Sanja Maravić

Sanja Maravi
Miklo Pot
Zbirka reenih ispitnih zadataka iz Osnova elektrotehnike
Subotica, 2002.
PREDGOVOR Ova zbirka zadataka pisana je za studente Vie tehnike kole elektrotehnikog smera u Subotici, ali moe posluiti i studentima drugih profila koji izuavaju ovu oblast. Zbirka predstavlja zadatke koji se pojavljuju na ispitu, kao i one koji se rade na vebama i obuhvata gradivo prve polovine kursa Osnovi elektrotehnike. Prvi deo zbirke obuhvata zadatke iz elektrostatike. Obraene su sledee oblasti: Kulonov zakon, vektor jaine elektrinog polja, potencijal, provodnici i dielektrici u elektrostatikom polju, kondenzatori i energija sadrana u elektrostatikom polju. Drugi deo obuhvata zadatke iz oblasti vremenski konstantnih struja. Obraeni su zadaci iz reavanja elektrinih mrea pomou Kirhofovih zakona, konturnih struja i potencijala vorova. Takoe je obraena Tevenenova teorema, a na kraju su zadaci iz vremenski konstantnih struja sa kondenzatorima. Zbog relativno kratkog roka za zavretak zbirke, verovatno postoje greke koje su na alost neizbene. Autori e biti zahvalni onima koji na njih ukau. Autori se zahvaljuju Meliti ai, studentkinji Vie tehnike kole, koja je prekontrolisala veliki deo zadataka.
Autori
1. Elektrostatika
Zadatak 1. Dva tela, naelektrisana koliinama naelektrisanja Q1=-4nC i Q2=-1nC, nalaze se na rastojanju a=18cm u vakuumu. Kakav znak moe da ima naelektrisanje treeg tela, koje je naelektrisano koliinom naelektrisanja Q3=1nC, i gde ga je potrebno postaviti da bi bilo u ravnotei u odnosu na dejstvo Kulonovih sila prva dva tela? Reenje: Zadatak se reava primenom Kulonovog zakona i principa superpozicije. Kulonov zakon glasi: r F12 = 1 Q1Q2 r r012 4 0 r 2
F12 je elektrina sila kojom telo 1 deluje na telo 2. Vektor F12 mora leati na pravoj koja spaja dva tela, a njegov poetak, tj. taka gde deluje, je u nekoj taki tela 2. Sa r012 obeleen je jedinini vektor usmeren od tela 1 ka telu 2. Ako su Q1 i Q2 istoga znaka njihov proizvod je pozitivan, i smer vektora F12 je u smeru vektora r012, odnosno sila je odbojna. Ako su naelektrisanja Q1 i Q2 suprotnog znaka, njihov proizvod je negativan, pa je smer vektora F12 u smeru vektora r012, tj. sila je privlana.
Q1 ro12
-F12
Q2
F12
Prema principu superpozicije ukupna elektrina sila kojom na neko malo naelektrisano telo deluje vie drugih malih naelektrisanih tela jednaka je vektorskom zbiru sila kojima ta druga tela deluju ponaosob na posmatrano telo. (1) Q3 > 0 Pretpostavimo da je naelektrisanje Q3 pozitivno naelektrisano. Ako je Q3 pozitivno, sile su privlane. Ukupna sila koja deluje na ovo telo mora biti jednaka nuli kako bi bio ispunjen uslov da je telo u ravnotei, i iz tog uslova moe se odrediti gde je potrebno postaviti telo.
Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike
a Q1
(-)
ro13
Q3
(+)
ro23 F23 x1
Q2
(-)
F13 x
r r r F3 = F13 + F23 = 0 r F13 = 1 Q1Q3 r r013 ; 4 0 x 2 r F23 =
QQ r 1 2 3 2 r023 4 0 (a x)
r r r013 = r023
r F3 = QQ r 1 Q1Q3 r 1 2 r013 + 2 3 2 ( r013 ) = 0 4 0 x 4 0 (a x)
Q1 Q2 =0 2 x (a x) 2 x= 1+ x= 2 a 3 a Q2 Q1
x =12 cm (rastojanje od naelektrisanja Q1) x1 =6 cm (rastojanje od naelektrisanja Q2) (2) Q3 < 0 Ako je naelektrisanje Q3 negativno, sile su odbojne. Ukupna sila koja deluje na naelektrisanje Q3 mora biti nula da bi telo bilo u ravnotei u odnosu na dejstvo Kulonovih sila prva dva tela. a Q
(-)
ro13
ro23 Q
(-)
(-)
F 23 x
F 13 x1
x=
a Q2 1+ Q1
Zadatak 2. Odrediti kolika sila deluje na naelektrisanje Q=4nC koje se nalazi u koordinatnom poetku za sistem naelektrisanja prikazan na slici, ako je a=4cm, h=6cm, Q1=2nC, Q2=-3nC, Q3=1nC.
y a Q3 Q1
Q2 0 x
Reenje: Rezultujua sila koja deluje na naelektrisanje Q koje se nalazi u koordinatnom poetku odreuje se primenom principa superpozicije. FR = F1 + F2 + F3 Sila kojom naelektrisanje naelektrisanje Q: F1 = Q1 deluje na
Q3 r03
y 2a r01 r h r02 F2 F3 Q2 x Q1
1 Q1 Q 2 r01 = 7.19 N r01 4 0 r

2 2
r = h + (2a ) = 10cm
Q F1
Sila kojom naelektrisanje Q2 deluje na nalektrisanje Q: F2 = 1 Q2 Q r02 = 16.852N r02 4 0 (2a ) 2 1 Q3 Q 2 r03 = 9.986 N r03 4 0 h
Sila kojom naelektrisanje Q3 deluje na naelektrisanje Q: F3 =
Rezultujua sila moe se predstaviti zbirom dve komponete, jedne u pravcu x-ose i jedne u pravcu y-ose. FR = F1 + F2 + F3 = FRx + FRy Komponentu u pravcu x-ose ine sila F2 i projekcija sile F1 na x-osu: FRx = F2 + F1x Komponentu u pravcu y-ose ine sila F3 i projekcija sile F1 na y-osu: FRy = F3 + F1 y | F1x |=| F1 | cos =| F1 | | F1 y |=| F1 | sin =| F1 | 2a = 0.8 | F1 | r h = 0.6 | F1 | r
r r r r FRx =| F2 | i + | F1x | (i ) = 16.852 N i 7.19N i 0.8 = 11.1N i FRy =| F3 | ( j )+ | F1 y | ( j ) = 9.986 N j 7.19 N j 0.6 = 14.3N j r F = 11.1N i 14.3N j
2 2 | F |= FRx + FRy = 18.102 N .
Zadatak 3. Tri takasta naelektrisanja Q1=Q2=5.11nC i Q3= -10nC, nalaze se u vazduhu, u temenima jednakostraninog trougla, stranice a=2cm. Odrediti intenzitet, pravac i smer sile kojom prva dva naelektrisanja deluju na tree. Reenje:
y F13x (-) Q3 F23x

60o
x F23
F13 F13y
Iz razloga simetrije postojae komponenta sile samo u pravcu y-ose (naelektrisanja Q1 i Q2 jednaka su po brojnoj vrednosti i po znaku, a kako se nalaze u temenima jednakostraninog trougla i rastojanje ovih naelektrisanja od naelektrisanja Q3 je isto i iznosi a). | F 13 |=| F 23 |= 1 Q1 | Q3 | 4 0 a2 3Q1 | Q3 | 4 0 a 2
F23y
| FR |= 2 | F 13 y |= 2 | F 13 | cos 30 o =
(+) 60 o Q1 (+) Q2
| F R |= 1.988mN
Zadatak 4. Tri takasta naelektrisanja Q1=Q2= 5.11nC i Q3= -10nC, nalaze se u vazduhu, u temenima jednakostraninog trougla, stranice a=2cm. Odrediti intenzitet, pravac i smer sile kojom naelektrisanja Q2 i Q3 deluju na naelektriasnje Q1. Reenje:
y ro31 Q3
F31 F31y F21
F31x ro21 Q2
Q1
FR = F31 + F21 = FRx + FRy F 31 = F21 = 1 Q1Q3 r031 = 1.148mN r031 4 0 a 2 1 Q1Q2 r021 = 0.586mN r021 4 0 a 2
| F 31x |=| F 31 | cos = 0.5 | F 31 |
| F 31 y |=| F 31 | sin = FRx = F21 + F 31x F Ry = F 31 y =
3 | F 31 | 2 r r =| F 21 | (i )+ | F 31x | i
3 | F 31 | j 2
r F Rx = 12 Ni ; F Ry = 994.197 N j r F R = (12i + 994.197 j ) N | F R |= 994.269N | F Ry | .
Zadatak 5. U svakom temenu kvadrata stranice a=1cm, nalazi se po jedno malo naelektrisano telo, naelektrisano koliinom naelektrisanja Q= 10-10C. Koliko treba da je naelektrisanje Q5 koje se nalazi u preseku dijagonala kvadrata da bi ukupna sila na jedno od naelektrisanja u temenu bila nula (da naelektrisanje bude u ravnotei)? Reenje: Neka su naelektrisanja rasporeena kao na slici (naelektrisanja Qi, i=1,2,3,4 imaju vrednost Q). Da bi ukupna sila na esticu dva bila nula, tj. da se estica dva nalazi u ravnotei, naelektrisanje Q5 koje je u preseku dijagonala kvadrata mora biti negativno naelektrisano.
Q
Q3
Q5
Q1
F uk2 = F 12 + F 32 + F 42 + F 52 F uk2 = 0 F uk2 x = 0 F uk2 y = 0 (1) (2)
F uk2 x = F 12 + F 42 x + F 52 x F uk2 y = F 32 + F 42 y + F 52 y
y F52
F52y
F52x
45o
F42x
45o
F12 x F42
Q2 F42y F32
| F 12
1 Q2 |= ; 4 0 a 2 1 Q2 4 0 a 2
| F 32 |= | F 42
1 Q2 1 Q2 |= = 4 0 d 2 4 0 2a 2 1 Q | Q5 | 1 Q | Q5 | = 2 4 0 d 0 2a 2 2 2 | F 42 | 2 2 | F 52 | 2
| F 52 |=
| F 42 x |=| F 42 | sin 45 o = | F 52 x |=| F 52 | sin 45 o =
Zamenom odgovarajuih izraza u jednainu (1), dobija se: 2 1 Q2 1 Q2 2 1 Q | Q5 | 2 + 2 =0 2 4 0 2a 4 0 a 2 0 2a 2 Sreivanjem ove jednaine dolazi se do izraza za vrednost naelektrisanja Q5: | Q5 |= 1 2 2 + 1 Q= 8 2 4
2+4Q
| Q5 |= 0.957 10 10 C . Zamenom ove vrednosti za naelektrisanje Q5 u jednainu (2) vidi se da je i drugi uslov da je ukupna sila na esticu dva u pravcu y-ose jednaka nuli zadovoljen.
10
Zadatak 6. Tri takasta naelektrisanja (Q1, Q2 i Q3) nalaze se u tri temena kvadrata stranice a (slika 1). Da li je mogue odrediti naelektrisanja Q1, Q2 i Q3=Q1 tako, da sila koja deluje na naelektrisanje Q>0 koje se nalazi u etvrtom temenu kvadrata, bude jednako nuli?
F2 Q Q3 F1 a F1+F3 a Q F3 Q3
Q1
slika 1
Q2
Q1 slika 2
Q2
Reenje: Ako je ukupna sila koja deluje na naelektrisanje Q jednaka nuli, to znai da je zbir svih sila koja deluje na naelektrisanje Q ravno nuli. Za reenje zadatka moramo razmotriti nekoliko sluajeva. 1. sluaj: Sva tri naelektrisanja su pozitivna, tj. Q1, Q2, Q3=Q1>0. U ovom sluaju sila koja deluje na naelektrisanje Q ne moe biti nula jer smerovi svih sila pokazuju u pravcu x i y ose. 2. sluaj: Naelektrisanja Q1=Q3 i Q2 su razliitog znaka (slika 2). Pretpostavimo da su naelektrisanja Q1 i Q3 manji od nule (Q1<0, Q3<0), a Q2>0. Uslov pod kojim je ukupna sila nula je: F1 + F2 + F3 = 0 r r Poto su Q1 i Q3 isti, sledi F1 = F3 . Iz Kulonovog zakona moemo da napiemo: r F1 = r F2 = 1 QQ1 4 0 a 2
1 QQ2 1 1 QQ2 = 2 4 0 a 2 2 4 0 a 2 r r r F2 = F1 + F3
( )
Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike r r F2 = 2 F1 Zamenom vrednosti u prethodni izraz, dobijamo: 1 1 QQ2 1 QQ1 = 2 2 2 4 0 a 4 0 a 2 1 Q2 = 2Q1 2 Q1 2 = Q2 4 Za gore izvedeni odnos naelektrisanja ukupna sila na naelektrisanje Q e biti nula. Sila na naelektrisanje Q takoe moe biti nula ukoliko je Q1>0, Q3>0, a Q2<0.
11
Zadatak 7.
Odrediti silu koja deluje na naelektrisanje Q3 koje se nalazi na dijagonale kvadrata. Poznato je: Q1= -2nC, Q2= 1nC, Q3= 3nC, a=2 cm.
Q1 a Q2
Q3 Q1
Reenje: Poto je naelektrisanje Q3 pozitivno, sila koja postoji izmeu ovog naelektrisanja i Q1 bie privlana (Q1<0), a sila izmeu Q3 i Q2 je odbojna (Q2>0), to je prikazano na sledeoj slici:
12
Q1 < 0
Q2 > 0
F13
Q3 > 0
F13 F23
Q1 < 0
Koordinatni sistem postavljamo tako da je koordinatni poetak u naelektrisanju Q3, a sile rastavljamo na komponente u pravcu x i y ose.
F 13 F 13
Ukupna sila u pravcu y ose: r r' r '' r F3 y = F13 y + F13 y + F23 r | F23 |=
x
F 13
F 13
y
F 13
Ukupna sila koja deluje na naelektrisanje Q3 dobija se superpozicijom sila F23 i F13: r r r' r '' r r + F13 = F3 x + F3 y F3 = F23 + F13 r' r '' Ukupna sila u pravcu x ose jednaka je nuli, jer su sile F13 i F x 13 x istog intenziteta i pravca, a suprotnog smera: r r' r '' F3 x = F13 + F 13 x = 0 x
1 Q2 Q3 4Q2 Q3 2Q2 Q3 = = = 119.834 N , 4 0 3 2 9 0 d 2 9 0 a 2 d 4
F 23 F 13
x
x
d =a 2
13
r | F13 |=
1 | Q1 | Q3 2 4 0 r13
2 r13
5 5 a d d r13 = + = d= a 2 = 10 = 1.12cm 4 4 4 2 4 d 1 cos = 4 = r13 5
d 4
r' r" r r 1 | F13 | | | | | cos | = F = F = F y 13 y 13 13 |= 192.35N 5 Ukupna sila na naelektrisanje Q3 ima komponentu samo u pravcu y ose: r r' r r F3 y = 2 | F13 y | | F23 | j = 265.58 N r Intenzitet rezultujue sile F3 je: | F3 y |= 0.265mN .
Zadatak 8. Na slici je prikazana kontura u obliku romba stranica a=5cm. Otar ugao romba iznosi 60. U temenima romba nalaze se naelektrisanja Q1, Q2= -2nC, Q3 i Q4=2nC. Odrediti Q1>0 i Q3>0 tako da sila koja deluje na naelektrisanje Q4 bude F4 = 10 5 i x + 10 5 i y N . Koliko puta e se promeniti
moduo sile koja deluje na naelektrisanje Q4 ukoliko se vrednosti svih naelektrisanja udvostrue?
y
a
Q1
Q4
x
Q2
60
Q3
Reenje: Intenziteti sila koja deluju na naelektrisanje Q4 su redom:
14
r F34
Q1 a d 30
r F24
Q4
r F14
Q2
Q3
r F14 = r F24 = r F34 =
1 Q1Q4 4 0 a 2 1 Q2 Q4 4 0 d 2
1 Q3 Q4 4 0 a 2 r U formuli za F24 , d je dijagonala romba koja se rauna po kosinusnoj teoremi: d = a 2 + a 2 2aa cos120 = a 3. Poto su u postavci zadatka date vrednosti projekcije sila na x i y osu, projektovaemo pojedine sile na zadate koordinatne ose. r r r r Fx = F14 F24 cos 30 + F34 cos 60 = 10 5. r r r Fy = F24 cos 60 + F34 cos 30 = 10 5.
Zamenom u prethodne jednaine dobijamo: 1 4 0 1 4 0 Q1Q4 Q2 Q4 3 Q3 Q4 1 2 = 10 5 , + 2 2 a 2 3a a 2 Q2 Q4 1 Q3 Q4 3 5 3a 2 2 + a 2 2 = 10
Iz poslednje jednaine u kojoj je jedina nepoznata Q3, dobijamo: Q3=1.22nC. Q1 se dobija zamenom Q3 u prvu jednainu: Q1=0.2nC.
15
U drugom delu zadatka, udvostruavanjem naelektrisanja dobijamo: Q1` = 0.4nC

