1. januara 1:9#, =to se smatra i stvaranjem Anterneta i to kada je Ameriki National Science Fondation E+SFG napravio univer(itetsku mre&u koja e kasnije postati +SF+er. Br( ra(voj Anterneta je potmo2la mo2unost THPCAP5a EAnternet protokolaG da radi preko ve postojei' mre&a i komunikacija Ekao =to su telefonske &ice i tako daljeG. Prvo predstavljanje javnosti Anternet je do&ivio 1::05ti' 2odina. au2ustu 1::1 H-$+ u Ivicarskoj je predstavio 8orld 8ide 8e; projekt, dok je jo= dvije 2odine ranije Tim Berners56ee po%eo stvaranje @T.6, @TTP te prve 7e; stranice na H-$+5u u Ivicarskoj. +acionalni Hentar (a Supercomputing Applications je o;javio .osaic 7e; pre2lednik, a 1::0 2odine se poveava interes javnosti (a Anternet koji je do tad ;io isklju%ivo akademskoCte'ni%ke prirode. Anternet je sve vi=e u(imao ma'a, tako da je 1::05ti' inte2risao veinu tada=nji' postojei' javni' ra%unarski' mre&a, =to je ostvareno najvi=e (a'valjujui nedostatku mjerodavne centralne administracije =to je omo2uilo nesmetan rast mre&e, kao i prili%no slo;odnu prirodu Anterneta i nje2ovi' protokola. Do januara 2004 preko milijardu ljudi koristi Anternet u %itavom svijetu.

,"#" RA-UNARSKE MRE E ,"!" Na&n& umrea+an)a raunara u raunarske mree & (.rema $a%unarske mre&e su uveliko po;olj=ale na%in rada na ra%unaru. Pomou umre&avanja mo2u%e je dijeliti jedan printer i(me1u dva ra%unara, dijeliti jednu internetsku konekciju (a sve ra%unare u mre&i, pristupiti podacima kao =to su filmovi, slike, mu(ika itd. .e1utim (a umre&avanje ra%unara u ra%unarske mre&e potre;no je po(navati na%ine umre&avanja i kao i ure1aje potre;ne (a pove(ivanje dva ili vi=e ra%unara u mre&u. Postoji vi=e na%ina umre&avanja koje korisnik mo&e i(a;rati. +ajnovije, i najpopularnije je ;e&i%no umre&avanje, (;o2 prili%ne jednostavnosti, male cijene ali i sve vee i vee ;r(ine koja se posti&e novim te'nolo2ijama. <a ;e&i%no umre&avanje ra%unara se najvi=e koristi 8iFi standard, dok se (a pove(ivanje manji' ure1aja, kao =to je mo;itel, koristi Bluetoot' standard. mre&avanje ra%unara,tako1e, mo&emo i(vesti pomou &ica ili putem radio si2nala, naje=e u( pomo 8iFi te'nolo2ije. +ajvi=e kori=teni &iani naini umre&avanja su et'ernet umre&avanje, te umre&avanje pomou telefonski' i elektri%ni' instalacija.

,","Ure/a)& raunarsk&' mrea re1aji ra%unarski' mre&a slu&e (a omo2uavanje prijenosa podataka i(me1u dva ili vi=e ra%unara u nekoj ra%unarskoj mre&i.,ada je u pitanju &i%ani na%in umre&avanja ra%unara potre;ni su i nu&ni ka;lovi. Hate2orJ 3e EHat53G ka;el sa $K03 priklju%cima je dana=nji standard (a ra%unarske mre&e. Postoje dvije vrste Hat53 ka;lova, ravni i crossover ka;el. <a umre&avanje dva ra%unara potre;an nam je samo jedan Hat53 EcrossoverG i dvije mre&ne kartice na dva ra%unara Eili ve inte2risana %ipa u mati%ne plo%eG =to je ujedno i najjeftinija varijanta. <a vee mre&e potre;ni su nam dodatni ure1aji kao =to su S7itc', dok je @u; u velikoj mjeri ve preva(i1en. <a vee mre&e ne koristimo crossover ka;love ve ravne EflatG ka;love. Hrossover ka;lovi mo2u samo priklju%iti dva ra%unara direktno. $avni ka;lovi slu&e (a prikop%avanje ra%unara ili vi=e nji' sa s7itc'em, efektivno %ine%i veu mre&u. Dalje, (a formiranje kako &i%ani' tako i ;e&i%ni' mre&a potre;ni su i mno2o;rojni dru2i ure1aji a naj%e=e upotr;ljavani su: Bridge: re1aj koji spaja vi=e mre&a preko podatkovno2 sloja. Firewall: Fire7all je dio 'ardvera koji u sklopu ra%unarske mre&e ima mo2unost da sprije%i nepropisni prijenos podataka preko mre&e koji je (a;ranjen od strane si2uronosne police. Gateway: re1aj koji se nala(i u %voru ra%unarske mre&e, slu&i (a komuniciranje sa nekom dru2om mre&om koja koristi druk%iji.

