DEY KURPLAR Dey kurp, farkl eime sahip olan iki krmz izgi kolu arasna, motorlu tatlarn

ani dey ivmelere maruz kalmalarn nlemek amacyla boykesitte yerletirilen eri, olarak tanmlanr. Krmz izginin eim deitirdii yerlerde gr uzunluunun ksalmas sebebiyle gvenlik azald gibi, zellikle hzn fazla olmas durumunda, ani eim deimesinin yol atdey ivme ve sarsnt yolculuk konforunu da drr. Bu sebeplerle belirtilen yerlerde krmz izginin farkl eimli iki kolu arasna uygun uzunlukta dey kurbalar uygulanarak sz edilen sakncalarn giderilmesine allr. Prensip olarak 1., 2. ve 3. snf yollarda birbirini izleyen iki krmz izgi kolunun eimlerinin farknn %0.5 den byk olmas durumunda bu iki kol arasna dey kurp uygulanr. Daha dk standartl yollarda ise bu fark %1 olarak kabul edilir. Motorlu tatn, zerinde seyrettii krmz izgi kolu, tatn gidi ynne gre rampa yukar ve rampa aa olmak zere iki cins eim deeri alr. Krmz izgi kolunun ykselerek gittii kesimlerde eim deerleri (+), alalarak gittii yerlerde ise (-) iaretle gsterilir. Eimleri arazi zerindeki birbirlerine gre konumlar incelendiinde, en ok alt ekilde sivrilik ve sreksizlik oluabilecei ortaya kar. Bu alt sivrilik biimi aadaki ekilde grlmektedir. Dey kurba ait birinci krmz izgi kolunun eimi (g1), ikinci krmz izgi kolunun eimi (g2) ile, ayrca dey kurp erisinin birinci krmz izgi koluna teet olduu nokta (T1), ikinci krmz izgi koluna teet olduu nokta (T2) ile gsterilir. ki krmz izgi kolunun kesitii (P) noktas dey kurbun some noktas olarak tanmlandnda, bu some noktasnn, kurp erisi alt tarafnda veya st tarafnda oluuna gre, kurp ayr isim alr. a- (P) Some noktas, dey kurbun st tarafnda ise, dey kurba tepe dey kurbu (kapal dey kurp) olarak tanmlanr. b- (P) Some noktas, dey kurbun alt tarafnda ise, dey kurba dere dey kurbu (ak dey kurp) olarak tanmlanr. Dey Kurp Karakteristikleri En yaygn olarak kullanlan dey kurp parabolik dey kurptur. Parabol denklemini y = ax2 +bx + c olarak alrsak; x = 0 c = PC noktasnn yksekliini verir. dy/dx = 2ax +b x = 0 ? dy/dx = g1/100 = b ? b = g1/100 x = L ? dy/dx = g2/100 = 2aL+b ? a = (g2 g1)/200L A = g2 g1 ise dey kurp denklemi; y = A/200L*x2 + g1/100 + ykseklik(PC) olur. d = A/200L*x2 (ofset uzunluu) x = L/2 iken d = M = G*L/800 Trmanma eridi Rampalarda yakt tketimi ile tat eskimesinin, ksaca tat iletme maliyeti yolun dz kesimlerine oranla byk lde artar. Yol iki eritli ise, bu gibi kesimlerde, kamyon gibi ar tatlarn arkasnda uzun kuyruklarn olutuu ve bu durum yolun gvenliini ayrca kapasitesini azaltr. Belirtilen sakncalar sebebiyle yol inaatnda zel bir nemi olan rampalarn eim dereceleri yannda uzunluklar ynnden de snrlandrlmalarnda zorunluk vardr.Gzlemler, %3 eime kadar otomobillerin hz ve iletme maliyeti ynnden fazla etkilenmediini buna karlk ar tatlar iin bu ve bundan sonraki eimlerde iletme maliyetinde nemli artlar olduunu gstermitir. Bu sebeple krmz izgi tekili srasnda zellikle ar tat trafiinin fazla

