DEY KURBALAR Krmz izginin eim deitirdii yerlerde gr uzunluunun ksalmas sebebiyle gvenlik azald gibi, zellikle hzn

fazla olmas durumunda, ani eim deimesinin yol at dey ivme ve sarsnt yolculuk konforunu da drr. Bu sebeplerle belirtilen yerlerde krmz izginin farkl eimli iki kolu arasna uygun uzunlukta dey kurbalar uygulanarak yukarda sz edilen olumsuz artlarn giderilmesi salanr. 1,, 2. , 3. snf yollarda birbirini izleyen iki krmz izgi kotunun eimlerinin arasndaki cebrik fark % 0.5 den bykse iki kol arasna dey kurba uygulanr. Dk standartl yollarda ise bu cebrik fark %1 olarak alnabilir. Dey Kurbalarda Gr Bir karayolunun, btn kesimlerinde proje hzna gre hesaplanacak yeterli gr mesafesi gvenlik asndan zorunludur. Grn snrl olduu yerler yatay kurbalar ile dey kurbalarn bulunduu kesimlerdir. zellikle tepe dey kurbalarnda krmz izginin farkl eimli iki kolunun eimleri arasndaki cebrik fark bykse gr mesafesi iyice ksalr. ki ve eritli blnmemi yollarda, tepe dey kurplar iin salanmas gereken minimum gr mesafesinin uzunluu hesaplanrken, bir srcnn nndeki bir tat byle bir kesimde sollayp gemek isteyebilecei ve bu srada kar ynden de tat gelmekte olduu, bu tatlarn ayn erit zerinde burun buruna gelebilecekleri esas alnr. Blnm yollarda ise kar ynden tat gelme olasl yoktur. Bu durumda ise salanmas gereken minimum gr uzunluu; src iin ayn erit zerinde bulunabilecei kabul edilen bir engele arpmadan durabilmeye yeterli uzunlukta olmaldr(duru gr uzunluu). Ancak ilk durum iin bahsedilen mesafe ekonomik artlardan dolay yani arazinin toporafik durumundan dolay her zaman salanamamaktadr. Bu hesaplamalar srasnda sollama yapan tat ile kar ynden gelen geldii kabul edilen tatn hz, proje hzna eit, sollanan tatn hz ise genellikle sollayan tatnkinden 15 km/saat kk olarak alnr. Duru gr uzunluuna gre yaplan hesaplamalar ise proje hzna gre yaplr. Bu hesaplamalar srasnda bilinmesi gereken bir deerde src gr yksekliidir. Tat tipine gre deien bu deer 1,00 ile 1.40 metre arasnda kalr. Duru gei uzunluuna gre yaplan hesaplar srasnda yol zerinde bulunmas varsaylan engelin ykseklii iin 0,25 metrenin altnda kalan deerler alnmaktadr. Dey Kurbalarda Konfor Yatay kurbalardan geite olduu gibi dey kurbalardan geilerde de konfor bakmndan yolcularn belli bir deerden byk ivmeye maruz kalmalar istenmez. Bu gibi yerlerden gei srasnda meydana gelen dey yndeki ivmenin deeri ise, a = V 2/R=V2 / (12.96*R) olup buradan parabolik dey kurbaya kar gelen dairenin yarap iin ; R = V2 / (12.96*a) bants ortaya kar.( V : km/saat ; R : metre ; a: m/sn2 )