` Q2 = 4nC ` Q3 = 2.44nC ` Q4 = 4nC
Moduli sila koje deluju na naelektrisanje Q4 sada iznose: r` F14 = 5.757 N r` F24 = 19.19N r` F34 = 35.1N
Ove sile projektujemo na x i y ose na isti nain kao u prethodnom delu zadatka: r r` r` r` Fx` = F14 F24 cos 30 + F34 cos 60 r r` r` Fy` = F24 cos 60 + F34 cos 30
Zamenom brojnih vrednosti dobijamo: r Fx` = 6.707 N r Fy` = 20.766 N Moduo ove sile je: r F4` = r 2 r Fx` + Fy`
2
= 21.82 N
Pre udvostruavanja naelektrisanja moduo sile je bio: r F4 = 2 10 5 = 14.1N r F4` 21.82 N = 1.55 r = 14.1N F4 Udvostruavanjem naelektrisanja, sila na Q4 se poveala 1.55 puta.
16
Zadatak 9. U svakom temenu kocke stranice a=2cm nalazi se naelektrisanje Q=5nC. Izraunati silu koja deluje na jedno od naelektrisanja.
Reenje: Obeleimo naelektrisanja kao na slici. Pretpostavimo da traimo silu koja deluje na naelektrisanje Q8, zato koordinatni poetak postavljamo upravo na mesto naelektrisanja Q8. Samo e sila koja potie od naelektrisanja Q1 imati sve tri (x, y ,z) komponente. Ostale sile imae ili samo jednu komponentu (ili x, ili y, ili z), ili dve (x-y, x-z, y-z). Duina dijagonale stranice kocke je a 2 , dok je telesna dijagonala kocke a 3 .
z y
Q 5 4
6 3
a 2
17
Pojedinano, moduli sila koje deluju na naelektrisanje Q8 iznose: r 1 Q Q F78 = 4 0 a 2 r F68 = r F58 = r F48 = r F38 = r F28 = r F18 = 1 Q Q 4 0 a 2 1 Q Q 4 0 a 2 2
( )
1 Q Q 4 0 a 2 2
( )
1 Q Q 4 0 a 2 1 Q Q 4 0 a 2 2
( )
1 Q Q 4 0 a 3 2
( )
Sile koje deluju na naelektrisanje Q8 iznose: r 1 Q Q r F78 = ix 4 0 a 2 r F68 = r F58 = r F48 = r F38 = r F28 = 1 Q Q r iy 4 0 a 2 v 1 Q Q ( cos 45 i + cos 45 i x y) 4 0 a 2 2
( )
v 1 Q Q (cos 45 i x + cos 45 i z ) 2 4 0 a 2
( )
1 Q Q r iz 4 0 a 2
v 1 Q Q (cos 45 i y + cos 45 i z ) 2 4 0 a 2 r Za odreivanje sile F18 , silu prvo treba projektovati u x-y ravan, pa potom pojedinano na x i y r ose. Za projektovanje sile F18 na z osu, treba izraunati ugao koji telesna dijagonala kocke zaklapa sa z osom.
( )
18

a 3
P
a 2
tg =
a 2 = 2 a
= arctg 2 = 54.73 r Poto je sila F18 simetrala prostornog ugla, ona e ujedno biti i simetrala x-y ravni. r F18 = r r v 1 Q Q ( cos 35 . 27 cos 45 i + cos 35 . 27 cos 45 i + cos 54 . 73 i x y z) 4 0 a 3 2
( )
Razdvajajui sile na komponente, dobijamo: r Fx = 1 QQ 1 QQ 1 QQ 1 QQ + cos 45 + cos 45 + cos 353.27 cos 45 2 2 2 4 0 a 4 0 2a 4 0 2a 4 0 3a 2
r 1 Q2 Fx = 1.9 4 0 a 2 r r 1 Q2 Fy = Fx = 1.9 = 1.07mN 4 0 a 2 r 1 Q2 Fz = 1.9 = 1.07mN 4 0 a 2 Kao to se vidi, projekcije na sve tri ose su iste to se i moglo oekivati s obzirom da su sva naelektrisanja ista, i da kocka predstavlja simetrian sistem. r F = r 2 r Fx + Fy r + Fz Q2 = 3.29 = 1.85mN 4 0 a 2
kocke.
r Sila F ima smer telesne dijagonale kocke i usmeren je od naelektrisanja Q8 prema spoljanjosti
19
Zadatak 10. Odrediti jainu elektrinog polja u koordinatnom poetku za sistem naelektrisanja prikazan na slici, ako je a=4cm, h=6cm, Q1=2nC, Q2=-3nC, Q3=1nC.
y a Q3 Q1
Q2 0 x
Reenje: Jaina elektrinog polja odreuje se na osnovu izraza: Ei = E1 = E2 = E3 =

1 Qi r 0i 4 0 ri 2 1 Q1 r 01 4 0 r12 r12 = (2a ) + h 2 = 100cm 2

2
Q Q 1 1 2 2 r 02 = 22 i 4 0 (2a ) 4 0 4a
1 Q3 1 Q3 2 r 03 = j 4 0 h 4 0 h 2
Vektor jaine elektrinog polja naelektrisanja Q1 rastavljamo na komponente u pravcu x i y ose, pa e biti: | E 1x |=| E 1 | cos =| E 1 | | E 1 y |=| E 1 | sin =| E 1 |

2a 4 = | E1 | r1 5 h 3 = | E1 | r1 5
Ukupna jaina elektrinog polja je: E R = E 1 + E 2 + E 3 = E Rx + E Ry

20
E Rx = E 2 + E1x = E Ry = E 3 + E1 y =

Q 4 1 Q1 1 V 22 i 2 i = 2.77k i 4 0 4a 5 4 0 r1 m
1 Q3 3 1 Q1 V 2 j 2 j = 3.57 k j 4 0 h 5 4 0 r1 m
V E R = 2.77 i 3.57 j k m
| E R |= 4.52k
V . m
Zadatak 11. Izraunati jainu elektrinog polja u koordinatnom poetku za sistem naelektrisanja prikazan na slici, ako je: Q1= 1nC, Q2= -2nC, Q3= 3nC, d1= 2cm, d2= 4cm.
y Q1 d1 Q2 d2 Q3 x
Reenje: Jaina elektrinog polja odreuje se na osnovu jednaine: r E= 1 Q r 2 r0 , 4 0 r
gde je r rastojanje posmatranog naelektrisanja od take u kojoj odreujemo vrednost jaine elektrinog polja, a r0 jedinini vektor usmeren od naelektrisanja ka taki u kojoj se odreuje vrednost jaine elektrinog polja. Zadatak se reava primenom principa superpozicije, a rezultujui vektor jaine elektrinog polja najlake se odreuje ako se vektori jaine elektrinog polja E1, E2 i E3 rastave na komponente u pravcu x i y ose. Kao prvo, treba odrediti rastojanje r1 naelektrisanja Q1 od koordinatnog poetka. Dijagonale romba se polove i seku pod pravim uglom, tako da rastojanje r1 odreujemo iz pravouglog trougla u kome su katete d1/2 i d2/2, a r1 je hipotenuza. Prema tome:
2 d12 + d 2 d1 d 2 r = + = = 5cm 2 4 2 2 2 1 2 2
21
r1 = 5cm = 2.236cm
y Q1 d1 Q2
j E23 E3 E1x E2y
r1
.
E2 E2x i
d2
ER
E1 E1y
Q3
r E1 = r E2 = r E3 =
1 Q1 r V r 2 r01 = 17.975k r01 4 0 r1 m 1 Q1 r V r 2 r02 = 11.235k r02 4 0 d 2 m 1 Q1 r V r 2 r03 = 53.926k r03 4 0 r1 m
Ukupna jaina elektrinog polja je: r r r r E R = E1 + E 2 + E3 Rezultujue elektrino polje moemo da predstavimo kao zbir dve komponente, jedne u pravcu x-ose i druge u pravcu y-ose. r r r E R = E Rx + E Ry r r r r r r r E Rx = E1x + E 2 x + E3 x ; E Ry = E1 y + E 2 y r r r r E1x = E1 sin ; E1 y = E1 cos r r E 2 x = E 2 cos ; r r E 2 y = E 2 sin
22
d2 d 2 cos = 2 = 2 = = 0.89 ; r1 2r1 5
= 26.56 o
= 90 o 2 = 36.87 o ; cos = 0.799 ; sin = 0.6 r r r r r r r r r r r r r E Rx = E 2 x i E1x i E3 i = E 2 cos i E1 sin i E3 i r r r V V V r V r E Rx = 11.234k 0.89 i 17.975k 0.6 i 53.926k i = 54.7 k i m m m m r r r r r r r r r E Ry = E 2 y j E1 y j = E 2 sin j E1 cos j r r r V V V r E Ry = 11.234k 0.447 j 17.975k 0.799 j = 9.34k j m m m r V r V r E R = 54.7 k i 9.34k j m m r V 2 2 E R = E Rx + E Ry = 55.49k . m
Zadatak 12. Odrediti vektor jaine elektrinog polja u koordinatnom poetku za sistem naelektrisanja prikazan na slici. Naelektrisanja Q3 i Q4 nalaze se na sredini stranice estougla. Duina stranice estougla je a= 2cm, Q1=Q2= 2nC, Q3= -Q4= 1nC.
Q1 Q3
x
Q4 Q2
Reenje:
23
y Q1 a a Q2 E2y
60 o
E2 E2x E1x x
E1y E1
1 Q1 r01 4 0 a 2 1 Q2 E2 = r02 4 0 a 2 Iz razloga simetrije vektori jaine elektrinog polja dae komponentu samo u pravcu x-ose. E1 = | E 1x | =| E 2 x |=| E 1 | cos 60 o = | E 1x |=| E 2 x |= 22.469k V m r r V r E x = 2 E1x = 44.94k i m Q1 1 2 4 0 a 2
y a E3x
60
o
E3 =
Q3 E4x x E4 Q4
1 Q3 r03 4 0 h 2 1 Q4 r04 4 0 h 2 h= 3 a 2
E4 =
E3
E3y E4y
Iz razloga simetrije vektori jaine elektrinog polja imaju komponentu samo u pravcu y-ose. | E 3 y |=| E 4 y |=| E 3 | cos 30 o = | E 3 y |=| E 4 y |= 25.945k V m Q3 3 2 4 0 h 2
r r r V r E y = 2 | E3 y | j = 51.89k j m r V E R = (44.94i 51.89 j )k m
24
| E R |= 68.65k
V . m
Zadatak 13. Dat je pravilan petougao. Odrediti vrednost jaine elektrinog polja u koordinatnom poetku, ako je a=2cm, Q1=Q2=2nC, Q3= -3nC.
y Q
3
Reenje: Ukupna vrednost jaine elektrinog polja u koordinatnom poetku odreuje se primenom principa superpozicije. Naelektrisanja Q1 i Q2 imaju istu brojnu vrednost i nalaze se na istom rastojanju b od koordinatnog poetka, tako da se komponente u pravcu x-ose ponitavaju. Rezultujue elektrino polje imae komponentu samo u pravcu y-ose. Kako je u pitanju pravilan petougao vrednost centralnog 360 o ugla odreuje se na osnovu formule = , gde je n broj stranica pravilnog mnogougla. n 360 o = = 72 o 5 Pravilan petougao sastoji se od 5 jednakokrakih trouglova, a duina stranice b moe se odrediti primenom kosinusne teoreme: a 2 = b 2 + b 2 2b 2 cos a 2 = 2b 2 (1 cos ) | E1 |=| E 2 |= | E3 |= b= a 2(1 cos ) = 1.7cm
1 Q1 V 2 = 62.23k 4 0 b m
1 Q3 V 2 = 93.35k 4 0 b m
25
| E 1 y |=| E 2 y |=| E 1 | cos 36 o = 50.35k E R = 2 | E 1 y | j + | E 3 | j = 194.05k | E R |= 194.05k V . m
V m
V j m
Zadatak 14. Poloaj dva mala tela nepoznatih naelektrisanja Q1 i Q2, u vazduhu, odreen je takama P1(-a,0) i P2(a,0), respektivno. Vektor jaine elektrinog polja u taki P3(0,2a) je E=Exi, pri emu je Ex pozitivno. Odrediti naelektrisanja Q1 i Q2. Reenje: Posmatrajui posebno telo naelektrisanja Q1 i telo naelektrisanja Q2, zakljuuje se da vektori jaina odgovarajuih elektrinih polja u taki P3, E1 i E2, lee na pravama odreenim takama P1 i P3, odnosno P2 i P3. Vektor jaine elektrinog polja u taki P3 je: r r r E = E1 + E 2 Prema orijentaciji zadatog vektora E i prethodnog razmatranja zakljuuje se da su vektori E1 i E2 usmereni kao na slici, a da je Q1>0 i Q2<0. y
r E1 r E r E2
P3(0,2a)