olduu yollarda, rampalarn boyuna eimleri yannda, uzunluklar da imkan lsnde az tutulur. Gerekte muhtelif eimlere kar gelen inaat harcamas ile iletme masraflarn karlatrmak suretiyle en uygun eimin ve rampa uzunluunun bulunmas mmknse de pratikte bu ynteme pek gidilmez ve eim en azda tutulmaya alrken rampa uzunluu iin en fazla 1.0~1.5 km alnr. Arazi durumu itibariyle yksek eimli ve uzunca bir rampa tekili zorunlu oluyorsa, ar tatlarn gvenlik ve kapasiteyi azaltc etkilerini byk lde gidermek amacyla ilave trmanma eridi yaplmas tavsiye olunur. Bu husustaki genel kural, ar tatlarn yatay kabul edilebilecek eimdeki yerlerde en byk hznn 75 km/st olduu kabul ile bu hzn rampada 50 km/ste dt yerden itibaren trmanma eridinin inasdr. Genellikle 3.00~3.25 m genilikte yaplan bu trmanma eritlerinin uzunluklar ise AASHTO tarafndan verilen ve rampa ile inilerde ar tatlardaki hz azalma ile oalmalarna ilikin abaklar yardm ile bulunur. rnein; dz ksmdan sonra %2 eimli 750 m uzunluktaki bir kesimi %4 eimli 400 m ve %1 eimli 300 m uzunluktaki kesimler izlemekte ve daha sonra tekrar dz bir kesim gelmektedir. Abakta, %2 eimli rampaya 75 km/st lik bir sratle giren tatn hz bu kesimin sonunda 57 km/ste dmekte ve bu hz ile %4 eimli kesime girmektedir. Bu kesimde 100 m ilerleyince tatn hz 50 km/ste dmektedir. O halde bu noktadan yani %4 eimli kesimin balad noktadan 100 m sonra trmanma eridi balamaldr. Bu kesimin sonunda 30 km/ste den hz %1 eimli kesime girildiinde, eimdeki bu azalma sebebiyle artmaya balayacak 300 m lik kesim sonunda 43 km/ste ykseldikten sonra sfr eimli kabul edilen kesimde 200 m ilerleyince 50 km/ste ulaacaktr. O halde eimsiz kabul edilen kesime girdikten 200 m sonra trmanma eridine gerek kalmamaktadr. Bu nokta trmanma eridinin sonu olarak kabul edilir. Balang ve biti noktalarnda 150 er metre uzunlukta rakordman yaplaca da dikkate alnarak trmanma eridinin uzunluu ile geniletmenin balad ve bittii noktalar belirlenmi olur. Dey Kurplarda Konfor Yatay kurplardan geilerde olduu gibi dey kurplardan geilerde de konfor bakmndan yolcularn belli bir deerden byk ivmeye maruz kalmalar istenmez. Bu gibi yerlerden gei srasnda meydana gelen dey yndeki ivmenin deeri ise, a = V2/R = V2/(13*R) olup buradan parabolik dey kurba kar gelen dairenin yarap iin R = V2/(13*a) bants kar. Krmz izginin iki kolunun eimlerinin cebrik fark G ve dairede buna kar gelen merkez as ise dey kurbun uzunluu, L = R* ( = G) L = (V2*G)/(13*a) olur. Yolcuyu rahatsz etmeyecek ivme deerleri 0.3~0.5 m/sn2 olarak kabul edilmektedir. Bu yntemle hesaplanacak dey kurp uzunluu tepe dey kurplar iin minimum gr mesafesi kouluna gre hesaplanan uzunluun yannda ok kk kalmaktadr. Dolaysyla gr uzunluu esas alnarak hesaplanan tepe dey kurplar iin konfor sorunu yok demektir. Buna karlk, gr ynnden bir sorunu olmayan ak dere kurplarda, belirtilen ekilde hesaplanan kurp uzunlu bu tip kurplarn hesab iin esas alnabilecek kriterlerden birisi olmaktadr. PARABOLK DEY KURP HESAPLARI 1-Tepe Dey Kurplar

Bu tip kurplar iin salanmas istenen minimum uzunluun hesaplanmas srasnda iki durum szkonusudur. 1- Durum (S<L) ekilde grlen h1 ve h2 ; src gzn ve yol zerinde bulunabilecei varsaylan engelin yol yzeyinden ykseklikleri olup bunlarn deerleri, h1= K*d12 ve h2= K*d22 e=K*(L/2)2, K=4e/L2, e=L*G/8 G deeri krmz izginin iki kolunun eimlerinin matematiksel farkdr. d1 = v(h1/K) = v[(h1*L2)/4e] d2 = v(h2/K) = v[(h2*L2)/4e] d1+d2 = v[(h1*L2)/(4*LG/8)] + v[(h2*L2)/(4*LG/8)] (d1+d2)2 = L/G*( v2h1+v2h2 )2, (d1+d2 = S) L = GS2/( v2h1+v2h2 )2