Krmz izginin iki kolunun eimlerinin cebrik fark G ve dairede buna kar gelen merkez as U ise dey kurbann uzunluu; L = R * U (U = G) L= [ V 2 / (12.96 * a) ] * G olur. Yolcuyu rahatsz etmeyecek ivme deerleri 0.3 ile 0.5 m/sn2 olarak kabul edilmektedir. a=0,3 iin forml L= [ V2 / 3.90 ] * G eklini alr Bu yntemle hesaplanacak dey kurba uzunluu tepe dey kurbalar iin minimum gr mesafesi kouluna gre hesaplanan uzunluun yannda ok kk kalmaktadr. Bundan dolay gr uzunluu esas alnarak hesaplanan tepe dey kurbalar iin konfor sorunu yok demektir. Buna karlk, gr ynnden bir problem tekil etmeyen ak dere kurbalarda, yukardaki ekilde hesaplanan kurba uzunluu bu tip kurbalar iin nemlidir. Parabolik Dey Kurba Karakteristikleri Dey kurbalar parabolik veya dairesel olmak zere uygulanr. Parabolik kurbalar daha yaygndr. Bu tip dey kurbalarn hesabnda kolaylklar salamak amacyla u kabuller gz nnde bulundurulur. a- Yol boyunca yaplan btn lmlerin bir yatay dzlem boyunca yapldnn kabul. T1PT2 = T1BT2 = T1MT2 olarak alnr.

b- Paraboln herhangi bir noktasndaki teeti (x) ekseni, T1 teet noktasndan PM

dorultusuna izilen paralel de (y) ekseni olarak alnrsa ; denklem y=Kx2 eklinde ifade edilir. c- Eri, P some noktas ile T1T2 kiriinin M orta noktasn birletiren dorunun tam ortasndan geer ki bu parabolik bir zelliktir. PB = PM / 2 d- Eri zerindeki noktalarn teetlerden olan uzaklklar yani sapmalar P noktasna gre erinin her iki yars iin simetriktir. ki krmz izgi kolunun eimlerinin eit ve iarete farkl olmas durumu dnda T1 ve T2 teet noktalarnn kotlar daima birbirinden farkl olur. e- Aksi belirtilmedii srece , dey kurplar some noktasna gre simetrik, dolaysyla teet boylar olan PT1 ve PT2 birbirine eit kabul edilir. Y= Kx2 parabollerinde yukardaki ekle x = L / 2 iin y = e dir. Dolaysyla paraboln parametresi ve denklemi, K = 4e / L2 y = 4e / L2 olur Yine yukardaki ekle gre; NT2 = NK + KT2 NK = g1 * L / 2 , KT2 = - g2 * L / 2 NT2 = (g1-g2) * L/2 Elde edilir. T1PM ve T1NT2 genlerinden ; NT2 = 2 PM PM = NT2 / 2 = [ (g1-g2) / 4 ] * L PB = PM / 2 = e = [ (g1-g2) / 8] * L (g1-g2) = G olduuna gre e = L*G / 8 paraboln denklemi y =( G / 2L ) * x2 olur. Parabolik Dey Kurba Hesaplar

1 Tepe Dey Kurbalar Bu tip kurbalar iin salanmas istenen minimum uzunluun hesaplanmas srasnda iki durum vardr.

1- Gr uzunluu kurba uzunluundan kk ( S < L )

Yukardaki ekilde grlen H1 ve H2 ; src gznn ve yol zerinde bulunabilecei varsaylan engelin yol yzeyinden olan ykseklikleridir. H1 = K * d12 ve H2 = K * d22 olur. e = K * ( L / 2)2 , K = 4e / L2 , e = L * G / 8 d1 = ( H1 / K ) = ( H1 * L2 / 4e) d2 = ( H2 / K ) = ( H2 * L2 / 4e) d1+ d2 = [(H1* L2 ) / (4* LG/8)] + = [(H2* L2 ) / (4* LG/8)] (d1+d2)2 = L/G * [ (2 H1 )+ (2 H2 )]2 ; d1+d2 = S L = G * S2 / [ (2 H1 )+ (2 H2 )] 2 olarak bulunur. 2- Gr uzunluu kurba uzunluundan byk ( S > L )