P2(-a,0) Q1 r r r E x i = ( E1x + E 2 x ) i + ( E1 y + E 2 y ) j E1x + E 2 x = E x E1 y + E 2 y = 0 0
P2(a,0) Q2 x
26
E1 y = E1 cos E1 = Q 1 12 4 0 5a
i i
E 2 y = E 2 cos E2 = 1 | Q2 | 4 0 5a 2
Iz prethodnih jednaina dobija se da je Q1=|Q2|, a poto je ve zakljueno da je Q1>0 i Q2<0, to je Q1=-Q2. Sada je: E x = E1x + E 2 x = Za Q1 dobija se: Q1 = 10 5 0 a 2 E x . Q Q 5 1 1 | Q2 | 1 5 12 sin + 2 sin = 12 , jer je sin = . 4 0 5a 4 0 5a 2 0 5a 5 5
Zadatak 15. Odrediti vektor jaine elektrinog polja u okolini veoma dugake pravolinijske niti koja je ravnomerno naelektrisana koliinom naelektrisanja Q' po jedinici duine. Sredina je vazduh.
Q`
Reenje: Vektor jaine elektrinog polja emo odrediti na odstojanju P od niti. Zadatak reavamo tako to datu nit rastavljamo na male delove duine dl, pa sabiranjem elektrinih polja svih delova ponaosob, dobijamo traeno elektrino polje.
27
z Q`
r dE z
r i
0 x r dl
r r0
r dE
r dE x
r r E = dE
l
r Sa l je oznaena duina niti, dok dE oznaava vektor jaine elektrinog polja u taki P kada se posmatra samo deo niti duine dl. Poto je naelektrisanje niti Q' po jedinici duine, tada je naelektrisanje dela niti duine dl jednako: dQ = Q'dl Vektor jaine elektrinog polja koje potie od dela niti duine dl je: r 1 Q'dl r dE = r0 4 0 r 2 Radi lakeg odreivanja vektora E, vektor dE emo razloiti na dva vektora: jedan u pravcu x ose, a drugi u pravcu z ose. Projektujui vektor dE na x i y ose, dobijamo: dE z = dE sin = dE x = dE cos = Q' dlsin 4 0 r 2 Q' dlcos 4 0 r 2
z
0
d
dl
28
Sa druge strane, cos =
x . r
Na drugoj slici je prikazan uvean deo slike od interesa. Na osnovu ovog malog trougla moemo da piemo:
dl
cos = dl =
r d dl
r d cos Q' rd sin cos 4 0 r 2 Q' sin d 4 0 x Q' cos d 4 0 x
Zamenjujui poslednji izraz u formulu za dEz i dEx, dobijamo: dE z =
Zamenjujui r, i posle sreivanja dobijamo: dE z =
Slino se dobija i izraz za dEx. dE x =
Izraz za Ez i Ex dobijamo integracijom poslednja dva izraza. Poto je nit beskonana, granice integracije idu u intervalu , . 2 2
Ez =
Q' sin d = 0 4 0 x
2
Ez =
r E=
Q' Q' cos d = 4 0 x 2 0 x

2
Q' r i 2 0 x
29
Kao to vidimo, elektrino polje ima samo x komponentu, to je i logino s obzirom na simetriju.
Zadatak 16. U svakom temenu pravilnog petougla stranice a=1cm nalazi se jedno punktualno optereenje. Q1=1nC, Q2=1nC, Q3=2nC, Q4= -2nC, Q5=1.5nC. Izraunati silu koja deluje na naelektrisanje Q=1nC koje se nalazi u centru petougla.
y Q5
Q3 Q
Q4 x
Q1
Q2
Reenje: Silu na naelektrisanje Q odrediemo tako to emo prvo odrediti elektrino polje u sreditu r r petougla, pa silu nalazimo pomou formule: F = Q E .
y Q5
Q3
r E2
Q a r Q1
r E1
r E4
Q4 x
r E5
r E3
Q2
30
Poto je Q1=Q2, zbir elektrinih polja E1 i E2 ima samo y komponentu, dok se x komponente ponitavaju (slika). r E1 = 1 Q1 4 0 r 2
U ovoj formuli r je udaljenost naelektrisanja Q1 od centra petougla. Poto je centralni ugao petougla 36, r moemo izraunati na sledei nain: a sin 36 = 2 r r= a = 0.85a 2 sin 36
Zamenjujui r u formulu za E1, dobijamo: r V E1 = 124.52k m Poto je Q2=Q1, E2 e imati isti intenzitet kao i E1. r V E 2 = 124.52k m Elektrino polje koje potie od ostalih naelektrisanja iznosi: r E3 = r E4 = r E5 = 1 Q3 V = 249.04k 2 4 0 r m 1 Q4 V = 249.04k 2 4 0 r m 1 Q5 V = 186.78k 2 4 0 r m
U sledeem koraku pojedine vektore elektrinog polja treba projektovati na koordinatne ose. r r V E1 y = E1 cos 36 = 100.74k m r r V E 2 y = E 2 cos 36 = 100.74k m Zbir x komponenti prethodna dva vektora daje nulu, pa ih ne raunamo. Takoe zbir y komponenti vektora E3 i E4 u zbiru daje nulu, dok su im x komponente:
31
r r V E3 x = E3 cos18 = 236.18k m r r V E 4 x = E 4 cos18 = 236.18k m Vektor E5 nema x komponentu, pa je zbir svih x komponenti jednak: r r r V E x = E3 x + E 4 x = 473.7 k m Zbir svih y komponenti iznosi: r r r r V E y = E1 y + E 2 y E5 = 14.7 k m Rezultantno elektrino polje ima vrednost: r r r r r V r V r E r = E x i + E y j = 473.7 k i + 14.7k j m m r Kada imamo izraunato E r , lako se izraunava sila: r r r r F = Q E r = 0.47 mN i + 14.7 mN j r Moduo ove sile je: F = 470.2N .
Zadatak 17. Tri takasta naelektrisanja, QA=10nC, QB>0 i QC>0, nalaze se u vakuumu u temenima jednakostraninog trougla stranice a = 3cm. a) Odrediti naelektrisanja QB i QC, tako da elektrino polje u teitu trougla bude V E T = (2 10 4 i 6 10 4 j ) . m b) Za vrednosti naelektrisanja odreene pod (a), izraunati rad koji se izvri pri prebacivanju takastog naelektrisanja Q=1pC iz teita trougla u beskonanost.
32
Reenje: Neka su naelektrisanja rasporeena kao na slici.

y
QC
EB EBy EAy
EA
EBx
QA
EAx
= 30o
EC
QB
Kako se trai jaina elektrinog polja u temenu jednakostraninog trougla, sva naelektrisanja nalaze se na istom rastojanju r koje iznosi: r= 2 2 3 h= a = 1 cm 3 3 2
Jaine elektrinih polja pojedinih naelektrisanja su: r | E A |= QA ; 4 0 r 2 r | E B |= QB ; 4 0 r 2 r | EC |= QC 4 0 r 2
Ukupna jaina elektrinog polja u teitu trougla je: r r ET = ETx + ETy r r r r r r ETx = E Ax + E Bx =| E Ax | i | E Bx | i r r QA QB 3 Q A QB r o o cos 30 i cos 30 i = i 2 4 0 r 2 4 0 r 2 4 0 r 2 r 8 0 r 2 | ETx | QB = Q A = 9.74nC 3 r r r r r r r r r r ETy = E Ay + E By + ECy =| E Ay | j + | E By | j | ECy | j r ETx =
33
r r r QC QA QB o o sin 30 j + sin 30 j j 4 0 r 2 4 0 r 2 4 0 r 2 r ETy 1 2 QC = (Q A + QB ) 4 0 r r 2 j QC = 10.539nC b) Potencijal takastog naelektrisanja na rastojanju r odreen je sledeom jednainom: V = Q 4 0 r Q A + QB + QC 27.22kV 4 0 r
r ETy =
Potencijal u teitu trougla jednak je zbiru potencijala pojedinih naelektrisanja: VT = V A + VB + VC =
Rad koji se izvri pri prebacivanju takastog naelektrisanja Q=1pC iz teita trougla u beskonanost je: A = Q VT = 27.22nJ .
Zadatak 18. Izraunati intenzitet, pravac i smer vektora jaine elektrinog polja u taki M(x,y) sistema od dva jednaka takasta naelektrisanja suprotnog znaka prikazana na slici 1. Q1=-Q2=1nC, x=7cm, y=8cm, d=6cm.
y Q1 d/2 0 d/2 Q2=-Q1 r1 M(x,y)
r2 x
Reenje: Izrazi za jaine elektrinog polja koja potiu od naelektrisanja Q1 i Q2 su:
34
r E1 = r E1 =
1 Q1 4 0 r12 1 Q2 4 0 r22
U gornjim izrazima r1 i r2 predstavljaju udaljenost naelektrisanja Q1 i Q2 od take M u kojoj traimo elektrino polje. d r1 = x 2 + y = 74 = 8.6cm 2 d r2 = x + y + = 170 = 13.04cm 2
2 2 2
Zamenjujui r1 i r2 u izraza za elektrino polje dobijamo: r V E1 = 1216 m r V E 2 = 530 m r Da bismo sabrali ova elektrina polja, projektujemo ih na x i y ose. Pretpostavimo da E1 r zaklapa ugao 1 , dok E 2 zaklapa ugao 2 sa x osom. Vrednosti ovih uglova su: 1 = 35.54 2 = 57.53
y
r E1
r E1 y
2
r E2 y
Q1 r2 0 Q2
r1
r E2
r E2 x
r E1x
x
35
Dalje: r r V E1x = E1 cos 1 = 989.5 m r r V E1 y = E1 sin 1 = 706.8 m r r V E 2 x = E 2 cos 2 = 284.6 m r r V E 2 y = E 2 sin 2 = 447.2 m Sabiranjem vrednosti x i y komponenata dobijamo: r r r r V E x = E1x E 2 x i = 704.9 m r r r r V E y = E1 y E 2 y j = 259.6 m r r r V E = (704.9 i + 259.6 j ) m r V E = 751.2 m
Zadatak 19. Odrediti vrednost takastih naelektrisanja Q1>0, Q2 i Q3 rasporeenih kao na slici, tako da elektrino polje u taki A bude jednako nuli, a da potencijal u taki B, raunat prema referentnoj taki u beskonanosti ima vrednost VB=200V. Poznato je a=10cm. Sistem se nalazi u vakuumu.
a a/2 Q
1
a a/2 Q
2
a Q
3
Reenje: r Da bi bio ispunjen uslov da je E A = 0 mora biti Q3>0, Q2<0 i Q1>0. Druge kombinacije ne zadovoljavaju postavljeni uslov.
Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike r r r r r E A = E1 + E 2 + E3 = 0 E Ax = 0 r Iz uslova E Ax = 0 sledi da je Q1=Q3. Potencijal u taki B: VB =