2- Durum (S>L) ekilden, S = L/2 +h1/g1+h2/g2 ekle gre g1-(-g2) = G, dolaysyla g2 = G-g1 olduundan S = L/2 +h1/g1+h2/(G-g1) olur. Salanmas istenen minimum gr mesafesi ds/dg1 = 0 yaplarak bulunabileceine gre, ds/dg1 = -h1/g1+h2/(G-g1)2 = 0 g1 = [G*vh1*h2 h1*G]/(h2-h1) S = L/2 + h1/[G*vh1*h2 h1*G]/(h2-h1) + h2/[G-[G*vh1*h2 h1*G]/(h2-h1) L = 2S 2(vh1 +vh2 )2/G Tepe dey kurp hesab duru gr uzunluuna gre yaplacaksa src gr ykseklii ve engel ykseklii iin AASHTO tarafndan kabul edilen h1=1.07 m h2= 0.15 m deerleri esas alnr ve bu durumda yukarda kurp uzunluu iin bulunan genel bantlar S<L iin L= GS2/4.04 S>L iin L= 2S - (4.04/G) Dey kurp hesab gei gr uzunluuna gre yaplacaksa h1=1.07 m h2=1.30 m al nr ve bu durumda bantlar S<L iin L= GS2/9.45 S>L iin L= 2S - (9.45/G) Hesaplamalar srasnda eimlerin matematiksel fark olan G deeri G/100 olarak alnacaktr. Dey kurp hesab ister duru gr uzunluuna, isterse gei gr uzunluuna gre yaplsn nce S<L veya S>L kabul yaplarak ilgili bantdan L uzunluu hesaplanr. Bu kan sonu kabule uyugnsa aynen alnr. Aksi durumda yani hesaplama sonucu yaplan kabule uygun deilse dier duruma ait bant kullanlarak L uzunluu hesaplanr. Belirtilmesi gereken bir dier hususta tepe dey kurplarda devlet yollar iin konfor asndan minimum 120 m, il yollar iin de minimum 80 m lik kurp uzunluunun istenmesidir. Dolaysyla, yaplan hesaplarda L iin negatif deer elde edilirse veya, belirtilen deerlerden kk bir sonu karsa, yolun snfna gre bu minimum deerler alnr. 2 Dere Dey Kurplar Bu tip kurplarda gr snrlayan bir st geit veya benzeri engel yoksa, gndz iin gr uzunluu sorunu yoktur. Baka bir deyile, kurbunerilii sebebiyle gr mesafesinde

nemli bir ksalma olmaz. Fakat, gece yolculuunda far ile salanabilen gr uzunluu zerinde kurbun erilik derecesinin etkisi olacaktr. Dolaysyla bu tip dey kurplarda, L kurp uzunluu, genellikle far altndaki duru gr uzunluuna gre hesaplanr. Bu esasa gre yaplan hesaplamalar sonunda da, kurp uzunluu iin verilen bantlar, S<L iin L = GS2/[2(h+S*tan)] S>L iin L = 2S - [2(h+S*tan)/G] eklindedir. Hesaplamalarda tat farnn yol yzeyinden olan h ykseklii 0.61 m ve far nn tat ekseninden dey sapma as olan as da 10 olarak kabul edilir. Bu deerler alndnda ise yukardaki bantlar, S<L iin L = GS2/(1.22+0.035*S) S>L iin L = 2S (1.22+0.035*S)/G haline dnmektedir. Bantlardaki S uzunluu duru gr uzunluudur. Yatay Ve Dey Alinymanlarn Kombinasyonlar A- Profil ile teet alinyman: Kk yerel eimlerin yerine uzun benzer eimler tasarlanmal. Bu genellikle yarma ve dolguyu dengede tutar ve fazla tamay azaltr. B- Profil ile eri alinyman: Eimdeki ksa tmseklerden kanlmal. C- Gr mesafesini ifade eden profildeki kntlar: Kenar gr mesafesi teet zerinde uzun eimlerde her knt stnde belli olur. D- Tepe zerinde ksa teetli iki yatay kurp: Bu kombinasyon iki nedenden dolay yetersizdir. Yatay kurplar arasndaki teet ok ksa ve tepe zerinde ters ynl olmalar. E- Keskin a oluumu: Bu kombinasyon zayf gr imkan verir. Yatay kurp keskin aya benzer. F- Ayrk yol etkisi: Tepe tipi bir kurptan sonra yaplan yatay kurp srcnn yatay kurbu grmesini engeller. Src yolu daralyormu gibi kopuk grr. G- Kurplarn yatay ve dey boyutlar akmas: Yatay ve dey kurplarn akmas ok uygun bir sonu verir. H- Kurplarn yatay ve dey boyutlar zt olmas: Yatay ve dey kurplarn zt olmas da ok uygun bir durumdur. - Dz erilikler profile bakmadan kk merkez al yatay iin uygundur: Uzun dz erilikler dizayn hznn gerekmedii yerlerde bile merkez as kk olduu zaman uygun bir durum sz konusudur. J- Yatay ve dey boyutlarda deyliklerin akmas: Bu kombinasyon zengin bir boyutlu S erilii verir. (i bkey ve d bkey) K- Tek evre atlayarak akma: Bir evre yatayda atlanr, fakat deyler hala akr. Planda uzun teet dey kurp ile yumuatlr. L- Yatay ve dey alinymanlarda zayf dzen: M- Yatay alinyman dengelenmeli: stteki alinyman uzun teetler ile ksa yatay kurplarn bulunmas nedeniyle zayf bir dizayndr. Alttaki dizayn sttekine gre daha iyidir. 3. DEY KURBALAR Krmz izginin eim deitirdii yerlerde gr uzunluunun ksalmas nedeniyle gvenlik azalg gibi, zellikle hzn fazla olmas durumunda, ani eim deimesinin yolat dey ivme ve sarsnt yolculuk komforunu da drr. Bu sebeplerle belirtilen yerlerde krmz izginin farkl eimli iki kolu arasnda uygun uzunlukta dey kurbalar uygulanarak sz edilen sakncalarn giderilmesine allr. Prensip olarak I. II. ve III. Snf yollarda birbirini izleyen iki krmz izgi kolunun eimlerinin cebrik farknn %0,5 den byk olmas durumunda bu iki kol arasnda dey kurba uygulanr. Daha dk standartl yollarda ise bu fark %1 olur.

