N KAPAKTAN Soljenitsin, 1918 de Don kylarndaki Rostov'da dodu. Babas ii, annesi retmendi.

Babas ok kk yata ldnden renim ve eitimiyle annesi urat. Rostov niversitesinde fizik ve matematik okudu. 1941 ylnda buray bitirdi. Bu yllarda devam eden kinci Dnya Sava onu da cepheye ald, er olarak katld orduda birok yararlklar gsterdi ve yzbala kadar ykseldi. (ki defa da madalya almt.) Dou Almanya'da askerlik yaparken, Stalin aleyhine konutuundan 1945'te tutukland, ksa bir yarglamadan sonra, 10 yla mahkm edildi ve alma kamplarna gnderildi. 1953'te Stalin lnce cezas srgne evrildi. 1970 Temmuzunda aralarnda J~P. Sartre ve Simone de Beauvoir'nda bulunduu elli nl yazar 1970 Nobeli'nin Soljenitsn'a verilmesi iin bildiri yaynladlar. Nobel Kurulu, sonunda, 1970 Edebiyat dln bu byk yazara verirken u gerekeyi aklad. Klsik Rus Edebiyatn srdren tek. yazar; amzn Dostoyevski'si

ARKA KAPAKTAN Kanser Kouu

Her insann hayatnda, unutulmas imknsz, umutsuzluk anlar vardr. Ama insanlarn bu durumdaki tutumlar ylesine farkldr ki!.. Kanser Kouu'nda, insanlarn kltrlerine, renim durumlarna, dnya grlerine gre hastalklar ve byk aclar karsndaki davranlar dile getirilmek istenmitir. Herkesin kiiliinin mihenk tadr bu hastalk. nsanlarn ruh durumlar, bu ruh durumlar iinde aklar, birbirine dayanmalar, lme giden insanlarn birbirine takndklar insancl tavr bu aheserde baaryla yansr. van Denissovi'in Bir Gn, lk ember ve Matriyona'nm Evi yazarn dier nl yaptlardr.

ALTIN KTAPLAR YAYINEV

KANSER KOUU. Mehur Romanlar Serisinin 195.kitab olarak ALTIN KTAPLAR YAYINEV tarafndan ilk defa kasm 1970 de yaymlanmtr.

ALEKSANDR SOLJENTSIN (Nobel 1970)

KANSER KOUU

evirenler : zay SSOY Gnl SUVEREN

BU KTABI HAZIRLAYAN-------ALTIN KTAPLAR DLMZE EVREN--------------GNLSUVEREN, KAPAK RESM--------------------ZAY SSOY DZG---------------------------------ORAL ORHON BASKI--------------------------------ALTIN KTAPLAR AS BASIMEV

BRNC KISIM BRNC BLM Hastanenin kanserliler blm 13'nc koutu. Pavel Nikolayevi Rusanof batl inanlar olan bir kii deildi ama kayt fiine 13'nc kou yazdklar zaman iinde bireylerin ktn hissetti. Koua 13> deil de protez ya da barsak hastalklar kouu gibi birey demek inceliinde bulunmalydlar. Btn blgede ona yararl olabilecek baka bir hastane yoktu. Bende kanser bulunmad, deil mi Doktor? Bende kanser yok de mi? diye Pavel Nikolayevi zararsz beyaz deriyi iterek, gnden gne byyen boynunun sa yanndaki ilii hafif hafif ovuturarak umutla soruyordu. Hayr, hayr, elbette deilsiniz, diye doktor Dontsova iri, biimsiz yazsyla salk raporunu yazmaya devam ederken onu belki de onuncu kez inandrmaya alt. Doktor Dontsova yaz yazarken oval, kabark caml gzlkler takar, yazsn bitirince de gzlkleri karrd. Artk gen saylmazd; Pavel Nikolayevi Rusanof u muayene etlii birka gn nceki gibi ok yorgun ve solgun bir hali vard. Dispanserden randevu yalnzca kontrol iin alnm olmasna ramen, kanser kouuna yollanan bir hasta geceleri uyuyamazd. stelik Dontso-

--8-va, Pavel Nikolayevi'in derhal hastahaneye yatmasn emretmiti. Mutlu, kaygsz Pavel Nikolayevi'in zerine iki hafta nce bir frtna gibi kp ruhunu arlatran yalnzca bu beklenmedik hastalk deil; onu, bu hastahanenin herhangi bir kouunda yatmak da kayglandryordu. Bir hastahanenin tehis kouunda yatal o kadar uzun bir zaman olmutu ki tarihini bile hatrlamyordu. Yevgeny Semyonovi'e She dyapin'e ve Ulmasbasbayef'e telefon etmi, onlar da hastane personeli iinde ileri gelen mtehassslar olup olmadn, Pavel Nikolayevi iin zel hazrlklar yaplp yaplamayaca n ve geici de olsa kk zel bir oda bulunup bulunmyaca - n renebilmek iin bakalarna telefon etmilerdi. Hastanenin bahekimi yoluyla Pavel Nikolayevi iin elde edebildikleri ayrcalklar; kabul formalitelerini atlamas, hastanenin herkese zg banyosunda ykanmaktan kurtulmas ve hastanenin kaba kumatan giysisi yerine kendi pijamalarn giyebilmesiydi. Ailenin ak mavi Moskvi'iyle Yura, babasn ve annesini 13 nolu kouun giriine kadar getirdi. Soua ramen izgili pamuklu kumatan iren bornozlar giymi iki kadn zeri ak ta verandadaydlar, titriyorlar, kollarn gslerinin zerinde kavuturuyorlar ama yine de orada duruyorlard. Bu apal bornozlardan balyarak hastanenin hereyi Pavel Nikolayevi'e iren geliyordu; verandann anm imento demesi, hastalarn ellerinin kirlettii kap tokmak lar ve bekleme odas. Bekleme odasnn demesi yer yer atlamt; yksek kaplama duvarlar pis bir zeytin rengindey- di; geni atl tahtalardan yaplm sralara uzaklardan gelen hastalarn hepsi smyordu. ou yerlerde oturuyorlard. zbekler ilerine pamuk dikilmi giysiler giymilerdi; gen zbek kadnlar, efltun, krmz ve yeil renkte, yallar da beyaz renkte bartleri takmlard; ayaklarnda bot ya

--9 da galo vard. Bir Rus, srann zerine boylu boyunca uzanmt; paltosunun n alm, ucu yere srnyordu. Adam bir deri bir kemik kalm, karn imiti; straptan haykn yordu. Haykrlar Pavel Nikolayevi'in kulaklarnda ylesine nlyor ylesine iliklerine kadar iliyordu ki, Pavel Nikolaye- vi adamn kendi derdine deil de, onunkine feryad kopard sansna kaplmt. Pavel Nikolayevi dudaklarna kadar bembeyaz kesildi, durdu, fsldad: Kapa! Burada leceim ben. Kalmasak daha iyi olur. Haydi geri dnelim. Kapitolina Matveyevna onun elini smsk tuttu, skt. Pashenka! Nereye dneceiz? Sonra ne olacak? Belki Moskova'da bir hastaneye yatmam daha iyi olur. Kapitolina Matveyevna dnd; bakr rengi, gr, biimli buklelerinin daha bytt geni yzyle kocasna bakt. Pashenka! Moskova iki haftamz daha alabir. stelik yer bulabilmemiz de kukulu. Nasl bekliyebilirsin ? Her sabah daha ok byyor. Pavel'e cesaret verebilmek iin kars onun elini skt. ve toplum hayatnda Pavel Nikolayevi kararl, azimli bir kiiydi; aile ilerine gelince, nemli sorunlarda Pavel karma gvenmekten holanrd; Kapitolina Matveyevna hi duraksamadan yerinde kar ark." verirdi . Srann zerindeki gen adam kendi kendini paralyor, strapla haykryordu. Belki de doktorlara hastalm evde tedavi ettirebiliriz. Para veririz, diye Pavel Nikolayevi direndi. Pasik! diye kars srar etmekle beraber kocasnn zntsn paylayordu. Biliyorsun ki bunu ilk olarak ben dndm. Ama sorduk, bu doktorlar evlere gelmiyorlar, stelik para da kabul etmiyorlar. stelik baz letlere de ihtiyalar var. Evde olamaz. Pavel Nikolayevi evde tedavi olamyacam anlamt.

 10 Bo bir umutla konumutu. Ankoloji (*) blmnn bahekimiyle yaptklar anlamaya gre saat ikide burada bulunmalar gerekiyordu. Ba hemire, imdi koltuk denekleriyle bir hastann dikkatle indii merdivenlerin banda onlar bekliyecekti. Hemire orada deildi tabii; tbb letler odasnn kapsnda da kk bir kilit aslyd. Hi kimseye gvenmiyorsunuz! diye bard. Kapitoli- na Matveyevna, Niin para eriyoruz? Yakalar, byk gm - siyah tilki krkyle rtl bir manto giyen Kapitolina Matveyevna koridordan aa doru yryerek, eri Girmeden nce Paltolar Vestiyere Brakn levhasn geti. Pavel Nikolayevi bekleme odasnda ayakta durmaya devam etti. Korka korka ban hafife saa eerek eneyle kprck kemii arasmdaki ikinlie dokundu. Evde boynuna kakoln sararken aynaya bakt son yarm saat iinde ikinlik daha da bym gibiydi. Pavel Nikolayevi birdenbire kendini halsiz hissederek, oturmak istedi. Sralarn pis bir grn vard; stelik ayaklar dibinde ya lekeli byk bir boha duran ba rtl bir kadna ileri gitmesini sylemek zorundayd. Pavel Nikolayevi kokuya gelmezdi. Bohann kokusunu bu kadar uzaklktan bile duyuyordu. Halkmz stba temiz, dzenli bavullarla yolculuk etmesini ne zaman renecek? (Boynundaki uru dnse ya o zaman bunlarn hi birini mesele yapmaz.) Gen adamn inlemelerinden, burnuna ve gzne hcm eden hereyden rahatsz olan Pavel Nikolayevi duvarn bir kntsna yasland. eriye, elinde azna kadar sar bir svyla dolu yarm litrelik kavanoz bulunan bir hasta girdi. Kavanozu saklamyor, aksine kuyrukta bekleyip satn ald bir i 1 (Ankoloji) : Vcut uzuvlar cssesinde husule gelen deiikliklerden bahseden tp ilmi ubesi.

 11 e biraym gibi gururla yukarda tutuyordu. Kavanozu ikram ediyormu gibi uzatarak tam Pavel Nikolayevi'in nnde durdu. Bir ey sormak zereydi ama aybal krknden ap kaya bakt. teki tarafa dnd; koltuk denekli hastaya doru yrd: Arkada, bunu nereye gtreyim, h? Koltuk denekli adam laboratuarn kapsn iaret etti. Pavel Nikolayevi'in ii bulanmt. D kap ald, ieri bir hastabakc girdi. Beyazlar iindeydi, yz gsterisiz ve uzundu. Derhal Pavel Nikolayevi'i larketti, kim olduunu anlad, yanna geldi. Ltfen beni balayn, diye kekeledi; acelesinden o denli nefes nefese kalmt ki yz dudaklar kadar krmzyd. <;Rica ederim beni balayn; fazla beklemediinizi umarm. l getirdiler; imza vermek zorundaydm. Pavel Nikolayevi ac bir karlk vermek istedi ama kendini tuttu. Beklemenin sona ermesine sevinmiti. Yura ieri girdi, elinde bavulla yiyecek dolu anta vard, peremi alnnn stnde sallana sallana onlara doru geldi. Arabay srerken- ki gibi paltosuz ve apkaszd. Ba hemire, bu taraftan, dedi; onlar merdivenin altndaki depoya doru gtrd. Biliyorum, Nizamutdin Bakhra- movi kendi pijamalarnz getireceinizi syledi. Ama bu pijama da yeni, daha nce kimse giymedi. Dosdoru maazadan geliyor. Ynetmelik yle.. Yoksa dezenfekte edilmesi gerek, anlarsnz. Burada giyinebilirsiniz. Bahemire kontrplk kapy ap yakt. Tavam eimli olan depoda pencere yoktu. Duvarlarda renkli kalemle iaretlenmi birok grafik vard. Yura sessiz sedasz bavulu getirdi; Pavel Nikolayevi giyinmek iin ieri girerken Yura dar kt. Bahemire baka bir ie gitmek iin sabrszlkla dnd; ayn anda Kapitoli- iia Matveyevna geldi. Kkhanm, aceleniz ne?

 12 Ben... Adnz nedir? Mita. Garip bir ad. Rus deilsiniz o halde? Almanm. Bizi beklettiniz. Rica ederim balayn beni. llar iin imza vermek ve... Beni dinleyin, Mita. Kocamn nemli bir memur, nl bir kii olduunu bilmenizi isterim. Ad Pavel Nikolayevi'dir. Pavel Nikolayevi, gzel, aklmda tutacam. Anlarsnz, kocam iyi bakma almtr. stelik de imdi hasta. Yatann banda bekliyecek bir gececi ve bir gndz- c hastabakc bulunduramaz myz? Mita'nn kaygl yz ifadesi daha ok kart. Bam sallad. Ameliyathane dnda hastabakcmz var, bunlar da gn boyunca altm hastaya bakyorlar. Geceleri de iki tane. Bakn, gryorsunuz! nsan burada lebilir, yardm ister ama kimse gelmez. Neden byle konuuyorsunuz? Yardma ihtiyac olan herkese kouyoruz. Pavel Nikolayevi 'herkes' deildir. stelik hastabakclarnz deiiyor. Evet, on iki saatte bir nbet deitirirler. Ne kadar geliigzel bir bakm! Kzm ve ben elimizden gelse yatann banda beklemekten zevk olarz. Kendi hesabmza bir hastabakc tutabilirim. Ama bunun imknsz olduunu sylediler. yle mi? Byle bireye izin verilmediini sanyorum. imdiye kadar hi byle bir ey yapan olmad. Hatt kouta hastabakcnn sandalyesine bile yer yok. Allahm, kouun nasl bir yer olduunu hayal edebiliyorum. u koua bir gz atsam iyi olur. Ka yatak var?

 13 Dokuz. Hastanzn dorudan doruya koua girmesi bile bir kazan. Yeni gelen hastalar genellikle merdiven sahan- bklanndaki ya da koridorlardaki yataklara yatrlyorlar. Kkhanm, rica ediyorum, birlikte altnz kiileri daha iyi tanrsnz, Pavel Nikolayevi'in olaann zerinde bir ilgi grmesi iin bir hastabakc, bir hademe bulamaz msnz? Kapitolina Matveyevna byk siyah antasn amt bile; iinden tane elli rublelik banknot karyordu. Kapitolina Matveyevna'nm yannda duran dz sar peremli olu arkasn dnd. Mita iki elini de arkasna gtrd. Hayr, hayr, kabul edemeyiz... Ama bunu size vermiyorum ki! dedi Kapitolina Matveyevna paralar hastabakcya uzatarak, resmen ayarlanama- dna gre yaplacak iin karln dyorum. Sizden istediim tek ey, paray datmak iyiliini gstermeniz. Olmaz, olmaz! dedi hastabakc, sesi buz gibiydi. Biz byle eyler yapmayz. Kap gcrdad; Pavel Nikolayevi depodan kt; yeilli kahverengili yeni pijamalarn, krk astarl scack terliklerini giymiti. Hemen hemen dazlaklam banda a hududu renginde, Orta Asya takkesi olan bir tyubeteika vard. Boynunun yan tarafndaki yumruk byklndeki ilik klk kakol ve manon olmaynca daha da tehdit edici grnyordu. Bam dik tutamyor, bir yana eiyordu. Olu sokak giysilerini toplayp bavula koymak iin depo odasna girdi. Paray tekrar antasnm iine koyan kars ilgiyle kocasna bakt. miyecek misin? Kaim bornozunu almalydk. Ben getiririm. te sana bir earp. Kapitolina Matveyevna earb cebinden ekip kard. Sarn. Boynun mesin. Krkleri ve paltosu iinde kocasndan kat daha iri duruyordu. imdi koua git, yerle. antadan yiyeceklerini kar, everene bir gz at, nelere ihtiyacn olabileceini dn. Ben burada bekli-

--14 yeceim. Aa gel syle, istediklerini akama getiririm. Kapitolina Matveyevna asla bo konumazd, yerinde konuurdu. Gerek bir hayat arkadayd. Pavel Nikolayevi ona minnetle, acyla bakt; sonra da oluna. Demek yola kmaya hazrsn, Yura? dedi. Tren bu gece hareket ediyor. Yura babasna kar daima sayglyd. Ama asla duygularm aa vurmazd, imdi hastanede brakp gittii bir babaya kar bile duygularn belli etmiyordu. Hereyi bir sessizlik iinde kabullenirdi. ite byle olum. Bu senin ilk byk memuriyetin olacak. Admn doru at. Azimli ol. Korkak olma! Yufka yreklilik seni mahveder. Daima, zel bir kii, Yura Rusanof olmadn hatrla; sen kanunun tem-s-ci-si-sin, anladn m? Yura ister anlasn ister anlamasn Pavel Nikolayevi daha kesin szckler dnmekte glk ekiyordu. Mita yerinde duramyor, gitmek iin sabrszlanyordu. Ben burada annemle bekliyeceim. Yura glmsedi. Daha vedalamaym, baba. Yukar km. Koua kendiniz gidebilir misiniz? diye sordu Mita. Tanrm, adamcaz glkle yryor, yatana kadar ona yardm edemez misiniz? antasn tayn. dedi Kapitolina Matveyevna. Kendi kendine kar acmayla coan Pavel Nikolayevi karsna ve oluna bakt, Mita'nn yardm iin uzanan elini reddetti, trabzana tutanarak merdiveni kmaya balad. Kalbi deli gibi atyordu; yalnzca merdiveni kmak iin sarfettii gten deildi bu. Merdiveni nasl demeli? daraacma trmanan bir idam mahkmu gibi kyordu. Pavel Nikolayevi'in yiyecek antasn kaparak nden koan hastabakc, Maria adl birine seslendi; daha Pavel Nikolayevi birinci kat merdivenlerini kmazdan nce Mita yandan merdivenleri inmi, Kapitolina Matveyevna'ya kocasnn burada nasl baklacan gstererek, kouta kalmt. Pavel Nikolayevi ar ar yalnzca eski yaplarda g

 15 rlen trden geni, uzun bir sahanla ulat. Sahanlkta dolu iki yatak vard. Yanlarnda ufak dolaplar olmasna ramen karyolalar, merdivenlerdeki gidi gelii kesmiyordu. Hastalardan birinin durumu ok ard; bitkindi, oksijeni emercesine iine ekiyordu. Hastann umutsuz yzne bakmamaya alarak Rusa- nof dnd, eriye bakarak yrd, ikinci kat merdivenlerinin sonunda cesaretlendirici birey bulamad. Hastabakc Maria oradayd, ikona benzeyen esmer yzn ne bir glmseme, ne de bir honutluk kaplad. Uzun, ince ve dimdik, bir asker gibi bekliyordu. Derhal ne derek st sahanl geti. Bu sahanla birok kap alyordu. Pavel Nikolayevi aralk duran her kapdan hastalarla dolu karyolalar gryordu. Penceresiz bir kede hastabakcnn masas vard; zerinde sonsuza dek aydnlatan bir masa lmbas ve ilk yardm malzemesiyle, enjektrler duruyordu, duvarda; buzlu cam zerinde Kzl Ha iareti bulunan il dolab aslyd. Bunun gerisinde, karyolalar uzanyordu Maria kemikli uzun parmayla iaret ederek, pencereden sonra ikinci karyola, dedi. Maria, koutan kmak iin sabrszlanmaya balamt bile; hastanenin herkes zerinde uyandrd o honutsuzluk; hi kimse durmaz, hi kimse iki ift lf etmez. Koua alan ift kanatl kap ardna kadar ak tutulurdu ama yine de Pavel Nikolayevi, eii geerken, nemli kf kokularyla kark bir havayla karlat; kokulara kar olan hassasl onun bu havaya dayanabilmesini gletiriyordu. Karyolalar birbirlerine ok yaknd. Duvara dayatlmlard, aralarndaki kk komodinler onlar birbirlerinden ayryordu; odamn ortasndaki geit ancak iki kiinin geebilecei kadard. Bu geitte; izgili pijama giymi, geni omuzlu, tknaz yapl bir adam duruyordu. Btn boynu hemen hemen kulak memelerine kadar smsk, kat kat sarlmt. Beyaz sarg bezlerinin skl gr kahverengi sal, ar, iri ban rahata evir-

--16 meini engelliyordu. Hasta, bouk bir sesle kendisini yatakta dinleyen baka bir hastayla konuuyordu. Rusonof ieri girince geitteki hasta ba smsk yaptrlm, hareketsiz gibi grnen gvdesiyle dnd, Rusonof'a ilgisizce bakt. te bir kanserli daha geldi, dedi. Pavel Nikolayevi bu senli benlilie karlk vermeyi gerekli bulmad. Btn odann kendisine baktn hissediyordu ama bu yabanc yzlere bakarak karlk vermeyi, hatt merhaba demeyi bile istemiyordu. Yalnzca kahverengi sal hastaya yoldan ekilmesi iin iaret etti. Hasta Pavel Nikolayevi'in gemesine izin verdi; sonra ayn ekilde ba omuzlarna yap- km gibi btn gvdesiyle dnerek Rusonof'un karsnda durdu. Dinle, arkada, seninki ne cins kanser? diye bouk bir sesle sordu. Bu srada yatana varm olan Pavel Nikolayevi'in zerinde bu soru sinirlendirici bir etki yapt. Kstah adama bakt; fkesini kontrol altnda tutmaya alt (ama omuzlar titri yordu) karlk verdi: Hi bir ey kanseri. Bende kanser yok. Kahverengi sal adam burnundan soluyarak, btn kouun duyabilecei bir sesle kararn bildirdi: te bir aptal daha! Onda kanser yoksa niin buraya koydular? KNC BLM Kouta o ilk akamn birka saati Pavel Nikolayevi'in dehete kaplmasna yetti. Tmrn - beklenmedik, duygusuz, hi kimseye yarar dokunmayan - sert ikinlii, onu, oltann bal ekii gibi bu dar, perian, yaylar gcrdayan, iltesi incecik karyolaya frlatp atmt. Merdivenin altndaki depoda pijamalarn giyerek kars ve oluyla vedalap bu koua gelmek iin merdivenleri kar

 17 kmaz eski anlaml, dzenli hayat yzne kap gibi arplp kapanm; yerini tmrn kendisinden de daha korkun olan bir hayat almt. Artk bakmak iin ho ve dinlendirici nesneler seemezdi; imdi grnte eit dzeyde olduu sekiz hasta kiiye bakmak zorundayd; solmu, ypranm uras buras yamal, hemen hemen hepsi de zerlerine uymayan beyazl, pem- beli pijamalar giymi sekiz hasta. Artk dinleyecei eyleri de seemezdi; bu cahil kiilerin skc, Pavel Nikolayevi'i ilgilendirmeyen ya da etkilemeyen konumalarn dinlemek zorundayd. Seve seve onlara zellikle kahverengi sal, koca kafal, gen olmamasna ramen ilk ad Yefrem diye arlan, sinir bozucu adama susmalarn emredebilirdi. Yefrem karyolasnda yatmyordu. Arada srada strapla yzn buruturuyor, bam elleri arasna alyor, sonra yeniden dolamaya devam ediyordu. Bir seferinde Rusanof'un karyolasnn yannda durdu, Bklmeyen gvdesiyle karyolann ayak ucundan ona doru uzand, geni, iek bozuu yzn eerek onu uyard: Bu son, profesr. Evine dnmiyeceksin. Anladn m? Kou ok scakt. Pavel Nikolayevi rtlerin zerinde; pijamalar ve tyubeteika'syla yatyordu. Gzlnn yaldzl erevesini dzeltti, Yefrem'e nasl yaplacan ok iyi bildii sert bir bakla bakt. Karlk verdi: Benden ne istediini anlamyorum, yolda. Niin beni korkutmaya alyorsun? Sana hi bir ey sormadm ki? Yefrem yalnzca fkeyle soludu (Pavel Nikolayevi, Yef- rem'in salyasnn araflara akmasndan korktu.) ister sor ister sorma evine dnemiyeceksin. Gzlklerinle yeni pijaman evine yollasan iyi olur. Bu kaba davrantan sonra Yefrem kat gvdesini dorulttu; gezinmesini srdrd; kaygl bir adamd o. Pavel Nikolayevi elbette onun szn kesip haddini bildirebilirdi ama bunu yapabilmek iin alk olduu irade gcn kendinde bulamamt; iradesi zayflamt, sarglar iindeki eytann szleri iradesini daha da azaltmt. Pavel Nikolayevi'in destee ihtiyac vard. Oysa bir ukura itilmiti. Birka saat iinde Rusanof; hayattaki btn dzenini, onurunu, gelecek iin plnlarn yitirmi, yarn ne olacan bilmeyen, 76 kiloluk, scak, beyaz bir et ym haline gelmiti. Herhalde znts yznden belli oluyordu, nk Yefrem Kanser Kouu p ; 2

 18 yeniden geerken durdu, karyolann ayak ucunda durup dosta bir tavrla konutu: Eve de dnsen ne olur, uzun sre gemeden yeniden buraya gelirsin. Kanser insanlar sever. Penelerini bir takt m ldrnceye kadar brakmaz. Pavel Nikolayevi'te tartacak g yoktu. Yefrem dolamasn srdrd. Zaten Pavel Nikolayevi'in evresinde baka kim vard ki? tekilerin hepsi ya baygn yatyorlard ya da Rus deildiler. Kar duvar boyunca yalnz drt karyola iin yer vard; nk sobann evresindeki duvarn knts yer kaplyordu. Bu yataklardan biri, geidin kar tarafnda, Rusanof'un- kiyle u uca Yefrem'inkiydi; dier nde genler vard sobann yannda esmer, ok irkin bir ocuk, koltuk denekli gen bir zbek ve pencerenin yannda sapsar yzl, solucan gibi incecik, yatt yerde kvranp inleyen biri, Pavel Nikolayevi'in solundaki ayn srada iki Orta Asyal yatyordu. Kapya yakn bir yerde; salar ksack kesilmi kitap okuyan bir Rus vard. Pavel Nikolayevi'in sandaki son yatakta, pencere yannda da Rus'a benzeyen biri vard ama yle barbar bir grnteydi ki komuluu sevin uyandracak gibi deildi. Sert grn, herhalde, azmn kesinden balayp sol yanan geip hemen hemen boynuna kadar uzanan yara izinden eri geliyordu; belki de kark, kabark duran siyah salarndan tryd; belki de yalnzca sert, kaba ifadesindendi. Bu zorba da kltre dknd; bir kitab bitirmek zereydi. Tavandaki iki parlak elektrik lmbas yaklmt bile; d- arda hava kararmaktayd. Akam yemeklerini bekliyorlard. Burada yal bir adam var diye Yefrem inatla konutu, kendisi aadaki yatakta, yarn ameliyat edilmeyi bekliyor. 1942 ylnda ondan kk bir tmr aldlar; bireyi olmadn, gidip keyfine bakmasn sylediler. Yefrem'in szckleri neeliydi ama sesi, ameliyat edilmi birkiinin sesiydi. On yl geti. Adam hastaneyi falan unuttu, iti, kadnlarla dp kalkt, apkn kuun biridir, grrsn onu. Ama imdi yle bir kanser ki! Yefrem keyfinden kkr kkr glecek haldeydi. Tmr yle byk ki, adam ameliyat masasndan dosdoru morga gidebilir. Pekl! Ameliyatlarn bu skc sonular zerine konumak yeter! Pavel Nikolayevi, Yefrem'i elini sallyarak uzaklatrd, arkasm dnd. Ama kendi sesini tanyamamt; kulaklarna yle zayf, yle yakmmal gelmiti ki.

19 Herkes susmutu. Kar srada, pencerenin altnda yatan zayf, kvranan gen, oturmaya, gerinmeye alnca Pavel Ni- kolayevi olduu yere sindi; gen dnd, dizlerini gsne ekti, rahat bir oturma ekli bulamaynca ban yastk yerine yatan ayak ucuna koydu. Alak perdeden inliyordu ama mimikleri, kvranmalar; ne kadar ac ektiini anlatyordu. Pavel Nikolayevi ondan te tarafa dnp ayaklarn terliklerinin iine soktu, ilgisizce karyolasnn yanndaki iinde smsk sarlm yiyecek paketinin, st ekmecede tuvalet eyasnn, elektrikli tra makinesinin durduu kk dolabn kapaklarn ap kapayarak incelemeye balad. Yefrem dolamasna devam ediyordu. Kollarn gsnn stnde kavuturmutu; arada srada acyla titriyor, strab bir at ya da trk tekrarym gibi mrldanyordu: Kt durumdayz! Kt, kt bir durum. Pavel Nikolayevi'in arkasndan hafif bir ses kt. Dikkatle dnd; nk boynunun her hareketi ac veriyordu; komusu zorbann bitirdii kitabn kapan kapadn, kitab byk, sert, kaba elleri arasnda evirip evirdiini grd. Kitabn imdiden solmaya balam koyu mavi cildi ve srt zerinde yazarn imzas vard. Ama Pavel Nikolayevi ad kartamad, zorbaya sormak da istemedi. Komusuna bir ad takmt; ahmak adam anlamna gelen Ogloyed. Ogloyed kitaba ters ters bakt. Btn kouun duymas iin yksek sesle konutu; Demka bu kitab kitaplktan kendisi almam olsayd, bize bunu bile bile yolladklarna yemin edebilirdim. Demka'dan ne haber? Ne kitab? diye sordu kapnn yarnda yatan gen, o da kitap okuyordu. Ogloyed, Yefrem'in bann geni ve dz arkasna bakt (Yefrem'in salar uzun bir sreden beri kesilmediinden sarglarn zerine kadar uzanmt.) Btn kenti de arasanz byle bir balon bulamazsnz, dedi. Sonra Yefrem'in sert yz hatlarna bakarak, Yefrem! dedi, homurdanmay kes. u kitab al, oku. Yefrem hemen durdu; kitaba ilgisiz ilgisiz bakt. Niin? Niin okuyaym, yaknda hepimiz lecek olduktan sonra? Ogloyed'un yzndeki yara izi seyirdi. te bu yzden acele etmen gerekiyor ya, nk yaknda leceksin.

--20 Kitab Yefrem'e uzatt. Ama Yefrem kprdamad. ok kaim. Okumak istemiyorum. Derdin nedir, okuma yazma bilmiyor musun? e bak ki ben ok okumu bir adamm. Gerekirse ok bilgili olmasn bilirim. Ogloyed pencere pervaznda kalem arad, kitabn fihristini at, yle bir bakt, birok ad iaretledi. Korkma, bu hikyeler ksa, diye mrldand, ite, sana bir ka tane setim. Bir dene. Hastasn, hereyden bktn, durmadan yakmyorsun. Oku. Yefrem hi bir eyden korkmaz! Yefrem kitab ald. Yatann stne frlatt. Akhmadzhan, gen bir zbek, kouun en neeli kiisi tek bir koltuk deyneiyle kapdan zplaya zplaya girdi. Bildirdi: Sava iin kaklarnz hazrlayn. Sobann yanndaki esmer hasta doruldu: Yemek geliyor, ocuklar! Beyaz giysili bir hizmeti kz omuzlarnn zerinde kocaman bir tepsiyle grnd. Tepsiyi indirdi, nnde tutarak yataklarn evresinde dolamaya balad. Pencerenin yanndaki strap iindeki hastadan baka hepsi doruldular, tabaklara uzandlar. Kendisininkini, dudann zerinde hibir sargyla gizlenmemi bir yara bulunan iri kemikli Kazak'la paylaan Demka'dan baka, hepsinin birer kk masas vard. u anda Pavel Nikolayevi'in hi itah yoktu; evde pimi kendi yiyeceine bile. stelik kare eklindeki sar, peltemsi sal- al irmik helvasndan ibaret yemein ve kirli, sap iki yerinden bklm mat alminyum kan grn bile ona ac ac nerede olduunu, bu hastaneye yatmaya raz olmakla nasl bir hata ilediini hatrlatyordu. Oysa inleyen adamdan baka hepsi itahla yemeklerini yediler. Pavel Nikolayevi taba eline almad; trnayla taban kenarna vurarak onu kime vereceini kararlatrmak iin evresine baknd. Bazlar ona yan, dnmlerdi; bazlar da arkalarn. Kapdaki adam ona bakt. Pavel Nikolayevi, senin adn ne? diye sordu. Sesini ykseltmeden, herif dinlemek zorundayd. Kaklar grlt yapyordu ama, adam kendisine hitap edildiini anlad, istekle karlk verdi: Proshka... Yani Prokofy Semyoni. Al bunu.

 21 Alrm, neden almyaym? dedi Proshka koyu bir Ukrayna ivesiyle. Geldi, taba ald. Teekkrler. enesinin altndaki ilii hisseden Pavel Nikolayevi, birdenbire, kouun en ar hastalarndan biri olduunu anlad. Dokuz kiiden yalnzca biri, Yefrem, sarglyd; hem de tam Pavel Nikolayevi'i ameliyat edecekleri yer sarglyd. Yalnzca biri byk bir strap iindeydi. Yalnzca iri yar, ondan bir yatak tede yatan Kazak'ta yara vard. Gen zbek koltuk de- neiyle yryordu ama denee dayanmyordu bile. Dierlerinin grnr bir ileri, bozukluklar yoktu; salkl grnyorlard. zellikle Proshka: hastanede deil de bir tatil kyndey- mi gibi pembe pembeydi; taban itahla temizliyordu. Oglo - yed'in yz solgundu ama rahata gezinebiyor, neeli neeli konuuyordu; hizmeti kz yle heyecanla selmlamt ki Pavel Nikolayevi'in aklna; onun numara yapt, lkede hastalara parasz yemek verildii iin bundan yararland geldi. Oysa Pavel Nikolayevi'in tmrnn ilii bana vuruyor, saa sola dnmesini engelliyor, her saat bir para daha byyor; bu arada doktorlar zamann geip gitmesine hi nem vermiyorlard. leden beri buradayd ama onu muayene ya da tedavi etmeye, il vermeye hi kimse gelmemiti. Doktor Dontsova tedavinin kanlmaz olduu gereke siyle onu buraya gimeye kandrmt. Doktor Dontsova son derece sorumsuz ve canicesine savsak davranmt. Rusanof ona gvenmi, Moskova'ya telefon edecei, bir uaa atlayp oraya gidecei yerde bu pis, kalabalk, kf kokulu kouta deerli zamann har camt. Yapt hatay anlamas, sinirlerini bozan gecikme, boynundaki tmrn yaratt ruh kntsn daha da arttrd; Pavel Nikolayevi o hale geldi ki kaklarn tabaklara srtn mesinden kan tkrtlara, demir karyolalarn grnne, kaba araflara, duvarlara, elektrik na ve hastalara dayanamaz oldu. Kendini bir tuzaa drlm hissediyor, sabaha kadar kesin hibir davranta bulunamyacan anlyordu. Yatana uzand; yle mutsuzdu ki, evden getirdii havluyla, ve evresindekileri grmemek iin gzlerini kapatt. Dikkatini baka yana ekmek iin kendini, evini dnmeye, imdi ailesinin ne yaptn hayal etmeye verdi. u anda Yura trendeydi, hayata atlyordu, mcadele etmeliydi. Kendini beendirmesi ok nemliydi ama Yura bu ii hi beceremezdi. Hereyi altst eder, kendini kk drrd. niversitenin

 22 tatile girdii dnemde Avieta, Moskova'da kalmt; gezip eleniyor, tiyatroya gidiyor dnyay grp tanyor, nevin ne olduunu reniyor, belki de yeni yeni iliker kuruyordu; bunlar meslei iin hereyden daha nemliydi. Avieta artk niversitenin son smfmdayd; hayatta iyi bir balang yapmas gerekiyordu; uzaklara erien amalar ve geni bir kavrama gc vard; gerek bir gazeteciydi, ok, ok zekiydi, elbette Moskova'ya gitmesi gerekiyordu. Burada Avieta'nn kanatlarn ap uabilecei genilikte bir alan yoktu. Ailedeki herkesten daha yetenekli daha zekiydi. Pavel Nikolayevi kznn kendisinden daha parlak ve akll kmasna itenlikle seviniyordu. Avieta yeteri kadar tecrbeli deildi ama her- eyi sratle kavrard! Lavrik, haylazn biriydi; dersleri yle byleydi ama spor alannda byk bir yetenekti. Riga'ya ya rmaya yollanm, oradaki bir otelde kalmt; byk bir adam gibi. imdiden araba kullanyordu. Yardmc Silhl Kuvvetler rgt'nde direksiyon dersleri veriyorlard. kinci drtte bir dnemde iki krk not almt; imdi bunu dzeltmek zorundayd. Maika okula sabahlar gidiyordu; imdi eve dnm, belki de piyanosunun bana oturmutu. (Ailede piyano almasn ilk ren Maika'yd.) Kpek Dzhulbars holdeki halnn stnde yatyordu. Geen yl boyunca Pavel Nikolayevi her sabah kpei gezmeye karmt. Pavel Nikolayevi'in sal iin ok yararlyd bu gezintiler. imdi bu ii Lavrik yapacakt. Lavrik kpei yanndan gelip geenlerin zerine saldrtma- ya, sonra da: korkmayn, kpei tutuyorum! demeye baylrd. Oysa birka gn iinde, bu birbirine bal, iki kk, iki byk ocuu, son derece dzenli hayatlar, hi bir ey esirgenmeden denmi tertemiz evleri olan bu aile tmrn teki yannda yokolup gitmiti. Artk ne kadar kayglanrlarsa kayglansnlar, ne kadar ilgi gsterirlerse gstersinler hatt ne kadar alarlarsa alasnlar tmr Pavel Nikolayevi'i onlardan bir duvar gibi ayryordu; imdi tmrn teki yannda Pavel Nikolayevi yapayalnzd. Aile yuvasn dnmek de onu rahatlatmad, bu kez Pavel Nikolayevi memleket sorunlarn dnerek kendini megul etmeye alt. En Yksek Sovyet Toplants Cumartesi gn balyordu. imdi bundan daha nemli birey yoktu. Bte , kabul edilecekti. Yz kzartc Paris anlamalar; talyan, Fransz ve Bat Alman parlmentolarnda konuulmaya devam edi-

 23 yordu. Formoza boazlarnda silhlar konuuyordu... Evden hastahaneye gelmek iin kt srada radyo; endstri zerine uzun bir rapor veriyordu. Burada, odada, bir radyo bile yoktu; koridorda da. Ne parlak bir durumdu ya! Hi olmazsa Pravda gazetesinin dzenli gelmesini salamalyd. Bugn uzun endstri raporu, yarn et ve dier canl hayvan retiminin arttrlmas zerine bilgi verilecekti. Evet! Ekonomi hzla geliiyordu hkmette ve ekonomik blmlerde byk deiiklikler olacakt. Pavel Nikolayevi blgede ve eyalette yeniden rgtlenmelerin ne ekilde olacam imdiden hayal edebiliyordu. Bu yeniden rgtlenmeler onun iin daima bir heyecan kayna olmu, onu gnlk ilerden ksa bir sre de olsa uzaklatrmt; memurlar birbirlerine telefon ediyorlar, buluuyorlar, ihtimalleri tartyorlard. Yeniden rgtlenme ne yne giderse gitsin, ba- zan hereyi altst etmesine ramen, Pavel Nikolayevi de dahil hi kimse mevkiini kaybetmiyor, aksine ykseliyorlard; daima byle oluyordu. Bu dnceler ne Pavel Nikolayevi'i oyalad ne de maneviyatn glendirdi. Boynundaki basnc hissediyordu: duygusuz, sessiz tmr iiyor, btn dnyay glgeliyordu. Yine btn bunlar bte, Paris Anlamalar, ar endstri ve canl hayvan rnleri iliin teki ^anndayd; Pavel Nikolayevi dier yanda yatyordu. Tek bana. Kulana tatl bir kadn sesi alnd. Bugn Pavel Nikolayevi'i hi bir ey neelendiremezdi ama bu ses ok tatlyd. Kadn derecelere bakma zaman, dediinde sanki ekerleme datacan bildirir gibiydi. Rusanof, yzndeki havluyu kaldrd. Dirseklerine dayanp doruldu. Ne zevk! Gelen ask suratl, esmer Maria deildi. Vcudu biimli, zarif bir gen kadnd. Earbn gen eklinde balamam, doktorlarmki gibi bir kep takmt; altn gibi salar vard. Pencere yanndaki gen adamn karyolasnn yanma gelince neeyle, Azovkin! Azovkin! diye seslendi. Azovkin ncekinden daha iki bklm bir durumda yatyordu. Yzn yataa aprazlama koymutu; yast karnna bastrmt; enesini bir kpek gibi ilteye gmmt. Karyolann ayak ucundaki parmaklklardan bir kafesdeymi gibi bakyordu. Kaslm yznde strap dolu bir anlam belirdi. Bir kolu yere sarkmt. Haydi, kendini toparla! dedi hastabakc. Termometreyi

--24 kendin al. Yeterince glsn. Azovkin kolunu yerden kovay kuyudan karrm gibi ekti, termometreyi ald. yle zayf, strabna yle gmlm ki on yedi yamdan fazla olmadna inanmak gt. Azovkin, Zoya, diye yakard, bana bir scak su iesi ver. Kendi kendinin dmansn Azovkin, dedi Zoya sert sert, sana scak su iesi veriliyor. Ama ieyi ine yerine koyacana midenin zerine koyuyorsun. O zaman kendimi daha iyi hissediyorum, diye Azovkin acnacak bir tavrla sr ar etti. yle yapmakla tmr daha kt hale getirdiini sylediler Ankoloji kouunda scak su iesi kullanlmaz. Yalnz senin iin bir tane aldk. Ben de sana ine yaptrtmam. Oysa Zoya artk onu dinlemiyordu. Ogloyed'in bo karyolasna vuruyordu. Kostoglotof nerede? diye sordu. Nereden biliyorsun? Taktm ad ona nasl da uymu diye dnd Pavel Nikolayevi. Kapdaki Damka, sigara imeye gitti, dedi. Hl kitap okuyordu. Sigara ie ie mezara gidecek, diye Zoya homurdand. u gen kzlar ne kadar narin oluyorlar! Pavel Nikolayevi Zoya'nm uzun kvrml vcuduna, hafife frlak gzlerine zevkle, benliksiz bir hayranlkla bakt; sakinletiini hissetti. Zoya termometreyi glmsiyerek uzatt. ikinliin bulunduu yanda duruyordu. Ama gzn hafife krparak olsun dehete kapldn, ya da nceden byle bir ey grmediini belli etmedi. Bana hi il yazlmad m? diye sordu Rusanof. Henz yazlmad, dedi Zoya zr diler gibi. Ama neden? Doktorlar nerede? Evlerine gittiler. Zoya'ya kzamazd ama tedavi edilemedii iin birinin sulanmas gerekiyordu. Sonra harekete gemeliydi! Rusanof hareketsizlikten, sorumsuz kiilerden nefret ederdi. Zoya derecesine hakmaya gelince sordu : Umumi telefon nerede? Oraya nasl gidebilirim? Ne de olsa Ostapenko e hemen imdi konumaya karar verebilirdi! Telefon etmek dncesi bile Pavel Nikolayevi'in alk oldu

 25 u dnyay yeniden canlandrd; cesaretini de. Kendini bir kez daha bir sava gibi hissediyordu. Derece, 37 dedi Zoya glmsiyerek. Karyolann ayak ucunda asl duran derece kartna k iareti koydu. Telefon, kayt odasnda. Ama imdi oraya gidemezsiniz. Ayr bir blmde. zr dilerim, kkhanm, dedi Pavel Nikolayevi dorularak. Sert bir sesle konutu. Bir hastane nasl telefonsuz olur? Ya bir ey olursa mesel bana? Dar koar, telefon ederiz, dedi Zoya sknetle. Ya hava frtnal, yamurlu olursa? Zoya teki hastann, yal zbek'in yanma gitmiti bile. Kartn iaretliyordu. Gndzleri dar kmadan dorudan doruya telefona gideriz. Oysa o blme giden koridor imdi kilitli. Zoya alml bir kadn olduu kadar kstaht da; Pavel Ni- kolayevi'e daha fazla aldr etmeden Kazak'n yanma gitti. Pavel Nikolayevi onun arkasndan b akarak istemiye istemiye sesini ykseltti : O halde baka bir telefon olmal! Olmal! Zoya, var, diye Kazak'n karyolasnn bandan seslendi, -o da bahekimin brosunda. yle mi? Demka, 36,9. Bahekimin brosu kapal. Nizamettin Bah- ramovi hi holanmaz... Akla yaknd bu; elbette hi kimse yokluu srasnda brosuna girilmesinden holanmazd. Ama hastanede durumu ayarlamalar gerekirdi... Bir an iin d dnyaya alan kap aralanm, imdi yeniden kapanmt. enesinin altndaki yumruk byklndeki ilik yine btn dnyay ona kapamt. Pavel Nikolayevi aynasna uzand; bakt. Of; yumru ne kadar imiti! Bakalarnn baklarna bile iren grnyordu tmr, kendi baklarna daha da irkin geliyordu! Byle eyler nasl oluyordu? evresindeki hi kimsede byle bir ey yoktu. Krk be yllk yaamas boyunca Pavel Nikolayevi hi kimsede byle canavarca bir ey grmemiti. Pavel Nikolayevi'de bir sakatlk vard. Tmrn daha ok byyp bymediini kararlatrmaya almad. Aynay kaldrd. Evden getirdii yiyecekten bir para karp yedi. En sevimsiz iki kii, Yefrem'le Ogloyed, kouta deildi

 26 ler; dar kmlard. Pencere yannda yatan Azovkin baka bir ekilde kvrlmt, ama artk inlemiyordu. Dierleri sessizdi. Sayfalarn evrildiini duyuyordu. Birka uyumutu. Artk uyumak Rusanof'un srasmd. Geceyi ksaltmak, dnmemek iin, sabahleyin doktorlar bir gzel azarlamak iin. Bornozunu bir kenara koydu; arafla zerini rtt, Trk havlusunu bann zerine yerletirdi, uyumaya alt. Oysa sessizlikte en kk bir ses bile daha belirli ve daha sinir bozucuydu. Bir yerde birinin fsldadn duydu. Sanki kulann dibinde konuuluyor gibiydi. Yzndeki havluyu yrtar gibi ekti, boynunun acmamas iin dikkatle doruldu, fsldyarak konuann, komusu zbek olduunu anlad; uzun boylu, zayf, kk sivri sakall, bana ypranm kah verengi balk giymi, arap denecek kadar esmer bir adam. Elleri bann altnda srtst yatyor, tavana bakyor, fsldyordu; ihtiyar budala dua m ediyordu? Hey! Aksakal! diye seslendi Rusanof. Szc saz airi anlamna kullanmt. Parman ona doru sallad. Kes! Beni rahatsz ediyorsun! Aksakal sustu. Rusanof tekrar yatt, yzn rtt. Ama uyuyamyordu. imdi onu uyutmayan eyin tavandaki iyice glgelendirilmemi iki plak ampul olduunu anlamt. Havlunun gerisinden bile farkediyordu. Pavel Nikolayevi homurdand, bir kez daha dirseklerinin zerinde, yine tmr rahatsz etmemeye alarak doruldu. Proka, elektrik dmesinin yaknndaki karyolasnn baucunda duruyordu. Soyunmak zereydi. Delikanl! I sndr! diye emretti Pavel Nikolayevi. Sras deil, henz illar getirmediler, dedi Proka bozuk bir Rusayla. Yin e de eli elektrik dmesine doru uzanmt. Rusanof'un arkasndan Ogloyed, Iklar sndr demekle ne kastediyorsun? diye atld, kendine gel. Kouta bir tek sen yoksun. Pavel Nikolayevi dorulup oturdu, gzlklerini takt; saknarak dnd. Altnda ki karyola gcrdad. Bana bak, daha nazik konu! Kaba Ogloyed arpk yzn buruturdu; alak sesle karlk verdi : Kendini bu kadar beenme! Ben senin iilerinden biri deilim.

 27 Pavel Nikolayevi ona utandrc bir bakla bakt. Ama bunun Ogloyed zerinde hibir etkisi olmad. Rusanof resmi grmelere giriti. Pekl niye k istiyorsun? Haddini bildirmek iin, dedi Kostoglotof. Bu kouun havasn yeteri kadar iine ekmi olmasna ramen Pavel Nikolayevi nefes almakta glk ekti. Bu serseri derhal hastaneden atlmal, ie konmalyd. Oysa Pavel Nikolayevi'in harekete geecek olanaklar yoktu. (Hastane yetkilileriyle Ogloyed zerine konumay unutmamalyd.) Okumak ya da baka bir ey yapmak isterseniz koridora kabilirsiniz, dedi Pavel Nikolayevi drstlkle, niin herkes iin karar vermeyi kendi zerinize alyorsunuz? Burada eit eit hasta var. Aradaki farklar grmelisiniz. Bir bakas, Onlar farklar grrler, meraklanma dedi, senin iin gs kabartc bir lm Un yazarlar. u, u yldan beri Parti yesi. Ama nce bizim hakkmzdan gelirler. Pavel Nikolayevi imdiye kadar byle bir serkelikle ne karlamt; ne de byle bir ey hatrlyordu. Bu konuda ne yaplmas gerektiini de dnemiyordu. Kadn hastabakcya yakmamazd elbette. imdilik yapabilecei tek ey bu konumaya elinden geldiince arballkla son vermekti. Pavel Nikolayevi gzlklerini kard, yatt, tekrar yzn havluyla rtt. Raz olup bu hastaneye geldii iin pimanlk ve fkeden ldracakt. Yarn buradan karsa ge kalm saylmazd. Saati, zamann dokuza gelmek zere olduunu gsteriyordu. Evet, hereyi sineye ekmeye karar vermiti. Er-ge hepsi yatacaklard. Oysa yataklarn arasnda yeniden kprt, sarsnt sesleri duyuldu. Koua dnen Yefrem'in kard grltyd bu elbette. Eski deme tahtalar Yefrem'in ayaklan altnda yaylanp gcrdyor, sarsnt; yataktan yastktan geip Rusanof'a eriiyordu. Oysa Pavel Nikolayevi hi bir ey sylememeye, dayanmaya karar vermiti. Halkmzda kabalk ne kadar derinlere kk salmt! Onlar olduklar yerde sonsuza dek tutan bu kabaln arlyla yeni topluma nasl sokulabilirlerdi? Gece sonsuza kadar uzad. Hastabakc birine il, dierine pudra, bir ncsne ve drdncsne ine- getirerek bir,

 28 iki, , drt kez geldi. Azovkin ie yaplmamas iin yaknd, ine yerindeki ilii indirmesi iin scak su iesi vermeleri iin yalvard. Yefrem aa yukar, durmamacasma gezindi. Akhmadzhan e Proka yattklar yerden konumaya giritiler. Kou ancak imdi canlanmt, iindekilerin hi bir rahatszl ya da znts yok gibiydi. Demka be yatp uyumad. Gelip Kostoglotof'un yatana oturdu ve orada, tam Pavel Nikolayevi'in kula dibinde konuup durdular. Zamanm olduu kadar okumaya alrm, dedi Demka, niversiteye girmek isterdim. Gzel. Ama retimin seni daha yetenekli yapmyaca- n hatrla. (Ogloyed bu delikanlya ne retiyordu.) Daha yetenekli yapmak demekten kastin nedir? Sylediimi kastediyorum. Ne yapar? Hayat. Demka bir an sustu. Sonra karlk verdi : Seninle ayn dncede deilim. Birliimizde bir komser vard, daima yle sylerdir (Okula gitmek sizi daha akll yapmaz. Rtbe de yle. Kii apoletine bir yldz takt m, pek byyp ykseldiini sanr. Oysa yanltr bu,) derdi. Okumayalm m diyorsun? Ayn dncede deilim. Gidip okuyun tabii! Ama retimin sizi daha akll yap- myacam hatrlayn. Peki ne yapar? Ne mi yapar? Gzlerinize gvenin, kulaklarnza inanmayn. niversitenin hangi blmne girmek istiyorsun, Demka? Karar vermedim. Tarihe gitmek istiyorum ama edebiyat da seviyorum. Peki teknik blme ne dersin? Ha - yr. Tuhaf. Bizim kuak byle dnrd. Ama bugnlerde btn genler teknikten holanyorlar. Sen holanmyor musun? Ben... Ben toplumsal bilimlere ilgi duyuyorum. Toplumsal m? Hh, Demka, teknie sarlrsan daha kolaylkla ilerlersin. Radyo yapmay rensen daha iyi olur. Niin daha kolaylkla ilerliyeyim? Buraya iki ay kapanp

 29 kalrsam ikinci devrenin dokuzuncu snfna yetimem gerek. Ders kitaplar ne lemde? Yanmda iki tane var. Uzay Geometri ok zor. Uzay Geometri mi? Buraya getir kitab! Pavel Nikolayevi delikanlnn gidip dndn duydu. Evet... Kiselef'in Uzay Geometrisi, bizim okuduumuz kitap. Paralel dorular ve dzlemler... Bir dzlemde bir doru, bir dier doruya paralelse, dzleme de paraleldir... Allahm bels, ite sana bir kitap! Herkes bu kadar iyi yazabilse! nce, kk bir kitap, deil mi? Ama iine ne ok ey sdrlm! Bu kitab bir buuk ylda okuyorlar. Ben de okudum bu kitab. Bir zamanlar su gibi bilirdim. Ne zaman? Bakaym. Senin ikinci devreye baladn gibi ben de dokuzuncu snftaydm; 1937 1938 yllarnda olmal, insann bu kitab tekrar eline almas ne byk ey. En ok geometri dersini severdim. Sonra? 'Sonra' demekle neyi kastediyorsun? Okulu bitirdikten sonra yani. Okulu bitirdikten sonra niversitede fevkalde bir faklteye girdim: jeofizik blmne. Neredeydi? Ayn yerde, Leningrad'da. Evet? ilk yl tamamladm. Ama 1939 yl eyllnde on dokuz yandakerin askere alnmas iin bir karar kardlar. Beni de aldlar. Sonra? Sonra cephe hizmeti balad. Sonra? Ve sonra... Ne olduunu bilmiyor musun? Sava balad. Subay miydin? Hayr, avu. Neden? nk herkes general olursa ortada sava kazanacak kii kalmaz... 'Bir uak dz bir izgi zerinde dier bir uaa paralel gider ve bu ua kesip geerse, kesime izgisi...' Bak,

-30Demka. Seninle hergn uzay geometri alalm. Kitab yutarz! ister misin? isterim. (Buna da dayanmak, tam kulann dibinde.) Sana alacan yerleri gsteririm. Zaman kaybediyorsun. Haydi imdi balyalm. u aksiyomu zmleyelim. Aklndan karma, bu aksiyomlar basit grnr ama her teoremde ortaya karlar. Nasl olduunu grmem gerek, ite ilki: eer bir doru zerindeki iki nokta bir dzlem zerindeyseler, bu doru zerindeki her nokta da dzlem zerindedir. Bunu nasl aklarsn? Kitab dzlem, ka lemi de doru izgi olarak kabul et, tamam m? imdi yerletirmeye al... almaya baladlar; aksiyomlar ve sonular zerinde uzun bir sre tarttlar. Pavel Nikolayevi dayanmaya karar vermiti; gsterili bir davranla onlara arkasn dnd. So nunda almay brakp ayrldlar. Azovkin'e iki uyku hap verildi; zavall uyudu. Ama imdi de Pavel Nikolayevi'in karsndaki aksakal ksrmeye balamt. I sndrmelerinden sonra bile Allahn bels aksakal ksrd, ksrd; yle uzun, yle tiksindirici, yle terek ksrd ki nerdeyse boulacakt. Pavel Nikolayevi ona arkasn dnd. Havluyu yznden ekti. Ama kou tam kararmamt. Koridorda k yanyordu; oradan sesler duydu; ayak sesleri, kovalarn ve tkrk hokkalarnn grlts. Uyuyamyordu. Tmr basncm artrmt. O kadar mantkl, dzenli, faydal bir yaant bu ekilde kesilsin! Kendine ok acyordu. Dokunsalar gzyalar boanverecekti. Bunu da Yefrem salamaktan geri kalmad. Karanlkta bile durmad; komusu Akhmadzhan'a aptalca bir yky anlatmay srdrd : insan niin 100 yama kadar yaasn? Yaamamal." yle oldu. Hayat Allah datyordu. Her hayvana elli yl verdi, yeterdi bu. nsan en son geldi, Allah'n ona verecek ancak yirmi be yl kalmt. eyrek yzyl m? diye sordu Akhmadzhan. Tamam, insan yaknmaya balad: Yetmez bu diye, Allah, ok bile, dedi. insan Hayr, yetmez. O halde git bakalarndan iste dedi. insan gitti; atla karlat. Bak, dedi insan, bana yeteri kadar mr verilmedi. Seninkinin bir

 31 ksmn bana ver. Pekl, ite yirmi be yl al. nsan yoluna devam etti. Kpekle karlat. Dinle kpek, bana hayatndan bir para ver! Elbette veririm, al yirmi be yl! nsan yo luna devam etti. Maymunla karlat. Ondan da yirmi yl ald. Allah'a dnd. Ve Allah, stediin olsun, dedi, kendi iini kendin hallettin. lk yirmi be yln insan gibi geireceksin. kinci yirmi be ylda at gibi alacaksn. nc yirmi be ylda bir kpek gibi havlyacaksn. Ve son yirmi be ylda herkes sana maymunmuun gibi glecek.

NC BLM Zoya alkan, becerikli olmasna masasndan yataklara, yataklardan tekrar masasna kouturmasna ramen klar sndr iaretinden nce btn ilerini tamamlayamayacan anlamt. leri bitirip erkekler kouuyla, iki kiilik kadnlar kouunun klarn sndrmek iin kendini paralyordu. Otuzdan fazla yatan bulunduu kadnlar kouunda, hastalar k snsn veya snmesin asla annda susmuyorlard. Birou uzun bir sreden beri hastanedeydi, hastaneden bkmlard, iyi uyumuyorlard, kou havaszd; daima balkon kapsnn ak ya da kapal durmas zerine tartmalar oluyordu. Kouun bir ucundan teki ucuna kadar uzayp giden srekli dedikodular yaplyordu. Hereyi tartyorlard fiyatlar, yiyecek, eya, ocuklar, kocalar, komular ve daha gizli konular ve konuma genellikle gece yarlarna, saat bire kadar sryordu. stelik bugn nbeti hademe Nelly'di. Yerleri fralamas ebediyet kadar uzun bir zaman alyordu. Nelly; dolgun dudakl, kaim bal, iri kalal amatac bir kzd. Yerleri fralamaya bir hayli zaman nce balamt ama yarlayamamt bile, nk her konumaya katlyordu. Bu arada karyolas erkekler kouunun yaknndaki st sahanlkta olan Sibgatof kalasnn banyo edilmesini bekliyordu. Her gece yaplan bu banyolardan ve srtndan gelen kokudan utand iin Sibgatof sahanlkta yatmay ye tutmutu, oysa buraya gelen en eski hastalardan bile daha kdemliydi, artk hastanenin devaml

 32 memuru gibi olmutu. Zoya kadnlar kouundan ku gibi geerek Nelly'yi elinin arlndan tr azarlad, sonra ikinci kere azarlad. Ama Nelly ona karlk verdi, daha sratli al mad. Zoya ondan daha byk dedi, Nelly bu kadar gen birinden emir almay kltc bir eymi gibi hissediyordu. Zoya bugn ie pek neeli gelmiti ama hademenin bu ekilde kar koymas sinirlerini bozmutu. Genellikle Zoya her kiinin tembellik etmeye hakk olduunu, kendini tketinceye kadar almamas gerektiini kabulleniyordu; ama insan hastalara hizmet ettiine gre insafl olmalyd. Sonunda Zoya hastalarn yoklamalarn tamamlad.. Nel- ly'nin yerleri fralamas bitti. Kadnlar kouuyla sahanlktaki k sndrlmt. Nelly birinci kata inip Sibgatof'un kalas iin scak ill suyu hazrlyarak kk kvetiyle yukar getirdiinde saat on biri gemiti. Nelly, O-o-o-oh, diye yksek sesle esnedi. yle yoruldum ki. Birka saat uyusam iyi olur. Buraya bak, hasta! Orada btn bir saat oturup kalan banyo edeceksin. Onun iin seni beklemek gereksiz. in bitince kveti aa kendin gtr, dk; olur mu? Bu salam, eski, geni sahanlklar bulunan yapda st katlara su kmyordu. Sharaf Sibgatof'un daha nce nasl olduunu tahmin etmek imknszd imdi, ipucu kalmamt, o kadar uzun bir sredir strap ekiyordu ki eski yaantsnn izleri silinmiti. yldr sren strapl hastalna ramen bu gen Tatar btn hastanenin en nazik kiisiydi. Sk sk hafife, ok hafife glmserdi; verdii sonsuz zahmet iin zr diler gibiydi. Has tanedeki drt ve alt aylk kallar srasnda kendi ailesiymi gibi btn doktorlar, hastabakclar ve hademeleri tanmt, onlar da Sibgatof'u bilirlerdi. Oysa Nelly hastaneye yeni gelmiti; burada birka haftadr alyordu. Benim iin ok g olur, diye Sibgatof sessizce kar koydu, suyu iine koyacak bir kova ya da kavanoz olsayd az az tardm. Zoya'nn masas yakndayd. Konumay duydu, ayaa frlad. Kendinden utan! Srtn ememesi gerek! Ama sen kveti tamasn istiyorsun, deil mi? Heyecanla, fkeyle konuuyordu ama sesi ancak nn duyabilecei kadar kyordu. Nelly sknetle karlk verdi:

33 ama btn katn duyabilecei kadar yksek bir sesle : Neden utanacakmm? Canm kt. ok altm.. Ama i bamdasn! Bunun iin sana para veriliyor! diye Zoya fkeyle soludu. Sesini daha da alaltmt. Ha! Ona da para m diyorsun? Dokuma fabrikasnda bile daha ok para kazanabilirim. Ssss! Daha alak sesle konuamaz msn? O-o-o-oh! iri gsl Nelly btn sahanlktakilerin duyabilecei ekilde yar esnedi, yar inledi. Ah, bir yastk olsa! yle uykum var ki! Dn gece kamyon ofryleydim. Pekl, hasta! iin bitince kveti karyolann altna it. Sabahleyin alp gtrrm. Derinden derine yeniden, azn kapatmadan esnedi; esnemesi bitince Zoya'ya, ben toplant odasndaki divann ze- rindeydim, dedi. izin verilmesini beklemeden doktorlarn gnlk konsltasyon toplantlarn yaptklar, koltuklarla deli toplant odasna alan ke kapya doru gitti. Nelly birok ii yapmamt; hokkalar temizlenmemi, sahanlk demesi silinmemiti ama Zoya onun geni srtna bakt, hi bir ey sylemedi. Zoya bir ite uzun sre kalmazd ama sorumluluunu bilen kiiye iki kat i yklenildiini anlyacak kadar tecrbeliydi. Yarn sabah Elizaveta Anatolyevna nbeti devrala cak, hem kendisi, hem de Nelly iin her yeri ovup temizleyecekti. Sibgatof yalnz kalnca kalasn at; beceriksiz davranlarla yerde, yatan yanmda duran kvetin iine girdi, oturdu, hareketsiz duruyordu. Dikkatsizce yaplan herhangi bir davran kemiin armasna yol ayordu. Ama hastalkl yere dokunulduu ya da amarna deydii zaman yakc arlar hissediyordu; mmkn olduu kadar hafife arkasna dayanmaya alt. Arkasndaki eyi hi grmemiti ama arada srada eliyle dokunmutu. nceki yl hastaneye sedyeyle getirilmiti; ayakta duramyor, bacaklarn hareket ettiremiyordu. O zaman onu birok doktor muayene etmiti ama yalnzca Lyudmilla Afanasyevna tedvisini yapmt. Drt ayda szlar tamamiyle gemiti. Rahata yryebiliyor, eiliyor, hibir rahatszlk hissetmiyordu. Hastaneden taburcu edildiinde Lyudmilla Afanasyevna'nm ellerini pmt. Lyudmilla AfanasKanser Kouu F : 3

 34 yevna da onu uyarmt: Dikkatli ol, Sharaf! Srama, dme! Ne var ki oturduu yerde yapabecei bir i bulamam,, yine kontrol memurluuna dnmek zorunda kalmt; byle bir ite Sharaf Sibgatof arada srada bir kamyonun arkasndan atlamadan edebilir miydi? Ya da hamala, ofre yardm etmeden durabilir miydi? Yine de kamyondan bir varil yuvarlanp ta Sharaf'n artk iyilemi olan sakat yerine arpmcaya kadar herey yolunda gitmiti. Varilin arpt yerde bir yara alp iltihaplanmt. Bir trl de kapanmamt. O zamandan beri hastanenin kanser kouuna sanki zincirle balanmt. fkesi hl gemeyen Zoya masasna oturdu; gznden bir eyin kamadna emin olmak iin yaplacak iler listesini iaretlemeye koyuldu. di kdn zerindeki bulankla m yazlarn yanma mrekkeple kk iaretler yapyordu; mrekkep, kdn zerinde dalyordu. Olay zerine rapor vermek faydaszd. Durumla kendisi ilgilenmeli, bir zm yolu bulmalyd. Oysa Nelly'le baa kmak onun harc dedi. Uyku ekmek; bunda hatal bir taraf yoktu. Nbet banda becerikli bir hademe olsa gecenin yarsn Zoya da uyuyarak geirirdi. Oysa imdi grevi banda bulunmak zorundayd. nndeki kda bakyordu; sonra bir erkein yaklap, yannda durmakta olduunu farketti. Ban kaldrd. Beceriksiz, bakmsz, keli kafas, hastane ceketinin ceplerine ancak san kocaman elleriyle Kostoglotof'u grd ; imdiye kadar oktan uyumu olman gerekirdi, diye Zoya onu azarlad. Niin ortada dolayorsun? Hayrl akamlar, Zoyenka. Kostoglotof bunlar elinden geldiince tatl bir sesle syledi; hatt sesli harflere hafife oynak bir hava verdi. Zoya yarm bir glmseyile, hayrl akamlar, diye karlk verdi. Dereceni almaya geldiimde, (hayrl akamlar) denecek zamand. ok iiniz vard. Kzmayn. imdi ziyaretinize geldim. yle mi? Zoya'nn kirpikleri dalgaland; gzleri kendiliinden irileti; beklenmedik bir eydi bu. Ziyareti kabul ettiimi nerden kardn? nk gece nbetlerinde daima ders alrsnz. Oysa imdi hi ders kitab gremiyorum. Snavlarnz bitirdiniz mi? Ne kadar dikkatlisin. Evet, bitirdim. Ne derece aldnz? Ah, belki de nemi yoktur bunun. B aldm. Niin nemi olmasn?

 35 Belki de size bir C verirler diye dnmtm. Bundan sz etmek istemediniz. Okul bittiine gre tatde misiniz? Zoya nee dolu bir rahatlkla gzlerini krptrd, sonra dnd : niin olmasn? ki hafta tatil, ne gzel! Hastanedeki iten baka bir ey yok. O kadajr ok zaman var ki! Nbet srasnda bir kitap okuyabilir, ya da imdiki gibi gevezelik edebilirdi. O halde ziyaretinize gelmekte haklymm. yle sanrm. Otur. Hatrladma gre niversitede tatiller 25 ocakta balard. Niin ge kaldnz? Bu sonbaharda renciler pamuk toplamaya gittiler. imdi bunu her yl yapyoruz, biliyorsun. Daha ka yl okumanz gerek? Bir buuk yl. Okulu bitirince sizi nereye atayacaklar? Zoya, yuvarlak, zarif omuzlarn silkti. lkemiz o kadar byk ki. Gzkapaklarnn altnda yer yokmu da bu yzden zgr olmak istiyorlarm gibi sakin zamanlarnda be Zoya'nm gzleri frlakt. Sizi burada brakmazlar, deil mi? Ha-yr, elbette brakmazlar. Ailenizi nasl brakp gideceksiniz? Ne ailesi? Yalnz bir bykannem var. Onu da beraber gtreceim. Anneniz, babanz ne oldu? Zoya iini ekti. Annem ld. Kostoglotof, Zoya'ya bakt. Babasn sormad. Bu blgeden misiniz? Hayr. Smolenks'den geldim. Ya! Uzun zaman nce mi? Tahliye srasnda tab. O zamanlar... dokuz yalarnda olmanz gerek? Hemen hemen. kinci snf orada bitirdim. Sonra bykannemle beraber buraya yerletik. Zoya duvarn dibinde duran byk, portakal rengi antasna uzand; iinden cep aynasn ald. Kk kepini kartt, kepin dzletirdii sama dokundu; zarif altn rengi bir bukleyi taryarak insanm nefesini kesecek kadar nefis bir biimde kvrd.

 36 Buklenin altn klar Kostoglotof'un sert yz hatlar zerinde ldad; Kostoglotof onu honutlukla seyretti. Aynayla ii biten Zoya, senin bykannen nerde? diye sordu. Kostoglotof btn ciddiliiyle, benim bykannem, dedi, annemle beraber kuatmada ld. ('anne' szc onun tand yzdeki bir kiiye ne kadar aykr dyordu.) Leningrad kuatmasnda m? Evet. Kzkardeimi de bir arapnel paras ldrd. O hastabakcyd. Bir para size benziyordu; daha ufak tefekti. yle mi? diye atld Zoya. Kuatmada o kadar ok kii ld ki! Allahn bels Hitler! Hitler gerekten bir belyd. Yine de Leningrad kuatmasnn btn suunu ona yklemiyorum. Ne! Neden? Neden mi? Hitler zaten bizi mahvetmeye gelmiti. Kim onun kuatmada bir kap aarak, dar kn, teker teker; kalabalk etmeyin, demesini bekleyebilirdi? Savayordu Hitler r dmand. Kuatma baka birinin hatasdr. Zoya, kimin? diye fsldad; nerdeyse dilini yutmu gibiydi. imdiye kadar byle bir dnceyle, ne karlam, ne de hayal etmiti. Kostoglotof siyah kalarn att. Kuatma, Hitler, ingiltere, Fransa ve Amerika e birlese bile yine de savaa hazr olmalar gereken kiinin ya da kiilerin hatasdr diyelim; on yldan beri maalarn alan ama Leningrad'n korunaksz durumunu nceden grp savunulmas iin pln hazrlamayanlarn; gelecekteki silhlarn gcn se- zemeyen, yeraltna yiyecek depo etmeyenlerin hatas. Annemi onlar ldrd; onlarla Hitler. Basit bir dnceydi bu ama Zoya iin yepyeniydi. Sibgatof arkalarndaki kede duran kvetin iinde sessiz sedasz oturuyordu. Ama o zaman... Ama bir denemeleri gerekmez miydi? diye Zoya fsltyla sordu. Bilmiyorum. Kostoglotof keli dudaklarn birbirine bastrd. Bilmiyorum. Zoya kepini yeniden giymedi. Hastabakc gmleinin st dmesi akt; bej rengi giysisinin yakas grnyordu. Zoyenka, buraya ksmen de olsa kendi durumum iin geldim.

 37

Demek yle! Zoya, kirpiklerini krptrd. O zaman meseleyi gndz nbetisine ilet, ltfen; imdi yatana git! Beni ziyarete geldiini sylememi miydin? Evet, sizi ziyarete de geldim. Ama marp profesyonel bir doktor olmanzdan nce bana dost elinizi uzatmanz istiyorum. Doktorlar bu dediini yapmyorlar m? Yapyorlar ama onlarn eli farkl. Sonra size ellerini uzatmyorlar. Zoyenka btn yaantm boyunca kendi kendime ne^ olduunu renmekte srar ettim. Burada tedavi ediliyorum. Ama bana hi bir ey sylemiyorlar. Bu ekilde devam edemem.. Patolojik Anatomi diye kitap grdm elinizde. Doru mu? Doru. Bu kitap tmrler zerine, deil mi? rr Evet. T"*T7 O halde bir iyilik edin, kitab bana verin. Kitaba bakp bir eyler anlamaya almalym. Kendim iin. Zoya somurttu. Ban sallad. Hastalarn tp kitaplar okumalar yasak. Biz renciler bile u ya da bu hastal alrken daima kendimizi... Belki baka birinin okumas doru olmaz ama bunu bana. uygulayamazsnz! Kostoglotof'un iri eli masann stne indi. Btn yaamamda tekrar tekrar, derinden derine korkutuldum... Artk beni hi bir ey korkutamaz. Buraya gelmezden nce hastalma tehis koyan Koreli doktor da sylemek istemedi ama ben, 'anlatn,' dedim. 'Sylemem doru olmaz,' dedi. Ama ben srar ettim. 'Haydi, balayn! Sorumlu ben olacam. Aile babasym, ilerimi dzene koymam gerek,' dedim bylece anlatt : ' haftalk mrnz var. Gerisini bilmem. Bir ey syliyemem.' Byle bir ey sylemeye ne hakk var? iyi bir insand! Gerek bir insan! Onun elini sktm. Bilmeliyim! Alt aydan beri byk bir strap iindeyim; son ay strap duymadan ne yatabildim, ne oturabildim, ne de ayakta durabildim. Ve gnde ancak birka dakika uyuyabiliyorum; bn ka ey dnp zmledim. O sonbahar, kendimi rnek alarak, insann beden canszlamadan nce lmn eiinden geebileceini rendim. Kannz bedeninizde dolaabilir ama psikolojik olarak lm iin btn hazrlklar yapm, lmn kendisine tahamml etmisinizdir. evrenizdeki hereyi mezardan seyrediyor gibi ilgisizce izlersiniz. Kendinizi asla bir Hristiyan

 38 olarak kabullenmemenize, zaman zaman bunun aksini dnmenize ramen birdenbire bakmsnz ki hereye ramen sizi inciten herkesi balam, size hakszl dokunanlara olan fkenizi kaybetmisinizdir. Deitirmek iin kayglandnz veya zldnz bir ey de yoktur. Bunun dengeli ve tabii bir durum olduunu bile syliyebirim; bir aa ya da bir ta gibi. Artk o durumdan kurtuldum, buna sevinip sevinmemem gerektiini de bilmiyorum. Btn duygularm geri dnecek, iyisi de, kts de, Ama d grnte de olsa; Mutlu olman iin bir yardmda bulunabilir miyim? Buraya ne zaman geldin... Ne kadar oldu? On iki gn. Koridordaki yatakta kvranyordun; insann iine rknt veriyordun. Yzn l gibiydi. Hi bir ey yiyemiyor- dun; atein gece - gndz 39 un zerindeydi. Ama imdi? Ziyarete gidiyorsun. On iki gnde bu denli iyilemek bir mucizedir. Burada byle eyi pek ender grrz. Gerekten de o zaman srekli sanclar yzn saysz izgilerle buruturmutu; eeyle izilmi gibi derin izgiler. imdi bunlarn pek az kalmt; eskisi gibi derin de deildiler. ansma X ualarnn bana yarar dokundu. Bu sk sk olmaz. Byk bir ans eseri! dedi. Zoya itenlikle. Hayatta yle ansszlklarla karlatm ki X ualarndan yarar grmek de benim hakkm. Mutlu, kark dler grmeye baladm. Bu da iyiletiimi gsterir sanrm. Mmkndr. te anlamak ve bilmek istediimin nedeni de bu! Tedavi metodunu, yazlan illar ve sonularn renmek istiyorum. Kendimi o kadar iyi hissediyorum ki belki de tedaviye son verilebilir. ite bunu aratrp bulmalym. Bana ne Lyudmilla Afanasyevna, ne de Vera Kornilyevna bir ey sylyor. Bir o- cukmuum gibi beni tedaviye devam ediyorlar. O kitab bana dn verin Zoya, rica ediyorum! Sizi ele vermem. Kitab hi kimse elimde grmiyecek, bundan emin olabilirsiniz. yle heyecanla konuuyordu ki yz hatlar canlanmt. Zoya elini duraksamayla masann ekmecesinin tokma- , na uzatt. Kitap burada m? Kostoglotof tahmin etmiti. Onu bana verin. Zoyenka! Elini uzatt. Bir daha ne zaman nbete geleceksiniz?

 39 Pazar gn, gndz nbetindeyim. Kitab size o zaman veririm. Anlatk. Sz, Patlak gzleri, altn rengi buklesiyle ne kadar sevimli ve alakgnllyd Zoya. Kostoglotof'un gremedii; yatmaktan drt bir yana dnp kvrlm olan kendi salaryd. Hasta odasnn yaratt senli benlilikle, hastanenin verdii i amarnn bir kenar, pijama ceketinin iliklememi olduu boyun ksmndan grnyordu. Pekiyi, pekiyi, pekiyi. Kostoglotof sayfalar evirdi. Balklar okudu. Mkemmel! Hepsini burada bulacam. Size nasl teekkr edeceimi bilmiyorum? Beni gerektiinden daha ok tedavi edebilirler. Btn dndkleri tedavi kartlarnda yazlanlar yerine getirmek. Belki de buradan kurtulacam. Elimin altnda yararl illar olunca belki de farknda olmadan bir bakarm ki yz yama kadar yaamm! ite baladn! Zoya ellerini kavuturup zntyle ovuturdu. Kitab sana asla vermemeliydim. Kitab geri ver! Zoya kitaba nce tek sonra iki eliyle sarlmak istedi ama Kostoglotof kolayca kand. Kitap ktphanenin; yrtacaksn! Bana ver onu! Zoya'nm gerilen giysisi; sk, yuvarlak omuzlarn, gl, yuvarlak kollarnn hatlarn ortaya karyordu' Boynu ne ksa, ne uzun, ne zayf ne de tombuldu; vcuduna uygundu. Kitab ekitirerek birbirlerine sokuldular, gz gze geldiler. Kostoglotof'un simetrisiz hatlar bir glmsemeyle yayld. Artk yzndeki yara izi de eskisi kadar korkun grnmyordu. Serbest eliyle Zoya'nm parmaklarn kitaptan kurtard. Bu srada durmadan fsldyordu : Zoyenka! Bilgisizliin karsmdasnz, deil mi? nsanlar aydnlatmak ister misiniz, insanlar renmekten nasl alko- yarsmz? aka ediyordum, buradan kamaya almyacam. Zoya onunki gibi ancak duyulabilecek bir fsltyla karlk verdi : Hayr, hakkn yok bu kitab okumaya. Yalnzca... nk kendini ihml ettin. Hastaneye niin daha nce gelmedin? Neden seni buraya yar l bir halde getirmek zorunda kaldlar? Ah. diye Kostoglotof iini ekti. Nasl gelebilirim? Ulam imknszd... imknsz m? Nasl bir yer oras. O zaman uakla gelseydin! Neden son ana kadar bekledin? Daha nce, daha uygar

 40 bir yere gidemez miydin? Orada doktor ya da salk memuru -olsun biri yok muydu? Zoya kitab brakt. Bir doktoru vard. Bir doum mtehasss, ikisi de ayn daldayd. iki doum mtehasss m? diye Zoya ard. Demek orada ounlukla kadn var. Aksine. Hemen hemen hi kadn yok. iki tane doum mtehasssmz vard; ama baka doktor yoktu. Laboratuar yoktu. Kan tahlilimi yapamazlard. Sonradan al yuvarlar saysnn alt bin olduu ortaya kt. Bunu kimse bilmiyordu. Ne korkun! imdi de tedavi grp grmemen gerektiine karar vermeye kalkyorsun. Kendine acmyorsan aileni, ocuklarn dn! ocuklar m? Kitap zerine yaptklar btn bu neeli mcadele bir ryaym gibi Kostoglotof uyanr gibi oldu. Sert hatlar, ar ar konumas yeniden ortaya kt. ocuklarm yok. Ya karn? insan deil mi o? Kostoglotof'un szckleri azndan daha da ar ar kt. Karm da yok. Erkekler daima evli olduklarn inkr ederler. O halde yoluna koymak istediin aile sorunlarn neydi? Koreli doktora neden yle dedin? Ona yalan syledim. imdi bana sylediin gibi mi? Hayr, doruyu syledim. Kostoglotof'un yz hatlar daha da sertlemiti. Kadn konusunda ok titizimdir. Yani karn seninle geinemedi mi demek istiyorsun? Zoya ban anlayla sallad. Ben hi evlenmedim, dedi Kostoglotof ban ar ar sallyarak. aran Zoya, Kostoglotof'un yan tahmin etmeye alt. Dudaklar kprdad ama soruyu sormaktan vazgeti. Tekrar sormaya kalkt yine vazgeti. Zoya, Sibgatof'a arkas dnk oturuyordu; ama ona yz dnk olan Kostoglotof, Sibgatof'un iki eliyle kvetin yanlarna tutunarak son derece dikkatle dorulmaya, kurulanmaya altn grd. Sibgatof'da dnyann btn aclarn ekmi bir anlam vard: iddetli strap dnemini atlatmt; imdi onu honut edecek hi bir ey yoktu.

 41 Kostoglotof nefes almak g bir eymi gibi tekrar tekrar iini ekti. Bir sigara imeyi ne kadar isterdim! Burada imemem gerek sanrm. Asla. Sonra sigara senin iin lm demektir. Sigara imek kesinlikle yasak m? Kesinlikle. Hele ben burada olduum zamanlar. Oysa. Zoya glmsyordu. Yalnzca bir tane? Hastalar uyuyor. Nasl iersin? Yine de Kos-toglotof uzun, kvrml bir sigara azl kard ve bunu emmeye koyuldu. Ataszn bilirsiniz: 'genken evlenmek iin zaman ok erkendir; yalandnzda da ok ge.' Kostoglotof dirseklerini Zoya'nn masasnn zerine dayad. Ellerini, azlkla birlikte salarnn iine soktu. Savatan sonra o da, ben de renci olmamza ramen nerdeyse evleniyorduk. Yine de evlenecektik. Ama iler aksi gitti. Zoya, Kostoglotof'un sevimsiz ama gl yzne bakt. Omuzlar ve kollar kemikliydi; bu da hastalktan eri geliyordu. I Anlaamadnz m? Byklerin dedikleri gibi... bizim iin kaybolmutu. Kostoglotof yzn buruturarak bir gzn kapad ama teki akt. Kaybolmutu ama kendisi sa. Geen yl yaztk. Kostoglotof gzn at; elindeki azl grd. Cebine koydu, birdenbire, Biliyor musunuz, bu mektuplarda yazd baz eyler yznden onun sandm kadar mkemmel bir kadn olup olmad zerine kukuya dtm. Belki de deildi. Yirmi be yandayken insanlar zerine ne bilebiliriz ki? Koyu kahverengi gzleriyle Zoya'ya bakt. Mesel siz. Erkekler zerine ne bilirsiniz? Hi - bir - ey. Zoya gld. Belki de onlar ok iyi anlyorum. mknsz, diye iddia etti Kostoglotof, anlay sandnz ey, hi te o deil. Evlenirseniz, mutlaka yanl kiiyle evleneceksiniz. Gzel bir bekleyi! Zoya ban sallad, byk portakal rengi antasna uzanp el iini at. Kasnaa gerilmi kk bir bez parasyd bu. zerine yeil bir leylek ilemiti bile; tilki i

--42 ile vazo hl izgi halindeydi. Kostoglotof mucize grm gibi bakakald. Nak iliyorsunuz! Bu seni neden artt? imdiki zamanda bir tp rencisinin nak ileyeceini aklma bile getirmezdim. Nak ileyen kadnlar grmedin mi? Belki de ocukluumdan beri grmedim. 1920'lerde. O zamanlarda bile nak ilemek burjuva ii saylyordu. O gnlerde nak ilediinizden tr Gen Komnistler Birlii toplantsnda sizi azarlarlard. Artk herkes yapyor. Sen hi grmemisin. Kostoglotof ban sallad. Houna gitmiyor mu? Yo, hayr, aksine, ok sevimli ve rahat bir grnm var. Seyretmek houma gidiyor. Zoya durmadan iliyor, Kostoglotof'un kendisine hayran olmasna izin veriyordu. Zoya'nn gzleri iinde; Kostoglotof unkiler de Zoya'dayd. Masa lmbasnn sar Zoya'nn altn rengi kirpiklerini aydnlatyor, giysisinin yakasn yaldzlyordu. Siz bir balanssnz, diye fsldad Kostoglotof. Ne? Zoya'nn kirpikleri kapal gzkapaklarnm altnda titreti. Kostoglotof szckleri tekrarlad. yle mi? Zoya szcklerin anlattndan daha ok iltifat grm gibiydi. Oturduun yerde hi kimse nak ilemiyorsa, oradaki dkknlarda bol bol moulinet vardr. Nedir o? Mou-li-net. Bu iplikler; yeil, mavi, krmz, sar. Burada bulmak ok g. Moulinet. Gidince ararm. Varsa size bir miktar yollarm. Eer snrsz derecede varsa, oraya gelirseniz daha kolay olur. Ama 'oras' neresi? 'Eldememi toprak' diyebilirsiniz sanrm. Demek 'Eldememi toprak' blgesindesin ? Orann yerlisi misin? Oraya gittiimde hi kimse o blgeye byle demiyordu. Ama imdi oras eldememi toprak ve eldememi topraklara yerleecekler bize geliyorlar. Tp mezunlarm atamaya ba-

 43 ladklarnda sizi bize yollamalarn isteyin! Reddetmiyecekleri- ne eminim. Oraya gitmek isteyenleri asla geri evirmezler. Orada durum ok mu kt? Hi de deil. Yalnzca insanlarn neyin iyi, neyin kt olduu zerine deiik inanlar var. Tepenizde birinin grlt ettii, radyolarn drt yandan bangr bangr ald be katl bir kafeste yaamak iyi kabulediliyor; Oysa stepin kenarndaki balktan bir kulbede alkan iftiler arasnda yaamaksa en byk talihsizlik saylyor. Kostoglotof alay etmiyordu; aksine insann sesini ykselterek dncesini kabul ettiremiyeceini bezgin bir inanla ortaya koyuyordu. Oras step mi, l m? Step. Kum tepecikleri yok. Bir eit ot var. Deve dikeni, yetiir; buna biz kantak deriz; hi duydunuz mu? Yabani bir ottur. Temmuz aynda gle benzeyen iekler aar zerinde, hatt tatlbir kokusu da vardr. Kazaklar bundan eit eit illar yaparlar. O halde bu yer Kazakistan'da? Evet. Ad nedir? Ush-Terek. Buras bir aul; yani ky m? Ky diyebilirsiniz. Ama ayn zamanda blgenin merkezi. Bir klinii varsa da yeteri kadar doktor yok. Sizi sevinle kabul ederiz. Zoya onu dikkatle szd. Orada baka bir ey yetimiyor mu? Yetiir. Sulanan topraklar vardr. eker kam ve msr yetiir. Evlerin bahelerinde istediiniz hereyi yetitirebilirsiniz ama ok almanz gerekir. Uzun sapl bir apayla. Pazarda Rumlarn satacak bol bol st vardr, Krtler lmba satarlar; Almanlar da domuz eti. Pazar yeri ne renkli bir lemdir! Bir grseniz! Herkes ulusal elbiselerini giyer, develerle gelirler. Sen ziraati misin? Hayr, toprak kolcusuyum. Yine de neden orada oturuyorsun? Kostoglotof burnunu kad. klimi houma gidiyor. Ama vastas yok. Kamyonlar var; bol bol.

 44 Ben neden ortaya gideyim? Zoya ona yan yan bakt. Konuurlarken Kostoglotof'un hatlar canlanm yumuamt. Siz mi? Yeryz kresinin neresinde mutlu olabileceinizi nasl bilebilirsiniz, Zoyenka? Ve mutsuz olacanz? Bunu bilebildiini kim iddia edebilir? DRDNC BLM HASTALARIN KAYGILARI Ameliyat edilecek tmrl hastalar iin zemin katta yeteri kadar oda yoktu; bazlar st kata n tedavisi greceklerin yanma yerletirilmiti. In uzmanlar kendi hastalarn, operatrler de kendilerinkini muayene ediyorlard. Ameliyat gn olan ubatn drd cumaya rastlad. Operatrler viziteye kmadlar. Radyasyon vakalarna bakan doktor Kornilyevna Gangart sabah konsltasyonundan sonra hastalarn yoklamaya balamad hemen. Erkekler kouunun kapsnda durup ieri bakt. Doktor Gangart ufak tefek, gzel vcutlu bir kadnd; giysisinin beli smsk oturduundan vcudu daha da gzel grnyordu. Ensesinde biimsiz bir ekilde toplad salar siyah deildi ama ak renk te saylmazd; aa yukar kestane rengini andryordu, belki bu renk iin en iyi szck koyu - ak - kahverengi olurdu - siyahla ak kahverengi arasnda bir renk- teydi. Akhmadzhan onu grd; ban mutlulukla sallad. Kostoglotof da ban kaim kitabndan kaldrd, uzaktan selmlad. Doktor Gangart ikisine de glmsedi, ocuklarna, yokluu srasnda uslu durmalarm ihtar ediyormu gibi parmam sallad. Eikten dnp gitti. Bugn viziteye yalniz kmayacakt, rntgen blmnn efi Lyudmila Afanasyevna Dontsova ona elik edecekti ; oysa bahekim Nizamettin Bahramovi, Lyudmila Afanasyevna'y yanma artm, onu iinden alkoymutu. Dontsova haftada bir kez olan tefti gnlerinde, rntgen ekmezdi. teki gnlerde, grme gcnn ve kafasnn sakin olduu sabahn en iyi iki saatini yardmc doktorla birlikte ekrann banda oturarak geirirdi. Bunu iinin en g blm sayard. Yirmi yldan fazla sren almalar ona yanl konan

 45 bir tehisin nelere sebep olacan retmiti. Onun blmnde yardmc doktor vard. de gen kadnlard. ne de eit bgiyi vermek, tehis eitiminde hi bir eyden yoksun kalmamalarm salamak iin Dontsova onlar srayla altryor, rntgen tehis blmnde ay sreyle yeni hastalarn kabulne ve yardmc doktorlua atyordu. imdi Doktor Gangart yardmc doktordu. Bu, iin en nemli ve tehlikeli blmyd, stelik pek az ey biliyordu, uygun n dozlar ayarlanyordu. Tmrn ldrc ama bedenin dier dokularna zararsz olacak n sresini ya da iddetini hesaplayabilecei bir forml yoktu; forml yoktu, yalnzca tecrbe, sezgi, hastann durumunun sonularn kontrol etme vard. Bu da bir ameliyatt ama nla yaplyor, uzun bir zaman alyordu. Baz salkl dokular mahvetmemek, sakatlamamak olana bulunamamt henz. Yardmc doktorun dier grevleri, gnlk dzenli almalard. Analizler, zamannda yaplmalyd, kontrol edilmeliydi, otuz vakann kayd yaplmalyd. Hibir doktor kendi el yazsyla izgili bo kd doldurmaktan holanmazd. Oysa Vera Kornilyevna durumu olduu gibi kabullenmiti; nk u ay boyunca ekranda grd soluk glgelerle deil, kendi zel yaayan, ona gvenen, sesinden bir takdir belirtisi sezmeye alan, cesaret verici bir bak bekleyen hastalaryla almt. Yardmc doktor olarak bir hastaneyi ne zaman terkedecek olsa tedavisini tamamlamad hastalar iin daima znt duyard. Yalca, kr sal, iri yar, grev bandayken, birok doktordan daha azametli bir grn olan hastabakc Olimpiada Vladislavovna koularda, radyasyona tutulmu hastalarn hi bir yere kprdamamalarn bildirmiti. Ama geni kadnlar kouundaki hastalar orada burada gezinmek iin bu bildiriyi bekliyor gibiydiler: Birbiri pei sra, hastanenin kuruni rengi e sabahlklar iinde gezinen kadnlar, yal seyyar satcnn kremay getirip getirmediini anlamak, st kadnn gelip gel mediini renmek ve verandadan ameliyathaneye bakmak iin sabrszlanyorlard. Ameliyathanenin yarya kadar beyaza boyanm pencere camlarnn st blmnden; operatrlerin ve hastabakclarn beyaz keplerini, tavandan yansyan parlak klar ancak grebilirlerdi. Bazlar bir iki para bir ey ykamak, dierleri de arkadalarn ziyaret etmek iin koutan ktlar. Onlar hayattan ayran, kadmca ekicilikten yoksun bira-

 46 kan ey yalnzca kanlmaz tedaviler deildi; kuruni rengi kaba pamukludan, ypranm hatt tertemiz olduklar zaman bile sevimsiz grnen giysilerdi de. Bu giysiler vcuda gre bi- ilmemiti; en iman bir kadnn bile iine girebilecei kadar boldu, kollar ekilsiz birer boru gibiydi. Erkeklerin pembe - beyaz izgili pijamalar bunlardan ok daha dzgnd ama kadnlara dmesiz, iliksiz olan bu giysilerden baka bir ey verilmiyordu. Hepsi de gecelikleri grnmesin diye bellerine patiska kuaklarn skca balyor, yakalarn gsleri zerinde kapatyorlard. Hastala yakalanm, stelik bu giysilerin iine sokulmu bir kadm hi kimseye ekici grnemezdi; kendisi de bilirdi bunu. Erkekler kouunda Rusanof'tan baka herkes doktorlarn ziyaretini bekliyordu, yataklarndan kprdamyorlard bile. Bir Kollektif iftliin bekiliini yapan, her zamanki gibi t eski, lime lime baln giymi olan yal zbek Mursalimof rtlerin zerine srtst yatmt. ksrkle kahrolmad iin hayatndan memnun olmas gerekirdi. Kollarn; hrldayan gs zerinde kavuturmu, gzlerini tavandaki bir noktaya dikmiti. Koyu, bronz rengi cildi smsk gerilmiti: insan, saka- Jmn altnda; sivri enesini, elmack kemiklerini, burun kemiklerini grebiliyordu. Kulaklar incelmi, son derece yass birer kkrdak tabakas haline gelmiti. Mumya haline gelmesine pek fcir ey kalmamt. Onun bitiiinde krk yalarndaki Kazak oban Yegenber - diyef yatmamt; evde hasrnn zerindeymi gibi bada kurup oturmutu. Byk, gl ellerinin avular yuvarlak, geni dizlerine sarlmt. O kuvvetli, sk vcudu yle iri bir parayd ki arada srada iki yana sallandnda, insan bir fabrika bacas ya da bir kule sallanyor sanrd. Srt ve omuzlar, pem- beli beyazl pijamasnn ceketini geriyordu; kollarnn adaleli st ksmlar pijamann kollarndan nerdeyse dar frlayacakm gibi oluyordu. Kendisini hastaneye srkleyen dudann zerindeki kk yara rntgen nlarmn altnda irilemi, kararmt, yara btn azn kaplyor, yemek yiyip su imesini gletiriyordu. Yegenberdiyef yine de yaknmyor, sinirlenmiyor, durmadan yiyerek taban temizliyordu, saatlerce hi bir eye bakmadan oturabiliyordu. Daha tede kapnn yanndaki karyolada on alt yandaki Demka yatyordu; aryan bacam yatan zerine uzatmt. ncik kemiindeki aryan yeri durmad an ovuturuyordu, teki

- 47 bacan kedi yavrusu gibi altna almt. Bir dergiye kendini yle vermiti ki hi bir eyin farknda deildi. Uyku ve tedavi zaman dnda hep okurdu. Btn analizlerin yapld laboratuardaki balaborantn bir dolap dolusu kitab vard. Demka'ya bu raflardaki kitaplar okumas hatt btn kouun yararlanmas iin izin verilmiti. imdi yeni olmayan, ypranm, gnete solmu mavi kapakl bir dergiyi okuyordu, dolapta yeni dergi yoktu. Proka'ya gelince, yatan hi karksz, tmseksiz dikkatle dzeltmiti. imdi ayaklarm yere uzanm, tepeden trnaa salam biri gibi sabrla, sakin sakin oturuyordu. Gerekten de salkl grnyordu; kouta yaknd duyulmamt, grnrde bir yaras da yoktu, esmer yanaklar salkl gibi prl prl parlyordu. Alnnn zerine dz bir perem dmt. Herhangi bir yere, hatt dansa gitmeye hazr bir delikanl gibiydi. Onun yanndaki kede Akhmadzhan, satran tahtasn arafnn zerine koymu, oynayacak baka biri olmad iin kendi kendine oynuyordu. Ban oynatamayan Yefrem zrh gibi sarglar iinde ne geitte geziniyor, ne de evreye syleniyordu. Yastklar elinden geldiince dik yerletirmi, Kostoglotof'un dn zorla verdii kitab srekli olarak okuyordu. Evet, kitabn sayfalarn o kadar seyrek eviriyordu ki insan onun uyukladn sanrd. Azovkin dnk kadar strap iindeydi. Belki de hi uyu- mamt. Eyalar; karyolann ve pencere pervaznn stne yaylmt, yata karmakarkt. Aln ve akaklar ter iindeydi; iinde duyduu dayanlmaz ac hl yznn sapsar hatlarn arptyordu. Elleriyle karnn tutarak iki bklm olmutu; gnlerden beri hibir soruya karlk vermemi, kendi zerine hi bir ey sylememiti. Doktorlardan, hastabakclardan daha fazla il istemek iin azn ayordu yalnzca. Ailesi ziyaretine geldiinde; onlar burada grd lardan almaya yolluyordu. Pencerenin dmda, gn, kasvetli, rzgrsz ve renksizdi. Kostoglotof n tedavisinden dnnce Pavel Nikolayev'ten izin istemeden bann zerindeki vasistas at. Pek souk ol mamasna ramen nemli hava ieriye doldu. Tmr tmekten korkan Pavel Nikolayevi boynunu sarm, srtn duvara dayyarak oturmutu. Hepsi de ne kadar aptal, diye dnd, hereyden vazgemiler, ot gibiler! Avoz-

 48 kin'den baka burada gerekten strap eken kimse yoktu, bu da onlarn iyilemeye haklar olmadn gsterirdi. zgrlk,, zgrl iin her gn mcadele edenin hakkdr , diyen Gorki deil miydi? Pavel Nikolayevi o sabah kesin admlar atmt bile. Aa indiinde kayt memuru odasn henz amt, karsna telefon ederek gece verdii karar anlatmt : Moskova'ya tedaviye gidebilmesi iin gerekli yerlere ba vurulmalyd, burada lm tehlikesini gze alamazd. Kapa, tell bir kadnd, harekete gemiti bile. Boynundaki ikinlikten rkp buraya gelmekle ne kadar yreksizlik etmiti. Dn saat ten beri ilii muayene etmek iin hi kimsenin gelmemi olmas inanlmaz bir eydi. Bir il veren de olmamt. 'Beyaz gmlekli katiller!' Ne kadar gzel sylenmi bir szd bu ^Vizite tabelsn aptallar kandrmak iin asmlard. Hademe, yatan dzeltmek iin bile gelmemiti. Yatan kendisi toplamak zorunda kalmt. Asla byle devam edemezdi. Salk kurumlar yeniden gzden geirilmesi, gelitirilmeliydi. Sonunda doktorlar geldiler ama yine koua girmediler: Kapnn dnda durup Sibgatof'u uzun uzun muayene ettiler. (Bu srada Kostoglotof kitabn yatann altna saklamt.) imdi koua girdiler; Doktor Dontsova, Doktor Gangart ve elinde bir defter, kolunda da bir havlu olan iman hastabakc. Birka beyaz gmleklinin ieriye ayn anda girmesi bir korku, umut ve dikkat havas yaratrd. Bu duygunun der in- liiyle gmlekler daha beyazlar, yzler daha sertleirdi. lerinde en serti ve en ciddisi hastabakc Olimpiada Vladisla- vovna idi, nk onun iin hastalan dolamak bir Diyakos'un (*) dinsel treni gibi bir eydi. Doktorlar, asla hata yapmayan, yanl illar yazmayan stn kiiler olarak gren hastabakclardand. Her talimat defterine, gen ve yeni hastabakclannm yapmad bir zevkle kaydederdi. Doktorlar koua girdikten sonra bile Rusanof'un yanna yaklamadlar! Uzun boylu, yz gsterisiz, salar imdiden krlamasna ramen bakml bir kadn olan Lyudmila Afanas- yevna btn koua hafiften bir, 'merhaba,' dedi. lk karyolann banda durdu. Dema'nn karyolasyd bu. Delikanly bir sre muayene etti. Ne okuyorsun, Dema? , (*) Kilise veya cemaat ilerinde fahri olarak papaza yardm edem kimse.

 49 (Doktor daha akllca bir soru bulamaz myd?) Dema dierlerinin yolundan giderek derginin adn sylemedi. Dergiyi kapatarak kaldrd, soluk mavi kapa gsterdi. Dontsova'nn gzleri ksld. Ne kadar eski bir dergi! nceki yln. Neden okuyorsun? lgin bir yaz var, dedi Dema anlaml anlaml. Ne zerine? tenlik zerine, dedi. Dema kendini daha da nemsiye- rek, diyor ki, iten olmayan bir edebiyat... Aryan bacan yere doru sarktt. Ama Lyudmila Afa- nasyevna hemen uyard; Gerekli deil! Pijamann paasn yukar kvr. 'Dema pantolon paasn yukar kvrnca Lyudmila Afa- nasyevna karyolaya oturdu, yukardan balayarak baca parmaklaryla dikkatle, sakma sakna elledi. Karyolann ayakucuna dayanan Vera Kornilyevna, Dent- sova'mn omuzunun zerinden bakt. Alak sesle, on beinci muayene, 3000 R. Buras aryor mu? Evet. Buras? Daha tesi de. Niin sylemiyorsun? Kahramanlk taslyorsun, ha? Arnn bacan neresine kadar gittiini syle. Doktor Lyudmila Afanasyevna ar ar arnn bittii snra doru gtrd parmaklarn. Durduu yerde de aryor mu? Geceleri? Dema'nm temiz yznde hl sakaldan iz yoktu ama srekli strap ekmek onu yalandrmt. Btn gn, btn gece aryor. Lyudma Afanasyevna ile Gangart baktlar. Buraya geldiinden beri daha m az, daha m ok aryor? Bilmem. Belki bir para daha iyidir. Belki de bana yle geliyor. Kan durumu? diye Lyudmila Afanasyevna sordu. Gangart ona hastann durumunu gsteren fii verdi. Lyudmila fii gzden geirdi. Delikanlya bakt. tahn nasl? Kanser Kouu P : 4

 50Yemek yemeyi hep severim, dedi Dema yine gururla. Vera Kornilyevna, Ona fazla yiyecek veriyoruz, dedi itenlikle. Dema'ya glmsedi; Dema da ona. Kan nakli? Gan- gart hastann durumunu yazan fii geri alrken Lyudmila Afa- nasyevna'ya ksa ama skin szcklerle karlk verdi. Evet. Demek byle Dema? Lyudmila Afanasyevna onu yeniden dikkatle muayene etti. X nlarna devam edelim mi? Elbette, devam edelim! Olann yz sevinle aydnland, Lyudmila Afanasyevna'ya minnetle bakt. Anladna gre bu, ameliyatn yerine geiyordu; Dontso- va'nn da ayn eyi dndn sanyordu. Oysa Dontsova kemikteki tmr ameliyat etmezden nce, X nlaryla tedavinin kesilmesi, hastaln baka organlara gemesini nlemek gerektiini biliyordu. Yegenberdiyef kendini buna uzun bir sre nce hazrlamt; tetikte duruyordu. Lyudmila Afanasyevna komu karyoladan uzaklar uzaklamaz, Yegenberdiyef bir asker gibi hazr - ol'a geti. Dontsova ona glmsedi, yaklat dudandaki tmr muayene etti. Gangart alak sesle fiteki durumu okuyordu. Evet, ok iyi! dedi Lyudmila Afanasyevna, gerektiinden daha yksek bir sesle; baka dil konuan birine hitap ediyor gibiydi. yi gidiyor, Yegenberdiyef! diye ona cesaret verdi. Yaknda evine gideceksin. Kendinden ne beklendiini zaten bilen Akhmadzhan bu szleri zbekeye evirdi. (Akhmadzhan'la Yegenberdiyef bi- ribirlerini anlyorlard ama her biri dierinin dilini yanl telffuz ettiini sanyordu.) Yegenberdiyef, Lyudmila Afanasyevna'ya umut, gven ve hatta honutlukla bakt; cahil kierin, gerekten retim grm, gerekten yararl insanlara duyduklar honutlukla. Buna ramen dudandaki tmre dokundu; sordu; Daha ok bymedi mi? imedi mi? Akhmadzhan cmleyi iletti. Snecek! yle olmas gerekiyor. Dontsova daha yksek sesle konuabilmek iin gayret eti. Mutlaka snecek! Evde ay dinlenecek sonra yine bize geleceksin. Dontsova ayaklarn yere uzatarak oturmu olan yal Mur- salimof'a doru gitti. Dontsova engel olup yamna oturmasa yal adam onu karlamak iin ayaa kalkacakt. Bu gne

 51 -yan tenli, bir deri bir kemik kalm olan yal adam Dont- sova'ya saygyla bakt. Dontsova, Akhmadzhan yoluyla ihtiyara ksrn sordu. Gmleini amasn syledi, gsn aryan yerine elini bastrd, vurdu, bir yandan da Vera Kornilyevna' nn okuduu kan nakli ve enjeksiyon raporunu dinliyordu, sonra hastann durumunu yazan fii sessizce, kendi kendine okudu. Bir zamanlar bu adamn hereyi yerli yerinde olan salkl bir vcudu vard, oysa imdi vcutta yumrular, kntlar, keler ortaya kyordu. Dontsova baka ineler yazd, gece masasnn zerindeki daha nce verilen illar sordu. Mursalimof bo bir vitamin iesi kard. Bunu ne zaman satn aldn? diye sordu. Akhmadzhan soruyu evirdi. gn nce. Haplar nerede? Yuttum. Yuttum, ne demek? diye sordu Dontsova hayretle, Bir seferde mi? Hayr, iki lokmada. diye Akhmadzhan yal adamn szlerini iletti. Doktorlar, hastabakclar, Rus hastalarla Akhmadzhan kahkahalarla sarsldlar; iyice anlamamasna ramen Mursalimof bile hafife glmsedi. Yalnzca Pavel Nikolayevi onlarn anlamsz, yakksz ve haince kahkahalar karsnda bozuldu. Neyse, birazdan onlar kendine getirmesini bilirdi. Doktorlar karlamak iin en iyi pozu seerek ayaklarn altna alp doruldu. Bu durum ona daha bir arballk ve byklk verecekti. Dontsova, aldrma! dedi Mursalimof'a. Daha fazla C vitamini yazp ellerini hastabakcnn uzatt havluya silerek kaygl bir yzle bitiikteki karyolaya geti. imdi pencereye kar ve Rusanof'a ok yakn durduundan, salksz, kl rengi cildi, ok yorgun, hasta denilebilecek yz anlam belli oluyordu. Bal iindeki dazlak kafas, gzlkleri, ciddi oturuuyla Pavel Nikolayevi bir para retmene benziyordu; sradan bir retmen deil de, yzlerce renci yetitirmi sekin bir retmen. Lyudmila Afanasyevna karyolasnn ayak ucuna gelinceye kadar bekledi Pavel Nikolayevi. O zaman gzlklerini dzeltip kontu : Evet, Yolda Dontsova. Bu hastanenin alma eklini Salk Bakanlna rapor etmek zorundaym. Yolda Ostapen- ka'ya da telefon edeceim.

 52 -Lyudmila Afanasyevna ne rkt, ne de sarard. Ama yznn rengi bir para daha kurunileti. Ayn anda sanki balardan sklm da kurtulamyormu gibi garip bir hareketle omuzlarn oynatt. Eer Halk Sal Bakanlyla bir ilikiniz varsa, diye Dontsova derhal cevap verdi, hatta Yolda Ostapenka'ya telefon edebilirseniz, benim de, sizinkilere eklemek istediim ikyetlerim var. Benimkilere bir ey eklemek imknsz! Sizinki gibi bir ilgisizlik grlm ey deil! On sekiz saattir buradaym, daha hi kimse muayene etmedi! Sonra ben sradan, aa tabaka dan bir ii deilim; bana bu ekilde davranlmamal! Oda sessizleti; herkes Pavel Nikolayevi'e bakyordu. Sarslan Dontsova deil, Gangart't. Dudaklarn bir ip kadar ince- linceye kadar kst, kalarn att, telfisi olmayan ama nne geemedii bir eyin kacan biliyormu gibi ban nne edi. Arkasna dayanm Rusanof'un tepesinden bakacak kadar iri yapl olan Dontsova'ya gelince kalarn atmay bile gereksinmedi. Omuzlarn yine o garip hareketle sallyarak, evet, sizi iyiletirmeye geldim, dedi. Hayr, artk ok ge! Pavel Nikolayevi ters ters karlk verdi. Burada nasl altnz grdm. Hi kimsenin umurunda deil, bir tehis koyan bile kmad! Pavel Nikolayevi'in sesi beklenmedik bir ekilde atalla- t, nk kendini gerekten ok incinmi hissediyordu. Bir tehis kondu, dedi Dontsova iki elini de Rusanof'un karyolasnn zerine koyarak, gidebileceiniz baka bir yer de yok. Blgede hi kimse, hi bir yer hastalnz tedavi et meye kalkmaz. Ama bana kanser olmadm sylediniz! O halde bana konan tehisi syleyin! Genellikle hastalara, hastalklarnn ne olduunu sylemek zorunda deiz. Ama kendinizi daha iyi hissedecekseniz syliyeyim, hastalnz lenfogranulomatosis (*). O halde kanser deilim! Elbette deilsiniz. Dontsova'nn yznden ya da sesinden tartmaya kzp kzmad belli olmuyordu. Rusanof'un (1) Hodgin hastal da denir. Boyundaki lenf guddelerinin imesi ile balyan bir hastalktr. Kanser gibi ldrc deildir. _

 53 enesinin altndaki yumruk byklnde olan tmre bakt. Kzacak ne vard? Tmr m? Buraya gelmenizi hi kimse istemedi. Hastaneden imdi bile kp gidebilirsiniz. Ama unut mayn, diye Dontsova duraklad, sonra yattrc bir sesle, insanlar yalnzca kanserden lmez, diye ekledi. Pavel Nikolayevi, beni korkutmaya m alyorsunuz? diye atld, beni niin korkutuyorsunuz? Beni bu ekilde tedavi edemezsiniz! diye daha da fkeyle ekledi. Oysa lmek szcyle iindeki herey donup kalmt. Daha yumuak bir sesle, durumumun o kadar tehlikeli olduunu mu sylemek istiyorsunuz? diye sordu. Hastaneden hastaneye dolarsanz; elbette durumunuz tehlikeli olur. Earb karp ltfen ayaa kalkn. Pavel Nikolayevi earb kard; geitte ayakta durdu. Dontsova ikinlii muayene etmeye balad; sonra aradaki fark anlamak iin boynunun salam yann yoklad. Rusanof'a bam mmkn olduu kadar geriye emesini syledi; (ban pek geriye gtremiyordu, nk iliin gerildiini derhal hissediyordu.) Sonra, ne, saa, sola mmkn olduunca emesi istendi. Rusanof'un ba; elimizde olduu srece asla dikkat etmediimiz o hafif, harikulde zgrl, hareket etme yeteneini kaybetmiti. Pijamanzn ceketini ltfen karn. iri dmeli, yeilli kahverengili pijamas dar deildi, karmas kolay gibi grnyordu, oysa kollarn kaldrmak boynuna bir arnn saplanmasna yol at, Pavel Nikolayevi inledi. Ah, nerelere gelmiti! Ak sal, iman hastabakc ceketi karmasna yardm etti. Kollarnzn altnda hi ar var m? diye sordu Dontsova, orada sizi rahatsz eden bir ey? Orada da bir ey olabilir mi demek istiyorsunuz? Rusa- nof'un sesi tamamen sakinlemiti, hatta imdi Lyudmila Afa- nasyevna'nnkinden bile yumuakt. Kollarnz an. Dontsova kendini iine vermiti. Koltuk altlarn drter gibi itti. Tedavi nasl olacak? diye sordu Pavel Nikolayevi. ne yaplacak. Nereden? Dorudan doruya ilie mi? Hayr, adaleye. Sk sk m?

 54 Haftada kere. Giyinebilirsiniz. Ameliyat mmkn deil mi? (Pavel Nikolayevi ameliyatn 'imknsz' olup olmadn soruyordu ama en korktuu ey ameliyat masasyd. Herhangi bir hasta gibi uzun da srse baka her eit tedavi eklini kabullenirdi.) Ameliyat sama olur. Dontsova ellerini uzatlan havluya sildi. Sama olmas iyi, diye dnd Pavel Nikolayevi. Kapa ile konuurdu bir. Moskova'ya gitmek o kadar basit bir i deildi. O kadar, iddia ettii kadar yetkisi yoktu. Telefonla Yolda Ostapenko'ya ulamak da kolay olmaktan ok uzakt. Pekl, dedi Pavel Nikolayevi, bir dneyim. Yarn karar verebilir miyiz? Hayr, dedi Dontsova insafszca, ine bugn yaplmal. Yarn yapamayz. Yarm cumartesi. Yine kurallar! Sanki kurallar bozulmak iin yazlmam gibi! Cumartesi gn ine yaplmas niin imknsz? nk ineye gstereceiniz tepki ine yapld gn dikkatle izlenmeli. Pazar gn bu imknsz. Yani ok nemli bir ine mi? Lyudmila Afanasyevna karlk vermedi. Kostoglotof'un yanna gitmiti bile. Pazartesiye kadar beklesek ne olur? Yolda Rusanof! On sekiz saatten beri tedavi grmediiniz iin ikyette bulundunuz. Niin yetmi iki saat beklemek istiyorsunuz? (Dontsova sava kazanmt bile; Pavel Niko layevi'i bir buldozer gibi eziyordu, yaplacak hi bir ey yoktu.) Sizi tedavi etmeyi ya kabul ederiz, ya da etmeyiz. Edersek, k ineniz bugn saat on birde yaplacak. Etmezsek, o zaman tedavimizi reddettiinize dair bir kt imzalarsnz, sizi bugn hastaneden karrm. Bou bouna kaybedilecek gnmz yok. Bu kouta iim bitinceye kadar dnn, sonra neye karar verdiinizi bana syleyin. Rusanof yzn elleriyle kapad. Beyaz gmlei bedenini hemen hemen boynuna kadar smsk sarm olan Gangart sessizce uzaklat, peinden Olimpiada Vladislavovna bir gemi gibi srkleniyordu. Tartmann bitkin bir hale getirdii Dontsova teki yatakta gayret verici bir eylerin kmasn umuyordu.

--55 Evet, Kostoglotof, senin syleyecek neyin var? Dimdik salarn yattrm olan Kostoglotof; salkl bir insann gl, gv en dolu sesiyle karlk verdi : Ben iyiyim, Lyudmila Afanasyevna! Daha iyi olmam imknsz ! Doktorlar birbirlerine baktlar. Vera Kornilyevna'mn dudaklarnda hafif bir glmseme dolayordu ama gzleri sevinten parlyordu. Ama yine de, dedi Dontsova. Kostoglotof'un yatama oturdu. Kendini anlat bana... Ne hissediyorsun? Buraya gel- . diinden beri ne gibi deiiklik oldu? Memnuniyetle! Kostoglotof derhal raz oldu. Istrabm ikinci n seansndan sonra azald, drdncsnden sonra ta- mamiyle kayboldu. Ateim de dt. Artk iyi uyuyorum, nasl yatarsam yataym on saat uyuyabiliyorum; ve strap yok. Eskiden nasl rahat yatacam bilemezdim. Gzm yemei grmek bile istemezdi. imdi hereyi yiyorum, daha da istiyorum. Sonra yediklerim beni rahatsz etmiyor. Etmiyor mu? Gangart gld. Daha fazla yiyecek veriyorlar m? Dontsova glmsedi. Bazan. Zaten anlatacak ne var ki? Btn rahatszlklarm geti. Buraya l gibi gelmitim. imdi canlym artk. Miden hi buland m? Hayr. Gangart'la Dontsova baar kazanan rencileriymi gibi Kostoglotof'a honutlukla glmseder : Tecrbe ve yeteneklerinden ok, verdii parlak karlklarla gururlanyorlard, insan byle bir renciye balanr. Tmr hissediyor musun? Artk beni rahatsz etmiyor. Ama hissediyor musun? Eh, yattm zaman fazladan bir arlk hissediyorum; hatta yuvarlanyor gibi oluyor ama beni rahatsz etmiyor, diye Kostoglotof srar etti. Yat. Alkn davranlarla (tmrne eitli hastanelerde bir ok doktorlar, hatta renciler elleriyle bastrp bakmlard, baka odalardan baka doktorlar arlm, onlar da ellemiler, armlard.) Kostoglotof ayaklarn yataa koydu, dizlerini bkt, arkasna yastk koymadan dmdz yatt, karnn at.

 56 -Derhal tmr, hayat arkadam, iinde bir yerde hissetti. Lyudmila Afanasyevna onun yanma oturdu, tmre doru ellerini yava yava, dndre dndre yaklatrd. Geve, kaslma, diye Kostoglotof'a hatrlatt. Kostoglo- tof bunu kendisi de biliyordu ama kaslarak doktorun ellerine kar gerilerek savunucu bir duruma gemeden edemiyordu. Karn yumuak, gevek bir duruma gelince Dontsova, tmr olduu gibi hissetti, ilk nce tmre yavaa, ikincisinde serte, ncsnde daha da sert bir ekilde bastrd. Gangart durmu, Dontsova'nn omuzunun zerinden bakyordu; Kostoglotof da Gangart'a bakyordu. Kostoglotof onu beeniyordu. Gangart sert davranmak istiyor ama beceremi- yordu; nk hastalara ok abuk alrd, byyp olgunlamak istiyor ama bunu da baaramyordu, onda hep kk bir kz havas vard. Tmr hl belirli bir ekilde hissediliyor, diye Dontsova karar verdi. Dzletii bir gerek. Derine batm, mideye basn yapmyor artk. Kostoglotof bu yzden strap ekmiyor. Daha da yumuam, ama ekli yine ayn. Bak, sen de gr. Hayr, ben hergn muayene ediyorum. Aralklarla muayene edilse daha iyi olur. E.S.R. saym yirmi be; lkosit; be. bin sekiz yz. Aln siz de bakn. Bu srada Rusanof ellerini yznden ekti. Hastabakcya fsltyla sordu : u ineler, ok yakar m? Kostoglotof da merak iindeydi : Lyudmila Afanasyevna! Daha ka defa X nna tutulacam? imdilik bir ey syliyemeyiz? Beni taburcu edeceiniz zaman syleyebilir misiniz? Ne? Dontsova ban elindeki fiten kaldrp bakt. Sorduun neydi? Beni ne zaman taburcu edeceksiniz? Kostoglotof biraz nceki kadar gvenle tekrarlad. Dizlerine sarlmt, bamsz, zgr bir havas vard. Dontsova'nn ona baknda baarl bir renciye duyulan hayranln zerresi bile yoktu. Kostoglotof'u mesele karan, inat, yz sertlemi bir hasta olarak gryordu. Efendim, tedavine daha yeni baladm! Kostoglotof'u

 57 -dizginlemeye alt. Tedaviye daha dn baladk saylr. ncekiler hazrlktan baka bir ey deildi. Oysa Kostoglotof cesaretini kaybetmemiti. Lyudmila Afanasyevna, size dncelerimi bir para olsun anlatmak istiyorum. Henz tedavi olmadm biliyorum ama btnyle iyilemeyi beklemiyorum. Ne hastalarmz var! Biri dierinden berbat! Lyudma Afanasyevna'nm kalar atld. imdi sinirlenmiti. Ne diyorsun sen? Akln m kardn? Kostoglotof kocaman elini sallyarak, Lyudmila Afanasyevna, dedi sknetle, uygar insamn normalliini ya da anormalliini tartmaya kalkrsak konudan bir hayli uzaklarz. Beni bu gzel duruma getirdiiniz iin size minnettarm. imdi bu durumun keyfini srmek istiyorum. Daha fazla tedavinin ne vereceini bilmiyorum. Kostoglotof konuurken, Dontso- va'nn alt duda sabrszlk ve fkeyle dar uzamt. Gangart bir Dontsova'ya, bir Kostoglotof'a bakyordu. Kalar oynuyordu. Araya girip ikisini de sakinletirmek isterdi. Olimpiada Vladislavovna siye azametle bakyordu. Ksaca, gelecekteki bir tarihte yayabilmek dncesiyle imdiki durumumu yitirmek istemiyorum. Organizmann koruyucu glerine gvenmek istiyorum. Hastanemize organizmann koruyucu gleriyle emekliye emekliye geldin! diye Dontsova onu azarlad. Yataktan kalkt. Ne yaptn bile bilmiyorsun. Seninle konumak istemiyorum. Dontsova, elini erkeke bir tavrla sallyarak dnd; Azov- kin'e bakt. araf dizlerine kadar ekmi olan Kostoglotof siyah bir kei gibi inatyd. Ama benimle konumanz rica ediyorum. Lyudmila Afanasyevna! Siz yaptnz tedaviyle ilgilenebilir, nasl sonu vereceini grmek istersiniz ama ben de sknet iinde yaamak isterim, bir yl da olsa. Hepsi bu kadar. Dontsova omuzunun zerinden, pekl, diye kesip att, durumunu bildireceiz. Cesaretini, gcn kaybetmi olan Dontsova ayakta durmu hl Azovkin'e bakyor, sesinin tonunu ve yznn anlamn deitirmeyi beceremiyordu. Azovkin dorulmad. Karnna sarlmt, doktorlar selmlamak iin yalnzca ban kaldrd. Dudaklar iki ayr anlam tayordu; gzlerinde yakartan baka duygu yoktu; sardan

 58 -yardm dilenen bir yakar. Evet, Kolya, naslsn? Dontsova kolunu Azovkin'in o- muzlarma sard. Fenaym, dedi Azovkin yalnzca dudaklarn kprdatarak. Cierlerindeki havann boalmamasma dikkat ediyordu. nk cierlerinin en kk bir hareketi bile derhal midesini ve tmr etkiliyordu. Daha alt ay nce bir Gen Komnistler Birlii Gnll Pazar eri takmnn banda, omuzunda bir krek, avaz kt kadar bara bara ark sylemiti. imdi strabn bile fsltdan daha yksek bir sesle anlatamyordu. Birlikte dnelim, Kolya, dedi Dontsova. O da Azovkin gibi fsldamt. Belki de tedaviden bktn. Belki de hastaneden bktn. Bktn m? Evet. Bu kentte oturuyorsun. Belki de evde bir para dinlenmek stersin. ster misin? Seni bir ay, ya da bir buuk ay eve yollayalm. Sonra yine hastaneye alacak msnz? Elbette alacaz. Artk sen bizdensin. Bir para dinlenirsin. ne yerleri iyileir, ine yerine eczaneden il alacaksn. Gnde kere azdan alrsn illar. Sinestrol mu? Evet. Dontsova ile Gangart'n bilmedikleri ey, Azovkin'in btn bu aylar boyunca, reeteye yazlanlardan ayr olarak nbete gelen her hastabakcdan, gece alan her doktordan lgnlar gibi uyku illar, ar kesici haplar, her eit hap ve fazladan toz il istediiydi. Bez antasna saklad bu yedek illar, doktorlarn kendisinden umut kesecei gne kar bir kurtarc olarak topluyordu. Kouta t kmyordu. Bu yzden ellerini yznden ekip i geirerek ban kaldran Rusanof'un sesi bir bomba gibi patlad: Teslim oluyorum, doktor, ineleri yaptracam. BENC BLM insan bunu nasl tanmlayabir? znt m? knt m? insan ruhu skld, gsne grnmez kaln bir sis ta

 59 -bakas, iindeki hereyi emerek, merkeze doru bastrarak, kt zaman yalnzca basky, arl farkeder, ruhunu bu kadar bunaltan eyin ne olduunu anlyamaz. te hastalar dolatktan sonra merdivenleri Doktor Dont- sova ile inerken Gangart kendini byle hissediyordu. Ktyd bu. Byle zamanlarda dikkatli olamak, duygunun kaynan aratrp bir savunma duvar ekmek iyi olurdu. Oysa Vera Kornilyevna duygularnn ne olduunu bile - kartamyordu. Mesele uydu: Anne iin korkuyordu. Anne Lyudma Afanasyevna Dontsova idi. Doktor Dontsova'nn yardmc doktoru aralarnda ondan Anne diye sz ederlerdi. Zaten ya doktor otuzuna yakndlar, Dontsova ise ellisine ve onlar almaya zorlad evkle anneleri olmaya uygundu. Dontsova fazlasyla kendine eziyet ediyor, Lyudma Afanasyevna X nlaryla tehis koymay ve tedaviyi birletiren son doktorlardan biriydi. Bilginin blmlenmeye ve ihtisaslatrl- maya doru gittii bir zamanda Dontsova yardmc doktorlarna iki alanda da tecrbe kazandrmaya bakyordu. Kendine saklad paylamad hi bir eyi yoktu. Vera Gangart'm ondan daha atlgan ya da anlayl olduu u veya bu durumda Anne yalnzca sevinirdi. Vera okuldan mezun olduu sekiz yldan beri onunla alyordu; Ve imdi iindeki btn gc yalvaran hastalar lmn penecinden ekip kurtarma gcn Lyudmila Afanasyevna'dan almt. Anne Rusanof denen adamn ellerinde sonsuz straplara urayabilirdi. Mesele yalnz Rusanof meselesi deildi! Herhangi bir hasta mesele karabilirdi aslnda. Yaknmalar bir balad m bir daha bastrlamazd sndrlmesi g bir ate gibiydi bellekte durmadan yanar dururdu. zerine kum atp sndrmeye alrsnz ama bir yarar dokunmaz. Bir tek kii, ikisini yudumlarken bile olsun yine, Doktorlar ldrn, ya da, teknisyenlere lm, diye barmaya balad anda sopalan kalkard. Beyaz gmlekli kadnlara ve erkeklere yneltilen kuku; kozalaklar gibiydi, yapp kalrd. Devlet Gvenlik Bakanlnda alan bir ofr mide kanserinden hastaneye yatmt. Ameliyatllk bir durumu vard, Vera Kornilyevna'yla bir ilgisi

 60 -yoktu. Vera bir akam hastalar dolarken adam uyuyamad- ndan yaknd. Vera ona bromural yazd, ama hastabakclardan ilcn istenen dozda paketlenmemi olduunu renince, iki paket verin, dedi. Hasta illar kabul etti. Vera Kornil - yevna hastann kendisine bakn farketmemiti bile. Hastanenin lobartuarmda alan ve ofrn komusu olan bir ii olmasayd hi bir ey renemiyecekti. i tella Vera Kor- nilyevna'ya kotu: hasta ilc yutmam (niin il iki paket verilmiti?) ve btn gece uyumamt. Hasta daha sonra laborant sorguya ekmiti: Niin doktorun ad yabanc? Bana ondan sz et. Beni zehirlemek istediine eminim. Onun hakknda aratrma yapmalyz. Vera Kornilyevna haftalarca sorguya ekilmeyi bekledi. Bu haftalar boyunca tehisleri srekli, yanlmadan koymak, n dozajlarn hatasz kararlatrmak, baklar, glmseyilerle kanser blmne den hastalara g vermek zorunda kalmt; yine de zerine evrilen her bakta, sen bizi zehirliyecek misin? sorusunu hissetmiti. Bugn hastalar dolarken Vera Kornilyevna'y bir ey ok zmt; ok umut veren, Vera'nm herhangi bir nedenden tr zellikle bal olduu Kostoglotof, zerinde kt bir deneme yapmasndan korkuyormu gibi Anne yi sorguya ekmiti. Lyudmila Afanasyevna da hastalar ziyaretten zntl dnmt. O da kavgac bir kadn olan Paulina Zovodikova'y ilgilendiren irkin bir olay dnyordu. Hasta olan Paulina Zovodikova deil, oluydu, oluyla beraber hastanede kalmt. ocuk tmrn alnmas iin ameliyat edildiinde, Paulina Zovodikova operatr bir kenara ekerek tmrden bir para istemiti. Operatr Lev Leonidivi'ten baka biri olsayd kadn istediini alrd. Yaplan biopsi Dontsova'nm tehisini dorula- maynca, Paulina Zavodikova durumu mahkemeye aksettirir, intikam almaya kalkrd. Buna benzer birden fazla olay iki doktorun da belleklerinden kmamt. Artk ziyaretler bittii iin birbirleriyle hastalarn nnde tartamadklar hereyi konuup karara varabilirlerdi. 13 nc kou da pek dard; rntgen blmnn doktorlarnn kendilerine ait bir brolar, toplant odalar yoktu. Ne gamma canon odasnda, ne de uzun menzilli, 120.000 ve 200.000 voltluk rntgen aralarnn bulunduu odalarda otu

 61 -rabilirlerdi. Rntgen tehis odasna gidebilirlerdi ama oras daima karanlk tutulurdu. Baka bir yer olmadndan tr konsltasyon yaptklar, hastalarn filerini yazdklar ve has tane dosyalarn iledikleri masa sanki alma yllar boyunca zel kokusu ve scakl olan iren rntgen havasn cierlerine yeteri kadar ekmemiler gibi ksa menzilli rntgen tedavi odasna konmutu. Tek bir ekmecesi bile olmayan bu byk, kaba tahtadan masaya oturdular. Vera Kornilyevna, kendisinin megul olaca ve birlikte karar verecekleri hastalarn filerini ayrarak kontrol etti. Doktor Dontsova alt dudan hafife iirmi, elindeki kalemle masaya vurarak nne bakyordu. Onu kaygyla szen Vera Kornilyevna, Rusanof, Gostog- lotof ya da bir doktorun hayat zerine sz etmeye karar veremiyordu; ikisinin de bildii eyleri tekrarlamakta bir fayda yoktu, stelik belki de yeterince dikkatli konuamaz, yaraya tuz basard. Lyudmila Afanasyevna Dontsova aka konutu: Bu kadar aresiz oluumuz ne kadar asap bozucu bir ey! (Bugn birlikte karlatklar birok durumdan sz edebilirdi.) Kalemiyle masaya vurmaya devam ediyordu. Ama hibir yerde hata yok. (Azovkin'le Mursalimof'tan sz edebilirdi.) Yaptmz tehislerde yanlm olabiliriz. Ama tedavimiz hatal deil. Ona daha az dozaj veremezdik. Hereyi mahveden ey rntgen nlar. Tamam! Dontsova, Sibgatof'u dnyordu. nsann btn yeteneklerini uygulad ama yine de hastay kurtaramad umutsuz, nankr durumlar vardr. Sibgatof hastaneye sedyeyle ilk geldiinde Rntgen filimleri btn kuyruk sokumunun mahvolduunu gstermiti. Bir tedavi profesrne de danmalarna ramen hastala kemik veremi tehisini koymak hatasnda bulunmulard; daha sonra hastaln kemikte yapkan bir svnn grnmesiyle ortaya kan, kemii yiyip bitirerek yerinde jelatinli bir tabaka brakan dev bir hcre tmr olduu anlalmt. Yine de bu tmr tedavi etmekle kemik veremini tedavi etmek arasnda bir fark yoktu. Kuyruk sokumu alnamaz, kesilemezdi; esas organlardand. Yaplacak tek ey n tedavisiydi; stelik nlar yksek dozda verilmeliydi. Daha hafif dozlarn bir yarar dokunmazd. Ve Sibgatof iyilemiti! Kuyruk sokumu eski halini alm. Sib gatof tedaviden yararlanmt; ama yksek dozdaki X nlar

 62 -kuyruk sokumunun evresindeki dokuyu hassaslatrm, yeni, habis tmrlerin domasna uygun bir ortam yaratmt. Bylece yaradan gdaya bal bir lser ortaya kmt. imdi kan ve doku X nlarn kabul etmiyordu; bu yzden yepyeni bir tmr btn habisliiyle ortaya kmt. Bu tmr kltecek bir ey yoktu; hatta olduu gibi tutulabilmesi bile imknszd. Btn bunlar Dontsova'y bir doktor olarak aresizlik, tedavinin snrl olmasnn verdii umutsuzlukla dolduruyordu, oysa kalbinde acma, yalnzca acma duygusu vard; ite bu nazik, kederli, minnettar Tatar Sibgatof iin btn yapacaklar, strabn uzatmaktan baka bir ey deildi. Bahekim Nizamettin Bahramovi bu sabah Dontsova'y ite bu gibi durumlar iin artmt. Yeni hastalar iin yer almalyd; kesin bir iyilemenin grlmedii btn pheli hastalar taburcu edilmeliydi. Dontsova raz olmutu. Ne de olsa, kabul salonunda bekleyen baka hastalar vard; ou, gnlerden beri bekliyordu; yrenin ankoloji istasyonlarndan bu has- * taneye hasta kabul iin istekler yayordu. Prensip olarak durumu kabulleniyordu. Prensip, Sibgatof'tan baka hi kimseye hakkaniyetle uygulanamazd ama Dontsova onu taburcu edemezdi. Bu kuyruk sokumu iin sa duyusuna uyamyacak kadar ok ve uzun bir sreden beri alyordu; Sibgatof yznden Dontsova'nn almalar ve aratrmalar yeni bir yne doru evrilmiti. Kendini, Sibgatof'u kurtarmak iin duyduu zlemle, kemiin patalojik yapsna vermiti. Belki kabul salonunda derdi Sibgatof'unki kadar byk olan hastalar bekliyordu ama Lyudmila Afanasyevna, Sibgatof'u taburcu edemezdi; Bahekimin emirlerine elinden geldiince kar koyacakt. Nizamettin Bahramovi umutsuz hastalarn da taburcu edilmelerini istemiti. lm, hastane dnda olmalyd, bylece daha ok yatak boalacakt, koutakiler daha az zleceklerdi, hastane raporlar da dzelecekti, nk bu hastalar raporlara l. diye deil, fenalat. diye geecekti. te Azovkin bu balk altnda hastaneden taburcu ede- cekti. Azovkin'in durumunu anlatan sayfa sayfa raporlar, dosyasn doldurup tarmt bile. Mavi, krmz mrekkeplerle yazl sayfalarda doktorlar bu delikanlnn yatamda iki bklm olmu, strpla kvrandn gryorlard. Alak ve sakin bir sesle okumalarna ramen saylar, hkmn gmbr gmbr kan sesini aksettiriyorlard: Yaplacak bir ey yoktu.

 63 -In tedavisi yan sra elli sinestrol inesi, yedi kere kan nakli yaplmt ama yine de lkosit says yalnzca 3.400'd... organlar grevlerini yapmyordu; vcudun eitli yerlerinde yumrular grlmeye balamt; kprck kemiinde iltihapl yumrular vard; oysa organizma hastala kar hi mcadele etmiyordu. Tmrleri ne durdururdu? Hastabakc ayakta tedavi olan hastalara bakarken doktorlar ktlarn zerindeki notlara eklemeler yaptlar. imdi hastabakc ieriye drt yalarnda mavi giysili bir kz ocuu almt, annesiyle beraber. ocuun yznde kk krmz damarl ikinlikler vard. Bunlar henz kkt, tehlikeli bir hal almamlard ama daha ktlememeleri iin na tutulmalar gerekiyordu. ocuk ilgisizdi; belki de dudanda lmn ar ykn tadn bilmiyordu. Buraya k kez gelii deildi. Artk korkmuyordu. Gevezelik ediyor, aracn nikel kapl blmlerine ulamaya alyor, bu prl prl oda houna gidiyordu. Tedavisi ancak dakika srecekti ama kritik noktaya dikkatle ayarlanan tbn altnda hareketsiz durmuyordu. Kprdyor, kvranyor, sinirli X n memuru, aracn dmesini kapatarak tp yeniden ayarlamaya alyordu. Anne, kzn dikkatini ekmek iin bir oyuncak tutuyor, uslu durursa baka oyuncaklar alacan vaadediyordu. Sonra ieriye ask yzl yal bir kadn girdi; earbn ve ceketini bir hayli uzun bir zamanda kard. Ondan sonra hastanenin kuruni renkli giysisi iinde bir kadn geldi. Ayanda misket byklnde bir i vard. Hastabakcyla neeli neeli gevezelik eden kadn, doktorlarn ameliyat edip almak istemedikleri bu bir santimetre apndaki kck misketin habis tmrlerini kraliesi saylan melanoblastoma (1) olduundan zerre kadar kukulanmyordu. Doktorlarn bu hastalarla da ilgilenmeleri, onlar muayene etmeleri, hastabakcya talimat vermeleri gerekiyordu. Bylece Vera Kornilyevna'nn Rusanof'a bir ambic inchona inesi yapaca zaman geldi. te o zaman bile bile en sona tuttuu fii Lyudmila Afanasyevna'mn nne srd. Fi Kostoglo(1) Epitel meneli, ok hzla ilerleyen ve metastaz yapan kanser tr. Gz, deri ve anste sk grlr.

 64 -tof'undu. Bu kadar ihmal edilmi bir durum iin ne kadar mkemmel bir ilerleme, dedi Gangart, ama ok inat. Ya reddederse? Hele etsin! dedi Lyudmila Afanasyevna kalemini masaya serte vurarak, Kostoglotof'un hastal Azovkin'in aynyd. Ama Kostoglotof yaplan tedaviden yararlanmt; nasl reddederdi ! Arada siz olunca reddedemez! dedi Gangard, ama bu ii ben baarr mym bilmem. On.u size yollasam? Trnan- daki bir lekeyi sildi. Onunla ilikilerimiz bir para ktye gitti. Onunla gerektii gibi konuamyorum. Nedenini bilmiyorum. likileri balangtan beri gergindi. Ocak aynn skntl bir gnyd, durmakszn yamur yamt. Gangart yardmc doktor olarak gece nbetine gelmiti. ri yapl, gl kuvvetli birinci kat hademesi gece saat dokuz sralarnda yanma gelerek yaknd: Doktor, patrt eden bir hasta var. Bir ey yapamyorum ona. aresine bakmazsak mesele kartacak. Vera Kornilyevna aaya indi. Ba hemirenin kilitli depo odasnn nndeki yere uzanm zayf bir adam grd, izme giymiti, srtnda solmu bir asker trenkotu ve banda kendisine ok kk gelmesine ramen kulaklklarn indirmi olduu krkl bir balk vard. Srt antasn bann altna koymutu; geceyi bu ekilde geirmeye hazrland grlyordu. Gangart yaklat; yksek keli ayakkablar, biimli bacaklar vard. Gangart biyimine daima dikkat ederdi. Yerde yatan adam sert sert szd; onun utanp dorulacam dnmt adam onun geldiini grm olmasna ramen ilgisiz durdu, hatt gzlerini kapamaya bile kalkt. Kimsin sen? diye sordu Gangart. . Bir insan! dedi adam sknetle, kendini acmdracak bir tavrla. Bu hastaneye kabul edilmen iin giri kartn var m? Var. Deme, izmelerinden, trenkotundan ve srt antasndan akan sularla slanmt. Ama burada yatamazsm... Biz... izin veremeyiz. Burada yatman uygun olmaz.

--65 Uygun, dedi adam gevek gevek, kendi lkemdeyim. Utan duymuyorum. Vera Kornilyevna ard. Ona yerden kalkmasn emrede- miyeceini hissediyordu. Zaten szn dinletemiyecekti. Gndzn, ziyaretilerin ve hastalarn oturduklar, geceleri hastane kapandktan sonra gidecek baka yerleri olmayan, yeni gelmi ar hastalarn beklemelerine izin verildii bekleme odasndan yana bakt. Bekleme odasnda genellikle sra olurdu ama imdi yalnzca iki tane vard. Birmde yal bir kadn, dierinde de ocuklu gen bir zbek kadn yatyordu. Adamn bekleme odasnda yatmasna izin verebilirlerdi ama gelen giden ok oluyordu; stelik yerler kirliydi. Oysa buras sterilize edilmiti; ancak hastane elbisesi ya da beyaz gmlekle ieriye girilebilirdi. Vera Kornilyevna lmn soukluunun imdiden km olduu bu bir deri bir kemik kalm, sert yzl, barbar hastaya yeniden bakt. Kentte hi arkadan yok mu? Yok. Otellere baktm m? Evet, dedi adam. Bu kadarck konumadan bile yorulduu belliydi. Be tane otel var. Benimle konumadlar bile. Konumann sona erdiini bildirmek istermi gibi gzlerini kapad. Bir para daha erken gelseydin, diye Gangart bir zm yolu bulmaya alt, hastabakclarmzdan, hademelerimizden bazlar evlerine hasta kabul ediyorlar. Fazla bir ey isce- mezler. Hasta gzleri kapal yatyordu. Nbeti hademe, gerekirse burada bir hafta bile yatacan syledi, dedi, 'bana bir yatak bulacaklar zamana kadar herkesin yolu zerinde yatarm,' dedi. Ayaa kalk serseri! Samalklarn yeter! Buras sterilize edildi! Hademe yaklat. Bekleme odasnda niin iki sra var? diye sordu Gargart. tane deil miydi? Hademe bir caml kapy gstererek, ncs oraya gtrld, dedi. Doruydu; nc sra o kapdan rntgen odasna giden koridora tanmt. Gndzleri n tedavisine gelen hastalar iin oraya konmutu. Kanser Kouu F : 5

 66 -Vera Kornilyevna hademeye koridorun kapsn amasn syledi. Hasta adama dnerek, seni daha rahat bir yere yerletireceim, dedi, Kalk, Adam yeniden bakt ona, pek inanmam gibiydi. Istrapla dorulmaya alt. Her eit hareketin, vcudun her kvrlnn ona ac verdii belliydi. Hasta dorulmutu ama elinden antasn drmt. ektii strap yznden, yeniden eilmezdi. Vera Kornilyevna derhal eildi; bembeyaz parmaklaryla onun kirli, slak antasn ald, eline verdi. Teekkrler. Adam yzn buruturarak glmsedi. Bu hale deceim akla gelir miydi! Yatt yer boylu boyunca slanmt. Yamura yakalandn, deil mi? Vera Kornilyevna ona gittike artan bir ilgiyle bakt. Koridor scaktr. Paltonu kar. myorsun, deil mi? Atein var m? Hastann aln o eski, siyah, sarkk kulaklkl baln altnda tmyle kaybolmutu. Bu yzden Vera Kornilyevna elini onun aln yerine yanana dokundurdu. Ve hastann ok yksek atei olduunu anlad. Ate iin bir ey alyor musun? imdi adam ona bambaka gzlerle bakyordu; o ar yabanclk kaybolmutu. Analgin, dedi hasta. Yannda var m hi? Evet. Teskin edici bir il ister misin? Mmknse, A, evet, diye hatrlad Vera Kornilyevna, u giri kartm bir greyim. Hasta adam ya glmsyordu, ya da dudaklar straptan kvrlmt. Kart olmazsa beni yine yamurun altna m atacaksnz? Trenkotunun st iliklerini at, asker gmlei ortaya kt! i ebinden o sabah ald giri kartn alp uzatt. Vera Kornilyevna kart okudu, adamn kendi hastas olduunu grd: Rntgeni alnacakt. lc hemen getiririm. Sen yat. Bir dakika, bir dakika, diye hasta adam atld, kart geri verin. Bu oyunlar bilirim ben. Neden korkuyorsun? Vera Kornilyevna geri dnd. ok

 67 -krlmt. Bana gvenmiyor musun? Adam onu dikkatle szd; kendine gvenemiyordu, sonra gerek dncesini ortaya koydu: Niin gveneyim? Ekmeimizi paylatk m, hi? Ve yatmak iin koridora gitti. Vera Kornyevna sinirlenmiti. Tekrar hastann yanma gitmedi, uyuturucu ilc ve giri kartn hademeyle yollad. Gece ge vakit hastann yanndan geti; adam uyuyordu. Sra rahatt; dmezdi. Trenkotunu karp zerine rtmt; trenkotun bir kolu omuzunda dieri ayaklarndayd. izmeleri sradan dar tayordu; tabanlar siyah, krmz deri paralaryla yer yer yamanmt. izmelerin burnuna ve kesine demir aklmt. Sabahleyin Vera Kornelyevna bahemireye yeni gelen hasta iin st sahanlkta bir yatak bulmasn emretti. Gerekten de, ilk gnden sonra Kostoglotof ona kar hi kaba davranmad. Karlatklar zaman terbiyeli terbiyeli konuuyor, selm veriyor, hatt ilgiyle glmsyordu. Yine de Vera Kornilyevna, Kostoglotof'un ne yapaca belli olmayan bir kii olduunu anlyordu. nceki gn kan grubunu tayin etmek iin arttrmt; damarlarndan kan almak iin bo bir rnga hazrlamt. Kostoglotof pijamasnn kolunu aa indirmi, Vera Kornilyevna, demiti, ok zgnm. Ama u testi yapmadan da iin gereini grrsnz. Neden, Kostoglotof? imdiye kadar yeterince kanm alnd, artk dayanamyacam. Kendinden utan! Erkeksin sen! Kostoglotof'a hi bir erkein dayanamyaca kadnca bir muziplikle bakt. Zaten santilitrelik kan alacam. santilitre mi? Neden? Kan grubunu tayin etmek, uygun den kan iindeki reaksiyonunu grmek iin. Eer kan grubuna uygun kan bulursak sana 250 santilikrelik kan vereceiz. Bana m? Kan vereceksiniz ha? imknsz. Bakasnn kanna ne demeye ihtiyacm olsun? Bakasnn kanm istemiyorum, kendiminkinden de bir damla olsun vermiyeceim. Kan grubumu deftere yazabilirsiniz. Ben biyorum. Cephede savarken bakmlard. Sonunda Vera Kornilyevna kendini savundu.

--68 Beni aptalca, gln bir duruma dryorsun. Senden son defa kan almama izin vermeni istiyorum. Bu ekilde konumak bir hatayd tabii, Vera Kornilyevna iin yenilgiyi kabul etmek demek oluyordu. Ama ne iin yalvaracak, rica edecekti? Oysa Kostoglotof kolunu derhal at, ona uzatt. Yalnzca ahsnz iin. Hadi bakalm, 3 santilitrelik kan aln. Kostoglotof, Vera Kornilyevna'y kolayca artyordu. Bu yzden bir gn sama bir ey oldu. Kostoglotof, hi de Almana benzemiyor sunuz, demiti, galiba soyadnz kocanzdan aldnz. Vera Kornilyevna dnmeden, evet, dedi. Niin byle karlk vermiti? O anda baka trl bir karlk vermek ona pek aalatc bir eymi gibi grnmt. Ondan sonra Kostoglotof fazla soru sormamt. Oysa Gan- gart, Vera'nn baba ve bykbabasnn soyadyd. Onlar Al- mand, Rusya'da yerlemiler ve Ruslamlard. Vera ne syliyebilirdi? Evli deilim. Hi evlenmedim? mi diyecekti. mknszd bu. ALTINCI BLM Dr. Dontsova bir hastann seansn tamamlayp, henz km olduu rntgen odasna Kostoglotof'u ald. Tavandan tellere balanm olan 180.000 voltluk byk rntgen borusu hemen hemen aralksz olarak sabahn sekizinden beri al yordu. Pencere kapatlm, odann havas rntgen nlarnn ho kokulu, biraz da yalnzca tatsz olan scaklyla sarlmt. Hastann cierlerinden, ksa zamanda anlald gibi bu s (ve bu baya s deildi) yarm veya bir dzine seanstan sonra hastalara kt-gelmee balyordu. Fakat bu s ister kt olsun ister olmasn Lyudmila Afanasyevna Donstova buna almt. Burada geen yirmi yllk i hayatnda, hatt borularn siperleri olmad zamanlarda bile (bir keresinde yksek voltaja tutulmu ve lmle penelemiti.) Dontsova hergn Rntgen odalarnn havasn iine ekmi ve tedavi srasnda bu odada gerektiinden daha ,ok kalmt. Btn korunma cihazlarna ve eldivenlere ramen hi kuku yok

 69 -Rntgen nlar en ciddi durumda olan, strap iinde kvranan- bir hastadan daha fazla onun cierlerine dolmutu. u bir gerekti ki imdiye kadar kimse Rntgen nlarn saymam, ve onlarn toplamn yapmamt. Kadn tel iindeydi; sadece odadan mmkn olduu kadar abuk kmak istedii iin deil ayrca Rntgen cihazn gerektiinden fazla bo brakmak istemediinden. Kostoglotof'u borunun altndaki kurete aacndan yaplm sert masann zerine yatrp karnn at. Sanki bir eyler izermi gibi serin, gcklayc bir fray adamn derisi zerinde dolatrd. Ayni anda n tedavisiyle megul olan memura bir l rnei verdi ve boruyu o lye gre nasl yerletireceini aklad. Sonra Kostoglotof'a midesinin zerine dnmesini syleyip fray bu sefer de srtnda dolatrrken, Rntgen seansndan sonra beni grn, dedi. Doktor odadan knca; hemire hastaya tekrar dnmesini syledi ve nlar ilk verecei yerin etrafna araf yayd. Sonra dier btn ksmlar rntgen nlarnn etkisinden ko rumak iin kurun kapl muambalar getirdi. Birbiri zerine skca dolanm o lan bu muambalar hastann vcuduna sarld. Hemire dar kp kapy kapatt ve imdi kaln duvardaki kk pencereden hastay gizlice gzetliyebiliyordu. ok hafif bir vzlt duyuluyordu. Yardmc lmbalarn klar yand ve ana boru kzt. nsafsz Rntgen nlar, bir insan aklnn kavryamya- ca eyler olan elektrik vektrlerinin ve mknatsn etkiledii alanlar titreterek derinin stnde kalan hcrelerin, sahibinin bile adn bilmedii tabakalarn, organlarn, tmrn bulunduu hcrenin, midenin, bbreklerin, atar ve toplar damarlarda dolaan kann, lenfann, masann yapld kurete aacnn, buuk santimetrelik deme tahtasnn, tesislerin, topran, hatt hatt yzeydeki tabakalarn altndaki asl kayann iine kadar yaylyordu. Bunu daha akaanlatalm: belirli saydaki mermiler yollar zerine rastlayan hereyi delip geiyorlard. Kostoglotof'un yaamas iin yaplan oniki tedavi de, sessizce ve hissolounmaz ekilde hcreleri uzun sre ate altnda tutan bu zalim bombordman ona hayatn tadn yeniden tattryor, yaama istei veriyor ve hatt onu canlandryordu. kinci ve nc bombardmandan sonra o, dayanlmas g.'

 70 -arlardan kurtulunca vcudunun geri kalan blmlerini zedelemeden iine ileyen mermilerin tmr nasl topa tuttuunu renmee ve anlamaa abalad. Bu tedavinin ne olduunu anlamadan ve ona inanmadan tamamiyle teslim olmamt. Bylelikle ateerin ve erlerin onu kendi haline brakma- yp ekip gtrmelerine karar verdii zaman merdivenin banda Vera Kornilyevna Gangart ile ilk karlamalarnda onu naksz verdii karardan ve gvensizlikten uzaklatran o sevgili kadndan rntgen kurallarn sorup renmee alt. Hasta, kadn kendine inandrmak iin, Bana, sorduumu aklamaktan ekinmeyin. Ben dve katlmadan nce sava kurallarn renmek isteyen vicdanl bir er gibiyim. Rntgen nlar dier dokulara bir zarar vermeden tmr nas yokedebiyor? diye sordu. Vera Kornyevna'nn duygular; gzlerinde belirmeden dudaklarmdan anlalverdi. Kanatlar andran o canl dudaklar ne kadar da cevap vermee hevesliydiler. Hatt bir duraklay dudaklarndan belli oldu. Dudaklar bir pheyi fsldyordu. (Kredici bu byk sava topunun kendi tarafmdakini bombardmana tuttuu gibi dierlerini de ayni ekde paraladm nasl syliyebilirdi ki?) Bizim bu meseleleri hastalarla tartmaa hakkmz yok... Oh, peki. Rntgen nlarmm yollar zerine kan hereyi yokedeceklerinden pheniz olmasn. Tmrl do kular hari dier normal dokular hemen kendilerini yenileyebilirler. Bu ister doru olsun ister olmasn Kostoglotof cevaptan holand. Bu artlar altnda usul neyse ona gre hareket edeceim. Teekkrler. yileeceim. Ve hasta gerekten iyileiyordu. Rntgen nlarn saan cihaza kendisini isteye isteye brakyor ve bu tedavi srasnda krelen tmr hcrelerinin hayat kurtuluyordu. Bu, hasta hcreler iin yaplan perdeler di. Tedavi srasnda ya sayklyor ya da uyukluyordu. Szgelimi o anda gz, as olan saysz hortumlara, tellere taklyor ve burada bunlardan neden bu kadar ok olduunu anlamak istiyordu. Acaba burada serinletici bir let var myd? Varsa, bunda, su mu yoksa ya m kullanlyordu? Fakat dnceleri bunun zerinde uzun zaman takl kalmyor ve sorunun

 71 -peini hemen brakyordu. Hastann halinden, Vera Gangart' dnd belli oluyordu. Bylesine tatl bir kadn Ush - Terek'de asla bulunamazd. Btn bu tip kadnlar evlik emberinden kaamadklar iin evlenirlerdi. Hasta, kadnn kocasn hayali kollarla sard ve kadn bu kollarn dnda dnmee balad. Onunla uzun uzadya konumak ne ho olurdu. Yalnz konumu ol mak iin bir yry yapp, onunla uzun boylu konuarak, mantkl szleriyle onu artma arzuluyordu; kadnn kafas tatl bir karkla urayacakt. Onunla byk salonda karlat, koua girdii zamanki sevimlilii, glmseyiinde gne gibi parlad. O srf gven duygusuyla hastalara iyi davranan kimselerden deildi. Yaradltan iyi yrekliydi. Glmseyii, dudaklar kadar olmasa bile yine de ok tatlyd. Yznde rpnan hareket etmeden ayn dzeyde umaa abalayan bir tarla kuunu andran bu dudaklar kendilerine ait bir yaantnn sahibiydiler. Btn dudaklar plmek iin yaradl- mtr. Bunlar da yleydi. Fakat hereye ramen onlarn kendi zel grevleri vard: Hoa gidecek bir ka ift sz etmek. Boru hafiften bir ark mrldanarak vzldamasn srdrd. Hasta adam, Vera Gangart' dnyordu ve de Zoya'y. Dn gece onu etkileyen eyin sabahleyin de bu etkiden kendini kurtaramamt, kadnn bir raf andran dik gsleri olduunu anlamt. Hemen hemen yatay bir raf. Dnk konumalar srasnda istatistik kaytlarnn altn izmek iin kullanlan geni ve olduka ar bir cetvel yanlarndaki masann zerinde duruyordu. O ince bir kontrplktan deil, dz bir tahtadan kesilmiti. Btn gece hasta adam onun kayp kaymayacam grmek dncesiyle, onu kadnn gsleri zerine yerletirmek iin o cetveli almaa kalkmt. Onun kaymyacamdan phesi yoktu. Fakat kadn gcendirmekten ekinmiti. Hasta adamn akl karnnn alt ksmna yerletirilmi olan kurun kapl muambalara takld. Muamba zerine epeyi basn yaparken Seni koruyacaz, korkma diyerek ona rahat nefes aldrtyordu. Peki, ya korumazsa? Ya o kadar kaln deilse? Ya da doru olarak yerletirilmemise ? Kostoglotof, ancak bu oniki gn iinde hayata, yemee,

 72 -harekete ve canl bir zihne kavumutu. Son aylarda ac iinde kvranrken hayatta kaybetmi olduu en gzel eyleri bu oniki gn iinde anlamaa balamt. Bu demekti ki, kurun grevini yerine getiriyordu. Yine de hereye ramen daha eli aya tutarken bu hastaneden son hzla kamalyd. Vzltnn kesilmi ve krmz tellerin soumaa balam olduunu farketmemiti. Ona bakan hemire ieri girip om siper tertibatndan ve araftan kurtard. Hasta, bacaklarn masadan aa sarktnca; karnnn zerindeki belirmi olan mor kareleri ve ekil leri iyice grd. Hemireye, Banyo yapmama izin var m? diye sordu. Ancak doktor buna izin verebilir. iyi bir anlama. Bana bir aylk bir tedavi usul uygulanyor deil mi? Hasta Dontsova'nn yanma yaklat. Inlarn ancak ksa bir alana yayan cihazn bulunduu odada oturmu, gzne konkav ve eliptik gzlklerini takm, a kar tuttuu birka byk rntgen filmini inceliyordu. Her iki makine kapatlm, vasistaslarn ikisi de almt. Odada ondan baka kimse yoktu. Kuru bir sesle Oturun dedikten sonra doktor iki madeni levhay gzden geirmee devam etti. Kostoglotof, onunla kavga edecek deildi. Kafadan hazrlanan tzn ileri srm olabilecei gereksiz tbbi tedavilere kar savunma yapyordu. Lyudmila Afanasyevna Dontsova onda bir gven duygusu yaratmt. Bu; sadece erkek gibi sznn eri oluundan, karanlkta ekrann yannda ksa ve kesin emirler veriinden, yasndan, ve gereinden faz la grevine ballndan dolay deildi. Daha ilk gn parmaklarn tmrn bulunduu evrede dolatrrken yanlmadan tmrn yerini tesbit etmi olmasmdand. Doktorun t mre dein demediini ancak hasta syleyebilirdi. Dontsova rntgen filiminin ekilmesine gereklilik kalmazdan bu ii byk bir ustalkla baarmt. Filmi bir kenara atp gzlklerini kardktan sonra, Kostoglotof! Hastalnla uzun sre il ellenilmemi. nceki tmrn zerine kesin bir bilgiye sahip olmamz gerekiyor. dedi. Dontsova meslei ile ilgili bir konuma yapyordu. ok

 73 -hzl konuuyordu. Uzun cmleler ve terimler bir rpda dudaklarndan kveriyordu. ki yl nce geirmi olduun ameliyat hakknda anlattklarnla u andaki metastas durumunu bizim tehisimize^ uyuyor. Gelimesi mmkn olan dier olaylardan szedilmedi- i iin tedavi iimiz gleiyor. Metastasm durumunu anlamamz imknsz. Tanrya krler olsun. Size izin vermiyecektim. Anlayamadm ey neden nceki rnein diyapozitiflerini ele geiremiyoruz. Mikroskopik anatomi ile ilgili analizin yaplm olduundan tamamen emin misiniz? Evet, eminim. O halde neden sonular size bildirmediler ? Doktor tpk bir i adam gibi abuk abuk konuuyordu.. Kelimelerin bazlarn nceden kestirebilirdiniz. Fakat Kostoglotof dncesizce saldrya geme alkanln kaybetmiti. Bana haber vermek mi? Lyudmila Afanasyevna her- ey gz ap kapayncaya kadar olup bitiyordu. Ve bunlar gerekten ok korkun eylerdi. Biopsi (1) hakknda bir ey sormaya utanmtm. Balar dnyordu. Biopsiye neden ihtiyacm olduunu da gerekten anlamyordum. Kostoglotof doktorlarla konuurken onlarn kendi terimlerini kullanmaa baylrd. phesiz siz anlamam olursunuz. Fakat doktorlarn bunun nemli olduunu bilmeleri gerekirdi. Doktorlar m? Hasta, baklarn kadnn hibir zaman gizlemee almad ya da boyatmad aarm salarna evirdi, yzndeki o i adamlarnda grlen anlam ve kk elmack kemiklerini gzden geirdi. Bylesine bir yaant. nnde oturan onun yurtta, ada ve iyi dilekleri olan biriydi. Buna ramen ortak, ana dilleri olan Rusa ile en basit eyleri bile ona aklygmyordu. Belki hereye ok gerilere giderek balamak gerektiinden, belki de o uzun hikyeyi ksa kesmek zorunda oluundan. Lyudmila Afanasyevna, doktorlarn da yapabilecei bir ey yoktu. Ameliy at olmam iin emir veren ve beni buna (1) ncelemek amacyla para almak.