i =1 3
36 r E Ay = 0
Qi 4 0 ri Q3 | Q2 | 1 Q1 2 | Q2 | + = + Q3 3 4 0 a 4 0 a 2 3 4 0 a 2 (1) = 30 o (2)
VB =
Q1 4 0 (2a )
VB = r E Ay
1 3 2 Q1 | Q2 | 4 0 a 2 3 r r r r r r = E1 y + E3 y + E 2 y =| E1 | cos + | E3 | cos | E 2 |= 0
Q1 Q1 | Q2 | cos + cos =0 2 2 4 0 a 4 0 a 4 0 h 2 Iz jednaine (2) sledi da je: 2Q1 | Q2 | cos 2 =0 2 a h | Q2 |= 3 3 Q1 4 h= 3 a 2
Zamenom ove vrednosti u jednainu (1) dobija se: VB = Q1 = 3 3 Q1 8 0 a 8 0 aVB 3 3 = 3.508nC
| Q2 |=
3 3 Q1 = 4.557 nC . 4
Zadatak 20. Data je piramida ija je osnovica kvadrat stranice a=2cm. U svakom temenu kvadrata nalazi se po jedna naelektrisana estica naelektrisanja Q=1nC. Odrediti vrednost potencijala u taki koja se nalazi na vrhu piramide na visini h=6cm. Koliki rad izvre elektrine sile pri pomeranju naelektrisanja iz jednog od temena kvadrata koji je osnovica piramide do neke veoma udaljene take?
37
Reenje: Sva naelektrisanja nalaze se na istom rastojanju od vrha piramide u kojoj se odreuje potencijal. Rastojanje s odreuje se sa sledee slike:
h Q
s Q a
d/2 Q a Q
a2 d s = h + = h2 + = 6.16cm 2 2
2
V A = V1 + V2 + V3 + V4 = Vi = 4
i =1
Q = 583.62V 4 0 s
Da bi se odredio rad koji se izvri pri pomeranju jednog od naelektrisanja iz temena kvadrata koji je osnovica piramide potrebno je prvo odrediti potencijal u toj taki: V = Q Q Q Q Q Q 2 2 + + + = 2 + = 4 0 a 4 0 a 4 0 d 4 0 a 4 0 a 2 4 0 a 2
V = 1217.15V A = V Q = 1.217 J .
Zadatak 21. Izraunati potencijal u centru pravilnog sedmougla, ako je raspored naelektrisanja kao na slici. Poznato je a=2cm, Q1=1nC, Q2=2nC, Q3=3nC, Q4=4nC, Q5=-5nC, Q6=-6nC, Q7=-7nC. Koliki rad treba da izvre elektrine sile da bi probno naelektrisanje Qp=10-14C iz centra sedmougla prenele u referentnu taku. Protumaiti dobijeni rezultat.
38
Q7 Q1 a Q6
Q2
Q5 Q3 Q4
Reenje: Kako je u pitanju pravilan mnogougao sva naelektrisanja nalaze se na istom rastojanju od centra sedmougla u kome se odreuje potencijal. Rastojanje r odreuje se sa sledee slike: a Q1 r 360 o = = 51.42 o 7 a 2 = r 2 + r 2 2r 2 cos r= a 2 (1 cos ) = 2.3cm
7 7
Q7
(kosinusna teorema)
V = V1 + V2 + ... + V7 = Vi =
i =1 i =1
Qi = 3127.75V 4 0 r
Rad koji se izvri pri pomeranju probnog naelektrisanja: A = Q p V = 31.27 pJ Rad elektrinih sila je negativan, znai da se kretanje vri suprotno smeru delovanja elektrine sile.
Zadatak 22. Dve koncentrine sfere poluprenika a=3cm i b=7cm naelektrisane su koliinama naelektrisanja Qa=2nC i Qb= -6nC. Odrediti vektor jaine elektrinog polja E i potencijal V u svim takama, kao i kapacitivnost sfernog kondenzatora?
39
Reenje: Zadatak se reava primenom Gausovog zakona: algebarski zbir svih optereenja unutar povri S.
E dS =
S
Q ukupno u S 0
, gde Qukupno u S oznaava
E Q Q a b r
a b
n S
Sfere su ravnomerno naelektrisane po povri, tako da je vektor jaine elektrinog polja radijalan, kao to je naznaeno na slici. Zbog simetrije je, takoe, intenzitet vektora jaine elektrinog polja isti u svim takama koje su na istom odstojanju od centra lopte, tj. na povri zamiljenje sfere koncentrine sa datim sferama. Vektor E normalan je na sferu u svim takama, tako da je skalarni proizvod EdS=EndS=EdScos0=EdS, pa je: r r E dS = E dS
S S
Poto je intenzitet E vektora jaine elektrinog polja E u svim takama na povri sfere isti (sve take sfere su na istom odstojanju r od zajednikog centra sfera), moe se kao zajedniki faktor izvui ispred znaka integrala, pa je: r r 2 E dS = E dS = E 4r
S S
poto je zbir povrina svih povrinica dS koje sainjavaju posmatranu sferu S jednak njenoj povrini 4r2. I oblast 0 < r < a :
40
Naelektrisanje Qa sfere manjeg poluprenika ravnomerno je rasporeeno po povri sfere, pa sfera poluprenika manjeg od a ne obuhvata naelektrisanje. Prema tome:
uk
=0 E=
uk
4 0 r 2
=0
II oblast a < r < b : Zamiljena sfera poluprenika a < r < b u potpunosti obuhvata sferu manjeg poluprenika r=a, tj. celokupno njeno naelektrisanje Qa. Naelektrisanje sfere poluporenika r=b ravnomerno je rasporeeno po njenoj povrini tako da ono nije obuhvaeno. Sledi da je: Qa 4 0 r 2 Qa V V = 19972.76 = 19.97 k 2 m m 4 0 a Qa V V = 3668.46 = 3.67 k 2 m m 4 0 b
uk
= Qa E II =
za r = a : za r = b:
E II (r = a ) = E II (r = b) =
III oblast r > b : Sfera poluprenika r > b u potpunosti obuhvata obe sfere poluprenika a i b, tako da je: Qa + Qb 4 0 r 2
uk
= Qa + Qb
E III (r ) =
za r =b: za r :
E III (r = b) = EIII(r)=0
Qa + Qb V V = 7336.93 = 7.34k 2 m m 4 0 b
Potencijal: r r Potencijal take A u odnosu na referentnu taku R definie se na sledei nain: V A = E dl . U

R A
ovom sluaju referentna taka R nalazi se u beskonanosti. III oblast r > b :
41
V III
r r Q + Qb dr Qa + Qb = E dr = E III dr = a 2 = 4 4 0 r 0 P r r R
1 r
= r
Qa + Qb 4 0 r
r=b:
V III (r = b) =
Qa + Qb = 513.6V 4 0 b
r : VIII=0 V II oblast a < r < b :

b r r b Q dr V II = E dr = E II dr + E III dr = a 2 + VIII (r = b) = 4 0 r r r b r
b Qa 1 Q br = + VIII (r = b) = a + V III (r = b) 4 0 r 4 0 b r r V II (r = b) = VIII (r = b) = 513.6V r=a: V II (r = a ) = Qa b a + VIII (r = b) = 171.2V 4 0 b a
I oblast 0 < r < a : r r V I = E dr = E I dr + E II dr + E III dr = VII (r = a ) = 171.2V

r r a b a b
Kapacitivnost: U = E II dr =
a b
4 0 ab Qa b a Q ; U= C= = 5.84 10 12 F = 5.84 pF . C ba 4 0 b a
Zadatak 23. Sferni kondenzator, poluprenika elektroda a i b, ispunjen je tenim dielektrikom nepoznate permitivnosti. Kondenzator se optereti, odvoji od izvora, a zatim se kroz mali otvor na spoljanjoj elektrodi ispusti polovina dielektrika. Ako se zna da najvea jaina elektrinog polja u kondenzatoru poraste K=1.8 puta, odrediti relativnu permitivnost dielektrika. ta se pri tome deava sa elektrinom
42
energijom sadranom u kondenzatoru, da li raste ili opada? Odrediti koliko puta se energija smanji, ili povea, posle isticanja polovine dielektrika.
Reenje: Kada se sferni kondenzator, napunjen tenim dielektrikom, prikljui na napon, njegove se elektrode naelektriu ravnomerno naelektrisanjima Q i -Q. U kondenzatoru se uspostavi polje ije su linije vektora D i E radijalne, kao to je prikazano na slici. Intenziteti ova dva vektora su: Q , 4r 2 Q , 4r 2
D(r ) = E (r ) =
a<r<b, a<r<b, r<a, r>b.

b a
Q E D
-Q
D=0, E=0,
Najvea jaina polja u kondenzatoru je E max = Q . 4a 2
Kapacitivnost punog kondenzatora iznosi C= 4 ab , ba
pa je energija elektrinog polja kondenzatora 1 Q2 1 Q2 b a WE = = . 2 C 2 4 ab Posle iskljuivanja izvora napona i isticanja polovine dielektrika, ukupno naelektrisanje elektroda ostaje isto, Q i -Q. Polje je i dalje radijalno, a na osnovu graninih uslova sledi da je
43
E E o (r ) = E d (r ) = E (r ) . Poto su obe sredine linearne, to je Do ( r ) = o E ( r ) , u vazduhu, D(r ) = E (r ) , u dielektriku. E
Do
Eto Etd
Intenziteti vektora E i D su E (r ) = Q , 2r ( o + )
2
a<r<b, a<r<b, a<r<b.
Do ( r ) = D(r ) =
oQ , 2r 2 ( o + )
2
Q , 2r ( o + ) Q . 2a ( o + )
2
Najvea jaina elektrinog polja u ovom sluaju iznosi = E max
Kapacitivnost kondenzatora sa dva dielektrika je C = 2 ( o + ) ab . ba 1 Q2 1 Q2 ba = . 2 C 2 2 ( o + ) ab
Energija sadrana u kondenzatoru sada je = WE
Prema uslovu zadatka, E max 2 = =K, E max o + odakle sledi da je r = K = 9. 2K WE 2 = = K , tj. po isticanju dielektrika energija WE o +
Odnos energija u ova dva sluaja je poraste K puta.
44
Zadatak 24. Sferno zapreminsko naelektrisanje ima gustinu = 10 2 C / m 3 . Sfera ima koncentrinu upljinu u kojoj nema optereenja. Poluprenik upljine je a=1cm, dok je spoljanji poluprenik koji ograniava sferno naelektrisanje b=5cm. Izraunati vektor jaine elektrinog polja i potencijal u svim takama.
a b
Reenje: Zbog simetrije, vektor jaine elektrinog polja je radijalan, a intenzitet mu zavisi od udaljenosti r od centra. Ovaj zadatak reavamo primenom Gausovog zakona. r r QS E dS = 0 S Gustina zapreminskog naelektrisanje jednaka je koliini naelektrisanja po zapremini: = dQ dv
dQ = dv = 4r 2 dr dv je zapremina elementarne sfere debljine dr. U cilju reavanja zadatka, podeliemo prostor na oblasti. I oblast: r<a
45
r a
U ovom sluaju ukupno obuhvaeno naelektrisanje je 0, pa Gausov zakon glasi: E 4 0 = 0 E (r ) = 0 II oblast: a<r<b
r r aa
b b
E 4r 2 =
QS 0
Poto je dQ = dv = 4r 2 dr , obuhvaeno naelektrisanje Q emo odrediti integraljenjem: Q = dv =

a r
4 (r 3 a 3 ) 3
E (r ) =
r 3 a3 3 0 r 2 r>b
III oblast:
46
r aa
E 4r 2 =
QS 0
Obuhvaeno naelektrisanje Q ponovo odreujemo integraljenjem: Q = 4r 2 dr =

a b
4 (b 3 a 3 ) 3
E (r ) =
b3 a 3 3 0 r 2
Kod odreivanja potencijala, takoe emo izraunavati po oblastima. r < a: V (r ) E (r )dr = E (r )dr + E (r )dr + E (r )dr
r r a b a b
Poto u unutranjosti lopte nema elektrinog polja, prvi integral je jednak nuli. Dalje je: r 3 a3 b3 a3 V (r ) = dr dr + 3 0 r 2 3 0 r 2 a b Integraljenjem i sreivanjem dobijenog izraza dolazimo do potencijala: b2 a2 V (r ) = = 1.36 MV 2 0 a < r < b: V (r ) = E (r )dr + E (r )dr
r b b b
V (r ) =
6 0
2 a3 2 3 b r 2 r
47
r > b: V (r ) =
r
b3 a3 b3 a3 dr = 3 0 r 3 0 r 2
Interesantno je izraunati koliki je potencijal u pojedinim takama. Na sredini izmeu poluprenika koji ograniavaju sferno optereenje i r=3cm, potancijal je tada: V=1.23MV. Za r=8cm, potencijal je V=0.58MV.
Zadatak 25. Uzemljiva stuba dalekovoda se moe aproksimirati poluloptom poluprenika a=1.5m, specifina otpornost zemlje u okolini uzemljivaa je =102m. Izraunati otpornost uzemljenja uzemljivaa i napon koraka (d=0.75m) ako je jaina struje kroz uzemljiva I=20000A.
Reenje: Uzemljiva generatora moemo da zamislimo u obliku velike metalne polulopte koja ima isti centar kao polulopta uzemljivaa prijemnika, poluprenika b >> a. Specifina otpornost velike metalne polulopte uzemljivaa generatora i male polulopte uzemljivaa prijemnika, mnogo je manja od specifine otpornosti zemlje. Iz tog razloga i jedna i druga polulopta mogu se smatrati za ekvipotencijalne povri, a vektor gustine struje izmeu njih je radijalan, kao to je prikazano na slici. Po prvom Kirhofovom zakonu jaina struje kroz svaku zamiljenu polusferu S u zemlji je ista, i jednaka I. Povrina zamiljene polusfere S je 2r2. Gustina struje J je J=I/(2r2). Jaina elektrinog polja je E= J, tj. E=I/(2r2).
48
a r S J
Va
Vb
Razlika potencijala izmeu polulopte poluprenika a i poluprenika b je: r r I I 1 1 I Va Vb = E dr = 2 dr = , + 2 b a 2a a a 2r Otpornost uzemljenja uzemljivaa je : Ruz = Napon koraka: U koraka I = 2
d +a b b
jer je b >> a
Va Vb = = 10.6 I 2a
dr Id = = 70735V 71kV . 2 2 (a + d )a r
Zadatak 26. Dva veoma duga koaksijalna uplja cilindra, poluprenika a i b naelektrisana su podunim naelektrisanjima Q' i -Q', respektivno. Prostor izmeu cilindara ispunjen je linearnim dielektrikom, relativne dielektrine konstante r= 3. Odrediti vektor jaine elektrinog polja E i potencijal V u svim takama, kao i vektor elektrine polarizacije P. Za referentnu taku uzeti spoljanju povr cilindra poluprenika b. Brojni podaci: Qa'= 2nC/m, a= 2cm, b= 4cm. Reenje: r r Qukupno u S Zadatak se reava primenom Gausovog zakona E dS = na povr S pravog krunog r 0 S cilindra koaksijalnog sa provodnikom (ima istu osu kao provodnik). Ako sa B1 i B2 obeleimo osnovice (bazise) cilindra, a sa O njegov omota, tada je fluks vektora E kroz zatvorenu povr S:
49
E d S = E d S+ E d S+ E d S .
S B1 B2 O
Ugao izmeu E i dS na oba bazisa je prav, pa je fluks kroz bazise nula. Na povri omotaa vektori E i dS su istog pravca i smera, a povr omotaa zapravo predstavlja povrinu pravougaonika ija je jedna stranica jednaka obimu kruga a druga visini cilindra, pa je:
E d S = 0 + 0 + E (r )dS cos 0 = E (r ) dS = E (r )2rh