S = L / 2 + H1 / g1 + H2 / g2 eklinde yazlabilir yukardaki ekil gz nne alnrsa , g1 -(- g2 ) = G dolaysyla g2 = ( G- g1) olduundan S = L / 2 + H1 / g1 + H2 / ( G- g1) olur. Salanmas istenen minimum gr uzunluu ds / dg1 = 0 yaplarak bulunur. ds / dg1 = - H1 / g12 + H2 / ( G- g1)2 = 0 g1 =[ G * (H1 * H2 ) - H1 * G ] / ( H1 - H2 ) S = L / 2 + H1 / [ G * (H1 * H2 ) - H1 * G ] / ( H1 - H2 ) ] + ... H2 / [ G [ G * (H1 * H2 ) - H1 * G ] / ( H1 - H2 ) ] ] L = 2S 2 ( (H1 * H2 ) )2 / G Tepe dey kurba hesab duru gr uzunluuna gre yaplacaksa src gr ykseklii iin AASHO tarafndan kabul edilen ve KGM tarafndan da kullanlan H1 = 1,14 metre ve H2 = 15 santimetre deeri esas alnr. Bu durumda yukarda bulunan koyu yazlm genel bantlar ; S< L iin L = G * S2 / 4.2 S>L iin L = 2S 4.2 / G olur. Dey kurba hesab gei gr iin yaplacaksa H2 =1.37 metre alnr .... S< L iin L = G * S2 / 10

S>L iin L = 2S 10 / G Hesaplamalar srasnda eimlerin cebrik fark olan G deeri G / 100 olarak alnr. Dey kurba hesab ister duru gr uzunluuna isterse gei gr uzunluuna gre yaplsn nce S<L veya S>L kabul yaplarak ilgili bantdan L uzunluu hangi art salyorsa ona gre hesaplanr. Belirtilmesi gereken dier husus da, tepe dey kurbalarda devlet yollar iin konfor asndan minimum 120 metre, il yollar iinde minimum 80 metrelik kurba istenmesidir. Dolaysyla, yaplan hesaplamalarda L iin belirtilen deerlerden kk bir sonu karsa, yolun snfna gre verilen bu minimum deerler alnr. 2- Dere Dey Kurbalar Bu tip kurbalarda gr snrlayan bir st geit veya benzeri engel yoksa , gndz iin gr uzunluu sorunu yoktur. Baka bir deyile, kurbun erilii sebebiyle gr mesafesinde nemli bir ksalma olmaz . Baka bir deyile , kurbun erilii sebebiyle gr mesafesinde nemli bir ksalma olmaz. Fakat gece yolculuunda far ile salanabilen gr uzunluu zerinde kurbun erilik derecesinin etkisi olacaktr. Dolaysyla bu tip dey kurbalarda, L kurba uzunluu, genellikle far altndaki duru gr uzunluuna gre hesaplanr. Buna gre aadaki bantlar ortaya kar. S<L iin L = G * S2 / 2(H + S*tan ) S>L iin L = 2S 2(H + S*tan ) / G Hesaplamalarda, tat farnn yol yzeyinden olan H ykseklii 0.61 metre ve far hzmesinin tat ekseninden dey sapma as olan as da 1 derece olarak alnr. Bu deerler alndnda ise yukardaki bantlar, S<L iin L = G * S2 / 1.22 + 0.035*S S>L iin L = 2S 1.22 + 0.035 * S / G Haline dnmektedir. Bantlardaki S uzunluu duru gr uzunluudur. Dere dey kurbalarn uzunluu hesaplamada konforun, estetiin ve yzeysel drenajn esas alnd kriterler de vardr. Konforun esas alnd kriterle hesaplamada L = G*V2 / 3.90 Estetiin esas alnd kriterle yaplan hesaplamada L= 30*G Bantlar kullanlmaktadr. Bu bantlardan G deeri tamsay olarak alnmaldr.

Drenajn esas alnd kriterde ise , L dey kurba uzunluunun minimum deerinin, G nin her 0.01 deeri iin 43.6 metre olmas istenir. Buna gre G = 5 ise L= 5* 43.6 =220 (yaklak) metre olacak demektir. Konforun esas alnd kriter iin kurp uzunluunu veren yukardaki bant L= V2 * G /(13*a) a= 0.3 m/sn2 Tepe ve dey kurbalar iin salanmas istenen uzunlupun hesaplanmasnda kullanlabilecek bir dier bant da AASHO tarafndan verilen aadaki bantdr. L = K * G / 3.28 L:dey kurba uzunluu (metre) G: Eimler aras cebrik fark ( tam say olarak) K: Sabit say K sabiti proje hzna, kurbann tipine ayrca tepe kurbalar iin hesabn duru ya da gei uzunluuna gre yaplmasna bal olarak deiir.