Router: Pose;an ure1aj koji odre1uje sljedeu mre&nu adresu na koju se =alje paket podataka, (a ra(liku od 2ate7aJa ne mo&e se pove(ivati na ra(li%ite protokole. Switch: re1aj koji upravlja protok podataka i(me1u dijelova lokalne mre&e E6)+G. ub: Spaja vi=e ure1aja te tako pravi mre&u i(me1u dva ili vi=e ra%unara. Repeater: re1aj koji poja%ava di2italni si2nal koji prima od 2lavno2 mre&no2 ure1aja. !odem: re1aj koji pretvara analo2ne si2nale u di2italne i o;ratno. !re"na kartica: re1aj koji slu&i (a umre&avanje ra%unara preko TP EHat53G ka;lova, o;i%no preko -t'ernet protokola.

,"0"T(.(1(2&)a raunarsk&' mrea T(.(1(2&)a mree odre1uje raspored mre&ni' ure1aja. *etiri najpo(natije 6)+ topolo2ije su: magistrala, #$i%e#da, prsten i ra#granata. "ve topolo2ije su lo2i%ke ar'itekture =to ne (na%i da se ure1aji moraju fi(i%ki identi%no or2ani(ovati. 6o2i%ke D magistrala i prsten topolo2ije se naj%e=e fi(i%ki raspore1uju kao #$i%e#da. Prstenasta topolo2ija se sastoji od serije ure1aja spojeni' jedan na dru2i %inei (atvoren kru2.

<vje(dasta topolo2ija u 6)+ ar'itekturi naj%e=e je takva da su krajnje ta%ka na mre&i prikop%ane na centralni 'u; ili s7itc'.

<a(2ranatu topolo2iju mo&e se rei da je identi%na ma2istralnoj topolo2iji, osim =to je 2rananje sa vi=e %vorova mo2ue kod ra(2ranate topolo2ije.