S O O
Poto cilindar obuhvata koliinu naelektrisanja Qh, na osnovu Gausovog zakona i prethodne jednaine imamo: E (r )2rh = Q 'h 0 r
B1 E E O B2 r n h
2a 2b
I oblast r < a :
Q = 0 E=0
II oblast a < r < b : E (r ) = r=a: Q' 1 2 0 r r E (r = a) = Q' V = 599.18 2 0 r a m
50
r=b:
E ( r = b) =
Q' V = 299.59 2 0 r b m
III oblast r > b :
Q = 0 E=0
Potencijal se rauna na osnovu jednaine V = Ed r , gde je R referentna taka koja se u
P R
sluaju koaksijalnog kabela nalazi na povrini cilindra veeg poluprenika, tj. R=b, a P je taka iji potencijal odreujemo. r >b: a < r <b: V II = Ed r =
r r b b
VIII=0
Q' dr Q' b = ln 2 0 r r 2 0 r r
V II (r = a ) = V II (r = b) =
Q' b ln = 8.306V 2 0 r a
Q' b ln = 0 2 0 r b
r <a: Q' dr Q' b V I = Ed r = Ed r + Ed r = = ln = 8.306V 2 0 r r 2 0 r a r r a 1 2 3 a

=0 b a b b
Intenzitet vektora polarizacije je:
P = o e E = ( 0 ) E .
Zadatak 27. Dva dugaka iana paralelna provodnika, poluprenika a=1mm, nalaze se na rastojanju d=10cm, daleko od drugih tela. Poduna gustina naelektrisanja provodnika je Q'1=-Q'2=10nC/m.
51
Odrediti vektor jaine elektrinog polja E, elektrinog pomeraja D, kao i podunu kapacitivnost ovog kondenzatora C' i napon U. Reenje: Poto je rastojanje d>>a, uticaj optereenja na jednom provodniku na raspodelu naelektrisanja na drugom provodniku moe se zanemariti. Zbog toga je, vrlo priblino, raspodela optereenja po povri oba provodnika ravnomerna. Vektor jaine polja E svakog takvog provodnika je radijalan i odreen je u prethodnom zadatku. Intenzitet vektora jaine elektrinog polja na rastojanju r od Q' provodnika jednak je E (r ) = . 2 0 r
2a + Q 1 M
++ + + + +
+ +
+ +
+ + dr P E-Q EQ M
2a -
- -Q 2
r d
r'=d-r
Posmatrajmo neku taku P na dui koja spaja take M i M', u toj taki vektori E koji potiu od oba provodnika istog su smera (vektor E negativnog optereenja usmeren je ka tom optereenju, a pozitivnog optereenja od njega). Intenzitet jednog i drugog je EQ' = Q , 2 0 r E Q ' = Q , 2 0 r r = d r
pa je du linije MM', Eukupno = EQ + E Q = D = 0 Eukupno . Potencijalna razlika (napon) izmeu provodnika je: Q V1 V2 = Eukupno dr = 2 0 M V1 V2 =
M
Q Q + . 2 0 r 2 0 r
d a dr a dr . a r d a r
Q d a a Q d a d a Q d a ln + ln ln ln = ln = 2 0 a d a 2 0 a a 0 a
52
Kako je d>>a, to je V1 V2
Q d ln = 1656.44V . 0 a 0 = 6 pF . d ln a
Poduna kapacitivnost dvoinog voda je na osnovu prethodne jednaine C =
Zadatak 28. Dvoini vod, poluprenika a=3mm i rastojanja osa provodnika b=35cm, prikljuen je najvei napon pri kome jo ne dolazi do pojave korone na povrinama provodnika. Kolika je poduna energija elektrinog polja voda i sila (intenzitet, pravac i smer) izmeu provodnika voda u ovom sluaju, ako je dielektrina vrstina vazduha Emax=2.5 MV/m? Reenje: Kako je rastojanje izmeu provodnika voda veliko u odnosu na poluprenik provodnika voda (b>>a), to se moe smatrati da je raspodela naelektrisanja na provodnicima, kada je vod prikljuen na napon U, ravnomerna po povri provodnika, kao kad bi oni bili usamljeni. Neka je poduno naelektrisanje svakog od njih Q' i -Q'. Vektor jaine polja, u takama ravni u kojoj lee provodnici ima samo komponentu koja lei u toj ravni i njen intenzitet zavisi od rastojanja, od ose jednog od provodnika (videti prethodni zadatak): E (r ) = Q 1 1 + . 2 0 r b r Q , 2 0 a
Najvei intenzitet vektor jaine elektrinog polja ima na samim provodnicima E max
odakle sledi da je najvee poduno naelektrisanje kojim se mogu naelektrisati provodnici = 2 0 aE max = 0.417 C / m . Qmax Kako je poduna kapacitivnost dvoinog voda C = 0 = 5.84 pF / m , b ln a Qmax b = 2aE max ln = 71.4kV . C a
najvei dozvoljeni napon je U max =
53
iznosi
Kada se dvoini vod prikljui na napon Umax, energija u polju oko voda, po jedinici duine, = WE 1 2 C U max = 14.9 10 3 J / m . 2
Intenzitet podune sile kojom provodnici deluju jedan na drugi je r r r )2 (Qmax |=| F21 |= Qmax | E1 (b) |= | F12 = 9 10 3 N / m . 2 0 b Pravac i smer sile prikazani su na slici.
Q a
F21
r
E(r)
F12
-Q r0 r
Zadatak 29. Sferni kondenzator, poluprenika unutranje elektrode a=1cm, nainjen je tako da na unutranju elektrodu nalee ljuska od dielektrika, permitivnosti =50, debljine d=0.5cm. Kondenzator je prikljuen na napon U=1kV. a) Izraunati unutranji poluprenik spoljne elektrode b, ako se zna da je elektrostatika energija, sadrana u dielektriku kondenzatora, ista kao elektrostatika energija sadrana u preostalom delu kondenzatora, ispunjenog vazduhom. b) Izraunati ukupnu elektrostatiku energiju sadranu u kondenzatoru. c) Koliki je najvei napon na koji sme da se prikljui ovaj kondenzator? Dielektrine vrstine za vazduh i dielektrik iznose Ev=30kV/cm i Ed=60kV/cm. Reenje: a) Prema uslovu zadatka elektrostatika energija sadrana u pojedinim delovima kondenzatora je ista, pa je onda W0 = W d 1 Q2 1 Q2 = , 2 C d 2 C0
gde je Q naelektrisanje na unutranjoj elektrodi kondenzatora.
54
d a
Dd D0
0
b
b1
Iz prethodnog izraza sledi da su energije iste za Cd=C0. Koristei izraz za kapacitivnost sfernog kondenzatora sa homogenim dielektrikom sledi da je 4 b= a (a + d ) (a + d )b = 4 0 d b (a + d ) a+d = 1.67cm . 0d 1 a
b) Kondenzatori su vezani redno, tako da je ekvivalentna kapacitivnost ova dva kondenzatora CE = Cd C0 C = d , Cd + C0 2 1 1 C C EU 2 = d U 2 2 2 2 1 a(a + d ) 2 a (a + d ) 2 4 U = U = 4.17 J . 4 d d (Cd=C0 prema uslovu zadatka).
Elektrostatika energija sadrana u ovom kondenzatoru iznosi WE = WE = c) Najvei dozvoljeni napon na koji sme da se prikljui kondenzator odreuje se s obzirom na dielektrinu vrstinu jednog ili drugog sloja. Prema graninim uslovima je Dd=D0=D. Iz uoptenog Gausovog zakona sledi da je D= Q , 4r 2 Q , 4r 2 a<r<b.
Elektrino polje ima intenzitet E= a<r<b1, i E= Q , b1<r<b. 4 0 r 2
Najvee polje u prvom materijalu je E1 max = C U 1 D(a) Q = = E max . 2 4a 4a 2
55
Najvea vrednost ovog polja iznosi E1max=Ed. Zamenom brojnih vrednosti dobija se da je Umax1=40kV. Najvee polje u vazduhu iznosi E 2 max = C EU max 2 D(a + d ) Q = = . 2 0 4a 4 0 (a + d ) 2
Najvea vrednost ovog polja je E2max=Ev. Zamenom brojnih vrednosti dobija se da je U2max=9kV. U2max. Kako je U2max< U1max, to je najvei dozvoljeni napon na koji sme da se prikljui kondenzator
Zadatak 30. Odrediti poduno naelektrisanje koaksijalnog kabela unutranjeg poluprenika a=3cm i spoljanjeg poluprenika b=5cm, tako da ne doe do proboja vazduha kao dielektrika. Dielektrina vrstina vazduha je Ev= 30 kV/cm. Koliki je maksimalni napon na koji moe da se prikljui koaksijalni kabel? Reenje: Jaina elektrinog polja odreuje se iz Gausovog zakona: E 2rl =
E dS =
S
Q .
0
Q
0 r<a:
E (r ) =
2 0 rl
I oblast EI (r ) = 0 II oblast E II (r ) =
Q = 0
a<r<b:
Q Q = 2 0 rl 2 0 r r>b:
III oblast E III (r ) = 0
56
Maksimalno elektrino polje je na spoljanoj povrini unutranjeg provodnika, tj. na rastojanju r=a. Ovo maksimalno elektrino polje ne sme biti vee od dielektrine vrstine vazduha. E II (r = a ) = E max = E v Emax = Q 2 0 a Q = 2 0 aE max = 5C
Napon izmeu provodnika koaksijalnog kabela je: r r b Q Q b U = E II dr = dr = ln 2 0 r 2 0 a a a

b
Maksimalan napon odreen je maksimalnom vrednou podunog naelektrisanja: U max = Qmax b 2 0 aE max b b ln = ln = aE max ln 2 0 a 2 0 a a
U max = 45.97kV .
Zadatak 31. Kondenzator je nainjen od dela koaksijalnog kabela duine L=15cm i dimenzija a=2mm i b=7mm, kao na slici. Kondenzator je ispunjen do polovine tenim dielektrikom permitivnosti =30 i prikljuen na napon U=1kV, a zatim odvojen od izvora. Kondenzator se zatim postavi u vertikalan poloaj i lagano dopuni dielektrikom do kraja. Izraunati napon izmeu obloga kondenzatora u funkciji visine dielektrika u kondenzatoru i promenu elektrine energije kondenzatora u funkciji visine dielektrika.
0
a
Reenje: a)
57
Po prikljuenju na napon U kondenzator e se opteretiti naelektrisanjem Q, koje se po iskljuenju izvora nee menjati. Iz graninih uslova sledi da su vektori jaine elektrinog polja isti u obe sredine Eo=Ed=E.
S b
0
a
E0 Ed
Uopteni Gausov zakon je oblika: r r D dS = Q ,

S
odnosno r L 0 E + r L 0 r E = Q , odakle je jaina elektrinog polja E= Q 1 , L 0 (1 + r ) r

b b
a<r<b.
(1)
Napon izmeu obloga kondenzatora iznosi: r r U = E dr =

a
Q dr Q b = ln . L 0 (1 + r ) a r L 0 (1 + r ) a 1 = 13.32nC . b ln a
(2)
Iz izraza za napon nalazimo vrednost naelektrisanja: Q = U L 0 (1 + r ) (3)
Kada se postaviu vertikalan poloaj i lagano dopunjava dielektrikom, kondenzator izgleda kako na slici.
58
L-x
Uopteni Gausov zakon za zatvorenu povr S sa slike je 2r ( L x) 0 E + 2rx 0 r E = Q odakle je E= Q 1 , 2 0 ( L + x( r 1)) r

b
r r D dS = Q , odnosno:
S
a<r<b.
(4)
Sada je napon izmeu obloga kondenzatora: r r U N = E dr =

a
Q dr Q b = ln . 2 0 ( L + x( r 1)) a r 2 0 ( L + x( r 1)) a b a
(5)
Zamenom izraza (3) za koliinu naelektrisanja dobija se: UN = b) Promena elektrostatike energije kondenzatora bie: W = 1 Q2 Q2 2 C novo C staro . (7) UL 0 (1 + r ) ln = UL(1 + r ) . 2( L + x( r 1)) (6)
b ln 2L 0 ( L + x( r 1)) a
Kapacitivnost Cnovo odreuje se iz izraza (6): C novo = 2 0 (L + x( r 1) ) , b ln a
59
a kapacitivnost Cstaro iz izraza (2): C staro = 2 0 L ( r + 1) . b 2 ln a 1 2 L + x( 1) L(1 + ) . r r
Zamenom ovih izraza za kapacitivnost u izraz za energiju (7), dobija se promena energije: W = Q2 b 1 ln 2 a 2 0
Zadatak 32. Na slici je prikazan kondenzator nainjen od vazdunog koaksijalnog kabela poluprenika elektroda a=5mm, b=2,7a i duine l=30cm. Kondenzator je do treine svoje visine ispunjen tenim dielektrikom permitivnosti =30 i prikljuen na najvei napon pri kome jo ne dolazi do varnienja. Kondenzator se zatim odvoji od izvora i lagano dopuni dielektrikom, do kraja. Izraunati: (a) novi napon izmeu elektroda; (b) promenu elektrostatike energije kondenzatora u odnosu na poetno stanje. Ostali brojni podaci: Ev=30kV/cm; Ed=150kV/cm.
b a
2 l 3 1 l 3
Reenje: Na osnovu graninih uslova moemo da piemo: Et 0 = Etd = E Uopteni oblik Gausovog zakona daje: r r D dS = Q
S
60
b a
0
Et0 Etd
Primenjujui prethodni izraz na zamiljeni cilindar koji je koaksijalan sa kondenzatorom, dobijamo: 2 1 l + D 2 r l = Q 3 3
D o 2 r
(*)
D0 = 0 E D = E Ako zamenimo prethodna dva izraza u izraz (*), dobijamo formulu za E: Q 2r 0 2 1 l + 2r l 3 3 Q 2rl 1 (2 0 + 3 0 ) 3 3Q . 10rl 0
E=
Napon U nalazimo po definiciji: U = E (r )dr =