 74 hazrlayan Ukraynal ilk operatr ameliyat gecesi yakalanp oradan uzaklatrd. Sonra? 'Sonra' demekle ne demek istiyorsunuz? Yakaland ve oradan uzaklatrld. Beni balayn ama durumundan daha nce haberi olmas gerektiine gre... Kostogolotof birden kahkahay basverdi. Bu, ona gln gelmiti. Lyudmila Afanasyevna hibir mahkma baka bir yere gnderileceini nceden sylemezler. te esas nokta da bu zaten Adamn zerine anszn saldrvermek. Dontsova'mn geni aln krt. Kostoglotof anlamsz eyler sylyordu. Ya ameliyat etmesi gereken bir hastas olursa? Kah! Kh! Oraya durumu benden daha kt olan hastalar getirmilerdi. Alminyum bir kak yutmu olan bir Litvanyal vard. Byle bir ey nasl olabilir? Adam bu ii kasten yapm. Yalnzlktan kurtulmak iin. Operatr ordan uzaklatracaklarn bilmiyordu ki. Peki daha sonra ne oldu? Tmrnz byk bir hzla byyor olmalyd. Evet, tmr ciddi bir ekilde sabahtan akama kadar byyordu. Neyse be gn sonra baka bir kamptan Kari Fyodorovi adnda bir Alman operatr getirdiler. Henz gelmi olduu bu kamp hastanesinde beni muayene etti ve bir gn sonra da ameliyata ald. Fakat kimse benim iin ldrc tmr ya da Metastas kelimelerini kullanmad. Bunlar hi duymadm. Biopsiyi gnderdi mi? O zaman biopsiler hakknda hibir bilgim yoktu ki. Ameliyattan sonra zerime kum torbalar koyarak beni hastanede yatrdlar. Bir haftada ayaklarm vere indirmesini ve ayaa kalkmasn renmee baladm. Yine birdenbire karmza baka bir srgn kmt. si adm verdikleri yedi- yz kiiyi snrdan ok uzaklarda olan bir kampa gnderiyor- ard. Benim o kibar Kari Fyodorovi de bu srgn kafilesin- deydi. Onu yakalayp oturmakta olduu barakalardan ekip dar kardlar. Son defa hastalarn dolamasna bile izin vermediler.

--75 Ne lgnlk! Az sonra anlatacaklarmn yannda bu hi kalacak. Bir arkadam koa koa yamma gelip benim de srgn listesinde olduumu fasldad. Kamp hastanesinin bakan Madam Dubins kaya Kostoglotof ona Madam diyordu yrmediimi, dikilerimin alnmadn bildii halde srgne katlmama raz olmutu. Kahpe kar! Balayn beni. Neyse, kararm ver mitim. Dikilerle bir davar arabasnda yolculuk yapmak, yaralarn iltihaplanmas ve benim lmem demekti. Beni almaa gelmeleri an meselesiydi. Onlara Beni urackta yatamda vurun, ama uradan uraya gitmiyorum. te o kadar. diyecektim. Fakat gelmediler. Buna sebep Madam Dubinskaya'- nm yaptndan pimanlk duymu olmas deildi. O bile benim srgne gnderilmediime arp kalmt. Kayt brosu, serbest braklmama bir yldan az bir zaman kalm olduunu ortaya karnca, snrdan uzak bir yere srlmemi gereksiz bulmutu. Fakat konudan uzaklayorum... Pencereye yanap dar baktm. Hastanenin kazklarla evrilmi olan etrafnn aa yukar yirmibe metre tesine srgne gidenler eyalarn toplamlar, yrye hazr durumda bekliyorlard. Kari Fyodorovi beni pencerede grnce, Kostoglotof! Vasistas a, diye bard. Gardiyan ona Kes sesini serseri diyerek kt halde o bir daha seslen di. Kostoglotof! Bunu aklndan karma. ok nemli. Omsk'e anatomik analiz yaplmas iin tmrnden bir para gnderdim. Unutma, Patoloji Servisi. Tam o anda sr yola koyuldu. Onlar benim doktorlarm- d. Sizin atalarnz. Onlar nasl sulayabiliyorsunuz ? Kostoglotof koltuuna ylverdi. Burann deil, anlatt yerlerin kokusuyla boulacak gibi olmu, heyecanlanmt. Anlatlanlarn iinden nemli olmyanlarn eleyerek (nk hastann sama sapan konumalar olmutu). Doktor Dont- sova ihtiyac olan olaylarla ilgili aratrmasna devam etti. Omsk'den cevap geldi mi? Sana sylediler mi? Kostoglotof keli olan omuzlarn silkti. Kimse bana bir ey sylemedi. Kalr Fyodorovi'in Dana bar nedenini anlyamadm. Ancak geen sonbahar kyde srgndeyken hastalannca eski bir kadn doum hastalklar uzman olan arkadam soruturma yapmam iin srar etmee balad. Kampa mektup yazdm. Cevap gelmedi. Sonra kamp

 76 idaresine bir ikyet mektubu gnderdim. Ancak iki ay sonra cevap aldm. Dikkatle gzden geirdiimiz kaytlardan analiz raporunu tesbit etmemizin imknsz olduu anlalmtr. Tmr bana o derece strap veriyordu ki bu haberlemeyi kesmek zorunda kalacaktm. Fakat komutandan baka bir yerde tedavi grmek zere seyahat izni alamaynca ansm deneyip tbbiyedeki Patoloji servisine, Omsk'e mektup yazdm. Bir ka gn iinde cevap geldi. Yani sonunda buraya gelmeme izin kmasndan nce, Ocakta. Sonunda; o cevap. Nerede? Lyudmila Afanasyevna, buraya gelmek zere yola ktmda, benim iin... hibir eyin nemi yoktu. O kda ne bir doktor imza atm, ne bir balk konulmu, ne de bir resm pul yaptrlmt. Bu, Patoloji Servisinde alan bir laborantn zel olarak yazd bir pusulayd. Neyse ki belirttiim gnde bana cevap gnderecek kadar iyi kalplinin biriymi. O szn etmi olduum kampta alnm olan biopsi paras zerinde yaplan analizde sizin phelendiiniz tmr cinsi grlmt. Bu cevabn aynisinin de kendi kampmzn hastanesinin bahekimine gnderildiinden szediliyordu. Btn bunlar kamp hastanesinde ilerin nasl olduunu gstermek iin anlatyorum. Omsk'den cevap gelmesine gelmiti ama buna aldr eden olmamt ve Madam Dubinskaya... Hayr, Dontsova'nm bundan birey anlamas imknszd. Kadn kollarn kavuturmu, sabrszlk iinde dirseklerini avularnn arasna gmmt. alacak ey. Eer Omsk'den byle bir cevap almlarsa m tedavisine hemen ihtiyacnz olduu bilinen bir gerekti. Kostoglotof doktoru alay edermi gibi szerek, Alay m ediyorsunuz? In tedavisi mi? dedi. Hasta, doktorla bir eyrek saatten beri konuuyordu. Ona neler anlatmaa almt? Doktor ise hibir ey anlamamt. Hasta, Lyudmila Afanasyevna! diye yalvard. O dnyay hayal etmek gtr. Orann yaants anlalmaz. Ne m tedavisi? Ameliyat sancm be dinmeden Akhmadz- han'm u andaki durumundaydm darda ar i yapyordum. imento dkyordum. Uygun olmayan bir ii yapmakta olduum aklma bile gelmiyordu. ki adamn ektii bir

--77 el arabasnn, iine slak imento doldurulduu zaman ka kilo ektiini bilir misiniz? Sanki hastay darya imento dkmesi iin gnderen ken- disiymi gibi doktor kafasn ne edi. Bu hastaln tarihesinin kkne inildike iler arap sama dnyordu. Patoloji Servisinden cevap gelmiti deil mi? Neden zel olarak gnderilmiti? Neden doktor imzalamam ve resmi bir mektup olarak postalanmamt? Kostoglotof srarla, zel olarak bir mektup yazlm olmasna da teekkr etmeliyiz. O kibar laboran t insafa gelmi. Dikkat ettim erkeklerden ok kadnlarn arasnda daha iyi kimseler var. defa sr saklamamz yznden mektup zel yazlm. Mektupta kadn Tymrden alman para zerine hastann ad yazlmadan gnderildi. Bu nedenle size resmi bir mekt up yazamadmz gibi diyapozitifi de gnderemiyoruz. dedikten sonra sinirlenmee balad. Kzgnl, yznde, dier duygulardan daha abuk varln hissettirmiti. Byk devlet srr! Sersemler! Patoloji servisinden birinin, Kostoglotof adnda belirl i bir mahkmun belirli bir kampta hastalandn renmelerinden ekmiyorlard. XIV. Louis'in erkek kardei! Siz beni nasl iyiletireceinizi dnp kafanz yorarken zerinde hasta ad olmayan biopsi raporu orada duracak. Asl dava kampn, dar sr ve rmek istemeyii. Dontsova'nm baklar duru ve katyd. Amacndan amyordu. Peki. Hastalk tarihenize o mektubu da eklemek zorunda kalacam. Tamam. Geri dner dnmez onu size gnderirim. Hayr. En yakn zamanda o elimde olmal. Kydeki o kadn doum uzman arkadanz. O bulup gnderemez mi? Bulmasna bulur. Ama ben ne zaman dneceim? Kostoglotof kadna sert sert bakt. Dontsova kelimeleri tartarak, Tedavinize ara vermei gerekli bulduum zaman ancak gidebilirsiniz. Ve sadece ksa bir sre iin, dedi. Bu, Kostoglotof'un beklemekte olduu and. Kavgaya tutumadan buradan ayrlamyacakt. Lyudmila Afanasyevna, benimle bir ocukmuum gibi

 78 konuacanza birbirimize olgun iki insan gibi davranamaz myz? Ciddi ciddi. Bugn viziteye ktnzda... Dontsova'nm geni yznde uursuz bir hava esti. Bugn viziteye ktmda ho olmayan bir sahne yarattnz. Ne istiyorsunuz? Hastalar kkrtmak m? Onlarn kafalarna ne gibi fikirler sokuyorsunuz? Koltuuna yaslanan hasta, sinirli bir havadan uzaklaarak ve kelimeleri tarta tarta konutu: Ne mi istiyorum? Hayatm hakknda istediimi yapmaa sadece benim hak sahibi olduumu hatrlatmak isterim. Her insan hayatndan kendisi sorumludur deil mi? Hayatm hakknda istediimi yapmakta hak sahibi olduumu kabul ediyor musunuz? Dontsova adamn renksiz, kvrk yara izini inceleyip sesini karmad. Kostoglotof devam etti. * Yanl bir tahminle ie giriiyorsunuz. Hasta bir kere hastaneye girdi mi onun hakknda hereye siz karar veriyorsunuz. Kendi yaptnz kurallarla, gnlk konsltasyonlarla, programnzla, tbbi rgtnzn pln ve n ile hastann ye rine onu siz dnm oluyorsunuz. Kamptaki gibi yine burada da bir kum tanesinden farkm yok. Hibir ey bana bal deil. Dontsova ona unu hatrlatt. Ama operatr hastann elinden yazl kt almadan ameliyat etmez. Acaba doktor neden amaliyattan szediyordu? Her ne pahasna olursa olsun ameliyat, kabul etmeyecei bir eydi. Teekkrler. Hastane bunu kendi nn korumak iin yapm olmasna ramen yine de bu iyilik iin teekkr ederim. Ameliyat hari herhangi bir ey hakknda hastann bir istei olup olmadn sormazsanz ya da ona bir aklamada bulunmazsnz deil mi? Tek bir nn ne yaptn dnn! Dontsova, In tedavisi hakkndaki bu sylentileri nereden duydunuz? Rabinovi'den mi? diye sordu. Kostoglotof ban sallyarak, Rabinovi diye tandm biri yok. Tedavi usul zerine konuuyorum, dedi. (Rntgen nlarnn etkileriyle gili olan o canskc hikyeleri Rabinovi'ten duymutu. Aldatmayacana dair ona sz vermiti. Rabinovi, binbir glklere katlanarak iki yz

 79 den fazla rntgen seansna girmi olan ve her eklenen seansn onu iyiletirmeyip lme yaklatracan sezen, hastahanede yatmadan tedavi gren bir hastayd. Darda kimse onu anla- myordu. Ne evinde, ne alt yerde, ne ehirde. Salk durumu iyi olan kiiler, kendilerine ok nemli grnen baarlar ve baarszlklar dnerek sabahtan akama kadar kouurlard. Hatt aesi bile ondan usanmt. Sadece burada, kanser dispanserinin verandasnda hastalar onu saatlerce dinlerler ve ona acrlard. Onlar bklen gen biimindeki eimin kemiklemesinin ve nlarn yayld yerlerde beliren yara izle rinin ne demek olduunu biliyorlard.) Dnn! Hasta tedavi usulnden szediyordu! Dontsova ve yardmclarnn ihtiya duyduu eydi bu tedavi usul hakknda hastalarla btn gn tartmak. Acaba ne zaman herhangi bir baka tedavi usul bulacaklard? Fakat byle kavgac, inat, insan soru yamuruna tutan hastalara ya da hastal ile ilgili soruturmalar yaparak doktoru ldrtan Rabinovi gibisine elli kiide bir rastlanrd. On lara, hastalklaryla ilgili aklamalara girimek gibi zor bir iin stnden gelindii zaman oluyordu. Kostoglotof'un durumu ise tb tarihinde seyrek grlrd. Ayrca seyrek rastlanlan bir dikkatsizlik gsterilmiti. Kostoglotof bu kadn doktora gelinceye kadar en kt ekilde baklm ve gerekten lme itelenmiti. Bu sefer de m tedavisinin yardmyla olaanst bir hzla, enden grlen, kesin bir iyileme vard. Kostoglotof! Oniki seansta rntgen nlar seni ceset olarak kalmaktan kurtarp insan ekline soktu. Bu tedavi usullerine nasl bakaldrmaa cesaret edebiliyorsun? Kampta ve srgnde tbbi tedavi grmediinden, ihmle uradndan yakmyordun. imdi de tedavi grdnden ve herkesin seninle ilgilenmesinden dert yanyorsun? Mantk bunun neresinde? Kostoglotof; siyah, taranmam salarn sallad. Mantkl olmad belli. Lyudmila Afanasyevna belki de bu meselede mantk aranmaz. nsanolu anlalmaz bir yaratktr. Neden insan mantkl, tutumlu, olarak tanmlanmak zorundadr? Evet, size geldiimde bir cesetten farkm yoktu. Beni buraya kabul etsinler diye yalvardm ve merdiven ayaklarnda yattm. Ve siz buraya her ne pahasna olursa olsun canm kurtarmak iin geldiim sonucuna vardnz. stediim bu deil. Dnyada her ne pahasna olursa olsun demei arzuladm hibir ey yok.

 80 -Hasta acele ediyordu. Oysa bu onun hi holanmad bir eydi. Fakat onun szn kesmek zere Dontsova ne doru eilmiti. Ve Kostoglotof'un syleyecek daha ok sz vard: Size strabm dindirmek iin geldim. Dedim ki Korkun bir ar ile kvranyorum. Bana yardm edin. Evet, bana yardm ettiniz ve artk ar ekmez oldum. Teekkr ederim. Teekkr ederim. Size minnet borluyum. Artk izin verin de gideyim. Tpk bir kpein kulbesine dnmesi gibi ben de yerime dnp orada yaralarm yalayaym ve dinleneyim. Ve tekrar ykldnz zaman buraya srne srne geleceksiniz? Belki de! Belki srne srne buraya dneceim. Ve biz sizi kabul etmek zorundayz yle mi? Evet. Grdm kadaryla iyi yrekliliiniz burada. Tedavi oranna, sicile, Tp Bilim Akademisi altm seanstan aa olmayacak diye salk verdii halde onbe seanstan son ra beni taburcu etmenizin nedenini oraya nasl aklayacanza zlyorsunuz. Doktor o ana kadar byle birbirini tutmayan sama sapan szler duymamt. Kayt lar sz konusu olunca onu (byk bir ilerleme) kategorisi iinde taburcu etmeleri ok faydalyd. Elli seanstan sonra bu kazan yok olacakt. Hasta adam srar etti. Benim iin tmr krletirmi olmanz yeter. imdi savunma devresinde. Ben de ayni durumdaym. Gzel. Bir er de en iyi ekilde kendini savunur. Beni tamamiyle sonuna kadar iyiletirmenize gelince nasl olsa bunu asla baaramya- caksmz. nk kanser tedavisinin sonu yoktur. Bendeki tmr nce btn bir hzla paralara ayrlp dald. imdi de bu daha yava bir ekilde tekrarlanacak. Beni brakn da ne kadar kanm kaldysa onunla gideyim. Dontsova gzlerini kst. renmek istiyorum. Btn bu bilgiyi nereden topla- dmz ? ocukluumdan beri tp kitaplar okumaktan holanrm. Peki, bizim tedavi metodumuzdan neden korkuyorsunuz? Lyudmila Afanasyevna neden korkulmas gerektiini

 81 bilmiyorum. Ben doktor deilim. Bu sizin bileceiniz, fakat aklamak istemediiniz bir ey. Bakn Vera Kornilyevna bana glikoz ineleri yazmak istiyor... Onlar kullanmak zorundayz. Ama ben onlar istemiyorum. Neden? nce garip. Eer gerekten zmden abnan ekere bu kadar ihtiyacm varsa onu azdan almama izin verin. Yirminci yzylda dnlen eye bakn. Her il ine ile mi vcuda verilmelidir? Tabiatta baka nerede syle bir ey gryorsu nuz? Hayvanlar arasnda? Btn yzyl boyu buna vahik diye glecekler. Ya ine nasl yaplyor? Bir hemire doru noktaya isabet ettirirken bir bakas ineyi btn kola sokup karyor. ne yaptrmam. Bir de bana kan vermee hazrlandnz anlyorum. Buna sevinmelisin. Birisi sana kann veriyor. Bu seni salamlatracak, seni diriltecek. stemiyorum. Burada kan verilen bir een grdm. Kan verildikten sonra tam saat yatan yumruklad. Bu duruma tamamlanmam ma dediler. Bir baka hastann toplar damarn bulamadlar ve kolunda biimsiz bir para tredi. Bir aydan beri slak bezle kompres yaparak kolu hareket ettirmee alyorlar. Hayr ben kan almak istemiyorum. Ama size kan vermeden n tedavisine devam edemeyiz. yleyse rntgen seansn kesin. Bir bakas iin karar verme hakkn nasl elde ediyorsunuz? Bu korkun bir hak! stelik de gbel iyi bir sonuca ulaabiniyor. Bundan korkmalsnz. Bu, doktora bile verilemeyen bir haktr. Ama nce bu hak doktora tannmtr. Dontsova onu yola getirmek iin bard. Kadnn tepesi atmt. Byle bir hak tannmam olsayd doktorluk diye bir ey sz konusu olmazd. Ama bunun sonucu nereye varr? Rntgen nlarnn etkisiyle m eydana gelen hastalk hakknda yaknda bir rapor vereceksiniz deil mi? Doktor ard. Nereden biliyorsunuz? Kaser Kouu JP Q

 82 -Bunu tahmin etmek kolay. (Daktilo sayfalarnn konulduu kaim dosya masamn zerinde durduundan byle bir tahmin yrtmek basitti. Kostoglotof baaa olmu yazy grm ve ifreyi zmt.) Bunu tahmin etmek kolay. Hakknda bir rapor yazlmas gereken yeni bir hastalk belirmi. Ama yirmi yl nce korkan ve tedaviye kar dayankllk gsteren baka bir Kostoglotof'a rntgen nlarn veriyordunuz. O zaman bu nlarn bir hastalk yapabeceini bilmediinizden, onu, hereyin dzeleceine inandrmtnz. te imdi ben o durumdaym. Brakn beni gideyim, kendi gcmle iyilemek istiyorum. Ya kendimi daha iyi hissetmee balarsam? Doktorlar arasnda kabul edilen bir gerek vard : Hasta korkutulmamak, ona cesaret verilmeliydi. Ama Kostoglotof gibi can skc olan akna evrilmeliydi. Daha iyi mi olacaksn? Sana garanti veririm ki iyile- emezsin. Doktor drt parman, sineklikmi gibi masaya vurdu ve kelimeleri tartarak, leceksin, dedi. Doktor onun kaacan umarak baklarn ona evirdi. Fakat hasta sakin skin duruyordu. Azovkin'in kaderini paylaacaksnz. Onu grdnz deil mi? Onun tmr de sizinkinin ayniydi ve ayni ekilde ihmale uramt. Akhmadzhan' kurtarmaa alyoruz, nk n tedavisi ameliyattan hemen sonra balad. Ama sizin iki yllk bir kaybnz var. Dnn bir kere. Hemen lenf yollar boyunca ikinci bir ameliyat daha geirmeniz gerekirdi. Ama ameliyat olmamsnz. Bunu kafanza yerletiriniz. Bylece de hastalk baka yere yaylm. Tmrnz en tehlikeli kanser eitlerinden biridir. yle ki yldrm hzyla birden belirir ve ldrcdr. Btn vcuda yaylabilir. Son zamanlarda lm oran yzde doksand. Bu sizi tatmin ediyor mu? Bakn, size gstereceim... Bir ym dosyann iinden birini ekip kard ve sayfalar evirmee balad. Kostoglotof susuyordu. Sonra konumaa balad ama skin ve eski gvenini kaybetmi olarak. Dorusunu sylemek gerekirse iimde byk bir yaama arzusu yok. Yalnz beni bekleyen bir gelecek olmadn

--83 dan deil, geride de bir ey brakmadm. Eer alt aylk bir mrm kalmsa onu yaamak zorundaym. On ya da yirmi yl sonras iin tasanlar kurmak benim yaptm i deildir. Daha birok tedavi, daha bir ok strap. Rntgen bulantlar balayacak ve sonra kusma., neden? ite buldum. Bunlar istatistiklerimiz. Doktor, hastann grmesi iin defterin iki sayfasn evirdi. Onda bulunan tmrn ad stte yazlyd. Sol tarafta len sa tarafta Kalan kelimeleri duruyordu. eitli tarihlerde kurun ve sabit kalemle iki kolona da yazm adlar gze arpyordu. Adlar ardarda sa taraftan ekmiti. imdi bak! Bir hastay taburcu ederken onun adm bu sayfann sa tarafna yazyoruz daha sonra da solla geiriyoruz. Grdn gibi baz ansh kimseler sa kolonda kalm. Doktor, bir fikir sahibi olmas iin hastaya kd inceleme hakkn tand. Doktor kararl bir ekde durumu zetledi: Tedavi olmu olduunuzu dnn. Ama yine eskisi gibi hastasnz. Buraya geldiinizde nasldysanz yine ylesiniz. Tek meydana karttmz, tmrn savalacak cinsten olmas. Bu durum kaybedilmez. Fakat siz de buradan uzakla mak istediinizi sylemek iin u an semisiniz. Peki gidin. sterseniz bugn sizi taburcu edeyim. imdi taburcu olmanz iin emir vereceim ve adnz sa tarafa yazacam. Hasta sesini karmad. Kararnz verin. Hasta yatm bir sesle, Lyudmila Afanasyevna, gerekliyse akla yatkn sayda seans kabul edebilirim. Be veya on diyelim... dedi. Ne be ne on ne de bir! Ama gerektii kadar. Szgelimi imdiden sonra gnde bir deil iki seans gerekli. Hangi ilca ihtiyacnz varsa hepsini kullanacaksnz. Sigaray kesin. Baka bir durum daha vard: Tedavi' srasnda sadece Tanrya snmayn, neeli olun. Ancak o zaman iyileebileceksiniz. Hasta ban edi. Kafasnn iindeki bir soruyu anlamaa alyordu. eri srlen ameliyattan m korkuyordu; hayr, deildi. In tedavisine gelince ona pek aldr ettii yoktu. Gvenebilecei o gizli ilc hl hatrlyordu, issyk - kul kkn. Ormanlara bir hi iin dnmyordu. O halk cyla iyileecekti. Eer o kke sahip olsa hastaneye yalnzca kontrol iin gelirdi.

 84 Kazandn gren Doktor Dontsova asil bir tavrla, Peki, sana glikoz vermiyeceim. Sadece deiik bir ine olacak. Adale iine yaplacak. Kostoglotof glmsedi, Ona bir diyeceim yok. Ve ltfen. Omsk'tan gelen mektubu zaman kaybetmeden bize getirin. Hasta yrrken iki sonsuzluk arasnda hareket ediyormu gibi grnd. Bir yanda durmadan adlar izilmi olan Kalanlarm listesi vard. Dier yanda sonsuz bir srgn. Yldzlar kadar, Samanyolu kadar sonsuz. YEDlNC BLM Eer imdi de bu ine hakknda bireyler sormaa kalkacak olsa kendine neye mal olacak, gerekten yaplmas gerekli mi Lyudma Afanasyevna da bu yeni tedavi yolunun ne olduunu ve dourabilecei sonular anlatsayd, hasta byk bir ihtimalle ba kaldracakt. Fakat atmalardan kanarak bu noktada teslim olmutu. Doktor bu yeni tedavi metodundan ufak bir meseleymi gibi szetmekte byk bir ustalk gstermiti. Bu tartmalardan usanmt. Inlarn hasta zerinde yapt etkere bakarak Kostoglotof'un tmrne yeni bir saldrda bulunma zamannn geldiinden emindi. Kostoglotof bu tedaviden olaanst bir iyilik elde ettiini grnce, inanc artarak, kar koymaktan vazgeebilirdi. Geri biopsi raporlarn eline geirmemiti ama nsezisi, inceleme gc ve bellei hakl olduuna onu inandryordu. Tmrn cinsini anlamt. Bu ne garip bir yaratk ne de bir ikinlikti. Doktor Dontsova uzmanlk tezini, metastasm bu ekilde gelimesi ile, bu tmr eidi zerine hazrlyordu. Devaml olarak almyordu. Bir sre ara veriyor sonra yeniden almaa balyordu. Gerek arkadalar gerekse retmeni Doktor Oresenkov bunun en iyi bir tez rnei olacana onu inandrmlard. Fakat iinde bulunduu artlar ona rahat vermiyordu. Artk tezine devam etme zamannn geldiini farkedi- yordu. Deney yapamamaktan, malzeme bulamamaktan yaknd yoktu. stedii kadar deney yapabiliyor, malzeme bulu

 85 yordu. Her gn ekran nne, loboratuara ve bir hastann ba- ucuna arlyordu; stelik rntgen fimlerini semek, tanmlamak, forml eklinde belirtmek, sistematik bir hale sokmak iin almak ve aday olmak amacyla szl snavdan gemek insan gcnn dnda eylerdi. Alt ay iin hastaneden ayrlmas gerekiyordu. Fakat hastanede imdiye kadar hi bu kadar meydan okuyan hastalklarla karlalmamt. Bylece doktor yanndaki gen yardmcs ile konsltasyonlara son verip alt aylk ekilme zamannn henz gelmemi olduunu hissediyordu. Lyudmila Afanasyevna bir zamanlar Leo Tolsoy'un erkek kardei iin yle dediini duymutu. Bir yazar olmak iin btn yeteneklere sahip, fakat bir yazarn yapt kusurlara onda rastlanlmaz. Dontsova'nn hibir kusuru yoktu. Ksacas gerekten arkasndan O sradan bir doktor deil bilgin. O Dontsova'dr diye fsldandn duymann gerekli olduunu hissetmiyordu. Makalelerin (bunlarn bir dzineden fazlas yaynlanmt, ksa ve z olanlar) o eklenen kk fakat ok nemli harflerle C.M.S. imzalanmas gerektiini de farketmi- yordu. Aslnda, daha yksek bir gelire sahip olmak houna gidecekti. Fakat tezini vermedike bu paray almas imknszd. lim adamlarnn ii, tez hazrlamak olmasa bile, ok yklyd. Tehis ve tedavide grlen yanllklar incelemek zere hastanede klinikle ilgin anatomik konferanslar verilir ve yeni metodlar zerinde hazrlanm olan raporlar dinlenilirdi. (u bir gerekti ki radyum uzmanlar ve operatrler hergn yeni metodlar ve yaplan yanllklar zerinde tartarak birbirlerine birok eyler danrlard ama konferans bunlardan ayr bir eydi.) Bir de kendine ait raporlar ve delilleri bulunan Rntgenciler Dernei vard. Yeni kurulan Ankolojistler Derneine, Dontsova sadece katlmakla kalmam ayrca orann sekreterlik grevini de yklenmiti. Her yeni tehlikeli ite olduu gibi burada da yaplmas gereken ok ey vard. Bundan baka. Doktorlara yeni bilgiler veren bir Enstit kurulmu tu. Radyoloji Gazetesi ve Ankoloji Gazetesi, Tp Bilimi Akademisi, Haber Merkezi ile haberleme salanyordu. Byk bilim dnyas Moskova'da ve Leningrad'da yerlemi olduu halde doktorlar sadece kendilerini hasta iyiletirmee adam deildi. Bilimle yakndan ilgilenmedikleri gn yok gibiydi. Bu bakmdan bugnk almalar iyi bir rnekti. Yakn

 86 -da verecei rapor hakknda Rntgenciler Dernei'nin bakanna telefon etmesi gerekiyordu. Ayrca Dontsova hemen bir dergide yaynlanan iki yazy incelemek ve Moskova'dan gelen bir mektubu cevaplandrmak zorundayd. Bir de uzak bir An- koloji merkezi ona baz eyler danyordu. Az sonra gnlk ameliyatlarm bitirecek olan bahekimle buluacakt. Konsltasyon iin Dontsova'ya kadm hastalklarndan yatan bir hastasm gsterecekti. Hastanede yatmayan hastalar muayene ettikten sonra yardmclarndan biri ile ince barsamda bir tmrden phe eden, Tashauz'dan gelmi olan bir hastaya bakmak zorundayd. Kendine gelince; m tedavisini daha fazla hastaya uygulama iini nas dzenleyecekleri hakknda rntgen memurlar e yapaca konumay programa almt. Rusanof'un ambicinchona inesi unutulmamalyd. Yukar kp ona bir gz atmas gerekiyordu. Byle hastalarn tedavilerini son zamanlarda zerlerine almlard. Oysa onlar Moskova'ya gndermee alkndlar. O inat Kostoglotof ile giritikleri gln kavga yznden zaman kaybetmiti. Sistemli bir marklk! Onlar konuurlarken gama nlar tesisat zerinde toplu halde alan makinistler iki defa yanlarna gelmilerdi. Hesapta olmayan baz ilerin ktn ve bunlarn yaplmas gerektiini Dontsova'ya gstermek istemiler. alma izni vermesini ve durumun nemli olduuna bahekime inandrmasn rica ettiler. Yapmak istedikleri eyin ne olduunu gstermek iin onu gama nlar odasna gtrrlerken koridorda bir hemire eline bir telgraf tututurdu. Bu, Novoekarsk'tan, Anna Zatsyrko'- dan geliyordu. Birbirlerini grmiyeli, mektuplamyal onbe yl olmutu. Anna Zatsyrko, onun tbba yazlmadan nce 1924 de girmi olduu ebe okulundan eski ve iyi bir arkadayd. Anna, Jeolojiyle gili bir yolculuktan dnen en byk olu Vadim'in bugn yarn hastaneye yatacan yazyordu. Dontsova'ya, olu iyi bir bakm grsn, ona gz kulak olsun, doru bir tehis konsun, iyice muayene etsin diye yalvaryordu. Lyudmila Afanasyevna neye uradn bilemedi. Makinistleri brakp akama kadar Azovkin'in yatan Vadim Zatsyrko iin bo brakmalarn bahemireye tembihlemek zere onun yanma gitti. Her zamanki gibi bahemire Mita hastanenin iinde koturup durduundan onu bulmak g oldu. Mita'y yakalayp Vadim iin sz aldktan sonra ondan rendii bir-

-87 haber kargsnda arp kald. Radyoloji servisinin en iyi hemirelerinden biri olan Olimpiada Vladislavovna on gn iin veznedarlar sendikasnn seminerine arlmt. Bir sre iin de olsa onun yerine bir bakasn getirmek gerekiyordu. Byle bir eyin olmas imknszd. Mita ile Dontsova sendikaya telefon edip atmak iin kararl bir ekilde btn odalardan geip kayt yaplan koridora girdiler. Fakat orann telefonu hep megul kt. Telefon alnca hat sendika i komitesi brosuna baland ve doktorun konutuu sendika grevlisi onun gtt ho siyaset karsnda aknln saklyamad. Kadn gerekten sendika iinin rzgrlara m datlacan dnyordu? uras bir gerekti ki ne o sendikadakilerin ne de kornete merkezindekilerin gerek kendileri gerekse yaknlar tmr tanmamlar ve phesiz vcudlarnda bir gn bir tmr olabileceini asla dnmemilerdi. Telefonun bandan ayrlmadan nce raporu iin Rntgenciler Derneini arad ve sendika ile grme yapmas iin rica etmek zere bahekimin odasna hzla giriverdi. Ama o, hastane personelinden olmayan baz kimselerle zel bir toplant yapyordu. Onlara ait bir binann n ksmn onarmak iin ne kadar para gidecei zerinde tartyorlard. Bylece hibir eye bir zm yolu bulamadan rntgen odasna girerek masasnn bana geti. Bugn rntgen odasnda almyacakt. Herkes bir dinlenme devre- sindeydi ve krmz lmbann altnda sonularn karalyorlard. O srada Lyudmila Afanasyevna'ya filim ihtiyacn gsteren listenin, bu tempodaki kullan oranna gre, filimin hafta iinde biteceini belirttiini sylediler. Bu i aceleydi. Filim sipariini bir ay nceden vermek gerekirdi. Dontsova bugn yarn eczac ile bahekimi bir araya getirip, ki bu o kadar kolay deildi, siparii vermelerini salyacakt. Doktorun yolu gama nlar tesisatn yapmakta olan makinistlerle kapatlmt. Dontsova almalar iin izin kdn imzalamt. Rntgencileri rntgen odasna almak zaman gelmiti. Doktor baz hesaplar yapmak zere oraya oturdu. Eski teknik duruma gre cihaz bir saat alr, yarm saat serinletilirdi. Fakat bu usuldan uzun yllar nce vazgeilmi olduundan imdi makine aralksz olarak dokuz saat iliyordu. Rntgenciler hastalar birbiri arkasna abuk abuk cihazn altna drtkleyerek soktuklar halde yine de istedikleri kadar ok seans yapmalar mmkn olmuyordu. Hastanede yatmyanlara gnde bir s eans, hastanede yatan hastalarn ba

 88 -zlarna tedaviyi hzlandrmak iin gnde iki seans yaplyordu. (Kostoglotof'a tavsiye edildii gibi). Bu nedenle, teknisyenlere bir ey sylemeden cihaz on miliamper yerine yirmi miliamperle altryorlard. Borular iki defa andklar halde bu hz iki misline kartyordu. Byle olmasma ramen herkesi ieri alamyorlard. Bundan byle Dontsova listeleri gzden geirip hangi hastalarn milimetreli bakr filtre kullanmadan tedavilerinin yarya ineceini filtre deriyi koruyordu ve hangi hastalarn yarm milimetrelik ftre kullanacaklarn iaretlemee gelmiti. imdi Rusanof'un ineden sonraki durumunu grmek zere ikinci kata kt. Bundan sonra hastalarn tedavisinin devam ettii rntgen odasna girdi ve tam yazlarnn ve mektuplarnn bana dnmek zereydi ki Elizaveta Anatolyevna kapy usulca alp onunla grp gremiyeceini sordu. Elizaveta Anatolyevna bir hademeydi. Radyoloji servisinin ok alp cimrice yayan kzyd. Gen doktorlar yal hademelerin bazlarn sen, veya Lisa veya Lisa Teyze diye ardklar halde ona henz kimse sen kelimesini kullanamamt. O kltrl bir kadmd. Gece grevi srasnda bo kalnca Franszca alrd. Baz sebeplerden tr bu hastanede hademelik yapyordu. stelik de ok alyordu. Bir buuk yldan beri buradayd. Bir sre tehlikeli rntgen durumlar iin de ek olarak yzde elli ikramiye almt. Sonralar hademelerin ikramiyelerini yzde 15 e indirdikleri halde o grevinden ekilmemiti. Elizaveta zellikle kibar kiilerin yapt gibi zr diler gibi bam eerek, Lyudmila Afanasyevna. Bu kadar nemsiz bir ey iin sizi rahatsz etmek ayp ama aresiz kaldm. Hibir yerde paavra kalmam. Neyle temizlik yapacam? dedi. Bu gerekten bir engeldi! Yardm heyeti ankoloji servisinin radyum inelerini, gama nlarnn milini, kan naklinde kullanlan en son cihaz ve en yeni illar salyordu, fakat o ykl listede paavralara ve tahta bezlerine yer verilmemiti. Nizamettin Bahramovi, kendi adna Yardm heyeti bunlar almadna gre bunlar senin iin ben mi alacam? diye cevap vermiti. Bir zamanlar yer bezi yapmak iin eskimi araflar paralanp yrtlyordu. Fakat idareciler bir gn bu mesele zerinde daha iyi dnp bunun yeni bir araf almak iin bir bahane olduundan pheye derek bunu yasak etti

--89-ler. Artk eskiyen araf bir heyetin gsterdii belirli bir yere gnderiliyor ve orada paralara ayrlyordu. Elizaveta Anatolyevna, Radyoloji servisinde alanlarn hepsi evden paavra getirmee sz verdik. Bu bizi zorluktan kurtaracak deil mi? dedi. yle sanrm. Bundan baka da yapacak bir ey yok. Peki. Ltfen Olimpiada Vladislayovna'ya de ki... Fakat Olimpiada Vladislayovna'nm kendisi de zor durumdayd ve sendikann basksndan kurtarlmas gerekiyordu. On gn iin en iyi ve en tecrbeli hemiresini kaybetmek aptallk olurdu. Dar kp tekrar telefon etti, fakat yine eli bo dnd. Birden Fashauz'dan gelen hastay muayene etmenin zamannn geldiini hatrlad. nce gzlerini altrmak iin karanlkta oturdu. Sonra hastann ince barsamdaki baryumu gzden geirdi. nce yukar ksm. Sonra koruyucu siperi, masa dzeyine indirip bir kenarna yerletirdi, dier tarafn resmi ekilecekti. Hastann karnna lstik eldivenli elleriyle vurup hasta Acyor diye barnca Lyudmila Afanasyevna tehisi koydu. le yemei saatini bir yerde geirmiti. Btn bu olaylar arasnda kendisine yemek tatili vermedii halde sandvile d- arda da asla dolamazd. Yazn bile. Daha sonra birdenbire bir konsltasyona arld. Ba operatr Lyudmila Afanasyevnaya hastaln tarihesini anlatt ve hastay ard. Onu birlikte muayene ettiler. Dontso- va u sonuca vard. Onu kurtarmak iin tek are; yumurtalklar almak. Henz krk yanda olan hasta gzyalarn tutamad. Bir ka dakika alamasna izin verdiler. Hayatmn sonu geldi, kocam beni terkedecek. Lyudmila Afanasyevna srarla, Ona ne eit bir ameliyat geirdiinizi sylemezsiniz. Nereden bilecek ki? Asla gerei meydana karamaz. Bu srr saklayabilirsiniz, dedi. Bir hayat kurtarmaa alarak hastanelerinde hemen hemen her zaman iin insanlarn hayatlar tehlikeye girerdi Lyudmila Afanasyevna bu davada hibir eyin su saylmayacana inanyordu. Fakat bugn hastanede bir aa bir yukar dolarken iinde bir karklk olmu, gvenini ve otoritesini sarsmt.

 90 -O hisestii ar midesinin evresinde olabilir miydi? Baz gnler bu ary hi duymuyordu, dier gnler de hafif bir ar duyuyordu. Bugn ars olduka kuvvetliydi. Eer bir ankolojist olmasayd bu ary nemsemiyecek ve korkusuzca doktora gidip muayene olacakt. Birinci derdin ne olduunu ok iyi biliyordu. lk bobini zmek: ailesine ve i arkadalarna durumu aklamak. Kendisine gelince, bir Rus ihtimali'- ne dayanyordu. Belki de hibir eyi yoktu. Belki sadece bir sinir gerilmesiydi. Hayr, bu da deildi. Fakat sanki eline bir kymk batm gibi btn gn onu rahatsz eden bir ey vard: Belli belirsiz fakat srarl. Masasma uzanp Radyum nlarnn meydana getirdii hastalk balkl dosyay ald. Bu dosya dikkatli Kostoglotof'un gznden kamamt. Doktor sonunda btn gn sadece tedirgin olmam doktorun hastay iyiletirmee hakk var mdr diye giritii tartma onu sarmt. Hl Kostoglotof'un sesi kulaklarnda nlyordu. Yirmi yl nce radyum nlar tedavisine girmemek iin yalvaran bir baka Kostoglotof'a bu tedavi usuln uygu- luyordunuz. Ama o zaman radyum nlarnn meydana getirecei hastalktan haberiniz yoktu. Gecikmi Radyum nlarnn etkileri zerine hazrlad bir raporu Rntgenciler Derneine gnderecei bir gerekti. Kostoglotof'un ona sitem dolu szler kulland aa yukar o ey hakknda. Sadece son zamanlarda, bir iki yl nce, o ve dier rad - yumcular burada, Moskova'da ve Bak'da ilk bakta anlalmas g olan bu olaylara dikkatlerini evirmilerdi. nce bir phe belirdi. Sonra bir tahmin yrtt. Bu konu hakkn da mektuplar gidip gelmiti. Problem sadece raporlarda belirtilmedi, aralarnda da tartmalar yapld. O srada biri bir Amerikan gazetesinde bir makale okudu, derken bir makale daha, yine baka makale. Amerikallar arasnda da ayni ey ba gsteriyordu. Olaylar geliiyor ve sklayordu. Birok hastalar, gelip, bu durumdan ikyeti oluyorlard. Ve birdenbire btn ey tek bir ad altnda belirtildi. Gecikmi radyum nlarnn etkileri. Artk bu konu hakknda krslerden nutuk atp bir eye karar vermek zaman gelip atmt. Ksacas on, onbe yl nce grd rntgen tedavisinden baar salam ve fazla miktarda radyum nlar alm olan hastalar, nlarn yaylm olduu yerlerde bir sakatlkta ve

 91 -beklenilmedik bir knt ile tekrar hastaneye dnyorlard. Eer radyum nlar sadece habis tmrlere verilmi olsayd bu kk drc bir durum olmyacak, hi olmazsa susuz bulunduu ortaya kacakt. nk bugnk gr a sndan baklacak olursa burada alternatif yoktu. Kanlmas imknsz olan lmden hastay kurtarmak iin bavurulan tek yol buydu. Sadece fazla dozda nn faydas oluyor, kk dozda nlar yeterli olamyordu. Herhangi bir sakatlkla tekrar hastaneye dnm olan byle bir hasta unu anlamalyd ki bu, yaam olduu fazla yllarn ve geri kalan mrnn bedeliydi. Radyum nlarnn yapt hastalk teriminin kullanlmad on ,onbe, onsekiz yl nce m tedavisi gvenilir, kesin, direkt bir metod gibi grnyordu. Modern tp teknii nin ylesine kusursuz bir baarsyd ki salam kiilere sabotaj yapmak gibi bu tedavi eklini reddedip dz veya dolak yollardan bir bakasn aramak ta ters bir dnce olarak kabul edilirdi. Sadece dokularn ve kemiklerin ilk, ar sanclar korkutucudur, fakat o anda kimse bundan nasl kanacan bilemez. Bunlar rntgen n tedavisi grmlerdi. Hem de isteyerek. Habis olmayan tmrler bile. u kk ocuklar bile. imdi olgunlam, delikanl ve gen bayan olmu, kimisi evlenmi olan bu ocuklar radyum nlarnn verilmi olduu yerlerde tedavisi imknsz sakatlklarla tekrar hastaneye geliyorlard. Geen sonbaharda onbe yanda bir delikanl gelmiti; kanser servisine deil, cerrahiye. Lyudmila Afanasyevna bunu haber alr almaz onu grmee gitmiti. Vc udunun bir tarafndaki kolu ve baca dierine gre bir hayli bymt. Bu onun eklini bozmu, tepeden trnaa kadar arptmt. Bir karikatrden fark yoktu. Kaytlar gzden geiren Lyudmila Afanasyevna bu delikanly birok yllar nce annesinin, sebebi belli olmayan bir deformasyon yznden hastaneye yatrm olduunu rendi. Bu bir tmr balangc deil sadece ciddi bir metabolizma bozukluuydu. O zamanlar delikanl iki buuk yandayd. Operatrler nlarn bir yardm olur dncesiyle onu Dontsova'ya gndermilerdi. Dontsova uram ve bu nlarn ylesine faydas olmutu ki ocuun annesi sevinten alayarak olunun hayatn kurtaran bu doktoru asla unutmayacan sylemiti. Buna benzer saysz olaylarla karlalmt. Artk annesi hayatta olmad iin delikanl yalnz ba

 92 -na gelmiti. Ona kimse hibir ekilde yardm edemezdi, nk kemiklerinin iine kadar ilemi olan nlar yok etmek imknszd. Ocan sonunda gen bir anne gslerinin birinde st olmadndan ikyet ederek hastaneye geldi. Kanser servisine alnmamt. Sadece ankolojiye gelinceye kadar servis servis dolamt. Dontsova onu hatrlyamad. Fakat hasta kartlar saklanldndan, doktor bu kartlarn bulunduu kk sundurmaya gidip onlar kartrd. Kk bir kz ile ilgili 1941 ylma ait bir dosya buldu. imdi gen bir kadn olan bu kk kz bugn kimsenin nlarla tedavi etmee almad habis olmyan bir tmrle rntgen borularnn altna uzanmt. Dontsova'nm bu eski kart zerinden hastaln tarihesini izlemekten baka yapacak bir eyi yoktu. Yumuak dokular zayf dm ve radyum nlar zamanla bunlar zerinde et kisini gstermiti. phesiz hikimse kalalarnn biimi bozulmu olan bu delikanlya veya bu t alihsiz anneye ocukluklarnda yanl bir tedavi grm olduklarn sylemezdi. nk byle bir eyi aklamak insana bir fayda salamyaca gibi halkn doktorlara olan gvenini sarsacakt. Bu olaylar Lyudmila Afanasyevna'da bir ok yapt ve bedelini deyemiyecei bir sululuk duygusu iini kemirmee balad. te bugn Kostoglotof bu hassas noktaya deinmiti. Kollarn kavuturup, omuzlarn tutarak, sndrlm olan iki makine arasnda kapdan pencereye, pencereden kapya doru geziniyordu. Kimse byle bir ey yapabilir miydi? Doktorun iyiletirme hakk var mdr sorusu sorulabilir miydi? Eer bir kimse, bugn kullanlan her bilimsel metoddan phe edip byle dnecek, delillerle rtlmek korkusu ile gelecee bakacak olsa bu dncelere son vermek imknszd. (Aspirinden lenler de vard. Biri mrnde ilk defa bir aspirin alyor ve lyor.) Bu durumda genellikle iyiletirme iin yaplan herey yanltr. O halde iyilik yapmak ta genellikle yanltr. htiml bu bir dnya kanunudur. Emek sarfeden biri hem iyilik hem ktlk getirir fakat baz hareketler daha iyi baz hareketler daha kt sonular dourur. Byk bir aba harcayarak da olsa doktor kendini huzura kavuturmaa alyordu. Bu talihsiz olaylarn, yanl tehislerle birlikte iinin yzde ikisini meydana getirdiinin ok

--93-farkndayd. Oysa tedavi etmi olduu, hayata kavuturduu kiiler, iyiletirdii gen ve yallar, tarlalarda, ayrlarda, kaldrmlarda yryen, havalarda uan, pamuk toplayan, direklere trmanan, sokaklar spren, tezghlarn arkasnda duran, yazhanelerde ya da ayhanelerde oturan, orduda ve deniz kuvvetlerinde grevi olan erkekler ve kadnlar binlerce kii onu hibir zaman unutmam ve unutmyacaklard. Dier taraftan o, onlarn hepsini, en iyi davalarn, zorlukla elde ettii baarlarn unutaca halde lnceye kadar arkn altna dm olan birka talihsizi her zaman hatrlyacam da biliyordu. Bylesine zel bir yapda bellei vard. Hayr, bugn raporunu hazrlamas imknszd, nk gn sona ermek zereydi. (Acaba dosyay eve mi gtrseydi? Belki de onu bou bouna tam olacakt. En azndan yz kere onu alp bo yere eve tam deil miydi?) Bugn hl yapmas gereken ne vard? Radyolojinin son basksn alp o makaleleri okumalyd ki dierleri de o dergiyi alabilsinler. Ayrca Takhka - Kupyr'deki doktorun sorusuna bir cevap gndermesi gerekiyordu. Ik donuklamaa balad. Masasnn zerindeki lmbay yakt ve oturdu. zerindeki elbiseyi karm olan rntgencilerden biri yanna gelip, Lyudmila Afanasyevna gitmiyor musunuz? diye sordu. Vera Gangart da ayni soruyu sorup durdu. Hl gitmiyor musun? Rusanof nasl? Uyuyor. Kusmuyor ama atei kt. Vera Kornilyevna, ie giyilmeyecek kadar iyi olan yeil gri renkte tafta bir elbise giyiyordu. Dontsova elbiseye bakarak, Bu gzel elbiseyi giymek yazk de mi? dedi. Gangart giilmsemee alt, fakat sonu iler ayd. Neden saklyaym? Ne iin? Peki Verochoka. Rusanof'un durumu byle giderse gelecek defa ona on miligram veririz. Lyudmila Afanasyevna sanki kelimeler ona zaman kay- betirecekmi gibi tell tell konutu. Son Takhta - Kupyr'deki doktora yazaca pusulaya balad. Gangart kapda yavaa,

94 -Kostoglotof'dan ne haber? diye sordu. Bir sava vard fakat yenilince teslim oldu. Lyudmila Afanasyevna kkrdad ve tekrar o keskin karn arsn duydu. Dudaklar arasndan hafif bir kahkaha ykseldi. Veraya bu durumu anlatma tasarlad. Vera anlatt ilk insan olacakt; fakat ksk gzlerini kaldrnca yar karanlkta sanki tiyatroya gidecekmi gibi Vera'nn en iyi elbisesini giyip, ayana yksek keli ayakkablarn geirmi olduunu grd. Baka bir zaman anlatmaa karar verdi. Herkes gitmi, o kalmt. Bu artlar altnda yani gnlk n yaylmalarnn kaplad bir yerde fazladan yarm saat oturmak onun iin iyi bir eydi. Her yl tatil yapma zaman geldiinde rengi uuk gri olur, yl boyunca azalan lkositi 2.000'e derdi. Bir hastann lkositinin bu kadar dmesine izin vermek cinayetti. Bir rntgenci, kurallara gre, gnde mide muayenesinden sorumluydu, fakat Dontsova gnde on, sava srasmda ise yirmi mide muayene etmiti. Tatil zaman gelince kan verilmesi gerekirdi. Yl iinde kaybetmi olduu kan hibir zaman tatilde yerine koyamazd. Grevinin kanlmaz zorluundan kolay kolay kurtulam- yacakt. Her gnn sonunda hereyi tamamlyamam olduunu grnce rahatsz oluyordu. Dier meseleler arasnda Sibgatof'un ac durumunu tekrar dnd ve Dernek toplantsnda Doktor Kresenkov ile grecei eyleri tesbit etti. O yardmclarna ne yapacaklarn rettii gibi asistan olduu devirlerde, savatan nce, Doktor Oreenkov ona yol gstermi, Sen kendi yolunda ilerle. Bir elin Rntgen tehislerinde dier elin n tedavisinde olsun. Bu alanda sonuncu bile olsan yine de bundan iyisi yoktur. demiti. O hl sad ve bu ehirde yayordu. I sndrm olmasna ramen yarn yapmas gereken eyleri yazmak zere kapdan dnd. Yeni olmaktan uzak, mavi paltosunu srtna geirmiti bile. Bahekimin odasna doru yrd. Kap kapalyd. Sonunda merdivenlerden indi ve hastanenin dar yollar boyunca sralanm kavak aalarnn arasndan yrd, fakat akl fikri hl iindeydi. lerini kafasndan atamyor ayrca byle bir eyi de istemiyordu. Havann varl belli olmuyordu, havay unutmutu. Alacakaranlk henz kmemiti. Sokaklarda her zaman birok yabanc ile karlard, fakat

 95 o bir kadn olarak onlarn giydiklerine, apkalarna ya da ayakkablarna dikkat etmezdi. atk kalarla, sanki bugn iin bu yabanclarda varlklarn hisettirmejdp yarn ortaya kmas mmkn tmrleri seziyormu gibi herkese keskin keskin bakarak yrrd. Yolda hastane ayhanesinin ve gazeteden huni yapm, badem satan zbekistanl bir olann nnden geip ana kaplara vard. O akgz, yal kadn bekinin sadece salam kiilerin kmasna izin verdii, hastalar bararak geri gnderdii bu kaplardan geerken biri, onun alma, hayatndan ayrlp bir ev hayatna, ilesine dndn dnebilirdi. Canl olan saatlerinin en iyisini, en verimlisini hastanenin iinde geiriyordu. i ile ilgili dnceleri kaplardan getikten ok sonra ve sa bahleyin kaplardan girmeden ok nce kafasnn iinde vzldyordu. Takhta - Kupyr'e yazm olduu mektubu posta kutusuna att ve kendi hatlarnn sonunda bir daire eklinde sralanm olan tramvaylarn bulunduu sokaa geti. Tramvay grlt kartarak ilerledi ve yolcular oturacak yer kapmak iin ne arkaya koutular. Lyudmila Afanasyevna. bir yer bulmak iin acele etti. Bu, insana yn veren bir kii olmaktan kp, tren kurallarn ineyerek itilebilen basit bir tramvay yolcusu olmakla balayan, d dnyaya ait ilk dncesiydi. Eski, tek hat zerinde takrdayan tramvayda ve yan hatlardan uzun bekleyiler srasnda bile Lyudmila Afanasyevna hl Mursalimof'un akcier metastasn ve Rusanof'un inelerinin muhtemel etkilerini dnerek hibir ey grmeden pencereden dar bakyordu. Bugnk muayene srasnda Rusanof'un gurur krc tleri ve tehditleri, sabahtan imdiye, gn sonuna kadar karlat olaylarn stne tuz biber ekerek gece iin can skc bir posa brakmt. Lyudmila Afanasyevna gibi tramvaydaki kadnlarn ou kk el antas yerine meme emen canl bir domuz yavrusu ya da drt ekmek alabilecek byklkte ar antalar tayorlard. Pencereden duraklar ve dkknlar grnnce ev ileri ve ev, Lyudmila Afanasyevna'nn karsna dikiliveriyorlar- d. Ev ii onun iin ykt. Evi tek bana eviriyordu. Evin erkeklerinden kim bir ey isteyebilirdi ki? Moskovaya konferans vermee gittiinde bir haftalk bula brakacak yaradlta olan bir kocas ile bir olu vard. Bunlar Dontsova'ya

 96 -ykmak istediklerinden deil. Fakat bu tekrardan baka bir ey olmayan ev iine bir anlam vermediklerindendi. Bir de kz vard; evli ve bir ocuk sahibiydi. Aslnda var bekr saylrd, nk kocasndan ayrlyordu. Lyudmila fa- nasyevna kzn hatrlaynca cam skld. Bugn cumayd. Pazar gn byk amara giriecekti. amarlar ylmt. Bylece haftann ilk gn iin '(haftada iki gn yemek piirirdi) akam yemeklerini cumartesi gecesinden hazrlamas gerekiyordu. araflar bu geceden suya bastracakt. Saatin ilerlemi olmasna ramen ana arya gitmek zorundayd, nk kk dkknlarn bazlar hl ak olabilirdi. Baka bir tramvaya aktarma yapmak iin indi, fakat, hemen orackta gsterili bir mezeci dkkn grnce ieri girmee karar verdi. Et tezghlar boalmt. Satclar okran gitmilerdi. Sadece balk ksmnda az bir ey kalmt; ringa, bal, tuzlu dil bal, ve konserve balk. br blmdeki dizili arap ieleri ve kahverengi, sucuk biimindeki peynirlerin nnden geerken iki ie ay iei ya (uzun zamandan beri sadece pamuk ya satlyordu) ve bir paket arpa almak zorunda olduunu hatrlad. Dontsova bo dkknn iinde dolaarak, kasaya paray dedi, elindeki makbuzla satn aldklarn toplamak zere tezgha dnerek yapacaklarn bitirdi. Bu tezghta iki mterinin arkasnda beklerken sanki halk. sokaktan ieri akn etmi gibi dkknn iini bir grlt kaplad. eri girenler mezeci blmnde ve kasann nnde sra oldular. akna dnen Lyudmila Afanasyevna tezghn banda durup satn aldklarn toparlama beklemeden meze satan ran nndeki srada kendine bir yer buldu sonra da kasann srasna girdi. Tezghlarn zerindeki kavisli cam sandklarda hl birey yoktu. Fakat dkkna toplanan kadnlar ufak domuz etlerinin sata kartldn ve her mteriye bir kilogram verileceini duyduklarn sylyorlard. Dontsova dkkna yle ansl bir dakikada girmiti ki bir baka kuyruu bile beklemee seve seve katlanacakt. SEKZNC BLM Kanser, Yefrem Podduyev'in boynuna penesini atmam olsayd, hayatnn en din ve en gzel dnemini yayan bir erkek olacakt. Henz elli yana varmamt, yaps kuvvetli, bacaklar salam ve akl bandayd. Sadece bir koum at gibi

 97 -ekme yeteneine sahip olmakla kalmyor ayni zamanda bir deve kadar da yorulmak nedir bilmiyordu. Sekiz saatlik bir iten sonra sanki henz birinci vardiyadaym gibi bir gece daha alabilirdi. Genliinde Kama Nehrinde iki yz librelik uvallar oradan oraya srklemi ve o zamandan bu yana kuvvetinden pek az ey kaybetmiti. imdi bile iilerin bir pltformun zerine bir imento kartrcsn karmalarna yardm etmee ekinmezdi. Pek ok yerlerde bulunmu ve bazan ykclk, bazan kakmaclk, bazan ambar memurluu yapm, bazan da inaat ilerinde almt. On rubleden az olan bozuk parasn sayacak kadar hibir zaman kendini drmemiti. Yarm litre votkadan sendelemez fakat ikinci litreye de el atmazd. Yefrem Podduyev kendisi iin hibir snrn olmadn ve her zaman byle kalacan dnrd. Gl bedenine ramen cephede bir grev almamt. Bir asker inaat yerinde alt iin askerlii tecil edilmiti. Ne yaralanma ne de hastane tecrbesi vard. Hibir zaman ciddi bir hastalk geirmemi, grip ya da bulac bir hastala tutulmam, hatta di ars bile ekmemiti. Ancak ilk defa nceki yl hastalanm ve bu da ani beliren kanser yznden olmutu. Ancak imdi kanser kelimesini aklayabiliyordu. Uzur. sre hastalnn nemli olmadna, sama bir ey olduuna kendi kendini inandrm ve dayanabildii srece doktora gitmeyi geciktirmiti. Sonunda gidip te hastaneye yatmcaya kadar bir dispanserden tekine gnderildiinde ve oradaki her hastann, istisnasz, kendisinde kanser olmadn sylemesini uyduu zaman bile Yefrem kendisinde olan eyin ne olduunu kendine bile itiraf etmee hl yanamyor, doutan olan zeksna inanmak istemiyordu. stedii eye inanmay tercih ediyordu. Yani kanser olmadna ve hereyin dzeleceine. Hastalanan Yefrem'in diliydi; o elstiki, iyi yapl, binbir glkle grlebilen fakat hayatta insana ok faydas olan bir dil. O dilini elli yldr kullanyordu. O diliyle kazanmam olduu paralar kendisine demelerini mi sylememiti, yapmad evler iin yemin mi etmemiti, inanmad eyleri mi konumam- t, mdrlere kfr m etmemiti, iilere barmam myd, yoksa bir kanarya gibi nameler karp akmam myd? Diliyle siyasete dokunmadan birok akalar da yapmt. O dil ne Volga arklar sylemi, bekrlnda, oluk ocuk sahibi Kanser Kouu F : 7

 98 olmad zamanlarda saysz fahielere ne yalanlar atmt. Bir hafta iinde yuva kuracakt. Bu fahielerden biri ona 'Ah, u dilin bir bzlse' diye beddua etmiti. Yefremin d ili ancak zil zurna sarho olduu zaman onu yenilgiye uratrd. Ve dili anszn imee, dilerinin zerine doru arkmaa ve artk tkrk yapmamaa balamt. Fakat Yefrem hl bu duruma kaytsz kalyor ve arkadalarna srtyordu. Podduyev mi? Onun dnyada korktuu hibir ey yoktur. Buna cevap olarak arkadalar, Podduyev! radeli bir adamdr, dediler. Ama bunun irade ile ilgisi yoktu, gizli bir korkuydu. ine sk skya sarlmas, akla yatkn her sebeple ameliyat geciktirmesi iradeden deil korkudan ileri geliyordu. Podduyev mr boyunca kendini, yaamaa hazrlamt, lme deil. Bu dnyadan br dnyaya gei devresi onun gcnn tesinde bir eydi. Byle bir gei devresinin usullerini iyi bilmediinden sanki hibir ey olmam gibi ie giderek, iradesini ven szlere kulak vererek gn be gn sarslmamaa biraz daha fazla dikkat ederek ameliyat tarihini geciktiriyordu. Ameliyat teklifi yaplmad ve tedavi inelerle balad. Tpk bir gnahkara cehennemde yaptklar gibi ineleri diline batryorlar ve ineler gnlerce orada st ste duruyordu. Yefrem bu zor ite baarya ulalacan hararetle umuyordu. Fakat hayr? Dil imee devam etti. O vnd iradesi tkendi ve sonunda kz andran ban polikliniin beyaz renkli masasna koyup ameliyata raz olduunu belirtti. Ameliyat Lev Leonidovi tarafndan byk bir baaryla yapld. Sz verildii gibi, dilini ksalttlar, daralttlar sonra nasl sallayacan da abucak rettiler. Konutuklar pek aka anlalmamakla birlikte yine de eskisi gibi konuabiliyordu. Dilinin iine daha ok ineler batrld. ' ay sonra yine gel. Baka bir ameliyat daha yapacaz, boynundan. Bu kolay olacak' diyen Lev Leo - nidovi'in emriyle taburcu edildi. Fakat Podduyev orada yaplan 'kolay' boyun ameliyatlarn grm olduundan kararlatrlan tarihte hastaneye dnmedi. Mektupla arld cevap vermedi. Oradan oraya gezmee alknd. Uzak Kuzeydeki Kolyma'a srklendi sonra uzak olan Khakass Bamsz Blgesine' Ne mal, ne mlk, ne evi, ne ailesi onu yolundan alkoyabilirdi. Sadece hr bir yaan-

 99 -Hinin ve cebindeki parann yd. Fakat kendini tuttu ve uzaklara gitmedi. Hastaneden gelen arlarda yle deniliyordu. Kendi ayanzla gelmeyecek olursanz sizi buraya getirmesi iin milise emir veririm. Bu, kanser servisinin, kanserli olmayanlar bile idare etme yetkisine sahip olduunu gsteriyordu. Sonunda yola koyuldu. phesiz hl ameliyata raz olmaa yanamyordu. Fakat Lev Leonidovi boynunu drtt ve zaman geirmi olduu iin ona kfr bast. Tpk haydut larn birbirlerine bakla saldrmalar gibi boynun sa ve sol taraflarn bakla kesti. Podduyev sarglar iinde uzun sre yatt ve onu taburcu ederlerken balarn salladlar. Hr hayatta artk o eski tad bulamyordu. Yapt iten, elencelerden, iki ve sigara imekten usanmt. Boynunun o eski yumuakl kalmamt. Boynu gcrdyor, ekiliyor, ineler batyormu gibi oluyor ve bana ldrc arlar saplanyordu. Hastalk boynundan yukar km, hemen hemen kulak larnm seviyesine kadar gelmiti. Sivri ulu, gri tulalardan yapm olan o eski binaya bir ay nce dnp kavak aalarnn arasndaki bu verandada dolarken operatrler sanki o onlarn malym gibi hemen onu yaka paa yakaladlar ve adam kendisini bir anda pencereleri arka parmakla bakan ameliyat odasnn yanndaki o eski kouta izgili hastane kyafeti iinde buldu. Ameliyat iin bekliyordu. Zavall boynundan ikinci defa ameliyat olacakt. Hepsi ameliyat oluyordu. Artk Yef- rem Podduyev yatamyordu. Kanser olduunu biliyordu. imdi aralarndaki eitlie dayanarak btn komularn, kanser olduklarna inandrmaa alyordu. Buradan kimse uzaklaamyacakt nk hepsinin kaderinde tekrar buraya dnmek vard. Sadece viday dndrp onlarn atrdsm duymak deildi houna giden. Ne vard ki onlar da yatamyorlar- d. Bylece onlarn da gerekle kar karya, gelmelerine izin veriyordu. nc ameliyat daha derinden ve daha strapl olmutu. Ameliyattan sonra tek rar sararlarken doktorlar neeli grnyorlard. Rusadan baka bir dil kullanarak birbirlerine dnp tanmadan bir eyler sylyorlard. Sarglar daha yksekten. daha sk sardlar. Ban vcuduna sarglarla iyice perinlediler. Bandaki ldrc arlar gittike iddetleniyor ve birbiri arkasna geliyor, sklayordu. yleyse yapmacklm ne faydas vard? Kanserin tesinde

 100 bir eyi daha kabul etmek zorundayd; onu titreten ve iki yldr reddettii bir ey. Yefremin nallar dikme zamannn geldii bir gerekti. Byle keder verici bir sz alay edermi gibi sylenince onu kabul etmek daha kolaylayordu: lmek yerine nallar dikmek. Fakat bunlar sadece kullanlan kelimelerdi, ne insann aklndan byle bir ey geebiliyor ne de kalbi bunu kabul edebiliyordu. lm onun bana, Yefrem'e nasl gelebilirdi? Acaba lm nasl olacakt? Ne yapabilirdi? alt yerde, i arkadalarnn arasndayken saklamakta . olduu ey, boynuna sarlm olan o sarg ile nefesini tkayarak imdi karsna dikilmiti. Koulardaki, koridorlardaki, aa kattaki, yukar kattaki komularndan duyduu eylerin hibir faydas olmuyordu. Her eit eyden szediliyor ama kimse ana konuya deinmiyordu. Gnde be hatta alt saat pencereden kapya kadar koarak gitmee zorluyordu kendini. Bulmak iin kotuu ey, herhangi bir yardmd. Yaam olduu srece ve nerelerde bulunmusa (Yefrem sadece byk ehirleri dolamakla kalmam smr dndaki blgeleri de epeyi taramt) gerek kendisi gerekse karlat kimseler her zaman iin bir erkein nelere ihtiyac olduunu kesin olarak bilmilerdi. Yaamak iin ya iyi bir ticaret adam ya da bir sanat sahibi olmak gerekliydi. kisi de para getiren, eylerdi. Adn ne?' dedikten sonra insanlarla tantn m hemen 'Naslsnz? Kazancnz ne kadar?' sorusu gelirdi. Eer kazancn fazla deilse bu demekti ki ya aptalsn ya ansszsn ya da elimsizin birisin. Podduyev'in uzak Vorkuta'da. Yenisey'de, Uzak Douda ve Orta Asya'da btn bu yllar iinde grd hayat bu mantkla dnlrd. nsanlar avu dolusu para kazanyor ve sonra onu bo yere harcyorlard, ya her Cumartesi, ya hemen, ya da tatilde. Kanser ya da baka ldrc eyler onlar ykmad srece bu hem ok iyiydi hem de bunun bir anlam vard. Hastalandklar zaman ticar hayatlar, ustalklar, ileri ve aldklar cretleri bir hi oluyordu. Bu noktada zayf olduklarndan sonuna kadar kendilerini yalana itiyor ve kanser olmadklarna kendilerini inandryorlard. Bylece hayatta bireyler

 101 kaybetmi olanlarn hepsi de korkak kimselermi gibi grnrd. Ama ne ? Yefrem genlik alarndan beri genlerin yallardan daha akgz olduunu hem duymu hem de gerek kendi gerekse arkadalarnn deneylerinden renmiti. Eskiler korktuklar iin mrlerinde bir defa bile ehire gitmemilerdi. Yefrem ise drt nala ata binmi, on el ate etmiti. Btn kasabay tpk bir kannn vcudu gibi yar yarya biliyordu. Fakat imdi koridoru arnlarken o eski halkn Kama nehrinin kysndaki kylerde lm olduklarn hatrlad. Kimbilir bunlar Rus muydu, Tatar myd, yoksa Udmurt muydu? Onlar asla lmemek iin ne yaygara koparmlar, ne dvmler ne de kendilerini vmlerdi. lm soukkanllkla kabul etmilerdi. Gvensizlik duygusundan uzak olarak yava yava hazrlanm ve iyi bir zamanda ksra, tay, ev dokumas mantoyu, izmeleri kimlerin almas gerektiine karar vermilerdi. Sonra sanki bir kulbeden dier bir kulbeye tanyormu gibi sessizce ldler. Hibirini kanser korkutamad. Bylece de hi kimse kansere yakalanmad . Fakat burada hastanede adamn biri oksijen tpn durmadan emiyordu. Gbel gzlerini oynatyordu. 'lmeyeceim. Kanser deilim' cmlesinin doruluunu ispatlamak iin de hl dilini kullanyordu. Birok pililer gibi! Her birinin grtlanda bir bak bekledii halde hepsi de gdaklayp yiyecek bulmak iin yerleri trmklarlard. lerinden biri ba ekince bile dierleri tr mklamaa devam ederdi. Podduyev tahtalar gcrdata gcrdata hergn o eski demede bir aa bir yukar gidip geliyordu. Ama lme ait en ufak bir ize rastlamamt. lm kendisi iin demiye - cei bir eydi. Bunu renebilecei kimse de yoktu. Hi olmazsa lm bir kitapta bulabileceini umuyordu. Drt yllk bir okulu bitirmiti. Bir zamanlar binacla ait bir kurs grmt. Fakat iinde okuma istei yoktu. Gazetelerin yerine radyo vard. Kitap okumak ona gereksiz bir alkanlk olarak grnyordu. cret fazla olduundan vahi ve uzak yerlerde dolarken tek tk kitap okurlaryla karlamt. O ancak ihtiya olduu zaman okurdu: iiyle ilgili ufak brorler, ar yk asansrnn tarifleri, resmi i emirleri, sipariler ve Sovyetler Birlii Komnist Partisinin

 102 Tarihindeki Ksa Sreli Kurs. Kitaplara avu dolusu para dkmek, onlar iin ktphaneler amak Podduyev'e gln grnyordu. Uzun yolculuklar srasnda veya bir yerde beklerken elinde bir kitap varsa ancak yirmi otuz sayfa okur, iinde hayatla ilgili akla yakn bir ey bulamaynca bir kenara frlatp atard. Hastanede de komodinlerde ve pencere eiklerinde kitaplar vard ama onlara hi elini srmemiti. Eer gecelerin o en bo, en strapllarndan birinde Kostoglotof o kitap iin srar etmemi olsayd mavi kapann zerinde altn sars basksyla olan kitab okuma merak etmiyecekti. Yefrem srtna iki yastk yerletirdi ve kitabn sayfalarn evirmee balad. Eer roman deilse okumaa balamyacakt. Kitap, be, alt bazan da tek sayfalk ksa hikyeleri kapsyordu. Kitabn iindekileri- de gsteren listede hikyeler akltalar kadar oktu. Podduyev balklar okumaa balad ve hemen ihtiml bunun, arad bir ey olduunu hissetti. , Hastalk ve lm, En Yksek Kanun, Kaynak, Atei hml Et ve Onu Sndremeyeceksin, Yal Adam, Yryecek Kadar Ikta Yr. Yefrem kitabn en ksa hikyesini at. Okudu sonra onun hakknda dnmek istedi. Byle yaparken onu tekrar okumak zorunluluunu hissetti. Tekrar okuyunca hakknda yeniden dnmesi gerektiini farketti. Ve bunu da yapt. Ayni ey ikinciye de uyguland. Tam o srada klar sndrld. Kimsenin kitapla uramamasndan emin olmak iin. Bylece kitaba sabahleyin bakacakt, Yefrem kitab arafn altna soktu. Karanlkta Akhmadzhan'a eski hayali hikyeyi anlatmaa devam etti.. Tanr mrleri nasl datm ve insann payna ne kadar gereksiz yk dm. (Fakat o buna inanmyordu nk salam kii lerse bu yllara ihtiyalar olmyacakt.) Tam uyumak zereyken okumu olduklar hakknda tekrar dnceye dald. Bandaki arlarnn yaylm atei, dncesine kart. Sabah, Cuma, hastanenin herhangi bir sabah gibi skntl geti. Bu kouta sabah, Yefrem'in hastala ait bir syleviyle balard. Eer hastalardan birinin bir midi, bir dilei kalmsa Yefrem tez davranp onu yokederdi. Her naslsa bu sabah o lm saan azyla al yapmak istemedi. Bu durgun, skin kitab okumak iin yatyordu. Yanaklar sarglar iinde olduundan elini yzn ykamak onun iin bo bir hareketti. Kahvalt yatakta yaplyordu ve bugn operatrler viziteye km-

103 yorlard. Kitabn kahn ve kaba sayfalarn yavaa eviren Yefrem bir yandan okuyup bu yandan dnceye dalarak sessizIeti. Altn ereveli bir gzl olan bir kadn, doktorlara barp ardktan sonra kendini kaybedince hemen ine vuruldu. Kostoglotof kendisine tannan haklardan faydalandn gstererek dar kt ve sonra yine yatana dnd, Azovkin taburcu ediliyordu. ki bklm midesini tutarak vedalat ve kp gitti. Dier hastalar da ya n tedavisine ya da kan nakline arldlar. Podduyev koutaki o dar geitten gemek zere yatandan inecei yerde kitabna byk bir sessizlik iinde kapanmt. Kitap sanki onunla konuuyordu. Onun konumalar kimseninkine benzemiyor ve hastann btn ilgisini zerine topluyordu. Btn mr boyunca bylesine ciddi bir kitap eline hi gememiti. Bu boyunla, ve kafasnn iindeki bombardman devam ederken kitab yataktan baka yerde okuyamazd. Bu tip hikyeler salam bnyeli kimseleri bile sarsabilirdi. Hatta dn Yefrem'in gzne nsan Hayatta Neye Dayanarak Yaar diye bir balk arpmt. Bu yaz bal sanki Yefrem'in siparii zerine hazrlanmt. Son birka haftadr hastanenin iinde dnceli dnceli dolayordu. Kelimeleri:' aklamad halde nsan Hayatta Neye Dayanarak Yaar* cmlesi kafasnn iine iyice yerlemi, aklndan kmaz olmutu. Hikye ksa deildi ama insann kalbinde yatan yaln ve ince anlaml kelimelerle yazlm olan ilk satrlarndan itibaren kolayca okunabiliyordu. Bir zamanlar ei ve ocuklar e bir kundurac bir Rus kylsnn evinde yayordu. Adamn ne kendi evi ve ne de topra vard. Ailesini ve kendisini kunduraclk yaparak geindiriyordu. Ekmek pahal, kazan azd. Kazandn olduu gibi yiyecee veriyorlard. Kunduracnn karsyla ortaklaa giydii hav dklm, yrtk prtk bir paltosu vard. Hikye gelitike daha kolay anlalyordu. Semyonun ra Mikhail de kendisi gibi bir deri bir kemikti. Fakat asilzade sanki bir baka dnyann adam gibiydi: iman, krmz yzl bir kznkini andran boyunluydu. Adam btnyle sanki dkme demirdi. Onun yaad hayat skin olamazd. Hatta lm bile byle bir perini gevetemezdu Yefrem bu eit kimseleri ok grmt. Kmr irketinin

104 mdr Karauk bu tip bir insand. Antonov da eeev de ve Kukhtikov da. Gerekten Yefrem de onlar gibi kendine bir sekil vermee balamam myd? Saatler ilerlemi, akam yemei zaman gelmiti. Yefrem ne dolamak ne konumak istiyordu. Sanki iine bir ey girmi ve reklenmi gibiydi. Yefremin hastanedeki o avaz avaz barmalar armalar kesilmiti. imdi skin skin yatyordu. eklini hi bozmad. Dizlerini yukar ekip, kucandaki kapal kitapla yastklara srtn dayanm bir halde baklarn bo beyaz duvarn zerinde dolatrarak oturuyordu. Dardaki skntl gnn bir deiiklie urad falan yoktu. Yefrem'in yatann karsnda inesi yapldktan sonra uyumakta olan yazla gelenlerden pembe beyaz bir adam vard. tmemesi iin zeri iyice rtlmt. Yefremin yanndaki yatakta Sibgatof ile dama oynayan Akhmadzhan oturuyordu. Ana dilleri birbirlerininkine az benzediinden Rusa konuuyorlard. Sibgatof srtn iki bklm olmaktan koruyacak tarzda oturmutu. Siyah salarnn gittike seyreklemesine ramen hl gen grnyordu. Yefrem'e gelince sann tek bir telini bile kaybetmemiti; kahverengi bir orman gibiydi; iine girilmesi imknsz. Artk faydasz da olsa yine de o eski zamparalk yeteneini srdryordu. Yatana ald kadnlarn saysn hesaplamak imknszd. nceleri bunlarn hesabn tutuyordu, zellikle evlendiklerinin, sonra vazgeti. lk ei, Amina, Yelabuga'l gzel tenli bir Tatard. Son derece duyguluydu. Teni o kadar inceydi ki en ufak bir incitme ile kanayabiliyordu. Kz rahat edemeyince bu evliliin meyvas olan ocuu alp kocasn terketmiti. O zamana kadar Yefrem byle bir kltc durumla kendisini karlatrmas iin kimseye izin vermemiti. Her zaman iin hareket halindeydi; her zaman hrd; can istedii zaman gtr i alr, can istedii zaman kontratla alrd. Bir aileyi devam ettirmek onun iin baa gelmi bir bely ekmek demekti. Yeni bir ehirde her zaman iin bir ev hanm bulmutu. Dierlerine gelince; yolunun zerine kp rastgele tand serbest kadnlarn adlarn hibir zaman sormadan sadece anlatklar paray derdi. Yzler, tavrlar ve olaylar kafasnn iinde birbirine karmt. Ancak zel bir durumlar olursa onlar hatrlyordu. Bylece mhendisin ei Yevdoka aklna, geldi. Sava

 105 juralarndayd. Kadm, kalasn sallayarak, Ama-Ata istasyo- n unun pltformunda Yefrem'in kompartmanmm penceresinin altnda duruyordu. Bir grup adam yeni bir arazi zerinde a lnmak zere li'ye gidiyorlard. irketten de birok kimseler cular uurlamaa gelmilerdi. Yevdoka'nn ufak yapl kocas ila orada yanndaki biriyle az kavgas yapyordu. Lokomotiri ilk hareket ettii an Yefrem elini uzatp Eer beni seviyorsan buraya trman. Haydi. dedi. Kadm uzatlan eli tutup kocasnn ve irketin adamlarnn gzleri nnde kompartma nn penceresine trmand. Kadm Yefrem'le iki hafta yaad. Yefrem, Yevdoka'y pltformdan yukar ekiini hatrlad. Yefremin ne gibi bir stnl vard ki hayatna girmi olan kadnlarn ou ona bal kalyorlard. Bir fahieyi avlamak ok kolay oluyordu ama ondan yakasn kurtarmakta ne glkler ekiyordu. Herkesin szn ettii eitlik kavramna kar kmamasna ramen iinden hibir zaman kadnlar kusursuz yaratklar olarak kabul etmemiti. lk ei Amina hari. Bundan byle bir bakas ona kadnlara kar davrannn yanl olduunu ciddi ciddi syleyecek olsayd arp kalrd. Yine de bu garip kitaptan anlaldna gre Yefrem'i her bakmdan sulamak gerekiyordu. Iklar erken yakld. enesi altnda bir ilik olan titiz bir arkada uyand, dazlak kafasn battaniyesinin altndan karp kendisine bir profesr havas veren gzlklerini tell tell takt. Hemen Kendisini fenalatracam sand inenin aksine ok iyi geldiini herkese sevinle iln eder etmez komodinin stnde duran pike saldrd. Yefrem dikkat etmiti. Bu ufak yapl kimseler piliten baka bir ey yemezlerdi. Onlara kuzu verin, hemen Et ok ar geldi diye yaknrlard. Yefrem bir bakasn seyretmeyi tercih edecekti ama bu btn vcuduyla dnmek demekti. Tam karcya baknca ancak pilicin bacan kemirmekte olan bu ishalli kimseyi grebiliyordu. Gcrt kartarak Podduyev sa tarafna yavaa dnd. Yksek sesle, Burada bir hikye var. Ad 'nsan Hayatta Neye Dayanarak Yaar?'. Bu soruyu kim cevaplandrabilir? dedikten sonra srtt. 'nsan Hayata Neye Dayanarak Yaar?' Sibgatof ve Akhmadzhan kafalarn dama oyunundan kaldrdlar. Akhmadzhan iyilemee baladndan, gven dolu,

 106 sevinli bir sesle cevap verdi. Genel davaya dayanarak : Er azklar ve giyecek. Orduya girmeden nce bir kulbede yaam ve sadece zbeke konumutu. Rusyaya ait olan hereyi, Rusa kelimeleri, kavramlar, Rus disiplinini ve kstahlm da ordudan renmiti. Podduyev bouk bir sesle, Peki, baka kim cevap verecek? diye sordu. Yefrem kitabn bilmecesini dierlerinin de kolaylkla zdklerini aknlkla grd. Baka kim? 'nsanlar hayatta neye dayanarak yaarlar?' Yal Mursalimof bunun cevabn ihtiml herkesten iyi cevaplandracakt ama o Rusay anlamyordu. Ona ine yapmaa gelmi olan tp rencisi Turgun on un yerine cevap verdi. Aldklar cretten baka neye dayanabilirler ki? Esmer Proka sanki bir vitrinde turuyormu gibi kesinden sert sert bakt. Hatta azn at fakat hibir fikir yrtmedi. Yefrem, Daha? Daha? diye srar etti. Demka kitabn kenara brakarak bu soru karsnda kalarm att. Yefrem'in kitabn koua getirmi olan Demka'yd fakat her nasl olduysa olmu bu hikyeyi okuyamamt. Esas noktaya deinilmemiti. Demka'mn sorularn kitap tpk bir sar insan gibi cevaplandrmt. Okuyucu hareketlerine bir klavuz bulmak isterken herey karsna zayf ve birbirine karm olarak kyordu. te bu nedenle Demka nsan Hayatta Neye Dayanarak Yaar? adl hikyeyi okumamt ve Yef- rem'in beklemekte olduu cevab bilmiyordu. O kendi cevabn tercih ediyordu. Yefrem, Evet, delikanl? diye ona yaltakland. Demka sanki karatahta nnde duran retmeniyle konuur mu gibi herhangi bir yanl yapmamaa dikkat ederek ve kelimeler arasnda az bir dnme pay brakarak, Benim dnceme gre hereyden nce hava gelir. Sonra su. Sonra yiyecek, diye yavaa cevap verdi. Eer birisi Yefrem'e ayni eyi sormu olsayd o da byle cevaplandracakt. Bir de listeye iki ekleyecekti. Fakat bu kitap tamamen bundan farkl bir yne insan siirklyord u. Yefrem dudaklarn aprdatt :

--107 Peki, baka kim? Proka sonunda kararm verdi. Ticaret. Yine doruydu. Yefrem btn hayat boyunca byle d nmt. O anda Sibgatof iini ekti ve utana utana kendi fikrini ileri srd. Yuva. Yefrem ard. Nasl ey o? ey, ocukluunun iinde getii yer. Doduun yerde yaamak. A-a-ah. Gerekten bu nemli olamaz. Kama nehrinden ocukluumda ayrldm. Ama onun hl var olup olmamas umurum deil. O nehir ya da bir bakas olmu ne fark eder? Sibgatof sessiz sessiz srar etti. Evde olunca hastalk be insan ykmyor. Evde herey daha iyidir. Peki. Baka kim var? Yeniden canlanan Rusanof, Ne? O neydi? Soru ne? diye soruturdu. Yefrem yine gcrt iinde sola dnd. Pencerenin yanndaki yataklar bu yazla gelen kimsenin yata hari botu. Adam pilicin bacan, iki ucundan tutmu, bitiriyordu. Sanki eytan onlar kasten bir araya getirmi gibi onunla Yefrem karlkl oturuyorlard. Yefrem gzlerini kst. Bu tarafta profesr: nsan neye dayanarak yaar? Pavel Nikolayevi hi armad. G bel piliten vazgeti. undan hi pheniz olmasn ve her zaman hatrlayn ki insanlar ideolojileri ve toplumsal almalar ile yaarlar. Bunu syledikten sonra oynak yerindeki lezzetli olan kkrda srd. Kemiin zerinde sadece ayak tarafnda kaba bir deri ve sallanan bir iki sinirden baka bir ey kalmamt. Adam kemii komodinin zerindeki kdn iine brakt. Yefrem cevap vermedi. Kurbaack gibi cyaklayan bu adamn bylesine bir ustalkla konumas Yefrem'in cann skt. Fakat ideoloji sz geince susmak daha yerinde bir hareket olacakt. Yefrem kitabn tekrar ap sayfalar zerinde baklarn dikti. Kendi kendine bilmek istiyordu. Doru cevap neydi?

108 Dama oyununu yarda brakan Sibgatof, - O kitap ne ile ilgili? Neden szediyor? diye sordu. ey, diyor ki... Podduyev ilk satrlar yksek sesle okudu. Bir zamanlar ei ve ocuklar ile bir kundurac bir Rus kylsnn evinde yayordu. Adamn ne kendi evi ve ne de kendi topra vard... Yksek sesle okumak hem ok zordu hem de uzun sryordu. Onun iin yastklar kendisine destek yapp Sibgatof'a, kendisinin de anlayaca gibi kendi kelimeleriyle anlatmaa balad. Kundurac ikiye ok para veriyordu. Bir gn kafas dumanl dolarken bu yar donmu Mikhail'i yakalayp eve getirdi. Ei onu bu yzden azarlad nk bir faydasz boaz daha m besleyeceklerdi? Bunu nasl yapacaklard? Fakat, srt hi eilmemi olan Mikhail almaa balad ve izme dikmesini kunduracdan daha iyi rendi. Bir k gn bir asilzadenin biri pahal cins bir deri getirip u emirleri verdi: izmeler, erilmeden, paralanmadan giyilebilecek gibi salam olacaklard. Eer kundurac deriyi ziyan edecek olursa onu kendi cebinden yenileyecekti. Fakat Mikhail tuhaf tuhaf gld. Asilzadenin kesinde bir ey gzne ilimiti. Az sonra asilzade gitti. Mikhail deriyi kesti ve bozdu. Artk bundan izme yapmak imknszd ancak terlik veya ona benzer baka ey yaplabilirdi. Kundurac kafasn tutup Beni mahvettin. Ne yaptn? dedi. Fakat Mikhail yle cevap verdi. nsanolu akama kadar yaayp yaamayacan bilmeden bir yllk maln biriktiriyor. Ve ocuk haklyd, asilzede evine giderken yolda ld. Kars kunduracya bir ocuk gnderip izmeye lzum kalmadn onun yerine hemen bir ift terlik yapmalarn bil dirdi. Ceset iin. Rusanof, Aman yarabbim ne sama bir ey bu! Baka bir plk koyamazsnz? Bu bir kilometre teye kadar moral bozukluunun kokusunu gtryor. Her neyse gerekten insan lar neye dayanarak yaar? dedi. Yefrem hikyesini kesti ve kederli baklarn dazlak kafalya evirdi. Dazlak kafal herhangi bir fikir bile yrtmemi olduundan cann skmt. Kitapta insanlar sadece kendilerini dnerek yaayamazlar, ancak bakalarnn sevgisi ile yaarlar deniliyordu. O kurbaack gibi cyaklayan 'toplumsal a-

 109 lmalar' demiti. Bu, kitaptakine olduka yaknd. insanlar hayatta neye dayanarak yaar? Buna yksek sesle cevap vermek bile kabalkt. Hem de yersizdi. Sevgiye. Altn ereveli gzlk takan kimse alayl alayl, Sevgiye mi? Hayr, hayr bu bizim doru ahlk anlaymza smyor. Syleyin bana kitap kim yazm? dedi. Podduyev, Ne? diye uludu. Yefrem, kendisini gerekten ayrlm bir kii olarak hissetti. Peki, btn bunlar kim yazd? Yazar kimdir? Birinci sayfann stne bakn. Yazan kimsenin adnn ne gerei vard? Geree, onlarn hastalklarna onun ne gibi bir faydas dokunabilirdi? Yaama- laryla veya lmeleriyle o adn ne ilgisi olabilirdi? Yefrem kitabn balanglarnda yazlan adlar okuma alkanlna sahip biri deildi. Eer onlar okumu olsayd bile hemen unuturdu. Fakat bu sefer kitabn ilk sayfasna dnd ve yksek sesle, Tolstoy, diye okudu. Rusanof kar koydu, imknsz! Tolstoy mu? Bunu kafanza iyice yerletirin. Tolstoy sadece iyimser olan ve yurt sevgisini alayan eserler yazard. Yoksa onlar kimse yaymlamazd. Ekmek, Birinci Pe- ter. Bilmelisiniz Tolstoy defa Stalin dln kazand. Demka kesinden bard. O Tolstoy deil. Bu, Leo Tolstoy. Rusanof ksmen hafiflemi gibi grnmekle birlikte yine de cannn sklmakta olduu anlalyordu. Yelkenleri indirerek, Demek, o Tolstoy deil, yle mi? Anladm demek die - riymi. Rus ihtillinin aynas olan ve pirinle yaplm brekler yiyen Tolstoy. Orada szlanan sizin eski Tolstoy'du deil mi ? Onun anlyamad ok korkun eyler vard. Ktle dayan mak, onunla arpmak gerekir, delikanl, dedi. Demka, Ben de yle sanyorum, diye yapmack bir cevap verdi.

--110-DOKUZUNCU BLM Kdemli operatr Yevgenia Ustinovna bir operatrn niteliklerinden hibirine sahip deildi; ne kuvvetli bir grn, ne alnnda kesin krklklar, ne salam bir ene, ne de operatrlerin ounda rastlanlan bir zek. Altm yanda olmasna ramen onu arkadan grenler operatr kepinin altna girmi salarla ona sk sk Miss, ltfen bize syler misiniz? derlerdi. Arkadan baklnca gen bir nc sanlr, nden ise emekliye ayrlm olduu anlalrd. Gzkapaklarmn alt sarkk, gzleri i i ve yz hep yorgundu. Dudaklarn koyu renkte boyayarak hep yznn yorgunluunu kaybettirmee alrd. Fakat dudak boyas gnde bir ka kez srlyordu, nk sigara itike boya siliniyordu. Yevgenia'nn ameliyat, pansuman odalarnn ve kouun dnda sigara imedii an yoktu. Darya kma frsat eline geer gemez sanki onu yiyip bitirecekmi gibi sigaraya atlrd. Viziteleri srasnda bazan elindeki listeyi ve parmaklarn dudaklarna gtrrd. Muayene ederken sigara iip imedii tartlabilirdi. Hastanedeki btn ameliyatlar uzun boylu, uzun kollu bir adam olan ba operatr Lev Leonidovi ile birlikte bu yal kadn yapard: tehlikeli ksmlar kesip biilirdi, boazn iine bir bronkoskop yerletirilirdi, mideler alnrd, barsaklarn her ksmna ulalrd ve pelvisin derinliklerine kadar saldrlrd. Ameliyat saati sona erince, memeyle ilgili kanserli bir ya da iki guddeyi kartarak gerek sanatn gsterdii esas greviyle ba- baa braklrd. Yevgenia Ustinovna'nm bir kadn memesini kesmedii hi bir sal ve cuma yoktu. Ameliyat odasn temizleyen hademeye bir keresinde, sigaras uyumu olan dudaklarnda olduu halde, ald memeleri bir araya getirecek olsalar bir tepe meydana gelir demiti. Yevgenia Ustinovna hayat boyunca hep operatrlk yapm operatrden baka bir ey deildi olmasna ramen Tolstoy'un Kazak Yerokasmda btn Avrupal doktorlar hak knda Onlarn btn yapabildikleri kesip bimektir. Bu onlarn aptalln ortaya koyar. Fakat dalardakiler gerek doktorlardr. Onlar ottan yaplan illar bilirler. dediini hatrlyor ve

 111 bu szlerin ne demek olduunu anlyordu. Eer yarn, ottan yaplan illar ya da ba iin iine kartrmadan hastalar kurtarabilen hafif - radyoaktif n, renk ya da telepati tedavi usuln retirlerse, ameliyat yapmasn insanlarn elinden alacak olurlarsa, Yevgenia Ustinovna bir dakika bile operatrln savunmasn yapmayacakt. Bu sadece ameliyata olan inancnn azlndan deil, hayatnn ounu kesip bimee vermi olduundand. mr boyunca kan ve et yn grmt. nsanln ykc kusurlarndan biri, orta yalarnda grevlerini deitirdikleri zaman eski canllklarn bulamam olmalardr. Operatrler drt defa viziteye kyorlard. Lev Leonido- vi, Yevgenia Ustinovna ve asistanlar. Fakat bir ka gn iin Lev Leonidovi gs ameliyatlar zerine dzenlenen bir seminere girmek iin Moskova'ya gitmiti. Bu cumartesi Yevgenia erkekler kouuna tek bana girdi. Baz nedenler yznden yanma bir baka doktor almad gibi hemire de yoktu. nce odaya girmedi, fakat kap eiinde sallanarak sessizce durdu. Bu bir kza yakan davrant. Ancak bir kap pervazna bu ekilde gen bir kz yaslanabilirdi, nk bu duruun dik omuzlarla ve dimdik bir bala put gibi durmaktan daha ho bir manzaras olduuna inanrd. Kadn Demka'nn oyununu dalgn dalgn seyrederek duruyordu. Hasta olan bacam yataktan aa sarktm, salam olan da onun zerine atm, salam bacan masa gibi kullanp zerine kitap yerletirmi, iki eliyle tuttuu drt uzun kalemle kitabn stnde bireyler kuruyordu. Demka uzun sre bu yapy gzden geirdi ve eer kadn ona seslenmemi olsayd byle yapmaa daha devam edecekti. Demka ban kaldrd ve u uca dayal olan kalemleri dalverdi. Yevgenia Ustinovna zgn zgn, Demka, ne ina ediyorsun? diye sordu. Demka itenlikle cevap verdi. Sadece gerektiinden fazla yksek kmt sesi. Bir teorem! Aralarnda geen sadece bu kelimelerdi, fakat birbirlerine dikkatle bakyorlard. uras bir gerekti ki nemli olan bu kelimeler deildi. Demka daha az bir itenlikle ve sesini daha alaltarak, Zaman kaybetmek istemiyorum, dedi.

 112 Kadn ban edi. Kapnn pervazna dayanarak sessizleti. Ama bu sefer bir kz gibi hareket etmek istediinden deil yorgun olduundan byle davranmt. izin ver de seni muayene edeyim. Bu teklif mantkh olmasna ramen Demka her zamankinden daha kuvvetli bir ekilde kar koydu. Fakat daha dn Lyudmila Afanasyevna beni muayene etti. X nlarna devam edeceimizi syledi. Yevgenia Ustinovna ban edi. Kadnn zerine melankolik bir hava gelmiti. iyi. Ama bir de ben bakaym. Demka'nm yz asld. Uzay geometri kitabm bir kenara brakt, kadna yer verdi ve bacan dizine kadar at. Yevgenia Ustinovna oturdu, bir aba harcamadan elbisesinin kolunu dirseine kadar svad. nce, elstiki elleri tpk bir canl varl andran Demka'nn baca zerinde dolamaa balad. Acyor mu? diye sormaa devam etti. rkek rkek, Evet, evet, dedi. Gece bacanda ar var myd? Evet fakat Lyudmila Afanasyevna... Fakat, Yevgenia Ustinovna omuzuna vurarak ne syleyeceini anladn belirtmek istercesine ban sallad. Peki, ahbap, radyum nlarna devam et. Baktlar. Kouta t kmyordu, ve her kelime rahata duyuiabi- yordu. Yevgenia Ustinovna kalkt ve arkasn dnd. Orada, sobann yannda Prokay bulmas gerekiyordu, fakat dn gece adam pencerenin yanndaki yataa tanmt. (Oysa len biri sinin yatana gemek uursuzluk saylrd.) Sobann yanndaki yatak, skin, zayf, sar sal Friedrich Federau tarafndan tutulmutu. Adam yeni gelmi deildi. nk geceyi dar da merdiven sahanlnda yatarak geirmiti. Ayaa kalkt ve ellerini diki yerlerine koydu. Yevgenia Ustinovna'y dosta ve saygl bir ekilde selmlad. Kadndan ksayd. Sal yerindeydi! Hibir yeri armyordu! ilk ameliyat onu tama- miyle iyiletirmiti. u anda kanser kouunda bulunmasna sebep bir ikyeti yznden deildi. O sadece her ii harfi har

--113-fine yapmasn seven bir tipti. Ona verilen ktta yle yazlmt. Tekrar muayene olmak iin 1 ubat 1955 de buraya dnn. Uzaklardan, etin yollardan o arabadan o arabaya geerek, nce kaln paltosuyla ve kee kapl izmelerle bir kamyonun arkasnda seyahat ederek, sonra ayakkablar ve ince ceketi ile bu tren istasyonundan brne gidip gele gele ancak ocan 31 inde mi yoksa ubatn ikisinde mi ne buraya ulamt. Aym, ay tutulmas iin yzn o tarafa dndrrken dikkatli davranmas gibi. Ve ay gibi, yz bulutlanmt, nk onu tekrar hastaneye yatrmlard. Bugn onu taburcu edeceklerinden ok mitliydi. Cansz bakan gzleriyle, uzun boylu, kupkuru Maria elinde bir havlu tayarak geldi. Yevgenia Ustinovna ellerini kurulayp tekrar dirseklerine kadar svand ve devam eden sessizlik iinde uzun sre elleriyle Federau'nun boynunu parmaklaryla ovalamaa alt. Dmelerini zmesi iin emir vererek kprck kemiine dokundu ve koltuk altn gzden geirdi. Kadn sonunda, Hepsi iyi, Federau. Hibir eyin yok senin, dedi. Sanki yeni sslenmi gibi adam etrafna k sat. Kadn tekrar alt enesinin altndaki deriyi ovuturarak efkat dolu bir sesle, Hepsi iyi, dedi. Federau'nun cesareti krlmt. Ne? Yevgenia Ustinovna mademki hepsi iyi yleyse neden? Kadnn yz zntden sarard. Daha iyi olmas gerekiyor. Burasnn m? Adam iki bklm boynunu avucuyla bir hareket yaparak tarif eti. Adamn o ince yz hatlarnda yalvaran bir hava seziliyordu. Adamn kalar saman rengindeydi. Evet, orasnn. Fakat zlme. hmle uram bir dudumun yok. Seni salya hazr edeceiz. (Maria kda yazd). ubatn sonunda evine gideceksin ve bir daha da hi dnmeyeceksin. Federau glmee alarak, Baka muayene ister mi? dedi fakat glemedi. Kadn zr dilermi gibi, Kanser Koua - F : 8

 114 Belki muayene edebilirler, diyerek glmsedi. Kadm yorgun yorgun glmsememi olsayd adam nasl neelendirebilirdi ki. Onu ayakta brakt. Adam sonra oturup dnecekti. Kadn odann iinde dolamaa balad. Yanndan geerken Akhmadz- han ona baygn baygn glmsedi ( hafta nce kadn onu ftk ameliyat yapmt.) ve kadn Yefrem'in yannda durdu. Yefrem mavi kitabn bir kenara frlatm onu bekliyordu. Geni kafas, gln bir ekilde kalnlam olan sarglar iindeki boynu, geni omuzlar, altna alm olduu bacaklar, yatan zerinde yar otururmu gibi duruu ona garip ve bodur bir grn veriyordu. Kadn sanki sigara iiyormu gibi iki parman dudaklarndan ayrmadan hastann yatann arkasna dirseklerini dayam dinleniyordu. Kafa durumun nasl Podduyev? Kadm buraya yalnz bunu renmek iin mi gelmiti ? Kafa durumu hakknda konumak iin mi? Bir ey syleyip grafiin zerine baka bir yoklama iareti koyduktan sonra kp gitmek iin mi? Dilim dilim doranmaktan hasta oldum, dedi Yefrem. Birisinin dilim dilim doranmaktan hastalandn grnce sanki arm gibi kalarn kaldrd. Bir ey sylemedi. Ve hasta yeterince konumutu. Sanki bir kavgadan sanki bir ayrlk kararndan sonraym gibi ikisi de sessizletiler. Yine ayni yerden mi? Bu bir soru deildi. Bir durum ortaya konuluyordu. (Onun anlatmaa alt 'Geen defa ne biim ameliyat yaptnz? Ne umuyordunuz ki?' Dnd eyi yzlerine hay- krarak kendi stnlklerinden hi birini gstermedii halde imdi dncesini Yevgenia Ustinovna'ya aklamak istiyordu. Syledii eyin anlamn kendi kendine tahmin etmesi iin ona izin verdi.) Onun yan, diye cevap verdi kadm. (Sana ne syleyebilirdim ki? Zavall adam! O dil kanseri alt dudak kanseri deil midir derdim? enenin altndaki hastalkl yerleri kartabilirsiniz ve birden daha derindeki lenf kanallarnn hastalanm olduunu grrsnz. Bu daha nce almam olduunuz eydi.)

 115 Sanki ok ar bir yk ekiyormu gibi Yefrem'in vcudu atrdad. Hayr! Hayr sakn birey yapaym demeyin. Baz nedenler yznden kadn kar koymad. Kesilmek, biilmek istemiyorum. Daha baka hibir ey istemiyorum. Kadm durmu skin skin seyrediyordu : Beni taburcu edin. Kadm adamn kan anana dnm gzlerini grd. Byk bir korku atlatm olduu halde bu gzlerde korkudan iz yoktu. Kadm yle dnd: Bak, metastasn nne geemediine gre ona strap ektirmenin lemi var myd? Podduyev pazartesiye sargy aacaz. Tamam m? (Podduyev taburcu olmak istediini sylecekti ama kadnn 'Podduyev ldrdn m sen? mza verip seni dar kartmak ne demek biliyor musun? Biz seni tedavi etmee devam edeceiz. yiletireceiz.' diyeceini ummutu. Fakat kadm kabul etmeliydi ki bu sendeki bir lm iyilii mnasna gelirdi.) Raz olduunu belirtmek iin btn vcudunu hareket ettirdi, nk bam eemiyordu. Glerek onu karlamak iin ayaa kalkm olan Proka'- nn yanma gitti. Onu muayene etmeden sordu : Kendinizi nas hissediyorsunuz? Adam Ukrayna diliyle, yiyim. O haplarn faydas oldu, dedi. Adam eliyle bir vitamin iesini iaret etti. Kadn iyi bir havaya sokmak iin bundan daha iyi bir usul dnlemezdi. Onunla yle bir konumalyd ki o da ameliyat aklna bile geti- remesin. Kadm haplara doru ban sallad ve elini adamn gsnn sol tarafna koydu. Ya burada? Diki, ar yapyor mu? Bazan. Kadm tekrar ban sallad. Seni bugn taburcu ediyoruz. Proka ne kadar mutluydu. Gr kara kalarn kaldrd. Doru sylemiyorsunuz de mi? Ya ameliyat.. Bir ameliyat daha olmyacak mym? zgn zgn glmseyerek ban sallad. Adam bir haftadr sinirlendiriyorlard. Onu drt defa flu-

 116 oroskop'un nne koymulard. Oturtmular, yatrmlar, ayaa kaldrmlar. Onu beyaz elbiseli yal adamlara gtrmler ve o korkun hastal mid etmilerdi. Birdenbire de onu ameliyat etmeden serbest brakyorlard. Demek iyiyim? Tamamen de. O haplar herhalde korkun derecede gzel olmal. Ne dersiniz? Adamn baklar byk bir anlay ve minnettarlk iinde parlad. Onun yava yava iyilemesinin kadn da mutlu ettiini grnce sevindi. O haplar kendiniz eczaneden alacaksnz. Daha baka eyler de yazacam. Onlar da alacaksnz. Kafasn hemireye evirerek, Askorbik asid, dedi. Maria kafasn ciddi bir ekilde nne emi, kelimeleri defterine kaydediyordu. Yevgenia Ustinovna hasta adam uyard. Fakat kendinize ok iyi bakacaksnz. Hzl komamal, ar bir ey kaldrmamaksnz. Eilirken de dikkatli eilin. Proka gld. Kadnn bile bu dnyada anlamad eyler olduunu gr nce holanmt. Ar bir eyi benim kaldrmamama nasl imkn olmya- bilir? Ben traktr ofrym. imdilik almyacaksmz. Ne demek istiyorsunuz? Ben hastalk izni aldm. Hayr. Yemin ederek yazm olduumuz hastalk ktlarnz alacaksnz. Proka vahi vahi bakarak, Hastalk ktlar m? Onlara ne ihtiyacm olacak ki? Hastalkl biri olarak nasl yaayacam? Hl gencim. almak istiyorum. almak iin yalvaran kuvvetli kaba parmaklarn gsterdi. Bu, Yevgenia Ustinovna'y inandrmad. Yarm saat kadar pansuman odasna gel. Ktlar hazr olacak. Onlar sana aklayacam. Peinde sska, eilip bklmeyi beceremeyen Maria olduu halde kadm koutan kt. Kouta tartma grltler koptu: Proka'nm hastalndan onun hastalk kdna ne ihtiyac vard? Bunu evinde arkadalaryla tartacakt. Ve dierleri

--117-neyse ama bu Federau hakknda, artc bir durumda. Temiz, dik, beyaz ve hi incinmemi bir boyun; ama bir ameliyat. Podduyev elleri yatan zerinde olduu halde bada kurmu, (bacaksz gibi sallanyordu) kzara kzara baryordu. Friedrich onlara izin verme. Aptal olma. Bir kere kesmee baladar m benim gibi her tarafn oyarlar. Fakat Akhmadzhan da mesele hakknda bir fikir verebilirdi. Federau onun kesilmesine izin vermelisin. Eer byle bir eye ihtiyacnz olmasayd sylemezlerdi. Demka, Mademki ar sz yok neden ameliyat ediyorlar? diye bard. Kostoglotof gk gibi grleyiverdi. Karde, ldrdn m? Hasta olmayan bir boynu kesmelerine izin mi vereceksin? Rusanof bu barmalardan rkp ekindi ve skntsn aa vurmad. Dn inesi kolay vurulduu iin neelenmiti. Fakat enesinin altndaki ilik btn gece kafasn oynatmasn gletirerek onu rahatsz etmiti. Hele sabahleyin o iliin klmediini grnce iyice yklmt. Doktor Gangart ieri girmiti. Dn gndz ve gece Pavel Nikolayevi'e inenin en ufak bir tepki yaratp yaratmad hakknda soruturma yapm, bugn kendini kt hissedip his setmediini sormu ve hemen ilk ineden sonra iliin tamamen kaybolmasnn imknsz olduunu aklamt. i hemen kaybolmasa bile iyilemee gerekten yz tutmu saylrd. Kadn onu szlerine inandrmt. Hatt kadna iyice bakt. Kadnn yznde bir lgnlk iareti yoktu. (Sadece ad garipti). Son incelemeye gre bu hastanenin doktorlar pek fena saylmazd. Onlar tecrbe sahibi kimselerdi. Tek ey vard: O da onlara kar drst davranmak gerekiyordu. Adamn huzuru ksa srd. Kadn kp gitmiti. Fakat enesinin altndaki ilik onu rahatsz edecek ekde batyordu. Dier hastalarn da kendilerine gre dertleri vard. Burada boynu sapasalam olduu halde ameliyat olacak bir arkada, bir de koskocaman bir ii olduu halde ameliyat olmayacak Rusanof vard. Acaba Rusanof'un durumu bu derece mitsiz miydi? Pavel Nikolayevi Rusanof evvelsi gn koua girdiinde bu insanlarla bylesine kaynaacan aklna bile getirmemiti. Birletikleri nokta konuulan konunun boyunla ilgili olma-

 118 siydi. nn de boyunlar hastayd. Friedrich Yakobovi Federau son derece huzursuzdu. Btn verilen tleri dinliyordu ama aknlk iinde glms- yordu. Herkes ona ne yapmas gerektii hakknda kesin bir ekde konuuyordu. Kendi durumuna ap kalyordu. (Dierlerinin kendi durumlarna arp kalmalar gibi). Ameliyat olmak da olmamak da tehlikeliydi. Alt dudana imdi Yegenber- diyef'e yaptklar gibi m tedavisi yaparlarken bu hastanede neler neler grm ve sormak istedii her eyi sormutu. Du- damdaki yara kabuu imi, kurumu sonra da dmt. Fakat boyun guddelerinin ameliyat olma nedenini biliyordu. Kanserin yaylmasnn nne gemek iin. Podduyev iki defa ameliyat olmutu. Ne faydas olmutu? Ya kanser baka bir yere sokulmadysa? Ya tamamen iyiletiy- se? Her ne olursa olsun bunu kars ve zelilkle ailenin en kltrl, en gvenilir kiisi olan kz Henrietta ile tartmalyd. Ama bu arada burada bir yatak almt ve hastanede mektuplama iin bekleyemezdi. (Posta, bozkrn gbeindeki evine tren yolu istasyonundan haftada iki defa gelirdi ve tabi yollar geit verirse) zinle dar kmak ve akl almak iin eve gitmek ona t vermekte olan doktorlarn ve bu hastalarn bildiinden daha zordu. Bu nedenle nce ehir kumandannn dairesini ele geirmek iin rpnd ve bu ehirde tedavi olmak iin kumandandan ald izni kaldracakt. Buradaki geici ikamet kaytlarn kendi kendine kartmak, nce yabanclara teslim ettii kee kapl izmeleri ve pstekiyi almak iin trenle o kk istasyona gitmek zorundayd. Orada hava bakayd. K hl sryor ve rzgrlar ac ac esiyordu. Hi kuku yok doksan millik yere, Makine ve Traktr stasyonuna kapal bir kamyonla deil ak bir kamyonla titreyerek, sarslarak gidecekti. Eve ulatnda blge komutanna derhal bir dileke yazp tekrar yolculuk etme izni almak iin iki, belki de drt hafta bekliyecekti. zin knca tekrar iinden ayrlma izini is- tiyecekti. Fakat o zamana kadar buzlar zlm, yollar su iinde kalm ve btn kamyon seferi durmu olacakt. Gnde bir dakikadan fazla durmadan geen iki trenin bulunduu kk demiryolu istasyonunda trene binme izni alncaya kadar aresizlik iinde o kondoktrden o kondoktre koacakt ve buraya dndnde o mahallin komutannn dairesine kp bu ehirde kalmas iin geici ikamet kd alak ve hastanede bo yer buluncaya kadar gnlerce bekliyecekti.

--119-Bu arada tartma konusu olan Proka'nn durumuydu. Bundan sonra kt inanlara kim bel balayacakt ki? Uursuz bir yatak semiti. Kutlanmt ve salk verilmiti. Almn iyi olduu srece ne alabilirsen al. Eer sana byle bir ey teklif ediyorlarsa o mutlaka gerekli demektir. Bazan da teklif etikle- ri eyleri geri alrlard. Proka hl kar koyuyordu: O almak istiyordu. Aptal, istediinden daha ok i alacaksn. Hayat uzundur. Proka ktlarn almak iin gidince koutaki grlt kesildi. Yefrem tekrar kitabn ap satrlar okumaa balad, fakat sonra onlar takip edemiyeceini anlad. Yazlanlar anlayamyordu nk odada ve koridorda neler olduunu merak ediyordu. Rahat bozulmu yerinde oturam- yordu. O kelimeleri anlamas iin kendisinin hibir yere gitmeyeceini aklna getirmesi gerekirdi. Bu nedenle hibir eyi deitiremez ve kimseyi kendine inandramazd. Kendisini anlamas iin ayrlm olan gnler zaten saylyd. Sadece bu satrlar kendi kendilerini canlandryorlard. Beyaz kdn zerine bilinen siyah harflerle baslmt. Ama onlar okumak iin gsterilen az bir aba yetmiyordu. Proka, elinde ktlar olduu halde merdivenlerden aa sevinten uarak inerken sahanlkta Kostoglotof'a rastlayp ona ktlar gstererek, Hepsinin zerinde damgalanm pul var. Bak, grdn m? dedi. Pusulalardan biri tren istasyonuna yazlmt. Hastal yle olan hastaya bir bilet verilmesi rica ediliyordu nk hasta henz ameliyat olmutu. (Ameliyat olduu belirtilmezse hasta istasyondaki sraya sokulur ve gerekirse trene binmesi iki gn bulurdu.) Dieri hastann yaamakta olduu blgenin hastanesine yazlmt. Ltin harfleriyle yle deniliyordu: funor cordis, casus inoperabilis. Proka kelimeleri gstererek, Bunu anlamadm. Orada ne yazlm? dedi. Kostoglotof kalarn att, mutsuz bir sesle, Dneyim. Bunlar al. Onlarsz da dnebilirim, diye cevap verdi. Proka deerli ktlarn ald ve kendine ait olan eyalarn toparlamaa gitti.

 120 /Kostoglotof kollarm trabzana dayad. v Topografya ve askeri terimler hari ne gerektii kadar Ltince ne yabanc bir dil ne de operatrlerin kulland bilim dilini bilirdi. renimle zalim bir ekilde alay etmesine ramen ne kulayla, ne de gzyle bilgisine bireyler katacak olan en ufak bir zerreyi bile karmamt. 1938 ylnda jeofizik kursuna girmi. 1946 dan 1947 ye kadar toporafya kursuna devam etmi, fakat bitirmemiti. Bunlar arasnda da imde ilerlemesine sebep olan ordu ve sava yllar vard. Kostoglotof sevgi dedesinin u szn hibir zaman unutamamt. Aptallar retmei, aklllar ise renmei sever. Bundan byle orduda geen yllarnda bile kendisine faydal olan eyleri bulup kartm ve akllca konumalara kulak vermiti. sterse akll konuan baka bir dzenin subay isterse kendi tabur undaki bir er olsun. Kendi gururunu feda etmeden yapard bu ii. Hereyi dikkatlice dinler fakat sanki nemsemiyormu gibi davranrd. Yeni biriyle tant zaman kendini takdim etmek veya kendini gstermek iin acele etmezdi. Fakat hemen yeni gelenin kim olduunu, nereden geldiini, aratrrd. Bu onun daha ok ey duyup re nmesine yardm ederdi. renimini tamamlad yerler, savan arkasndan hemen gittii Butyrka hapishanesinin kalabalk hcreleriydi. Burada her gece zindana kapatlm olan profesrler, ilim adamlar, bilgili kimseler atom ile ilgili fizik, bat mimarisi, genetik, ahlk ilmi ve arclk hakknda konferanslar verirlerdi. Kostoglotof bu konferanslarn yldz rencisiydi. Daha sonralar Krasnaya Presnya hapishanesinin ve nakil yaplrken mola verildii zaman yerlere oturan, kamplarda sra olan mahkmlar eken trenlerin sert ve dzgn olmayan yataklarnda ve heryerde bykbabasnn szn unutmamt. Bilimsel topluluklarn konferans salonlarnda karm olduu hereyi yakalamaa urayordu. Bir kamp tbb istatistik uzman olan, hastanede ktlar dolduran zayf, yalca bir adam tanmt. Kostoglotof onunla bir gn barakadan kp scak su getirmee gittii zaman karlamt. Yal adam Leningrad niversitesinde klsik filoloji ve eski edebiyat retmeniymi. Kostoglotof bir yolunu bulup ondan Ltince dersi alacakt. Adam soukta kampta haberlemek iin rak kullanma hakkna sahipti. Ancak bu ekilde bir araya gelebeceklerdi. Kostoglotof'un ne kalemi ne de kd vard. Tbb istatistik uzman bazan eldivenini karp karn zerine onun iin baz eyler izerdi. (Yal adam bencillik yapma-

 121 lan derslerini veriyordu. Bu bir sata, ikisinin de kendilerini in- :tan olarak hissetmelerine yardmc oluyordu. Kostoglotof'un .idama bir karlk yapmas imknszd, nk hibir eyi yoklu. Bir keresinde bu dersi pahalya demek korkusuyla karlatlar. Kampn gizli ilere bakan subay onlar ayr ayr ard ve bir kama pln hazrladklar iin karn zerine bulunduklar yerin bir haritasn izdiklerinden phelenmiti. Onlarn Ltince altklarna inanmamt. Bundan sonra derslere son vermek gerekiyordu.) Bu derslerden Kostoglotof hl casus'un dava ve in kelimesinin bir olumsuzluk eki olduunu hatrlyordu. Cor, cortis, kelimelerini biliyordu. Eer bilmemi olsayd tahmin etmesi ok zor olmayacakt. Kardiogram kelimesi de ayni kkten kartlmt. Tmr kelimesi Zoya'dan alm olduu Patalojik Anatomi adl kitapta defalarca karsna kmt. Zorluk ekmeden Proka'ya konan tehisi zd. Kalb tmr, ameliyat imknsz. Yalnz ameliyat edilemez deil ayrca iyileemezdi de. Hem zaten il olarak da askorbik asit verilmiti. Kostoglotof merdivenden eilmi Ltincenin tercmesini deil dn Lyudmila Afanasyevna ile kendi koyduu kural hakknda konumasn dnyordu! Hasta hereyi bilmek zorundayd. Ama bu kural sadece kendisi gibi hayatta bir iki ey grm olanlar iin uygulanabilirdi. Ama ya Proka? Proka hemen hemen hibir ey gtrmyordu. Eyas yoktu ki. Proka'y Sibgatof, Demka ve Akhmadzhan uurladlar. de dikkatli dikkatli hareket ettiler. Birisi srtma, dieri bacana dikkat etti. ncs de gittii yerden emin olmak iin koltuk denei kulland. Fakat Proka dileri parlaya parlaya sevin iinde yrd. Bu Kostoglotof'a baz ender durumlarda hapishaneden kan birinin kapda uurlanmasn hatrlatt. Acaba ona kaplarn dnda tekrar yakalanacan sylemekte bir fayda var myd? Proka yamndan tasasz tasasz geerken, Orada ne yazlyd? diye sordu. Kostoglotof azn bkerek, o zaman yaras da bklmt. eytan bir! u doktorlar o kadar akll kierdir ki

 122 yazdklarn zmek imknsz, dedi. - Sen de iyile. Siz de arkadalar, hepiniz. Evlerinize. Elerinize, diyen Proka herkes in elini skt, merdivenlerden onlara bir kere daha elini sallad. Kendine duyduu gvenle merdivenlerden indi. lmne kouyordu. * ONUNCU BLM Yalnzca parmaklarn Demka'nm bacamdaki ilik zerinde gezdirmi, omuzuna vurmu ve dier hastaya gemiti. Oysa korkun bir ey olmutu, Demka hissediyordu bunu. Umudunun yeeren srgnleri budanyordu. Bunun farkna hemen varmamt. nce kouta tartmalar olmu, sonra Proka taburcu edmi, Demka bol kl olduu iin daha rahat kitap okuyabecei, konuurlarken Kos- toglotof'a daha yakn olabilecei Proka'nm uurlu yatana geip geemiyeceini dnmt. te bu srada ieriye yeni gelen hasta girdi. Dzgn taranm, siyah, hafife dalgal sal, gne yan tenli gen bir adamd. Herhalde otuz yalarmdayd. Her iki koltuunun altnda er kitap vard. Eikten, 'merhaba arkadalar,' diye seslendi ve Demka onun sade davrann, drst baklarn sevdi. 'Ben nerede yatacam ?' Nedense yataklara deil, duvarlara bakyordu. ok kitap okur musun? diye sordu Demka. Durmadan okurum. Demka dnd. Okuyor musun yoksa alyor musun? ahyorum. Pekl, o zaman pencerenin yanndaki karyolay al. Derhal hazrlarlar. Kitaplarn ne zerine? Yeni gelen, Jeoloji, arkadam, dedi. Demka kitaplardan birinin adn okudu : Geochemical Surveying of Ore Deposits. Tamam, pencerenin yanndaki karyolay alabilirsin. Rahatszln nedir? Bacam

 123 Benim de. Yeni gelen bacaklarndan birini saknaraktan hareket ettiriyordu ama baka bakmdan buz zerinde ekiller izerek patinaj yapan bir insann yapsna sahipti. Yatak, yeni gelen iin hazrland ve hasta zellikle bunun iin gelmi gibi, kitaplarndan beini pencerenin iine yerletirdi; altncsnn iine gmld. Hibir soru sormadan, hibir bilgi vermeden tam bir saat okudu. Sonra muayene iin ard. Demka da okumaya alyordu; Uzay geometri kitabn anlamaya alyor,. okurken kalemiyle gereken ekilleri ve saylar iziyordu. Teoremleri aklnda tutamyor, krk izgiler, yuvarlaklar ona hep aynym gibi geliyordu. Bunun zerine daha kolay olan baka bir kitap ald eline; Live Water diye Kozhevnikof adnda, Stalin Armaan alan birinin eseriydi. Yazarn ad A. Kozhevnikof'du. Ama bir de S. Kozhevnikof ile V. Kozhevnikof vard. Demka imdiki devirdeki yazarlarn okluu karsmda aryordu. Geen yzylda on kadar yazar vard; hepsi de byk yazarlard; oysa bulun duklar yzylda binlercesi ortaya kmt. Addaki tek bir harfi deitirseniz karnza yepyeni bir yazar kyordu. Bir Safro- nof vard; imdi bir de ortaya Safonof kmt. Zaten mesele Safonof'ta bitmiyordu. Yazarlarm btn kitaplarn okuyabilmek kimsenin harc dedi. Hangisini okursanz okuyun nemi yok gibiydi. Hi tannmayan yazarlar ortaya kyor, Stalin Armaann kazanyor, sonra tekrar bilinmezliin iine gmlyorlard. Geen yl ele-avuca gelen hemen her kitaba armaan verilmiti. Her yl armaanlar datlyordu, hem de her seferinde krk elli armaan. Kitaplarn adlar da Demka'nn aklm kartryordu. Filimler zerine bir hayli eser yazlmt: Bir Byk Hayat ve Byk Aile. Bunlardan biri ok iyiyse, teki ayn derecede ber bat kyordu. Zaten Demka hangisinin hangisi olduunu hatr- lyamyordu; hele filimleri grmediyse. Dnceler de artcyd ; Demka ne kadar ok okursa, o kadar akna dnyordu. Yine btn bunlarn stesinden gelmek, anlamak ve hatrlamak zorunluluundayd. Demka Live Water'i okudu; yreinin mi yoksa kitabn m o denli skntl olduuna bir trl karar veremedi. inde yitik bir duygu, bir zlem kabard; birine danmak ya da yaknmak gereini mi duyuyordu? Yoksa yalnzca insan

124 ca konumann, hatta bir para merhametin mi zlemini ekiyordu? Oysa acnlmaktan hi holanmazd. Yaants boyunca ona hi kimse acmamt. Acmann, hem acmanlar hem de acyanlar iin aalatc bir duygu olduunu okumutu ve ayrca iitmiti de. Kouta dinlemek ve konumak ilgin oluyordu ama Dem- ka'mn istedii ne bu eitten bir konuma, ne de baka trl bir konumayd. Erkekler arasnda erkek gibi davranmas gerekiyordu. Hastanede birok kadn vard ama Demka asla onlarn byk, grltl koularnn eiine adm atmak cesaretini gstermemiti. Orada toplanan kadnlarn hepsi salkl olsayd, raslantym gibi koularna bir gz atmak, bireyler grmek elenceli olurdu. Oysa bu hasta kadnlar yuvas Demka'nm baklarn baka yne evirmesine yol ayordu; grmekten korkuyordu onlar. Kadnlarn hastalklar irkin bir perde gibi, ykseliyordu; utantan da gl bir eydi bu. Demka'nm merdivenlerde ya da sahanlklarda rastlad bu kadnlardan bazlar yle kendilerinden gemi, yle yklmlard ki hi bir eye aldr ettikleri yoktu; sabahlklarnn nleri ak oluyor, Demka onlarn bazan belden yukarlarn, bazan da aalarn gryordu. Bu gibi karlamalar ona zevk deil strap veriyordu. Bu yzden onlarla karlat zamanlarda baklarn yere eiyordu; oysa bu kadnlarla tanp ahbap olmak yle kolayd ki. Demka'y farkedip ona sorular soran Stefa teyzeyle dost olmulard. Stefa teyze'nin torunlar vard; bir bykanneye yarar ekilde krmt yz; Demka ile merdivenlerin sahanlnda bir yerde durup uzun uzun konuurlard. Demka'y hi kimse bu kadar dikkatle, sevgiyle dinlememiti; insan Stefa teyze iin dnyada Demka'dan daha yakn hi kimse olmad kansna kaplabilirdi. Demka ona kendisinden, hatta annesinden be rahatlkla sz ediyor, baka hi kimseye anlatmad eyleri anlatabiliyordu. Babas savata ldnde Demka iki yandayd. O zaman efkatli olmayan ama drst bir vey baba gelmiti; onunla geinmesi hi te zor olmamt. Oysa annesi orospuluk etmeye balamt; Demka annesinin yapt ey iin bu szc kullanmaktan kamyordu. vey babas da annesini terketmiti; haklyd. Ondan sonra da annesi, Demka ile paylatklar tek

 125 odalarna eitli erkekler getirmeye balamt, iip iip sarho oluyorlard. (Reddetmesine ramen Demka'y da imesi iin zorluyorlard.) Erkekler, istedikleri srece odada kalyorlard; bazar gece yarsna kadar; bazlar da sabaha. Odada blme diye bir ey yoktu; sokak lmbalarndan tr de oda daima aydnlk olurdu. Ve Demka, kendi yandaki ocuklarn dnmeye be cesaret edemiyecekleri eyleri biliyor, bunlardan ireniyordu. ite beinci ve altnc snflardayken yaants byleydi Demka'nm. Yedinci snfta yal okul bekisinin yannda oturmaya balad. Okul ona gnde iki n yemek veriyordu. Annesi onu geri almaya almad. Demka'dan kurtulmutu; ve bundan sevin duyuyordu. Demka annesinden ac ac sz ederdi. Elinde deildi bu. Onu dinlerken Stefa teyze ban onu onaylayarak sallar ve garip bir sonuca varrd: Hepimiz bu dnyada yayoruz; hepimiz iin byk, geni, tek bir dnya var. Geen yl Demka bir fabrikada i bulmutu, onun yatakhanesine tanmt. Tornac rakl yapyordu. Fabrikada abucak ilerledi; ikinci dereceye ykseldi, ii pek iyi gitmiyordu ama annesinin ahlka dklne karlk iki imiyor, ayya arklar sylemiyor, derslerine btn gcyle alyordu. Sekizinci snf baaryla geip dokuzuncu snfn yarma kadar geldi. Futbolu ok sevmesine ramen pek seyrek oynuyordu; ve bu kk zevki yznden kader onu cezalandrd. Oyunun heyecan iinde futbolculardan biri rastlantyla incik kemiine bir tekme savurdu. Demka bunu nemsemedi; bacann ars geinceye kadar bir para topallad. Sonbaharda baca armaya balad. Uzun bir sre doktora gitmedi. Scak havlularla pansuman yapld ama bu da bacann arsn daha iddetlendirdi. Sonunda uzun tedavi sresi balad, eyaletin merkezine, sonra da bu hastaneye geldi. Demka, Stefa teyzeye, kader niin bu kadar insafsz, diye sordu. Yaantlar dzen iinde, rahat rahat akp giden kiiler vard; bir de yaantlar perian olmu kiiler. Sonra insann kaderi kendisine baldr deniyordu. Hi bir ey Demka'ya bal deildi. Herey Allah'tan, diye Stefa teyze onu teselli etti, Allah hereyi grr. nsan tevekkl iinde olmal, Demuka.

 126 Herey Allah'tan geliyorsa daha da kt ya. Allah hereyi gryorsa niin btn dertleri bir tek kiinin omuzlarna yklyor? Bir para insafl olamaz m? Tevekkl, iinde olmaya gelince, insan bunun zerine tartmaya be girimezdi. Stefa teyze kentte oturuyordu. Kzlar, oullar, gelinleri sk sk ziyaretine geliyor, ona her eit yiyecek yolluyorlard. Bu yiyecekler Stefa teyzenin yannda uzun bir sre kalmazd; nk Stefa teyze komularna, hademelere bunlardan ikram eder, Demka'y kouundan ararak eline bir yumurta ya da bir brek sktrrd. Demka'mn karn hep at. Yaants boyunca karnn hi bir zaman yeterince doyurmamt. Srekli olarak yiyecek dnmesi aln olduundan daha da arttryordu. Ama yine de Stefa teyzenin srtndan geinmekten utan duyuyordu. Bir yumurta kabul ettii zaman brei reddetmeye alyordu. Al, ocuum! Stefa teyze elini sallad. Bu brein iinde et var. Epiphany (1) yortusu gemeden ye. Daha sonra et olmaz m? Elbette olur; sanki bmiyormuun gibi soruyorsun! Epihany'den sonra ne gelir? Shrovetide, (2) ne yani? Bu daha iyi, de mi Stefa teyze? Hepsi kendine gre iyidir; iyi ya da kt olsun Shroveti- de'te et yememelisin. Shrovetide de hi bitmez, deil mi? Ne demek istiyorsun hi bitmezle? Bir hafta srer. Ondan sonra ne yapacaz? diye Demka mutlulukla sordu ; gznn nnde nefis, kendi evinde asla piirilmeyen brekler canlanmt. Nasl dinsizler yetitiriyoruz! Hi bir ey bilmiyorlar. Ondan sonra byk Lent orucu gelir. Bu byk orucu niin gereksiyoruz? Niye? Oru, hem de byk. Demuka, durmadan mideni doldurursan, miden seni yere eker. Daima yemek yemen doru olmaz. Yemeden geirecein zamanlar da olmal. (1) Ortodoks kilisesinde sa'nn vaftizine iaret olarak han suya atlmas yortusu. (2) Byk perhizden nceki iki gnlk gnah karma zaman.

 127 Ama buna ne ihtiyacmz var? Demka bir trl anhya- myordu; nk o, yaantsnn byk bir blmn a karnla geirmiti. ini temizlemek iin. Bo mideyle kendini ne kadar zinde hissettiini hi farketmedin mi? Hayr, Stefa teyze, hi farketmedim. Daha ilkokulda, hatt okuma yazma renmezden nce bile, Demka ak fikirli bir ocuktu; dinin kiiyi uyuturan bir inan olduunu, ylnzca kt kiilerin yararlanabecei gerici bir retim nitelii tadm kesinlikle, aka anlamt. Din yznden baz blgelerdeki iiler smrlmekten kurtulam- yorlard. Oysa dinle ilikerini keser kesmez silhlara sarlyor, zgrlklerine kavuuyorlard. Bu yzden, gln takvimi, her cmlede Allah szc, bu uursuz hastanede bile eksik etmedii kaygsz glmsemesi ve ona ikram ettii breiyle Stefa teyze gerici bir insand. Yine de her cumartesi gn, doktorlar hastalar kendi dncelerine terkederek evlerine gittii, kasvetli gnn koular hl bir para klandrd, koridorlardaki ve sahanlklarda- ki lambalarn yakld akam yemeinden sonra Demka topal- lya topallya kendisine alakgnllkten baka hi bir ey alamayan gerici Stefa teyzesini aramaya kard. Bu kez Stefa teyze, bdii, her zaman bulunduu yerlerde deildi. Geniliyerek kk bir hol meydana getiren, nbeti birinci kat hastabakcsnn masasnn ve dolabnn bulunmasna ramen hastanenin dinlenme kesi olarak bilinen ve Kzl Ke diye adlandrlan alt kat koridorunda Demka bir kz, daha dorusu gen bir kz grd. O da dierleri gibi rengi atm sabahl giymiti ama tepesine at kuyruu eklinde toplad altn sars salaryla filimlerden km gibiydi. Demka onu dn yle bir grmt. nam artacak kadar sar salar gzlerini krptrmasna sebep olmutu. O kadar sevimli bir kzd ki Demka ona uzun uzun bakmak cesaretini gsterememiti. Baklarn baka yne evirip hemen uzaklamt. Baca kesen Sarkhan'dan baka bu kz hastanede ona yaa en yakn kii olmasna ramen onda baz kiilerdeki eriilmez hava vard. Bu sabah Demka onu arkasndan yine grmt. Hastane giysisi iinde bile gen kz derhal tanman, sar bir iek gibiydi. Salar yine arkasnda hafif hafif sallanyordu. u anda Demka onu aramyordu tabii; tanmak iin ilk

--128-adm atp atmamaya da karar veremiyordu. Dilinin tutulacan, aptalca bir eyler syleyeceini biliyordu. Oysa kz grmt, kalbi hzl hzl atmaya balamt. Topallamamaya, elinden geldiince dimdik yrmeye alarak Kzl Ke'ye doru gitti; hastalarn paket sarmak ya da baka ihtiyalar iin para para ettikleri Pravda gazetelerini kartrmaya balad. Krmz bir rtyle rtl olan masamn yarsn; Stalin'in aslndan daha byk bronz bst kaplamt; bstn ba ve kollar normal bir insanmkinden bile daha geni, daha bykt. Masann dier kesinde kocaman azl, iri yapl, tam Stalin'e arkadalk edecek yapda bir kadn hademe duruyordu. Tatil gnnn havasna uyarsa, azarlanmyacamdan emin, nne yayd gazete kdna yedii ay iei ekirdeklerinin kabuklarm atyordu. Belki de masa bana bir an iin gelmiti ama yine de ay iei ekirdeklerini yemeden edemiyordu. Duvardaki oparlr hafiften hafife dans mzii fsldyordu. Dier iki hasta daha kk masalara oturmular satran oynuyorlard. Kza gelince; Demka'nm gznn ucuyla grd kadar, kz duvarn yanndaki bir sandalyede hi bir ey yapmadan oturuyordu. Dimdik oturmutu; sabahlnn yakasn eliyle tutuyordu; nk giysinin orasnda dme yoktu. Orada oturuyordu ite; narin, sar sal, insann dokunmaya bile kyamyaca sevimli bir melek. Onunla bir eylerden sz etmek kim bilir ne kadar zevkli olurdu; hi olmazsa bacandan konuabilseydi! Kendi kendine sinirlenen Demka gazetelere bakmaya devam etti. Tam o srada zaman kaybna uramamak iin banda taryacak sa brakmadn, dibinden kestirdiini hatrlamt. imdi gen kza kimbilir nasl irkin grnyordu. Melek birdenbire konutu : Niin bu kadar utangasn? Bugn ikinci defadr evremde dolayorsun ama benimle konumuyorsun. Demka yerinden deta srad. Etrafna baknd. Gen kz baka kiminle konumu olabilirdi ki? Kendisine sylemi olma- hyd. Bandaki kk pskl gibi sorgu bir iek gibi salland. Ne var? Korkuyor musun? Bir sandalye alp buraya gel. Tanalm. Korkmuyorum. Oysa sesi Demka'y ele vermiti. Hi te kendinden emin deildi.

 129 O halde sandalyeni buraya getir. ek buraya. Demka bir sandalye ald, topallamamak iin byk g sar- federek sandalyeyi gen kzm yanma ekti; onun yan bana, duvara dayad; elini uzatt. Demka. Asya. Kk elini Demka'nn avucuna koyup ekti. Demka oturdu. Durum ok komikti; sanki bir gelinle damat yanyanaydlar. Bu ekilde oturunca gen kza bakmakta glk ekiyordu. Demka yerinden kalkarak sandalyesini daha uygun bir yne evirdi. Neden burada hi bir ey yapmadan oturuyorsun? diye sordu Demka. Niin bir ey yapaym? Sonra ben bir ey yapyorum. Ne yapyorsun? Mzii dinliyor, dansettiimi hayl ediyorum. Ama sen dansetmezsin sanyorum. Ayaklarnla. Demka dudaklarn srd. Seninle dansedebilirdik oysa. Asya evresine baknd. Ama yer yok burda. Sonra bu alan da ne biim bir dans? Mzii dinliyorum nk sessizlik beni hep skar. Hangi danslar iyi? diye Demka honutlukla sordu. Tango mu? Asya iini ekti. Tango? Onu bykannelerimiz yapard. imdiki dans rock'n roll. Henz buralarda yaplmyor. Moskova'da hep rock'n roll yapyorlar. Hem de yalnzca ok iyi dansederler biyor bunu. Demka konuulanlarn hepsini anlyamyordu ama konumak, gen kza bakmak yle hotu ki. Asya'nn gzleri bir acaipti; yeil yeil benekler vard iinde. Gzlere dokunulamaz d; neyse oydular. Asya'nmkiler pek cazip gzlerdi. te baka bir dans! diye Asya parmaklarn aklatt. Sana tam olarak nasl yapldm gsteremem; nk hi grmedim. Zamanm nasl geiriyorsun? ark syleyebilir misin? Hayr, ark syliyemem. Neden? Sessizlik skc olmaya balad zaman biz ark syleriz. Ne yaparsn? Akordiyon alar msn? alamam. Demka zntyle kvrand. Asya'mn yannda Kanser Kouu F ; 9

 130 kendisini dili tutulmu gibi hissediyordu. Bir trl kendini toparlayp toplumsal bilimlerle ilgilendiini syleyemiyordu. Asya armt: tam konuacak adamn bulmutu! Atletizm sever misin? Ben atletizm yarmalarna giriyorum. Atletizmden holanmam. Asya'nn yannda bir hi olduunu kabullenmek Demka iin pek ac oluyordu. Baz kiiler vard ki kendilerine zg, hareketli bir hayat kurabiliyorlard. Oysa Demka byle bir ey yapmay asla baaramazd. Bir para futbol oynardm. Hi olmazsa sigara iiyorsundur? Ya da iki? diye Asya yine umutla sordu. Yalnzca bira m yoksa? Bira ierim, diye Demka iini ekti. (Birann tadna bile bakmamt ama buna da hayr diyerek kendini nasl iyiden iyiye kltebilirdi?) Ama-n-n! diye Asya inledi, sanki midesine bir yumruk indirmiler gibi. Ne kadar bo bir insansn. Allah Allah! Hi te sporcu bir ruhun yok. Bizim okulda senin gibil er var. Geen eyllde okulumuz yeniden rgtlendiinde mdr uslu, alkan ocuklar ayrd, geriye kalanlar baka okula yollad. Asya, Demka'nm kalbini incitmekten ok ona acyordu. Oysa uslu, hi bir ey bilmeyen biri yerine konulmak Demka'y zmt. Kanc snftasn? diye sordu Asya'ya. Onuncu. San bu ekilde taramana kim izin verdi? zin vermek de ne demek? Kargaalk kardlar. Biz de kar koyduk. Asya itenlikle konuuyordu. Demka'y kk grse, hatt, onu yumruklasa bile Demka onunla konumaktan zevk alacakt. Dans mzii sona ermiti; imdi spiker, Almanya'nn insafna braktndan tr Fransa iin tehlikeli olan utandrc Paris anlamalarna kar mcadele eden insanlar anlatyordu; Paris anlamalar Almanya iin de dayanlr bir ey deildi; nk Almanya'y Fransa'nn insafna brakyordu. Peki ne yaparsn sen? diye sordu Asya. Tornaclk yapyorum, dedi Demka ilgisiz bir tavrla. Asya'y bu karlk etkilememiti. Ne kadar para kazanyorsun? Demka g kazand, yaants boyunca eline ilk geen

 131para olduu iin maan daima aziz tutard. Oysa imdi Asya'ya ne kazandn sylemek cesaretini kendinde bulamyordu. Pek fazla deil tabii, diye aklad. Aysa heyecanla, bou bouna zaman kayb, diye bildirdi, atlet olsan daha ok para kazanrsn. Atlete de benziyor- sun. Ama insann atletizme kabiliyeti olmal. Kabiliyet mi? Yok canm, herkes atlet olabilir. Yalnzca ok almak gerek. Spordan bir hayli para kazanlr, insan her yere bedava gtrrler. Yolculukta gnde .otuz ruble alrsn; oteller bedava. Sonra msabakalar da var! Ya grecein onca kent! Sen hangi kentlere gittin? Leningrad'a, Voronezh'e... , Leningrad houna gitti mi? Elbette! Geit Bonmaresi! Gostony Dvor boyundaki iportalar! zel maazalar... orap dkknlar, el antas satan dkknlar! 0 Demka bu trden bir eyi hayal bile edemezdi; iinde kskanla benzer bir duygu uyand. Evet, bu kzn, bu denli itenlikle anlatt eyler ok iyi olmalyd; belki de Demka taral olduundan bunu anlamyordu. Hademe hl masada bir heykel gibi oturuyor, bam bir an olsun evirmeden ay iei ekirdeklerini yiyor, kabuklarn gazetenin stne atyordu. Atlet olduuna gre buraya nasl geldin, diye sordu Demka. Bu soruyu gen kz incitecek ekde soramazd; Asya utanabilir, ekingenlik duyabirdi. Buraya gn srecek genel kontrol iin geldim, dedi Asya. Omuzlarn skti. Bir eliyle sabahlnn yakasn tutmak zorundayd. Bana giydirdikleri bu giysi ne korkun! insana utan veriyor. Burada bir hafta kalmak insan ldrtabilir. Senden ne haber? Sen niin burdasm? Ben mi? Demka dnceli dnceli dudaklarn yalad. Bacandan sz etmek houna giderdi ama Asya'nn bu konuya birdenbire girmesi onu artmt. Bacam yznden. Bacam, szc imdiye kadar Demka iin byk ve ac bir anlam tamt. Oysa Asya'nn hereyi hafife alan tutumu Demka'nm kukularm canlandrmt. Bu kadar nemli

 132 olan konu neydi? Bu yzden bacau, kazand paradan sz ettii gibi, nemsemiyerek, bir para ekine ekine anlatt. Ne diyorlar? ey... Onlar bir ey sylemiyor ama kesmek istiyorlar. Bunu sylerken Demka'mn kederlenen yz Asya'nn prl prl yzn aratrd. Doru sylemiyorsun? Asya eski bir dostmu gibi Demka'mn omuzuna vurdu. Bacam kesecekler de en demek? ldrdlar m? Yoksa seni tedavi edip iyiletirmek zahmetine girimiyorlar m? Bacam kesmelerine izin verme! Bacaksz yaamaktansa lsen daha iyi! Sakat bir insan ne biim bir hayat yaar ki? Hayatn keyfi karlmal! Evet, tabii, Asya yine haklyd. Koltuk deneiyle geirilecek bir hayat neydi ki? Farzet ki burada, Asya'nn yannda koltuk deneiyle oturuyordu? O sandalyeyi asla kendi bama ekip Asya'nn yanma getiremezdi. Sandalyeyi getirmesine Asya yardm etmek zorunda kalacakt. Hayr. Bacaksz bir hayat, hayat deildi. Hayatn tad karlmalyd. Uzun bir sreden beri burda msm? Bakaym, diye Demka dnd, haftadr burdaym. Ne korkun! Asya titredi. Ne sknt! Radyo yok, akor- diyon yok. Koutaki konumalarn nasl olduunu hayal ede- f biliyorum. Demka btn gn ders alarak geirdiini aklamaktan nefret ediyordu. Erdemlerinin hi biri Asya'nn aznn canl, hareketli nefesi altnda yayamazd. imdi bu erdemler kabartlm, kartondan yaplm gibi grnyordu. Glmsiyerek, (ama iinden deil,) Demka anlatt: Szgelii insanlarn ne iin yaadklarn tartrz. Ne? ey, insanlar niin yaar? Amalar nedir? Ah. Asya'nn hereye verilecek bir cevab vard. Bize buna benzer bir kompozisyon konusu verilmiti... 'insanlar ne iin yaarlar?' Bununla birlikte verilen yardmc fikirler, pa muk reticileri, stler, Ve elie Su Verildi'ninki de dahil I Sava kahramanlar, sava kahraman Matrosof'un yararlklar ve bunun zerine dncelerimizdi. Peki, sen bu konu zerine ne dnyorsun? Ne mi? Bizden ayn eyi yapp yapmyacamz sylememiz isteniyordu. Kesinlikle bu isteniyordu. Hepimiz de ayn eyi

 133 yapacamz yazdk. Snavlardan nce retmeni niin sinirlendirmen? Saka Gromof, 'ben tam dndm gibi: baka ekde yazabilir miyim?' diye sorduunda retmen, 'Yaz greyim! Bana gelecekleri grrsn!' dedi. Kzlardan biri 'vatanm sevip sevmediime emin deilim,' diye yazd. retmenin boulur gibi olduunu grdk. 'Ne kadar iren bir dnce!' dedi, 'vatanm sevmemeye nasl cesaret edebilirsin?' 'ey, belki de seviyorumdur. Ama bmiyorum. Anlamam gerek!' dedi kz. 'Anlyacak bir ey yok. Vatan sevgisi yreinize annenizin style beraber akmal. Btn kompozisyonu gelecek derse kadar yeniden yazman istiyorum!' diye bard retmen. retmenimize 'Kurbaa' adn takmtk. Snfta hi glmse- mezdi. Anlayl olmak gerek evde kalm yal bir kz, mutsuz bir yaant mutsuzluunun hncn da bizden karrd; zellikle gzellerden. Asya son sz kendi gzelliine duyduu gvenle sylemiti. Hastaln hi bir devresinden gemedii belliydi; strap, ikence, itahszlk, uykusuzluk bilmiyordu. Ne tazeliini, ne de salkl rengini kaybetmiti. Buraya jimnastik ve dans salonlarndan gnlk bir muayene iin gelmiti. yi retmenleriniz var myd? diye Demka sordu. Asya'y konuturduu srece onun yzne bakabileceini biliyordu. Yoktu. Sevimsiz yaratklar hepsi. Zaten okulu hi sevmiyorum. Asya'nn salkl neesi Demka'y etkilemiti. ylece oturuyor, Asya'nn anlattklarn minnetle dinliyordu; sinirleri gergin deildi artk; dnyayla bar imzalam gibiydi. Asya i le hi bir tartmaya girmek istemiyor, kendi dnceleri ne olursa olsun onunla her konuda anlamaya varmaktan zevk alacan hissediyordu. Hatt baca zerine bile Asya ile anlamaya varmaktan holanacakt; yeter ki baca armasa, bir tuzaa drldn durmadan hatrlatmasa, bacann ne kadarn kurtaracan dnp durmasayd. ncik kemiinin yarsna kadar m gidecekti? Yoksa dize kadar m? Yahut; kalann yans m? Bacandan tr, 'insanlar neyle yaarlar?' sorusu Demka'y ok etkiledi. Sordu: Doru syle, ne dnyorsun? Bir insan ne iin yaar? Bu gen kz iin her ey ak ve belirliydi. Yeilimsi baklarm Demka'ya evirdi; sanki Demka'mn alay edip etmediini, soruyu ciddilikle sorup sormadn merak eder gibiydi.

 134 Ne iin, demekten kastin nedir yani? Ak iin yaarlar tabii. Ak iin! Tolstoy da ak iin demiti; ama hangi anlamda? retmen de ak iin cevabn beklemi, istemiti. Demka; dnceler, olaylar zerine kesin kararlar vermeye, bunlar kafasnda evirip evirmeye alknd. Ama... dedi. Boazn temizledi. Hereyi ak ak konuuyorlard ama bunu szcklerle anlatmak ona hl uygunsuz geliyordu.) Ak; hayatn tm demek deildir. Yani, ba- zan. Belirli bir yatan, belirli bir yaa kadar. Hangi yatan? Ne ya? diye Asya fkeyle sordu; sanki Demka ona hakaret etmiti. Ak bizim yamzda en tatldr! Baka ne zaman ak olur ki? Hayatta aktan baka ne var ki? Asya'nn kalar szcklerine duyduu gvenle o ekilde havaya kalkmt ki kar koymak imknszd. Demka da itiraz etmedi. Dinlemek istiyordu, itiraz etmek deil. Asya, ileri doru dikleerek, Demka'dan yana dnd, bir tek elini bile kprdatmam olmasna ramen yeryznn btn yklm duvarlar arasndan Demka'ya iki elini de uzatm gibiydi. Ak bizim iin. Ebediyen ve bugn iin. Bazlar gelecein ne getirip ne getirmeyecei zerinde durup dinlenmeden konuurlar. Diyorum ki: ak, nemli olan bu. Asya konua konua birlikte yzlerce gece geirmiler gibi anlatyordu. Hademe ve ay iei ekirdekleri, hastabakclar, iki satran oyuncusu ve koridorda ayaklarn srye srye dolaan hastalar olmasayd Asya hemen orada, o anda, Dem - ka'nm insanlarn ne iin yaadklarn anlamasna yardmc olmaya hazrd. O durmadan aryan bacak, uykusunda bile aryan bacak ya da bir saniye nce aryan bacak unutulmutu; artk Dem- ka'nm aryan bir baca yoktu. Demka, Asya'nn at kaplardan dar bakt; az bir kar ald. Annesi yapt zaman zerinde o denli tiksinti uyandran ey imdi ilk kez, btn dnya karsnda tertemiz, gnahsz gibi grnyordu. Senden ne haber? diye Asya fsltyla sordu; glmeye hazrd; stelik anlayla glmeye. Sen hi...? Sen hi...? Demka'nn kulaklar ate gibi yanmaya balad; sonra aln, sonra da yz; sanki bir cinayet ilerken yakalanm gibiydi. Yirmi dakika iinde bu kz onu yirmi yldr bal olduu

 135 eylerden ekip koparmt. Asya'dan yana boaz kurumu bir halde dnd; boazndan kan ses balanmasn dileyen bir .sesti: Ya sen? Sen hi...? Sabahlnn altnda geceliinden, gsnden ve ruhundan gaka bir ey olmad gibi Asya, szcklerinin altnda da bir ey saklamyordu; nk neden saklamas gerektiini anlam- yordu. Elbette, dokuzuncu snftan beri. Sekizinci snfta iimizden biri hamile kald. Bir dieri evinde yakaland. Para kazanmak iin yapyordu, anlarsn ya? Bankada hesab bile vard. Banka defterini okul defterinin arasnda uluttuu iin gerek ortaya kt; retmen banka defterini buldu. imdi kzlarn ou onunla ahbap. Ne kadar erken olursa, o kadar elenceli. Niin geciktirmek? Atom andayz! ON BRNC BLM Cumartesi akam kendini hissettiriyordu, btn hastala- la bir rahatlk getirirdi. Kanserlilerin kouunda bile nedenini sylemek g olmakla beraber bu rahatlk grlyordu: pazar gnleri hastalar kayglarndan kurtulmyacaklard; hele dncelerinden asla. Yine de doktorlarn ziyaretlerinden ve yaplan tedavilerin oundan kurtulmu saylrlard; bu da insanlarn iindeki ocuka taraf etkileyip onlar sevindiriyordu. Asya ile konumasndan sonra baca eskisinden daha ok aryan Demka yava yava merdivenleri kt, koua girdi, burasn her zamankinden daha canl, hareketli buldu. Yalnz Sibgatof da dahil btn koutakiler (radyum inelerini dilinin zerinde tuttuu srece banka kasas gibi kit altmda tutulan) yal Koreli Ni gibi tandklar ve baz yeni gelenlerde bu seziliyordu. Yeni gelenlerden biri, uzun al gibi salar olan, son derece heybetli bir Rus boazndan rahatszd; ancak fsldyarak konuuyordu Demka'nm yatana oturmutu; hemen hemen yatan yarsn igal etmiti. Hepsi, Rusa anlamayan Mursalimof'la Yegenberdiyef bile onu dinliyorlard. Kostoglotof nutuk ekiyordu. Yatana deil de pencere pervazna oturmutu; bu da duruma bir ciddiyet katmt. (Ortada titiz hastabakclar dolasa Kostoglotof'a asla byle is

 136 tedii gibi davranmasna izin verilmezdi. Ama dost doktor Tur- gun nbetiydi; byle bir davranla Tp otoritesinin yklmya- cam anlam bir kiiydi.) Kostoglotof bir ayam yataa sarktm dierini gitar gibi tekinin zerine atm, hafiften hafife sallanarak heyecanla, yksek sesle btn koua hitap ediyordu : Descartes adl bir filozof vard. Descartes, 'hereyden kukulann,' derdi. Rusanof bir parmam kaldrarak, ama bu bizim Sovyet yaantmza uygulanamaz, diye uyard. Hayr, elbette uygulanmaz. Bu itiraz karsnda Kostoglotof arm gibiydi. unu sylemek istiyorum ki, doktorlara krkrne, tavanlar gibi gvenmemeliyiz. te, okuduum kitap burada. Pencere pervazndan kahn bir kitap ald. Havaya kaldrd. Abrikosof'la Strukof'un Patalojik Ana- tomi'si. Yksek okullar iin bir ders kitab. Kitapta yazdna gre tmrlerin gelimesi ve merkezi sinir sisteminin almas zerinde pek az inceleme yaplmtr. Aradaki iliki de ok artc. 'ok az olmasna ramen kendiliinden iyileme olaylar vardr!' Nasl buldunuz bunu? Sanki kendiliinden iyemenin prl prl kelebei kaln kitaptan kanatlarn rparak frlam ye her biri onun doku- nuuyla kutsanmak iin yanam ya da alnn uzatm gibi ko uun bir ucundan tekine bir dalgalanma oldu. Kendiliinden! Kostoglotof kitab yerine brakt. Bacan hl gitar gibi tutarak kollarn iki yana ap sallad. Bunun anlam u; birdenbire, anlalabilir hi bir neden ol madan tmr baka bir yne doru gider! Kaybolup gidinceye kadar erir, klr! Nasl buldunuz bakalm? Herkes bu hikyeyi az bir kar ak dinlemiti. Bir tmrn, kendi tmrnn, insann btn yaantsn tepe taklak eden o ldrc eyin birdenbire kendi kendine klmesini, tkenip yokolmasn dnmek. Yzlerini kelebee doru uzatmlar hepsi de susuyorlard. Yalnzca ask yzl Podduyev, umutsuz mcadelesi iinde karyolasn durmadan gcrdatyordu... Bunun iin herhalde insann vicdan huzur iinde olmal. Pudduyef'in sylediini herkes anlamad: bunun tartmayla bir ilgisi var myd, yoksa Podduyef kendine zg bir dnceyi mi anlatmak istemiti. Ama bu kez komusu serseri Ogleyed'i dikkatle hatt ya

 137 kn bir ilgiyle dinlemekte olan Pavel Nikolayevi, Podduyef'ten yana fkeyle dnp onu azarlad: Ne kadar idealiste bir samalk! Bunun vicdanla ne ilgisi var? Kendinden utan yolda Podduyef! Kostoglotof bu dnceye derhal sarld: Tam isabet kaydettin, Yefrem! Harikulade! Her ey mmkndr. Konu zerine hi bir ey bmiyoruz. Szgelimi savatan sonra Zvezda adnda bir dergi okuyordum; iinde ok gin bir makaleye rastladm. Anladma gre insann bana giden geitte bir eit beyin kan engeli var. Eer insan ldren maddeler, isterseniz buna mikroplar da diyebilirsiniz, bu engelden geip beyne gidemezse insan yaar. imdi bu neye dayanyor? Koua geldiinden beri bir kere olsun kitaplarn bir kenara brakmayan gen jeolog (imdi bile yatama oturmu bir kitap okuyordu; teki pencerenin yannda, Kostoglotof'a ya knd.) tartma kzt zamanlarda ban kaldrp bakyordu. imdi de ban kaldrd. Herkes dinliyordu; dier koulardan gelenler ve bu kouun hastalar. Sobann yanndaki, imdilik dzgn ve beyaz ama hastaln kurban boynuyla kvrlp yatmt. Evet, herey o engeldeki; tuz, potasyum ve sodyumun dengesine dayanyor. Bu tuzlardan biri fazla olursa, ne olduunu bilmiyorum, ama mesel, sodyum diyelim, o zaman o kiiye hi bir ey olmaz, zararl elemanlar engeli geemez, hasta da lmez. te yandan, potasyum fazla olursa engel artk o kiiyi koruyamaz, adam lr. Pekl, sodyumla eotasyumun ne miktarda olaca neye dayanr? te iin en ilgin yan bu. Denge insann dn tarzna bal! Anladnz m? Eer bir insan neeli ve kuvvetli bir ruh yapsna sahipse engelde daha ok sodyum olacaktr; hibir hastalk, ne olursa olsun ona lm getirmiyecektir. nsan cesaretini, gcn kaybeder kaybetmez potasyum stn gelir; o zaman o kii kendine derhal bir tabut smarlarsa isabet eder. Jeolog, karatahtaya ne yazacan tahmin edebilen bilgili bir renci gibi Kostoglotof'u sessizce, takdir dolu bir tavrla dinliyordu. Kostoglotof'un sylediklerini onaylad: yimserlik psikolojisi. Dnce salam. ok salam.- Ama zaman kaybetmekten korkuyormu gibi jeolog yeniden kitabna dnd. Bu noktada Pavel Nikolayevi bir itirazda bulunamazd.

