BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.

AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI

Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER 8.HAFTA (2013)
1
3.1.2 Basn ubuklarnn Boyutlandrlmas ve Ekleri

Ekseni dorultusunda (merkezi) basn kuvveti tayan ubuklara basn ubuu ad
verilir. Basn ubuklarnn davran tek paral ve ok paral basn ubuklar olmak
zere iki ayr grupta incelenecektir.

Basn ubuklar ile genellikle kafes kirilerdeki st balk, dikme ve diyagonal
elemanlarnda, erevelerin kolon elemanlarnda ve erevelerdeki apraz balant
elemanlarnda karlalr.

Basn ubuklarnn emniyet yklerinin saptanmasnda burkulma olay esas
olduundan, bir stabilite (kararllk) problemi sz konusudur.

elik yaplarda stabilite halleri genel olarak;

Eilme Burkulmas (Eksenel basn kuvvetinden oluur)
Yanal (burulmal) burkulma (Eilme momentinden oluur)
Lokal burkulma (Buruma) (Eilme momentinden oluur)

olmak zere balk balk altnda incelenmektedir. Basn kuvvetine maruz
ubuklarda karlalan stabilite hali eilme burkulmas snfna girmektedir.































Yanal (Burulmal) burkulma
Lokal burkulma (Buruma)
Eilme Burkulmas
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL. AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER 8.HAFTA (2013)
2
Euler Burkulma Yk ve Gerilmesi

Hook Kanuna uyan malzemeye sahip prizmatik bir ubuk iin ideal eilme burkulmas
yk Euler forml ile aadaki gibi ifade edilmektedir.

Euler burkulma yk :
2
k
2
E Ki
S
EI
P P

= =

Euler burkulma gerilmesi :
F
P
Ki
Ki
=


Euler burkulma gerilmesi narinlie ( ) bal olarak aadaki gibi ifade edililebilir.

Euler ideal burkulma gerilmesi :
2
2

=
E
Ki
(
i
S
k
= , Atalet yarap : i =
F
I
)

Euler forml eliin orantl snr gerilmesi olan ) , (
F p
80 0 deerine kadar
geerlidir, yani,
p Ki
ise geerlidir. Daha byk deerleri iin malzeme elasto-
plastik davran gsterir.











Sonu olarak;

p
ise malzeme lineer-elastiktir ve Euler ideal burkulma gerilmesi
kullanlabilir.
<
p
ise malzeme elasto-plastiktir ve Euler ideal burkulma gerilmesi geerli
deildir. Bu blgede, Tetmayer, Engesser ifadeleri kullanlmaktadr. DIN
4114de bu blge iin, Tama Yk Metodu ile geree olduka yakn
kabuller yaplarak
Kr
tama gerilmesi deerleri belirlenmitir. TS 648de de
benzer yaklam benimsenmitir.







Bu bantlarda:

E: Elastisite modl
I ubuun ilgili atalet momenti
S
k
:ubuk burkulma boyu
F : ubuk enkesit alan
St 37 (Fe 37) elii iin,
P
deerine karlk
gelen narinlik (
p
) hesaplanrsa ( ) / E
p p
= )
yaklak olarak 100 deeri elde edilir.
P


F

BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL. AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER 8.HAFTA (2013)
3
Bu iki blge iin geerli olan snr burkulma gerilmesi bantlar aada grafik olarak
gsterilmitir.















Yukardaki grafiklerde gsterilen gerilme deerleri, burkulma gerilmesine ait snr
deerleridir.

Basn ubuklarnn boyutlandrlmasnda bu snr gerilme deerlerinden belirli bir
gvenlikle aada kalnmas esas alnr.

ki blgedeki karakteristiklerin farkl olmas nedeniyle her bir blge iin farkl emniyet
katsaylar (n) esas alnmaktadr.