a b
3Q b ln 10l 0 a
Do proboja e doi ako se kondenzator optereti maksimalnom koliinom naelektrisanja. Up = 3Qmax b ln 10l 0 a
S druge strane, polje je maksimalno na unutranjoj elektrodi kondenzatora (r=a):
61
E max = E (r = a ) =
3Qmax . 10al 0
Do varnienja nee doi ako je Emax Ev. Odavde dobijamo uslov za Qmax: Qmax = 10 al 0 Ev 3
Qmax = 0.417 C Sada moemo da izraunamo i Up. U p = a Ev=15kV. Kapacitivnost ovog kondenzatora je: C= Q = 27.8 pF U
U drugom sluaju, kada se kondenzator dopuni do vrha dielektrikom, vai relacija: D 2rl = Q D = E E (r ) = Q 2 r l Q b ln = 8.33kV 2l a
Novi napon izmeu elektroda je: U N = E (r )dr =

a b
Sada kapacitivnost postaje: CN = Q = 50.06 pF UN
Promenu elektrostatike energije kondenzatora raunamo kao razliku izmeu energija novog i starog stanja. W = W N WS = 1 1 QU N QU p = 1.39mJ . 2 2
62
Zadatak 33. Vazduni kondenzator sa slike nainjen je od dela koaksijalnog kabela duine L=5cm, poluprenika unutranje elektrode a=2mm, i spoljanje b=5.4mm. Kabel je pogreno projektovan, tako da pri eljenom naponu od U=8kV dolazi do varnienja. Da bi se varnienje izbeglo, na unutranji provodnik mogue je navui cevicu od dielektrika debljine zida d=1mm, kao na slici. Izraunati kritinu vrednost permitivnosti koju treba da ima upotrebljeni dielektrik, pa da kondenzator ispravno radi pri navedenom naponu. Ivine efekte zanemariti. Ev=30kV/cm.
d a
Reenje: Primenjujemo uopteni Gausov zakon:
r r D dS = Quk
S
Prema graninim uslovima vektor elektrinog pomeraja isti je u obe oblasti, tako da je: D1n = D2 n = D D 2rL = Q D= Q , 2rL a<r<b
Vektor elektrinog polja razlikuje se u dielektriku i u vazduhu, tako da je: E1 = E2 = D Q = , 0 r 2 0 r L D Q = , 0 2 0 L a<r<a+d a+d<r<b
Maksimalna jaina elektrinog polja koja moe da bude u kondenzatoru a da ne doe do varnienja, jednaka je dielektrinoj vrstoi vazduha: E max = E 2 (a + d ) = Q = E v 2 0 L(a + d )
b
Q = 2 0 L(a + d ) E v
Napon vazdunog kondenzatora odreen je sledeom jednainom: r r a+d r U = E dr = E1 dr +

b a a
a+d
r E 2 dr =
1 a+d Q b ln ln + 2 0 L a a + d r
63
Zamenom izraza za naelektrisanje Q jednaina za napon postaje: 1 a+d b U = ( a + d ) E v ln a + ln a + d r Iz ove jednaine odreuje se kritina vrednost permitivnosti upotrebljenog dielektrika da bi kondenzator ispravno radio na naponu od U=8kV. r = ln a+d a
U b ln ( a + d ) E v a+d
r = 1.35 .
Zadatak 34. Dat je cilindrini kondenzator (poluprenik unutranje elektrode je R1=2cm, poluprenik spoljanje elektrode je R2=8cm, duina kondenzatora je L=10cm), koji je prikljuen na napon U=1V. Na unutranju elektrodu kondenzatora navuen je prsten od dielektrika ija je debljina d, a permitivnost r . Odrediti d i r tako da energija kondenzatora bude tri puta vea od energije sadrane u dielektriku, a da elektrino polje na unutranjoj elektrodi kondenzatora bude dva puta vee nego na spoljanjoj elektrodi.
R1
R2
-Q
Reenje: Prema uoptenom Gausovom zakonu: r r D dS = QS

S
64
Poto se radi o kondenzatoru u obliku cilindra, ovaj integral moemo rastaviti na tri integrala: r r r r r r r r D dS = D dS + D dS + D dS
S B1 B2 P
Od ova tri integrala samo je poslednji razliit od nule jer na bazisima je normala upravna na r r vektor D, pa je DdS = DdS cos 90 = 0 , dok su na platu vektori D i n kolinearni, pa dobijamo r r D dS = DdS = D 2rL
S P
D 2rL = Q 0, r < R1 Q D= , R1 < r < R2 2 rL 0, r > R2 Vektor D je jednak u obe sredine, dok je vektor E razliit. Iz formule D = E nalazimo jainu elektrinog polja u obe sredine: E1 = E2 = D Q = , 2rL D Q = , 0 2rL 0 R1 < r < R1 + d R1 + d < r < R2
Po uslovu zadatka, energija sadrana u dielektriku treba da je tri puta manja od energije kondenzatora (W=3W1). Energija sadrana u dielektriku je:
1 Q2 W1 = 2 C1
Ukupna energija kondenzatora je: W = W1 + W 0 W = 1 Q2 1 Q2 1 2 1 1 + = Q + 2 C1 2 C 2 2 C1 C 2 1 2 1 Q 2 C ekv
R2 R
Zagrada u poslednjem izrazu predstavlja obrazac za rednu vezu dva kondenzatora. W =
Prema definiciji, napon na koji je kondenzator prikljuen iznosi: r r R1 + d U = E dr =

R1 R1
2 Q Q dr + dr 2Lr 2 0 Lr R1 + d
Reavanjem integrala i sreivanjem izraza dobijamo izraz za U.
65
U=
Q 2 0 L Q = U
ln
R1 + d R2 + r ln R1 R1 + d r
Dalje moemo da piemo: C ekv = 2 0 L r R +d R2 ln 1 + r ln R1 R1 + d R +d Q ln 1 2 0 r L R1
Napon na koji je prikljuen kondenzator C1 jednak je: U1 = C1 =

R1 + d
R1
r r E dl =
2 0 r L Q = R +d U1 ln 1 R1
Iz uslova W=3W1 dobijamo izraz: ln R1 + d R2 R +d + r ln = 3 ln 1 R1 R1 + d R1 (*)
Po drugom uslovu zadatka, elektrino polje na unutranjoj elektrodi mora biti dva puta vee nego na spoljanjoj, pa moemo da piemo: Q Q =2 2 0 r LR1 2 0 LR2 Posle skraivanja, izraz postaje: 1 2 = r R1 R2 Kombinujui izraze (*) i (**), dobijamo r = 2 , i d=2cm. (**)
Zadatak 35. Sferni kondenzator ima dva homogena, izotropna, linearna dielektrika, kao na slici. Poznati su: poluprenici a=5mm, b=7mm, c=10mm, dielektrine vrstoe oba dielektrika E1kr=250kV/cm i E2kr=200kV/cm i relativna dielektrina propustljivost prvog dielektrika r1=8. Pri naponu izmeu elektroda kondenzatora Umax=70kV nastupio je proboj u drugom dielektriku. Odrediti relativnu dielektrinu propustljivost drugog dielektrika r2.
66
U + c
r1 r2
Reenje: Izraz za vektor dielektrinog pomeraja u kondenzatoru je: D(r ) = Q , a<r<c 4r 2 Q , 4 0 r1 r 2
pa su izrazi za vektor jaine elektrinog polja u dielektricima: E1 (r ) = E 2 (r ) = a<r<b
Q , b<r<c 4 0 r 2 r 2 Q 4 0 r1 a 2 Q 4 0 r 2 b 2 Qmax = 4 0 r 2 b 2 E 2 kr .
Najvee jaine elektrinih polja u dielektricima iznose: E1 max = E1 (a ) =
E 2 max = E 2 (b) = E1 =
Kako je do proboja dolo u drugom dielektriku, to je:
Izrazi za jaine elektrinih polja mogu se predstaviti sada u obliku: a b E1 (r ) = E1 max = 2 r E 2 kr , a<r<b 1r r r b b E 2 (r ) = E 2 max = E 2 kr , r r Probojni napon kondenzatora je: b b U 12 max = U max = E1 (r )dr + E 2 (r )dr = bE 2 kr r 2 1 + 1 . r1 a c a b
b c 2 2 2 2
b<r<c
Iz prethodnog izraza dobija se dielektrina propustljivost drugog dielektrika:
67
U max c b a r2 = bE c b a r1 = 4 . 2 kr
Zadatak 36. Koaksijalni kabel ima dva sloja dielektrika relativnih permitivnosti r1=2 i r2=4. Poluprenik unutranjeg provodnika je a=3mm, a unutranji poluprenik spoljanjeg provodnika je b=15mm. Odrediti: a) kako treba postaviti slojeve, kao i poluprenik razdvojne povrine dielektrika da bi maksimalna jaina elektrinog polja u oba dielektrika bila ista; b) podunu kapacitivnost kabela; c) najvei napon na koji kabel moe da se prikljui ako je dielektrina vrstoa oba dielektrika 200kV/cm.
c a
Reenje: Neka je c poluprenik razdvojne povri dva dielektrika, kako je prikazano na slici:
c a
68
Q , gde je Q poduna 2r gustina naelektrisanja. Intenzitet vektora jaine elektrinog polja u jednom i drugom dielektriku je: Intenzitet vektora jaine elektrinog polja u kabelu je: Q , 2 r E= E = E = a<r<c
Q , c<r<b 2 r
je permitivnost u dielektriku uz unutranji provodnik kabela, a uz spoljanji provodnik. Maksimalne jaine elektrinog polja javljaju se na povrini unutranjeg provodnika kabela i na razdvojnoj povrini dielektrika: = E max Q 2 a i = E max Q 2 c
= E max , pa je Prema uslovu zadatka ove maksimalne jaine polja moraju biti jednake, tj. E max onda: Q Q = 2 a 2 c a = c c = . a
Poto mora biti c>a, to znai da mora biti > , pa uz unutranji provodnik kabela treba staviti dielektrik sa veom permitivnou. c r 2 0 r 2 = = = = 2. a r1 0 r1 Poluprenik razdvojne povri dva dielektrika na osnovu gornje relacije je c=2a=6 cm. b) Poduna kapacitivnost kabela C je: C = Q U ab
Napon izmeu provodnika kabela dat je sledeom jednainom:

c r b r c r r U ab = E1 dr + E 2 dr = a c a b Q Q Q c Q b ln + ln dr + dr = 2 0 r 2 r 2 0 r1 r 2 0 r 2 a 2 0 r1 c c
C =
2 0 Q F = = 88 p . 1 c 1 b U ab m ln + ln r 2 a r1 c
c) Dielektrina vrstoa predstavlja maksimalnu jainu elektrinog polja koja moe postojati u kabelu, a da ne doe do proboja dielektrika: E max = E = Q Q = . 2 0 r 2 a 2 0 r1c
69
Poduna gustina naelektrisanja je:
Q = 2 0 r 2 aE = 2 0 r1cE .
Najvei napon na koji moe da se prikljui kabel je: U max = aE ln c b + cE ln = 151.54kV . a c
Zadatak 37. Koaksijalni kondenzator, poluprenika unutranjeg provodnika a=1mm, odnosa poluprenika spoljanjeg i unutranjeg provodnika b/a=e (e2.718) i duine l, potpuno je ispunjen tenim dielektrikom, relativne permitivnosti r=5 i dielektrine vrstoe Ekr=180kV/cm. Kondenzator je postavljen u vertikalan poloaj i prikljuen na stalan napon U=2.4kV, pa odvojen od izvora. Zatim je, kroz mali otvor pri dnu kondenzatora, dielektrik iscurio za visinu h, kao na slici, pri emu je dolo do proboja kondenzatora. Dielektrina vrstoa vazduha je Ekro=30kV/cm. Efekti krajeva se mogu zanemariti. Odrediti odnos h/l.
0
r
Reenje: Na razdvojnoj povri dielektrika i vazduha elektrino polje se ne menja zbog graninih uslova. Primenom uoptenog Gausovog zakona na cilindar koji potpuno obuhvata unutranji provodnik kondenzatora i priljubljen je uz njegovu povr, dobijamo jainu elektrinog polja uz tu povr: r r D dS = Q
S
D1 S1 + D0 S 0 = Q r 0 E 2r (l h) + 0 E 2rh = Q E= Q 2 [ r (l h) + h] 0 r
70
E (a) =
Q 2 [ r (l h) + h] 0 a
(u dielektriku i vazduhu)
Optereenost kondenzatora iznosi: Q = C (1)U , C (1) = C l , C = 2 r 0 b ln a
gde je C(1) kapacitivnost kondenzatora pre isticanja dielektrika, a C poduna kapacitivnost koaksijalnog kondenzatora, poluprenika provodnika a i b, ispunjenog homogenim dielektrikom, relativne permitivnosti r. Optereenje kondenzatora se ne menja u toku curenja dielektrika jer je kondenzator odvojen od izvora. U trenutku kada je E(a)=Ekr0 doi e do proboja u vazduhu. Naelektrisanje Q odreeno je sledeim jednainama: Q = 2 [ r (l h) + h] 0 a Q = C l U = 2 r 0 l U b ln a = 0.25 .
Izjednaavanjem ovih jednaina dobija se traeni odnos h/l: r h U = 1 l r 1 b a ln E kr 0 a
Zadatak 38. Dat je ploasti kondenzator sa sledeim karakteristikama: povrina ploa S=1cm2, dielektrik izmeu ploa je vazduh, ploe su optereene koliinom naelektrisanja Q=8nC i Q=-8nC, dok je rastojanje ploa x=3mm. Izraunati silu koja deluje na jednu od ploa. Reenje: Energija sadrana u kondenzatoru je W = Q2 Q2 Q2 x = = x 2 0 S 2C 2 0 d
71
dW Q2 = dx 2 0 S Silu moemo izraunati kao dW Q2 F = = = 36.16mN . dx 2 0 S Kao to vidimo znak sile je negativan. To znai da je sila privlana to je i logino s obzirom da su ploe naelektrisane suprotnim koliinama naelektrisanja.
Zadatak 39. Na slici je prikazan ploasti kondenzator sa vrstim dielektrikom. Povrina ploa je kvadrat stranice a. Udaljenost ploa je d, optereenje ploa Q=5nC, a permitivnost dielektrika je = 3 0 Grekom, dielektrik ne nalee potpuno na ploe, nego je deo izvan kondenzatora. Odrediti silu koja deluje na dielektrik. Reenje:
0 -Q z
r Fz
0
Ovakva geometrija kondenzatora odgovara paralelnoj vezi jednog vazdunog kondenzatora i kondenzatora sa vrstim dielektrikom. C ekv = C1 + C 2 = a z 0 a(a z ) + d d
Energija sadrana u kondenzatoru je: Q2 Q2 Q2d W = = = 2C 2(C1 + C 2 ) 2a (z + 0 (a z ))
72
0 dW Q2d U2 a = = ( 0 ) dz 2a (z + 0 (a x)) 2 2 d dW U 2 a F = = ( 0 ) dz 2 d Ova sila tei da uvue dielektrik u kondenzator.
2. Stalne elektrine struje