 138 Ogleyed'un uslamlamasnn (muhakeme yrtmesinin) yerinde olduunu kabullenmek zorundayd. Bu yzden, diye Kostoglotof devam etti, yz yla kadar organizma iinde yaylabilen kalevi bir tuz bulurlarsa amam. Tmrn dokularnn geliin gelimeyecei, ya da tmrn kaybolup kaybolmyaca bu kalevi tuza bal olacak. Yefrem bouk bouk soludu. Bir ok kadn mahvettim. Hamile braktm. Yaygaradan baka bir ey deil bunlar! Benim tmrm iyi olmyacak. yilemenin kadnlarla ne ilikisi var? diye Pavel Nikolayevi atld, bu ekde dnmek papazlara yakr. Bir yn sama sapan yaz okumusunuz, yolda Podduyef! Bize burada bir ym modas gemi vaazlar m vereceksiniz? Niin ahlk ynnden daha iyi olmak sizin sinirlerinize dokunuyor? diye Kostoglotof fkeyle atld, niin bu yzden kendinizi kaybediyorsunuz? Ahlkl olmak kimi incitir? Yal nzca ahlka kt olanlar! Sen! Sen kendine gel! Pavel Nikolayevi'in gzlk camlar ve erevesi alev alev parlad. O anda ban yle sert, yle dik tutuyordu ki insan enesinin altnda, boynunun sa yannda kocaman bir tmrn olduuna inanamazd. Baz sorunlar vardr ki kesin bir sonuca ulamlardr. nsan bunlar zerinde tartmaya giriemez! Neden? Kostoglotof, Rusanof'a sert sert bakt. Pekl, pekl! Yeter! diye teki hastalar tartmay kesmek, ikisini uzlatrmak istediler. Beni dinle, yolda, dedi. Demka'nm yatandaki sesi ksk hasta, bize hu-aac mantarlarndan sz etmeye balamtn. Oysa ne Kostoglotof un, ne de Rusanof'un teslim olmaya niyetleri vard. kisi de birbirleri hakknda bir ey bilmiyorlard ama birbirlerine fkeyle bakyorlard. Pavel Nikolayevi, bir syleyecein varsa hi olmazsa bunun zerine bilgin olsun, diye rakibinin haddini bildirdi. Le- nin, Kont Tolstoy'un ahlk mkemmellii zerine ilk ve son olarak yazd! Yolda Stalin de! Gorki de yazd! zr dilerim! Kostoglotof kendine glkle hkim olmaya alarak elini uzatt. Yeryznde hi kimse bir eyi ilk ve son defa syliyemez. O zaman hayat biter; gelecek kuan syliyecek hi bir eyi kalmaz. Pavel Nikolayevi sersemlemiti; kulaklarnn beyaz, has

 139 sas ular pembeleti; yanaklar al al olmutu. (Bu, itiraz edilecek, stelik cumartesi gn yaplacak bir tartma dedi. Bu adamn nereden geldiini, ne yaptm, bu rezil dncelerinin, mevk her neyse orada bir zarara yol ap amadm aratrmak yerinde olacakt.) Toplumsal bimler zerine fazla bir ey bildiimi sylemiyorum, diye Kostoglotof aceleyle ekledi, toplumsal bilimler zerine alacak pek az zamanm oldu. Ama kck aklmla anladma gre Lenin, otokrasiyle kar giritii mcadeleden, kendisini olgunlatran ihtillden kan bu akn toplumun ahlken mkemmellemesi iin Leo Tolstoy'a yanat. yle oldu! Ama siz niin, (kocaman yumruklaryla Podduyef'i iaret ederek, lmn eiinde bulunan bir insan susturmaya alyorsunuz? Her an lme yaklarken Tolstoy'u okumasna niin sinirleniyorsunuz? Ona bunun ne gibi bir zarar dokunur? Yoksa Tolstoy odunlarn zerine konup yaklmal myd? Synod hkmeti iini bitirmeyi baaramad m? (Toplumsal bilimleri hi incelememi olan Kostoglotof 'Hkmetle, 'Kutsal' birbirine kartrmt.) imdi Pavel Nikolayevi'in iki kula da kpkrmzyd. Kostolotof'un bu szleri dorudan doruya hkmete saldryd (hangi hkmet olduunu anlyamamt). stelik saldr rastgele bir topluluk karsmda yaplmt; bu da tartmadan kurnazlkla ekmeyi, o an iin Kostoglotof'u kontrol altna almay gletiriyordu. O an iin prensip gerei konuyla u ramaktan kanarak Pavel Nikolayevi, Podduyef'den yana iaret ederek konutu: Ostrovsky'nin Ve elie Su Verildi'sini okusun. Daha yararl olur. Oysa Kostoglotof, Pavel Nikolayevi'in kurnazca tutumunu kavryamad. Onu dinlemeden duygusuzca bu hazrlksz topluluk karsnda dncelerini anlatmay srdrd: insan dnmekten niin alkoymak? Son zmlemede hayat felsefemiz nereye varr? 'Ah, hayat ne kadar harikulde! Seni seviyorum, hayat! Hayat mutlu olmak iindir!' Btn bunlar ne kadar derin! Bunlar herhangi bir hayvan syleyebilir; bir tavuk, bir kpek, bir kedi bile syler. Rica ederim! Ltfen! diye Pavel Nikolayevi onu uyard: lmden sz etmeyelim! lm dnmiyelim bile! Bana rica etmenizde bir fayda yok, diye Kostoglotof krek byklndeki eiyle onu geitirdi. lmden burada sz

--140 etmeyeceksek, nerede edeceiz? 'Oh, ebediyen yayacaz!' Ne? diye Pavel Nikolayevi birdenbire fkelendi. Ne teklif ediyorsunuz? Hep lm dnp lmden sz etmeyi mi? Demek potasyum tuzu lm yenecek ha? Her zaman deil, diye Kostoglotof daha sakin bir tavrla karlk verdi. nk elimeye dmek zere olduunu anlamt. Her zaman de. Ama bazan. Bir insana btn hayat boyunca durmadan, 'sen bir topluluun yesisin! Sen bir topluluun parassn!' diyoruz. yle de! Ama bu yalnzca yaad srece byle. lm saati gelince onu topluluun dna atyoruz. Topluluun bir paras olabilir ama yalnz bana l mek zorundadr. Vcudundaki tmr onun lmn abuklatracaktr; topluluun deil. Sen, sen! Kostoglotof parman Rusanof'tan yana kaba kaba sallad. u anda dnyada en ok neden korktuunuzu syleyin? lmekten korkuyorsunuz. En ok hangi konuda konumaktan korkuyorsunuz? lmden! Bunu niin hangi szcz kullanabiliriz? ki yzllk! Sevim Jeolog, mantk erevesi iinde bu doru, dedi alak, ama herkesin duyabilecei bir sesle, lmden o kadar korkuyoruz ki lm olanlar zerine dnmekten bile kamyoruz. Mezarlara bile gereken zeni gstermiyoruz. Doru, diye kabullendi Rusanof, kahramanlarn antlarna iyi baklmal. Bunu gazeteler de yazd. Yalnzca kahramanlarn deil, herkesinkine, dedi Jeolog yine o tatl, bir trl ykseltemedii alak sesiyle. nce, narin yaps omuzlarnn gc zerine hibir ip ucu vermiyordu. Mezarlklarmzdan ou utanlacak derecede ihmal edilmitir. Altai'deki, Novosibirsk'e doru olan yerlerdeki mezarlklar grdm. Parmaklklar yklm. inde hayvanlar otluyor, domuzlar dolayor. Bu tutumun ulusal karakterimizden ileri geldiini syliyebilir misiniz? Hi de deil. Eskiden mezarlarmza sayg gsterilirdi. Pavel Nikolayevi artk konumayla ilgilenmiyordu. Onlarla tartmak iin duyduu ilgiyi kaybetmiti; nk kendini unutup boynundaki tmre ve bana ok gibi bir acnn sap lanmasna sebep olan dncesizce bir davranta bulunmu, bu acyla birlikte bu aptallar aydnlatmak, samalklarna son vermek iin duyduu btn ilgiyi yitirmiti. Zaten bu hasta neye rastlantyla dmt; hastalnn bu nemli anlarna onlarn yannda katlanmak zorunda kalmamalyd. Asl nemli ve kt olan ey yaplan ineden sonra tmrn yumuamamas,

--141-klmemesiydi. Bunun dncesi bile midesinin kaslmasna sebep oluyordu. Serserinin lmden sz etmesi kolayd; nk Kendisi iyileiyordu. Demka'nm yatanda oturan, duyduu ac yznden grtlan tutan konuk birka kez, birey sylemek ya da, bu irkin tartmaya bir son vermek iin konumaya alm ama ('iniltisini hi kimse duymam, iki parmam acy dindirmek, sesini glendirmek iin grtlana basmasna ramen daha yksek sesle konumay baaramamt. Dilin ve boazn verdii strap, konumamak ok skc bir eydi; nk btn yi'z yalnzca bu gln dourduu aresizlii yanstyordu. Kavgaclar kollarnn geni hareketleriyle durdurmaya alyordu ; ve imdi ksk olmasna ramen insan onun sesini ok da- a iyi duyabiliyordu; nk yerinden kalkp geite kmt. Yoldalar! Yoldalar! diye ar gibi vzldad; ne tuhaf, insan onun boazndan hasta olmasna zlyordu. Bu skc hava gereksiz! Hepimiz hastalklarmz yznden ezilmi durumdayz. Ve siz, yolda! Bir elini yalvarr gibi uzatarak eikle (dier elini grtlana bastrmt) sanki bir tanrym gibi heyecanl, kendinden gemi Oleg Kostoglotof'a doru ilerledi. u hu aac mantar zerine ne kadar ilgi ekici bir konumaya balamtnz. Ltfen devam eder misiniz? Haydi, Oleg, anlat. Balamtn, dedi Sibgatof. Daha nceki tedavileri srasnda bir ksm alnm, geri kalan blm de itiinden dilini oynatamayan Koreli Ni de belli belirsiz ayn eyi istiyordu. Dierleri de istiyorlard. Kostoglotof huzursuz bir ba dnmesinin domakta olduunu hissediyordu. Yllardan beri zgr kiiler nnde susmaya, onlarn yannda ellerini arkasnda, ban ne eik tut maya yle almt ki bu onda ikinci bir huy, doduundan beri srtnda tad bir kambur gibiydi; hapishanelerden ve kamplardan sonraki bir yllk srgn hayatnda bile bir trl kurtulamad bir alkanlkt. imdi bile, hastanenin koridorlarnda dolarken ellerini arkada tutmak ona daha kolay, daha rahat geliyordu. Ve burada zgr kiiler, yllardan beri kendisiyle bir eiti olarak konumalar, kendisiyle bir insan gibi tartmalar, hepsinden kts elini skmalar ya da mektuplamas yasak edilmi kiiler vard; kendisi bir retmen pozunda pencere pervazna kurulmu otururken bu zgr kiiler imdi ilerinde hi bir kuku duymadan onun umutlarn destek

 142 lemesini bekliyorlard. Kendisine gelince, imdi o da kendini bu kiilerle bir tutuyor, ortaklaa talihsizlikleriyle kendisini bir hissediyordu. zellikle byle bir duruma alkn deildi Kostoglotof; birok kiiye ayn anda hitap etmek, bir toplantda, mitingde konumak ona gre deildi. imdi birdenbire bir sylevci olup kmt. Bu hal Kostoglotof'a lgnca, gizemli bir dteki olay gibi geliyordu. Ama insan buz stnde kayarken hzn nasl kontrol edemez, yalnzca kayp giderse, rastlantyla da olsa yine de bir gerek olan salnn sratle dzelmesi Kostoglotof'u kendinden geirmiti. Alk olmad bir gevezelikle, Arkadalar! dedi, ha- rikulde bir yk bu. Buraya kabul edilmek iin beklerken tedavi olmaya gelen bir hastadan dinledim bu yky. Kay bedecek hi bir eyim olmad iin derhal bir mektup yazdm; adres olarak da bu hastanenin adn yazdm. Cevap bugn geldi. On iki gn iinde cevap aldm. stelik Doktor Mas- lennikof benden zr de diliyor; nk anlaldna gre gnde ortalama on mektuba cevap veriyor ve yarm saatten daha ksa bir sre iinde akl banda bir mektup yazmaktan baka hi bir ey yapmad anlalyor. Sonra bunun karln da grmyor. Aslnda pul iin gnde drt ruble harcyor, dedi Demka. Evet. Gnde drt ruble eder pul paras. Ayda yz yirmi ruble. stelik bu onun grevi ya da iinin bir blm deil; yalnzca iyi bir ey yapyor; nasl diyeyim, eytanca bir glmsemeyle Rusanof'a dnd, insanca bir ey yapyor, deil mi? Oysa Pavel Nikolayevi gazetedeki bte raporunu okumay bitirmek zereydi; duymazlktan geldi. Yardmcs, sekreteri asistanlar yok. Hereyi alma saatlerinden sonra yapyor. Bu ona bir eref, an da kazandrmyor. Hem de hi! Bir doktor bizim iin, hastalar iin nedir? Bizi kar kyya ulatran bir sandalc; ona ihtiyacmz bir saat iindir. Kar kyya sa -salim ular ulamaz onu unuturuz. Mektubunun sonunda Doktor Maslennikof hastalarn, zellikle kendi tedavi ettiklerinin kendisine mektup yazmadklarndan yakmyor. Ve benden rica ediyor; hayal edebiliyor musunuz?, kendisine derhal cevap vermemi! Kostoglotof iinden, Maslennikof'un heyecannn ve ben

 143 cil olmaynn kendisini etkilediini hissediyor, durmadan on - (ian konumak, onu vmek istiyordu. Bu da onun insanln tmyle yitirmediini ortaya koyuyordu. Oysa kendisini ba kalar iin gn be gn zorlamay Maslennikof gibi baaramamas ynnden yeteri kadar insanlktan uzakt. Bandan bala, Oleg! diye Sibgatof umutla belli belirsiz glmsedi. yilemeyi ne kadar istiyordu Sibgatof! Aylar, yllar sren, artk hi bir yarar dokunmayan umutsuz tedavilere ramen birdenbire tamamiyle iyileecekti. Srtndaki yara kapanacak, dimdik ayakta durabilecek, sert admlarla yryebilecek, kendisini yeniden domu bir insan gibi hissedecekti. Selmlar, Lyudmila Afanasyevna! Iyetim ben, nasl? Hepsi de byle hrikalar yaratan bir doktordan, buradaki doktorlarn bilmedii bir iltan sz edilmesini nasl zlyor- lard! Bu insanlar byle bir eye inandklarn ya da inanmadklarn syleyebirlerdi ama hepsi de kalplerinin derinliklerinde byle bir doktorun, bilmedikleri bir yerde yaayan yal bir kyl kadnn ya da otlardan yaplan bir ilcn gerekten varolduu umuduyla yayorlard; nerede olduunu bir renseler ilc derhal alacaklar ve kurtulacaklard. lme mahkm bir hayata nasl dayanlabilirdi. Gl, salkl ve iyi olduumuz srece mucizeleri glerek karlarz; ama hayatmz, bizi ancak bir mucizenin kurtaraca ekilde umutsuzca yklsn ya da tkezlesin o o zaman mu cizeye, yalnz ve yalnz o harikulde mucizeye inanrz. Oturmu onu dinleyen btn bu kiilerin ayn alk iinde olduunu bilen Kostoglotof itenlikle, mektubu kendi kendine okuduu zamankinden daha byk bir inanla konutu : Bandan balyaym, Sharaf, yle oldu: nce Doktor Maslennikof'tan sz edelim: Daha nce andm hasta onun Moskova yaknndaki Alexandrof blgesinden olduunu syledi. Eski gnlerde det olduu zere ayn hastanede yllarca alm. Doktor Maslennikof, Tp Dergilerinde kanser zerine gittike daha ok yayn yapldn, ama kendi kyl hastalar iinde kanserlisine hi rastlamadn farketmi. Nasl olur? Nasl olabirdi? imizden hangimiz gizem dolu eyler yznden heyecanlamamzdr? Hangimiz iine girilmeyen ama esnek bir duvardan imknsz ama kim bilir bir omuzun ya da kalann birdenbire kvereceini hayal etmemi

 144 tir? Gizemli hibir eye yer olmayan belirli, mantkl, gnlk yaantmzda, gizem birdenbire ortaya kp, ben buradaym, unutmayn! dyebir.) Doktor Maslennikof evresine baknd, baknd, diye aslnda hi bir eyi tekrarlamaktan holanmayan, oysa imdi bundan zevk alan Kostogtolof tekrarlad. Ve unu kefetti: yrenin mujikleri aya para vermemek iin ay de, chaga, yani hu aac mantar diye bilinen eyi kaynatyorlard. Aslnda bu mantar dedi. Hu aac kanseriydi. Hatrlarsanz, yal hu aalarnn zerinde bir eit irkin kntlar our. Bir eit tmrdr bu. Kubbe eklinde d siyah, ii kahverengidir. O halde bu mantar kav, diye Yefrem atld, eskiden bunu ra yerine kullanrlard. Evet, belki de. Sergei Nikiti Maslennikof'un aklna, Rus mujiklerinin farknda olmadan kanserli hastalarn yzyllardan beri bununla tedavi ettikleri geldi. Gen Jeolog, koruyucu , diye sze kart. Btn akam boyunca kitap okumasma engei olunmutu bu konuma zaman kaybna deerdi dorusu. Anlarsnz ki, yalnzca tahmin etmek yeterli deildir. Doktor Maslennikof'un emin olmas gerekiyordu. Yllarca evde yaplan bu aydan kimlerin iip, kimlerin imediini izledi. Sonra tmr olan hastalarna da bu aydan iirmesi gerekiyordu; bunu yaparken de onlar baka bir illa tedavi yoluna gitmemek tehlikesini de gze alyordu. Ayrca chaga'mn hangi s derecesinde, ne kadar miktarda kaynatlmas, bir hastann bundan ne kadar imesi, zararl yan etkilerinin olup olmyaca- m, hangi trden tmr daha ok, hangisine daha az etkili olduunu da tahmin etmesi gerekiyordu. Btn bu kitap... Evet, sonra? Sonra? Sibgatof sabrszlanmt. Demka dnd: Chaga bacaa da yararl myd? Baca; baca kurtarlabilir miydi? Sonra m? te mektuplara cevap yazyor, doktor Maslennikof. Bana yazd; ne yapmam gerektiini anlatm. Sende adresi var! diye sesi ksk olan hasta istekle atld. Hrldayan boazn tutarak ceketinin cebinden bir ktla kalem karmaya girimiti be. lc nasl kullanacan da yazm m? Grtlak kanserine yararl olup olmyacan yazm m? Pavel Nikolayevi arballn korumak, ar bir nef

 145 retle komusunu cezalandrmak isterdi ama byle bir olaya, byle bir ykye aldrmamazkk edemezdi dorusu. Artk kafas; yksek Sovyet urasna teklif eden devletin 1955 yl bte tasarsnn saylarn ve anlamn kavryamyordu. Ga- zatesi elinden grnr ekilde dt ve Pavel Nikolayevi yava yava Rus vatannn evldnn, bu basit Rus kyl cnm kendisini de iyiletirecei zerine olan umudunu saklamay ba- aramyarak Ogloyed'den yana dnd. Ogloyed'i kzdrmamak, yine de ona kk bir ihtarda bulunmak iin dosta bir tavrla, ama bu resmen tannd m? diye sordu, herhangi bir ube ya da bakanlk tarafndan kabul edildi mi? Kostoglotof oturduu pencere pervazndan alayc alayc glmsedi: Ben bakanlklar, diye bir ey bilmiyorum. Mektup, zeri ye mrekkepli yazlarla dolu kk, sararm bir kt tomarn sallad, meselenin zne dayanyor: chaga'nm nasl dvleceim, nasl hazrlanacan sylyor. Ama bu iki bakanlka kabul edilseydi, hastabakclar imemiz iin getirirlerdi sanrm. Sahanlkta bir f dolusu chaga olurdu. Alexan- drof'a yazmak gerei de domazd. Alexandrof. Sesi ksk hasta, ad kda yazmaya balamt be. Hangi posta merkezi? Hangi sokak? diye srarla sordu. Akhmadzhan da, meselenin zn Mursalimof'la Yegen- berdiyef'e usul usul anlatarak giyle dinliyordu. Akhmadzhan'n kendisinin hu aac mantarna ihtiyac kalmamt; nk iyileiyordu. Ama anlyamad bir ey vard: Mantarlar hastala iyi geliyorsa niin doktorlar bilmiyorlar? Niin reetelerine yazmyorlar? Bunu yapabilmeleri uzun zaman ister, Akhmadzhan. Bazlar byle eye inanmazlar. Dierleri de yeni eyler renmek istemezler, bu yzden kar koyarlar. Daha bakalar da kendi illarnn kabullenilmesini isterler. Bizim seme hakkmz yok. Kostoglotof, Rusanof'la Akhmadzhan'a cevap vermiti ama ksk sesli hl bekliyordu. Kostoglotof ona adresi vermedi. Duymam, karlk verme sras gelmemi gibi yapt; aslnda Kostoglotof ona adresi vermek istemiyordu, istemiyordu, nk bu iri yar, kocaman kafal adamda Kostoglotof'un sinirleKaser Kouu F : 10

--146 rine dokunan bir ey vard; Gney Amerika lkelerinden birinde onun Babakanlk bile yapabilecek bir grn vard. Oleg, kendisine sorular yazdran yabancarn mektuplar yznden, uykularndan olan Doktor Maslennikof'a acyordu. te yandan, sahip olduumuz srece deerini asla bilmediimiz insanca sesi kaybetmi olan o vzldayan boaza da acyordu. Ama o, Kostoglotof, hastalyla tpk bir uzman gibi uramam, ciddiyetle Ugilenmemi miydi? Patalojik Anatomi kitabn bandan sonuna kadar okuyup Gangart ile Dontsova'dan her sorusuna bir cevap koparmaya almam myd? imdi Maslennikof'dan bile bir cevap gelmiti ona. Yllardan beri btn haklardan yoksun kalan o, bu zgr insanlarn mezar tann altndan srnp kmalarna neden yardm etsindi? Kiiliinin biimlendii yerlerde hayat yasas insafszcasma, Bir ey mi buldun? Syleme kimseye! Bir ey mi rendin? Sakn belli etme! idi. Herkes Maslennikof'a mektup yazmaya kalkrsa, o, Kostoglotof ikinci bir cevap almay aklna bile getirmemeliydi. Btn bu dnceler aklna bir cincirin halkalar gibi srayla gelmemiti; yara izi bulunan enesini Rusanof'tan Akh- madzhan'a evirdii anda dnmt. Doktor chaga'nm nasl kullanlacan yazyor mu? diye jeolog sordu. Ktla kalemi nnde duruyordu. nk kitabn okurken not ta alyordu. Nasl m kullanlmas gerek? sterseniz yazn. Ben size syliyeyim. imdi kouu bir uultu almt; herkes birbirinden kalem kt istiyordu. Pavel Nikolayevi'in ne kd, ne de kalemi vard (oysa evde en son model bir dolma kalemi vard). Dem- ka ona bir kurun kalem verdi. Sibgatof, Federau, Yefrem ve Ni hep yazmak istiyorlard. Hazr olduklar zaman Kostoglotof mektuptaki talimat ar ar okudu: chaga'nm nasl ta- mamiyle kurutulmamas gerektiini, nasl ovulacam, nasl bir suda kaynatlacam, ne kadar braklp dinlendirileceim ve hastann bundan ne kadar ieceini. Kostoglotof'un okuduklarn bazlar sratle, bazlar beceriksizce nlerindeki ktlara geirdiler. Kostoglotof'a chaga zerine tekrar tekrar sorular soruldu; kouta dosta, scak bir hava esiyordu. Oysa bazan birbirlerine nasl dmanca davranrlard. (Bir ayaklar ukurda olan kiilerden baka ne beklenebilirdi ki?) Yine de onlarn bir tek dman vard: lm;

 147 insanlar birbirlerinden, aralarna giren lmden baka ne ayrr? Yazmasn bitiren Demka, yama gre ondan beklenmeyen, titrek, kaln bir sesle sordu: Evet, ama... Hu aalarn nerede bulacaz, ya yoksa? Her taraftan i ekiler ykseldi. Rus topraklarm uzun bir sre nce (bazlar kendi istekleriyle) terketmi olanlarn, hatt oraya hi gitmemi olanlarnn bile hayalinde gnein klaryla kavrulmam, lman topraklarn grnmleri canland. Mantar tayan yamurlarn ince perdesi gerisinden ilkbahar sellerini, ormanlardan, tarlalardan geen amurlu yollar, insanlar iin o kadar gerekli ve yararl olan o orman aacnn bulunduu sakin yerleri dndler. O topraklarda ya- yan kiiler topraklarnn deerini her zaman takdir edememiler, parlak mavi deniz ve muz istemilerdi. imdi bir insann gerekten neyi gereksedii belli olmutu: ince, beyaz bir hu aacmdaki kapkara bir topak, hu aacnn hastal, ikinliiydi gerekli olan. Yalnzca Mursalimof'la Yegenberdiyef baka trl dnyorlard ; onlar burada stepte ve dalarda gereksedikleri eyi bulacaklarna emindiler; nk insanoluna yeryznn her yerinde gereksedii bir ey verilmiti; yalnzca insann istediini bilmesi, arayabilmesi lzmd. Jeolog, birinden chaga toplamasn, buraya yollamasn isteriz, diye Demka'ya karlk verdi. Jeolog da chaga'ya ilgi duymaya balam gibiydi. Btn bunlar renen ve doktora mektup yazan Kostog- lotof'un, Rus topraklarnda bu mantar toplayp kendisine yollayacak bir tand yoktu. Bir zamanlar tand kiiler lmlerdi. Bazlar drt bir yana dalmt. Geriye kalanlarsa byle bir istekte bulunulamyacak kiilerdi. Kentteki dostla- rysa deil chaga'y, gerekli hu aacn bile asla bulamazlard. Artk Kostoklotof'a cann kurtarmak iin drt bir yana saldrp bir kpek gibi mehul otun kokusunu almaya almaktan, aylarla ormanlarda dolamakta, aalardan caga toplamaktan; onu bir ate zerinde kaynatmaktan ve bir hayvan gibi iyilemekten daha byk bir sevin olamazd. Aylarla ormanlar taramak ve kendini iyiletirmek baka bir ey dnmemek. Oysa Rus topraklarna giden yol ona yasaklanmt. Buradaki dier kiilere, Rusya'ya gidebilecek olanlara ge-

 148

line; onlar hayatta yaplacak fedakrlklar zerine bilgi sahibi deildirler; ana sorundan baka hereyi silkip atabilme yeteneinden yoksundular. Hi bir engelin olmad yerlerde, engeller gryorlard: Byle bir aratrma iin hastaneden nasl izin alacaklard? Altklar yaamadan nasl kopacaklar, ailelerinden nasl ayrlacaklard? Gerekli paray nerden bula caklard? Byle bir yolculua karken zerlerine ne giyecekler, yanlarna neler alacaklard? Hangi istasyondan trene binecekler, soruturmaya nereden balyacaklard? Mektubu hrdatarak Kostoklotof ekledi: Doktor Maslennikof, chaga toplayp bunlar kurutan ve isteyene demeli yollayan bir eit tccarlarn olduunu da yazm. Yalnz ok para istiyorlar; kilosu alt rublenin stnde. Ayda hemen heme non be kilo chaga'ya ihtiyacnz olacak. Aman Allahm, buna nasl cesaret edebiliyorlar? diye Pavel Nikolayevi fkeyle soludu. Yz yle belirli bir ekilde sertlemiti ki chaga satan herhangi bir tccar onun karsnda korkusundan ne yapacan arr, belki altn be kirletirdi. Doann hi karlksz verdii bir ey iin bu kadar ok para istemek ne insafszlk! Barmay ke-e-s! diye Yefrem ona hrlad, (bunu sevimsiz bir ekilde sylemiti. Ya bilerek yapmt, ya da szckler azndan yle kyordu.) Tccarlarn chaga'y kolay elde ettiklerini mi sanyorsun? Bir uval ve baltayla ormanlarda dolamak gerek. Kn kayaklarla. Yine kilosu alt ruble olamaz! Allahn bels karaborsaclar! Rusanof susamyordu ite. Yine yz pene pene kzarmt. Bu bir prensip meselesiydi. Yllar boyunca Rusanof, plnlarn uygulanamamasmm, ihmallerin, eksikliklerin, hepsinin speklsyondan tr olduu zerine sarslmaz bir inanca varmt. alma karnesi olmayan iportaclarn yeil soan, iek ve turp, pazar yerlerinde kadnlarn st, yumurta, kaymak, elma, yn orap hatt istasyonlarda kurutulmu balk gibi nesneler zerinde yaptklar kk speklsyonlardan, devlet depolarndan kan mal ykl kamyonlara kadar her eit speklsyon yaplyordu. Oysa bu iki eit sepklsyona da bir son verilse her ey dzelecek, gelimemiz ok daha artc bir hal alacakt. nsann zel durumunu erleterek, devletten yksek bir maa ya da cret almasmda bir saknca yok tu (Pavel Nikolayevi nemli kiilere ayrlan zel, cmert bir

 149 cret almay umuyordu). Byle bir durumda bir otomobil, yazlkta bir ev ya da bir vl namusluca kazanlm olurdu. Ama ayn otomob, yazlktaki ayn ev, vla speklasyondan elde edilen parayla alnd takdirde bambaka bir grnm kazanr, su unsuru haline gelirdi. Bu yzden Pavel Nikolayevi speklsyon yapanlarn halk nnde cezalanmasnn zlemini, evet, zlemini ekiyordu. Halk nnde cezalandrmalar toplumumuzu abucak, tamamen iyiletirirdi. Pekl, diye Yefrem homurdand, kes barmay. Oraya sen git, durumu dzelt. Alt ruble fazla geliyorsa sen chaga smarlama. Rusanof durumun ne kadar nazik olduunun yeterince farkndayd. Speklsyon yapanlardan nefret ediyordu ama u anda boynundaki tmr yeni ilcm Tp Bilimleri Akademisinde denenip kabul edilinceye kadar ya da Orta Rusya Eyalet kooperatiflerinin srekli chaga sahyacak ekde rgtlenmesini bekliyemezdi. Byk bir gazetenin muhabiriymi gibi davranan sesi ksk yeni hasta, elindeki defterler Kostoglotof'a yaklat, vzltl sesiyle, bu tccarlarn adlar? Mektupta yazmyor mu? diye yine skc bir halle sordu. Pavel Nikolayevi bile adresleri yazmak iin dikkat kesilmiti. Kostoglotof karlk vermedi bu soruya. Mektupta adres te olsa sylemiyecekti. Pencere pervazndan kalkt; karyolasnn altnda botlarn aramaya balad. Hastanenin onca titizliine ramen botlarm yine de karyolanm altna saklyor, istedii zaman giyiyordu. Demka reeteyi geceleri kullanlan masaya saklad, baka soru sormad. Bacan elinden geldiince saknarak yatan zerine uzatt. O kadar paras yoktu; hi bir zaman da olm- yacakt. Hu aac yardmc oluyordu ama herkese de. Rusanof, u gnden beri Ogloyed'le birka kez atmasna ramen onun anlatt ykyle ilgeniine, aka amt. Serseriyi bir para olsun yumuatmak iin bile bile deil ama dnmeden onlar birletiren ortaklaa eyden sz etti. tenlikle, Evet! dedi, ne daha kt olabilir... (kanser mi? Ama o kanser deildi ki! Bu baka tr bir hastalkt,) kanserden baka? Kostoglotof ya, durum ve tecrbe ynnden kendisinden stn olan bu kiinin dosta davranndan hi de etkenmedi. Kurumas iin izmelerinin zerine koyduu kahverengi ayak

 150 bezleriyle bacaklarn sarp yrtk yerleri deri paralaryla kabaca yamanm izmelerini ayaklarna geirirken karlk verdi: Kanserden daha kt ne mi olabilir. Czzam! Ar, irkin sesli szck kouun bir ucundan tekine kadar kurun hzyla gitti. Pavel Nikolayevi yzn buruturdu. Belli olmaz. Neden czzam daha kt olsun- Hastaln ilerlemesi daha ar. Kostoglotof, sert bakl kara gzlerini Pavel Nikolaye- vi'in mavi gzlerine, gzlklerine dikti. Ktdr nk yaadn srece insanlardan uzak kalyorsun. Dostlarndan, akrabalarndan ayrlp tel rgler arkasna geiyorsun. Bunun kanserden daha kolay bir ey olduunu mu sanyorsun? Pavel Nikolayevi bu terbiyesiz, kaba insann, scak, yakc baklar karsnda kendisini savunmasz hissetti. ey demek istedim ki... Genellikle bu Allahn bels hastalktan sz etmek istedim! Kltrl herhangi bir insan, Uzlatrc bir davranta bulunulduunu, ama bu serserinin hi bir ey anlamadn rahata grebilirdi. Kostoglotof, Pavel Nikolayevi'in tutumunu beenmiyordu. Dimdik dorulup hemen hemen izmelerine kadar inen, yrye kt zamanlarda kendisine pelerin vazifesini gren; bol, kirli kuruni renkteki pamuklu kadn sabahlna sarlarak Kostoglotof pek akllca bir sz ettiini dnerek honutlukla bildirdi: 'Eer insanolu hi hastalanmazsa, isteklerine snr tanmaz,' diyen bir filozof vardr! Sabahlnn cebinden drt parmak geniliinde tokas be yldzla ssl bir asker kay kard; bunu beline takt; yoksa sabahln n boydan boya ak duruyordu; yine de kay tmrn bulunduu blgede sktrmamaya dikkat etti. Parmaklar arasnda trnak denen, yaklr yaklmaz biten ince cinsten ucuz, berbat bir sigaray evirerek kapya doru gitti. Boazndan vzltl sesler karan muhabir, Kostoglotof'un nnden ekildi. Ciddi grnne ramen adam Kostoglotof bu yapdan ebediyen kp gidecek nl bir ankolojistmi gibi alakgnlllkle yalvaryordu: Bana syler misiniz, yaklak olarak boaz tmrlerin- dan yzde ka kanser kyor? Hastalk ve znt karsnda glmek ayptr; oysa has-

 151 (ala ve zntye katlanrken insan karsmdakinde glmek ihtiyacn uyandrmamaldr. Kostoglotof, grtlanda tmr kmasndan nce mutlaka arbal bir kii olma gereken bu adamn bitkin, korkmu yzne bakt. Konuurken parmaklarn alnaml bir ekilde grtlana koyuunda bile komik bir yan vard. Kostoglotof onun yanndan geerken glmseyerek, yzde otuz drd, dedi. Bugn yeteri kadar tmt. Gereksiz, sylememesi gereken bir eyler sylemi olabilir miydi? Kaygl muhabir yine de peini brakmad; iri gvdesini ne doru uzatarak, Oleg'in omuzu zerinden hl vzdya v- zldya konuarak tella merdivenleri indi. Ne dersiniz, yolda? Tmr ac vermezse, bu iyiye mi, ktye mi iarettir? Ne demektir bu? nsanlar ne kadar skc, ne kadar savunmaszdlar! Kimsin sen? diye Kostoklotof durup sordu. Bir konferans. yi kesilmi bir kr sal, iri kulakl adam sanki doktormu gibi Kostoglotof'a umutla bakt. Felsefe konferanss, diye ekledi adam kendini bir para toparlayp arballn taknarak. Bugn Kostoglotof'un gemiteki filozoflar zerine beceriksiz, anlamsz szlerine yzn buruturmutu ama artk onu balamt. Kostoglotof'u sulamyordu. Yalnzca u tccarlarn adreslerini almas gerekiyordu. Bir konferans... ve boaz! Kostoglotof ban sallad. . Tccarlarn adreslerini btn kouun duyaca ekilde iln etmediine zgn deildi. Yedi yl boyunca srnd, onu sktrp ekillendiren evrenin dncelerine gre byle bir eyi ancak pis bir katolik papaz (mahkmlarn aresiz, kolayca aldatlp tehdit edilebilen kiiler iin kulland bir szckt bu) yapard: herkes derhal bu tccarlara mektup yazmaya otu rurdu. Chaga'nm fiyat ykselir, Kostoglotof da chaga alamazd. Yine de bazlarna, iyi olduklarn dnd kiilere adresleri verecekti, o jeolog gibi. Oleg onunla uzun boylu konu-, mamt ama gen adamn yz, mezarlklar zerine syledikleri houna gitmiti. Geri olann paras yoktu ya gene de Kostoglotof adresi ona verirdi. (Oleg'in de paras yoktu; chaga alacak para yoktu onda.) Federau'ya, Ni'ye ve Sibratof'a da verebilirdi; onlar Kostoglotof'un felket yoldalaryd. Ama her biri gelip adresi kendisi iteindi. stemezlerse sylemiye- cekti. Felsefe konferanss, Oleg'e aptaln biri gibi grnyordu; acaba konferanslarnda ne anlatrd bu adam? Belki de

 152 dinleyicilerini artmaktan baka bir ey yapmamt. Hastal yznden bu kadar perian olan bir insann felsefesinin ne gibi bir yaran olabirdi ki? Ama kt talihin, bedenin onca yerini brakp da adam grtlaktan vurmasna ne demeliydi! Tccarn adn yaz, diye Kostoglotof emretti. Ama yalnz sana sylyorum! Felsefeci minnet dolu bir tella adresi yazmak iin eildi. Adresi yazdrdktan sonra Oleg ondan ayrld; kaplar k- litlenmezden nce gezintisini yapmak istiyordu. Dardaki verandada kimseler yoktu. Oleg; skin, nemli, souk havay iine mutlulukla ekti ama daha cierlerine temiz hava dolmadan keyfini tamamlamak iin bir sigara yakt. Artk sigara imememesini syleyen yalnzca Dontsova dedi, Maslennikof damektubunda sigaray brakmas gerektiini yazacak bo bir yer bulmutu onu uyarmt. Rzgr yoktu; hava souk deildi. Yakndaki bir su birikintisine bir pencerenin yansyordu, su kapkarayd; buz tutmamt. ubat aynn beiydi ama hava erken gelen bir bahan andryordu. Sis ama incecik bir sis perdesi kaplamt havay; hi bir eyi saklamayan, yalnzca sokaklarn, pencerelerin uzaktaki klarm yumuatan, donuklatran bir sis. Oleg.in sol tarafnda drt kavak aacmn ince piramidi, drt kardemiler gibi birbirine sokularak ykseliyor, atnn zerine kadar kyordu. te yanda tek bana duran kavak aac, sol taraftaki drt kavak aacnn byklndeydi. Dier aalar kavaklarn gerinde sklayordu, buras parkn balangcyd. 13'nc Kouun zeri ak ta verandas birka basamakla iki yandan kk aalarla evrili parke denmi meyilli dar yola iniyordu; aalar imdi yaprakszd ama sk dallar ne kadar canl olduklarn pek gzel anlatyordu. Oleg yrye kmt; parkn yollarmda yrmek, ayann her bklnde, her admnda yere kuvvetle basabme- nin sevincini, gl kuvvetli bir insan olmay, hissetmek; oysa verandadan grnen manzara onu bir sre olduu yere mhlad; sigarasn orada iip bitirdi. Yollardaki ve yapnn pencerelerindeki klar yumuak yumuak parlyordu. Bu saatte parkta gezinen pek olmazd. Ya

 153 kndaki demiryolundan grlt gelmedii zamanlarda Kostog- lotof, karki yaparm gerisinde, dik kayalarn altndan kvrlarak, kprerek akan sratli da nehrinin srekli hrtsn duyard. Daha tede, kayalarn ve nehrin karsmda baka bir park, belediye park, vard; hava akta dansedilemiyecek kadar souk olmasna ramen oradan ya da bir gece kulbnn ak pencerelerinden bir dans mziinin paralarm kopuk kopuk duyuyordu. Gnlerden cumartesiydi; dans vard orada. Herhalde orada birtakm kier dansediyorlard, bizden o kadar uzak ki!... Oleg hl heyecanlyd: ok konumutu ve szlerini dinlemilerdi. Bu durum onu sevindirmi, daha iki hafta nce koptuunu sand bir hayat birdenbire dnn verdii ba dndrc duyguyla doldurmutu. Evet, bu hayat, bu kentin iyi diye nitelendirdikleri, urunda mcadele ettikleri eylerin hibirisini vaadedemezdi, bir apartman, mal, baar, para. Ama insann kendi kendisini tatmin eden baka eit, Kostoglotof'un nasl takdir edileceini hl unutmam olduu zevkler vard yeryznde; yr denmeden yrmek , yalnz kalabmek hakk, kamp blgesinin evresindeki projektrlerle krletirilme- yen yldzlara bakmak hakk, geceleyin sndrp karanlkta yatmak hakk, bir posta kutusuna mektup atabilme hakk, pazar gnleri dinlenme hakk, nehirde ykanmak hakk, ve buna benzer dier bir ok haklar. Ve bu haklarn arasnda, kadnlarla konuabilme hakk da vard. Btn bu saysz, harikulde haklar, iyilemesiyle birlikte kendisine veriyordu. Kostoglotof durup sigarasn tttrd, sevinle doluydu ii. Parktan mzik sesleri geliyordu; Olek dinledi; gelen mzii ama yine de bu mzii duymuyor gibiydi; iinde aykovski'nin Drdnc Senfonisinin gmbrdediini iitiyordu: Senfoninin g, kark al, ve bu altan ortaya kan insan artan melodi. (Belki baka trl de anlatlabilir ama Oleg'in anlad ekilde) bu melodide kahraman ya hayata dnm, ya da krken grme gcn yeniden kazanmt; imdi elini nesneler, ya da sevgi bir yz zerinde dolatryor, hissediyor, anlyor, mutluluuna, bu nesnelerin gerekten var olduuna, gzlerinin gerekten yeniden grdne inanamyordu.

ON KNC BLM Zoya pazar sabah ie gitmek iin hazrlanrken; Kosto- glotof'un, kendisinden, gelecek seferki nbette sar elbisesini o akam beyaz gmleinin yakasnn altndan grd giymesini istediini hatrlad. Kostoglotof giysinin gndz nda nasl durduunu grmek istiyordu. Bencil olmayan istekleri yerine getirmek zevkti. Bu giysi Zoya'ya uygun dyordu; nk pazarlk kyafetiydi, Kostoglotof'un gelip kendisiyle megul olacan umuyordu. Bu yzden acele acele Kostoglotof'un giymesini istedii elbiseyi srtna geirdi, eliyle orasn burasn dzeltti, buklelerini tarad. Gecikmemek iin, paltosunu kapda giydi. Bykannesi cebine bir sandvi sktracak zaman ancak buldu. Serin, nemli bir sabaht, hi te bir k gnne benzemiyordu! Rusya'da halk byle havalarda ince yamurluklar giyerlerdi, buras gneydi, souk ve scak zerine baka trl dnrlerdi; lk havalarda halk yine ynl giysilerle dolar, sonbaharn ilk gnlerinde paltolarn giyer, ilkbaharn sonlarna doru da karrlard. Kaim klk paltolar olanlarsa don yapan birka gn sabrszlkla beklerlerdi. Ziya keyi dnnce binecei tramvay grd, tramvaya yetimek iin btn bir bloku kotu, en son yetiebildi, nefes nefese, rzgrl arka sahanlkta durdu. Bu kentteki tram vaylarn tm de yava, grltlyd; dnemelerde raylardan gcrtl sesler kyordu. Hibirinde otomatik kap yoktu. Nefes nefese kal, gsndeki arpnt bile gen bedeninde ho bir etki yapyordu; nk onu eskisinden daha salkl, daha neeli yaparak kayboluyorlard. imdi bayramlardan tr okul kapal olduundan, Zoya'- nn yalnzca haftada gn nbet tuttuu hastane ii vard. imdi bu i ona ok hafif geliyordu; almak zorunda olmasa daha iyiydi elbette ama Zoya omuzlarndaki ifte yke alkt. kinci yldr hem alyor, hem de okula gidiyordu. Has- nede bilgi sahibi olmak iin de para kazanmak iin alyordu. Bykannenin geliri ekmek almaya bile yetmiyordu. Zo- ya'nm maa da hemen tkeniyordu. Babas ona asla bir ey

 155 yollamazd; zaten o da babasndan bir ey istemezdi, nk byle bir babaya minnettar olmak istemiyordu. Tatilin ilk iki gn, nceki akam tuttuu nbetten bu yana, Zoya hi te tembellik etmemiti; Zoya ocukluundan beri tembellie alk deildi. nce aralk aynn maayla, ald ince ipekli kumatan kendine bir bluz dikmeye koyulmutu. (Bykanne daima 'kzan yazdan, araban ktan hazrla,' derdi. Bu ataszne uygun olarak dkknlar en iyi yazlk nesneleri yalnzca kn ortaya koyuyorlard.) Dikiini Bykannenin eski Singer makinesinde dikerdi; makineyi sava srasnda Smolenks'den gelirken birlikte getirmilerdi. Bykannesinden rendii diki dikme usulleri ayn derecede eskiydi. Zoya biki ve diki dersleri alan komu ve tandklardan da bir iki ey renmiti; onun biki diki kurslarna devam etmeye zaman olmamt. Bluzu bu iki gnde bitirememi, birka temizleme fabrikasn dolaarak eski, yazlk paltosunu temizletmenin yolunu bulmutu. Patates ve sebze almak iin pazara gitmi, ekie ekie pazarlk etmi, eve ellerinde azma kadar dolu iki antayla dnmt. Maazalarn nnde kuyrua giren, ounlukla Bykanne olurdu; ama ar paketleri tayamyordu. Zoya hamama da gitmiti. yle bir uzanp dinlenmeye ve kitap okumaya zaman bulamamt. Yine de dn akam smf arkada Rita'yla Kltr Sarayna dansetmeye gidebilmiti. Zoya'ya kalsa o, dans yerlerinden daha salkl, daha temiz haval yerleri ye tutard; ama samimi toplantlar, partiler, kendi yamdakilerle bir araya gelecei yerler yoktu; yalnzca bu klpler vard. Snf arkadalar arasnda bir ok Rus kzlar vard ama hemen hemen hi erkek yoktu; bu yzden okulda yaplan akam toplantlar Zoya'ya hi te ekici gelmiyordu. Rita ile gittii Kltr Saray, geni, temiz ve iyi stlm bir yapyd. Mermer merdivenleri, stunlar, bronzdan ereveli kocaman kocaman aynalar vard; yrrken olsun danseder- ken olsun insan kendini bunlarda rahata grebiliyordu. ok pahal ve rahat koltuklar vard ama bunlarn zeri rtlyd; oturmak da yasakt. Noelden beri Kltr Sarayma gitmemiti Zoya. En iyi kostme armaanlar verilecek bir maskeli balo dzenlenmiti. Zoya ahane bir kuyruu olan bir maymun kyafeti dikmiti; hereyi dikkatle hazrlam, san, makyajn ve renkleri ayarlamt, ok komik, gzel bir kyafet olmutu; bir ok yarmac olmasna ramen birincii kazanacana

 156 eroindi. Oysa tam jrinin karara varaca srada akac baz genler makasla kuyruunu kesmiler, elden ele dolatrarak saklamlard. Zoya hngr hngr alamt; bu genlerin yaptklarna de, herkesin glmesine, akay pek ho bulmalarna alamt. Kuyruu olmaynca kyafetin bir anlam kalmyordu; stelik btn heyecann kaybetmi olan Zoya pek gln olmutu, hi bir armaan kazanamamt. Dn, kulbe fkeyle, zntl bir halde ieri girmi, ama maymun kyafetini hi kimse hatrlamad gibi Zoya'ya da byle bir ey hatrlatmamlard. Toplulukta ok eitli insan vard; eitli enstitlerden gelen renciler ve gen fabrika ieri. Zoya e Rita nce birlikte dansetmeye balamlar ama hemencecik kavalyeler tarafndan birbirlerinden ayrlmlar, tam saat orkestrann mziine uyarak dnm, sallanm ve tepinmilerdi. Dnerek, tepinerek enerji sarfetmek vcuduna ok iyi gelmiti. Dansettii erkekler onunla pek az konumulard, akalar da Zoya'mn houna giden akalard, aptalca eyler. Sonra moda teknisyeni Kolya onu eve gtrmt. Yolda kzlderili fimlerinden ve yzmeden sz etmilerdi. Ciddi bir konu byle bir zamanda gln kaard. Yapnn giriine vardklarnda en karanlk keye ekilmiler ve birbirlerine sarlmlard. En ok hcuma urayan da Zoya'mn gsleri olmutu ; nk bu gsler hi bir erkee rahat vermiyordu. Nasl da saldryorlard gslerine! Kolya baka ekillerde de yanamaya almt. Zoya'nm btn bunlar houna gitmiti ama zamann bir hayli ge olduunun, sabahleyin ie gideceinin de farkndayd, bu yzden Kolya'y savuturmu, sonra da harap merdivenleri koa koa kmt. Zoya'nm kz arkadalarndan ou, zellikle tpdakiler, hayattan mmkn olduu kadar erken ve ok ey koparmaya alyorlard. Bu yaygn inanca kar koymak, enstitde birinci, ikinci hatt nc snfa ulaan bilgisi teoriden uygulamaya gememi bir kz olarak kalmak imknszd. Zoya eitli erkeklere, yava yava daha fazlasna izin veriyordu. Ev bombalansa bile kendilerine gelemiyecekleri o lgnca anlarda, ihtirasla kollara alnmasna raz olmutu; o insann kendini unuttuu dakikalardan sonra kollarn, bacaklarn gevemesi birbirlerinin nnde grlmemesi gereken giysilerin yerden, koltuklarn zerinden toplanmas, bunlar drt bir yanda grmekten hi bir saknca duyulmamas... Ve Zoya erkein nnde abucak, dikkatle giyinirdi.

 157 Btn bunlar ok heyecan verici duygulard, enstitdeki nc ylnda Zoya evde kalm kz halinden kurtuldu, oysa hereye ramen yaamak bu deildi, Eksik olan; hayatn kendisine salam bir temel salayan, kararl, bilinli bir sreklilikti. Zoya daha yirmi yandayd ama ok ey grmt; hereyi de hatrlyordu; Smolenks'ten nce marandizlerde, sonra arabalarda, sonra yine marandiz vagonlarnda yaplan uzun, kbus gibi sren k. Baz nedenlerden tr Zoya marandiz vagonundaki komusunu btn canllyla hatrlyordu; adam bir tel parasiyle durmadan herkesin kaplad yeri lm, Zoya'nm birka santim fazla yer kapladn ispatlamak iin elinden geleni yapmt. Daha sonra bu kentte, sava srasnda geirdikleri, insanlarn yiyecek karnelerinden kara borsa fiyatlarndan baka hibir eyden sz etmedikleri strap dolu, alk yllarn hatrlyordu. Fedya amcann masasndan Zoya'nm hakkna den kk ekmek parasm gizlice aln unutmamt. imdi de bunlarn yerini hastane almt; yapnn her yerine sakz gibi yapan kanser kokusu, tkenip giden hayatlar, hastalarn skc ykleri ve gz yalar. Btn bunlara karlk, okanmalar, kucaklamalar ve geriye kalan gzel ne varsa hayatn tuzlu denizine dklen tatl damlalardan baka bir ey deildi. Bunlar da insan hi bir zaman yeterince doyuramazd. Btn bunlardan evlenmesi gerektii mi kyordu? Mutluluk evlilikte miydi? Tant, dansettii, elendii genlerin hepsi de bir para zevk almak, oynamak sonra da bir ba kasna gitmekten baka bir ey dnmyorlard. Aralarnda, evlenirdim ama bir iki geceliine kendime daima bir e bulabildikten sonra niin skntya gireyim? Niin evleneyim? diyorlard. Gerekten de niin evlensinlerdi, kadnlarn bu denli kolay elde edildikleri bir devirde? Tpk pazarda bol bol domates varken satcnn, mal elimde kalr korkusuyla domates fiyatn arttramad gibi insann evresindekiler genel kurala boyun eerken onun da bir kenarda, dokunulmadan kalmas imknszd. Resmen evlenmenin de bir yarar olmuyordu: bunu da Zoya kendisiyle nbetlee alan Ukraynal hastabakc Maria'- nm bandan geenlerden renmiti. Maria memur nnde resmen evlenmeye gvenmi oysa kocas yine de onu bir hafta

 158 sonra terkedip gitmi, ortadan kaybolmutu; zavall Maria yedi yldan beri ocuunu yaln z bana yetitirmeye alyor, stelik evli bir kadm saylyordu. kili partilerde, Zoya, kritik gnler yaklanca mayn tarlasndan geen bir asker gibi ihtiyatl olurdu. Zoya'nm nnde Maria'mnkinden daha yakn olan bir rnek vard: annesiyle babasnn kavga edilerine, barmalarna, deiik kentlerde yaamaya balamalarna, tekrar bir araya gelmelerine, btn hayatlar boyunca birbirlerine eziyet edilerine tanklk etmiti. Zoya iin annesinin hatasn tekrarlamak zehir imekle birdi. Yrmeyen resmen evlenmenin klsik bir rneiydi bu. Zoya, vcudundaki dengenin, uyumann, orantnn, kiiliinin ve hayat hakkndaki dncesinin ne olduunu biliyordu. Yalnzca ruhsal uyumann hayatn geniletip, byteceini farkediyordu. Bir erkein elleriyle vcudunu kefetmeye alrkenki aralarda aptalca szler etmesi ya da dnk Kolya gibi filim- lerde duyduklarn tekrarlamas bu uyumay derhal bozuyor, hi houna gitmiyordu. / Biletinin bilet almad iin gen bir adam yksek sesle azarlad tramvayn arka sahanlnda sallana sallana Zoya inecei duraa kadar oturmadan gitti. (Gen adam bilet al mak iin en kk bir harekette bile bulunmuyordu.) Tramvay meydan dnmeye balad srada gen adam yere atlad ; onu bir ocuk izledi. Zoya da yryecei yolu ksaltmak iin tramvaydan ustaca atlad. Hastanenin dolambal yollarna girdiinde saat sekizi bir dakika geiyordu; komaya balad. Bu ekilde komak bir hastabakc-iin balanmyacak bir durumdu ama bir tp rencisi iin sakncas yoktu. Kanser kouuna varp paltosunu karp gmleini giydikten sonra st kata ktnda saat sekizi on geiyordu. Eer nbeti devralaca kii hastabakc Olimpiada Vladislavovna ise bir hayli tatsz zaman geirecei kesindi. Maria bile on dakika ge kald zamanlar suratn asar, bu on dakika zerinde yarm gn fazladan alm gibi dururdu. Neyse ki kendisinden nceki nbetinin genellikle nazik bir kii olan Karakalpakyal renci Turgun olduunu grd; Turgun zellikle Zoya'ya kar ok iyi davranrd. Cezalandrmak iin Zoya'nm arkasna vurmak istedi Turgun; ama Zoya izin vermedi. kisi de glme

--159-ye baladlar; hatt Zoya onu merdivenlerden aa itti. Turgun renci olmasna ramen bir ky hastanesinde bahekimlik kabul etmiti (nk ulusal kadrodan saylyordu); bu yzden u son skntsz aylarda istedii gibi davranabilecek durumdayd. Turgun, Zoya'ya, yaplacak ileri gsteren defteri ve bahemire Mita'nm brakt zel fii vererek gitti. Pazar gnleri doktorlar viziteye kmazlard. Tedavi ynnden yaplacak pek az ey vard. nelerden sonra hi bir hastayla megul olmak gerekmiyordu; ama hastalarn akrabalarnn grevli doktorun izni olmadan koulara girmelerini nlemek gibi ek bir grev vard. stelik Mita bitmek tkenmek bilmeyen istatistik iini, bir trl sonulandramad iin bir ksmn pazar gn nbeti olan hastabakcya brakmt. Geen 1954 ylndan kalma bir yn hastane fileri bugn ilenecekti. Zoya dudaklarn slk alacakm gibi bzerek fileri kelerinden parmayla yoklad; ka kart olduunu, nak iin zaman kalp kalmyacan hesaplamaya alt srada yannda uzun bir glge hissetti. Ban hi armadan evirdi; Kostoglotof'u grd. (nsan ban bir ok ekillerde evirebiliyordu.) Tertemiz tra olmu, hatt salarn bile ta- lamt. Yalnzca enesindeki yara izi eski haydutu ele veriyordu. Gnaydn, Zoyenka, dedi Kostoglotof, tam bir centilmen gibiydi. Zoya bir eyden holanmam ya da kukusu varm gibi, gnaydn, diye ban sallad. Oysa belirli bir ey dnd yoktu. Kostoglotof ona koyu kahverengi gzleriyle dikkatle bakt. steimi yerine getirip getirmediini gremiyorum. Ne istei? Zoya hayretle kalarn att (daima sevimli bir tarzda yapard bunu.) v Hatrlamyor musun? stelik bu istei yerine getireceine de gveniyordum. Patalojik Anatomi kitabm aldn. Bunu ok iyi hatrlyorum. Derhal geri getireceim. ok teekkr ederim. indekileri hi anladn m? Anladm sanrm. htiyacm olan eyleri anladm. zd m seni? diye Zoya itenlikle sordu. Okuduklarn canm sktysa zlrm.

 160 Hayr, hayr, Zoyenka! Kostoglotof szlerinin etkisini oaltmak iin Zoya'nn koluna dokundu. Aksine kitap bana cesaret verdi. Kitab bana verdiin iin bir meleksin sen. Ama... Kostoglotof onun boynuna bakyordu. Giysinin st dmesini aamaz msn? Neden? Zoya arm gibi yapt. (Bunu da pek sevimli bir tavrla yapard.) Isnmadm ki! Aksine kpkrmzsn. Galiba yleyim. itenlikle gld Zoya. Gerekten de gmleinin yakasn amak istiyordu. Komaktan, Turgun'la akalamaktan henz kendini toparlyamamt ve gmleinin yakasn at. Kuruni renk zerinde altn gibi bir prlt oldu. Kostoglotof irilemi gzlerle bakyordu; deta fsldayarak konutu: ok gzel. Teekkrler. Sonra daha fazlasn gsterir misin? Demek tahmin ettiin buydu? Ne tahmin ettiimi sana sonra sylerim, tamam m ? Bugn beraber olacaz, deil mi? Zoya gzlerini bir ocuk gibi devirdi. Gelip bana yardm edersen. Yaplacak o kadar ok iim var ki, nefes nefeseyim. Canl kiilere ine batrmam istiyorsan, beni ge. Ya tpla ilgili istatistikse? statistikler houma gider. Tabii gizli eyler deilse. O halde kahvaltdan sonra gel. Zoya yapaca yardma karlk ona glmsedi. Kouta kahvalt verilmeye balanmt. Zoya, gece Kostoglotof'la yapt konumayla yle ilgilenmiti ki. cuma sabah nbetten knca gidip gen adamn dosyasna bakmt. Tam ad Oleg Filimonovi Kostoglotof'du. (Ortadaki o skntl aile ad sondaki soyad kadar sevimsizdi; yalnzca k ad havay bir para yumuatyordu.) 1920'de domutu; 34 yllk hayat boyunca hi evlenmemiti; olaanst bir haldi bu. Gerekten de Ush -Terek denen bir yerde oturuyordu. Ii akrabas yoktu. (Hastane en yakn akrabalarn fie geirilmesini isterdi.) Kendisi topograft ama yrenin koruculuunu yapyordu. Btn bunlar Zoya'ya hi bir ey anlatmamt. Aslnda

--161-eskisinden ok daha aknd. Bugnk grev listesinde Kostoglotof'a cumadan beri her seferinde iki santimetre kp olmak zere adaleden sinestrol ineleri yapld yazlyd. Bu Zoya'nm deil gece nbetine gelecek olan hastabakcnn iiydi. Yine de Zoya'mn bzlen dudaklar koku almaya alan bir hayvamnki gibi seyirdi. Kostoglotof kahvaltdan sonra Patalojik Anatomi kitabyla geldi. Zoya'ya yardm etmeye hazrd; ama Zoya nce koular dolap illar datmak zorundayd. Sonunda masaya oturdular. Zoya bilgiyi madde madde sralayabilmek iin kocaman bir parmen kd ald. Yapacaklar ii anlatt (oysa bunu kendisi bile yar yarya unutmutu) ve byk, olduka ar cetvelle izgileri ekmeye balad. Tabii Zoya byle yardmclarn deerini birdi; gen ve yal bekrlarn (evl ileri de dahil), yardmlar, sonunda kkr kkr glmeye, el akalarna dnrd. Filerde olmadk yanllar kard. Oysa Zoya yanl yapmaya razyd; nk hayal gcnden en yoksun ak oyunlar bile bu iten ok daha elenceliydi. Zoya bugn alma saatlerini ksaltacak her trl oyuna razyd. Bu yzden, Kostoglotof akac tavrn brakp ona bakmaktan vazgeince Zoya baya ard; gen adam yapaca ii abucak kavram, hatt Zoya'ya bir takm aklamalarda bile bulunmaya balamt. Filerin zerinde dikkatle dnyor, ne istendiini kararlatryordu. Zoya'ya, Neuroblastoma, diye yazdrd, hypernephroma, burun blgesindeki tmr, omurilik kanseri. Anlamad bir ey olunca derhal soruyordu. Verilen sre iinde ayn tr kanserden ka olay grldn hesaplamak gerekliydi. Bu da erkekler, kadnlar olmak zere yaplacak, ayrca ya gruplarna gre de ayrlacakt. Yi ne tedavinin sresini ve eidini yazmak da gerekiyordu. Yine her kategoride be olaan sonucu listeye geirmek gerekliydi: iyileme, ilerleme, deiiklik yok, fenalama, lm. Zoya'nm yardmcs bu be sonucu zel bir dikkatle inceledi. Hemen hemen tam iyileme hi yoktu ama lm de pek azd. Anladma gre hastalarn burada lmelerine izin verilmiyor. dedi Kostoglotof, lmeden nce taburcu ediliyorlar. Elden baka ne gelir ki, Oleg? Dn bir kez. (Zoya onu Kanser Kouu F : 11

 162 yapt i iin yreklendirmek amacyla Oleg diye armt.) Kostoglotof bunu derhal farketti. Zoya'ya yle bir bakt. Hastaya artk bir yardmn dokunamyacam, hastann yayacak. ancak bir ka haftas ya da ay olduunu anlarsan niin burda tutasm? Yatak iin bekleyen, belki de tamamiyle iyileecek, hastalar var. Sonra, icurabili... Zoya szcn ltincesini kulland. n... ne? Tedavi edilemeyenler... Bunlarn tedavi edilebecekler zerindeki etkileri iyi olmuyor; konumalar ve baklaryla, havay bozuyorlar. Oleg hastabakcnn masasna ancak oturmutu ama hem toplumsal durum, hem de dnya gr bakmndan ykselmi, olduunu hissediyordu. Yardm edilemeyen kii, artk hastanede kalmasnda bir fayda grlmeyen kii incurabili, btn bu kiiler o, Kostoglotof deildi; aksine, ona, Kostoglotof'a, lmemesi gereken, tam anlamiyle tedavi edilebilecek biri gibi davranlyordu. Bir halden tekine bu sray yle hak edilmemi, yle keyf olmutu ki imdi ne olduunu iyice dnememesine ramen ona belli belirsiz bir ey hatrlatyordu. Evet, bunu iyice anlyorum. Ama Azovkin'i taburcu ettiniz. Hem de dn; benim nmde, onu... casus inoperabilus'u taburcu ettiniz... Kendisine hi bir ey anlatmadnz, hi bir ey aklamadnz. Kendimi bu oyuna katlm biri gibi hissettim. Zoya'ya enesinin yaral olmayan yan dnkt. Yz hi te zalim grnmyordu. Byle dosta bir hava iinde almalarn srdrdler ve le yemeinden nce btn ii bitirdiler. Mita onlara ikinci bir i daha brakmt: laboratuar analizleri hastalarn derecelerinin yazld karta geirilecek bylece sayfa sys azalacak, hastann durumu zerine elde edilen daha rahatlkla yazlacakt. Oysa bu ii Zoya'ya fazla gelmiti... Bir tek pazar gnnde bunca i; bunun iin Zoya, evet, ok teekkr ederim, Oleg Filimonovi, dedi. Haydi canm! Bana Oleg de, biraz nce yaptn gibi. Yemekten sonra dinlenmen gerek. le uykusuna yattm hatrlamyorum. Ama hastasn. ok garip ama Zoyenka, sen st kata nbete geldiin andan beri tamamiyle iyiletim. Kostoglotof olabilecei kadar salkl grnyor ve Zoya'-

 163 ya sanki prl prl parlayan altn rengi kk bir brek parasym gibi bakyordu. Pekl, diye Zoya hemencecik raz oldu. (nk yle istiyordu.) Ama bu sefer seni salonda kabul edeceim. Ban toplant odasndan yana sallad. le yemeinden sonra Zoya'nm illar datmas gerekiyordu gene; sonra kadnlar kouunda yaplmas gereken ileri vard. Zoya, evresindeki hastalklara ve perianla ramen tepeden trnaa, derisinin son dokusuna kadar salkl olduunun farkndayd; hem de kuvvetle. zellikle gergin, zinde, hastalarm yataklarnn zerine doru eildii zaman hissettii arlklarndan ya da hzl hzl yrrken titremelerinden zevk alyordu. Grevleri bitti. Hademeye masasnda oturmasn, ziyaretilerin koulara girmelerine izin vermemesini, gerekirse kendisini armasn syledi. Sonra nakm ald; Kostoglotof da onun peinden doktorlarn toplant odasna girdi. Toplant salonu; pencereli aydnlk bir yerdi. Geri yle cmerte denmemiti ama insan burada bir kitapseverin ve alkan bir bahekimin zevkini hissediyordu. ki tane kanepe vard; ama bunlar yumuak yastkl kanepeler deildi; resm yerlerde rastlanan, arkalar dimdik, sert, ksa zamanda insann ensesine ar veren eittendi. ereveleri altn yaldzl aynalar vard; ama yle yksee aslmlard ki ancak bir zrafa kendini grebilirdi. alma masasiyle, konferans iin kullanlan masa da insann iine sknt verecek bir biimde yerletirilmiti. Bakann byk masas kaln bir camla kaplyd; bunun sa yannda T harfi eklinde uzun konferans masas duruyordu. Neyse ki konferans masasnda Semerkant stilinde gk mavisi kadifeden bir rt vard. rtnn mavisi oday aydnlatp canlandrmt. Yumuak yastkl koltuklar da vard; bunlar nedense masadan uzaa yerletirilmiti; bu koltuklar da odaya tatl bir hava veriyordu. Onlara, daktiloyla yazl duvar gazetesi Ankolojist'ten baka hastaneyi hatrlatacak hi bir ey yoktu; bu gazetenin tarihi kasmn yedisiydi, yani ihtillin yldnm. Zoya ile Oleg, odann en aydnlk, sabr otu sakslarnn durduu, odann en parlak blmndeki koltuklara kuruldular. Byk pencerenin dnda bir mee aac, dallarn yukarya doru uzatmt; ikinci kat bile geiyordu dallar. Oleg yalnzca oturmakla yetinmedi, btn gvdesiyle kol

164 tuun verdii rahatl hissetmeye alt, srtm arkalna rahata dayad, ensesini ve boynunu koltuun arkalna srtt. Ne lks! dedi, on be ydan beri bylesine bir lks hayat yaamamtm. (Bu koltuu o kadar ok sevdiine gre niin kendisi de bir tane almyordu?) Zoya ban eip gzlerinde szcklerine uygun den bir anlamla, tahmininin ne olduunu syle, dedi. imdi yalnzca konumak amacyla bu odaya ekip koltuklara oturmulard ya, ilk sz, sesin tonu, bak, konumann ne yne gideceini kararlatracakt: birbirlerine kur yapacaklar, havadan sudan sz edecekler ya da ciddi konulara gireceklerdi. Zoya yanlmamt. Koltuktan, ban evirmeden, sanki Zoya'nm bann zerindeki pencereye konuuyormu gibi Kostoglotof ciddiyetle balad : Altn bukleli bir kzn bizim el dememi topraklara gelip gelmeyeceini tahmin etmeye ahtm. imdi Zoya'ya bakyordu. Zoya da ona bakt. Peki kz orada ne bulacak? Oleg iini ekti. Daha nce de anlatmtm. Pek i ac eyler deil. Evlerde su tesisat yok. Kmrle stlmas gereken bir t. Gaz lmbalar. Yamur yanca her taraf amur olur; kuru hava larda da her yer toz toprak iindedir. Orada asla gzel giysiler giyilmez. Sanki Zoya'ya sz vermesi iin bir frsat tanmak istemiyormu gibi Kostoglotof kt olan hi bir eyi unutmuyordu, insan gzel giyinemedikten sonra orada nasl bir yaant sr drrd ki? Byk kentlerde hayat rahat olabilirdi ama Zoya bir insann hayatnn kente deil kalbe bah olduunu biyor- du. Bu yzden istedii, hayalinde bu ky canlandrmak deil, karsndaki insan anlamakt. Anlamadm ey, seni oraya neyin balad? Oleg gld. iileri Bakanl. O kadar! Hl ban geriye atm, koltuun keyfini kararak oturuyordu. Zoya kalarn att.

165 O kadarn tahmin ediyorum. Ama sen een deilsin deil mi? Ne Kalmuk, ne de yeni yerleme blgelerine yollanan uluslardansn, deil mi? Saf kan Rus'um. Siyah sal Rus olmaz m? Zoya omuzlarm silkti. O halde neden sen... Oleg yine iini ekti. Siz, bugnk genler ne kadar bilgisizsiniz! Biz ceza kanunlarndan habersiz bydk... Bu kanunlarda geni anlamda yorumlanabilecek paralar, blmler olduunu bilmiyorduk. Ama sen burada, bu eyalette, btn bunlarn iinde yaadn. Yeni yerlere yerletirilen srgnlerle, ynetmenlerin srdkleri kiiler arasndaki fark bilmiyorsun. nanlmaz bir ey bu! Arada ne fark var? Ben ynetmenlike srldm. Milliyetimden tr deil, bir kii olarak, Oleg Filimonovi Kostoglotof olduum iin srldm, anladn m? Gld. Drst kentliler arasnda yeri olmayan saygdeer, tek bir kii. Kostoglotof'un kara gzlerinde imekler akyordu. Zoya korkmamt. Korkmutu ama aresiz deildi. Ne kadar... Ne kadar zaman iin srldn? diye sordu alak sesle. Ebediyen! Sesi gk grlemesi gibi kmt. Zoya'nn kulaklarnda nlad. lnceye kadar m? diye fsldad. Hayr, ebediyen, aynen byle, diye Kostoglotof tekrarlad inatla, ktlarmda yle yazyor, 'ebediyen'. lnceye kadar olsa hi olmazsa tabutum daha sonra baka bir yere gtrlebilir; ama ebediyen olursa belki de tabut bile oradan bir yere kprdyamaz. Gne sour, k kaybolur yine de oray terkedemezsin. Ebediyet ok uzundur. imdi Zoya'nn kalbi arpmaya balamt? Demek byleydi durum; yzndeki yara izi, bazan yznde beliren zalim anlam. Oleg Fimonovi Kostoglotof bir katil olabilirdi; hi yoktan Zoya'y hemen orackta boup ldrebilirdi. Bir de Zoya kalkp bu odaya gelmi, onunla yapayalnz kalmt. Gerekirse daha kolay kaabmek iin koltuunu evirmek isteine glkle kar koydu. Henz ilemeye balamam olduu nakm bir kenara brakmakla yetindi. Kostoglotof'un yzne cesaretle bakabilmek iin kendini zorlad. Gen adam ne sinirli, ne de neeliydi. Koltuunda yaylm rahat rahat oturuyordu.

--166-Anlatmas sana zor geliyorsa vaz ge; ama korkun mahkumiyeti... Niin verdiler? Suunu itiraf etmekten zerrece utan duymayan Kosto- glotof kaygsz bir glmseyile cevap verdi : Mahkmiyet diye bir ey yok, Zoyenka. Hi yok. Ebedi srgn cezasn yedek olarak aldm. Yedek mi? yle diyorlar. Mal gndermek gibi bir ey. Depolardan maazalara ayrlan m allar gibi; u kadar ya da bu kadar uval, u kadar ya da bu kadar f gibi... Zoya ban elleri arasna ald. Herkes... yle mi oldu? Hayr, ben olsam yle demezdim, herkes olamaz. Yalnzca on yl yemisen, seni srmezler, ama on ya da on bir ye- misen o zaman srerler. On bir nedir? On bir mi? Kostoglotof dnd. ok serbest konuuyorum, Zoyenka. Btn bunlar baka birine tekrarlyaym deme, ban derde girebilir. Aslnda aleyhime istenen ceza on yld; o zaman yedi yl yerdim. Kim olursa olsun sekiz yldan aa hkm giyerse, bil ki hi bir ey yapmamtr, suu yardan ok uydurmadr. Ama benim on birim de vard; bu grup davas demektir. Birka kii olduumuzdan tr ebedi srgne mahkm olduk; bylece doup bydmz kentte bir daha asla toplanamayacaktk. imdi anladn m? Hayr, Zoya hi bir ey anlamamt. Demek... Zoya en hafif szc aratrd. Evet, yani gangster miydiniz? Kostoglotof'un kahkahalar odada nlad. Ama glmeye nasl birdenbire baladysa o kadar abuk yzn ast. Bu zenginliktir! Tpk benim savc gibi sen de topluluk szcyle yetinmedin. O da bizden gangster etesi diye sz etmekten holanyordu. Evet, bir eteydik. Kz ve erkek rencilerden bir ete; hepimiz de birinci snf rencisiydik. Kostoglotof'un yz bulutlanmt. Burada sigara imek su, biliyorum, ama iersem kzar msn? Sk sk toplanrdk, kzlarla flrt eder, dansederdik; ama erkekler siyasetten de sz ederlerdi. Ve Ondan konuurlard. Ne demek istediimi anlarsn, evremizde grdklerimiz houmuza gitmiyordu. imizden iki kii cephede savamt ve savatan sonra daha baka eyler ummulard. Mays aynda, hemen snavlardan nce, hepi-

 167 iniz tutuklandk; kzlar da dahil. Zoya kukuluydu. Nakm yeniden eline ald. Kostoglotof tehlikeli eyler sylyordu; bir insann yalnzca anlatmas deil, dinlemesi de tehlikeli olan eyler. Elleriyle kulaklarn kapa mas gerekti. Oysa derinden derine ferahlamt; nk Kostoglotof ile arkadalar insanlar karanlk kelere ekip ldrmemilerdi. Zoya yutkundu. Ama anlamyorum. Gerekten ne su iledin sen? 'Ne suu?' demekle ne kastediyorsun? Kostoglotof sigarasndan uzun bir nefes ald, dumann brakt. Gen adam ne kadar iri yarysa, sigara da o kadar kk grnyordu. Syledim sana, okula gidiyorduk. Arada srada haftalklarmzdan para arttrabilirsek iki ierdik. Partilere giderdik. Ve onlar bizimle birlikte kzlar da tutukladlar, her birine beer yl verdiler. Gen adamn baklar Zoya'mn zerine taklm gibiydi. Bunu, tam ikinci smestre snavlarndan nce yakalanp torbaya atlmam hayal edebiliyor musun? Zoya nakm brakt. Kostoglotof zerine duymay bekledii korkun eyler, sonunda hi te ocuka denilecek kadar basit kmamt. Ama siz erkekler, ne yapmak istiyordunuz? Ne yapmak m? Oleg anlyamamt. ey, demek istiyorum ki; tatmin olmamak, savatan sonra bir eyin daha baka olmasm beklemek, btn bunlar. A, evet, evet, tabii. Oleg gld. Ama bu geliigzel bir gl deildi. Ne demek istediini anlamamtm. Yine bizim savc gibi konutun, Zoyenka. O da ayn eyi sylemiti. ini ekti. Ne koltuk! Bir yatak be bu kadar rahat deildir. Oleg yine koltuun iine gmld; sigarasn tttryor,, byk pencereden dar bakyordu. Hava kasvetli olmasna, akamn yaklamasna ramen gkyz kararmyordu daha. Daha bile aydnlanmt. Batda bulut ynlar yaylp inceliyordu. Ancak imdi Zoya kendini nakma verebilmiti; konumadlar bir sre. Bu kez Kostoglotof onun nakm vmedi. Peki, ey ne oldu... Sevdiin kz? diye Zoya baklarm nakmdan ayrmadan sordu. E-e-evet, dedi Oleg kekeliyerek. Belki de dnceleri baka taraftayd. imdi nerede o?

 168 imdi mi? Yenisey'de. Zoya ona yle bir bakt. Demek onun yanma gidemedin? Gitmek istemedim, dedi Oleg ilgisizce. Zoya onu inceliyordu, Oleg de pencereyi. yleyse niin o kzla szn ettii kyde evlenmemiti? Herhalde onun yanma gitmek kolay olmaz, demek istedin, dedi Zoya dnceli dnceli. Srgn mahkmlar iin imknszdr, diye karlk verdi Oleg dalgn dalgn, ama mesele bu deil. Oraya gitmenin bir nedeni yok. Sende onun bir resmi var m? Resmi mi? Oleg armt. Mahkmlara yanlarnda resim bulundurmalar yasaktr. Resimler yrtlp atlr. Nasld? Oleg glmsedi; kafasnda canlandrd hayale glmser gibiydi. Salar omuzlarna dklrd ve ular... birdenbire kv- rlrd. Gzleri tpk seninkiler gibi hep glerdi bana, ama bir para kederli bir hava da vard bu gzlerde. nsann iine domas, diye bir ey var mdr acaba? Kampta beraber miydiniz? Ha-yr. Ne zaman ayrldnz? Tutuklanmamdan be dakika nce. Aylardan mayst... Onlarn bahesinde uzun bir sre oturmutuk. Vedalatmz- da saat sabahn biriydi. Bir blok ancak yryebildim, yakaladlar beni. Araba hemen orada, kede duruyordu. Ya o? Ertesi akam tutukland. Bir daha da grmediniz mi? Bir kere daha grdk birbirimizi. Yzletirme iin bir araya getirilmitik. Salarm kknden kesilmiti. Birbirimiz aleyhinde tanklk etmemizi istediler, ama etmedik. Sigarasnn izmaritini nereye koymas gerektiini dnerek parmaklar arasnda eviriyordu Oleg. urada. Zoya byk yaz masasnn zerindeki prl prl parlayan kl tablasn iaret etti. Batdaki kk bulut kmesi hl yaylmaya devam ediyor, yumuak sar klar yollayan gnei saryordu. Oleg'in inat yz izgeri bile bu k altnda bir para yumuamt.

 169 Ama imdi, niin...? Zoya'mn btn benlii efkatle dolmutu. Zoya! dedi Oleg. Sonra dnmek iin sustu. Hi hayal edebiliyor musun, gzel bir kzn kampta bama neler gelebileceini dnebiliyor musun? Daha yolda, kampa giderken serseriler kapal vagonda rzma gemedilerse... daha sonra kampta bu ii mutlaka yaparlar... Sonra kamptaki ilk gece, kamp asalaklar, kamptaki baz ileri ve ekmek datmn yapanlar hamama giderken nlerinden rlplak geirtirler. Sonra da kzn kimin olacan kararlatrrlar. Ertesi sabah ta kza teklifte bulunurlar; kz u, u kiilerle yaamaya raz olursa temiz, scak bir yerde i bulacaktr; reddederse zavall iin hayat yle gletirirler ki kz dizleri zerinde srne srne gelip kendiinden yalvarr. Oleg gzlerini kapad. lmedi. Yaayanlar arasnda. Mahkmiyetini de bitirdi. Ama her- ey sona erdi. Kendisi de bunu anhyor. kisi de susmulard. Gne olanca duruluuyla parlyordu; btn dnya klanm, neelenmiti. Meydandaki aalar olduu gibi ortaya kmt; ve burada, odada masa rts prl prl bir mavilikte, Zoya'mn salar prl prl saryd. renci grupumuzdaki kzlardan biri intihar etti. Bir dieri hl sa, yayor. erkek arkada ld. ki tane daha vard, onlara ne olduunu bilmiyorum. Koltuundan hafife eilerek Oleg ezberinden syledi : Kasrga dindi. Pek azmz sa kald. Dostluk yoklamasna cevap veren az. Yalnzca geriye kalan yallar. Oleg yar dnm yere bakyordu. Salarnn kapkara ynnn kvrlp bklmedii bir yn yok gibiydi. Bu dolak salar slatlmak, gnde iki kere taranmalyd, slatlmak, gene taranmalyd. Oleg artk anlatmyordu ama Zoya istediini renmiti. Oleg ona en nemli eyleri anlatmt; ayan kstekleyen ey srgnd, cinayet deil, evlenmemiti hi ama bu da onun hatas deildi; yllar nceki akndan efkatle sz etmiti; bu da onun duygulu bir erkek olduunu gsteriyordu. Kostoglotof susuyordu, Zoya da. Baklar bir Kaknn,, bir gen adamn zerinde dolayordu. Onda yakkl denebilecek bir ey yoktu ama Zoya onda irkin bir yan da gremi- yordu. Bykannenin, ihtiyacn olan ey yakkl erkek deil,

 170 iyi erkektir, dedii gibiydi. Azim ve g, hereye dayanmasn bilmiti: Zoya'mn onda belirli bir ekilde hissettii ey buydu; hayranlarnn hibirinde karlamad, denemesi yaplm bir gce sahipti. Nakm ilerken gen adamn, zerine dikilmi aratrc baklarn sezdi. Ban kaldrmadan bakt. Oleg anlaml bir ekilde, baklarn Zoya'dan ayrmadan: Kimi aryacam, kiminle paylaacam hayatmn kederli kalbini? Ama imdi onu paylatn, diye fsldad, Zoya dudaklaryla gzleriyle glmseyerek. Zoya'mn dudaklar pembe pembe deildi; dudaklarnn renginin kendi rengi olduu, boya olmad belliydi. Krmzyla portakal rengi arasndayd. Yakc myd, belki de? Alev alev yanan ate rengi. Yumuak, sar akam gnei Oleg'in hasta, kk yznn solgunluunu canlandrmt. Bu scack kta; lmeyecek, yayacak gibi duruyordu. Oleg, hznl bir paray bitirmi, bir neelisine balamak zere olan gitarc gibi ban sallad. Zoyenka! Tatilimi iyi geirmeme yardm et. Bu beyaz gmleklerden bktm usandm. Bana hastabakcy deil de gzel kentli kz gster! Ush-Terek'de byle bir kz asla grmiyeceim. Zoya ona, Sana gzel bir kentli kz nerden bulaym? diye takld. u beyaz gmleini bir dakikalna kar da ortada gezin. Oleg koltuunu geri ekerek ona nerede yrmesi gerektiini gsterdi. Ama grev bandaym, diye Zoya kar koydu, byle bir ey yapmaya hakkm yok. Belki de zntl eylerden ok konutuklar iin ya da batan gne, klarn odaya neeyle satndan Zoya, Oleg'in istediini yapabileceini ve ok iyi olacan hissetti birdenbire. Nakm bir kenara att, koltuundan bir ocuk gibi frlad, hafife ne doru eilerek acele acele, sanki yrmeye deil de komaya hazrlanyormu gibi dmelerini amaya balad. ek! Kendisinin deilmi gibi Oleg'e bir kolunu uzatt.

 171 Oleg ekti. Gmlein kolu kt. teki! Zoya parmaklarnn ucunda ona arkasm dnd. Oleg de ikinci kolu ekti. Beyaz gmlek imdi gen adamn dizlerinde duruyordu; Zoya odann iinde dolat. Dimdik, hafife salnarak, kollarn bir sallayp bir kaldrarak tpk bir manken gibi yryordu. Zoya bir iki adm att, dnd, hayretle olduu yerde dur- ( ; kollar iki yana akt. Oleg beyaz gmleini yakalayp gsne bastrm, ona btn kalbiyle sarlmt, ona yakc baklarla bakyordu. Bra-vo! diye bard, fevkalde! imdi gnein klaryla tutuan masa rtsnn tkenmek bilmeyen zbek mavisindeki bir ey Oleg'de dnk ezgiyi yeniden canlandrmt, birdenbire farkna vard, anlad ezgiyi. Salkl, kark ve bedensel arzularna yeniden kavuuyordu. Bu yumuak mobilyann, bu rahat odann zevkini, yllarca sren skntlardan sonra duymaya balamt. Zoya'ya tapnmann verdii zevk, uzaktan de, sahip olma duygusunu hissederek tapnmann verdii zevk. Bunlar o, daha iki hafta nce lmek zere olan o, duyuyordu. Zoya parlak dudaklarn heyecanla kprdatt, sonra dudaklarnn muzipe, sanki bildii baka bir ey daha varm gibi bir tavrla aksi yne doru yrd; pencereye gitti. Oraya gelince dnd, eskisi gibi durdu. Oleg yerinden kalkmad, yalnzca dikleti, karmakark: siyah sal ban ondan yana evirdi. Zoya'da nitelendirilmekten ok hissedilen bir gcn iaretleri vard... bir piyanoyu yerinden oynatmak iin gereklilik duyulan bir g deildi bu, kar koyacak cinsten bir gt ve Oleg bu gce kar koyabilme yeteneine sahip olmann, belki de bu meydan okumay kabullenmenin, gcn onunla lmenin verdii dnceyle neelendi. Hayatn btn arzular iyilemekte olan bedenine dnyordu, hepsi. Zo-ya, diye Oleg ark syler gibi konutu, Zo-ya! Adnn anlam nedir, biliyor musun? . Zoya hayattr, diye gen hastabakc kkrdayarak karlk verdi. Zoya adnn anlamn anlatmay severdi. Ellerini pencerenin pervazna koyup duvara dayanarak durdu, btn bedeni arln bir tek ayana verdii iin hafife eilmiti. Zoe mu demek istiyorsun? Zoolojik atalarmza kar bir yaknlk duyuyor musun?

 172 Zoya gld. Onlara hepimiz bir para da olsa yaknz. Yiyecek bulur, ocuklarmz besleriz. Bunda kt bir ey var m? Belki de Zoya'nm bu kadarla yetinmesi gerekiyordu. Oysa cumartesi geceleri, dans edilen yerlerde bile istedikleri kz kollarna alp sktrmak gibi bir glkle karlamayan kentteki genlerde asla grmedii bu yakp kavuran, tkenmeyen hayranlk karsnda kendinden gemiti. Kollarn eriye uzatt, parmaklarn iki eliyle kavryarak btn bedenini son kzl- derili filminin sevilen arksma uydurarak kvrmaya balad: A-va-ra-ya-ya-ya! A-va-ra-ya-ya! Oysa Oleg birdenbire hznlendi, yalvard: Hayr! Bu arky syleme, Zoya! Zoya derhal ciddileti. Sanki bir saniye nce ark syleyen, danseden o dedi. Bu ark Vagabond filminden, dedi, sen grdn m? Evet. ok gzel bir filim. ki kere grdm ben. (Zoya bu filmi drt kez grmt ama sylemekten utanmt.) Houna gitmedi mi? Serserinin hayat tpk seninkine benziyordu. Benimkine benzemiyordu, dedi Oleg ters ters. nceki neeli havasma brnmedi. imdi gnein klar onu stmyordu, insan onun hl hasta bir insan olduunu grebiliyordu. Ama o da hapisaneden dnd, btn hayatmn perian olduunu grd. Hepsi yalan. rnek bir serseri katildi. Bir urka idi. Zoya beyaz hastane gmleine uzand. Oleg ayaa kalkt, gmlei dzletip ona verdi. Sen onlar sevmez misin? Zoya gmlei teekkr ederek ald, giydi, dmelerini ilikledi. Nefret ederim onlardan! Kostoglotof, Zoya'mn bann zerinden ileriye bakyor, enesi sinirli sinirli titriyordu. Yamac hayvanlar, yalnzca bakalarnn zararna yayan asalaklardr. Otuz yldan beri azl sulularn nasl slah edileceinden, topluma nasl katlacaklarndan sz edip duruyor, bunun tartmasn yapyoruz. Oysa onlarn ilkeleri Hitler'in- kinin ayn. yle anlatabirim durumu: eer dvlmyorsan, sessiz skin otur, sran bekle; eer seni deil de komularn soyup soana eviriyorlarsa, yine sran gelinceye kadar otur bekle. Dm bir kiinin daha da dmesi iin ellerinden geleni yaparlar, zerine basp geerler. Yine de romantik pelerinlere

 173 brnrler; biz de onlara efsanelerini yaratmalarna yardmc olur, hatta arklarm beyaz perdeye bile aktarrz. Ne efsanesi? Zoya onun yzne bakt, gen adarm incit- I iini hissediyordu. Bunu anlatmas yz yl srer. Ama istersen sana bir tanesini anlataym. Pencerenin nnde yanyana duruyorlard. Szcklerine hi te uymayan bir davranla Oleg, Zoya'y dir seklerinden smsk tuttu, Zoya e sanki o bir ocukmu gibi konuuyordu. Soy lu kanun kaaklar olduklarn iddia ederler. Yoksullar soymadklarn, mahkmun elindeki son kutsal eyasn almadklarn syliyerek vnrler. 1947 ylnda, Kras- noyarks transit hapishanesindeki hcremizde hi kimsede zerre kadar bir ey yoktu; yani kimseden bir ey alnamaz, al- namazd. Hcredekilerin hemen hemen yars ingeneydi. Atlar; btn ekeri, btn ekmei kenderine ayryorlard. Hcrede her cinsten tutuklu vard; yars ingene, yans da .lapondu. Rus olarak yalnzca iki kiiydik; ben ve nl Kutup lilotu. Kuzey Kutup Okyanusunda bir ada hl onun adn tayordu ama o hapisteydi. Zerre kadar vicdan zb duymadan rka'lar yiyeceimizi son lokmasna kadar aldlar, tam gn. Ama Japonlar bir karara vardlar, gece sessizce kalkp ranzalardan tahta kopardlar urka'larm zerine Banzai diye lk atarak ullandlar. Onlar bir dvdler ki! Seyretmesi bile zevk oldu! Peki senle pot ne yaptnz? Bizi niin dvsnlerdi? Ekmeklerini biz almamtk ki? O gece tarafsz kaldk. Ama Japonlarn zaferine sevindik. Sabahleyin dzen saland; ekmek ve eker hakkmz tmyle aldk. Bu kez hapishane ynetimi unu yapt: btn Japonlar bizim hcreden ald, dvlenlerin yanma yeni rka'lar verdi. imdi Japonlardan daha ok urka vard hc rede, stelik de bakl, Urka'lar istedikleri hereye sahip olurlar. Ve bir gn Japonlar insafszca dvdler, ldrdler. te bu kavgaya pilotla beraber ben de kartm. Artk tahammlm kalmamt; Japonlarn safnda dvtk. Ruslara kar m? Oleg kolunu Zoya'nm dirseinden ekti. Sertleti; Benim iin urka'lar Rus deildir. Elini kaldrd, siliyormu gibi enesindeki yara izinin zerinde gezdirdi; yara izi enesinden boynuna kadar uzuyordu. te o kavgada aldm bu yaray.

ON NC BLM Pavel Nikolayevi'in tmr cumartesiyle pazar gn arasnda geen zamanda ne kld, ne de yumuad. Daha yataktan kalkmadan farketmiti bunu; nk afak vakti, yal zbek'in kulann dibinde mlyan iren ksriikleriyle uyanmt; yal adam hl ksryordu. Pencere dnk gibi yine kapal bir hava gsteriyordu, bu da kouta kasveti oaltyordu. Kazak oban bu sabah her zamankinden daha erken kalkm, kalktndan beri yatann stnde bada kurmu, duygusuzca, tpk bir aa kt gibi oturuyordu. Bugn doktorlar beklenmiyordu. In tedavisi iin ya da sarglarn deimesi iin hi kimse arlmayacakt. Belki de Kazak; akama kadar o ekilde oturacakt. Skc Yefrem yine kasvetli Tolstoy'una dalmt. Arada srada kalkp karyolay sallyarak geitte dolayordu; ama Pavel Nikolayevi'le olsun, baka biriyle olsun kavga etmekten vazgemiti. Serseri Ogloyed dar kmt. Akama kadar da dnmedi. Sevimli, bilgili bir gen olan Jeolog hi kimseyi rahatsz etmeden jeoloji kitabn okudu. Koutaki dier hastalar sessizce duruyorlard. Pavel Nikolayevi'i neelendiren ey bugn karsnn ziyaretine gelecek olmasyd. Karsnn kendisine yardm dokunamazd ama ona iini dkmek ne byk bir teselliydi: kendini ne kadar kt hissettiim, inelerden hi yarar grmediini, koutakilerin ne kadar iren kiiler olduklarn anlatacakt. Kars ona hak verecekti, bu da yeterdi. Sonra ondan bir kitap, iyimser, neeli bir kitap isteyecekti. Ve delikanldan reeteyi yazmak iin kalem istemek zorunda kald dn gibi glnle dmemek iin bir dolmakalem de isteyecekti. A, evet, ona syleyecei asl nemli ey o mantardan, hu aac mantarndan szetmek ve onu bulmasn istemekti. Ne de olsa henz herey bitmi saylmazd. Hastane illarnn yarar dokunmazsa baka areler vard. Asl mesele. Gor- ki'nin dedii gibi kendisini insan olarak hissetmesi, iyimser olmasyd. Pavel yava yava koua alyordu. Kahvaltdan sonra Maliye Bakan Zveref'in dnk gazetedeki bte raporunu oku-

 175 <lu. Sonra pazar gazetesi geldi. Demka gidip almt, ama I 'avel Nikolayevi gazeteyi istedi, Mendes - France hkmetinin dyle ilgili makaleyi zevkle okudu. (evirdii dolaplara, l'aris anlamalarna karlk Mendes - France d haketmi- .) Erenburg'un yazsn daha sonra okumaya karar verdi; Krenburg'un sava yllarnda halka nasl yararl olduunu gr m, bunu takdir etmiti; ama gazetelerde onun acayipliklerinden de sz ediliyordu. Daha sonra canl hayvan rnlerinin arttrlmas iin yaplacak byk ocak ay toplantlar iin verilmi kararlara dald. te hademe, karsnn geldiini bildirinceye kadar Pavel Nikolayevi zamanm byle geirdi. Yatalak hastalarn ziyaretilerini koulara alyorlard ama Pavel Nikolayevi byle bir istekte bulunacak, yataktan kalkamadn ispatlamaya giriecek durumda deildi, sonra aaya inmek bu hasta ve skc kiilerden uzaklamak daha iyi olacakt. Boynunu kaln bir earpla sararak aa indi. Hi bir erkek karsn, evliliklerinin gm yldnmnden bir yl nce Pavel Nikolayevi'in Kapa'y sevdii gibi sevemez. Btn yaants boyunca hi kimse ona kars kadar yakn olmamt. Pavel Nikolayevi'in baarlaryla sevindirmek istedii, daha iyi dertleecei baka hi kimse yoktu. Kapa gerek bir arkada, ok alkan ve zeki bir kadnd. (Pavel Nikolayevi arkadalarna hep, 'karmn zeks btn bir ky Sovyetine yeter,' diyerek vnrd.) Ona sadakatsizlik etmei aklndan geirmemiti, Kapa da sadk bir e olmutu ona. Toplum merdivenini yava yava trmanan bir kocann gemiinden utan duymas pek geree uymaz. Evlendiklerinden beri, kar - koca bir hayli yksee trmanmlard. Kapitolina Matveyevna, Pavel Nikolayevi'in alt ayn makarna fabrikasnn hamur yuurma blmnde ii kz olarak almt. Evlenmezden nce Pavel Nikolayevi fabrikann sendika temsilciliinde bulunmutu. Gen Komnistler Birliince, hkmetin sendika sistemini desteklemesi iin seilen genlerden biri olmutu. Sonra bir yl srey le bir frnclk okulunun mdrln yapmt. Btn bu zaman iinde kar - kocann ilgileri azalmam, emeki duygular asla deimemiti. Emekilerle bir masada oturup ierlerken, Rusanof bir iki kadehten sonra onlara fabrikada alt gnlerden sz etmekten, bir inaat iisi zerine yazlm Kirpichiki (Kiremitler) adl eski emeki arksn sylemekten hep zevk duyard.

 176 Bekleme odasnn daha scak bir kesinde oturan Kapa olanca irilii, tilki krk, valiz byklndeki antas ve yiyecekle dolu antasiyle kiilik yeri kaplamt. Ilk, yumuak dudaklaryla kocasm pmek iin ayaa kalkt, sonra onu tmemek iin paltosunun kvrm zerine oturttu. Dudaklar tit- riyerek, 'bir mektup geldi,' dedi. Ve Pavel Nikolayevi onun dudaklarnn bu bdik titremesinden mektubun hi te iyi haberler tamad anlamm kard. Her bakmdan mantkl, soukkanl olmasna ramen Kapa bu kadnca tutumundan bir trl kurtulamamt; iyi ya da kt bir haber varsa bunu da ima kocas daha kapnn eiindeyken sylerdi. Pekl, ldr beni, hadi bakalm! Pavel Nikolayevi ok krlmt. Mektup daha nemliyse hadi bala da kt haberleri ver! Oysa Kapa kocasn mektuptan haberdar etmiti ya kendini toparlyabilir, insanca konuabilirdi ar tt. A yo, nemli birey de, diye pimanlkla atld, naslsn sen? Kendini nasl hissediyorsun, Pasik? ne yapldm biyorum. nk cuma gn, sonra dn sabah bahemireye telefon ettim. Kt bir durumda olduunu bseydim derh al koardm, ama bana iyi olduunu syleder. neden bir ikyetim yok, diye Pavel Nikolayevi vnd. Ama hastane, Kapa! Ne yer! imdi Yefrem ve Ogloyed'- le balyarak bu kiileri durmamacasma anlatyordu; ilk ikyeti zerinde fazla durmad, kaygyla, Kendime zg bir tuvaletim olsayd! dedi, korkun bir ey. Hele el ykayacak yer! Kapsz, ak tuvaletler, gizlilik diye bir ey yok! (Halk hamamlarn ya da tuvaletlerini kullanmak bir memurun otoritesini kanlmaz bir ekilde ykard. Brosunda Ru- sanof bir kat aa iner, dierlerine ait olan tuvalete gitmezdi.) Buradaki durumunun gln ve iini dkmesi gerektiini anlyan Kapa onun yaknmalarn kesmedi, aksine ne var, ne yok hepsini anlatmasna yardmc oldu; Rusanof yava yava tek tek olaylar zerinde durmaya balad. Sonunda da kayglarnn hepsinden daha umutsuz olanna geti: Bu doktorlara ne demeye para veriliyor? Kapa ona ine yapld srada ve sonra neler hissettiini, tmrn ne kadar ardn sordu, earb aarak tmre kendisi de bakt: hatt tmrn bir para klm gibi grndn be syledi. Tmr klmemiti, Pavel Nikolayevi biliyordu, ama

 177

byle bir sz iitmek houna gitmiti., sonra kim bilebilirdi ki, belki de gerekten klmt. Bymemi, deil mi? Hayr, hayr hi de, Kapa emindi. Durmadan bymese! Rusanof soru gibi bunu da titrek bir sesle sylemiti. Bymesi bir dursa! Byle bir hafta daha bymeye devam ederse, o zaman ben... Szne devam edemedi. O karanlk labirente bakamazd. Hayr. Ne talihsiz adamd; btn bunlar ne kadar tehlikeliydi! Yarn yine ine yaplacak. Sonra aramba gn. Ama inelerin yarar dokunmazsa ne yapacaz? O zaman Moskova'ya gideriz, dedi Kapa azimle, bunun zerinde anlamaya varakm: yaplacak iki inenin de yarar grlmezse uakla Moskova'ya gideriz. Bana cuma gn tele fon ettin ama sonra fikir deitirdin. Ben yine de endyapin'e telefon ettim, Alimof'u grmeye gittim; Moskova'ya Alimof'un kendisi telefon etti, anlaldna gre son zamanlara kadar senin hastaln yalnzca Moskova'da tedavi ediliyormu, imdi hastalar buraya yollamaya balamlar. Buradaki doktorlarn ilerlemelerini istiyorlarm. Ksacas, doktorlar iren insanlar! Tedavi ettikleri bir insan olduuna gre onlarn zerinde bilgilerini geniletmeye almalarma ne haklar var? Ne dersen de, ben doktorlardan nefret ediyorum! Evet, evet, diye Pavel Nikolayevi ayn kanda olduunu ac ac belirtti, onlara ne dndm syledim zaten. retmenlerden de nefret ediyorum. Maika yznden onlarn elinden neler ekmitik! Lavrik yznden de! Pavel Nikolayevi gzlklerinin camlarn sildi. Ben okul mdryken bu durum normaldi, o zaman retmenler hep dman gibiydiler, hi birisi bizim safmzda deildi. Derhal yaplacak olan i onlar hizaya getirmekti. Ama imdi? imdi onlardan bireyler beklemeye hakkmz var. Haklsn. Ama beni dinle! Anlaldna gre seni Moskova'ya yollamak o kadar g olmayacak, ne de olsa bu gibi ilerin nasl yaplacan biliyoruz. Bunun iin bir mazeret buluruz elbet. Alimof seni Moskova'ya yollamak iin gerekli here- yi hazrlyacak. Seni ok iyi bir hastaneye sokmaya alacaklar. Ne dnyorsun? nc inenin yaplmasndan sonraya kadar bekliyelim mi? Kanser Kouu F : 12

--178-Kapa'nm plnlar o kadar dzenliydi ki, Pavel Nikolayevi cesaretlendiini hissetti. Bu rm delikte yalnzca dmanlk vard! Btn yaantlar boyunca Rusanof'lar alkan,, giriken insanlar olmulard. Bugn yle aceleleri yoktu; ve Pavel Nikolayevi burada karsyla oturup koua dnmemekten zevk alyordu. D kap sk sk alp kapandndan bir para mt. Kapitolina Matveyevna paltosunun altndan bir al ekip kard, bunu kocasnn omuzlarna sard. Srada, yanlarnda oturanlar akl banda, temiz insanlara benziyorlard, burada oturmak ok hotu. Ar ar konudan konuya geerek Pavel Nikolayevi'in hastalanmasyla kesen nceki yaantlarnn eitli durumlarndan konutular. Kandklar yalnzca, balarnn zerinde dolaan en nemli sorundu: hastaln kt bir sonu dourmas. Bu sonuca karlk hi bir pln kuramaz, harekete geemez, aklamalarda bulunamazlard. Byle bir sonu iin hi hazrlkl deildiler... Bu yzden de daha inanlmaz gibi geliyordu. (Evet, Kapitolina Matveyevna'nm kocas lrse mal - mlk ve apartman zerine bir takm dnceleri vard, ama ikisi de yle derin bir iyimserlik havas iinde yetimilerdi ki nceden vasiyetname hazrlamaya kalkarak huzurlarn bozmaktansa hereyi olduu gibi brakmay ye tutuyorlard.) Pavel Nikolayevi'in alt Sanayi Ynetim rgtnn memurlarnn gsterdii ilgiden, edilen telefonlardan konutular. Rusanof iki yl nce (bir fabrikann personel dairesine bal olarak alan gizli polis rgt) zel ubeyi brakp bu sanayi iletmesine gemiti. Sanayi ynetimiyle kendisi ilgilenmezdi, nk byle basit istekleri olan bir kii deildi. (Bu gibi sorunlar mhendisler ve ekonomi uzmanlar tarafndan zmlenirdi, ve Rusanof'un grevi bu gibi kieri kontrol etmekti.) rgtn btn dier memurlar ona balydlar, byle bir anda kendisine gi gstermeleri de insann houna gidiyordu dorusu. Emekli maa balanp balanmyacan konutular. Personel ve zel ubenin nemli mevkerinde uzun yllar kusursuz almasna ramen belki de hayatnn ryas olan eyi, yksek memurlara veren zel emekli maam, gremeden gidecekti. Hatt iileri bakanlnn hem miktar hem de erken emekli olma ynnden ok krl olan hakkndan yararlanmay bile ummazd, nk 1939 ylnda kendisinden istenen bakanlk niformasn kabullenmek iin bir trl karar verememiti, u

 179 on iki yldr bakanlk ok huzursuzdu, bu yzden kararszlk gstermekle belki iyi etmit i, belki de kt. Aslnda kafaca huzur iinde olmas hepsinden daha nemliydi. Son yllarda insanlarn giyinmek, evlerini dayayp demek konusunda daha gsterili davranmalarm, daha iyi yaamak iin duyduklar zlemi de tarttlar. te bu srada Kapitolina Matveyevna tedavi baarya ularsa, ki bunun iin bir ya da bir buuk ay gerektiine ikisi de inanyordu, apartmanda birtakm onarmn yaplmas uygun derdi. Banyodaki borulardan birinin ve bulak tann deitirilmesi gerekiyordu. Banyonun duvarlar onarlacakt, yemek odas da. Hele Pavel Nikolayevi'in odasna bir kat boya ekmek gerekiyordu, rengi deitirilmeliydi. (Kapitolina Matveyevna renk iin aratrmalar yapmt bile.) Sonra moda olduundan duvarlar altn rengi desenlerle sslenmeliydi. Pavel Nikolayevi'in btn bunlara bir itiraz yoktu ama ortaya sinir bozucu bir sorun kyordu: geri lehimcilerle boyaclar devlet salyor, paralar da ona gre veriliyordu ama iiler yine de apartman 'sahiplerinden' fazladan para koparmaya bakyorlard, evet, istemiyorlar, deta zorla alyorlard. Pavel Nikolayevi, paray onlara ok grmyordu (yine de cann skyordu) ama onu asl tedirgin eden ey, ok nemli bir prensip meselesiydi! Bu fazladan para niin verilecekti? Kendisi fazla cret ya da rvet istemeden kanuni maa ve ikramiyeleriyle yetinmiyor muydu? Oysa bu vicdansz iiler parann stnde para istiyorlard. Onlarn isteklerini yerine getirmek ilkelere son derece aykr bir davran, anari ve kk - burjuva saylan hereye balanmaz bir baei olurdu. Bu konu aldnda Rusanof hep rahatszlk, duyard. Anlat bana Kapa, emekilerin onur duygusuna ne oldu? Seninle makarna fabrikasnda alrken niin yaptmz i zerine birtakm artlar koymadk ya da iibamm avularmz yalamasn asla beklemedik? Bize hi byle bir ey oldu mu? Bu insanlar kt yola yneltmemeliyiz! Bahi aldklar zaman rvet alyorlar demektir. Bu iki eyi birbirinden nasl ayrabiliriz ? Kapa da onunla ayn kamdayd ama ayn zamanda da, bahi vermezse, ier ie baladklar zaman, ya da iin ortasnda bir ie votka, bir para yiyecek ikrm etmezse adamlarn yanl bir ey yapacaklarn, onu piman edeceklerini biliyordu.

 180 Kapa, emekli bir general, diye anlatt, bir seferinde bana, 'ben bahi vermem! Bir kpek bile!' demiti. Bu sefer su tesisatn yapan iiler banyonun su borusunun iine l bir fare koymular; boru tkanm, pis pis kokmu. Evin onarm ve yeniden boyanmas zerine bir karara varmadlar. Hayat kark, yle karkt ki... Nereye dnerseniz dnn ayn karklk vard. Sonra Yura'dan sz ettiler, en byk oullar artk bir erkek saylrd ama ok utanga, ekingen bir ocuktu; Rusanof- larm hayat karsndaki azimli, gl tutumlarna sahip deildi. Onu hukuk'ta okutmular, mezun olduktan sonra da iyi bir i bulmulard; ama byle bir iin adam olmadn kabulleniyorlard. Yura ne mevkiinde kendini gsterebilecek, ne de uygun kiilerle dostluklar kurabilecekti... Doru, yerinde davranlar yapmaktan cizdi. imdi grevi bandayd ya orada ne gibi hatalar iliyordu. Pavel Nikolayevi tedirgilemiti. Kapitolina Matveyevna'ya gelince, o Yura'nm kalkp evlenmesinden korkuyordu. Babas ona araba kullanmasn retmiti, babas ona bir ev bulurdu, ama insan onun iyi bir e seeceinden emin olabilir miydi? yle saf ve tecrbesizdi ki onu bir ii kz batan karabilirdi. Tabii ii kzlarla tanaca bir yer yoktu, byle yerlere gitmezdi Yura. Ama imdi tek bana hayata atlm, grev bana gitmiti, ne olacan kim bilebilirdi ki? Dncesizce bir evlilik gen adamn yalnzca hayatn mahvetmekle kalmaz... btn ailenin durumunu sarsar, urunda on yldr mcadele ettikleri, altklar hereyi ykard. andyapin'in kz, annesi kollektif iftlik iisi olan retmen okulundan arkada bir genle nerdeyse evleniyordu. nsan endyapin'lerin apartmann, mobilyasn, hayat dzenlerini, ziyaretlerine gelen yksek mevkiden kiileri bir dnse... sonra da onlarla birlikte masada, kaynana diye oturan ba rtl yal bir kyl kadn! Pasaportu olmayan bir kyl kadn (kollektif iftiler kentte oturmaya hak kazanabilmek iin pasaport almak zorundaydlar.) Aman Allahm! endyapin'in damat adaymn gemiinde bir leke bulup kzm kurtarmas ne byk bir ans eseriydi! Avieta, Ava, Alla; ne kadar bakayd! Rusanof Ailesinin mcevheriydi o. Anne ve baba onun yznden kayglandklarn, zldklerini hatrlamyorlard; tabii baz rencilere zg yaramazlklar hari. Ava gzel, zarif ve alkand; haya-

l anlyor, olduu gibi kabulleniyordu. Onu kollamak, onun iin kayglanmak gereksizdi; byk olsun, kk olsun hi bir meselede hata yapmazd. Ava yalnzca ad yznden annesiyle babasn sulard: niin byle tuhaf bir ad takmlard ona? Yalnzca Alla diye arn, ltfen. Oysa pasaportundaki ad Avieta Pavlovna idi (Ne de olsa gzel bir add bu.) Enstitnn tati yaklayordu. aramba gn uakla Moskova'dan gelecek, babasnn baucuna koacakt. Adlar daima insana dert oluyordu. Hayat ve zevkler deiir ama adlar kalr. imdi adna itiraz eden Lavrik'di. Okulda hl Lavrik diye arlyordu, Lavrik gel, Lavrik git, ve hi kimse onunla alay etmemiti; oysa bu yl pasaportunu alacakt; ad nasl yazlacakt? Lavrenty Pavlovi! Annesiyle babas bir zamanlar bu ad ona be be vermilerdi; bu oullarnn, Stalin'in sa kolu sadk Babakan Beria'nm baba adm almasn ve onun gibi olmasn dilemilerdi; her bakmdan. Oysa bir yldan fazla bir zamandan beri 'Lavrenty Pavlovi' adn anmak, bely zerine ekmek gibi bir ey olmutu. Yalnzca bir tek ferahlatc taraf vard; Lavrik askeri okula girmek istiyordu. Orduda onu ilk ve baba adyla armyacaklard. Ama soruyu fsldyarak konuabirlerdi; Niin Beria tasfiye edmiti? endyapin'ler de bunu merak ediyorlar ama yabanclara sylemiyorlard. Ya Beria gerekten iki yzl, iktidar iin anlama yapan bir burjuva milliyetisi karsa? Evet, durumas yaplmal, kuruna dizilmeliydi ama gizlice, ortal ayaa kaldrmadan. Basit, cahil halka bundan niin sz etmeli? Son durum anlalnca, hereyi anlatp aklayan gizli bir yaz, rgtlerin belirli kademelerindeki memurlar arasnda dolatrlr, gazetelerse Beria'nm kalpten ldn, an ve erefle gmldn yazabilirlerdi. En kk ocuklar Maika'dan da sz ettiler. Kk kzn btn A'lar bir yl iinde kaybolup gitmiti. Artk rnek bir renci olmadndan eref listesinden atlmt. Hatt ald B'ler bile pek azd. Btn bunlar Maika'nm beinci snfa gemesi yzndendi. Daha kk snflarda Maya'nm retmeni; ocuu, annesini, babasn iyi tanyan biriydi; gerekten de Maya kokulu baaryla bitirmiti. Oysa bu yl her ders iin ayr bir retmen olmak zere yirmi retmeni vard Maya'nn. Her biri, haftada bir geldikleri derslerde rencilerden birini tanyor, onun ileri gitmesi iin aba harcyorlard. Bu tutum ocuk zerinde nasl kt bir etki yaratr, ruhunu nasl krel

 182 tirdi; retmenler bunu dnmyorlar myd? Zaten Kapitoli- na Matveyevna bu uurda aba sarfetmekten usanmyordu. Veliler toplants yoluyla okulu dzene sokacakt. Niin kzlarla olanlarn birlikte okuduklar kark retime dnlecekti? Niin kzlarla olanlarn ayr snflarda okuduu, ileri Sovyet pedagoglarnn en gzel baars olan dzenden vazgeilecekti? Saatlerce konutular, konutular; dilleri gittike arlayor, ikisi de birbirlerine aklamamalarna ramen konumalarnda bir z kalmadm hissediyorlard. Pavel Nikolayevi'in iindeki herey kntye uramt; artk insanlarn varlna, tarttklar olaylara inanmyordu. Cam hi bir ey yapmak istemiyordu. Yatmaya gitse, ban yasta koyup tmrn din- lendirse ok daha iyi olurdu. Kapitolina Matveyevna'ya gelince, bu konuma iin byk bir aba sarfetmesi gerekmiti. nk K. kentindeki erkek kardei Minai'den bu sabah ald mektup antasnn iinde alev alev yanyordu sanki. Rusanof'lar savatan nce K.'de oturmulard; oras, genliklerini geirdikleri, evlendikleri, btn ocuklarnn doduu yerdi. Sava srasnda bu kente g etmilerdi. K.'daki apartmanlarn Kapa'nm erkek kardeine devretmenin yolunu bulmulard. Kocasnn mektuptaki haberi renecek durumda olmadn biliyordu; ama insan byle bir haberi bir tandkla tartamazd. Kentte haberi ayrntlaryla anlatabilecei bir tek kii bile yoktu. Kocasn her konuda teskin etmi olmasna ramen onun da cesarete, anlaya ihtiyac vard! Evde yalnz bana, bu haberi biriyle paylamadan yayamazd. Yura'ya bunu hi bir ekilde anlatamazd. ocuklarn iinde belki de yalnz Avieta bu haberi renebilirdi; Avieta ona durumu iyice anlatabilirdi, ama bunun iin nce kocasna danmas gerekiyordu. Oturduka Pavel Nikolayevi daha ok bitkinlemi gibi grnyor, mektuptan sz etmek daha da imknszlayordu. Mektuptan sz etse de etmese de Kapitolina Matveyevna'nn eve gidecei saat gelmiti, bu yzden getirdii yiyecei antasndan karmak, kocasna ne getirdiini gstermek iin harekete geti. Paltosunun kollar tilki krkyle yle geniletilmiti ki antann ak azndan ieri girmiyordu. ite o zaman, yiyecei (komodininin gznde daha bol bol yiyecek vard) grnce Pavel Nikolayevi baka birey, herhangi bir yiyecekten ya da iecekten daha nemli olan eyi, bugn balamas gereken eyi hatrlad; chaga, hu aac mantar.

 183 Yeniden canlanarak karsna bu mucizeden, mektuptan; doktordan (belki de bir arlatan olabilirdi) ve hemen mektup yazacak, kendilerine Rusya'dan mantar toplyacak birini dnmeleri gerektiinden sz etti. Eskiden oturduumuz K.'da istediin kadar hu aac vard. Minai neden bize bunu salyamasm? Ona hemen yaz. Baka birini de dn. Eski dostlarmz var, deil mi? Birey ler yapsnlar! Hepsine nasl bir durumda olduumu bildir! te Minai'den, K.'dan kendisi sz etmiti! Erkek kardei ok heyecanl ve korkutucu bir dille yazd iin mektubu karp antasn yalnzca bir ap kapyarak Kapa anlatt: Biliyor musun ne oldu, Pasha? K.'daki kiilere kendini hatrlatmann gerekip gerekmediini dnmemiz lzm. Minai yazyor ki... ey, tabii doru olmayabilir... ki... Rodief... Ro- dief kentte grlm... eski durumunun kendisine geri verdi- i anlalyor... byle bir ey olabilir mi? Kapa, uzun, iren 'eski durumunu geri vermek,' szlerini sylerken antasna bakyordu; mektubu karmak iin eildi; bu yzden Pasha'mn bir anda bembeyaz kesildiini gremedi. Ne oldu? imdi mektubu ald andakinden daha ok dehete kaplmt. Ne oldu sana? Pavel Nikolayevi kanepenin zerine iki bklm km, karsnn alna kadnca bir davranla sarnmaya alyordu. Doru olmayabilir! Kocasn omuzlarndan gl elleriyle tutacak kadar evik davrand, oysa bir eliyle antasn tutuyor, sanki antay Rusanof'un stne asmak istiyor gibiydi Doru olmamas yine de mmkn! Minai onu kendisi grmemi. Ama bakalar... Pavel Nikolayevi'in rengi yava yava dzeldi. Ama yine de midesinde, kollarnda ve omuzlarnda bir halsizlik hissediyordu, ba tmr yznden daha da arplm gibiydi. Bana bunu neden sylemek gereini duydun? dedi halsizce, perian bir tavrla, bamda yeteri kadar dert yok mu? Yeteri kadar dert? diye tekrarlad. Gzlerinden ya akmyordu ama gs hkrk nbetleriyle sarslyor, ba titriyordu. Bala beni, Paenka! Bala, Paenka! Hl kocasnn omuzlarndan tutuyordu. Ama bakr rengi salar aslan yelesi gibi titriyordu. Ben de aklm karacam! imdi gerekten Minai'nin odalarndan birini ondan alrlar m? Btn bunlar nereye varacak? Buna benzer iki olay daha duymutuk, hatrladn m?

184

Odann bununla ne ilgisi var? Odann allah belsn versin! Brak alsnlar! diye Rusanof alamakl bir sesle karlk, verdi. Odann Allah belsm versin demekten neyi kastediyorsun? Niin Minai'nin yanna bakalar gelsin? Kocan dnsen daha iyi olur! Bana olacaklar bir dn! Guzun'dan ne haber? Minai mektupta ondan sz etmiti? Guzun'dan ses seda yok. Hepsi dnp gelmeye balarlarsa; o zaman ne olacak? Nerden bileyim? Pavel Nikolayevi'in deta nefesi kesildi. Onlar serbest brakmaya ne haklar var?... nsanlar bu kadar insafszca nasl yaralayabilirler? ON DRDNC BLM Pavel Nikolayevi bu ziyaretten o kadar ok ey ummutu; en azndan neeleneceini, oysa eskisinden ok daha perian durumdayd imdi. Kapa gelmeseydi ok daha iyi olurdu. Sallanarak merdivenleri karken trabzana sarld, iine bir soukluun yayldn hissediyordu. Kapa onun merdivenlerden kmasna yardm edemezdi: o hi bir ie yaramaz hademe orada, zellikle Kapa'y durdurmak iin bekliyordu. Kapa hademeyi azarlyarak Pavel Nikolayevi'i kouuna kadar gtrmesini ve yiyecek antasn yukar karmasn salad. Masada oturan hastabakc Rusanof'un daha ilk akam nedense houna giden Zoya idi. Bir yn hastane filerinin arkasna gizlenmi, o kaba - saba Ogloyed'le flrt ediyordu, hastalara aldrd yoktu. Rusanof aspirin isteyince ondan aspirin haplarnn yalnzca akamlar alnmas gerektiini kesinlikle, ksaca syledi. Ama derecesine bakmasna izin verdi, daha sonra da ona birtakm illar getirdi. Karyolasnn yanndaki komodinin iindeki yiyecekler kendisinin hi bir karmas olmadan yeni gelen yiyeceklerle yer deitirdi. Ve Pavel Nikolayevi arzulad karyolasna uzand; tmrn yasta (hastanede yumuak yastklarn olmas hay ret vericiydi. Evden yastk getirmek zorunda kalmamt.) dayad; araf tepesine kadar ekti. Dnceleri birbiri ardndan, yakarak, bir kalp gibi arparak hzla birbirini izliyordu, bu yzden bedeninin geri kalan b-

 185 lm uyutu, sanki illa bayltmt. Ve artk odadaki sama .sapan konumalar duymuyor, admlaryla karyolann sarslmasna ramen Yefrem'in gezinmelerinin, darda gnn prl prl parlamaya baladnn, gnein bir yerden kendini gsterdiinin farkna vard. Saatler gelip geti. Pavel Nikolayevi uyuya kald, belki de tan, uyandnda, kouun klar yanyordu, bir sre sonra tekrar uyuya kald. Ama bir kere daha, gece yars, karanlkta, sessizlikte uyand. Ve uykusunun katn farketti. Bylece kurtarc rtsnden de yoksun kalmt. Kalbinin alt tarafn dehet, bir kska gibi yakalayp skt. Dncenin her eidi, kaynad, Rusanof'un beyninde dnd, oday, odann tesini kaplyarak gecenin boluuna szd. Bunlar gerek dceler bile deildi. Pavel Nikolayevi yalnzca korkuyordu, korkuyordu yalnzca. Sabahleyin Ro- diehef'in birdenbire hastabakclar, hademeleri bir kenara iterek koua dalacandan, onu dvmeye balyacamdan korkuyordu. Rusanof'un korkusu ne dlet duygusu, ne insanlarn gznde kk dmekti, korktuu yalnzca dayakt. Hayat boyunca yalnzca bir kez dayak yemiti; okulda son snftayken, altnc snfta; ona haddini bildirmek iin k kapsnda zerine ullanmlard. Hi birinde bak yoktu ama o korkun duyguyu btn yaants boyunca unutamamt; o zalim, her yandan inen sert yumruklar. Eer bir insan son kez genken grmsek o kii artk bembeyaz sakall biri de olsa, biz onu yine o gen haliyle hatrlarz.. Aslnda o kii ldkten yllar sonra bile bizim iin gen olarak kalr; bu yzden on sekiz yldan sonra hasta, belki de sar ya da beli bklm olarak dnebilecek olan Ro- dichef. Rusanof'un aklnda; tutuklanmasndan nceki pazar gn, byk halkevi balkonunda glleyle ve halterle antrenman yaparken son kez grd gibi dev yapl, gne yan tenli kii olarak kalmt. Rodief yar beline kadar plak bir halde balkondan ona seslendiinde Kapa ile Rusanof onu sulayan mektuplarn yazmlar, yerine vermilerdi: Paka, buraya gel! Adalelerimi elle bir! Kendini beenmilik etme! Yeni kuan mhendisi olmak ne demektir bilir misin? Biz Eduard Khristofori ve benzerleri gibi sska bacakl deiliz. Salam vcutlarmzda salam kafamz var. Ama sen kaim kapnn gerisinde kurumaya, ip gibi incelmeye baladn. Niin bizim rgte gelmiyorsun? Dkknlardan birinde sana

 186

gre i bulurdum. Ne dersin? iine gelmez, deil mi?., hah-ha! Glmesine devam ederek ykanmak iin dnmt; bir yandan da ark sylyordu: Biz demircileriz ve ruhlarmz gen! ite Rusanof'un koua, tepeden trnaa yumruk kesilmi bir halde daldn hayal ettii kii bu atletti. Ne kadar abalarsa abalasn bu hayali gzlerinin nnden silip atamyordu. Rodief e, o, bir zamanlar ayn Gen Komnistler Birliine dahil olan iki yakn arkadatlar. Paylatklar bu apartman fabrikadan vermilerdi. Ridoef daha sonra ii okuluna ve Mhendislik Enstitsne girmi, Rusanof da sendika iine, sonra da evrak dosyas ubesine dalmt. nce eleri bozutu, sonra da kendileri. Rodief, Rusa- nof'a hep aalatc bir sesle hitap ederdi. Zamanla Rusanof'lar apartmann kendilerine ait yarsnda pek kalabalklam lard; tek bir odada iki ocukla barnyorlard. Anlamazlklar son haddi bulmu, sonunda kendilerini unutmulard, tabii ve Pavel Nikolayevi hazrlad raporu rgte yollamt: Rodief'in zel bir konuma srasnda, son zamanlarda baslar ezilen Sanayi Partisi suikastilerinin almalarn vdn ve rgtte sabotajc bir grup kurmay teklif ettiini yazmt. Rusanof davada yeri olmadn, sulad kiiyle yzle- tirilmek zorunda braklmamasn rica etmiti. Savc, onu sulayan kii olarak yasann grneceini ve yzlietiril menin gereksiz olduunda Rusanof'a teminat vermiti; sulanan kiinin itiraf yeterliydi. Hatt Rusanof'un verdii bildiri savclk dosyasna bile konmyacakt, bylece sulanan madde 206'y imza- lyarak (aleyhindeki btn delilleri kabul ederek) davay kapatacakt, savclk dosyas kendisine gsterilse bile apartmann paylaan kiinin adna hi bir yerde rastlamyacakt. Partinin rgtteki sekreteri Guzun olmasayd her ey yolunda gidecekti. Polis ubelerinden, Rodief'in halk dman olduu zerine ihbar almt. Bu ihbar, Rodief'in partiden atlmas ve adnn parti kaytlarndan silinmesi amacyla yaplmt. Oysa Guzun inatlk etmi, ii bytm, Rodief'in 'bizim cinsten kii' olduunu iddia etmi, kendisine dava zerine gerekli ayrntlarn verilmesini istemiti. Ovsa kabak Gu- zun'un kafasnda patlam, iki gn iinde o da tutuklanm, nc sabah Rodief'le birlikte o da ayn Kar ihtill yeralt rgtne dahil olduklar iddiasiyle Partiden atlmt. imdi Rusanof'a korkudan terler dktren ey, Guzun'un

--187-Hanof o meum dnten, insanm aklna hayaline gelmeyen diriliten bu yzden dehet duyuyordu. Rodief'in kars da olanlar tahmin etmiti herhalde, ama icaba hl yayor muydu? Kapa'mn tahmin ettii gibi kocas tutuklanr tutuklanmaz Katya Rodief evden karlacak, Ru- sanof'lar balkon da dahil btn apartmana sahip olacaklard. (imdi bir apartman odasnn bu denli nemli grnm olmas Rusanof'a gln geliyordu.) Katya'y evden karmaya geldiklerinde odann kenderine verilmesi kararlatrlmt. Ama Katya onlara bir oyun oynad; Hamile olduunu bdirdi. Delil istendiinde de, durumu isbatlayan bir belge gsterdi. Gerekten de doruydu syledii! Yasaya gre hamile bir kadn evinden karlamazd, Katya bunu nceden biliyordu. Ancak ertesi yl evden karlabilmi, btn bu uzun aylar boyunca, onunla yanyana yaamaya, hamileliine, doumuna doumdan sonra verilen kalma sresinin bitimine kadar ona tahamml etmeye almlard. Evet, artk Kapa paylatklar mutfakta ona hi bir hak tanmyor, o srada be yalarnda olan Ava ona gln bir ekilde taklyor, orbasma tkryordu. Korku mu ? Bu karanlk kouta, grlt horlamalar ve nefes alp veriler iinde srtst yatarken (ieriye k yalnzca dardaki hastabakc masasnn zerindeki lmbann buzlu camndan szyordu) Rusanof gzn krpmadan, artk berrak- laan kafasyla Rodief'le Guzun'un glgelerinden niin bu kadar korktuunu, sularnn ispatlanmasna yardmc olduu dierlerinin de dnmesi halinde ayn duyguya kaplp kaplm- yacam anlamaya alt. Sonra, Rodief'in adm vermek frsatn bulduu, Rusanof'a ierin nnde aptal, alak diyen, burjuva bir aileden gelme o ayn Eduard Khristoforovi de vard (daha sonra Eduard Kristoforovi'in kendisi, kapitalizmi yeniden kurmak hayalini beslediini itiraf etmiti); Pavel Nikola- yevi'in koruyucusu olan nemli bir kiinin konumasn deitirmekle sulanan stenograf vard; yksek mevkideki kii ko numasna bu szleri koymamt, kendisiyle ibirlii yapmaktan kaman kitap vard (adam bir de bir papazn olu kmt; annda hakkndan gelinmiti); kar - koca Yelanski'ler vard... Baka kimler vard acaba?

 188 Pavel Nikolayevi bu kiilerin hi birinden korkmamt. Onlarn sularn ispatlamakta gittike daha cesur, daha ak davranm, hatt sesini ykselterek sulularn maskelerini d rd iki yzlemede de bulunmutu. O gnlerde hi kimse bunda ayplanacak bir taraf grmyordu ki! O harikulde, drst devrede, 1937 -1938 yllarnda, toplumun havas temizlenmi, nefes almak kolaylamt! Btn yalanclar, iftiraclar, fazla zeki aydnlar ve grltc eletirmenler ortadan kaybolmu, Rusanof ve arkadalar gibi sadk kiiler ortalkta balar yksekte, vakar iinde gezinmilerdi. imdi bu yeni, akn, kt dnem balamt; o halde Rusanof gemiin en gzel uygarca davranlarndan utanmal, kendi gvenlii iin korkmak myd? Korkmak m? Ne samalk! Gemiteki yaantsm dnyor, kendi kendini alaka bir davranla suluyamyordu. imdiye kadar korkacak hi bir neden olmamt! Pek cesur bir insan saylmazd belki ama korkaklk ettiini de hatrlamyordu. Cephede korkaklk edeceini dndrecek bir neden yoktu; deerli ve bilgili bir memur olduundan cepheye hi yollanmamt. Bir bombardmanda veya yangnda akln karaca sylenebirdi, ama o ve ailesi .'dan bombardman balamadan ayrlmlard, stelik Rusanof hi yangn grmemiti. Ayn ekde ne adaletten, ne de yasalardan korkmutu, nk yasalar asla bozmam, adalet te daima onu korumu, savunmutu. Hi bir zaman halk dman olarak iln edilmemiti; nk halk da hep ondan yana kmt. Eyalet gazetesi de onun zerine tek yakksz bir satr yazmamt, oysa Kuzma Foteyevi ya da Nil Prokofi isteseler byle birey yazarlard. Merkezdeki gazetelere gelince; onlar Rusanof gibi deersiz biriyle uramazlard, bu yzden basndan da bir korkusu yoktu. Karadenizi bir gemiyle gemi, Okyanusun derin sularndan da hi korkmamt. Yksek yerlerden korkar myd acaba? Bunu kestirmek zordu, nk asla dalara trmanmaya kalkacak kadar bo kafal bir insan olmamt, kpr inaats da deildi. Birok yllar, aslnda hemen hemen yirmi yl, Rusanof'un almalar personel dosya ubesindeki kaytlara gemiti. O ubenin eitli rgtlerde eitli adlar vard ama z hep aynyd. Yalnzca bilgisiz veya yabanc kier bunun ne kadar ince ve nazik bir i olduunu, nasl bir yetenek istediini bil-

 189 mezlerdi. airlerin henz kefetmedii bir iirdi. Her insan yaants boyunca birka belge doldurur, her belgede saysz sorular vardr. Bir belgede bir kiinin bir soruya verdii kark o kiiyi yrenin dosya ubesine ebediyen balayan bir iptir. Her kii bu ekilde yzler ce, hepsi toplansa milyonlara varan iplikler yayar. Eer bu iplikler grnr olsa gkler onlarla a gibi rlr, eer iplerde bir z ve esneklik varsa otobsler, tramvaylar, insanlarn kendileri bir yere kprdyamazlar artk ; hi bir rzgr sonbahar yapraklarn ya da gazete paralarn sokaktan aa srtp gtremiyecektir. Bu ipler ne elle tutulabir, ne de grlebilirdi ama kii tarafndan srekli olarak hissedirdi. Mesele u ya da bu evrak dosyasmn kesin ve ideal gerein asla elde edilememesiydi. Bir insan, yaayan her insan iin olumsuz ve kuku ekici bir eyler bulabilir nk herkes bir eyden suludur ya da bir ey saklyordur. Bu grnmez balarn srekli olarak hissedilmesi, en kark dosya ubesindeki sorumlulara sayg gsterilmesini gerektiriyordu. Bu durum otoritelerini destekliyordu onlarn. Bu kez musiki yoluyla bir karlatrma yapmak gerekirse Rusanof zel durumuna kretmeliydi, bir dizi ksilofonu vard, istedii ya da gereken herhangi birini alabilirdi. Oysa hepsi de ayn ekilde tahtadan yaplmt, herbirinin kendine zg ses tonu vard. Sonra birtakm en ince ve en ustalkl eidinden bulular da vard. Szgelimi, Rusanof'un almalar houna gitmedii iin ihbar etmek ya da haddini bildirmek istedii bir yolda olsun, o zaman Rusanof bu adamla konuurken sesine eitli tonlar verirdi. Kar taraftaki kii merhaba (bunu onun sylemesi gerektiini aklamak yersiz) dedii zaman Pavel Nikolayevi neeyle ama glmsemeden karlk verirdi, ya da baklarn karsmdakinden karr, (bu numaray yazhanesmdeki aynann nnde talim etmiti) onun selmna karlk vermeyi, byle bir kiiyi selmlamaa deer mi, byle bir kii onun sel mna lyk m acaba diye dnyormu gibi geciktirir, ancak ondan sonra selm verirdi (bunu sylerken de eitli yollar kullanabilirdi; ban olduu gibi baka yana evirir, ya da hi hareket ettirmezdi). Bu hafiften duraksamann bile hatr saylr bir etkisi olurdu. Byle bir duraksama ve souklukla karlanan memur hemen kafasnda ilemi olabecei sular aratrmaya balard ve duraklama da onu yapmay dnd uygunsuz bir davrantan alkoyard. Zaten byle bir ey varsa

 190 tabii Pavel Nikolayevi daha sonra renirdi. Daha gl are uydu: adamla buluunca (ya da telefon edince, hatt zel olarak artnca) Pavel Nikolayevi, 'ltfen yarn sabah saat onda broma gelin,' derdi. Adam mutlaka, 'imdi gelsem olmaz m?' diye sorard; nk niin arldn anlamak, ii bir an nce bitirmek isterdi. Oysa Kusanof kibarca ama kesin bir dille, 'hayr, imdi olmaz,' derdi. O anda ok ii olduunu ya da bir toplantya gideceini szlerine ekle- mezdi. Hi bir ekilde arlan adama basit, ak bir karlk vererek ona i huzuru salamazd (zaten hilenin can alc noktas buydu). 'imdi olmaz,' szcklerini eitli ekillerde anlamlandrlacak bir ses tonuyla sylerdi, arlan adamn aklna gelecek ekillerin hi birisi de i ac olmazd tabii. Memur tecrbesizlii ya da cesareti yznden, 'beni niin grmek istiyorsunuz?' diye sorard. Pavel Nikolayevi bu patavatszca soruyu kadife kadar yumuak bir sesle, 'yarn renirsiniz,' diyerek geitirirdi. Yarn sabah saat ona kadar uzun bir zaman vard. Bu arada pek ok ey olabirdi. Sz konusu olan memur imi bitirmek, evine gitmek, ailesiyle konumak, daha sonra belki de sinemaya ya da ocuun okulundaki veliler toplantsna katlmak zorundayd, sonra uyuyacakt (bazlar uyuyabilir, bazlar da sabaha kadar gzlerini bile krpmazlard) sabahleym kahvaltda lokmalarn yutamaz, durmadan, 'beni niin grmek istiyor?' sorusuyla kvranr dururdu. Bu uzun saatler boyunca memur, yapt bir ok eylerden pimankk duyar, bunlarn dourduu sonular yznden korkar ve kendi kendine toplantlarda bir daha stlerine kar gelmeyeceine yemin ederdi. Sonunda broda hazr bulunduu zaman belirli bir neden yznden deil, doum ya da diploma tarihinin kesinletirilmesi gerektii iin arldn anlard. Ksilofon ubuklar gibi bu icatlar da, hepsinin en serti, en keskini olan 'Sergey Sergeyevi (btn rgtn mdr, patrondu) sesini karmcaya kadar tahtalardan kan sesler ykselir, ykselirdi. 'Sergey Sergeyevi u, u tarihte bu kd cevaplandrmanz istedi.' O zaman memura bir kt verilirdi; tabii bilinenlerden bir tane deil. Pavel Nikolayevi'in kasa- smdaki ktlardan, filerden en ayrntl ve sevimsiz olan seilirdi. Szgelimi, zel ilerde altrlmak iin seileceklere saklanan soru ktlar verilirdi. Sz konusu memur belki de byle bir ie atanmay hi te dnmyor olabilirdi; ama iin aslm ortaya karmaya kim cesaret edebilirdi ki; Sergey Sergeyevi'-

--191-den eytandan korkulduu gibi korkulurdu. Memur dolduraca kd alr, neeli grnmeye alrd; ama aslmda ne kadar g bir durumda olduunu bilir, dosya merkezinden bir ey aklayp saklamam olduunu dnerek tedirginleirai, nk bu kd doldurmak demek hi bir ey saklamamak demekti. Soru ktlarnn en harikuldesi, en iyisiydi bu. te Rusanof bu tr ktlarla kadnlar, madde 58'e gre mahkmiyetlerini eken kocalarndan boanmak zorunda brakmt. Bu kadmlar izlerini nasl kaybederlerse etsinler, hapisteki kocalarna bir bakasnn adyla yiyecek paketlerini nasl yollarlarsa yollasmlar, ya da hi yollamasmlar bu kttaki sorularn arampol ok derin, stelik k da imknszd. Bu arampoldan bir tek k yolu vard: yasaya uygun boanma. Ama boanma davas da ona gre kolaylatrlmt; durumada mahkmun boanmaya raz olmas ne istenir, ne de boanma gerekletiinde kendisine haber verilirdi. Rusanof iin nemli olan kadnn boanmasyd, hl kurtarlmas mmkn olan bir kadnn geni, uygarlk yolundan bir sulunun kirli peneleri yznden sapmas boanmayla nlenebilirdi. Bu doldurulan ktlara gelince, hi bir yere yollanmazd. Sergey Sergeyevi'e gsterilse bile yalnzca bir aka ya da elence yerine geerdi. Bu iin iirsellii; bir insan, omuzlarna hi bir yk yklemeden avucunuzun iinde tuttuunuzu bilmenizdi. Rusaof'un rgtteki stn ve gizemli durumu (yars baka bir dnyadayd) ona hayatn gerek ak zerinde derin bir bilgi salad iin honutluk veriyordu. Herkese bilinen (alma, konferanslar, fabrikann kard gazetedeki maddeler, rgtn salonundaki sendika bildiri tahtas, u veya bu iin yaplan mracaatlar, kulp) gerek deildi; yabanclara, konu zerinde bilgisi olmayanlara gerek gibi gelirdi bunlar. Asl iler yaygara koparmadan, soukkanllkla, sessiz brolarda birbirini anlayan iki- kii arasnda ya da telefonla yaplan dosta konumalar srasnda kararlatrlrd. Kararlar gizli ktlarda, Rusanof'un ya da arkadalarnn evrak antalarnn derinliklerinde saklanrd; bunlar bir kiiyi uzun bir sre sessiz sedasz izler, sonra birdenbire, bir anda ortaya kar, yeralt rgtnden ate kusan bir az halinde frlar kurbannn bam koD?.- rr ya da yzne ate fkrtr sonra yine ortadan kaybolurdu; nereye gittiini kimse bilmezdi. Grnte herey ayn olmalyd: klp, yemekhane, u veya bu i iin mracaatlar, fab rika gazetesi ve i. Yine de fabrikann salonundan geip gelen

 192 lerin iinden kaybolanlar bir tek kii olurdu; iinden atlm, defterden silinmiti. Rusanof'un i yeri; bu ince, iirsel siyasi almaya uygun bir ekilde hazrlanmt. nceleri kaps, prl prl parlayan ivilerle deri aklm dierlerinden ayr bir odas vard, daha sonra rgt zenginleinee ne olur ne olmaz diye odaya bir de hol, karanlk bir duvar, bir kutu eklenmiti. Bu hol hi te kark olmayan basit bir icat gibi grnrd: bir metre derinliinde bile deildi, ziyaretiyi, bir kapy ap tekini kapatrken ancak bir - iki saniye geciktirirdi. Ama kesin konumadan nceki birka saniyede ziyareti k ve havann olmad bu yerde ksa bir duraklama devri geirirdi. Bu da onu huzuruna kaca kiiyle kyaslanrsa ne kadar nemsiz bir varlk olduunu hissettirirdi. Eer kafasmda herhangi bir kendine zg dnce ya da kstahlk varsa bunlar hemen orada karanlkta bir kenara iterdi. Tabii Pavel Nikolayevi'in gizlilii birka kii ayni anda gelse bile bozulamazd. Gelenler birer birer, ancak arldktan ya da telefonla izin verildikten sonra ieri alnrd. Bu ekilde donatlan, bu ekilde bir dzenle ieri girilehilen bir bro grevlerin titiz ve derin bir almayla yerine getirilmesini isterdi. Kapsnn nndeki o koruyucu giri yeri olmasa Pavel Nikolayevi kendisini pek perian hissederdi. Btn olaylarn mantk ynnden birbirini etkilemesi sonucu Pavel Nikolayevi'in i hayatndaki tutumunun genel hayatn etkememesi de imknszd. Yllar getike Rusanof ile Kapitolina Matveyevna yava yava kalabalklara, karnca gibi kaynaan insanlara ve itiip kakmaya kar tiksinti duymaya baladlar. tiip kakmalar yznden otobslerden, tramvaylardan, troleybslerden nefret ettiler. nsan bu aralarda hakarete urayabilird i de; nk bunlar zerleri ya ve kire iinde tulumlar giymi inaat iileri ve dier iilerle deta igal edilmiti; giysilerinizin kirlenmesi iten bile deildi. Bununla da kalmaz, bir de insann omuzuna vururlar bir bileti ya da bilet parasnn stn biletiden yolcuya kadar geirmenizi isterlerdi, tiksinirdiniz, biletleri ve bozuk paralar bir utan dierine iletmek bitip tkenmeksizin devam ederdi. Kentte yaya dolamak hem yorucu, hem de pek aalk bir eydi; stelik Pavel Nikolayevi'in durumuna uygun dmezdi, sonra gelip Seenlerin ne gibi bir davranta bulunacan da bilemezdiniz, te bu yzden Rusanof'lar otomobil kullanmaya baladlar;

--193-nce bronun arabasn, sonra taksi, daha sonra da kendi arabalarn. Tren yolculuuna gelince, st ak vagonlardaki yalnzca numarasz yerler deil, kapallardaki numaral yerler de dayanlmaz bir hl almt; insanlar pis kokulu koyun postundan paltolaryla, uva llarla, kovalarla dolayorlard. Bu yzden lsanof'lar yalnzca kapal, yatakl kompartmanlarda, dayal deli, vagonlarda yolculuk ediyorlard. Rusanof iin bir otelde daima bir oda ayrldn sylemek gereksiz; oday asla yabanclarla paylamak zorunda kalmamas iin yaplrd bu. Eer bir prevantoryum sz konusu olursa, Rusanof'lar herhangi bir tanesine de de, mterilerin gereken saygy grdkleri, en iyi artlarn uyguland, prevantoryum havuzunun ve gezinti yerlerinin halka ait olanndan parmaklklarla ayrld yerlere gittiklerini sylemek herhalde gereksiz olur. Doktorlar Kapito- lina Matveyevna'ya yry salk verdikleri zaman Rusanof'un karsnn eitleri arasnda yryler yapabilecei byle bir prevantoryumdan baka yer yoktu. Rus ruhunu kaybetmemelerine ve prensip olarak halkn hep birlikte gezinme detlerine dkn olmakla beraber Rusanof'lar yneticer ve nemli i adamlaryla birlikte olacaklar prevantoryumdaki daha temiz, daha gvenlikli yollar ye tutmulard. Rusanof'lar halk severlerdi; byk, soylu insanlar! Halka hizmet ediyorlard, halk iin lmeye hazrdlar. Bylece insann banliy elektrikli trenlerinde, pis birahanelerde ya da otobslerde, istasyonlarda karlaabecei; kstah, bazan lgncasna neeli, st ba perian insanlardan kanmaya baladlar. Yrtk prtk giysi insanlar hep tehlikeliydi, nk onlarda sorumluluk duygusunun pek az olduu bir gerekti, sonra kaybedecek pek bireyleri olmad da belliydi. Yoksa stne bana bir eki dzen verirdi. A sker ve yasa Ru- sanoflar iyi giyimli olmayanlardan koruyordu ama bu durum pek ge kesinleti. Yalnzca suu kesinleen sanm cezalandrlaca zaman koruyorlard Pavel Nikolayevi'i. Sankla yz yze geldiinde Pavel Nikolayevi tmyle aresiz kalyordu. Sank ona lnetler, kfrler savurur, hi nedensiz yzne yumruk indirmeye kalkr giysisini yrtar ya da kirletir, hatt zerindekileri ekip karrken Pavel Nikolayevi'i ne mevkii, ne de takdir edilmi olan almalar koruyabilirdi. Bylece Rusanof dnyada hi bir eyden korkmamasna Kanser Kouu F : 13

194 ramen bir zaman geldi ki yar sarho, kendini bilmeyen insanlara kar tmyle olaan ve hakl bir kayg duymaya balad, daha dorusu btn korkusu yzne bir yumruk yemekti. te bu yzden Rodief'in dn haberi onu ok korkutmutu. Rodief'in yapaca ilk iin yumruunu yzne indirmek olacam hayl ediyordu. Rodief'le Guzun'un yasalara ba vurmalarndan hi bir korku duymuyordu. Ona kar hi bir ey ispatlyamazlard, ispatlayamamalar gerekirdi zaten. Ama eskisi gibi hl gl kuvvetli kiiler olarak kaldlarsa; ya da haklarn kaba gle zmlemeye, enesine bir yumruk indirmeye kalkrlarsa? te Pavel Nikolayevi'in yenmek zorunda olduu, azimli, bilinli b ir Sovyet vatanda olarak iinde sndrmeye alt duygu buydu. Btn mesele, hereyden nce, hayalinin eseriydi. Belki de ortada Rodief yoktu ve Allahm izniyle de buralara dnmiye- cekti. nsanlarn dnd zerine dolaan bu sylentiler belki de botu; nk nemli siyasi olaylarn ak srasnda, Pavel Nikolayevi imdilik yeni bir hayat dzenini mjdeleyen ia retlere rastlamamt. stelik Rodief dnse be K.'ya gidecekti, buraya gelmezdi; imdi, u anda, Rusanof'u aramak aklna en son gelen dnce olurdu, nk davranlarna dikkat etmesi, K.'dan yeniden atlmamay salamas gerekiyordu, bu yzden Rusanof'un balangtaki, elinde olmadan doan korku yersizdi. Yine de Rusanof'u aramaya kalksa bu yere uzanacak ipularn hemen bulamazd. Tren buraya gnde gelirdi, sekiz eyaleti geerek. Sonunda bu kente gelse bile nce hastaneye deil, Rusanof'larm evine gidecekti. En gvenlikli yer? Ne sz ya! Byle bir tmr olmas ve gvenlik! Ne lgnlkt bu? Onlar geri getirmek! Niin. Orada yaamaya almlard. Hereyden vazgemilerdi. Niin buraya gelmelerine, herkesin hayatn altst etmelerine izin veriliyordu? Artk Pavel Nikolayevi kayglanmaktan vazgemi, uyumaya hazrlanyordu. Uyumaya almalyd. O zaman tuvalete gitmesi gerektiini anlad; hastanedeki en sevimsiz i! Tmr, boynuna sert bir demir yumruk gibi basn yaptndan dikkatle dorulup, dikkatle dnerek gcrdayan karyolasndan indi, pijamasn, terliklerini giydi, gzlklerini takt, terliklerini hafif hafif sryerek yrd.

--195-Masada esmer, sert Maria oturuyordu; uyankt, terliklerin hrtsn duyunca derhal dnp bakt. Merdivenlerin en st blmndeki karyolada yeni gelen, Yunanl, kabark sal, straptan inleyen Rum hasta yatyordu. Uyuyamadmdan doruldu; Pavel Nikolayevi'i korku dolu gzlerle izledi. Ortadaki sahanlkta iki yasta dayanm sa hl dzgnce taral sar, sapsar, ufak tefek bir adam lstikle kaplanm bir oksijen adrmda nefes almaya alyordu. Karyolasnn yanndaki masann zerinde portakallar, rekler, Dou ekerlemeleri, bir ie kefir duruyordu ama o bunlarm hibirine ilgi gstermiyordu, nk cierlerine yeteri kadar temiz, havay ekemiyordu. Alttaki koridorda baka hastalar yatyordu, bazlar uyumulard. Douluya benzeyen yal bir kadn acyla kendini oradan oraya atyordu; rgl salar yastn zerine yaylmt. Bundan sonra Pavel Nikolayevi herkesin, arada hi bir fark gzetilmeden rmga yaplmas iin bir tek kirli, kk kanepeye yatrlm olduunu grd. Sonunda, elinden geldiince fazla nefes alp bunu iinde tutmaya alarak Pavel Nikolayevi tuvalete girdi. Blmeleri, hatt el ykayacak yerleri bile olmayan bu tu valetlerde kendini bir toz zerresi kadar deersiz hissediyordu. Hademeler burasn gnde birka kez temizliyorlard ama ellerini yeteri kadar abuk tutamyorlard, nk daima yeni yeni kusmuklar, kan ve dk oluyordu. Bu tuvalet en basit bir konfora bile almam barbarlar ya da artk hi bir eye aldr etmeyecek kadar kaygl hastalar tarafndan kullanlyordu. Pavel Nikolayevi'in yalnzca bahekime kadar gitmesi, doktorlarn tuvaletini kullanmasna izin vermesini istemesi gerekiyordu. Bu pratik dnce yine de Pavel Nikolayevi'in kafasnda belli belirsiz olumutu. Yine pansman odasn, perian Kazan kadnn, holdeki uyuyan hastalar sonra da oksijen adrnda lmn eiindeki adam geti. Yukarda Rum ona korkun bir fstyla kurbaa gibi seslendi : Dinle, arkada, burada herkesi iyi ediyorlar m? Yoksa bazlar lyorlar m? Rusanof ona lgn gibi bakt; o anda artk ban hi dn-

--196-dremediini kesinlikle hissetti; tpk Yefrem gibi btn gv- desiyle dnmesi gerekiyordu. O korkun i enesinden yukar doru, aada da kprck kemiine kadar vuruyordu. Acele kouuna dnd. Ne dnyordu? Neden korkmutu yle? Kime gveniyordu ? Kaderi tam burada; enesiyle, kprck kemii arasnda yatyordu. Bu, onun durumasnn yapd yerde, hi bir tandn, bilinen hi bir yardmn, savunmann ileyemiyecei bir yer. ON BENC BLM Ka yandasn? Yirmi alt! O kadar varsn demek! Ya sen? Ben on alt yandaym. On alt yanda bacamdan nasl vazgeerim? , Ne kadar? Dize kadar, bu belli bir ey. Daha azn almyorlar. Ne yaptklarn da grdm. Sk sk bir para daha fazlasn kesiyorlar. Buraya kadar. Sallanan bir koan kalacak. Takma bacak taktrrsn. Plnlarn neler, yani genel olarak? niversiteye gitmeyi umuyorum. Hangi blme? Filoloji ya da tarih. Giri snavlarn kazanabilecek misin? Kazanrm. Kayglanmyorum hi. Hep soukkanlymdr ben. yi. Neden takma bacak araya girsin? Okuyacak, alacaksn. Durumun seni daha da inat yapmal. Fen kolunda daha byiik baar salarsn. Genellikle hayat zerine ne dnyorsun? Genel olarak ne var ki; bilimden baka? Evet ama... Ya evlilik?

 197 Evet, yaplacak baka bir ey olmazsa. Birini bulursun. Her aa iin bir ku vardr. Herneyse, baka ne olabilir? Ne demek istiyorsun? Ya hayatn, ya bacan, deil mi? Evet. Ama belki... Ya bacam kendi kendine iyileirse? Hayr, Demka, kprler belki zerine kurulamaz. Belki zerine kurulan yaplar yklmaya mahkmdur. ansa gvenemezsin, saduyuya gre davranman gerekir. Tmrnn adnn ne olduunu sylediler mi sana? Evet, sanrm 's' ve 'a' harfleriyle balyor! Bir 's' ve bir 'a'. O halde bacann kesilmesi gerek. Ne olduunu biliyor musun? Biliyorum. Eer bana bacamdan vazgemem gerektiini syleselerdi, yaantmn btn anlam yrmek ve ata binmek olmasna ramen raz olurdum. Benim gittiim yerlere ne kamyon, ne de araba gider. Senin bacan da kesecekler mi? Hayr. Kesmekte ge mi kaldlar? ey, nasl anlataym. Pek ge kaldm saylmaz ama yine de bir bakma ge kaldm. Tarlada ilerim vard. Buraya ay nce gelmeliydim ama iimi brakmak istemedim. Yrmek, ata binmek, durumumu daha da ktletirdi. Bacam ovuldu, sland bylece iltihap yayld. O zaman kendimi daha iyi hissettim; iimin bana dnmek istedim. Bir sre daha bekliyebilece- imi sandm. imdi bile bacam yle hassas ki pantolonun bir paasn kesmek ya da rlplak oturmak istiyorum. Orasn sarmadlar m? Hayr. Grebilir miyim? Elbette, bak. ok fena. Hem siyah ta. Doutan siyah. Orada bir doum lekesi vard. Sonradan azd. Bu nedir? Onlar iltihabn geip gittii fistller. Gryorsun ya Demka, benim tmrm seninkden ok farkl. Benimkine melanob- lastoma denir, insaf bilmeyen pis bir eydir. Genel olarak sekiz, ayda iini bitirir. Nerden biliyorsun?

 198 Buraya gelmezden nce bunun zerine bir kitap okudum. Okudum ve hastalm anladm. Ama daha nce gelebilseydim be ameliyata cesaret edemezlerdi. Melanoblastoma ok kt bir eydir. Bakla bir dokun, her tarafn metastaslarla kaplanr. Melanoblastoma da kendine gre yaamak istiyor, anladn m? Btn bu aylar boyunca hep geri braktm ey kaskta belirdi. Lyudma Afanasyevna ne diyor? Seni cumartesi gn muayeneye armad m? Kolloidal altn diye bir ey almamz gerektiini syledi. Eer bu altn bulursak hastahk kaskta durdurulabilirmi. Ba- eaktakini de m tedavisiyle sndrecekler. Ancak hastal bu ekilde geriletebilirlermi. Seni iyi edecekler mi? Hayr, Demka, ben iyi olamam. Melanoblastoma'dan iyileen yok. Byle bir iyeme imdiye kadar grlmemi. Bana gelince, yalnzca bacanm kesilmesi yeterli olamaz; daha yukardan da nerden kesecekler? imdi mesele u: tmrn bymesini nasl durdurabiriz ve daha ne kadar zamanm var; aylar m, yllar m? Baka bir deyile... Sylediin ey... Demek istiyorsun ki... Evet, Demka, bunu kabullendim artk. Ama en uzun ya- yan, en ok yaayan dedir. Kar karya kaldm sorun ne ya.pabileceimdir. lmeden nce baarmam gereken bir ey var. yla ihtiyacm var. Fazlasn istemiyorum. Yalnz bu yl hastanede deil de tarlalarda geirebsem. Alak sesle Vadim Zatsyrko'nun pencerenin yanndaki karyolasnda konuuyorlard. Konumalarn yalnzca komular, sabahtan beri yatanda gzleri tavana dikili ktk gibi yatan Yefrem'le, Rusanof duyabirdi, Rusanof duymu gibiydi, nk Zatsyrko'ya sevgiyle birka kere bakmt. Evet, unu anlamaya al. Yepyeni, tartmaya yol aabilecek bir dncenin denemelerini yapyorum. Moskova'daki byk bilim adamlar; ok maden cevheri rezervelerinin radyoaktif dalgalarla bulunabeceine inanmyorlar. Radyoaktif ne demektir biliyor musun? Bunun zerinde binlerce tartma yaplabilir. Kt zerinde insan hereyi savunabir, ya da kabul etmiyebilir, biliyorsun. Ama btn bunlar uygulamada da is patlayabileceim! hissediyorum. Bunun iin hep tarlalarda bulunmam, maden cevherini su aracyla bulmam gerek, baka bir

--199-eyle deil. Tabii yine sylyorum, mmknse. itir, insandan ok ey ister. Szgelimi bizim hava tulumbamz yok. Bir santrifj tulumbasn altrmaya balamazdan nce iindeki suyu boaltman gerekir. Nasl? Azndan tabii. Bu da bir az dolusu radyoaktif su imek demektir. Zaten iiyoruz. Krgz ier hep, babalarmz burda asla su imezlerdi, biz de imeyiz, der dururlar. Ama biz Ruslar iiyoruz. imdi melonoblas- loma beni kskvrak baladma gre, radyoaktiviteden niin korkaym? Tam bu iin adamym. Aptaln birisin sen, dedi Yefrem hrldayan, anlamsz bir sesle, onlardan yana dnmemiti. Bu szleri de hereyi duyduunun kantyd. leceksin. Jeolojiye ne ihtiyacn var? Sana bir yarar dokunmaz ki. nsanlarn ne iin yaadklarn dn- sen daha iyi olur? Vadim'in baca hareketsizdi ama ban zgr, bklebi- en boynu zerinde hafife evirdi. Kara, zeki gzleri prl prl parlyordu. En kk bir gceniklik hissedilmeyen bir sesle karlk verirken dudaklar titriyordu: Ne iin yaadklarn ben rendim. Yaratarak! ok yarar dokunur. Yemek imek zorunda olmazsn. Bunu syledikten sonra plstik kalemini dilerine vurarak ne demek istediini anlayp anlamadm grmek iin Yefrem'i szd. Bu kitab oku, aacaksn, dedi Podduyef, yine hareketsizdi. Vadim'i gremiyordu, elindeki mavi kitaba parmayla vurdu. Grmtm, dedi Vadim abucak. Zamanmza gre bir kitap deil. ok hareketsiz ve kukulu bir kitap o. Bizim deyiimiz u : Daha ok al! Hem de kendi kesen iin deil! Hepsi bu kadar. Rusanof gzlklerinin dosta ltsyla doruldu. Yksek sesle sordu : Syleyin delikanl, siz Komnist misiniz? Ayn sadelikle Vadim baklarn Rusanof'tan yana evirdi. Kibarca, evet, dedi. Bundan emindim, diye Rusanof bir parman havaya kaldrarak zaferle bildirdi. Tpk bir retmene benziyordu. Vadim, Demka'nm omuzuna hafife vurdu: Artk yerine git. alma zamanm geldi.