,"3"Ar'&%ek%ura mrea )ko se u samoj topolo2iji ra%unarski' mre&a o;rati pa&nja na ravnopravnost klijenata u odnosu na server ili sami' klijenata me1uso;no ola(i se do dva tipa mre&ne ar'itekture. ,"3"!"Ar'&%ek%ura %&.a k1&)en%4ser+er ,lijent5server je ar'itektura 2dje su korisnik EklijentG i server odvojeni ili neravnopravni. +ajo%itiji je primjer pre2ledanja Anternet stranica. ,orisnikov ra%unar i Anternet pre2lednik su klijent D oni (a'tijevaju, dok su ra%unar i ;a(a podataka koji %ine 7e; stranicu server D on poslu&uje. ,lijent je o;i%no aktivan korisnik, koji =alje (a'tjeve i %eka dok se isti ne ispune, dok je server pasivan, %eka na (a'tjeve te i' ispunjava i =alje korisniku. Serveri su o;i%no veoma jake ma=ine sa do;rim konfi2uracijama i karakteristikama (;o2 toka =to istovremeno moraju preraditi mno2o (a'tjeva koji rastu i( dana u dan. ";i%no servere po2one i pose;ni operativni sistemi (a ra(liku od o;i%ni' D klijent operativni' sistema, serverski operativni sistemi su u vi=e se2menata ;olji i sadr&e naprednije opcije. ,"3","Ar'&%ek%ura %&.a ra+n(.ra+ne mree &eer'to'&eer EP2PG je mre&a 2dje se nala(i mno=tvo klijenta koji su ravnopravni u u%e=u, jedino je o2rani%enje ;r(ina internet ve(e jedno2 klijenta. "vakve mre&e se najvi=e koriste (a dijeljenje dokumenata, video i audio podataka i tako dalje. $a(lo2 le&i u tome da ne postoji neko ko e kontrolisati koji podaci se dijele u mre&i, jer ne postoji server niti neki 2lavni ra%unar koji nad2leda sve ostale. Svi su ravnopravi i dijele podatke i(me1u se;e. Postoje i pose;ni pro2rami (a dijeljenje podataka u P2P mre&ama, to su o;i%no pro2rami (a dijeljenje audio i video sadr&aja. )ko korisnik postavi upit, pro2ram pretra&uje podatak pod tim imenom kod ostali' korisnika pove(ani' na P2P mre&u. To je mno2o slo;odnije ne2o kod klijent5server mre&a, 2dje korisnik pretra&uje sadr&aj samo jedno2 ra%unara, odnosno servera. ,od P2P mre&a, korisnik pretra&uje sadr&aj svi' u%esnika u mre&i.

,"5"P(6)e1a raunarsk&' mrea .rema .(6ru&)u k()e .(kr&+a)u ,"5"!"L(7a1 Area Ne%8(rk 6ocal )rea +et7ork E6)+G je mre&a visoke ;r(ine koja pokriva relativno malu 2eo2rafsku povr=inu. +aj%e=e umre&ava radne stanice, ra%unare, printere, servere i ostale ure1aje. 6)+ omo2uava dijeljenje podataka, ure1aja kao i pro2rama.Tako1e se mo&e rei da je 6)+ ra%unarska mre&a namijenjena (a li%ne ra%unare EPH, personal computerG. 6)+ mo&e imati jedan ili nekoliko stotina %vorova Eprakti%no umre&eni' ra%unaraG. $a%unari se naj%e=e umre&uju specijali(iranim ka;lovima koji imaju veliku propusnost podataka Enpr. TP ka;alG koji se priklju%uju na 'u; ili s7itc'. ,omunikacija se odvija preko THPCAP protokola. +aj%e=i mre&ne te'nolo2ije koji se koriste su -t'ernet, Token $in2, Frame $elaJ te FDDA. Prijenos podataka u 6)+ mre&i se dijeli na tri klase: (nicast, multicast i broadcast. ,od unicast prijenosa jedan paket je poslat od i(vora do odredi=ta na mre&i. A(vorni %vor adresira paket koristei adresu koja e ;iti na odredi=tu, potom se paket =alje na mre&u, i kona%no na odredi=te. !ulticast prijenos podataka se sadr&i od jedno2 paketa podataka koji se kopira i =alje na specifi%ne podskupove ure1aja na mre&i. A(vor adresira paket koristei multicast adresu, te potom kopira paket i =alje kopije svakom %voru EkorisnikuG koji je dio multicast adrese. Broadcast prijenos podatak se sadr&i od jedno2 paketa podataka koji se kopira te =alje svim %vorovima koji se nala(e u mre&i. Tada se koristi ;roadcast adresa, te se potom kopira paket koji se =alje svim korisnicima na mre&i.

,"5","Me%r(.(1&%an area ne%8(rk .etropolitan )rea +et7orkE.)+G se sastoji i( mno2o ra%unara koji se nala(e u jednom 2radu ili kampusu. <a ra(mjenjivanje podataka naj%e=e se koristi opti%ki ka;l ili ;e&i%ni na%in komunikacije. .)+ mre&a mo&e tako imati vi=e umre&eni' 6)+ mre&a, dok preko .)+5a mo&e imati ve(u sa 8ide )rea mre&om Ekao =to je AnternetG %inei jednu veliku me1uso;no pove(anu mre&u ra%unara. +aj%e=i protokoli koji se koriste su )T., S.DS i FDDA, dok se u posljednje vrijeme (amjenjuju sa -t'ernet protokolom Et(v. !etro')thernetG. Br(ina ovakvi' mre&a koje koriste DLDB E*istributed +ueue *ual BusG te'nolo2iju se kree #0 do 133 .;ps.