Zadatak 40. Za mreu sa slike odrediti sve struje i proveriti teoremu o odranju snage, ako je: E1=20V, E2=30V, E3=10V, R1=R3=10, R5=R6=R7=30, R2=20, R4=50, R8=40, Is=2A.
+ E1 E2 R5 R8 R6 R7 + E3 Is + E3 + + E1 R1 R2 R4
R3
Reenje: Prvo izvrimo transformaciju otpornika R5, R6 i R7 iz trougla u zvezdu: R 56 = R 67 = R 57 = R5 R6 R5 + R6 + R7 = 10 .
Nakon toga mrea ima sledei izgled:
74
+ E1 E2 R56 R57 R8 Is + E3
+ + E1 R1 R2 R4
R67
R3 + E3
Kako je R57+R8=R4, R56=R1 i R67=R3, posmatrana mrea je simetrina, tako da se moe posmatrati samo jedna polovina mree, kao to je prikazano na sledeoj slici: + E2 + II 2R2 R4 IS /2
I1
E1
I 2
R1
I + E3
R3
Posmatranu mreu reavamo metodom konturnih struja: II = IS 2 (1) (2)
R4 I I + (R1 + 2 R2 + R4 )I II = E 2 E1 IS 2 = 0.6 A I II = R1 + 2 R2 + R4 E 2 E1 + R4 I 2 = I II = 0.6 A I 1 = I I I II = 0.4 A Snaga Dulovih gubitaka:

2 PR1 = R1 I 2 = 3.6W
75
2 P2 R 2 = 2 R2 I 2 = 14.4W
PR 4 = R4 I 12 = 8W I PR 3 = R3 S = 10W 2
2
= 36W .
Snaga naponskih i strujnih generatora: PE1 = E1 I 2 = 12W PE 2 = E 2 I 2 = 18W PE 3 = E3 IS = 10W 2 IS + E3 = 40V 2
U S = R4 I 1 + R3 PIs =
IS U S = 40W 2 = 36W .
Poto je
P = P
R
, teorema o odranju snage je zadovoljena.
Zadatak 41. Metodom potencijala vorova odrediti vrednost struja u svim granama mree sa slike i proveriti teoremu o odranju snage, ako je: R1=R5=10, R2=20, R3=50, R4=100, E1=5V, E2=10V, E3=12V, E4=2V, Is=2A.
R3
+
E3
+
R2 R1
Is +
E2
+
E4 E1
R4
R5
Reenje:
76
Posmatrana mrea ima pet vorova, pa se po metodi potencijala vorova piu etiri jednaine (n-1). Kako u mrei postoje dve grane u kojima se nalazi samo naponski generator za referentni vor bira se vor koji je zajedniki tim granama, a broj jednaina smanjuje se na dve. I13
1
I3 I1 I4 IS
1 E3 1 1 1 1 V1 R + R + R R V2 R V3 = R 2 3 1 3 3 1 I34 1 1 1 1 V1 + + V 2 V4 = I S R1 R5 R1 R5
(1)
I12
(2) (3) (4)
V3 = E 4
4
I24 0.17V1 0.1V2 = 0.28 0.1V1 + 0.2V2 = 1.5
V4 = E1
Zamenom brojnih vrednosti dobija se sledei sistem jednaina:
Reenje ovog sistema jednaina je: V1=-3.92V i V2=-9.46V. Jaine struja odreuju se iz sledeih jednaina: V12 = I 12 R1 I 12 = I 24 = I1 = V12 = 0.554 A R1 V24 = 1.446 A R5 I 34 = I 13 = V34 + E 2 = 0.07 A R4 V13 E3 = 0.358 A R3
V24 = I 24 R5 V34 = E 2 + R4 I 34 V13 = E3 + R3 I 13 V1 = I 1 R2
V1 = 0.196 A R2 I 3 = I 13 I 34 = 0.428 A I 4 = I 24 + I 34 = 1.376 A
I 13 + I 3 + I 34 = 0 I 24 I 34 + I 4 = 0
Snaga Dulovih gubitaka:

2 PR1 = R1 I 12 = 3.06916W
PR 2 = R2 I 12 = 0.76832W
77
2 = 6.422528W PR 3 = R3 I 13 2 PR 4 = R4 I 34 = 0.49W 2 PR 5 = R5 I 24 = 20.90916W
= 31.659168W .
Snaga naponskih i strujnih generatora: PE1 = E1 I 4 = 6.88W PE 2 = E 2 I 34 = 0.7W PE 3 = E3 I 13 = 4.3008W PE 4 = E 4 I 3 = 0.8568W PIs = I S V2 = 18.92W
P = 31.6576W . P P teorema o odranju snage je zadovoljena.

g R g
Zadatak 42. Primenom metode konturnih struja odrediti sve struje u kolu i proveriti teoremu o odranju snage za kolo prikazano na slici. R1=1k, R2=7k, R3=3k, R4=4k, R5=7k, R6=6k, E1=1V, E2=2V, E3=3V, E4=4V, E5=5V, E6=6V.
R1 E4
E5
+ +
E2 R4 R5
E3 R3
R6
E6 R2
E1
Reenje: Posmatrana mrea ima etiri vora i est grana, pa se po metodi konturnih struja pie n=ng-(n-1) jednaina, tj. tri. Konture su odabrane kao na slici.
78
I1 I
I4 III I6
( R1 + R3 + R4 ) I I + R3 I II + R4 I III = E5 E 2 + E 4 R3 I I + ( R2 + R3 + R5 ) I II R5 I III = E1 + E 4 E6 R4 I I R5 I II + ( R4 + R5 + R6 ) I III = E3 E 2 E1
I3 I2 II I5
Zamenom brojnih vrednosti dobija se sledei sistem jednaina: 8000 I I + 3000 I II + 4000 I III = 7 3000 I I + 17000 I II 7000 I III = 1 4000 I I 7000 I II + 17000 I III = 0 Reavanjem ovog sistema jednaina dobijaju se sledee vrednosti konturnih struja: I I = 1.33mA I II 0.507 mA I III = 0.521mA Struje grana su: I 1 = I I = 1.33mA I 2 = I II = 0.507 mA I 3 = I I I II = 0.823mA I 4 = I I + I III = 0.809mA I 5 = I II I III = 14 A I 6 = I III = 0.521mA Snaga Dulovih gubitaka: PR1 = R1 I 12 = 0.0017689W
2 PR 2 = R2 I 2 = 0.001799343W
PR 3 = R3 I 32 = 0.002031987W
2 PR 4 = R4 I 4 = 0.002617924W
PR 5 = R5 I 52 = 0.000001372W PR 6 = R6 I 62 = 0.001628646W
79
= 0.009848172W .
Snaga naponskih generatora: PE1 = E1 I 5 = 14W PE 2 = E 2 I 4 = 0.001618W PE 3 = E3 I 6 = 0.001563W PE 4 = E 4 I 3 = 0.003292W PE 5 = E5 I 1 = 0.00665W PE 6 = E 6 I 2 = 0.003042W
= 0.009817W .
Poto je
P P
R
teorema o odranju snage je zadovoljena.
Zadatak 43. Za kolo stalne jednosmerne struje prikazano na slici poznato je: E1=3V, E3=5V, E9=10V, Ig2=5mA, Ig4=10mA, Ig5=6mA, Ig10=5mA, R1=250, R3=R6=100, R4=200, R5=25 i R7=R8=50. Odrediti snagu koju razvija idealni strujni genarator Ig4 i napon izmeu taaka A i B.
A Ig4 E1 R4 R1 Ig10
+ +
Ig2
R3 R5
Ig5
R6
+
E3
R8 R7
E9
Reenje: Po metodi konturnih struja za posmatrano kolo piemo sledei sistem jednaina vodei pri tome rauna da grana u kojoj se nalazi strujni generator pripada samo jednoj konturi:
80
Ig4 E1 R4 V R1
+
Ig2
B I I = I g5
R3 I I + ( R3 + R6 + R8 + R7 ) I II + R8 I III R6 I V = E3
IV Ig10
I III = I g10 I IV = I g 2
+
R3 I R5
Ig5 II
R6 R8 R7 III
E3
IV = I g 4 Iz ovog sistema jednaina sledi da je struja III=18mA.
Napon izmeu taaka A i B je: U AB = R4 I g 4 + R6 I 6 + R8 I 8 E9 = 10.3V . Snaga strujnog generatora Ig4: U g 4 = E1 + R1 I 1 R6 I 6 + R4 I g 4 = 0.55V . PIg 4 = I g 4U g 4 = 5.5mW .
Zadatak 44. U kolu prikazanom na slici poznato je: E1=120V, E2=100V, Ig2=0.2A, Ig1=0.1A, R1=50, R2=30, R3=40, R4=35, R5=100, R6=R7=50, R8=25. Izraunati sve struje i proveriti teoremu o odranju snage.
Ig1 R1 R4 + E1 R3 + E2 R5 Ig2 R7 R8 R2
R6
81
Reenje: Kada se izvri transformacija trougao zvezda otpornika R6, R7 i R8, kolo izgleda kao na slici:
Ig1 R1
I R2 R4 + R5 III II R11 Ig2
+ E1 V R10 R3 IV
E2 R9
R9 = R10 =
R6 R7 = 20 R6 + R7 + R8 R6 R8 = R11 = 10 R6 + R7 + R8
Kolo ima est vorova i deset grana, pa se po metodi konturnih struja pie pet jednaina. Pri izboru kontura treba voditi rauna da grana u kojoj se nalazi strujni generator pripada samo jednoj konturi. I g1 = I I I g 2 = I II R2 I I + R5 I II + ( R5 + R11 + R9 + R4 + R2 ) I III ( R4 + R9 ) I IV = E 2 R1 I I ( R4 + R9 ) I III + ( R1 + R4 + R9 + R10 + R3 ) I IV R3 I V = E 2 R3 I IV + R3 I V = E1 Zamenom brojnih vrednosti sistem postaje: 195 I III 55 I IV = 123 55I III + 155 I IV 40 I V = 95 40 I IV + 40 I V = 120 Reenje ovog sistema daje sledee vrednosti konturnih struja: I III = 0.8 A I IV = 0.6 A (1) (2) (3) (4) (5)
82
I V = 3.6 A Struje grana su: I 1 = I IV I I = 0.5 A

Ig1 I1 I8 I3 I6 I4 I7 I2 I5 Ig2
I 2 = I III I I = 0.7 A I 3 = I V I IV = 3 A I 4 = I IV I III = 0.2 A I 5 = I III + I II = 0.6 A I 6 = I IV = 0.6 A I 7 = I III = 0.8 A I 8 = I V = 3.6 A
Snaga Dulovih gubitaka: PR1 = R1 I 12 = 12.5W