 200 Geochemical Method adl kitabnn zerine edi; kitabn sayfalar arasnda kk bir kt paras duruyordu. Kt gzel bir elyazsyla, kocaman kocaman nlem ve soru iaret leriyle dolmutu. Srekli olarak kitab okudu, parmaklarnn arasndaki kalem kprdamyordu bile. Sanki artk bu kouta deilmi gibi kendini kitaba vermiti. Gen adamn desteinden cesaret alan Pavel Nikolayevi, ikinci ineyi yaptrmazdan nce kendi kendine daha bir cesa ret vermeyi dnd. Ve koua daha fazla sknt vermemesi iin Yef rem'in haddini bdirmeyi kararlatrd. Bu yolda size iyi bir ders verdi Yolda Podduyef. nsan kendini hastala kle etmemek. Ne de eline geen ilk dinsel kitaba. Aslnda siz... ellerine... Pavel Nikolayevi, Dmanlarn ellerine demek istiyordu aslnda. Gnlk hayatta insan, dmanlarn parmayla gsterebilirdi ama bu hastane yataklarnda dmanlar kimdi? Hayatn derinliklerine bakabilmek, hereyden ok byk bir iin niteliini anlyabilmelisiniz. nsanlar kahramanca iler yapmaya ynelten ey nedir? Ya da kahramanlk savalarndan yararlanmaya sevkeden gd? Ya da szn gelii i savata? O zaman insanlar at, ayakkabszd, giysisizdi, silhszd. Yefrem bugn ok durgundu, yalnzca karyolalarm arasnda gidip gelmekten vazgemekle kalmam, olaan bir ok davranlarndan da vazgemiti. nceleri yalnzca ban esirger, btn gvdesiyle istemiye istemiye de olsa dnerdi, oysa bugn ne ellerini, ne de ayaklarm kprdatyor, yalnzca parmayla kitabma vuruyordu. Kahvalt etmeye zorlannca da, payna deni yemezsen karmn imez, diye karlk vermiti. Kahvaltdan nce ve sonra son derece hareketsiz yatmt. Arada srada gzlerini krptrmasa insan onun ta kesildii sansna kaplacakt. Oysa gzleri kapal deildi; Rusanof'u grnce bile kln kprdatmad. Duvarlar ve tavan hari gr asnda bulunan tek kii Pavel Nikolayevi idi. Rusanof'un sylediklerini duymutu; dudaklar ayn dmanca sesi, eskisinden daha g anlalr szckleri syliyerek kprdad : Savata ne olmu? Sen Sava'ta arptn m? Pavel Nikolayevi iini ekti :

--201-Sen ve ben yolda Podduyef, yamzdan tr Savata arpmazdk. Yefrem burnunu ekti. Senin niin arpmadn bilmiyorum ama ben arptm. Pavel Nikolayevi gzlklerinin gerisinden aydn bir kii tavryla bir kam havaya kaldrd : Nasl oldu bu? ok basit, diye karlk verdi Yefrem, szckler arasnda dura dura, elime bir tabanca alp arptm. Elenceliydi. arpan tek ben deildim. Tam olarak nerede arptn? zhevsk'de. Kurucular Meclisi'ne hcum ettik. Ben zhevsk Kurucularn destekleyenlerden yedisini vurdum. Hl hatrlyorum bunu. Evet, ba kaldran kentin sokaklarna serdii yedi yeyi birden hatrlyor gibiydi. Kar taraftaki gzlkl adam bir ey daha syledi ama Yefrem'in kulaklar bugn tkal gibiydi, hi bir eye uzun sre kulak veremiyordu. afakta gzlerini ap tepesindeki bembeyaz tavann bir parasn grr grmez; nemsiz, ok uzun bir sre nce olmu, ve tamamen unutulmu bir olay belirli hi bir neden olmadan aklna gelmeye balamt. Savatan sonra kasun aynda bir gnd. Kar yayordu ama yere der dmez eriyordu. Siperlerden kazlp atlan scack toprakta kar diye bir ey yoktu. Siperi gaz borular iin kazyorlard, ortaya kan derinlik bir metre seksen be santimdi. Podduyef siper boyunca yrd, derinliin yeterli olmadn grd. Ama alan iilerin avuu geldi, sert bir tavrla derinliin her tarafta ayn ve yeterli olduunda srar etti. lelim mi? lersek senin iin fena olur. Podduyef l letini kard, lnn stne her on santimetrede bir yatay izgi koymutu, her ellinci iaret dierlerinden daha uzundu; yapkan slak baln iine girerek derinlii lmeye baladlar. Podduyef izme, ii avuu ayakkab giymiti. Bir noktay ltler; bir metre yetmi santim kt. Devam ettiler. Burada kii kazyordu topra: esmer, kll yzl, uzun boylu zayf bir mujikle, hl parlak kenarl, siperli asker apkas banda biri, apkann yldz, zerinden uzun bir sre nce sklm ve krmz apka kurdelesi kire ve kille kirlenmiti, bir de ince bir kentli paltosu giymi, apkal bir gen vard, (o yllarda ii

 202 giysileri pek azd, bu iilere de verilmiyordu). Belki de bu palto delikanlya daha okul sralarndayken yaplmt, nk palto dar, ksa ve lime limeydi. (Yefrem'e sanki paltoyu gerekten imdi farkediyormu gibi geldi.) lk iki ii hl topra krekleriyle dar atmaya alyorlard ama slak kil kree yapp kalyordu; delikanl ise sap gsne saplanm gibi kree dayanm duruyordu. st ba kar iindeydi, ellerini yenlerinin iine sokmaya alyordu. Eldivenleri yoktu. Eski asker izmesi giymiti; dier ikisi atlm otomobil lstiklerinin paralarndan lstik ayakkablar giymilerdi. Orada azn am ne duruyorsun? diye avu delikanlya seslendi. Ceza tayn istiyorsun galiba? Alrsn sen de! Delikanl iini ekti. Krein sap gsnn daha derinliklerine ilemi gibi eildi. Bunun zerine avu onun ensesine vurdu. Olan yle bir silkelendi, amura kreini saplyarak uramaya balad. Podduyef'le avu tekrar lmeye baladlar. Siperi iki yanna, kenara ok yakn, amur halindeki toprak ylmt. lnn zerindeki iareti grebilmek iin ne doru bir hayli eilmek gerekiyordu. Asker yardm etmek ister gibi yapt, ama aslnda leti yana doru edi, bylece on santimlik bir fazlalk elde etmi oluyordu. Podduyef ona kfretti, ly dikletir di; derinliin bir metre altm be santim olduunu grd. Senin yznden kendimi toplama kampmda m bulacam? Baka bir fikrin var m? te istenen i. Duvarlar dimdik, hendein ortasnda kabarklk olmamal. Podduyef dorulup ly eker, izmelerini amurdan kurtarrken ii de yzlerini ona evirder; biri esmer ve tral, ikincisi dayak yemi bir kpek gibi, ncs ise mrnde hi jilet grmemi gibi ty iindeydi. Kar, sanki bu yzler lymler gibi zerlerine yerleti; onlar hl dikkatle Podduyef'e bakyorlard. Genci dudaklarm aralad : Pekl. Sen de leceksin, avu, dedi. Podduyef onlar hcre cezasna attracak bir rapor yazmad. Yalnzca ne kadar tayn aldklarn, yapmadklar i karlnda ceza grmelerine engel olmak iin dikkatle defterine yazd. Eer dnmek zahmetinde bulunsayd hatrlyacak bundan daha ac olaylar bulurdu ama aradan on yl gemiti. Podduyef artk kamp ieriyle almyordu. O avu herhalde mahkmiyetini oktan tamamlamt. O gaz borularndan artk gaz gemiyordu; belki de borular artk baka bir ite kullanlyordu. Yine de btn bunlar unutmamt ve bugn ku

 203 laklarna gelen ilk sesler bu szckler olmutu : Pekl. Sen de leceksin, avu! Kendisini buna kar koruyacak salam hi bir ey yoktu. Hl yaamak istediini inkr edebilir miydi? Ama o delikanl da yaamak istemiti. Yefrem iradesinin daha gl olduunu tartabir miydi? Daha nce idrk edemedii bir eyi anlam olduunu, yepyeni bir ekilde yaamak istediini syleyebilir miydi? Oysa hastal sz dinlemezdi ki; onun da kendine gre nitelikleri ve dzeni vard. zeri altn rengi bir yaprakla ssl bu kk mavi kitap, tesinin altnda drt gece geiren bu kk kitap; Hindular zerine bir takm eyler, onlarn inancna gre insanlarn btn btne lmediini, ruhlarmzn hayvanlara ya da baka insanlara getiini anlatyordu. te bu imdi Podduyef'in houna giden bir dnceydi: Bir kendinden bir ey brakabilse, varlnn hepsinin yok olmasma meydan vermeseydi. Yalnzca lmn elinden kurtarp brakabecei bir eyi olsayd. Oysa Podduyef artk ruhlarn gettiine inanmyordu. Boynundan bana birer ok gibi saplanan arlar srekli olarak oalyordu. imdi dzenli aralklarla, drtl tempolarla vuruyor, onu inandryorlard! Yefrem - Podduyef Nokta. - ld. - Yefrem - Podduyef. - ld. Bylece srp gidiyordu; sonunda szckleri kendisi tekrarlamaya balad; ne kadar ok sylerse lme mahkm Yefrem Podduyef'ten o kadar uzaklayor gibiydi; sanki lme, kendisi deil de bir komusu gidecekmi gibi alyordu. Oysa komusu Yefrem Podduyef'in lm zerine iinde uyanan duygu; bu duygu, ona gerekten lmeyeceini anlatr gibiydi. Peki ama komusu Yefrem Podduyef ne olacakt? Onun iin bir kurtulu aresi yok gibiydi. O hu aac mantarndan yaplan ay ise, belki. Oysa mektupta ayn bir yl boyunca hi aralksz iilmesi gerektii yazlyd. O zaman bu kurutulmu mantardan sekiz kilo gerekiyordu; ya da tazesinden yz altm. Bu da kendisine sekiz paket halinde gelmeliydi. Sonra mantarn bayat olmamas da gerekiyordu. Aatan taze taze toplanmalyd. Bu da sekiz paketin bir anda gelmesi isabetli olmazd; ayda iki kere gelmeliydi. Bu paketleri, ona kim zamannda toplyacak, yollayacakt? Ta oralardan, Rusya'dan? Bunun iin kendisine yakn, onu seven birisi olmalyd. Yefrem'in hayatndan ok, pek ok kii gemiti; oysa bunlarn iinde benim diyebilecei biri yoktu.

 204 lk kars Emine vard. Mantar toplayp ona yollayabilirdi. Urallarm tesinde mektup yazp mantar isteyebilecei ondan baka kimse yoktu. Oysa ilk kars mutlaka, ukurun iinde geber, seni pis uyuz kpek seni! diye karlk verecekti. Byle karlk vermekte de ok haklyd. imdiki duruma gre haklyd ilk kars; ama bu kk mavi kitaba gre hakszd. Bu kitaba gre Emine'nin onun iin zlmesi, hatta onu sevmesi gerekiyordu; kocas diye deil yalnzca ac eken bir insan olduu iin sevmeli, ona mantar paketlerini yollamalyd. Bu kitap, insanlar birdenbire ona uyarak yaamaya balarlarsa gerekliinin gcn gsterecekti. te bu srada Yefrem'in uyumu kulaklar; Jeciog'un, insanm almak iin yaad zerine sylediklerim duydu; karhk olarak parmam kk kitabna vurdu. Sonra yine kendi dncelerine dald; hi bir ey duymuyor, hi bir ey grmyordu. imdi beynine saplanan arlar oalmt. u arlar bir kesilseydi. Artk hi kprdamamak, hi tedavi olmamak, hi yemek yememek, hi konumamak, hi iitmemek ve grmemek ne kadar kolaylaacak, ho olacakt. Tek kelimeyle artk var olmamak. Oysa birisi onu bacandan, omuzundan sarsyordu. Akh- madzhan'd; dorulmasna yardm etti. Ameliyathanede kzn gelip, uzun bir sreden beri beklediini anlad; kz ona hastanenin pansuman odasna gelmesini istedi. imdi Yefrem gereksemedii, istemedii bir ey iin kalkmak zorundayd. Olanca arlna irade gcyle boyun ediril- meliydi; kalkmaya: kat kat et ynlar altndaki kemiklerinin gmlm olduu dinleme yerinden kalkmas iin bacaklaryla, kolaryla, srtyla direnmesi, bu organlarnn, ortaklaa almaya zorlamas, bir btn meydana getirmesi gerekiyordu ; bu btn paraya bir ceket giydirmesi, koridorlardan, mer divenlerden dayanlmaz arlar iinde geirmesi zorunluydu, metre, metre sarglarn amas, sonra yeniden sarlmas iin. Bu saatler uzun, strap dolu anlard; garip, donuk bir uultu iinde srp gitti. Kenderi ameliyata katlmayan Yev- genia Ustinovna'dan baka herhangi bir nedenle ameliyata katlmayan operatrler vard. Yevgenia Ustinovna onlara bir eyler anlatyor, bir eyler gsteriyor, Yefrem'le konuuyordu; ama Yefrem cevap bile vermiyordu.

 205 Yefrem Podduyef artk onlara syleyecek hi bir eyi olmadn hissediyordu. stelik o ilgisiz, renksiz uultu btn konumalar bir sis bulutu gibi iine alyordu. Yefrem'i sarg bezleriyle eskisinden daha da sk bir ember gibi sardlar. Boynundaki sarg, bamdan daha bykt. Bu ember eklindeki sarglarn zerinden yalnzca bann st ksm grnyordu. te Kostoglotof ttn torbasn almaya geldii srada onu grd. Evet, neye karar verdiler? Yefrem dnd : Gerekten neye karar vermilerdi? Pansuman odasmda neler konuulduunu anlamaya almamt ama imdi hereyi anlyordu; aka karlk verdi : stediin yerde t ama bizim avlumuzda deil. Federau, dev gibi boyna dehetle bakt; onu da byle bir ey bekliyor olabilirdi. Seni taburcu mu ediyorlar? diye sordu. Bu soru Yefreme ok istedii halde yatana uzanamayacan hastaneden kmak iin hazrlklarn yapmas gerektiini anlatt. Ondan sonra eememesine ramen sokak giysilerini srtna geirecekti. Ve ondan sonra stun eklindeki bu bedeni kentin sokaklarndan geirebilmek iin btn gcn toplamas gerekecekti. Bunca gc bouna harcamak zorunda kalacakt; hem niin, kimin olduunu bilmeden. Kostoglotof ona acyarak deil askerce bir sevgiyle bakt. Bu kurun senindi; tekisi benim olabilir. Yefrem'in gemii zerine hi bir ey bilmiyordu, kouta onunla dost da olmamt; ama onun drst hallerini sevmiti. Bu kii Oleg'in yaants boyunca karat en kt insan olmad anlamna geliyordu. Gittiin yolda ansl olman dilerim, Yefrem! Elini uzatt. Yefrem uzatlan eli tutu; dilerini gsterdi. Doarz, yuvarlanrz - byrz, drt bir yana arpm- nz - lnce, oraya gideriz! Oleg sigara imek iin kmak zereydi ki laboratuarda alan kz tam o srada gazeteleri datmak zere ieri girdi. Yaknda olduu iin kouun gazetesini ona uzatt. Kostoglotof gazeteyi alp at. Rusanof bunu grmt; hemen yksek sesle, alamakl bir tavrla kz koutan kmadan azarlad:

 206 Buraya bak, bir dakika! Sana gazeteyi ilk nce bana ve:: demedim mi? Sesinde gerek bir ac vard ama Kostoglotof ona hi acmyordu. Yalmzca homurdand : Niin ilk nce sana verecekmi? Niin, niin? demekle ne kastediyorsun? Pavel Nikola- yevi, yalnzca szcklerde kalsa bile birinci olmak hakknn verdii su gtrmez, inkr edilmez nitelii yznden strap ekiyordu. Baka birisi yeni gelen bir gazeteyi alkn olmayan parmaklarla aarsa kskanla benzer bir duyguya kaplrd. Burada hi kimse gazetede neler olduunu, ondan, Pavel Nikola- yevi'den daha iyi bilemezdi. Gazeteleri; aktan aa iinde hereyi gereken adlaryla yazmamn imknsz olduu ama bilgili ve yetenekli bir insann eitli kk imalardan, sayfann durumundan, makalelerin yerletirili eklinden ve neyin unutulmu, neyin sylenmemi olduundan gerei ortaya kartabilecei birer yayn organ sayard. te bu yzden Rusanof gazeteyi okuyacak ilk kii olmalyd. Oysa burada btn bunlar anlatabilmek imknszd; bu yzden Pavel Nikolayevi yalnzca yaknabdi : Bir dakikaya kadar ine yapacaklar bana. Gazeteyi ineden nce grmek isterdim. 'ne mi? Ogloyed hafife piman oldu. Bir dakika. Alelacele sayfalara yle bir gz att; sayfalara Yksek Sovyet ura toplantsndaki konumalar, baka baz raporlar sktrlmt. Kostoglotof sigara imeye gitmek zereydi. Uzatmakta olduu gazete ellerinde hrdyordu ki birdenbire gzne bir yaz arpt; sayfalara yeniden bakt; hemen hemen ayn anda gergin, sakncal bir sesle ayn uzun szc tek rarlad; gerekten de szck azndan diliyle gkyz arasnda dalgalanr gibi kmt : l - gin... il-gin... Beethoven'in kadere uzanan drt kaln perdeden notas bann zerinde uuldamaya balad. Kouta bunlar iiten olmamt; iitemezlerdi de. Ama bunu baka bir sesle nasl anlatabilir ki? Ne o? Rusanof kendine hakim olamad. Gazeteyi bana ver! Kostoglotof kimseye u ya da bunu gsterecek bir davranta bulunmad. Ne de Rusanof'a cevap verdi. Sayfalar d

--207-zeltti, gazeteyi nce ikiye, sonra drde katlayarak eski haline getirdi. Yine de alt sayfa yerli yerini bulmam, gazete hafife kabarmt. Rusanof'a doru bir adm atarak (Rusanof da ona doru bir adm atmt) gazeteyi verdi. Sonra koutan kmak zahmetine girimeden hemen ttn torbasm at ve titreyen parmaklarla bir kt parasma ttn doldurup kocaman bir sigara sard. Yine titreyen ellerle Pavel Nikolayevi gazeteyi at. Kostoglotof un homurdand o 'ilgin' szc kaburgalarma bir haner gibi saplanmt. Ogloyed'in bu kadar 'gin' bulduu ey ne olabilirdi? Usta ve becerikli bir ekilde gzleri, manetleri, ra toplants haberlerini tararken... Neydi bu? Nasl olabilirdi? Alkn olmayan kiilere ok sama gelebecek kadar byk harflerle imknsz ve grlmemi bir karar vard! Yksek rann tmyle deitirilmesi! Birliin Yksek ras! Gzlerine inanmyordu Pavel Nikolayevi. Ulrikh'in yardmcs, Matulevi, Dotiskof! Pavlenko! Klopof'dan ne haber? Yksek ra'nm balamasndan beri Klopof daima ra'da bulunmutu! Ama Klopof da radan atlmt! imdi eski memurlarn yerini kimler alacakt? Yeni adlar hep yabancyd. eyrek yzyldan beri adaleti yerine getiren herkes bir fle - yite dalmt. Bu bir kaza, rastlant olamazd. Bu tarihsel bir admd. Pavel Nikolayevi kan ter iinde kalmt. Daha bu sabah kendi kendini btn korkularn bo, yersiz olduunu inandrmt ve imdi... neniz, ltfen. Ne? diye heyecanla bard Pavel Nikolayevi. Doktor Gangart zerine doru eilmi bekliyordu. Kolunu a, Rusanof, ineni yapacam. ON ALTINCI BLM Ellerinin, ayaklarnn zerinde beton bir boru iinde emekliyordu; bir borudan ok yanlarndan demir paralarnn frlad bir tneldi bu. Arada srada bu kntlara arpyordu; hep boynunun sa yan, aryan taraf arpyordu. Karnnn

 208 zerinde emekliyor, en ok, kendisini topraa bastrarak ezen bedeninin arln duyuyordu. Bu arlk bedeninin gerek arlndan ok daha fazlayd. Alkn deildi bu arla; onu baya yassatryordu. nce zerine ken eyin tepesindeki beton olduunu sand, ama hayr, bu kadar ok arlaan ey bedeniydi. Bedeninin arbm hissediyor, onu bir hurda demirmi gibi ekip gtryordu. Bu kadar arlkla ayaa kalkamyaca geldi aklma; oysa asl sorun bu geitten hi olmazsa bir para k grebilmek, bir para nefes alabilmek iin srnp kabilmekti. Burada birinin sesi; yine sessiz, yalnzca dnceleri ileterek ; ona dnmesini, srnmeye devam etmesini emretti. Ama duvar olan bir yerde nasl dnebilirim? diye dnd. Ama onu yamyass eden arla e bir arlk, o inat emir ona dnmesini syledi. Homurdanarak isteneni yerine getirdi ve gerekten eskisi gibi emekliyebileceini anlad. Tam kendisini bu yne altrmt ki baka bir emir ona dier yne dnmesini syledi, inleyerek boyun edi. Ezici arlk hl kalkmamt; ne k ne de grnrde bir son vard. Ayn belirli ses imdi ona saa dnmesini, acele etmesini sylyordu. Dirsekleriyle, ayaklauyla dnerek emri yerine getirdi; sa yanda somut bir duvar olmasna ramen duvarn iine doru emekledi, geer gibi oldu. imdi sola dnmesi sylenmiti; yine acele etmesi isteniyordu. Artk hi kuku etmeden, dnmeden dirseklerinin zerinde sola dnd; geti. Boynu birtakm eylere arpyor, ar bana vuruyordu. Hayatnda hi bu kadar skntl bir duruma dmemiti. Btn bunlarn sonuna kadar emekliyemeden, burada lverirse ne ac olurdu! Birdenbire bacaklar havayla dolmu gibi hafifledi, ar- lkszlat. Gsyle ba eskisi kadar ar bir halde yerde dururken bacaklar havaya kalkmaa balad. Baka bir emir verilmesini bekledi ama emir verilmedi. Aksine aklna bunun dar klacak yn olduu geldi: bacaklar borudan dar k- smd, o da geri geri emekler ve kard. Kendini elleri zerinde iterek gerilemeye balad; bir yandan da bunu yapacak gc nerden bulduunu dnyordu. Borunun iinde bacaklarm geriye doru izlemeye devam etti. Geit ok darlamt; hepsinden kts kan tepesine vurmutu; burada leceini, bann patlyacam dnd. Kendisini sk sk kucaklayan duvarlar kuvvetle iterek geriye doru bir para daha gitti; sonunda kt.

 209 imdi borunun dnda, bir inaat yerinin ortasnda yd. evrede hi kimse yoktu. gnnn sona ermi olduu belliydi. Toprak drt bir yanda amurlu ve slakt. Dinlenmek iin borunun zerine oturdu; kirli bir ii tulumu giymi bir kzn yannda bulunduunu farketti. Kzn sapsar, dank taraksz: tokasz salar vard. Ona bakmyor, yalnzca oturuyor, onun bir soru sormasn bekliyordu; bundan emindi. nce korktu ama sonra kzn kendisinden daha da ok korktuunu farketti. Cam konumak istemiyordu ama kz o soruyu bekliyordu; onun iin sordu : Annen nerde, kz? Kz ayaklarna bakarak, trnaklarn srarak, bilmiyorum, dedi. Bilmiyorum, ne demek? Sinirlenmeye balamt. Annenin nerede olduunu bilmen gerek. Aka konuman, hereyi olduu gibi yazman gerek. Niin bana anlatmyorsun? Yeniden soruyorum... annen nerede? Size bir ey sormak isterdim? Kz baklarn ona evirdi. Kz ona bakyordu ve o kzm gzlerinin sulandn grd. Birdenbire tyleri diken diken oldu: Aklna bir ok kereler, bunun bask makinesini altran Grua'nm kz olduu gelmi ti; Grua Halkn Lideri aleyhine dedikodu ettiinden tutuklanmt. Bu kzn ona gerektii gibi doldurulmam bir kt getirdiini hatrlyordu; demek saklad bir ey vard. te kz aslnda bunun iin artm, kd hatal doldurduu iin tutuklanacan syliyerek tehdit etmiti; bunun zerine kz kendini zehirlemiti. yle sylemilerdi; ama imdi kzn sa larna, gzlerine baktka onun boulmu olabilecei sonucunu karyordu; kendisi kzm yannda oturduuna gre demek o da lmt. Bu dnce ter iinde kalmasna yol at ama yzn silerek konutu : Hava ne kadar scak! Nereden su iebilirim? Oradan. Kz yeilimsi bir amurla karm pis yamur sularnn doldurduu bir tekneyi gsterdi yoksa uzun bir kutu muydu bu? Aklna kzm kendisini bu suyun iinde boduu, imdi de onun ayn suyun iinde tkanp kalmasn istedii geldi. Ama kz byle bir ey istiyorsa, o hl sa saylmaz myd? Kanser Kouu F : 14

 210 Bak sana ne syliyeceim. Kzdan kurnazlkla kurtulmak istiyordu. Git bana ustabam ar. Bana bir ift izme getirmesini syle. izmesiz nereye gidebilirim ki? Kz bam sallad; borudan kayarak indi, su birikintilerinden ayaklarn srye srye geti; inaat yerlerinde alan btn kzlar gibi ba ak, ii tulymu iinde apald. O kadar susamt ki o tekneden bir yudum su imeye karar verdi. Azck imesinin bir zarar dokunmazd. Borunun stnden indi; ve amurun hi te kaygan olmadn grnce ard. Yine de ayamm altndaki toprak, evredeki herey gibi salam deildi. Pek uzaklar gremiyordu. Buna ramen teknenin yanna gidecekti ama hayretle nemli bir belgeyi kaybetmi olduunu farketti. Ceplerini aratrd, bir anda hepsine bakt. Elleri aratrmay sonulandrmadan durumu kavrad; evet belgeyi kaybetmiti. ok korktu; nk bu devirde byle ktlar yabanc gzlerin grmesi doru olmazd. Bu yzden ba derde girebilirdi. Ama birdenbire belgeyi nerede kaybetmi olduunu hatrlad; o tnelden karken kaybetmiti. Derhal geri dnd ama yeri bulamad. Burasn bir trl hatrlamyordu. Ortada borudan da eser yoktu. Aksine evrede iiler dolayordu. Bana bundan daha kt bir ey gelemezdi; nk belgeyi onlar bulabilirlerdi. iilerin hepsi de daha nce grmedii gen adamlard. Omuzlar apoletti, adr bezinden kaynak ceketi giymi olan bir tanesi ona bakmak iin durdu. Ona niin byle bakyordu? Yoksa belgeyi bulmu muydu? Kibritin var m, delikanl? diye sordu Rusanof. Ama siz sigara imezsiniz ki, dedi kaynak. (Demek sigara imediini herkes biliyordu. Nereden biliyorlard.) Kibriti bir bakas iin istiyorum. Neden bakas iin? imdi kaynak ona sert sert bakyordu. Ne kadar aptalca bir cevap vermiti. Bu bir hainin tipik cevabyd. Onu tutuklayabi lirler, bu arada baka birisi belgeyi bulabilirdi. Kibriti niin istemiti? O belgeyi yakmak iin elbet. Kaynak yaklatka yaklat. Rusanof'un deheti artt. Ne olacan biliyordu. Gen kaynak burun buruna gelincev" kadar yaklat ona. Sonra gayet belirli ve ak bir dille konutu :

 211 Yelanskaya kzna gz kulak olmam syledi, sanrn kz kendini sulu sanyor, tutuklanmasn bekliyor. Rusanof titredi, iliklerine kadar buz kesti. Nerden biliyorsun? (Gereksiz bir soruydu bu; nk delikankmn Rusanof'un ihbar kdn okuduu belliydi; yazdklarn kelimesi kelimesine sylyordu.) Kaynak bir ey sylemedi, yoluna gitti. Rusanof deli gibi drt bir yana kouturdu; kaybettii kd hemen bulmalyd. Keleri dnerek, kalbi arparak, bacaklar arkadan srnerek, korkun denecek kadar yava hareket eden bacaklarla kendini iki duvarn arasna att; ve umutsuzluu olad). Sonunda kd grd! Hemen arad kt olduunu anlad, koup almak istedi. Oysa bacaklar bedenini tamyordu. Ellerinin, ayaklarnn zerine dt; ounlukla elleriyle ileriye doru giderek kda yaklat. Yeter ki kd bir bakas almand. Yeter ki oraya nce varmasnlar, kd kapp al- masmlard! Daha yaklat, daha yaklat. Sonunda ald. Oydu! Ama parmaklar yle halsizdi ki kd yrtamad; dinlenmek iin yzst dt; kd da altna soktu. Biri omuzuna dokundu. Dnmemeye, kd brakmamaya karar verdi. Oysa hafife dokunulmutu omuzuna. Bir kadnn eliydi bu; Rusanof bunun Yelanskaya'nn kendisi olduunu tahmin etti. Aziz dostum, diye kadn tatl tatl yalvard. Belki de kulana kadar eilmiti. Aziz dostum! Syle bana, kzm nerede? Onu nereye koydun? yi bir yerde, Yelena Fyodorovna, kayglanma! diye Rusanof bam evirmeden karlk verdi. Hangi yerde? Bir yetimhanede. Hangi yetimhane? Kadn onu sorguya ekmiyordu aslnda; nk sesi ok zntlyd. Gerekten bilmiyorum. tenlikle ona hangi yetimhane olduunu sylemek istiyordu ama bilmiyordu ki hangisi olduunu. ocuu yetimhaneye gtren o deildi. Zaten oradan baka bir yere de yollanm olabilirdi. Benim adm m tayor? Omuzunun gerisinden gelen ses sevgi doluydu. Hayr, dedi Rusanof, kurallar yledir: adlar deitirilir. Benim suum deil bu. Kurallar byle. Orada ylece yatarken Yelansky'leri baya sevmi oldu

 212 unu hatrlad. Yal adam aleyhine bir rapor yazdysa bunu yalnzca uknenko istedii iin yapmt; nk Yelansky onun yolunda duruyordu. Koca tutuklannca; Rusanof itenlikle kars ve kzyla ilgilenmiti. Sonra kadn tutuklanmay beklerken ondan kzma gz kulak olmasn istemiti. Kz iin de bir ihbarname yazmak nerden aklna gelmiti. Ona bakmak iin dnd, ama Yelansky orada deildi; baka yerde de yoktu (ama lmt o, nasl burada olabilirdi?). Birdenbire boynunun sa yanndaki aryla adeta kaskat kesildi. Ban dmdz tuttu. Hareketsiz yatt. Hayat boyunca hi kendini bu denli yorgun hissetmemiti. Btn bedeni, tepeden trnaa aryordu. Bir maden ocann tnelinde yatyordu; gzleri karanla alnca kmr tozlar iine yar yarya gmlm bir telefon grd. alacak ey! Bu telefon da nereden gelmiti oraya? Gerekten bants var myd? Belki de birine telefon edebilir, bir bardak su isteyebilirdi. Sonra onu geri hastaneye gtrmeleri de gerekiyordu. Ahizeyi kaldrd; ama olaan ddk sesi yerine sert bir ses iitti : Siz misiniz, Yolda Rusanof? Evet, evet, diye Rusanof sevinle karlk verdi (nk bu sesin hemen alt deil st kademeden geldiini anlamt). Yksek ra'ya gelir misiniz? Yksek ra m? Pekl! Derhal! Geliyorum. Tam ahizeyi yerine koymak zereydi ki aklna bir ey geldi. Ama zr dilerim, hangi Yksek ra, eskisi mi, yenisi mi? Yenisi, diye buz gibi cevap geldi, ve acele edin! Telefonun kapandn bildiren tkrt duyuldu. imdi Yksek ra'daki btn yelerin deitirildiini hatrlyordu; telefonu at iin kendi kendine kfretti. Ma- tulevi yoktu. Klopof da! Beria'y bile tasfiye etmilerdi! Nasl bir zamand bu! Yine de gitmek zorundayd. Kendi kendine ayaa kalkacak gc asla bulamyacakt; ama arldna gre btn gcn toplayp dorulmalyd. Ellerinin, ayaklarnn zerinde dorulmaya alt; kendini, yrmesini yeni renen bir buza gibi hissediyordu. Evet, ne zaman gelmesi gerektii sylenmemiti yalnzca, Acele edin, denmiti. Sonunda ayaklarnn zerindeydi; duvara dayanmt. Byle, her admda duvara yaslanarak titreyen, zayf bacaklar zerinde ilerledi. Nedense boynunun sa yan aryordu.

--213-Yrrken dncelere dald: Acaba onu gerekten yargl yacaklar myd? Olaylardan bunca yl sonra onu yarglya- caklar myd? Evet, ra yelerinin deitirilmesi! yiye gitmyecekti durum! lkenin en yksek meclisine duyduu onca saygya ramen bunun iin kendini savunmaktan baka are kalmamt. Evet, kendini savunmak cesaretini gsterecekti! unlar syleyecekti onlara: Cezalar veren ben deildim! Soruturma ve kovuturmalar da ben ynetmedim. Yalnzca kukularm belirttim. Umumi bir tuvalette Lider'in gazeteden yrtlm resmini grsem, o kt parasn ve kukularm yetkililere etmek benim grevimdir. Durumu incelemek Soruturma Kuruluna baldr. Belki de raslntyla atlmtr oraya resim, belki de atlmamtr. Soruturma Kurulunun grevi bunu ortaya karmaktr... Gerei renmek! Ben yalnzca stme den grevi yerine getirdim. Ve baka syleyecei eyler de unlard: Btn bu yollar boyunca toplumu temizlemek nemliydi! Ahlk ynnden temizlemek! Bu da toplumdaki yabani otlar koparp atmadan imknszd. Otlar ayklamak da apa kullanmasn bilenler olmadktan sonra imknszd. Bu delilleri oluturduka iinde sabrszlk duyuyor, hemen konumak istiyordu. Hatta oraya bir an nce varmak, huzura kmak niyetindeydi. Onlara haykracakt: Btn bunlardan sorumlu tek kii ben deilim. Adaletin yerini bulmas iin bir tek beni mi oraya kardnz? Byle eyleri kim yapmad ki? birlii yapmasaydm mevkiimi nasl korurdum? Guzun mu? O byle bir gayrette bulunmad, kendini hapiste buldu. Baryormu gibi ses tellerini zorluyordu; ama hi te barmadm farketti. Boaz imi, aryordu. Artk kmr oca iinde deil, bir koridorda yryordu; birisi seslendi : Pavel! Hasta msn? Niin yle srnyorsun? Dikleti. Salkl bir kii gibi yrmeye alt; baarr gibi oldu. Kimin seslendiini grmek iin dnnce asker gmlei ve apoletleri iinde Zveinek'i buldu. Nereye gidiyorsun, Jan? diye sordu Pavel. Onu bu kadar gen grnce armt. Jan da gen olmutu elbet ama zerinden yle uzun bir zaman gemiti ki. Ne. demek istiyorsun? Senin gittiin yere gidiyorum: Komiteye.

 214 Hangi komite diye Pavel merak eti? Baka bir yere arldndan emindi ama neresi olduunu hatrlamyordu. Zveinek'le beraber yrd; ikisi seri, gen, hzl admlarla ilerlediler. Pavel kendini yirmi yandan kk ve bekr hissediyordu. Gizli Servis memurlarnn oturduklar masalarn bulunduu geni bir brodan geiyorlard; papazlarnkine benzeyen sakallar ve kravatl olan yal muhasebeciler, dme delikle- de gen daktilo kzlar. Zveinek'le beraber odaya demeyi iz -, meleriyle tempoyla dverek girer girmez bu insanlarn otuzu birden onlara doru dnd; oturduklar yerden bazlar ayaa kalktlar, bazlar da eilerek selmladlar. Onlar odadan geip giderken btn balar onlar izledi; btn yzlerde korku oku nuyordu; bu da Pavel'le Zveinek'in pek houna gidiyordu. teki odaya girdiler, komitenin dier yelerince karlandlar; krmz rtl masada yerlerini aldlar. Bakan Venka, evet, ieri alm, diye seslendi; ve ieri aldlar. eri ilk giren bask makinas blmnden Grua teyze oldu. Grua teyze burada ne iin var? diye sordu Venka armt. Biz memurlar arasnda ayklama yapyoruz. Senin bununla ne ilgin olabilir ki? Yoksa daha yksek bir mevkiye mi eritin? Herkes gld. Hayr, kk kzm byyor, diye karlk verdi. Grua teyze; hi te utanmamt. nu bir anaokuluna yerletirmeme yardm edebilir misiniz diye sormaya geldim. Yardm edebilir misiniz? Pekl, Grua teyze, diye Pavel atld, bir dileke yaz. Hepimiz de kznla ilgileniriz. Ama imdi bizi oyalama. Gizli Servis kademelerinde temizlik yapacaz. Srahiden bir bardak su doldurmak iin uzand ama srahi botu. Bunun zerine yanndakine masann teki yanndaki srahiyi iletmesi iin iaret etti. Srahi ona verildi ama o da bo kt. Susuzluktan ii yanyordu, boaz kurumutu. Su! diye yakard, su! Bir dakika, dedi Doktor Gangart, size hemen su getirecekler." Rusanf gzlerini at. Doktor Gangart yannda, yatanda oturuyordu.

 215 Halsiz bir tavrla, dolabmda bir para komposto var. dedi. Titriyor, btn bedeni tepeden trnaa aryordu; sonra banda ar, zorlayan bir ar vard. Pekl, size bir para komposto vereyim, dedi Doktor Gangart ince dudaklaryla glmsiyerek. Komodinin dolabn at. Komposto taban buldu. Pencerelerde akam gneinin klarna benzeyen bir aydnlk vard. Gangart kompostoyu boaltrken onun iine baka bir ey koymadndan emin olmak iin Pavel Nikolayevi gznn ucuyla bakt. Tatlms eki sv yle ho geldi ki. Pavel Nikolayevi ban yastn stnde, Gangart'n tutuu barda sonuna kadar iti. Kt bir gn geirdim, diye yaknd. Hayr, bence ok gzel dayandnz, diye Gangart kar koydu. Bugn size daha yksek dozda ine yaptk. Rusanof'un kafasnda yeni bir kuku uyand. Dozu her seferinde arttracak msnz? imdiden sonra hep ayn miktar vereceiz. Ama siz de alacak, kendinizi daha iyi hissedeceksiniz. ra'dan ne haber... diye balad Rusanof ama hemen sustu. Grd kbusu gerekle kartrmaya balamt. ON YEDNC BLM Dotor Vera Kornilyevna Gangart, Rusanof'un verdikleri doza ne tapki gstereceini merak ediyordu. Gn boyunca bir ka kere onu grmeye geldi; sonra da akam st. Olimpiada Vladislavovna nbette olsa Rusanof'un yanma bu kadar sk gelmek zorunda kalmazd, ama Olimpiada Vladislavovna Sendikann eitim kursuna gitmiti. Onun yerini alan Turgun'a da pek gvenemezdi. Rusanof'un durumu tehlikeli deildi ama g bir devre geiriyordu, ineden sonra uyku ilc verilmiti. yanmamt ama uykusunda inliyor, rpmyordu. Vera Kornilyevna her geliinde onun nabzna bakt. Rusanof dizlerini bkt, sonra bacaklarn uzatt. Yz kpkrmz ve terliydi. Yastn ze

 216 rindeki gzlksz yz eskisi gibi sert grnmyordu. Seyrelmi beyaz salar, bann dazlak yerine doru acmlacak bir ekilde taranmt. Koua sk sk gelen Vera Kornyevna dier hastalarla da, sorunlarla da ilgilendi. Kou mmessi saylan Podduyef hastaneden taburcu edilmiti; geri kou mmessilinin ey lemli bir sorumluluu yoktu ama yine de bir tane olmalyd. Vera Kornilyevna bitiik karyolaya dnp bildirdi: Kostoglotof, bugnden itibaren kou mmessilisin. Pijamalarn giymi olan Kostoglotof rtlerin zerinde yatyor, gazete okuyordu. (Vera Kornilyevna yannda ikinci kez gemesine ramen o hl okuyordu). Ondan hep bir karlk bekleyen Vera Kornilyevna bunun hi bir anlam olmadn anlatmak istemi gibi hafife glmsedi. Kostoglof'un gazetenin ardndan kard yz neeliydi; doktora baka nasl sayg gstereceini bilmeden karyolann boyunca uzanm olan bacaklarn ekti, iyimser bir anlam vard yznde ama, Vera Kornilyevna, dedi, zerimde ahlk ynnden onarlmas imknsz zararlar yapyorsunuz. Hi bir ynetici hatasz deildir; hatta bir ynetici iktidar arzusuna da kaplr. Bu yzden, yllar sren dikkatli bir yorumdan sonra bu tr g revler almamaya yemin ettim. Sen hi ynetici oldun mu? Tabii yksek bir ynetmen demek istiyorum. Gangart da onun neeli havasna katlmt. Bulunduum en yksek mevki, takm kumandan yardmclyd. Takm kumandan yle aptal ve yeteneksizdi ki hi olmazsa bir batarya kumandan olabilmesi iin eitim kurs larna yolland; ama bizim blkde deil tabii. Onun yerine yollanan kii hemen azna kadar dolu olmasna ramen siyasi blme geirildi. Blk kumandan herkes bana boyun edii ve toporaf olduum iin beni takm kumandan yapmakta bir saknca, grmedi, ite yalnzca bir kdemli avu olmama ramen eylemli bir takm kumandan olmutum. Yelets'den Frankfurt-am-Oder'e kadar arptmz iki yl sresince bu mevkide kaldm. Belki bir para garip gelebilir ama bu iki vl hayatmn en iyi yllar oldu. Bacaklarn toparlam bir durumda bile yatmak saygszlkt. Onun iin doruldu, bacaklarn aa sarktt. Tamam, ite, dedi Gangart. Kostoglotof'u dinlerken de cevap verirken de yzndeki nazik glmseyi kavbolmamt. imdi neden reddediyorsun? Yine yarar dokunabilir. Ne kadar mantkl! Demokrasi'den ne haber? Demok-

--217-niinin kurallarna kar geliyorsunuz. Beni kou semedi. Oy verenler hayatm bilmiyorlar. Siz bile bilmiyorsunuz. Anlat. Vera Kornilyevna asla yksek sesle konumazd; Oleg Kilimonovi Kostoglotof da yalnzca onun iitebilecei ekde sesini alaltt. Rusanof uyuyordu; Vadim Zatsyrko kitap okuyordu. Podduyef'in karyolas botu; onlar dinleyecek hemen hemen hi kimse yoktu. Uzun bir hikyedir. Sonra sklyorum; nk ben oturuyorum, siz ayaktasnz. Ama ben ayaa kalkp geitte bir asker gibi dursam daha da aptalca bir davran olur. Ltfen yatama oturun. Gitmem gerek, dedi Gangart. Ama oturdu. Biliyor musunuz Vera Kornilyevna, benim bam demokrasiyi desteklediim iin belya girdi. Orduyu demokrat yapmaya altm; yani subaylara kar geldim. Bu yzden 1939 ylnda subay eitim okuluna yollanacama er olarak kaldm. 1940'da okula gittim ama yine kstahlk ettim, beni attlar. Ancak 1941 de Uzak Dou'dayken bir kursu tamamladm. Do rusunu isterseniz, subay olmamak beni zyordu. Btn arkadalarm subay olmulard. Ama insan genken byle eylerin pek nemi olmuyor. Adaletin daha nemli olduunu hissediyordum. Holandm bir tek kii vard, dedi Gangart. Baklar yatak rtsnn stndeydi, onun bana da ayn ey geldi. ok kltrl bir insand ama erdi. Aralarnda bir saniyelik bir sessizlik oldu. Gangart bam kaldrd. Ama siz hep ayn kaldnz. Kltrl m yoksa er mi demek istiyorsunuz? Kstah demek istiyorum. Doktorlarla nasl konutuunuzu dnn. zellikle benimle. Bunu sert bir tavrla sylemiti ama Vera Kornilyevna'nn sertlii bir garipti; sertlii szckleri ve davranlar gibi tatllkla doluydu; anlamsz bir tatllk deildi bu henkli ve hotu. Ben... Size kstahlk m ettim? Size kar daima zel bir saygyla davranmmdr; bu benim en saygl davranm- dr; daha bilmiyorsunuz. Karlatmz ilk gn kastediyorsanz o gn nasl bir strap iinde olduumu bemezsiniz. lyordum ama eyaletten kp buraya gelmeme ancak izin vermilerdi. Buraya geldim, k yerine akr akr yaan bir yamur buldum. Kaim izmelerimi koltuumun altnda tadm; benim geldiim yerde hl kar ve buz vard. Paltom srsklam

 218 olmutu. Sksanz sulax sel gibi akard. stasyon bagajna kee izmelerimi braktm; bende cephe gnlerinden arkadam olan birinin adresi vard; onu bulmak iin kentin eski blm ne gitmek zere tramvaya bindim. Hava kararmt; tram- vaydakiler oraya gitmememi soyulup soana evrileceimi syleder. 1953 affyla btn sulular serbest brakmlard; yeniden de toparlyamyorlard. Sulular eski kentte dolayorlard. Asker arkadamn hl orada olup olmadna emin deildim; soka da kimse gsteremedi. Otelleri dolatm. Otel lerin giri yerleri yle gzeldi ki utandm, ieri giremedim.. Bazlarnda bo oda vard; ama onlara iileri Bakanlnn pasaportu yerine srgndeki kimlik kartn gsterebilirdim... zr dilerim, sizi kabul edemiyeceiz. zr dilerim. Ne yapabilirdim? lmeye hazrdm ama bir ukurda deil? Dosdoru askerlere gittim. 'Bakn ben sizdenim. Bana geceyi geirebeceim bir yer bulun,' dedim. Acdlar bana. 'Bir ayhaneye git,' dediler, 'orada kimlik kartlarna bakmayz.' Ama ak bir ayhane bulamadm; tren istasyonuna dndm. Burada da yatmaya izin yoktu; istasyondaki nbeti asker beni durmadan kovalyordu. Sabahleyin buraya kayt brosuna geldim, kuyrukta bekledim. Beni muayene ettiler, derhal hastaneye almmam emrettiler. Burada kalma izni almak iin tramvaya binip btn kenti batan baa katettim; kumandana gittim. Btn Sovyetler Birliinde alma gnyd ama kumandan kp gitmiti; umurunda deildi. Srgnler iin, ne zaman dneceini bildiren bir haber brakmamt. Dnebilirdi de, dnmeyebilirdi de. O zaman kimlik kartm zorunlu olduum gibi ona brakrsam istasyondan kee izmelerimi alamayacam geldi aklma, iki tramvaya daha binerek istasyona gittim. Her sefer bir buuk saat ald. Yannda izmelerin olduunu grmemitim. Var myd? Hatrlamyorsunuz nk onlar orackta, istasyonda bir yabancya sattm. Kn geri kalan ksmn hastanede geireceimi hesaplamtm. Gelecek ka da sa kmyacaktm. Sonra yine kumandann brosuna dndm! O gn o kadar ok tramvaya bindim ki bilet iin belki de on ruble harcammdr. Tramvaydan indikten sonra yrmem gereken yarm millik yol vard; oysa ok ac ekiyordum; yryecek halde deildim. Allaha kr Kumandan dnmt. Bulunduum Eyalet kumandanmdan getirdiim izin sertifikam ona verdim, hastane kabul fiini gsterdim, kumandan fii 'kalabilir,' diye im

 219 zalad. Sonra hastaneye deil, kentin merkezine gittim. Balede, Uyuyan Gzel'in oynandn bildiren bir iln grmtm. Demek byle oldu! Baleye bile gittin, ha? Bilseydim o gece hastanede yatmana izin vermezdim. Ha-yr! Vera Kornilyevna, lmeden nce bir kez daha bale seyretmek harikulde olacakt. lmesem bile ebed srgnde asla bale gremezdim. Ama hayr! Allah kahretsin! Program deitirmilerdi; Uyuyan Gzel yerine Agu - Valy vard! Gangart sessiz sessiz glerek ban sallad. len insann baleye gidii hikyesi pek houna gitmiti. Ne yapacaktm? Konservatuarda bir piyano rencisi konser veriyordu. Ama istasyondan ok uzakt, istasyona dndmde bana geceyi geirecek bir yer kalmamt. stelik d madan yamur yayordu. Bir tek are vard; hastaneye gelip size teslim olmak. Geldim. 'Yer yok. Yatak iin gnlerce beklemek zorundasnz.' Hastalar baz kiileri haftalarca beklediklerini sylediler. Nerede bekliyecektim? Benim iin yaplacak ne kalmt? Kamptaki kurnazlm olmasa oktan lp gitmitim. stelik elimdeki hastaneye giri kartm da elimden almak istemitiniz, hatrlyor musunuz? Size kar saygl olmam nasl beklerdiniz? imdi o geceyi neeyle hatrlyorlard; olay ikisine de komik geliyordu. Kostoglotof btn bunlar dnmeden anlatmt; ama ondan sonra dnd: Eer Vera Kornyevna okulu 1945'te bitirdiyse henz otuz bir yanda bile deildi, hemen hemen ken di yandayd. O halde Vera neden ona yirmi yandaki Zo- ya'dan daha gen grnyordu?... Grn olarak deil ama davranlaryla genti; utangal, yanaklarnn pembe pembe oluu. Byle durumlarda insan... onun... olduunu... Dikkatli bir bak byle kadnlar ele verir; kaamak, ekingen davranlar verir onlar ele. Ama Gangart evliydi. O halde neden? Gangart ona dikkatle bakt; ve gen adamn o kadar kaba ve saygsz grnm olmasna at. Gerekten sert ve kaba davranlar vard ama imdiki gibi neeli ve dost olmasn da biliyordu. Herhalde iki eit davranlara da sahipti; gerektiinde u ya da bu ekilde davranyordu. Artk balerinler ve izmeler zerine hereyi biliyorum, diye Gangart glmsedi; ama br izmeler ne oldu? Biliyorsun ki izmelerin hastane kurallarn grlmemi bir ekilde bozar. Ve Gangart gzlerini kst.

 220 Yine kurallar! Kostoglotof yzn buruturdu. Hapisa- nede be insana gezinti hakkn tanrlar. Yry yapmadan yayamam; iyilemenin bir nedeni de bu. B eni temiz havadan yoksun brakamazsnz, deil mi? Evet, gerekten yrmeyi seviyordu. Hastanenin tenha yollarnda uzun uzun geziniyordu; Gangart grmt onu. Darda yrye karken harikulde bir grn vard. amar dairesinden bir kadn sabahl rica etmiti; yeteri kadar olmadndan erkeklere sabahlk verilmiyordu. Sabahlk ona ok bykt. Giysinin eteklerini geliigzel bir ekilde toplayp beline sokuyor, tokas yldzl asker kayyla da balyordu. nn dzeltmeyi beceremiyor, giysinin yakas hep ak kalyordu. Bylece giyinik, apkasz, kark siyah salar ve asker izmeleriyle uzun; emin admlarla bazan hzl ba- zan yava dolayordu; baklar hep ayaklarnn altndaki talarda olurdu. Yolun sonuna varmca geri dnerdi. Ama hep elleri arkasnda, hep yalnz bana dolard. - Birka gne kadar Nizamettin Bahramovi bir tefti yapacak. izmelerini bulursa olacaklar bilirsin. Derhal siciline geecek bir tekdir yazar. Gangart yine emretmemi hemen hemen yalvarr gibi istemiti. Gangart'n kendisi de birbirleriyle konuurkenki ses tonuna ap kalyordu; bu ses tonu onu karsndaki erkee stn klmyor, aksine onun seviyesinde deilmi gibi gsteriyordu. Bu durum baka bir hastayla hi bana gelmemiti. Onu kandrmaya alan Kostoglotof Gangart'n eline pen- esiyle dokundu. Vera Kornilyevna, izmelerimi bulmayacana yemin ederim. izmelerimle koridorda bile karlamayacak. Peki parkta? Beni orada grrse, sizin koutan olduumu bilmeyecek. Denemek isterseniz beni akadan ihbar edin; izmelerimin yammda olduunu bildiren bir mektup yazn; bahekim iki hademe ile gelip izmeleri arayacaktr ama asla bulamyacaktr! ikyet etmek gzel bir ey midir? Vera Kornilyevna Gangart'n gzleri yine ksld. Baka bir ey: Gangart niin dudak boyas kullanyordu? Ruj onda kaba duruyor, narin, zarif havasna hi yakmyordu. Kostoglotof iini ekti. insanlar ikyet ederler, Vera Kornilyevna, hem de nasl! ie de yarar. Eski Romallar Testis unus - testis mlhs derlerdi. 'Tek bir tank, tank saylmaz' Oysa yirminci yzylda

 221 bir tek tank bile gereksiz, tek bir tank bile fazla. Vera Kornilyevna baklarn baka yne evirdi. Bu konuda konumak gt. izmeleri nereye saklardm? izmeleri mi? Zamana ve duruma bal dzineyle yer var. Belki bo olduu zaman sobann iine atarm, belki de bir iple pencereden dar sarktrm. Kayglanmayn! Bir are bulacama gvenmemek, glmemek Gangart'n elinde deildi. lk gn izmeleri ieri sokmay nasl baardm? Kolay oldu. Soyunduum o kpek kulbesinde izmeleri kapnn arkasna sakladm. Hademe bir sopayla dier btn giysilerimi bir torbaya doldurdu, kontrol odasna gtrd. Banyodan ktm, izmeleri bir gazeteye sardm ieri getirdim. Havadan sudan konumaya devam ettiler. gn hzla geiyordu; burada ne demeye oturuyordu? Rusanof tedirgin bir uykudayd ama uyanmyor, kusmuyordu. Gangart onun nabzma yeniden bakt; gitmek zereydi ki aklna geldi. Yeniden Kostoglotof'a dnd : Ek yiyecek alyor musun? Hayr, efendim! Kostoglotof askerce bir cevap verdi. Yarn vermeye balatacam. Gnde iki yumurta, iki bardak st ve l tereya. Ne, ne? aka m ediyorsunuz? Btn hayatmda bile bu kadar ey yemedim ben! Ama insan dnrse bu benim hakkm. Hastalm sresince bana hastalk izin maa bile denmiyecek. Neden? ok basit. Hastalktan gerekli alt ay ncesine kadar sendika yesi dedim. Bu yzden hastalk iznine tabi olamyorum. Ne ayp! Nasl oldu? Kampta bulunduum srede bu gibi eyleri unuttum gitti. Srgne gittiimde de derhal sendikaya girmem gerektii aklma gelmedi. Baz bakmlardan Kostoglotof ne kadar kurnaz, baz bakmlardan ne kadar aresizdi. Ona fazladan ek yiyecek salayan Gangar oldu; ok srar etmesi gerekmiti; ek yiyecei kolay kolay vermiyorlard. Artk gitmesi gerekiyordu; btn gn byle konua konua geirebilirdi. Gangart kapya varmt ki Kostoglotof'un akac bir ta

--222-vrla seslendiini duydu : Durun! Kou mmessili olmam iin bana rvet mi veriyorsunuz? Daha k gnde kt yola girdiim iin kendimi sulu hissediyorum. Gangart kt. Hastalarn yemek saatinden sonra Gangart yine Rusa- nof'u ziyaret etmek zorundayd. Ama bu sefer bahekimin teftiinin ertesi gn olacan renmiti. Bu yzden karyolalarn yanlarndaki dolaplar kontrol etmek gibi bir grevi de vard imdi. nk Nizamettin Bahramovi'in arad bir ey varsa, bu kesinlikle dardan getirilen yiyecekler olacakt; aslnda hastalarn yalnzca hastaneden verilen ekeri ve ekmei dolaba koymaya haklar vard. stelik Bahekim temizlik konusunda da ok titizdi; bir kadnn gznden bile kaan kk eyleri o farkederdi. kinci kata varnca ban geriye atp yksek tavanl odalarn btn yksek kelerini inceledi. Sibgatof'un yatann stndeki kede rmcek a buldu. (Gne klar vurduundan rmcek a pek hafif grnyordu.) Gangart hademeyi ard. Nbeti Yelizaveta Anatolyevna idi. Nedense btn karklklar onun nbetinde olu rdu. Gangart yarnki tefti i hazrlkl olmalarn syledi, kedeki rmcek am gsterdi. Yelizaveta Anatolyevna giysisinin cebinden gzlklerini takt. una bakn! Haklsnz! Ne fena! dedi. Gzlklerini kard. Sprge ve toz bezi almak iin aa indi. Sprrken, toz alrken gzlk takmazd. Gangart erkekler kouuna doru yrd. Rusanof ayn ekilde yatyordu. Ter iindeydi; ama nabz atlar normali bulmutu. Kostoglotof sabahl, izmeleri giymi gezintiye kmak zereydi. Vera Kornilyevna btn koua yarn nemli bir tefti yaplacan, syledi ve hastalardan kendisi kontrol etmezden nce dolaplarn temizlemelerini istedi. Kontrola kou mmessilinden balyacaz, diye ekledi. Baka birinden de balyabilirdi; niin kouun bu ayn kesine geldiini bilmiyordu. Vera Kornilyevna'mn vcudu iki tepe noktasndan birbirine deen iki gen gibiydi. Altaki gen daha geni, stteki daha dard. Beli o kadar inceydi ki insan iki eliyle kavryabilir- di. Kostoglotof byle bir ey yapmad; ama derhal dolabnn kapam at; Ltfen bakn.

 223 Bakalm, bakalm. Gangart eildi. Kostoglotof yana ekildi. Gangart dolabm yanma meldi, kontrol etmeye balad. Gangart ylece dururken, Kostoglotof onun arkasndan ve zerinden bakyordu. Gen kadnn biimli boazmn savunmasz hattn gryordu. Hafife siyah salarn hi bir moda kaygs gtmeden ensesinde sade bir ekilde toplamt. Kostoglotof'un kendini bu duygu cokunluundan kurtarmas gerekiyordu. Her gzel kadnn ban dndrmesi doru deildi. Gangart onunla oturmu, konumutu ve Kos toglotof btn bu srede yalnzca onu dnmt. Ya Gangart ne dnyordu? Akam olunca evine gidecek, kocas ona sarlacakt. Kendini bundan kurtarmalyd! Ama onu yalnzca bir kadn kurtarabilirdi. Bu dolap hi kukusuz kouun en kark dolab, diye bildirdi Gangart, krntlar, zerinde ya lekeleri olan bir gazete paras, makhorka ttn, kitaplar ve hatt eldivenler bile var. Utanmyor musun, Kostoglotof? Hepsini dolab tepeden trnaa temizliyeceksin, bugn. Kostoglotof sesini karmadan onun boynuna bakyordu. Gangart st ekmeceyi at; burada, bir yn nesne arasnda, iinde kahverengi bir sv bulunan kk bir ie grd. Az skca kapanmt; yannda ilk yardm antalarnda grld gibi plstik bir l ka ve boru vard. Nedir bu? l m? Kostoglotof nerdeyse bir slk alyordu. Bir ey deil. Nasl bir il bu? Biz sana byle bir ey vermedik hi. Kendi ilcm olamaz m? Hastanemizde kaldn srece bizim bilgimiz olmadan kendine ait ilcn olamaz. Anlatmas bir para zor. Bu il nasr iin. Doktor Gangart adsz, zerinde etiketi olmayan ieyi parmaklar arasnda evirdi evirdi, amaya, koklamaya alt ama araya Kostoglotof girdi. ri, kaba ellerini onunkilerin zerine koydu; ienin kapan amaya alan eli ekti. Hep bu ellerin buluuu, konuulan szcn kanlmaz uzants... Dikkat edin, diye Kostoglotof onu uyard, kapan nasl alacan bilmek gerek. Parmaklarnza dememeli, koklamamalsnz.

--224-Durum aka snrlarm ayordu. Nedir bu? diye Gangart kalarn att. Tehlikeli bir madde mi? Kostoglotof yataa, Gangart'm yanma oturdu. Ona ciddiyetle, gayet alak sesle anlatt : ok tehlikeli. Bu issyk-kul otudur. Sv halindeyken de, kuruyken de koklanlmamaldr. Bu yzden ienin azndaki kapak ok sk kapal. Sv elinize deer, elinizi hemen ykamaz da rastlantyla yalarsanz lebilirsiniz. Vera Kornilyevna korkmutu. Peki bu ilc niin yannda tutuyorsun? imdi hap yuttum! diye Kostoglotof bard. ieyi ele geirmeniz benim iin talihsizlik. Saklamalydm. lc kendimi tedavi etmek iin saklyorum. imdi bunu alyorum. Yalnz tedavi iin mi? Kostoglotof'u aratrc baklarla szd. Artk gzlerini ksmyordu. imdi tepeden trnaa doktordu. Kostoglotof'a doktorluunu taknarak bakyordu ama bu gzler ak kahverengindeydi. Yalnzca, tedavi iin, dedi Kostoglotof drste. Yoksa daha sonras iin mi saklyorsun? Hl kukuluydu. ey bilmek isterseniz anlataym; buraya geldiimde yle dnyordum. Gereksiz yere strap ekmiyeyim diye. Ama arlar geti, kayboldu. Ben de bununla kendimi tedavi etmeye devam ediyorum. Gizlice mi? Kimsenin grmedii zamanlarda m? Bir insann serbeste yaamasna izin vermezse ne yapar? Hep kurallar, sakncalar! Ka damla alyorsun ? lye gre. Bir damladan on damlaya kadar, sonra on damladan bir damlaya kadar. Sonra on gn ara verilecek. imdi ara verdim. Dorusunu isterseniz arlarn yalnzca n tedavisinden tr getiine inanmyorum. Bu il da iyiletirmi olabilir. Fsltyla konuuyorlard. Neyin iine koyuyorsun? Votkann. Kendin mi kartryorsun? Hh - hh. Younluu nedir? Bilmiyorum. Bana bir ie verdiler, bir buuk litre su

 225 iinde eritmemi sylediler. Ben de erittim. inde ne kadar vard? Bunu bana veren adam onu tartmad. Gz karar lt. Gz karar m? Bu zehiri mi? ldrc bir zehir bu! Bir dn! Ne dneyim? Kostoglotof sinirlenmeye balamt. Siz bu dnyada yalnz banza lmeyi bir deneyin bakalm; kumandan kyn snrlar dna kmanza izin vermesin; o zaman bu zehir iin gerekten yaygara koparmaya kalkrsnz! Bir de ne kadar olduunu leceim! Bu bir avu kk bana neye malolabilir dnebiliyor musunuz? Yirmi yl ar i cezas! Srgn yerimden izin almadan uzaklatm iin. Dalara gittim. Orada Krementsof adnda bir yal adam var. Sakal, Akademi yesi Pavlof'unki kadar uzun. Yzyln balarnda gelip yerleenlerden. Eski devrin doktorlarndan. Kkleri kendisi topluyor, ilc da kendisi hazrlyor. Kendi kynde onunla alay ediyorlar, ad san olmayan bir peygamber yerine konuluyor lkesinde. Ona ta Moskova'dan, Leningrad'dan gelenler var. Bir seferinde de Pravda gazetesinin bir muhabiri onunla konumaya geldi. Muhabirin ona inandn sylediler. imdi ortada yal adam hapse attklar zerine sylentiler dolayor. nk aptaln biri, bu kkten yarm litre hazrlam, mutfana koymu. Kasm ay bayramlarnda bir elence dzenlemiler; votkalar bitmi, davetliler ev sahibine sormadan bu svdan imiler. lm. Baka bir ailenin de ocuu zehirlenmi. Bu yal adamn hatas deil. lc verdii kiileri batan uyarmt. Ama Kostoglotof'un aklna Doktor Gangart'm anlattklarn aleyhine kullanaca gelince sustu. Gangart tellanmt. Tamam! Koularda zehirli madde tutmak yasaktr! Kesinlikle yasaktr! Kazalar olabilir. ieyi bana ver! Hayr, diye Oleg kesinlikle reddetti. Ver buraya! Gangart kalarn fkeyle att; elini onun sklm yumruuna uzatt. Oleg'in gl, iten ypranm parmaklar ienin evresinde yle bir kapand ki ie gzden kayboluverdi. Bu ekilde hi bir ey elde edemezsiniz. Kostoglotof glmsedi. Gangart kalarn atmaktan vazgeti. Ne zaman gezintiye ktn biliyorum. Sen yokken gelir ieyi alrm. Kaser Kouu F : 15

 226 Evet ama sizi uyardm: ieyi saklarm. Pencereden darya bir ipe balar sarktr msn? imdi benim iin yaplacak ne kald? Seni rapor etmek mi? Beni ihbar edeceinizi hi sanmyorum. Siz daha bugn ihbarclar aypladnz. Ama baka are kalmyor. Demek beni rapor edeceksiniz? Size hi yakmaz bu. Yolda Rusanof'un bundan ieceini mi samyorsunuz? izin vermem ki. Bir kda sarp kaldracam. Hastaneden kn ca kendimi bu kkle tedavi etmeye balyacam. Baka neyle? iyiletireceine inanmyor musunuz? Zerre kadar! Btl bir inan bu; lmle oyun oynamak. Ben yalnzca bilime, denenmi illara inanrm. Bana yle retildi; btn doktorlar benim gibi dnr. Gangart, Kostoglotof'un orta parman ieden ayrmaya alt. Kostoglotof onun fkeli, ak kahverengi gzlerine bakt. nat etmek, tartmak, istemiyordu; ieyi ona verecekti. Ama inanlarndan vazgeemiyordu. Ah, kutsal bilim! diye Kostoglotof iini ekti, bim bu kadar su gtrmez olsayd her on ylda bir deimezdi. Neye inanacam? Yaptnz inelere mi? ineler ok gerekli. Hayatn iin ok nemli. Hayatm kurtarmak zorundayz! imdi Doktor Gangart byk bir srarla konuuyordu, gzlerinde duyduu inancn klar parlyordu. Henz tedavi olmu saylamazsn. Daha akas, inelerinizin bana ne yarar dokunur? iyiletirirler. Metastaslarm oalmasn nlerler. Daha inceden inceye anlatmaya kalksam anlamazsn. Evet, imdi o ieyi bana ver. Sz veriyorum hastaneden karken sana geri vereceim. Birbirlerine baktlar. Kostoglotof belinden yldz tokal asker kayyla balanm kadn sabahl iinde ok komikti. Vera Kornilyevna ne kadar inatyd! ienin can cehenneme, onu Gangart'a verecei iin zgn deildi; evinde bu zehirden daha bir yn vard. zld ey bu ak kahveren gi gzl sevimli kadnd. Prl prl bir yz. Onunla oturup konumak ne gzeldi. Onu hi bir zaman pemiyecekti. Srgne dnnce byle tatl bir kadnla yanyana oturup konutuunu ve onun Kostoglotof'u ne pahasna olursa olsun kurtarmaya altn bile hayal edemiyecekti.

 227 Oysa onun yapamyaca tek ey buydu, onu kurtarama- mak. ilc vermeye korkuyorum. Ailenizden biri iebilir. Kim iecekti? (Vera Kornilyevna tek banayd. Ama bunu imdi aklamak pek yakksz olacakt dorusu.) ? Pekl, berabere kaldk. Gidip darya dkelim onu. Kostoglotof gld. Vera Kornilyevna iin yapabilecei bu kadar az eyin olmasna zgnd. Gzel. Ben gider dkerim, dedi Kostoglotof. Vera Kornilyevna gerekten dudak boyas kullanmamalyd. Olmaz, artk sana gvenmiyorum. Dktn grmem gerek. Durun, bir fikrim var! Niin dkelim? Onu artk kurta- ramyacanz birine verebilirim. Belki de yarar dokunur ona. Kim o? Kostoglotof, Vadim Zatsyrko'nun karyolasndan yana ban sallad. Sesini daha da alaltt : Onda melanoblastoma var, deil mi? imdi iedekini dkmek gerektiine daha ok inanyorum. Burada birini zehirliyebilirsin, eminim. ok hasta birine zehir vermeye yrein nasl raz oluyor? Ya kendini zehirlerse? Vicdann seni rahatsz etmez mi? Vera Kornilyevna ona adyla hitap etmekten kamyordu. Btn konuma boyunca ona bir kez olsun adyla hitap etmemiti. Kostoglotof'un adn ne ekilde kullanrsa kullansn bu ya bir para daha itenlik ya da resmilik anlatacakt.) Onun gibi bir insan kendini zehirlemez. Sert cinsten o' Hayr, hayr, hayr. Gel, dk onu. Bugn keyfim yerinde deil. Pekl, gelin. Odadan kp merdivenleri indiler. Kostoglotof ona, miyecek misiniz? diye sordu. Gmleimin altnda kaln bir blz var, dedi Gangart. Kaim bir blz, demiti. imdi Kostoglotof bunun ne cins bir blz olduunu ve rengini grmek istiyordu. Blzu asla gremezdi. Verandaya ktlar. Hava amt; bahar gibiydi. u anda birisine ubat aynn yedisinde olduunu syleseniz asla inanmazd. Gne parlyordu. Uzun dall kavak aalaryla alak it aalar hal plakt. Ama glgelik yerlerindeki kk kar ynlar da pek azd. Geen yln kuruni, kahverengi imen rts aalarn arasmda dmdz olmutu. Parkn ara

 228 yollar, akl talar, deme talar ve asfalt slakt, henz kuramamlard. Doktorlar, hastabakclar, hademeler, hastane iileri, ayakta tedavi gren hastalar, hastaneye alnanlarn yaknlar meydan doldurmulard; yanlarndan geerek, onlara doru giderek, aralarndan szldler. Yol boyundaki iki sra, bahar olmamasna ramen doluydu. Hastanenin eitli pavyonlarnn urasnda, burasnda, pencereler akt. Kostoglotof kulak, buran, boaz pavyonuyla kanser kouu arasndaki yolu iaret ederek, haydi oraya gidelim, dedi. Dz talarla deli yol boyunca yrdler. Gangart'm ordu pilotlarnkine benzeyen doktor kepi Kostoglotof'un tam omuzuna geliyordu. Gangart'a bakt. Sanki bir grevin en nemli ann yayormu gibi tepeden trnaa ciddiyet kesilmiti. Bu durum Kostoglotof'a pek gln gelmeye balad. Birdenbire, syleyin, sizi okulda hangi adla arrlard? diye sordu. Gangart ona yle bir bakt. Ne nemi var? Bir nemi yok elbet. Yalnzca merak ettim. Gangart konumadan bir ka adm gitti; keleri talar yerde yatt, Gangart'n yanna geldii o ilk akam onun cey- lnmkine benzeyen bacaklarn farketmiti. Vega, dedi Gangart. (Doru deildi bu. Hi olmazsa gerein hepsi bu deildi. Okuldayken bu adla arlyordu ama yalnzca bir tek kii tarafndan. Savatan dnmeyen o ayn kltrl asker tarafndan. imdi bu takma ad bo bulunarak, nedenini bilmeden baka bir erkee emanet etmiti.) Glgelikten hastane pavyonlar arasndaki yere ktlar. Gne zerlerine arpt; hafiften bir rzgr esti. Vega m? Bir yldzn ad m? Ama Vega insann gzlerini kr edecek kadar beyazdr. Durdular. Ben kr etmiyorum, diye Gangart ban sallad. Ben Ve-ra Gangart'm. O kadar. lk kez aran o deil Kostoglotof'du. unu sylemek istedim ki... diye kendini hakl kartmaya alt. Anlyorum. imdi ieyi boalt, diye emretti.

 229 Glmsememeye alyordu. Kostoglotof ienin azndaki sk tpay gevetti; saknarak ekti, edi (izmelerinin zerine sarkan, eteklie benzeyen sabahlkla pek komikti) ve eski bir kaldrm tann kk bir parasn gevetip kaldrd. Bakn; yoksa ilc cebime boalttm sylersiniz sonra, dedi. meldi. O ilk akam, o ilk kez farkettii Gangart'n ayaklar, cey- lannkine benzeyen bacaklar. Kostoglotof kara topran slak ukuruna kirlikahverengi svy, birinin lmn ya da kirli kahverengi saln aktt. Erkek : imdi onu rtebilir miyim? diye sordu. Gen kz, yukardan aa bakp glmsedi. Bu sv dkte ve zerini tala rtte, ocuksu bir yan vard. ocuksu fakat ayn zamanda bir yemini hatrlatan. Bir gizli yin. imdi de bana uslu olduumu syle. Erkek yere eilmiken doruldu. Uslusun. Gen kadn glmsedi. Fakat tasal bir glmseyiti bu. Hadi sen yryn yap. Ve gen kadn koua dnd. Erkek onun beyaz srtm seyreti. iki gen; bir yukarda bir de aada. Herhangi bir kadnn duygulanmas onu nasl da huylandrmaya balamt. Her kelimeyi sanldndan daha ok nemsiyordu. Ve her admdan sonra da yenisini bekliyordu. Gen kadnn geri dneceini tasmlayarak: Ve - ga, Ve - ga diye fsldad, geri dn, duyuyor musun? Ltfen geri dn. ar ie yaramad. Gen kadn geri dnmedi.

ON SEKZNC BLM Tpk bir bisiklet gibi, tpk bir kere dnmeye balaynca ancak hareket ettii srece dengesini koruyabilen, fakat dnmesi durur durmaz, den bir tekerlek gibi, bir erkekle bir kadn arasnda da oyun bir kere balad m, ancak ilerledii srece varolabilir. Eer ileriye gidi, bugn dnknden daha fazla

--230-deilse, oyun bitmi demektir. Oleg, Zoya'mn gececilie balayaca sal akamn iple ekiyordu. Oyunlarnn o ssl psl tekerlei hi kukusuz ilk gecekinden daha da ileri gidecekti, ve pazar gn daha da derleyecekti. inde o tekerlei ileriye doru dndrecek kudreti duyuyordu ve ayn kudretin gen kzda da bulunduunu sezin- lemiti ve Zoya'y heyecanla bekliyordu. Kzn dnemeli yoldan geleceini bildii iin, nce baheye, onu karlamaya kt. Orada, ucuz Makhorka'dan yaplma iki sigara sarp iti. Sonra da vcuduna byk gelen bornuzla ne kadar komik grndn ve bu kyafetin hi de onun gen kzn karsna kmak isteyecei kyafet olmadn dnd. stelik ortalk da kararmaya balamt. Koua dnd, bor- nuzu ve izmelerini kard, pijamasyla ncekinden hi de daha az komik saylmayacak bir grnle merdiven banda bekledi. Bir trl yatmayan salarn da tarakla mmkn olduu kadar dzeltmeye alt. Zoya, doktorlarm soyunma odasndan ge vakit ve nefes nefese kt. Oleg'i grnce kalarn kaldrd ama ararak deil, sanki onun yapt pek uygun ve doru bir imi ve ken disi de erkei burada bulmay umuyor mu, onun yerinin buras yani merdiven ba olduunu dnyormu gibi. Gen kz durmad, Oleg de geride kalmamak iin onun yannda uzun bacaklaryla admlarn ikier ikier atarak yrd. Artk bu ona g gelmiyordu. Zoya sanki bir yardmcyla konuuyormu gibi: Yeni ne var? diye sordu. (Yeni mi? Yksek Mahkemede bir deiiklik. te yeni olan ey buydu. Fakat insann bunu anlamas iin yllar yl hazrlk yapm olmas gerkiyordu. Hem bu da Zoya'mn renmek istedii ey deildi.) Sana yeni bir isim buldum. En sonunda senin ne diye arlman gerektiini anladm. Zoya, acele acele merdivenleri karken: Neymi o? diye sordu. Bunu yrrken sana anlatamam. ok nemli. te yukar kmlard. Gen kz son birka basama karken Oleg durdu, Zoya'mn nden kouunu seyrederken gen kadnn ar, kaim bacaklara sahip olduun u farketti. Fakat bunlar onun dolgun vcuduyla pek gzel badayorlard, ve hatt bazsnn da zevkini okayabirlerdi. Ama gene de bir kadnn bacaklar inceyse erkein duygular daha baka trl

 231 olurdu. Yani hafif. Vegannkiler gibi. Oleg, kendine ayordu. Hi bir zaman bu ekilde mantk yrtmedii gibi kadmlara da bu trl bakmamt. Asla bir kadndan tekine dnmemiti! Bykbabas byle yapanlarn kadn - delisi olduklarm sylemiti. Fakat syle de bir sz vardr: karnn a iken yemek ye, genken sevi. Oleg genliinde ikisinden de yoksun kalmt. imdi de ayn bir sonbahar bitkisinin yaz elden gitti diye pimanlk duymamak iin toprakta kalan son besinleri de emme telna kapl gibi, Oleg de bu ksa sreli hayata dnte, hatt hayatnn, snmekte olduu bir gerekken kadmlara bakmakta ve onlar kelimelerle anlatamayaca bir ekilde iivermekte elini abuk tutmutu. Kadnlarn ne sunabileceklerini dier erkeklerden daha keskin bir biimde hissetmiti, nk uzun yllar kadnlar ancak uzaktan grebilmiti. Seslerini duymamt, nasl ses kardklarn da unutmutu. Zoya hzla almaya balad ve hemencecik evresinde bir yumak gibi sarlmaya balad; masasnn, grev listesinin, il dolabnn ve koularn etrafna tpk bir yumak gibi dnerek sarld, durdu. Oleg, onu seyretti ve gen kadnn birka dakikalna iinden ayrlabileceini sezince de hemen yanbama gidiverdi. Zoya, enjektrn inesini kaynatp ampul hazrlarken: Demek hastanede baka bir haber yok, yle mi? diye sordu. Oh, evet. Bugn ok byk haber vard. Nizamettin Bahra.movi teftii ynetti. yle mi? Aman iyi ki ben burada yoktum. Ne oldu? izmelerini alp gtrd m? izmeleri mi, hayr. Fakat biraz ekitik. Ne oldu? Olduka heybetli bir geit oldu. Bir anda onbe cppeli birden koua girdi; blm efleri, operatrler ve aralarnda mtehassslar, asistanlar ve daha nce hi grmediim baz kimseler; bahekim bir kaplan gibi benim karyolaya atld. Fakat nceden casuslarmzdan haber alm, istilya kar kendimizi hazrlamtk, onun iin birey bulamad. Kalar atld, can sklmt, tam o srada brleri benim durumumu anlatmaya baladlar ve Lyudmila Afansyevna kk bir ha.- ta yapt. Benim dosyamdan eyi okuyordu... Ne dosyas? Hastalmn tehis raporu. Balangtan bugne tabi, Ben onu hep dosyam diye nitelendiririm... Lyudmila, ilk

 232 tehisi okudu ve benim Kazakistan'dan geldiim ortaya kt. 'Ne?' dedi. Nizam ettin 'blgenin dnda m? Yani kendi bl- gemizini hastalarna yetecek yatamz yokken baka blgelerin hastalarn kabul ettiimizi mi sylemek istiyorsunuz? Onu hemen taburcu edin.' Zoya : Ama kouta yatanlarn yars baka blgelerden gelme diye bard. Elbette. Sadece adamn bana ataca tuttu. Fakat birdenbire Lyudmila Afanasyevna, hi beklemiyordum, onunla pilicini korumaya alan bir ana tavuk gibi att: 'Bu hi g rlmemi bir tbb vakadr' dedi. 'Bilimsel inceleme yapmak iin hastay burada tutmak zorundayz...' Bu da beni utan verici bir duruma drd. Daha geen gn Lyudmila ile ekimi, beni hemen taburcu etmesini istemitim, ve o da bana bir tokat atmt, ve ite imdi de Lyudma hararetle savunuyordu. Benim yapmam gereken ey Nizamettin'e 'Pekl,' deyip, yemek saatine kadar burdan kp gitmekti. Seni de bir daha grme yecektim. Benim yzmden mi 'pekl' demedin? Senin dncen ne? Kostoglotof, sesini alaltt: Hem "bana adresini brakmamtn. Seni nasl bulacaktm? Zoya, enjektrle uratmdan erkek onun kendisine inanp inanmadn kestiremedi. Daha ykseke bir sesle konumasn srdrd: Lyudmila Afanasyevna'y zor durumda brakamazdm. Orada ktk gibi durup dilimi tuttum. Nizamettin susmuyordu: 'dareye gidip bu tr be olay daha getirebilirim. stelik hepsi de bizim blgeden. Onu derhal taburcu edin.' Belki de benimkisi buda- lakkt bu ve ben de bunu kardm. Lyudmila Afanasyevna'ya acmtm. Sanki param para olmu gibi gzlerini krptryordu, ve hi birey de demedi. Dirseklerimi dizlerime koydum genzimi temizleyip sakin bir sesle, 'Ben el dememi topraklardan geliyorsam, nasl taburcu edersiniz?' dedim. Nizamettin korkmutu: 'Ah, demek el dememi topraklara yerlemi bir gnll ah. lke eldememi topraklara yerleenlerden hi birey esirgemez,' dedi. Ve yoluna devam etti. Zoya ban sallad: Sen pek zekisin dedi. Kurnazl kampta rendim, Zoyenka. Eskiden byle deildim. Gerekten de benim olmayan, kamptan edindiim pek ok zellie sahibim. Hereye bo verme huyunu da orada m edindin? Neden olmasn? Ac ekmeye altm iin neeliyim.

 233 insanlarn karlatklar zaman alamalar bence ok tuhaf. Alamalar iin ne sebep var? Hi kimse onlar srgne yolla- myor ki, hi kimse sahsi mallarna el koymuyor ki... Demek bir ay daha burada kalacaksn, yle mi? Herhalde aka ediyorsun. Belki iki hafta daha kalrm. Olaylar yle bir geliti ki, sanki Lyudmila Afanasyevna'ya hereye dayanmaya sz vermi gibi oldum. Enjektr kaynam sudan iyice kzmt, Zoya ona dokununca yerinden srad. imdi utan verici bir grevi vard ve bunu nasl halledeceini bilemiyordu. Oleg iin yeni bir seri ine tertibi hazrlanmt. Bu ineler, vcudun acy en az duyan ksmna yaplacakt. Fakat aralarnda yarattklar bu hava varken, Zoya, bu ineleri yapamazd. Btn oyun bozulacakt. Oyunun da aralarndaki havann da bozulmasn Oleg ne kadar istemiyorsa, Zoya da o kadar istemiyordu. Hem bu kez tekrarlanabilmesi iin tekerlein uzun sreli alkanla dayanarak ok uzun bir dn yapmas gerekecekti. Zoya, masasnn bana dnp Ak- hmadzhan iin ayn trde ine hazrlarken sordu: ine yaptrrken nasl durursun? Kprdanp tekme savurur musun? Byle bir soruyu sormak, hem de Kostoglotof'a sormak ha. stelik kendi dncelerini aa vurmak iin frsat kokuyordu. Benim ineler hakknda ne dndm biliyorsun, Zoyenka. Her zaman elimden geldii kadar onlardan saknmaya altm. Bunu baarabilmem de ineyi yapacak olana bal. Turgun ile aram ok iyi. Satran bilgisini arttrmaya pek- hevelsi. Biz anlatk: oyunu ben kazannca ine yok, o kazannca var. Mesele u, ikimizin arasnda engel var. Fakat Maria ile oyun olmuyor: Elinde enjektr, tahta gibi suratla geliyor. aka yapmaya alyorum, fakat o: 'Hasta Kostoglotof, ine yaptrmak iin soyun.' Bu kadn asla aktan bir tek insanca sz sylemez. Senden nefret ediyor. Benden mi? Belki de iyi ediyor. imdi yeni bir hemire var, onunla da tartamyorum. Olimpiada dnnce daha da kt olacak. O da hi umursamaz. Zoya, iki santimetre kp ilc enjektre ekerken: Ben de yle olacam dedi. Fakat sesi ona ihanet etti. Akhmadzhan'a inesini yapmaya gitti. Oleg gen kadnn

--234-dnn beklemek iin orada kald. Zoya'nm bu ineleri Oleg'e yapmak istemeyiinin, daha nemli bir baka nedeni de vard. Pazardan beri de bu inelerin Oleg'de ne gibi bir etki yaratacan ona sylese mi sylemese mi diye dnyordu. nk oyun niyetine yaptklar eyler birdenbire ciddi oluverse, ki bu da mmknd, ve eer bu kez oyun, odann orasna burasna atlm giyim eyasn tasal tasal toplamakla deil de ciddi ve dayankl bir iliki eklini olsa, ve Zoya gerekten onun balans olmay ve srgne kendisiyle birlikte gitmeyi kararla- trsa, zaten erkek haklyd. Mutluluun hangi ssz kede seni beklediini kim bebilir ki! te o zaman Oleg iin hazrlanan ineler yalnz onu deil ayn zamanda gen kadm da ilgilendirecekti. Ve gen kadn bunlara karyd. Zoya, bo enjektrle dndnde: Ee diye neeyle sylendi, Sonunda cesaretini toplayabildin mi bari? Hadi bakalm, git ine yaptrmak zere soyun, hasta Kostoglotof. Bende hemen geliyorum. Fakat Oleg, oturup gen kadna, kendini bir hasta olarak dnmeyen bir erkein gzleriyle bakt. neyi yaptrmay bile dnmyordu; bu konuda anlatklarn sanyordu. Oleg, gen kadnn ilk bakta dikkati eken gzlerini seyretti. Bouk bir sesle: Hadi, bir yere gidelim, Zoya diye mrldand. Oleg, sesini alalttka tonu da derinleiyords. Zoya hayretle: Bir yere mi? dedi ve gld. ehre mi? Doktorlarn odasna. Gen kadn erkein yumuamayan baklarm iine sindirdi ve hi numara yapmadan: Gidemem, Oleg, dedi. Yaplacak o kadar ok i var ki. Erkek anlamsa benzemiyordu. Hadi yr. Dur. Gen kadnn aklna geldi. Oksijen tpn ey iin hazrlamam gerekiyor... Zoya byle diyerek bayla merdiven ynn iaret etti; belki hastann adn da syledi ama Oleg onu duymad. Tpn kapa ok sk. Kolu dndrmeme yardm edebilirsin hadi. Zoya arkasnda Oleg olduu halde bir kat aaya, sahanla indi. anssz, gaga burunlu sararm adam (onun hep byle ufack tefecik mi olduunu, yoksa, hastalktan m kuruyup

 235 bztn kestirmek gt.) Cier kanserinden yatyordu ve hastal da yle ilerlemiti ki, hastalar dolaan doktorlar artk durup da ona soru falan sormuyorlard, zavallck, yata nda oturup balondan oksijen emiyordu ve gsnde kolayca duyulan bir hrlt vard. Bu adam nceden de hastayd ama bugn ok daha kt durumdayd; tecrbesiz bir gz bile bunu kolayca grebilirdi. Bir oksijen balonunu bitirmiti ve br de yannda bo duruyordu. Artk adam ylesine kendinden gemiti ki, gelip gidenleri bile farketdemiyordu. Bo balonu alp aa indiler. Ona ne gibi bir tedavi uygulanyor? Hi. Ameliyat edilmesi imknsz. X - nlar da fayda salamad. Gs boluunu ap ameliyat etmez misiniz? Salk merkezinde olamaz. Burada yapamayz. Yani adam lecek mi? Gen kadn ban sallad. Ve adamcaz yaatmak iin oksijen balonunu tamalarna ramen ikisi de onu hemen unuttular, nk birey, hem de ok ilgin birey nerdeyse olacakt. Uzun oksijen tp, rntgen odalarnn yanndaki kilitli koridorda, Gangart'n vaktiyle srlsklam, lmek zere olan Kos- toglotof'u yerletirdii koridorda duruyordu. (Bu 'vaktiyle' de, haftadan daha ksa bir sre ncesiydi.) Koridordaki ikinci elektrik yaklmazsa oksijen tpnn bulunduu blme karanlkta kalyordu. (Onlar da sadece birincisini yaktlar.) Zoya, tpten daha ksayd. Oleg ise daha uzun. Balonu tpn supapna balamaya koyuldular. Oleg, Zoya'nm arkasnda durmu, kepinden dar frlam olan salarnn kokusunu iine ekiyordu. Gen kadn: Subap ok sk diye yaknd. Oleg, parmaklarn supapm mandalna yerletirdi ve hemen averdi. Oksijen hafif bir tslamayla hemen balonu doldurmaya balad. Sonra da supaptan ektii eliyle gen kadnn serbest olan bileini yakalad. Zoya br elinde balonu tutuyordu. Gen kadn elini de ekmedi, aknlk da gstermedi. Balonun doluunu seyretti durdu. Oleg'in eli gen kadnn bileinden koluna doru yukarya dirseine, sonra da omuzuna kt. Sutan yoksun bir keifti

 236 bu, fakat ikisi iin de gerekliydi: kelimelerinin hepsini anlayp -anlamadklarn aratrmak iin giriilmi bir deneydi. Anlamlard. Oleg, gen kadnn alnndaki peremi iki parmayla kartrd, fakat Zoya buna kar koymad gibi ban da evirmedi, fakat gzlerini balondan ayrmad. Sonra erkek onu sk sk omuzlarndan yakalad ve gen kadnn vcudunu tmyle kendine doru edi ve sonunda dudaklarna, onun u pek ok glen onunla akalaan dudaklarna eriti. Zoya'nm dudaklar erkeinkilerle birleirken aralanmt, yumuak deildi, gevemi deildi, fakat kararh, karlk veren, hazr dudaklard bunlar. Oleg, btn bunlar bir anda farketti; bundan bir saniye nce dudaklarn deiik olduunu, plerin deiik olduunu ve bazlarnn bakalarndan ok daha istek uyandrc olduklarn hatrlayamamt, unutmutu, bilememiti. Bir dokunu eklinde balayan pme, imdi uzam, onlarn durduramadklar ve ayrca durdurmak istemedikleri bir gecikmi birleme olmutu. Dudaklarn ezip hareket ettire rek ebediyen byle kalabilirdi. Fakat ayrld ve Oleg gene Zoya'y grd ve u soruyu sorduunu duydu: prken niye gzlerini kapyorsun? Oleg gzlerini kapam myd? Bunu bemiyordu. Dikkat etmemiti. Onlar, nefeslerini tuttuktan sonra Okyanusun dibinde duran bir inciyi bulmak iin tekrar suya dalan dalglara benziyor- lard. Dudaklar tekrar birleti, fakat bu kez Oleg, gzlerini kapadn sezinledi ve hemen at. O zaman gen kadnn sar - el gzlerinin smsk, inanlmayacak ekilde kapal olduunu grd. Pek yrtc grnyorlard. Zoya onu tecrbeli, sk sk kslm dudaklarla tekrar pt; dudaklarn aralamad, sadece bir parack srttrd ve sanki gzleriyle bir sonsuzluk sresince ve ikincisi, ncs srd kadar erkee neler olduunu anlamak istermi gibi hi ara vermeden dikkatle onu seyretti. Fakat gen kadn birdenbire baklarn evirdi, sert bir hareketle erkekten uzaklap bard: Supap. Aman allahm supap ya. Oleg, supapm musluuna uzand

 237 ve arabuk kapad. Balon patlayabilirdi de. Zoya iini ekerek kesik kesik soluk alarak: te pcklerin marifeti, dedi. Salar karmakarkt, kepi yana kaymt. Geri gen kadn yerden ge kadar haklyd ama dudaklar gene birleti ve ikisi de birbirini daha yakma ekmeye alt. Koridorun kaplar camlyd ve belki de birisi onlarn birbirine dolanm dirseklerini, gen kadnn beyaz, Oleg'in pembe kolunun blmenin snrndan teye uzandm grm olabilirdi ama lnet olsun grnrlerse grnsnler. Oleg tekrar nefes almak frsatn bulunca, bir eli gen kadnn ensesine dayal, Zoya'nm yzne bakarak: Zolotoncik dedi, te sana bu ad yakr. Altn salm. Zoya kelimeyle oyalayarak tekrarlad, almaya alt: Zolotoncik mi? (Pek de kt bir takma ad deildi, idare ederdi.) Benim bir srgn olmamdan korkmuyor musun? Bir sulu olmamdan? Gen kadn hafife ban sallad: Hayr. Ya da yal olmamdan? Yal deilsin sen. Ya hasta olmamdan? Zoya, alnm erkein gsne dayad. Oleg, gen kadn iyice kendine ekti, u lk oval kntlarn varln hissediyordu acaba ar bir cetvel onlar dmdz eder miydi? ve dedi ki : Sen gerekten Ust - Terek'e gider miydin? Evleneceiz. Orada kendimize bir ev yapacaz. Bu hep gen kadnn yoksun kald sreklilii vaadeder gibiydi, yani balans olarak benliine ait, giyseri odann orasna burasna datldktan sonraki gvenilir, yaratc sreklilii. Gen kadn erkee abanm dnyordu: Oleg o erkek miydi? Onu ey edecek erkek olmas m vard kaderinde? Zoya, parmaklarnn ucuna basarak boyunu ykseltmeye alt ve kolunu erkein boynuna dolad. Oleg'e kendi aralarnda taktklar adla seslendi : Olezhok, dedi, Bu inelerin ne yaptn biliyor musun? Ne yapyorlar? Erkein yana sertti.

 238 Bu ineler... nasl anlataym bilmem ki... Bunlara hormon tedavisi deniyor, insana kart hormon alanyor: erkeklere dii hormonu, kadnlara da erkek hormonu. Hastaln bir organdan br organa gemesini nlyormu... anlyorsun deil mi? Ne dedin? Hayr, iyice anlayamadm. akna dnen Oleg, patlar gibi konutu. imdi sanki gen kadn sarsarak gerei renmek istiyormu gibi omuzlarndan yakalamt. Anlat bana. Hadi, konu. eyi bask altnda tutuyor. Yani cinsel iktidar. Ondan nce de ikinci derecedeki zellikler deiiyor. Eer bir kadna fazla dozda erkek hormonu verilirse kadnn sakallar kabilir. Erkeklerde de memeler byyebilir. Dur bakaym. Sen ne diyorsun? Meseleyi ancak yeni yeni kavramaya balayan Oleg, kkredi. Bu enjektrler mi? Yani bana yaplacak olanlar m? Ne yaparlarm? Hereyi mi kesiyorlar? ey, pek her eyi deil. Libido uzun sre kalabiliyor. - Libido nedir? Zova erkein gzlerinin iine bakp alnndaki salar okad : imdi benim iin beslediin duygu: istek. istek kalyor, fakat iktidar kayboluyor ha? Mesele bu mu?;> diye Oleg sarslm bir halde sordu, ktidar adamakll azalr. Sonra istek de kaybolur. Anlyor musun? Gen kadnn parma erkein yara izinde gezindi, ve yanan okad, ite sana bu ineleri yapmak istemeyiimin nedeni bu. Gzel... bir... ey... Oleg kendini toparlayp doruldu: Pek gzel bir durum bu. Bireyin olacan sezmitim. Byle bir hileyi deneyeceklerini tahmin etmitim, ve ite so nunda da bu kt. Doktorlara, btn doktorlara sayp svmek istiyordu. Bakalarnn hayatlarna isteyerek, haklar olmadan karmalarndan tr sayp svecekti. Birdenbire Gangart'm o neeli, gven dolu yzn hatrlad; dn ona ylesine hevesli, dosta bir iyilikseverlikle bakarak: Senin hayatn iin ok nemli demiti, hayatn kurtarmak zorundayz. Demek Vega buydu. Oleg'e iyilik yapmak istemiti. Ve bu uurda da onu kandrp byle bir kadere srklemiti. Zoya'ya yan yan bakarak: Sen de yle mi olacaksn? diye sordu. Okulda belirttiklerine gre: 'nsann en deerli ml

 239 k hayatdr, insan ancak bir kere yaar,' onun iin de her ne pahasna olursa olsun, hayata sk sk sarlmal; yle mi? Fakat onu niye suluyordu? Gen kadn da kendisinin hayat grn paylamt: onsuz niye yaamal? Zoya, sadece o doymak bilmeyen hrsl dudaklaryla onu Kafkas Dalarndan teye tam gtrmt. nnde duruyordu, imdi ve dudaklar da buradayd. u libido kalasnda, belinde akt srece acele edip onu pmeliydi. ... Bana ters etki yaratacak inelerden yapabilir misin? Bunu yaparsam beni iten atarlar. Ters etki yaratacak ine var m? Bunlar ayn tr ineler yalnz kullandklar cinsler deiir: erkek hormonlar erkeklere, dii hormonlar da kadnlara verilir. Dinle altnsalm, hadi bir yere gidelim. Gittik. Bur'dayz. Geri dnmek zorundayz. Doktorlarn odasna gidelim. Gidemeyiz. Hademe orada, gelen giden oluyor. . Daha sonra, akama. Pekl bu gece olsun. Acele etme, Olezhok. Yarma birey kalmayacak sonra. Eer yarn libidom kalmayacaksa, ne yarn? Ya da daha kts, eksik olma, libidom kalsa da.. Libidom kalr, fakat... Gidecek bir yer dn, hadi gidelim. Olezhok, ilersi iin de bireyler brakmalyz... Acele etme... Oksijen balonunu almamz gerekiyor... - Tamam, doru, oksijen balonunu almalyz. Hemen... Hemen... Evet.. Hemen. Merdivenleri karlarken elele tutunmadlar, futbol topu gibi iyice iirilmi oksijen balonunu tadlar ve balonun iinden birbirlerinin duygularm hissettiler. Elele tutumu kadar olmulard. Btn gn, btn gece, kendi dertlerine dm salamlar e hastalarn gelip getikleri merdiven sahanlndaki karyolada o sararm, kuruyup kalm, zayf gsl adam yastklarn ortasnda oturup duruyordu, fakat artk ksrmyor, yukar dikilmi dizlerinin arasnda ban sallyordu, ve belki de alniyle sanki ban evreleyen bir duvarm gibi dizlerini yokluyordu. Adam hl sad ama evresinde bir tek canl yoktu.

 240 Belki de onun lecei gnd bu; Oleg'in kardeinin, Oleg'- in terkedilmi, duyguya hasret komusunun. Eer Oleg karyolasnn yannda oturup da geceyi burada geirmi olsayd belki de adamcazn son saatlerinin daha kolay gemesini salayabilecekti. Fakat onlar adama sadece oksijen balonunu verip yollarna gittiler. Balon, bu sonu yaklam hastanm, bu lnetlenmi adamn son birka santimetre kplk nefesini tayordu: Fakat onlara gre bu sadece birarada olmak ve pmek iin bir bahaneydi. Oleg ile Zoya sanki birbirlerine balanm gibi merdivenlerden yukar ktlar. Oleg, ardnda brakt eceli gelmi, tpk onbe gn nce kendisinin olduu ya da alt ay sonra olaca gibi, lme mahkm edilmi adam hi aklna getirmedi. Bu kz bu kadn, bu diiyi kendisiyle babaa kalmaya nasl kandracan dnd. Kendini ok uzun sredir unutulmu hissediyordu ve bu yzden de, pmekten iip kabalam dudaklarn o beklenmedik, ac verici heyecanndan baka birey dnmyordu. Bu da bir genlik heyecan gibi btn vcudunu sarmt. ON DOKUZUNCU BLM Annesinden 'Mama' diye szetmek, hele hele bunu yabanclarn yannda yapmak, her delikanlnn harc deildir. Onbei gemi olanlar ve hatt ya otuzdan kk olanlar byle demeye utanrlar. Fakat Vadim, Boris ve Yuri Zatsiriko asla mamalarndan utanmamlard. Babalar saken hepsi de kadn ok sevmilerdi, hatt babalar vurulduktan sonra annelerine duyduklar sevgi daha da artmt. Yalar birbirne ok yakn olduundan olanlar, z gibi birarada bymlerdi, her zaman okuldaki ve evdeki almalara katlrlar, sokaklarda asla srtmezler, dul annelerine znt vermezlerdi. Bir gelenekleri vard; ocukluklarnda ekilen bir fotorafla balamt ve daha sonra da bir karlatrma yapabilmek amacyla bu gelenei srdrmlerdi; iki ylda bir anneleri hepsini beraber fotorafya gtryordu (daha sonraki yllarda da anneleri kendi makinesiyle fotoraflarn ekmeye balamt) aile albmne de fotoraflar srayla yeletiriyordu: anne ve olu. Anne sarnd, olanlarn de esmerdiler, belki de Zaporoye

 241 byk nineleriyle evlenmi olan esir Trk'n vesaretiydi bu. Yabanclar fotoraflardan olanlar kolay kolay ayrdedemi- yorlar, hangisinin kim olduunu bilemiyorlard. Her fotorafla birlikte olanlar da daha erkeklemi, boylar daha uzam oluyordu ve anneleri de fotoraf makinesinin karsnda kendini dimdik tutmaya alt halde farkedilmeden yaland iin olanlar onun yannda daha din duruyorlard. Anneleri, oturduklar ehrin tamnm doktorlarndand, ve kendisine armaanlar; buketler, kurabiyeler verilirdi, fakat daha yararl bir i yapmam olsayd bile byle erkek ocuk yetitirebilmek, bir kadn olarak onu yeterince tatmin ederdi. Olanlarn de ayn Politiknik Enstitsne girdiler; en bykleri jeoloji blmnden mezun oldu, ortanca elektriteknik blm bitirdi ve en kkleri de imdi inaat kurslarn tamamlamak zereydi; ve mama da onun yannda kalyordu. Mama, bir perembe gn Vadim'in hastaln haber alncaya kadar da kk olunun yannda kald; kadncaz az kalsn doruca hastaneye koacakt. Cumartesi gn Dontsova'dan Vadim'i tedavi etmek iin kolloidal altma ihtiya olduunu bildiren bir telgraf ald. Pazar gn de altn almaya almak iin Moskova'ya gideceini telgrafla bildirdi. Pazartesinden beri de ordayd; dn ve bugn belki de devletin altn stoklarndan babasnn hatrasna saygdan kolloidal altn verilmesi iin yalvarmak zere Bakanlardan ve dier nemli kiilerden randevu koparmaya almt. (Adamcaz, ehirde braklm, Sovyet ynetiminden zarar gren bir kimse kimliine brnm ve Almanlar onu partizanlarla balant kurmak, yaral Sovyet askerlerini evinde gizlemek suundan kuruna dizmilerdi). Uzaktan bile olsa, bu i iin kap almak Vadim'e iren ve aalatc bir davran olarak grnmt. Gemite yaplm hizmetler ya da elde edilmi mevkilerden yararlanmaya, her hangi bir ekilde nfuz kullanmaya dayanamazd. Mamann kendisinden nce Dontsova'ya geliini bildiren bir telgraf gndermesi bile ona pek ar gelmiti. Kendisi iin yaamak ne kadar nemli olursa olsun kanserden lmn eiine gelmiken bile herhangi bir ayrcalktan yararlanmak istemiyordu. Fakat Dontsova'y grdkten sonra ok gemeden onun annesinden bir telgraf almam olsa bile kendisine imdikinden daha az zaman ve ilgi ayrmayacan anlad. Fakat o da annesine kolloiKanser Kouu F : 16

 242 dal altn iin telgraf gndermemeliydi. Eer Mama altn almay baarrsa tabii buraya uakla getirecekti. Eer altn alamazsa herhalde baka bir yolla gelecekti. Vadim annesine 'Chaga'yla ilgili bir mektup yazd; evet, annesine Chaga'dan szetti ancak, bunu Chaga'ya inand iin yapmam, sadece annesine olu iin baka bir yardmda bulunmak imknn salamak, onu bylece oyalamak iin yazmt. Vadim, annesinin znts daha da artarsa, btn o tp bilgisine ve inanlarna ramen, ssyk - kul kkn almak iin da bandaki o adama gideceini biliyordu. (Oleg Kostoglotof, dn ona gelmi ve doktora hereyi akladn, iedeki kk karmn dktn, fakat gene de bir para il kaldn anlatmt. Ve ite yal adamn adresi de buydu, eer yal adam gerekten hapse atlmsa, Oleg, Vadim'e kendisinde kalan il artn verecekti.) Olu tehlikedeyken, Mama oturup dinlenmeyi dnemezdi. Mama hereyi yapard, hatt gerektiinden fazlasn bile. Annesi onun uruna aratrma gezisine de giderdi ama orada Galka vard, Vadim her ihtiyacnn karlanmas konusunda ona gvenebilirdi. Hem zaten Vadim hastah hakknda okuduklarndan ve duyduklarndan edindii bilgiye dayanarak tmrn de bymesine Mama'nm gerektiinden fazla dnceli ve ted birli davranmasnn sebep olduunu anlamt. ocukken bacanda kocaman bir doum lekesi vard, ve Mama da bir doktor olarak bu lekenin zamanla soysuzlamas tehlikesini sezdii iin de hep bu doum lekesini incelemek iin bahaneler yaratr dururdu ve yllarca nce de iyi bir operatrn koruyucu bir ameliyat yapabilecei konusunda srar etmiti. Besbelli bu ameliyat da yaplmamas gereken bir mdahale olmutu. Vadim'in imdiki tehlikeli durumunun sorumlusu annesi olsayd bile, delikanl onu yzne kar da arkasndan da sulayamazd. nsan, yle sonulardan yarglamay baaracak derecede pratik olamyor ki. Bir kimsenin niyetleriyle yarglanmas daha insancl bir davran. Hem yarm kalm ii, kesintiye urayan gisi, harcanmam gc bakmndan Mama'nm kusurunun onu zmesine frsat vermek de hakszlkt. Zaten Vadim kendisi yaratmasayd, bu gi bu g ve bu ie duyduu ballk da asla varolmayacakt. Mama'ya teekkrler. Erkein dileri vardr ve bunlar gcrdatr, biler ve kenet

 243 ler. Bitkilerin dileri yoktur, fakat ne sakin yetiirler ve ne sakin lrler. Vadim, Mama'y affetmesine ramen, artlar affedemi- yordu. Etinin bir santimetrekaresini bile onlara brakmayacakt. Ve dilerini kenetlemekten de sakmamyordu. u lnet olasca hastalk onu nasl da durdurmu ve en nemli anda balantsn kesivermiti. Doru, daha ocukluk gnlerinden beri Vadim asla yeteri kadar zamana sahip olamayacan nceden bilmiti. Bir konuk ya da komu ziyaretlerine gelip de gevezelik ederek Mama'yla kendisinin zamann alsa, sinirlenirdi. Okulda ya da enstitde dzenlenen bir toplantnn ister almayla ilgili, ister elenceyle, ister bir partiyle ister bir gsteriyle ilgili olsun, herkesin nasl olsa belirtilen saatten daha ge gelecei dnlerek ba lama saatinin gereinden bir iki saat nceye alnmasna pek kzard. Vadim radyodaki yarm saat sren haber blteni yaynma asla dayanamazd, nk nemli ve gerekli haberlerin epsi be dakikada yaynlanabilirdi, gerisi ise havadan sudan eylerdi. Alveri yapmay da pek can skc bulurdu, nk gidilecek dkknn onda bir ihtimalle tamir ya da baka bir uydurma sebeple kapal bulunmas mmknd ve yola kld zaman bu asla nceden sezinlenemezdi. Herhangi bir Sovyet kynde herhangi bir ky postanesi haftann herhangi bir gn kapal olabilirdi ve siz yirmi millik mesafeden yola ktnz zaman bunu asla tahmin edemezdiniz. Belki de Vadim zamana duyduu bu agzll babacndan almt. Babas da onun gibi aylakl sevmezdi ve Vadim babasnn olunu dizlerine oturtup yle dediini hatrlyor du: Vadka, eer dakikalarn nasl kullanacan bilmezsen, saati, gn ve btn hayatn kaybedersin. Hayr, hayr, babasnn yznden deildi bu. nk bu giderilmesi imknsz susuzluk, bu eytan, kendini bildi bileli onun yakasn brakmamt. ocuklarla oynad bir oyun can skc olmaya balar balamaz arkadalaryla bahede oyalanacak yerde onkrm kendini garipsemelerine aldrmadan hemen ekip giderdi. Bir kitab bo kelimelerle dolu bulunca onu elinden atar, hemen daha zl yazlm baka bir kitap arard. Bir filmin bandaki sakneler ona budalaca grnrse, sinemaya girmek iin verdii paraya acmaz, hemen iskemlesini kapatp dar kar bylece hem zamandan kazanar hem de kafasnn ho yere kanamasn nderdi. (nceden de bir fmin nasl olduunu anlayamazsnz, buna

 244 bile bile imkn brakmazlar.) On dakika konferans ekerek snfn cann skan sonra da dersi anlatamayp nemli blmleri geitiren buna karlk gerei olmayan noktalar hakknda durmadan konuan ve zil aldktan sonra dev vermeye kalkan retmenlere dayanamazd. Byle bir retmen iin de rencisinin bo zamann kendisinin dersini plnlaymdan daka iyi plnlam olmas akla sacak ey deildi. Belki de daha ocukluunda, tehlikeyi bilmeden iinden bireyler hissetmiti. Hi birey bilmeden, daha o ilk yalarndan bu doum lekesinin tehdidi altnda yaamt ve ocuklu unda zaman kollarken ve kardelerine zamana duyduu dknl alamaya alrken birinci snfta byklerin kitaplarn okumaya balaynca, ve altnc snfta evde kendine bir kimya laboratuar kurduu zaman da belki bu gelecekteki tmrle yara balamt bile, karanlkta dman hereyi grd halde o dmann grmeden yar etmiti ve dman da en kt zamanda saldrya geip onu vurmutu. Bir hastalk deildi bu, bir yland; ylann ad da melanoblastoma idi. Tmr gelimeye balad zaman Vadim bunun farkna varmad. Altay sradalarna yaptklar bir inceleme yolculuu srasndayd. Bir sertleme balad sonra ar ve derken bir ikinlik belirdi ve gevedi, sonra gene sertleti ve giyeceklerine yle bir srtnmeye balad ki neredeyse yryemeyecek hale geldi. Fakat Mama'ya bunu yazmad gibi ii de brakmad, nk hemen Moskova'ya gnderilmesi gereken bilginin ilk blmn toparlamakla meguld. Bu inceleme gezisinde onlardan sadece radyoaktif suyla ilgilenmeleri beklenmekteydi; maden yataklaryla bir ilikileri yoktu. Fakat yatlarnn oundan daha ok kitap okumu olan ve her jeologun pek de iyi bilmedii kimyaya kar zel bir ilgi duyan Vadim, maden yataklarn bulmak iin burada yeni bir metod uygulanabileceini sezmiti ya da bu, gen adamn iine domutu. Gezinin bakan, Vadim'in bu yeni almasna pek ierlemiti; heyetin gerekletirmesi gereken bir pln vard ve Vadim'in yapt i de plna saygszlkt. Vadim, Moskova'ya gitmek iin seyahat izni istedi. Gezi bakan bu ama iin istenen izin kdn vermeye niyetli deildi. O zaman Vadim bacandaki i yeri gsterdi ve hastalk izni alp bir dispansere gitti. Burada hastal tehis edildi ve hemen hastaneye yatmas iin emir kt; Vadim'e bu iin gecik

 245 meye tahamml olmad da anlatld. Vadim hastaneye yatma kdn ald, ve bunu Moskova'ya gitmek iin bir bahane olarak kulland. Tam o uralarda Moskova'da toplanan bir konferansta eregorodtsev'le karlaabeceini umuyordu. Vadim onu hi grmemi, sadece kitaplarn okumutu. Keregorodtsev'- in bir cmleden fazlasn dinlemeyeceini ona nceden ihtar etmilerdi. Adam, onunla konuup konumamay bu k cmleye gre kararlatracakt. Vadim, Moskova'ya gidinceye kadar yol boyunca hep bu bir cmleyi tasarlad. Konferansa ara verildii bir srada bfede onu eregorodtsev ile tantrdlar. Vadim a cmlesini fayrap etti, eregorodtsev bfeden dnd, delikanly kolundan tutup kenara ekti. Bu be dakikalk konumann zorluu da syleyeceklerini tel iinde sylemek, cevaplarn eksiksiz vermek, buluunu gzelce aklamakla beraber hereyi anlatmadan ilk keiflerinin byk bir ksmn kendine saklayp aratrmay kendi hesabna yapmay salamak zorunda olmasyd. eregorodtsev hemen Vadim'in dncelerine kar kt ve radyoaktif sularn sadece dolayl bir delil olabileceini ve bundan yararlanarak maden yata aramann zaman kaybetmek olacan ileri srd. Syledii sz buydu ama inandrlmaya istekli olduu da belliydi ve Vadim'in ona kar kmas iin de bir saniye kadar bekledi, ve Vadim bunu hemen yapmaynca da daha fazla beklemeden kp gitti. Vadim, btn Moskova Enstitsnn kendisinin tek bana Altay Dalarnn kayalar arasnda yapt kefe yaklap benimsemek zere olduunu anlamt. in bu safhasnda bundan daha iyi bir sonu bekleyemezdi; imdi de almaya hz vermesi gerekiyordu. Fakat imdi hastaneye de yatmak zorundayd... annesine de bildirmesi gerekiyordu. Novoerkassk'da ya da burada hastaneye yatma hakkn ona tanmlard. Burada, dalarna daha yakn olmay tercih etti. Moskova'da sadece sular ve maden yataklar hakknda bilgi edinmekle kalmamt. Ayn zamanda melonoblastoma'nn her zaman ldrc olduunu da renmiti. Bu derde yakalananlarn ok ok bir yl dayanabildiklerini ve ancak sekiz ay yaayabildikler ini renmiti. In hzna yaklaan bir vcutta zaman ile ktle dier v- cutlardaki zaman ve ktleden deiik olduu gibi bunlar Vadim iin de dierlerinde olduundan daha deiik bir deer kazand. Zamann hami daha artt, ktle de gzenekli ve daha kolay

 246 delinebilecek hale geldi. Yllar sktrp haftalara, gnleri dakikalara sdrd. Hayat boyunca acele etmiti, fakat imdi daha da tellanmaya balamt. Budalann biri be altmna kadar yaarsa bimde doktora yapabilir. Fakat ya yirmi yedi yandayken ? Yirmi yedi, air Lermontov'un ld yat. Lermontov da lmek istememiti. (Vadim, biraz da Lermontov'a benzediini hissetmiti: kendisi de onun gibi ksa boylu esmer grnl, yakkl, narin ve ayn zamanda kk ellere sahipti ; yalnz Va- dim'in by yoktu.) Ama gene de Lermontov kendini hafzamza yerletirmiti; hem de bir yzyl iin de, sonsuzlua kadar orada kalmak zere. lmle yzyze, daha imdiden ayn yatakta yamna kvrlm olan lmn izgileri panteriyle yzyzeyken, Vadim kltrl bir kimse olarak yaamak iin bir forml bulmak zorundayd. Eer yaayaca sre sadece aylardan ibaretse, geride kalan bu aylar nasl verimli bir ekde geirebilirdi? lm, hayatnn anide ortaya kan yeni bir nedeni olarak incelemek zorundayd. Bunu inceledikten sonra da daha imdiden ona almaya baladm ve hatt kafasnda bu dnceyi yava yava sindirdiini sezdi. Mantk yrtmenin en kusurlu taraf ise kayplarndan balamakt: yaamak iin nnde uzun zaman bulunsayd, ne derece mutlu olabileceini, nerelere gidebileceini ve neler ya pabileceini dnmek hata olurdu. En dorusu istastistikeri. benimsemekti: yani bazsnn gen lmek zorunda kaldn kabullenmekti. Gen len bir kimsenin ans da daima insanlarn belleklerinde gen kalr. lmden nce mealesi yanan bir kimsenin sonsuzlua kadar devam eder. Burada Vadim'in son haftalardaki dnceleri srasnda benimsedii nemli ve ilk bakta manta aykr grnen bir nokta vard, o da uydu: yetenek iin lm anlamak ve kabullenmek, orta yenetekliler iin olduundan ok daha kolayd. Geri Epikr bir budalann lmszlkten ne ekilde yararlanacan bilemediini sylemiti ama orta yeteneklilik uzun mr ister. Tabii iki yl daha dayanabilme hayali de pek ekiciydi; iinde yaadmz bu keifler anda, evrensel bilimsel keifler anda elbette melanoblastoma'ya da bir are bulunacakt. Vadim, iyileme hayalini kurmay kendine yasaklad; geceleri be bu hayal uruna dakikalarn harcamamalyd ; kendini idare edip almalarm srdrmeye ve geride maden yataklarn

 247 bulmaya yarayacak yeni bir metot brakmaya karar verdi. Bylece erken lmnn kefaretini deyerek mutlu lmeyi umut ediyordu. u yirmi alt yl sresince geirdii hi bir heyecan Vadim iin zamann yararl bir ekilde kullanlmasndan daha doyurucu, daha tamamlayc ve ahenkli olmamt. te Vadim bu alma basksyla koltuklarnn altnda bir sr kitapla koua girmiti. Kouta karlaacan tahmin ettii ilk dman radyoydu, yani u bir merkez ahcya bal mikrofon. Vadim elindeki her trl kanuna uygun ve kanun d imknlardan yararlanarak onunla mcadele etmeye hazrd: nce komularm kandrmaya alacakt, sonra da bir ineyle tellere ksa devre yaptracakt ve en sonunda da mikrofonu duvardan skp atacakt. Nedense her zaman eri kltr sembol saydmz bu devaml yayn yapma, iin tam aksine kltr bakmndan geri kalmln semboldr, zihin tembelliine yneltir. Fakat Vadim bakalarm buna inandrmay nerdeyse hi baaramayacakt. O srekli amata sizin sorup renmeyi dnmediiniz deiik haberler, sizin semediiniz ve stelik de ruhsal durumunuza hi de uymayan mzik tembellerin pek holandklar, enerjik olanlar iin de dayanlmas imknsz grnen bir zaman hrsz, bir ruh tketicisiydi. Epikr'n szn ettii o budalaya da lm szlk salansayd, herhalde bu sonsuz hayata radyosuz dayanamazd. Fakat Vadim koua girdii zaman ierde hi radyo bulunmadn grnce sevin dolu bir aknla kapld. Katlarn hi birinde radyo yoktu .(Hastane yetkilileri kusuru da, yllar yl kouu daha geni imknlara sahip baka bir binaya nakletmek istediklerini ve orada tam bir radyo - mikrofon tesisat kurmay dndklerini belirterek hafifletmeye alyorlard.) Vadim'in bekledii ikinci dman karanlkt; klarn ge alp erken sndrlmesi pencerelerin az ve uzakta olular. Fakat eli ak Demka, Vadim'e pencere kenarndaki ya tan vermi, ve daha ilk gnden Vadim, saatlerini buna gre dzenlemiti. Dierleriyle beraber erkenden uyuyor, fakat afakla baraber kalkp sabahn en gzel en sessiz saatlerinde almaya balyordu. nc tehlike ihtimali de kouta fazla konuma olmasyd. Konuma geri oluyordu ama Vadim hesapa hastalarn

248 hepsini sevmiti, zellikle fazla grltc olmamalar houna gitmiti. En ok Yegenberdiyev'i seviyordu. Bu adam her zaman sessizdi ve kaln hareketli dudaklar ve dolgun yanaklaryla Rus folklorundaki etli, canl valyelerden biri gibi herkese glmsyordu. Mursalimov da Akhmadzhan da pek sessiz ve hotular.. zbek dilinde konumalar da Vadim'i hi rahatsz etmiyordu; gayet sakin ve tedbirli konuuyorlard. Mursalimov akll bir ihtiyar adama benziyordu. Vadim ona benzeyen zbeklere dalarda rastlamt. Mursalimov sadece bir kere Akhmadzhan'la anlaamam ve onunla hararetli bir tartmaya girimiti. Vadim, onlardan szlerini diline evirmelerini ve tartmann nedenini aklamalarn istedi. Mursalimov'un birka kelimeyi birletirip bir tek insan ismi haline getirmeye kzd anlald. Yal adam gerekte sadece krk isim bulunduunu bunlarn da insana peygamber tarafmdan retildiini, insanlarn kullandklar dier isimlerin hepsinin uydurma olduunu ileri sryordu. Akhmadzhan da iyi bir insand. Ona ne zaman daha sessiz olmasn syleseler hemen daha da sessizleiveriyordu. Bir kere Vadim ona Uzak Kuzey blgelerinde yaayan Evenki kabilesinin yaay hakknda bilgi vermi, bu da adamcazn hayal gcn kamlamt. Akhmadzhan iki gn bu gerekten hi akla hayale gelmeyen yaay eklini dnm ve Vadim'e artc sorular sormutu. Bu Evenki'ler nasl giyinirler anlat bana. Vadim, cevap vermekte hi acele etmedi ve Akhmadzhan birka saat derin derin dnd durdu. Sonra da tekrar geri dnp sordu: ^ ;,' Gndzleri nasl vakit geirirler? Ertesi gn de unu sordu: Evenki'lere ne gibi iler ayrlmtr, syler misin? Evenki'lerin sadece yaadklar eklindeki aklamay bir trl kabullenmek istemiyordu. Sibgatof da ho ve sayglyd. Sk sk dama oynamak iin Akhmadzhan'm yanma gidiyordu. Besbelli hi eitim grmemiti ama naslsa yksek sesle konumann doru olmadn anlamt. Akhmadzhan ile tartmaya baladklar zamanlar da kavgay yattracak ekilde konuuyordu: Burda gzel zm yetitirildiini gerekten syleye-

 249 bilir misin? Yerli kavunlar gerek kavun sayabilir misin? Ee, peki sen gerek kavunlarn nerden geldiini sanyorsun yani? diye Akhmadzhan'dan hrslanarak sordu. Nerden olacak Krm'dan. Onlar bir grebilseydin. Ve Demka da iyi bir ocuktu. Vadim onun havai bir insan olmadm anlamt. Demka, dnyor, alyor ve hereyi renmek istiyordu. Evet, dorusu yznde bir yetenek belirtisi sezilmiyordu. Hi beklenmedii bir dnceyle karlanca kalarn atveriyordu. almak ve zihin yormak ona zor geliyordu ama byle ar dnenler bazan kuvvet dayana haline gelirler. Rusanof da Vadim'in canm skmyordu. Hayat boyunca drst, kle gibi alan bir harman beygirinden farksz insanlardand. O yldzlara hi bir zaman eriemeyecekti. Mantn genellikle yerinde kullanmasm biliyordu, fakat yarglarm yle yumuak bir ekilde ifade edemiyor onlar hep kat kat anlatyordu. nce Vadim Kostoglotof'u sevemedi. Adam; kaba, az kalabalk birine benziyordu. Fakat sonradan adamn sadece d grnnn byle olduu, kibirli deil hatt alakgnll olduu anlald: sadece srd hayat, mutsuz bir hayat olmutu ve bu da onu acyla kemiriyordu. Besbelli idare edilmesi imknsz karakteri yznden de bana gelen dertlerden kendisi sorumlu olsa gerekti. Salk durumu da artk dzene girmeye yz tutmutu ve kendini biraz daha frenleyebilse, ne istediini bilse btn hayatn da dzene sokabilirdi. Hepsinden ok disiplinden yoksundu, bu da arasra zamann boa harcayndan bireyden tekine atlayndan, uursuzca sokaklarda dolamasndan, sigara imeye gitmiken kitap okumaya balamasndan, sonra kitab brakmasndan anlalyordu; ve stelik gnl avclna da dadanmt. Onunla Zoya ve Doktor Gangart arasnda da bir eyler bulunduunu anlamak iin fazla dikkatli olmak gerekmezdi. Bu kadnlarn ikisi de gerekten pek sevimliydiler, fakat Vadim lmn eiinde kzlarn onun akln elmelerine asla gz yumamazd. Galka onu inceleme gezisinde bekliyordu ve kendisiyle evleneceini tahmin ediyordu, fakat artk Vadim onunla evlenmeye kendine hak gremiyordu, gen kza kendisinden verebilecei pek az birey kalmt. Simdi o hi kimseye ait olamayacakt. te tam olarak denen cret buydu. Bir kck tutku

 250 bizi sararsa, bu btn dier tutkularm yerini ahr. Vadim'in cann skan hasta Podduyev'di. Podduyev, g- zpek, kuvvetliydi ve birden boalp papazla yakay kaptrmt. Tolstoyvari bir samalkt bu. Vadim bu can skc alakgnlllk ve 'komunu sev' masallarna dayanamyordu, bunlar onu tedirgin ediyordu hele o vazlarm kibrinizi krp aznz bir kar ak durarak karlatnz her yabancya yardma hazr olmanz syleyileri yok mu. Bu sulanm solgun va- zlar genlik dolu fkenin tam karnda dikiliyorlard. Vadim denen o yanan sabrszlk, bir tfek gibi patlamak bir frlatma gibi eriye atlma ihtiyac iinde kvranyordu, Vadim kendisine ayrlan hisseyi almayp iyilik datmay, yle kck paralar halinde, ksteklenerek att her admda de de bir byk yiitliin tek parlaynda derhal btn uluslara, btn insanla yapacakt. Podduyev taburcu edilip de onun yerine sarn Federau'- nun kedeki yataktan Podduyev'inkine geldii zaman Vadim sevinmiti .ite sakin bir adamd bu. Koutakilerin hi biri ondan daha sessiz deildi. Btn bir gn bir tek kelime sylemeden geirebiliyordu: orackta yatp tasal tasal bakmyordu. Pek garip bir adamd. Tam Vadim'e gre bir komuydu, fakat cuma gn, yani brs gn ameliyathaneye alnacakt. Uzun bir sre sessiz oturmulard, fakat bugn hastalklarla ilgili bir konumaya dalmlard ve Federau da beyin zarnn ve murdar iliin iltihaplanmasndan doan bir rahatszla yakalanp lmesine ramak kaldn anlatt. Nasl hastalandn; ban bireye mi vurdun? Hayr, souk aldm. Fazla kzmtm, beni fabrikadan eve bir arabayla getirdiler bam souk hava cereyannda, kalmt. Beyinin evresindeki doku iltihapland ve geici bir sre iin grme yeteneimi kaybettim. Adam bunlar sakin sakin, yznde solgun bir glmsemeyle bunun pek feci ya da korkun olduunu belirtmek iin bir aba harcamadan anlatyordu. Nasl fazla kztn? diye Vadim sordu fakat bu arada ban gene nndeki kitaba emiti, zaman geiyordu. Ama hastalk sz kouta daima dinleyici bulabiliyordu: Federau, kar taraftan Rusanof'un kendisine baktn grd. Bugn Rusanof yumuama benziyordu. Federau ona doru konumaya balamt: Kaynama dairesinde acil bir durum vard ve kazan ze

 251 rinde son derece zor bir kaynak ii yapacaktk. Ancak kazann iindeki buharn hepsini dar kardktan sonra soumasn bekleyip sonra tekrar kzdrmaya kalkrsak bir gn kaybede cektik. Mdr gece arabasn beni almaya yollad ve dedi ki: Federau, btn tesisin iini aksatmamak iin koruyucu, scaktan etkilenmeyen elbiseyi giyip scak kazana inerek bu ii yapabilir misin? Eh, dedim, eer bu iin yaplmas gerekiyorsa ben yaparm. Tam savatan nceydi, acele imalta alyorduk, bu iin yaplmas gerekliydi. Kazana indim ve ii tamamladm. Bir buuk saat srd. Nasl reddedebirdim? Her zaman adm fabrikann eref listesinin banda olurdu. Rusanof dinledi ve anlatlanlar doru bulmu grnd. Bana sorarsanz, ancak bir Bolevikten beklenecek imi dedi. Federau daha da ekingen bir tavrla daha da yumuak bir glmsemeyle: Ben de bir Boleviim dedi. Parti yesiyim de. Rusanof dzeltti: Yani yleydin demek istiyorsun. (unlar vmeye bir baladnz m hemen ciddiye alrlar.) Federau pek sakin bir tavrla: Hl da yleyim dedi. Rusanof bugn bakalarnn durumlarm dnecek, tartp herkesi yerli yerine koyacak durumda deildi. Kendi durumu yeterince acklyd. Fakat bu aka grlen samala kar olduunu belirtmeliydi. Jeolog gene kitabna dalmt bile. Rusanof, zayf bir sesle, sakin bir ifadeyle, dinleyicilerinin onu duymakta hayli zorluk ekeceklerini bile bile konutu: ite bu imknsz. Sen Almansn yle deil mi? Federau : Evet, dedi ve pek bozulmu grnd. Eee, yleyse? Durum, Rusanof'a pek ak grnmt ama Federau hl teslim olmuyordu. Srgne gnderildiin zaman Parti kartnn da senden alnm olmas gerekir. Federau, ban sallad: Kart almadlar. Rusanof yzn buruturdu. Konumak ona zor geliyordu: yleyse sadece bir dalgnlk sonucudur, acele ileri olduu iin bir yanllk yapmlardr ya da her naslsa akl edememilerdir. Ama kartn imdi senin geri vermen gerekir. Federau, utanga olduu kadar inatyd da: Mesele hi de yle dedi. Parti kartm tam ondrt yl tadm. Bir yan

 252 llk yoktu. Bizi blge Parti Komitesinde biraraya topladlar ve yle dediler: 'Sizler Parti yesi olarak kalacaksnz. Sizleri dier srgnlerle ayn snftan saymyoruz. Srgn bulundu unuz yerin kumandanna tekmil vermek baka Parti grevleri baka. Bunlar yerine getirmeye devam edeceksiniz. dareci mevkilerine ykselmenize izin verilmeyecek ama rtbe ve dosyalama ilerinde rnek olmalsnz. te mesele bu. Rusanof, iini ekti: Eh, ben ne bileyim, dedi. Gzlerini kapatp dinlenmek istiyordu; konumak iin ok byk aba harcamak zorunda kalyordu. nceki gn yaplan ikinci ine hi de ie yaramamt. Tmr klmedii gibi yumuamamt da. enesinin altnda ban yapan demir bir yn halinde duruyordu. Bugn daha da bitkinlemi ve yaknda yeni bir ar nbetinin balayacan hissettii iin yatm, nc ineyi bekliyordu. nc ineden sonra Moskova'ya gitmek konusunda Kapa ile anlamt, fakat Pavel Nikolayevi mcadele hevesini btn btn kaybetmiti. lme mahkm edilmenin ne demek olduunu ancak imdi anlyordu: nc ya da dokuzuncu, burada veya Moskova'da, eer tmr tedavi edilemiyecekse, o da bundan vazgeecekti. Elbette tmr tek bana lm deildi; ylece kalabilirdi de kendisi de yatalak hasta ekli bozulmu, yataktan aka- mayan bir zavall olarak kalabilirdi. Fakat gene de dne kadar Pavel Nikolayevi tmr ile lm arasndaki ba bir trl anlayamamt. Tp kitaplar okumakta olan Ogloyed birisine tmrn btn vcuda zehir satn ve bu sebeple vcutta braklamayacan anlatmaya balayncaya kadar Pavel bire- yin farkna varmamt. Bu, Pavel Nikolayevi'in btn maneviyatn bozdu, ve lm bir kenara itmenin ie yaramayacan sezinledi. Elbette lmn nne geilmezdi; fakat ayn zamanda zerinde dnlsn diye not defterlerine geirilmesine de gz yumulduu oluyordu. Dn, kendi gzleriyle birinci kattaki hemirelerin bir cesedi ameliyat odasndan tekerlekli sedyeyle kardklarn ve ban arafla rttklerini grmt. Hademelerin kendi aralarnda kullandklar u deyimin anlamn ise imdi kavramt: Bu da yaknda araflanacak. Demek ki mesele buydu; kendisi lm hep kara renkte dnmt, fakat sadece lme yaklamak byle oluyordu, lmn kendisi beyazd. Rusanof btn insanlarn lml olduunu biliyordu, g

 253 nn birinde kendisi de teslim olacakt. Ancak gnn birinde; imdi deil. Gnn birinde lmek korkun birey deildi hemen imdi lmekti asl korkun olan. Niin? nk: Nasl olacakt? Daha sonras neydi? Var olmamak nasl bireydi acaba, bensiz hayat nasl olacak? Rusanof, kendine acyordu. Kendisinin ki gibi bylesine ama dolu gl ve hatt gzel denilebilecek bir hayatn u sonradan kma tmrn tayle yere geleceini dnd za man baya zlmt, bu gelimenin kanlmaz birey olduunu da kafas bir trl kabul edemiyordu. Bir karalty rten araf eklindeki beyaz, deimez lm bir boluk, yumuakck terliklerle ihtiyatla ve sessizce ona yaklayordu, ve Rusanof da lmn bu srarl yaklamasna kar yalnzca onunla mcadeleye giriememekle kalmayp onu dnmeyi bile beceremiyordu, ayrca bireye karar veremiyor, birey de syleyemiyordu. ylesine zayf dmt ki kouta olup bitenlerin uzaktan bile farkna varamyordu. Laborant bugn kouu dolap hastalardan semenlerin kayt listelerini toplad hastanede bile seimlere hazrlanyorlard. Asistan, her hastann pasaportunu ald hastalarn hepsi pasaportlarn, iftiler ise kolektif iftlik hviyet kartlarn gsterdiler, fakat Kostoglotof'un elinde hi bir belge bulunmad meydana kt. Laborant tabii buna pek amt, ve adamdan hemen pasaportunu istedi, fakat Kostoglotof, yardmcya siyaset bilgisini biraz daha arttrmasn, deiik trde srgnlerin bulunduunu renmesini bara bara syleyecek kuvveti kendinde buldu. Ayrca belirli bir numaraya telefon etmesini bildirdi; prensip olarak seme hakkna sahip bulunduunu, fakat durum daha da ktye giderse, oy vermek zorunda kalmamasnn da mmkn olacan hatrlatt. te sonunda Pavel Nikolayevi bu hastaneye girdii zaman hapishane kularyla dolu korkun bir izbeye dtn anlamt. Demek ki bu tr insanlar sarmt evresini. Ve ayrca u hi bir ie yaramayan yaratk da klar sndrmeyi bile reddetmiti, ve stelik can ne zaman isterse hemen pencereyi averiyordu. Ayrca bahekime eldememi topraklara gnll gitmi bir kimse numaras yapmaktan ekinmiti, gazeteyi be Pavel Nikolayevi'den nce ele geirmiti, ve ayrca o yepyeni, hi el dememi temiz gazeteye ilk defa eldedirme- nin de arelerini aramt. Pavel Nikolayevi, bu adamn ne namussuz bir serseri olduunu nceden sezinlemiti.

 254 Fakat imdi bir ilgisizlik sesi Rusanofu sarp/ermiti. Or- loyed'i tehir etmek isteini bile duymuyordu artk. Hatt hapishane kularnn izbesi dncesi bile onun duygularna hakaret edememiti. arafn kukuletas onun nnde bir hayalet gibi duruyordu. Koridordan hademe Nelly'nin keskin sis dd gibi sesi duyuluyordu, koca hastane de Nelly'den bakasndan byle ses kmyordu. Nelly, sesini ykseltmek zahmetine katlanmadan on metre uzakta bulunan bir kimseyle konuuyordu: ey, bu deri olanlar kaa maloluyor dersin? Cevab duyamyorlard ama tekrar Nelly'nin sesi kulaklarna geldi: Aaah, ah, ben de byle ayakkablar giyebilsem, erkekler nasl da sr sr evremde dolarlard kimbilir. Nelly'nin bu szleri sylemi olduu kadn araya bireyler sokuturdu ve Nelly de onun szlerini dorulad. Gerekten yle oluyor. lk aldm pamuklu oraplar giydiim zaman insann nefesi kesiliyordu. Fakat hemen Sergei bir kibrit drp orabn tekini yakp delik averdi. Nelly, bu srada elinde sprgesiyle koua girdi ve yle sylendi: Eee, ocuklar, duyduuma gre dn yerleri ovup silmiler onun iin bugn de yle stnkr bir silip geiver- sek olur deil mi. Ah, evet. Haber var. Nelly bireyler hatrlamt, ve Federau'nun karyolasn iaret ederek nee iinde aklad: urdaki kakrdad. Yani nallar dikti. Federau kendini tutmasna ramen pek fkelenmiti ve omuzlar da hrsla sarsld. Nelly bunu anlamayp szlerine devam etti: O koca sargl adam biliyorsunuz. Hani boynu iyice sargl olan adam. Dn tren istasyonunda bilet giesinin yaknnda. Cesedini otopsi yapmak iin buraya getirdiler. Rusanof, ackl bir sesle: Allahm dedi, Sen ne saygsz yol yordam bilmez insansn, yolda hademe. Niye byle kasvetli haberleri yayyorsun. Bize niye yle neelendirici bir haber vermiyorsun ? Koutaki hastalar, derin dnceye daldlar. Yefrem lmden pek ok szetmiti ve adamn ecelinin geldii de doruydu ite. urada durur, aray kapatn: ook ktdr duru-mu-muuz, ooook k-tii diye ark sylerdi.

 255 Ama gene de Yefrem'in son admlarnn grg tam olamamlard ve onlarn belleinde Yefrem burdan kt zamanki gibi sad. Daha, nceki gn hepsinin gezindikleri tahtalarn zerinde gezinmi olan bu adamcazn imdi morgta ayklanm bir sardalye gibi vcudunun uzunlamasna kesmi bir durumda yattn gzlerinin nnde canlandrmak zorundaydlar. Eer isterseniz size komik bir haber de verebilirim. Gerekten komik, hani glmekten lebilirsiniz de; fakat biraz ak. Akhmedzhan: Ziyam yok, hadi anlat unu diye yalvard. Nelly baka birey hatrlad: Ha, evet. Senin rntgen seansna gitmen gerekiyor. Sen; sen Nelly, Vadim'e iaret ediyordu. Vadim, kitabn pencerenin kenarna brakt. Hasta bacam dikkatle iki eliyle tutup yere indirdi, sonra br ayan yere indirdi. u ac veren, korunan bacak da olmasa pekl bir balerininkini andran siluetiyle kapya doru yrd. Podduyev'in haberini almt ama iinde bir acma duymamt. Pudduyev toplum iin, u geveze hademeden daha fazla yararl bir kimse deildi. Hem zaten , insan o hantal niceliiyle deil de gelien niteliiyle deerlenir. O anda laborant, elinde gazeteyle ieri girdi. Onun arkasmda da Ogloyed yryordu. Adam, gazetenin peindeydi. Pavel Nikolayevi, elini uzatarak zayf bir sesle : Bana bana dedi. Gazeteyi, ald. Daha gzln takmadan birinci sayfann byk fotoraflar ve kocaman balklarla dolu olduunu farketti. Yatanda dorulup gzln de taktktan sonra nceden tahmin ettii gibi bunun Yce Sovyet Toplantsnn kapan olduunu anlad. Prezidyumun resimleri ve holde ekilmi baz fotoraflar vard ve iri harflerle de toplantda alman son nemli kararlar sralanmt. ok kocaman harflerle yazlm ksack, fakat dikkati eken bir haber vard ki bunu sayfann alt ksmmda aramasna ihtiya kalmad. Pavel Nikolayevi koutakilerden hi biriyle konumad ve insan elinde bir gazete tuttuu zaman aknlk belirtisi gstermesi de pek allm bir ey olmad halde Ne? Nee? diye bard ve aknlm gizleyemedi.

 256 Birinci sayfadaki iri harfli haberde, Bakanlar Konseyi Bakam G. M. Malenkov'un grevinden affedilmesini istedii ve Yce Sovyet'in de bu istei kabul ettii belirtiliyordu. te toplantmn sona erii byle olmutu; ve zaten Rusanof da bu toplantdan, btenin kabul edilmesinden baka bir faaliyet beklememiti. Daha da bitkinleti ve gazeteyi sk sk tutan eli gevedi. Okumaya devam edemedi. Bu haberi anlamad. Ak ak yaynlanan 'ifreli bgi'leri artk anlamaz olmutu. Fakat bunun pek fazla keskin bir deiiklik olduunu sezmiti. Sanki biryerlerde, muazzam ok muazzam derinliklerde jeolojik durumda deiiklik olmu, kaya yataklar hafife titremi ve btn ehir, hastane ve Pavel Nikolayevi'in karyolas bu darbeyle sallanmt. YRMNC BLM Hayr, o ok nceden umuda kaplmay yasaklamt. Sevi- nebilmesi iin izin vermeye de cesareti yoktu. Hkmlln ilk yllarnda, bir insan; hcresinden arld ve kendisine eyalarn getirmesi sylendii zaman, bunun zgrle bir ar olduunu sanr. Her genel afla ilgili fsltya srafil'in borusuymucasna inanr. Fakat mahkmu hcresinden ardklar zaman; kendisine mide bulandrc hukuki bir belge okur ve sonra onu baka bir hcreye tkarlar. Bu bir kat aada, daha da karanlk, ayn derecede de pis haval bir yerdir. Genel af, Zafer Gn yldnmnden htill'in yldnmne, sonra Yksek Sovyet'in toplantsna ertelenir ve sonunda af hayalleri bir sabun kp gibi snverir ya da arpan ve strap ekenlerin yerine sadece hrszlarla kaaklar iin genel af kar. Tabiatin bize sevinmemiz iin verdii kalpteki o dokular sonunda krelir, inancn sma olan gsteki o u - kurcuk bo kalr ve kuruyup gider. nanca doymutu artk. Serbest braklarak evine gitme umudundan da bkmt. imdi sadece o harikulade srgn yerine, sevgi Ush - Terek'ine erimeyi istiyordu. Evet, sevgili! Bu alacak bir eydi ama Oleg burada, hastanede, bu byk ehirde, uyuyamyacam hissettii, ve evet, aslnda uyumay da istemedii, bu karmakark lemde srgn - evini

 257 gerekten byle dnyordu. Ush - Terek ' kavak' anlamna gelir. Buraya, stepte on m mesafeden ve hatt daha da uzaktan gzken yal kavak aac dolaysyla bu ad verilmitir. Aalar birbirlerine ok yakndrlar. O kavaklara zg gzellikleri de yoktur. stelik biraz da arpkadrlar. Bu aalar belki de drtyz yllktr. Tam boylarna eritikten sonra daha uzamam, yanlara doru gelimilerdir. Asl sulama kanalnn zerinde glgelerini rerler. Aul'da daha bir sr byle aa olduundan, fakat bunlarn 1931 de kesdiinden szedilir. Ondan sonra da hi bir aa orada kklenmemitir. Gen ncler ne kadar fide dikerlerse diksinler, keiler bunlar daha taze birer fidan halindeyken ke- mirerek rplak brakrlar. Yalnz ana yoldaki blge Parti Komitesi brosunun nndeki Akaaalar tutmutur. Bir insan yeryznde nereyi sever? Henz hi bir eyi, hatt gzlerinin grdklerini, kulaklarnn iittiklerini be anlamad, ciyak ciyak baran bir bebekken emekledii yeri mi? Yoksa kendisine k defa, Haydi, gardiyansz gidebilirsin! Yalnz basma yr! dedikleri yeri mi? Yalnz bana! Yatan al ve git! lk yar - zgrlk gecesi! Komutan belgelerini kontrol edinceye kadar kyde dolamasna izin verilmemiti. Fakat MVD'nin yresel binasnn avlusundaki saman kapl damn altnda hr bir gece geirmesine msaade etmilerdi. Btn gece tedirgin atlar usul usul samanlar yemi durmulard. Bundan daha tatl bir ses hayal edilemezdi. Oleg, yar gece uyuyamd. Avlunun ezilmi toprak zemini ay nda beyaz beyaz parlyordu. Sanki ldrm gibi avluda aprazlamasna bir aa bir yukar dolamaya blad. Nbeti kuleleri yoktu. Kimse kendisini gzetlemiyordu. Mutululuktan avlunun bozuk yerlerine taklp sendeleyerek, ba geriye atl, yiiz beyaz ge doru yrd durdu. Sanki bir yere gidiyormu ve ge kalmaktan korkuyormu gibi yryordu. Sanki ertesi sabah ksr, ssz bir kye kmayacak, onun yerine geni bir zafer dnyasna girecekti. Erken gelen gney baharna has o lk hava hi de sessiz deildi. Geni, yayvan depolarda lokomotiflerin btn gece boyunca birbirlerine seslendikleri gibi, btn gece afak sknceye kadar kydeki btn eekler ve develer susamcasna ya da zaferle elerini armak iin anrKanser Kouu p ] J

--258-dlar, bardlar, hayatn srp gittii zerine olan gvenlerini belirttiler. Bu iftleme arar Oleg'in kafasnda; kalbinde hissettii duygularla birleti.Byle bir gece geirdiiniz bir yerden daha sevgi olan var mdr? Oleg o gece tekrar umut etti ve inand. stelik bu alkanlktan vaz geeceine dair sk sk yemin etmi olmasna ramen. Kamptan sonra, srgn dnyas iin 'zalim' denilemezdi. Sulama kanalnda su iin apa apaya kavga edip, birbirlerinin ayaklarn kesmelerine ramen sylenemezdi bu. Srgn dnyas daha geni, hr, rahat ve renkliydi. Tabii bunun da krc taraflar vard. Kk salmak ve fidan beslemek de kolay deildi. Oleg, komutann partisi yznden ln yz mil daha derinliklerine gnderilmemek iin btn bgisini, ustaln gstermek zorundayd. Balk bir damn altna smmas ve ev sahibine para verebilmek iin bir yol bulmas gerekti. Yemekhaneden yemeini ve gnlk ekmeini satm almak zorundayd. bulmas artt. Yedi yl kazma sallad iin imdi eline apa almay veya sakalk etmeyi istemiyordu. Kyde kerpi duvarl kulbeleri, baheleri ve hatt inekleri olan dullar vard. Ve bunlar srgne gnderilmi bir bekrla evlenmeye de razydlar. Fakat Oleg kendisini bir koca olarak satmaya henz hazr olmadn hissediyordu. Hereyden te; hayat sona ermiyor, yeni balyordu. Kampta hl hr olan erkeklerin saysnn pek az olduunu hesaplayan mahkmlar, nbetilerin gz hapsinden kurtulur kurtulmaz kendilerini bekleyen kadnlarla karlaverecekle- rinden emindiler. Bu kadnlarn yalnz olduklarn, bir erkek iin aladklarn ve bundan baka bir ey dnmediklerini hayal ederlerdi. Fakat kyde bir sr ocuk vard. Kadnlar kendi hayatlarn yayorlard. Gen kadnlar da, dullar da he mencecik bir erkekle anlavermiyorlard. Bir erkei kabul etmeleri iin onun drstlkle evlenmeye raz olmas ve btn kyn nnde bir ev yapmas gerekiyordu. Ush - Terek geleneklerinin kk geen yzyldayd. Artk kamp nbetileri ok gerilerde kalmt. Buna ramen Oleg, tpk dikenli tellerin gerisinde geirdii yllarda olduu gibi yine kadmsz yayordu. Halbuki kyde karatavua, benzeyen Yunan kadnlar ve alkan, sarn Almanlar vard.

 259 Kendisini srgne mahkm eden emirde bunun "ebediyen' olduu belirtilmiti. Oleg de kafasnda bunun ebediyen olduunu tamamiyle kabullenmiti. Baka trl bir sonucu hayal edemiyordu. Fakat kalbinde bir ey onun burada evlenmesine engel oluyordu. Gizli polis efi Beria, devrilmiti. i bo bir mabudun angrtsyla dmt. Herkes sert deiiklikler bekliyordu. Ama deiiklikler yzeydeydi ve ar ar oluyordu bunlar. Oleg, eski sevgilisinin Krasnoyarsk taiga'da srgn olduunu rendi ve onunla mektuplamaya balad. Sonra eskiden Lenmgrad'da tand bir kadna mektup yazmaya koyuldu ve aylarca onun buraya geleceini hayal etti. (Fakat kim onunla bu ukura gelmek iin Leningrad'daki bir apartmandan vaz geerdi?) Ve ondan sonra tmr ortaya kt ve bitmez, yenilmez strabndan baka her eyi silip gtrd. Kadnlar artk onun iin ekici deillerdi. Oleg iin onlar yalnzca efkatli insanlard, ite o kadar. Oleg, Ovid'le balayarak herkesin tecrbeyle bile deilse, okuyarak rendii gibi, (sevdiiniz yer deil, beraber olmay istediiniz kimseler yok,) srgnn yalnz zc etkileri deil, daha az bilinen kurtarc etkileri olduunu da sezdi. nsan kendisine kar olan sorumluluklarndan, kukulardan kurtuluyordu. Asl mutsuzlar srgne gnderilenler de, kamptan serbest braklrken Pasaport Ynetmelii'nin o iren 39 uncu maddesine gre damgalanm pasaport verilenlerdi. Bu kimselerin byk ehirlerde yaamalarna, hatt oralar ziyaret etmelerine izin vermiyordu. Buna karlk onlara belirli bir srgn yeri gsterilmiyor ve bu adamlar kendi balarnn aresine bakmak zorunda kalyorlard. Gidecek bir yer, oturacak bir yer, alacak bir yer bulmalar gerekiyordu. En ufak bir hatadan dolay kendi kendilerini aalyor ve her yerde kovulma tehlikesiyle kar karya kalyorlard. Fakat bir srgn, yolland yere meru bir biimde ve gven iinde gidiyordu. ll- giler onun yerine karar vermi oluyorlard. Bu yzden de srgn daha iyi bir yer bulma frsatn karp karmadm dnerek zlmyordu. Baka imknlar aramak zorunda kalmyordu. Kendisi iin ak olan tek yolu izlediini biliyordu ve bu da ona cesaret veriyordu. imdi, iyilemeye balayan ve tekrar kark, kopuk kopuk bir hayat srme ihtimaliyle kar karya kalan Oleg Ush-Terek ribi mutlu kutsal bir yer olduunu dnmekten zevk alyordu. Ush-Terek'de meseleler onun adna kararlatrlmt, her

 260 ey ok akt. Kendisini toplumun tam bir yesi sayyorlard.. Yaknda sanki oras eviymi gibi Ush-Terek'e dnecekti. Oraya, evine gidecekti. Akrabalk balar onu imdiden oraya eker gibiydi. Ve Oleg, 'Bizim ky,' demeyi istiyordu. Oleg, Ush-Terek'de geirdii dokuz ay sresince hastayd. Oradaki tabiatn ve hayatn ayrntlarna fazla dikkat etmemiti. Hasta bir insana step ok tozlu, gne ok kzgn, baheler; scaktan fazla solgun, tula kapmak iin balk ve saman kartrmak da fazla ar bir imi gibi gelir. Fakat imdi, tpk baharda anran eekler gibi, hayat da iinde tekrar haykrrken, Oleg de Tp Merkezinin tula binas, aac, insan ve rengi bol yollarnda dolayor, Ush -Terek dnyasnn ufack, yaln her ayrntsn efkatle hatrlyordu. O ksr dnya kendisi iin daha sevgiliydi, nk onundu bu dnya. Hayatnn sonuna kadar onundu. Ebediyen onundu. Oysa bu geici, bor olarak alnm bir eydi. Bir perde aras. Steplerin ieklerini ve bitkilerini hatrlyordu. Kendisine zg ac kokusuyla zhusan, dikenli tohumlaryla zhantak, daha da dikenli olan ve itlerin kenarnda byyerek Maysta leylk kadar mis kokulu mor iekler aan dzhingil, ve fazla tutkusu yznden gereinden ok koku srm olan bir kadndan daha ok kokan, sarho edici wzhidu aac. Ruhunun balaryla Rusyann ovalarna ve ormanlar arasndaki dzlklerine, Orta Rusyanm kapak, iine dnk manzarasna balanm, hatt bunlarla deta kundaklanm bulunan ve buraya isteine aykr olarak ve ebediyen gnderilen bir Rusun daha imdiden ya ok scak, ya ok rzgrl olan, sakin, bulutlu bir gnn rahatlk getirdii, yamurlu bir bayram sayld bu ksr yere kar bir sevgi duymaya balamas ve lnceye kadar orada yaayaca dncesine grnte almas ne acayip bir eydi. Oleg, henz dillerini bilmemesine ramen oradakilerden Serimbetof, Telegenv, Maukoyef ve Skokof kardelere balanmt. zle resmiliin ve eski kabilelere kar duyulan saf bir hayranln karm olan gnlk hareketlerinin uyandrd izlenimin altnda; hepsinin de itenlie itenlikle dostlua dostlukla karlk veren, ak yrekli insanlarn gizli olduunu seziyordu Oleg. Oleg, otuz drt yandayd. Btn yksek renim kurumlar otuzundan byk renci kabul etmiyordu. Artk bir eitim grmesi imknszd. Eh, ne yapalm, olmassa olmamt ite. Daha son zamanlarda tula yapma iinden korucu

 261 yardmclna ykselmeyi baarmt. (Zoya'ya uydurduu gibi korucu deil, sadece onun yardmcs olabilmiti. Ayda da yalnz yz elli ruble alacakt.) efi olan blge korucusu tesviye aletindeki dereceleri hesaplamasn pek beceremiyordu. Onun iin Oleg istedii kadar alabilecekti. Ama fazla i kmyordu ona. Kollektif iftliklere topra daima (yine sonsuza kadar) kullanmalar iin tapu verildiinden Oleg'e fazla bir i dmyordu. Yalnz arada srada kyn insanlarn oturduu blmn geniletmek iin kollektif iftliklerden ayrlacak olan ufak toprak paralarn lyordu. Bu, topraktaki en ufak bir eimi bile sezen, sulama ilerini yneten bir mirab olmaya hi benzemiyordu. Neyse, aradan yllar getike Oleg de daha iyi bir i bulabilecekti. Fakat imdi bile; neden Ush -Terek'i byle scak duygularla hatrlyor, oraya dnmek iin tedavisinin sona ermesini bekliyordu? Niin UshTerek'e btn btne iyilemeden bile dnmeye razyd? Srgn edildii yere kzmas, oradan nefret etmesi, lanetler okunmas daha olaan saylmaz myd? Hayr, hicivin yakc krbacna lykm gibi duran eyler bile Oleg iin yalnzca glmsenecek akalard. Szgelimi yeni okul mdr Aben Derdenof, Adam Savrasov'un 'Kargalar' tablosunun kopyesini duvardan koparrcasna indirmi ve resmi dolaba saklamt. nk Rusyadaki bahar tasvir eden bu manzarada; bir kilise vard, bu yzden adam bu tabloyu din propagandas saymt. Orada blge halk sal brosunun ba, toplantlarda ora aydnlar adna konuan lf ebesi bir Rus kadn vard. Genel ma azada krep d in kalmad zaman da kadnlara iki kat fiyatla karaborsa krep d in satard. Orada can kurtaran arabas, toz bulutu ierisinde saa sola giderdi ama ounlukla iinde hasta bulunmazd. Araba daha ok parti sekreterinin bir ii, ya da st tabakann apartmanlarna tereya ve tel ehriye datlmas iin yollanrd. Kk perakendeci dkknn mdr olan Orembayef, toptan i yapard. Adamn bakkal dkknnda hi bir ey bulunmazd ama damda, satlan mallarn ne olduunu gsteren bo kutulardan yl bir da vard. Mallar tartmaya ya da satn alman bir eyi sarmaya yanama- ycak kadar tembel olan adam boyuna dkknnn kapsnda uyuklamasna ramen sat plnn yerine getirmekle kalmayp, bunu cm at iin her zaman ikramiye alrd. Aslnda adam nceleri o blgenin en etkin kiilerine mal salard. Ondan sonra da ilgilenmeye deer bulduklarnn bir listesini kararak,

--262-onlara el altndan haber yollard. Bir kasa makarna alm. Ama btn kasay almanz gerekiyor. Kutu ya da uval depodan doruca apartmana gnderilir ve Orembayef de bunu sat kaytlarna perakende olarak satlm gibi geirirdi. Blge Parti Komitesinin nc sekreterini de unutmamalyd. Adam mektupla ortaokul diplomas almak istiyordu ama matematik snavlarn bir trl veremiyordu. Bir gece srgn okul retmeniyle pazarlk etmek iin ona gizlice bir astragan paras gtrd. Oleg btn bunlar bir glmsemeyle karlamt. nk btn bunlar o kurt ininden, kamptan sonra olmutu. Kamptan sonra her ey ancak bir aka kadar nemliydi. Sanki bayram gelmiti. Gne batarken tek beyaz gmleini giyerek kyn ana yolundan inmek zevkli bir eydi. (Gmleinin yakas iyice eskimiti. Pantalonu ve ayakkablarn tanmlamak ise imknsz.) Kulbn yannda, rme saz damn altndaki, Yeni Sava hatras film yazl iln okumak ve herkesi sinema iin bilet almaya davet eden cce Vasya'y grmek de yle... Oleg, iki rublelik en ucuz koltuklardan almaya alrd. En nde, okul ocuklarnn oturduu yerdeydi bunlar. Gen adam ayda bir defa da lem yapard. ayhaneye gider ve orada een kamyon ofrlerinin arasnda bir duble bira ierdi. Fiat iki buuk rubleydi bunun. Oleg, srgn hayatm bu ekilde glerek, daima sevinle kabul ediini en fazla Kadmin'lere, yal doum mtehasss Nikolai Ivanovi Kadmin ve kars Yelena Alexandrovna Kad- min'e borluydu. Kadmin'ler srgnde neyle karlarlarsa karlasnlar, boyuna ayn eyi tekrarlarlard. Ne harikul- de! Eskisinden ne kadar da iyi! Bu gzel yere gelebildiimiz iin ne kadar anslyz! Bir somun parlak beyaz ekmek alabilirlerse sevinirlerdi. Pazarda stn fiat dt zaman da sevinirlerdi. O gece kulpte gzel bir film oynarsa yine sevinirlerdi. Baka bir doum mtehasss srgne geldii takdirde, bu da olaanst bir ey deil miydi? Artk o kadn doumla urard. Kanun d krtajlar o yapard. Nikolai vanovi de bylece genel pratis- venlik edebilirdi. Evet, cret azd ama daha kolay bi iti bu. Turuncu, pembe, kan krmzs, mor, mor bir grup.' rte bu harikuldeydi. Dimdik, kr sal bir adam olan Nikolai vanovi, yusyuvarlak, iman, pek de sahkl olmayan Yelena

 263 Alexandrovna'mn koluna girerdi. Gnein batn seyretmek iin yava yava en uzaktaki evin daha erisine giderlerdi. (Adamn admlar ne kadar canl, kadnmkiler ise ne ard.) Kendi, eski, balktan yapm baheli kulbeciklerini aldklar gn hayat onlar iin ieklenen mutluluklardan meydana gelmi bir zincir halini almt. Bu kulbeciin hayatlarnn son sna, son dayana olduunu biliyorlard. Orada, geriye kalan gnlerini geirecek ve leceklerdi. (Birlikte lmeye karar vermilerdi. Biri lrse dieri onu izleyecekti. Beriki neden kalacakt? Kimin iin?) Hi eyalar yoktu. Yine, srgn olan Khomratovi'e saman ve balk briketlerden yaplm bir kerevet smarladar... Bu onlarn karyola- syd. Ne geniti, ne byk, ne de amaca uygun. Ne zevk, ne zevk! Kar koca uvaldan byk bir yatak dikerek bunun iine saman doldurdular. Khomratovi'e bu defa bir masa yaptrdlar. Hem de yuvarlak bir masa. Khomratovi bir hayli ard. Yeryznde yetmi ylm geirmiti ama o zamana kadar yuvarlak masa hi grmemiti. Neden yuvarlak? Brak bunu da masay yap Nikolai vanovi, bir doum mtehasssna yakan o beyaz, becerikli ellerini uuturdu. Yuvarlak olmal bu. Kar koca ondan sonra bir gaz lmbas bulma iiyle uratlar. Ama maden deil camdan olacakt bu. Kaidesinin yksek, fitilinin sekiz milim deil de tam iki buuk santim olmas artt. Ayrca zerinde cam iesi mutlaka bulunmalyd. Ush - Terek'de yoktu yle bir lmba. Byle bir tane bulmak epey zaman ald. Byle eyleri iyi yrekli kimseler uzaklardan ge tirirlerdi. Fakat sonunda yuvarlak masann yukarsna byle bir lmba asld. stelik bunun zerinde evden yaplm geni bir abajur da vard. Ve 1954 ymda, Ush-Terek'de ev yaps yuvarlak masann yukarsna aslm olan o gaz lmbas balk kulbeyi iki yz yl nceki lks bir oturma odas haline soktu. Oysa o srada bakentekiler, ayakl lmbalar aryorlard. Hidrojen bombas nicedir kefedilmiti. Ne gzel bir tren oldu bu! masann etrafna getiler. Yelena Alexan- drovna, heyecanla: Ah, Oleg, dedi. Artk ne gzel bir hayat sryoruz. ocukluk gnlerimi saymazsam, hayatmn en mutlu a bu. Haklyd. Bizi mutlu klan yaama dzeyimiz de, duyu, hayata bak amzdr. Bu ikisi daima elimizdedir. Onun iin bir insan isterse her zaman mutlu olabilir. Ona kimse de engel olamaz.