3 Alt Geitlerde Gr Uzunluu Bir demiryolu veya bir baka karayolunun altndan geirilmesi istenen yollarn bu kesimleri boykesitte genellikle dere dey kurba zerine der. Bu durumda dey kurbann uzunluunun , proje hzna gre zorunlu minimum gr uzunluunu salayacak kadar olmas istenir. S<L durumu;

Dey kurbann ortalama yarap R olarak alndnda, R = L2 / 8e = L2 / 8 ( GL / 8) = L/ G Ayn ekilde m=S2 / 8R = S2 / 8*( L / G) = S2 *G / 8 L yazlr. Buna gre; H = m + (h1+h2) /2 + S2 *G / 8 L + (h1+h2) /2 L = ( S2 *G ) / 8 ( H (h1 + h2) / 2) olarak bulunur. L: Dey kurbann uzunluu (metre) S: Gr uzunluu (metre) G: Krmz izgi kollarna ait eimler arasndaki cebrik fark h1: Srcnn gr ykseklii (metre) h2: Yol zerindeki engelin dey ykseklii (metre) H: Alt geidin serbest ykseklii (metre)

KGM de H ykseklii iin 4.40 m, h1 ykseklii iin ar tatlar gz nne alnarak 1.83 metre, h2 engel ykseklii iinde 0.46 metre deerleri kullanlmaktadr. AASHO tarafndan da h1 ve h2 iin belirtilen deer tavsiye edilir.

- S>L Durumu

Yukardaki ekilden; PB = BM = e = G * L / 8 d= (g1 *l g2 * l) * 0.5 =G * l / 2 = G * ( S - L) / 4 H = BM + d + (h1+h2 ) / 2 = G (S - L) / 4 + GL /8 + (h1+h2 ) / 2 L = 2S (8 / G) * [ H - (h1+h2 ) / 2 ] olarak bulunur.

YATAY ve DEY KURBA KOMBNASYONLARI Dey kurbalarn tekili srasnda, dey kurbun btn olarak yatay kurba dnda kalmasna ve dey kurbun biti veya balang noktas ile yatay kurbann balang veya biti noktas arasnda en az 60 metrelik bir mesafenin braklmasna allmaldr.

Yukardaki ekilde dz bir yoldaki dey tepe kurba gsterildi. Salanmas ho olan art budur. Bu durum mmkn olmuyorsa konfor ve gr gvenlii ynnden uyum salanarak dey ve yatay kurbalar birbiri zerine getirilebilir Aadaki iki ekilde bu gsterilmitir.

Olabilecek 1. durum; dey tepe kurba ,saa dn olan yatay kurbann iinde;

PC ve PT noktalar alk dey ve yatay kurbalar.

Aadaki ekilde PC ve PT noktalar akk dey ve yatay kurba gsterilmitir. ( Bu soru bana jride de soruldu bundan dolay bu devin iine koydum bu ekli) En uygun durum:

* olmas istenmeyen durum :