,"5"0"9&6e Area Ne%8(rk 8ide )rea +et7ork E8)+G pokriva relativno veliku 2eo2rafsku povr=inu. Primjer jedne vee 8)+ mre&e mo&e ;iti ;ilo kakva ne(avisna mre&a napravljena na osnovu opti%ki' ka;lova i satelitski' ve(a. +ajpo(natija 8)+ mre&a je upravo Anternet. $a(mjenjivanje podataka u ovim mre&ama se naj%e=e vr=i preko telefonski' ka;lova.

8)+ mre&a radi na tri najni&a "SA sloja. +ajpo(natiji protokol je THPCAP, odnosno Anternet protokol koji je najvi=e (astupljen danas, dok je si2urno najpo(natiji ure1aj modem koji pretvara analo2ne si2nale u di2italne i o;ratno, te time omo2uuje prijenos podataka preko telefonski' instalacija =irom svijeta. "sim modema imamo i 8)+ s7itc'eve, pristupne servere i ASD+ terminale. Pristup na 8)+ mre&u se u najveoj mjeri omo2uava kro( dial5up na%in. Takav na%in ne osi2urava stalnost ve(e, ne2o se priklju%ivanje na mre&u vr=i po potre;i odnosno kad to korisnik &eli. ,orisnik tako mora poslati upit svom operateru koji e to odo;riti. +ajo%itiji je primjer terminalni' pro(ora kod Anternet kompanija 2dje se unose korisni%ka imena i =ifre (a ista.

,"5"3"Pers(na1 Area Ne%8(rk Personal )rea +et7ork je jo= vi=e 2eo2rafski o2rani%ena na samo nekoliko metara ra(daljine. +aj%e=e se radi o komunikaciji i(me1u manji' ure1aja sa ra%unarom ili i(me1u sami' ra%unara koji su ;li(u jedan dru2ome"ve mre&e naj%e=e nala(imo u so;ama, kampusima ili manjim ustanovama. +aj%e=i o;lik komunikacije u ovim mre&ama je preko ra%unarski' sa;irnica kao =to su SB ili Fire8ire, dok imamo i ;e&i%ne mre&e E8P)+G 2dje se komunikacija naj%e=e odvija preko Bluetoot' ili ArD) standarda. !e danas su entu(ijasti napravili Bluetoot' mre&e koje preva(ila(e o2rani%enja, i smatra se da e u do2ledno vrijeme Bluetoot' mre&e ;iti vi=e (astupljenije te 2eo2rafski manje o2rani%ene.

,":"Mren& .r(%(k(1& .re&ni protokol defini=e (ajedni%ki skup pravila i si2nala prema kojima se pona=aju ra%unari koji su umre&eni. .re&ni protokoli su ujedno i najva&niji elementi jedne ra%unarske mre&e. Danas najpopularniji protokol (a 6)+ mre&e je -t'ernet Ekoji ujedno defini=e i ostale stvari kao =to su si2naliranje i formate paketaG, i skoro da ima prevlast u ra%unarstvu. <a 2lo;alnu 8)+ mre&u Anternet se u najveoj mjeri koristi Anternet protokol ETHPCAPG. +ajpo(natiji protokoli Bluetoot', -t'ernet, FDDA, A--- 1#:0 EFire8ire, i6inkG, Frame relaJ ,A--- 902.11, APM, Point5to5Point, THPCAP, THP, Token $in2, DP .anje po(nati i kori=teni protokoli )$H+-T, )ppleTalk, )T., D-Hnet, @APPA, A---5099, .Jrinet, Ls+et, SPM, SJstem +et7ork )rc'itecture, M.23.