--264-Savatan nce kar koca Moskova yaknnda doktorun annesiyle oturmulard. Kaynana hi hogrs olmayan, en basit meseleler yznden drdr eden bir kadnd. Olu ise anne sine kar byk bir sayg besliyordu. Bu yzden kendi hayatn yaam, ikinci defa evlenmi ve artk orta yaa gelmi bir kadm olan Yelena Alexandrovna hep ezmiti. Kadn son zamanlarda o ylardan, 'Benim Orta alarm' diye szedi- yordu. Ae hayatlarnn taze havaya kavumas ancak byk bir felket sayesinde olmutu. Felket birdenbire gelmiti balarna. Bunu davet eden de kaynanann kendisi ydi. Savan ilk ylnda elinde belge olmayan bir adam evlerine gelerek, kendisini saklamalarn istemiti. Aile fertlerine kar sertlik ilkesini gden kaynana oluna ve gelinine sormadan, hristiyanca inanlarla bu kaaa yardm etmenin kendisine den bir grev olduuna karar vermiti. Kaak onlarn evinde iki gece kalm, sonra da oradan ayrlm ve yakalanmt. Sorguya ekilince snd evi de tarif etmiti. Kaynana seksenine yaknd. Bu yzden kendisine dokunmamlar, fakat elli yandaki oluyla krkndaki gelininin tutuklanmasn uygun bulmulard. Kovuturma srasnda kaan akraba olmad da ortaya kmt. Bir yaknlar olsayd, o zaman durum biraz dzelecekti. Mesele sadece kiisel karlarla ilgili bir olay halini alacakt. Bu da anlalr, hatt balanabilir bir ey saylacakt. Fakat kaak, akrabalar deildi. Bir hi, oradan geen bir yolcuydu. Kadmin'ler onar yla mahkm oldular. Yalnz bir kaan su ortaklar olarak deil, Kzl Ordu'nun gcn bile bile el altndan krmaya alan vatan hainleri olarak da. Sava sona erdi ve kaak 1945'deki byk Stalin Aff dolaysyla serbest brakld. (leride tarihiler balarn kayarak ve kaaklarn dierlerinin hepsinden nce affedilmesinin ve hi bir kstlamaya uramadan sivil hayata dnmelerine izin verilmesinin nedenini asla anlyamyacaklar.) Adam, yabanclarn evinde bir gece geirdiini ve onlar da kendisiyle birlikte felkete srklediini unutmutu. Genel af, Kadmin'leri kapsamna almyordu. stelik onlar kaak deil, dmandlar. On yllk cezalarn doldurdular ama evlerine dnmelerine izin verilmedi. nk onlar tek balarna deil, bir grup, bir rgt olarak hareket etmilerdi. Kar koca birliktiler bu ite! Bu suun cezas da ebedi srgnd. Bunu nceden kestiren Kadmin'ler birlikte srgne yollanmalar iin dilekte bulundular. Buna

 265 kar kan olmad. Kanuna uygun bir istekti bu. Ama buna ramen adam gney Kazakistan'a, kars ise kuzeyde Krasno- yarsk blgesine yolland. Bunu, bir tek rgtn yeleri olduklar iin, onlar birbirlerinden ayrmak iin mi yapmlard? Hayr, bu bir ceza olarak, kt niyetle yaplmamt. Sadece leri Bakanlnda kar kocalar bir araya getirmekle grevli bir memur yoktu. Bu yzden Kadmin'ler de bir araya getirilmemilerdi. EUi yamdaki, elleri, ayaklar i kadm taiga'ya yollamlard. Kamptakilerin de bdii gibi orada kerestecik- ten baka bir i yaplmazd. (Fakat buna ramen kadm hl Yenisey taiga'sm hatrlyordu. Ne gzel manzaralard onlar!) Bir yl daha Moskova'ya, tekrar tekrar Moskova'ya, dilekeler ikyetler gndermilerdi. Ve sonunda zel bir nbeti gelmi ve Yelena Alexandrovna'y buraya, Ush-Terek'e getirmiti. imdi bu hayattan nasl zevk almazlard? Ush-Terek'i nasl sevmezlerdi? Ve balk kulbelerini? Daha baka ne iste- yebirlerdi? Sonsuza dek? O zaman brakn sonsuza dek olsun. nsan lnceye kadar Ush -Terek iklimini iyice inceleyebilir. Nikolai vanovi, ayr termometre ast. Yamur dn hesaplamak iin dar bir kavanoz koydu. Rzgrn hzn lmek iin de devlet meteoroloji istasyonunu yneten onuncu snf rencisi Inna Shtrem'e gitti. Meteoroloji istasyonunun baka eyleri de vard belki ama Nikolai vanovi'in hazrlad hava raporunun istatistiklere uygun hassasl imrenilecek gibiydi. Doktor, daha ocukken, demiryolu mhendisi olan babasndan durmadan bir eyler yapma, zaman deerli kullanma ve dzen sevgisini almt. Korolenko, belki bilgilik taslayan bir adamd. Belki de deildi. Fakat o 'ite dzen, kafamzn huzurunu salar,' demiti. (Nikolai vanovi de onun bu szlerini tekrarlard.) Doktor Kadmin'in sevdii szlerden bir dieri de, 'Cisimler yerlerini bilir,' idi. Cisimler bunu biliyorlard. Bize den ise onlara karmaya kalkmamakt. K akamlar Nikolai vanovi ok sevdii bir eyi yapard: kitap ciltlemek. Sayfalarnn ular kvrlm, kopuk, berbat bir kitab alp onu dimdik, sevimli bir ey haline sok maya baylrd adam. Ush-Terek'de bile onun iin bir cilt presi yapm, keskin bir kt kesecei de bulmulard. Fakat Ush - Terek'de klar ksayd. Dier aylar da bahe ileri alyordu. Nikolai vanovi, bir dnmlk bahesi iin yle geni bir pln hazrlad ve yle enerjiyle alt ki, bu haliyle zel bahe

--266-mimar olan, plak Da'm sahibi Prens Bokonsky'i bile utan - drabilirdi. Nikolai vanovi, altmnda olmasma ramen ok alkan bir doktordu. Fazla para alabilmek iin bir buuk nbet sresince alyor, gece herhangi bir saatte douma gidiyordu. Ky yryerek gemez, kr sakalma aldrmayarak deta uard. Yelena Alexandrovna'nm diktii adr bezinden ceketinin etekleri arkasnda uard. Fakat artk adamn krek sallayacak gc de yoktu. Sabahlar ancak yarm saat alabiliyordu, ite o kadar. Ondan sonra nefessiz kalarak solumaya balyordu. Belki elleri ve kalbi yoruluyordu ama plnlarn dikkatle hazrlam ve amacma erimiti. Oleg'i teki uta iki kazkla ve mutlulukla snrlanm olan bo bahesinde dolatrarak nyordu. Oleg, ite buradan btn baheyi aacak olan yol geecek. leride bir gn, solda kays aac greceksin. Onlar dikildi bile. Sada ise asma ardamz olacak. Asmann tuta ca yzde yz. Arkada yol imdiye kadar Ush-Terek'de kimsenin grmedii kafesli bir kameriyeye gidecek. Kameriyenin temellerini attk bile. u yarm daire eklindeki bank gryor musun? (Khomratovi yine sormutu. 'Neden yarm daire eklinde?') Ve u srklar. erbeti otlar onlara sarlacak. urada ttn iekleri her yana mis gibi kokular saacak. Gndzleri buraya gelip scaktan kaacaz. Akamlar da semaverden ay ieceiz. Sen de davetlisin! (Ama dorusu henz semaverleri de yoktu.) Bahede baka neler yetiecekti, bunlar bilinmiyor, grnmyordu. Fakat komularn yetitirdii o patatesler, lhanalar, domatesler ve bal kabaklarndan olmayacakt burada. Kadmin'- ler, Ama onlar satn alabilirsiniz, diye itiraz ediyorlard. Ve bu sebzeleri satn da alyorlard. Ush-Terek kylleri iyi aile reisleriydiler. nek, domuz, koyun ve tavuk besliyorlard. Kad- min'ler de hayvan beslemeye kar deillerdi. Fakat bu ii hi de pratik olmayan bir ekilde yapmaktaydlar. Yalnzca kedi ve kpek besliyorlard onlar. Kadmin'ler et ve stn pazardan alnabileceini anlamlard. Fakat bir kpein sevgisini nereden satn alabirdiniz? Bir ay kadar iri olan, koca kulakl, kahve rengi ve siyah tyl Zhuk'la, siyah kulaklar hari, her taraf bembeyaz olan kk, kurnaz ve zeki Toby, para iin nee ve sevinle evrenizde zplarlar myd? Bu gnlerde insanlarn hayvanlara kar duyduklar sevgiye deer vermiyoruz. Kedere olan dknlk bile bir alay

 267 konusu oluyor. Eer nce hayvanlar sevmekten vaz geersek, sonunda insanlar sevmekten vazgememiz kanlmaz olmayacak m? Kadmin'ler her hayvan derileri ve krkleri de, kendileri iin seviyorlard. Sahip olduklar hayvanlar, terbiye edilmemelerine ramen, hemen bu iftin esinledii o sevgi dolu grn alveriyorlard. Hayvanlar Kadmin'lerin onlarla konumasndan pek holanyorlard. Kar kocay uzun zaman dinlemeye hazrdlar. Efenderinin dostluuna deer veriyorlar, onlara gururla elik ediyorlard. Toby odada yatarken (kpekler eve istedikleri gibi girip kyorlard), "elena Alexandrovna'- nm mantosunu giyerek, pazar antasn aldn grnce, yalnz kye doru yryeceklerini hemen anlamakla kalmyor,, yerinden frlayarak Zhuk'u bulmak iin baheye frlyordu. Ve hemen yannda Zhuk'la da dnyordu. Belirli bir kpek diliyle Zhuk'a gezintiyi haber veriyor, hayvan da heyecanla koarak geliyordu. O da gitmeye hazrd. Zhuk'da zaman kavram iyice gelimiti. Kadmin'leri sinemaya gtrd zaman kulbn nnde beklemeyerek oradan ayrlyor, fakat filmin sonunda mutlaka geri geliyordu. Bir keresinde film be blmd ve kpek de bu yzden ge kald. nce ne kadar zld. Sonra da nasl zp zp zplad. Kpeklerin Nikolai vanovi'e elik etmedikleri bir tek yer vard: I. Hayvanlar bunun anlayszlk saylacam, kabalk olacan sezmilerdi. Akam olurken doktor bir gencinki kadar evik ve hafif olan admlaryla kapdan kt zaman kpekler bir nseziyle kesin olarak onun bir bebei dnyaya getirmeye gittiini hi yanlmadan anlyorlard. (O zaman doktora elik etmiyorlard.) Veya Kadmin'in yzmee gittiini seziyorlard. (O zaman doktorla birlikte gidiyorlard tabii.) Chu nehrindeki yzmeye eleverili yer epey uzakt. milden daha fazla tutuyordu. Ne oradaki halk ne de srgnler, ne genler, ne de yallar oraya her gn gidiyorlard. Yzme yeri ok uzakt. Oraya yalnzca okul ocuklar ve kpekleriyle Doktor Kadmin gitmekteydiler. Aslmda kpeklere dorudan doruya zevk veren yrylerden biri dedi bu. Stepten geen yol sert ve dikenli tohumlarla doluydu. Zhuk'un ayaklar yarak ve hassast. Frayla iyice ykanm olan Toby ise suya fazla yaklamaya korkuyordu. Fakat grev duygusu ar bast iin iki kpek de doktorla birlikte yolun hemen hemen sonuna kadar giderlerdi. Hemen hemen sonuna kdar. Nehre yz seksen

 268 metre kadar kala Toby, yaklanp iyice ykanmamak iin yava yava geri kalmaa balard. Kuyruu ile kendini savunur, kulaklaryla zr diler ve yere yatard. Zhuk ise uurumun tam kenarna kadar gider, iri gvdesiyle kynn yukarsna bir heykel gibi yerleir ve yzenleri yksekten seyrederdi. Oleg'e elik etmek de Toby'nin grevleri arasndayd. Oleg sk sk Kadmin'lere giderdi. (Hatt o kadar sk giderdi ki, sonunda Komutann brosundaki kovuturma subay onlar ayr ayr sorguya ekmiti. Neden bu kadar samimisiniz? Ortak ne yannz var? Nelerden szedersiniz?) Zhuk, Oleg'e kimi zaman elik eder, kimi zaman etmezdi. Fakat Toby, hava nasl olursa olsun, bunu bir zorunluk sayard. Yamur yad ve dars amur iinde olduu zaman, penelerinin slanacan, buz gibi olacam bilen Toby pek gitmek istemezdi. n penelerini gererdi. Sonra arka penelerini. Ama yine de Oleg'le giderdi. Toby bundan baka Kadmin'lerle Oleg arasnda mektup da tard. Oleg'e o gn ilgi ekici bir film gsterileceini, bakkal ya da genel maazada nemli bir eyin sata ktm haber vermeleri gerekince, Kadmin'ler Toby'nin boynuna bez bir tasma balayarak, bunun iine bir pusula sktrrlard. Sonra biri eliyle ona Oleg'in tarafm iaret ederek, sert sert, Oleg'e git, derdi. Hava nasl olursa olsun Toby, boyun eer ince uzun bacaklaryla koarak Oleg'e giderdi. Gen adam bulamazsa, onu kapsnn nnde beklerdi. Bunu ona kimse - retmemiti, aslnda kpek terbiye edilmemiti ki. Fakat hayvan daha ilk gnden her eyi o iindeki alclaryla yakalam ve bunu renmiti. (Oleg, bu yerlemi dnceyi her mektubun geliinde kendisini mkfatlandrarak iyice kuvvetlendirmiti o da baka.) Toby'nin gzlerindeki o hznl grn insan artrd. Hayvan, dilerini gstererek glmezdi bile. Yalnzca kulaklaryla glerdi. Zhuk, boy ve biim bakmndan Alman oban kpeklerine benzerdi. Fakat onda oban kpeklerinin o eviklii ve hainlii yoktu. ri, gl bir hayvann iyi, yumuak huyunu tayordu. Gen deildi artk. Bir ok efendi grmt. Fakat Kadmin'leri kendisi semiti. Onlardan nce dkhan'm, yani ayhanenin mdr Vasadze'nindi. Vasadze onu kullanlmayan fincan ve tabaklarn bulunduu kutularn yanma zincirle balard. Bazan Zhuk'u zerek, srf elenmek iin onu komulardan birinin kpeinin zerine saldrtrd. Zhuk, cesaretle d-

--269-r, ukal sar kpekleri darmadan ederdi. Asknda 2huk efkatli ve skin bir hayvand. Fakat zavall, emirlere bae- memezlik yapamazd. Kavgalarndan biri bir kpek dnnde, Kadmin'lerin evinin yaknnda oldu. Toby'nin annesi kk Kukla kzmt. Kpek Zhuk'u ok iri olduu iin red etti. (Bylece Zhuk da Toby'nin vey babas olma frsatn kard.) Fa kat kpek Kadmin'lerin evinde houna giden bir ey bulmutu, kendisine yemek vermemelerine ramen sk sk oraya gitmeye balad. O srada Vasadze kyden ayrld ve Zhuk'u da srgndeki kz arkada Emily'e verdi. Kz Zhuk'u iyi besliyordu ama hayvan sk sk kayn kopararak Kadmin'lere kayordu. Emily, Kadmin'lere ikyet ediyor, Zhuk'u geri getiriyor ve kpei tekrar balyordu. Nihayet Zhuk'un zincirini eski bir arabann tekerine balad. Bir gn Zhuk birdenbire Yelena Alexandrovna'nm yoldan getiini grd. Kadn bakmamak iin ban da evirdi ama kpek araba beygiri gibi nefes nefese araba tekerini ekti. Bunu dokuz metre kadar srkledikten sonra bitkin halde yere yld. Bundan sonra Emily, Zhuk'a boyun emek zorunda kald. Zhuk, yeni efenderinden abucak insancll kapt. Btn sokak kpekleri ondan korkmaktan vaz getiler. Zhuk, sokaktan gelip geenlere kar da terbiyeli davranyordu ama hi bir zaman da ar bir alakgnllle kaplmad. Fakat Ush-Terek'de hayvanlara ate etmekten holanan kimseler vard. Bunlar yaban kular avlamazlar, sarho sarho sokaklarda dolarken kpeklere ate ederlerdi. Zhuk'a da iki defa ate ettiler. Hayvan bu yzden fotoraf objektifi de dahil her trl yuvarlak delikten korkar oldu. Fotorafnn ekilmesine de kesinlikle izin vermiyordu. Kadmin'lerin, ustalk isteyen oyunlara dkn, mark ve kaprisli kedileri de vard ama imdi salk merkezinin yollarndan ilerleyen Oleg, zellikle Zhuk'u dnp duruyordu. Zhuk'un iri, sevimli kafasn, sokakta grnd gibi deil de, penceresinden szlen kta evrelenmi durumunda... Zhuk, arka ayaklarnn zerinde ykselerek, sanki insanm gibi ieri bakmaya alt zaman kafas birdenbire pencerede belirive- rirdi. Bu da Toby'nin yannda bir yerde zp zp zpladn ve Nikolai vanovi'in de gelmekte olduunun belirtisiydi. Oleg, efkatle, aknyazsma boyun ediini, srgn dncesini tamamiyle kabullenmi olduunu anlad, gklerden yalnzca salk dileniyordu, baka bir mucize bekledii yoktu.

 270

Kadmin'ler gibi yaamak, elinde ne varsa onun zevkine varmak! Azla yetinen akll demektir. yimser kimdir? Her yerde durum daha kt, bizim durumumuz iyi, ansmz varm, diyen adam. Elindekiyle mutlu olan ve kendi kendisine ikence etmeyen kimse. Karamsar kimdir? Buradan baka her yer fevkalde. Baka her yerde durum iyi. Yazk ki ansmza bizim durumumuz kt, diyen ve ahnyazs yznden kendi kendisini yiyen kimse. Ah imdi tamamiyle sakatlanmadan tedaviye dayanabil- seydi... X nlar ve hormon tedavilerinin penelerinden kur- tulabilseydi. Ve Ush-Terek'e dnebilseydi. Artk yalnz yaamayarak evlenseydi, evlenebilseydi. Zoya onunla gidemezdi. Onun yanna ancak bir buuk yl sonra gelebilirdi. Srgit beklemek, beklemek, mr boyu beklemek. Hayr. mknszd bu. Ksana'yla evlenebilirdi. Kesin ve tombul Ksana'yla. Davran kesin, grn tombuldu. Kafas pek yuvarlakt. Ama ev kadnlna diyecek yoktu! Her taba iki defa silerdi. Havluyu omuzuna att zaman da bir kralieye benzerdi, o zaman gzlerinizi ondan alamazdnz. Onunla tam bir aile hayat srerlerdi. Tertemiz, prl prl evleri, kouan ocuklar olurdu. O olmazsa nna Shtrem'le evlenebilirdi. Kzn henz on sekizinde olmas biraz korkutuyordu onu. Ama Oleg'i eken de buydu. Kzn belli belirsiz insan davet eden bir gl vard. zellikle taknlan, batan karc bir glt. Bu da, Oleg'i ekiyordu. O zaman imein ani aklarna inanmay brak, Beethoven'in vurularn da dinleme. Bu tpk gk kuaklarn kovalamaya benziyordu. Yreini katlatr ve inanmaya da yanama. Gelecekten daha iyi bir eyler bekleme. Elindekiyle yetin. Sonsuza kadar? Ebediyen? yle olsun! Oradakiler sensiz de yaayabilirler. Ah, baharn nefesi, benimle alay etme! YRM BRNC BLM Bir rastlantyla kzla Oleg hastanenin giriinde karlatlar. Oleg, yana ekilerek onun girmesi iin kapy tuttu; yana ekilmeseydi belki de kz kendisine arpacakt; nk byk

--271-bir hzla ieri girmi, uarcasma yanndan geerken ne doru da hafife eilmiti. Oleg, bir bakta kzla ilgili her eyi grd. ikolata rengi salarn zerine oturtulmu mavi bir bere, sanki rzgra kar yryormu gibi hafife emi bir ba, orijinal bir oeket boyunda dmelenmi, uzun, her zaman grlmeyen trden bir eydi bu . Oleg, onun Rusanof'un kz olduunu bilseydi, her halde dnerek tekrar koua giderdi. Fakat gen adam her zamanki gibi bildik yolda yrmeye kt. Babas iyice bitkinletii ve o gn de perembe, ziyaret gn olduundan Avieta yukar, koua kabilme iznini biraz glkle alabildi. Kz, ceketini vestiyerde kard, ona arap rengi kazann zerine almas iin beyaz bir giysi verdiler. Bu o kadar kkt ki, kollan ancak bir ocua greydi. Pavel Nikolayevi, bir gn nce nc ineyi de olduktan sonra gerekten halsiz dmt. Zorunluk duymadka ba- caklann battaniyenin altndan karmyordu. Biraz syleniyor, istemeye istemeye yemek yiyor, gzlklerini takmyor ve konumalara da karmyordu. Onu evresindeki onaylar ya da reddeder gibi kesin bir tepki gsterecek kadar kkrtan hayat snklemi, adam iin kaytszlkla karlanacak bir ey halini almt. Her zamanki irade gc onu terketmi ve adam halsizliine teslim olmutu. Ayrca bu halinde ho bir yan bile buluyordu. Fakat bu ho duygu yalnzca bitkinlikti. Donan bir insamn hareket gcn kaybetmesine benziyordu. nce cann skan bir ey diye yaknd, sonra da korktuu tmr tek hkim olduunu iln etmiti. Artk ne olacana karar ve ren kendisi deil, bu tmrd. Pavel Nikolayevi, Avieta'nm uakla Moskova'dan geleceini biliyor, o sabah ulaacan umuyordu. Avieta'y her zaman olduu gibi sevinle bekliyordu ama bu gn bu duyguya kayg da karmt. Kapa'nm, kza, Minai'nin mektubunu, Ro- dief ve Guzun sorununu olduu gibi anlatmasna karar vermilerdi. O zamana kadar Avieta'nm btn bunlar renmesi iin bir neden yoktu ama imdi kzn zeksma ve syleyeceklerine gereksinme duyuyorlard. Avieta zekiydi, olaylara anne ve babasndan daha karamsar gzlerle bakmazd, her eyi en iyi adan grmeye alrd. Ama buna ramen adam yine de kayglyd. Avieta bu olay nasl karlayacakt? Bunu ol

--272-duu gibi kabul edecek ve anlyacak myd? e karmayan birinin kmalaryla babasm sulamayacak myd? Avieta, bir elinde ar bir file olmasna, dier eliyle beyaz elbiseyi omuzuna bastrmasna ramen, yine sanki rzgra kar yryormu gibi koua ba nde, hzla girdi. Taze, gen yz prl pnld. Ziyaretilerin ciddi ekilde ar hasta olanlarn yataklarna yaklarken yzlerinde beliren o perhiz merhameti yoktu. Kznda byle bir ey grmek Pavel Nikolayevi'in arna giderdi. Kz, babasn neeyle selmlad. E, babacm! Naslsn bakaym? Avieta, yataa oturarak babasn, sakallarn tra etmemi olmasna ramen, yapmacksz bir tavrla iki yanandan pt. Bu gn kendini nasl hissediyorsun? Doru syle. Haydi, anlatsana. Adam, sanki kendi kendisini sorguya ekiyormu gibi, lml hareketlerle halsiz halsiz, Ne syleyebilirim? diye sordu. Onun daha kldn sanmyorum. Hayr. Fakat bana kafam daha kolaylkla evirebiliyorrnuum gibi geliyor, biraz; daha kolaylkla. Belki basn biraz azald. Kz, sormadan, fakat adamn cann da actmadan babasnn yakasn at. Sanki doktormu da adamn her gn gsterdii ilerlemeyi anlayabilirmi gibi, Pavel Nikolayevi'in boynuna bakt. Korkulacak bir ey yok. Yalnzca ikin bir beze, ite o kadar. Sen de daha kolaylkla hareket ettiini sylyorsun, demek ki inelerin faydas oluyor, klecek bu, yarya inecek ar da yapmayacak. O zaman hastaneden kabileceksin. Pavel Nikolayevi, Evet, tabii, diye iini ekti. Yar byklne inerse durum dayanlabilecek bir hal alr. Ve tedaviye evde devam edersin. Bana evde ine yaplabilir mi dersin? Neden yaplmasn? Onlara alacaksn. Kendini toplayacak ve tedaviye evde devam edebeceksin. Seninle bunu konuur, bir yolunu buluruz. Pavel Nikolayevi, biraz canland, ineleri evde yaptrmasna ister izin versinler, ister vermesinler kznn savama ve bir yol bulma konusundaki direnci kalbini gururla doldurmutu. Avieta ona ekmiti. Adam, gzlkleri olmamasna ramen, kznn drst, iten, kendine gvenen yzn grebiliyordu. Her hangi bir hakszla hemen bakaldran, kalar ve burun delikleri daima titreyen, enerjik, canl bir yzd bu.

--273-Eer ocuklarnz sizden dala iyi deillerse onlar bo yere dnyaya getirmisiniz, siz de bo yere yaamsnz demektir, diyen kimdi? Sanrm Gorki. Pavel Nikolayevi bo yere yaamadm anhyordu. Buna ramen kayglyd adam : Kz meseleyi biliyor muydu? imdi ne syleyecekti? Fakat Avieta meseleyi konumakta acele etmiyordu. Kz tedavi ve doktorlar zerine sorular sordu. Babasnn ne yediini, hangi yiyeceklerin bozulduunu anlamak iin ba ucundaki komodine bakt. Ona taze yiyecek verdi. Kuvvetlenmen iin sana porto arab getirdim, her sefer bir bardak i. Krmz havyar da var. imdi biraz yer misin? Portakal da aldm. Moskova'dan bunlar! Peki. Teekkr ederim. Avieta o arada koutakere baknm ve ieride ne tip hastalar olduunu da farketmiti. Kalarnn canl bir hareketiyle babasna, kouun inanlmayacak kadar yoksul olduunu fakat buna neeyle katlanlmas gerektiini aklad. Dierlerinin onlar dinlermi gibi bir halleri olmamasna ramen babasna doru edi. Bylece aralarnda konumaya baladlar. Evet, baba, korkun bir ey bu. Avieta hemen o en nemli konuyu at. Artk bu Moskova iin yeni bir haber deil. Herkes bundan szediyor. Mahkemelerin verdii kararlar yeniden gzden geiriliyor. Yeniden hem de btn kapsamyla. Evet. Tam anlamyla. Bu bir salgn halinde imdi. Her ey alt st. Sanki tarih denilen ark geri dndrlebirmi gibi. Bunu kim yapabilir? Ve kim buna cesaret edebilir? Pekl, belki o zaman hakl ya da haksz bir ekilde mahkm oldular. Fakat imdi o uzaklardaki adamlar geri getirmeye ne gereklilik var? Onlar eski hayatlarna iadeye? ikenceden farksz, strap verici, merhametsizce bir ey bu. zellikle onlarn kendileri iin. ilerinden bazlar lm. Onlarn hayaletlerini mezarlarnda rahatsz etmek neye yarar? Niin akrabalarnn olmayacak umutlara kaplmalarna, c almaya kalkmalarna sebep oluyorlar? Sonra; eski saygdeer likler ini iade ne demek? Her halde onlarn tamamen susuz olduklarn sylemek istiyorlar. Bu adamlarn bir eyler yapm olmalar gerek. Ama belki yle nemli bir su ilemediler. Kanser Koua F : 18

 274 Ah, ne akll kzd o! Nasl da byle dil ve inan dolu bir tavrla konuuyordu! Pavel Nikolayevi, kendisiyle ilgili meseleye gelmeden bile kznn kendisini daima destekleyeceini anlamt. Avieta Alla onu hi bir zaman terketmezdi. Hi dnm olan var m, bunu biliyor musun? Hatta Moskova'ya dnm olanlar? Tamam; hatta Moskova'ya bile dnm olanlar var. Arlarn bala t gibi Moskova'ya doluup duruyorlar. Ne de acnacak haldeler! Dnebiliyor musun? Bir adam sakin sakin yaayna devam ediyor. Derken kendisini yzletirmek iin birdenbire oraya aryorlar. Bunu hayal edebiliyor musun? Adamn yznde sanki eki bir eyi srm gibi bir grnm belirip kayboldu. Alla da bunu farketti. Fakat kz bir dnceyi sonuna kadar izlerdi, bunun iin de duramad. ... Ve adamdan yirmi yl nce syledii bir eyi tekrarlamasn istiyorlar. Dnebiyor musun bunu? Bunu kim hatr- lyabilir? Ayrca byle bir eyin kime yarar olur? Bu durum onlar bu kadar kayglandrdna gre, adam eski hayatna kavutursular. Ama bunu kendisini gemite sulayanlarla yzletirmeden yapsnlar. Herkesin sinirlerini bozmasnlar! Bu yzletirmelerden sonra evine dnen bir adam az kalsn kendini asyordu! Pavel Nikolayevi ter iinde yatyordu. Aklna, Rodief, Yelanski ya da baka biriyle yzletirilmesi gerekecei hi gelmemiti. Ayrca, o ahmaklar, o budalalara dzmece itiraf belgeleri, imzalatan kim? O ktlar imzalamasaymlar! Alla'nn elstiki kafas sorunun her ynn kavramt. O gnlerde mevki sahibi olan kimseleri dnmeden bu cehennemi kargaala nasl sebep olabilirler! Onlar da dnmeleri gerekirdi. Onlar bu ani dnlere nasl dayanacaklar? Annen... sana meseleyi syledi mi? Evet, baba. Syledi. Bu konuda seni hi bir ey utandrp skmamak. Kz, emin, gl parmaklaryla babasnn iki omu- zunu da kavrad. Bu meseleye ne gzle baktm sana anlatmam ister misin? htar iareti veren bir kimse ilerlemi, toplumsal vicdan olan bir insandr. Toplumuna kar duyduu en iyi duygularn etkisiyle hareket eder. Herkes de bunu anlar ve takdir eder. Bazan byle bir insan hata yapar. Fakat ancak hi bir ey yapmayan bir kimse hataya dmekten kurtulur. Harekete geen bir kimse ounlukla snf i gdsyle dav-

 275 rarr ve bu duygu insan hi bir zaman yanltmaz. Teekkr ederim, Alla. Teekkr ederim. Pavel Nikola- yevi grtlanda bir eyin dmlendiini ve gz yalarnn akmak zere olduunu hissetti. Gzel, temiz gz yalaryd bunlar. Terli avucu, kzn souk elini okad. Genlerin bizi anlamalar, bizleri mahkm etmemeleri ok nemli. Syle bana; acaba... Kanunda bizi ey yani beni... yanl tanklk dolaysyla dava edebecekleri bir madde var m? Alla, heyecanla cevap verdi. Bir rastlantyla Moskova'da bir konumada bulundum. Orada da, ey, byle korkular tarttlar. Or,da bir avukat da vard. Adam, yanl tanklk denen sua yalnzca iki yl ceza verildiini anlatt. Fakat yle olaylar iin iki defa genel af karlm. Onun iin, bir kimsenin yanl tanklk yznden dava edilmesi akim alaca bir ey deil. Onun iin Rodief'in sesinin sedasnn kmayacandan emin olabirsin. Pavel Nikolayevi'e tmr bile daha yumuam gibi geliyordu. Neeli bir rahatlkla, Zeki kz, dedi. Sen her eyi bilirsin. Her yere de girersin. Beni eskisine oranla yle glendirdin ki! Kznn elini iki avucunun arasna alp kendinden geercesine pt. Pavel Nikolayevi, bencil olmayan bir adamd. ocuklarnn karlarn hep kendisininkinden stn tutmutu. Adam, sevgi, dikkat ve srardan baka hi bir eyde siv- rilmediini biliyordu, kzmda gerek meyvasm vermiti. Alla'- nm nda kendisini styordu. Alla, sokak elbiselerinin zerine gelii gzel sard beyaz giysiyi tutmaktan yorulmutu. Bunu kard ve glerek karyolamn ayak ucuna att. nlk, babasnn vcut ssn gsteren kart rtt. Alla imdi arap rengi kazayla oturuyordu. Babasmm grmedii yeni bir eydi bu. Neeli, geni, zikzak halinde bir izgi kazan bir beinden balayarak koldan kyor, gs aarak, dier koldan iniyordu. Bu canl durulu zikzak Alla'nm evik hareketlerine uyuyordu. Alla, gzel giyinmek iin para harcad zaman babas hi homurdanmazd. Kz iin smarlama ve dardan gelme elbiseler alrlard. Alla da salam, kesin kafasna ok uyan o duru ve grbz gzelliini ortaya karacak biimde, gururla ve cretle giyinirdi.

--276-Babas yavaa sordu. Dinle, konumalarda ve makalelerde gze arpmaya balayan o acayip deyimin ne anlama geldiini sorduumu hatrlyor musun? Kiilik klt' deyiminin? Herhalde bunun anlam...? Pavel Nikolayevi son kelimeleri syleyecek gc bulamad. Korkarm yle, baba. Korkarm yle. Yazarlar toplantsnda bu deyimi bir ka defa kullandlar. in en nemli yan kimse bunu ak ak sylemiyor, herkes ne olduunu anly ormu gibi bir tavr takmyor. Fakat baya kfr bu! Buna nasl kalkyorlar! Bu utanlacak bir ey! Rezalet! Buna biri balad, imdi de durmadan etrafa yaylyor, yaylyor. Fakat hogryle dnmelisin, baba. Zamann gereklerine karlk verebilmelisin. Belki bu seni sarsyor. Fakat ister houmuza gitsin, ister gitmesin, her yeni devire uymak zo rundayz. evreme bakndm. Yazarlarn arasna girdim! Ve onlardan ounun; yazarlarn, son iki yla uymalarnn kolay olduunu mu sanyorsun? oook kark bir i bu! Fakat ne kadar tecrbeli, ne kadar duygulu insanlar! Onlardan ok ey renebilirsin! Avieta'nm karsnda oturarak hzl, kesin szleriyle gemiin kasvetli canavarlarn uzaklatrd ve ileride parlak bir ufak at bu eyrek saat sresinde Pavel Nikolayevi'in sal gzle grlr bir biimde dzelmiti. Adam cesaret bulmutu. imdi baka bir hastaneye gnderilmesini istemeye deip demeyeceini dnyordu. Onun btn istedii kznn mutlu haberlerini dinlemek, bu ieri birdenbire dolan taze havay soluyabilmekti. Daha anlat, daha, diye yalvard. Orada ne oluyor? Moskova'da? Yolculuun nasl geti? Ah! Alla, mein gzlk taklm bir at gibi bam bir saa bir sola sallad. Moskova'y kim tanmlayabilir? nsann orada yaamas lzm! Bambaka bir dnya oras. Moskova'ya gittiin zaman elli yl ilerisine bakm gibi oluyorsun. Bir kere Moskova'da herkes televizyon seyrediyor. Pek yaknda bizde de televizyon olacak. Yaknda! Ama bu Moskova program olmayacak ki. Onun iin nasl bir televizyon olacak bu? Tpk H.G. Wells'in hikyelerine benziyor: herkes oturup televizyon seyrediyor. Fakat bunu daha geni bir ekilde anlataym. Bana yle geli

 277 yor ki. ben byle eyleri abuk sezerim yaknda btn yaantmzn grn deiecek. Gnlk yaantmzda tam bir devrim olmak zere. Yalnzca buz dolaplarm, amar ma kinelerini kasdetmiyorum. Her ey deiecek. urada burada kristal camdan kaplar, tamamiyle camdan yaplm antreler var. Otellere alak masalar koyuyorlar. Hem de ok alak, Amerikallarnkiler gibi. nce bunlarn bana geip nasl oturacam bilemiyorsun. Evdekiler gibi kuma abajurlar artk zevksizlik saylyor. Bunlara sanattan anlamayan kimselerin kulland eyler gzyle bakyor, imdi yalnzca cam abajur kullanyorlar. Hatt istediin yere konulabilen ayakl lambalar daha moda. Karyolalarn ba tarafnda tahta ksm olmas da byk bir ayp, geni ve alak divanlar, sedirler moda. Odalarn grn de tamamiyle deiiyor, genel olarak btn yaama biimi deiiyor, bunu hayal edemezsiniz. Annemle bu meseleyi konutuk, bize gerekli olan eyleri buradan alamayz, bunlar Moskova'dan getirteceiz. Baz modalar var ki bunlar ok kt, sulanacak eyler; Szgelimi dejenere bir dans var: rock'n roll. Bunu sana anlatamam bile. Sonra insana bir erkek ocuu havas veren, kk orman perilerininkini hatrlatan bir sa modeli var. Yataktan yeni kalkmsn gibi olsun diye zellikle kartrlyor. Bat etkisi bu. Bizi rtmeye alyorlar. Tabii, ahlki yozlama bu. Bu hemen kltr dnyasnda da kendisini belli ediyor. iirde de. Hi tannmayan bir Yevtuenko ya da baka biri birdenbire ortaya kyor, barp ararak, sska kollarn sallyor. Kzlar hayranlkla ciyak ciyak hay kryorlar... Avieta, ok zel, ok gizli konudan genel konulara getii iin daha yksek sesle, ekinmeden konuuyordu. imdi kouta herkes onu duyabiliyordu. Fakat ilerinden yalnzca Demka okumay brakt. Kendisini ameliyat masasna gitgide daha yaklatran o ac sancy bir an unutarak, kulak kesildi. Avieta'y dikkatle dinlemeye balad. Dierleri kza aldrmadlar. Bir ksm ise kouta delerdi zaten. Yalnz Vadim Zat - syrko bazan kitabndan gzlerini kaldrarak Avieta'nm srtna bakyordu. Kzn, (gergin bir yay gibi bklm olan iyice gerilmi, yeni kazan sard) srt; koyu, dzgn bir arap rengiydi. Yalnz gnein yansyan klarnn, gnein klarnn deil, ak bir cama arparak yansyan nlarnn geldii omuz, ltl bir Bordo rengindeydi.

 278 Babas, Bana kendinden sz et biraz, dedi. Dorusu babacm bu benim iin baarl bir yolculuk oldu. iirlerimi yaynevinin plnlarna katacaklarna sz verdiler. Tabi gelecek yl deil. Bu iler bu kadar abuk olmuyor. Onlarm iirlerimi hemencecik basmalarn bekleyemezsin. yle mi? yle mi? Alla, yani bundan bir yl sonra senin iir kitabm elimize mi alacaz? Gelecek yl deil. ki yl sonra. Kz bugn onu bir nee na bomutu. Adam Avieta'- mn iirlerini Moskova'ya gtrdn biliyordu. Fakat ona o daktiloda yazlm sayfalarla ALLA RUSANOVA imzal bir kitap arasnda almas imknsz bir uzaklk varm gibi gelmiti. Bunu nasl baardm? Kendi kendisiyle iinen Alla glmsedi. Glmsemesi insann dinleyicilerine armaan ettii trdendi. Bir yaynevine giderek, iirlerini kendin verirsen sana kimse aldrmaz tabi. Hepsi de biftek iin dyorlar! Fakat Anna Yevgenyevna beni M.'yle tantrd. Kadn da beni S.'ye takdim etti. Onlara iki iirimi okudum, ikisi de beendiler, sonra; birine telefon ettiler. Baka birine bir yaz yolladlar. Her ey ok kolay oldu. O, gzel bir ey bu! Pavel Nikolayevi'in gzleri prl prl parlyordu. Gzlklerini bulmak iin ba ucundaki sehpann zerini kartrd, kacak kitab inceleyecekmi gibi bunlar takt. Demka hayatnda ilk defa yaayan bir air gryordu. Hatt bir aire. Bu yzden de azn am bakyordu. Yazarlarn yaay tarzlarn da iyice grdm. Ne kadar basit, ilikileri resmilikten uzak! dl kazanmlar, fakat birbirlerini kk adlaryla aryorlar, hi de ukal deiller. Kanlar o kadar salam ki. Biz bir yazarn bulutlarn iinde oturan uuk benizli bir adam olduunu, yanma kimseleri yaklatrmadn hayl ederiz. Oysa durum hi de yle deil. Yazarlar hayatn btn zevklerinden itenlikle yararlanyorlar, hayatn zevkini karyorlar, imekten, yemekten ve gezmekten holanyorlar. Hep grup halinde yapyorlar bunlar. Birbirlerinin eserlerinin parodisini yapyorlar, pek komik oluyor bunlar! Onlarm hayatn zevkini karmasn bildiklerini syleyebilirim. Roman yazma zaman gelince, gidip krlardaki evlerine kapanyorlar. ki ay yazyorlar ve eser ortaya

 279 kyor. O hayat ne kadar houma gidiyor! Bamsz! Hr! Vakarl! Yazarlar Birliine girmek iin elimden gelen her eyi yapacam! Pavel Nikolayevi, biraz endieyle, Yani kendi dahnda almayacak msn? dedi. Baba! Avieta, sesini alaltt. Ne tarafndan bakarsan bak gazetecilik uaklarn yapabecei bir i. Sana bir i veriyor, hangi konu hakknda haber istediklerini sylyorlar. Ne geni bir alan var, ne de ne yapabileceini gsterme frsat. Yalnzca u ya da bu tannm kimseyle rportaj yapyorsun. Bu yazmayla kyaslamlabir mi? Biyor musun, bir adam, kendisi yazar olur olmaz hemen bunu karsna, sonra da yeenine retmi. imdi de yazyorlar. Bu iyi. nk karln alyorsun. Fakat Alla, ya yazamazsan? Pekl yazarm. ok safsn. Gorki herkesin yazar olabeceini sylemi. Eer ok alrsan her eyi baarabilirsin. En fena ihtimalle, ocuk yazar olurum. Bunu herkes yapa bilir. Fena deil... Pavel Nikolayevi, meseleyi dnd. Hatt fevkalde bir ey bu. Tabii edebiyatmzn ahlk bakmndan daha salkl kiilere ihtiyac var. Adm da tam buna gre. Takma bir isim kullanmayacam. Ayrca grnm de tam bir yazara uyacak gibi. Fakat Alloka, ya bunu baaramazsan ? Her karakteri onu inanlr bir hale sokmak iin iyice tasvir etmen gerek... Benim daha gzel bir dncem var. Ben her karakterle ayr ayr uramayacam. Bu art deil. Kendimi yeni bir akmn ncln yaparken grr gibiyim. Geni fra dar beleriyle btn karakterleri grup halinde tasvir edeceim. Btn hayatmzn temeli toplum, tek kiiler deil ki. Pavel Nikoleyevi, itiraf etmek zorunda kald. Oras yle. Fakat yine de kznn heyecan ve evki yznden km- seyebilecei bir tehlike vard. Fakat ya eletirmeciler sana hcuma balarlarsa. Bizim basnda bu, resmi ve aka knamadan farksz bir ey. Bu i tehlikeli. Fakat ikolata salarnn tellerini arkaya atm olan Avieta bir Amazon gibi gelecee korkusuz gzlerle bakyordu. Beni fazla sert bir ekilde eletirmeyecekler. nk yle

 280 ideolojik maskaralklar yapmayacam. Eer sanat ynm eletirirlerse, bundan ne kar? Herkesi eletiriyorlar. rnek Babayevsky. nceleri her yazd iyi saylrd. imdi hepi de kt. Herkes ona srt evirdi. En sadk hayranlar bile. Ama. geici bir ey bu. Dnp tanp yine fikir deitirecekler. Bu, hayatta sk sk rastlanan sert dnlerden biri. Eskiden, 'Edebiyatta mcadele olmamaldr,' derlerdi. imdi ise 'Mcadele olmamasyla gili yanl teori'den szediyorlar. Eer kendi aralarnda anlaamazlarsa, baz eletirmeciler eski, bazlar ise yeni eyler sylerlerse, o zaman bir eyin deimi olduu da ortaya kar. Fakat hepsi de bir arada, birdenbire,, ayn yeni eyi sylyorlar. Onun iin de baz eylerin deitiini anlyamyorsun. En nemli olan zamana kar, hassas olmak ve ona cevap verebmek. te o zaman seni eletire- mezler... A, evet. Benden kitap istemitin, baba. Onlar getirdim. te sana okumak iin tam frsat. Bir daha byle bir frsat ne zaman eline geer? Fileden kitaplar kard. te 'Baltk Bahan' ve 'Onu ldr!' iir bunlar. Onlar okur musun? Onu ldr m? Pekl, kitab brak. Sabah, Topran zerinde Ik, Dnyann Emekileri, Dalar ieklendi... Dur, dur, bir dakika. Ben sannm 'Dalar ieklendi'yi okudum. Sen 'Toprak ieklendi'yi okudun. Bu 'Dalar ieklendi.' te bu da 'Genler Bizimle Beraber'. Bu kitab okuman lzm. En iyisi bununla bala. Adlar bile insan iin esin kayna. Beenecein eserleri setim. Pavel Nikolayevi, memnun memnun, yi, dedi. Onlar brak. Ba ucundaki komodinde Vadim Zatsyrko'nunki gibi bir kitap yn belirdi. Avieta gitmeye hazrland. Fakat kesinde, belki bacandaki hi dinmeyen sanc, belki de zeki bir kz ve bir kadn airle rahata konumaya ba- layamyacak kadar ekingen olduu iin kalarn atarak skntl skntl oturan Demka sonunda btn cesaretini toplayarak, soruverdi. Ltfen bana syler misiniz... Edebiyatta itenlik konusunda ne dnyorsunuz? Boazn temizlemeden konuma

 281 ya balamt. Bu yzden cmlelerin arasnda ksrp duruyordu. Ne, ne? Avieta, sert bir hareketle ona dnd. Fakat Demka'nm bouk sesi onun ekingenliini yeteri kadar ortaya koyduu iin de yine ona armaan verirmi gibi hafife gld. O itenlik sorunu hastanelere kadar ulat m? O itenlikle gili makale yznden derginin btn yaz ileri kadrosunu attlar. Ve ite imdi burada o sorun yine karmza kt. Avieta, Demka'nm aydnlanmam, tecrbesiz yzne bakarak iini ekti. ini ekti nk ona konferans verecek zaman yoktu. Fakat bu ocuu kt etkilerin altnda brakmay da istemiyordu. Bir konferans veriyormu gibi yksek ve duru bir sesle, Beni dinle, delikanl, dedi. Edebiyatta itenlikle gi o makaleyi yazan adamm akl iyice karmt, ya da o bu meseleyi iyice dnmedi. tenlik edebiyatn ba lt olamaz. Yanl dnceler ya da yabanc davranlar olduu zaman bu bir eserin kt etkilerini daha da kuvvetlendirir. tenlik zararldr o zaman! znel itenlik, hayatn olduu gibi yanstlmasna kar olabilir. Bu diyalektiktir. Anlyor musun? Demka anlatlanlar pek izleyememiti. Alnm krtrd. Tamamiyle anlamadm, diye cevap verdi. Pekl, aklyaym. Avieta, kollarn amt. Beyaz zikzak, gsnden geerek, bir elinden dier eline uzanyordu. Yldrma benziyordu bu. Skntl bir gerei olduu gibi ala rak tanmlamaktan daha kolay bir ey yoktur. Fakat yzeyde gzkmeyen, gelecein filizlerini gsterebilmek iin derinlere doru kazman gerekir. Filizler... Ne? Demka tella atld. Filizlerin kendi balarna bymeleri gerekir. Eer kazarsanz hi biri bymez. Pekl... Ama biz imdi iftilikten szetmiyoruz. Beni dinle, delikanl. Herkese gerei sylemek, kt eyleri aklamak, kusurlar belirtmek demek deildir. yilik hakknda korkusuzca konuabilirsin. Bylece bu daha da iyi bir hal alr. O uydurma 'Ac gereklerle ilgili sahte istekler nereden geliyor? Sonra gerekler neden birdenbire ac oluversin? Niin bu ekici, iyimser, parlak bir gerek olmasm? Btn edebiyatmz sevinli olmal. Hayatlar zerine kasvetli eyler yazar

 282 san herkes krlr. Yazlarnda hayatlarn renkli bir hale sokarsan memnun olurlar. Kzn arkasndan tatl, duru ve skin bir erkek sesi geldi. Genel olarak insan bu dnceyi kabul edebilir. Gerekten etrafa kasvet samann ne gerei var? Tabii Avieta'nm kk bir ortaa ihtiyac yoktu. Fakat kz biri konumaa balarsa kendisinin tarafm tutacam da biliyordu. Beyaz zikzak izgisiyle, pencereye, lfa karan adama doru dnd. ok yakkl bir gen adam siyah bir kalemi dilerine vuruyordu. Edebiyat ne iin? diye sordu gen adam. Artk Alla m, yoksa Demka iin miydi, bu belli deildi. Edebiyat, neemiz kat zaman bizi neelendirmek iindir. Demka, brd. Edebiyat, hayatn retmenidir. Sonra da syledii szlerden utanarak kpkrmz kesildi. Vadim Zasyrko ban geriye att. retmen mi dedin? Onun yardm olmadan da yaamay baarrz. Yazarlar, bizim gibi 'fiilen' alan kimselerden daha m zekiler? Alla ve Vadim, baklaryla birbirlerini tarttlar. Gr as bakmndan birbirlerinden farklydlar. Ayn yata olmalar ve grnleri bakmndan birbirlerine zevk vermelerine ramen, her ikisi de hayatta yle belirli, yerlemi bir yol izliyorlard ki, rastlantyla gzgze gelmeleri hi bir zaman bir akn balayacan mjdelemezdi. Vadim, bir uslamlama yapt. Edebiyatn rol genel olarak ok abartlmaktadr. yice ykseltilen kitaplar buna hi lyk deillerdir. rnek verelim; Gargantua'yla Pantagruel. Bunu okumadnz zaman, eserin fevkalde bir ey olduunu dnrsnz. Fakat okuyunca, bouna zamannz kaybettiinizi anlarsnz. Bu ak-sak bir kitaptan baka bir ey deildir. Avieta, sert bir ekde itiraz etti. Erotik ynsemelere, modern edebiyatta da rastlanyor. Bu ilerici dncelerle birletii zaman, esere bir lezzet katar. Szgelimi... Vadim, kendinden emin bir tavrla cevap verdi. Uygunsuz. Asil edebiyat, tutkularmz kamlamamaldr. Eer lilerinizi tahrik edecek bir eye ihtiyacnz varsa, o zaman eczaneye gidersiniz. Dncesini deitireceini sanmad iin ondan sonra bordo kazakl Amazon'la gilenmeyerek, ban yine kitabna, gmd.

 283 Avieta, insanlarn dncelerinin kesin bir ekde yanl ya da doru sonulara ayrlmad, dolap, arap sama dnd, dncelerin bsbtn karmasna sebep olacak ekilde beklenmedik ayrmlar halini ald zaman fena halde sinirlenirdi. imdi bu gen adamn kendi tarafn tutup tutmadm anlayamamt. Onunla tartmal myd? Yoksa konumay burada kesmeli miydi? Tartmay orada brakarak, onun yerine szlerini tamamlamk iin Demka'ya dnd. te byle, delikanl. Anlamaya al. Bir eyi olduu gibi tanmlamak, henz varolmayan fakat geleceini bildiin bir eyi tanmlamaktan daha kolaydr. Bu gn gzlerimizle grdmz eylerin aslnda gerek olmas art deil. Gerek, olmas gereken eydir: Yarn olacaklardr. Ve bizler o harikulde yarnmz tanmlamalyz. Peki, o zaman yarn neyi tanmlayacaklar? yice akl karan ocuk, alnm krtrd. Yarn m? Yarm da br gn tanmlayacaklar. Daima ileriye bakacaklar. Ahman biriydi bu ocuk. Onunla tartmaya demezdi. Ziyand bu. Topluluk iinde sadece gerek iin savaan Avieta szlerini tamamlad. O makale zararlyd. Btn yazarlar, toptan, hakaret dolu bir ekilde iten olmamakla sulamyordu. Yalnzca tembel, isiz bir seyirci yazarlara kar bu kadar saygsz olabilir. Onlar emekidirler, emeki! Batk yazarlar iten olmamakla sulayabilirsin. nk onlar okuyucuya pezevenklik ederler. Orada her ey para iindir. Rusanof'un kuvvetli, biimli, salkl kz ayaa kalkm, yataklarn arasndaki aklkta duruyordu. Pavel Nikolayevi onun Demka'ya verdii konferans memnunlukla dinlemiti. Kz, babasn perek vedalamt da. imdi Alla parmaklarn at elini cesaret vermek ister gibi havaya kaldrd. Eh, babacm. yilemek iin sava. Sava, iyile, o tmrden kurtul ve... Kelimeler basa basa, anlaml anlaml ekledi. Hi bir ey iin kayglanma. Her ey, her ey, fevkalde olacak!

KNC KISIM

YlRM KNC BLM 3 Mart 1955

Sevgili Yelena Alexandrovna ve Nikolai vanovi, te size bir bilmece. Bu nedir? Ve nerededir? Pencerelerde demir parmaklklar var. (Ama bunlarn sadece zemin katnda olduunu ve hrszlara kar takldn itiraf etmeliyim. Ayrca ss iin demirden yaplm eimli ubuklar da bulunuyor. Ama bunlarn zerine enlemesine ubuklar geirilmemi.) Odalarda karyolalar var. Ama ilerinde yataklar da olduunu sylemeliyim. Her yatakta fena halde dehete kaplm bir insan yatyor. Sabahlar erkenden ekmek, ay ve eker veriliyor. (in garibi daha sonra le yemei de verilecek olmas.) Sabahlar etrafta kasvetli bir sessizlik var. Kimse konumak istemiyor. Fakat akamlar heyecanl konumalar nedeniyle devaml bir grlt oluyor. Pencereleri amak ya da kapamak, kimin kolaylkla kurtulaca ve kimin bann derde girecei, Semerkant camisinde ka tula olduu konularnda tartmalar yaplyor. Gndz hepimizi, memurlarla grmeler, eitli ilemler ve akraba ziyaretleri dolaysyla teker teker dar aryorlar. Satran, kitaplar... Ailelerin paket yollamasna izin veriyorlar. Byle paket alanlar iyice tkmyorlar. Baz kimselere istedii yiyecekler de veriliyor. Ama bunlar alanlar ispiyonlar deil. (Bunu gvenle syleyebiliyorum, nk bana da istediim yiyecek veriliyor.) Bazan aratrma yapyor ve zel eyalara el koyuyorlar. Bunlar iyice gizlemeniz ve hareket yapmak zere baheye kmak iin mcadele etmeniz gerek. Bir

--285-banyo ok nemli bir olay saylyor. Ayn ekilde bu bir felket de olabiliyor. Su scak olacak m? Sonradan size ne gibi bir klk verecekler? Yeni bir adamn getirilmesi de her zaman ko mik oluyor. Adam ne umacan bilemedii iin mutlaka aptalca sorular soruyor. Kestirebildiniz mi? Tabii btn bunlar uydurduumu syleyeceksiniz. Eer bu bir transit hapishanedeyse, yataklar nereden geldi? Eer buras tevkifhaneyse o halde neden insan her gece sorguya ekmiyorlar? Bu mektubun Ush-Terek postanesinde alp okunacan tahmin ettiim iin baka benzetmeler yapmyacam. te be haftadan beri kanser kouunda byle bir hayat sryorum. Bazan bana eski hayatma dnmm ve artk her ey sonsuza kadar byle devam edecekmi gibi geliyor. in en zc yan belirsiz bir sutan burada olmam. zel emir gelinceye kadar, deniyor. (Ush-Terek'den ayrldm zaman Kumandann brosu bana hafta kalmam iin izin vermiti. Bu da benim imdiden resmen bir 'Kaak' olduum anlamna geliyor. Bir srgn n bulunduu yerle ilgili dzene aykr hareket ettiim iin cezalandrlabilirim.) Beni ne zaman karacaklarm bana sylemiyorlar. Hi bir vaadde bulunmuyorlar. Anlalan tp biliminin ilkeleri hastalara dayanabilecekleri her tedaviyi yapmalarn ve artk kanlarnn tahamml kalmaynca onlar gndermelerini emrediyor. te sonu: lk iki haftalk tedavinin sonucunda, gerek bir sevinle tekrar hayata dnerken hissettiim o ilerleme, son mektubunuzda yazdnz gibi o 'Euphoria' hali, hi bir iz brakmadan ortadan kayboldu. O zaman hastaneden karlmam iin srar etmediime pimanm. Tedavimin faydal yan sona erdi. Artk bundan sonra yapacaklar durumu daha ktle- tirecek. Gnde iki defa, yirmi dakika beni X nlaryla sersemletiyorlar. 300 R! Ush-Terek'den ayrldm sradaki sancy unu- tal ok oldu ama imdi onun yerine mide bulants var. Sevgili dostlarm! O Rntgen, mide bulants iren bir ey. Belki ineler de sebep oluyor buna. (Hepsi bir arada.) Mide bulants penelerini gsme geiriyor ve saatlerce sryor. Tabii sigaray braktm artk. Daha dorusu o i kendi kendine sona erdi. Durumum berbat. Yryemiyorum, oturamyorum. Bir tek rahat ekil bulabildim. O da imdi bunu yazarkenki halim. Kalemle ve bozuk bir yazyla yazmamn nedeni de bu. Yastksz,

 286 srt st yatyorum. Bam karyolann hemen kenarndan sarkyor, ayaklarm hafife kalkk. Seni, tedavi iin ardklar zaman o ar rntgen kokulu odaya girince hemen ksacan dan korkuyorsun. Lahana ve dier turularn, mide bulantsna kar faydas oluyor. Fakat onlar da hastanede ve btn salk merkezinde bulmak imknsz. Bizleri hastanenin bahe kaplarndan da dar brakmyorlar. 'Akrabalarnzdan size turu getirmelerini isteyin!' Akrabalar! Tek akrabalarm Krasnoyarsk taiga'da drt ayak zerinde koan hayvanlar! O halde zavall bir srgn ne yapabilir? izmelerimi giyiyor, bornozumun beline eski askeri ordu kaym balyor ve usulca salk merkezinin duvarnn yar yklm oldu u yere gidiyorum. Ona- dan dar szlyor, demir yolunu geiyorum. Be dakika sonra pazardaym. Klk kyafetim ne pazarda, ne de evresindeki sokaklarda hayret uyandryor, glmelere sebep oluyor. Bunu her eye alm olan halkmzn kafa salnn bir kant olarak kabul ediyorum. Pazarda dolayor ve her eski kamp sakini gibi sk sk pazarlk ediyorum. (yle yal, sar beyaz bir tavuk grdn zaman, inler gibi, 'Bu sska, veremli, kart tavua ka para istiyorsun, teyzeciim?' diye soruyorsun.) Ka param var? Bunu nereden buldum? Byk babam, Kpek ruble'yi korur. Ruble de kafan, derdi. Kurnaz bir adamd byk babam. O turular yaatyor beni. Tedavinin banda birdenbire alveren itahm, tamamiyle kapand. Hatt tedavi yznden ko da almaya balamtm, ama imdi yine zayflyorum. Kafam deta arlayor. Bir seferinde bam feci ekde dnd. Tmrn yar byklne indiini itiraf etmeliyim. Kenarlar yumuak, dokunduum zaman bunu pek hissetmiyorum. Fakat bu arada kanm bozuluyor. Lkositleri artrmak iin bana zel svlar iiriyorlar. (Her halde o arada baka bir eyimi bozuyorlar.) Ayrca Lkositleri tahrik iin (Kendi deyimleri bu. Kullandklar dil ok ilgin!) bana laktik enjeksiyonlar yapmak istiyorlar. Baya barbarca bir ey bu. ne istemez, bana inekten yeni salm taze st getirin, yeter! Ne olursa olsun, onlarn bana bu ineleri yapmalarna izin vermeyeceim. Beni, bana kan vermekle de tehdit ediyorlar. Onlar mcadeleyle uzaklatryorum. Beni kurtaran, kanmn B grubundan olmas. Onlar da daima bu kandan bulamyorlar. Rntgen blm efiyle aramzdaki iliker ounlukla gergin. Her karlamzda kavga ediyoruz. Kadn ok sert.

 287 Son sefer, gsm yoklamaya, 'sinetrol'a kar hi bir tepki' olmad konusunda srara balad. nelerden katm ve hileye saptm syledi. Ben de gzelce hiddetlenmiim gibi rol- yaptm. Tabii aslnda kadn gerekten aldatyordum. Kou doktoruna kar kesin davranmak benim iin daha zor. Bunun nedenini biliyor musunuz? nk kadncaz ok 'yufka yrekli.' (Nikolai Ivanovi, bir keresinde bana 'yumu ak bir sz kemikleri krar,' deyiminin kaynan aklamaa balamtnz. Ltfen hafzam canlandrr msnz?) Bu kadm, sesini hi bir zaman ykseltmedii gibi kalarn doru drst atmasn da bilmiyor. Bana istemediim bir ilc verdii zaman zlyor. Ne sebeptense ben de o zaman kendisine boyun eiyorum. Baz noktalar kolaylkla tartamyoruz. Kadn ok gen saylr, benden gen. Baz sorular sonuna kadar gtrmek acayip oluyor. Aklma gelmiken syliyeyim, kendisi ok da gzel bir kadn. Bir keresinde bana evli olduunu ima etti. Bunu ok iyi hatrlyorum. Sonradan kocas filn olmad ortaya kt. Anlalan bekr olmasn gurur krc bir durum sayyordu, bu yzden yalan syledi. Kitaplardaki bgilere de sk sk bal. Yerlemi tedavi usullerine tam anlamiyle inanyor. Onu bu inancndan vaz ge- iremiyorum. Zaten genel olarak hi kimse bu usulleri benimle grmeyi istemiyor. Beni zeki bir arkada olarak yanma almay arzu etmiyor. Doktorlarn birbirlerine sylediklerini duyabilmek iin kulak kesilmek, tahminlerde bulunmak, sylemediklerinin yerini doldurmak, tp kitaplarn elime geirmek ve kendi kendime bir sonu karmak zorundaym. Yine de ne yapmam gerektiine, benim iin neyin iyi olacana karar vermek zor. Kprck kemiinin yukarsn yok- layp, oraya parmaklarn batrp duruyorlar. Matestaz orada bulacaklarn m sanyorlar? Neden beni o binlerce rntgen ni - tesiyle dolduruyorlar? Bunu tmrn tekrar bymesine engel olmak iin mi yapyorlar? Yoksa bu, bir kpry gerekenden be ya da on defa daha salam yapmalar gibi, bir gvenlik tedbiri mi? Yoksa, ilerini tehlikeye atmadan deitiremiye- cekleri birtakm duygusuz, keyf emirleri yerine getirmeye mi alyorlar? Ama ben bu talimattan ayrlabirim! Bana gerei syleseler bu ksr dngy bozabilirim. Ama sylemiyorlar. Ben upuzun bir mr srmeyi istemiyorum. Zaten gelecein neler getireceini kestirmek neye yarar? nce daima si

 288 lhl nbetilerin kontrol altnda yaadm. Sonra da sanc iinde. imdi biraz nbetiler olmadan ve sanc ekmeden yaamak istiyorum. Hayallerimin, ryalarmn snr bu. Leningrad' ya da Rio de Janeiro'yu istemiyorum. O basit, ssz yere, sakin Ush -Terek'e dnmeyi istiyorum. Yaknda yaz gelecek. Bu yaz, ydzlarm altnda, portatif bir karyolada yatmay ar zuluyorum. Bylece gece uyandm zaman Cygnus ve Pega- sus'a bakarak saati anlyacam. yon tb radyasyonlarna tutulmadan, bu bir yaz yldzlara bakarak geirmek! Ondan sonra bir daha uyanmasam da yanmam. Evet, bir ey daha var. Akamlar scaklk azald zaman sizinle birlikte (tabii Zhuk ve Toby'le de) stepteki yoldan Chu nehrine gitmeyi istiyorum. Orada, nehrin derinletii, suyun dizleri getii yerde kumlarn zerine oturarak, ayaklarm akntya doru evireceim. Orada, tpk kardaki balkl gibi hi kmldamadan uzun zaman oturacam. Bizim Chu'muz, denize ya da gle, byk bir suya erimiyor. Kumlarn iinde kayboluyor. Hi bir yere gitmeyen, yolda en iyi suyunu ve gcn gelii gzel evresine datve- ren bir nehir. Dostlar! Biz mahkmlar da byle yaamyor muyuz? Biz mahkmlarn hayatnn bir tablosu deil mi bu? Hi bir ey yapmaya gcmz yok. Onursuzluk iinde boulup gitmeye mahkmuz. Btn iyi yanmz henz kurmam olan bir nehircik. Hakkmzda btn hatrlanan ise iki avu su... birbirimize uzattmz yardm eli, gsterdiimiz dostluk ve sylediimiz szler. Kumda kaybolan bir nehir! Ve doktorlar nehrin bu son ksmn bile elimden almaya alyorlar. Bensiz, benim hakkmda o korkun tedavi, hormon tedavisi konusunda karar vermeye hak gryorlar kendilerinde. Buna haklar olup olmadm kendi kenderine sormuyorlar bile. O tedavi, iyice kzarak, kzarm bir demirden farksz. Sana bir dokundu mu, mrn boyunca sakat kalyorsun. Fakat o geliigzel hastane hayatmda bu da yle geliigzel bir eymi gibi gzkyor ki. nceleri sk sk dnrdm. imdi zellikle daha da dnyorum: insann hayat iin verebilecei en yksek bedel ne olmaldr? Ne kadar vermelidir? Ne kadar ok fazla saylr? Bu gnlerde okullarda rettikleri gibi, nsann en sevgili, en deerli eyi hayatdr. nk insan bir defa yaar. Bu, her ne pahasna olursa olsun hayata sk sk sarl anlamna geli yor. Kamplar oumuzun, ihanet, iyi ve ciz kimseleri ele vermenin ok yksek bir bedel olduunu renmesine yardm etti.

 289 Hayat buna demez. Fakat dalkavuklua, yaltaklanmaya, yalanlara gelince kamplardakiler birbirlerinden farkllard. Bazlar, bunlarn kabul edilebilecek bir bedel olduunu sylerlerdi. Belki de onlar haklyd. Fakat, ya bu bedele ne denir? nsann hayatn ona renk, tat ve prlt veren her eyden vaz gemek pahasna kurtarmasna? Sindirim, nefes, adale ve kafa almasndan ibaret, baka hi bir eyi olmayan bir hayat srmeye? Bir insann yryen d kabuu halini almaya? Bu pek pahal bir bedel deil mi? Bu bir alay olur. Bu bedeli deyeyim mi? Orduda geirdiim yedi yl ve kampta geen yedi yldan sonra... iki kere yedi, masallardaki srelerin iki misli, ncil'deki srenin iki kat, o yllardan sonra erkek ve kadn birbirinden ayrt edebilme yeteneinden yoksun braklma. stenen bu bedel pek yksek deil mi? Bir dakika bile duraksamaz, onlara azma geleni syleyerek, ok nceden kp giderdim ama, o zaman bana verecekleri 'sertifika'y alamazdm. Ah, Tanra Sertifika! Ah, ah, bir srgnn ona ne kadar ihtiyac var! Yarm komutan ya da kovuturma subay beni ln iki yz mil derinliine srmeye karar verebilir ama o sertifikayla yerime sk sk sarlabilirim. Yolda subay, benim daimi gzetimde ve tedavi altnda bulundurulmam gerek. Kusuruma bakma. Eski bir mahkm bir tp sertifikasn nasl atar. Dnlecek ey deil bu. te; bu yzden, btn yaamm boyunca beni rahatsz etmesine ramen yine hilelere, oyunlara, kurnazla, aldatmacaya ve geciktirme usullerine ba vuruyorum. (Aklma gelmiken, insan fazla hileden yoruluyor ve hatalar yapmaya balyor. Bana yollamanz istediim Omsk'daki laboratuar asistannn mektubunu hatrlyor musunuz? Bunu doktorlara verdim. Kaptklar gibi dosyama koydular. Ancak sonradan ksm efinin beni bununla tuzaa drm olduunu anladm. Kadn artk bana gvenle hormon tedavisi yapacak. Eer o mektubu ortaya karmasaydm, tereddt edecekti.) Ush-Terek'e dndm zaman, tmrn metastaz meydana getirmemesi iin issyk-kul kk kullanacam. Kuvvetli bir zehirle iyiletirmenin asil bir yan var. Zehir, masum bir il olduu iddiasnda de. Ak ak, 'Ben zehirim,' diyor. 'Dikkatli ol. Yoksa karmam.' Ve biz de kendimizi nasl bir Kanser Kouu F : 19

 290 tehlikeye attmz biliyoruz. Son mektubunuz ok abuk geldi, be gnde. Ondan ncekiler ancak sekiz gnde buraya eriiyordu. Tedirgin etti beni. Ne? Bizim blgede jeodetik bir heyet ha? Yzlm aletinin bandaki yerimi tekrar almak, bir tek yl bir erkek gibi almak ve zevkli olurdu. Fakat beni alrlar myd acaba? Mutlaka kumandann koyduu snrlarn tesine yolculuk yapmam isterlerdi. Sonra byle iler daima gizlidir. Daima byledir bu. Benim sicilimde ise daima o leke var. vdnz 'Waterloo Kprs' ve 'Ak ehir' filmlerini hi bir zaman gremiyeceim. Onlar Ush-Terek de tekrar gstermeyecekler. Burada sinemaya gidebilmek iin ise, hastaneden taburcu edildikten sonra ehirde gece kalabileceim bir yer bulmam gerek. Nerede kalabilirim? Kimbir belki de beni taburcu ettikleri zaman ellerimle ayaklarmn zerinde srnmek zorunda kalacam. Bana para yollamay teklif ediyorsunuz. Teekkr ederim. nce bu teklifinizi reddetmeyi istedim. Btn hayatm boyunca bortan kamaya ahtm. Bunu baardm da. Fakat sonra arkamda iz brakmadan lmeyeceimi anladm. O Ush-Terek koyun postundan yaplm palto. Battaniye olarak kullandm iki en siyah ynl kuma. Melnichuk'larm armaan olan ku ty yastk. Karyola haline sokulmu olan sandk. Ve iki kap. Kamptan aldm toprak bardak. Kak. Kova, lstik aacndan arta kalanlar, ve balta. Ve bir de gaz lmbas! Dorusu vasiyetname yazmamakla ahmaklk ettim. >A)nun iin bana yz elli ruble yollarsanz, minnettar olurum. Daha fazlasn istemem. Permanganat, soda ye tarn almaya almam konusundaki isteklerinizi kaydettim. htiyacnz olan dier eyleri hatrlamaya aln. lk aklma gelen hafif bir t. Ne isterseniz alrm. Bunu istemekten ekinmeyin. Nikolai vanovi, hava raporlarnzdan Ush-Terek'in hl souk olduunu ve karlarn da erimediini anlyorum. Burada bahar o kadar gzel ki, inanlmayacak ve yakk almayacak bir ey bu. Hava deyince aklma geldi. Inna Shtrem'i grrseniz, kendisine benden koskocaman bir selm syleyin. Burada kendisini sk sk dndm ona anlatn. Ya da... anlatmayn daha iyi. Baz belirsiz duygular beni kemiriyor. Ben kendim de ne

--291-istediimi bilmiyorum. Herhangi bir ey istemeye ne hakkm var? Fakat bizi daima teselli eden o byk deyii, Daha ktsn de grdk! szlerini hatrlaynca, hemen keyfim yerine geliyor. zellikle ben zgn olmamalym. yle byle geinip gideceiz! Yelena Alexandrovna iki akamda on mektup yazdndan szediyor. Ve ben, son zamanlarda sizin insanlara kar olan nitelikte bir anlay ve dayankl sevgiyi bulmann ne kadar ender olduunu dndm. Bu gnlerde uzaklarda olanlar kim hatrlyor? Arka arkaya akamlarn onlar iin kim feda ediyor? Size uzun mektuplar yazmak ok zevkli oluyor. nk sizin onlar yksek sesle okuyacanz, tekrar tekrar okuyacanz, her cmleyi paralayp, her birini ayr ayr cevaplandracanz biliyorum. Her zamanki gibi iyi ve salkl olun, dostlarm! Sizin Oleg. YRM NC BLM Darda, Maysn bei, ince, souk bir yamurla kasvetli bir gn olacan haber veriyordu, kouta ise, alacal bir gnd, bir deiiklikler gn. Bir gn nce ameliyat iznini imzalam olan Demka, aaya ameliyat kouuna indi, ve iki yeni hasta geldi. Bunlardan birincisi Demka'nn kapnn yanndaki kede olan yatan ald. Uzun boylu, fakat iyice kambur, bel kemii bklm, yz yallktan krm bir adamd. Gzleri o kadar patlak, alt kapaklar da o kadar sarkkt ki, gzleri ok kiininki gibi yatay ovaller yerine daire eklinde duruyordu. Bu dairelerin iinde gz aklar hasta bir krmzlktayd. Alt gz kapaklarnn sarkkl yznden ak ttn rengi irisler de normalden daha iri duruyordu. Bu iri yuvarlak gzler yal adama herkesi hoa gitmeyecek sabit baklarla szyormu gibi bir grn vermekteydi. Son hafta iinde Demka kendisinde deildi. Baca hi durmadan aryp, zonklamt. Uyuyamyor, bir eyle uraa

 292 myor, haykrp, oda arkadalarm rahatsz etmemek iin kendisini zor tutuyordu. Bu onu o kadar ypratt ki, baca kendisi iin deerli olmaktan kt. Aksine Demka'nn bandan, mmkn olduu kadar abucak ve rahatlkla atmay istedii bir yk halini ald. Bir ay nce hayatnn sonu gibi grd ameliyat imdi ona kurtulumu gibi geliyordu. te llerimiz byle deiir. Demka, ameliyat iznini imzalamadan nce kouta herkesle grm olmasna ramen, bugn, eya knn balayarak, 'Allaha smarladk,' dedii zaman, adam, dierlerinin kendisine doru yaptn sylemeleri, ona gven vermeleri iin, konumay o yola soktu. Vadim de daha nce sylediklerini tekrarlamak zorunda kald: Demka bu kadar ucuz kurtulduu iin anslyd. Kendisi, Vadim, onunla yerini memnunlukla deitirirdi. Fakat Demka itiraz edecek bir sr nokta bulup duruyordu. Kemii testereyle kesiyorlar! Bunu ktkm gibi kesi- veriyorlar! Sylediklerine gre anestezi altndayken be bunu hissediyormusun. Fakat Vadim bir kimseyi uzun zaman teselli etmezdi. Bundan holanmazd. Sen ilk deilsin. Dierleri ne yapp s^app buna katlanyorlar. Sen de katlanacaksn. Her eyde olduu gibi bunda da haksever ve adildi. O kimseden teselli istemiyordu. Kendisini teselli etmelerine dayanamazd. Teselli yumuak ve dini bir eydi. Vadim, oradaki ilk gnlerinde olduu gibi kendine hkim, gururlu ve terbiyeliydi. Fakat da gneinin tunluu, yerini uuk bir renge brakyordu. Gitgide daha sklaan bir ekilde dudaklar strapla titriyor, aln sabrszlk ve hayretle seyiri- yordu. Sadece sekiz aylk bir mr olduunu sylemesine ramen atla yolculuk yapt, uakla Moskova'ya gidip, eregorodtsev'le bulutuu zaman, bir kurtulu yolunu bulacandan emindi. Fakat imdi buraya geleli bir ay olmutu. Sekiz aydan biri. Hatt belki de birincisi deil de, bu sekiz aym ncs ya da drdncs. Her gn yrmek daha azap verici bir hal alyordu. Ata binerek, krlarda ilerlemek artk hayal edebilecei bir ey deildi. Sanc kasklarna erimiti. Getirdii alt kitaptan n okumutu. Fakat Vadim artk tek ve esas fonksiyonunun su analiziyle maden cevheri bulmak olduundan pek emin deildi. Gitgide azalyordu bu inan. te bu yzden gen adam kitaplarn eskisi kadar dikkatle okumuyor, yanlara da

--293-soru ve nlem iaretlerini daha az koyuyordu. Vadim, gnleri pek ksa bulacak kadar ok alt zamanlarda hayatn gzel olduunu dnmt .imdi yeteri kadar zaman olduunu gryordu. Hatt yetiyor da artyordu vakti. Eksik olan hayatt. Gen adamn, almak ve okumak gc bir yayn gevek kaytanna dnmt. Artk sabah sessizliinde almak jin erkenden uyanmyordu. Fakat bazan, ba, rtlerin altnda, yatakta sadece yatyor ve kafasmdan u dnceler geiyordu. Vaz gemek, hatt her eyi sona erdirmek, mcadele etmekten de kolay olacakt. O budalaca konumalar ve bo hava titremesine sebep oluyordu. Bazan cl iradesi geveyiverdii vakit, tuzaa dm bir hayvan gibi, Alay brakn! diye ulumak istiyordu. Beni brakn gideyim! Vadim'in annesi drt yksek memurdan randevu alm fakat kolloidal altn ele geirmeyi baaramamt. Buna karlk kadn Rus chaga's getirdi, Vadim'e her iki gnde bir bu svdan bir kavanoz vermesi iin hademeyle anlat ve altn aramak iin dier kurumlardan randevu almak zere tekrar Moskova'ya dnd. Bir yerlerde olunun metastazn emecek radyoaktif altn varken ii rahat edemezdi. Demka, son sz sylemek ya da bunu iitmek iin Kos- toglotof'a gitti. Kostoglotof, yatama yanlamasna uzanmt. Ayaklarn yukarya, ba ksma dayamt. Kafas ise yatam zerinden aradaki akla doru sarkyordu. Demka'ya gre tepestyd. O da Demka'y tepest gryordu. Bu durumda elini uzatarak, usulca adamla vedalat. Yksek sesle konumak onun iin zorlamt. Cierlerinde bir eyler varm gibi geliyordu. Kayglanma, Dernka. Lev Leonidovi geldi. Onu grdm.. Bacan abucak kesecek. Sahi mi? Onu sen, kendin mi grdn? Demka'nm gzleri parlyordu. Kendim grdm. te bu olaanst. Beklediim iin ansl deil miyim? iki yanlarda sallanan uzun kollaryla bu zayf operatr hastane koridorlarnda belirdii zaman hastalar sanki bu beceriksiz tipli adam bir aydr zlyorlarm gibi hemen keyiflenirlerdi. Eer operatrler hastalarn semeleri iin bir sraya dizilselerdi, hi kuku yok heskes Lev Leonidovi'i seerlerdi. Buna ramen hastanede daima kasvetli bir tavrla dolard.

 294 Onun skntl hali, o gnn ameliyatsz getii eklinde yorumlanrd. Zayf, incecik Yevgenia Ustinova iyi bir operatrd ve Demka'nm ondan honut olmamas iin de bir neden yoktu ama adamn Lev Leonidovi'in tyl, maymunumsu ellerinin kendisini ameliyat edeceini renmesi onda tamamiyle deiik bir ruh hali yaratt. Ameliyat nasl sona ererse ersin, doktor kendisini kurtarsn ya da kurtarmasm, Demka nedense Lev Leonidovi'in bir hata yapmayacamdan emindi. Hastayla operatr ksa bir sre iin bir araya getirilirler. Fakat bu srede hasta operatre kendi babasna olduundan daha yakndr. Patlak gzl yeni hasta Demka'nm eski yatamdan bouk bir sesle sordu. yi bir operatr m o? Yznde, hayret dolu, akn bir ifade belirmiti. Titredi. eride bile pijamalarnn zerine kot kadife rop d ambr giymiti. n akt bunun. Kemerini de balamamt. Yal adamn yznde sanki gece evde yalnzken kapya vurulmasyla uyanarak yataktan kalkm ve bana nasl bir felket geldiini tahmin edemezmi gibi bir grnm vard. Demka, M-m-m-m! diye brd. Neelenmi, sanki ameliyatn yara yk omuzlarndan kalkm gibi daha memnun bir hal almt. Adam, adam o! ylesi az bulunur! Seni de mi ameliyat edecekler? Hastaln nedir? Yeni gelen, sanki k soruyu duymu gibi, Beni de, diye cevap verdi. Yzndeki ifade Demka'nn rahatladnn farknda olup olmadn belirtmiyordu, iri, yuvarlak, sabit gzleri deimedi. Ya bunlar ok sabittiler, ya da hi bir ey grmyorlard. Demka, ayrld ve yata yeni hasta iin yapld. Adam, yataa oturarak, srtm duvara dayad ve yine o mbalal gzleriyle sessiz sedasz bakmaya balad. Gzlerini evresinde dolatrmyor, baklarn u ya da bu adama dikerek ok uzun bir zaman onu szyordu. Sonra ban evirerek, baka birine bakyordu. Ya da onun arkasnda bir yere. Koutaki sesler, hareketler yznden kmldad yoktu. Konumuyor, sormuyor, cevap vermiyord u. Bir saat geti ve dierleri azndan sadece Fergana'l olduunu alabildiler. Hemireden adnn ulubin olduunu rendiler. Rusanof, hemen karar verdi, bu adam baykutu. u sabit, yuvarlak, hi kmldamayan gzler. Zaten kou o gelmeden

 295 nce yeteri kadar kasvetliydi. Her halde bu bayku durumu daha dzletmeyecekti. Adam hzl baklarn Rusanofa dikerek, yle uzun uzun bakt ki, sonunda bu baklar sevimsiz bir hal ald. Adam, sanki sulularm gibi, hepsine teker teker byle bakt. Koutaki hayat artk eski zorlamasz yolunda sremezdi. Pavel Nikolayevi'e bir gn nce on ikinci ineyi yapmlard. Adam bu inelere almt. Onlara sayklamadan dayanyordu. Fakat sk sk ba armaya, gc azalmaya balamt. En nemli ey, lmn onu tehdit etmediinin iyice an - lalmasyd. Aileyi dehete dren korku buydu tabii. Tmr klerek, yar boyuna inmiti. Boynuna yerlemi olan ey yumuamt. Onu yine rahatsz etmesine ramen, kendisini eskisi kadar engellemiyordu. Ba, hareket serbestliine kavumutu. Geriye sadece o halsizlik kalyordu. Bu bitkinlie dayanlabilinirdi. Hatt bunun insan yattran bir taraf vard. Yatakta yatarak haftalk resimli Ogonyok'u ya da mizah dergisi Krokodil'i okumak, Porto arabn ierek kuvvetlenmek, yemek istedii lezzetli eyleri semek, ho, nzik kimselerle konumak, radyo dinlemek... fakat bu sonuncular evde yapacakt. Eer Doktor Dontsova onu denekle drtklyormu gibi parmaklarn iddetle, zellikle koltuk altlarnn etrafna bas- trmasayd, geriye sadece o halsizlik kalacakt. Kadn, bir ey aryordu. Adam, yatakta bir ay yattktan sonra bunun ne ol duunu tahmin edebilirdi: ikinci, yeni bir tmr. Doktor onu odasna ard, muayene masasna boylu boyunca yatrarak, eliyle kasna iddetle bastrd. Tmrn klmesinden dolay duyduu sevin tama- miyle kaybolmu olan Pavel Nikolayevi, endieyle sordu. Bu tmrn yaylaca alnamna m geliyor? Doktor Dontsova, ban sallayarak, Biz de sizi tmrn yaylmasna engel olmak iin tedavi ediyoruz, dedi. Fakat bir hayli ine yaptrmanz lzm. Rusanof, zntye sordu. Yaptrdklarmn iki misli kadar m? Bakalm grrz. (Doktorlar size bir eyi kesin olarak sylemezler.) On ikinci ine onu o kadar halsizletirmiti ki. Ve kan tahlillerine bakarak balarn sallyorlard. On iki ineye daha m- dayanacakt? Hastalk, bir ekilde olmazsa, baka bir ekilde mutlaka yapacan yapyordu. Tmr klmt ama orta

 296 da sevinmek iin gerek bir neden de yoktu. Pavel Nikolaye- vi, gnlerini hareketsiz, ounlukla yatarak geiriyordu. Ney- seki Ogloyed ehlilemiti. Homurdamp, dilerini gstermekten vaz gemiti. Rol yapmad, hastaln onu da kvrandrd ortadayd. Eskiden daha sk bam aaya sarktarak, gzlerini kapatyor, uzun zaman yle yatyordu. Pavel Nikolayevi, ba ars tozlar alyor ahuna slak havlu koyuyor ve a kar gzlerini rtyordu. Bylece, saatlerce hi kavga etmeden, sakin sakin yan yana yatmaktaydlar. O arada merdivenin geni sahanlna (Oksijen tpn emip duran ufak tefek adam morga gtrdkleri o yere) bir dviz asld. Uzun, krmz bez zerine beyaz harflerle yazl mt bu. Hastalar! Hastalklarnz zerinde tartmalar yapmayn! Tabii yle bir bez zerine ve yle dikkati eken bir yere Mays gn sloganlarnn ya da htillin yetmiinci yl dnmiiyle ilgili vecizelerini aslmas daha uygun olurdu. Fakat hastane hayat iin bu daha nemliydi. Ve Pavel Nikolayevi hastalarn iini skmamalar iin bunu bir ka defa tekrarlad. (Genel olarak, devletin gr as bakmndan kanserlileri br araya koymamalar, bunlar dier hastalarn arasna datmalar daha doru olur. O zaman hastalar birbirlerini korkutmazlar, doktorlar da gerekleri onlardan gizleyebilirler. Bu ok daha insanca bir ey olur.) Koua hastalar gelip gidiyordu. Ama ilerinde hi bir zaman neeleri yoktu. Hepsi de kederli ve skntlyd. Koltuk deneini artk bir yana brakan ve yakmda taburcu edilecek olan Akhmadzhan glerek beyaz dilerini gsteriyordu. Fakat o da kimseyi neelendiremiyor ve belki yalnzca kskanlk uyandryordu. Sonra birdenbire bu kasvetli, kurun gnn ortasnda, i skc yeni hastann geliinden iki saat sonra, hepsi de yataklarnda yatar ve yamurun ykad camlardan ieriye pek az k szld iin yemek zamanndan nce elektrik klarn yakmay isterlerken, koua ksa boylu, canl bir adam girdi. evik, sakkl admlarla yryerek, hemireye yetiti ve onu geti. O ieri girmedi, top gibi koua dald. Sanki hastalar onu karlamak iin sra sra dizilmiler ve kendisini beklemekten de yorulmular gibi tellyd. Sonra onlarn tembel tembel yataklarnda yattklarn grerek, hayretle duraklad. Hatt slk be ald. Onlara sitem edermi gibi bir sesle, neeyle konutu.

--297-E, kardelerim? Neden skntl oturuyorsunuz? Ayaklarnz kuruyup bzld m? Ve dierlerinin onunla tanmaya hazr olmamalarna ramen, yar askerce bir hareketle onlar selmlad. Maksim Petrovi Chaly! diye kendisini tantt. Bana 'Ho geldin,' demenizi kabul ediyorum. Raaa-hat! Yznde kanser ykntsnn izleri yoktu, aksine canl, kendine gvenen bir glmseme yaylmt. Dierlerinden bir ka da ona glmsediler. Pavel Nikolayevi de bunlara dahildi. Bu inleme merakllarnn arasnda geirdii bir aydan sonra bu yeni gelenin gerek bir erkek olduu belliydi. Yaa... Adam, hi kimseye sormadan, yatan szd ve kesin bir tavrla o yana doru gitti. Pavel Nikolayevi'in yanndaki karyolayd bu. Mursalimof'un karyolas. Yeni gelen, yataa Pavel Nikolayevi'in tarafndan yaklat. Oturarak, karyolada zplad, bunu gcrdattktan sonra vard sonucu aklad. Yzde altmn amortize etmi. Bahekimin fare avlayanlardan olmadn anlyorum. Eyalarm boaltmaya balad. Ama boaltacak bir eyas olmad da belliydi. Ellerinde hi bir ey yoktu. Bir cebinden bir ustura kard. Dier cebinden ise bir deste iskambil. Hemen hemen yeni saylrd bunlar. Adam iskambilleri alarak abucak kartrd. Sonra da parlak gzleriyle Pavel Nikola- yevi'e bakarak, Oynar msnz? diye sordu. Pavel Nikolayevi, nazik bir tavrla itiraf etti. Bazan. Preference oynar msnz? Pek oynaman. Daha ziyade Kazino. Chaly, ciddi ciddi, ocuklar iin o, dedi. Stoss? Vint? Poker? Haydi, haydi! Rusanof, utanga bir tavrla, Chaly'nh szleri nemli deilmi gibi elini sallad. Bunlar renecek vaktim hi bir zaman olmad. Chaly, heyecanla, Bunu size burada retiriz, dedi. Baka nerede yapr bu i? 'Nasl olduunu bilmiyorsan, biz sana retiriz. renmek istemiyorsan, istetiriz,' derler. Bir kahkaha att. Burnu yzne gre ok kocamand. Yumuak, byk ve krmzyd bu burun. te bu yzden de yz saf, drst ve dost bir grnmdeydi. Buyuran bir tavrla aklad. Poker'den daha gzel bir oyun yoktur. zellikle stud poker. Artk Pavel Nikolayevi hakknda hi bir phesi kalma

 298 dndan baka oyuncular bulmak iin etrafna baknd. Fakat yakndakilerin hi biri de mit verici adaylara benzemiyorlard. Akhmadzhan, Chaly'nin arkasndan, Ben! dedi. Ben renirim! Chaly, bunu takdir etmiti, iyi! Yataklarn arasna koymak iin bir tahta bul. Etrafna bakmarak, ulubin'in donmu baklarn, sonra da gl pembesi trbanl baka bir zbek grd. Gm tellerden yaplm gibi duran aaya doru dk, pos byklar olan bir zbek. Tam o srada, Nelly elinde kova ve bezlerle, bu en olmayacak anda yeri silmek iin ieri girdi. Burada byle bir bldrcna rastlayacam aklma gelmezdi. Dinle, daha nce neredeydin? Sen ve ben hamakta gzel saatler geirebiliriz. Nelly, kaim dudaklarn bkt. Kadmn glmesi byleydi. Hi bir zaman ge kalnm saylmaz. Ama sen hastasn. Chaly, ark syler gibi, Gbek gbee herkes salkldr, dedi. Yoksa benden utanyor musun? Nelly, baklaryla onu lt. Ne kadarn erkek senin? Chaly, cevap verdi. Senin iin her tarafm erkek. Hi korkun olmasn. Haydi, haydi, yeri smeye bala. Cepheyi incelemek istiyorum. Nelly, yumuak ballkla, Buyur, bak, dedi. Bedava bu. Islak bezi ilk karyolann altna ap diye yaptrarak, iine eildi. Belki de bu adam hi hasta deildi. Grnte hi bir yaras yoktu. Yz i strabn da yanstmyordu. Acaba iradesi glyd de onun iin mi byle hareket ediyordu? Kouta hi kimsenin salyamad fakat zamanmzn adamna yakan bir rnekti. Pavel Nikolayevi, kskanarak Chaly'e bakt. Usulca sordu. Nen var? ikisinin arasnda oluyordu bu konuma. Benim mi? Chaly, ban sallad. Polip. Koutakilerin hi biri de polipin ne olduunu tam anlamyla bilmiyorlard. Fakat bazlar bu sz duymulard. Sana strap vermiyorlar m? Onlar strap vermeye balar balamaz, kalkp geldim. Ameliyat? Haydi yaplsn. Beklemek neye? Rusanof, gitgide artan bir saygyla srar etti. Polipler nerede? Chaly, neeyle, Tabii karnmda, dedi. Ve hatta glm

--299-sedi. Her ne hal ise midemin bir parasm kesecekler. Drtte n. Elinin yann karnnn zerinden geirerek, kesermi gibi yapt. Bir yandan da yzn buruturdu. Rusanof, byk bir hayretle, Sonra? dedi. Aldrma, elbet idare ederim. Bnyem votkay yine emebilsin, bu bana yeter. Fakat btn bu hastalklar byk bir cesaretle karlyorsun. , Sevgili komum... Saf bakl, iri burunlu Chaly, neeli kafasn sallad. Eer kederlenmek istemiyorsan, kendini zntye kaptrmamaksn. Ne kadar az kayglanrsan, kayglanacan konu da o kadar azalr, ite benim tavsiyem. Akhmadzhan, bir kotrplak paras getirdi. Bunu Rusanof'la Chaly'nin karyolalar arasna yerletirdiler. Kendileri de rahata etrafna oturdular. Ah, ite bu kltrl. Akhmadzhan pek memnundu. Chaly, emir verdi. Iklar yakn. Elektrikleri yaktlar. Ortalk daha da neeli bir hal ald. Drdnc ne olacak? Drdnc oyuncu yoktu. Aldrma. Sen oyunu anlatmaya bala. Rusanof ok nee- lenmiti. ite tpk salkl bir adam gibi kalkm oturmu, ayaklarn da yere dayamt. Ban evirdii zaman, boynundaki sanc eskisi kadar iddetli deildi. Kontrplak paras sadece tahtayd ama bu imdi tavandaki parlak, neeli, n aydnlatt bir oyun masas halini almt. skambillerdeki belirli, tam, neeli krmz ve siyah iaretler beyaz cilal fonun zerinde iyice be lli oluyordu. Belki insan Chaly'nin hastalk hakkndaki grn gerekten kabul etmeliydi. O zaman hastalk ortadan kaybolabilirdi. Neden burnunu ekerek alayacakt? Niin kara dncelere saplanacakt? Akhmadzhan, sordu. Baka neyi bekliyoruz? Bylece... Chaly, emin parmaklaryla desteyi bir film, sinema filmi hzyla kartrd. Gereken ktlardan bir yn yapt. Dierlerini ise att. Dokuzdan asa kadar btn ktlar kullanacaz. Renkler u srayladr: nce trefl, karo, sonra kupa, maa. Renkleri Akhmadzhan'a gsterdi. Gryor musun?. Akhmadzhan, byk bir zevkle, Anlyorum, diye cevap verdi.

 300 Maksim Petrovi Chaly, kartlar bkp, kartrarak szlerine devam etti. Her oyuncuya be kt verir. Geri kalan ktlar yapanda durur. imdi kazanan ellerin srasn renmeniz gerekiyor. Bir per. Onlara gsterdi. D per. Kent - be kt srayla. Byle ya da bu ekilde. Sonra ayn cins. Ful... Biri kapdan sordu. Chaly hanginizsiniz? Chaly benim. O halde girie gel. Karn seni ziyarete gelmi. Elinde pazar antas var myd? Bunu farkettin mi?. Eh, kardelerim. imdilik oyuna ara vereceiz. Neeli ve kaygsz, dar kt. Kou sessizleti. Tavandaki klar sanki akam, ge va- kitmi gibi yanyordu. Akhmadzhan kendi yatana dnd. Yere su saan Nelly hzla erledi. Herkes onun nnden bacaklarn ekmek zorunda kald. Pavel Nikolayevi, tekrar uzand. Kedeki baykuun baklarn bann yannda, srar dolu ve sitemli bir basn gibi hissediyordu. Bu basntan kurtulmak iin sordu. Nen var, yolda? Fakat skntl ihtiyar adam, cevap olarak terbiyeli bir iaret bile yapmad. Sanki bu soruyu duymam gibiydi. Yuvarlak, kzl ve ttn rengi gzleriyle Pavel Nikolayevi'in kafasnn ilerisinde bir yere bakyordu. Pavel Nikoleyevi, onun cevabn beklemekten vazgeerek, parlak iskambil ktlarm parmaklarnn arasndan geirmeye balad. Sonra da o bouk sesi duydu. O. 'O' dan kasdi neydi? Bilgisiz herif! Pavel Nikolayevi, artk adama bakmyordu. Onun yerine arka st uzanarak, dnmeye balad. Chaly'nin gelii ve iskambiller onu oyalamt ama aslnda Pavel Nikolayevi gazeteyi bekliyordu. Bu unutulmayacak bir tarihti. nemli, anlam kartlabilecek bir gnd bu. O da, gazetelerden gelecek zerine ok eyi kestirebilecekti. Gazeteler sayfalarn evresin siyah yas izgileri ekecekler miydi? Yoksa bunu sadece ba sayfaya m koyacaklard? Resim btn sayfay m, yoksa bunun drtte birini mi kaplayacakt? Manetlerin ve ba makalenin ifadesi nasl olacakt? Yksek Mahkeme ve hkmetteki deiikliklerden sonra btn bunlarn zel bir anlam vard. te Pavel Nikolayevi bunu birinden duyabilirdi ama burada yalnzca gazeteler vard.

 301 Nelly, yataklarn arasndan zorla ilerleyerek, kpr kpr kprdanyordu. Karyolalarn arasnda yeteri kadar yer yoktu. Fakat kadn hzla alyordu. ini bitirmek zereydi. Yol ke esini yerine yayyordu. Rntgen odasndan dnen Vadim keenin yanndan ieri girdi. Hasta ayan dikkatle basyordu. Dudaklar acyla se- yirmekteydi. Gazete elindeydi. Pavel Nikolayevi, ona seslendi. Vadim! Buraya gel, otur. Vadim, duraklad. Dnd. Rusanof'un yatana doru dnerek oturdu. Srtnmemesi iin pantalonunun paasn tutuyordu. Rusanof, Vadim'in gazeteyi daha nceden am olduunu farketti. Bu hi okunmam bir gazete gibi katl deildi. Pavel Nikolayevi gazeteyi daha eline alrken, ba sayfada siyah ereve de, resim de olmadm hemen grd. Gazeteyi daha yaknd an inceleyerek, sayfalar tella evirerek, arand, arand. Fakat hi bir yerde bir resim, yas iareti olan bir ereve ya da bir balk bulamad. Hatta gazetede bir makale be yoktu. Vadim'e, Yok mu? diye sordu. Hi bir ey yok mu? aalam, gen a dama olmayan eyin neyle ilgili olduunu sylememiti. Vadim'i pek iyi tanmyordu. Vadim, parti yesi olmakla beraber genti. Yksek bir memur deil, sadece dar grl bir uzmand. Kafasndan neler getiini tahmin etmek imknszd. Fakat bir keresinde Pavel Nikolayevi'e onun hakknda mide kaplmasna yol aacak eyler sylemiti. Srlm olan milliyetilerden szederlerken, Vadim jeoloji kitabndan ban kaldrm, Rusanof'a bakarak, omuzunu silkmi ve sadece ona usulca, Mutlaka bir ey yapmlard, demiti. Biz kimseyi sebepsiz yere srmeyiz. Bu doru szle Vadim kendisinin akll ve kararl olduunu ortaya koymutu. Onun iin imdi Vadim'e ne demek istediini aklamasnn gerei yoktu. Vadim de gazetede ayn eyi aramt. Rusanof'a bir sayfann en altndaki bir yazy gsterdi. Rusanof heyecan arasnda bunu grememiti. Hergn rastlanlr trden bir sayfann en altna sktrlm bir yaz. Bunu belirli, grlr bir hale sokacak bir ey yoktu. Resim de konulmamt. Yalnzca bir uzmann yazd bir

 302 makaleydi bu. Ve makale yalnz, Stalin ve Komnist Yapnn. Sorunlar e giliydi! ikinci yldnm zerine hi bir ey yazlmamt. Halkn zntsn bildiren bir ey de. Hele onun nas yaadna ve sonsuza kadar yaayacama dair bir kelime be yoktu. Hepsi bu kadar myd? O 've sorunlar'? Yalnzca o sorunlar? nsan bu szlerle orman fideleri ekilmesi zerine bir yaz bile yazabirdi. Askeri zaferler ne olacakt? Ya onun felsefe dehas? Bimin lideri olan Stalin? Btn halkn ona kar olan sevgisi? Dehete ve yasa den Pavel Nikolayevi, alnn krtrarak gzlklerinin arkasndan Vadim'in esmer yzne bakt. Bu nasl olabilir? Omuzunun zerinden ihtiyatla Kostog- lotof'a bakt. Fakat gen adam uyuyor gibiydi. Gzleri kapalyd, ba yataktan aa sarkmt. ki ay nce iki ayd deil mi? Hatrlarsan, doumunun yetmibeinci yl dnmyd, herey eskiden olduu gibiydi. Byk bir portre, iri balklar. 'Byk Lider.' Ve imdi bu? Rusanof'u imdi en fazla inciten ey tehlike bile deildi. Hayr, hayr, geride kalanlarn karlat tehlike deildi. Hayr, onu nankrlk, bu nankrlk sarsmt. Sanki onun, Rusanof'un kiisel hizmet sicine, onun kusur bulunamayacak toplumsal durumuna tkrmler, bunlar inemilerdi. Li- der'in lmnden sadece iki ksa yl sonra alar boyunca yanklanan an ve ihtiam ortada kesiliverdiine, btn mirlerinin ve mirlerinin mirlerinin be boyun edii O ok Sevilen, O ok Akll insan, yirmi drt ay ierisinde aa indirilip, bir kenara atldna gre, geriye ne kalyordu? Artk neye g venebilirlerdi? O, Rusanof, salna kavutuktan sonra neyle karlaabilirdi? Vadim, gayet yavaa, Resmi olarak dedi. Bunun nedeni tannm kimselerin lm yldnmlerini deil, yalnzca doum yldnmlerini anmak iin verilen son karar olabilir. Fakat bu makaleye baklrsa... Vadim, zntyle bam sallad. O da krlmt. zellikle lm olan babas adna. Babasnn Stalin'i nasl sevdiini hatrhyordu. Adam, hi kuku yok ki onu kendisinden fazla sevmiti. (Vadim'in babas hi bir zaman kendisi iin bir ey istememiti.) Ve Stalin'i Lenin'den de fazla severdi. Belki karsyla oullarndan bile fazla. Adam, ailesinden akac, teklifsiz bir dille szederdi ama Stalin'den

--303-asla. yle zamanlarda sesi titrerdi. alma odasnda Stalin'in bir portresi aslyd. Yemek odasnda da baka bir resmi. ocuklarn odasnda ise bir ncs. ocuklar byrlerken daima yukarda o kaim kalar, pos by, btn duygular siyah kadife gzlerin prltsna sktrlm olan, korku kadar neenin de szmas imknszm gibi duran o salam, sabit yz grmlerdi. Babalar, Stalin'in her sylevinin tamamn okuduktan sonra bunlarm baz blmlerini yksek sesle oullarna da okur, onlara bunlardaki derin anlam, bunlarm ne kadar zekice ifade edildiini ve kullanlan Rusa'mn gzelliini anlatrd. Daha sonra, yani babas ldkten ve Vadim de olgunlatktan sonra gen adam o sylevlerdeki slbu cansz bulmaya balad. Dnceler ise ksa ve z ekilde anlatlmamlard. Halbuki bunlar daha ksaca ifade edilebilirlerdi. Ve o kadar yere baka baka dnceler de sdrrd. Vadim, bunlar dnm fakat kimseye de sylememiti. Evet, bunlar dnmt ama tohumu ocukluk yllarnda ekilmi olan hayranlndan szettii, bu iddiada bulunduu zaman karakterine daha uygun bir ekilde hareket etmi gibi bir duyguya kaplyor- du. lm gn hl belleinde taptazeydi. Yallar, genler ve ocuklar hngr hngr alamlard. Kzlar lukrm, erkek ocuklar gzlerini silmilerdi. ylesine yas vard ki sanki bir kii lmemi, btn evren gmt. Sanki bu gn, insanlk bu felketten sonra sa kalabilirse, tarihe yln en karanlk gn olarak geecekti. Ve imdi bu ikinci yldnmnde, ona gazetede yas erevesi iin kullanlacak mrekkebi bile fazla grm gibiydiler. Basit, iten gelen szckler de kullanmamlard. ki yl nce aramzdan ayrlan... Byk savata sendeleyip den askerlerin son nefeslerini verirken syledikleri add bu. Bu yalnzca Vadim'in bu anlayla yetitirilmi olmasndan deildi. O bu alkanlktan kurtulabilirdi. Fakat btn mantk kurallar o Byk lnn onunla anlmasn gerektiriyordu. O duruluktu. Yarnn bu gnn yolundan sapmyacana olan gven O'ndan nlar gibi evresine yaylrd. O bilimi ykseltmiti. O bilim adamlarn ykseltmiti. Onlar aylk ve ev gibi kk dertlerden kurtarmt. Yarn bilim adamlarn datacak, onlar o olaanst faydal ve baka eylerle ilgilenmelerine engel olan ilerinden saptrarak, toplumu rgtlemek, yeteri kadar geliememi kimseleri eitmek ve budalalar inandrmak

--304-gibi eylere dalmalarna yol aacak bir sarsntnn olmamas iin dirence, O'nun salandna gereklilik vard. Vadim, skntl bir tavrla hasta ayan yatana srkledi. Aym anda Chaly, elinde yiyecek dolu ar bir kesek- dyla, nee iinde dnd. Yiyecekleri ba ucundaki kendi karyolasn Rusanof'unkinden ayran akha yerletirilmi olan komodine koyarak, alakgnll bir tavrla glmsedi. Yemek yiyebeceim son gnler! Ondan sonra yarm mideyle ne olacan kimse bilemez. Rusanof'un Chaly'e olan hayranl o kadar bykt ki. te bu adam iyimser. Cesaret buna denir! Chaly, raflara yiyecekleri yerletirmeyerek, Konserve domates, diye szlerine devam etti. Kavanozdan parmaklaryla bir domates alarak, bunu yuttu. Dudaklarn bzd. Hm... yiymi. Dana... Sulu dana rostosu. yle kupkuru de. Bunu okayarak, bir dilimi yalad. Bir kadnn altn gibi elleri. Sonra, sessizce, koutan gizlice yarm litre votkay yutu- verdi. Bunu yalnz Rusanof tan gizlememiti. Pavel Nikolayevi, Demek sen buralsn, dedi. H-hayr. Bural dedim. Buraya yolculuk srasnda gelirim. iin. Fakat karn burada oturuyor. Chaly, onu dinlemiyordu. Adam fileyi gtrmekteydi. Dnd zaman, ba ucundaki komodinin dolapm at. indekilere bakt. Bir domates daha yutarak, kapa kapatt, Ban neeyle sallad. Nerede kalmtk? Devam edelim. O srada Akhmadzhan, drdnc bir oyuncu bulmutu. Merdiven sahanlndan gen bir Kazak't bu. Beklerlerken, yatana ilimi olan Akhmadzhan Kazak'a heyecanl heyecanl Rus Trk savam anlatmt. Rusa konuuyor, arada srada konumasna yardmc olarak el iaretlerinden faydalanyordu. (Bir gece nce baka bir ble gitmi ve orada 'Plevne'nin aln' filmini grmt.) imdi ikisi birden geldiler. Tekrar tahta yerletirildi. Eskisinden daha da neeli olan Chaly, iskambilleri evik, usta ellerle evirerek onlara gsterdi. Bu ful, anlyor musunuz? ayn kttan ve bir de per oldu mu o fuldur. Anlyor musun,chechmek? dedi. 'Yerli'nin argo dilindeki karln kullanmt. Ben chechmek deilim. Akhmadzhan, ban sallad. Fa

 305 kat alnmamt. Ben orduya girmeden nce chechmek'dim. Pekl. Sonra; flo. Bu bei de aym cinsten oluncadr. Ondan sonra aym cinsten drt kt gelir. Sonra aym cinsten, dokuzdan papaza kadar olan flo. Kt srasyla flo yani. Byle. Ya da byle. Hepsinden iyisi flo ruvayaldir... Oyun hemen anlalamad. Fakat Maksim Petrovi Chaly onlara oynadka her eyin anlalr bir hal alacana sz verdi. En nemlisi, dam yle heyecanla, yle iten, duru bir sese konutu ki, bu Pavel Nikolayevi'in yreini stt. Halk iin olan bir hastanede byle sevimli, ho bir insanla karlaacam hi sanmamt. te burada iten, dosta bir grup halinde oturuyorlard. Bu, saatten saate byle devam edecekti. Bunu her gn yapabirlerdi? Hastal neden dnecekti? Ya da dier skc, ho olmayan sorunlar? Niin? Chaly haklyd. Rusanof, oyunu iyice renmedike parayla oynamama- lar artm ileri srecei srada, birdenbire kapdan bir ses ykseldi. Chaly hanginizsiniz? Chaly benim. Dar k. Karn ziyarete geldi. Allahm bels kaltak. Maksim Petrovi bu szleri garazla sylememiti. Ona cumarteseri gelmemesini syledim. Pazarlar gel dedim. Birbirlerine rastlayabilirler. ey, msaadenizle dostlarm. * Oyun tekrar durdu. Maksim Petrovi Chaly kt. Ve Akhmadzhan'la Kazak talim etmek iin iskambilleri alp gtrdler. Pavel Nikolayevi de tekrar tmrn ve 5 Mart yldnmn hatrlad. Kedeki baykuun sabit, onu onaylamayan baklarn hissetti. Dnd ve Ogloyed'in gzlerinin a k olduunu grd. Kostoglotof aslnda uyumuyordu. Gerekten o sre boyunca uyumamt gen adam. Rusa- nof'la Vadim gazete sayfalarn hrdatarak aralarnda fsl- datklar zaman her kelimeyi duymu ve gzlerini bile bile kapal tutmutu. Onlarn neler syleyeceklerini iitmek istiyordu. zellikle Vadim'in ne diyeceini. Artk gazeteyi dn alarak amasna gereklilik yoktu. Her eyi biliyordu. Yine o yumruklama, arpnt. Hzla arpan kalbinin arpnts. Kalbi, o hi bir zaman almamas gereken demir kapy Kanser Kouu F : 20

 306 yumrukluyordu. Fakat bir ey gcrdamaya balamt. Bir ey oynuyordu ve ilk pas kilitten dt. Kostoglotof, iki yl nce hr olan kimselerden duyduklarn anlyamamt. O gn ihtiyarlar alam, okul kzlar h- krm ve dnya sanki yetim kalmt. Bunu hayal etmek bile glnt. nk gen adam kampta neler olduunu hatrlyordu. Onlar almaya gtrmemiler, barakalar kirli tutulmu ve herkes ieride tutulmutu. Kampn dndaki, hi bir zaman susmayan oparlr kapatlmt. Btn bunlar hep bir arada alnd zaman kamp subaylarnn iyice aaladklarn, balarna fevkalde bir felket geldiini aka ortaya koyuyordu. Efendiler arasnda znt, mahkmlar iin mjde demekti. Hi alma yok. Yatakta yatlyor. Yemek yanlarndayd. nce bir trl doyamadklar uykuya kandlar. Sonra meraklandlar. Ondan sonra gitar ve bandura almaya baladlar. Barakalarda bir odadan dierine gitter. Birbirlerine tahminlerini akladlar. Kamptakileri nereye kilitlerseniz kitleyin, yine de gerek ieri szar. Frndan, ekmek kesilen odadan, mutfaktan... imdi de bu usulca ieri kayarak, etrafa yayd. nce pek kesin olmayan bir ekde. Fakat barakalarda dolaanlar ya da karyolalarnda oturanlar: Hey, ocuklar! Byk Yamyam nallar dikmie benzer! Hayr! Buna inanamam! Ben inanabilirim! Ve bir kahkaha tufan. Gitarlar ve balalaykalardan kan sesler daha ykseldi. Yirmi drt saat barakalarn kaplarn amadlar. Ertesi sabah, Sibirya llerine gre bile souk olan bir gnd bu, btn kamp skinleri sraya dizildiler. Binba, btn yzbalar ve temenler oradaydlar. zntyle mthi sarslm olan binba haberi vermeye balad, Derin bir kederle... Dn Moskova'da... Mahkmlarn sert, kemikleri kk, kaba, esmer yzleri, aka sevinlerini belli etme cesaretini gsterememelerine ramen, glmsemelerle aydnland. Glmsemeleri gren binba, fkeyle adeta kendisinden geerek, emretti apkalarnz karn! Yzlerce kii bir anlk bir duraksama geirdiler. taatsizlik edemezlerdi. Fakat apkalarn karmak onlar iin ikinci bir hakaret olacakt. Sonra, doutan akac olan kamp komii, apkasn, krk taklidi kumatan yaplm Stalinka'sn dierlerinden daha nce kard... ve bunu havaya att. Emre itaat etmiti.

 307 Yzlerce mahkm onu grerek apkalarm havaya frlattlar. Binba mahvoldu. Ve btn bunlardan sonra Kostoglotof yallarn gerekten aladklarn, okul kzlarnn hkrdklarn ve dnyann yetim kaldm rendi. Chaly, yine elinde yiyecek dolu bir fileyle, daha da neeli bir tavrla dnd. Fakat elindeki baka bir fileydi. Biri hafife gld, ilk grltl kahkahay atan ise Chaly'nin kendisi oldu. Kadnlarla ne yapabilirsiniz? Madem onlara zevk veriyor, o halde onlar neden teselli etmemeli ? Bunun kimseye bir zarar olmuyor ki. Bir hanm ne yaparsa yapsn, o yine de... Kahkahalarla glmeye balad, dinleyenler de yle. Chaly kendisini tutamyor, ciz bir tavrla ellerini sallyordu. Maksim Petrovi durumu yle tabii bir hale sokmutu ki, Rusanof itenlikle gld. Akhmadzhan, meraklanmt. Fakat hangisi karn? Maksim Petrovi, Onu sorma, kardeim, diye iini ekerek, yiyeceklerini ba ucundaki komodinin zerine dizdi. Kanunu deitirmemiz gerek. Mslmanlar bu ileri daha insanca bir ekilde ayarlyorlar. Kanun krtaja izin vereli, hayat daha basit bir hal ald. Bir kadn neden yalnzlk eksin? Hi olmaz? sa ylda bir defa yanlarnda biri olmal. Yolculuk y apan erkekler iin uygun bir ey bu. Her ehirde kendilerini bekleyen bir oda bulurlar. Tabi odalarda da tavuk budu olur. Yiyecek paketlerinin arasnda yine bir ie vard. Chaly, kk dolabn kapan kapayarak, bo fileyi gtrd. Anlalan bu kadnla fazla megul olmad, adam hemen dnd. Yef- rem'in bir aa bir yukar dolat ortadaki geitte durdu. Ve kvrck sal bann arkasn kayarak Pavel Nikolaye- vi'e bakt. (Samanla keten iplii aras renkte, sk salar vard.) Bir eyler yiyelim mi komu? Pavel Nikolayevi, tatl tatl glmsedi. Akam yemei ge kalmt. Zaten bunu, Maksim Petrovi ba ucundaki komodine koyduu yiyeceklerden yiyip, azn aprdattktan sonra iste- miyecekti. Maksim Petrovi'in o et yiyici havasnda hoa giden bir eyler vard. Kaln dudaklarm aralayan glmsemede Rusanof'u onunla birlikte akam yemei yemeye iten bir eyler olduu gibi. Rusanof, Maksim Petrovi'i kendi masasna davet etti.

 308 Haydi yiyelim. Burada bende lezzetli bir eyler var. ki bardaklar ne olacak? Chaly, eildi ve el abuklu- uyla kavanozlar, paketleri kararak bunlar Rusanof iin komodinin zerine koydu. Fakat bunu yapamayz. Pavel Nikolayevi, ban sallad. Bu kesinlikle yasak. Hastalmz... . Btn bir ay kimse byle bir eyi aklndan be geirmeye cesaret edememiti. Fakat Chaly durumun byle olduunu hayal bile etmiyordu. Kk adm nedir? Babamn ismi? Rusanof'un karsna gemiti be. imdi diz dize oturuyorlard. Pavel Nikolayevi. Paa! Chaly, elini dosta bir tavrla onun omzuna koydu. Doktorlar dinleme! Onlar bizi iyi edelim derken, mezara sokarlar. Ve bizim yaamamz gerek; Aah kahretsin! Maksim Chaly'nin krmz, iri burunlu, kaim, dolgun dudakl irkin yznde inan ve iyi niyet vard. Bugn cumartesiydi, hastanedeki btn tedaviler pazartesiye kadar dururdu. Darda pencereyi karartan yamur Rusanof'u btn yaknlarndan ve dostlarndan ayryordu. Gazete yas resmi basmamt. Endieli bir krgnlk kalbine yerleti. O uzun uzun akamdan nce parlak elektrik klar yanmt. imdi bu gerekten pek ho olan adamla iki iip, yemek yer ve poker oynayabilirdi. (Artk arkadalarna gsterecek yeni bir eyi olacakt. Poker!) Usta Chaly, bir yastn altna bir ie gizlemiti bile. Bir parmayla mantar kard, iki barda da yarsna kadar doldurdu. Bardaklar dizlerinin arasnda tutuyorlard. kilerini yuvarladlar. Pavel Nikolayevi, hakiki Rus usul, son korkularn, ihtarlar ve yasaklar unuttu. imdi btn istedii kalbindeki yas, perianl uzaklatrmak ve iini stacak bir scaklk duymakt. Yaayacaz! Yaayalm, Paa! Chaly, onu yreklendirdi. Komik yznde ciddilik, hatta vahik vard. Geberecek olanlar gebersin, fakat sen ve ben yaayacaz! Bunun erefine itiler. Bu son ay, Rusanof iyice bitkinle- miti. Biraz porto arabndan baka bir ey de imemiti adam. imdi dakikalar getike votka vcudunu daha da yakyor, yaylyor ve tayor ve onu kayglanmann glnlne inandn-

 309 yordu. Kanserli kimseler lmden kurtuluyor ve hastaneden de kyorlard. Onlar ok strap veriyor mu? diye sordu. Polipler yani. Eh, bazan azyorlar. Onlara boyun emiyorum. Paa! Votka durumu daha ktletirmez, bana inan. Votka btn letleri geirir. Ameliyata gittiim zaman, saf alkol ieceim. Bana inanyor musun? te, u iede. Neden saf alkol m? nk bu lemen kana karr, uup gider. Operatr de midemi at /.aman bir damla bile bulamaz, tertemiz bir mideyle karlar. Ve ben de sarho olurum. Fakat sen de cephede savatm, du rumu biliyorsun. Saldrya geecei zaman, hemen votka ieleri kard. Sen yaralandn m? Hayr. anslymsn. Ben iki defa yaralandm. uradan ve uradan. Pavel Nikolayevi, nezaketle itiraz etti. Artk iemem. Tehlikeli bu. Tehlikeli olan nedir? Byle olduunu sana kim syledi? Biraz domates ye. Ah, bu domatesler. Gerekten snr atktan sonra, bir ya da iki kadeh, ne far keder? Bir ya da iki kadeh. O byk adam lmt ve bu konuda kimsenin sesi sedas kmyordu. Pavel Nikolayevi, patronun ansna da bir kadeh yuvarlad. Tpk insann cenaze treninden sonra yapt gibi. Dudaklar kederle bkld. Bir ka domates ald. Babaa verdiler, o, Maksim'i dinled i. Maksim, Ah, olgun domatesler, dedi. Burada yarm kilosu krk kpek. Ama onlar Karaganda'ya gtr. Orada yarm kilosuna on iki ruble alrsn. Hem de kaprlar domatesleri. Ama onlar yannda gtrmek kanuna aykr. Domatesleri yk olarak da kabul etmiyorlar. Neden etmezler? Bana bunun nedenini syler misin? Maksim Petrovi heyecanlanm, gzleri irilemiti. Her eyin anlamn anlamaya alan gergin bir aray vard bu gzlerde. Yaamann anlamn aray. Eski, yrtk elbiseli ufak tefek bir adam istasyon efine gelerek, 'Yaamak istiyor musun, istasyon efi?' der. stasyon efi telefondadr ve bu adamn kendisini ldrmek istediini sanr. Fakat herif masaya koca banknot koyar. Neden olmasn? zin verilmemeli demekle neyi kastediyorsun? Sen yaamak istiyorsun. Ben de yaamak istiyorum: Onlara paketlerimi

 310 bagaj olarak kabul etmelerini syle. Ve bayat kazanr, Paa S zerinde yolcu treni yazl olan posta gider, fakat bunun ii domates doludur. Sralarn stnde, sr alarm altnda uvallarla domates. Kondktrn avucuna para sktrlr, mfettiin avucuna para sktrlr. Demir yolu blgelerinin sonuna geldikleri ve yerlerini bakalar ald zaman onlarn avularna da para sktrlr. Rusanof'un ba dnyordu. Yumuamt. imdi kendisini hastalndan daha gl hissediyordu. Fakat Maksim'in syledii bir ey ona hatahym gibi geliyordu. Bir bakma... hatalyd... Bu baz eylere... aykryd... Ayk... Pavel Nikolayevi, kar koydu. Aykr bu. Bu... bu... kt... bu... Chaly, hayretle bard. Kt m? O halde tuzlanmamlar! dene. Biraz havyar al! Karaganda, her yere, 'Kmr ekmektir,' diye yazdar. Yani endstrinin ekmei bu. Kmre ihtiyacmz var. Bunu da Karaganda salyor. Fakat halk iin domates... h-hayr, bu onlarda yok. Eer iten anlayan kimseler domates getirmeseler, hi bulunmayacak bu. Halk yarm kilosuna onalt ruble veriyor ve stelik teekkr de ediyor. Srf domateslere bakabilmek iin. Yoksa bunu gremiyecekler bile. Karaganda'dakler de ne budala ama. Bunu tahmin edemezsin. Nbetiler tutuyorlar. Onlar elma almaya yollayacaklar yerde, bu nbeteri satclarn Karaganda'ya getirmeleri ihtimali olan elmalar yakalamalar iin btn step yollarna dikiyorlar. Halbuki bu nbetilere belki krk araba dolusu elma getirtebilirler. Ama onlar Karaganda'ya elma sokulmasma izin vermiyorlar. ite o ahmaklar grevlerini orada byle yerine getiriyorlar. Pavel Nikolayevi, zntyle bard. Yani sen?... Sen? Ben bunu neden yapaym? Ben uval dolusu elmay, domatesi kaak olarak ieri sokmuyorum. Ben elimde evrak antasyla seyahat ediyorum. Bavulla. Binbalar ve Albaylar gienin camna vuruyorlar. Hemen bilet alamazlarsa yol karneleri yanacak ve izinlerini geirmi olacaklar. Fakat bilet yok. Bilet satlmyor. Ben gienin camna vurmam ama daima bir bilet de alrm. nk her istasyonda nereye ba vurulmas gerektiini bikrim, hangi istasyonda odacbama, hangisinde bagaj efine gidileceinden ve bu konuda nasl davranlacamdan haberim vardr. Bunu daima hatrla, Paa: hayat, daima kazanr. '

 311 Fakat sen ne i yaparsn? Paa, ben teknolog'um. Ama hi bir teknik koleji bitir- medim o da baka. Ayrca levazm acentasym. Daima cebimi dolduracak ekilde alrm. Bir i kr getirmedi mi, onu hemen brakrm. Anlyor musun? Pavel Nikolayevi, acaip, yanl hatta hileli bir eyin farkna vardn dnd. Fakat bu adam o kadar neeli, o kadar iyi, o kadar dosttu ki. Bu bir ay ierisinde ilk defa byle biriyle karlayordu. Kendisinde onu krmak cesaretini bulamad. Sadece, Fakat bu iyi mi? diye sordu. Maksim, hemen olumlu cevap verdi. Ah, iyi, iyi. Nah, biraz da dana al. Ondan sonra senin kompostonun bir tadna bakarz. Paa, bir kere yaayacaz. Onun iin neden kt bir hyat srmeli? Gzel bir hayatmz olmal, Paa! Pavel Nikolayevi, buna kar duramad, adam haklyd. Bir defa yaayacaktk. Niin kt bir hayat srmeliydi? Yalnz... Usulca paylad. Maksim, bunun kanuna aykr olduunun farkndasm... Maksim de onu omuzundan tutarak ayn itenlikle cevap verdi. Fakat Paa, bu duruma nasl baktna bal. Ak sak bir msra okuyarak, Rusanof'un dizine vurdu. Rusanof da dayanamayarak onunla birlikte gld. Sen airsin, Maksim, dedi. Yeni arkada ona sordu. Ya sen ne yapyorsun? Nerede alyorsun? Bu dosta gevezelik srasnda kendisini kollamaktan vaz gemi olan Pavel Nikolayevi, elinde olmadan duraklad. Mevkiini dnmek zorundayd. Genel olarak iim personelle ilgili. Alakgnlllkt yapt. Mevkii daha yksekti tabii. Nerede alyorsun? Pavel Nikolayevi, alt broyu syledi. Maksim, sevindi. Dinle! ok iyi bir insana bir i bulmam gerek. Merak etme, adam giri creti verecek. Kendisinden ne beklenildiini biliyor. Pavel Nikolayevi, onu azarlad. Ne diyorsun? Byle bir eyi nasl dnebilirsin? Chaly, hayretle, Dnlecek ne var? dedi. Ve yine, ikiden sonra biraz "bulamklam olan gzlerinde hayatn anla

--312-mn arayan o bak titreti. Eer bir personel memuru giri creti almazsa, neyle geinir? ocuklarm nasl yetitirir? Ka ocuun var? Tepelerinden bouk, irkin bir ses yankland, Gazeteyle iiniz bitti mi? i, kt gzl baykutu bu. Srtnda ak rob d ambryla kesinden kmt. Pavel Nikolayevi'in gazetenin zerine oturduu ve bunu buruturduu ortaya kt. Msaade et! Chaly, tella gazeteyi Rusanof'un altndan ekti. Brak, Paa! te, al, Baba. istediimiz her halde bu de. Senin olsun bu. ulubin, somurtkan bir tavrla gazeteyi ald, gidecekti, fakat Kostoglotof onu durdurdu. ulubin sessiz sedasz herkesi szerken Kostoglotof onunla ilgenmeye balamt. imdi adam yakndan iyice gryordu. Bu acaip suratl adam kim olabirdi? Yeni makyaj yapm ve piyesteki rolnden skm bir oyuncuya benziyordu. Kostoglotof, aprazlamasna yatt yatandan, her hangi bir kimseye ieri girdii dakika her trl sorunun sorulduu o transit hapishanelerinde rendii pervasz tavrla, Hey, Baba, senin iin nedir? diye sordu. ulubin, yalnz gzlerini deil, btn kafasn Kostoglotof'a doru dndrd. Gzlerini krpmadan ona bakt. Pijamasnn yakasnn gevek olmasna ramen, sanki sk bir yakalk takm gibi boynunu acaip bir ekilde kvrarak, onu szmeye devam etti. Sonra birdenbire cevap verdi. Ktphane memurluu. Kostoglotofilik sorusunun ardndan ikincisini yaptrd, duraklamadan. Nerede? Ziraat Teknik Enstits. Rusanof, bu adam kmsemek,' ona haddini bildirmek istiyordu. Bunun sebebini de bilmiyordu. Belki de bunun nedeni adamn keden srarla bakmas ve bir bayku sessizliiyle oturmasyd. Belki de iindeki votka konumaya balamt. Fakat Rusanof, gereinden de daha kstaha bir tavrla, ve daha yksek sesle bard. Tabii sen parti yesi desin. Bayku, ttn rengi gzlerini ona dikti. Sanki kulaklarna inanamyormu gibi gzlerini krptrd. Gzlerini tekrar krptrd. Sonra da birdenbire enelerini at. Aksine. yeyim.

 313 Odann ortasna yrd. Yry tabu dedi. Vcudunun bir yerine ac kama ya da ine gibi saplanmaktayd. Acaip bir ekilde emi, gvdesi; etekleri uuan n ak rob d ambryla, umasna en gel olmak iin kanatlar biimsizce krplm iri bir kuu andryordu. YRM DRDNC BLM Kostoglotof, bahe banknn aasmdaki kmt kayaya oturmu gneleniyordu. izmeli ayaklarm biimsizce altna almt, dizleri yere deiyordu. Kollar da, gevek ipler gibi, yere doru uzanyordu. Ak ban da aaya doru emiti. te byle oturmu, nn iyice at kuruni rob d ambryla gneleniyordu. Kmldamyordu, biimi kuruni bir kaya gibi girintili kntlyd. Kark siyah sal ba sca emiyordu. Srt kzyordu. Fakat o hi kmldamadan oturuyor, Mart scakln iine ekiyordu. Hi bir ey yapmyor, hi bir ey dnmyordu. Bu ekilde gln denilecek kadar uzun bir zaman oturabilirdi. Bylece gemite ekmek ve orbadan almay baaramad eyi, gnein nlarndan ekerdi. Nefes aldka omuzlarnn inip kt grlrd. Fakat yuvarlanmaz, kendisini dimdik tutard. iman ilk kat hemiresi ona yaklaarak, o iyi huylu, pazar yeri sesiyle ona seslendi. Bu iri yar kadm bir keresinde Kostoglotof'u salk koullarn bozmamas iin koridordan atmt. Ama kendisi ay iei tohumlarm inemeye ok meraklyd. imdi de zel hakkn kullanarak bahe yolunda yine ay iei tohumlarn dileriyle kryordu. Hey, adam. Duyuyor musun, adam? Kostoglotof, bam kaldrd. Gnee kar gzlerini ksarak, yan yan kadna bakt. Sarg odasna gel. Doktor seni aryor. Gen adam o scak, talam durumda, oturmaya devam etti. Sanki nefret ettii bir ie arlm gibi kalkmay, hareket etmeyi istemiyordu. Sinirli sinirli, Hangi doktor? diye sordu. Gitmen gereken doktor! Kadnn sesi ykseldi. Siz has

 314 talar baheden ieriye tamak benim grevim deil. Onun iin kalk bakalm. Kostoglotof, srar etti. Benim sargya ihtiyacm yok. Her halde baka birini istiyorlar. Hemire, ay iei tohumlarnn kabuklarm tkrerek, stedii sensin, sen, dedi. Sska bacak, seni bakasyla nasl kartrabilirim? Senin gibi bir tek kii var, gzelim. Kostoglotof, iini ekerek, bacaklarm uzatt. Kollarna dayanarak, hafife homurdand. Kalkmaya balad. Hemire ona honutsuz gzlerle bakyordu' Btn zamann yryerek geirmi, gcn tketmisin. Yatakta dinlenmen gerekirdi. Ah, hem-i-re. Kostoglotof, iini ekti. leriye bakarak her eyi grebilseydik. Yoldan topallayarak erledi. Artk askeri kayn takmyordu. O askerce duruundan da hi bir ey kalmamt. Yrrken kamburunu karyordu. Yeni, ho olmayan bir eyle karlamay bekleyerek, sarg odasma girdi. Bunun ne olduunu bmiyordu ama mcadeleye de hazrd. Onu, sarg odasmda on gnden beri Doktor Vera Kornil- yevna Gangart'm yerine ahmakta olan Ella Rafailovna deil, tombul, gen bir kadn bekliyordu. Kadn yalnz kanl canl deil, ylesine salklyd ki, yanaklar alev alev yanyordu adeta. Kostoglotof onu k defa gryordu. Adm ne? Adam daha eii aamadan kadn bu soruyla onu olduu yere iviledi. Gnein nlar burada gzlerine gelmemesine ramen, Kostoglotof bu sefer honutsuzlukla kirpiklerini ksarak yan yan bakt. Baklaryla oday abucak tarad. Kendisini neden ardklarn anlamaya alyordu. Fakat cevap vermekte acele etmedi. Baz zamanlar insann adm vermemesi gerekir, bazan da yalan sylemeli. Kostoglotof imdi hangisinin uygun olacam bilmiyordu. Doktor, sordu. Adm? Tombul elleri vard. Adam, istemeye istemeye itiraf etti. Kostoglotof. Nereye saklanmtn? Elbiseni hemen kar. Buraya gelerek masaya yat. Kostoglotof, birdenbire hatrlad ve grd. Artk her eyi anlamt. K an verilecekti! Gen adam, hastalara kan sarg odasmda verdiklerini unutmutu. Fakat hayr. Bir kere o pren

 315 sibe sk sk sarlmt: Bakasnn kanm istemiyordu. Kendi kanmdan vaz geecek de deilim. Sonra sanki bakalarnn kanyla imanlam gibi duran bu kesin tavrl, iri gsl tombul kadn onda gven hissi uyandrmyordu. Vega orada deildi. Tekrar yeni bir doktor, yeni usuller ve yeni yeni hatalar. Neden her ey atl karnca dedi, hi bir ey yerinde dur muyordu? fkeyle bakmarak, elbisesini kard. Bunu asacak bir yer arad. Hemire yer gsterdi. Kostoglotof o arada kan verilmesine ne gibi itirazlarda bulunabeceini dnyordu. Rob d ambrm ast, ceketini kard, bunu da ast. izmelerini karp ayayla bir keye itti. Yksek, yumuak demeli masaya gidip yatmak iin plak ayakla temiz muamba zeminde yrd, bir mazeret gelmemiti aklna. Byle bir eyi birdenbire bulamamt. Kan verme aleti masann yukarsnda parmaklkl elik bir sehpaya aslmt. Lstik borular, cam tpler. Bu cam tplerden birinde su vard. Ayn sehpada deiik boylarda kavanozlarn konmas iin kskalar, halkalar da bulunuyordu. Yarm litre. Drtte bir ve sekizde bir. Sekizde bir litrelik kavanoz, yerine taklmt. indeki kahverengi kan, kan tipi, verenin ad ve kann alnd tarih yazl olan etiket yar yarya gizliyordu. Bakmaya davet edilmedii yerlere bakmak detinde olan Kostoglotof masaya trmanrken btn bunlar okudu. Sonra da ban kafa ksmna koyaca yerde, Hah, diye bard. Yirmi sekiz ubat! Eski kan bu. Bunu kullanamazsnz. Doktor fkeyle, Bu ne biim konuma? diye sordu. Eski, yeni. Kan saklanmas konusunda ne biliyorsun? Kan, bir aydan daha uzun bir zaman saklanlabilinir. Krmz yznde hiddet ahududu rengine brnmt. Dirseklerine kadar plak olan kollar tombul ve pembeydi. Baz yerlerde tyleri rpermi gibiydi. Ama bunun nedeni souk deil, daimi isilik olmasyd. Bu lekeler Kostoglotof'u boyun ememe ye kkrtt. Doktor, Kolunu sva, diye emretti. Kolunu gevek bir ekilde uzat. Kan vermede alt ikinci yld bu. Henz kendisine gvenen bir tek hastayla be karlamamt. Hepsi de sanki damarlarnda bir kral soyunun kan varm da, bunun kart

 316 rlmasndan korkuyorlarm gibi davranyorlard. Hastalar daima kana pheyle bakyor, bunun renginin, tipinin, tarihinin uygunsuz olduuna kanaat getiriyorlard. Veya Kan ok scak ya da ok souktu. Phtlamt. Ya da hastalar sadece, Bana verdiiniz kt kan m? diye soruyorlard. Neden kt olsun? zerinde, 'Kullanmayn,' yazl. nk bu belirli bir hasta iin ayrlmt. Onun iin saklanacakt bu. Fakat sonradan hastann bu kana ihtiyac kalmad. Hasta, inenin sokulmasna raz olur, fakat yine de kendi kendine homurdanmaya devam ederdi. Bu, kanm gerekten kt olduunu belirtiyor. Kadm ancak kesin bir tavrla bu budalaca pheleri yenebiliyordu. Ayrca daima hzla hareket ederdi. nk her gn baka baka hastanelerde ve koularda bir sr kiiye kan vermek zorundayd. Fakat Kostoglotof burada, hastanede damarn iki yerinden delinmesi ya da inenin isabet etmemesi yznden kan imelerini hematoma grmt. Aceleyle yapld, nceden dikkatle denemedii iin, hastann ateinin ktn ya da yerek titrediini grd gibi. Adam bu isilikli, sabrsz, pembe ve tombul kollara hi gvenmiyordu. X nlar yznden yorgun den kendi zayf, hasta kan her eye ramen kendisinse yeni verilecek olandan daha sevgili, daha deerliydi. Kan bir yolunu bularak kendi kendisine iyileecekti. Zaten kan zayflad takdirde tedavere daha abuk son verirlerdi. Bu da daha iyi olurdu. Kostoglotof, Hayr, diye red etti. Gmleinin kolunu svamad. Kolunu da gevek halde uzatmad. O kan eski. Hem de bugn kendimi iyi hissetmiyorum. ki sebep birden eri srmemesi gerektiini biliyordu. Daima bir tek sebep sylemeliydi. Fakat bu ikisi birden dilinin ucuna gelivermilerdi. Doktor, Pekl, dedi. imdi tansiyonuna bakalm. Hemire kadnn tansiyon letini getirdi. Doktor hastanede ok yeniydi. Fakat hemire sarg odasnn her zamanki nbetisiydi. Fakat Oleg'in o zamana kadar kendisiyle bir ii olmamt. ok gen bir kzd. Uzun, boylu, esmerdi Japonlarmki gibi ekik gzleri vard. Tepesine toplad salar o kadar kabarkt ki, ne hemire kepi, ne de

 317 keli bir earp buu rtebilirdi. te bu yzden kz, sabrla bu satan kulenin her yksek yerini ve her bukle yi sarmt. Salarn sarmas iin ie on be dakika daha erken gelmek zorunda olduu anlalyordu. Btn bunlar Oleg'i gilendiren eyler dedi. Fakat gen adam kzn beyaz tacm giyle szyor, salarnn sarmadan nasl olduunu hayal etmeye alyordu. Burada nemli olan kimse doktordu. Duraklamadan onunla savamas, itiraz etmesi ve doktoru fikrinden vaz geirmesi artt. Ve Japon gzl kz seyrederken hz kaybediyordu. Her gen kz gibi, bu hemirenin de srf gen olduu iin ekicilii vard. Bu ekicilik ve gizemi her admyla tayor, bann her hareketiyle aklyordu. Bu arada Kostoglotof'un kolu kara ylanla iyice sklm ve tansiyon da uygun bulunmutu. Oleg, kan verilmesini red etmek iin yeni bir zr sylemek zere azn at srada kap hemiresi doktoru telefona ard. Kadn dnerek, kt. Hemire de siyah tple kolluu mahfazasna koydu. Oleg ise hl arka st yatyordu. Kostoglotof, Doktor nereden? diye sordu. Sesinin her hafifleyip ykselii de kzn iindeki gizemin bir parasyd. O da bunu hissediyodu. Bu yzden konuurken kendi sesini dikkatle dinliyordu. Kan verme merkezinden. Neden eski kan getiriyor? Oleg, sondaj yapyor, phesini bu gen kzn zerinde bile deniyordu. Kz, Kan eski de, diye odada kayarcasma ilerledi. Sa bir ta gibiydi. Kz, bilmesi gereken her eyi rendiinden emindi. Belki de byordu. Gne binann bu tarafna gemiti. Inlar odaya dorudan doruya girmiyor, fakat iki pencere prl pr parlyordu. Bir yerden yansyan byk beyaz bir leke de tavann bir ksmn olduruyordu. Buras ok kl, ok temiz ve sessizdi. Oda hotu. Oleg'in gremedii bir kap alarak, baka bir kadn ieri girdi. Ayakkablar hi grlt karmyor, topuklar, 'Ben,' diye takrdamyordu. Fakat Oleg tahmin etti.

--318-Hi kimse byle yryemezdi. Bu odada eksik olay oydu, yalnz o. Vega! Evet, oydu. Kadn, Oleg'in gr asna girdi. Hem de sanki odadan bir ka dakika nce aynlmcasna. Oleg glmsedi, Neredeydin. Vega Kornyevna? Ona seslenmemi, bunu yumuak bir sesle, mutlulukla sormutu. Masaya bah olmamasna ramen, dorulup oturmad. Oda sessiz, kh ve ho bir grnteydi, imdi. Vega'nm da soraca bir soru vard. O da bunu glmseyerek sordu. Asilik mi ediyordun? Kar koyma istei hemen zayflam olan, o masada yattna ve oradan kolay kolay uzaklatrlamyacama sevinmeye balayan Oleg cevap verdi. Ben mi? Hayr, isyan ettim bile. Neredeydin? Bir haftadan daha uzun bir zaman geti. Kadn, onun banda durarak, sanki iyi anlyamayan birine almad, yeni kelimeleri dikte ettiriyormu gibi her heceyi belirli bir ekde syleyerek, Yeni ankolojik istasyonlar kurmak iin dolatm. Kansere engel olma konusuyla ilgili konumalar yapmak iin de. Krlarn derinliklerine mi gittin? Evet. Tekrar gitmeyeceksin de mi? Bir sre gitmeyeceim. Ya sen; kendini fena m hissediyorsun? Bu gzlerde ne vard? Sessizlik. Dikkat. Dorulanmayan ilk nsezi. Bir doktorun gzleri. Fakat btn bunlarn gerisinde ak kahve rengiydi bu gzler. Tpk bir fincan kahveye iki parmak st koymusun gibi. Oleg kahve imeyeli ok olmutu. Bunun rengini hatrl yamyordu. Fakat bu gzler gerekten dostayd. ok eski bir dostun gzleri. Hayr, bir ey yok. Galiba gnete fazla kaldm. Orada oturdum, oturdum. Neredeyse uyuya kalacaktm. Gne banyosu nasl yaparsn? Scakln tmrler iin kt olduunu bilmiyor musun? Ben bununla scak su ielerinin kasdedildiini sanyordum.

 319 Gne daha da ktdr. Yani Karadeniz kysna gitmeme izi verilmeyecek, yle mi? Kadn, bam sallad. Ne hayat! Srgn yerini deitireyim, olsun bitsin. Ku - zey'deki Norilsk'e gideyim. Kadn, omuzlarn silkti. Bu yalnz onun gcnn tesinde de, anlaynn da tesindeydi. Oleg, sordu. Verdiin sz neden tutmadn? Ne? Anlamamz kasdettim. Bana kan verme iini kendin yapacan, beni burada yatp kalkan doktorlardan birinin eline brakmayacan vaad etmitin. O burada kalan, sradan doktorlardan deil. stelik o bir uzmandr. Onlar burada bulunduklar zaman, ilerine karanlayz. Buna hakkmz yok. Fakat o gitti. Gitti mi? Kendisini ardlar. Ah, atl karnca! Atl karncann dnenleri, seni atl karncann kendisinden kurtard. Demek ii sen zerine alacaksn? Evet. Fakat o eski kan meselesi nedir? Oleg, bayla, kavanozu iaret etti. O eski deil. Fakat, bunun sana gre olmad da muhakkak. Sana drtte bir litre kan verilecek. te Vera Kor- nilyevna baka bir masadan drtte bir litrelik bir kavanoz getirerek, bunu Oleg'e gsterdi. Etiketi kendin oku. Vera Kornilyevna, btn mesele benim lnetlenmi bir hayat srmemde. Kimseye inanamyorum. Her eyi kontrol etmem gerek. Byle bir kontrol yapmak zorunda olmadm zaman sevindiime inanamaz msn? Bu szleri lyormu gibi, byk bir yorgunlukla sylemiti. Fakat merakl gzleri yine de kontrolden kendilerini alamadlar. Etiketi bir bakta okudular. Tip B. I. L. Verici Yaroslavtseva. 5 Mart. Oleg, canl, evkli bir tavrla, Ah! Be mart! dedi. Gzel bir tarih bu. Bu kan bana iyi gelecek. Demek sonunda kan vermenin sana iyi geleceini anladn. Halbuki nasl savatn! Anlamamt. Be Mart Stalin'in lm yldnmyd. Neyse, neyse, nemli deldi bu.

 320 Ve Oleg, gmleinin kolunu svad. Kolunu gevek bir ekilde yanna uzatt. Bu onun iin en memnun olunacak eydi. O ezeli ihtiyatl - U bir yana brakmak, inanmak. nanca teslim olmak. Bu younlatrlm hava gibi, yavaa, sessizce yryen, her hareketi ll olan shhatli kadnn hata yapmayacan biliyordu. Oleg, sanki dinleniyormu gibi orada yatyordu. Zayf gne nlar, geni, dantel gibi bir leke dzgn olmayan bir daire eklinde tavam dolduruyordu. Bilinmeyen bir cismin yansmas olan bu leke zevkini arttryordu. Temiz, sakin oday daha ho bir hale sokuyordu. O arada Vera Kornilyevna ustalkla Oeg'in damarlarndan az bir miktar kan ald. Santrifj dndrmeye balad. Ve santrifj levhasnn drt yerine Oleg'in kanndan srd. Adam, Neden drt? diye sordu. Bunun nedeni yalnzca btn mr boyunca her eyi sormaya alm olmasyd. imdi, byle tembel tembel yatarken bile bu iin nedenini ren meyi istemiti. Biri kanlarn uyup uymayacan anlamak iin... tp iindeki cinsi tayin etmek iin. Ne olur, ne olmaz. Madem tipler ayn, baka hangi ekilde uymalarn istiyorsun? Kan verenin serumunun hastann a.1 yuvarlarnn hcrelerini yaptrmayacandan emin olmak gerek. Byle olaylar enderdir ama gene de rastlanyor. Demek mesele bu. Peki onu neden eviriyorsun? Al yuvarlar ayrmak iin. Her eyi bilmen gerek. yle deil mi? Bilmesi gerekmezdi. Tavandaki ltl lekeyi seyretmeye koyuldu. Yer yznde her eyi renemezsin. Ne yaparsan yap, yine bir budala olarak lrsn. Beyaz tal hemire be Mart tarihli kavanozu sehpadaki kskaca tepesi st geirdi. Sonra Oleg'in dirseinin altna bir yastk soktu. Krmz.bir lstik boruyu gen adamn dirse inin yukarsndan dmledi, bunu skmaya balad. Japon gzleriyle bunun ne kadar daraldna bakyordu. Bu kzda bir gizemli yan bulunduunu sanmas ok acayipti. Hi gizem yoktu onda. Sradan bir kzd ite. Doktor Gangart elinde enjektrle geldi, rnga normal ii duru sv doluydu. Fakat ine grlmemi bir biimdeydi.

 321 Daha dorusu bu bir ine deil, bir tpt. Ucu gen eklinde bir tp. Bu tp, eer kendisine sokulacak olmasayd, tek bana hi de nemli saylmayacakt. Veral Kornyevna tek kam kaldrarak damar ararken, Damarlarn kolaylkla gzkyor, dedi. Bir abayla, o korkun ineyi soktu. Sanki deri yarlrken kulakla duyulabilecek bir ses kmt. Hepsi bu kadar. Burada insan artan bir sr ey vard: Neden dirsein yukarlna lstik boru balyorlard? Niin enjektrde suya benzer bir sv vard? Bunu sorabir ya da kendi kendine d- nebirdi. Herhalde havann damara girmemesi, kannn rngaya doluvermemesi iindi o sv. ne damarn iindeyken, hemire lstik boruyu gevetti. Sonra da ekti. Doktor Gangart, enjektr usulca inesinden kard. Hemire cihazdan kan lstik hortumun ucunu aa ekerek, alttaki leene k kan damlalarn damlatt. Ve bir dakika sonra Doktor Gangart hortumun bu ucunu enjektr yerine ineyle birletiriyordu. Ula ineyi birletiren ksm tuttu. O arada yukardaki kolu evirerek akm ayarlad. Kolu pek az evirmiti. Borunun bir ksm olan daha geni cam tpteki saydam svda hava kabarcklar teker teker, ar ar ykselmeye balad. Bu hava kabarcklar yukar doru karken, Oleg'in kafasnda da sorular byle ykselmeye balad. Neden o kadar geni bir ine? Niin ilk kan damlalarn tpten damlatyorlar? Neden bu hava kabarcklar? Bir budala, yz akll adam uratracak sorular sorabir. Soru soracaksa, baka bir konuyu sorabilirdi. Odadaki her ey nedense endi. zellikle tavandaki beyazms, gneli leke. ne damarna sabit ekilde yerletirmiti. Kavanozdaki kann dzeyi pek fazla inmi saylmazd, hatt hi inmemiti. Japon hemire, kendi sesini dinleyerek, sokulgan sokulgan, Bana ihtiyacnz var m, Vera Kornyevna? diye sordu. Doktor Gangart, usulca cevap verdi. Hayr, sana ihtiyacm yok. Yarm sa.at kadar iin kabilir miyim? Benim sana ihtiyacm yok. Kanser Kouu F : 21

 322 Beyaz tal hemire deta koarcasna dar kt. ikisi yalnz kaldar. Hava kabarcklar ar ar ykseldi. Fakat Vera Kornyevna kolu evirdi ve bunlarn ykselmesi de sona erdi. Bir tek hava kabarc bile yzeye kmad. Kapattn m? Evet. Niin? Her eyi bmen gerekir mi? Kadn glmsedi. Ama cesaret verircesine. Sarg odas ok sessizdi. Eski duvarlar, salam kap. Fsltdan biraz daha ykseke bir sesle konuabilirdiniz. Fazla aba harcamadan iinizi eker ve iinizi ekerek konuabilirdiniz. Oleg de bunu yapmay isterdi. Bu benim lnet olasca huyum. Daima bilmem gerekenden daha fazlasn renmek istiyorum. Kadn, Bilmeyi istediin srece iyi bir ey bu, dedi. Dudaklar syledikleri eylere hi bir zaman kaytsz kalamyor- lard. Hafife bklerek, hafife arplarak, hafife sarkarak (ama saa sola ayn derecede deil) ufak hareketlerle aklamalarda bulunuyor, dncelerini sylyordu. lk yirmi be milimetre kpten sonra biraz beklememiz, hastann kendisini nasl hissettiini anlamamz gerekir. Hl bir eliyle tple ineyi birletiren ksm tutuyordu. Hafif bir glmsemeyle dudaklarn oynatarak, Oleg'in gzlerinin iine anlayla bakt. Gen adamn ba ucunda durmu, onu inceliyordu. Kendini imdi nasl hissediyorsun? u anda, olaanst. Bu 'olaanst' sz biraz abartlm gibime geliyor. Hayr, gerekten olaanst. 'yi'den ok da gzel. myor musun? Aznda kt bir tad var m? , Hayr. Kan dolu kavanoz, ine ve kan verme, btn bunlar onlar birletiren iin paralarydlar. Bu i birlikte iyi etmeye altklar, iyi etmeyi istedikleri bir nc kii iin beraber yaptklar bir eydi. Ve... bu anda da? Bu anda da?... Birbirlerinin gzlerinin iine byle uzun uzun bakabilmeleri ne kadar gzeldi. Byle bakabilmeleri iin kabul edilir bir mazeretleri vard. Gzlerini birbirlerinden

 323 karmak zorunda da deillerdi. Genel olarak kt durumdaym. Nasl? Neler hissediyorsun? Bunu bir dost gibi, endieyle, bir ie karmann verdii hisle sormutu. Fakat o darbeyi hak etmiti. Oleg, bunu o anda indirmenin zorunluunu seziyordu. Ak kahverengi gzleri ne kadar yumuak bakl olursa olsun, kanlmaz bir eydi bu. Kalbimden ikyetim. Yaamak iin ok pahal bir bedel dediimi bdiim iin kendimi fena hissediyorum. Senin de gizlice onlara yardm ettiini ve beni aldattn anladm iin... Ben mi? Gzler gzlere srarla baktklar zaman yeni bir nitelik belirir. Geici bir bq.k sonucu grmediiniz eyleri farkeder- siniz. Gzler kendilerini koruyan perdeleri yrtm gibi olurlar ve gerek szlere lzum kalmadan dar fkrr. Engel olunamaz buna. Enjeksiyonlarn art olduunu fakat bunlarn nemini anlamyacam bana nasl syleyebildin? Beni nasl inandrdn? Bunda anlayacak ne vard? Hormon tedavisinin anlalmas g ne taraf var? Bu hakszhkt tab. Kahverengi gzleri bu ekilde bo bulup avlamak. Fakat Oleg ancak bu ekilde her eyi ona gerekten sorabirdi. Kadnn gzlerinin iinde bir ey irkildi. aalamt. Doktor Gangart hayr Vega, gzlerini kard. Bu, hemen hemen yenmi bir birliin sava alanndan ekilmesin benziyordu. Kadm, kavanoza bakt. Fakat akm kesildiine gre orada grecek ne vard? Hava kabarcklarna bakt. Ama hava kabarcklar da yoktu. Kolu evirdi. Hava kabarcklar yukar doru frladlar. Anlalan vakit gelmiti. Kadm, tpn iindeki engelleri sprmek ister gibi, elini cihazdan ineye giden hortumun zerinde dolatrd. Tpn sarkmamas iin bununla ineyi birletiren ksmn altma bir pamuk paras sktrd. Elinde yapkan flster vard. Bunun bir parasyla ineyle tp birbirine balayan ksm Oleg'in koluna yaptrd. Sonra gen adamn elini, ayn kola bal olan avucu ak, gevek, parmaklar be engel gibi yukar do

--324-ru kvrlm olan elini tuttu. Tp, avucuna, iki parman arama koydu. Bylece bu parmaklar tp destekliyor ve onu yerinde tutuyorlard. Artk Vega'nm tp tutmasna, onun yannda durarak gzlerinin iine bakmasna lzum yoktu. Glge den yznde ok sert ve ciddi bir ifadeyle, akm hava kabarcklarnn biraz daha ykselmelerini salayacak biimde ayarlad. Byle yat, dedi. Kmldama. Ve uzaklat. Odadan kmad. Sadece Oleg'in gr asndan uzaklat. Gen adam kmdayamadna gre imdi sadece sehpay ve borularn, kahve rengi kanla dolu kavanozu, parlak hava kabarcklarn, gneli pencerelerin st pervazlarn, alt caml pencerelerin tavandaki avizenin buzlu camna vuran kvrml yansmalarm, yumuak gne nn meydana getirdii ltl lekesiyle btn geni dam grebiliyordu. Soru, beceriksizce, dikkatsizce taman ve drlen bir cisim gibi ortaya atlmt. Ve Vega bununla gilenmemiti. Soruyu tekrar ele alp, sonuca gtrmek yine Oleg'e dyordu. Gzleri tavanda, yksek sesle dnmeye balad. Hayatm, bunsuz bile sona ermi saylyorsa... Eer kemiklerimin iinde daima, ebediyen mahkm olarak kalacamn ansna tayorsam... Eer kader bana bundan daha iyi bir ey vaad etmiyorsa... Eer bu ihtimal bile iimde ldrlecek- se, hem de tabii olmayan bir yolla ldrlecekse, o halde byle bir hayat kurtarmak neye yarar? Nedenkurtarmal bunu? Vega btn bu szleri duydu. Fakat Oleg onu gremiyor- du. Belki bylesi daha iyiydi. nsan daha rahat konuuyordu. nce elimden hayatm, kendi hayatm aldlar. imdi de beni; kendimi devam ettirme hakkndan yoksun brakyorlar. Kim iin yaayacam? Neden yaayaym? Sakatlarn en kts! Merhametle yaamak? efkatle? Vega, sesini karmad. Tavandaki leke; bazan bir omuz skii gibi kenarlar titriyordu bunun, bazan da ka at gibi bunda bir dalgalanma oluyordu. Sanki oda dnyor ve anlamyormu gibi. Sonra tekrar hareketsizleiyordu. Saydam, neeli hava kabarcklar gurulduyordu. Kavanoz

--325-daki kam seviyesi dt. Bunun drtte biri ona akmt. Bir kadmn kan. rina Yaroslavtseva'nn kan. Bir kz? Yal bir kadn? Bir renci? Bir tezghtar? Merhamet... Hl gremedii Vega birdenbire konutu. Bu bir itirazdan ok bir parlayt. Fakat bu doru de! Her halde sen byle dnmyorsun? Senin byle dndne inanamam. Bu bakasndan dn aldn bir ruh hali. Senin kendinin deil bu. Oleg'in imdiye kadar onda duymad bir hrsla konumutu. Gen adamn ummad bir krgnlkla sylemiti bu szleri. Ve birdenbire konumasn yarda keserek, sustu. Oleg, ihtiyatla ona meydan okumaya aht. Ne dnmem lzm? Oda ne kadar sessizdi. Kapak cam tpteki hava kabarcklar bile yanklanrm gibiydi. Kadm iin konumak ok zordu. Kendi gcn aan, titrek bir sesle aralarndaki uurumu amaya alt. Birinin baka trl dnmesi lzm! Bir avu, kk bir grup insan da olsalar, baka trl dnmeleri lzm! Yalnz bu ekilde olacaksa, insan kimlerin arasnda yaayacak? Ne iin yaayacak? Ve byle yaayabilir mi? Kendisini uurumun kar tarafna eritiren bu son cmleyi umutsuz bir tavrla tekrarlad. Bar Oleg'i sarsmt. Kuvvetiyle sarsmt onu, bu yzden hareketsiz ve ar olmasna ramen kat. Kurtuluu bulabilecei o tek yere kat. Bir ocuun sapanndan frlayan bir ta ya da bir yarasa gibi; savan son ylnda kullanlan o uzun toplardan frlayan, slk alan en sonunda havada, ykseklerde patlayan glleler gibi, Oleg de sabit her eyden kurtularak ykseldi, zmledii kendisinin olan her eyi geride brakt. Havada lgnca bir parabol izdi, hayatnn bir lnden geti, hayatnn ikinci lnn zerinden utu ve sonunda eskilerde kalm bir lkeye eriti. ocukluk gnlerine. Burasn hemen tanmad. Fakat nerede olduunu bulanklam gzlerini krptrarak grnce, ocukken o ekilde bir mantk ba kurduu iin hemen utan d. Fakat imdi bunu kadna kendisinin sylemesi gerekiyordu. nce bunu Vega'nm kendisine bir bulu olarak anlatmas artt.

 326 u anda hatrlamas gereken bir ey iin geriye, belleinin derinliklerine uzanyordu ve hatrlad. abucak hatrlad bunu. Fakat ar ar, kelimeleri see see konutu : Bin dokz yz yirmerde Zhrevi hastalklar uzman olan Doktor Friedland adl bir adamm bir kitab vard. Adndan vgyle szeddi. O gnlerde ak ak konumann, byle eyleri halka ve genlere anlatmann iyi bir ey olduu dnlrd. Bu en sorulmayacak, sz edilmeyecek konularla gi- li tp bilgisini yaymann bir yoluydu. Genel olarak her halde faydal bir ey bu. kiyzl bir sessizlikten daha iyi. 'Kapal Kapnn Ardnda' diye bir kitap vard. Bir de 'Ak Szlar' adl bir eser. Sen... sen onlar okudun mu? ey... hatt bir doktor olarak? Hava kabarcklar tembel tembel yukar doru ykseldiler. Oleg, gr asnn dmda bir yerden nefes seslerinin geldiini dnd. Onlar biraz erken okuduumu itiraf ederim, diye devam etti. On d okuz yandayken samrm. Tabi byklerimden gizli olarak. Baya bylenmitim. Ama bu ok sarsc bir eydi de. Bana... sanki yaamay bile istemiyormuum gibi geldi. Vega, birdenbire ifadesiz bir sesle cevap verdi. Onlar; ben de okudum. Oleg, sevinle, Sen de mi okudun? dedi. Sen de... Bu 'sen de' szcn sanki iddiasn aklam gibi bir tavrla sylemiti. Bu kadar devaml, mantkl, yanl bulunmas imknsz bir maddecilik, gerekten neden yaamah? Ka kadnn hi bir ey hissetmediini, kann orgazma eritiini yzdelerle gsteren kesin hesaplar. Mastrbasyon yapan kadnlarn... nasl bir kategoriden dierine getiini aklayan olaylar... Btn bunlar tekrar hatrlad iin, bir yerini yakm bir insan gibi nefesini tuttu. Evlikte psikolojinin n plnda olmadn belirten o haince inan. Yazarn kar - koca arasndaki anlamazlklar fizyoloji ynnden aklanmas... Fakat her halde sen de btn bunlar hatrlyorsun. O kitab ne zaman okudun? Vega, cevap vermedi. Bunu sormamalyd. Her halde btn bunlar ok kaba ve ak bir dille belirtmiti. Kadnlarla konumaya alk deildi.