Genel bilgi: Yatay ve dey aktrldnda yani st ste getirildiinde; dey kurbun yarap ile yatay kurbun yarap arasnda Rd / Ry >= 6 kouluna uymaldr. Bu hususta hi istenmeyen durum dey kurbalarn tepe noktalarndan hemen sonra keskin bir yatay kurbann balamasdr. Zira, tepe dey kurba halinde, tepeyi aan bir src iin yatay kurbann mevcudiyeti beklenmeyen bir durum yaratr. Baka bir deyile, yatay kurbay gvenlik asndan yeterli bir mesafeden farketmek zorlar. Bu durum zellikle geceleyin sakncaldr. Dere dey kurbalarda ise ini sonun da hz arttnda zellikle ar tatlar iin yatay kurbaya giri zorlanr. Dolaysyla yukarda bahsettiim her iki durumda olduka sakncal ve tehlikelidir. Birbiri ile akan dey ve yatay kurbalar iin en uygun durum her iki kurbann tepe noktalarnn st ste gelmesidir. Boykesit Ve Dey Kurbalar * Boykesitin Hazrlanmas ve Tanmlar: Yolun geki ekseni boyunca alnan kesiti olan boykesitin hazrlanmas srasnda yaplacak ilk i ; alinyiman ve kurbalardan oluan geki ekseninin plandaki izdmnn belli bir lekle ( r : 1/ 2000) bir doru boyunca almasdr. Daha sonra bu doru zerinde gekinin aplikasyonu srasnda kazk aklan noktalara ait kilometreler ( balangca olan uzaklklar) belirtilir bu srada alnan her noktaya ait arazi kotu yine belirli bir lekle ( r : 1/200 ) belirli bir kyas hattna gre dey bir dzlem zerinde iaretlenir. aretlenen bu noktalarn birletirilmeleri ile elde edilen krk izgi geki ekseni boyunca arazinin doal durumunu gsterir ve siyah izgi olarak isimlendirilir. Siyah izgi zerinde alnan herhangi bir noktaya ait kot ise o noktann siyah kotudur. O halde boykesitte siyah kot; doal arazi (zemin) kotu olmaktadr. Gekiye ait siyah izginin belirlenmesinden sonra geki boyunca krmz izgi (eim izgisi geirilir) . Krmz izgi ; yolun tesviyesi yani toprak ii sonunda yol ekseninin boykesitteki durumunu gsteren hat olarak tanmlanabilir ve bu hat zerindeki herhangi bir noktaya ait kot da o noktann krmz kotu olur. Buna gre yolun tesviye ii srasnda krmz izgi zerinde kalan ksmlar kazlacak, altnda kalan ksmlar ise doldurulacaktr. Burada belirtilmesi gereken bir husus ; tanmlar verilen krmz izgi ile krmz kotun tesviye krmz izgisi ve

tesviye krmz kotu olulardr. Yolun tesviye yzeyi zerinde ina olunan st yapsnn tamamlanmasndan sonraki durumu ise kaplama st krmz izgisi veya kaplama st krmz kotunu gsterir ki bu izgi ve kot tesviye krmz izgisi ve kotundan daha yksek olacaktr. Krmz izgi ; doru paralar ile bunlar birbirine balayan eri ksmlardan oluan srekli bir hattr. Dey kurba ad verilen eri ksmlar daire veya parabol yaylardr. Doru ksmlara ait krmz kotlar balang olarak kabul edilen bir noktaya olan uzaklk ve bu ksmdaki boyuna eim yardm ile kolaylkla hesaplanabilir. Buna karlk dey kurbalarn iine den noktalara ait krmz kotlar deiik ve zel bir hesaplama ile bulunur. Boykesitte krmz izginin ykselerek gittii kesimlere rampa, alalarak gittii kesimlere ini ad verilir. Bir rampay bir ini ,rampay daha az eimli bir rampa veya bir inii daha dik eimli bir ini izliyorsa aradaki dey kurbaya tepe dey kurp veya kapal dey kurp, bir inii bir rampa, inii daha az eimli bir ini veya rampay daha dik eimli bir rampa izliyorsa aradaki dey kurbaya da dere dey kurp veya ak dey kurp ad verilir.

+g1 -g2 -g1 +g2

+g2 -g1 +g1 -g2 Tepe (kapal) dey kurp Dere (ak) dey kurp G (+) G(-) Uygulamada olduka ender grlen ve boyuna eimin sfr olduu yatay yol kesimlerine PALYE ad verilir. Palye ancak arazi durumu elverili ve yolun enine eimi yeterli, ayrca, yanlar yani banket d kenarlar ak ise yaplabilir. Aksi takdirde yola dzeysel drenaj bakmndan, kesinlikle boyuna eim verilmelidir.