Buna gre TS 648de basn ubuunun narinliine bal olarak aadaki emniyet
katsaylar ve Basn Emniyet Gerilmesi (
bem
)deerleri ngrlmektedir.


p
orantl gerilmeye karlk gelen narinlik olmak zere;


< 20 ise n
1
= 1,67


20 <
p
ise n
2
= 1,5+1,2
3
p p
2 , 0
|
|

\
|

|
|

\
|

p
ise n
3
=2,5

Euler Hiperbol (
Ki
)

Tama yk gerilmesi (
Kr
)
100
>
p
<
p

Blge-I Blge-II
3000
1400
(kg/cm
2
)

Deiken Emniyet
Gerilmesi deerleri
100
>
p
<
p

Blge-I Blge-II
3000
1400
(kg/cm
2
)
n
3
n
2
a
2
p
bem
n
) (
2
1
1

(
(

=
2 bem
8290000

=
Emniyet katsaylar
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL. AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER 8.HAFTA (2013)
4

Buna gre merkezi basn kuvveti etkisi altndaki bir ubuun tasarm aadaki ifade
kullanlarak yaplabilir.

Basn gerilmesi :
bem b
F
P
=



F: ubuk enkesit alan
P: Merkezi basn kuvveti
bem
: ubuun narinliine ( ) gre deien basn emniyet gerilmesidir. TS 648de btn
elik trleri iin Tablo halinde verilmitir.

: ubuun narinlik orandr. ubuk burkulma boylarna (S
k
) ve atalet yaraplarna (i) gre
belirlenir. elik basn ubuklarnda narinlik () 250yi amamaldr. (TS 648).


Burkulma boylar, ubuklarn snr (u) koullarna bal olarak belirlenmektedir.
Aadaki tabloda baz snr koullar iin burkulma deerleri tablosu verilmitir
(TS 648). Bunlarn dndaki (rnein erevelerdeki kolonlarda) snr koullarna sahip
basn ubuklarda burkulma boylar iin zel olarak hazrlanm Nomogramlardan
yararlanlr (TS 648).




























Basn ubuklar iin burkulma boylar
Basn ubuunun
burkulma ekli
Teorik burkulma boyu arpan (K)

Tavsiye edilen boyu arpan (K)

Mesnet tanmlar
Dnme ve telenme tutulu
Dnme serbest ve telenme tutulu
Dnme tutulu ve telenme serbest
Dnme ve telenme serbest
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL. AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER 8.HAFTA (2013)
5
Burkulma Saylar ( ) Metodu ile Basn Cubuklarnn Tasarm

Basn ubuklarnn tasarm, yukarda anlatld gibi narinlie gre srekli deien
basn emniyet gerilmeleri ile yaplmak yerine;
bem
em

=
ile ifade edilen burkulma katsaylarndan yararlanlarak, aadaki fiktif
bir gerilme deeri ile de yaplabilir. Bylece, narinlik deerine bal olarak ilgili
tablolardan (TS 648) deerleri alnr ve sabit bir emniyet gerilmesine gre tasarm
yaplabilir.

em
F
P
=

em

: ncelenen yklemeye ve malzemeye bal ekme emniyet gerilmesi

: Fiktif gerilme
































BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL. AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER 8.HAFTA (2013)
6
Ahap yaplardaki merkezi basn kuvvetine maruz ubuklarda da benzer yaklam
esas alnmaktadr. Buna gre;

bem
F
P
=

bem

: ncelenen yklemeye ve ahap trne bal basn emniyet gerilmesi

: Fiktif gerilme

Ahap elemanlar iin saylar TS 647de verilmitir.


Ahap basn ubuklarnda narinliin () ;

tek paral ubuklarda 150yi,
ok paral ubuklarda 175i gemesine izin verilmemektedir (TS 647).

































Ahap basn ubuklar iin Burkulma Katsaylar (TS 647)
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL. AHAP VE ELK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER 8.HAFTA (2013)
7
Kaynaklar
elik Yaplar, H. Deren, E. Uzgider, F. Pirolu, E. alayan, alayan Kitapevi, 3.
bask, (2008).
Ahap ve elik Yap Elemanlar, Y. Odaba, Beta Yaynlar, (1992).
Structural Steel Designer's Handbook, R.L. Brockenbrough, F.S. Merritt, McGraw-Hill1,
(1994).
TS 648 , elik Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar.
MO-02.R-01/2008, elik Yaplar - Hesap Kurallar ve Proje Esaslar MO stanbul ubesi,
elik Yaplar Komisyonu, (2008).