 327 Tavandaki acaip, uuk gne lekesi birdenbire dalgalan- verdi. Bunu parlak gm benekikler noktalad. Sonra da bunlar kayboldular. O krklklardan, o minicik dalgalardan. Oleg tavandaki esrarl, gneli bulutun darda, parmakln yanndaki su birikintisinin bir yanss olduunu anlad. Basit bir su birikintisinin deimi grnyd bu. Ve imdi hafif bir rzgr esmeye balamt. Vega susmutu. Oleg, zr dedi. Ltfen beni affet! Ondon zr de- mek ho, hatt tatl bir eydi. Yanl bir ey sylemi olabilirim... Ona doru ban evirmeye alt. Fakat kadn yine de gremiyordu. Fakat bu yer yzndeki insanca olan her eyi mahvetmek demek. Eer buna boyun eer, btn bunlar kabul edersek... imdi neeyle eski gven ve inancna teslim oluyor ve; onu kandrmaya alyordu. Ve Vega dnd. Oleg'in grebecei bir yerdeydi. Gen adamn onun sesinde farkettii mitsizlik ve sertlik yoktu yznde; normal, efkatli bir glmseme belirmiti. Senin hormon tedavisi grmeni istemiyorum. Sana byle bir tedavi yaplmadndan emindim. Vega nee sayordu imdi. Bu kz, Oleg'in ocukluk ve okul arkadayd. Nasl olmutu da onu tanyamamt ? Oleg dosta bir eyler sylemek istedi. ocuklarn syledii, Ver elini! gibi basit bir ey. Vega'nm elini skmak, 'bunu ak ak konutuumuz ne iyi oldu,' demeyi arzu ediyordu. Fakat sa elini ine oraya ivilemiti. Ona ksaca Vega diyebilirdi. Ya da Vera. Ama bunu yapamad. Kavanozdaki kan yarya inmiti. Bu kan, daha bir ka gn nce kimbilir kimin kendisine zg yaradl, dnceleri olan bir yabanc vcutta dolamt? imdi bu kendi vcuduna dklmt. Kahverengi krmz bir salk akm. Fakat bu beraberinde baka bir ey daha tamyor muydu? Oleg, dirseinin altndaki yastkla, inenin altndaki pamuu dzelten, parmaklarn lstik boruya sren ve kavanozun takl olduu sehpann st ksmn kaldrmaya balayan Vega'nn ellerini seyretti. Bu eli yalnz skmay deil, pmeyi de istiyordu. Bu biraz nce syledikleriyle elise bile.

--328--

YRM BENC BLM Klinikten ayrldnda deta tatile km gibi neeliydi. Yavatan bir ark mrldanyordu, sokaklar kuru olduu iin oson giymemiti. Bu yzden ince pardessyle kendisini ok hr hissediyordu, her yann, zellikle bacaklarn Yrmek iin aba harcad yoktu, yryerek batanbaa btn ehri geebilirdi. Havann serinlemi olmasna ramen, akam da gndz: kadar gneliydi. Havada bahar kokusu vard. Pis haval bir otobse tklmak gln olurdu. Kadm, yalnzca yrmeyi isti yordu. Yrmeye balad. Buehirde hi bir ey iek aan kays aac kadar gzel deildi. Birdenbire, bahar arzulad iin, hi olmazsa bir tek iek am kays aac grmeyi istedi. Bir yerde, bir parmaklk ya da duvarn arkasnda... O baka hi bir eyle kartrlamyan, hava gibi hafif pembelii grmek uur getirecekti. Ama bunun iin vakit ok erkendi. Aalar henz kuruniden yeile dnyorlard. Yeilin hafife grld mevsimdi bu. Fakat kuruni, hl aalarda ar basyordu. Bir yerde duvarn arkasnda, ehrin tandan kurtarlm bir bahecik grd. Yer sadece krmz, kuru topraktan ibaretti, ilk apalamalarn izini tayordu bu. ok erkendi. Her akam Vera, sanki ok acelesi varm gibi otobse biner, ya ounun yaylar krlm koltuklardan birinde yer bulur ya da kaylardan birine uzanr, buna tutunarak drd! Hi bir ey yoktu, yapmak istedii hi bir ey. Akam nnde uzanyordu ama onun yapacak hi bir eyi yoktu. Btn mantk kurallarna aykr olarak akam saatlerini geirmeye, vakit ldrmeye alacakt. Sabahleyin de yine yle bir otobsle acele iine gidecekti. Fakat bu gn ar ar yryordu. Her eyi yapmak istiyordu, her eyi. Yapacak bir sr eyi kafasndan geirdi. Ev ileri, al veri, diki, ktphaneyi ziyaret ve kendisine ya

 329 sak ya da kapal olmayan, fakat bir nedenden ilgilenmedii dier eyler. imdi bunlarn hepsini yapmay istiyordu. Hatt hepsini birden bir arada. Ama dier yandan bunlar ya da hi olmazsa birini yapmak iin komuyor, ar ar yryor, topuunu kuru kaldrma her vuruundan ayr bir zevk alyordu. Hl ak olan dkknlarn nnden geti, fakat ihtiyac olan yiyecek ve evle ilgili dier eyleri almak iin ieri girmedi. Afilerin, tahtalarnn nnden geti ama bunlardan birini bile okumad. Halbuki imdi okumay istedii de bunlard. Kadn, uzun zaman yrd. Ve btn zevkini bundan ald. Bazan glmsyordu. iekli bir kays aac grmeyi istiyordu, ama yoktu byle aa, henz erkendi. Bir gn nce tatildi. Fakat o sklm, kendisini aa grdklerini sanmt. Bugn herhangi bir alma gnyd, ama neeli ve keyifliydi. Bu bayram havas duygusu hakl olduunu sezmesinden ileri geliyordu. Bakalarnn alay ya da inkr ettii o belliinin derinliklerindeki inanlarnn, sadece kendisinin asl tutundua o ipliin birdenbire elik bir kablo olduu ispat edilmiti. Hatt tecrbeli, kukucu ve inat bir adam da bunun gcn anlam ve ona tutunmutu. Birbirlerine gvenerek, tpk bir teleferiktelermi gibi, insan anlayszl denilen uurumun zerinden rahata kaymlard. ok sevinliydi. Akl banda olduunu bilmek baka, bunu bir bakasndan, zellikle ondan duymak daha bakayd T Ona bunu syledii, bu ekilde dnd, hayatn btn felketleri arasnda kendisini bu ekilde koruyabildii iin yalnzca teekkr etmeyi istiyordu. O teekkr hak etmiti. Fakat imdi kendisini ona kar hakl karmas gerekirdi. Hormon tedavisini de yle. O Friedland' red ediyordu, ayn zamanda hormon tedavisini de. Buradaki mantkta bir eliki vard. Fakat kimse bir hastann mantkl olmasm beklemez, bunu doktordan ister. Burada bir elime olsun olmasn onu tedavi olmaya kandrmas gerekirdi. O, adam, tekrar tmre teslim edemezdi. nde, onu kandrma, inadn yenme ve bu hastay iyi etme

 330 gc her zamankinden daha alev alev yanyordu. Fakat onun gibi yola gelmez bir sinin akln tartmalarla bama getirmek iin kendi kendisine btn gcyle inanmas gerekirdi. Ve Oleg kendisine sitem ettii zaman, Vera kendi kendisine hormon tedavisinin lke apnda btn hastahanelere yollanan bir genelge ile uygulamann baladn itiraf etmek zorunda kalmt. Bu genelge geni bir snf tmr, genel esaslara gre kapsamna almaktayd. u anda bir tek bilimsel makaleyi hatrlyamyordu. Fakat hormon tedavisinin onunki tipinde kansere kar nasl baar kazandn aklayan makaleler olmalyd. Ayrca yabanclarn yazd yazlar da vard herhalde. iddiasn isbat iin onlarn hepsini de okumalyd. Fazla bilimsel makale okuyamyordu. Fakat imdi hereyi yapmay baaracakt! imdi onlar mutlaka okuyacakt. Kostoglotof bir keresinde ona kynn aktarnn bir doktordan daha aa saylmasn anlamadn sylemiti. Bir doktorun ii de matematik ynden kesin deildi. O zaman Vera hemen hemen hakarete uram gibi bir hisse kaplmt. Fakat sonradan, Bu bir bakma doru, diye dnmt. Gerekten doktorlar X nlaryla ortadan kaldrdklar zaman bu ykcln yzde kann salkl dokular, yzde kann hastalkl dokular etkilediini aa yukar kestirebiliyorlar m? Bu, kydeki uydurma hekimin kuru kkleri, terazi kullanmadan avucuyla tartmasndan daha kesin miydi? Ya da, Herkes penisilin tedavisine kouyordu, penisilinin faydas vard, fakat tp leminden kim penisilinin nasl etki yaptn aklayabilirdi? Bunlar bulank sular deiller miydi? Tp dergilerini izlemeleri, okumalar ve dnmeleri gerekti. Fakat imdi btn bunlarn stesinden gelecekti! te evinin nndeki avluya gelmiti. Zaman o kadar abuk gemiti ki, bunun farkna varmamt bile. Birinin hallarn parmaklklara ast, paspaslarn asl olduu byk genel verandann basamaklarndan karak bir ka kiracyla paylat apartmann kapsn at. Kapnn zerindeki pamuklu deme yer yer yrtlmt ama, Vera ieriye o sknt hissine kaplmadan girdi. Karanlk holden ilerledi. nsan burada aklna estii lmbay yakamazd, nk her ampul baka bir kiracnn saatine kaytlyd. Bir baka anahtarla kendi odasnn kapsn at. ehirdeki btn k katlarn pencerelerinde olduu gibi, camlarna hrszlara kar parmaklk takl bu hcre gibi oda, parlak g

 331 nein ancak sabahlar girdii bu akam glgelerine brnm oda, gen kadna hi de kasvetli gzkmedi. Vera, kapda durdu. Paltosunu karmayarak, odaya, sanki oray yeni gryormu gibi hayretle bakt, insan burada iyi yaar ve ok mutlu olurdu. Masa rtsn deitirmesi yeterdi. urann burann tozunu almas. Belki duvarlardaki resimleri; Leningrad'n beyaz gecesinde Peter ve Paul Kalesini gsteren tabloyu, Krm'daki Alupka'nm siyah selvilerini. Fakat mantosunu kararak, nln taktktan sonra mutfaa yneldi, orada bir eyler yapmas gerektii konusunda belli belirsiz bir eyler hatrlyordu. A, evet! Gaz ocan yakmas ve kendisi iin yemek piirmesi lzmd. Fakat, okuldan ayrlm olan komunun olu, bu iri yar delikanl bir motosikletle btn mutfa kaplamt. Islk alarak bunu skyor, motosikletin paralarn yere yayarak, bunlar yalyordu. Batmakta olan gnein klar buraya dyor, mutfa iyice aydnlatyordu. Delikanlnn yanndan zorlukla da olsa geebilir ve gaz ocann durduu masaya gi- debirdi. Fakat Vera birdenbire burada uramay istemedi. O odasnda yalnz kalmay arzu ediyordu. Hatt yemek yemek de istemiyordu, bir ey yemek istemiyordu cam. Kendi odasna dnerek, sevinle kapy arkasmdan kilitledi. Bu akam odasndan kmas iin hi bir sebep yoktu. Bir kavanozda ikolatalar duruyordu. Bunlar kemirecekti. Vera, annesinin olan ifonyerin nnde eeldi ve iinde temiz masa rts olan ar ekmeyi at. Fakat nce toz almalyd. Ondan nce de bir ev entarisi giymesi gerekirdi. Plnlarndaki her deiiklii mutlulukla kabullendi, tpk bir dansta admlar deitirmeye benziyordu bu. Her deiiklik zevkini de birlikte getiriyordu, ite dans buydu. Belki nce selvilerle kalenin yerlerini deitirmesi doru olacakt. Hayr, bu i iin ivi ve eki olmalyd. O, bir erkee yakacak ilerden holanmyordu. Fotoraflar olduklar yerlerde asl durabilirlerdi. Bir toz bezi alarak, bununla odada dolamaya balad. Usulca bir ark mrldanyordu. Fakat hemen sonra kk, gz ya damlas biiminde bir ieye taklm olan bir tebrik kartna gz iliti. Bunu ona bir gn nce vermilerdi. Kartn stnde krmz gller, ss iin yeil bir kurdele ve mavi bir 8 says vard. Arkasnda

 332 ise daktiloyla bir tebrik yazyd. Sendika komitesi kendisini Uluslararas Kadnlar Gn dolaysyla kutlamaktayd. Genel bir bayram yalnz bir kiiye ar gelir. Fakat Kadnlar Gn genlik yllar sona ermek zere olan bekr bir kadn iin dayanlacak gibi deildir. Bu tip, hi evlenmemi ya da dul kalm kadnlar iip sanki ok mutlularm gibi ark sylemek iin bir araya toplanrlar. Dn, bu avluda da byle bir elence olmutu. lerinde bir tek erkek vard. Birinin kocas. Daha sonra, akr keyif olunca, adam srayla pmlerdi. Sendika komitesi, ona iinde byk baar ve zel hayatnda da mutluluklar dilemiti. Bunun alayla hi bir ilgisi de yoktu. Hangi zel hayat? Byle bir hayattan yoksundu o. Kendi- sininki sadece zel bir yaland. Kd yrtarak drt paraya ayrd, sonra paralar kt sepetine att. ine devam ederek tuvalet masasndaki ielerin ve kavanozlarn, iinde Krm manzaralar bulunan cam erevenin, radyo - gramofonun yanmdaki plk kutusunun ve pikabn kendisinin izgili plstik kutusunun tozunu ald. u anda plklarndan herhangi birini strap duymadan alabilirdi. Hatt dayanamad o Ve imdi bu gnlerde eskiden olduu gibi yalnzm... Fakat baka bir plk seerek bunu pikaba koydu. Dmeyi 'radyo'dan 'pikap'a evirdi. Annesinin geni koltuuna yerleerek, orapl ayaklarm altna ald. Toz bezinin kesini dalgn eliyle skca yakalamt. Bez, bir bayrak gibi yere doru uzanyordu. Oda iyice lotu. Ayar kadrannn yeil bu yzden iyice prldyordu. Uyuyan Gzel sitindendi bu. Adagio'dan sonra periler gzktler. Vega dinledi. Ama kendisi iin deil. Bu adagio'nun, operann balkonundan, yamurda slanm, straptan bitkin lme mahkm bir adama nasl geleceini hayal etmeyi istiyordu. Pl ikinci defa ald. Sonra nc defa. Konumaya balad, ama yksek sesle de. Sanki Oleg radyodan yaylan yeil kta, karsndaki yuvarlak masann

--333-banda oturuyordu ve Vera da onunla konuuyordu. Gen kadn, sylemesi lzm gelen eyleri aklad. Oleg de onu dinledi. Kulaklar Oleg'in cevap olarak neler syleyeceini semiti. Gen adamm sz birdenbire nereye getireceini tahmin gt ama Vera artk buna alm olduunu dnyordu. Vera ona, bugn szlerine devam ederek aklamad eyleri syledi. likeri bakmndan henz ona syleyemiyece- i, fakat imdi burada aklayabecei eyleri. Erkekler ve kadnlar konusundaki teorisini geniletti. Hemingway'in stn adamlarnn henz insanlk seviyesine ykselmemi varlklar olduunu syledi. Hemingway yzeydeydi. (Oleg mutlaka Hemingway'i okumadn homurdanacak, gururla orduda ya da kamplarda Hemingway olmad gereini gzne sokmaya alacakt.) Kadnlarn bir erkekte aradklar bu deildi. Onlarn istedikleri dnceli bir efkat, korunduklar, gven iinde ve iyi bir smakta olduklar hissiydi. (in garibi, bmedii bir nedenden Vega, Oleg'in, hi bir hakk ve toplumda itibar olmamasna ramen, gene adamn yamnda tam anlamyla bunlar hissediyordu.) nsanlar bir kadnn nasl olmas gerektii konusunda daha da byk bir aknlk iindeydiler. Carmen'in hepsinden kadmca olduunu iln ediyorlard. Kendini tatminden baka bir ey istemeyen bir kadm tipi iin iddia ediyorlard bunu. Vega iin bu bir sahte kadnd, eteklik giymi bir erkek. Burada aklanmas gereken bir sr ey vard. Bu dnceleri beklemedii iin, aalam gibiydi. Bunlar dnd. Vera, pl tekrar ald. Gece olmu, gen kadm toz almay Unutmutu. Ikla kadran daha parlyor, odaya daha kuvvetli bir yelik sayordu. I yakmay kesinlikle istemiyordu, fakat yakmas da lzmd. Karanlkta bildik eUerle duvardaki ereveyi buldu. Bunu efkatle kararak, kadrann na tuttu. Kadran yeil ydz gibi n samasayd, eer kadrann sn- seydi bile Vera yine fotoraftaki her eyi grebirdi: Belirli, ocuksu yz, daha hi bir ey grmemi olan parlak, savunmasz gzler; beyaz gmlein zerindeki, o ilk sahip olduu kravat, omuzlarn saran k takm elbisesi, yakann kumana acmadan ilie taklm olan sert amblem; beyaz amblemin zerindei kara prof. On drde on boyunda bir resim. Yakadaki amblemin kk olmasna ramen gn nda gayet

--334-belirli duran, Vera'mn hafzasnda da belirli olan, Lenin'in profih. ocuk, Baka trl bir madalyaya ihtiyacm yok, diye glmsemiti. Ona Vega adm takan bu ocuktu ite. Agav bitkisi bir defa iek aar, bundan hemen sonra da lr. Vera Gangart da byle sevmiti ite, ok genken, henz okul sralarmdayken. Delikanl cephede lmt. O savatan sonra baka her trl sava olabilirdi. Adil bir sava. Kah ramanca, vatanseverce, kutsal bir sava. Fakat Vera Gangart iin o son savat. Sevgilisiyle birlikte onu da ldren sava. Kendisinin lmesini de ylesine istemiti ki. Enstitdeki derslerini brakarak, hemen cepheye gitmeye kalkmt. Fakat Alman olduu iin kendisini kabul etmemilerdi. Fakat savan ilk yaznda yine iki ay beraber olmulard. Delikanlnn yaknda asker olaca belliydi. imdi, bir kuak sonra neden evlenmediklerini bakalarna anlatabilmesi imknszd. Ya da, evli olmamakla beraber, o son aylar neden bou bouna geirdiklerini. evrelerinde dnya para para olurken herhalde kendilerini tutmamlard. Fakat tutmulard ite. imdi bu hareketlerini bakalarnn karsnda savunmas imknszd, kendi karsnda bile. Delikanh, cepheden haykrmt. Vega! Benim Vega'm! Sen benim olmadka lemem. imdi dnyorum buradan gn iin ayrlabsem, hastane izni alabilsem! O zaman evleniriz! Evet deil mi? Evet? Bunun seni bu kadar sarsmasna izin verme. Ben hi bir zaman senden bakasnn olamam! Senin Vega'n. Bunu o kadar byk bir gvenle yapmt ki. Ama o zaman sevgilisi sad. Fakat delikanh yaralanmam, hastaneye gitmemi, izin de alamamt. Hemen lmt. lm, yldz yanp kl olmutu, tamamiyle yanp kl olmutu . Fakat bolukta devam ediyordu. Onun yldz, snd zaman bile yoluna devam edenlerden deildi. Bu, tam n vermeye devam eden bir yldzd. Fakat bunu kimse grmyor, ona ihtiya duymuyordu.

 335 lebilmesi iin onu kabul etmemilerdi. Yaamaya devam etmek zorundayd. Enstitde derslerine devam etmeye mecburdu. Enstitde snfn birincisiydi. Hasada yardm etmeleri iin gnderilen rencilerin en banda o vard. Pazarlar yaplan alma gezilerinde, okuldaki temizleme kampanyasnda da yine birinci oydu. Ona yapabilecei baka ne kalmt ki? Enstity pek iyi dereceyle bitirdi. Yannda ihtisas yapt Doktor Oresenkov kendisinden ok memnundu. (Zaten onu Donstsova'ya da bu adam salk vermiti.) Vera'y a bir tek ey kalmt: dertleri iyi etmek, tek kurtulu yolu buydu. Tabii, insan Freidland gibi mantk yrtrse lm bir ocuu hatrlamak ve yaayan bir erkei aramamak, gln bir ey, bir lgnlk, bir sapklkt. Bu olamazd. nk doku kanunlar, hormon kanunlar, erginlik kanunlar geri alnamaz, bozulamazd. Bozulamaz myd? Vega, iinde btn bunlarn bozulduunu biliyordu. Btn bunlarn nedeni Vera'nn kendisini o 'daima seninim' yeminiyle ebediyen balanm olduunu dnmesi deildi. Fakat bu da vard. Bize ok yakn olan bir kimse tamamiyle lemez. Onun iin de bir dereceye kadar vardr, yan- mzdadr, duyar ve grr. Vera ona ihanet ettii takdirde ciz ve sessiz bir ekilde onu seyredecekti. Eer onun gibi baka biri daha yoksa, hcrelerin bymesi, tepkileri ve salglaryla ilgili ne gibi kanunlar olabilir? Bunlar ne yapabilir? Onun gibi bir bakas daha yoktu. O hal de hcrelerin ne faydas vard? Nasl bir tepki gsterebirdi? Yllar getike yalnzca anrz. Yoruluruz. Istrap veya sadakat bakmndan hakiki bir istidadmz kalmaz. Bunlar zamana teslim ederiz. Beslenmeye gelince, her gn yemeimizi yutar ve parmaklarmz yalarz. Bu bakmdan hi de yumuak bal deilizdir. Bizi iki gn a brakn, kendimizi kaybederiz deta. Duvarlar trmalarz. nsanlk, ne kadar ilerledik? Vega ona ihanet etmedi. Fakat ezilmiti. Annesiyle oturuyordu. Fakat sonra annesi de ld, annesi de ld nk o da ezilmiti. Olu Vera'nn mhendis olan byk aabeysi 1940 da hapsedildi. Birka yl onlara devaml mektup yazd. Bir ka yl kadm Buryat Moolistan'da bir yerdeki oluna verilmesi iin paketler yollayp durdu. Sonra bir gn iade edilen bir paketi almas iin bir pusula ald. Gnderilen ah-

 336 sr ad karalanm, paketin zerine lstik mhrle bir sr damga baslmt. Kadn bu paketi eve bir tabut gibi tayarak gtrd. Olu doduu zaman hemen hemen bu kutuya sab irdi. Bu Vera'nm annesini ezdi. Bu, ve olunun karsnn, yani gelinlerinin ksa bi r zaman sonra tekrar evlenmesi. Annesi bunu anlyamad, Vera'y anlyordu o. Ve Vera yalnz kald. Tek dedi tabii. Bu durumda olan yalnz bir o yoktu' Milyonlardan biriydi Vera, lkede o kadar bekr kadn vard ki, insann iinden bekrlarn evlilerden daha fazla olup olmadn anlamak iin dostlarm saymak geliyordu. Bu tek kadnlar hemen hemen ayn adalard. On yllk bir srenin ocuklar. On yllk bir zaman iinde domu olan kzlar. Savata len erkeklerin adalar. Sava erkeklere merhametli davranm, onlar alp gtrmt. Geride strap ekmek iin kadnlar kalmt. Savan ykntlarnn altndan srnerek kan bekr erkekler ise kendi yalarmda kadnlar sememilerdi. D?ha gen kzlar beenmilerdi onlar. Bir ka yl daha gen olan kzlar, bir kuak daha gentiler. nk sava onlarn zerinden srnerek gememiti. Bylece, alaylar halinde, toplanmayan milyonlarca kadn yayordu. Dnyaya hi bir ey yapmak iin gelmemi olan bir sr kadn. Tarihin hatalarndan biriydi bu. Bunlarn ilerinde hayat hafiften almay baaranlar mahvolmamlard. Gnlk bar hayat uzun yllar srp gitti. Vega yaad, hep bir gaz maskesiyle dolat. Maskenin dmanca lstii kafasn boyuna skyordu. Bu onu bouyor, halsizletiri- yordu. Maskesini karp att. Artk daha insanca yayormu gibiydi. Kendi kendisine bakalarna dosta davranmak iin izin vermiti. Dikkatle giyiniyor, bakalaryla karlamaktan kanmyordu. Ballk insana byk bir zevk verir, belki de zevklerin en ykseidir bu. Kimse ballnz bilmese, kimse buna deer vermese bile bu byledir. Fakat bunun bir eyi harekete geirmesi lzmdr. Hi bir ey kmldamazsa ne olur? Kimse bu ball istemezse? Bir gaz maskesinin yuvarlak gz ne kadar iri olursa ol

--337-sun, bunlarn arkasndan pek de iyi gremezsiniz. Az ey grrsnz bu gzlerle. imdi gaz maskesini karnca, Vega daha iyi gryordu. Fakat kadn evresine dikkatle bakmyordu. Tecrbesi olmad iin ok derinden yaraland, ihtiyatl olmad iin sendeledi. Ksa, hi demeyen bir itenlik, hayatn hafifletip klandraca yerde, onu kirletti, drd. Tamamln boz du, uyumunu mahvetti. imdi bunu unutmak imknszd. Bilinemezdi bu. Hayr, hayat hafiften almak onun kaderi deildi. Bir insan ne kadar duyguluysa, bir bakasyla sk bir iliki kurabilmesi de o kadar gtr. Kendisi gibi bir kimseyle bile zordur bu. Byle bir ey iin bir sr, hatt yzlerce benzerlik ve rastlantlar gerekir. Her rastlant onlar birbirlerine belirsiz bir ekilde yaklatrr. Fakat bir tek ahenksizlik onlar derhal birbirlerinden uzaklatrr. Byle anlamazlklar abucak ve kesinlikle hemen n plna karlar. Vega'nm, Ne yapacam? Nasl yaayabilirim? diye soraca bir tek kii bile yoktu. nsanlar kadar yol vardr. Bazlar ona bir ocuu evlt edinmesini salk vermilerdi. Vega bunu uzun zaman ve en kk ayrntsna kadar bir ka kadnla konutu. Onlar kendisini hemen hemen inandrd lar. Vega onlarn heyecann kaparak, yetimhaneleri dolat. Buna ramen o adm atmaktan da ekindi. Bir ocuu, umutsuzluu yznden, yle yapmaya karar verdi diye hemen sevemezdi. Daha da tehlikesi sonradan ocuu sevmekten vaz geebilirdi. Bundan da kts ocuk ona bir yabanc olarak byyebilirdi. Kendi kz olabilseydi, gerek kz! (Bir kz istiyordu. Onu kendine gre bytebilirdi. Bir erkek ocuuyla olamazd bu.) Fakat bir yabancyla yine o bataa dalamazd. Vera, gece yarsna kadar o koltukta oturdu. Btn akam yapmay istedii eylerden hi birini yerine getirmemiti. I bile yakmad. Radyonun kadranndan szlen ktan memnundu. Bu yumuak yeil a ve ince siyah frekans izgilerine bakarken dnceleri akp gidiyordu. Bir ok plk ald. Hatta bazan kendisini alatan paralardan bile zevk ald. Marlar da dinledi. Bu marlar, aada Kanser Kouu F : 22

 338 karanlktan geen zafer alay gibiydi. Kendisi de, ayaklarn altna alarak, yksek hametli arkalkl eski koltukta zafer kazanm biri gibi oturuyordu. Krk lden gemi ve sonunda akla kmt. On drt gnlk yl geirmiti imdi de hakl olduu ortadayd. Uzun sren iten ball bu gn yeni ve daha olgun bir anlam kazanmt. Hemen hemen bir ballk saylabilirdi bu. nemli olan bu konuda bal kalmasyd. imdi Vega lm olan genci bir ocuk olarak gryordu, kendi yanda bir kimse, bir erkek olarak deil. O, salam erkek dayankllndan yoksundu. Halbuki yalnzca bu bir kadn iin bir smak, skca balanabilecei bir amandra olabilir. ocuk, btn sava, ya da bunun sonucu, ondan sonraki etin yllar grmemiti. O sadece duru, savunmasz bir gen olarak kalmt. Vega, yatnca hemen uyguya dalmad. Bu gece az da uyuyabilirdi. Uykuya daldktan sonra bir ka defa uyand. Bir simi rya grd. Bir tek gece iin ne de oktu. Bazlar nemsizdi. bazlarm ise sabah iin belleinde tutmaya alt. Sabahleyin uyand zaman glmsedi. Otobs kalabalkt, Vega skt, kendisini itip kaktlar, airseklediler. Biri ayaklarna bast. Fakat kadn btn bunlara alnmadan dayand. Doktor gmleini giydi. Be dakikalk sabah toplantsna giderken zemin katnn uzun koridorunda kendisine doru gelen Lev Leonidovi'in kuvvetli, sevgili, bir gorilinkine benzeyen eklini grnce ok sevindi. Doktoru, adamn Moskova'ya gidiinden beri grmemiti. Adamn ok iri ve ar elleri, sanki omuzlarn da aaya ekiyormu gibi yere doru sallanyordu. Bunlar vcudunun bir kusuru gibi durmakla beraber aslnda ona hava veriyorlard. Eimli kubbeli, ykseldike daralan bir binaya benzeyen banda beyaz doktor kepi vard. Servis kepinden farkszd bu. Her zaman olduu gibi bunu bana dikkatsizce ve saygszca geirivermiti. ki beyaz kpek kula gibi knt arkaya gelmi, ii bo tepesi de burumutu. Beyaz gmlein iyice gerildii geni gs, karda kamufle ed- mi bir tankn nne benziyordu. Her zaman olduu gibi gzlerini ksm, tehdit dolu sert bir ifadeyle yryordu. Fakat Vega yznde glmseme belirmesi iin yz izgilerinin hafife oynamas gerektiini biliyordu.

 339 Vera'yla koridora kart yanlardan ayn anda girdikleri ve merdivenin aasnda karlatklar zaman yle de oldu. nce Vera, Seni grdme o kadar sevindim ki! dedi. Seni ok zledik! Adam, daha belirgin bir ekilde gld. Yanda sallanan eliyle Vera'y dirseinden tutarak merdivenden kard. Neden bu kadar sevinlisin, dedi. u mjdeyi bana da ver. Hi bir ey yok. Sadece mutluyum. Yolculuk nasl geti? Lev Leonidovi iini ekti. yi geti ama hayal krklna da uradm. Moskova beni sinirlendiriyor. Bana olanlarn hepsini anlat. Sana plk getirdim. n de. yle mi? Hangilerini? Adlarn biliyorsun. Ben btn o Saint-Saens'lar birbirine kartryorum. GUM maazasnda imdi 'long play' satan bir plk blm var. Listedeki pl sarp verdiler. Onlar yarm getiririm. Dinle Vera, bu gn davay dinlemeye gidelim. Hangi davay? Bmiyor musun? 3 numaral hastanenin operatrn dava ediyorlar. Gerek bir yarglamam bu? imdiye kadar yoldaa bir yarglamayd. Fakat kovuturma sekiz ay srd. Onu neyle suluyorlar? Gece nbetinden kan hemire Zoya merdivenlerden indi. Sar kirpikleri prl prl parlayan kadn ikisine de selm verdi. Bir ocuk, bir ameliyattan sonra lm. Moskova yolculuundan aldm hzn etkisiyle grlt karacam. nsan eve dndkten bir hafta sonra kuyruunu bacaklarnn arasna sktryor. Gelir misin? Vera, karar ya da cevap verecek zaman bulamad. Sabah toplantlarnn yapld odaya gelmilerdi. Odadaki eyalarn zerine klf gemiti, masada parlak mavi bir rt vard Vera, Lev Leonidovi'le olan dostluuna deer veriyordu. Lyudmilla Afanasyevna hari, adama dier kimselerden daha yakn hissediyordu kendini. Dostluklarnda, bekr bir erkekle, evli olmayan bir kadnn ilikisinde pek ender rastlanlan deerli bir ey vard: Lev bir kere bile ona mnl mnl bakmam,

 340 imal lflar etmemi, dostluk snrn amamt. likileri rahat ve dostayd. Aralarnda bir konuyu hi bir zaman amaz, tartmaz, daima bundan kanrlard. Ak, evlilik ve bununla ilgili olan konulard bu. Sanki btn bunlar yokmu gibi davranrlard. Ola ki Lev Leonidovi, Vega'nn bylesine bir dostlua ihtiyac olduunu sezmiti. Kendisi bir zamanlar evliydi. Sonra bekrla dnm, biriyle 'arkada' olmutu. Hastanenin kadnlar kouundakiler (nemli olan da bu ksmdr) ondan szetmekten pek holanrlard. imdi de onun ameliyathane lemiresiyle bir gnl serveni olmasndan kukulanyorlard. Gen kadn operatrlerden biri, Angelina bunu ak ak sylemiti ama onun kendisinin Lev'i istediinden pheleniyordu herkes. Toplant srasnda Lyudma Afanasyevna kda sert izgiler izdi durdu. Hatta dolma kalemiyle kd bile deldi. Onun aksine Vera bu gn her zamankinden daha rahatt. in iin kendisini dengeli hissediyordu. Toplant sona erdi ve byk kadnlar kouunu dolamaya baladlar. Vera Kornilyevna'nn burada bir sr hastas vard. Kadn onlarla daima uzun uzun megul olurdu. Her birinin yatana oturur, hastay muayene eder ve onunla usul usul konuur. O arada kouta derin bir sessizlik olmasn da beklemezdi. Bu fazla sklk olurdu. Kadnlarn konumalarna engel olunamazd. (Vera, kadnlar kouunda, erkeklerinkine gre daha dikkatli ve diplomata davranmak zorundayd. Burada doktorluun verdii nem ve etki mutlak deildi. Fizikoterapinin gerektirdii gibi her eyin dzeleceine dair cesaret verici szleri biraz fazla sylemesi biraz daha keyifli olmas yeterdi. Hemen gizlenmeyen o bak, perdelenmi kskanl farkederdi. Bu senin iin nemli mi? Sen salamsn. Sen anlamazsu. Ayn fizikoterapi gereklerine uyarak zntden ldrm gibi olan kadnlara hastanedeyken kendilerini brakmamalarn, makyaj yapmalarn, salarm dzeltmelerini srarla tavsiye ederdi. Fakat kendisi byle eylere kalkrsa onu nasl da buz gibi karlarlard.) Bu gn de, mmkn olduu kadar alakgnll ve sakin bir tavr taknmaya alarak, karyoladan karyolaya gitti.. Alkanln verdii rahatlkla grltye aldrmayarak, her hastay ayr ayr dinledi. Birdenbire odann dier tarafndan ok yksek, kaba bir ses geldi. Ne hastalar ya! Bazlar tam damzlk! O kemer takan,

--341-sa ba kark ge adam. Hemirelerin gece nbeti balar balamaz o da Zoya'yla sarma dola oluyor. Gangart hastasma sordu. Ne? Ne syledi o? Ltfen bunu tekrarla. Hasta terarlamaya balad. Zoya o gece nbetiydi. Yeil kadrann prldad gece... Affedersin. Hepsini bandan tekrarlar msm? YRM ALTINCI BLM Tecrbeli bir operatr ne zaman endielenir? Ameliyat srasmda deil. Ameliyat srasnda yapaca drst, temiz bir i vardr. Neyin ne olduunu bir. Sonradan yaplmam bir ey dolaysyla pimanlk duymamak iin, alnmas gereken eyi mmkn olduu kadar kknden kestiinden emin olmas arttr. Tabii bazan ani karklklar olabir, kan fkrr, Rutherford'un bir ftk ameliyat srasnda ldn hatrlarsnz. Aslnda bir operatrn kayglar ameliyattan sonra balar. Hastanm atei ykselir, karn i kalr. O zaman vakit kaybedilmi olmasna ramen operatrn vcudu kafadan, ne- tersiz tekrar amas, neyin bozuk olduunu, grmesi anlamas ve dzeltmesi gerekir. te Lev Leonidovi bu sebepten, sabahki be dakikalk toplantdan bile nce ameliyat hastalarn grmeye komak detindeydi. Yoksa, ameliyat gnnden nce uzun uzun kou lar dolamak zorunda olduundan, mide hastasnn durumunu, Demka'nm ne halde olduunu renmek iin bir buuk saat beklemek zorunda kalrd. Mide hastasma bakt. Her ey normaldi. Hemireye hastaya uygulanacak sv diyeti hakknda talimat verdi. inde sadece iki yatak bulunan yandaki kk odaya, Demka'ya bakt. Odadaki hasta iyilemeye, hareket etmeye balamt. Fakat yz kl rengi olan Demka srt st yatyordu. Battaniyeyi gsne ekmiti. Tavana, hayal kurarm gibi deil de, kaygl kaygl bakyordu. Gzlerinin evresindeki btn kaslar sinirle bzlmt. Sanki tavanda kk bir eyi grmeye alyor ve bunu baaramyormu gibi bir hali vard. Lev Leonidovi, orada sessizce durdu. Demka'nn biraz yanma dyordu. Bacaklarn am, uzun kollar yannda

-- 34:2 sallanyordu. Sa elini hafife geri ekmiti. Demka'nn enesine bir aparkr indirirse ne olacan hesaplamaya alyormu gibi kalarn att. Demka, ban evirdi. Onu grerek gld. Operatrn tehdit dolu, sert grnm de neeli bir glmseme halini ald. Ve Lev Leonidovi sanki kendisi de on- lardanm gibi, anlayl bir tavrla Demka'ya gz krpt. Her ey yolunda deil mi? Normal yani? Ne demek normal? Demka'nn yaknabilecei ok ey vard. Fakat aslnda, erkek erkee, yaknaca hi bir ey de yoktu. Aryor deil mi? Ha... Ayn yer mi? Ha... Oras uzun zaman aryacak. Demka. Gelecek yl bile o olmayan yeri kavramaya alacaksn. Ar balad zaman sadece o ksmn artk yerinde olmadn hatrla. O zaman durum daha kolaylar. nemli olan sa kalman. Arlyor musun? Bacaa gelince... at, gitsin. Lev Leonidovi bunu yle bir rahatlkla sylemiti. Gerekten o iren hastal atmalyd zerinden. Onsuz daha iyi olacakt. Eh, seni yine ziyaret edeceim. Ve doktor be dakikalk toplantya kotu. Odaya en son o girecekti. Ve yine ge kalm olacakt. (Nizamettin ge kalnmasndan holanmazd.) Lev, hzla ilerledi. Ameliyat gmlei arkadan balanmt. nde eilmi, btn bir rt olarak gzkyordu bu. Fakat arkada iki taraf kavumuyordu. Balar da ceketinin arkasnda balanmt. Adam hastanede yalnz bana dolarken daima uzun admlarla hzl yrrd. Kollarn yana sallayarak merdivenlerden ikier ikier kar ya da inerdi. Bu hareketliliine bakan hastalar onun tembel tembel duraklamadn, zamann kendisinden ok hastalarna ayrdna karar verirlerdi. Be dakika iin yaplan toplantlar yarm saat srerdi. Nizamettin, uygun bir arballkla ieri girerdi. (Kendi byle hissederdi.) Sonra toplanty kararl bir ekilde ve zevkle ynetirdi. (Bu da yine kendi zevkiydi.) Adamn kendi sesini dinledii belliydi. Her hareketi ve davran, onun kendisini dardan gl, disiplinli, bilgili ve akll bir adam olarak grd

--343-anlalyordu. Kendi aul'unda hakknda efsaneler karlmt. ehirde iyi tannyord u, hatta ad zaman zaman gazetelere geiyordu. Lev Leonidovi kendisine ayrlan yere oturdu. Ayak ayak stne atarak, iri penelerinin ba parmaklarn belindeki beyaz pamuklu kemere soktu. Serviste giyilen beyaz kepinin altnda kalar atkt. stlerinin yannda suratm astndan, bahekim zerine alnmazd. Bahekim yerini amansz ve yorucu bir zorunluk gibi de- de, rol yapmak iin verilmi bir frsat, srekli mkfat kayna, bir yetkiler ve haklar klvyesi olarak gryordu. Unvan Bahekimdi. Adam bunun kendisini gerekten bahekim yaptna, herkesten daha fazla bdiine, (belki btn ayrntlaryla de , yanmda alanlarn iyiletirme iini nas yaptklarn anladna, onlara nderlik ederek, yanllarn dzelttiine, hataya dmelerine engel olduuna inanyordu. te bu yzden adamn be dakikalk konumas yarm saate kadar uzuyordu. Fakat herkesin bundan holand belliydi. Bahekimlerin kud retleri o kadar geniti ki, bunlar mutlu bir ekilde grevlerinden ylesine ar basyorlard ki, adam idarecileri, doktorlar ve hemireleri kolaylkla tutuyordu. Yani, yakmda tezini savunacan umduu enstitden, ehirdeki parti komitesi ya da taradaki salk brolar tarafndan telefonla tavsiye edilen, haklarnda isteklerde bulunulan kimseleri ie alyordu. Ya da bir yerde yemek yerken keyiflendii iin ie alacama sz verdii bir kimseyi, bir de o eski klannn kendi dalndan olan insanlar. Hastanenin ksm efleri yeni ie alman adamm bir ey bmediini, bir ey yapmadn ikyet ettiklerinde Ni- zamettin Bahramovi onlara daha da aard. O halde onlara retin, yoldalar! Sizi buraya bu i iin getirder! Yllarca sonra dahilerin ve budalalarn, kahramanlarn ve ahlkszlarn, alanlarla tembellerin kafalarn ayn ekilde asaletle talandran kuruni halesi; dncelerin ikencesinden katmz i doann bize armaan olarak verdii hal tavr ve sakinlikle; krl saa p'k yakan o yuvarlak, dzgn yank tenle Nizamettin, yanmda alan tp adamlarna ilerindeki hatalar ve insanlarn deerli hayatlarn kurtarma savanda nasl daha iyi bir duruma sokabileceklerini anlatt. Tavus mavisi rtnn evresinde sert arkal hastane sralarnda, koltuklarda ve ofis sandalyelerinde oturan, Nizamettin'in henz atmay baaramad ve yakn bir zamanda ie almay baard

 344 kimseler onu byk bir dikkatle dinlediler. Lev Leonidovi oturduu yerden kvrck sal Kalmuka- medof'u iyice gryordu. Kaptan Cook'un gezilerinin resimlerindeki kimselere benziyordu. Sanki ormandan yeni kmt: Kafasnda sk, karmakark bir it vard, bronzlam yz kmr siyah beneklerle noktalanmt; lgnca bir neeyle gld zaman iri beyaz dileri ldyordu. Bir burnundaki halka eksikti. Tabii btn dert, onun grnnde ya da tp enstitsnden ald dzgn diplomada deildi. Fakat adam, hastasn kaybetmeden bir tek ameliyat bile yapamyordu. Lev Leonidovi onun iki defa ameliyat yapmanna izin vermi, ondan sonra da bir daha byle bir eye kalkmayacana dair yemin etmiti. Fakat onu yerinden oynatmak da imknszd. Bu milli kadronun gelimesini alttan alttan sarsmak olurdu. te bu yzden Kalmukamedof yldan daha fazla bir za- mandanberi daha kolay olaylarn kaytlarn tutuyor, nemli bir tavrla koular dolaanlara katlyor, pansumanlar kontrol ediyor, gece nbetine kalyor (ve uyuyor) du. Son zamanlarda, normal i gnnn sonunda hastaneden ayrlmasna ramen bir buuk aylk almaya da balamt. Masada operatr diplomas olan iki kadn vard. Bunlardan biri krk yalarnda, ar derecede iman ve daima dnceli bir kadn olan Pantekina'yd. Kadn daima iki kocadan alt kz olduunu, parasnn yetmediini, ocuklaryla uraacak zaman bulamadn dnrd. Bu kayglarn izleri alma saatlerinde bile yznden silinmezdi. Yani hastane binasnda kalarak para kazanmak zorunda olduu saatlerde bile. Dier operatr Angelina genti. Enstitden kal yl olmutu. Kzl sal, ufak tefek, gzel bir kzd. Lev Leonidovi'den, kendisiyle ilgilenmedii iin nefret ediyordu. imdi de cerrah blmnde onun aleyhine birtakm iler eviriyordu. Bu iki kadn ancak hastanede ayakta tedavi edilen hastalara bakacak yetenekteydiler. Ellerine neter vermeye gelmezdi. Fakat bahekimin onlar kovmamas iin nemli nedenler vard. Bylece cerrah blmde be operatr varm gibi gsteriliyordu. Bu yzden de hastaneye be operatrlk hasta yollanyordu. Fakat bu ameliyatlar yapabilecek yalnzca iki operatr vard. Hemireler de toplantdalard. Bunlardan bazlar da operatrler kadar beceriksizdiler. Fakat onlar da Nizamettin Bahramovi tutmutu. Hepsini de koruyordu.

 345 Bazan Lev Leonidovi ylesine umutsuzlua kaplyordu ki, orada bir gn bile alamyacan dnyordu. Her eyden vaz geerek kp gidecekti. Ama nereye? Her yeni yerin de kendi efi ukalaca samalklar ve almayan kimseleri olacakt. Belki bu yeni ef eskisinden de daha kt kacakt. Ayr bir klinik alarak bunu dzenU bir hale so kmak baka olurdu tabii. O zaman kadroda gsterilenlerin hepsi de alr, gerekli kimseler ie alnrd. Fakat Lev Leonidovi'in durumu onu bahekim dzeyine ulatracak gibi deildi. Tabi ok uzaklarda bir yer olursa durum deiirdi. Ama Lev de buraya gelmekle Moskova'dan bir hayli uzaklamt. Dorusunu sylemek gerekirse Lev'in idareci olmay istedii de yoktu. Bir idarecinin kendi bam kurtarma zorunlu- unun, ehliyetle almasn engellediini biliyordu. Hayatnn bir dneminde dmleri inceleme frsatn bulmutu. Grdkleri de ona mevkiin boluunu, deersizliini retmiti. Eski ordu birlii komutanlarmm kamp barakalarnn temizlenmesi iinin kendilerine verilmesini hayal ettiklerine tank olmu, pratik hocas operatr Koryakof'u kendisi herkesten daha a ve bitkin olanlarn yiyecek arad kamp plnden kurtarmt. Bazan durum daha az sinirlendirici oluyor, durum dze - liyordu. O zaman Lev Leonidovi her eye dayanabileceini, oradan ayrlmayacan dnyordu. Fakat ondan sonra da aksine kendisinin, Dontsova ve Gangart'm akta kalacandan, olaylarn bu ynde gelitiinden her geen yl durumun dzelmeyip, daha da ktleeceinden korkuyordu. Artk hayatnda sert bir deiiklik yapmak kendisi iin kolay deildi. Krkma geliyordu v e insanm vcudu rahatlk ve sreklilik istiyordu. Genel olarak Lev'in hayat kararszlk iinde gemiti. Kahramanca bir dal m yapmalyd, yoksa akntyla birlikte rahat rahat srklenmek miydi? ite buna bir trl karar veremiyordu? Hayatn verdii bu meslee ilk balad aratrma enstitsnde durum bambakayd. Gerek bir atlmla balamt. Hatta bir yl Stalin dln almasna ramak kalmt. Fakat sonra birdenbire btn enstit bask ve srat yznden kapatlvermi, kendisi de bitmemi bir tezle kala kalmt. Koryakof onu daima zorlamt. almaya devam et! almaya devam et! Yazma frsat daima eline geer. Fakat bu yazma frsat ne zaman eline geecekti?

 346 Can cehenneme, niin yazacakt? Lev Leonidovi, duyduu honutsuzluun yznden anlalmasn bahekimden saklayarak, gzlerini kst ve dinlermi gibi bir tavr taknd. Sonuta gelecek ay gs boluundaki ilk ameliyatlar onun yapmas teklif ediyordu. Her ey sona erer. Be dakikalk toplant da sona erdi. Toplant odasndan kan operatrler birer birer st sahanlktaki holde toplandlar. Peneleri hl kamnn stndeki kemerine geiri duran Lev Leonidovi, tpk kalar atk dalgm bir kumandan gibi, saz kadar ince, kr sal Yevgenia Ustinovna'y, vahi bukleli Kalmukamedof'u, iman Pantekina'y, kzl sah Angelina'y ve iki hemireyi koular iyice dolatrmaya kard. Baz gnler abucak almaya balamalar gerekir ve bu yzden koular abuk dolarlard. Bu gn de yine acele etmeleri gerekiyordu. Fakat bu gn btn ameliyatl hastalarn genel olarak yoklanmas programa alnmt'. Uzun sren bir eydi bu. ite bu yzden yedisi birden ayaklarm sryerek her koua girdiler. Boucu il kokularmm, istemeyerek havalandrlan odalarn ve hastalarn kendilerinin meydana getirdii o bozuk, pis atmosfere daldlar. Dar koridorlara dolutular, birbirlerinin gemesi iin duvarlarn nne bzldler. Hastann strabn lmek, koutaki ar havay ilerine ektikleri gibi, onun da azabn, hislerini, geirdii hastalklar, tedavinin izledii yolu, hastahm o sradaki durumunu, tedavinin her trl imknlarn anlayp, sindirmek iin bir, , be dakikalar vard. Daha az olsalard; her biri bordroda yalnzca yer kaplayan bir insan deil, kendi alannn en iyi eleman olsayd; her doktora otuz hasta dmeseydi. Kovuturma dosyasna, olay kaytlarna neler yazlmas gerektiini, kaytlar iin nasl bir ifade kullanacaklarm dnp durmasalard; insanlar, kemikleri, derileri, anlar ve amalar olan yaratklar olmasalard; ve hastalarn hissettikleri strab ekmedikleri iin rahatla- masalard, phesiz o zaman koularn byle dolalmasndan daha iyi bir usul de dnlemezdi. Fakat Lev Leonidovi'in de bildii gibi bu artlarn varlndan szedilemezdi. Dolamalar da deitirilemez ya da kaldrlamazd. Onun iin dierlerinin banda onlara bu allm ii yaptrtt. Tek gzn ksarak, teslimiyetle doktorlarn her hasta hakkndaki raporlarn dinledi. (Bu bilgiler doktor-

--347-lan belleinde deil ellerindeki dosyalarda vard.) Hasta nereden gelmiti, oraya ne zaman girmiti (yal hastalar hakknda bu bilgi vard.) ,onu hastaneye getiren neydi, ne gibi bir tedavi gryordu, ne dozda, kannn durumu nasld, ameliyat dnlyor muydu, yoksa bu konuda henz bir karara varlmam myd? Dinledi, bir ok hastanm yatana oturdu. Baz hastalara aryan yerini gstermesini syledi. Buraya bakt, yoklad, hastay muayeneden sonra zerim battaniyeyle rtt ve dier doktorlara hastay muayene etmelerini syledi. Byle dolamalar srasnda gerekten g olan olaylar konusunda karar verilemezdi. Hastanm arlarak, ayrca muayene edilmesi gerekirdi. Koularda aka konuamyor, her eyin doru adn kullanamyor ve bu yzden de durumu ak olarak anlyamyorlard. Bir kimsenin durumunun ktletiini bile sylemek imknszd. Sadece bunun iin Ameliye gelime gsteriyor, gibi dolambal cmleler kullanyorlard. Burada her ey dolayl ve dolambal szlerle, hatta dnlenin tam tersi aklanlarak anlatlyordu. Kimse, 'Kanser', ya da 'sarkom, ya da 'karsinoma'dan szetmiyordu. Hatta hastalar anlayabilirler diye bunlarn konuma dilinde kullanlan ksaltlm ekilleri olan 'Ka' ve 'Sa' y da azlarna almyorlard. Onun yerine zarar olmyan 'lser', 'gastrit', 'iltihap' ve 'po - lip'ten sz ayorlard. Bu kelimelerle neyi kasdettiklerini koularn dolamas bittikten sonra ar ar, rahat rahat anlatabilirlerdi. Fakat birbirlerini anlyabilmeleri iin resektabl deil terminus dah gibi szckler kullanyorlard. (Bu szler hastanm ameliyat masasmda lme ihtimali olduunu aklyordu.) Sylenilecek sz bulunmaynca Lev Leonidovi, Bundan sonraki hastaya bakalm, diyordu. Byle muayeneler srasnda hastaln iinden ne kadar az kar, birbirlerini ne kadar az anlar ve aralarnda anlarlarsa, Lev Leonidovi de hastalara o kadar fazla cesaret alamaya alrd. Hatt doktorlarn koular dolamalarna, hastalarn morallerini yselt.mek iin yaplan bir ey gzyle bakmaya balad. Rapor veren doktor, Status idem, dedi. Bununla hastanm durumunun deimemi olduunu anlatyordu. Lev, neeyle, Sahi mi? dedi. Sonra da sanki kontrol ediyormu gibi hastaya hemen, Demek kendini eskisinden daha iyi hissediyorsun? diye sordu. Biraz arm olan hasta bunu kabullendi. Evet... yle

 348 sanrm. Bunu kendisi farketmemiti ama doktorlarn farket- tiklerine gre demek ki durumu dzeliyordu. te, grdn m? Yava yava iyeeceksin. Baka bir hasta endieyle sordu. Srtm neden aryor? Orada tmr m var yoksa? Lev Leonidovi, glerek ar ar, Yoooo, dedi. O ikinci derecede bir fenomendir. (Doruyu sylyordu. Metastaz gerekten ikinci derecede bir fenomendi.) lm kuruniliine brnm, dudaklarn glkle kmldatabilen, korkun derecede bitkin yal bir adamn ba ucunda rapor veren doktor aklad. Hastaya genel tonik ve sedatif veriliyor. Bunun anlam uydu: Onun sonu geldi. Tedavi iin OK ge. Istrabn hafifletmeye almaktan baka yapabileceimiz hi bir ey yok. Sonra kaln kalarn oynatan ve kt bir haberi aklamaya karar vermi gibi bir tavr taknan Lev Leonidovi, Sana olanlar aka anlatmama izin ver, baba, dedi. u anda hissettiklerin eski tedavilere kar gsterdiin bir tepki. Fakat bize acele ettirme. Rahatna bak. Senin iyilemene yardm edeceiz. Hi bir ey yaplmadn, burada sadece yattn dnebilirsin. Fakat aslnda bnyen bizim yardmmzla kendisini savunuyor. lm deindeki adam ban sallad. Bu ak konuma hi de korkutucu olmamt. Aksine bir umut nn prldamasna sebep olmutu. Bir doktor Lev Leonidovi'e, Kala kemii civarnda bu tip bir tmr, diye bildirerek ona bir rntgen filmi gsterdi. Lev, siyah ve glgeli lekeleriyle filmi a tutarak, takdirle bam sallad. oook gzel bir film! Fevkalde! Hasta neelendi. Yalnz her ey yolunda gitmekle kalmamt, hepsi de fevkaldeydi. Fakat film ok gzeldi nk bunun tekrar alnmasna lzum kalmamt. Filmde tmrn erevesi ve genilii phe gtrmeyecek kadar belirgindi. Bylece o bir buuk saatlik genel dolama srasnda ameliyat blmnn efi dnmedii eyleri syledi, hislerini aklamamak iin sesinin tonunu ayarlad ve ayn zamanda doktorlarn dosyalarna uygun kaytlar geirip geirmediklerine bak

 349 t. Bu elle yazlm kartlar, karmakark mrekkeple karalanm notlar gnn birinde ilerinden her hangi birini yarglamalarna sebep olabilirdi. Lev Leonidovi, bir kere olsun bam hzla evirmedi ya da endiesini belli etmedi. Yzndeki yumuak sknt ifadesinden hastalar hastalklarnn basit, hi de ciddi eyler olmadn anladlar. Bu bir buuk saatlik, ilm tefekkrle kark rol yapma Lev Leonidovi'i iyice yordu. "Adam krklklar dzeltmek iin alnnn derisini ekitirdi. Yal bir kadn, doktorlar kendisini gsne vurarak din- leyeli ok olduundan yaknd. Lev kadm muayene etti hemen. htiyar bir adam onu durdurdu. Sana bir ey anlatacam. Ve adam hastalnn nas baladna ve imdi kendisine neler olduuna dair uzun, karmakark bir hikyeye balad. Lev Leonidovi, sabrla dinledi ve hatta ban da sallad. Yal adam, davet etti. imdi sen bana anlat! Operatr gld. Ben ne syleyebilirim? Senin menfaatlerinle bizimki birleiyor. Sen iyi olmak istiyorsun. Biz senin iyi olman istiyoruz. Onun iin birlikte almaya devam edelim. zbek'lerle bir iki kelime zbeke konuabiliyordu. Gzlkl, aydn tavrl bir kadn vard. Onu yatakta, sabahlkla grmek bile utandrc bir eydi. Lev de onu herkesin nnde muayene etmedi. Annesi de yannda kalan kk bir ocukla ciddi ciddi el skt. Yedi yanda bir kn midesine akadan bir yumruk att. Birlikte gldler. Lev'in sert bir ekilde cevap verdii tek hasta, konsltasyon iin bir nropatalog armasn isteyen bir okul retmeniydi. Fakat bu son koutu. Uzun ve g bir ameliyat yapm kadar yorgun dar kt. Sigara imek iin be dakika ara, diye iln etti. O ve Yevgenia Ustinovna, sanki koular dolamalarnn tek amac buymu gibi hemen sigaralarn yaktlar. (Halbuki hastalarna ciddi ciddi ttnn bir karsirlojen olduunu ve bu nun kesinlikle yasak edildiini sylemilerdi.) Sonra kk broya girerek, masann etrafna yerletiler. Dolama srasnda muayene ettikleri hastalarn adlarndan tekrar szedildi. Fakat bir yabancnn dolama srasnda hayalinde canlandrd o genel iyileme ve dzelme tablosu para para olarak, ortadan kayboldu. 'Status idem' in ameliyat edil

 350 mesi imknszd. Yaplan n tedavisi ise semptomatikti, bu tedavi iyileme umuduyla deil yalnzca strab azaltmak iin yaplyordu. Lev Leonidovi'in ciddi bir tavrla elini uzatt ocuun iyilemesi imknszd. Hastalk yaylmt. Kendisini annesiyle babasn memnun etmek iin biraz daha hastanede tutacaklard. Kendisini gsne vurarak muayene etmesini isteyen yal kadn hakknda Lev Leonidovi unlar syledi. Altm sekiz yanda o. Eer kendisine n tedavisi yaparsak belki onu yetmiine kadar yaatabiliriz. Fakat ameliyat edersek bir yl bile dayanmaz. Sen ne dersin, Yevgenia Ustinovna? Lev Leonidovi gibi neter hayran bir doktor bile ameliyatn aleyhinde olduktan sonra Yevgenia Ustinovna da bu karar memnunlukla kabul ederdi. Aslnda Lev neter hayran dedi. Fakat pheciydi. Hi bir makinenin gz kadar iyi g- remiyeceini, hi bir eyin hastal neter kadar kesinlikle ortadan kaldramyacam biliyordu. Lev Leonidovi, ameliyata raz olup olmamak konusunda kendisi karar vermei arzu etmeyen, akrabalaryla grmek iin zaman isteyen hasta iin, Akrabalar uzaklarda, ssz bir yerde yayor, dedi. Onlarla temasa gemesi, akrabalarm da kalkp buraya gelebil- . meleri iin geecek zaman sresinde bu adam lebilir. Onu inandrmamz ve kendisini ameliyat masasma yatrmamz lzm. Yarn deil ama bir daha sefere. Tabii byk bir risk bu. Vcudunu ap bakacaz. Belki de ameliyat etmeden tekrar kapatacaz. Kalmukamedof, sanki riske atlan kendisiymi gibi nemli bir tavrla, Ya adam ameliyathanede lrse? diye sordu. Lev Leonidovi, uzun, kaln kalarn kaldrd. Bu bir ihtimal. Fakat ameliyat olmazsa lecei muhakkak. Dnd. lm oranmz fevkalde. Onun iin bu riski gze alabiliriz. Her seferinde de, Aksi dncede olan var m? diye soruyordu. Fakat kendisi iin fikirleri nemli olan bir tek kii vard: Yevgenia Ustinovna. Aralarndaki ya, tecrbe ve usul bakmndan fark olmasna ramen, hemen hemen daima ayn fikirde oluyorlard. Bylece aklbamda kiilerin birbirlerini anlamalarnn ok kolay olduunu ortaya koymaktaydlar.

 351 Lev Leonidovi, O sarn kz? diye sordu. Ona yardm etmenin bir yolu y ok mu, Yevgenia Ustinovna? Ameliyat etmemiz art m? Baka are yok. Buna mecburuz. Yevgenia Ustinovna, boyal, kvrml dudaklarn birbirine bastrd. Arkasndan ar dozda rntgen n vermek de gerekli. Lev Leonidovi, birdenbire, Yazk! diye iini ekerek, girintili, arkaya doru yatk alnk, gln kepli ban nne edi. ri ba parman, sanki trnaklarm muayene ediyormu gibi parmaklarnn ularna srerek mrldand. Elim o kadar gen kzlarn gslerini kesip karmamakta inat ediyor. nsan sanki tabiata aykr hareket ediyormu gibi bir duyguya kaplyor. aret parmann ucunu ba parmann enli trnann etrafnda gezdirdi. Aklna yleyecek baka bir ey gelmiyordu. Bam kaldrd. E, yoldalar. ulubin'in derdini biliyor musunuz? Pantekina sordu. Rektum Kr.'i mi? Evet, Rektum Kr.'i. Fakat bunun nasl kefedildiini biliyor musunuz? Halka verilen konferanslara ve ankolojik muayene istasyonlarnn deeri bu kadar ite. Oresenkov, bir keresinde bir konferansda parman hastann makatna sokamayacak kadar titiz ve nazl olan bir doktor aslnda doktor deildir dedii zaman ok haklyd. Her eyi nasl da ihmal ediyoruz! ulubin bir klinikten dierine giderek sk sk dar ktndan, kan geldiinden ve daha sonra da sanclardan ikyet etmi. En basiti hari btn tahlilleri yapmlar. Yani parmak muayenesinden kanmlar. Ona dizanteri ve emoroid tedavisi yapmlar, fakat bir sonu alamamlar. Sonra adam bir klinikte ankolojik afilerden birini grm, bir hayli de zeki. O zaman derdinin ne olduunu anlam ve tmr kendi parmayla bulmu. Halbuki doktorlar bunu alt ay nce ke- f edebilirlerdi. Tmr derinde mi? Alt santim derinde. Tam sfinkter kasnn arkasnda. O kas grubu kolaylkla kurtarlabilir ve adam da bir insan halinde kalrd. Fakat artk sfinkter hasta. Bu da geriye doru kesme demek. Adam barsaklarm boaltma hareketini kontrol edemeyecek. Onun iin barsak azn vcudunun yan tarafna vereceiz. Nasl bir hayat olacak onun ki? Halbuki o iyi bir adam.

 352 Ertesi gnk ameliyatlarn programn yapmaya baladlar. Anestezi yaplacak hastalarn, anestezi tiplerinin bir listesini kardlar. Hangi hastalarn ykanp, tra edileceklerini, yaplmas gereken hazrlklar kaydettiler. Lev Leonidovi, Chaly'e anestezi yaplmasna pek lzum yok, dedi. Mide kanseri. Fakat adam ok canl. Ender rastlanan bir ey. (Chaly'nin ertesi sabah kendisine bir ieyle anestezi yapacan bseydi!) Kimin kime asiste edeceini, kimin kan verme grevini alacan kararlatrdlar. Yine kanlmaz bir ekilde Lev Leonidovi'e asiste etmek ii Angelina'ya dt. Onun iin yarn adam yine kzn karsnda duracak, ameliyat hemiresi de yannda olacakt. Angelina iine bakacana, onun hemireye nasl davrandn anlamak iin ikisini gzetleyecekti. Hemireye gelince, o da alngann biriydi. pek ipliinin gerekten sterilize edilmi olup olmadn anlamaya bile kalksanz, hemen almyordu. Bunu baka kim kontrol edecekti? Halbuki ameliyatn btn baars da buna dayanyordu. Allah.;n bels diiler. Erkeklerin uyduu o basit kural bile bilmiyorlard. altn yerde, fingirdemezdin! akn anne ve babas yanlp kzlarna Angelina adn vermilerdi. Onun hrn bir dii tilki olaca akllarna bile gelmemiti. Lev Leonidovi, gzlerini ksarak kzn bir tilki- ninkini andran gzel yzne bakt. Keke una benzer bir eyler syleyebilseydim, diye dnd. Dinle Angelina ya da Angela, hangisi houna gidiyorsa! Hi de yeteneksiz deilsin. Eer yeteneklerini koca avnda deil, ameliyatta kullanrsan, baarl almalar yapabilirsin. Dinle, kavga etmememiz gerek. Ayn ameliyat masasnn banda yanyana alyoruz... Fakat kz bunu, Lev'in at kampanya sonucu yorulduu ve teslime hazr olduu anlamna ekecekti. Lev, bir gn nceki davann ayrntlar zerinde durmay da istiyordu. Sigara ierlerken bunu Yevgenia Ustinovna'ya ksaca anlatmaya balamt. Fakat bu konuyu dier - meslektalaryla konumay da istemiyordu. Plnlama toplants sona erer ermez, Lev Leonidovi, ayaa kalkarak bir sigara yakt. Koridordan hzla radyologlarn tarafna doru yrd. ok uzun olan kollarn sallyor, beyaz rtl gs havay yaryordu. Vera Gangart'a davay anlatmay istiyordu. Kadn ksa dalga rntgen odasnda buldu.

 353 Dontsova'yla masalarndaki ktlarn zerine eilmilerdi. Lev, le yemei tatiline kma zaman geldi, diye iln etti. izin verin de oturaym. Altna bir sandalye ekerek oturdu. Sanki dosta bir konumaya hazrlanyormu gibi rahata yerleti. Fakat sonra, Ne o. Beni glmsemelerle karlamyorsunuz? dedi. Dontsova, iri, baa ereveli gzln elinde evirerek gld. Seni mutlu etmek iin yapmayacamz hi bir ey yok. Beni ameliyat eder misin? Seni mi? Asla! Neden? nk ameliyat masasnda mikrop kaparsan bunu kskanlmdan yaptm, senin blmnn benimkinden daha baarl olduunu sylerler. akay brak Lev Leonidovi. Ben bunu ciddi olarak sormutum. Gerekten Lyudmila Afanasyevna'nm aka ettiini hayl etmek pek gt. Vera, kederliydi. Sanki yormu gibi bzlp oturmutu. Bir ka gne kadar tehis iin Lyudmila Afansyevna'- mn rntgen filmlerini alacaz, Lev. Anlalan uzun zamandan beri midesinde bir ar varm ve bundan kimseve szetmemiti. Ve bir de kendisinden ankolojist diye szediyor! Kanser olduu zerine btn kantlar topladnz sannm? Lev Leonidovi o acayip kalarn bir akandan dier akana kadar uzanan bir yay meydana getirecek ekilde kaldrd. Glnlkle hi bir ilgisi olmayan en sradan konumalarda bile yznde alay dolu bir grnm belirirdi. Bu alaym hedefinin kim olduunu bilmezlerdi. Dontsova itiraf etti. Hepsi bu kadar deil. E, baka ne belirtiler var? Kadn, bunlar sayd. Lev Lonidovi, aklad. Yeterli deil! Komedyan Rai- kin'in dedii gibi, 'Kaafi deil!' Vera, tehisi imzalad zaman, tabii eer bunu imzalarsa, meseleyi o zaman dnrz. Yaknda ayr bir klinik alacam. Vera'y da tehisi olmas iin senden alacam. Ondan vaz geer misin? Kanser Kouu f ; 23

 354 Vera'dan m? Asla! Baka bir tehii bul. Vera'dan bakasn istemem! Seni, Vera'dan daha az bir ey karl ameliyat etmem. Sigarasn iip bitirinceye kadar akalar yaparak onlara takld. Fakat dnceleri son derecede ciddiydi. Koryakov'un dedii gibi: Genken tecrben yoktur, yalyken de gcn. Gangart imdi, kendisi gibi, buday baann; yani tecrbenin, dolu, sapn da canl olduu o ada, hayatnn doruun- dayd. Lev'in gzleri nnde stajyer bir kzdan yle anlayl bir tehisi haline girmiti ki, adam ona Dontsova'ya gvendii kadar gveniyordu. Fakat kadmlarda ieklenme sresi er- keklerinkinden ete daha ksayd. Vera'ya, Yannda yemein var m? diye sordu. Bunu nasl olsa yemeyeceini, yine evine gtreceini biliyorum. Onun iin yemei senin yerine ben yiyeceim. Belki aka ediyordu ama nnde peynirli sandviler belirdi. Lev de bir lokma srarak inemeye balad. O arada onlar da yemeye davet ediyordu. Siz de biraz alm. Neyse, dn mahkemeye gittim. Siz de gelmeliydiniz. ok retici oldu bu. Davaya okul binasnda bakld. Drt yz kadar merakl vard. Tabii bu onlar iin e lenceli bir gsteriydi! Mesele u: Barsak tkanmas yznden bir ocuu ameliyat etmiler. Volvulus dolaysyla. Ameliyat tamamlanm, ocuk bir ka gn yaam. Hatt oynamaya bile balam. Bunu kesinlikle tesbit etmiler. Sonra birdenbire bir yerde bir tkanklk olmu ve ocuk lm. O zavall operatr hakknda tam sekiz ay kovuturma yapmlar. Acaba btn o aylar boyunca adam ameliyat yapmaya nasl devam edebildi? Ve imdi ehrin salk brosundan memurlar, bahekim ve savc hem de tp enstitsnden, bunu aklnz alyor mu? koarak salona girdiler. Koro halinde, 'hmal! hmal!' diye bardlar. Akrabalarn tank diye srkleyip getirdiler. Onlar da ne dorucu tanklard ya! Bir arafn buruuk olduunu grdklerini ve buna benzer sama sapan eyler sylediler. Ve gruh, halk, vatandalarmz orada oturup btn bunlar sindire sindire dinlediler. Bakn, doktorlar ne aalk eyler! Dinleyicilerin arasnda doktorlar da oturuyorlard. Btn bunlarn budalalk olduunun farkndaydlar. Sulanan doktorun bir daha dzeltilmeyecek ekilde alaltl- n, yerlerde srkleniini seyrediyorlard. Aslnda alaltlan- lar bizlerdik. Bugn sen, yarn ben! Buna ramen hi birimi-

 355 zin de sesi kmyordu. Eer ben Moskova'dan yeni dnmemi olsaydm, ben de dilimi tutardm. Fakat Moskova'da iki ay kalp ehire yeni dndn zaman, orantlar gr am deiik oluyor. Demir parmaklklar, rk tahta halini alyor. Onun iin ben de tartmaya daldm. Mahkemede konuabilir miydin? Evet, bir mnazaraya benziyordu bu. 'Bunu byle bir gsteri haline soktuunuz iin utanmalsnz,' dedim. te onlara byle attm. Beni susturmaya altlar : 'Usulsz konuuyorsun!' 'Adli bir hata yapmann, tbbi bir hata yapmak kadar kolay olmadndan emin misiniz?' dedim. Btn bu olay, bilimsel bir incelemenin konusu olmaldr, bir dava konusu de! Yeterli bilimsel konsltasyon iin yalnzca doktorlar toplamalsnz. Her sal ve cuma, biz operatrler trl riski gze alyoruz. Maym tarlalarnda dolayoruz. imiz tamamiyle gvene dayanyor. Bir anne mahkemede tanklk yerine, ocuunu bize emanet etmelidir. Lev Leonidovi, heyecanlanmt, sesi titriyordu. Sandvii unuttu. Yar bo bir paketi yrtarak iinden bir sigara ald ve yakt. stelik bu bir Rus operatryd! Eer bir Alman ya da Yid olsayd... Musever iin kullanlan bu baya terimi sylerken dudaklar bkld. O zaman yle dnrlerdi: 'Onu amal. Ne bekliyoruz?...' Beni alkladlar. Fakat nasl sessiz sedasz oturabilirdim? Eer ilmei balamaa balam- iarsa, ipi kesmekten baka are yoktur. Neden beklemeli? yice sarslm olan Vera, o hikyesini anlatrken sk sk ban sallyordu. Gzlerinde dnceli ve gergin bir ifade belirmiti. Kadn, Lev Leonidovi'in kendisine her eyi anlat maktan neden holandn anlamt. Fakat Lyudmila Afanasyevna, akn akn dinledi ve ksa kesilmi, kl rengi sal ban sallad. Ben ayn dncede deilim! Biz doktorlara baka nasl davranabilirler? Bir keresinde gazl bezi hastann karnnda, unutarak, yaray dikmilerdi. Bunu unuttunuz mu? Ya da novokain yerine fizyolojik bir karmn ineyle hastaya verildiini? Al yznden felce urayan bacak olaylar grld. On kat fazla dozda il verildii de. Ya yanl grup kan verilme leri? Yanklar? Artk bizimle nasl konusunlar? ocuklar gibi bizi salarmzdan srklemeleri gerek! Beni ldryorsun, Lyudmila Afanasyevna! Lev Leo-

 356 nidovi, kendisini korumak istermi gibi iri elini yzne gtrd. Byle eyleri nasl syleyebiliyorsun ? Bunlar syleyen sen misin? Bu tbbn tesinde bir sorun. Bu, btn toplumun karakteri iin yaplan bir sava! Bize gereken nedir biliyor musunuz? Gerekten biliyor musunuz? Gangart, birbirlerine iaret etmek iin kaldrdklar ellerini yakalayarak, ikisini uzlatrmaya alt. Bir doktorun sorumluluunu arttrmamz gerek tabii. Ama bunu i kotasn yarya indirerek yapmalyz. Gerekirse te ikisine! Klinikte bir saatte dokuz hastaya baklyor. Akln alaca bir ey deil bu. Doktora hastalarla sakin sakin konuma, sakin sakin dnme frsat verilmeli. Ameliyatsa, her operatre gnde bir tane. deil! Fakat Lyudmila Afanasyevna ve Lev Leonidovi, birbirlerine kyorlard hl. Vera onlar yattrmay baararak, sordu. , Dava nasl sona erdi? Lev Leonidovic'in atk kaslar dzeldi ve adam glmsedi. Biz kazandk! Btn dava bir sabun kp gibi snp gitti. Sonunda olayn kaytlarnn iyi tutulmadna karar verildi. Ama durun, hepsi b kadar deil! Davadan sonra ehrin salk brosu efi konutu. Bilinen szler : Doktorlarmzn toplumsal uuru konusunda yeteri kadar aba gstermivoruz... Hastalarla yeteri kadar ideolojik i yapmyoruz. Salk brosunda yeteri kadar sendika toplantlar dzenlemiyoruz. Ve ehrin ba operatr toplanty bir sylevle sona erdirdi. Btn bunlardan ne anlam karmt biliyor musunuz? Davadan ne anlamt?... 'Doktorlar yarglamak gzel bir dnce, yoldalar,' dedi. 'ok iyi bir balang bu!'

YRM YEDNC BLM Her zamanki gibi. alelde bir gnd. Her zamanki gibi koular dol as vorl ard. Vera Kornilvevna Ganart. sn tedavisi gren hastalara bakyordu. Yukar holde bir hemire ona katld. Bu hemire; Zoya'vd.

 357 Sibgatof'un ba ucunda ksaca durdular. Bu olayda herhangi yeni bir tedavinin uygulanp uygulanmayaca konusunda Lyudmila Afanasyevna Dontsova, kendisi karar verecei iin fazla beklemediler. Erkekler kouuna girdiler. kisi de ayn boydaydlar. Dudaklar birbirleriyle ayn hizadayd. Gzleriyle hepleri de yle. Fakat Zoya geni olduu iin, daha iri yar duruyordu. nsan, iki yl sonra kendisi de doktor olduu zaman Vera Kornilyevna'dan daha etkileyici bir hal alacan dnebilirdi. Karki sradan ilerlediler. Bu sre boyunca Oleg onlarn yalnz srtlarn, Vera Kornilyevna'nn kepinin altndan kan koyu kahverengi topuzu Zoya'nnkinden gzken altn rengi bukleleri gryordu. Bugn burada n tedavisi grenler toplanmt, kadnlar ar ar ilerledil er. Vera Kornilyevna her yatan yannda oturarak, hastay muayene etti, onunla konutu. Akhmadzhan'm cildini muayene ettikten, hastaln seyriyle ilgili dosyaya, adamn son kan raporuna baktktan sonra Vera Kornilyevna, Yaknda n tedavisi sona erecek ve evine gidebileceksin, dedi. Akhmadzhan'm dileri prldad. Nerede oturuyorsun? Karabair'de. Yaknda oraya gideceksin. yilemi olarak m? Akhmadzhan'm yz, gzleri prl prld. iyilemi olarak. Tamamiyle? imdilik tamamiyle. Yani bir daha geri gelmeyecek miyim? Alt ay sonra geleceksin. Tamamiyle iyileir sem neden geleyim? Kontrol iin... Bylece sradakilere bakarak ilerlediler. Hi bir zaman Oleg'in ynne dnmyorlard. Srtlar gen adama doruydu. Yalnz Zoya bir kere Oleg'in yatt keye doru bir gz att. Vera Kornilyevna, Vadim'le bir hayli konutu. Vadim'in bacan muayene etti. ki kasn, sonra midesini yoklad. Her seferinde de ona ne hissettiini soruyordu. Sonra ona yeni bir soru sordu: Yemek yedikten, zellikle deiik eyler yedikten

 358 sonra kendisini nasl hissediyordu? Vadim, dikkatini iyice vermiti. Kadn sorularn sakin sakin soruyor, Vadim de ayn sakinlikle cevap veriyordu. Kadn, karnnn sa tarafm yoklamaya ve sindirimi zerine sorular sormaya balaynca duraklad. Bunu beklememiti. Sordu : Karacier araz m aryorsunuz? Annesinin, yanmdan ayrmadan nce, gsterite sakin bir tavrla karacierini yokladn hatrlamt. Sen de her eyi bmek istiyorsun! Vera Kornilyevna ban sallad. Son zamanlarda o kadar okumu hastalarmz var ki. Sana da gereken yalnzca bir doktor gmlei. Kmr kadar kara salarn ve gneten yanm sar c- dini evreleyen beyaz yasta dayad ban dimdik tutan Vadim, doktora insanm ikonalarda grd o ciddi ve delici ifadeyle bakyordu. Usulca, Anlyorum, dedi. Bu konu hakknda yazdar okudum. Bu, Gangart'm hemen yumuayp, kendisine her eyi aklamas iin srarla veya bir yaknmayla sylenmemiti. Yatakta gen adamn karsnda duran kadn, sanki suluy- mu gibi utand, syleyecek kelime bulamad. Vadim, yakkl ve genti, ok da yetenekliydi. Vera'ya tand bir aileden olan bir genci hatrlatyordu. Onun uzun zaman nce lme mahkm olduu anlalmt. Doktorlarn kendisini kurtarmak iin yapabilecekleri bir ey de yoktu. O srada sekizinci snfta olan Vera onun yznden mhendis olmaktan vaz gemi, doktor olmaya karar vermiti. Ve imdi bunun hi yarar yoktu. Vadim'e yardm etmesi imknszd. Vadim'in yanndaki pencerenin iinde koyu kahverengi damtlm chaga duruyordu. Dier hastalar buna kskanlkla bakmaktaydlar. Bundan alyor musun? Evet. Doktor Gangart chaga tedavisine inanmyordu. Bunu daha nceden duymam, tartmamt. Ama neyse ki zararszd bu. ssy - kul kk dedi. Hastalar buna gvendiklerine gre, bu inancn da bir yarar dokunurdu. Doktor, Radyoaktif altn meselesi ne oldu? diye sordu. Vadim yine o kontroll ve kasvetli sesle cevap verdi. Bu-

 359 ru vermeyi vad edip duruyorlar. Belki yakmda bize biraz altn verirler. Anlalan bunu elinize verivermiyorlar. Altnn resm kanallardan gemesi gerek. Bana syleyin... Israrla Gangart'm gzlerinin iine bakt. Eer bunu... iki hafta ierisinde gnderirlerse... metastas o zamana kadar karaciere erimi olur mu? Hayr! Ne demek istiyorsun? Ne ilgisi var? Gan- gart, bile bile yalan sylyordu. Vadim'i kandrdn sanmaktayd. Akas metastasm karaciere erimesi iin aylar ister. (O halde karacierini neden yoklamt? Yemek yedikten sonra kendisini nasl hissetiini sormutu?) Vadim ona inanmak istiyordu. Gangart, Vadim'le megulken, yapacak hi bir eyi olmayan ve yakmda duran Zoya, ban evirerek gz ucuyla Oleg'in pencerenin iinde duran kitabma, sonra da gen adama bakt. Gzleriyle bir soru frlatt ona. Fakat ne sorduu belli dedi. Soru soran gzleri, kalkk kalar pek irindi. Fakat Oleg ona cevap vermeyerek, anlamsz bir yzle bakt. Kouta dolarken Zoya mutlaka bir frsat bulur ve o zaman yalnz Oleg, kadnn gzlerini grrd. Zoya byle anlarda gzleriyle, tpk Mors'la verilen bir iaret gibi, ksa nee dalgalar, selm kvlcmlar gnderirdi. Fakat son zamanlarda Mors iaretinin izgileri btn btn ortadan kalkm, noktalar ise azalmt. Oleg, Zoya'ya sinirleniyordu. Kadna, o bir ka gnlk srede onun ekicilie kapld, kendisine teslim olmas iin yalvard ve kadn buna yanamad iin kzyordu. Kadnn nbette olduu ondan sonraki gecelerde dudaklarnn ve ellerinin yapt her eyi tekrarlamalarna ramen Oleg, eskisi kadar heyecan duymamt. Gerektii gibi davranmt. Sonra bir gece cadn nbetteyken Oleg ona hi gitmemi, yatp uyumutu. Artk her eyin sona ermi olmasna ramen Zoya'nm neden bak oyununu srdrdn anlyamyordu. Sabit bakyla bunu anlyamadn Zoya'ya belirtmeye alyordu. Baka neyi elde ederse etsin, kendisini bu tip bir oyun iin biraz byk buluyordu. Dier hastalar gibi uzun uzun muayene olmaya hazrland. Pijama ceketini kard. Bunun altna giydii atleti karmaya hazrland. Vera Kornilyevna, Zatsyrko'nun muayenesini bitirdi. El

 360 lerini silerek dnd. Fakat Kostoglotof'a glmsemedi, onun durumunu da sormad, gen adamn yatana oturmad. imdi bu olayla ilgileneceini belirtecek ekilde, ksaca Oleg'e bir gz att. Bu ksack gzgze geli srasnda bile Kostoglotof kadnn baklarnn ne kadar uzak, yabanc ve souk olduunu farketti. Kendisine kan verdii gn Vera'nn gzlerinde beliren o zel prlt ve mutluluk, nceki efkatli ilgi ve hatt daha nceki dikkatli efkat, hepsi hepsi birdenbire kaybolmutu. Kadnn gzleri yabanclamt. Gangart, daha ok Rusanof'a bakmasna ramen, Kostoglotof, diye iaret etti. Tedavi, ayn. Zoya'ya bakarak, Acayip, dedi. Hormon tedavisine cevap verdiini gsterecek bir iaret yok gibi bir ey. Zoya, omuzunu silkti. Belki bu hastann bnyesinin bir zellii. Anlalan Doktor Gangart'm bu szn, kadnn kendisiyle bir meslekta olarak konsltasyon yapt anlamna almt. Enstity bitirmesine iki yl vard. Zoya'nm sylediklerine aldrmayan Gangart, bu sefer kadna, onunla konsltasyon yapmadn iyice belirtircesine sordu : Ona ineler ne kadar arayla yaplyordu? Durumu abucak sezen Zoya, ban hafife kaldrd. Gzlerini biraz at. Doktra sar el, biraz patlaka ve drst bir aknlk dolu gzierie bakt. Bu konuda bir kukunuz olabilir mi?... Emredilen tedaviler yaplyor... Daima... Biraz daha ou. Ve kadn hakarete uradn dnecekti. Hi olmazsa ben nbetteyken mutlaka byle yaplyor. Ona dier hemireler hakknda soru sorulamazd. Ve kadn 'Hi olmazsa' szcklerini o kadar sert ve S ve Z yi yle hrtl bir ekilde sylemiti ki, Gangart, Zoya'nm "blc" yaptn anlamt. neler tam tepk lerini gstermediklerine gre, enjeksiyonlar Zoya'dan baka kim atlayabilirdi? Bu Maria olamazd. Olimpia Vladislavovna da. Sylediklerine gre Zoya gece nbetinde... Fakat Vera Kornilyevna, Zoya'nm her eyi inkr edeceini zanneden cretli baklarndan durumu dorulamann imknsz olduunu anlad. Zoya kararlyd. Bu suu hi bir zaman ona ykleyemezlerdi. Zoya'nm cevab ve reddediindeki diren

 361 yle glyd ki Vera Kornilyevna buna kar koyamad. Ve gzlerini yere dikti. Biri iin kt bir ey dnd zaman gzlerini yere dikerdi. Vera Kornilyevna, sulu sulu gzlerini nne dikti. Sava kazanm olan Zoya onu hakarete uram, drst baklarla didikleyip durdu. Zoya kazanmt, fakat bundan sonra, byle risklere at- lamyacam da hemen anlamt. Doktor Dontsova soruturmalara balad ve hastalardan bazlar rnein Rusanof onun Kostoglotof'a inelerini yapmadn sylerse hastahan e- deki iini kaybedebilir. Enstitde de ad ktye kard. Tehlikeliydi bu. Hem de ne iin? Hemen hemen sona erdirdii bir oyun iin. Oyunda daha baka srecek bir ta kalmamt. Tekerlein daha fazla dnebilecei bir yer yoktu. Oyunun snrlar dna kmak, o budalaca Ush - Terek'de bir grev almak, hayatn onun gibi... bir erkee balamak... Pek glnt bu. Zoya'nm byle bir ey yapmaya hi niyeti yoktu. Oleg'e, ona ine yapmayacana verdii szl anlamalarn ortadan kalktn belirten bir bak frlatt. Oleg, aka Vera'nm kendisine bakmay bile istemediini anlamt. Fakat bunun nedenini bilemiyordu. Bu ani deiiklik neden kmt? Grnte, hi bir ey olmamt. Bir gei de olmad gibi. Evet, bir gn nce Vera holde ona arkasn dnmt ama Oleg bunun bir rastlant olduunu sanmt. Kadnlarn abucak ^eO!iverdiklerini unutmutu. Her eyleri byleydi onlarn. Pf! Ve her ey sona eriyordu. Ancak erkekler srekli dzgn ve normal ilikiler kurabiliyorlard. ite Zoya da oradayd. Kirpiklerini krptrarak ona sitem etmeye balamt bile. Korkuyordu kadn, ineler balarsa aralarnda ne kalacakt? Hangi sr? Fakat Gangart'a ne olmutu? Onu ineleri yaptrmaya zorlamay m istiyordu? Neden imdi bunu tutturmutu? Onun iyi niyeti iin yksek bir fiyat deil miydi bu? Fakat kadn yanndan ayrlmt. Vera Kornilyevna imdi Rusanof'la dostlukla, istekle ve merakla konuuyordu. Bu dostluu, Oleg'le yapt sert konumay bsbtn belirginletiriyordu. Artk inelere altn, diye aka ediyordu Gangart. Onlar kolaylkla yaptryor ve hatt belki de inelerin ke- smesini istemiyorsun.

 362 (Kendisini adama sevdirmeye alyordu. Olacak ey miydi bu!) Rusanof, doktorun kendisine dnmesini beklerken Gan- gart'la Zoya arasndaki konumay da duymutu. Oleg'in komusu olarak kadnn aygr uruna yalan sylediinin, hemireyle Ogloyed'in birlik olduklarnn pekl farkndayd. Eer i yalnz Ogloyed'i ilgilendir eydi, Pavel Nikolayevi gerei doktorlara fsldayverirdi. Tabii koular dolarken deil de, odalarnda. Fakat iin garibi Zoya'nm iini bozup bozmamak konusunda bir trl karar veremiyordu. Burada geirdii bir ay ierisinde en basit bir hemirenin bile can yakarak intikam alabildiini, kininin acsn kardn renmiti. Hastanenin kendi organizasyon cetveli vard. Orada hasta olarak yatt srece de bir hemireyle bile, konu d, bir hi yznden kanl bakl olmamalyd. Ogloyed ineleri reddedecek kadar inat idiyse, bu onun iin kt bir eydi. yle istiyordu, geberirse gebersindi! Kendisine gelince, Rusanof artk lmeyeceinden emindi. Tmr hzla klmekteydi. Her gn doktorlarn dolamasn sevinle bekliyor, onlarn, gsterdii ilerlemeyi destekleyeceklerini umuyordu. Bu gn Vera Kornilyevna da tmrn bzlmeye devam ettiine, tedavinin baaryla ilerlediine, zamanla ba arlarn ve bitkinliini yeneceine iaret etmiti. Ve ona da kan verecekti. Pavel Nikolayevi imdi tmrn balangcndan beri tanyan hastalarn tanklna ok deer veriyordu. Ogloyed'i saymazsak, geriye Akhmadzhan ve Federau kalyordu. Sonuncu, ameliyat kouundan yeni dnmt. Podduyev'inkinin aksine onun boynu gzelce iyilemekteydi. Yarasn her sarlnda, sarg bezleri dala klyordu. Federau, Chaly'nin yatana yerlemi, bylece Pavel Nikolayevi'in ikinci komusu olmutu. Bir ii tek bana dnecek olsa gurur krc bir eydi. Rusanof'un iki srgnn arasnda yatmas hayatm alaylarndan biriydi. Eer Pavel Nikolayevi, hastaneye girmeden nceki durumunda olsayd, bunu bir prensip meselesi yaparak gider ve ilgilere sorard: Sekin memurlarm kukulu, toplum iin zararl kimselerin arama nasl yerletiriyorlard? Tmrn onu sanki oltaya tutulmu bir bahk gibi saa sola srkledii o be hafta ierisinde Pavel Nikolayevi ya daha olgunlam, ya da daha basit bir insan halini almt. Srtn

 363 Ogloyed'e dnebiliyordu. Kostoglotof eskisi kadar grlt edip, mesele karmyordu artk. Sadece dinleniyordu. Federau, baz eylere hogrlkle karlarsanz, dayanlabilir bir komuydu. Bir kere Pavel Nikolayevi'in tmrnn ilk irdiinin te birine inmesini hayranlkla karlamt. Pavel Nikolayevi'in istei zerine tmr tekrar tekrar inceli yor, bunun kl hakkmda arka arkaya tahminlerde bulunuyordu. Sabrlyd. Hi bir zaman kabalk etmiyordu. Pavel Nikolayevi'in anlatmak istediklerini hi karmadan dinlerdi. Bilmen nedenlerden Pavel Nikolayevi'in burada iinden ak ak szetmesi mmkn deildi. Fakat btn kalbiyle sevdii ve yakmda dnecei apartmanm en ince ayrntsna kadar anlatmasna. bir engel yoktu. Gizli dedi bu. Hi kukusuz Federau insanlarn ne kadar gzel yaayabildiklerini dinlemekten bunu renmekten memnun oluyordu. (Bir gn herkes byle yaayacakt.) Krkndan sonra bir adam ve lyk olduu eyler, apartmanyla llrd. Onun iin Pavel Nikolayevi de dairenin blnmesini, bir odann, sonra ikincisinin, sonra ncsnn nasl denmi olduunu, balkonun biimini ve buraya konulmu olan eyleri anlatt; tabii hepsini birden de- g. Pavel Nikolayevi'in ok kuvvetli bir bellei vard. Her gardrop ve kanapeyi, bunlarn nereden, ne zaman ve niin alndklarn, zel faydalarnn neler olduunu hatrlatyordu. zellikle en ince ayrmtsma kadar anlatt. Yerdeki fayanslar, duvardaki fayanslar, seramik sprgelik, yerli sabunluk, kvetteki ba dayanacak yer, scak su musluu, du kolu, havluluklar. Bunlar nemsiz eyler deillerdi. Btn bir yaay biimini, yaay yolunu ortaya koyuyordu bunlar. Ve yaay kafann almasn dzenler. yi yaarsan, doru dnrsn. Gorki'nin dedii gibi, salam vcutta, salam bir ruh. Sarn, renksiz Federau, az bir kar ak, karlk vermeden onu dinliyor ve sargl boynunun dnebildii oranda ban bile sallyordu. Bir Alman ve bir srgn olmasna ramen, bu sakin adam iyi bir insand denilebilir. nsan onun yannda yatar ve kendisiyle kolayca da geinebirdi. Hatt resmi olarak o bir Komnistti de. Pavel Nikolayevi, her zamanki sakmmazlyla ona dobra dobra da syledi. Srgne yollanman, devletin lzumlu grd bir eydi, Federau. Bunu anlyorsun, deil mi?

 364 Federau, kaskat boynunu edi. Anlyorum, anlyorum. Yaplacak baka bir ey yoktu. Tabii, tabii. Srgn de dahil olmak zere, her tedbir doru bir biimde yorumlanmaldr. Buna ramen bir bakma yine de bakma yine de bir Parti yesi olarak kalmana izin verilmesini takdirle karlamaksn. Tabii. Tabii. nceleri Parti'de grevli deildin deil mi? * Hayr. Hi bir zaman grevli deildim. Sradan bir ii miydin? Evet. Daima makinisttim. Ben de bir zamanlar sradan bir iiydim. Ama bak nasl ykseldim. ocuklarndan uzun uzun szettiler. Federau'nun kz Henrietta'nn taradaki retmen enstitsnn ikinci snfna bile gemi olduu anlald. iyice etkilenen Pavel Nikolayevi, Dn bak! diye bard. Bu davran takdir etmelisin. Sen bir srgnden baka bir ey deilsin. Ve kzn enstity bitirmek zere. arlk Rusyasnda kim byle bir eyi hayal edebilirdi? Ne bir engel, ne kstlama. Friedrich Yalobovi, ilk defa kar geldi. Kstlamalar ancak bu yl kaldrld. Ondan nce Komutann iznini almak zorundaydk. Ve enstitler de onun deke- lerini, yarma snavlarm kazanamad gerekesiyle geri yollayp durdu. Gel de bunun yalmzca bir bahane olup olmadn ren! Ama yine de; ikinci snfta o. Anlayacan, kzm iyi basketbol oynuyor. Onu bu yzden kabul ettiler. Nedenini brak, hakszlk etmemelisin, Federau. Kzn kabul etmiler. Bu yldan itibaren de hi bir kstlama olmayacak. Federau ziraatte, Rusanof ise endstri alannda alyordu. Rusanofun patron tavrlar taknmas da normaldi. Pavel Nikolayevi, iyi kalpli bir adam edasyla, Ocak ayndaki byk toplantdan sonra, senin gibi ziraatle uraanlarn ileri iyice yoluna girecek, diye aklamada bulundu. Tabii, tabii. Makine ve Traktr istasyonlar iin retmen grup

 365 lar kurulacak. Bu kesin bir halka olacak. Her eyi birlikte ekip gtrecek. A, evet. Fakat, 'Evet,' demesi yeterli deildi, anlamas da gerekti. Pavel Nikolayevi hatr sayan komusuna retmen gruplarnn meydana getirilmesinden sonra Makine ve Traktr istasyonlarnn neden tarann kaleleri haline geleceini anlatt. Ayrca ounla Gen Komnist Birlii Merkez Komitesinin msr tarmyla ilgili kampanyasndan, bu yl genlerin nasl heyecanla msr ekeceklerinden ve bunun da btn tarm tablosunu kesin bir ekilde deitireceinden szetti. Ona, bir gn nceki gazeteden tarm plnlamas usullerindeki byk deiiklikleri okudu. Artk ilerideki konumalarda bir ok eyden szedebileceklerdi. Genellikle, bir komu olarak Federau olumlu bir tipti. Ve Pavel Nikolayevi bazan ona yalnzca gazeteyi yksek sesle okumakla yetiniyordu. Hem de hastanede byle bo zaman olmasa hi bir zaman bakmayaca tipteki makaleleri. Almanya anlama yaplmadka Avusturya'yla bar anlamas neden yaplmayacana degin bir yaz. Utandrc Paris anlamalarna kar savan nasl kzt. Rakosi'nin Macaristan'daki konumas. Bat Almanya'nn esir kamplaryla ilgisi olan kimselerden nasl yalnzca bir avu insan dava ettii ve bu canilerin ne kadar hafif cezalarla yakalarn kurtardklar... Bazan kendi yemei bol olduu iin Federau'ya ikram ediyordu, yani adama hastane yemeklerinden bir ksmn veriyordu. Fakat, ne kadar alak sesle konuurlarsa konusunlar, konutuklarnn Federau'nun yannda sessiz ve hareketsiz oturan o peeli bayku tarafndan duyulmas yznden sklyorlard. Bu adam kouta belireliden beri, onun orada olduunu, patlak gzleriyle bakndn, her eyi muhakkak duyduunu ve gzn krpt zaman belki de iittiklerini onaylamadm, asla unutamyorlard. Onun varl Pavel Nikola- yevi'i skyordu. Pavel Nikolayevi onu konuturmaya, nasl bir insan olduunu ve hatt derdini renmeye almt, fakat ulubin bir ka kasvetli kelime mrldanmakla yetinmi, tmrnden szetmeyi bile gereksiz bulmutu. Oturduu zaman gergin bir grn vard. Herkes gibi dinlenircesine oturmuyordu, oturmaya alyordu sanki. ulu- bin'in gergin tavr insanda her zaman onun ihtiyatla bekledii hissini uyandryordu. Bazan oturmaktan yorulunca, ayaa

 366 kalkyordu. Fakat yrmek kendine strap veriyor, topallyordu. Bu yzden adam bazan yarm ya da bir saat hi kmldamadan ayakta duruyordu. Bu acaip ve insann iinde kasvet veren bir eydi. Ayrca, ulubin'in kendi yatamn yannda ayakta durabilecei bir yer yoktu. Orada durursa kapdan girmelerine engel olacak, ya da yataklar arasndaki geidi kapayacakt. Bu yzden adam, Kostoglotof'la Vadim Zatsyrko'nun penceresi arasndaki yeri semiti. Orada Pavel Nikolayevi'in yedii, yapt ve syledii her eyi gzetleyen dman bir nbeti gibi bekliyordu. Duvara pek dayanmayarak uzun uzun orada ayakta duruyordu. Bugn doktorlarn koutaki muayenelerinden sonra da yine oraya gitmiti. Oleg'le Vadim'in baklarnn birbirini bulduu yerde ayakta duruyordu. Sanki bir rlyefmi gibi duvarda bir knt meydana getirmekteydi. < Yataklar birbirine doru olduu iin Oleg'le Vadim sk sk bakyorlard ama birbirleriyle pek az konumaktaydlar. Bkere ikisinin de nlardan mideleri bulanyordu. Konumak ikisi iin de zordu. Sonra Vadim uzun zaman nce u szlerle herkesi durdurmutu. Yoldalar, iki bin yl konumak ya da yetmi be yl barmak iin harcanan enerji ancak bir fincan suyu kaynatabilir. O da su kaynarken snn kaybolmamas artiyle. Gevezeliin ne faydas olduunu siz hesaplayn. Bundan baka ikisi de birbirlerini incitecek bir ey sylemilerdi. Belki de istemeden. Vadim, Oleg'e, Savamalydm, demiti. Senin orada neden sava vermediini anlyamyo- rum! (Bu doruydu. Fakat Oleg henz azn amaya, savatklarn sylemeye cesaret edemiyordu.) Oleg ise Vadim'e, O altn neden saklyorlar? demiti. Baban bu memleket iin hayatn vermi. Altn sana neden vermiyorlar? Bu da doruydu. Vadim bu soruyu kendi kendisine git gide daha sk sorar olmutu. Fakat bunu bir yabancdan duymak onu yaralamt. Daha bir ay nce annesinin yardmn istemez, onun babasnn adn kullanmasndan utan duyard. Fakat, baca tuzaa yakalanm durumda annesinin mutlu telgrafn bekliyor, tahminler yrterek umutlanyordu. Ah, annesi bir baarya ulasayd! Babasnn yaptklarnn karl kurtuluu ele geirmek adil bir eymi gibi gzkmyordu ona. Aslnda kurtuluu kendi yetenekleri yznden elde etmesi ok daha adalet duygusuna yarard. Altnn bekilerinin onun ni-

 367 tetiklerinden haberleri yoktu. nsann tka basa, patlama derecesinde henz kendisini gsterememi olan yeteneklerle dolu olmas bir ikence ve bir zorunluktu. Fakat bunu aklayamadan, kullanamadan lmek basit, herhangi bir insan gibi can vermekten daha acyd. Bu koutaki hastalardan her hangi birisi gibi can vermek... Vadim, yalnzlkla titriyor, kpryordu. Bunun sebebi annesinin ya da Galya'nm yannda olmamas, kimsenin kendisini ziyaret etmemesi deil, etrafnda hi kimsenin, doktorlarn ve hemirelerin, kurtuluunu ellerinde tutan kiilerin onun yaamasnn dierlerinin sa kalmasndan ne kadar ok nemli olduunu bilmemeleriydi. Ba umut ve umutsuzlukla yle zonkluyordu ki artk ne okuduunu anlamak iyice glemiti. Sayfay batanbaa okuyor, sonra bunu anlamadn farkediyordu. Aptallamt. Artk bakalarnn dnceleri arasnda bir da keisi gibi sra - yamyordu. Sonra tekrar kitabna dnd. Dardan bakanlar onun okuduunu sanrlard. Ama okumuyordu. Baca tuzaa tutulmutu. Hayat da bacayla birlikte... Vadim byle oturuyordu, onun tepesinde ulubin kendi strab ve kendi sessizliiyle duvara dayanm duruyordu. Ban karyolann kenarndan sarktm olan Kostoklotof da sessiz yatmaktayd. Hikyedeki balkl gibi saatlerce kmldamadan sessiz durabiliyorlard. nden en inat bir sessizlie brnm olan ulubin'in birdenbire konumaya balamas gerekten acaip bir eydi. Adam, Vadim'e sordu: Kendini zorlamadndan emin misin? Btn bunlara ihtiyacn var m? Buna ve sadece buna? Vadim, ban kaldrd. Koyu, hemen hemen siyah gzleriyle yal adama sanki bu uzun sorunun ondan geldiine ina- namyormu gibi bakt, belki de soruya amt. Fakat bu acaip sorunun sorulmadm gsterecek hi bir ey yoktu, ya da bunun bu yal adamdan baka biri tarafndan sorulduunu iaret edecek bir ey. Yal adam o iri, krmz gzleriyle merakl merakl Vadim'i szyordu. Cevap vermesi gerekirdi. Vadim, nasl cevap vereceini de biyordu. Ama o her zamanki sk yay gibi frlayan enerjisiyle cevap verme arzusunu, ani hissi de duymuyordu. Sanki me-

 368 ' kanizmas bozulmu gibi soruyu cevaplandrd. Ar ar, usulca cevap verdi. Bu... ilgin. Btn dnyada bundan daha ilgin bir ey olduunu sanmyorum. iin iin ne kadar sinirlenip zlrse zlsn, baca ne kadar arrsa arsn, o ldrc sekiz ay ne kadar abuk erirse erisin, Vadim yine de sanki banda bir felket bulutu dolamyormu, sanki kanser kouunda deil de bir sanator- yumdalarm gibi kendisini kapp koyvermemekten zevk duyuyordu. ulubin yere bakt. Sonra, btn vcudu hareketsiz dururken, bayla acaip, dairemsi bir hareket yapt. Sanki ban kurtarmak istiyormu da bunu baaramyormu gibi boynunu kvrd. Ve, ilgin, dedi. Bu bir sebep deil. de ilgi ekici dir. Para yapmak, bunu saymak, emlk almak, ev yaptrmak, etrafn konforla sarmak... bunlarn hepsi de ilgintir. Byle bir aklamayla bilim, bencilce ve tamamiyle ahlkszca ilerden meydana gelmi o uzun listenin stne kamaz. Acaip bir gr ayd bu. Vadim omuzunu silkti. Fakat ya gerekten ilginse? Bundan daha ilgi ekecek bir ey yoksa? Burada hastanede mi? Yoksa genellikle mi? wonellikle. ulubin, bir elinin parmaklarn at. Eklemleri kendiliklerinden trdadlar. Bu gr acyla hi bir zaman ahlk bir ey ortaya karamazsn. Bu garip bir itirazd. Vadim, Fakat bilim, ahlk deerler yaratmaz, diye akla i. Bilim madd deerler yaratr. Grevi de budur. Aklma gelmiken, ahlk dediiniz nedir? ulubin bir defa gzlerini krpt. Uzun bir gz krpyd bu. Sonra tekrar gzn krpt. Ar ar konumaya balad. nsan ruhlarnn aydnlanmasn ama edinen. Vadim, glmsedi. Fakat bilim de aydnlatr. Ama ruhlar deil! ulubin, iaret parman sallad. lgin dediine gre... Be dakikan ayrp, kollektif iftlik- lerdeki kmeslerden birine gittin mi? Hayr. Uzun, alak bir yer dn. erisi karanlk. nk pen

--369-cereler telle kaplanm dar yarklardan baka bir ey deil. Tavuklarn kamamas iin byle yaplm pencereler. Bir tek tavuku kz iki bin be yz hayvana bakyor. Kmesin zemini toprak. Tavuklar burada durmadan eeleniyorlar. ylesine toz var ki, gaz maskesi takman gerek. Tavuku kz, hayvan pisliklerini ak bir kovann iine sprmek zorunda. ok pis kokuyor bu. Tavuku kzlar nbetlee almyorlar. Yazlar alma gn gece yarsndan sonra ten, gnein batna kadar. Bu kzlar otuzuna gelince, elli yandaym gibi duruyorlar. Ne dersin? Bu tavuku kz bu ii ilgi ekici buluyor mu? Vadim, kalarn hayretle kaldrd. Byle bir soruya neden boyun emek zorunda olaym? ulubin, parman Vadim'e doru uzatt. t adamlar da aym byle mantk yrtrler. Vadim, gl bir iddia bulmutu. Tavuku kz, bilimin gelimemi olmas dolaysyla strap ekiyor. Bilim geliince tavuku kzlarn da durumu dzlecek. Ama henz bilimin bu kadar ilerlememi olmasna ramen her sabah tavada piirilmi yumurtay gvdeye indiriyorsun. yle deil mi? ulubin, tek gzn kapad. imdi tek gzyle daha da kt kt bakyordu. Bilim, bu ie el atncaya kadar tavuk kmesinde almay istemezsin, de mi? Kostoglotof, yere doru sarkan ban kaldrmadan kaba bir sesle, Bu onu gilendirmez, dedi. Rusanof, ulubin'in daha nce de tarm zerine byle inat bir ekilde hkm verdiini farketmiti. Bir keresinde Pavel Nikolayevi, buday rnleriyle ilgili bir aklamada bulunurken ulubin onun szn keserek, dzeltmiti. imdi Pavel Nikolayevi, ulubin'i inelemeye karar verdi. Her halde sen Timiryazev Tarm Akademesini bitirdin. yle de mi? ulubin, titredi ve ban Rusanof'a doru evirdi. Ve alacak eydir ki, Evet, Timiryazev'den, diye onu onaylad. Birdenbire gsn iirdi. Kendisini zorlad. Eildi ve kanadnn ular kesilmi bir kuun havalanmaya almasn hatrlatan ayn beceriksizce hareketle, topallaya topallaya ken di yatana gitti. Rusanof, zaferle onun arkasndan seslendi. O halde neden ktphaneci olarak alyorsun? Kanser Kouu F : 24

 370 Fakat ulubin cevap vermedi. Bir aa kt gibi sessizdi imdi. Pavel Nikolayevi, hayatta ykselmeyip alalan kimselere kar hi sayg duymazd.

YRM SEKZNC BLM Lev Leonodovi'in hastanede ilk grnd gn Kostoglo- tof onun makul bir insan olduuna karar verdi. Kostoglotof, yapacak bir ii olmad iin doktor kouta dolarken onu inceledi. Bana bir aynann yardm olmadan eviriverdii operatr kepi; uzun kollar, gmleinin n ceplerine soktuu yumruklar; sanki slk almak istiyormu gibi yana doru bzd dudaklar; korkun canll ve ciddiine ramen hastalarla akalarcasma konumas... btn bunlar Kostoglo- tof'un ona kar yaknlk duymasmm nedenleriydi. Adamla konumay oradaki kadn doktorlarn cevaplandramad ya da cevaplandrmay uygun bulmad bir ka soruyu sormak istiyordu. Fakat nasl soracakt. Lev Leonidovi, koular dolat zaman, ameliyat hastalarndan bakasna bakmazd. In tedavisi grenlerin yanndan sanki onlar orada deillermi gibi geerdi. Koridorda ya da merdivende kendisine selm verenlere karlk verirdi. Fakat yzndeki kaygl grn hi bir zaman kaybolmazd ve adam her zaman tellyd. Bir keresinde bir hastann bir eyi inkra kalktn, sonra da bunu itiraf ettiini syledikleri zaman Lev Leonidovi glerek, Demek onu yumuatmlar! demiti. Bu da Oleg'in merakn daha da ekmiti. nk herkes bu deyimi bilmez ya da bu anlamda kullanmazd. Artk Kostoglotof hastanede fazla dolamyor, ba operatre de daha az rastlyordu. Fakat bir keresinde Lev Leonido- vi'in ameliyathanenin yanndaki kk odann kilitli kapsn aarak ieri girdiini grd. Bundan da adamn odada yalnz olduu aka anlalyordu. Kostoglotof, beyaz boyal cama vurarak, kapy at. Lev Leonidovi, odann tam ortasna konulmu olan masann bandaki alak tabureye oturmutu. nsann acelesi var

 371 ken yapt gibi yan oturmu ve bir ey yazmaya balamt bile. Evet? Bam kaldrd. arm gibi bir hali yoktu. Fakat yine her zamanki gibi dalgnd, kda yazd kelimeden sonraki szc dnyordu. Herkes daima ok meguld! Bir dakika ierisinde btn bir hayat iin karar verilmesi gerekiyordu! Afedersiniz, Lev Leonidovi. Kostoglotof elinden geldiince terbiyeli bir tavr taknmaya alt. iniz olduunu biliyorum. Fakat sizden baka hi kimse de yok... Bana iki dakikanz verebilir misiniz? Operatr, bam sallad. Kafasnn ilerle dolu olduu o kadar belliydi ki. Bana... niin hormon tedavisi yapyorlar. Adale arasna sinestrol enjekte ediyorlar... Dozu u... (Kostoglotof'un doktorlara kar usul buydu: onlarn dilini konumak ve bunu onlarn kesin slbunu kullanmak. Oleg bununla nyordu ve bu doktorlarla ak ak konuuyormu gibi grnmenin de bir yoluydu.) Benim renmek istediim u: Hormon tedavisinin ilcn vcutta birikmesinden doan bir etkisi var m? Bu a sorusu Kostoglotof'un istedii yz yirmi saniyenin yirmisini almt. Bundan sonra saniyeler ona bal dedi artk. Kostoglotof, elleri arkasnda sessizce bekledi. Oturmu olan adama bakyordu. Kendi uzun boyunu telfi etmek iin de kamburunu karmt. Lev Leonidovi, kalarn atarak yerinde kmldad. Hayr, hayr. Hormonun biriktii sylenemez, diye cevap verdi. Fakat cevab pek de kesin demi gibiydi. Kostoglotof, sanki yle olmasn istiyormu ya da Lev Leonidovi'e pek de inanmam gibi, Bana birikiyormu gibi geliyor, diye srar etti. Operatr, biraz nce olduu gibi, kesin olmayan bir dille cevap verdi. Hayr, hayr. Birikmemek. Belki bunun nedeni, bu konunun kendi alanna girmemesi, belki de henz dikkatini bu soruya vermemi olmasyd. Bunu anlamak benim iin ok nemli. Kostoglotof, sanki onu tehdit ediyormu gibi duruyor ve konuuyordu. Bu tedaviden sonra... ey... kadnlar konusundaki... gcm tama- miyle kaybedecek miyim?... Yoksa bu geici bir ey mi olacak? Vcudum bana ineyle veren hormonlar atacak m?

 372 Yoksa bnyemde ebediyen kalacak m? Bu hormon tedavisi belirli bir zaman sresinden sonra tersine evrilebilir mi? Yani kart hormonlar verilerek, demek istiyorum. Hayr, bunu salk vermem. Bunu yapmamalsn. Lev Leonidovi bu kark, kabark sal hastaya bakt. Fakat en ok, onun ilgi ekici yarasn grd. Adam ameliyathaneye so kulduu zaman taze kesiin ne halde olduunu, bunu dikmenin neye mal olduunu tahmin edebiliyordu. Bu konu seni neden ilgilendiriyor? Bunu anlyamyorum. Neyi anlamyorsunuz? Kostoglotof, operatrn neyi anlamadn anlyamamt. Bu akl banda adam tp mesleine iten ballk gstermeye, dierleri gibi hastaya boyun edirmeye mi alyordu? Anlamyor musunuz? Bu konuma iki dakikay gemiti. Ayn ekilde doktor- hasta ilikilerini de getii gibi. Fakat Lev Leonidovi, daha bandan onda sezdii ve beendii o byklk taslamaktan uzak tavrlaryla, sanki eski bir dostuyla konuuyormu gibi daha yumuak, profesyonel olmayan bir sesle konutu. Dinle. Her halde hayatn tek ekici yan kadnlar deil. nsan btn bunlardan fena halde bkabilir. Bu i, insann ciddi bir ey yapmasna da engel olabilir. Bunu byk bir itenlik, hatt yorgunlukla sylemiti. Hayatnn en nemli annda, belki de gcn bu artc ey yznden tkettii iin yeteri kadar aba gsterememi olduunu hatrlamt. Fakat Kostoglotof onu anlyamad. Oleg imdi byle bir duygudan yorulmay hayal edemiyordu. Ban saa sola sallad. Gzleri bo bo bakyordu imdi. Hayatmda bundan baka ciddi bir ey kalmad. Ankoloji kouunun usullerine byle bir konuma iin bir art konulmamt. Hayatn anlamn tartmak iin yaplacak hem de baka bir blmden bir doktorla yaplacak konsltasyonlar programa alnmamt. Ufak tefek, zayf ince bir kadn operatr ieri bakt ve sonra da hemen odaya girdi. Yksek topuklarnn zerinde salma salna yryordu. Hi duraksamadan Lev Leonidovi'e doru giderek, adama sokuldu ve masann zerine eildi. (Bulunduu yerden Oleg'e kadn Lev Leonidovi'e yaslanyormu gibi geldi.) Kadn, ba operatre ad ya da unvanyla seslenmeden, Bak, dedi. Ovdienko'nun lkosit saym yirmi bin. Rzgrdan karm olan kzl salarndan bir tutam Lev

 373 Leonidovi'in tam yznn nnde uuuyordu. Ne olmu? Lev Leonidovi, omuzunu skti. Bu ilerlemi bir lkosit olduunu gstermez ki. Onda iltihap var. Bunun n tedavisiyle durdurulmas gerekir. Kadn- durmadan konutu, konutu. (Oleg haklyd. Omuzunu Lev Leonidovi'in tam koluna dayamt.) Lev Leonidovi'in yaz yazd kt yle duruyordu. Adam, dolma kalemini bo yere parmaklarnn arasnda dndrp durmaktayd. Anlalan Oleg'in kmas gerekiyordu. Gen adam uzun zamandan beri bekledii bu konumay, tam ilgi ekici durumdayken yarda kesmeyi hi istemiyordu. Angelina, dnd. Kostoglotof'un hl orada olmasna hayret etmiti. Fakat Oleg, onun bann zerinden Lev Leonidovi'in yzn grd, adamn gzlerindeki alayc prlty yakalad. Operatrn yznde, Kostoglotof'un konumaya devama karar vermesini salayan, tammlanamayan bir ey vard. Bir ey daha sormak istiyordum, Lev Leonidovi: Hu aac kabuunun mantar olan chaga'dan szedildiini duydunuz mu? Lev Leonidovi, istekle, Evet, dedi. Onun hakknda ne dnyorsunuz? Bunu sylemek g. Baz lokal tip tmrlerin buna cevap verdiklerini sanyorum. Karn tmrleri buna rnek. Moskova'da chaga yzndendryorlar. Sylediklerine gre yz milden daha geni bir uzaklktaki ormanda chaga brakmam. Angelina doruldu. Laboratuar raporunu alarak, honutsuz bir ifadeyle dar kt. Yine eskisi gibi kaytsz (ve pek ekici) bir ekilde salnyordu. Kadn gitti ama ne yazk ki konumalar alt st olmutu. Kostoglotof sorularna baz cevaplar almt. Konumay tekrar kadnlarn hayata kattklar eylere geri getirmek biimsiz kaacakt. Fakat Lev Leonidovi'in gzlerinde beliren hafif, neeli lt ve operatrn resmilikten uzak tavrlar Kostoglotof'a hazrlad nc soruyu sorma cesaretini verdi. Bu da yine basit bir soru deildi. Ban yana doru sallayarak, Lev Leonidovi, eer kabalk ediyorsam, kusuruma bakmayn. diye balad. Eer ya- nlyorsam, bu szlerimi unutun. Siz... Sesini alaltarak, bir gzn kst. Siz... herkesin daima dansedip ark syledii o yerde bulundunuz mu?

 374 Lev Leonidovi, birdenbire canlanverdi. Evet. Kostoglotof, neeyle bard. Vay vay vay! Demek bir zamanlar bu operatrle birbirlerine eittiler! Sizi neyle sulamlard? Beni suladklar yoktu. Ben hrdm. Ya, hrdnz demek. Kostoglotof, hayal krklna uramt. Hayr, eit delerdi. Operatr merakla sordu. Bunu nasl tahmin ettin? Bir keresinde, 'onu yumuatmlar,' deyimini kullandnz. Baka bir sefer de, 'kamp kars,' dediniz sanrm. Lev Leonidovi, gld. Bu konuma alkanlklar! Eit ya da deil eskisine gre ortak yanlar daha oktu. Kostoglotof, iten bir tavrla sordu. Orada ok kaldn m? Hatt diklemi, o yenilgiyi kabul etmi gibi tavrlarn be kaybetmiti. yl. Ordudan sonra oraya tayin edildim. Ve bu tayinden bir trl kurtulamadm. Bu son cmleyi eklemesine gereklilik yoktu. Ama eklemiti. Bir doktor iiydi bu. Onunlu ve asil. Neden saygdeer kimseler bu ii yaptklar iin kendilerini savunmaya, hakl gstermeye alyorlard? nsann iinde bir yerde karakterin bu silinmez damgas vardr. in neydi? Kamptaki tp grubunun baydm. Oho! Hayat ve lmn efendisi olan Madam Dubinskaya gibiydi demek o? Fakat kadn kendisini hakl karmaya almazd. En sonunda Lev Leonidovi de kamptan ayrlmt. Tp enstitsnden savatan nce mezun olmay baarmsn! Kostoglotof, dikenli bir tohum gibi yapmt. Daha fazla bgi iin srarnn nedeni, renme ihtiyac deildi. Bu yalnzca bir mahkmun, bir ka dakika ierisinde, kapy amak, yiyecei ieri srmek ve kapy tekrar arparak kapamak iin geen srede bir yabancnn btn hayatm sindirmek alkanlyd. zerinden ok zaman geti mi? Hayr. Drdnc snf geince son diplomay beklemeden gnll olarak ordunun tip servisine girdim. Lev Leonidovi, kalemini masaya brakarak kalkt. Oleg'e doru gitti. Parmaklar uzanarak Oleg'in yarasna okarcasna dokundu. Bylenmi gibiydi. Bu yara... orada m oldu.

--375-H... Biri bunu gzel dikmi. ok gzel dikmi. Bu yaray diken doktor da mahkm muydu? H. Adn hatrlyor musun? Koryakof muydu? Bilmiyorum. Bu transit kampnda oldu. Bu Koryakof... onu niye kampa atmlard? Oleg hemen Koryakof'un adna skca sarlmt. imdi onun hayatn renmeye alyordu. Onu, babas arn ordusunda albay olduu iin kampa attlar. Fakat ayn anda Japon gzl, beyaz tal hemire ieri girerek Lev Leonidovi'i sarg odasma ard. Kostoglotof'un omuzlar tekrar dt. Adam ar ar koridordan ilerledi. Genel izgeriyle bir hayat hikyesi daha. Hatta iki. Hayal gc eksik kalan ayrntlar tamamlamasna yardm edebilirdi. nsanlar ne deiik yollardan oraya gidiyorlard! Hayr, mesele bu dedi. Kouta yatanda yatyordun, koridordan geiyordun, bahede dolayordun ve yannda biri beliriyordu. Ya da biri sana doru geliyordu. Onun ya da senin aklna, durmak ve Ceketini a. Bakalm altnda ne var? demek gelmiyordu. te mesele buydu. Sonradan tahmininde yanlmam olduunu, onun da o gizli mezhebin iaretini tadn gryordun. O da orada bulunmutu, orada birlikte almt, durumu biliyordu. Byle ka kii vard. Fakat sessizlik onlar penesine almt. Ve bunlarn hi birini d grne bakarak sezmek de mmkn deildi. Ne kadar iyi gizleniyordu bu! Acaip! Bir erkein kadnlar bir ba bels olarak .grmesi gerekten acaipti. Muhakkak ki bir erkek bu kadar doymu olamazd. Akim alaca bir ey deildi bu. Hepsi bir arada alnacak olursa sevinmesi iin bir sebep yoktu. Lev Leonidovi'in reddi onu inandracak kadar gl olmamt. Her eyi... kaybettiini anlyordu. Bunu olduu gibi kabul etmek zorundayd. Her eyi... Sanki Kostoglotof, nbeti kulelerinden yalnz hapis cezasn ekmek iin ekmiti. Yayordu ama bunun nedenini de bilmiyordu. Ameliyathanenin yanndaki odadan ktktan sonra bir yere gitmek niyetiyle yrmeye balamt. Fakat nereye gitti

 376 ini unutmutu. Kendisini alt katn koridorunda buldu. Orada aylak aylak durdu. Koridordaki nc kap alarak, beyaz bir gmlek gzkt. Dar belli, Oleg'in bildii, tand bir ekil. Vega! Kadn ona doru geliyordu. Aralarnda ksa bir mesafe vard. Vega'mn duvarn nnde duran iki yatan yanndan gemesi yeterdi. Fakat Oleg ona doru erlemedi. Ne yapacan kararlatraca bir, iki, saniyesi vard. Kadn kouu dolaal gn olmutu. Oleg'e hi de dosta bakmam, onunla souk ve ciddi bir tavrla konumutu bu gn. Oleg nce, Cam cehenneme, diye dnmt. Vera'ya, onun kendisine davrand gibi davranacakt. Ona hibir aklamada bulunmayacak, gururunu krmayacakt... Fakat pimand. Vega'y krd iin pimand. Ayrca gen adam kendi kendisine de acyordu. imdi; birbirlerinin yanndan. birer yabanc gibi mi geeceklerdi? Kabahatli kendisi miydi ? Hayr, asl su Vega'dayd. neler konusunda onu aldatm, Oleg'in ktln istemiti- te bu yzden Vega'y hi bir zaman balamyacakt! Birbirlerine bakmayarak (fakat yine de birbirlerini grerek) ilerleder ve yanyana gelder. Ve Oleg, btn verdii kararlara ramen, yumuak bir yalvartan farksz olan bir sesle konutu : Vera Kornilyevna... (Gln bir ses tonuydu bu. Fakat Oleg bunun kendisine zevk verdiini de sezdi.) Kadm, souk ifadeli gzlerini kaldrarak, ona bakt. (Oleg onu neden balyordu?) Vera Kornilyevna... bana tekrar... tekrar kan vermeyi istemiyor musun? (Oleg, gururunu kryormu gibi bir duyguya kaplmt. Fakat durum yine de kendisine zevk veriyordu.) Kadm ayn ciddilik ve sertlikle, Fakat sen kan verilmesini istemedin, yle de mi? diye sordu. Fakat gzlerinde belli belirsiz bir ifade belirip kaybolmutu. O gzel kahve gzlerde. (Pekl, bir bakma Vega'mn gerekten kabahati yoktu. Hem ayn hastanede yaayp hem birbirinize nasl bu kadar dargn kalabilirdiniz?)

--377Geen defaki houma gitti. Daha kan istiyorum. Oleg, glmsedi. Yaras kvnlarak, ksald. (Vega'y imdi affedecekti. Anlamazl daha sonra dzelteceklerdi.) Kadnn gzlerinde bir ey yanp snd. Bir pimanlk duygusu. Yarn kan getirebirler, dedi. Vega hl grnmeyen bir destee dayanyordu ama bu elinin altnda ya paralanyordu, ya da erimekteydi. Oleg, Fakat kan sen vermelisin, dedi. Senden bakas verirse istemem. Btn bunlar farketmezmi gibi davranan, o anlar nceden yaamamaya alan kadm bam sallad. Eer ben grev bamdaysam ve i denk gelirse. Yoluna devam etti. Gzeldi, her eye ramen gzeldi. Yalmz; neyin peindeydi Oleg? Eer mebbet hapse mahkm idiyse, burada ne aryordu? Oleg, koridorda aptal aptal durarak nereye gittiini hatrlamaya alt. A, evet. Demka'y ziyaret edecekti. Demka, iinde iki karyola bulunan kk odada yatyordu. Komu hasta taburcu edmiti. Yenisi ise ancak ertesi sabah ameliyathaneden gelecekti. O arada Demka yalnzd. Aradan bir hafta gemi, kesik bacann o alev alev yanan ilk sancs snmt. Ameliyat gemite kalmt artk. Fakat baca yaamaya, sanki kesilmemi gibi sancmaya devam ediyordu. Demka hl kesilmi olan ayann parmaklarn teker teker hissediyordu. Demka, Oleg'i grnce sanki gen adam aabeysiymi gibi sevindi. Aslnda kanser kouundaki arkadalarn akraba sayyordu. Ba ucundaki komodinden peetenin altnda hastanedeki kadnlardan bir ksmnn armaan olarak gnderdii yiyecekler duruyordu. Fakat d dnyada onu ziyaret edecek, kendisine armaan verecek kimse yoktu. Demka, arkas st yatm bacam daha dorusu bacandan arta kalan kalasn ve o koskocaman karmakark sarg ynn dinlendiriyordu. Fakat kafasn ve ellerini rahata kmldatabilmekteydi. Merhaba, Oleg! Oleg'in elini tuttu. Otur ve bana her eyi anlat. Kouta neler oluyor?

 378 Yukardaki terk ettii kou onun alk olduu dnyayd. Aada baka hemireler, baka hademeler ve baka usuller vard. Herkes durmadan kimin neyi yapmas gerektii konusunda kavga ediyorlard. Kouta m? Oleg, Demka'nm zayflam, hatlar keskin- lemi yzne bakt. Yanaklar km, aln, burnu ve enesi iyice kmt. Her ey eskisi gibi. ihtiyar Cadre orada m? Cadre orada. Vadim nasl? Vadim'in durumu pek de iyi saylmaz. Altn alamadlar. Metastaz'dan korkuyorlar. Demka, sanki Vadim kendisinden genmi gibi bir tavrla, bam sallad. Zavall ocuk. Ayan tam zamannda yakaladklarna sevinmelisin, Demka. Ama yine de metastaz olabilir. Buna pek ihtimal vermiyorum. Doktorlar da dahil olmak zere o ldrc dokularn, o karma gemilerinin karanlkta ilerleyip ilerlemediini, katil mrettebatn nereye kardn kim syleyebirdi? Sana n tedavisi yapyorlar m? Beni m odasma tekerlekli sedyeyle gtryorlar. Eh, dostum. Artk yolun ak. yilemek ve koltuk deneini kullanmasn renmelisin. ki deneye ihtiyacm olacak. ki koltuk deneine. Yetim, her eyi inceden inceye dnmt. Eskiden olgun bir adam gibi kalarn atard. imdi ise olgunlamt. O koltuk deneklerini sana nerede yapacaklar? Burada m? Ortopedi kliniinde. Onlar parasz alacan umarm. Parasz koltuk denei iin bavurdum. Bedellerini neyle derim? Yllar yl neeli bir eyle karlamayanlarn nitelii olan o kolay i ekiiyle derin bir nefes ald. Gelecek yl onuncu snf nasl bitireceksin? Bitirmem gerek. Yoksa mahvolurum. Fakat neyle geineceksin? Torna tezghnn banda duramazsn ki.

 379 Sz verdiler. Beni sakat snfna sokacak ve maa da verecekler. Artk bu ikinci snf da olabilir, nc snf da. nc snf m? O da nesi? Kostoglotof, sivil kanunlar gibi sdtatbk snflarn da bmiyordu. En aa snf bu. Ekmek almana yetecek kadar para veriyorlar. Ama bununla eker alamazsn. Demka, byk bir adam gibi her eyi hesaplamt. Tmr hayat gemisini hemen hemen batrmt ama o hl hedefine doru dmen kvryordu. niversite meselesi ne olacak? Denemem gerek. Edebiyat kursunu mu? H... Dinle, Demka. Edebiyat unut. ok ciddiyim. Bu seni mahvedecek. Radyo tamirini ren. Ban daha az derde girer ve gnn birinde herkesi artrsn. Demka, bard. Radyonun cam cehenneme. Ben gerei seviyorum. Radyoyu onarr, gerei de aklarsn, budala! Anlaamadlar. undan bundan szetter. Oleg'in durumunu konutular. Demka'nn o byklere zg huylarndan biri de buydu. Bakalaryla ilgeniyordu. Halbuki genlik kendisiyle megul olur. Ve Oleg, sanki karsndaki olgun bir insanm gibi durumunu onunla tartt. Durum fena gzkyor. Demka zntyle ban sallad. Benimle yer deitirmeyi istemiyorsun, demek? --eytan biliyor ya... Demka'nn daha bir buuk ay hastanede tklp kalaca anlalyordu. In tedavisi olacak ve koltuk deneklerini bekleyecekti. Onu maysa doru taburcu edeceklerdi. Seni taburcu eder etmez ilk gidecein yer neresi? Hemen hayvanat bahesine koacam! Demka, neelendi. Oleg'le hayvanat bahesini ok kereler konumutu. Yan- yana hastanenin damnda durmular ve Demka, kendine gvenle, nehrin tesindeki sk aalarn arkasn, hayvanat bahesinin bulunduu yeri iaret etmiti. Demka yllarca vahi hayvanlar zerine yazlar okumu,' radyoda onlarla ilgili konumalar dinlemiti. Kaplan ya da fil bir yana, mrnde bir tilki bir ay bile grmemiti. Yaad yerde ne av hayvanlar iin ayrlm bir koru, ne smak, ne sirk ve ne de orman vard. Btn hayali hay

 380 vanat bahesine giderek, oradaki hayvanlar grmekti. Bu rya o bydke de snklemiyordu. Hayvanat bahesinden zel bir eyler bekliyordu. Aryan bacann onu bu ehre ve bu hastaneye getirdii gn ,ilk i kalkp hayvanat bahesine gitmiti. Fakat gnlerden pazartesiydi ve bahe de kapalyd. Dinle, Oleg! Sen yaknda taburcu olacaksn deil mi? Oleg'in oturduu yerde omuzlar dmt. Her halde. Artk kanm bu tedaviye dayanamyor. Mide bulants beni mahvediyor. O halde hayvanat bahesine gideceksin, deil mi? Dem ka, bundan emindi. Oleg hayvanat bahesine gitmezse onun. hakknda kt eyler dnecekti. Evet, her halde giderim. Gitmelisin! Yalvarrm git. Sonra ne yap biliyor musun? Bana bir kart yaz. Bunu yapar msn? Bu senin iin zor bir ey deil. Bu kartpostal ok houma gidecek. Bana imdi bahede hangi hayvanlarn bulunduunu, ilerinden hangilerinin daha ilgin olduunu yaz, olur mu? Ben de o zaman beni taburcu etmelerinden daha bir ay nce her eyi renmi olu rum. Gider misin? Bana yazar msn? Sylediklerine gre orada timsahlar ve aslanlar varm... Oleg, sz verdi. Gidip yatmak iin Demka'nn yanndan ayrld. Kaps kapal kk odada yalnz kalan Demka uzun zaman kitabn almad, tavana ve pencereye bakarak yle yatt. Derin derin d nyordu. Pencereden hi bir ey gremiyordu. Jaluzi vard bunda, ayrca pencere tp merkezinin bombo duvarna bakyordu. Odann duvarnda artk gne ndan izgiler de yoktu. Sadece bulutlarn karartt fakat tamamiyle rtemedii gnein donuk, glgeli nlar ieri giriyordu. Darda ker halde o snk bahar gnlerinden biri yaanyordu. Baharn ilerini sessizce grd scak ve parlak olmayan bir gn. Demka hareketsiz yatarak, ho eyler dnd: kesik bacann sancsnn nasl yava yava azalacan; koltuk de- nekleriyle nasl evik evik ve hzla yryeceini; sabahleyin hastaneden kan Demka'nn akam trenine binmeden nce hayvanat bahesinde getirecei o Mays bayramndan nceki gnn nasl olacam (Tam bir yaz gn olacakt bu) ; ne ka dar zamannn olacam, kard btn nemli kitaplar nasl okuyacan, orta okulun derslerini nasl abucak ve stn bir ekilde reneceini dnd. O kayp akamlar da olma

--381-yacakt. Dier ocuklarn dansa gittikleri, Demka'nn ise, dans bilmediinin farknda olmasna ramen, kendi kendisine, Ben de gitsem mi? diye dnerek ikence ettii o akamlar. Bunlar da sona ermiti. I yakarak, alacakt. Kapya vuruldu. Demka, Girin, dedi (Bu, 'Girin,' szcn zel bir zevkle sylemiti. nk o imdiye kadar bakalarnn kendisini grmek iin ieri girmeden nce kapya vurduklar bir yerde oturmamt.) Kap ardna kadar ald ve Asya ieri girdi. Kz, sanki biri peinden kovalyormu gibi ieri dald. Fakat kapy arkasmdan kapattktan sonra orada durdu. Bir eli tokmaktayd. Dieriyle sabahlnn klapalarm birletirmiti. Bu, ' gnlk bir kontrol' iin gelen ve k stadyumun- daki yar alannda bekledikleri Asya. deildi. Kzn rengi solup, umutu. Bu kadar abuk deimesine imkn olmayan sar salar bile acnacak bir ekilde dalmt. Rob d ambr, bir ok kimsenin giydii, kim bilir hangi kazanda kaynatlan o dmesiz,. biimsiz sabahlkt. Bu imdi kza eskisinden daha da yakyordu. Kalar titreyen Asya, Demka'ya bakt. Kamay dnd yer buras myd? Daha da uzaklara komal myd? Fakat artk bir snf, yolculuk ve btn bir hayat bilgisi yznden Demka'nn by olmayan bu Asya, strap eken bu Asya, ocuun kalbinin burkulmasna sebep oldu. Asya! diye haykrd. Otur! Ne oldu? O ilk seferden sonra sk sk konumular, Demka'nn bacan tartmlard. (Asya, bacan kesilmesine daima itiraz etmiti.) Kz, ameliyattan sonra Demka'y ziyaret etmi, ona iki defa gelerek, kurabiye ve elma getirmiti. O ilk akam iten ve drst davranm, sonradan gitgide daha almlard. Kz, hemen olmamakla beraber, Demka'ya aka derdini sylemiti: sa gs sancyordu. Bunda sert bir yumru bulmulard. Kendisine hap veriyor ve n tedavisi yapyorlard. Otur, Asya! Otur! Kzn eli kapnn tokmandan kayd. Fakat Asya sanki el yordamyla yryormu gibi parmaklarn kapya ve duvara srd ve Demka'nn yastnn yaknndaki alak tabureye bu ekilde gitti. Oraya oturdu. Oturarak, Demka'nn gzlerine deil, bunlarn yaknna,

 382 yasta bakt. Dorudan doruya Demka'ya bakamyordu. Delikanlnn da onunla yzyze gelebilmek iin dnmesi imknszd. Ne var, Asya? Daha yksekteydi ondan! st ste ylm yastklarn zerinde bam kza doru evirdi. Sadece bam. nk ciz bir tavrla, srt st yatyordu. Kzn dudaklar oynuyor, kirpikleri titreiyordu. Kz, yzn yasta gmmeden nce Demka, A-asenka! demeyi baard. (Kza ok acmt, yoksa onu o sevgi dolu 'Asenka' adyla aramazd.) Kzn kafas kendi bana dayanmt, salarndan bir bukle burnunu gdklyordu. Demka, Yalvarrm, Asenka, diye bararak, elini battaniyenin zerinde dolatrmaya balad. Kzn elini aryordu ama bunu bulamad. Asenka yasta inliyordu. Yalvarrm, Asenka! Ne olduunu bana syle. Syle bana. Fakat durumu hemen hemen kestirmiti. A-la-cak-lar! Alad, alad. Sonra da inledi : Aaaah! Demka o zamana kadar bu korkun, Aaaah! gibi bir strap dolu haykr duyduunu hatrlamyordu. Kz inandrmaya alt. Belki almazlar. Belki buna gereklilik kalmaz. Fakat o, Aaah, szlerle ortadan kaldramazd. Kz onun yastnda alad, alad. Demka, yastn slanmaa baladn hissetti. Sonra kzn elini bularak okamaya balad. Asenka! Belki buna ihtiya kalmayacak! Hayr... Ameliyat cuma gn yapacaklar! Demka'nn ruhunu peneleyen uzun bir inilti kopard. Demka kzn gz yalarnn izini tayan yzn gremi- yordu. Grd yalnzca gzlerine srnen buklelerdi. Yumuakt bunlar ve insan gdklyorlard. Demka, bir eyler sylemek iin rpnd. Fakat kelime bulamad. Sadece kz susturmak iin elini daha da skt, skt. yice skt, Asya'ya kendisinden ok acyordu. Kz, Artk yaanacak ne var? diye haykrd. Ne kald? Demka, kendi karmakark deneyleri sonucu bu sorunun bir cevabn renmiti. Fakat bunu belirli bir ekilde ak

 383 lamas da imknszd. Aklayabilseydi bile Asya'nn iniltilerinden ne kendisinin ne de bakasnn kz kandramyaca anlalyordu. Kzn kendi deneylerine gre artk onun iin uruda yaamaya deecek hi bir ey yoktu. Asya, teselli kabul etmez bir tavrla, B-beni a-artk k-kim i-ister? diye kekeledi. Kkim? Ve yzn tekrar yasta gmerek, Demka'nn yanam slatt. Delikanl kzn elini daha da fazla skarak, onu inandrmaya alt. Aldrma, canm. Herkesin nasl evlendiini biliyorsun... Gz gze gelirler... Birbirlerinden holanrlar... Birbirleriyle iyi geinirler... Kz, birdenbire aha kalkan bir at gibi fkeyle doruldu elini de ekti. Hangi budala seni iyi geindiiniz iin sever? Demka ilk defa onun slak, krmz, leke leke olmu, hiddetli ve ie dokunan yzn grd. Kz, sanki kabahat Demka'nn- m gibi ona haykrd. Tek gsl bir kadn kim ister? Kim? On yedisinde bir kadn! Demka, kz teselli iin ne syleyeceini bilemedi. Aklna yeni bir ey gelen Asya, inledi. Plj nasl gideceim? Plj! Yzmeye nasl gideceim? Bu fikir bir tirb- on gibi iinde kvrlarak, ilerledi, onu delip geti ve kz Demka'nn yanndan ald gibi yere frlatt. Asya oraya ylarak, iki eliyle ban yakalad. Asya, dayanlmayacak bir ekilde artk bir aynann nnde prova edemiyecei, hi bir zaman satn alamyaca, hi bir zaman giyemiyecei her trl mayoyu hayalinden geiriyordu. Omuzlarn askl ve asksz, bir para, iki para, bugnn modas, gelecein modalarna uygun, portakal rengi, mavi, mor... Okyanus dalgalarnn renginde. Tek renk. izgili, kenarlar dilimli. Ve dilimsiz. Varlnn bu belirli yn, kendisini pljda kimseye gsteremiyecei dncesi kza imdi en utanlacak, en yakc bir eymi gibi geliyordu. te hayat btnyle an- lamszlatran ey buydu. st ste ylm yastklarn zerinden Demka beceriksizce ve uygunsuz bir eyler mrldand. Biliyor musun, eer seni kimse istemezse. . Tabu imdi ne halde olduumun farkndaym... Fakat seninle evlenmeyi daima isterim. Bunu biyorsun. Dinle, Demka. Baka bir dncenin etkisinde kalan Asya ayaa kalkarak, ona dnd. Gzlerini aarak delikanl

 384 ya bakt. Alamyordu artk. Dinle sen sonuncusun. Onu yine grp pebecek olan son erkek. Hi kimse, senden baka hi kimse onu pemiyecek. Demka! Hi olmazsa sen onu p. Hi olmazsa sen! muzundan kaymaya balam olan sabahl karp att. Ve tekrar alayp inlemeye balayarak, geceliinin gevek nn ekitirdi. Ve lme mahkm sa gsn at. Bu tpk odaya dorudan doruya dalan gne na benziyordu. Btn oda prdyor, alev alev yanyordu. Demka'nn hayal ettiinden daha iri olan kahverengi u, delikanlnn nnde uuyordu. Gzleri o pembe ete dayanamazd. Asya, onun yzne doru eerek, yle durdu. Onu p! diye emrederek, bekledi. Onu p! Kzn kendisine ikram ettii gsn scaklm hissetti Demka. Minnetle, bylenmi gibi bunu a gzl a gzl emmeye, yukardan ona dklen o sk, eimli yzeyin her santimini pmeye balad. Bu gs her hangi bir resim ya da hey kelden daha ince ve gzeldi. Bunu hatrlyacak msn? Byle bir gsm olduunu hatrlyacaksn, deil mi? Bunun nasl olduunu? Asya'nn gz yalar Demka'nn ksa kesilmi salarna dyordu. Gsn ekmedi. Demka'dan uzaklamad. Delikanl tekrar kahverengi uca dnd ve Asya'nn gelecekteki ocuunun bu gste yapamyaca eyi dudaklaryla efkatle yapt. eri giren olmad. Ve Demka kendisine doru uzanan bu harikay pmeye devam etti. Bugn bir harika, yarn sepete atlacak bir et paras.

YRM DOKUZUNCU BLM Yura, i yolculuundan dner dnmez, gidip tam iki saat babasn grd. Pavel Nikolayevi telefon ederek Yura'dan ayakkablarn, paltosunu ve apkasm getirmesini istemiti. Bu Allahm bels koutan bkmt. O aptal hastalardan ve onlarn aptalca konumalarndan da. Hol de onun iin ayn derecede irenlemiti. Pavel Nikolayevi, ok halsiz olmasna ramen, temiz havaya kmay istiyordu.

 385 yle de yaptar. Adam, earbm hafife tmrnn etrafna sard. Bam oynatt zaman tmr ona strap veriyordu ama eskisi kadar deil. Rusanof'un salk merkezinin yollarnda biriyle karlamas ihtimali yoktu. Karasa bile onu bu karmakark khkta nasl olsa tanmazlard. Bu yzden Pavel Nikolayevi, hi sklmadan yoldan yrd. Yura, babasnn koluna girmiti. Pavel Nikolayevi, olanca arlyla ona dayanyordu. Temiz, kuru talarn zerinde arka arkaya admlar atmak insan rahatlatan bir eydi. zellikle gizli bir vaadla dolu olduu iin byleydi bu. abuk bir dn vaadiyle. Pavel Nikolayevi nce o ok sevdii apartmanna, sonra da ok sevdii iine dnecekti. Pavel Nikolayevi, yalnz tedavi deil, hastanede hi bir ey yapmadan skntl skntl yatmaktan, byk ve nemli bir mekanizmann ihtiya duyulan ve nemli bir paras olmaktan kt gereinden de yorul mutu. Ona btn kudret ve anlamn kaybetmi gibi geliyordu. Sevildii ve varlnn art olduu o yere elinden geldiince abuk dnmeyi istiyordu. Btn hafta souk ve yamurlu gemiti, o gn hava yine snmt. Glge yine serin, toprak da hl slakt. Gneli yerler o kadar scakt ki Pavel Nikolayevi'e paltosu fazla gel meye balad. Dmelerini teker teker at. Bu sorunlar oluyla ciddi bir ekde konumak iin pek uygun bir frsatt. Bu cumartesi Yura'nm i yolculuunun son gn saylyordu ve Yura'nn grevine dnmek iin acele ettii de yoktu. Onun iin Pavel Nikolayevi de zellikle acele etmemeye kararlyd. Baba kalbi olunun mevkiini hemen hemen tehlikeli denilebilecek bir ekilde ihmal ettiini seziyordu. Bu dnte Yura'nm vicdann rahatsz eden bir ey de vard, gzlerini karyordu. Babasnn gzlerinin iine bakamyordu. Yura'nm ocukluunda hi byle bir deti yoktu. O drst bir ocuk olarak yetimiti. Bu hal onun enstitde geirdii yllar srasnda belirmiti. Ve ocuk babasyla konuurken daima bu tavr takmyordu. Bu ekingenlik ya da kaamakl tavrlar Pavel Nikolayevi'i sinirlendiriyor, ve adam bazan, Ban dik tut! diye baryordu. Bugn sertlikten kanmaya, diplomata konumaya karar verdi. Yura'ya, grevle gittii uzak ehirlerde, savclk brosunun blge mfettii olarak nasl ne getiini ve ne ekilde Kanser Kouu p : 25

 386 davrandm anlatmasn syledi. Yura, konumaya balad ama istemeye istemeye. Bir olay anlatt. Arkasndan bir dierini. Fakat hl gzlerini kamyordu. Haydi. Biraz daha anlat! Gnete, kuru bir banka oturdular. Yura ksa deri ceketini ve scak yn kepini giymiti. (Ftr apkadan nefret ederdi. Byle bir apkay ona giydiremezdiniz.) Ciddi, erkeke bir grn vard ama o i yumuakl her eyi mahvediyordu. Yura, yere bakarak, Bir vaka daha oldu, dedi. Kamyon ofr meselesi. Ne oldu? Tketiciler kooperatifine bir sr bakkaliye gtrmesi gerekirdi. Kt. Adam hemen hemen elli m yol alm, sonra kar frtnas kendisini durdurmutu. Yolda karlar ymt, tekerlekler kayyordu, dondurucu bir ayaz vard, grnrde kimseler yoktu. Frtna yirmi drt saatten daha uzun bir zaman srmt. Artk adamn ofr yerinde kalmasna imkn yoktu. Ykl kamyonu terkederek, snacak bir yer bulmak iin yola kt. Sabahleyin, frtna dindii zaman kamyonu kurtarmak iin bir traktrle dnd. Fakat kamyondan bir pa ket makarna eksilmiti. Ykleyici ne olmutu? ofr onun iini de yapyordu. Yola yalnz bana kmt. Onu yalnz bana gndermek byk ihmal! Tabii. Baba, o bir paket makarnann bedelini ok pahalya dedi. Yura gzlerini kaldrd. Yznde hi de hoa gitmeyecek, inat bir ifade belirip kayboldu. O makarna yznden be yla mahkm oldu. Kamyonda ucuz votka kasalar da vard ama onlara, dokunulmamt. Yura, bu kadar saf ve gvenli olamazsn. O frtnada kamyonu baka kim soymu olabirdi? Belki biri atla geldi. Kim bilir? Sabaha kadar kar izlerini rtmtr. ofr hrszlk etmediyse bile yerini brakp gitmiti. Devlet maln bekisiz brakp nasl uzaklap gidersin? Olaym kuku gtrr yan yoktu. Yarg, kristal kadar duru, mahkm iyet ise pek hafifti. Pavel Nikolayevi, olunun bu gerei olduu gibi grememesine, bunun kafasna zorla so

 387 kulmasnn lzm gelmesine fkelendi. Yura genel olarak sakin ve yumuakt. Fakat 'budalaca bir noktay tartmaya kalkt zaman bir katr kadar da inat olurdu. Baba, dn: bir kar frtnas. Sfra yakm bir s. Adam geceyi kamyonun ofr yerinde nasl geirebilirdi? lrd orada! lrse ne olur? Nbetilerin can yok mu? Onlar iki saatte bir nbeti devrederler. Ya nbeti devralacak adam gelmezse? Onlar her trl havada nbet beklerer. Yerlerini terketmektense lm tercih ederler. Pavel Nikolayevi, onlarn yerlerinden ayrlmadan nerede nbet beklediklerini elleriyle iaret bile etti. Ne dediini iyice dn! Eer bir adam affedersen, btn kamyon ofrleri yerlerini terketmeye balarlar. Devleti de soyup soana evirirler. Bunu anlamyor musun? Hayr, Yura anlamyordu. O aptalca sessizliinden bunu anlamad o kadar belliydi ki. Pekl bu senin ocuka fikrin. Genliinin sebep olduu bir ey. Belki birine neler hissettiini syledin. Bunu raporuna geirmediini umarm. Olunun atlak dudaklar titremeye balad. Ben bu yargya katlmadm bildirdim. Daha yksek mahkemeye ba vurulunca ya kadar cezann uygulanmamas emrini verdim. Daha yksek mahkemeye ba vurulmas m? Yani davaya yeniden mi baklacak? Vay vay vay vay! Pavel Nikolayevi, yar yzn rtt. Korktuuna uramt! Yura, ii karmakark etmi, kendisini mahvettii gibi babasnn zerine de bir glge drmt. Pavel Nikolayevi, geri zekl olunun kafasna kendi beceriklilik ve akgzlln ekemeyen bir babann ciz hayal krkln hissetti. Ayaa kalkt. Yura onu izledi. Yrylerine devam etti- er. Yura, yine babasn dirseinden tutarak ona destek olmak istedi. Fakat Pavel Nikolayevi'in olunun kafasna yapt hatay iyice, vura vura sokabilmesi iin iki eline birden ihtiyac vard. nce oluna kanunu, kanunun uygulanmasn, baz ilkelerin hafife ahnmyacam ve deimezliini anlatt. zellikle savcnn brosunda mfetti olarak almak istiyorsan bu prensiplere aldrmazlk edemezdin. Adam burada, herhangi bir gerein zgl bir ey, kanunun da kanun olduu esasn bi

 388 rer birer aklad. Oluna zellikle hkmetin mekanizmasnn btn dallar ve tabakalar arasnda organik bir i iliki olduunu ve bu nedenle mahalli makamlarn temsilcisi olarak uzaktaki bir blgeye gittiinde kstahlk etmemesi gerektiini, aksine mahalli artlara iyice dikkat etmesi, orada alan ve artlar, gerekleri kendisinden daha iyi bilen memurlara lzumsuz yere kar kmamasnn doru olacan gstermeye alt. Oradaki memurlar kamyon ofrn be yla mahkm ettiklerine gre, demek ki mahalli artlar bunu gerektiriyordu. Bylece binalarn glgelerine girip ktlar. Doru ve kvrml yollardan dolandlar. Suyun kenarndan yrdler. Yura dinledi, dinledi. Fakat yalnzca, Yorulmadn m, baba? dedi. Dinlenmemiz doru olmaz, m? Ne de kaln kafalyd! Bu meselede sadece kamyonun ofr yerinde derecenin sfra yakn olduunu anlayabilmiti, ite o kadar. Pavel Nikolayevi, yorulmutu tabii. Palto da fazla ar gelmiti. Tekrar sk fundalarn arasndaki bir banka oturdular. Fakat sadece dallar skt. Fundalar saydam izgere benziyorlard. nk yapraklar henz filizleniyordu. Gne onlar stt. Pavel Nikolayevi yryleri srasnda gzlklerini karmt. Yz dinleniyordu, gzleri de yle. Gzlerini ksarak, gnete sessiz sedasz oturdu. Aada, dik yamacn altnda dalardan inen bir rmak grldeyerek akyordu. Pavel Nikolayevi, suyun sesini dinledi, gnete kendisini stt, her eye ramen hayata tekrar dnmenin, topran tekrar yeereceini ve kendinin de yaamaya devam ederek gelecek bahar greceini bilmenin ne kadar gzel bir ey olduunu dnd. Fakat Yura'dan meseleyi btn ayrntlaryla renmesi gerekirdi. Kendisine hkim olmal, sinirlenip Yura'y korkut- mamalyd. Bir sre dinlendikten sonra Yura'ya konumasna devam etmesini, dier olaylar anlatmasn syledi. Yura, baz eyleri saklamasn ramen, babasnn kendisini hangi sebepten azarlayacan ve hangi sebepten kutlayacan biliyordu. Onun iin Pavel Nikolayevi'in onaylayaca bir olay anlatt, Yura yine de babasnn yzne bakmyordu. Yalan sylemesini renmemiti. Babas onun baka bir olay sakladn sezdi.

--389-Haydi, bana her eyi anlat. Ben sana iine yarayacak nasihatlerden baka bir ey veremem! unu bil ki senin iyiliini istiyorum. Senin hata yapmam arzu etmiyorum. Yura iini ekerek, u hikyeyi anlatt: Soruturma srasnda eski mahkeme kaytlarn ve belgeleri incelemek zorunda kalmt. Hatt bunlarn iinde be yl ncesine ait olanlar bi le vard. Yura, bir rublelik, rublelik gelir pullarnn yaptrlmas gereken yerlerin bo olduunu farketmeye balamt. Daha dorusu pullarn kendileri yoktu da, yalnz izleri kalmt. Bunlar nereye gitmi olabilirdi? Yura dnmeye ve etraf incelemeye balad. Sonra yeni belgelere yaptrlan pullarn kirli ve hafife de eski olduunu farketti. Kaytlarn bulunduu yere girebilen iki kzdan yani 'Katya'yla Nina birinin yeni belgelere eski pullar yaptrdklarn, mterilerin verdikleri pul paralarn da cebine attn tahmin etti. Pavel Nikolayevi, Sahi mi? diye bararak, ellerini birbirine vurdu. Ne ok kaamakl yol var! Hkmeti soymak iin ne ok usul bulunuyor! nsan buna ihtimal veremiyor! Yura, kimseye bir ey sylemeden sessizce soruturma yapmt. ki kzdan hangisinin hrsz olduunu renerek ii tamamlamaya karar vermiti. Kzlarla dost olmay, nce Ni na'y sonra Katya'y gezmeye gtrerek, onlar hakknda daha fazla bilgi edinmeyi dnmt. Onlar sinemaya gtrm, iki kz da ayr ayr evlerine brakmt. Fazla eyas, hallar filn olann hrsz olduu ortaya kacakt. Pavel Nikolayevi, el rparak, glmsedi. Zekice bir ey bu! ok zekice! Herkes senin elendiini sanrken, sen grevini yerine getirecektin. Akll ocuksundur! Fakat Yura iki kzn da orta halli yaadklarn renmiti. Bunlardan biri ailesiyle, biri de kz kardeiyle oturuyordu. Hallar olmad gibi, Yura'nm kendi grne gre gerekli birok ey eksikti evlerinde. Durumu dnerek yarglarna gitmi ve ona btn hikyeyi anlatmt. Fakat yargtan bunu bir dava konusu yapmamasn, kzlar tekdirle salvermesini istemiti.4 Yarg meselenin gizli olarak hallini tercih ettii iin minnet duymutu. kisi nce kzlardan birini, sonra da dierini artmlard. Onlar bir ka saat sktrm, sorguya ekmilerdi. ki kz da sularn itiraf etmilerdi. kisi

 390 . de toptan olarak her ay pul dalaveresinden yzer ruble kazan- maktayddar. ii mahkemeye aksettirmeliydin! ii mahkemeye aksettirmeliydin! Pavel Nikolayevi, ii kendisi altst etmi olsayd bu kadar zlrd. Evet, yargc rahatsz etmeye demezdi. Ama uras doruydu; Yura tam bir diplomat gibi davranmt. Fakat hi olmazsa onlara aldklar dettirilmeliydi! Yura sonlara doru bir hayli yorgun bir tavrla konumutu. Olay izleyen gnlerdeki mant kendisi de kavrayamamt. Yargca giderek, meselenin dava konusu yaplmamasn teklif ettii zaman, cmerte davrandm hissetmi, bunu anlamt. Bu kararyla gururlanyordu. Kzlarn, o g itiraflarndan sonra cezalandrlmay beklerken birdenbire af edildikleri zaman duyacaklar rahatl hayal ediyordu. O ve yarg kzlar utandrmakta, onlara sylev vererek, yaptklarnn ne kadar utanlacak, iren bir ey olduunu anlatmakta deta yar etmilerdi. Yura, yirmi yllk hayat tecrbesiyle dolu daarcndan, almak iin eline her trl frsat geen, fakat yine de hrszlk yapmayan kimselerle ilgili olaylar karm, hain bir sesle lf gediine koymutu. Yura'nm sert szleri kzlarn yznde bir kam gibi aklamt. Fakat gen adam daha sonraki affn bu szleri yumuatacan da biliyordu. Kzlar salvermiler ve onlar da odadan kmlard. Ondan sonraki gnlerde kzlar Yura'ya rastladklar zaman ona glmsememi, kendisine o asil hareketi iin teekkr etmedikleri gibi, delikanly grmemezlikten gelmeye kalkmlard. Bu onu hayrete drmt. Delikanl anlya- mamt bunu! Nasl bir akbetten kurtulduklarnn farknda olmadklar sylense; fakat hayr, mahkemede altklar iin durumu pekl biliyorlard. Yura sonunda dayanamayarak Nina'ya gitmi ve ona memnun olup olmadn sormutu. Ni- na, Neden memnun olaym? diye cevap vermiti, iimi deitirmek zorundaym. Yalnz aylmla geinmem imknsz. -> iki kzdan daha gzel olan Katya'y tekrar sinemaya davet etmiti. Katya o zaman u cevab vermiti. Hayr, ben erkeklerle sinemaya drste giderim. O ii bu ekilde yapmam! I gezisinden beraberinde getirdii bilmece buydu. Yura hl bunu dnmekteydi. Kzlarn nankrl onu derinden yaralamt. Hayatn, drst, kat babasnn sandndan daha kark olduunu biliyordu. Fakat bu olayda hayat her zaman kinden daha da karmakark bir hal almt. Yura ne yapma

 391 lyd? Onlar affetmemeli miydi? Hi bir ey sylemeyerek, tekrar kullanlan pulla ilgili delilleri grmemezlikten mi gelmeliydi? O zaman soruturmann ne anlam vard? Babas onu daha fazla sktrmad. Yura da dilini tutabildiine sevindi. Beceriksizlik yznden mahvolan o son olay babasnn, 'Bir insann genken kuvvetli karakteri yoksa, bir daha da olmaz,' diye kesinlikle karar vermesine sebeb olmutu. Kendi oluna kzmas gt, fakat ona ok acyordu. Hayl krklna da uramt. Anlaan orada fazla oturmulard. Pavel Nikolayevi'in ayaklar mt. Adam yatmak istiyordu. Yura'ya pmesi iin yanan uzatarak, olunun gitmesine izin verdi. Kendisi de koua dnd. eride canl, genel bir konuma yaplyordu. Aslnda ba konumacnn hemen hemen sesi hi kmyordu. Bu, etrafn etkileyen filozof, daha nce koularnda kalan, sonra boynundan ameliyat olan ve ameliyat kouundan ikinci kattaki rntgen kouuna gnderen doentti. Gen nclerin takt yuvarlak earp halkasna benzeyen metal bir ss boynunun tam nne, grnr bir biimde taklmt. Doent, bilgili ve hoa giden bir adamd. Pavel Nikolayevi, onu krmamak adamn boazmdaki o madeni klipsin kendisini titrettiini gizlemek iin elinden geleni yapard. Filozofun, kendisini duyurabilmek iin parman bu cihaza dayamas gerekirdi. Fakat adam konumaktan holanrd. Konumaya almt. Ve imdi, ameliyattan sonra kendisine geri verilen konuma yeteneinden faydalanyordu. Kouun ortasnda durmu, bouk, fakat fsltdan biraz yksek olan bir sesle, Onun toplad eylerin hepsini bilmeniz imknsz, diyordu. Yemin ederim, bir odada uuk, altn sars tahtadan yaplm bir takm var. Bunlarn arkalklar, oturulacak ve kol dayanacak yerleri yumuak, leylk rengi kadifeyle kapl. Drt koltuk ve bir divan. Onlar nereden ald acaba? Louv- re'den mi, yoksa baka bir yerden mi? Filozof, iten gld. Bu odada bir koltuk takm daha konulmutu. Yksek siyah arkalklar olan tahta koltuklar. Piyano Viyana'dand. Masalardan birinin zerinde kemik kakmalar vard. Her halde bu Goethe'nin waimar' zamanndan kalmayd. Fakat btn kakmalar t yere kadar sarkan srmal mavi bir rt rtmektey

 392 di. Baka bir masaya bronzdan plak bir kz heykeli yerletirilmiti. Kz ne doru eilmiti, elinde lmbalar tutuyordu. Ama yanmyordu bunlar. Odada koskocaman bir heykel de vard. Hemen hemen tavana eriiyordu. Parklarda grlen cinsten bir eydi bu. Adamda her cins saat vard. Duvar saatleri, masa saatleri, alar saatler. Kk gece saatinden, tavana kadar uzanan rakkasl saate kadar her boyda saat grdm. Bunlardan ou da almyordu. Ancak mzede rastlayabe- ceiniz tipte koskocaman bir ksenin iine sadece bir tek portakal konulmutu. Ben odalardan ikisini grdm. Fakat be ayna saydm. Bunlardan birinin oymal meeden bir erevesi, dierinin ise altnda mermerden sehpas vard. Ve tablolar. Deniz manzaralar, da manzaralar, italyan sokak manzaralar... Filozof, gld. Sibgatof, her zaman yapt gibi iki elini beline bastrarak, Btn bunlar nereden gelmi? diye sordu. Eyalarn bir ksm sava ganimeti. Bir ksmn ise eskici dknlarmdan alm. Bu dkknlardan birinde bir kadn memurla tanm, ondan evine gelerek baz eyalarna kymet bimesini istemi. Sonunda da o kadnla evlenmi. Ondan sonra eskici dkknnda kadnn eline geen her deerli eyi kendilerine satm almaya balamlar. Akhmadbhan, sordu. Adam, nerede alyor? Hi bir yerde almyor. Adam krk iki yanda emekliye ayrlm. Herif ahman inatnn biri. Kafasn, et tahtas yerine kullanabirsiniz. vey kzyla torunu onun yannda oturuyor. Onlarla nasl konutuunu bir duysanz! 'Bunu ben em rediyorum! Burada emir benim! Bu ev ben yaptrttm!' Ellerini ceketinin ceplerine sokarak bir mareal edasyla ortada dolayor. Pasaportuna gre ad Yemelyan. Fakat ne sebepten - se herkesin kendisini samimi bir ekilde Sashik diye armasn istiyor. Onun kaderine rza gsterdiini de syleyemezsiniz. Hayr, hi mutlu de. Eski ordu komutannn on odal bir evi, kendi kapcs, iki arabas olmas kalbini kemirip duruyor. Sasha henz btn bunlar elde edememi. Gldler. Fakat Pavel Nikolayevi hikyeyi ne komik, ne de uygun bulmutu. ulubin de glmemiti. Sanki dierleri uyumasna engel oluyorlarm gibi etrafna, hastalara bakt. Kostoglotof, ban kenarndan yere doru sarktt kar

--393-yolasndan, Bu komik olabilir, diye fikir yrtt, Fakat nasl?.. Koutaki biri bir ey hatrlamt. Ne zamand o? Bir ka gn nce mi? Tara gazetesinde hkmet parasyla kendisine bir malikne yaptran ve sonra da yakalanan bir adam hakknda alay dolu bir yaz vard. Adam ne yapm biliyor musunuz? Hatasn itiraf etmi, evini bir ocuk yuvasna devretmi ve sadece bir tekdirle ii savuturmu. Hatt kendisini Partiden be atmamlar. Evet! Sibgatof da bunu hatrlamt. Neden sadece bir tekdir? Adam neden yarglamamlar? Filozof o yazy okumamt. Adamn yarglanmamasnm nedenlerini aklamaa da almad. Fakat Rusanof, Yoldalar, dedi, Adam piman olmu, suunu itiraf etmi ve evini tutup bir ocuk yuvasna devretmi. Artk ona cezalarn en arn vermek gerekir mi? nsaniyetli olmak bizim en esasl... Kostoglotof, syleyeceini sylemekte srar ediyordu. Kelimeleri yaya yaya, Bu komik olabir, dedi. Fakat btn bunlar, Sashik'i ve zel malikneyi felsef bakmdan nasl aklarsnz? Doent, bir elini sallad. Dierini boynuna dayamt. Ne yazk ki bunlar burjuva zihniyetinden geride kalanlar. Kostoglotof, homurdand. Neden burjuva? Vadim, ihtiyatla sordu. Baka ne olabir? Bugn, tam iinden okumak geliyorken, btn kouu iin iine kartran byk bir tartmaya girimilerdi. Kostoglotof, Vadim'i ve dierlerini daha iyi grebmek iin ban kaldrd ve yastnn zerinde doruldu. Burjuva zihniyeti deil, insanlara zg a gzllk. Burjuvalktan nce de a gzl insanlar vard. Sonra da yine olacak! Byle olaylarn derinlerine inersen, o kimselerin burjuva aelerden geldiklerini anlarsn. Kostoglotof, sanki tkryormu gibi bam sallad. Toplumsal orijinler hakkndaki o iddialarn hepsi de sama Ne demek sama? Ani bir sanc hisseden Pavel Nikolayevi, yann tutu. Ogloyed'den bile byle kstaha bir lf beklemiyordu.