Krmz izginin Geirilmesi Geki eksenine ait siyah izginin belirlenmesinden sonra boyuna eim iin belirtilen maksimum ve minimum deerler arasnda kalnarak, aada sralanacak olan esaslar uyarnca krmz izgi tayini yaplr. Bu izgi nce ak poligon eklinde geilir daha sonra tepe noktalarna zorunlu minimum gr uzunluklarn salayan dey kurbalar yerletirilir. Krmz izgini geirilmesi srasnda nazara alnan hususlar unlardr. Yerleme blgelerinde normalin zerinde bir dolgu ya da yarma ile gemek zellikle gvenlik asndan uygun olmaz. Ayn durum e dzey kavaklar iinde sz konusudur. Dolaysyla bu gibi yerlerde doal zemine yakn gemek bir bakma zorunlu olmaktadr. Dier yandan , bir akarsuyu geerken buraya konacak olan kpr veya menfezin st kotunun nazara alnmas gerekir. O halde, krmz izginin geirilmesi srasnda balang ve biti noktalar ile ara

noktalardaki yerleme merkezleri nemli karayolu ve demiryolu edzey kavaklar ile kpr ve menfezler krmz izginin yksekliini belirlemede dikkate alnmas gereken kontrol noktalar olmaldr. Krmz izgi, geki boyunca, kaz ve dolgu miktarlarn en az tutacak, ayrca mmkn mertebe birbirini dengeleyecek ekilde geirilmelidir. Bu arada, imkan varsa, kaz ve dolgu ynnden sk sk cins deitirilmelidir. Bylece toprak ii ile ilgili ortalama tama mesafesi azaltlm, ekonomisi salanm olur. Tepe ve dere noktalarndaki dey kurbalarn uzunluklar gvenlik bakmndan gerekli olan minimum gr uzunluklarn salamaldr. Tat iletme maliyeti zerinde nemli etkisi olan boyuna eim ile bu gibi kesimlerin yani rampa ve inilerin uzunluklarnn mmkn mertebe az olmasna allmaldr. Bu gibi kesimler zellikle iki eritli ve trmanma eridi yaplmam yollarda, yolun kapasitesinin nemli lde azalmasna yol at gibi yksek eimli uzun iniler fren patlamas gibi teknik arza halinde tata hakim olabilme ansn azaltr. Dz arazilerde yzeysel drenaj iin, baka bir deyile su basmalar ile kar birikmelerine kar doal zeminden bir miktar yksekte geirilmelidir. Akarsu kenarlarndan geilerde, yine su basmalarna kar krmz izgi belirlenebilecek en yksek su dzeyi zerinde kalacak ekilde geirilmelidir. Src ynnden yeknesaklk gveni azaltacak bir durumdur. Bu itibarla arazi vaziyeti elverili olsa da tek eimle uzun mesafe gidilmesi tavsiye olunmaz. Dolaysyla kl de olsa yer yer boyuna eimi deitirmede fayda vardr. Yine gvenlik asndan dier karayolu ve demiryolu ile edzey kesimelerde eim iyice azaltlmal ayrca, byle bir kesimeden hemen nce dey kurba inasndan kanlmaldr. Krmz izginin geirilmesi srasnda kk menfezlerin zerinde belirli bit dolgunun kalmasna dikkat edilmelidir. Bylece menfezin trafik yk altnda krlmas nlenmi olur. Bu dolgu ykseklii demirsiz olan bz menfezler iin en az 0.40 0.50 metre aras , betonarme kutu menfezler iin en az 0.25 0.30 metre olmaldr. Dey Kurbalar iin Genel Formlndeki ( y = ax2 + bx + c) a, b, c katsaylarnn belirlenmesi : y = ax2 + bx + c ise x = 0 iin y = c = PC noktasnn ykseklii y= 2ax + b ise x = 0 iin b = y = g1 y= 2ax + b ise x = L iin y = g2 a = (g2 - g1 ) / 2L