,";"Vrs%e raunarsk&' mrea *a+&sn( (6 .r(%(k(1a Postoji vi=e vrsta mre&a, a svaka defini=e mre&ne protokole koji su skup pravila (a prika(, si2naliranje, provjeravanje, podataka koji su potre;ni (a slanje informacije preko neke mre&e. +eke od najpo(natiji i oni' koje su najvi=e u upotre;i su: )thernet je mre&na te'nolo2ija (a 6)+ mre&e, temeljena na ,rame na%inu rada. To (na%i da se podaci =alju u paketima koji su prila2o1eni (a slanje preko ra%unarske mre&e. Definira umre&avanje i si2naliranje (a fi(i%ki sloj, te ,rame formate i protokole (a .)H, odnosno podatkovni sloj "SA modela. -t'ernet defini=e i protokole pomou koji' se vr=i prijenos podataka u mre&i. -t'ernet, po(nat i pod imenom A--- 902.#, je postao najrasprostranjeniji standard (a ra%unarske mre&e koji se po%eo u(di(ati rani' 1::05ti' pa sve do danas 2dje dr&i primat te je skoro u potpunosti (amjenio ostale mre&ne te'nolo2ije (a 6)+ mre&e kao =to su Token $in2 ili FDDA. F**- je ra(vijen kao potre;a (a pou(daniji i ;r&i prijenos podataka preko ra%unarski' mre&a. Fi;er Distri;uted Dana Anterface je skup )+SA protokola (a slanje di2italni' podataka preko opti%ko2 vlakna i rije1e ;akreni' &ica. FDDA mre&e su token mre&e te podr&avaju ;r(ine do 100 .;ps. FDDA mre&e su o;i%no osnova 8)+ mre&a. .oken Ring je vrsta mre&e koja je =ematski poredana u kru2. Token $in2 je usko ve(an (a A--- 902.3 specifikaciju jer je nastala i( Token $in2 te'nolo2ije Ekoju je ra(vio AB.G, (;o2 identi%nosti i (anemarljivi' ra(lika termin Token $in2 o;i%no o;u'vaa i A--- specifikaciju. Frame relay je sin'roni(ovana mre&a temeljena na @D6H protokolu. Podaci se =alju u @D6H paketima. Frame relaJ se o;i%no iskori=tava (a ovijanje podataka i(me1u lokalni' E6)+G i =irokopojasni' E8)+G mre&a /i'Fi je ;e&i%ni na%in umre&avanja ra%unara 2dje se podaci ime1u dva ili vi=e ra%unara prenose pomou radio frekvencija E$FG i od2ovarajui' antena. +aj%e=e se koristi u 6)+ mre&ama E86)+G, dok se u posljednje vrijeme sve vi=e nudi i ;e&i%ni pristup 8)+ mre&i.

0"#" ZAKLJU-AK +ajkrae reeno, ra%unarske mre&e omo2uavaju me1uso;no komuniciranje ra%unara pomou neke stalne ili privremene ve(e. <a umre&avanje vi=e ra%unara potre;an je pose;an 'ardver, ali i softver, te po(navanje na%ina umre&avanja. mre&avanje podra(umijeva ostvarivanje ve(e u cilju ra(mjenjivanja resursa, ideja ili informacija i(me1u dvije ta%ke.Danas su u upotre;i ra(ne vrste i tipovi mre&a (avisno od podru%ija koje porivaju,protokola koje koriste, ure1aja koji i' sa%injavaju itd."d svi' po(nati' ra%unarski' mre&a si2urno najvea i najpo(natija danas je svakako Anternet. "no =to je jako ;itno i va&no je da je danas 2otovo nemo2u%e (amisliti savremeni na%in &ivljenja ;e( ra%unara, ra%unarski' mre&a a naro%ito Anterneta. Svakim danom je sve vi=e stvari u &ivotu koje se o;avljaju pomo%u ra%unara,sve je vei ;roj korisnika ra%unara i ra(ne dru2e elektroni%ke opreme.Samim tim potre;a (a pove(ivanjem putem ra%unara je sve vea (;o2 %e2a se ra%unarske mre&e i( dana u dan sve vi=e pro=iruju i ra(vijaju.<;o2 sve2a navedeno2 sveje ve%i i ;roj onoi' koji i' koriste i nemo2u funkcionisati ;e( nji'.

10