 394 arm olan Vadim, siyah kalarn kaldrd. Sama de mekle neyi kasdediyorsun? Kostoglotof, Onun sama olduunu, diye homurdanarak, kendisini yukar ekti. imdi yar oturur durumdayd. Bunu kafanza vura vura sokmular. Ne demek, 'Vura vura sokmular?' Szlerinden sorumlu olduunun farknda msn? Rusanof yle tiz bir sesle barmt ki, bu gc olduuna kendisi de at. Vadim, dikleti. Kitabn hl kucanda tutuyordu. Kimlerin kafasna sokulmu? Sizlerin. O halde neden bu toplumsal - orijin fikrini kabulleniyorsun? Bu Marksizm deil, rklk! Rusanof, strapla deta kkredi. Ne-e-e-e? Kostoglotof da ona grledi, ite b-u-u-u-u! Sarslm olan Rusanof, elleriyle iaretler yaparak, btn oday, btn kouu ard. Dinleyin! Dinleyin! Sizden tank olmanz istiyoruz! Tank aryormu! Buna ideolojik tahrikilik denir! ite o zaman Kostoglotof abucak dorulup oturdu. Ayaklarn yere dayad. Ellerini gayet mstehcen bir iaretle sallayarak, Rusanof'a kfretti. Duvarlara yazlan kfrlerin en bayasn kullanyordu. Seni p..., ideolojik tahrikilik deil bu! Seni gidi..., sen barmaya almsn. Gidi .! Bu kaba kstahlk, bu iren hareket ve pis kfrler Rusanof'un ok arna gitmiti. Kprmt adam. fkesinden boulma derecesine gelen Rusanof kaym olan gzln dzeltmeye alt. Kotoglotof btn koua barmaya devam etti. Sesi o kadar yksekti ki, szleri koridorda yanklanyordu. (Hatt Zoya bu yzden kapya gelerek ieri bakt.) Neden kabile sihirbaz gibi bu uydurma kelimeleri tekrar- lyarak, gdaklyorsun? 'Toplumsal orjin!' 'Toplumsal orjin!' Bin dokuz yz yirmilerde ne dediklerini biliyor musun? 'Nasrlarn gster,' derdlerdi onlar. Ellerin neden o kadar beyaz ve tombul? te asl bu Marksizm'dir. Rusanof, Ben de altm, ben de altm, diye bard'. Fakat gzlklerini takmadndan dmann iyice gremiyordu. Kostoglotof, alayla brd. te buna inandm! Sana inanyorum! Pazar gn darda alrken yerden bir kereste alarak kaldrdn. Ama bu keresteyi tayan kiiden ortada

 395 ki semdin. Biliyorum. Ben bir tccarn olu olabilirim. ncii esnaf birliinin yesi o lan bir adamn olu. Ama buna ramen btn mrm boyunca ellerimle altm. te nasrlarm! Bak! O halde ben neyim? Bir burjuva m? Babamdan miras olarak neyi aldm? Deiik al yuvarlar m? Ak yuvarlar m? Sana sylyorum! Sen snftan de, rktan sz ediyorsun. Sen rksn, rk! N-e-e-e-e? Ben neyim? Kostoglotof, ayaa frlayp, uzun boyuyla dikildi ve, Rusanof a damgay bast. Sen rksn! Byle hakszca sulanan Rusanof hrltl bir sesle bir eyler anlatmaya alt. Vadim fkeyle hzl hzl bir ka kelime syledi ama ayaa kalkmad. Kimse de onun ne dediini duymad. Filozof ise iyi bakml, iri etraf etkileyen kafasn sitemle sallad. Fakat onun hafif sesini kim iitirdi? Buna ramen filezof Kostoglotof'a yaklaarak, onunla yzyze durdu. Kostoglotof nefes almak iin durunca da ona bir ka kelime fsldamay baard. 'rsi proletarya' deyimini biliyor musun? Kostoglotof, patlad. Bir adamn btn atalar proleter - ya olabilir! Fakat eer bu kimse almyorsa, o proleterya dedir! O proleterya deil, sadece a gzl bir slktr! Bu da yle dolgun bir emekli maa almak iin ldryor. Ben hepsini duydum! Rusanof'un az bir kar ak oturduunu grerek, adama arka arkaya att durdu. Senin sevdiin va tann deil, emekli maan! Bunu mmkn olduu kadar abuk almak istiyorsun! Krk beinde! Fakat ben Voronezh arpmasnda yaralandm. Ama buna karlk yamak izmeden baka bir ey almadm. Ve ben vatanm severdim! Bu iki ay, hasta izni saymayacak, bana da bir kpek bile vermeyecekler. Ama ben yine de vatnm severim. Uzun kollarn sallayarak, neredeyse Rusanof'a eriecek ti. fkelenmi ve kamp tartmalarnn hararetine kendisini sk sk kaptrd gibi, imdi de bu tartmann ateine kaplmt. imdi gemite, belki de artk hayatta olmayan kimselerin syledii szlerin, yaptklar tartmalarn yanklarn duyuyordu. Kzgnlk nbeti arasnda sahne bile deimiti. Bu karyolalar ve insanlarla dolu, havasz, kalabalk oda bir hcre halini almt. Bu yzden Kostoglotof, kinle kfretti. Gerekirse dvecekti. Bunu, Kostoglotof'un herhangi bir an yzne bir yum

 396 ruk indirebileceini, bunu yapmas iin fazla bir eye ihtiya olmadn sezen Rusanof, gerileyerek, bzld. Gen adamn kzgn fkesi karsnda sessizleti. Fakat gzleri hiddetinden alev alev yanyordu. Kostoglotof, kendisini tutamayarak onun arkasndan haykrd. Fakat benim emekli maana ihtiyacm yok! Bir pm bile yok benim ve ben bununla nyorum! Bir ey a ramyorum! Yksek bir maa istemiyorum! Byle eyleri aa gryorum ben! Hi! Hi! Filozaf, onu susturdu. Sosyalizm farkl maa art koar. Her zamankinden daha fazla inad tutmu olan Kostoglotof, Farkllnn can cehenneme! diye kprd. Yani Komnizme giden yolda bazlarna verilen ayrcalklar daha da artmal m demek istiyorsun? Yani, eitlik olabilmesi iin nce eitsizlik mi olmal? Diyalektik ha? Avaz avaz baryordu. Fakat bu zorlamayla midesinin yukarsna bir sanc sapland. Ac Kostoglotof'un sesini bo- uverdi. Vadim bir ka defa araya girmeye alt. Fakat Kostoglotof gorodki oyununda atlan ubuklar gibi, arka arkaya kantlar ve iddialar sralayp duruyordu. Bu yzden Vadim bir tek kelime bile syliyemiyordu. Oleg! Gen adam durdurmaya alt. Oleg! Henz yerlemekte olan bir toplumu eletirmek dnyann en kolay iidir. Bu toplumun henz krk yanda olduunu unutmamaksn. Hatt henz krknda bile deil. Kostoglotof, abucak cevap verdi. Ben de henz krkmda deilim. Ve ben toplumdan daima daha gen olacam. Btn hayatm boyunca sessiz sedasz oturmam m gerek? Filozof onu eliyle durdurdu ve hasta boaz iin zr dileyerek hastanede yerleri silen bir kimseyle, genel salk servisini yneten bir insann toplumsal retime deiik katklarda bulunduunu mantkl cmlelerle anlatt. Kostoglotof buna karmakark bir cevap verecekti, ama herkesin unutmu olduu ulubin birdenbire kapnn yanndaki uzak kesinden srnerek kt. Ayaklarn beceriksizce hareket ettirerek, o pejmrde ve perian yatandan kaldrlm bir insannki gibi, rob d ambrnn n akt. Hepsi de hayretle ona baktlar. ulubin, filozofun nnde durarak bir parman kaldrd. O sessizlikte sordu.

 397 Lenin'in Nisan Tezi'ni biliyor musun? Filozof glmsedi. Bunu bilmeyen var m? ulubin, ksk bir sesle szlerine devam etti. Bundaki btn artlar sayabilir misin? Belki hepsini sayamam, aziz dostum. Nisan Tezi, burjuva - demokratik ihtillden sosyalist ihtilline gei yollar sorusuna dokunur. Bu bakmdan... Bunda bir art vardr. ulubin'in kalar iri, yorgun, ttn rengi gzlerinin meydana getirdii dairelerin zerinde titreti. 'Btn memurlara iyi bir iinin ald ortalama c retten daha fazlas verilmemelidir.' Karar bununla balar. Doent, bard. Sahi mi? Bunu hatrlamyorum. Evine dndn zaman a bak. Onun iin tara salk brosu efi, buradaki Nelly'den daha yksek aylk almamaldr. Parman ihtar edercesine filozofun yzne doru sallad. Ve sonra topallayarak kendi kesine dnd. Kostoglotof bu beklenmedik destek yznden pek sevinmiti. Tam byle bir destee gereksinme duyuyordu. Yal adam kendisini kurtarmt. Hah! Hah! Al bakalm! Filozof, boazmdaki maden klipsi dzeltti. Aklna syleyecek hi bir ey gelmiyordu' Nelly'nin iyi bir ii olduunu^ sylemezsin. yle dei1 mi? O halde o gzlkl kademe. Hepsi de ayn maa alyor. Rusanof oturarak, bam evirmiti. Kostoglotof'u grmeye bile tahamml yoktu. Tiksintiyle titriyordu. Fakat o iri yumruklar yznden idari tedbirler almaya da cesaret edemiyordu. Pavel Nikolayevi, o kedeki iren baykutan daha ilk grte nefret etmekte hakl olduunu anlyordu. Adam, tara salk brosu efiyle, gndeliki kadnn eit olduunu iddia etmi, syleyecek daha zekice bir ey bulamamt. Konuulacak ne vard? Tartma birdenbire durdu. Kostoglotof, tartmaya devam edebilecek kimse bulamad. Zaten sylemek istedii her eyi haykrmt. O barma, iini zedelemiti sanki. Konumaya devam ederse acs daha da artacakt. Vadim, yatandan kalkmadan Kostoglotof'u iaretle yanma ard. Ona oturmasn syleyerek, sakin bir tavrla mantk yrtmeye balad.

 398 Yanl l kullanyorsun, Oleg. Hatan urada: kara- mann esas gelecekteki ideal. Hereyi yalnzca gemile kyasla. Rusyanm 1917'ye kadar olan tarihini meydana getiren o lserlerle, rklerle karlatr. O zaman hayatta deildim. Onlar bilmiyorum. Kostoglotof, esnedi. O zaman yaam olman art de. Btn bunlar kolaylkla renebilirsin. Sadece Saltikov - edri'nin hikyelerini oku. Baka kaynaa ihtiya yok. Ya da her eyi, Bat demokrasisinin uydurma iddialaryla karlatr. Orada insanlarn haklar yok, dalet yok. Hatt insanca bir hayat bile yok. Kostoglotof, tekrar yorgun yorgun esnedi. Birdenbire alevlenip, tartmaya girimiti. imdi fkesi ayn abuklukla snmt. Cierleri, bu heyecanlanmalar arasnda midesine ve tmre basm yapmt. Oleg, yksek sesle konumamas gerektiini anlyordu. Sen orduda hizmet grdn m hi, Vadim? Hayr. Neden? Nasl oldu bu? Enstitde askerlik yerine subay yetitirme kursu vard. A-a-a... Neyse, ben yedi yl askerlik yaptm. avu olarak. O gnlerde ordumuzdan 'iilerin ve Kyllerin Ordusu' diye szedilirdi. Bir takm komutan ayda yirmi, bir mfreze komutan alt yz ruble alrd. Anlyor musun? Cephede subaylara zel yiyecek verilirdi. Biski, ya, konserve yemek. Onlar yemek yiyecekleri zaman bizden saklanrlard. Anlyor musun? nk utanrlard. Ve kendimize smak yapmadan nce onlarnkini yapardk. Tekrarlyalm. Ben avutum. Vadim, kalarn att. Bunu gerekten o zamana kadar bilmiyordu. Ama mutlaka bunlarn akla yakm bir aklamas vard. Bunlar bana neden anlatyorsun? nk; burjuva zihniyeti bunun neresinde? Kiminki burjuva zihniyeti? Oleg, bunlar aklamadan da gereinden fazla konumutu. Kaybedecek ok az eyi kalm olduu iin ac bir rahatlk duyuyordu. Tekrar sesli sesli esneyerek, yatama gitti. Tekrar esnedi. Tekrar. Bunun nedeni yorgunluk muydu? Onun bu kadar esnemesine sebep olan hastal myd? Yoksa sebep, btn o tart

399 malarn, kavgalarn, kfrlerin, ac ve fkeli bakl gzlerin birdenbire beklenmedik bir ekilde hastalklarnn ve karlarna dikmi olan lmn yannda hi kalan bir gevezelik batakl gibi gzkmesi miydi? Oleg, tamamiyle baka bir eyle temasta olmay istiyordu. Saf, deimez bir eyle. Fakat Oleg bunu nerede bulabileceini bilmiyordu. O sabah Kadmin'lerden bir mektup almt. Doktor Ni- kolai vanovi onun 'yumuak szler kemik krar' deyiminin kaynan soran sorusunu cevaplandryordu. On beinci yz yl Rusya'snda retici hikyeler koleksiyonu vard. Buna Kitovras'n hikyesi de dahildi. (Nikolai Ivanovi'in eski zamanlar hakknda bilmedii yoktu.) v^ Evvel zaman iinde dev Kitovras uzaklardaki bir lde yayordu. O ancak dz bir izgi zerinde yryebilmekteydi. Hazreti Sleyman Kitovras' artm, onu heyle tuzaa drerek, zincire vurmutu. Sonra da Kitovras' ta krmaya gtrmt. Fakat Kitovras sadece dz bir hat zerinde yryebiliyordu. Onu Kuds'ten geirecekleri zaman kendisine dmdz bir yol aabilmek iin binalar ykmak zorunda kalmlard. Tam yolun zerinde dul bir kadnn kulbesi vard. Dul kadm alayarak, Kitovras'a kulbesini ykmamas iin yalvard. Kadmm gz yalarnn etkisi grld. Kitovras, eilip, dnmeye balad. Ve kaburga kemiini krd. Ve halk, 'Yumuak bir sz kemik krar ve sert bir sz fkeye sebep olur, dediler. Oleg, imdi, Bu Kitavros ve on beinci yzyl hikayecileri, diye dnd. Ne insanlarm onlar. Onlara oranla bizlerin kurtlardan fark yok! Bugn kim, yumuak bir sze karlk kaburgasnn krlmasna gz yumard? Fakat Kadmin'lerin mektubu o hikyeyle balamyordu. (Oleg, mektubu bulmak iin ba ucundaki komodinin stndekileri kartrd.) Kar koca : Sevgili Oleg, diye yazmlard. Feci bir ey oldu. Zhuk ldrld. Ky Sovyeti sokaklar dolaarak, kpekleri vurmalar iin iki avc tuttu. Ate ederek sokak sokak gezdiler. Tobik'i sakladlar. Fakat Zhuk kurtularak onlara havlad. O daima foto

--400-raf objektifinden bile korkard. n sezisi sebepmi buna! Onu kafasndan vurmulard. Zhuk, sulama kanallarnn yanma devrilmiti. Ba kanaln kenarndan aaya doru sarkmt. Ona yaklatmz zaman vcudu seyiriyordu. O koskoca gvde. Ve bu seyiriyordu. Seyredilmeyecek kadar feci bir eydi... Biliyor musun ev ok bo gzkyor artk. Kendimizi de Zhuk'a kar sulu hissediyoruz. Onu bal tutmadmz, kendisini saklamadmz iin. Onu bahenin bir kesine, ardan yaknna gmdk... Oleg orada yatm, Zhuk'u hayal ediyordu. Gzleri kanayan, ba sulama kanalna doru sarkm, l bir Zhuk'u deil, yalnzca o iki peneyi, dik kulakl, efkatli, dost kafay gryordu. Zhuk, onu kapy amaya ard zaman Oleg'in kulbesinin penceresini dolduran o kafay. Demek bir kpei ldrmlerdi? Niin?

OTUZUNCU BLM Yetmi be yllk bir mr ve hastalar iyiletirmekle geen elli yl boyunca Doktor Oreenkov tatan malikneler dikememiti ama bin dokuz yz yirmerde kk bir bahesi olan tek katl ahap bir ev almt. O zamandan beri de hep bu evde oturuyordu. Kulbe sakin bir sokaktayd. Sokan ortasnda geni, sra sra aal bir refj vard. Geni kaldrmlar evi sokaktan ayryorlard. Hemen hemen on metre ge- niliindeydi bu kaldrmlar. Geen yzylda aalar bu kaldrmlarda kk salmlard. imdi kaim gvdeleri vard bunlarn. Yazn tepeleri koyu yeil bir dam gibi uzanrd. Her geni gvdenin dibi kazlp, temizlenir ve demir bir parmaklkla korunurdu. Boucu gnlerde herkes burada gnein kzgnlm hissetmeden dolard. Souk sulama suyu kaldrmn yanndaki tula deli oluktan akard. Bu imenli yol kentin en as ve en ekici mahallesini sarmt. ehrin en gzel sslerin- dendi bu sokak. (Fakat ehir Sovyeti memurlar bu aralkl, tek katl evlerin birbirlerinden ok uzakta olduundan, bu yzden hatlar masrafnn arttndan szederek homurdanrlar, bu kulbeleri ykarak yerlerine beer katl apartman yapma

 401 zamannn geldiini sylerlerdi.) Otobs hatt Oreenkov'un evinin yaknndan gemiyordu. Bu yzden Lyudmila Afanasyevna yryordu. ok scak, kuru bir akamd. Hl alaca karanlkt. nsan, bazlar dierlerinden daha yeil olan, ilk tomurcuklarn vermi aalarn geceye hazrlandklarn grebiliyordu. (Mum biimi kavaklar hl plakt.) Fakat Dontsova yukar de, ayaklarna bakyordu. Btn bahar onun iin neeli gememiti. Daha ok gerek deilmi gibi gelmiti bu mevsim Dontsova'ya. Bu aalarn tomurcuklanmalar, yapraklarn kuruyup dkmeleri iin gerekli srede Lyudmila Afanasyevna'ya ne olacan kim syleyebilirdi? Kadm btn bahar ok almakla geirmiti. Durup bam arkaya atacak ve yukar bakacak bir dakikas bile olmamt' Oreenkov'un evinde hem ufak ve hem de bunun yannda byk bir kap vard. Bu pirin tokmakl yksek kap ar, eski tip, piramid biimi kabartmalarla sslenmiti. Byle evlerde bu byk eski kaplar ounlukla skca kapatlm olurdu. Herkes ieri kk kapdan girerdi. Fakat bu byk kafimin nndeki iki basama yosun ve ot brmemiti. Kapdaki pirin plka cill, prl prld. Bunun zerine yana yatk bir yazyla, D. T. Oreenkov, ad yazlmt. Elektrik zili alyordu. Lyudmila Afanasyevna zile bast. Kadn ieriden ayak seslerinin geldiini duydu. Kapy Doktor Oreenkov'un kendisi at. Bir zamanlar pek iyi cinsten olduu anlalan eski, kahverengi bir elbise ve ak yakal bir gmlek giymiti. Ah, Lyudoka! Dudaklarnn ular hafife yukar doru kalkt. Fakat bu onun en geni, en yaygn gl demekti. Seni bekliyordum. Gir ieri. Seni grdme ok memnun oldum. Hem memnun oldum, hem olmadm. yi bir haber olsayd bu ihtiyar grmeye gelmeyeceini biliyorum. Dontsova, ona telefon ederek gelmek iin iznini istemiti. Ona telefonda btn hikyeyi anlatabilirdi. Fakat bu terbiyesizlik olacakt. imdi, sulu sulu Bam dertte olmasayd seni yine ziyarete gelirdim, diye srar etti. Adam, kadnn mantosunu kendi kendisine karmasna izin vermedi. Msaade et, dedi. Henz tam anlamiyle bir yknt haline gelmedim. Kanser Kouu F : 26

 402 Kadmn paltosunu holde, zerinde bir ok misafiri ya da hastay bekleyen bir dizi engel olan uzun, cill, koyu renk tahta ubua ast. Donstova'y dikkatle boyanm tahta zeminin zerinden yrtt. Bir koridor onlar en gzel, kl odann nnden geirdi. Oreenkov'un en byk torunu burada oturuyordu. Odaya bir piyano konulmutu. Ak sehpas ve salm notalaryla neeli bir havas vard bunun. Kuru asmalarn izleriyle kapl pencerelerinin avluya bakt yemek odasndan getiler. Burada da byk ve pahal bir gramafon vard. Nihayet alma odasna eritiler. Duvarlar, boydan boya kitap rolu raflarla kaplyd. eride ar, eski bir yaz masas, yine eski bir kanape ve koltuklar vard. Dontsova, duvarlara bakarak, Biyor musun Dormidont Tikhonovi? dedi. Sanrm eskisinden fazla kitabn var? Yok canm. Oreenkov, iri ar kafasn hafife sallad. Btn hareketleri hafifti. Evet, son zamanlarda bir ka dzine aldm ama. Kimden biliyor musun? Gzlerinde hemen hemen neeli bir prlt belirdi. Ama yine hemen hemen. Bu ince ayrmlar farkedebilmek iin ona alm olmanz gerekirdi. Aznaceyev'den. Emekliye .ayrld, altmna vard. Emekliye ayrld gn hi bir zaman radyolog olmak istemediini itiraf etti. Artk tpla btn ilgisini kesmek arzusundayd. Eskiden beri arcla merakldr. imdi de ar yetitirmekten baka bir ey yapmayacak. Bir insan bunu nasl yapabilir? Madem arc olmak istiyordun, o halde en iyi yllarm neden ziyan ettin? Nereye oturmak istersin, Lyudoka? diye sordu. Kr sal byk anneyi sanki o gen bir kzm gibi adnn kltm ekliyle aryordu. Sonra onun namna karar verdi. En ok u koltukta rahat edersin. Dontsova, Fazla kalmak niyetinde deilim, Dormidont Tikhonovich, diye itiraz etti. Bir dakika iin uradm. Fakat kendisini yumuak koltuuna brakt. Birdenbire rahatladn hissetti. Hatt artk en iyi karara burada varabecekle- rinden de emindi. O sorumluluk yk, idareyi ele alma yk ve hayat hakknda karara varma yk, btn bunlar doktor holde mantosunu alr almaz omuzlarmdan kalkm, ve imdi yumuak koltua kerken de tamamiyle kaybolmutu. Gzleri sessizce bildik alma odasn tarad. Kadm kedeki eski tip mermer lavaboya bakt. Modern bir musluk deildi. zerinde leen ve ibrik duran bir sehpayd. Hepsi temiz ve zerleri rtlyd. Kadm, Oreenkov'a bakt. Onun sa olduuna,

 403 orada bulunduuna ve btn endielerin onun omuzlarna ykleneceine seviniyordu. Adam hl ayaktayd. Dimdik duruyordu. Srtnda en ufak bir kamburluk belirtisi yoktu. () muzlarn germiti. Ban her zamanki gibi dimdik tutuyordu. Sanki bakalarm iyiletirdii iin kendisi hi bir zaman hasta olmayacakm gibi gven doluydu. enesinin ortasnda kk, sivri, gm bir sakal vard. Salar dklmemiti, tamamiyle aarmamt bile bu salar. Yllar boyunca hemen hi deimemi gibi duran bir ayrn iki tarafnda yatyordu. Yz katlar, ne hissederse hissetsin hi deimezdi. Bu hatlar daima yerli yerinde, sakin ve dzgnd. Yalnzca eik kalar hissettiklerinin btn etkisini yklenmilerdi. Ve bunu k ck bir hareketle aklarlard. Bana gelince Lyudoka, kusura bakmazsan yaz masa- : mm bana geip oturacam. Resmi bir ekilde davranmak istediimden deil, o masaya alm da. Buna almam olmas acayip kaard. Bir zamanlar bu muayenehaneye devaml bir hasta rma akard. Bazlar b- l.n geleceklerinin bal olduu uzun, strap d olu konumalar rasnda burada oturmulard. Doktor da ker gn o sandalyesinde oturmutu. Sonra daha seyrelmiti bu. Fakat adam hastalarm burada kabul ediyordu. Konumann izledii dnler ve dnemeler srasnda bu dekor, hastalarn belleine kaznrd. Masann zerinde, koyu kahverengi oymann ereveledii yeil uha, eski kvrk mektup aaca, nikel kaplama kak, sayfalar dndrtlen takvim, bakr kapakl mrekkep hokkas, bardakta souyan koyu renkli, kuvvetli ay. Doktor, hastasnn baklarndan kurtularak, meseleyi kendi kendisine dnmesini istedii zamanlar dnda, hep masasnn ban da otururdu. Hastay dnceleriyle babaa brakaca zaman ise ayaa kalkarak ya lavaboya, ya kitapla giderdi. Doktor Oreenkov'un dikkatli, kararl gzleri sebepsiz yere hi bir zaman baka yana dnmezdi. Adam masadaki ktlarna ya da pencereden darya bakmaz, hasta ya da ziyaretisini incelemesi iin kendisine verilen zamann bir dakikasn bile kaybetmezdi. Gzleri, Doktor Oreenkov'un hastalarn ya da rencilerini inceledii, kararlarn ve amacn onlara aklad ba aracyd. Dormidont Tikhonovich hayat boyunca bir sr bask ve hakszla gs germek zorunda kalmt. 1902 de ihtillci eylemleri dolaysyla dier rencilerle birlikte bir hafta ha

 404 pis yatmt. Sonra len babas rahip olduu iin. Sonra da ilk emperyalist sava srasnda arm ordusunda bir tugayda doktorluk ettiinden dolay. stelik orada yalnz doktorluk etmekle kalmam, tanklarn anlattna gre, alay panie kaplarak gerilemeye balad zaman bir ata atlam, alay geri evirmiti. Bylece Alman iilerine kar giriilmi olan emperyalist kymn en iddetli annda ie karm oluyordu. Ama bu basklar iinde en srarl ve sksna zel doktorluk yapma hakkua inatla sarld iin hedef olmutu. Halbuki bu her yer de zel teebbs ve zenginlik kayna, daima, her admda burjuvazimin reme alan olan, ahmaya ihtiya gstermeyen bir i sayldndan gitgide daha kesin bir ekilde yasaklanmaktayd. Adam, bir ka yl kapdan doktor levhasn indirmek, hastalarn, ne kadar dertli olurlarsa olsunlar, ne kadar yalvarrlar- sa yalvarsmlar kapdan evirmek, zorunda kalmt. nk vergi brosunun hem cretli, hem de gnll ajanlar komuya yerletirilmiti. Ayrca hastalarn kendileri de konuabilirlerdi. Bu da doktorun btn iini, hatt evini kaybetmesine sebep olurdu. Btn bunlara ramen doktorun en deer verdii de zel doktorluk edebilme hakkyd. Kapdaki o ad oyulmu pirin levha olmad zaman adam, baka bir isim altnda, hileli bir hayat sryormu gibi bir duyguya kaplyordu. Kendisi, bir adayn ya da doktora vermeye hazrlanan bir kimsenin tezini savunmay reddederdi. Bir tezin, hastalar tedavi yetenei ne hi bir zaman tanklk edemeyeceini, bir hastann doktoru profesr olsa bile sklabileceini, tez iin harcanan zamann ek bir ihtisasa harcanmasnn daha iyi olacan savunurdu. Oreenkov, yalnz oradaki tp enstitsnde geirdii otuz yl boyunca tedavi klinii, pediatri, cerrahi, bulac hastalklar klinii, roloji ve htt gz kliniinde bile alm, ancak ondan sonra radyolog ve ankolog olmutu. Dudaklarn hafife ksmas onun eref Payesi Alm Bilim Adamlar hakkndaki dncelerini aklard. Sylediine gre bir insan lmeden nce 'erefli' ve bir de buna ek olarak, 'Bilim adam' diye arlrsa, onun sonu demekti. Bylesine an eref onun hastalarn tedavi etmesini engellerdi. Fazla ssl elbiselerin hareketi engelledikleri gibi. erefli bir Bilim adamm da ardndan birka kii izlerdi. Tpk yeni bir Isa ve havarileri gibi. Onun hata yapmaya hakk olmazd. Her hangi bir eyi bilmemeye de hakk yoktu. Hatt ona bir meseleyi dnme hak-

 405 l<n bile vermezlerdi. Adam her eyden bkm, tembel ya da geri kalm olabilir, bunu da saklayabilirdi. Fakat herkes ondan mucizeler beklerdi. Allahtan reenkov bir keresinde orann ileri gelen liderlerinden birinin lmn eiine kadar gelmi olan olunun hayatn kurtarmt. Bir baka sefer de bir lideri. Ama olu hastalanan deil de, onun gibi nemli olan birini. Ve ayrca ileri gelen dier bir ka aileden de birtakm insanlar iyiletirmiti. Btn bunlar burada, ayn ehirde olmutu. Doktor buradan hi bir zaman ayrlmamt. Doktor Ore- enkov'un n yksek evrelerde iyice yerlemiti. Bylece adam bir bakma koruyucu bir ne erimiti. Fakat burada, bu daha rahat ve sakin Asya ehrinde onun kapya pirin tabely tekrar ast ve tekrar hastalarn evinde kabul ettii gerdeini grmemezlikten gelebilmilerdi. Savatan sonra doktorun devaml bir ii olmad. Ama bir ka hastanede danman olarak hizmet gryor ve tp derneklerinin toplantlarna katlyordu. Bylece altm be yamdan sonra, hi bir engel olmadan, bir doktor iin en uygun bulduu biimde yaamaya balamt. Dormidont Tikhonovich, sana hastaneye gelip, bana mide ve barsak muayenesi yapp yapmayacan sormaya geldim. Yz kl rengiydi, sesi titremekteydi. reenkov onu dikkatle szyor, gzlerini hi karmyordu. Kalaryla da ardn belli etmemiti: Tabii Lyudmila Afanasyevna. Szleelim. Fakat madem geldin, bana belirtileri anlatver. Kendinin ne dndn de. Sana belirtileri hemen anlatacam. Fakat ne dndme gelince; biliyor musun, dnmemeye alyorum! Daha dorusu bu meseleyi gereinden ok dnmeye baladm. Uykum kayor. Onun iin durumu bilmemem daha doru olur. Bu szlerimde ciddiyim. Eer hastaneye yatmama karar verirsen, bunu yaparm. Ama bundan daha fazlasn bilmek istemiyorum. Eer ameliyat olacaksam, tehisi renmek de istemiyorum. Ameliyat srasnda, 'imdi benim iin ne yapabilirler? Ne bulacaklar?' diye dnmeyi istemiyorum. Anlyor musun? imdi iri, gl kuvvetli bir kadn gibi durmuyordu. Belki bunun sebebi oturduu derin koltuk, belki de omuzlarnn

 406 dm olmasyd. Adeta klmt kadm. Belki anlyorum, Lyudoka. Ama seninle ayn dncede deilim. Bir kere neden hemen ameliyattan szediyorsun? ey, insann hazrlkl olmas gerek... O halde neden daha nce gelmedin? Sen bunu herkesten iyi bilirsin. Dontsova, iini ekti. Bir ey sylemek kolay deil, Dor- lmidont Tikhonovich. Hayat byle. Kendini olaylarn akna kaptryorsun. Daha nce gelmeliydim. Kendi kendisine heyecanla itiraz etti. Fakat onun fazla ilerlemesine izin verdiimi sanmyorum! Yine o eski, hzl, ciddi tavrlaryla konumaya balamt. Bir ankolog'un yine ankolojik bir derde tutulmas hakszlk gibi geliyor. nk o dertlerin hepsini teker teker biliyorum. Bunlarn etkilerini, sonularn ve neye yol aacaklarn tahmin ediyorum. Doktor o kaim, ll sesiyle onu inandrmaya alt. Burada bir hakszlk yok. Bir doktorun verecei en nemli snav budur: kendi ihtisas olan bir hastala tutulmak... (Bunun hakl taraf neredeydi? Niin bu bir snavd? reenkov byle bir mantk yrtyordu nk hasta olan kendisi deildi.) Hemire Panya Fyodorava'y hatrlyor musun? Kadn, 'Ay, neden hastala ra bu kadar sert davranmaya baladm. Tekrar hastalanma zamanm m geldi acaba?' derdi. Bu kadar strap ekecei, hi aklma gelmezdi. Dontso- va'nm birbirine kenetledii elleri atrdad. Buna ramen bu dakikalarda, uzun zaman sren iken - 1 ce hafiflemi gibi geliyordu ona. Hangi belirtileri farkettin? Kadn, nce genel belirtileri sralamaya balad, ama adam bununla yetinmeyip ayrntlara inmesini istedi. Fakat Dormidont Tikhonovich, senin btn cumartesi akamm almay istemiyorum. Beni rntgen muayenesine geleceine gre... Sen benim ne hnzr olduumu bilmiyor musun? Radyolojiyi semeden nce yirmi yl altm unuttun mu? Ve ne tehisler koydumdu Lyudoka! Bu elinde bir saat ya da po zometre olmasna benziyor. Onlara gvendin mi zaman duygularna gre sylemeyi ya da objektifi ne kadar ak tutacan gznle kararlatrmasn unutuyorsun. Onlar olmazsa, abucak reniveriyorsun.

 407 Dontsova, hastaln belirtilerini anlatmaya balad. Onlar aralarndaki farklara gre ayrarak, gruplar haline sokuyordu. Ciddi bir tehis iin gerekli ayrmtar unutmamak iin de kendisini zorluyordu. (Ama elinde olmadan bunlardan bazlarn atlamak, doktorun Btn bunlar sama! Lyudoka, ba- i t bir ey iin endieleniyorsun, dediini duymay istiyordu.) Kan durumundan, bunun zayf terkibinden, artan E.S.R.'den zetti. Doktor onu sonuna kadar dinledi. Sonra da ilgili baka omlar sormaya balad. Bazan, anlalmas kolay, basit, herkeste rastlanabilecek bir ey duymu gibi ban sallyordu ama hl, Sama, dememiti. Dontsovann kafasndan, O kesin olarak tehisi koydu bile, diye geti. Rntgeni beklemeden bunu ona hemen, imdi sorabilirim. Fakat bunu hemen, imdi, ak ak sormak ve onun doru ya da yanl tahminini dinlemek ok korkutucu bir ey olacakt. Bu darbeyi geciktirmek, bir ka gnlk bir beklemeyle yumuatmak gerekirdi. Dzenlenen konferanslarda ve toplantarda karlatklar zaman konumalar ne kadar dosta olurdu! Fakat imdi, sanki bir cinayetmi gibi, hastalm itirafa gelmiti. Bu yzden aralarndaki o eitlik iplii de kopmutu. Hayr, bu eitlik deildi. Br retmenle aralarnda hi bir zaman eitlik olamazd. Fakat daha da belirli, gze arpan bir hal alan bir ey vard: kadn itirafyla kendisini asil doktorlar snfndan kararak, onlara bal olan, yalvaran hastalar grubuna girmiti. Evet, reenkov onu hl muayene etmemiti. Onunla sanki misafiriymi gibi konumaya devam ediyordu. Adam onu ayn anda her iki snfta birden kalmaya davet ediyor gibiydi. Fakat kadn ezilmiti. Artk eskisi gibi davranmyordu. Veroka Gangart artk o kadar iyi bir tehisi ki, ona tamamiyle gvenmem de gerek. Dontsova, kalabalk bir i gnnn onu altrd ekilde, abucak konuuyor, kelime ler kurun gibi azndan hzla hrlyordu. Fakat sen burada olduuna gre Formidont Tikhonovich... Kendi rencilerimi reddetmem acayip kaard. reenkov gzlerini ondan hi ayrmyordu. Dontsova artk pek iyi grmyordu. Fakat iki ydan beri adamn kesin baklarndaki dalgnlk prltsnn farkndayd. Bu Doktorun karsnn lmnden sonra belirmeye balamt. Evet, eer hastalk izni alman gerekirse? O zaman Veroka senin iine bakabilir mi?

--408-('Hastalk izni alman gerekirse'; adam kelimelerin efkatle ykl olanlarn semiti. Fakat bu derdinin nemsiz olmad anlamna m geyordu?) Evet, o erledi. Bizim ksm ynetebilir. reenkov, bam sallayarak, ufak, kark sakaln avu- lad. ilerlemi olabilir ama evlendi mi? Dontsova, bam 'Hayr' anlamnda sallad. Benim torunum da yle. Oreenkov'un sesi, hi gerei yokken alalm, bir fst halini almt. Kendisine uygun bir kimse bulamyor. Basit bir mesele deil bu. Kalarnn hemen hemen belirsiz bir hareketi adamn ne kadar endielendiini ortaya koydu. Doktor, ii uzatmaya yanamayarak, Dontsova'y pazartesi gn muayene etme teklifinde bulundu. (Bu kadar acele mi etmeliydiler?) Bir sessizlik oldu. Belki de bu insann kalkarak, teekkr edip ayrlmasna uygun olan sessizliklerdendi. Dontsova ayaa kalkt. Fakat reenkov onun bir bardak ay imesi iin srar etti. Lyudmila Afanasyevna, zr dileyerek, Emin ol, ay imeyi gerekten istemiyorum. Ben istiyorum. ay ime zamanm geldi. Kadn strapl hastalar srasndan kararak, mitsiz shhatliler arasna sokuyordu. Genler evdeler mi? diye sordu kadm. Genler Dontsova'yla ayn yatalard. Hayr. Torunum da burada deil. Yalnzm. (Buna ramen Dontsova'y muayenehanesinde kabul etmiti! nk yalnz burada szleri gerek ciddiliklerini ve etkilerini gsterebilirlerdi.) Bana ay yapma zahmetine katlanmana izin verecek deilim. Zahmet deil bu. Bir termos dolusu aym var. Bfedeki yiyeceklere ve kurabiyelere gelince... Onlar sen getirebilirsin. Yemek odasna geip, drt ke mee masann bir kesine oturarak, ay itiler. Bu masa, zerinde bir filin rahata dansedebilecei kadar geniti. Bu o kadar bykt ki, her halde odann kapsndan karlamazd. Ayn zamandan kalma bir duvar saati vaktin daha erken olduunu gsteriyordu. Formidont Tikhanovich, torunundan szetmeye balad.

--409-Adam en ok onu severdi. Kz, uzun zaman nce Konservatuar bitirmiti, gzel piyano alyordu. Mzisyenlerde pek sk rastlanmayan bir yan vard: yani zekiydi. Ve hotu. Adam, l>ontsova'ya onun yeni bir fotorafn gsterdi fakat fazla konumad. nk Lyudmila Afanasyevna'nm btn dikkatini kendi torunu zerine toplamay istemiyordu. Zaten kadm arl k btn dikkatini bir ey zerinde toplayamyordu, dikkati krlp bin para olmutu. Artk bu paralarn birbirine yaptrlmas da imknszd. Burada oturup, kar karya kald tehlikenin derecesini oktan tahmin etmi olan, belki de hastaln geirecei safhalar imdiden gren, fakat bundan bir tek kelimeyle bile szetmeyerek, sana kurabiye ikram eden lir adamla burada oturup bardak bardak ay imek de ne garipti. Dontsova da konumak iin bir konu buldu, ama boanm olan kzmdan sz amad. Bu konu ona ok azap veriyordu. Kadn olundan sz at. Olu sekizinci snfa gelmiti, artk almalarna devam etmesinin anlamsz olduuna karar vererek, bunu da aklamt. Ne annesi, ne de babas onun bu dncesiyle savamak iin uygun bir yol bulabilmilerdi. B tn iddialar ocuun zerinden sekip gidiyordu. Kltrl bir insan olmalsn. Neden? Kltr dnyann en nemli eyidir. En nemli ey hayatn zevkini karmaktr. Fakat renim yapmazsan iyi bir ihtisasn olmaz. Benim buna ihtiyacm yok. O halde sradan bir ii mi olacaksn? Hayr, eek gibi ahmak niyetinde deilim. Fakat neyle geineceksin? Elbet bir ey bulurum. Bunun yolunu aryorum. Acayip, phe uyandran arkadalar bulmutu. Lyudma Afanasyevna ok kayglyd. Oreenkov'un yznde bu hikyeyi dinlememi olmasna ramen bunu yine de uzun zaman nce duymu olduunu belirten bir ifade var gibiydi. Adam, Dertlerden biri, dedi. Genlere yol gsteren ok nemli bir akl hocasn kaybetmi olmamz. Aile doktorunu yani. On drt yandaki kzlarla, on altsmdaki delikanllarn bir doktorla konumalar art. Krk kiilik snflarndaki masalarnda deil. yle konuma olmaz, her renciye dakika verilen okulun revirinde de yaplamaz bu konuma. Ancak onlarn kklkten beri bademciklerini gsterdikleri, aileleriyle birlikte ay ien doktor amcayla konumalar gerekir. Diyelim ki hi bir kar olmayan bu amca, anne ve babalar gibi

 410 huysuzluk ya da yaltaklanmaya kanmayan bu efkatli, fakat sert doktor, kz veya ocukla muayenehanesine girerek, oturuyor. Kapy da kapyor. Ondan sonra insan hem utandran, hem de ilgisini eken uzun bir konumaya balyor. Ve doktor, ocuklarn soru sormalarna gereklilik kalmadan onlarn kafalarndakini anlyor, kendisi o nemli ve g cevaplar v eriyor. Diyelim ki doktor ocuklar ikinci bir konumaya daha aryor. Adam bylece onlar yanl admlara ve hatal arzulara, vcutlarna zarar verecek eylere kar nceden uyarmakla kalmyor, ocuklarn btn dnya grleri temizleniyor. Ve her ey yerli yerine oturuyor. Asl kayg ve ba arzular anlalr anlalmaz, ocuklar artk dier bakmlardan da hi bir zaman anlalamadklarm dnmekten vaz geiyorlar. O andan sonra da anne ve babalarnn btn istekleri onlara daha kolaylkla ulayor. Adam bu konuyu Lyudmila Afanasyevna'nn oluyla ilgili szleri dolaysyla amt. Kadnn ba oluyla dertte olduuna gre bu konumay dinlemesinin de tam zamanyd. imdi bunu oluna nasl uygulayacan dnrd. reenkov, yallna karm atlak olmayan gr ve tatl bir sesle konuuyordu. Duru gzleri, inanc bsbtn arttran canl bir anlamla parlamaktayd. Fakat Dontsova, her geen dakikayla muayenehanedeki koltukta canlanmasna sebep olan o kutsal sessizlii kaybettiinin farkndayd. Gsnden ykselen bir sknt onu bouyordu. Kadna, bir eyi kaybetmi gibi geliyordu. Ayaa kalkp, oradan ayrlmas ve abucak gitmesi gerekirken, onun yerine doktorun akllca dncelerini dinle dii bu anda bir ey kayboluyordu. Ama kadn nereye ve niin gitmesi gerektiini de bilmiyordu. Bu doru, diye onaylad. Cinsel eitimi ihmal ettik. Biz ocuklarn, tpk vahi hayvanlar gibi, her eyi kendi kendilerine reneceklerini sanyoruz. Onlar da yle yapyorlar... Tpk hayvanlar gibi. Sapkla engel olmann gereksiz olduuna inanyoruz. nk salkl bir toplumda btn ocuklarn normal olmas nceden kararlatrlmtr. Ondan sonra da onlar her eyi birbirlerinden renmeye brakyo ruz. Belirsiz, saptrlm bilgiler ediniyorlar. ocuklarmza, nedense bunun dnda hayatn her alannda nderlik etmemiz gerektiini dnyoruz. Fakat bu konu 'utanlacak' bir ey. Bazan kocas ilk gece kendisine nasl yaklaacan bilmedii

--411-iin duygular tamamiyle uyanmam koskoca kadnlarla karlayorsun. Dontsova, Hm, evet, dedi. reenkov, kesinlikle, Evet! dedi. Dontsova'nn yznde beliren geici kaygy, o dertli sabrszl farketmiti. < Jerei Mlmeyi istemeyen kadn, pazartesi gn rntgen muayenesine girecek olduuna gre, kendisine yaplacak en kt ey, bu cumartesi akam onun belirtileri zerinde konumaya izin vermekti. Adam, baka konularla onu oyalamak zorundayd. Doktorlar iin bundan daha iyi bir konu olabir miydi? Genel olarak, aile doktoru hayatmzda bizi en rahatlatc kiidir. Fakat o da budand, cce gibi gsterildi. Modern toplumda bir aile onsuz var olamaz. Bir annenin ailede herkesin zevklerini bilmesi gibi, o da hepsinin ihtiyalarn bilir. Bir klinie gt- remiyeceiniz her hangi basit bir ikyetinizi anlatmaya aile doktorunuza gitmeniz utanlacak bir ey deildir. Numara al mak, sraya girerek beklemek, bir saatte dokuz hastaya bakan bir doktorun karsna kmak zorunda olduunuz bir klinie gtremiyeceiniz ikyetinizi. Ve ihmal edilen btn ( hastalklar o kk, basit ikyetlerden doar. imdi, u anda, ka olgun insan kr gibi dnenip duruyor. En gizli, hatt en utanlacak korkularn anlatabilecekleri gibi bir doktor, byle bir insan aryorlar? Byle bir doktor aramas her zaman arkadalarnzla bile konuamyacanz bir eydir. Her halde bunun iin gazeteye iln da vermezsiniz. Bu bakmdan bir e aramak kadar gizli bir eydir. Son zamanlarda bir e bulmak, size ihtiyacnz olan zaman verebilecek, sizi yrekten anlayacak bir doktor bulmaktan daha kolay. Lyudmila Afanasyevna, kalarn att. Teoriler. Kafasna hastalk belirtilerinin dolduu ve bunlarn en kt ekilde dizildii bir anda soyut yarglar. Byle ka aile doktoruna ihtiya duyacak? Onlarn btn lkeye yaygn, parasz halk salk servisi sistemimize uymalar imknsz. reenkov, dnceli dnceli, Btn lkeyi kapsamna alan ve genel, dedi. Evet, uyabilirler. Parasz, hayr. Fakat salk servisinin cretsiz olmas en byk baar- mzdr. Bu o kadar byk bir baar m? 'Parasz' szyle neyi kasdediyorsun ? Doktorlar cretsiz almyor. Yalnz onlara paray hastalar vermiyor. cretleri genel bteden deniyor.

 412 Tedavi parasz deil, yalnzca ahsa bal deil. Eer cret hastaya braklsayd, adam on rubleyi evinde arka arkaya evirir dururdu. Fakat yardma gerekten ihtiyac olduu zaman da be kere daha fazla doktora koard. Ama para durumu buna elverili olmazd. Yeni perdelerin ve ikinci bir ift ayakkabnn can cehenneme, derdi. Eer salm iyi deilse, bunlarn ne faydas var? imdiki durum daha m iyi? Bir doktorun dikkatli ve an layl ilgisi iin her trl para vermeye hazrsn. Fakat her yerde bir program, doktorlarn karlamalar gereken bir kota var. Bundan sonraki hasta! cret alan kliniklerimize gelince, orada srat daha da kt. Ve hastalar oralara ne iin gidiyorlar? e gitmemek iin, hastalk izni iin, sertifika almak amacyla. Mall emekli snfna ayrlabilmek iin. Doktorun grevi ise sahtekrlar yakalamak. Doktor ve hasta karlkl iki dman gibi. Tp m bu? llar al. Bin dokuz yz yirmilerde btn illar paraszd. Bunu hatrlyor musun? Sahi mi? Herhalde yleydi. nsan unutuyor. Herhalde unutmu olamazsn. Her ey paraszd. Fakat sonradan eskiye dnmek ve illardan para almak zorunda kaldlar. Neden? Dontsova, kendisini zorlayarak, Hkmet iin fazla pa- kalya m gelmiti bu? dedi ve uzun uzun gzlerini krptrd. Bu deil. Bu usul zellikle yetersiz ve uygunsuzdu. Hasta, parasz verildii iin her ilc alyor ve sonra da bunun yarsn atyordu. unu syliyeyim: ben btn tedavinin cretini hastann dememesi gerektii kansndaym. Fakat ilk vizitenin parasn o vermeli. Hastaya, kark aparaylerin gerektii bir hastaneye girmesi emredildiinde, o zaman tedavinin parasz olmas zorunludur tabii. Uygunu da budur. Fakat orada bile... Kendi hastaneni dn: Neden operatr durmu seyrederken, ikisi ameliyat yapyor? E, ne olacak? Onlara aylk veriliyor, nasl olsa Kendilerini neden skntya soksunlar? Fakat cretleri hastalar vereydiler, onlara bir tek kii bile gitmezdi. Ve senin Kalmukamedof, bir anda kaard. Ya da Pantekhina, Lyudoka, u veya bu ekilde bir doktor hastalar zerinde brakt izlenime dayanmak zorundadr. Sevilip sevilmediine de. Fakat bizim sistemde bu hastalara bal de il. Allaha kr onlarn hepsine bal olmak zorunda de

 413 il! Szgelimi Paulina, Zovodikova gibi mesele karmaya merakl kimselere... Ona da bal olmaldr. Hayr! Bu gurur krc bir durum olurdu! Ba doktora bal olmak daha m iyi? Bir brokrat gibi veznedardan para almak neden daha erefli oluyor? insan teorik sorularla rahatsz eden Rabonovi'ler, Kos- toglotof'lar gibi merakl hastalar ne olacak? Onlara her eyi sylemek, btn iddialarn cevaplandrmak zorunda myz? Oresenkov'un alnn en ufak bir izgi bile krtrmad. Adam Lyudmila Dontsova'nn igcn bilirdi. ok iyiydi bunlar. Kadn, tek bana ok g vakalar incelemeyi ve bunlarn stesinden gelmeyi baarrd. Tp dergilerine verdii ufak, alakgnlllkle yazlm yazlarda, belki dnyann en g iki yz tehisinin tanmlar vard. Tehis, tbbn en zor yany d. Artk kadndan daha fazlasn neden beklemeliydi? Adam, sakin sakin ban sallad. Evet. Ve onlarn hepsini cevaplandrmal. Kadm fkeyle, Zaman nereden bulacaksn? diye sylenerek, tartmaya giriti. Onun gibi evde terlikle dolaan bir insan iin bu szler ok kolayd. Son zamanlarda tp kurumlarnda uymak zorunda kaldmz srati biliyor musun? Sen hi bir zaman bu kadar bask altnda olmadn. imdi her doktora ka hasta dyor biliyor musun? Preenkov, zel bir doktora ilk ziyareti yapmak gibi uygun bir sistemle, diye cevap verdi. Hastane ve klinikler- deki hasta, says azalr. Girmek iin sra bekleyen hasta says da yle. Adamlarn ilk nce ba vuracaklar doktorun da, belleinin ve kiisel bilgisinin elverdii oranda hastas olmaldr. O zaman doktor her hastay bir tek ktle olarak tedavi eder. Tek bana, birbirinden ayr dertleri ayr ayr tedavi etmek, bir ky doktoru yardmcsna yarar. Dontsova, O-o-o-f-f-, diye yorgun yorgun iini ekti. Sanki bu zel konumalar olaylarn gelitii o byk yolda her hangi bir eyi dzletecek ya da deitirecekti! Bugn ve bu ada bir hastaya bir ktleymi gibi davranlmas gerektiini sylemek korkutucu bir ey. reshchenkov, susmas gerektiini anlad. Her yalda olduu gibi kendisini szlerine kaptrmt. Hastann bnyesi bizim bilgimizin ksmlara ayrldn bilmiyor. O bnye, kutu kutu ayrlm deil. Voltaire'in dedii

 414 gibi, doktorlar, hastann hi bilmedikleri bnyesi iin, yine bilmedikleri birtakm illar tavsiye ederler. Eer diagranla- r izen anatomici kadavralarla alyorsa, yaayan bir insan, uzmanl dalma, girmiyorsa, bizler bir hastay kark bir nite olarak nasl anlarz? Eer bir radyolog kemik krklklar konusunda byk bir n yapar, fakat mide ve barsak yollar ihtisas deilse? Hasta, basketbol topu gibi bir mtehassstan dierine frlatlr. Ve ite bunun sonucu arclk yapma tutkusuna kaplan bir doktordur. Eer bir hastay bir tek ktle olarak anlamay istiyorsan, o zaman hayatnda baka tutkular yer almaz. Doktorun kendisi bir tek ktle olmaldr. Doktorun kendisi! Dontsova, deta inledi. Doktorun kendisi de! Kafas berrak ve cesareti yerinde olsayd, bu tkenmez iddialar onu gilendirirdi tabii. Fakat imdi bunlar kendisini daha da yoruyordu. Kafasn iddialarn zerinde toplamak onun iin ok zordu. Sen kendin de bylesin. Lyudoka. Kendini kltme. Bu yeni bir dnce de. Biz eski tip doktorlar hepimiz de byleyiz, idareci deil, klinikiyiz. Fakat son zamanlarda bir tara hastanesinin bahekimi bir ey yapmadan nce yannda on asistan uzman istiyor. Szlerini tamamlamt. Dontsova'nn durmadan krptrd, yorgun gzlerinden onu oyalamak amacyla at bu konunun kadna iyi gelmediini anlamt. Ayn anda verandann kaps alarak ieriye kpee benzeyen bir ey girdi. Fakat bu ayaklar ve elleri zerinde yryen bir insan kadar artc, inanlmayacak, iri ve i stan bir yaratkt. Lyudmila ilk nce korkmutu. Ama anlk bir eydi bu. Kadn, gz hznl, akll bir insandan ne kadar korkmazsa, bu kpekten de o kadar korkmazd. Hayvan odada usulca, hatt dnceli dnceli dolat. Odada ieri girmesi karsnda aalam birinin bulunabileceinden habersizdi. Yalnzca, selm verip, kendisini takdim etmek iin beyaz, kaim, fra gibi kuyruunu kaldrarak, bunu havada yle bir sallad. Sonra da indirdi. Dk, siyah kulaklar hari, gvdesi beyaz ve kuru yaprak rengiydi. Bu iki renk, tylerinde ho bir karm yaratmt. Sanki srtnda beyaz bir battaniye varm gib i duruyordu. Yanlar parlak krmzyd. Arka taraf ise hemen hemen turuncuydu. Lyudma Afanas- yevna'ya sokularak, kadnn dizini koklad. Ama onu rahatsz

--415-etmeden. Baz kpeklerden beklenebilecei gibi masann yanna, arka ayaklarnn zerine oturmad. Ya da masann zerindeki yiyeceklerle ilgilenmedi. Fakat sadece ban masann stnden biraz daha yksee kaldrarak, drt ayann zerinde dui -du ve yuvarlak, slak kahverengi gzlerinde stn bir dalgnlkla ileriye doru bakt. Lyudmila Afanasyevna, hayretle, Ne cins bu? diye sordu. O akam ilk defa kendisini ve sancsn unutmutu. Saint Bernard. Oresenkov, kpee cesaret vermek istermi gibi bakt. Kulaklar ok uzun olmasa her ey yolunda gidecek. Manya ona yemek verdii zaman sinirleniyor; 'Bu kulaklar ne yapacam?' diye. Onlar, tabaa girmemeleri iin iple balayacak mym? Lyudmila Afanasyevna kpei hayranlkla seyretti. Hayvan sokaklarda dolaamyacak kadar iriydi. Onun her hangi bir tata binmesine de izin vermezlerdi. ren Kar Adamnn yerinin Himalayalar olduu gibi, byle bir kpek de ancak bahesi olan tek katl bir evde yaayabilirdi. Oreshchenkov, pastadan bir dilim keserek, kpee uzatt. Bunu bakalarn arka ayaklarn zerinde sustaya kalkan, zplayp dilerini gsteren kpeklere acdklar, o halleriyle elendikleri iin yaptklar gibi, tutup hayvana frlat- mamt. Bu kpek de arka ayaklarnn zerinde duruyordu ama dilenmek iin deil. n penlerini bir dostluk gsterisi olarak karsndakinin omuzlarna dayamak istediinden. Oresenkov, pastay kpee o bir eitiymi gibi uzatt. Ve kpek de, yine bir eiti olarak bunu dileriyle tabak gibi duran ak avutan, a olduundan dolay deil de, nezaketen ar ar ald. Nedense bu sakin, dnceli kpein gelii Lyudmila Afa- nasyevna'y canlandrp neelendirmiti. Kadn masadan kalkarken durumunun, ameliyat olmas gerekse bile, pek de o kadar fena olmadn dnyordu. Bu yzden Dormidont Tik- honov'un sylediklerine pek dikkat etmedi. Ah, ne affedilmez bir hata benimki! dedi. Buraya kendi dertlerimle geldim. Ve sana nasl olduunu sormadm bile. Naslsn? Adam, en ufack bir bulanma izi bile olmayan gzleri, her eyi duyan kulaklaryla, dimdik, sapasalam, hatt iri yar vcuduyla onun karsnda duruyordu. Onun kadndan yirmi be ya byk olduuna inanmak gt.

 416 Doktor, fazla scak olmayan fakat yine de yumuak bi glle, Pena deil, fena deil, dedi. Genel olarak lmede nce hastalanmamaya karar verdim. Halk deyimiyle, birdenbire leceim ben. / Kadn kapya kadar geirerek, yemek odasna dnd. Sar hasr arkal yllarn etkisiyle anm olan, siyah bklm tahtadan salncakl sandalyeye kt. Kendisini hafife itti. Fakat sandalye durunca tekrar sallanmaya kalkmad. Salncakl sandalyemin biimine uyarak, rahat, yar uzanm bir halde hareketsiz oturuyordu. Uzun bir zaman da hi kmlda mad. Son zamanlarda sk sk dinlenmek zorunda kalyordu. Vcudunun, glerinin yenilenmesini arzulad gibi, i dnyas da, zellikle karsnn lmnden bu yana, d seslerden, konumalardan, onu yoran dncelerden hatt onu doktor yapan her eyden uzak bir sessizlie gmlmeyi istemekteydi. Byle anlarda var olmann anlam, uzun bir gemi ve k sa bir gelecekten ibaret olan kendi hayat, len karsnn ve gen torununun, genel olarak herkesin yaantsnn anlam, hepsinin de durmadan uratklar, btn ilginin zerinde toplanmasnn gerektii dnlen ve dierlerinin onlar bu ekilde tandklar esas almalarnda gizliymi gibi gelmiyordu ona. Bunu, her insann iinde oturan sonsuzluk hayalini ne dereceye kadar amurlanmadan, dondurmadan ve bozmadan sak- layabildiklerinde aramalyd. Tpk sakin bir glckteki gm bir ay gibi. OTUZ BRNC BLM Birdenbire bir i gerilim ykselmi ve vcudunda bir yere yerlemiti, ama bu onu yormuyor, mutlu ediyordu. Hatt bu gerilimin nereye yerlemi olduunu da tam olarak syleyebilirdi. Gsnn n ksmnda, kemiklerin altndayd bu. Gerginlik, tpk scak hava akm gibi hafife yaylyordu. Tatl tath szlyordu bu. Hatt, msaadenizle, yanklanyordu da. Ama dnyann sesleriyle, kulan duyduu seslerle deil. Bu, geen haftalarda Zoya'y kz gece nbetindeyken onu aramaya srkleyen histen de farklyd. O hissin yeri gs deildi. Gen adam bu gerginlii iinde tayor, onu koruyor ve

 417 durmadan onu dinliyordu. Bu duyguyu genliinde de tanm >>l< \uunu, sonradan bunu tamamiyle unuttuunu hatrlyordu. Neydi bu duygu? Ne kadar dayanrd? Aldatc myd? Yalnz Iuyguyu canlandrp ona hayat veren kadna m balyd bu? Yoksa aradaki gize mi dayanyordu? O kadnn senin olmamasna, onunla birbirinize gizlice yaklamam olmanz gereine? Ondan sonra ortadan kaybolacak myd? iin garibi 'gizlice yaklamak' deyiminin gen adam iin artk derin bir anlam da yoktu. Yoksa var myd? Yalnz kalbindeki bu duygu ona umut tutuyordu, ite bu yzden Oleg bu duyguyu korumak- I ayd. Hayatnn ekseniydi bu. Hayatn sslyordu. Gen adam bu duygunun yaptklarna hayret ediyordu. Vega'nm varl btn kanser kouunu ilgi ekici ve kl yapmt. Kouun solmu, kurumu bir ey haline girmesini engelleyen tek ey, onlarn... arkada olmalaryd. Oleg'in onunla pek az karlamasna, bazan yalnzca uzaktan grmesine ramen yine de bu byleydi. Kadn bir ka gn nce ona tekrar kan vermiti. Onunla tekrar konumak pek ho olmutu. Evet, eskisi gibi rahata grememilerdi. stelik bu sefer yanlarnda hemire de vard. Oradan ayrlmak iin sabrszlanm olmasna ramen, taburcu edilecei gn yaklat iin baya zlyordu. Ush - Terek'de Vega'y gremiyecekti. Onsuz nasl yapabilirdi? Bugn, b pazar onu grme umudu yoktu. Scak, gneli bir gnd. Hareketsiz hava, insann gnelenmesine, kemiklerini stmasna uygundu. ylesine sakin ve hareketsizdi. Oleg de yrye kt. Havay iine eker ve gitgide artan scaklkta yzerken, Vega'nn bu pazar nasl geirdiini, onun u anda neler yaptn hayal etmeye alt. Oleg son zamanlarda eskisi gibi ae, halsiz halsiz yryordu. Dzgn bir izgi zerinde kesin admlarla yryerek, uca gelince sert bir hareketle dnmyordu. Gen adam zaman zaman banka oturmak iin duralyordu. Orada kimse yoksa banka uzanveriyordu da. Bylece bugn de ar ar dolat. Dmelerini iliklemedii rob d ambrma sarlm, omuzlarn da kamburlatrm- t. Zaman zaman durarak, yukarya aalara bakmak iin ban arkaya atyordu. Bazlar yar tomurcuklanmt. Bir ksm henz filizleniyordu. Meeler ise tamamiyle plakt. Ve hepsi de pek gzeldi. Kanser Kouu F : 27

 418 Bir ok ksmlarda topram zeri kimse farkna va dan, usulca srnerek gelen otlarla kaplyd. Baz yerlerde de otlar o kadar ykselti ki, o kadar yeil olmasalard insan banlarn geen yldan kaldklarn sanacakt. / Oleg ak yollardan birinde Shulubin'in gnelendiini far- ketti. Shulubin, arkas olmayan, ince tahtal, berbat bir banka oturmutu. Adam, kalalarnn zerine tnemiti deta. Butlarn arkaya doru karm, omuzlarn ne doru karnbur- latrmt. Kollarm uzatm ve ellerini dizlerinin arasnda birbirine kenetlemiti. Ba nne dm olan adam, 0 eski bankta otururken, keskin k ve glgeler yznden bir znt ve yalnzlk heykeline benziyordu. Oleg, o banka, Shulubin'in yanna oturmaktan ekinmeyecekti. Adam tanmay istemesine ramen onunla doru drst konumak iin bir tek frsat bile bulamamt. Shulubin'i tanmay istiyordu nk kamplar ona, sessiz sedasz oturanlarn ilerinde bir eyler tadklarn retmiti. Shulubin'in tartmaya karmas ve beklenmedik bir anda onu desteklemesi de Oleg'in ilgi ve yaknln ekmiti. Buna ramen adamn yanndan geip gitmeye karar verdi. O ayn kamplar Oleg'e her insann o kutsal yalnzlk hakkna sayg gstermesini de retmiti. O yalnzl bozamazd. Bankn nnden geti ama ar ar. izmeleriyle akllar kartryordu. Fakat durmad. Shulubin, izmeleri grd- Baklaryla bunlar yukar doru izleyerek, sonunda Oleg'in yzne kadar kt. Kaytsz bir tavrla gen adama bakt. Yalnzca, 'Evet, ayn koutayz,' der, bunu kabul eder gibiydi. Shulubin, onu yar soru halinde syledii bir cmleyle davet etmeden nce Oleg ar ar iki adm daha att. Otursana? Shulubin, o hafif hastane terliklerini giymemiti. Ayaklarnda yine terlikler vard ama bunlar bileklerine kadar geliyordu. Adam bu yrylere kabiliyordu. Shulubin'in ba akt. Seyrek, kr bukleleri gzkyordu. Oleg, oturmasyla yoluna devam etmesi arasnda bir fark yokmu fakat dinlenmek hi de fena olamayacakm gibi bir tavrla dnerek banka yerleti. Hangi utan balarsa balasn Shulubi'e o anahtar soruyu sorabilirdi. Bunun cevab insana bir kimse hakknda renmek istediiniz eylerin hepsini de aklard. Fakat onun yerine sadece, Demek br gn olacak Ale-

--419-x e i Filippovi, diye sordu. Ameliyatn br gn yaplacan bmesi iin cevaba da gereklilik yoktu. Shulubin'in ameliyatnn o gne konulmu olduunu btn kou biliyordu. Szlerin gc adama hitab di tarzmdayd. O zamana kadar kouta hi kimse Shulubin'i iadece, Alexei Fippovich diye armamt. Ancak kdemli biri, yine kendisi gibi bir kimseye bu ekilde seslenebi- I irdi. Shulibin bam sallad. Bu son gnelenmem. Bunun zevkini karyorum. Kostoglotof, grleri. Son de. Gzlerini ksarak Shulubin'e bakarken, Belki de son, diye dnd. Shulbin'in sal o kadar bozulmutu ki, adam I Kik az yiyordu. tahnn olduundan daha da az. Yemekten sonra daha az sanclanmak umuduyla kendisini korumaya alyordu. Kostoglotof, Shulubin'in derdinin cinsini biliyordu. imdi de sordu. Demek karar verildi? Yanda bir aklk yapacaklar? Shulubin, dudaklarn bzerek tekrar ban sallad. Bir sre konumadlar. Shulubin, Oleg'e deil de, ileride bir noktaya bakarak, Bir sr kanser cinsi var, diye iaret etti. Bir kanserden daima bir bakas kar. Her kt durumda bundan daha fenas da vardr. Benim vakam gremeyecein, bakalarnn fikirlerini alamyacan bir tip. Benimki de yle. Hayr. Ne taraftan bakarsan bak, benimki daha kt. Benim hastalm insan en utandracak, tiksindirecek cinsten. Sonular korkun. Eer yaarsam; ki bu da belli deil. .. Eer yaarsam bakalarnn yanma yaklamas, imdi senin yaptn gibi yaknma oturmalar herkes iin tiksindirici olacak. Herkes benden iki adm uzakta olmaya alacak. Biri yaklat takdirde, muhakkak onun bana tahamml edemediini, iin iin kfr bastm dneceim. Yani ksaca insanlara yaklaamyacam. Kostoglotof, bunu dnd. Islk alarm gibiydi. Ama dudaklaryla deil. Dalgn dalgn dilerinin arasndan nefes alyordu. Aslnda kimin daha kt durumda olduunu sylemek zor. Bu kimin daha ansl olduunu tahminden de g. Herkes kendi derdine daha g dayanr. Szgelimi ben anssz bir ha

 420 yat srdm dnebilirim. Oysa senin hayatn daha da etin olabilir. Ama bunu dardan kim syleyebilir? Bunu syleme. Yanlabirsin. Nihayet Shulubin ban evirerek o beyazlar kanl, anlaml, yuvarlak gzleriyle Oleg'e dikkatle bakt. En etin hayat denizde boulan, topra kazan ya da su arayan insanlarnki deil. Asl kapnn pervaz alak olduu iin evinden bir kta kafasn yukar vuran adamn hayat zor... Anladma gre orduda hizmet grm, sonra da hapse atlmsn. yle mi? Ayrca enstity de bitirmedim. Ayrca beni bir subay olarak kabul etmediler. Ayrca ebedi srgne mahkm ed- dim. Oleg, bunlar yakmmadan dnceli bir tavrla saymt. Ve imdi ayrca, kanser. Eh, kanser bakmndan eitiz. Geri kalana gelince, gen adam... Hay Allah, ben gen deilim! Omuzlarmn zerinde orijinal kafam bulunduu ve yeni bir cilt tedarik etmeme gereklilik olmad iin mi gen olduumu dnyorsun? . . . geri kalanlara gelince, izin ver de sana unu syliye- yim : Hi olmazsa sen daha az yalan syledin. Anlyor musun? Hi olmazsa sen korkudan daha az yaltaklandn? Buna mem nun ol! Seni tutukladlar! Fakat bizi seni lanetlememiz, sulamamz iin koyun srs gibi toplantlara soktular. Seni hapsettiler. Fakat bizi ayaa frlayarak verilen yarglar alklamaya zorladlar. Yalnzca alklamaya deil, hkmn yerine getirilmesini istemeye zorladlar. stemee! Gazetelerin bunlar nasl yazdn hatrlyor musun? 'Btn Sovyet halk bu grlmemi alaklklar karsnda bir tek insan gibi fkeyle ayaa kalkt!' O 'bir tek insan gibi' nin ne anlama geldiini biliyor musun? Her birimiz, her birimiz birbirimizden farklyz. Ve birdenbire; 'bir tek insan gibi' oluyoruz. Alklarken, komularmzn iyice grmeleri iin bamz dimdik tutardk. Presidium'un da grmesi iin. Kim yaamak istemez? Seni sa vunmaya kim kalkt? Kim kar durdu? Onlar imdi neredeler? Mesel Dima Olitsky. O ekimser kald. Kar durdu, nerede o bolluk? Endstri Partisinin yelerinin idamlar Minde oy verilirken o yalnzca ekimser kald. Ona, 'Akla!' diye bardlar. 'ekimserliinin sebeplerini akla!' O ayaa kalkarak, kuruyan grtlayla, 'htillin on ikinci ylnda idamdan daha baka cezalar bulabileceimiz kansndaym...' dedi. Al a k ! Su orta! Ajan'... Ve ertesi sabah GPU'nun karsna

--421-kmak iin bir ar. Ve, adamn btn hayat mahvoldu. Shulubin, boynunu kvrd. Yuvarlak bam o acayip, dairevi haraketle evirdi. Utuktan sonra dinlenmeye inmi iri bir ku gibi, bankn stne, yar ne, yar arkaya tnemiti. Kostoglotof Shulubin'in sylediklerinden memnun olmamaya alt. Alexi Filippovich, bu hayat piyangosunda ektiin numaraya bal. Eer sen bizim yerimizde olsaydn, bizler gibi ehit ve kurban olurdun. Eer biz senin yerinde olsaydk, se nin gibi uzlama yoluna giderdik. Fakat u var: Senin gibi strap eken, azapla kvran anlar neler olduunu farkedenler- di. nceden farkedenler. nananlar strap ekmediler. Elleri kana bulanmt. Fakat yine de kanl deildi. nk bunun farkna varmamlard. Yal adam, fkeli yan baklarla, Kim inand? diye ba- rd. Ben inandm. Finlandiya'yla yaplan savaa kadar. nanan ka kii vard ? Ka kii gerekten olanlarn farknda dedi? Bir ocuun anlamasn beklemezsin. Fakat biitr halkmzn birdenbire aptallaverdiine inanamam. Asla ina- namam! Eski gnlerde malikne sahibi verandadan kyllere hitab ederek, sama sapan eyler syledii zaman mujikler usulca, byk altndan grlerlerdi. Bunu malikne sahibi de grrd, bir kenarda duran khya da. Fakat mujiklerin yerlere kadar eilip, sadakat yemini etmelerine sra geldii zaman, hepsi de 'bir tek insan gibi' eilirlerdi. Bu mujiklerin malikne sahibine inandklar anlamna m gelirdi? nanmak iin nasl bir insan olman lzm? Shulubin, kzmaya balyordu. Adamn yz, gl bir hissi yanstt zaman yer eyin biiminin bozulduu, deitii ve paraland ehrelerdendi. Birdenbire btn profesrler ve mhendisler sabotajc olup ktlar. Onlar buna inandlar m? Birdenbire Sivil Savataki en iyi birlik komutanlar Alman - Japon casusu oluverdiler? Ve onlar buna inandlar m? Lenin'in eski koruyucularnn hepsi de iren dnekler oldular. Onlar buna inandlar m? Birdenbire btn arkadalar ve dostlar halk dman olup ktlar. Onlar buna inandlar m? Sonra onlara milyonlarca Rus askerinin vatanlarna ihanet ettii sylendi. Ve onlar hl inanmaya m devam ettiler? Kundaktaki bebeklerden kr sakall adamlara kadar btn bir ulus kknden skld. Ve onlar btn bunlara inandlar, yle mi? Peki o halde, onlar, kendileri ney

 422 diler? Birtakm ahmaklar m? Herhalde btn bir ulus sadece ahmaklardan meydana gelmi olamaz. Halk, zekidir. Ve yaamak ister. Byk milletlerin bir var olu kanunu vardr: her birimiz iin, 'Kimdi o?' sorusunu sorduu zaman cevap Push- kin'in iirinde belirttii gibidir: Bu alakhk amzda Bir insan ancak Bir mstebit, bir hain, bir mahkm olabilir. Seebilecei baka bir ey de yoktur. Oleg, titredi. Bu msralar bilmiyordu. Fakat bunlarda iirle gerein birletii zaman ortaya kan o delici inan vard. Shulubin, ihtar eder gibi parmam kaldrd. Pushkin, msranda budalalara yer bulamam, Birtakm ahmaklarn bulunduunu bmesine ramen. Hayr, eyden birini seebiriz. Eer mahkm olmadm biliyorsam, bir mstebit olmadmdan da tamamiyle eminsem, o zaman... Bir at gibi burnundan soluyarak, ksrmeye balad. ksr arasnda kalalarnn zerinde bir ne bir arkaya sallanyordu. Sonra, Demek byle bir hayatn seninkinden daha kolay olduunu dnyorsun, diye devam etti. Btn mrm boyunca senin akibetine uramak korkusuyla yaadm. Fakat imdi seninle yer deitirmi olmay istiyorum. Onun kadar zayf olan Kostoglotof da bir yere tnemi tyl bir ku gibi bankn zerinde oturuyordu. O da Shulubin gibi bir ne bir arkaya sallanmaktayd. Ayaklar ksalm, kapkara keskin glgeleri nlerine, yere dyordu. Hayr, Alexei Fippovich, bu pek geni bir sulama. Sen ok hain bir ekilde hkm veriyorsun. Bence vatan hainleri o sulamalar yazanlar ve tanklk edenler. Onlardan da m yonlarca var. Her iki haydi diyelim, her mahkma bir ihbarc dtn kabul edersek; ite sana milyonlar. Fakat herkesin vatan haini olduunu sylemek ok ac ve yakc bir ey. Pushkin de fazla ileri gitmi. O da kendisini kaptrm. Bir frtna aalar krar, fakat otlar eilir. Bu otlarn aalara ihanet ettikleri anlamna m gelir? Hepsinin kendi hayat vardr. Sen de insanlarn kanununun sa kalmak olduunu syledin. Shulubin, yzn buruturdu, yle krtrd ki, gzleri

--423-kayboldu, az iyice kld. O byk yuvarlak gzlerin olduunu yerde imdi grmeyen, krk deri vard. Sonra yz dzeldi. Kzarm aklarla evrili ttn rengi irisleri tekrar ortaya kt. Fakat imdi gzleri ykanm gibiydi. Pekl. Asillemi bir sr igds. Yalnz kalma korkusu. Ortak olmann dnda. Bu yeni bir ey deil. On altnc yzylda Francis Bacon bir tanrar doktrinini ileri srd. nsanlarn saf tecrbeyle yaamaktan holanmadklarn, bunlar nyarglar ve safsatalarla kirletmelerinin daha kolay olduunu syledi. Bu n yarglar tanrlard. 'Kabilenin tanrlar, diyordu o bunlara. Maaradaki tanrlar... Adam, 'maaradaki tanrlar,' derken Oleg o duman dolu maaray hayalinde canlandrd. Ortada ate yanyor, vahiler et kzartyorlard. Ve maarann derinliklerinde mavimsi, hatlar kesinlikle belli olmayan bir put vard. ... tiyatronun tanrlar... Tanr neredeydi? Lobide mi? Perdenin zerinde mi? Hayr, bunu tiyatronun nndeki meydana dikmeleri daha uygun olurdu. Tiyatronun tanrlar nedir? Tiyatronun tanrlar, bir insann kendi bandan gemeyen eyleri yorumlamak iin nder olarak kabul ettii ve bakalarna ait olan otoriter dncelerdir. Bu o kadar sk grlen bir ey ki! Bazan kendisinin hissettii eyler iin de bu dncelere ba vurur. nk kendi kendisine inanmamay daha uygun bulur. Bunu da grdm. Tiyatronun baka tanrlar da vardr. Bilimin iddialarna fazla inanma. Ksacas bakalarnn safsatalarna fazla inanma. Ksacas bakalarnn safsatalarn gnll olarak kabullenme. Bu ok gzel... Bakalarnn safsatalarn gnll olarak kabullenme. Evet! Oleg bu fikri beenmiti. Ve pazar yerinin tanrlar. En kolay olan da bu samrm. Pazara dolumu olan kalabalk ve tepelerinde ykselen mermer bir tanr. Pazar yerinin tanrlar insanlar arasndaki karlkl syleme ve arkadalktan doan korkulardr. nsan aa dren bu safsatalardr. O artk manta meydan okuyan, buna kar

 424 - gelen terim ve cmleleri kullanmaa almtr. Szgelimi; 'halk dman!,' 'O bizden deil', 'Vatan haini!' Ve herkes bu damgay yiyen insandan kaar. Shulubin, her nlemi, kh bir elini, kh dier elini sinirli sinirli sallayarak daha belirli hale sokuyordu. Bu da kanatlar kesik bir kuun beceriksizce, yan yan umaya almasna benzemekteydi. Bahardan beklenmeyecek kadar scak olan gne, srtlarn kzdryordu. Henz bir araya gelmemi olan, ilk yeillikleri iin de ayr ayr uzanan dallar henz glge yapmyorlard. Daha, gneye zg kzlla brnmemi olan gkyz gnn geen bulutlarnn beyaz tyleri arasnda mavi duruyordu. Fakat, ya bu g grmedii, ya da inanmad iin, parman bann zerinde kaldrarak, sallad. Ve tanrlarn yukarsnda bir korku g... Kuruni bulutlar. Korkunun aaya basan g. Bilirsin, baz akamlar frtna olmamasma ramen yk, alak, kuruni - siyah bulutlar toplanr. abucak kararp kasvetli bir grnm alr. Btn dnyay korkutur. Sen sadece salam, tula bir binaya snarak, saklanmay, atein yanma, senden olanlarn arasna bzlmeyi istersin. Ben tam yirmi be yl byle bir gn altnda, yaadm. Belki de yirmi sekiz yl. Sen hesapla bunu. Ve kendimi ancak yaltaklanarak, dimi tutarak kurtardm. Dilimi, karmn, ocuklarmn hatr iin tuttum. Bir de bu gnahlarla dolu vcudumu korumak iin. Fakat karm ld. Vcudum bir torba gbreden baka bir ey deil artk. Yakmda bunun yanma bir delik aacaklar. ocuklarm byd, ylesine kat yrekli oldular ki, akl almyor bunu. Kzm birdenbire bana yazmaya balad ve nc mektubunu gnderdii zaman; (buraya deil, evime. Geen iki yl anlatyorum) bunun nedeninin Partinin kendisine babasyla, ilikilerini dzeltmesini sylemesi olduunu anladm. Anlyor musun? Fak at olumdan benimle ilikiler kurmasm istemediler. Shulubin, kark kalarn ve darmadank giyimli gvdesini Oleg'e doru evirdi. Ah, demek Shubin oydu. Deli deirmenci Rusalka (Ben, bir deirmenci? Hayr ben kara kargaym!) Bazan ocuklarn gerek olup olmadklarn kendi kendime soruyorum. Yoksa onlar benim hayalimin rnleri mi, diyorum. Belki de onlar hi bir zaman var olmadlar?... Syle bana, insan bir ktk mdr? Bir ktk iin yalnz kalp kal-

 425 - madii, baka ktklerin arasnda olup olmad hi nemli deildir. Evde srdm hayata bakarsan, gnn birinde baylp yere yuvarlansam ve lsem, komular cesedimi ancak gnler sonra bulacaklar. Buna ramen. Sanki Oleg'in duymamasndan korkuyormu gibi eliyle gen adamn omuzunu yakalad. Buna ramen yine de hep tetikteyim. Hep omuzumun zerinden arkaya bakyorum! Kokand'daki evimde geen gn kouta sylediklerimi syleyemem. stesem de syleyemem. Sana burada akladklarm da, Btn bunlarm sebebi beni tekerlekli sedyeyle ameliyathaneye sokmaya hazr olmalar. imdi bile btn bu szleri nc bir ahsn nnde tekrarlamam. Yapmam bunu. te. Beni ne dereceye kadar keye kstrdklarn gryorsun. Halbuki ben tarm akademisini bitirdim, daha aasm da deil. Tarihi ve dialektik metarializmle ilgili ileri kurslar tamamladm. Bir ka yerde konferans verdim. Btn bunlarm hepsi de Moskova'da oldu. Fakat ondan sonra dev meeler devrilmeye balad. Tarm akademisinde Profesr Muralov bir aa gi bi bir vuruta kesildi. Dzinelerle profesr sprp attlar. Hatalarmz itiraf etmemizi mi bek liyorlard? Hatalarm itiraf ettim! Szmzden dnmemiz mi lzmd? Szmden kemen dndm! imizden bir ksm sa kald. yle deil mi? Ben de onlarn arasndaydm. Saf biolo- jiye dndm. Gvenilir, kuytu bir smak bulduumu dnyordum. Fakat temizleme biolojiye bile yetiti. Hem ne temizlemeydi bu! Bioloji faklteleri silinip, sprlp tertemiz edildi. Konferans vermekten vaz gemek mi? Pekl ondan da vaz getim. Asistan oldum. Daha aalara inmeye, bir hi halini almaya razydm. Kouun sessiz adam. Ne kadar da ak ak konuuyordu. Kelimeler azmdan dnyada her eyden ok konumaya alm gibi tap, fkryordu. Byk bilim adamlarnn ders kitaplar yasak edildi. renim programlar deitirildi. Pekl, ben de buna uydum. Yeni usulde retecektik. Bize, anatomi, mikrobioloji ve nro patalojiyi, bilgisiz bir fenni tarmcnn anlad biimde ve bahvanlk usullerine uygun olarak yeniden yazmamz istediler.. Bravo, ben de ayn dncedeyim! Bunu onaylyorum! Hayr, bu yetmez. Asistanlktan da vaz ge! Pekl, tartacak deilim. Tarm metodlar retmeni olurum. Hayr, bu da byk bir fedakrlk saylmaz. Yetmez bu. Olur, kabul ediyoru m. Ktphane memuru olacam. Uzaklardaki Kokand'da bir k

 426 tphane memuru. Ne kadar gerilemitim. Ama buna ramen hayattaydm ya. ocuklarm da enstitlerden mezun olmulard. Ktphane memurlarna gizli emirler yollanr: Uydurma bir ilim olan genetikle ilgili btn kitaplar ortadan kaldrn! u u yazarlarn btn eserlerini ortadan kaldrn! Btn bunlara alabilir miydim? E, ben de drtte bir yzyl nce dialek- tik materyalizm snfnda ayaa kalkp, rlativite teorisini ih- tle kart bir bilgisizlik diye sulamam mydm? Onin iin emre uyarak, yakmam gereken kitaplarn bir listesini yaptm. Parti Temsilcisi ve zel Blm bunu onaylayarak imzaladlar. Eserleri atee attk. Genetik! Solcu estetik! Etik! Sibernetik! Aritmetik!... Gld de... Deli kara karga! ...Neden sokaklarda ate yakmak ihtiyacn duyuyoruz? ylesine gereksiz ve dramatik eylere neden saptk? Biz bu ii sessiz bir kede yaptk. Kitaplar ocaa attk. Ocak scaklk verdi. te beni sonunda srtm ocaa dayayncaya kadar ittiler, ittiler. Byle sktrdlar. Fakat ocuk yetitirmeyi baardm. Blge gazetesini hazrlayan kzm u lirik iiri yazd : Hayr, hi bir zaman gerilemiyeceim. Af nasl dileneceini bilmiyorum. Eer d olacaksa, Kalplerimizi babalarmza kar bile katlatracaz. Rob d ambr zerinden ciz kanatlar gibi sarkyordu. Kostoglotof sadece, E; evet, diyebildi. Kabul ediyorum. Hayatn kolay gememi. yle. Shulubin nefesini tuttu. Gergin vcudunu geveterek daha sakin bir tavrla konumaya balad. Syle bana, tarihin bu deien alarnn sim nedir? Ayn insanlardan kurulmu bir toplum, btn bir tonlum on yllk bir sre ierisinde btn gcn kaybediyor. Asl nedenler iaretlerini deitirerek art yerine eksi oluvor. Ve korkaka duygulara d- niivor. Ben 1917'den beri Bolevik'im. Tambov'daki Toplum htilli ve Menevik Duma'y cesaretle nasl dattmz hatrlyorum. Tek silhmz, azmza sokarak slk alacamz parmaklanmzd. Ben savata dvtm. Hayatmz korumaya almyorduk. Bunu dnya ihtilli uruna vermeye hazrdk. Bize ne oldu? Neden boyun edik?

 4:27 En nemli sebep neydi? Korku mu? Pazar yerindeki tanrlar m? Tiyatronun tanrlar m? Diyelim ki, ben bir hiim. Ya Lenin'in dul kars Nadezhda Konstantinovna Krupskaya? O anlamad m, grmedi mi? Neden sesini karmad o? Bir tek cmle, hayatn bile kaybetseydi, hepimizi nasl da etkerdi? belki o zaman hepimiz de deiirdik. Belki hepimizde duraklar, bu iin daha ilerlemesine engel olurduk? Ya da Ordzhoni- kidze; ite sana bir kartal! Onun Schlisselburg kalesinde de, ar ile de cesaretini kramamlard. Onun Stalin aleyhinde bir kere, sadece bir kere konumasna ne engel oldu? O esrarl bir ekilde lmeyi ya da intihar tercih etti. Syle bana, cesaret mi bu? Bunu sana benim sylememi mi istiyorsun, Alexei Filip - povich? Ben mi sana syleyeceim? Bunu sen akla. Shulubin, bakn zerindeki oturu tarzn deitirmeye alt. Fakat nasl oturursa otursun yine de ac ekiyordu. Bir eyi daha merak ediyorum. Seni alalm. Sen htillden sonra domu bir adamsn. Fakat seni hapsetmiler. O halde, sosyalizm zerine hayal krklna uradn m? Yoksa uramadm m? Kostoglotof, duralad, glmsedi. Bilmiyorum. Bazan insan kampta yle fkeleniyor ki, her hangi eye sarlacan dnyor. Shulubin, banka dayanarak kuvvetini verdii elini kaldrd. Zayf, hasta bir adamn eliydi bu. Kolunu Oleg'in omuzuna att. Gen adam, sakn o hataya dme. ektiin straplar ve o etin yllar yznden kabahatin sosyalizmde olduu sonucuna varma. Sen ne hissedersen hisset, tarih, kapitalizmi ebediyen reddetti. Kampta... zel teebbsn bir ok iyi taraflar olduunu iddia ederlerdi. Bu daha rahat bir hayat salyor. Her eyi alabiliyorsun. Bunu bulmak da bir mesele deil. Fakat dinle! Bu dmanca bir mantk! Evet, zel teebbs ok elstiki. Fakat bu sadece dar snrlar ierisinde iyi. Eer zel teebbs demir bir pene ierisinde skca tutulmaz sa, hayvanlar douruyor. Yani, arzularnn ve a gzllklerinin kstlanmasn istemeyen borsaclar. Kapitalizm, ekonomi tarafndan mahkm edilmeden ok nce, ahlk bakmndan mahkm edilmiti. ok daha nce! Oleg, ban sallad. Fakat ak konumak gerekirse, ben

 428 - aramzda da, arzularm ve agzllklerini kstlamayan kimseler grdm. Ve bununla kendi zel onarm atlyelerini iletme hakk olan ustalar da kasdetmiyorum. Szgelimi Emelyan Sashik... Doru! Shulibin'in Oleg'in omuzundaki eli arlamaya balamt. nk bu sosyalizm olabilir ama nasl bir sosyalizm? Ani bir deiiklik yaptk. stihsal plnnn deitirmenin yeteceini, halkn da derhal deieceini sandk. Hi de yle olmad! Onlar hi deimediler, insan biolojik bir trdr. Onun deimesi iin de binlerce yl lzmdr. O halde nasl bir sosyalizm bu? Nasl bir sosyalizm? Bu bir bilmece mi? Buna, 'demokratik sosyalizm' adn veriyorlar, ok yzeysel bir tanm bu. Sosyalizmin niteliini belirtmiyor. Sadece onun yrrle soktuu ekli aklyor. Devlet sistemini. Bu kafalarn umayacana beslenen niyetin bir iln, iinde bu sosyalizmin neyin zerinde kurulacana degin bir tek kelime bile yok. Sosyalizmi mal bolluu zerine kuramazsn, eer insanlar birer vahi kz halini alacaklarsa o zaman onlar bu mallar da inerler. Durmadan nefretten szetmekten yorulmayan bir sosyalizm de istemezsin. Bir toplumun hayatna temel olarak nefreti alamazsn ya. Yllar yl kin ve nefretle alev alev yanan bir insan bir gn birdenbire, 'Yeter! Bu gnden sonra nefreti bnyemden atacam. Yalnzca sevgi kalacak,' diyemez. Hayr, o nefret ve kin duymaya devam eder. Nefret etmek iin bir komusunu seer. Herwig'in mehur msrasn bilirsin: Wir haben lang genug geliebt... (1) Oleg, beyti tamamlad. Wir Wollen endlich hassen! (2) 'Bu msralar biliyorum! Onlar okulda rendik. Doru, doru, onlar okulda rendiniz. Ve bu da korkun bir ey. Sana okulda bunu rettiler. Halbuki bunun tamamiyle tersini retmelilerdi: Wir haben lang genug gehasst (3) Wir wollen endlich lieben! (4) 1)Yeterince sevdik. 2)Artk nefret etmek istiyoruz. 3)Yeterince nefret ettik. < 4)Artk sevmek istiyoruz.

 429 - Nefretinin can cehenneme. Biz sevmek istiyoruz! te sosyalizm byle olmal. Oleg, tahmin etti. Hristiyanca m demek istiyorsun. 'Hristiyan' fazla saygl. Hitler ve Musolini'nin basksndan kan toplumlarda kendilerine 'Hristiyan Sosyalist' adn veren partiler; onlarn kimlerden ve kimlerle birlikte byle bir sosyalizm kurabileceklerini tahmin edemiyorum. Geen yzyln sonunda Tolstoy dinini fiilen yrten bir Hristiyan rnei olmaya ve bunu srdrmeye karar verdii zaman, adalar onun giyini tarzna dayanamadlar. Vaazlarnn da gerekle hi bir ilikisi yoktu. Fakat unu syleyebilirim. zellikle Rusya iin, pimanlklarmz, inanlarmz ve ayaklanmalarmzla; Dostoyevski, Tolstoy ve Kropotkin'le, bir tek gerek sosyalizm olabilir: ahlki sosyalizm. Ve bu da gereki bir eydir. Kostoglotof, kalarn att. Fakat insan 'ahlki sosyalizm'i nasl anlayacak ve hayal edecek? Bunu hayal etmek hi de g deil! Shulubin tekrar canland ama yznde o insan korkutan kara karga - deirmenci ifadesi yoktu. Bu canll daha belirgindi, onun Kostoglotof'u inandrmay ok istedii anlalyordu. Ders veriyormu gibi adm adm ilerledi. Dnyaya, btn ilikilerin, ilkelerin ve kanunlarn ahlktan baka hi bir ey zerine dayanmad bir toplum sun! Btn hesaplar ahlk esasna gre yaplacak. ocuklar nasl yetitirilmeli? Onlar ne iin eitmeli? Byklerin almalar hangi amaca yneltilmeli? Bir insan bo zamanm nasl geirmeli? Bilimsel aratrmalar? Ahlka ve aratrmaclarn kendi ahlklarna zarar vermeyecek bilimsel aratrmalara izin verilecek. D siyaset de yle: Bylece bir snr hakknda 'Bu hareket bizi ne kadar zenginletirecek?', 'Ya da kuvvetlendirecek?' 'Ya da prestijimizi arttracak?' sorusu deil, sadece u sorulacak: 'Bu ne dereceye kadar ahlki olur?' Bu hemen hemen imknsz. Bunun iin iki yz yl daha ister. Fakat; dur. Kostoglotof kalarn tekrar att. Anlya- madm bir ey var. Ya ekenomik temel ne olacak? Ekonomi olmas gerek. Bu hepsinden nce mi geliyor? nce mi? Bu duruma bal. Szgelimi, Vladimir Solov- yov, ekonomiyi ahlk zerine kurabileceimiz ve byle de yap

 430 - mamz gerektii dncesini insan inandracak ekde gelitirdi. Ne? nce ahlk, sonra ekonomi mi? Kostoglotof, armt. Evet. Rus olmana ramen Vladimir Solovyov'un bir tek satrn be okumadn deil mi? Kostoglotof, dudaklarn bzd. Ama hi olmazsa onun adn duydun samrm. Hapisteyken. Peki Kropotkin'in eserlerini okudun mu hi? Onun 'nsanlar arasmda Karkl Yardmlama'sini? Kostoglotof, dudaklarn tekrar bzd. Shulubin, Evet, biyorum, dedi. Adam yanlmt tabii. Onu neden okusundu? Ya da Mikhailovski'i? Tabu okumadn. Onu red etter. Sonra da eserlerini yasaklayarak, ortadan kaldrdlar. Kostoglotof, itiraz etti. Bu eserleri ne zaman okuyacaktm? Kimi okuyabilirdim? Btn mrm boyunca alp didindim. Ama herkes hep bana, 'unu okudun mu, bunu okudun mu?' diye sorup duruyor. Orduda krek hi bir zaman elimden dmedi. Kampta da durum ayryd. imdi de srgnde krein yerini apa ald. Ne zaman okuyacaktm? S ulubin'in diken diken bal, yuvarlak gzl yznde heyecanl, insann dikkatini eken bir grnm belirmiti. te ahlki sosyalizm burada. Bu insanlar mutluluu aramaya gtrecek. Bu da, mutluluk da- pazar yerinin tanrlarndan biridir. Fakat o, insanlarn birbirlerini sevmelerini destekleyecek. Avn kemiren vahi bir hayvan mutludur. Fakat ancak insanlar sevebilir. Bu insann eriecei en yksek baardr. Oleg, kesin bir ekilde srar etti. Hayr, bana yalnzca mutluluu brak. Brak mutlu olaym. lmeden nce bir ka ay mutlu olaym yeter. Yoksa, hepsinin can cehenneme. Shulubin, srar etti. Mutluluk bir seraptr. Kendisini zorlayarak konuuyordu, rengi iyice umutu. Beni al. ocuklarm yetitirmitim, mutluydum. Ve onlar ruhumun zerine tkrdler. Halbuki ben mutluluk uruna ilerinde gerein bulunduu kitaplar yaktm. Bu 'gelecekteki kuaklarn mutlu- luu'yla daha da ilgili. Bunu kim nceden kestirebilir? Bu gelecekteki kuaklarla kim konumu? Onlarn baka hangi tanrlarn nnde eileceklerini kim bilir? Yz yllar boyunca

 431 - mutluluk fikirleri o kadar ok deiiklie uram ki, artk buna daha nceden nasl hazrlanlmas gerektiini kestirmek elde deil. Beyaz ekmek ayaklarmzn altnda ineyeceimiz kadar bol olsa, stle boulsak bu yine de bizi mutlu etmez. Fakat eer hissemize den o azck yiyecei paylarsak, hemen, imdi mutlu olabiliriz! Eer yalnzca 'mutluluu' ve 'gelimeyi' dnrsek, dnyay sersemce doldurur ve korkutucu bir toplum yaratrz... Biliyor musun, kendimi iyi hissetmiyorum. En iyisi gidip yataym. Oleg, Shulubin'in zaten yorgun olan yznn bir lnn- ki kadar renksizletiini farketmemiti. Haydi, Alexei Filippovich, haydi. zin ver de sana yardm tideyim. Shulubin'in oturduu yerden kalkmas kolay deildi. To- pallaya topallaya ar ar ilerlediler. Baharn btn hafiflii etraflarn sarmt. Hi bir eyin arl yoktu sanki. Fakat her ikisini de yer ekimi yakalamt. Kemikleri ve bunlarn zerindeki az et, elbiseleri ve ayaklarmdakiler, hatt zerlerine dklen gne nlar bile omuzlarna bir yk gibi biniyor, onlar arlatryordu. Sessiz sedasz yrdler. Konumaktan yorulmulard. Yalnz, artk binann glgesi dm olan kanser kouunun kapsnda Oleg'e dayanm olan Shulubin ban kaldrarak kavaklara, gzken o neeli gk parasna bakt. Ban altnda lmeyeyim de, dedi. Korkun bir ey bu. Ne kadar uzun yaam olursan ol... Nasl kpeke bir hayat srersen sr yine de istiyorsun ki... Hole girdiler. Kokular ve pis hava onlara saldrd adeta, Ar ar, her basamakta durarak byk merdiveni trmandlar. Oleg sordu. Dinle. Btn bunlar yaltaklandn ve dndn o yirmi be ylda m dndn? Evet. Dndm ve dnmeye devam ettim. Gitgide hal- sizleen Shulubin ifadesiz bir sesle, bo bo cevap vermiti. Kitaplar ocaa attm ve dnceleri kafamda evirip evirdim. Bunu neden, yapmayacaktm. O ikence ve ihanet karl. Hi olmazsa biraz dnmeye hak kazanmam mydm? OTUZ KNC BLM Dontsova, ok iyi, iini dn, girdisini ktsn bildii bir

 432 - eyin nasl tamamiyle yeni bir yabanc hal ahp deitiini bir trl anlyamyordu. Otuz yldr bakalarnn hastalklaryla urayordu. Rntgen ekrannn banda tam yirmi yln geirmiti. Ekran incelemi, rntgen filmlerini incelemi, o strap ve yalvar dolu gzleri incelemi, btn bunlar yorumlamt. Analizleri karlatrm, kitaplar kartrm, makaleler yazm, meslektalaryla tartm, hastalarla mnakaa etmi, bylece tecrbesi artm, grleri daha da kesinlik kazanmt. Hastalklarn nedenlerini arama bimi ve patogenesis, belirtiler, tehis, hastaln seyri, tedavi, nleyici tedbirler ve prognoz vard. Fakat kar koyma, hastalarn kar koymalar, phe ve korkular, doktorun sempatisini uyandran insanca zayflklar olmakla beraber, bunlara tp kitaplarnda rastlanmyordu. O zamana kadar btn insan vcutlar ayn biimde tanmlanrd. Bir tek anatomi atlas onlar gsteriyordu. Hayati ilerin fizyolojisiyle, hislerin fizyolojisi ayni tarzd. O tamamiyle gvene lyk kitaplar normal olan her eyi ve normalden bir sapma saylan her eyi mantkl bir dille aklamakta- lard. Sonra birdenbire, bir ka gn ierisinde, kendi vcudu bu byk ve ahenkli sistemden yuvarlanm, sert topraa arparak, ii organ dolu bir uval olduu gereini ortaya koymutu. stelik bu organlardan hepsi de her an hastalanp, fe. yada balayabilirdi. Bir ka gn ierisinde her ey alt st olmutu. Bildii ve inceledii elemanlardan meydana gelen ey, korkutucu bir 'terra icognito' halini almt. Olu kk bir ocukken Dontsova onunla birlikte resimlere bakmt. aydanlk, kak, iskemle gibi en bildik ev eyasnn allmam bir adan resimleri yapld zaman bunlar tannmayacak bir hal alyorlard. Kadn imdi de kendi hastalnn seyrini ve tedavideki yerini ayni ekilde tanyamyordu. imdi tedavideki akll, tecrbeli, nderlik eden g deil de, bu kuvvetin mantksz, hareketsiz hedefi olacakt. Hastaln varln ilk defa itiraf edii, bir karmcaymcasma iyice ezmiti. Hastala ilk al dayanlacak gibi deildi. Btn dnya tersine dnmt. Btn dzen altst olmutu. Daha lmemiti ama kocasndan, olum dan kzndan, torunundan ve iinden ayrlmas gerekiyordu.

 433 - Halbuki imdi bu bann zerinde grleyecek, btn vcudunda yanklanacakt. Bir gn ierisinde hayatn yapan her eyi bir kenara brakmak zorunda kalmt. Ondan sonra da uuk yeil bir glge gibi uzun zaman dorudan doruya lme mi gittiini, yoksa hayata m dneceini bilmeden bir sr ikenceye gs gerecekti. Hayat, lks, neesi ve elencesi olmayan, bir i ve dert; i ve dert dizisi gibi gzkmt. Fakat bu hayat ona o kadar gzel ve istenilir bir ey gibi geliyordu ki. Bundan ayrlmak imknszd. Bunun dncesi bile onun strapla yaknmasnn nedeniydi. Btn pazar ona pazar gibi gzkmemiti. Bu onun iin rtesi gn yaplacak olan rntgen muayenesine kendi kendisini hazrlamaktan baka bir ey deildi. Kararlatrdklar gibi, pazartesi gn saat sekizi eyrek gee, Dormidont Tikhonovi, Vera Gangart ve hastaneden biri daha, rntgen odasnn klarn sndrerek, cihaz karan lkta ayarlamaya baladlar. Lyudmila Afanasyevna soyunarak, ekrann arkasna geti. Hademenin elinden baryum karm dolu olan ilk barda alrken, bunun bir ksmn beceriksizce dkt. Lstik eldiveniyle bir sr karna bastrm olduu eli titriyordu imdi. O bildik ilemleri tekrarladlar. Yoklama, bastrma, dndrme, kollarm kaldrtma, nefesini tutturutma. Apareyi yatk duruma getirerek Dontsova'y masaya yatrdlar ve muhtelif alardan rntgen filmlerini aldlar. Ondan sonra kontras yapacak olan karmn sindirim sisteminde daha aaya inmesi iin zaman gemesi artt. Rntgen cihaznn bo durmasma izin verilemezdi tabii. Onlar beklerlerken nbette olan doktor kendi her zamanki hastalarn ald. Lyudmila Afanasyevna ona yardm etmek iin oturdu da. Fakat kafasn bu ie veremiyordu. Yardm edecek durumda deildi. Tekrar ekrann arkasn da durarak baryumu imesi ve filmin alnmas iin masaya yatmas zaman geldi. Muayene, her zamanki gibi sadece zaman zaman doktorun ksa emirleriyle bozulan o ciddi sessizlikle yaplmad. Oresen- kov, muayene boyunca gen asistanlarna, Lyudmila Afanes- yevna'ya takld durdu. Hatt kendi kendisiyle bile alay etti. Onlara, renciyken, doru drst hareket etmedii iin o zaKanser Kouu F : 28

- 434 man yeni olan Moskova Sanat Tiyatrosu'ndan nasl atldn anlatt. Tolstoy'un Karanln Kudreti eserinin galas yaplyordu. Sahnede Akim yle tabii bir ekilde smkrm, bacandaki dolaklar yle olaan bir tavrla zmt ki, Dormi- dont'la arkadalar 'Hit, hit' diye aktr protestoya balamlard. Doktor, ondan sonra Sanat Tiyatrosuna her gidiinde kendisini tanyarak, tekrar dar atacaklarndan korktuunu syledi. Sessiz muayene dakikalarnn aralarndaki duraklamalarn daha az skc olmalar iin hepsi de daha fazla konumaya alyorlard. Buna ramen Dontsova, Gangart'n konumak iin kendisini zorladn, boaznn kurumu olduunu sezdi. Gangart', bunu karmayacak kadar iyi tanyordu. Fakat Lyudmila Afanasyevna, unu istiyordu: Baryum karmn itikten sonra tekrar azn silerken, tekrar aklad : Hasta her eyi bilmemelidir. Ben hep byle dndm. Hl da yle dn yorum. Bu meseleyi aranzda konumanz gerekince ben odadan kacam. Dierleri bunu kabul ettiler. Ve Lyudmila Afanasyevna odadan kt. Rntgen laboratuarnda alanlarla ya da vakalarn tariheleriyle uraarak, oylanmaya alt. Yaplacak bir sr ey vard. Fakat kadn kafasn bunlara veremiyordu. Sonra kendisini geri ardlar. Kadn, kalbi arparak odaya gitti. Onu mjdeyle karlayacaklarn, Veroka, Gangart'n sevinle boynuna sarlarak kendisini kutlayacaklarn umuyordu. Fakat bunlarn hi biri de olmad. Kendisine tekrar u tarafa ya da bu tarafa dnmesi iin emirler, talimatlar verildi. Onu yine muayene ettiler. Lyudmila Afanasyevna verilen emirlere uyarken bunlar dnemiyor, onlarn aklamasn bulmaya da almyordu. Fakat buna ramen bir keresinde, Yaptklarnzdan, neyi aradnz anladm, diye azndan kard. Onlarn mide veya on iki parmak barsamda deil de, yemek borusunda tmr olduundan phelendiklerini dnyordu. Ameliyat g bir tmrd bu. O zaman gs boluunun ksmen almas gerekirdi. Oresenkov, karanlkta gmbrdedi. E, Lyu-udoka! Durumun erkenden tehis edilmesini istiyorsun ama imdi de metotlarmz beenmiyorsun. ay beklemeyi tercih mi ederdin? O zaman durumu hemen tehis etmek kolaylard.

 435 - Hayr, teekkr ederim! Gnn sonuna doru ektikleri byk rntgen fmine bakmay istemedi. O her zamanki erkeksi, kesin tavrlarn kaybetmiti. Tavandan szlen parlak n altnda sakin bir tavrla oturmu, Oresenkov'un muayeneyi sona erdirecek olan szlerini bekliyordu. Szler sylenecek, karar bildirilecekti. Fakat tehis aklanmayacakt. Oresenkov, iyi kalplilikle konumay uzatmaya alt. E, muhterem meslektam... hretlerimizin her birinin dnceleri birbirinden farkl.' Fakat eik kalarnn altndan kadmn znt ve umutsuzluunu seyrediyordu, insan ciddi, azimli Dontsova'dan bu snavda daha gl davranmasn beklerdi. Kadnn birdenbire yumuamas Oresenkov'un modern insann lmn karsnda ciz olduu, onunla karlaacak bir tek silh bulunmad dncesini destekliyordu. Dontsova glmek iin kendisini zorlad. iinizden hanginiz en fazla ktmsersiniz? (Bunun Oresenkov olmadm umuyordu.) Ktmser senin kzlarn. Onlar nas yetitirmi olduunu gryorsun ya? Fakat ben her eye daha iyi bir adan bakyorum. Dudaklarnn kenar ufak fakat ok merhametli bir kvrm meydana getirdi. Gangart, sanki kendi kaderi kararlatrlyormu gibi uuk bir yzle oturuyordu. Teekkr ederim. Dontsova, birazck rahatlamt. Ve; imdi ne olacak? Hastalar ka deha bu ksa iire iinde onun kararm beklemilerdi! Bu karar daima bilim ve istatistiklere dayanrd. Buna mantkla eriilir ve stelik tekrar tekrar da kontrol edir- di. Fakat imdi bu srenin dehetlerle dolu bir kazandan farksz olduu anlalyordu. Oresenkov, onu yattrmak ister gibi, Eh, Lyudoka, dedi. Bu dil bir dnya deil. Eer sen bizden biri olmasaydn seni imdi ikinci bir tehisle birlikte operatrlere teslim ederdik. Onlar da seni kesip bierlerdi. Tab o arada bir eyi de dilim halinde kesip karverirlerdi. Gs boluunu atklar zaman hatra almadan edemeyen o zavalllar birsin. Bakmak iin vcudunu aarlard ve biz de o zaman iimizden hangimizin hakl olduunu anlardk. Fakat sen bizden birisin. Moskova'daki Radyoloji Enstitsnde de Lenoka'mzla Ser-

 436 tozha'mz var. Onun iin yle bir karar verdik. Oraya gider misin? H? Gndereceimiz raporu okur ve seni muayene ederler. O zaman karar vermek iin daha fazla drlebiliriz. Eer ameliyat yaplacaksa, onlar bunu da daha iyi baarrlar. Genel olarak bylesi daha iyi olur. yle deil mi? (Eer ameliyat yaplacaksa, demiti. Acaba ameliyat yaplmasna ihtiya kalmamas ihtimali olduunu mu sylemeye alyordu?... Ya da, hayr, bu... Hayr, daha kt...) Dontsova tahmin etti. Yani; ameliyat o kadar kark ki, bunun burada yaplmasn istiyor musun? Oresenko, kalarn atarak bard. Hayr hayr, ne mnasebet! Szlerimde akladmdan daha baka anlamlar bulmaya alma. Biz sadece kendi... neydi o kelime... fors?... Sadece nfuzumuzu kullanyoruz. Bylece senin iin her eyin en iyisi salanacak. Eer bana inanmyorsan, al filmi de kendin bak. Filmi masaya frlatt. Bu ne kadar kolay olurdu. Uzanp, kendi tehisini koymak. Hayr, hayr. Dontsova, filme bakmayarak, ban evirdi. Bunu istemiyorum. Bylece karar verildi. Genel direktrle konutular. Dontsova mahalli Halk Sal Bakanlna gitti. Aklamalar imknsz bir ekilde orada iler hi geciktirilmedi. Ona hastalk izni verdiler ve Moskova enstitsne kadm kabul etmeleri iin bir dileke yazdlar. Birdenbire Dontsova'y yirmi yldr alt bu ehirde tutacak hi bir ey kalmam gibiydi. Dontsova, sanclarn herkesten saklad zaman, bunu bir tek kiiye syledii an btn muamelenin kar konulamyacak bir ekilde yerine getirileceini ve kendisinin de artk bunu kontrol edemiyeceini biliyordu. O kadar kuvveti, ezeli olan o devaml hayat balar kopup paralanmt. Hem de bir ka gn deil, bir ka saat ierisinde. Hem hastanede, hem evde tek, yerine bakas geirilemi- yecek bir insand. Ama ite yerini almlard bile. Topraa sk sk bal olmamza karlk daima rzgrn insafna kalrz! Artk onu tutacak ne vard? aramba gn Gangart'la birlikte koular son defa dolat. Ve rntgen ksmn kadna devretti. Dolamaya sabah baladlar ve buna hemen hemen yemek zaman gelinceye kadar devam ettiler. Dontsova, Gangart'a ok gveniyordu. Gangart hastalar Dontsova kadar iyi tan

--437-yordu. Fakat Lyudmila Afanasyevna koular dolamaya balad zaman bir aya kadar dnemiyeceini biliyordu. Belki hi bir zaman dnemiyecekti. Kadn bu dolama balar balamaz ilerini mmkn olduu tadar abuk devretmek, son ktlar imzalamak ve eve dnmeye hazrlanmak konusunda verdii eski karardan vaz geti. Her eyi despotcasma idareye ylesine almt ki, en aa bir aylk prognozu kafasnda hazrlanmadka, hastaln nasl gelieceine, daha nasl bir tedaviye ihtiya olacana ve ne gibi cil tedbirler almmak zorunda kalnacana karar vermedike, bir tek hastann bile yanndan uzaklaamyacakt. Dontsova gnlerden beri ilk defa duyduu o eski ilgiye ve acl bir ekilde dnme yeteneine kavutu. Bu biraz neelenmesine sebep oldu. Koular hemen hemen o eski canllyla dolat. Orada geirdii o karmakark son gnlerde k rahatlk anlar oldu bunlar. Buna ramen koular, sanki bir doktor olarak elinden yetkileri alnm, Allahtan henz hastalara aklanmam affedilmeyecek bir hareketi yznden meslekten atlm gibi dolat. Hastalar sahte bir ciddiyet havasyla muayene etti. Tavsiyelerde bulundu, emirler verdi, adamlara bakt. Fakat iin iin, buzdan parmaklar bel kemiinde bir aa bir yukar dolarlarken o da artk bundan sonra bakalar adna lm kalm konusunda hkm veremiyeceini hissediyordu. Bir ka gn sonra kendisi de ayn cizlikle, ayn sersemlikle bir hastanenin karyolasnda yatacak, grne aldrmayarak kendisinden daha yal ve tecrbeli kimselerin verecei hkm renmek iin bekleyecekti. O sancdan korkacakt. Belki yanl hastaneye girdiini dnerek, pimanlk duyacakt. Belki doru tedavi yapldndan kukulanacakt. Ve, mutluluun doruuymu gibi, hastane pijamalarn karma ve geceleri eve gitme hakknn hayalini kuracakt. Btn bunlar Dontsova'nn kafasna t ve onun, yine her zamanki gibi ak -seik mantk yrtmesine engel oldu. Vera Kornilyevna, bu bedel karl istemedii, hatt aslnda hi istemedii bu yk neesizce yklendi. Lyudmila Afanasyevna'y 'Anne' diye arrlard. Vera iin bo bir sz deildi bu. arasmda en ktmser tehisi Vera koymutu. Gen kadn, Lyudmila Afanasyevna'nn ok tehlikeli bir amaliyatla kar karya olduunu dnyordu. Kronik radyasyon hastal yznden bnyesi zayflam olan Dontsova'nn bu ameliyattan sa kmamas ihtimali de var

 438 - d. Vera bugn Dontsova'nn yanndan yryor ve bunun son defa olup olmadn dnyordu. Belki de yllarca bu yataklarn arasnda yrmek zorunda kalacak ve her gn kalbinde szyla kendini doktor yapan bu kadm dnecekti. Usulca, gznden akan bir damla ya sdi. Fakat bugn her zamankinden daha da durulukla her eyi nceden tahmin etmek, sormas gereken nemli sorulardan bir tekini bile karmamak zorundayd, imdi elli kiinin hayat kendisine bal olacakt. Dncesini soraca kimse olmayacakt yannda. Bylece kaygl ve dalgn, koular dolatlar. Bu hemen hemen yarm gn srd. nce kadnlar kouunu ziyaret et- ter. Sonra sahanlktaki ve koridordaki btn hastalar. En son Sibgatof'a eritiler. Bu sessiz Tatar' kurtarmak iin ne kadar ok almlard. Yalnzca lm bir ka ay eriye atabilmilerdi. Ne aylard bunlar? Sahanln ksz, hava almayan kesinde srle cek iler acs bir yaant. Artk adamn bel kemii kendisine destek olamyordu. Yalnzca srtna bastrd kuvvetli iki kolu onun dik durmasn salyordu. Adam ancak yakndaki koua kadar yryebiliyordu. Orada oturup, konumalar dinlemekteydi. ine ektii hava, uzaktaki bir vasistasdan geliyordu. Tek g de tavand. Fakat tbbi tedavi, hademelerin kavgalar, hastane yemei ve arada srada oynanlan domino oyunlarndan baka bir ey olmayan bu sefil hayat, evet bu hayat yznden bile doktorlar koular dolarken adamn gzleri minnetle parlayveri- yordu. Dontsova, alt ly bir tarafa brakp, Sibgatof'un- kini kabullendii takdirde kendisinin yine de ansl saylacan dnd. Sibgatof bunu, Lyudmila Afanasyevna'nn son gn olduuna dair birtakm sylentiler duymutu. Tek kelime sylemeden birbirlerine baktlar. Yenilmi fakat yine de birbirlerine sadk iki mttefiktiler onlar. Yaknda kazanann kams onlar yeryznn birbirinden uzak kelerine srecekti. Dontsova'nn gzleri, Anlyacam ben elimden geleni yaptm, araf, diyordu. Fakat ben de yaralandm. Dmek zereyim. Tatar'n gzleri, Biliyorum, Ana, diye cevap verdi. Be-

 439 - i karnnda tayan kadn benim iin senden daha fazla bir ey yapmad. Ama ben seni kurtaramam. Akhmadzhan'n hastalnda olaanst bir baarya ulamlard. Vaka onlara erken gelmi, her ey tam teoriye gre yapm ve yine tam teoriye gre hepsi de kendi kendilerini hakl karmlard. Adamm ne kadar radyasyon aldn hesaplamlard. Ve Lyudmila Afanasyevna aklad: Taburcu olacaksn! Bahemirenin durumu nceden renip vestiyerden adamn sokak elbiselerini getirebilmesi iin bu ii sabah daha erken yapmalar gerekti. Fakat Akhmadzhan koltuk deneine ihtiya kalmadan, merdivenlerden koarak indi ve Mita'ya gitti. Bu hastanede bir gn daha kalmaya dayanamayacakt. Bu akam arkadalar onu Eski ehirde bekleyeceklerdi. Vadim, Dontsova'nn o ksm terkederek Moskova'ya gideceini biliyordu. Bu yle olmutu: Bir akam nce annesinden bir telgraf gelmiti. Bunun zerinde iki kiinin ad vard. Kendisinin ve Lyudmila Afanasyevna'mn. Annesi kolloidal altnn hastaneye gnderileceini bdiriyordu. Vadim, hemen topallayarak aaya inmiti. Dontsova, Halk Sal Bakan lmdayd. Fakat Vera Kornyevna telgraf grmt. Gen adam kutlayarak, onu hemen orackta radyolog Ella Rafai- lovna'yla tantrmt. Altn, radyoloji brosuna gelir gelmez, tedaviyi bu kz yapacakt. Ayn anda zgn Dontsova ieri girmiti. O da telgraf grmt. 0 zgn haline ramen, Va- dim'e cesaret verici bir tavrla bam sallamaya alt. Dn Vadim mutluluuna kendisini kapp koyuvermiti. Gece bir trl uykuya dalamamt. Fakat sabahleyin altnn ne zaman geleceini kendi kendisine sormaya balamt. Eer bunu annesine vermi olsalard, altn bugn orada olacakt. Acaba altnn oraya gelmesi gn alr myd? Yoksa, bir hafta m alrd bu? Doktorlar karyolasna yaklatklar zaman Vadim onlar bu soruyla selmlad. Ludmila Afanasyevna ona, Bir ka, gn iinde, dedi. Tabii bir ka gn ierisinde burada olur! (Fakat kendi kendine, Ben o 'bir ka gn' pek iyi bilirim, diye dnd. Byle bir olaya tank olmutu. Moskova'da bir enstit tbbi bir malzemenin bir Ryazan hastanesine gnderilmesini emretmiti, memur bu ad Kazan olarak yazmt. Bakanlkta ise Bakanlk olmadan bir tek i bile yaplabilir miydi? bunu yanllkla Kazak olarak okumular

 440 - d. Bylece ilc uzaklardaki Kazakistan'da Alma-Ata'ya yollamlard.) Bir mjde bir insan nasl etkiyordu? Son zamanlarda ok hznl olan siyah gzler imdi umutla parhyordu. Keleri daima aaya doru kvrlan dolgun dudaklar dzelmi ve tekrar genlemiti. Tra olmu, temiz, sakin ve nazik Va- dim'in her taraf, doum gnnde bir armaan yamuruna tutulmu gibi l d. Son iki haftada nasl da yle mitsizlie kaplmt? radesi nasl zayflamt? rade, kurtulutu. rade her eydi. imdi bir yar olacakt. imdi bir tek ey nemliydi: Metas - tas otuz santim derlemeden altnn o iki bin millik yolu amas. Ondan sonra altm kasn, iyiletirecekti. Vcudunun geri kalan ksmlarm koruyacakt. Bacan? Eh, bacan feda edebilirdi. Belki de, gelimeyi tersine eviren radyoaktif altm baca da iyi edebilirdi. Bilim bile bizim umutlanmamza engel olamaz. Onun, zellikle onun yaamas adlet ve mantk asndan insana zorunlu grnyordu. lm kabul etmek, kara panterin kendisini paralayarak ldrmesine gz yumma dncesi budalaca, zayfa ve kendisine yaramayan bir eydi. Yeteneine olan gveni, iyileme umudunu arttryordu. yileecekti, iyileecekti, iyileecekti! O anda altn gnderdikleri kurun mahfazaya neler olduunu hayl etmeye alrken btn vcuduna yaylan mutlu heyecan yznden yar gece uyuyama- d. Bu bir yk arabasnda myd? Yoksa bunu hava alanna m gtryorlard? Yoksa bu oktan uaa m konulmutu? Baklar, karanlk gecede iki bin mi aarak oraya gitti. Gen adam, altn daha abuk gndermeye alt. Eer melekler var olsayd, onlardan da yardm isterdi. imdi doktorlarn ne yapacaklarn anlamak iin onlar pheyle seyrediyordu. Onlar kt bir ey sylemediler. Yzlerinde, durumu aklayacak bir ifade belirmesine engel oldular. Fakat; parmaklar onu drtkledi. Doru, yokladklar yalnz karacieri deildi. Onun bir ok yerini drttrerek aralarnda teklifsizce konutular. Vadim, karacierini dier taraflarndan daha fazla yoklayp yoklamadklarn kafasnda hesaplamaya alt. (Hastann sinirlerinin ne kadar gergin olduunu, onlar ne kadar dikkatle szdn farketmilerdi. Bu yzden hi yeri yokken safrasn ve salglarn yokladlar. Fakat usta parmak

 441 - lan karacierinde ne deiiklikler olduunu anlamaya alyordu.) Rusanof'un yanndan abucak geemezlerdi. Adam, hissesine den o zel ilgi payn bekliyordu. Son zamanlarda adam bu doktorlara snmaya balamt. eref Payeli Doktorlardan ya da Profesr delerdi ama onlar kendisini gerekten iyetirmilerdi. Boynundaki tmr rahata oynuyordu. Bu klp yasslmt. Anlalan balangtan beri onlarn iddia ettikleri gibi yle tehlikeli bir durumu yoktu. Doktorlara, Buraya bakn, yoldalar, dedi. O inelerden bktm. Yirmiden fazla yapld artk. Bu yetmez mi? Belki de tedaviyi evde tamamlatabirim. Kan gerekten berbat haldeydi. Hem de kendisine drt defa kan verilmi olmasna ramen. Sar, zayf ve kupkuruydu. Bandaki takke bile byk duruyordu. Rusanof, Dontsova'ya drstlkle, Genel olarak, teekkr ederim, doktor, diye itiraf etti. Balangta yandm. Adam, hatalarn itiraftan holanrd. Beni iyi ettiniz. Teek krler. Dontsova, dalgn bir tavrla bam sallad. Alakgnlllkten ya da utangalndan deil. Sadece adamn neden s- zettiini anlamm olmasndan. Hl adamm salglarnn ounda tmrlerin belirmesini bekliyorlard. Bunun srati Rusanof'un bundan bir yl sonra hl hayatta olup olmayacan kararlatracakt. Dnlecek olursa, ayn ey Dontsova'nn kendisi iin de sylenebilirdi. O ve Gangart, Rusanof'un koltuk altlarn ve kprck kemiinin etrafn iyice drtklediler. Parmaklarm ylesine bastrdlar ki Rusanof acyla kvrand. Orada bir ey yok. diye onlara gven verdi. Adam artk onlar m kendisini bu hastahkla korkuttuklarn anlamt. Fakat dayankl adamd o ve buna rahatlkla dayanyordu. Kendi kendisinde kefettii bu dayankllktan gurur duyuyordu. ok daha iyi. Dontsova ona ihtar etti. Fakat ok dikkatli olmalsn Yolda Rusanof. Sana bir iki ine daha yaptrr ve herhalde ondan sonra seni taburcu ederiz. Fakat her ay kontrole gelmelisin. Sen kendin de her hangi bir yerinde bir ey grrsen hemen buraya gel. Sevinen Rusanof, bu zorunlu aylk kontrole gelilerin

 442 yalnzca bir formalite olduunu deneylerde renmiti. Bu kontrollerle i banda olanlar hastalarn filerine bir iaret koyuyor ve bylece gerekli eyleri yapm olduklarn da gsteriyorlard. Adam, mjdeyi ailesine vermek iin telefona gitti. Sra imdi Kostoglotof'tayd. Gen adam doktorlar kark duygularla bekliyordu. Bir bakma onlar kendisini kurtarmlard. Bir bakma da onu mahvetmilerdi. Bir fda balla makine ya eit miktarda birbirine karmt. Elde edilen ey de ne yenilebilirdi, ne de tekerleklerin yalanmasna yarard. Vera Kornilyevna yatana yalnz bana yaklat zaman yalnzca Vega'yd. Bir doktor olarak ona ne sorarsa sorsun, ne salk verirse versin onu seyretmek Oleg'in houna gidiyordu. Geen haftalarda Oleg nasl olmusa, kadm, gcn sakatlamakta srar ettii halde affetmiti. Gen adam, bir bakma kadnn vcudu zerinde hak iddia edebileceini kabullenmiti. Kendisini onun eline brakmak kalbini styordu. Kadn kouu dolamas srasnda ona geldii zaman Oleg, Vega'- nn kk elini okama arzusuna kaplmaktayd. Ya da o kk ellerin yzn okamasn istiyordu. Doktorlar imdi birlikte gelmilerdi. Kurallar byle bir davran engelliyordu. Ve Oleg kendisini o hakszla uram gibi hissetmekten, ve durumu kavrayamamaktan kurtaramad. Dontsova, onun yatana otururken, Naslsn? diye sordu. Vega kadnn arkasnda durarak Oleg'e hafife, pek hafife glmsedi. Gen adama kar duyduu beenme ve hatt o yenilmez her karlalarnda ona hafife glmseme arzusu yeniden canlanmt. Fakat bu gn glmsemesi gizliydi. Kostoglotof, yere doru sarkan ban kaldrarak, yasta dayad. Yorgun yorgun, Pek iyi deilim, diye cevap verdi. Ani bir hareket yaptm zaman buramda, gsmde br basn hissetmeye baladm. Bana yeteri kadar tedavi grmm gibi geliyor. Ltfen artk brakn da gideyim. Bunu o eski heyecanl haliyle istememiti. Yava yava uyuuk uyuuk konuuyordu. Sanki bakasyla ilgili bir olaydan sz ediyormu ve bu srar edilemeyecek kadar ortada bir eymi gibi bir hali vard.

 443 Gerekten Dontsova, kendisi de srar etmiyordu. O da yorgundu. Kelle senin. Bununla istediini yap. Fakat tedavi henz sona ermedi. Im tedavisi yaplan blmlerin evresindeki deriyi muayeneye koyuldu. Deri, durma zamannn geldiini ihtar ediyor gibiydi. In durdurulduktan sonra dokularn tepkisi da ha da artabirdi. Dontsova, Gnde iki tedavi gryor, deil mi? diye sordu. Gangart, Artk gnde bir defa, diye cevap verdi. (Kadn bu basit kelimeleri biraz yayarak, hafife bouk bir sesle sylemiti. Sanki dokunakl, yree giden tatl, efkatli bir eyler sylyordu.) Bir kadnn uzun salar gibi, acaip canl iplikler onu, ve bu hastay birbirlerine dolatrmt.. kisini rd bir an iine almt. plikler ekilerek koptuu zaman strap eken de sadece kadn olmutu. Bu Oleg iin strap verici bir ey deildi. evresindekiler ise hi bir eyin farkna varmamlard. Vera, Zoya'yla olan gece sahnelerini rendii gn, sanki bir tutam sa yerinden koparlmt. Belki de her eyi byle sona erdirmek daha iyiydi. O ipliklerin kopmas Vera'ya erkeklerin kendi yalarnda deil daha gen kadnlar istedikleri kanununu hatrlatmt. Artk kendi zamanmn getiini unutmamalyd. Fakat ondan sonra Oleg rastlantyla deil de tasarlanarak karsna kmaya balamt. Kadnn her szn dikkatle dinliyor, onunla tatl tatl konuuyor, ayn tatllkla yzne bak yordu. Sa - iplikler tek tek ayrlmaya ve sonra da tekrar birlemeye balad. Neydi bu iplikler? Mantksz, aklanamayan eylerdi bunlar. Artk oradan ayrlacakt. Kendisini kuvvetli bir pene orada tutabilirdi. Oleg oraya ancak ok hasta olduu zaman, lm kendisini zorlad zaman dnecekti. Ne kadar salkl olursa, o kadar az gelecekti. Belki de hi gelmeyecekti. Lyudmila Afanasyevna, Ona ne kadar sinestrol verildi? dedi. Kostoglotof, daha Vera Kornyevna bir ey syleyerneden, gereinden ok, diye cevap verdi. Bulank gzlerle bakyordu. Bana ondan btn hayatm boyunca yetecek kadar verildi.

 444 Baka zaman olsayd Lyudmila Afanasyevna onun byle kaba bir cevap vermesine gz yummazd. Gen adam iyice azarlard. Fakat artk cesareti iyice krlmt, kouun dolalmasn zorlukla tamamlayabilecekti. Brakmak zere olduu belirli mevkii dnda pek itiraz edemezdi, iin dorusu aranlacak olursa, barbarca bir tedaviydi bu. Koutaki dier hastalarn kendisini duymamalar iin alak sesle ve Oleg'i yattrmak ister gibi, Sana tavsiyem u, dedi. Aile mutluluu arama. Daha uzun yllar yaayacaksn ama normal bir aile hayat sremiyeceksin. Vera Kornilyevna gzlerini yere dikti. nk... unu unutma. Senin hastaln feci biimde ihmal edilmiti. Bize ok ge geldin. Kostoglotof, pek feci durumda olduunu biliyordu. Fakat bunjn dobra dobra aklandn duyunca azn at : Hm, evet, diye mrldand. Fakat kendisini rahatlatacak bir ey dnmt, ilgili makamlar zaten bunun gereine bakarlard sanrm. Ona tezan ve pontax vermeye devam et, Vera Kornilyevna. Fakat onun dinlenmesi iin ara vermelisin. imdi yle yapacaz, Kostoglotof: Sana aylk sinestrol iin reete vereceiz. Bu artk eczanelerde bulunuyor. Bundan satn alr ve evine gtrme yolunu da bulursun. Eer evde sana ine yapacak hi kimse yoksa o zaman bunun haplarn al. Kostoglotof nce kadna evi ve hi bir yakn olmadn sylemek iin dudaklarn kprdatt. Sonra ona sinestrol alacak paras olmadn aklamay ve nihayet ar ar intihar edecek kadar aptal olmadn homurdanmay dnd. Fakat kadnn yz yeilimsi kl rengiydi. Gayet yorgun bir hali vard. Oleg, fikrini deitirerek dilini tuttu. Akhmadzhan koarak geri dnd. Her ey ayarlanm, hemire de elbiselerini almaya gitmiti. O gece arkadalaryla iecekti artk. Ertesi gn ktlarn almak ve hastaneden resmen taburcu edilmek iin gelecekti. Gitgide heyecanlanyor, oradakilerin o zamana kadar iitmedikleri bir biimde daha abuk ve yksek sesle konuuyordu. Hareketleri sert ve kuvvetliydi. Sanki onlarla birlikte bu hastanede iki ay yatan o deildi. Siyah ksa kesilmi salarnn, kmr gibi kara kalarnn altnda gzleri bir sarhounki gibi alev alev yanyordu. Btn vcudu yeni bir yaama sevciyle eviklemi, canlanmt. Oradan hemen ayrlmaya hazrd. E

 445 yalarn almak iin komaya balad. Duraklad. Sonra da ilk kat hastalaryla birlikte yemek yeme izni almak iin aksi yne seirtti. O srada Kostoglotof'u tedavi iin rntgen odasna ardlar. Gen adam srasn bekledi, sonra da nlarn altna yatt. Ve havann neden o kadar kasvetli olduunu anlamak iin verandaya kt. Btn g, hzla geen kuruni bulutlar kaplamt. Bunlarn arkasndan iddetli bir yamurun habercisi olan mor bulutlar ar ar srklenmekteydi. Fakat hava ok scakt. Ancak bir bahar sana olacakt bu. Oleg yrye kmayarak, koua dnd. Koridordan ilerlerken Akhmadzhan'm yksek sesle bir hikye anlattn duydu. Allah belm versin, onlar askerlerden de daha iyi beslediler. Neyse hi olmazsa onlardan daha kt beslemediler. Ayda paylarna hemen hemen 4- ko yiyecek dyordu. Onlara pislik yedirmeliydiler! ? Hi bir zaman almyorlard onlar! Onlar i blgesine gtrrdk. Hepsi de kaar, saklanarak btn gn uyurlard. Kostoglotof, sessizce eikte durdu. Akhrnadzhan, elinde knyla, yastk klflar ve araflar alnm olan yatann yannda durmu, btn koua son hikyesini anlatyordu. Kou tamamiyle deimiti. Federau gitmiti. Filozofla ulubin de yle. Oleg, Akhmadzhan'm bu hikyeyi kouun eski sakinlerine anlattn hi duymamt. Kostoglotof usulca, Demek hi bir ey ina etmediler? diye sordu. Demek o blgede hi bir ey yaplmad? ey... Baz eyler ina ettiler. Akhrnadzhan, biraz a- alamt. Fakat bunlar da kt yaptdar. Kostoglotof, sanki ok yorulmu gibi daha da yavaa, Onlara yardm edebilirdin, dedi. Akhrnadzhan, abucak cevap verdi. Bizim iimiz tfekle, onlarnki krekleydi. Oleg, bu komu hastaya onu ilk defa gryormu gibi bakt. Fakat hayr, belki de onu kuzu postundan paltosu ve otomatik tfeiyle yllarca grmt. Domino oyunundan baka bir eitim grmemi olan Akhrnadzhan aslnda iten ve basit bir adamd. Bir insann, yllarca ve yllarca durumu olduu gibi anlatmasna izin verilmezse, kafa bir daha doruyu bulamaz, aldan

 446 maya balar ve insann bir vatandan anlamas, Merih'ten gelmi birini anlamasndan daha g bir hal alr. Kostoglotof, vaz gemedi. Bunu nasl tasavvur ediyorsun? nsanlara pislik yedirmeyi mi istiyorsun? aka ediyordun, deil mi? aka etmiyordum. Onlar insan deil. nsan de! Akhrnadzhan kendinden emin ve fkeli bir tavrla srar etmiti. Kostoglotof'u da ikna edeceini, onu da dierleri gibi kendisine inandracam umuyordu. Oleg'in bir srgn olduunu biliyordu tabii. Fakat onun kamplarda kaldndan haberi yoktu. Kostoglotof, Rusanof'un yatana bakt. Pavel Nikolaye- vi'in Akhmadzhan' destekleyecek ekilde konumamasna hayret etmiti. Fakat Rusanof kouta deildi. Kostoglotof, ar ar, kelimelere basa basa konutu. Ben de senin orduda asker olduunu sanyordum. Demek hizmet grdn ordu b-u-u-u. Sen Beria'ya hizmet ettin. yle deil mi? Akhrnadzhan, kzararak, Ben Beria'y fn tanmyorum, diye bard. Baa kimin geirildii benim stme vazife deil, Benim iim ufack bir eydi. Sana grevini yapman syledikleri zaman, sen de hizmet edersin... OTUZ NC BLM Yamur o akam balad. Btn gece yad. kan rzgr gitgide souklat. Ve perembe sabah artk sulu kar yayordu. Hastanede baharn geldiini syleyerek, pencerelerini zamanndan nce am olanlar iyice slandlar. Bunlarn arasnda Kostoglotof da vard. Kar, perembe gn yemek zaman durdu. Yamur da yle. Rzgr kesildi. Gk yz kapal, souk ve hareketsizdi. Gne batarken gn bat kesi ince, altn bir zincir gibi prdad. Cuma sabah Rusanof taburcu edildii zaman gkyz akt. Bir tek bulut bile yoktu. Sabah gnei kaldrmlardaki ve im alanlarn arasndan geen yollardaki byk su birikin tilerini kurutmaya balad. Herkes gerek, tersine dndrlmesi imknsz baharn

- 447 baladn hissediyordu. Btn k pencerelere sktrdklar kt eritleri kesip kardlar. Pencere kanatlarndaki srgleri ekerek, camlar atlar. Kuru macunlar yerlere sald. Hademeler spreceklerdi bunlar. Pavel Nikolayevi, ehir kln hastanenin vestiyerine teslim etmemiti. Hastaneden verilen pijama ve terlikleri de almamt. Gnn istedii saatinde kp gidebirdi. Sabah leyin, kahvaltdan hemen sonra onu almaya gelder. Gelenler de kimlerdi? Arabay gen Lavrik kullanyordu. Delikanl daha bir gn nce ehliyetini almt. Okul tatile girmiti. Lavrik partilere, Maika gezintilere katlyordu, genler pek sevinliydiler. Kapitolina Matveyevna da ikisiyle birlikte gelmi, bykleri evde brakmt. Lavrik, babasn eve gtrdkten sonra arkadalarn arabayla gezdireceini aklad. Yura'sz bile otomobili ne kadar iyi kullandn gstermesi gerekirdi. Geriye doru evrilen bir film gibi, her ey tersine olarak tekrarland. Ama imdi her ey neeliydi. Pavel Nikolayevi pijamasyla ba hemirenin odasna girdi ve gri bir elbiseyle kt. Mutlu Lavrik, zincire takl araba anahtarn gururla parmann etrafnda eviriyordu. Yeni lcivert elbiseleriyle yakkl, uysal bir genti. Maika'yla holde tartt dikkate alnmazsa, hemen hemen olgun bir insan saylabilirdi. Maika, sordu. Btn kaplar kilitlemeyi unutmadn ya? Hepsini de kilitledim. Pencereleri kapattn m? Git de bak. Maika, siyah buklelerini uurarak kotu ve sonra da dnd. Hepsi de kapal. Sonra da birdenbire yznde korku dolu bir ifade belirdi. Bagaj yerini kapattn m? Git de kontrol et. Kz tekrar kotu. Hastalar hl ellerinde sar svyla dolu kavanozlarla holden geerek laboratuara gidiyorlard. Yorgun, uuk yzl strapla kvranan yeni hastalar yine oturmu ieri alnmalarn bekliyorlard. Biri banklardan birine uzanmt. Fakat Pavel Nikolayevi btn bunlara sknetle, hatta tenezzlen bakt. Kendisinin artlardan daha gl, cesur bir adam olduunu ispat etmiti. Lavrik babasnn bavulunu tad. Arkasna bej bir par-

 448 - des giymi olan bakr rengi sal Kapa, mutluluktan daha gen duruyordu. Ba hemireye bayla gidebileceini iaret ettikten sonra, kocasnn koluna girdi. Maika ise babasnn dier koluna asld. Bamdaki apkaya bak! Yeni, izgili apkasna bir bak! Biri arkadan seslendi. Pasha! Pasha! Hepsi de dndler. Chaly, ameliyathane ksmnn koridorundan geliyordu. Salkl bir grn vard. Yz bile sararmamt. Onun hasta olduunu gsteren tek ey hastane pijamasyla terliklerdi. Pavel Nikolayevi, neeyle onun elini skarak, Kapa, ite bu hastane cephesinin kahraman, dedi. Sizi tantraym. Onun midesini aldlar ama adam sadece glyor. Chaly, Kapitolina Matveyevna'ya takdim edilince topuklarn zarif bir ekilde birbirine vurarak, ban yana doru edi. Bunu yar saygyla, yar aka olarak yapmt. Telefon numaran, Pasha! Chaly, Rusanof'a hatrlatt. Telefon numaran brakmay unutma. Pavel Nikolayevi onu duymam gibi yaparak, kapy ekitirdi. Chaly iyi bir adamcazd ama baka evredendi. Deiik fikirleri vard. Belki de onunla iliki kurmak pek yerinde olmazd. Rusanof, onu kibarca red etme aresini arad. Veranda'ya ktlar ve Chaly'nin gz hemen Moskvi'e iliti. Lavrik bunu dndrmt bile. Chaly, gzleriyle arabaya yle bir deer biti. Senin mi? diye sormayarak, yalnzca, Ka mil yapt? dedi. Henz on bin mil bile olmad. O halde lstikler neden bu kadar anm? Kt lstik aldk da ondan... Bunlar byle yapyorlar ite. Bir de kendilerinden 'ii' diye bahsediyorlar!.. Sana yeni lstik bulaym m? Maksim! Sahi bulabilir misin? O tatl yldzna bahse girerim ki bulurum! Bu sz bir aka tabii! Telefon numaram al. Yaz numaram. Rusanof'un gsn drtkledi. Buradan kar kmaz sana sz veriyorum, bir hafta ierisinde o lstikleri bulacam. imdi Rusanof'un Chaly'e telefon numarasn vermesi iin gerekli bir sebep vard. Pavel Nikolayevi cep defterinden bir sayfa kopararak, hem evinin, hem de brosundaki zel tele fonun numaralarn yazd.

--449-Maksim, Tamam, dedi. Oldu! Seninle telefonlarz! Maika, n tarafa skt. Annesiyle babas arkaya getiler. Maksim, onlar uurlarken, Dostluumuzun erefine! di- \ye bard. Kaplar arplarak kapand. Chaly, onlar selmlamak iin yumruunu kaldrd. Gzel bir hayatm erefine! Lavrik, Maikay imtihana balad. E? imdi ne yapacam. Motr m altracam? Maika, hemen cevap verdi. Hayr. nce bunun ntrde olup olmadna bakacaksn - Hareket ederek, arada srada rastladklar su birikintilerinin iinden akrtyla getiler ve ortopedi blnn kesini dndler. Burada yrye km olan gri rob d ambrl, izmeli, zavjf bir hasta ar ar asfalt yolun ortasndan ilerliyordu. Pavel Nikolayevi onu tanmt. Hemen, yice kornaya bas, dedi. Lavrik, kornay ksaca fakat iddetle ald. Zayf adam sert bir hareketle abucak yan dnerek, etrafna baknd. Lavrik gaza basarak, adamn sadece on santim andan geti. Ona Ogloyed adn takmtm. Onun ne kadar kskan, iren bir adam olduunu bir bilseniz. Kapa, iini ekti. Buna amamalsn, Pasik! ans olduu yerde, kskanlk da vardr. Eer ansn varsa herkes seni kskanr. Rusanof, homurdand. Snf dman. Eer zaman baka olsayd... Lavrik, gld. Bi# an arkasna dnerek onlara bakt. O halde adam ineseydim. Bana korna almam neden sylediniz? Kapitolina Matveyevna, korkuyla, Araba kullanrken arkaya bakmaya kalkma! dedi. Maika, tekrarlad. Arkana bakmaya kalkma! Sonra da grltl grltl gld. Ama ben arkama bakabilirim. yle deil mi, anne? Ban bir saa, bir sola evirdi. Onun kzlar arabayla gezdirmesine izin vermeyeceim. Bu ona ders olur. Salk merkezinden karlarken Kapa cam indirerek, batl Kanser Kouu F : 29

 450 inanlarna uygun bir ekilde kk bir paray dar att. AUah kahretsin. Bir daha buraya dnmeyeceimizi umarm! imdi hi biriniz de arkaya bakmayn! O srada Kostoglotof, kfrleri arka arkaya dizerek onlara doya doya svyordu. Ertesi sabah oradan mutlaka ayrlmas gerektiine karar vermiti. Herkesin taburcu edildii bir srada hl burada olmak cesaretini kryordu. Hi bir eye zaman bulamyacakt. Gerekten onu ertesi gn taburcu edeceklerine sz ver-f milerdi. Yumuak, gneli gn scaklat. Her ey scakl abucak emerek, kurudu. Her halde Ush - Terek'de de baheleri kazyor, sulama kanallarn temizliyorlard. Oleg, yrrken dncelerinin daldan dala atlamasna izin verdi. Ne ans: kyden o iddetli don srasnda lmne gitmek zere ayrlmt. Ve imdi baharn en gzel zamannda dnecekti. Bahesine istedii eyleri ekebilirdi. Topraa bir ey sokmak ve sonra da bunun yerden fkrarak, bydn grmek o kadar zevkli bir eydi ki. Fakat herkes bahesinde ift ift alyordu. Kendisi yalnz olacakt. Yoluna devam ederek, ba hemireyi ziyarete karar verdi. Mita kendisini, Hastanede bo yer yok, diye durdurduu gnden beri aradan uzun bir zaman gemiti. oktan dost olmulard onlar. Mita merdivenin altndaki odada oturuyordu. Odada pencere yoktu, elektrik yanyordu burada. Oda dardan gelen birinin gzlerinin ve cierlerinin dayanabilecei bir yer deildi. Kayt kartlarn sraya dizen Mita, bunlar bir yndan alarak yeni bir yn yapyordu. Kostoglotof eilerek, alak kapdan zorlukla girdi. Mita, bir isteim var. nemli bir istek. Mita, uzun, sert ifadeli yzn kaldrd. Yz doduu gnden beri byle irkindi. Hi kimsenin iinden bu yz pmek ya da okamak gelmemiti. Bunu canlandrabilecek olan sevgi ve efkat hi bir zaman ifade edilmemiti. Ve Mita bir yk beygiri halini almt. Nasl bir istek? Yarn taburcu ediliyorum. Senin namna ok sevindim. Mita iyi bir kadnd. Oysa ilk bakta insana ok fkeliymi gibi gelirdi.

--451-Yalnz bu kadar deil. Yarn ehirde yapmam gereken bir sr ey var. Akama da buradan ayrlmak istiyorum. Hastalarn elbiselerini vestiyerden ok ge getiriyorlar. Saatler geiyor. Benim iin yle bir ey yapabir misin, Mitoka? Benim eyalarm bu gn alp bir yere sakla. Yarn sabah erkenden aaya inerim. Giyinip hastaneden ayrlrm. Mita iini ekti. Byle eyler yapamayz. Nizamettin bunu duyarsa... Hi bir zaman duymaz! Bunun ynetmeliklere aykr olduunu biyorum, Mitoka. Fakat bir insan ancak kurallara kar gelerek yaayabilir. Ya seni yarn taburcu etmezlerse? Kesin bu. Vera Kornilyevna yle syledi. yle de olsa bunu kendisinden duymalym. Pekl. Gidip onu grrm. Haberi duydun mu? Yoo. Hangi haberi? Hepimizi yln sonunda serbest brakacaklar syleniyor. Bunun doru olduuna yemin ediyorlar. Kadm bu sylentiyi syler sylemez irkin yz dzgnleti. 'Hepimiz' dediin kim? Sen mi? Biz ve siz. Btn srgnler. Buna inanmyor musun? Korkuyla Oleg'in dncesini aklamasn bekledi. Oleg, ban kad. Yzn buruturarak, tek gzn ta- mamiyle kapatt. B-belki... Genel olarak... ey... mmkn bu. Fakat byle sylentileri o kadar sk duydum ki, kulaklarm and artk. Fakat bu sefer bunun kesin olduunu sylyorlar. ok kesin bu. Kadn buna inanmay o kadar istiyordu ki, Oleg phelerini aklayamazd. Gen adam, alt dudan st dudann altna sktrarak dnd. Evet, bir eyler oluyordu tabii. Bir iler dnyordu. Yksek Mahkeme yeleri atlmt. Fakat deiiklik pek ar oluyordu. Bir aydr baka hi bir ey olmamt. Oleg tekrar pheye kapdmaya balamt. Tarih, hayatlarmza, kalplerimize gre ok ar erler. Daha ziyade kadn memnun etmek iin, Allaha kr! dedi. Sonra ne olacak? Sen buradan ayrlacak msn? Mita, iri trnakl ellerini keleri bklm kartlarn zerine dayayarak parmaklarn at. Adeta sessizce, Bilmiyorum, dedi.