3.1 Dey kurbalarda gr Bir karayolunun, btn kesimlerinde proje hzna gre hesaplanacak yeterli gr mesafesine sahip olacak ekilde inaas zellikle gvenlik asndan zorunludur. Grn snrl olduu yerler daha nce incelenmi yatay kurbalar ile dey kurbalarn bulunduu kesimlerdir. ki ve eritli blnmemi yollarda dey kurp uzunluu en az sollama ile gei uzunluuna eit alnr. Blnm yollarda ise erit zerinde bulunabilecei kabul edilen bir engele arpmadan durabilmeye yeterli uzunlukta, yani, duru gr uzunluu kadar olmaldr. Dolaysyla sollama yapan tat ile kar ynden geldii kabul edilen tatn hz proje hzna eit, sollanan tatn hz ise sollayan tatnkinden 15km/sa kk olarak alnr. Ayrca gr uzunluu esas alnarak hesaplanan tepe dey kurbalar iin konfor sorunu yok demektir.

3.2 Parabolik dey kurba karakteristikleri Dey kurbalar parabolik ya da dairesel olarak dzenlenir. Daha yaygn kullanlan parabolik dey kurbalarn hesabnda kolaylklar salanmas bakmndan u husus ve kabuller gznnde tutulur. Yol ekseni boyunca yaplan btn lmlerin bir yatay dzlem boyunca yapld kabulde nemli bir saknca yoktur. ( T1PT2=T1BT2=T1MT2) alnr. Dey kurbalar iin yaplan bu kabul yatay kurbalar iin kesinlikle szkonusu deildir. Paraboln herhangi bir noktasndaki teeti (x) ekseni, T1 teet noktasndan PM dorultusuna izilen paralel de (y) ekseni olarak alndnda paraboln denklemi y=Kx eklinde ifade edilir. Eri, P some noktas ile T1T2 kiriinin M orta noktasn birletiren dorunun tam ortasndan geer. Baka bir deyile PB=PM/2 dir. Eri zerindeki noktalarn teetlerden olan uzaklklar yani sapmalar P noktasna gre erinin her iki yars iin simetriktir. ki krmz izgi kolunun eimlerinin eit ve iarete farkl olmas durumu dnda T1 ve T2 teet noktalarnn kotlar daima birbirinden farkldr. Aksi belirtilmedii srece, dey kurplar some noktasna gre simetrik, dolaysyla teet boylar olan PT1 ve PT2 birbirine eit kabul edilir. e =G.L /8 olur ve paraboln denklemi y =G.x / 2.L olarak bulunur. Parabolik tepe dey kurba

S < L iin L=G.S /4,2 S > L iin L= 2S 4,2 / G

S<L iin L=G.S / (1.22+0.035 S) S>L iin L= 2S- (1,22+0,035.S) /G m = S.G / 8L