 452 Sen Salsk'l deil misin? Evet. Oras daha m iyi? Kadn, fsldad. Hr-ri-yet. Belki de kadn hl kynde biriyle evlenebileceini umu- . yordu. Bu ihtimal akla daha yaknd. Oleg, Vera Kornilyevna'y bulmaya gitti. nce baarszla urad. nce onun rntgen blmnde olduunu, sonra da operatrlerin yanna gittiini sylediler. Sonunda Oleg, kadnn Lev Leonidovi'le koridordan ilerlediini grd. Pelerinden hzla gitti. Vera Kornilyevna, sizinle bir dakika grebir miyim? Oa seslenmek, kadm iin zel bir ey sylemek ok hotu. Oleg, Vera'yla konuurken kulland tonun, dierlerine kar kullandna hi benzemediinin de farkndayd. Kadn dnd. Omuzlarnn kklnden, ellerinin duruundan ve dalgn yznde dolu geen gnn yorgunluu anlalrd. Herkese gsterdii ilgiyi ona da gstererek hemen durdu. Evet?... 'Kostoglotof' diye eklemedi. Bu ad, doktorlar ya da hemirelerle konuurken nc kii olarak kullanrd. Kar karya geldikleri zaman Oleg'in adn hi bir trl sylemezdi. Vera Kornilyevna, senden byk bir istekte bulunacam... Mita'ya yarn kesinlikle hastaneden taburcu edileceimi syler misin? Neden? Bu ok nemli. Anlyacan yarn akam ehirden ayrlmam gerek. Bunun iin de... Pekl Lev. Sen git. Ben bir dakika sonra sana katlrm. Lev Leonidovi, yoluna devam eti. Kamburumsu vcudu sallanyordu. Ellerini nlnn n ceplerine sokmutu. Srt, nln balarn geriyordu. Vera Kornilyevna, Oleg'e : Odama gel, dedi. Gen adamn nnde yrd. Hafifti. evikti. Oleg'i, gen adamn bir keresinde Dontsova'yla uzun uzun tartt rntgen odasna soktu. Yine o kaba yzeyli masann yanma oturdu. Oleg'i de oturmaya d avet etti. Fakat gen adam ayakta durdu. Odada baka kimse yoktu. Gne, toz zerrecikleri dolu altndan bir stun halinde ieri giriyordu. Inlar makinenin ni

--453-kel kapl blmlerinden yansyordu. Buras, kapal gzle bile grlecek kadar aydnlkt. Ve neeliydi. Ya yarn taburcu edilme iini halledemiyecek kadar megul olursam? Epikriz'i yazmam gerek. Kadn, cidd ve resm bir ekde mi konuuyordu, yoksa kendisine taklyor muydu? Oleg bunu anlyamad. pi... ne? Epikriz. Bu btn tedavinin bir zeti ve sonularn bir deerlendirilmesi. Bu kaytlara geinceye kadar taburcu edilemezsin. Kadnn kk omuzlarna ne kadar da ok i yklenmiti. Her taraftan onu arp, kendisini bekliyorlard. imdi de Oleg onu bir kenara ekmiti. Ve kadn bir de epikriz yazmakla zorunluydu. Fakat Vera orada oturmu prldyordu. Bu prlt yalnz ondan, efkatli, hemen hemen sevgi dolu glmsemesinden gelmiyordu. In parlak yansmalar yelpazeler gibi yaylarak onu saryordu. Buradan ayrlmak iin acele mi ediyorsun? Aslnda acelem yok. ehirde memnunlukla da kalrm ama ehirde geceyi geirebileceim bir yer yok. Tekrar tren istasyonunda kalmay da istemiyorum. Vera, ban sallad. Evet. Otelde de kalamazsn. Yazk. Hastalar daima apartman na alan hemire de hastanede deil. Hastalk izni ald. Ne yapabilirim?... Kelimeleri ar ar sylemiti. st dudam alt dilerinin zerinde dolatryor, bir kt parasna bir eyler iziyordu. Biliyor musun?... Aslnda... Benim... apartmanmda bile kalabilirsin. Ne? Bunu Vera gerekten sylemi miydi? Oleg doru mu duymutu? Kadndan bu szleri tekrarlamasn istese miydi? Vera'nn yanaklar adamakll kzarmt. Buna ramen kadn gzlerini karmad. Bu szleri sanki bir hastann geceyi bir doktorun evinde geirmesi olaan ilerdenmi gibi syleyiver- miti. Yarn benim iin sradan bir gn deil. Sabahleyin hastanede iki saat kalacam. Ondan sonra btn gn evde geireceim. Yemekten sonra tekrar kacam... Geceyi pekl bir arkadamn evinde geirebilirim. Bu beni rahatsz etmez. Alev alev yanan yanaklaryla Oleg'e bakt. Fakat gzleri

 454 duru ve saft. Oleg onu "doru anlam myd? Kendisine teklif edilen eye lyk myd? Oleg, anlyamyordu. Bir kadm byle konutuu zaman insan durumu nasl anbyabilirdi ? Bu bir ok anlama gelebilirdi. Ya da bir anlama. Dnmedi. Dnecek zaman yoktu. Vera beklerken o kadar as bir hali vard ki. Oleg, Teekkrler, deyiverdi. Bu olaanst bir ey tabii. Yz yl nce ocukluunda terbiyeli davranmak ve nazik nazik cevap vermek konusunda kendisine retmi olanlar tamamiyle unutmutu. ok... ho bu... Fakat seni nasl rahatsz ederim?... zlrm o zaman. Vega, glmseyerek, zlme, dedi. Eer iki gn kalman gerekirse bunun da aresine bakarz. ehirden ayrlacana. zlyorsun deil mi? Tabii zlyorum... Evet! Fakat ehirde bir gn daha kalrsam taburcu edildiimi gsteren kttaki tarihi deitirmen, yarn yerine br gn yazman gerekecek. Yoksa komutan ehirden neden ayrlmadm sorar. Bir zrm olmad halde ehirde kaldm iin beni tekrar hapse atarlar. Pekl, bunu ayarlarz. imdi Mita'ya seni yarn taburcu etmesini fakat tarihi br gn olarak gstermesini syleyeceim. yle deil mi? Ne karmakark adamsn. Fakat gzlerinden bu karmakarkln kendisini endielendirmedii anlalyordu. Gld. s/ Karmakark olan ben deim, Vera Kornilyevna. Ka rk olan bu sistem. Bana bir deil iki belge gerekiyor. Neden? Buradaki komutan yolculuk yapmama izin vermi olmasn hakl karmak iin bir kopyeyi alacak, ikincisi de bende kalacak. (Ho, komutana bir kopye vermeyerek, yalnzca bir belge olduunu haykrabilirdi. Fakat; ikinci bir kopyeve ihtiyac var myd? Belki de ikinci sertifika iin fazla m urayordu?) Tren istasyonunda biletimi aldm zaman vermek iin de bir ncs gerekli. Kadm, bir kt parasna bir eyler yazmt. Adresim bu. Evi bulman iin yerini tarif edeyim mi? Evi bulurum Vera Kornyevna! (Hayr, ciddi olarak dnyor muydu ki?... Bu gerek bir davet miydi?) Ve... Kadn bir ka tane doldurulmu sayfa kt ala-

--455-fak bunlar adresi yazl olan kda ilitirdi. Lyudmila Afa- nasyevna'nn bahsettii reete bu. Eczaneden ilc tekrar tekrar alabilmen iin bir ka kopye bu. O illar, o illar! Kadn bunlardan sanki nemli olmayan, adresine yaplan rastlantsal bir ek gibi szetmiti. Vera, o iki aylk tedavi boyunca bundan hi szetmemeyi baarmt. Belki diplomasiydi bu. Kadn ayaa kalkmt bile. Kapya doru gidiyordu. i onu aryordu. Lev beklemekteydi... Birdenbire oday dolduran k yelpazelerinde Oleg onu grd. Fsltl, hafif, dar belli. Sanki kadn ilk defa gryordu. Vega o kadar anlayl, dostu ki. Ve Oleg'in de ona yle ihtiyac vard ki. Evet, gen adam onu sanki yalnz imdi, ilk defa gryordu. Oleg birdenbire neelenerek, iyice samimileti. Vera Kornilyevna, dedi. Neden uzun zamandan beri bana fkeliydin? O kendisini kaplayan n arasndan Oleg'e ok olgun grnen bir glmsemeyle bakt. Sulu olduun bir ey yok muydu? Hayr. Hi bir ey? Bir tek ey bile yok, Hatrlamaya al. Hatrlayamam. Sen bana bir ip ucu ver. Gitmem gerekiyor... Anahtar elindeydi. Kapy kilitlemesi gerekti. Ve gitmedi. Onunla beraber olmak ne kadar hotu! Oleg btn gn orada durabilirdi. Kadm koridordan ilerledi. Ufak tefek bir kadn. Ve Oleg durarak onun gidiini seyretti. Ve sonra hemen yrye kt. Bahar gelmiti. Oleg taze havaya doyamyordu. ki ' saat hi bir ey dnmeden dolat. Havay ve scakl iine sindiriyordu. imdi hapis olduu bu drt ke im alandan ayrlaca iin zlmekteydi. Japon akasyalar at, meenin ge kalan ilk yapraklar tomurcukland zaman orada olamyacama hayflanyordu. Nedense o gn midesi bulanmyordu. stelik kendisini halsiz de hissetmiyordu. imdi topra kazabilseydi bundan ok holanacakt. Bir ey istiyordu. Bir ey istiyordu. Ama bunun

 456 - ne olduunu bilmiyordu. Parmaklarnn, sanki bir sigara tutmak istediklerini aklar gibi birbirlerine bastrlm olduklarn farketti. Hayr, sigaralarn hayalini kurabilirdi ama artk ttn imekten vaz gemiti. te o kadar! Kendisini topladktan sonra, Mitaya gitti. Mita harikulade bir kadnd: Oleg'in hurunu alm ve bunu banyoya saklamt bile. Akam nbetine gelen ba hemirede banyonun anahtar olacakt. Oleg de ahma gnnn sonunda btn ktlarn almak iin klinik brosuna gidecekti. Gitgide hastaneden taburcu edilmesi dnlemez bir hal alyordu. Merdiveni trmand. Son defa deil. Ama yine de son klardan biriydi bu. Yukarda Zoya'yla karlat. Kz, teklifsiz bir tavrla, E, iler ne lemde Oleg? diye sordu. Kulland basit ton alacak kadar tabi, tamamiyle s- kindi. Sanki aralarnda hi bir ey olmam; birbirlerini sevgi dolu takma adlarla armamlar, Serseri'deki dans yapmamlar, oksijen balonu tamamlard. Aslnda kz haklyd. Btn olanlar hatrlamaya devam etmeler miydi? Hatralar tazelemeye? Somurtmaya? Zoya'nm nbette olduu gecelerden birinde Oleg kzn etrafnda dnenmekten vaz geerek onun yerine gidip uyumutu. Bir baka akam Zoya elinde enjektrle onun yanma gelmi, Oleg de sadece dnerek kzn ineyi yapmasna izin vermiti. O aralarnda beliriveren tpk bir gn aralarnda tadklar oksijen balonu gibi sk ve gergin ey, birdenbire gevemeye balamt. Ve bir hi halini alvermiti. Artk bundan kalan Zoya'nm dosta selmyd. E, iler ne lemde Oleg? Gen adam, bir iskemleye yasland. Uzun kollar kendisine destek yapmt. Siyah sandan bir tutam yzne dyordu. Lkosit ikibin sekiz yz. Rntgen tedavisi yaplmadan geen iki gn. Ve yarn taburcu ediliyorum. O kadar abuk mu? Kz, altn kirpiklerini krptrd. Eh, talihin ak olsun! Kutlarm. Kutlanacak bir ey var m? Sen nankrsn! Zoya ban sallad. Burada, sahanlkta geirdiin ilk gn hatrla. O zaman bir haftadan daha

--457-fazla yaayacana inanyor muydun? Bu da doruydu. Hayr, Zoya iyi bir kzd. Neeli, alkan, iten, dndklerini olduu gibi syleten, Eer aralarndaki o skntl havay, birbirlerini aldattklarn aklayan bu skntl havay bir kenara attn ve yeni bir sayfa atn takdirde, onlarn arkada olmalarn engelleyecek ne vard? Oleg gld. Eh... Kz gld. yle... Zoya ona tekrar mulineyi hatrlatmad. te o kadar. Haftada drt defa nbeti kalacakt. Ders kitaplarn aarak alacakt. Arada srada i ileyecekti. Ve orada, ehirde, danslardan sonra biriyle glgelerin arasnda ayakta duracakt. Oleg ona kzamazd. Zoya yirmi iki yandayd ve kannn son damlasna, son dokusuna kadar salklyd. Oleg, hi bir incinme hissi duymadan, ansn ak olsun, dedi. Gen adam tam uzaklarken kz o eski nee ve sadelikle, birdenbire ona seslendi. Oleg, Oleg! Adam dnd. Geceyi geirecek bir yerin olmayabilir. Adresimi yaz. (Ne? O da m?) Oleg, akn akn bakt. Anlyamyordu. Btn bunlar anlama gcnn tesindeydi. ok uygun yerdedir evim. Hemen otobs durann yannda. Byk annemle oturuyorum. Fakat odalarmz ayr. ok teekkr ederim. Oleg, akn akn kt parasn ald. Sanmyorum ama... Neyse, bakalm. Kz, gld. Kim bilir? Taiga'da bir kadnlayken ne durumda olduunu anlamak daha kolayd. Bir ka adm daha att ve Sibgatov'un holdeki havasz kesinde, sert tahtann zerinde yattm grd. Bu parlak gneli gnde bile nlarn ancak on misli zayflatlm buraya eriebiliyordu. Sibgatov havaya bakyordu. Adam u son iki ayda ok bitkinlemiti. Kostoglotof, tahtann kenarna oturdu. Sharaf! Btn srgnlerin serbest braklacana dair

 458 kuvvetli sylentiler dolayor. Hem zel, hem idari srgnlerin serbest braklacana dair. Sharaf, ban evirmedi. Yalnzca gzlerini ona doru kaydrd. Sanki Oleg'in szlerini deil, sadece sesini duymutu. itiyor musun? Sen ve bizler, hepimiz. Kesin bu. Sibgatov anlamam gibiydi. Buna inanmyor musun? Ne yapacaksn? Evine mi gideceksin? Sibgatov gzlerini tekrar tavana dikti. Kaytsz dudaklar araland. Benim iin daha nce olmalyd bu. Oleg, bir elini Sibgatov'unkinin zerine koydu. Sibgatov'un dier eli bir lnnk gibi gsnn zerinde duruyordu. Nelly, evik admlarla hzla yanlarndan geerek koua girdi. Herkesin tabaklarla ii bitti mi? diye bard ve dnd. Hey, kark sal! Neden yemek yemiyorsun? abuk ol, tabaklar toplamam lzm! Beni bekletme! Dnn! Kostoglotof yemek yemei unutmu ve bunu hi de farketmemiti. Bu gn ba iyice dnyordu anlalan. Tek bir ey onu artmt : Nelly'e, Bu seni neden ilgilendiriyor? diye sordu. Ne demek, bu seni neden ilgilendiriyor? Kadm gururla aklad. Terfi ettim ben. Artk yemek datyorum. Temiz nlm grmyor musun? Oleg ayaa kalkarak, hastanedeki son yemeini yemee gitti. Sinsi, grnmez ve sessiz nlar itahn yakp kavurmu, kapatmt. Fakat kamplarn yazsz kanunlarna gre tabakta bir ey brakmak da imknszd. Nelly, emretti. Haydi, haydi. abuk ol. u yemei bitir. Nelly'nin yalnz yeni gmlei yoktu. Kadnn salar da baka ekilde kvrlmt. Kostoglotof, hayretle, Demek imdi grevin bu! dedi. Bu i baka. U yz elli rubleye yerlerde srndm iin budalann biriyim. lve yiyecek istemediim iin de... OTUZ DRDNC BLM Kendi kuandan daha uzun yaayan yal bir adamn i skc bir boluk hissettii gibi, 'Benim gitmemin de zaman

 459 geldi, Kostoglotof da o akam kendisini kouta hi de evindeymi gibi hissetmedi. Halbuki btn yataklar doluydu. Hastalar da dierlerinden farkszd ve sanki hi sorulmam gibi hep ayn soruyu tekrarlyorlard. Kanser mi deil mi? Bunu geirebilecekler mi, yoksa geiremiyecekler mi? Baka hangi arelerin faydas olur? Vadim, gnn sonunda ayrld. Altn gelmi ve kendisini radyoloji kouuna geirmilerdi. Geride kalan Oleg'e yataklara bakmak ve balangtan beri onlarda kimlerin yattn, kann ldn hatrlamak kalmt. Gen adam hastalardan sadece bir kamn lm olduunu farketti. Kou o kadar havasz, dars da o kadar scakt ki Kostoglotof penceresini ak brakarak yatt. Bahar havas pencereden ieri dolarak zerinden akyor, salk merkezinin bu ucundaki duvara kadar dayanm olan eski kulbeciklerin kk avlularndan bahar sesleri ykseliyordu. Oleg, tula duvarn arkasndaki o avlularda neler olduunu gremiyordu. Ama imdi kaplarn arplmasndan kan sesleri, ocuklarn barmalarm, sarhoa bir feryad, bir gramafon plnn iniltisini duyabiliyordu. Herkes uyuduktan sonra da belki bir strap, belki bir nee fkrmas yznden bir arknn msralarn yayarak syleyen bir kadnn kaln, ie ileyici sesini iitti : O yakkl madenciyi grd Ve onu evine gtrd... Btn arklar hep o ey zerineydi. Herkes bunu dnyordu. Fakat Oleg'in kafasnda baka dnceler vard. Bu gece, gcn toplayarak erkenden kalkmas gerekmesine ramen bir trl uyuyamad Oleg. armad, kopuk kopuk fikirler kafasndan geiyordu: Rusanof'la tamamlanmam olan tartmalar; ulubin'e sylemesi gereken szler; Vadim'e kar ileri srecei iddialar; katleden Zhuk'un kafas; dndkten sonra ehrin zerinde brakt milyonlarca izlenimi anlataca Kadmin'lerin sar gaz lmbasnn aydnlatt canl yzleri. Onlar da kendisine aul'dan haberler verecekler, radyoda hangi mzii dinlediklerini anlatacaklard. ne de bask, kk kulbe btn kinatla dolu gibi gelecekti. Sonra aklna artk yaklamaya cesaret edemiyecei on sekiz yandaki nna Shtrem'in yzndeki dalgn ve kibirli grnm geldi. Son

 460 - ra o iki daveti... Geceyi geirmesi iin iki kadm tarafndan yaplan davetleri. te kafasn yormas iin bir bilmeceyle daha karlamt. Onlar kendisini davet ederken ne dnmlerdi? Oleg'in ruhunu ekillendiren buz gibi dnyada hesabilikle ilgisi olmayan iyilik kavram yoktu. Oleg byle eyleri tama- miyle unutmutu. imdi de davetleri basit iyi yreklilikten baka her eye yormay daha kolay buluyordu. Ne dnmt onlar, Oleg ne yapmalyd? Bunu bilmiyordu. Bir o yana dnd, bir o yana. Sonra tekrar ilk tarafa. Parmaklar yine o grnmeyen sigarann etrafnda kvrlmt. Oleg kalkt ve tedirginliini yryerek gidermeye alt. Karanlk sahanlkta, tam kouun yannda Sibgatov kvetinin iinde, yerde oturuyordu. Srtn korumaya almaktayd. Artk sabrl bir umutla deil, umutsuzluun verdii bkknlkla bekliyordu. Gece hemirenin masasnn banda beyaz gmlekli, ksa boylu, dar omuzlu bir kadm kamburunu karm oturuyordu. Arkas Sibgatov'a dnkt, o hemirelerden biri deildi. Bu Turgun'un nbet gecelerinden biriydi. Her halde adam imdi doktorlarn toplant odasnda ml ml uyuyordu. Kadm ise o az rastlanlan, eitim grm, gzlkl hademe, Elizaveta Anatolyevna'yd. Kadn o geceki btn ilerini bitirmeyi baarmt. imdi oturmu kitap okuyordu. Oleg'in orada geirdii iki ay sresince yz hatlarnn keskin zeksn ortaya koyduu bu hademe kadm yeri silmek iin karyolalarn altnda srnrken hastalar hi bir zaman ra hatsz etmemiti. Oleg'e bir defa olsun kfretmeden onun bir keye saklad izmelerini dikkatle kenara koymutu. Duvar panolarn silmi, tkrk hokkalarn onlar prl pr l oluncaya kadar temizleyip, parlatmt. Hastalara stleri etiketli ieleri gtrm, hemirelerin szm ona ellerini srmemeleri gereken ar, uygunsuz ve kirli her eyi o tamt. Kadm, yaknmadan hizmet ettike, koutakiler de ona daha az aldrr olmulard. ki bin yl gzn olur yine de gremezsin, szne uygun bir eydi bu. Fakat etin bir hayat, gr yeteneini arttrr. Kouta hemen birbirlerinin ne olduunu tanyan kimseler vard. 'Bask altnda tutulmu' olanlard bunlar. Onlarn ayrt edilmesine yardm edecek apoletleri, niformalar ve kol bantlar yoktu ama yine de birbirlerini grlk ekmeden tanyorlard. Sanki

--461-alnlarnda kl iaretler, avularnda veya ayak bileklerinde damgalar vard. (shnda ip ular boldu: Arada srada syle- niliveren bir kelime. O srada seste beliren ifade. Szckler arasnda dudaklarn gerilmesi. Dierleri ciddiyken dudaklarda uuan bir glmseme. Ya da dierleri kahkahalarla glerken ciddi ciddi durmak.) zbek'lerle Karakalpakya'llarm hasta nede akrabalarn tanmakta glk ekmedikleri gibi, dikenli tellerin glgesinde yaam olanlar da birbirlerini tamyveri- yorlard. Kostoglotof'la Elizaveta Anatolyevna uzun zaman nce birbirlerinin srgn olduklarn farketmi ve yine uzun zaman nce birbirlerini anlayla selmlamlard. Fakat hi bir zaman konumamlard. Oleg, kadnn armamas iin terliklerini yere vura vura onun masasna yaklat. yi akamlar, Elizaveta Anatolyevna. Kadn gzlksz okuyordu. Ban evirdi. Bu onun her zamanki grevin arsna hazr olduunu gsteren hareketlerinden farklyd. sim konulamyacak belirsiz bir farkt bu. Kadm, zarif evinde sevdii bir konuunu karlayan yal bir hanmn btn arballyla, yi akamlar, diye glmsedi. Birbirlerini mfik, aceleci olmayan baklarla szdler. Yzlerindeki ifade, birbirlerine daima yardma hazr olduklarn aklyordu. Ama yardm etmeleri de imknszd. Oleg kitab grmek iin kark sal ban edi. Yine Franszca m ? Ne bu ? Acaip hademe, Claude Farrere, dedi. L harfini yumuak bir ekilde telffuz etmiti. Fransz kitaplarn nereden alyorsun? ehirde bir yabanc dil ktphanesi var. Ayrca Franszca kitaplar olan yal bir kadndan da baz eserleri dn alyorum. Kostoglotof, kitaba bakt. Ancak bir kpek, ii saman doldurulmu bir kuu byle incelerdi. Neden daima Franszca? Kadnn gzlerinin ve dudaklarnn etrafndaki izgiler ya, ekilen ileyi ve zeky ortaya koyuyordu. Kadm, Bunlar insana o kadar strap ektirmiyorlar, diye cevap verdi. Sesi daima hafif, ifadesi yumuakt. Oleg, itiraz etti. Istraptan neden korkuyorsun? Gen

 462 - adamn uzun zaman ayakta durmas kolay deildi. Bunu farke den kadm bir sandalye ekti. Oleg, devam etti. Biz Ruslar ka yldan beri... hi olmazsa iki yz yldan beri ahlayp, ofluyoruz. Paris! Paris! Kostoglotof homurdand. Bu kelime bizi bktrmcaya kadar kulaklarmzda yanklan d. Paris'in btn sokaklarn ve bulvar kahvelerini ezberden bilmek zorundayz. nat olsun diye, ben Paris'e gitmeyi katiyen istemiyorum. Kadm, Hi istemiyor musun? diye gld. Oleg de ona katld. Yani sence srgn daha m iyi? kisi de ayn ekilde glyorlard. Bu gln ba vard ama sonu gelmiyordu. Kostoglotof, Fakat bu doru, diye sylendi. Bu cvl cvl Franszca alml alml dolamalar, ani fkeler, szm ona hazr cevaplk saylan gln szlerle dolu. nsan sonunda onlarn burnunu krmay, 'Hey dostlar, ar i yapmasn bilir misiniz? Scak yemek deil de kara ekmek yeseydiniz ne yapardnz?' demeyi istiyor. Hakszca bir sz bu. Onlar kara ekmein daha aasna da indiler. Elde ettikleri her ey haklar. Belki. Belki ben duyduum kskanlk yznden byle konuuyorum. Buna ramen yine de onlar kk drme arzusunu duyuyorum. Kostoglotof, sanki gvdesi ok arm ve onu saa sola dndryormu gibi, sandalyede iki yana salland. Sonra bir geie gereklilik grmeden tabii bir tavrla, dorudan doruya sordu : Seni kocan yznden mi tutukladlar ? Yoksa kendi yaptn bir ey iin mi? Kadn, sanki Oleg o akamki grevlerini sormu gibi, hemen ve ayn aklkla cevap verdi. Btn aile tutuklandk. Hangimizin kim yznden cezalandrldn anlamak g. imdi hepiniz bir arada msnz? h, hayr! Kzm srgnde ld. Savatan sonra buraya geldik. Kocam ikinci defa burada tutukladlar. Ve onu bir kampa yolladlar. imdi yalnz msn? Olum yanmda. Sekiz yanda. Oleg kadnn yzne bakt. O ne titremi, ne de merhamet dilenmiti.

--463-Evet, tabii, olaan ilerden szediyorlard. Kocan ikinci defa 1949 da m tutukladlar? Evet. Normal. Onu hangi kampa yolladlar. Taishet stasyonuna. Oleg tekrar ban sallad. Biliyorum. Gl Kamp daresi. O Lena nehrinin ta bir ucunda olabilir ama posta adresi yine de Taishet'dir. Ne, sen de orada miydin? Kadn, birinin kocasn grm olabilecei, kendisine onun haberlerini verebilecei umudunu yenememiti. Hayr. Sadece bunu biliyorum. nsan bakalarna rastlyor. Onlardan byle eyleri reniyor. Kocamn ad Duzarsky. Onunla hi karlamadn m? Hi bir yerde karlamadn m? Hl umuyordu kadn... Muhakkak bir yerde karlamlard. imdi Kostoglotof ona kocasndan szedecekti... Duzarsky? Oleg, dudaklarn aprdatt. Hayr, ona hi rastlamadm. nsan herkesle karlamyor ki. Kadn, yaknd. Ylda yalnzca iki mektup geliyor. Oleg, ban sallad. Bu da normaldi. Geen yl bir tek geldi. O da Maysta. Ondan beri bir haber kmad. yle bir umut ipliine sarlmt. yle incecik bir eydi ki bu. Kadnlar! Kostoglotof, emin bir tavrla, Byle eyler yznden kayglanma, dedi. Eer her mahkm ylda iki mektup yolla- sayd, bu ka bin mektup ederdi biliyor musun? Sansrcler tembeldir. Spassk kampnda bir mahkmu baharda sobalar temizlemeye gnderdilerdi. Adam, sansrn sobasnda postalanmam olan iki yz mektup bulduydu. Sansrcler onlar yakmay unutmulard. Kadnn bu duruma oktan alm olmasna, Oleg'in de durumu efkatle aklamasna karlk Elizaveta Anatolyevna yine de ona lgnca korkuyla dolu bir ifadeyle bakyordu. Acaba insanlar armaktan vaz geirilmeyecek ekilde mi yaratlmlard ? Demek olun srgnde dodu? Kadn, ban sallad. imdi bu aylkla onu yetitirmen, kendisini iki ayann zerinde duracak hale sokman gerek. yle deil mi? Seni ka-

 464 - lif iye i iin hi bir yere almyorlar? Bunun senin aleyhinde bir nokta olarak kabul ediyorlar? Ve sen bir mezbelede oturuyorsun? Oleg soru sorar gibiydi ama aslnda soru deildi bunlar. Azdaki ac tada kadar hepsi de bilinen, ortada olan eylerdi. Kk, kaim kitabn yumuak bir kapa vard. Yabanc bir kda zarif, ufak harflerle baslmt. Kenarlar, sayfalar uzun zaman nce alrken hafife trtll kalmt. Elizaveta Anatolyevna ellerini kitabn zerinden ekmemiti. Kk ellerdi bunlar. Kadm durmadan amar ykad iin ve kaynar suyla yerleri sildiinden iyice imiti. Bu ellerde kesikler, ma vi siyah lekeler vard. Kadm, Tek derdim mezbelede oturmak olsayd, dedi. Esas felket olumun zeki bir ocuk olmas ve gitgide by meinde. O boyuna sorular soruyor. Ona ne syleyeceim? B tn gerek ykn onun omuzlarna m ykleyeyim? Olgun bir insan bile bunun altnda ezilir. Bu adamn kaburgalarn krmaya yeter de artar bile. Yoksa olumdan gerei saklayarak, onu hayatla uzlatraym m? Bu doru olur mu? Babas ne der? Sonra bunu baarabilir miyim? ocuk her eyi kendi gzleriyle gryor. Oleg, emin bir tavrla avucunu masann zerindeki kristal cama vurdu. Gerek ykn onun omuzlarna ykle! Bunu, sanki hi bir hata yapmadan dzinelerle erkek evlat yetitir mi gibi bir tavrla sylemiti. Kadm, bileklerini akaklarna, bana balad keli mendilin altna bastrd ve Oleg'e korkuyla bakt. Gen adam ak bir sinire mi dokunmutu? Bir erkek ocuunu babasz bytmek o kadar zor ki! Onun hayatta daima bir eksene, bir pusulaya tiyac var. Bunu nereden bulacak? Ben ne yapacam bilmiyorum. Onu de niyorum, bunu deniyorum...Oleg, sesini karmad. Bu durumu ilk defa duymuyordu. Fakat meseleyi yine de anlyamyordu. te bu yzden eski Fransz romanlarm okuyorum. Hem yalnz gece nbeti srasnda da deil. Bilmiyorum bu yazarlar gerekten yazdklarndan daha nemli eyleri parlak bir cilyla rtyorlar myd? Yoksa o gnlerde duvarlar arkasnda hayat iin ayn iddetli sava devam edip gidiyor muydu? Bunu bi" miyorum ve onun iin de huzur iinde okuyorum.

 465 - Bu senin iin uyuturucu bir madde gibi bir ey mi? Kadm, beyaz mendille bal ban 'Hayr' anlamnda sallad. Benim iin bir nimet bu. Artk beni sinirlendirmeyen hi bir modern kitap bilmiyorum. Bazlar okuyucular ahmak ye rine koyuyorlar. Dierlerinde yalan yok. Bu yzden de yazarlar kendi kendileriyle pek gururlanyorlar. Byk airin 1800 bilmem kata hangi ky yolundan getiini, u ve u sayfada hangi kadndan szettiini dikkatle iyice incelemiler. Belki btn bunlar izlemek onlar iin bir hayli zor olmu ama ne emin bir yolmu bu! Tutmu zararsz konular semiler. Bugnk hayat ve strap eken kimselerle ilgilenmekten kanmlar. Belki onu genliinde, Lily diye armlard. Herhalde o burun kemerinin gzlklerinin izini tayacan tahmin etmiyordu. Gen bir kzken flrt etmi, danslara gitmi ve glp sylemiti. Hayat danteller, leylklar ve sembolik airlerin iirleriyle doluydu. Ve hi bir ingene ona kaderinde Asya'da bir yerde yer silmek olduunu sylememiti. Elizaveta Anatolyevna, srar etti. Bizim yaadmz hayatn, bamzdan geenlerin yannda edebiyatn btn o trajedileri bana gln geliyor. Aida'nn sevgilisinin yanna giderek, onunla birlikte lmesine izin verilir... Bana ise ona ne olduunu renme msaadesini bile vermiyorlar. Gl Kamp daresine gidecek olursam... Sakn oraya gitme. Bunun hi bir faydas olmaz! ... Okul ocuklar Anna Karenina'nn ackl, mutsuz, mahvolmu ve Allah bilir baka daha ne biim olan hayat hakknda kompozisyon devleri hazrlyorlar. Fakat Anna mu tsuz muydu? O, tutkuyu semi ve bunun bedelini de demiti. Bu mutluluk demektir. O hr ve gururluydu. Bir de bar zaman niformal kasketli adamlarn doup bydn eve girdiklerini, btn aileye yirmi drt saat ierisinde ancak ellerinde tayabecekleri eyalarla binadan ve ehirden kmalarn emrettiklerini dn. Kadn, bir ift gzn alayabilecei btn yalar uzun zaman nce aktmt. Belki yalnz son lnetle bu gzlerde gergin, kuru bir kvlcm parlayabilirdi? Sokak kapsn aarak, dardan geenleri eyalarndan bir ksmm alrlar midiyle ieri davet edersin. Fakat hayr, Kanser Kouu F : 30

 466 - onlar yalnzca size acyarak, bir ka bakr para atarlar. Fakat durumu renmi olan speklatrler hemen koarlar. Onlar, gnn birinde yldrmn onlarn da balarna decei gereinden baka bilinmesi lzumlu her eyi bilirler. Ve sana hi utanmadan annenin kuyruklu piyanosu iin bunun deerinin onda birini verirler. Ve salarna kurdele balam olan kzn son defa Mozart'n paralarn almak iin piyanonun bana geer. Fakat sonra hngr hngr alamaya balayarak odadan frlar. Ben Anna Karenina'y neden tekrar okuyaym? Belki btn bunlar bana yetti. Bizi nerede okuyacam ben? Bu ancak bu gnden yzyl sonra m gerekleecek? Sesinin ykselerek hemen hemen bir feryat halini almasna ramen, ylarn verdii tecrbe onu yar yolda brakmad. Kadm ak ak barmad. Onu sadece Kostoglotof duydu. Belki kvetinde oturan Sibgatov da. Kadnn hikyesi fazla ayrntl deildi ama bunlar da yetiyordu. Oleg, sordu. Leningrad? Bin dokuz yz otuz be? Nereden biliyorsun? Hangi sokakta oturuyordun? Elizaveta Anatolyevna, sokak adnn zerinde ikyetle, evkiyle durdu. Furshtadskaya... Ya sen? Zakharyevskaya'da. Yaknnda. Yaknmda... O zaman ka yamdaydn? On drt. Olanlar hatrlamyor musun? Pek az. Hatrlamyor musun? Bir zelzele gibiydi bu. Apartmanlar boalyor, dairelerin kaplar ak braklyor, halk ieri girip, eyalar alyor, kp gidiyor, ve kimse de onlara bir ey sormuyordu. Nfusun drtte biri srgne gnderildi. Ve sen bunu hatrlamyorsun! Hayr, hatrlamyorum. in utanlacak yan bunun o srada ok nemli bir eymi gibi gelmemesi. Okulda bize bunun neden olmas gerektiini, niin doru olduunu aklad!ard. Orta yal hademe dizginleri skca ekilmi bir ksrak gibi ban sert bir hareketle kaldrp indirdi, Herkes Leningrad kuatmasndan szediyor! Sarma hakknda iirler yazlyor. Buna izin var. Fakat sanki kuatmadan nce hi bir ey olmam gibi davranyorlar. Evet. Sibgatov yine ayn teknede oturmu, Zoya bu ayrt

--467-iskemlede, Oleg onun yannda. Yine bu masann ve bu lambann nnde Leningrad kuatmasndan szetmilerdi. Baka neden olacak ? Oehirde kuatmadan nce bir ey olmamt. Oleg iini ekti. Ban dirseine dayayarak, Elizaveta Anatolyevna'ya umutsuzlukla bakt. Usulca, Bu utanlacak bir ey, dedi. Bunu neden sknetle karlyoruz? Niin felkete urayanlar yaknmz ya da kendimiz olmad zaman btn bunlar sakin sakin karlyoruz? Niin insan tabiat byle? Gen adam, kendi derdini abarttna utanyordu. Bir kadnn bir erkee olan ihtiyac neydi? Onun en fazla ihtiya duyduu bu muydu? Sanki btn hayat bunun zerinde youla- yormu gibi. Sanki bunsuz memleketinde strap ya da mutluluk olmayacakm gibi. Oleg utanmt ama ok daha sakindi. zerinden akarak geen bakalarnn felketleri kendi dertlerini de ykayp gtrmt. Elizaveta Anatolyevna, hatrlad. Ondan daha bir ka yl nce btn eski zenginleri Leningrad'dan attlar. Her halde yzbin kii kadard onlar. Biz bu duruma pek aldrdk m? Bu eskiden zengin olan zavalllardan arta kalanlar nasl eylerdi? htiyarlar ve ocuklar. Aciz kimseler yani. Bunu biliyorduk. Olanlar seyretik. Ve; hi. nk kurbanlar biz de ildik. Piyanolar satn aldlar m? Belki almlardr. Tabii aldlar. imdi Oleg, aka kadnn henz ellisinde olmadn far- ketti. Fakat yz hemen hemen yal bir kadmmkinden farkszd. Beyaz mendilinin altndan yallarmki kadar umutsuzca seyrek, bir tutam sa kyordu. Hi bir berberin yardm edemeyecei kadar berbat durumdayd bu. Sizi srgn ettikleri zaman, bunun sebebi neydi? Sizi neyle suladlar? Sulamadlar. Yalnzca topluma zararl olduumuzu akladlar. TBTU - 'Toplumda tehlikeli unsurlar.' Bu kanunun numaral deil, harfli bir maddesiydi. Onun iin de mahkeme emrine gereklilik yoktu. Kocan neciydi? Hi. Filrmoni orkestrasnda fltyd. akrkeyif oldu mu dilini tutamazd.

--468-Oleg, len annesini hatrlad. O da ayn ekilde zaman gelmeden ihtiyarlamt. O da bu kadn gibi alkan ve zekiydi. Onun gibi kocasz kendisini ciz durumda hissediyordu. Ayn ehirde yaasayd bir yolunu bularak bu kadna yardm ederdi. Oluna nderlik edebilirdi. Fakat onlar ayr ayr hcrelere kapatlm bceklere benzerlerdi. Her birine kendi hcresi verilmiti. Artk bentler atmt* Kadm szlerine devam etti. Tandmz bir ailenin ocukluktan henz kurtulmu bir kzlar ve bir oullar vard. Her ikisi de ateli Gen Komnistlerdi. Bir denbire btn ailenin srgn edmesi emri geldi. ocuklar Gen Komnistler Birliinin le Komitesine kotular. 'Bize yardm edin!' Onlara, 'Sizi kurtarrz,' dediler. 'te bir sayfa kt. Yazn: Bu andan itibaren artk kendimizi u ve unun kz ve olu saymyoruz. Onlar topluma zararl unsurlar saydmzdan reddediyoruz. Onlarla bir daha hi ilgimiz olmayacana, onlarla bir daha balantmz olmayacana yemin ediyoruz.' Oleg, eilerek kamburunu kard. Ban emi, kemikleri omuzlar kmt. Bir ok kimseler byle ifadeler imzaladlar. Evet. Ama bu iki karde, 'Bunu dneceiz', dediler. Eve dnerek Gen Komnistler Birlii yelik kartlarn sobaya attlar. Srgne gitmek iin eyalarm toplamaya baladlar. Sibgatov, kmldand. Karyolay yakalayarak, kvetten kalkt. Oleg de ayaa kalkt. Yatmaya gitmeden nce yine o kanlmaz merdivenden aaya indi. Aadaki koridorda, Demka'nm yatt odann kapsnn nnden geti. Oradaki ikinci ameliyatl hasta pazartesi gn lmt. imdi oraya ameliyat geirmi olan ulubin'i yerletirmilerdi. Ekseri sk sk kapal olan kap imdi aralkt. erisi karanlkt. Oleg, yksek, grtlaktan kopan bir soluma duydu. Grnrlerde hi bir hemire yoktu. Hemire ya baka bir hastann yanndayd, ya da uyuyordu. Oleg, kapy biraz iterek, ieriye bakt. Demka uyuyordu. ulubin inliyor ve glkle nefes alyordu. Oleg, ieri girdi. Holdeki k aralk kapdan odaya biraz szlyordu.

 469 Alexei Filippovi! Grltl soluma kesildi. Alexei Filippovi! Kendini fena m hissediyorsun? Ha? Bu bir intiden farkszd. Kendini fena m hissediyorsun? Senin iin bir ey alabilir miyim? I yakaym m? Kimsin? Korku dolu bir i ekme ve ksrk. Sonra tekrar inleme. nk ksrmek adama azap veriyordu. Kostoglotof. Oleg. Gen adam imdi yatan yarmdayd. Bunun zerine eilmiti. Artk yava yava ulubu'in yastn zerindeki iri kafasn farkedebiyordu. flSenin iin ne alabilirim? Hemireyi araym m? ulubin, iini ekti. Hi. ksrmesi ve inlemesi durdu. Oleg daha iyi grebiyor- du, yastn zerine yaylm olan sa tellerini bile seebildi. ulubin, fsldad. Tm olarak lmeyeceim. Tamamiyle lecek deilim. O halde sayklyordu. Kostoglotof, arafn zerindeki alev alev yanan eli bularak, skt. Alexei Filippovi, yaayacaksn! Sk tutun Alexei Filippovi ! ulubin, Para ha? diye fsldad. Para? Oleg birdenbire bunun sayklama olmadn, ulubin'in kendisini tandn ve ameliyattan nceki konumalarm kas- dettiini anlad' Adam o zaman, Bazan iimdekinir tmr olmadn o kadar ak ekilde hissediyorum ki, demiti. Fethedilmesi imknsz, ok yksek bir ey var! Dnya ruhunun bir paras. Bunu hissetmiyor musun? OTUZ BENC BLM Sabahleyin erkenden, daha herkes uyurken Oleg usulca kalkt, istenilen ekilde, araf drt tarafndan alta sokarak, yatan yapt. Kaim izmeleriyle ayaklarnn ucuna basarak dar kt. Turgun, hemire masasnda uyuyordu. Sk, siyah sal ban ak bir ders kitabnn zerinde kavuturduu kollarna dayanmt.

 470 Alt kattaki yal hemire Oleg iin banyonun kilitli kapsn at. Gen adam orada kln deitirerek, o son iki ay sresinde kendisine yabanc olan elbiselerini giydi. Eski ordu svari pantalonu, pamukla yn kark gmlek ve trenkotu. Bunlarn hepsi de kamplarda depolara konmu ve bylece ta- mamiyle eskimekten kurtulmutu. K apkas sivillere zg bir eydi. Ush - Terek'den almt bunu. apka kendisine ok kkt. Kafasn skyordu. Gnn scak olaca belliydi. Oleg apkay giymemeye karar verdi. Pek komikti bu. Tren- kotun kemeriii bunun zerine deil de, ie, gmleinin stne dolad. Bylece sokakta yeni terhis olmu ve kaak bir askere benzeyecekti. apkasn srt antasna soktu. Eski bir tutsakt bu. zerinde ya lekeleri, ak atee ok yakn konduu iin yank yeri vard. Bir arapnelin yrtt yer dikilmiti. Hapisteyken bu cephe antas ona evden paket halinde gnderilmiti. nk Oleg mahkmiyeti srasnda kendisine iyi elbiseler iyi eyalar gnderilmesini istememiti. Fakat hastane klndan sonra bu elbise be ona erkeke bir tavr, kaygsz ve salkl bir grnm vermiti. Bir eyin kendisini alkoyacandan korkan Kostoglotof, hastaneden ayrlmak iin sabrszlanyordu. Hemire kapdaki kolu kaldrarak, onu dar kartt. Oleg, verandaya karak durdu. Henz kartrlmam, kirletilmemi olan taze havay iine ekti. evresine baknd. Yeillenmeye balayan gen bir dnyayd bu. Ban kaldrd. Ufkun tesinde bir yerde doan gne yznden pembelemi gk yz alabildiine uzanyordu. Ban daha da kaldrd. Bir sra ty gibi bulut, paralanmalarndan sadece bir ka dakika nce btn gk yznde uzanyordu. Srf o anda balarn kaldrarak yukar bakanlar iin, belki de btn ehirde yalnz olan Oleg iin oluyordu bu. Bulutlarn yaratlmalarna yzlerce yllk ince ustalk gitmiti. Bu bulutlarn telkri ilemeleri, dantelleri, kprleri ve tyleri arasnda klmekte olan aym hl grlen, parlak, ekilli teknesi yzyordu. Yaradl sabahyd bu. Dnya srf Oleg'in dn iin yeniden yaratlyordu: Git! Yaa! Sadece ayna kadar berrak ay gen deildi. Sevgililerin zerinde prldayan ay da deildi bu. Yz mutluluk nlar saan, kimseye deil, sadece; ge ve aalara glmseyen, yalnn ve hastann benliini sel gibi

--471-basan o erken bahar, erken sabah neesiyle dolu olan Oleg bildik yollardan ilerledi. Yalnzca yal bir sokak sprcsyle karlat. Dnerek kanser kouuna bakt. Piramid eklindeki kavaklarn uzun sprgeleri arama yar saklanm olan kou uuk gri tulalaryla ykseliyordu. Bir tula dierinin yanma yerletirilmiti ve yetmi yl hava deiiklikleriyle kar karya kalm olmalarna ramen bunlara hi de bir ey olmamt. Oleg, tp merkezinin aalaryla vedalaarak, yoluna devam etti. sfendanlardan pskller sarkmaya balamt bile. Krm eriklerinin ilk iekleri amt. Beyaz iekler etrafn saran yapraklar yznden yeilimsi beyaz duruyorlard. Fakat bir tek kays aac grmek iin Eski ehire gitmek iyi. olurdu. Yaratln ilk sabahnda kim mantkl bir ekilde hareket edebilirdi? Btn plnlarn bir yana atan. Oleg, garip bir dnceye kapld. Sabah erken iek am bir kays aac grmek iin hemen Eski ehir'e gidecekti. Yasak kaplardan geti ve tramvay hattnn bir dn yapt yar bo meydan grd. Burada ocak yamurundan srsklam kesilmi bir halde tramvaydan inmiti. mitsiz ve zgn, lmek iin bu kaplardan girmiti. Bu hastane kaplarndan kmak; bunun hapishaneden kmaktan farkl yanlar nelerdi? Ocakta, Oleg hastaneye girmeye alt zaman, gcrdayan, sarslan kalabalk tramvay onu bitkin drmt. imdi pencerenin nnde oturmutu, tramvayn sinir bozan takrts bile ona ho geliyordu. Tramvaya binmek bir yaama tarz, bir hrriyet ekliydi. Tramvay, nehrin stndeki kprden geti. Aada, ince stler nehre doru eilmilerdi. O hzla akan sar - kahverengi akntnn zerine sarkan dallar gvenle yeillenmeye balamt bile. Kaldrmlarn kenarndaki aalar da yeermeye balamt, ama acelesi olmayan insanlarca ar ar yaplm elan tek katl, salam ta evleri gizleyecek kadar deil. Oleg evlere bakarak oralarda oturan ansl kimselere kar kskanlk duydu. nsan hayrete dren bloklarn nnden getiler. Sokaklarn en genileri, kaldrmlarn en genileri buradayd. Fa

 472 - kat hangi ehir, onu pembe afakta grdnz zaman size gzel gelmez. Yava yava mahalle deiti. Bulvarlar sona erdi, sokaklar darald. imdi ne gzellik ne de salamlk iddialar olmayan binalar bir grnp bir kayboluyorlard. Herhalde bunlar savatan nce yaplmlard. Oleg sokan adn okudu. Bu ad ona bildik gelmiti. Sonra sokan neden ona bdik geldiini anlad. Zoya'nm oturduu yerdi buras. Sayfalar hrdayan cep defterini kararak, evin numarasn buldu. Pencereden bakyordu. Tramvay yavalaynca evi buldu. Birbirine uymayan pencereleri olan, bahe kaplar ak, tamamiyle yerinden karlm bir binayd bu. Oleg, bahe kaplarndan birinden binann ek bln de grd. Durak buras olmalyd. Burada tramvaydan inebilirdi. Bu ehirde tamamiyle evsiz deildi. Buraya davet edilmiti. Hem de bir kz tarafndan! Fakat Oleg oturduu yerden kalkmad. Tramvayn sarslmas ve homurtusu neredeyse houna gidecekti. erisi heniiz dolmamt. Oleg'in karsnda gzlkl yalca bir zbek oturuyordu. Herhangi bir zbek de deildi, eski zamanlardaki bilginlere benziyordu. Kondktr biletini uzatt zaman, adam bunu ince bir boru halinde kvrarak, kulana soktu. Tramvay ilerlerken bu pembe kt kulandan dar sarkyordu. Bu gln, iten kk olay Oleg'i memnun etti. Eski ehir'e girerlerken rahatlamasna da sebep oldu. Sokaklar daha da darald. Kk evler birbirlerine yaslandlar. Omuz omuza skmlard sanki. Pencereleri kayboldu, yksek kerpi duvarlar krcesine ykseldi. Duvarlarn zerinden grlebilen evler de kr, kerpi srtlarm gsterdiler. Duvarlarn urasnda burasnda kaplar ve tnele benzer giri yerleri vard. Bunlar o kadar alakt ki, insann avlulara gire bilmek iin iyice eilmesi gerekirdi. Tramvayn basamandan kaldrma bir atlayta iniliyordu. Kaldrm ise ancak bir tek adm geniliindeydi. Tramvay soka hemen hemen doldu - ruyordu. Hi kuku yok Oleg'in arad Eski ehir buydu. Fakat ksr sokaklarda deil iek am kays, baka bir tek aa bile yoktu. Daha fazla bekleyemezdi. Yoksa Eski ehir'in nnden geip gidecekti. Oleg tramvaydan indi.

 473 - Grd biraz ncekinin aynyd. Fakat imdi etraf ar admlarnn temposuna gre seyrediyordu. Tramvayn takrts da kalmad iin imdi etraftaki sesleri de duyabiliyordu. Bir demir tangrts iitti. Sonra bir zbek grd.. Adam bana siyahl beyazl bir takke, arkasna siyah kapitone pamuklu entari giymi, beline de gl rengi bir kuak takmt. Yolun ortasna melmi olan zbek, tek katl tramvay rayn rs gibi kullanarak, ekile bir apaya ekil veriyordu. Oleg hayretle duraklad. Atom a! imdi bile evde maden yle ender bulunuyordu ki, burada da, Ush - Terek de olduu gibi, tramvay rayn rs olarak kullanmaktan baka are bulamyorlard. Oleg, adamn iini ondan sonraki tramvay gelmeden bitirip bitirmeyeceini anlamak iin onu seyretmeye koyuldu. zbek'in acele ettii yoktu. ekici dikkatle indiriyordu. Gelen tramvay ann ald zaman, yarm adm yana e - kdi. Bekledi. Sonra da tekrar iinin bana kt. Oleg, zbek'in sabrl srtna, gl rengi kuana bakt. (Bu kuak artk yar mavi olan gn btn pembeliim almt.) Oleg zbekle iki kelime bile konuamazd ama onun da kendisi gibi emeki olduunu seziyordu. Bir bahar sabah ekile apa yapmak? Bu yaamann srdrlmesi demek deil miydi? Pencerelerin nerede olduunu dnerek, ar ar yrd. Duvarlarn arkasna bir gz atmay istiyordu. Fakat salam bahe kaplar kapalyd. Onlar aarak ieri girmek onu utandracakt. Birdenbire duvardan bir geidin szld. Oleg, eildi. Islak tnelden geerek bir avluya girdi. Avlu henz canlanmamt. Fakat gen adam btn haya-. tn burada yaandn anlad. Bir aacn altnda oyulmu bir bank, bir masa duruyordu. Bunlarn etrafna modern ocuk oyuncaklar salmt. Su tulumbas hayat zn tayordu. Bunun yaknnda bir amar teknesi durmaktayd. Ve avlunun etraf pencerelerle evriliydi. Binann bir sr penceresi vard. Fakat bunlarn hepsi de avluya bakyordu. Sokaa alan bir tek pencere bile yoktu. Oleg, yoldan inerek yine eskisine benzer bir tnelden baka bir avluya girdi. Burada da her ey aynyd. Omuzuna leylk rengi bir al alm olan ve uzun, ince, siyah rgleri beline kadar inen gen bir zbek kadm ocuklaryla urayordu. Oleg'i grmesine ramen ona aldrmad. Oleg de kt. Btn bunlar hi de Ruslarmki gibi deildi. Rus kylerin

--474-de ve ehirlerinde oturma odalarnn btn pencereleri sokaa bakard. Ve ev kadnlar, perdelerin ve iek sakslarnn arkasndan, sanki bir arampoldelermi gibi, sokaktan hangi yabancnn getiini, kimin kimi ziyaret ettiini ve bunun nedenini anlamak iin dary gzetlerlerdi. Fakat Oleg bu Dou usuln hemen anlad ve kabul etti: Ben senin nasl yaadn renmek istemiyorum. Sen de beni gzetleme. Daima gz altnda bulundurulduu, gzetlendii, zerinin arand, gz hapsine alnd kamplarda geen yllardan sonra eski bir mahkm kendisine bundan daha iyi bir hayat se ebilir miydi? Oleg Eski ehri gitgide daha fazla sevmeye balyordu. Yolda ilerlerken iki evin arasnda bir ayhane olduunu farketmiti. Uykulu bir garson yava yava harekete geiyordu orada. imdi gen adam birdenbire baka bir ayhaneye rastlad. Bu yolun zerindeki bir. balkondayd. Oleg merdivenleri trmand. Mor, mavi hal kumandan takkeler giymi bir ka kii, renkli ilemeleri olan beyaz trbanl yal bir adam ayhaneye oturmulard bile. Bir tek kadn yoktu. Oleg, ayhanelerde hi kadm grmediini hatrlad. Etrafta kadnlarn ieri girmesinin yasak olduunu aklayan bir levha yoktu ama onlarn gelmesini ho karlamyorlard. Oleg dnd. Bu yeni hayatnn ilk gnnde her ey kendisi iin yeniydi. Erkekler aralarnda toplanarak, kadnlarn hayatlarnn en nemli ksmnda bir yerleri olmadn m sylemeye alyorlard? Balkon parmaklnn yanndaki yere oturdu Oleg. Buradan btn soka grebiliyordu. Etraf canlanyordu artk. Fakat hi kimse sokakta o ehre zg tella yrmyordu. Geenler vakarla, ar ar ilerliyorlard. ayhanedeki adamlar sonu gelmeyen bir rahatlk ve sessizlik iinde oturuyorlard. Sanki ordudaki hizmet ve kamplardaki mahkmiyet yllarn tamamlayan, insanlara borcunu deyen, ondan sonra hastala olan borcunu da strapla deyen avu Kostoglotof, mahkm Kostoglotof ocak aynda lmt. imdi hastaneden bacaklarnn zerinde sendeleyen, yeni, 'duru, temiz ve parlak' bir Kostoglotof kmt. O tam yeni bir hayat deil de, bunun yalnzca ek bir blmn yaayacakt. Hani, tart tamam olsun diye ekmee, somunun ucunu takarlard. Bunlar bir arada tutmak iin bir ubua geirirlerdi. Bu da o payn bir ksmyd. Ama yine de ayr bir parayd.

 475 - Oleg de bugn balayan bu ufak, ek hayat parasnn oktan tketmi olduu esas blmden farkl olmasn istiyordu. Artk hata yapmaktan kurtulmay isterdi. Fakat ayn seerken bile yine hata yapmt. Bildii siyah aydan gememeli, deiik olmaya kalkmamalyd. Fakat deiiklik olsun diye yeil kok ay smarlamt. Bunun ne kuvveti vard, ne de tad tuzu. Kokusu da aymkine benzemiyordu. Bunun bir ksmn piala kseye boaltt zaman iinden ay imek deil, sadece dkmek geldi. O arada gn scaklamaya, gne de ykselmeye balamt. Oleg, acktn hissetti. Fakat ayhanede iki trl scak aydan baka bir ey vermiyorlard. stelik bu aylar da ekersizdi. Buna ramen Oleg de etrafmdakilerin o sonsuz sabrl tavrlarn kabullenerek, yerinden kalkmad. Yemek aramaya gitmedi. yle oturdu. Sandalyesinin yerini deitirdi. Ve o zaman ayhanenin balkonundan yandaki kapal avlunun yukar- smdaki hafif, hava gibi, pembe topu grd. Kurt mantar gibi, saydam pembe bir eydi bu ama ap be buuk metre vard. imdiye kadar bu kadar pembe, bu kadar byk bir eyle karlamamt. Kays aac... Oleg, yeni bir ders renmiti : Bu acele etmemesinin, armaanyd. nce etrafna baknmadan tella komamaly- d. Balkonun kenarna gitti. Oradan, yukardan bu hafif, pembe harikaya bakt, bakt. Onu, bu yaratl gn kendisine doum armaan olarak verdi. Kuzeydeki bir evin odasnda ssl Noel aac yaklm mumlaryla nasl l l durursa, kerpi duvarlarn etrafn evirdii, yalnz gkyzne alan ve insanlarn bir odaym gibi oturduklar bu avluda da iekli kays aac tek bana ykseliyordu. Bunun etrafnda ocuklar emekliyor, bana yeil iekli siyah bir mendil balam olan bir kadm topra kazyordu. Oleg doya doya bakt. Aacn uyandrd en gl izlenim o pembe renkti. Kays aacnn mum gibi tomurcuklar vard. iekler alrken, dlar pembeydi. Fakat bunlar tam atklar zaman, elma ya da kiraz aalarmmkiler gibi bembeyazdlar. Btn olarak aa inanlmayacak pembe bir yurnu-

--476-saklktayd. Oleg, onu uzun zaman hatrlayabilmek ve Kad- min'lere anlatmak iin kays aacm gzleriyle iine sindirmeye alt. Bir mucizenin hayalini kurmutu. te bir mucize bulunmutu. Bugn bu yeni domu olan dnyada onu bir ok deiik zevkler bekliyordu. Fakat artk ay - tekne gzkmyordu. Oleg, merdivenlerden sokaa indi. Ak ba sca duymaya balamt. 'Keke bir iki dilim kara ekmek alsaydm. Bunu yedikten sonra ehrin merkezine giderdim.' Belki onu keyiflendiren sokak elbiseleriydi.. Midesi bulanmyordu. Kaytsz ve neeli bir tavrla yrmekteydi. Oleg, ayn anda bir tezgh grd. Bu duvarn yapt bir girintiye kurulmu olduu iin sokaa doru kmyordu. Tezghn yukarsmdaki, yanlardaki keli desteklerin tuttuu tente bir kasketin gnelii gibi uzanyordu. Bu gneliin altndan ince, mavi bir duman kmaktayd. Oleg, tentenin altna girebilmek iin emek zorunda kald. Omuzlarn kamburla- trp, belini bkerek orada durdu. Tezgh boyunca uzun, demir bir zgara uzanyordu. Bir kede kmrler kpkzl yanyordu. Izgarann geri kalan ksm beyaz kllerle doluydu. Mangaln boyunca, canl atein zerinde zerlerine et paralar geirilmi uzun, ular sivri, alminyum iler yatyordu. Oleg bunun i kebab olduunu tahmin etti. Yaratl Gnnn bir kefi daha. Hapishanede yemekler hakkndaki grmeler srasnda i kebabndan szedildiini ok iitmi- ti. Oleg, otuz drt yllk hayat boyunca bunu imdiye kadar kendi gzleriyle hi grmemiti. Ne Kafkasyaya gitmi, ne de lokantalarda yemek yemiti. Savatan nceki Halk Lokantalar Trstnn yemekhanelerinde de golubtsi lahana yapraklarna sarlm kyma ve kabuu soyularak yuvarlanm olan arpadan yaplan kasha verirlerdi. i kebab! Dumanla etin birbirlere karan kokular nefes kesecek gibiydi. ilerin stndeki etler yanmamt. Koyu kahverengi bile deillerdi bunlar. Aksine yumuak bir gri - pembe renkteydiler. Et en kvamnda pierken bu renk olurdu. Ar ar hareket eden, yuvarlak, iman yzl tezghtar, baz ileri evirdi. Bazlarn da ateten uzaklatrarak, zgarann kl do

 477 - lu tarafna doru ekti. Kostoglotof, sordu. Kaa bunlar? Tezghtar, uykulu uykulu, dedi. Oleg, anlamamt. ne? kpek pek azd. ruble ise fazla gibi gelmiti ona. Belki de adam iin bir ruble olduunu anlatmak istemiti. Kamptan kaldan beri bu fiatlar konusundaki beceriksizce aknl yakasn brakmamt. Fiatlarm derecelerini kavryamyordu. Oleg, bu dertten kurtulmann yolunu buldu. rubleye ka i? diye sordu. Tezghtar konumayacak kadar tembeldi. Bir ii ucundan yakalayarak bunu sanki bir ocukmu gibi Oleg'e doru salad. Sonra etlerin kzarmas iin ii tekrar yerine brakt. Bir i? ruble? Oleg, ban sallad. Bu kesesine uymayacak derecede pahalyd. Oleg'in gnde be rubleyle geinmesi zorunluydu. Fakat u i kebabn tatmay da o kadar istiyordu ki. Baklar her et parasnn zerinde ayr durdu ve gen adam bir i seti. Her iin onu ayartan bir yan vard. Yaknda kamyon ofr durmu bekliyordu. Kamyonlarn sokaa sralamlard. Bir kadm yanlarndan geerek geldi. Fakat tezghtar ona zbek dilinde bir eyler syleyince kadm da honutsuz bir tavrla uzaklat. Birdenbire tezghtar btn ileri bir tek tabaa doldurdu. stlerine parmaklaryla iyice doranm soan serpti. Bir ieden bir eyler damlatt. Oleg o zaman kamyon ofrlerinin btn o i kebaplarn aldklarn anlad. Adam bana be i dyordu. te bu da yine her yanda grlen ve aklanamayan iki katl fiyat ve iki katl cret meselesiydi. Oleg, ne bu ikinci kat anlayabilir, ne de oraya trmanabilirdi. Kamyon ofrle ri iin bu her birine on be rubleye patlamt ama kahvalt saylabilirdi. cretler byle bir hayat destekleyecek kadar yksek olamazd. Hatt kazandklar cretle geinen kimseler i kebab alamazlard. Tezghtar Oleg'e, Hepsi de bitti, dedi. Ne, baka yok mu? Hi kalmad m? Oleg, mahvolmutu. Nasl yle tereddt etmiti? Belki btn hayat boyunca eline bu bir tek frsattan bakas da gemeyecekti. Bugn hi et getirmediler. Tezghtar, zkaray sildi. Tenteyi indirmek zereydi. O zaman Oleg strapla kamyon ofrlerine bard.

 478 Kardeler! Bana bir i verin! Bir i; kardeler! ofrlerden yz gneten iyice yanm, uuk sar sals ban sallad. Pekl. Birini al. ofrler henz i kebabnn parasn vermemilerdi. Tezghtar Oleg'in cebinden kard engelli ineyle inelenmi ye banknotu eline almad bile. Masadaki yemek paralarn ve ekmek krntlarn spryormu gibi bunu iterek tezghtan para ekmesine att. Fakat i kebab Oleg'indi! Ordu antasn tozlu yere atarak, alminyum ii iki eliyle tuttu. Bunun zerindeki et paralarn sayd. ite be byk, bir de kk para vard. Alt para. Etleri kemirerek iten karmaya balad. Ama btn bir paray bir tek defada deil, sra sra. Dnceli bir tavrla yiyordu. Tpk bir kpein, payn emin bir keye ektikten sonra yapt gibi. nsan tutkularn uyandrmann ne kadar kolay, bunlar ayaklandktan sonra da onlar doyurmann ne kadar zor olduunu dnyordu. Ka yl kara ek mek parasn topran en asil armaanlarndan biri olarak kabul etmiti. Biraz nce de kahvalt iin bir somun almak zereyken, kzaran etin mavi duman onu ekmiti. Kendisine bir i vermeye raz olmulard. Ve imdi Oleg ekmeye kar yenilmez bir tiksinti duyuyordu. ofrlerin her biri de be iteki etleri bitirerek, motrle- rini altrdlar. Kamyonlaryla uzaklap gittiler. Oleg ise hl payna den son lokmay yalyordu. Etin suyunun nasl damla damla aktn, etin nasl koktuunu, bunun hi yanmadan, nasl mkemmel pitiini, her lokmada o ilk ekiciliin ne kadarnn kaldn anlayabilmek iin her paray dudaklar ve diliyle inceliyordu. i kebabna daldka ve bunun zevkine iyice vardka, bir kapnn kapan gibi kesinlikle, ve souk souk artk Zoya'ya gitmeyeceini anlyordu. Tramvay onu kzn evinin nnden geirecekti. Fakat Oleg, Zoya'nm duranda inmeyecekti. i kebabnn zerine eildii zaman bunu olanca durluuyla anlamt. Tramvay onu ayn yoldan ehrin gbeine doru gtrd. imdi tramvay yolcularla tklm tklm doluydu. Oleg, Zoya'nm duran tand. Fakat iki durak daha gemesini bekledi. Hangi duran kendisi iin daha iyi, hangisinin de daha kt olduunu bilmiyordu. Fakat birdenbire bir kadnn tramvayn pencerelerinden ieriye gazete sattn farketti. Dayanama

 479 yarak, onu seyretmek iin indi. ocukluundan beri sokakta gazete satan kimse grmemiti. (En son Mayakovsky intihar ettii zaman grd gazeteci ocuklar. kinci bask! diye bararak kouyorlard.) imdiki gazeteci, ocuk deildi tabii. Orta yal bir Rus kadnyd. yle evik ve etkili deildi, parann stn kolay kolay hesaplayp veremiyordu. Fakat zeks ie yaryordu. Kadm her tramvayn durakta duruunda birka gazete satmay baryordu. Oleg, bir sre onu seyretti ve kadnn durumunun fena olmadnn da farkna vard. Ona, Polis seni kovalamyor mu? diye sordu. Gazeteci kadn, Henz buna sra gelmedi, dedi. Oleg, kendisini grmyordu. Nasl gzktn, ne halde olduunu da unutmutu. Onu farkeden bir polis kadndan nce onun ktlarn grmek isterdi. Sokan kesindeki byk elektrik saati dokuzu gsteriyordu. Fakat hava o kadar snmt ki, Oleg trenkotunun st dmelerini amaya balad. Acele etmeden yryor, yo lun gneli tarafndan aaya inerken dier yayalarn kendisini gemelerine, onu dirseklemelerine gz yumuyordu. Gen adam, gzlerini ksarak gnee bakyor ve glmsyordu. Bugn kendisini yle zevkler bekliyordu ki! te bu bir daha greceini ummad bahar gneiydi. Etrafnda kimse Oleg'in hayata dnne sevinmiyordu. Hatt bunu bilen bile yoktu. Fakat gne biliyordu ve Oleg de ona glyordu. Eer ondan sonraki bahar gelmese bile, bu son olsa bile, yine de fazlalktan bir bahard bu. Bunun iin teekkr etmeliydi! Geenlerden hi biri Oleg adna sevinmiyordu, ama gen adam onlar iin memnundu. Onlara dndne seviniyordu. Ve sokaktaki her eye. Bu yeni yaratlan dnyada hi bir ey ona budalaca, ilginlikten uzak ya da irkin gelmiyordu. Hayatn btn yllar, btn aylar bu her eyi tamamlayan gnle mukayese edilemezdi. Kt klhlar iinde dondurma satyorlard. Oleg, byle klhlar ne kadar zamandan beri grmediini hatrlyamad. Bir buuk ruble daha utu. Yanm, arapnelle yrtlm antasn srtna vurmu olan ve bylece elleri serbest kalan Oleg, tahta bir ka dondurmann souk katlarna daldrarak, ar ar yoluna devam etti. Glgede bir fotorafnn vitrinine geldi. Oleg, kristal ca-

 480 miri nndeki demir parmakla dayanarak, uzun zaman yle durdu. Vitrinde sergenen frayla iyice temizlenmi hayata ve rtlu resimlere bakyordu. Ve tabii zellikle kzlarn fo toraflarna. ou da kz resimleriydi. Hepsi de nce en gzel elbiselerini giymilerdi. So nra fotoraf, balarn bir yle evirmiti, bir byle. I on defa ayarlam, bir ka resim ek miti. Bunlarn iinden en iyisini seerek, rtu yapmt. Daha sonra byle o kzdan birini ayrmt. te adam vitrini byle yerletirmiti. Ve Oleg de bunu biliyordu. Fakat buna ramen vitrine bakmaktan ve hayatn yalnzca byle kzlardan meydana geldiine inanmaktan zevk alyordu. Kaybettii btn yllar, yaayp gremiyecei o zamanlar, imdi yokluunu duyduu eyleri gidermek iin hi utanmadan doya doya bakt. Dondurma sonuna geldi. Kt klah atmalyd. Oysa bu, o kadar dzgn ve temizdi ki, Oleg bunun yolculuklar iin iyi bir bardak olabileceini dnerek, klh antasna tkt. Tahta ka da saklad. Bu da ie yarard. Sonra bir eczaneye rastlad. te ilgi ekici bir yer daha. Kostoglotof, hemen ieri girdi . Buranm dzenli raflarnn sralanm illarn seyretmek iin btn bir gnn verebilirdi. Sergenen eyalar kamptan gelen gzler iin olaanst, merak edilecek eylerdi. O dnyada grlm eyler deillerdi bunlar. lerinde bazlarn Oleg hr yllarnda da grmemiti. Bu yzden onlar tanmak, ne ie yaradklarn hatrlamak onun iin -zordu. Bir vahinin saygsyla krom, cam ve plstik ekillere bakt. Ondan sonra paketl erle otlar geliyordu. Bunlarn zerinde nasl kullanlacaklarna ve ne ie yaradklarna dair gerekli not neredeydi? Nerede?... Hap ve tablet vitrinleri uzanp gidiyordu. Oleg'in duymad o kadar ok yeni ad vard ki. Eczane Oleg iin koskoca bir dnce ve izlenim evrenini ortaya koymutu. Gen adam her vitrinin nnde ayr ayr iini ekti ve sadece; o da Kadmin'lerin arzusuna uyarak soda, permanganat, bir de su derecesi istedi. Termometre ve soda yoktu. Onu permanganat iin kpek vermek zere kasaya yolladlar. Kostoglotof ondan sonra reete ksmnn penceresinin nndeki srada yerini ald. Tam yirmi dakika ayakta bekledi durdu. antay srtndan kaydrarak indirdi. Scakl ve ec zanenin havaszln hissediyordu. Hl duraklyordu: lc almalmyd, yoksa almamal myd? Vega'nm ona bir gn nce verdii birbirinin ei reeteden birini uzatt. Eczanede bu

--481-iltan olmayacan umuyordu. Bylece bu mesele kendi kendisine halledilmi ocakt. Fakat il vard. Pencerenin arkasndaki kz bir hesap yapt ve hesab yazd: sekiz ruble ve bir ka kpek. Oleg, rahatlkla glerek oradan ayrld. 58 saysnn hayat boyunca att her admda kendisini izlemesine hi amamt, (Onu 58 numaral maddeye gre mahkm etmilerdi.) Fakat reete iin yz yetmi be ruble vermek zorunda olmas yaraya tuz ekmekti! Bu parayla bir ay yemek yerdi. Bir an iinden, reeteleri yrtarak, kt sepetine atmak geldi. Fa kat sonra bundan vaz geti. Vega kendisine bu "reeteleri sorabilirdi. Gen adam bunlar tekrar cebine koydu. Eczanenin prltl vitrinlerinden ayrlmak acyd. Ama gn en yksek noktasna erimiti ve kendisini aryordu. Onun zevkleriyle dolu olan gn. Onu bugn daha bir sr zevk bekliyordu. Acele etmedi. Vitrinden vitrine gitti. Her kntl maaza vitrinine dikenli bir tohum gibi yapyordu. Her admda kendisini yeni srprizlerin beklediini biliyordu. Gerekten ondan sonra postahane geldi. Bunun penceresinde de bir iln vard: Foto telgraf gnderin! Ne alacak eydi bu. On yl nce feza romanlarnda anlatlan ey imdi orada gelip geenlere teklif ediliyordu. Oleg, ieri girdi. Duvara bir liste levha aslmt. Bunda foto - telgrafn gnderilebilecei otuz ehrin ad vard. Oleg listeyi okumaya balad. Kime ve nereye byle bir telgraf ekebilirdi. Fakat yeryznn altda birine salm olan bu byk ehirlerde oturan ve el yazsnn bir rneini grmekten memnun olabilecek kimse aklna gelmedi. Buna ramen, bu konuda daha fazla bir eyler renebilmek iin gieye gitti. Foto telgraf formlarndan bir tane isteyerek, el yazsnn hangi byklkte olmas gerektiini sordu. Memur ona, Makine krld, dedi. almyor. A, almyordu. Neyse, can cehenneme. Bu daha normaldi. nsann akl daha az karyordu. Afileri okuyarak, yoluna devam etti. Bir sirk vard. Bir ka film oynuyordu. Her sinemada, tiyatroda gndz matineleri vard. Fakat kendisine evreni grmesi iin balanm Kanser Kouu F : 31

 482 olan bugn byle ziyan edemezdi. ehirde kalsayd ve bir sre burada otursayd, sirke gitmesi de gnah saylmazd. O da bir ocuk gibiydi, henz domutu. Vega'ya gitmesi iin en uygun saat her halde buydu. Tabii eer ona gidecekse... Nasl gitmemezlik ederdi? O; arkadayd. Oleg'i btn itenliiyle davet etmiti. Ve utangalkla. Btn ehirde kendisini yakn hissettii tek insan Vega'yd. Nasl gitmemez lik ederdi? in iin yalnz unu istiyordu: Vega'ya gitmeyi. Hatt ehir evreni, grmeden. Fakat bir ey onu engelliyordu. nsann kafasnda bir takm tartmalar oluyordu. Belki daha erkendi. Vega henz evine dnmemi olabilirdi. Ya da apartmann temizlemesi iin za mana ihtiyac vard. Neyse... Daha sonra... Oleg, her sokak kesinde duruyor, hangi yolu izlemenin daha iyi olduunu dnyordu. Kimseye bir ey sormuyor, yolunu iinden geldii gibi seiyordu. Bylece kendisini bir arap mahzeninde buldu. Buras ieleri sergileyen bir dkkn deil, flarla dolu bir mahzendi. Yar karanlk, yar slak, kendisine zg eki bir kokusu olan bir yer. Tpk eski meyhanelere benziyordu. araplar flardan bardaklara dolduruyorlard. Ucuz ev arabnn barda iki rubleydi. i kebabndan sonra bu ucuz saylrd. Kostoglotof cebinden bozdurmak zere ikinci on rublelik banknotu kard. arabn zel bir tad yoktu. Fakat daha barda bitirmeden zayf dm olan ba dnmeye balad. Meyhaneden karken ve daha sonra hayat ona daha da parlak gzkyordu. Ta balangtan beri gnn kendisine gler yz gstermi olmasna ramen byleydi bu. Gn, yle hafif, yle bo bir hal almt ki, Oleg artk hi bir eyin bunu bozamayacan dnyordu. Kt olan her eyi tatt ve hepsine olan borlarn dedii iin, geri kalanlarn daha iyi olmas gerekti. Oleg'i bugn hl bir ok zevkli ey bekliyordu. Eer baka bir arap mahzenine rastlasayd, bir bardak iki daha iecekti. Onun yerine btn kaldrm dolduran bir kalabalkla karlat. Ancak yola inerek yrmeye devam edebilirdi. Oleg yolda bir kaza olduunu sand. Yok, hayr. Herkes durmu,

 483 - geni basamaklara ve byk kaplara bakyor, ve bekliyordu. Kostoglotof ban evirerek okudu. Merkez Maazas. O halde bu anlalacak bir eydi. Maazada nemli bir ey satl mas bekleniyordu. Ama ne? Birine sordu. Sonra baka birine. Ve sonunda bir ncye. Fakat hepsi de onu terslediler ve anlalr bir cevap da vermediler. Oleg'in btn renebildii u oldu: maazann alma zaman hemen hemen gelmiti. Eh, kaderdi bu. Oleg de kalabaln arasna kart. Bir ka dakika sonra iki adam geni kaplar ardna kadar atlar ve korku dolu engelleyici bir hareketle bekleyen kalabaln ilk srasmdakileri yattrmaya altlar. Sonra da bir atl birlii tarafndan ezilmekten kayorlarm gibi tella yanlara katlar. Bekleen kadnlarla erkekler, nde genler olmak zere, ancak yanan bir binadan kaan insanlardan umulacak bir hzla kaplardan girerek, merdivenlerden ikinci kata ktlar. Kalabaln geri kalan ksm skarak, ieri girdiler. Herkes yana ve evikliine uygun bir hzla merdivenlerden koarak ktlar. kinci bir rmak aya ilk kata akt. Fakat esas nehir ikinci kata doru ykselmekteydi. Bu fkeli saldr, bu hcum srasnda sessizce ilerlemek imknszd. Siyah salar iyice karm olan Oleg de, antas srtnda komaya balad. Kalabalkta biri ona kfretti: 'Asker!' Merdivenin yukarsnda esas sel blnd. ayr aknt halinde hzla akt. Halk kaygan, cill zeminde dikkatle dnyordu. Oleg'in de yolunu semesi iin bir an vard. Fakat nasl karar verebilirdi? En gl koucularn ardndan seyirt- ti. Kendisini rg eyalar ksmnn yaknndaki gitgide uzayan kuyrukta buldu. Mavi elbiseleri satc kzlar sakin sakin dolayor, sanki kalabalktan kimseyi grmyorlarm, i skc, bo bir gn geireceklerini sanyorlarm gibi esniyorlard. Daha sakin sakin nefes almaya balayan Oleg, kalabaln rg kadm ceketleri ve kazaklarnn sata karlmasn beklediini kefetti. Usulca kfrederek oradan ayrld. imdi dier iki akntnn ne yana aktn renebilirdi. Her tarafa doru hareket vard. Her tezghn n de kalabalkt. Kalabalk bir tezghn nne mt. Oleg de oray 'denemeye karar verdi. Kalabalk ucuz orba tabaklarnn getirilmesini bekliyorduv^Bu deerli. Ush - Terek'de satlk orba taba yoktu. Kadmin'ler elle dvlm kselerden yemek yi

 484 yorlard. Ush - Terek'e, eve bir dzine orba taba gtrebilmek! Hayr, bunu hi bir zaman baaramazd. Oraya yannda krk atlak paralarla eriirdi. Oleg, iki katta da istedii gibi dolamaya balad. Fotoraf makinesi blmne bakt. Savatan nce maazalarda bulunmas imknsz olan fotoraf makineleri ve ilgili malzeme imdi insana eziyet etmek ister gibi tezghlardan tayor ve para istiyordu. Fotoraflk... Bu da Oleg'in gereklemeyen ocukluk ryalarndan biriydi. Erkek trenkotlar gen adam ekti. Savatan sonra bir yamurluk almann hayalini kurmutu. Onun iin terenkot bir erkein giyebilecei en ekici eydi. Fakat imdi bir yamurlua yz elli ruble vermesi gerekti. Bir ayln yani. Oleg yrmeye devam etti. Hi bir ey almamt. Ruh hali hl vitrin seyreden bir insanmki gibiydi. arap hl ona nee ve canllk veriyordu. Ham pamuktan gmlekler satyorlard. Oleg bu terimi biliyordu. Ush - Terek'deki kadnlar bu lf duyar duymaz hemen dkkna koarlard. Oleg gmlekleri inceledi, kuma parmaklaryla yoklad. Gmlekleri beenmiti. Kafasnda bunlardan birini, beyaz izgili yeil kumatan olan seti. (Fakat altm rubleydi bu. Oleg'in gmlei almas imknszd.) O gmlekleri incelerken, gzel bir ceket giymi olan bir adam, onun bulunduu tezgha deil de bunun yanmdakine yaklat. Burada ipek gmlekler satlyordu. Adam terbiyeli bir tavrla satcya sordu: Bunun gibi yirmi be beden gmleiniz var m? Yaka on be olacak.' Bu Oleg'i tpk elektrik arpm gibi sarst. Hayretle dnerek, bu prl prl tra olmu, gzel ftr apkal, beyaz gmlek ve kravatl, nazik adama bakt. Ona, sanki adam kendisini tokatlam gibi bakyordu. ok kii siperlerin azabna katlanmt. Cesetler genel mezarlara ylmt. Dierleri buzlu Kutupta derin olmayan ukurlara gmlmt. Bir ok kimse sk sk tutuklanp, kamplara yollanmt. Bunlar parmaklkl vagonlarda donmulard. Bazlar ii pamuklu, yrtk bir ceket paras kazanabilmek iin kazma krekle alarak, bel kemiklerini krmlard deta. Ve bu alar gibi konuan smkl zppe yalnz gmleinin bedenini deil, yaka lsn de hatrlyordu. Bu son gerek Oleg'i mahvetti. Bir yakann kendi ayr

--485-ls olduu aklma bile gelmezdi onun. nlememeye alarak, arkasn gmlek tezghna dnd. Yaka numaras ha? Aa da kurtarmyordu. Neden bu kadar kibar bir hayat? Neden bu hayata dnmeli? Yaka lsn hatrlatacaksan, o zaman baka bir eyi unutman gerekti. Daha nemli bir eyi! Yaka ls olay Oleg'in bann topa gibi dnmesine sebep oldu. Ev eyas blmnde Yelena Alexandrovna'nm kendisinden getirmesini istememi olmasna ramen, kadnn hafif buharl bir tye sahip olma hayaliyle yaadn hatrlad. Oleg, daha nce de olduu gibi bunun maazada olmamasn diledi. Ozaman hem vicdan ve hem de omuzlar hemen bu ykten kurtulacaklard. Fakat satc ona tezghta byle bir t gsterdi. Kostoglotof ty elinde pheyle tartt. Bu gerekten hafif mi, kzm? Seni neden aldataym? Satc kz dudaklarn bkt. nnden geen mteriler gerek alclar deil, kaytsz glgelermi gibi derin derin, hemen hemen tabiat st diye tanmlanabilecek bir tavrla uzaklarda bir yere bakyordu. Oleg, Beni aldatacak desin ama, belki yanlyorsun, diye dncesini aklad. steine aykr olarak bu geici hayata dnen ve maddi bir eyi kaldrmak gibi dayanlamyaeak bir aba gsteren satc kz, Oleg'in nne bir t daha koydu. Sonra tekrar doa - st evrene utu. Geree mukayese yoluyla eriilir. Gerekten t dierinden biraz daha hafifti. Grev duygusu Oleg'e bunu almasn emrediyordu. ty kaldrd iin iyice bitkinlemi olan kzn sat fii yazmak ve halsizlemi dudaklaryla Oleg'e yol gstermek gibi ar bir ii daha vard. k masasna git. (Ne k? Kim karlacakt? Oleg btn bunlar tamamiyle unutmutu. Ah, bu dnyaya dn ne kadar gt!) Satc kz yine de dnyaya dnmek, bu hafif ty paketleme ve karma kontu arma gtrmek gibi g bir i yapmak zorunda da deil miydi? Oleg, satc kz hayallerinden uyandrd iin kendisini baya sulu hissetti. t antasna girer girmez, omuzlar da bunun arln hemen hissetti. Bu trenkot fazla scak gelmeye balamt. Taze hava alabilmek iin dkkndan abucak kmalyd.

 486 Oleg ayn anda yerden tavana kadar ykselen byk aynada kendisini grd. Kendisini incelemek onu utandracakt ama, Ush - Terek'de bu kadar byk bir ayna da yoktu. Ve Oleg kendisini o yldan beri byle kocaman bir aynada grmemiti. Bakalarnn ne dneceine aldrmayarak kendisini nce uzaktan, sonra daha yakndan ve sonra ok yakndan inceledi. Kendisinde var sand o askerce durutan hi bir iz kalmamt. Yamurluu gerek bir trenkota pek az benzedii gibi. Omuzlar dmt. Dimdik durmas da imknszd. Kas ketsiz ve kemersiz, bir askere deil daha ok bir hapishane kaana ya da ehire al verie gelen bir ky ocuuna benziyordu. Canl, ateli gzkmek yle dursun, Kostoglotof'un harap, berbat bir hali vard. Perian ve klkszd. Keke kendisini grmeseydi. Bu mutlaka daha iyi olurdu. Kendisini grmedii srece, ateli, askerce bir duruu olduunu sanm ve yanndan geenlere yle bir bakmt. Fakat imdi, srtndaki bu asker antasndan ok bir dilencinin torbasna benzeyen ruksakla sokakta durduu ve elini at takdirde, gelen geenler kendisine kpekler frlatacakt. Ve o Vega'ya gidiyordu... Kadna byle nasl gidebilirdi? Oleg, yrmeye devam etti ve kendisini ufak tefek eyalarla hediyeliklerin satld ksmda buldu. Burada incik boncuk vard. Bu yanann aasnda bir yara izi olan yar asker, yar dilenci adam, geveze lik ederek, bir eyler seen, bunlar deneyen, sonra da almaktan vazgeen kadnlarn arasnda durdu. evresine bakmrken aptalca, donmu gibi duruyordu. Satc kz kmsemeyle dudak bkt. Oradan kydeki sevgilisine ne alacan sanyordu? ve gen adamn bir ey almamas iin onu gzetlemeye koyuldu. Oleg, kzdan kendisine bir eyler gstermesini istemedi. Eyalara da el srmedi. Yalnzca durmu, aptal aptal evresine bakmyordu. Anlyordu. Bir kadm iin bir ss eyas almann, bunu onun boynuna takmann ya da bulzuna inelemenin ok gzel bir ey olduunu anlyordu. Unutmad iin onu sulu bulmamalyd. Oysa imdi bunu yle iine ilercesine anlyordu ki, ona Vega'ya armaansz gidemezmi gibi gelmekteydi. Fakat ona birey gtremezdi. Cesaret edemezdi buna. Pahal bir armaan dnemezdi bile. Ucuzlar hakknda ise

--487-c biliyordu? Bu brolar onlar bro muydu? Bu pandantifler ve zellikle u parlak caml alt keli olan; bunlar iyi eyler miydi? Belki de bunlar baya ve cafcaflyd. Belki zevkli bir kadn onlara elini bile srmekten utanrd. Belki kadnlar artk byle eyler takmyorlard. Belki de modas gemiti btn bu incik boncuun. Kadnlarn ne taktklarn ve ne takmadklarn nasl bilecekti? Sonra geceyi orada geirmeye gittii zaman, kzararak, kekeleyerek byle bir ss eyasn uzatmak nasl olacakt? Birbirlerini kovalayan bu gibi sorular, onu oyundaki kuklalar gibi yere devirdi. Kadnn odasnn, bilinmesi, ss eyasnn ustalkla seilmesi, aynada bakalarnn karsna kabilecek bir halde g- rnlmesi ve yaka numarasnn hatrlanlmas gereken bu dnyann karkl onu alt etmiti... Bu Vega'nn yaad dnyayd. Kadn bu dnyadaki her eyi biliyordu ve buna alkt. Oleg, arm, sklmt. Vega'ya gidecekse bunu hemen, imdi yapmas gerekirdi. Bunu yapamyacakt. Cesaretini kaybetmiti. Korkuyordu. Bu maaza Vega'yla arasna girmiti. Ksa bir zaman nce, pazar yerinin tanrlarna uyarak budalaca bir agzllkle dald bu lnetli, putperestlere zg tapmaktan kt. Maazadan ayrlrken, bin rublelik eya alm, her ksmdaki eyi denemi, hepsini gtrmek iin sardrm ve imdi de paketleri ve kasalar kamburlam srtnda ta- yormucasma yorgun ve ok kederliydi. Oysa yalnzca o ty almt. Saatlerce al veri yapm ve baya, gereksiz eyler alm kadar yorgundu. Ona tamamiyle yeni ve stn bir hayat vadeden o saf pembe sabah nereye gitmiti? Biim verilmeleri iin yz yllarca uralan o bulutlar? Ayn dalan teknesi? Sabahki neesini, o varln nerede harcayarak ziyan etmiti. Bunu ne zaman bozdurmu ve bouna harcamt? Maazada m olmutu bu? Yoksa daha nce arapla birlikte mi imiti? Yoksa daha daha nce i kebabyla birlikte mi kemir- miti ? Gidip iek aan kays aacn grmeli ondan sonra da Vega'ya komalyd... Oleg, vitrinlere ve afilere bakmaktan bkmt. Hele git

 488 - gide artan hareketli, mutlu kimselerin doldurduu sokaklarda etraftakileri dirsekleyerek kendisine yol amaktan daha da sklmt. Nehrin kysnda glgeli bir yere yatmay ve ruhunu temizlemeyi istiyordu. ehirde gidebilecei tek yer hayvanat bahesiydi. Demka'nm gitmesi iin yalvard o bahe. Oleg, hayvanlar dnyasnn daha anlalr olduunu dnyordu. Oras kendi dzeyine daha yaknd. Oleg, scaktan bunaldn da hissediyordu. Hava tren- kot giyilmeyecek kadar scakt. Fakat bunu kolunda tamay da istemiyordu. Oradakilere hayvanat bahesinin yolunu sormaya balad. Sokaklar onu istedii yere gtrdler. Tula kaldrmlar, dallarn etrafa uzatm aalar olan geni sakin sokaklar. Bu sokaklarda dkknlar, fotoraf stdyolar, sinemalar, arap mahzenleri yoktu. Tramvaylar uzaklarda bir yerde zangrdyorlard. yi, sakin ve gneli bir gnd. Gne aalarn arasndan szlerek onu stmaktayd. ocuklar sokakta sek sek oynuyorlard. Ev kadnlar ndeki kk bahelerine iek dikiyorlar, sarmaklarn trmanmas iin topraa ubuklar sokuyorlard. Hayvanat bahesinin kaplarnn yaknnda ocuklarn krall vard. Okullar tatil olmutu. Ve ne gzel bir gnd bu! Oleg'in baheye girdii zaman ilk grd hayvan bir da keisi oldu. Etraf parmaklkla evrili yerde sarp bir tepe ykseliyordu. Tam tepesinde dimdik bir uurum vard. Da keisi orada gururla, hareketsiz duruyordu. n ayaklar uurumun tam kenarndayd. Bacaklar ince ve kuvvetliydi. Boynuzlarnn uzunluu insan artyordu. Kemikten bir kurdele gibi kvrm kvrmd. Sakal yoktu. Buna karlk bir denizkzm salar gibi iki yanndan dizlerine kadar uzanan sk yelesi vard. Keinin arbal duruundan, bu sa ona kadnca ya da gln bir hava vermiyordu. Kafesin nnde duranlar onun kendinden emin toynaklarnn bu dzgn kayann zerinde hareket etmesinden midi kesmilerdi. Kei, kayann bir paras, bir heykelmi gibi uzun zaman orada durdu. Rzgr olmad iin tyleri de oynam - yordu. nsann onun bir hayal deil, canl bir yaratk olduunu ispatlamas imknszd. Oleg orada be dakika durdu, sonra da hayran hayran ayrld. Kei hi kmldamamt. nsan da byle olsayd, hayata tahamml edebilirdi.

 489 - Oleg baka bir yola saparken, bir kafesin nnde zellikle kalabalktaki ocuklarn arasnda bir kaynama olduunu farketti. Bir ey kafesin iinde deli gibi kouyordu, ama yine de ayn yerdeydi. Oleg bunun bir tekerlem iine girmi bir sincap olduunu grd. Ipk ataszndeki sincap gibiydi. Oysa atasz kullanla kullanla bulanklamt. Onun iin insan imdi, 'Neden bir sincap?' diye dnyordu. 'Niin tekerlein iinde?' ite imdi bu atasz gerek hayatta uygulanyordu. Sincabn kafesinde tepesindeki dallar yanlara doru yaylan bir aa kt vard. Fakat aaca byk bir kurnazlkla bir tekerlek aslmt. Halkn grmesi iin iki yan ak braklmt kasnan. Tekerlein iinde basamaklar vard. Bylece bunlar sonsuz bir merdiven meydana getirmekteydiler. Aacna ve yukardaki uzun dallara aldrmayan sincap tekerlein iindeydi. Halbuki kimse onu kasnaa girmesi iin zorlamam, hayvan yiyecekle kandrmamt. Sincab yalnz hayalindeki hareketler ve eylemler ekmiti. Herhalde hayvan tekerlekteki basamaklar merak yznden denemiti. Oysa bunun ne ac, sonu gelmeyen bir aka olduunu bmiyordu. (ilk, seferinde bilmiyordu hayvan. Fakat bunu bin defa denedikten sonra da hl renememiti!) ite imdi de tekerlei deli gibi eviriyordu. O lgnca yar srasnda sincabn dnen kzl vcudu ve krmz kuyruu bir yay gibi bklyor, tekerlein byk bir hzla dnen basamaklar eriyerek bir tekmi gibi duruyordu. Sincap, btn gcn kullanyor n peneleri bir stteki basamaa eriemiyordu. Oleg'in geliinden nce kafesin nnde duranlar sincabn yarn grmlerdi. Oleg'in orada geirdii bir ka dakika sresince ayn ey hi durmadan srd. Kafeste tekerlei durduracak ve sincab kurtaracak bir kuvvet, hayvana, Vazge! Bouna bu! diyecek bir akl yoktu. Bu iin bir tek ak, kanlmaz sonucu vard: sincabn lm. Oleg orada durup bunu beklemeyi istemiyordu. Yoluna devam etti. Bylece yrenin hayvanat bahesi, gen ve yal ziyaretilerini, giriin sa ve solundaki iki anlaml rnekle karlyordu. iki yaay biimiydi bu. Oleg ar ar gm slnn, altn slnn ve krmz mavi tyl baka bir slnn nnden geti. Tavus kuunun boynundaki tanmlanmayan turkuaz rengi, yetmi santim uzunluundaki pembe ve sar pskll ve yelpaze gibi kuyruuna hayran oldu. O tekdze srgnden ve tekdze hastane

 490 - den sonra gzlerine renk ziyafeti ekiyordu. Oras scak deildi. Hayvanat bahesi akla yaylmt. Aalar da ilk glgelerini drmekteydiler. Gitgide daha rahatlayan Oleg tam bir tavuk iftliinin nnden geti. Andaluz tavuklar, Tuluz ve Kholmogorsk kazlar... Sonra turnalarn, atmacalarn ve iri akbabalarn bulunduu bir tepecie trmand. Kapal adra benzeyen bir kafesin glgeledii uurumun kenarnda, btn hayvanat bahesinin tepesinde beyaz bal akbabalar yayordu. Eer adlarn aklayan levha olmasayd onlar kartal sanabilirdiniz. Onlar olduka yksee koymulard. Fakat kafeslerinin tavan alakt. Bu iri, somurtkan kular kanatlarn aarak rpmyorlard ama uabilecekleri bir yer yoktu. Akbabalarn rpmm seyreden Oleg, omuzlarn dzelterek dikleti. (Yoksa bunun nedeni arln srtnda duyduu t myd?) Grd her eyin kendisi iin bir anlam vard. Bir kafesin zerindeki bir levhada, Beyaz bayku tutsakla glkle dayanr, yazlyd. Bunu biliyorlard ama kuu gene de hapsediyorlard. Gerekten hangi acayip yaratk tutsakl hafiften alrd? Baka bir levha: Kirpi gece yaar. Biliyoruz: Onu gece dokuz buukta arn ve sabaha kar drtte salverin. Porsuk, der ve kvrntl oyuklarda yaar. Sahici porsuk! Bu porsuk fevkalde bir adam ama geriye ne kalm? Yz, yatak gibi izgili. Gerek bir mahkm. Bylece Oleg grd her eyde deiik bir anlam buldu. Her halde maaza gibi oraya da gitmemesi daha iyi olacakt. Gnn nemli bir ksm gemi, fakat bekledii zekli olaylar da olmamt. Oleg, aylara gitti. Beyaz kravatl siyah bir ay kafesinin tel rgsn burnuyla drtp duruyordu. Sonra birdenbire zplayarak, n peneleriyle tele sald. Boynunda beyaz kravat deil de, daha ziyade gsndeki hala rahiplerin zincirine b enzeyen bir ey vard. Ay, zplayp, tele aslmt. mitsizliini baka trl nasl anlatabilirdi? Ondan sonraki hcrede yannda yavrusuyla dii bir ay oturuyordu. Onun yanndaki kafeste kahverengi bir ay strabn bir aa bir yukar dolaarak anlatyordu. Komak istiyordu ama

--491-iki parmaklk arasndaki uzaklk ancak boyunun misli olduu iin sk sk dnmek zorunda kalyordu. Aynn llerine gre bu bir hcre deil, bir kutu, ar hapislilerin kapatld bir zindand. Bu manzaray zevkle seyreden ocuklar birbirlerine, Ona ta atalm, dediler. O bunu eker sanr. Oleg, ocuklarn kendisini szdklerinin farknda deildi. Kendisi de ek, bedava bir gsteri, burada bulunan baka bir hayvand. Ama Oleg kendisini gremiyordu. Bir yol nehre doru iniyordu. Beyaz aylar buraya konulmulard. Fakat hi olmazsa bir iftin birlikte kalmalarna izin verilmiti. Kapatldklar yerden sulama kanallar geerek buz gibi souk bir glck meydana getiriyordu. Aylar bir ka dakikada bir serinlemek iin kendilerini suya atyor, sonra imento terasa trmanarak, peneleriyle yzlerinin suyunu skyor ve glcn kenarnda dolayor, dolayorlard. Kutup ayyd bunlar. Burada bu yz derecelik sda nasl yaarlard? Bizim kutuplarda yaadmz gibi... Bu hayvanlarn hapsiyle ilgili en anlaml, en derin ey Oleg'in onlardan yana olmasna ramen, onlar serbest brakmasna imkn olmamasyd. Elinde kafeslerini krp ama kudreti de olsayd bunu yapamazd. Bu hayvanlar, vatanlaryla birlikte zgrlk dncesini de kaybetmilerdi. Birdenbire serbest braklmalar yalnzca daha da feci bir ekilde sonu lanrd. te Kostoglotof byle sama sapan bir mantk yrtyordu. Kafas o kadar karmt ki artk hi bir eye saflkla, tarafszlkla bakamyordu. Hayatta grd her ey ona imdi o gri hayaleti, yer altndan gelen bo sesleri hatrlatyordu. Oleg, koarak yerde dierlerinden daha da yoksun olan kederli geyiin, Hintlilerin kutsal Zebu ineinin, ve Agouti'nin nnden geerek, tekrar yukarya, maymunlara doru trmanmaya, balad. ocuklar ve bykler kafeslerin nne toplanmlar, maymunlara yiyecek veriyorlard. Hepsi de salarn hapishanede ksack kestirmi gibi duran, zntl, tahta ranzalarnda ilkel zevkler ve kederlere dalm olan maymunlar Oleg'e eski dostlarn ylesine hatrlatt ki, gen adam ilerinden bir kan hemen hemen tand. Bu adamlar hl bir yerde hapistiler. Ellerini dizlerinin arasndan sarktm olan patlak gzl,

 492 yalnz, dnceli bir empanze ona Shulubin'i hatrlatt. O da byle bir tavr taknrd. Bu parlak, scak gnde Shulibin yatanda, lmle kalm arasmda rpnyordu. Orada sralanm maymun kafeslerinde ilgin bir ey bu- lamyacan dnen Kostoglotof bunlarn nnden abucak geti. Hatt baka tarafa da dnyordu. Tam o srada uzaktaki bir kafeste bir levha olduunu ve bir ka kiinin de bunu okuduunu grd. Oleg de o yana doru gitti. Kafes botu. Bir tebelnn ze -, rinde u ad vard : Rhesus Macaque maymunu. Tahtaya taklm olan levhaya, kaba harflerle, Burada yaayan maymun bir ziyaretinin hainlii yznden kr oldu. Bu zalim kim se Rhesus Macaque'm gzne ttn att. Bu Kostoglotof'u sersemletti. O ana kadar her eyi bilen bir insan tavryla istemiy e istemiye glmseyerek tembel tembel dolamt. Fakat imdi ttn kendi gzne atlm gibi hngr hngr alamay, btn parktakilerin duyabilecei bir biimde avaz avaz barmay istiyordu. Neden? Yalnzca byle ama neden? Anlamsz fakat niin ? Bu levha bir ocuun sade ekiciiyle insann kalbine iliyordu. Bu, yakasn rahatlkla kurtarm olan bilimsiz kiinin insanlktan uzak bir kimse olduunu aklamyordu. Onun Amerikan emperyalizminin ajan olduunu sylemiyordu. Bu yalnzca onun zalim olduunu bildiriyordu. nsann iine ileyen de buydu: Neden adam o kadar zalimdi? ocuklar! ocuklar! Byyerek birer zalim olmayn! ocuklar! cizleri ldrmeyin ! Yaz okunmutu ama yallar ve ocuklar hl durmu bo kafese bakyorlard. Oleg, iinde buhar ts bulunan ya lekeli, yank ve arapnelin yrtt antasn srngenler, ylanlar ve yrtc hayvanlar dnyasna srkledi. Kertenkeleler pullu talar gibi kumda gneleniyorlard. Birlikte konutular. Onlar hangi hareket hrriyetini kaybetmilerdi? Koskocaman, demir karas bir in timsah, yass burnu ve ters tarafa dnm gibi duran peneleriyle serilmi yatyordu. Levhada onun scak havalarda her gn et yemedii yazlyd.

- 493 Belki de dzenli yemek verilen hayvanat bahesine zg mantki dnya onu tamamiyle tatmin ediyordu. Dev bir piton ylan bir aaca l, ar bir dal gibi aslmt. Tamamiyle hareketsizdi. Sadece sivri, ufak di etrafta kayyordu. Zehirli bir efa ylan cam kapan altnda kvrm kvrm kvranyordu. Oleg onlar seyretmek istemiyordu. Btn istedii kr olan Maeaque'nun yzn hayalinde canlandrmakt. imdi yrtc hayvanlar blmne gelmiti. Fevkalde! Birbirlerinden zengin krkleriyle ayrlan vaak, panter, kll kahve puma, sar siyah benekli jaguar orada oturuyorlard. Onlar da mahkmdular. Hrriyetleri ellerinden alnd iin strap ekiyorlard. Fakat Oleg onlara cani gzyle bakyordu. Bu dnyada hl kimin sulu olduunu sylemek kabildi. Levha, jaguarn gnde yedi buuk kilo et yediini bildiriyordu. Bu hayal edilemeyecek bir eydi. Kamptaki bir birlie bir haftada bile bu kadar et dmezdi. Ve jaguar bunu her gn yiyordu. Oleg, taiga'ya nbetisiz gnderilen atl grubu hatrlad. Kendi atlarn soymulard onlar. Adamlar yaayabilmek iin atlarnn yulaflarn yemilerdi. Sonra Bay Kaplan geliyordu. Hayvann yrtc ifadesi byklarnda toplanmt. Gzleri saryd. Oleg'in zihni buland ve orada durarak kaplan nefretle seyretmeye balad. Turukshank'da srgn olan ve son zamanlarda da Oleg'- le ayn kampta kalan yal bir siyasi mahkm gen adama, o gzlerin kadife siyah deil, sar olduunu sylemiti. Duyduu nefret yznden oraya ivilenmi olan Oleg, durmu kaplann kafesine bakyordu. Yine, ite sadece byle, sadece byle fakat neden? Hasta gibiydi Oleg. Artk hayvanat bahesinde kalmay istemiyordu. Kamay arzuluyordu. Aslanlar grmek niyetinde de deildi. k kapsn bulmaya alyordu. Zebra.y geti, yle bir bakmak iin arkasna dnd ve yoluna devam etti. Sonra birdenbire; eyin nnde durdu... O korkun kana susamlktan sonra bir zariflik ve mne- viyat mucizesinin nnde durdu. Nilgai ceyln (Hindistan'da yaayan bir cins geyik) ak kahverengi gvdesi gzelim hafif bacaklar, ba harekete hazr olmakla beraber hi de kor

- 494 ku vermeden telin yambamda durmu Oleg'e iri, gven dolu ve sevgili evet sevgili gzlerle bakyordu. Nilgai, gen kadna o kadar ok benziyordu ki, Oleg buna dayanamad. Gen kadn : Niin gelmedin diye soruyordu. Gnn yars geti sen niye gelmedin? Bu byclkt, ruhun bedenden bedene getmesiydi, nk gen kadn burada durmu Oleg'i beklemekteydi. Erkek biraz daha yaklar yaklamaz o kskn ama ayn zamanda yalvaran gzleriyle sormaya balad: Gelmeyecek misin? Gelmemen ihtimali de olabilir mi? Ve stelik ben de bekledim... Niye gitmedi? Niye gitmedi? Oleg, titredi ve ka doru daha hzl hzl ilerledi. Onu yine de evde bulabilirdi.

OTUZ ALTINCI BLM Oleg, imdi onu zlemle ya da tutkuyla dnemiyordu, ayaklarnn dibinde bir kpek gibi, dvlm, mutsuz bir kpek gibi yatmak bal bana bir zevk olacakt. Yerde yatp bir kpek gibi onun ayaklarnn evresindeki havay solumak. te onun hayalini kurabilecei en byk mutluluk bu olacak- t. Tabii bylesine iyi niyetli bir hayvan basitlii gstermesi; eve varp hemen onun ayaklarnn dibine Uslu uslu yatver- mesi imknszd. Aksine, kibarca bir iki sz sylemek zorunda kalacak, o da kibarca, szlerle cevap verecekti, nk binlerce yldan beri, iler bylesine karmakark edilmiti. Dn unlar sylerken yanaklarnda beliren krmzl gerekten hl grebiliyordu: Aslnda... Sen eyde de kalabilirsin... Yani benim evimde. Bu kzarmann cezasnn verilmesi, yok edilmesi, bir glmsemeyle geitirilmesi gerekmiti ve erkek bir daha onun utanmasna frsat vermemeliydi, ve onun iin de yeterince saygl ve yeterince akac szler bulmak zorundayd, bylelikle Oleg'in doktorunun gen, bekr bir kadm olan doktorunun evine gece yatsna geliinin yaratt garip durumdan ikisinin de etkilenmemesini salamak iin yeterince akac davranmalyd. Sonra gene syleyecek birka sz dnmek de istemedi, yalnzca kapda durup ona bakmak

--495-istedi. Ve dorudan doruya ona Vega demeyi dnd. Vega ben geldim. Bunu nasl yaparsa yapsn, Vega'yla beraber olmak, kouta ya da doktorlarn odasnda de de bir apartmanm herhangi bir odasnda beraber olup kimbilir nelerden konumak sonsuz bir sevin verecekti. Oleg hayatn gzelliklerine artk tamamen yabanc kald iin belki de hatalar yapp gereksiz szler syleyecekti. Oysa gzleriyle de : Bana ac diyebilirdi, Yalvarrm, ac bana, sensiz olmak yle g ki. Bu kadar zaman nasl olmu kaybedebilmiti? Nasl ok nceden, ok ok nceden Vega'ya gitmemezlik edebilmiti. imdi hzl hzl, hi duraklamadan yalnzca bir tek eyden, onu kaybetmekten korkarak yryordu. Gnn yarsn ehir iinde dolaarak geirdii iin yollar ok iyi renmiti ve nereye gideceini biliyordu. Gitti. Birbirlerinden holansaydlar. Bir arada olupkonumak holarna gitseydi. Gnn birinde Oleg, onu elinden tutup kolunu boynuna dolayarak gzlerine efkatle ve dikkatle bakabilseydi mutlaka bu kadar yeterdi. Ya da belki bundan daha da fazlas, ok fazlas hi kukusuz bu da ok az saylmayacakt. Elbette Zoya ile yeterli saylamazd. Ya Vega ile? Hint Ceylanyle ? Gene de; acaba ok mu az olacakt? Oleg, gen kadnn evine yaklarken heyecan da gittike artt. Bu gerek korkuydu, ama mutluluk dolu bir korku, insan yoran bir zevk. imdi korku bil ona mutluluk vermiti. Sokak iaretlerine bakp, dkkn vitrinleri tramvaylar ve insanlarla artk ilgilenmeden yoluna devam etti; ancak birdenbire bir kede kalabalk, yolun ortasnda durmakta olan yal bir kadnn geip gitmesine imkn brakmad ve o zaman Oleg kadnn kk kk buket yaplm minik mavi iekler satmakta olduunu farketti. O anm, yeniden biimlendirilmi, deitirilmi belleinin en karanlk kelerinde artk bir kimsenin bir kadn ziyarete giderken ona iek gtrmesi gerektiini hatrlatacak bir iaret de kalmamt. Oleg bunu sanki daha eskimi, hi duymam gibi tamamen ve iyice unutmutu. O eskimi, lekelenmi ar ykl srt antasyle hi sklmadan yrmt ve bir tek kuku bile admlarn yavalatmamt. iekleri grnceye kadar... Nedense ieklerin satlmas

--496-hereyi deitirdi. Aln krt. Boulmu bir adamn su yzne kmas gibi belli belirsiz bir an da zihnine doru akmaya balamt. Tamam, tamam. Uzakta kendi genliinin dnyasnda kadnlara iek vermek asla det olmamt. Oleg utana utana kadna sordu : Bunlar ne iei byle? Kadm, gcenmi gibi : Elbette meneke dedi. Demeti bir ruble. Meneke mi? iirlerin menekeleri mi? Her nedense Oleg menekeleri byle hatrlamyordu. Gvdeler daha biimli ve uzun olmalyd, ve iekleri de ana daha ok benzemeliydi. Belki de bellei onu yanltyordu. Ya da burada yetien trleri b yle oluyordu. Her neyse alnacak baka iek yoktu. Hafzas yava yava geri dnmeye balaynca, iek almadan kadm ziyaretine gitmek imknsz olmakla kalmayacak ayn zamanda iek gtrmeden sakin bir tavrla onun karsna kmak da ayp olacakt. Acaba ka tane almas gerekirdi? Bir tek kk demet mi? Pek de kk grnyordu. ki mi? O kadar da m yetmezdi? m? Drt m? Fazla pahalyd: kamptaki durumu beyninin bir kesinde tpk bir hesap makinesi gibi mgrda- yp ona pazarlkla bir buuk rubleye iki demet, ya da drt rubleye be demet alabileceini hatrlatmt, fakat sanki bu keskin ngrt Oleg'e ait deilmi gibiydi. ki ruble karp sessiz sedasz kadna verdi. ki demet ald. Gzel kokular vard ama onun genliinin menekelerindeki, iirlerin menekelerindeki koku deildi bu. Onlar bylece, koklaya koklaya gtrebilirdi ama elinde tuttuu zaman iekler ona pek budalaca grndler: terhis edilmi, hasta bir asker, ba apkasz, srtnda heybesi; ve de menekeler. iekleri kolunun iine sokmay akl edinceye kadar bunlar gze arpmadan nasl gtreceini bilemedi. Vega'nn evi; ite hurdayd. Gen kadm, avluyu geersin demiti. Avluya girdi. Sonra sola dn. (Oleg'in yrei arpyordu hzla.) Uzun bir beton sundurma birka dairenin birden iine yaryordu. Sundurma, akt ama bir tentenin ve demir kafesli bir trabzanm altndayd. Bir yorgan, yataklar ve yastklar, havalansnlar diye trabzana aslmt; amar ipine de bir direkten brne kdar amar. Buras Vega'ya uygun bir yere benzemiyordu. Onun evine

 497 - giri pek fazla kasvet vericiydi. Eh, darsnn grntsnden de Vega sorumlu tutulamazd ki. Orada, az erde, btn bu asl amarlarn tesinde Vega'nm daire numarasn tayan bir kap olacakt, ve o kapnn arkasnda Vega'nm kendi dnyas. amar ipine asl bir arafn altndan eilerek geip yoluna devam etti, ve Vega'nm kapsn buldu. Bu da br kaplar gibiydi. Ak kahverengi boyal, oras buras soyulmu. Kapnn zerinde ye bir posta kutusu. Oleg, menekeleri kolunun iinden kard. Salarm geriye doru tarad. Heyecanlanmt ve bu heyecan onu gurur- landrmt. Acaba Vega, srtnda doktor cppesi olmadan, ev haliyle nasld ? O ar izmeleriyle sadece hayvanat bahesinden buraya kadar kendini srklememiti; daha dorusu btn lkenin yollarn iki kere yedier yl dolam sonunda'terhis olmu ve ite bu on drt yl boyunca sessiz sedasz kendisini bekleyen kadnn kapsna varmt. Oleg, orta parmann boum yeriyle kapya vurdu. Parmann kemii kapya daha deer demez kap almaya balad (Veya onu daha nce mi grmt? Pencereden mi?); kap ald ve hrpalanm, dz burunlu kocaman su ratl bir olan parlak krmz renkli motosikletini Oleg'in stne doru srd. Motosiklet dar kap aralnda zellikle pek kocaman grnd. Delikanl Oleg'in neyi veya kimi aradm bile sormad, motosikletini dosdoru itip gitti tat yana evirmeye alkn dedi Oleg de yoldan ekmek iin kenara bzld. Oleg sersemlemiti ve bir an iin Vega'nm tek bana oturduu evde bu delikanlnn ne iinin olabileeni ve niye onun kapsndan ktn anlayamad. Bunca yldan sonra bile Oleg, insanlarn her zaman ayr dairelerde oturmadklarn, ortak dairelerde barndklarn unutmu olamazd. Unutmu olamazd ama hatrlamak zorunda da deildi. nsan, kamp ba rakalarnda, bamsz hayat asla ortk dairelerde yamaak eklinde deil de, barakalardaki hayatn tam tersi olarak hayal eder. Ush - Terek'de bile insanlar ortak apartmanlarda deil ayr yerlerde yayorlard. Oleg, gen adama dnd: Bana ey nerede sylesinize Kanser Kouu F : 32

 498 - dedi. Fakat beriki motosikleti, asl arafn altna srm, merdivenlerden aa indiriyordu. Tekerlekler basamaklara srnrken bo sesler karyordu. Apartmanm kaps ak kald. Oleg kararszbkla ieri girmeye hazrland. Koridorun ksz derinliklerinde kap kap aranabilirdi. Acaba hangisi Vega'nnkiydi? Yar karanlkta bir kadm belirdi ve yakmadan dmanca bir sesle sordu: Kimi istiyorsunuz? Kostoglotof sesinin tonundan hi beklenmeyen bir sklganlkla: Vera Kornilyevna'y dedi. Evde yok. Kadn, dosta olmayan bir sertlikle Oleg'in buralarda dolamamasn istiyordu. Hi soruturmadan, baknmadan, iyice emin olmak iin kapy vurup bakmadan yapt bunu. Ve dosdoru Kostoglotof'un zerine yryerek adam geri geri gitmeye zorlad. Kostoglotof, ayrlmamakta direndi. Kapm aln, dedi. Vega ile karlamak dncesi ona bir sklganlk vermiti ama gen kadnn komusunun burun kvrna o da burun kvrmayla karlk verebilirdi. Kendisi bugn ite de diye de ekledi. BUiyorum. Ama evde deil. Buradayd. Gitti. Alak bal, kk yanakl kadm onu szyordu. Menekeleri grmt. Artk onlar saklamak iin ok ge kalmt. Eer elindeki meneke olmasayd imdi bir erkek saylacakt; Vega'nm kapsn da kendisi alabilir, rahat rahat konuup srarla sorabirdi: Vega ne zaman gitmiti? Acaba abuk dnecek miydi? Ona bir not da brakabilirdi. (Belki de gen kadm ona bir mektup brakmt). Fakat menekeler onu bir denci durumuna drmt, armaan getiren bir erkek, budala bir talip. kk yanakl kadm ilerledike, Oleg de sundurmaya doru geri geri gitti. Kadn, Oleg'in topuklarn izleyip onu sava sahasndan uzaklatrrken gzlerini de ona dikmiti. Srt antasnda bir ynn knts gze arpyordu, belki de adam buradan bir eyler almt. Avludaki motosikletten bir ka defa motor grlts geldi motorun susturucusu yoktu sonra ses kesdi, gene giirleyip tekrar kesildi.

 499 Oleg'in cesareti birdenbire krlverdi. Kadn ona kzgn kzgn bakyordu. Vega sz verdikten sonra nasl evde bulunmazd? Onu daha erken bekleyip sonra d a bir tarafa gittiine hi phe yoktu. Ne faciayd bu. Acnacak bir durum, bir talihsizlik deil bir faciayd. Oleg, meneke demetini tutan elini sanki el, bileinden ke- sikmi gibi kolunun iine soktu. imdi syleyin bakalm, geri dnecek mi, yoksa ie mi gitti? Kadm : Dar kt, diye hrsla sylendi. Bu, Oleg'in sorusuna cevap deildi. Burada kadnn karsnda durup beklemek budalalkt. Motosiklet bouldu, tkrd ve ld. Sundurmann trabzanna kocaman yastklar, saman yataklar, kapl bir yorgan aslmt, hepsi de havalanyordu. Eee ne bekliyorsun, hemeri? Bu koca koca yatak eyasnn meydana getirdii istihkm, Oleg'in aknln arttrmt. kk yanakl kadn durmadan onu szerek dnmesini nlyordu. u lnet olasca motosiklet Oleg'in zihnini sarsmt; motor almyordu. Oleg, geriledi ve yastkl istihkmdan geri ekildi, aaya indi, geldii yoldan geri dnd; geri pskrtlmtii. Eer bir kesi burumu, br iki kesi de inek memesi gibi sarkan drdncs de bir stun gibi duran yastk olmasayd, evet o yastk olmasayd, Oleg birey dnp bir karar verebilecekti. Byle kp gidemezdi. Belki Vega da dnecekti. Hem de yaknda. O da zlecekti mutlaka. Evet, o da zlrd mutlaka. Fakat bayrak gibi sarkan yastklar, yataklar, kapl yorgan ve araflar, o lmsz zamanla denenmi, kendisinin yalanlama kuvvetini bulamad gerei tayorlard. Oleg'in buna hakk yoktu. imdi zaman myd. imdi, Vega'nm evinde. Bekr bir adam, inan ve tutku yreini tututuruncaya kadar kuru tahta zerinde yatabilir. Baka imkn olmayan bir mahpus sert tahta kerevette yatar. Erkeinden ayr d en kadm mahpus da yle yapar. Fakat bir erkekle bir kadnn beraber olmay kararlatr

 500 - dklar yerde bu tyl, yumuack yatak malzemesi inanla sahiplerini beklerler; yanlmayacaklarm birler. Oleg, bu ele gemez kaleden kt, omuzlarmda demir ynn arln hissediyordu, eli kesilmi atlmt. Oleg, geri dt, bahe kapsndan dar atld, yastk istihkmlar zaferle onun gereyen karaltsna makineli tfekle yaylm ate atlar. u lnet olasca motosiklet bir trl hareket edemiyordu. Sokakta patlamalar duyulmaz oldu ve Oleg de duralad. Vega'y gene de bekleyebirdi. Eer gen kadm dnecek olursa bu yoldan gelmesi gerekiyordu. Birbirlerine glmse- yecekler ve pek sevineceklerdi. Merhaba, Biyor musun... Pek komikti... O zaman Oleg ezmi, solmaya yz tutmu menekeleri kolundan karacak myd? Bekleyip avluya dnebirdi; fakat gene de bu dolgun, gven dolu istihkmlardan kamak zorundaydlar. stihkmlar onlarn gemelerine izin vermeyeceklerdi, yani birlikte gemelerine. Bugn dese. bile mutlaka baka bir gn ve Vega, evet Vega da hafifecik admlar kahve gibi parldayan, btn evrensel tozlara yabanc gzlerle o da, kendisine ait o yumua ck sevim, narin; ama gene de yatak eyasn sundurmaya karacakt. Bir ku yuvasz, bir kadm da yataksz yaamaz. Ne kadar ince ruhlu, ne kadar gururlu olursanz olun, o kanlmaz sekiz gece saatinden kap kurtulamazsanz. Yatp uyumaktan. Uyanmaktan. Krmz motosiklet son kurunlarn Kostoglotof'a atarak bahe kapsndan grltyle dar kt, ve dz burunlu delikanl da sokakta evresine zafer kazanm bir kimse gibi baknd. Kostoglotof yoluna devam etti, yenilmiti. Menekeleri kolundan ekti kard. Artk ieklerin de iyice solmadan birine verilebecekleri son saniyelerdi bunlar. Salar rlp ular elektrik teliyle balanm iki zbek kyl kz Oleg'e doru geliyordu. Oleg, iki buketi birer elinde tutarak kzlara uzatt. Alm bunlar, kzlar. Kzlar armlard. Birbirlerine baktlar. Oleg'e baktlar.

--501-Aralarnda zbek'e konutular. Erkein sarho olmadn ve onlar rahatsz etmeye almadn farkettiler. Hatt belki de bu asker amcanm zntden onlara iki demet armaan etmek istediini bile anladlar. Bir tanesi buketlerden birini ahp ban sallad. teki de br buketi ald ve bam sallad. Oleg, srtnda o pis, terden lekelenmi srt antasyle kalmt. Geceyi nerede geireceini tekrar dnmek zorundayd. Bir otele gidemezdi. Zoya'ya gidemezdi. Vega'ya gidemezdi. Yani, gidebirdi, gidebirdi. Gen kadn sevinirdi buna. Duygularn da belli etmezdi. Fakat bu imknsz olmaktan ok, yasaklanmt. Ve Vega'sz da bu bir milyon insanl, harikulde, zengin ehrin de srtnda ar bir ykten kalr yeri yoktu. Daha bu sabah ehri mmkn olduu kadar ok kalmay isteyecek kadar ok 1 sevmi olmas da garipti. Baka bir ey daha garipti. Onu bu sabah o kadar ok sevindiren ey neydi? Btn btn iyilemi olmas da birden-^ bire ona zel bir armaan olmaktan kmt. Oleg, daha bir sokak teye gitmeden ne kadar ackm olduunu, ayaklarnn ne fena acdm ve btn vcudunun ne kadar yorgun olduunu hissetti; ve o inat tmr de iinde seyirdi. Tek dnd ey bu ehri mmk nolduu kadar abuk terketmekti. Artk ona ak olan Ush - Terek'e dnmek de ekici grnmyordu. Oleg, bu yorucu zlemin kendisini orada btn btn kapsayacan farketti. te imdi onu mutlu klacak bir yeri ya da bireyi dnebilmek yeteneinden dpedz yoksundu. Vega'ya dnmek hari. Kendini onun ayaklarnn dibine atmak vard: Beni geri gnderme. Yalvarrm, yapma. Su bende deil. Fakat bu imknsz olmaktan ok yasaklanmt. Yoldan geen birine saati sordu. geiyordu. Kararn vermek zorundayd. Kumandann brosuna giden yolun numarasn tayan bir tramvay geti. Oleg, en yakm dura aratrmaya koyuldu. Tramvay, sanki kendisi de ar hastaym gibi madeni

 502 gcrtlar kararak Oleg'i dar sokaklardan geirdi. Gcrtlar, dnemelerde son haddini buluyordu. Oleg, deri tutacaa asldktan sonra pencereden darsn seyretmek iin ne eildi. Khne binalardan, yeilliksiz, bulvarsz, kaldrml sokaklardan getiler. Bir akhava sinemasnn reklmn tayan reklm tahtas da yle bir grnd kayboldu. Bunun nasl dzenlendiini grmek ilgin olacakt, fakat daha imdiden birey Oleg'in bu dnyann yeniliklerine duyduu giyi krletmiti. Vega, on drt yllk yalnzla dayand iin gururlanyordu. Fakat yln yarsn beraber olup da ayr geirmenin kendisine neye malolacam bmiyordu. Oleg, inecei dura tanyp tramvaydan indi. imdi de sanayi blgesinde geni bir caddede bir m kadar yrmek zorundayd. Kamyonlar ve traktrler, tal yolda gmbrdiye gmbrdiye hi durmadan sel gibi yolun iki ynne gidiyorlard. nce kaldrm uzun bir tula duvarla snrlanmt, sonra bir fabrikann dekov hattn geti daha sonra gz el tozlu bir kmr ynndan geti, daha sonra byk kaz ukurlarnn nnden geti, derken tekrar tren hattndan karya geti, daha sonra tekrar bir duvarn nne geldi ve sonunda bir sra tek katl barakann nne geldi, bunlar 'geici mesken' olarak yaplmakla beraber on, yirmi hatt otuz yl kalyorlard. Hi deilse imdi Kostoglotof'un ocak aynda ilk defa kumandann brosunu arad gnk gibi yerler amur deildi. Ama gene de yorucu, uzun bir yry olmutu ve Oleg bu sokan o ye bulvarl, kocaman mee aalar, dayanlmaz ak kavaklar ve kays aalarnn pespembe mueizesiyle bezenmi ehirde olduuna pek inanamyordu. Gen kadm kendine, bunun doru olduunu ne ekde anlatrsa anlatsn, bu gerekliydi, isabetliydi, daha sonraki ayrlk daha da ac verici olacakt. ehirdeki srgnlerin kaderini tayin eden kumandamn brosu acaba hangi dnceyle byle esrarengiz bir ekilde ehrin snrna yerletirilmiti? nk ite burada barakalarn, plkten farksz geitlerin krlp tahta kaplanm pencerelerin amar dizilerinin, amar dizerinin, amar dizilerinin ortasmda duruyordu. Oleg, alma saatlerinde bile grev bamda bulunmayan kumandann yzndeki iren ifadeyi ve kumandann onu burada nas karadm hatrlad; imdi de kendini tutmak ve bamsz bir insan havasna brnebmek iin kumandann

 503 - barakasmdaki koridorda ar ar yryordu. Kostoglotof, gardiyanlara glmsemezdi, hatt onlar kendisine glmsese- ler be kendisi asla glmsemezdi. Onlara hereyi hatrladn belirtmeyi kendine grev edinmiti. Kapy vurup ieri girdi. Birinci oda plak ve botu: yalnzca arkalksz iki uzun sallanan tahta sra, bir parmakln arkasnda bir masa vard. Masann zerinde de hi kukusuz blgedeki srgnlerin raporlar duruyor olmalyd, bunlar ayda iki defa gizlice kontrol ediliyorlard. imdi burada kimse yoktu, Kumandan kelimesi yazl olan br kap da akt. Oleg, bu kapnn eiine admn atp resmi bir tavrla sordu: eri girebilir miyim? ten bir ses onu buyur etti : Hemen gel, hemen gel. Bu da nesiydi? Oleg, imdiye kadar NKVD'de byle bir ses tonu duymamt. eri girdi. Odadaki tek insan kumandand, o da masasnn bandayd. Fakat bu kumandan o eski esrarengiz grnl ciddi budala deildi, kibar zeki grnl bir ermeniydi, hi de kaba deildi, niforma da giymemi, ehrin d blmndeki bu yoksul baraka blgesine hi de yakmayan sivil elbise giymiti. Ermeni sanki ii tiyatro bileti satmaktan ibaretmi gibi neeli grnyordu ve Oleg'in kocaman bir emirle buraya gelmesine de sevinmiti. Kamplardaki hayatndan sonra Oleg, ermenilere kar pek de iyi duygular besleyememiti. Kamplardaki birka ermeni barakaya toplanr en iyi mutfak ve yiyecek ilerini, hatt para dmenlerine bile elverili ileri kaparlard. Fakat dorusunu sylemek gerekirse, insan bundan tr onlara kar krgnlk duyamyordu. Bu kamplar icad ederler Sibirya'y bulanlar onlar deildiler. Hem niye birbirlerini korumasmlar- d, niye ticereti tepsinler de topra sivri kazklarla oysunlar- d? Oleg, imdi resmi masann bamda oturan bu neeli, dost tavrl ermeniyi grnce ermenerin teklifsizliklerini ve i adam zelliklerini iyimser bir hava iinde dnd. Kumandan, Oleg'in adn ve geici olarak buraya kaytl olduunu renince, iman olmasna ramen hop diye ayaa frlayverdi ve dosya dolaplarndan birinde onun kartm aramaya koyuldu. Ayn zamanda da sanki Oleg'i elendirmek istiyormu gibi yksek sesle kurallara gre aklamas iddetle yasaklanm olan adlar sras geldike sylemeye koyuldu:

 504 - Haa... Durun bakaym... Kalifotidi... Konstantinidi... Ltfen, oturun... Kulayev... Karatoglotof... Bu kartn da kesi iyice kvrlm... Kazmymagomayev... Kostoglotof. Kumandan gene NKVD kurallarn iddetle ineyerek, Kostog- lotof'un ismini ve baba ismini soracak yerde karttan okuyu- verdi: Oleg Filimonovi? Evet. Yaaa... 23 ocaktan beri tmr tedavisindeymisiniz... Kumandan, hayat dolu iten gzlerini kttan kaldrd: Nasl gitti? diye sordu. Daha iyi misiniz? Oleg, duyguland, hatt boaznda bireyin dmlendi- ini hisseder gibi oldu. Bu i o kadar kolayd ki: bu korkun masalarn bana sadece insan yerletirmek o kadar kolayd ki, ve ite daha imdiden hayat birdenbire deimiti. Oleg de artk resmi davranmaktan vazgeip iinden geldii gibi konutu: Bu konuda birey sylemek zor. Baz bakmlardan daha iyiyim, baz bakmlardan daha ktym... (Daha kt m. nsan ne nankr yaratktr.. Bir hastanede yere yatp da lmeyi istemekten daha kt ne olabilir ki?) Genellikle daha iyiyim saylr. Kumandan sevinle: te bu gzel dedi. Niin oturmu- yorsunuz? Tiyatro bileti vermek bile zaman alr. Onlar pullayp mrekkeple tarihi yazmak ve kaim bir kayt defterine numarasn yazmak, sonra da baka bir kayt defterine geirmek zaman alr. Ermeni btn bunlar neeyle seve seve yapt. Oleg'in belgesine bir seyahat izni ekledi ve bunu kendisine verirken de yznde duygulu bir ifadeyle ve pek alak, tam anlamyla resimlikten uzak bir sesle : zlme, dedi. Btn bunlar yaknda sona erecek. Oleg soludu : Neee? Ne mi? Elbette kayt ileri. Srgn. Kumandanlar. Geni yreklikle glmsedi. (Besbelli nnde yaplacak bir sr daha gzel i vard). Oleg, bireyler renmeye alt: Emirler geldi mi? Kumandan iini ekti: Emir gelse de gelmese de bir dedi, fakat belirter var. Ben bundan eminim. Bu da gelecek. Sk dur, iyile, erge kendini toparlayacaksn. Oleg, kskn kskn glmsedi. Beni ayamdan ekip drdler be. Meslein nedir?

 505 Yok ki. Evli misin? Hayr. te bu gzel. Kumandan, bunu gvenle sylemiti. ou zaman srgnler sonradan karlarn bouyorlar ve korkun bir karklk oluyor. Fakat sen serbest braklacaksn, doduun ehre dnp evleneceksin. Evleneceksin... Oleg kalkt: Eer gerekten byle olacaksa sa olun dedi. yi niyetli kumandan, iyimser bir ba hareketiyle Oleg'i uurlamakla beraber tokalamak iin ona elini uzatmad. Oleg, odalardan geip giderken: Bu kumandan niye byle iyimserdi acaba? diye dnd. Doutan m byleydi yoksa o da deien rzgrlara m uymutu? Bu srekli miydi, yoksa geici mi? Yoksa artk bu karakterde kimseleri mi ie almaya balamlard? Dorudan doruya bunu renmek iin geri dnmesine imkn yoktu ama bunu renmesi de ok nemliydi. Gene barakalar geti, gene tren yollarndan karya geti, kmr ynm geti, uzun fabrika yolundan aa yrd. Oleg hep derin dnceye dalm hzl, dzgn admlarla yryordu. Biraz sonra da snd iin yamurluunu kard; Kumandann onun zerine boca ettii sevin sana Oleg'i srlsklam etmi, yreini coturmutu. Ancak yava yava zihnine sinip yerleti. Yava yava, Oleg masa bana geenlere gvenmemeyi renmiti. Savatan sonra siyas tutuklular iin bir af furyasnn balayacam resmi grevliler, yzbalar, binbaar yalan olduunu be bile yaydklarn nasl olur da hatrlaya- mazd? Buna nasl da inanlmt? Bana yzba kendisi syledi. Oysa grevlere, aresiz tutuklulara ilerini yapabilsinler ve sa kalabilmek gayretini gstersinler diye mit vermeleri emredilmiti. u ermeni hakknda unu renmiti: Adam ok bilgi edinmiti ve bilgisinin de mevkiine gre pek sama grndyd. Fakat iin asl aranrsa, Oleg de gazetelerde gzne ilien haberlere bakp bu sonucu ummam myd? Aman Allahm, ama artk zaman gelmiti. Hem de geir yordu. Bir insan vcudunda bir tmr karr ve lr; peki

 506 yleyse bu kamplar ve srgnlerin olduu bir lke nasl yaayabilir? Oleg gene kendini mutlu hissetti. Eh, hi deilse, o l- memiti. Ve yaknda da Leningrad'a gitmek iin bir bilet alabilirdi. Leningrad, Gerekten St. saac Stununa gidip ona dokunabilecek miydi? Kalbi krlacakt. Ama St. saac'a aldrma. Artk Oleg'in Vega ile olan i- kilerinde herey deimiti. Bu ona uyuukluk vermiti. imdi eer gerekten... eer gerekten... Fakat artk bu bir uydurma hikye de deildi. Oleg burada onunla beraber yaayabilirdi. Vega ile yaa... Yaa. Beraber. Bunun hayalini kurarken bile yrei kabaryordu. Oleg, niye ona hereyi anlatmasmd. Niye ona gitmesindi? Oleg bu haberi ona veremezse, baka kime verebirdi ki? Oleg'in bamszlyla ondan baka kim il- genirdi ? Oleg, tramvay durana gelmiti bile. Tren istasyonuna giden bir tramvayla Vega'nm evine giden arasnda bir seme yapmak zorundayd. Acele etmesi gerekiyordu, nk yaknda Vega da gidecekti. Gne de artk gkyznde ykseklerde deildi. Gene huzuru kat. Gene Vega'ya ynelmiti. Ve Kumandann brosuna giderken zihnini altrarak vard mantik dncelerden geriye hi bir ey kalmamt. Niye sanki sulu ya da lekeli bir adam gibi kamak zorunda kalmt? Gen kadn hastaln tedavi ederken onu dnmemi miydi? Oleg mesele karp tedaviyi durdurmas iin ona yalvard zaman da susup onun gznn nnden kaybolmam myd? Olek imdi niye ona gitmesindi? Niye ykselmesinlerdi, niye ykseklere kmasnlard, onlar insan deil miydiler? Hele Vega... Bakalar bir yana ama Vega... Tramvaya binmek iin ileri atld. Durakta byk bir kalabalk vard ve hepsi de tramvaya hcum etmilerdi. Herkes ieri girmeye alyordu. Oleg'in bir kolunda yamurluk, br elinde de srt antas bulunduundan parmakla tutunamyor- du, onun iin kalabalk onu iteleye kakalaya, eze eze nce sahanla sonra da tramvayn iine soktu. Oleg, her yandan iyice sktrlm durumda kendini grnlerinden niversiteli olduklar anlalan iki kzn arkasna itilmi buldu. Biri sarn, dieri kumral olan iki kz Oleg'e yle yakn duruyorlard ki, belki de erkein solumasn bile duyu

--507-yorlard. ki eli de yanlarna yle bir balanmt ki sadece bir yere tutunamamakla kalmam, bir de fkeli biletiye para vermek imknn da bulamamt. Ellerini bir santim bile kpr datamyordu. Yamurluu tutan sol kolu nerdeyse kumral kza sarlacakt. Btn vcudu da sarn kza yle sk sk dayanmt ki kzm vcudunun her zerresini hissedebiliyordu ve kz da onun farkndayd. Tutkularn en iddetlisi bile onlar u kalabalk tramvayda olduklarndan daha sk bir ekilde birbirlerine sarma dola edemezdi. Kzm boynu, kulaklar ve salar Oleg'e aklnn alamayaca derecede yaknd. Kzm ince, eskimi elbisesinin iinden, yumuack ve krpe vcudunu da hissetti. Kumral, sarna niversite meselelerini anlatmaya devam etti fakat sarn artk ona kark vermiyordu. Ush - Terek'de tramvay yoktu. Halk byle balk istifi ha- pisane arablarma doldururlard, ama erkeklerle kadnlar da pek ender ayn arabaya bindirilirdi. Bu heyecan onca yldan beri iinde duymam, ondan g almamt, ite bunun iin de imdi ona daha yeni ve iddetli grnmt. Oysa bu heyecan onu mutlu etmek yle dursun, kskn- letirdi, nk bu heyecan yle bir eikti ki onun tesine Oleg istese de gidemezdi. Onu nceden uyarmlard deil mi? Libidonun kalacan, ama yalnzca Libidonun. Bylece iki durak getiler. Tramvay hl kalabalk olmakla beraber yolcular artk Oleg'i arkadan pek sktrmadlar, o da hafife geriye ekebilirdi. Fakat bunu yapmad; oradan uzaklap bu kutsal ikenceyi sona erdirecek irade gcn kaybetmiti. O anda, tam o srada, bu durumda kalmaktan baka hi birey istemiyordu. Tramvay, Eski ehre kadar gitse bile. Hatt vatman akln karsa da tramvay hi durumadan dne dne, zangr zangr geceye kadar gitse bile. Hatt dnya gezisine km olsa bile. Oleg, bu ilikiyi kesmek iin nce davranmay bir trl kendine yediremiyordu. Bunun tesinde sadece elde edilmesi imknsz sonu vard, bu zevki biraz daha uzatarak kzn ensesindeki bukleleri ezberledi (kzm yzn de hi grmedi.) Ayrldlar, sarn kz tramvayn iinde eriye yrd. Oleg de srtn ve derman kesilmi bacaklarn dorulturken Vega'ya gitmekle ikenceye ve lgnla gitmi olacan anlad.

 508 - Vega'dan, kendisinden isteyeceinden daha ok eyler isteyecekti. yle yksek bir seviyede anlamaya varmlard ki, ruhsal birleme onlar iin hepsinden daha nemliydi. Fakat Oleg bu yksek kpry kendi elleriyle ve onunkilerle kurduktan sonra kendi ellerinin zayflamaya baladm da hemen hissetmiti. Gen kadna bir salam vaatte bulunurken baka bir vaatle de ona ikence edecekti. Ve gen kadn gidip de Oleg onun odasnda yalnz kalnca; gen kadnn elbiselerine, tesine berisine hatt kokulu mendine bakp alayacakt. Hayr, o sarn kzdan daha akll olmak zorundayd. Tren istasyonuna gitmesi gerekiyordu. Oleg, tramvayn n ksnma gidecek yerde iki kz geip br yolcular itip kakarak yrd iin sayla svle arka sahanla geldi ve tramvaydan aa atlad. Tramvay durann yaknnda ieki kadn hl meneke satyordu. Gne ekmeye balamt bile. Oleg gene yamurluunu giydi ve istasyona gitti. Bu tarafn tramvay teki kadar kalabalk deildi. Oleg, istasyonun nndeki meydanlkta kalabaln arama skp ona buna yol sorup yanl cevaplar ala ala sonunda uzak yerlere bilet satlan gielerin yerini buldu. Drt gie vard ve her gienin nnde de yz elli, iki yz kii bekliyordu, sraya girmemi olanlar da hariti. Oleg, sanki hi burdan ayrlmam gibi o tren istasyonlarnda gnlerce srada bekleyii hi yadrgamad. Dnyada pek ok ey deimiti; deiik modalar deiik sokak lmbalar, genlerin deiik davranlar gibi, fakat Oleg'in hatrlad kadar bu i hi deimemiti: 1946'da da durum byleydi, 1939'da da, 1934'te de ve 1930'da da. 1920 yllarnda Yeni Ekonomik Siyaset gnlerinde dkkn vitrinlerinin mallarla ykl olduunu hatrlayabiliyordu, fakat istasyon gielerinin uzun, sabrl insan kuyruklaryla dolu olmadn aklndan hayalinden geiremezdi. Yalnzca hkmetin zel iznini alm olanlar ya da zel paso ya da bir kerelik izin alm olanlar gnlerce srada beklemeden yolculua kabirlerdi. imdi Oleg'in de zel izni vard, geri bu da pek yksek bir deer tamyordu ama gene de iini grmeye yeterdi. stasyon havaszd, ve Oleg de terliyordu ania krk apkasn srt antasndan ekip kard bana geirdi. Tpk ayak-

 509 - kabcmm kunduralar dzeltmek iin kulland ayakkab kalbnn tutacak yerinin dar frlam halini andryordu. Srt antasn bir omuzuna ast. Sanki iki hafta nce ameliya t edilmi gibi yzne bitkin bir ifade verdi; ve ite bu yorgun tavr, bo baklaryla iki kuyruun arasndan szlp mmkn olduu kadar ne ilerledi. Bakalar da ayn yoldan ilerlemeye alyorlard, fakat onlar gieye sokulmaya ya da itip kakarak ne gemeye almyorlard, nk grevli bir polis orada duruyordu. Oleg, adamn gzleri nnde bitkin bir tavrla ceketinin altndaki yan cepten belgesini kard ve gvenle yolda polise uzatt. Gen bir general havasmdaki erkek yapl, bykl zbek nemli bir kimse havasnda belgeyi okudu ve kuyruun banda bekleyenlere: Bu adam ne aln, dedi, Amaliyat geirmi. Oleg'e de srann bandan nc olmasn iaret etti. Sradaki yeni yoldalarna tasal ve yorgun baklarla bakarak araya skmaya almayp yana ekildi, ba nnde bekledi. Yz, geni kenarl kahverengi kadife apkayla glgelenmi iman, yalca bir zbek Oleg'i sraya soktu. Gieye yakn durmak elenceliydi. Kadn bilet memurunun, biletleri parmaklaym, yolcunun ellerinde skp kalm, i ceplerden birinden karlm bilet cretini fazla fazla karlayacak paray gryordu. Bir yolcunun rkek ricasn ve bilet memurunun hi bozulmayan red cevabn duyuyordu; ilerin yrd hem de hi yava saylmayacak ekilde yrd aka belli oluyordu. Sonunda bilet giesinin penceresine eilme sras Oleg'e geldi. Khan - Tau'ya bir gidi bileti istiyorum, nc mevki numarasz olsun. Bilet memuru sordu : Nereye dediniz? Khan - Tau'ya. Giede duran kz: isim doru deil galiba dedi ve omuz- ' larm silkerek kocaman bir demiryolu rehberini kartrmaya koyuldu. Oleg'in arkasnda duran bir kadn sordu: Niye numarasz yer alyorsun arkada? stelik ameliyatlsn da. st yataa kacaksn, dikilerin patlayacak. Numaral yer almalsn. Oleg, iini ekti: Param yok.

 510 Bu doruydu. Bilet memuru sonunda rehberi grltyle kapayarak: Byle bir istasyon yok, diye bard. Gidecein yere en yakn istasyon iin bilet al bari. Oleg, hafife glmsedi: Byle bir istasyon nasl olmaz? Bir yldanberi hizmette. Buraya gelmek iin o istasyondan trene binmitim. Bilseydim, size gstermek iin biletimi saklardm. Benim byle bireyden haberim yok. Eer rehberde yazl deilse byle bir isyasyon yok demektir. Oleg, ameliyattan yeni km bir hastadan beklenmeyecek derecede fkelenerek: Ama tren orada duruyor diye srarla sylendi Orada da bet giesi var. Vatanda, eer bet almayacaksan ek git. Baka... Sradaker de barmaya baladlar: Doru. Bouna zaman harcama. Sana veren bileti al! Ameliyat olmu hl mesele karyor. Aah ah, Oleg bunun tartmasn yapmay ne kadar isterdi. Nasl gidip bilet iinin bandaki efi ve istasyon mdrn grmek istediini belirterek oradan oraya dolard. Bunlarn balarn kafalarn birbirine vurup hakkn nasl da alrd; belki bir dilencinin hakkyd ama gene de hakti. Hi deilse bu meselede bir erkek gibi davranabilseydi. Fakat arz ve talep kanunu bir demir kanundu, demiryolu trafiini plnlama kanunu bir demir kanundu. Arkasndaki, onu numaral yer almaya zorlayan iyi kalpli kadn Oleg'in omuzundan parasn bet memuruna uzatmt bile. Onu srann bana yerletiren polis de Oleg'i kenara ekmek iin o tarafa yrmeye balamt bile. Oleg hl memura: bir ynde en yakn istasyondanyirmi mil yrmem gerekecek, br ynden ise krk milden fazla yrmek zorunda kalacam diye yakmyordu ama bu artk kamp havasnda bir szlant. Verileni tella kabullendi, Pekl, Chu ista syonu olsun. Bilet memuru, Chu'yu ezbere biliyordu, betin cretini biliyordu. Onda bilet vard, Oleg ise sadece buna sevinebirdi. Hemen orackta, gieden pek uzaklamadan betin damgasna, trenin ve vagonun numarasna bakt, creti ve geri veren paray hesaplad, sonra da ar ar oradan uzaklat. Onu yeni ameliyattan km sananlardan uzaklatka toparland ve o komik apkay kard, tekrar antasna soku

 511 turdu. Trenin kalkmasna iki saat vard, bileti cebine yerletirdikten sonra bu zaman geirmek elenceli olacakt. imdi kendine bir dondurma ziyafeti ekebilirdi, bunu Ush Terek'de yapamayacakt, bir de 'Kvass' iecekti. (Ush - Terek'de Kvass da olmayacakt). Yolculuk iin kara ekmek almalyd. ekeri de unutmamalyd. Sabrla bir ieye scak su doldurmalyd. (Suyunu yannda tayabilmesi ok byk bir i saylrd). Ayrca biraz ringa bal da almay ihmal etmemeliydi. Yolculuun bylesi u Stolypin arabalarndan yani demiryolundan tutuklular tamak iin kullanan ak arabalardakinden elbette ok daha iyiydi. Stolypin'le yolculuk yaptktan sonra insan hapishane arabasna bindiriliyordu, arabaya biindirilmeden nce de st ba aranrd; yolda iki gn susuz braklr, gidecei yere varnca da muhafzlar arasnda yere konurdu. Eer ans varsa, en stteki nc yataa aslnda bagaj yeri olan blmeye yatar, boylu boyunca uzanmak imknn bulurdu, nk buras iki kiilik deil yalnzca tek kiilikti. Orada yatp da tmrn arsn duymamak, ite bu mutluluk olacakt. O mutlu bir adamd. Yaknlacak nesi vard ki? stelik kumandan da af hakknda bireyler gevelemiti. ite o uzun zaman beklenen mutlu hayat gelmiti, evet gelmiti. Fakat Oleg, naslsa bunu farkedememiti. Hem zaten gen kadnn Lev Leonidovi'i vard, onunla pek sk fk dosttu. Lev olmasa bile Vega daha baka imknlar elinde bulunduruyordu. Bir kimse hi beklenmedik bir zamanda bakasnn hayatna giriverir. Bugn sabah ayn grd zaman inanmt ama ay da kayboluyordu. Artk perona gitme zaman gelmiti. Trene binme saatinden ok nce orada olmakyd. Tren perona girince Oleg, vagonunu hemen bulmal, koup kendine bir yer kapmalyd. Oleg, istasyondaki program tahtasndan kalk saatine bakmaya gitti. Aksi yne gidecek bir tren vard. 71 numaral tren. Ve yolcu almaya balamt. Sanki bu trene yetimek istiyormu gibi soluu kesilmi bir halde kapda bilet kontrol yapan memura sordu. Yetmi bir numara m? Yetmi bir numara m? Acaba yetiebir miyim? (Kendi biletini ileriye uzatmt.) Treni karmaktan pek korkmu gibi grnyordu, memur da onun biletini kontrol etmeden srtndaki antaya elini dayayp onu demir kapdan ieri itti.

--512-Oleg, muhafzn gsnden uzaklap kapdan epeyce teye vardktan sonra admlarn yavalatt, sonra durdu ve antasn peronun imento zeminine brakt. Bir baka hileyi, 1939 ylnda Stalingrad'da bandan geen bir kamak olayn hatrlamt. Ribbentrop ile yaplan anlamadan sonra, fakat Molo- tof'un konumasndan ve ondokuz yama gelmi olan herkesin silh altna alnmasndan nce, bamszlk devrinin son gn - lerindeydi. Bir arkadayla beraber sandalla Volga'dan aa inmiler, sandall Stalingrad'da satmlard, sonra da renimlerine devam etmek iin trenle geriye dnmek zorunda kalmlard. Bir alay bavullar vard ve sandal yolculuundan edindikleri malzemeyi de drt elle zar zor tayabiliyorlard, stelik Oleg'in arkada bir ky dkknndan bir mikrofon satn almt. O devirde Leningrad'da mikrofon bulabilmek ok zordu. Kocaman, huni biiminde klfsz bir nesneydi ve arkada da trene binmek iin itiip kakrken mikrofonun paralanmasn dan korkuyordu. Stalingrad istasyonuna geldikleri zaman kendilerini istasyonu dolduran tahta bavullu, torbal, knl, sandkl uzun bir yolcu kuyruunun sonunda buldular. Tren perona gelmeden bu kalabaln arasndan gemek imknszd; iki gece trende ayakst kalmak tehlikesi vard. Kapdaki muhafz yola gelicilerden deildi ve srada bekleyen kalabaln nnden kimseyi ieri brakmyordu. Oleg'in aklna parlak bir fikir geldi: Kapdan en son girecek olsan bile bu yk tek bana tayabilir misin? diye arkadana sordu. Kendisi de mikrofonu ald, canl admlarla iilerin giri kapsna yneldi: Sadece u mikro fonu yerletireceim, baka iim yok dedi. Kadn muhafz da sanki Oleg'in mikrofonu btn gn yannda tadn biliyormu gibi anlayl bir tavrla ban sallad. Tren istasyona girerken Oleg de peronda bekledi ve daha bekleen kalabalktan hi kimse kapdan gemeden Oleg, trene binmi ve arkadayla kendisi iin iki bagaj raf ayrmt. Onalt ylda hi birey deimemiti. Oleg, peronda aa yukar gezinerek kendisi gibi akgz davranp kenderine ait olmayan trenlere binecekmi gibi yaparak kapdan getikten sonra trene binme zamann bekleyenleri seyretti. Epey akgz vard ama gene de peron, istasyondan ve istasyonun nndeki meydancktaki kalabala gre ok tenha saylrd. Yerleri numaral olan ve k gelene yerlerini kaptrmayacaklarn bilen daha skin grnl, daha iyi giyimli dier yolcular hi tasalanmadan aa yukar geziniyor

--513-lard. Ellerinde buket tayan kadnlar ve bira ieleri bulunan erkekler vard ve bazlar da fotoraf ekiyorlard. Btn bunlar Oleg'e iine girilmesi ve anlalmas imknsz bir hayat olarak grnd. Bu uzun st kapal peron, lk ilkbahar akamnda ona ocukluuna ait bir olay dndrd, gneyde gemi bir olayd bu. Belki de Kafkaslardaki Mineralniye Vody yazlnn istasyonuydu. Oleg peronun sonunda bir postane penceresinin knt eklinde dar uzandn grmt. Peronda da zerinde mektup atmaya yarayacak drt yark bulunan bir posta kutusu vard. Bu birden iini kemirdi: mektup yazmalyd. stelik hemen imdi, havas bozulup iyice dalmadan yapmalyd bunu. Postaneye doru yrd pullu bir zarf ald; hayr iki zarf ve iki kt, hayr, ve bir de pullu kartpostal ve tekrar perona yneldi. t ve imdi ekmek paralar da bulunan antasn yere, bacaklarnn arasna koydu, eimli yaz tahtasnn nnde durup en kolayndan, kartpostal yazmaktan ie balad. Selmlar, Demka. Eh, hayvanat bahesine gittim. Sana birey syleyeyim mi, bu pek mthi. Hayatmda hi byle ey grmedim. Sen de oraya gitmelisin. Beyaz aylar, gzlerinin nnde canlandrabiliyor musun? Timsahlar, kaplanlar, aslanlar. Hepsini grebilmek iin bir gnne kyacaksn, ierde etli brekler satyorlar. Da keisini sakn ihmal etme. Onun nnde yle bir sre durup dn. Eer Hindistan Geyiini de grrsen yle yap. Pek ok maymun var; gleceksin. Bir tanesi yok olmu o da rhesus macaque (ksa kuyruklu hindistan maymunu) . Kt adamn biri gzlerine ttn atm; hem de sebeb - siz yere, lf olsun diye. Ve hayvann da gzleri kr olmu. Tren birazdan kalkacak, acele etmeliyim. iyilemeye bak ve adam ol. Sana gveniyorum. Aleksey FUipovi'e de benden selm syle, inallah o da iyileir. Ellerinden skarm. Oleg. Kolay yazyordu ama kalem leke brakyordu, ularn hepsi de erilmi ya da krlmt ve kd yrtyorlar, kalbur gibi delikler ayorlard ve mrekkep iesinde de pislik birikmiti. yle ki, btn abasma ramen mektubun manzaras pek korkun oldu. Balans Zoyenka'm. Dudaklarna, gerek hayata yaklamama izin verdiin iin sana minnet duyuyorum. O birka akKanser Kouu p" ; 33

 514 am da olmasayd kendimi yapayalnz, tek bana hissedecektim. Benden daha akl banda bir insandn, fakat imdi hi pimanlk duymadan ayrlabilirim. Beni ieri davet etmitin fakat gelmedim. Eksik olma. Fakat ben yle dndm: 'elimiz- dekerle yetinelim, bunu bozmayalm.' Seninle ilgili hereyi daima kranla anacam. Sana itenlikle, gerekten evliliklerin en mutlusunu dilerim. Oleg. Hapishanedeki gibiydi: dileke yazmalarna izin verildii zaman mrekkep ielerinde hep bu pislikler bulunurdu, kalemler tpk bunlar gibiydi, kt kartpostaldan biraz daha kk olurdu ve mrekkep kda dadr, iyice yaylrd. Hadi devam et, cann kime isterse ona, dediini yaz bakalm. Oleg, yazdklarn okudu, mektubu katlayp kapamak istedi. (ocukluundan aklnda kalan bir polis roman vard, olaylarn hepsi zarflarn karmasndan douyordu), fakat mektubu kapamak pek de kolay deildi. Zarfn zerinde yaptrcnn bulunduu yeri gsteren kara bir leke vard; fakat tab yaptc diye de birey yoktu. Sonra da kalem ucunun en iyisini gzelce sildikten sonra Oleg, son mektubunda neler yazacan dnmeye koyuldu. imdiye kadar dimdik durmu, hatt glmseyebmiti de. Fakat imdi herey yerinden oynam, kayyordu. Vera Kornilyevna diye balayacandan emindi ama yle yazd: Sevgili Vega (Ona bu ekilde hitabetmeye hep can atardm; eh, hi deilse imdi oldu). Sana hereyi aka yazabilir miyim? Yani bunu szlerle aklamamakla beraber hi dese aklmzdan geirdiimize gre demek istiyorum. Eh, ne de olsa ben yalnz bir hasta deil de doktorunun ona odasm ve yatan ikram ettii kimseyim. Bugn sana gitmek in bir ka kere yola ktm. Bir keresinde de gerekten evine kadar geldim. Giderken onalt yandaki bir delikanl gibi heyecanlydm, hatt belki de benim hayat hikyeme sahip bir kimseye hi de uygun dmeyecek derecede byk bir heyecand duyduum. Tedirgindim, utan doluydum, sevinliydim ve korkuyo rdum. Anlamak iin uzun yllar oradan oraya dolaman gerekli. Tanr seni gnderir. Fakat Vega, eer seni bulsaydm, aramzda sahte, zoraki olmas mmkn birey doabilirdi. Daha sonra yrrken dn

 515 - dm ki: seni evde bulmamam isabet olmu. imdiye kadar senin ektiklerin de benim ektiklerim de artk hi deilse isimlendirilip kabul edilebilir, fakat aramzda balayacak olan hi kimseye itiraf edemezdik. Sen ben ve aramzda kuruni, lm fakat gelimekte olan bir ylan. Yaa deilse bile tecrbe bakmndan senden yalym. nan bana: Sen haklsn, hereyde haklsn, hereyde; gemiinde, imdiki halinde; fakat geleceini nceden gremezsin. Belki bunu kabul etmeyebilirsin ama o gisizlik a yalla varma dan benim kaderimi paylamadn bu gn kutsal gn sayacan tahmin ediyorum. (Tm olarak srgnden szetmiyo- rum; bunun kaldrlacana dair sylentiler bile var.) Boazlanm bir kuzu gibi hayatnn yarsn kurban ettin, ikinci yarya olsun ac. imdi nasl olsa buradan ayrldma gre sana anlatacam (srgn kalkarsa sahk kontrolm ve tedavim iin baka yere gideceim, onun iin vedalayoruz). kimiz en ruhsal ilikiden bile szederken ve ben gerekten byle dnp byle olduuna inandm zam an bile, hep, hep, seni kollarmn arasna alp dudaklarndan pmek istedim. Gerisini sen dn. imdi de senden izin almadan onlar pyorum. kinci zarf da aynyd; yaptrma yeri vard ama yaptrcs yoktu. Oleg, teden beri bunun bir rastlant olmadn dnmt. Ve arkasnda; btn o hazrl, kurnazl boa gitmiti; tren geri geri perona girmeye balamt ve yolcular da yer kapmaya kouyorlard. Oleg, antasn kavrad, zarflar kapt ve postanenin nne kotu: Zamk nerede? Zamkn var m? Zamk. Kz yksek sesle durumu aklad: Gelenler alp gtrdkleri iin saklyoruz. Kz, Oleg'e bakarak kararsz bir halde zamk iesini uzatt. Hemen burada yaptr, benim gzmn nnde. ieyi alp gtrme. Kaln, koyu renk zamkn iinde duran kk bir frann her taraf, kurumu zamk lekeleriyle doluydu. Oleg zarflara zamk neyle sreceini bilemeden fray tutacak yerinden yakalayp testere gibi zarfn zerinden geirdi, sonra kenarlardan taan zamk smek iin de parmaklarndan yararland. Zarflar kapad. Yap yap olan parmaklarm da temizlemek zorundayd.

--516-Bu srada yolcular trene kouyorlard. imdi zamk iesini kza geri verdi, antasn eline ald (bu ileri grrken anta alnmasn diye onu bacaklarnn arasnda tutmutu), mektuplar kutuya att ve kotu. Son admlarn atyor olabirdi, yorgun dm olabilirdi. Fakat komas gerektiine gre kotu. Binecei trenin durduu ikinci perona varnca vagonun nndeki sraya girdi batan hemen hemen yirminci oldu; k yirmiye katlacak olan ei dostu da sayarsa belki de otuzuncuydu. kinci sradaki yata kapabilmek iin ok ge kalmt, fakat zaten onu istemiyordu, nk uzun bacaklar aaya sarkacakt. nc kat, yani bagaj raf ona yeterdi. Eer yolcular eyalarn koyacak olurlarsa Oleg de bir keye bzlrd. Yolcularn ou bir rnek sepetler tayorlard, bazlarnda da kovalar vard; acaba bunlara turfanda sebzeler mi konmutu? Chaly'nin devletin mal tedariki konusundaki yetersizliini belirtmek iin anlatt gibi bunlar Karaganda'ya m gtryorlard ? Beyaz sal kondktr, yolculara vagon boyunca sraya, girmelerini, kimseyi itmemelerini, trende bol yer bulunacan bara bara anlatt. Fakat szlerinin son ksmn pek de byk bir gvenle syleyememiti ve Oleg'in arkasndaki kuyruk gittike uzuyordu. Birdenbire Oleg, korktuu eyin olabileceini farketti: bu da sray bozup ne gemeye alma ihtimaliydi. Bunu denemeye kalkan ilk yolcu deliye benzeyen saf bir kimsenin kolayca ruh hastas sanabilecei sahtekr suratl bir adamd 'brakn nden gitsin' fakat Oleg bu deliye benzeyen adamn byle davran ve sahtekrlklarn insanlar korkutmaya yarad yeralt dnyasndan gelmi olduunu sezdi. Dier yolcular bu baran, lklar atan adamn arkasndan birbirlerini itip kakyorlard, o srada beklemeden girebildiine gre onlar neden byle yapamasmlard? Oleg de bu ekilde araya skp kendine oturacak yer bulabilirdi ama gemite bu tr hilelerden bkknlk getirmiti, imdi iin dorusunu, drstesini yapmak istiyordu, tpk yal kondktr gibi. Kondktr deli adam yolundan alkoymaya alyordu, o da grevliyi gsnden itiyor, arkasndan yakas almadk kfrleri birbiri arkasndan duyulmaya allm kelimeler gibi rahata sralyordu. Srada bekleyenler de merhametle ba- rmaya balamlard: Brak onu girsin. Hasta o.

--517-Sonra Oleg de sradaki yerinden frlad ve bir iki admda delinin yanna vard ve kulak zarlarn hi hesaba katmadan adamn kulana bard : Heeey. Ben de oradan gelmeyim. Deli ban evirdi, kulan outurdu : Nerden gelmesin? Oleg, imdi mcadeleye giriemeyecek kadar bitkin ve gcn yitirmek zere olduunu biliyordu,, fakat naslsa uzun kollarnn ikisi de serbestti, oysa deli numaras yapan adamn bir kolunda sepet vard. Oleg, delinin zerine eerek ncekinin aksine ll bir ses tonuyla nerdeyse fsldar gibi : Doksan dokuz adamn... alad... birinin... gld... yerden. Yolcular delinin niye birdenbire iyetiini anlayamamlard, fakat onun donup kaldn, gzlerini krptrarak yamurluk giymi uzun zayf adama yle dediini duydular : Ben bir ey demedim. Benim hi bir itirazm yok. nce kim girerse girsin, bana ne. stersen sen gir. Fakat Oleg, deli adamn ve kondktrn yannda durdu. En kt ihtimal gerekleirse buradan trene trmanabilirdi. tiip kakmakta olan yolcular da sradaki yerlerine dndler. Uslanan deli zayf bir sesle: Siz yryn, dedi, ben bekleyeceim. Yolcular sepetler ve kovalarla trene binmeye baladlar. zerleri kapal torba ve sepetlerden kocaman, uzun leylk, gl ve bayr turplar sarkyordu. Her yolcudan ikisi kondktre Karaganda bileti uzatmaktayd. te Oleg'in uurlarnda zahmete katlanp sra yaptrd insanlar demek bunlard. Baka yolcular da trene bindiler. Mavi ceketli derli toplu grnl bir kadn. Oleg trene biner binmez deli de peinden seirtti. Oleg, vagonun iinde hzl hzl yrrken hemen hemen bo duran bir eya raf buldu. Hah, dedi. imdi bu sepeti br tarafa alacaz. Topallamasna ramen salam grnl bir adam bard: Nereye? Ne? Kostoglotof : Nereye mi? Buraya Tepeye km olan Kostoglotof cevap verdi. nsanlara yatacak yer yok. Oleg, yerini arabuk hazrlad, ty kardktan sonra antasn bann altna yerletirdi, yamurluunu rafa yayd, gmleinin dmelerini zd; burada her istediini yapabilirdi. Serinlemek iin uzand. O kocaman izmelerin iindeki

 518 - ayaklar yarya kadar yere sarkmt, fakat Oleg'i yeri o kadar yksekteydi ki, geleni geeni rahatsz etmiyordu. Oleg'in altnda dier yolcular da yerlerine yerleip serinlediler ve birbirleriyle dostluk kurmaya koyuldular. Pek giriken olan topal adam vaktiyle veteriner yardmcl yaptn syledi. Birisi hayretle sordu : ini niye braktn? Neden brakmayacakmm? Sakatlar arasna girip Kara- ganda'ya sebze tamak, len her koyun iin sorguya ekilmekten daha ekici geldi. diye topal adam yksek sesle aklad. Mavi ceketli kadm da: Pek tabii. dedi. Satlk sebze ve meyve tayanlar tutuklamak sadece Beria'nn devrinde detti. imdi ise sadece iml edilmi mallar iin insanlar tutukluyorlar. ' ! Gne belki de tam ufuktayd. stasyonu doldurmutu. Aadaki kompartman gne yla hl aydnlkt ama buras, yani yukars karanlkt. Numaral ve 'yumuak' yerlerin sahipleri hl peronda geziniyorlard ama bu vagondaki yolcularn hepsi yerlerini almlar, eyalarn yerletirmilerdi. Oleg, boylu boyunca uzand. Gzeel. Stolypin arabasnda, ayaklar aa sarkk durumda iki gn iki gece yolculuk yapmak ok zordu. Byle bir kompartmana on dokuz kiinin skmas ktyd. Ama yirmi kiinin skmas daha da ktyd ya. Bakalar dayanamamlard, Oleg dayanmt. Kanserden lmemiti. Srgn sistemi yumurta kabuu gibi ezilip krlmaktayd. Oleg, kumandann evlenme tavsiyesini hatrlad. Yaknda herkes ona ayn eyi salk verecekti. Uzanabmek gzel eydi. Gzel. Ancak tren sarslp hareket etmeye balaynca, Oleg kalbinin evresinde, ruhunun evresinde bak gibi saplanan bir ar hissetti, gsnn en tehlikeli blgesindeydi. br yana dnd, yamurluun zerine yzkoyun yatt, gzlerini kapad, yzn ekmek paralaryla ikinlemi antaya gmd. Tren hareket etti ve Kostoglotof'un izmeleri, sanki o lm gibi, burunlar yere doru bolukta salland. Alan biri maymunun gzlerine ttn atmt. Sadece bukadar... 1963 1967