2 PR 2 = R2 I 2 = 14.7W
PR 3 = R3 I 32 = 360W
2 PR 4 = R4 I 4 = 1.4W
PR 5 = R5 I 52 = 36W
2 PR 9 = R9 I 4 = 0.8W
PR10 = R10 I 62 = 3.6W PR11 = R11 I 72 = 6.4W Ukupna suma snaga Dulovih gubitaka je Snaga naponskih i strujnih generatora: PE1 = E1 I 8 = 432W PE 2 = E 2 I 4 = 20W U g 2 = R5 I 5 = 60V PIg 2 = I g 2 U g 2 = 12W PIg1 = I g1 U g1 = 4.6W
Ri
= 435.4W .
U g1 = R2 I 2 R1 I 1 = 46V
Ukupna snaga naponskih i strujnih generatora je Poto je
= 435.4W .
Ri
= Pg teorema o odranju snage je zadovoljena.
83
Zadatak 45. Primenom metode potencijala vorova odrediti sve struje i proveriti teoremu o odranju snage za kolo sa slike, ako je: E1=10V, E2=5V, Is=2A, R1=10, R2=22, R3=56, R4=82, R5=100, R6= R7=120..
R7 R1 + I1 R3 E1 R2 I2 + E2 I3 I5 R5 I6 R6 I7 Is I4 R4
Reenje: Posmatrano kolo ima est vorova, pa se po metodi potencijala vorova pie pet jednaina. Za referentni vor bira se jedan od vorova izmeu kojih je vezan generator elektromotorne sile E1.
R7 R1
1 2
I7 Is
3
+ IE1
I1 R3 R2 I2 + E2
5
I4 I3 I5
4
R4
E1
R5 I6 R6
V1 = E1 1 1 1 1 V1 + V2 V5 = I S + R1 R3 R1 R3 1 1 1 1 V1 + V3 V4 = I S + R7 R4 R7 R4
(1) (2)
(3)
84
1 1 1 1 V3 + + + R R4 4 R5 R6
E2 1 V V = 4 5 R5 R6
(4)
1 1 1 1 1 V2 V4 + + + R V5 = 0 R3 R5 2 R3 R5
(5)
Zamenom brojnih vrednosti sistem postaje: V1 = 10V 0.1V1 + 0.12V2 0.02V5 = 2 0.05V1 + 0.0625V3 0.0125V4 = 2 0.0125V3 + 0.0725V4 0.01V5 = 0.25 0.02V2 0.01V4 + 0.07V5 = 0 Reenje ovog sistema jednaina daje sledee vrednosti potencijala: V1 = 10V V2 = 8.6679V V3 = 40.6569V V4 = 3.2847V V5 = 2.0073V Struje grana: V1 V2 = R1 I1 V5 = R2 I 2 V2 V5 = R3 I 3 V3 V4 = R4 I 4 V5 V4 = R5 I 5 V4 = R6 I 6 E 2 V1 V3 = R7 I 7 I1 = I2 = I3 = I4 = I5 = I6 = I7 = V1 V2 = 1.87 A R1 V5 = 0.08 A R2 V2 V5 = 0.13 A R3 V3 V4 = 0.47 A R4 V5 V4 = 0.053 A R5 V4 E 2 = 0.41A R6 V1 V3 = 1.53 A R7
85
I E1 + I 1 + I 7 = 0
I E1 = I 1 I 7 = 0.34 A
Snaga Dulovih gubitaka: PR1 = R1 I 12 = 34.969W

2 PR 2 = R2 I 2 = 0.16W
PR 3 = R3 I 32 = 0.845W
2 = 17.672W PR 4 = R4 I 4
PR 5 = R5 I 52 = 0.2809W PR 6 = R6 I 62 = 3.362W PR 7 = R7 I 72 = 46.818W Suma snaga Dulovih gubitaka je
Ri
= 104.1069W .
Snaga naponskih i strujnih generatora: PE1 = E1 I E1 = 3.4W PE 2 = E 2 I 6 = 2.05W U S = V3 V2 = 49.3248V PIs = I S U S = 98.6496W
P = 104.0996W . Teorema o odranju snage je zadovoljena jer je P P .

Suma snaga naponskih i strujnih generatora je
g R g
Zadatak 46. Metodom potencijala vorova odrediti sve struje u kolu na slici i proveriti teoremu o odranju snage, ako je: R1=R5=10, R2=R8=20, R3=50, R4=100, R6=15, R7=40, E1=5V, E2=10V, E3=12V, Is=2A.
R1 + E1 R2 R7 R8 R5 + E2 R4 R6 Is R3 E3 +
86
Reenje: Posmatrana mrea ima pet vorova, pa je po metodi potencijala vorova potrebno napisati etiri jednaine. vorovi su odabrani kao na sledeoj slici:
1
I5 I2
I1
2
I4 I3
4
I6 I7
V1 = E 2 = 10V 1 E 1 1 1 1 V1 + V2 V4 = 1 + + R1 R7 + R8 R1 R1 R2 R7 + R8 1 1 1 V1 + + R3 R3 R4 E3 V3 = R + I S 3
(1) (2)
(3)
1 1 1 V2 + + V4 = I S R7 + R8 R5 R7 + R8
(4)
Zamenom brojnih vrednosti dobija se sledei sistem jednaina: 0.167V2 0.0167V4 = 0.5 0.03V3 = 2.44 0.0167V2 + 0.1167V4 = 2 Reenje ovog sistema jednaina daje sledee vrednosti potencijala: V2 = 1.2988V 1.3V V3 = 81.3V V4 = 16.9521V 17V Struje imaju sledee vrednosti: V1 V2 = E1 R1 I 1 V2 V4 = I 3 (R7 + R8 ) I1 = E1 (V1 V2 ) = 0.37 A R1 I3 = V2 V4 = 0.305 A R7 + R8
87
V2 = R2 I 4 V4 = R5 I 7 V3 = R4 I 6
I4 =
V2 = 0.065 A R2 V4 = 1.7 A R5 V3 = 0.813 A R4 I 5 = I 6 I S = 1.187 A I 2 = I 1 I 5 = 0.817 A
I7 = I6 =
I6 I5 I S = 0 I1 + I 2 + I 5 = 0 P1 = R1 I 12 = 1.369W
2 P2 = R2 I 4 = 0.0845W
Snaga Dulovih gubitaka:
P3 = R3 I 52 = 70.44845W P4 = R4 I 62 = 66.0969W P5 = R5 I 72 = 28.9W

2 P6 = R6 I S = 60W
P78 = ( R7 + R8 ) I 32 = 5.5815W . Ukupna snaga Dulovih gubitaka je
= 232.48035W
Snaga naponskih i strujnih generatora: PE1 = E1 I 1 = 1.85W PE 2 = E 2 I 2 = 8.17W PE 3 = E3 I 5 = 14.244W U S = R6 I S R4 I 6 + R5 I 7 = 128.3V PIs = U S I S = 256.6W
P = 232.336W . Teorema o odranju snage je zadovoljena jer je P P .

Ukupna snaga naponskih i strujnih generatora je
g R g
88
Zadatak 47. Odrediti struju koja tee kroz otpornik R6. Brojni podaci: E=30V, Ig=250mA, R1=300, R2=120, R3=60, R4=90, R5=180, R6=6.
R3
R1
R4 R6
Ig
R2
R5
Reenje: Poto se trai struja kroz samo jednu granu kola, nije racionalno reavati itavo kolo, nego pogodnom metodom izraunati struju samo u traenoj grani. To emo uiniti primenom Tevenenove teoreme. U odnosu na take A i B, ostatak kola emo zameniti ekvivalentnim Tevenenovim generatorom i otpornikom.
A +
ET
I6
RT
R6
Ekvivalentnu Tevenenovu otpornost odreujemo tako to naponske generatore kratko spajamo, dok strujne generatore izvadimo iz kola. Tako dobijamo kolo koje je prikazano na sledeoj slici.
89
R3
A
R1 R4
R2
R5
R AB = RT =
(R1 + R3 ) R4
R1 + R3 + R4
R2 R5 R2 + R5
R AB = RT = 144 Da bismo naali vrednost ekvivalentnog Tevenenovog generatora, treba nai napon izmeu taaka A i B, pri izvaenom otporniku R6.
R3
A I4
R1
II E
R4
Ig
I
R2
+ I5 III B
R5
Za dato kolo treba napisati tri jednaine po metodi konturnih struja, od kojih je jedna trivijalna. II = Ig R1 I 1 + (R1 + R3 + R4 )I II 0 I III = E R2 I I 0 I II + (R2 + R5 )I III = E Reavajui ovaj sistem jednaina, dobijamo vrednosti konturnih struja: I I = I g = 250mA
90
I II = I III =
E R1 I I = 0.1A R1 + R3 + R4 E R2 I I = 0.2 A R2 + R5
Da bismo odredili ET=UAB, potrebno je izraunati struje I4 i I5. I 4 = I II = 0.1A I 5 = I III = 0.2 A ET = U AB = R4 I 4 + R5 I 5 = 45V R6 I 6 RT I 6 + ET = 0 I 6 = 0.3 A .
Zadatak 48. U prikazanom kolu poznati su sledei podaci: R1=R2=150, R3=R4=R5=50, E6=15V. Ako je ` = 25V . Ako je prekida K zatvoren, tada je U 12 = 2.5V . Odrediti prekida K otvoren, tada je U 14 vrednost otpornika R6.
R6 R4 1 2 3
K
R5
E6 +
4
R3 R2 5 R1
E1
Reenje: Da bismo odredili otpornik R6, potrebno je prvo odrediti struju kroz njega. Zato ostatak kola izmeu taaka 1 i 4 zamenjujemo ekvivalentnim Tenenenovim generatorom i Tevenenovim otpornikom.
91
R6
E6
+
RT ET 4
` Poto je napon U 14 pri otvorenom prekidau K poznat, to je ujedno i vrednost Tevenenovog ` generatora: ET = U 14 = 25V .
+
R4 1 3 R3 R2 5
R5 4
R1
E1
Za odreivanje ekvivalentnog Tevenenovog otpora, potrebno je otpornike R1, R2 i R3 pretvoriti iz zvezde u trougao.
R4 1 3 R5 4
R3 R2 5 R1
R4 1 R13
R5 4 R34
R14
92
R13 = R2 + R3 + R34 = R1 + R3 + R14 = R1 + R2 +
R2 R3 R1 R1 R3 R2 R1 R2 R3
Sada je ekvivalentna Tevenenova otpornost: RT = ((R4||R13)+(R5||R34))||R14 RT = 75 Na osnovu dobijenih vrednosti i ekvivalentne eme, moemo da piemo:
I
1 R6 2 E6
U12
ET
+
RT 4
R6 I + E 6 RT I + ET = 0 , gde je struja I jednaka I= U 12 2.5 = R6 R6
Zamenjujui I u prethodnu jednainu, dobijamo: RT U 12 = U 12 + E 6 + ET R6
R6 = 25 .
Zadatak 49. Koristei se Tevenenovom teoremom odrediti snagu koja se razvija na otporniku otpornosti R8 u kolu prikazanom na slici. Brojni podaci: Ig1=2A, Ig2=1A, R1=R2=10, R3=R4=R6=5, R7=8, R8=4, E3=8V, E5=10V, E6=12V, E8=7V.
93
E R1 Ig1 D + E3 R6 E6 + B R3 C R7 E8 E5 R8 + R4 + R2 Ig2 A
Reenje: Primenom Tevenenove teoreme kolo se moe uprostiti i prikazati kao na slici:
+ E8 I ET B + RT A R8
Za odreivanje ekvivalentne Tevenenove otpornosti posmatra se kolo kao na slici: E R1 R4 D R3 R6 C R7 B R AB = RT = R7 || ( R3 + R6 ) R AB = R7 ( R3 + R6 ) = 4.44 R7 + R3 + R6 A R2
Elektromotorna sila Tevenenovog generatora odreuje se prema sledeoj slici:
94
E R I D E R g1 + 3 6 E 6 III + B R 3 C R 7 E 5 1 I R R 4 II + 2 I A g2
Za posmatranu mreu piemo jednaine po metodi konturnih struja: I I = I g1 I II = I g 2 R3 I I + ( R3 + R6 + R7 ) I III = E3 E 6 I III = E3 E 6 + R3 I I 1 = A R3 + R6 + R7 3
U AB = E5 + R7 I 7 = 12.67V ET = U AB = 12.67V I= ET + E 8 = 0.672 A RT + R8

2 2
E8 E T PR8 = R8 I = R8 R +R = 1.8W . 8 T
Zadatak 50. U kolu prikazanom na slici odrediti jainu struje Ix koja se uspostavlja kroz otpornik otpornosti Rx u naznaenom referentnom smeru. Brojni podaci: E=12V, Is=250mA, R=200, Rx=9R/4.
95
3R/2 E + R/2 3R
Is R Ix
Rx
Reenje: Zadatak reavamo primenom Tevenenove teoreme.

3R/2 E
+
R RT Ix
A
3R
Is R A
+ Rx
ET
R/2
Ix
B Rx
Tevenenova otpornost:
3R/2 3R R R/2 B A B R/2 A R B R A 3R/2 A
3R
R/4 B
3R R R 3 RT = 2 || 3R + 2 || 4 = 14 R Napon Tevenenovog generatora:

3R/2 E
+ 1
3R
Is
R/4
R/2
96
1 1 1 1 1 + V1 V2 = I S E + + 3R R 3R 3R 3R 3 R 2 2 4 2 1 1 1 1 1 E V1 + + + + V2 = 3R 3R 3R 3R 3R R 2 2 2 2 Zamenom brojnih vrednosti dobija se sledei sistem jednaina: 0.025V1 0.005V2 = 0.21 0.005V1 + 0.015V2 = 0.04 Reenje ovog sistema su potencijali V1=9.57V i V2=5.85V. Napon Tevenenovog generatora je ET=V1=9.57V. Struja Ix odreena je jednainom: Ix = ET ET = = 19.42mA . RT + R x 9 R 3R + 4 14
Zadatak 51. a) Odrediti sve struje u kolu na slici i proveriti teoremu o odranju snage kada je prekida K otvoren. Brojni podaci: E1=15V, E2=5V, Ig=100mA, R1=100, R2=300, R3=150, R4=50, R5=100 i R6=150. b) Zatvaranjem prekidaa K u kolo se ukljuuje otpornik otpornosti R7=820. Odrediti snagu otpornika R7 primenom Tevenenove teoreme.
R7 K + + R5 A R6 R2 E2 R4 R3 Ig E1 B R1
97
Reenje: a) Kada je prekida K otvoren, kolo izgleda kao na slici:

+ + I2 I5 R 5 III R I3 R 2 E 2 R R II 4 I4 I I g E 1 I1 R 1
Posmatrana mrea ima etiri vora i est grana, pa je po metodi konturnih struja potrebno napisati tri jednaine: II = Ig R4 I I + ( R1 + R2 + R4 ) I II R2 I III = E1 E 2 R3 I I R2 I II + ( R2 + R5 + R6 + R3 ) I III = E 2 Zamenom brojnih vrednosti dobija se sledei sistem jednaina: 450 I II 300 I III = 15 300 I II + 700 I III = 20 Reavanjem ovog sistema jednaina dobijaju se sledee vrednosti konturnih struja: I II = 73.3mA , Struje grana su: I 1 = I II = 73.3mA I 2 = I II I III = 13.3mA I 3 = I I I III = 40mA I 4 = I II I I = 26.7mA I 5 = I III = 60mA Snaga Dulovih gubitaka: PR1 = R1 I 12 = 0.537289W
2 PR 2 = R2 I 2 = 0.053067W
(1) (2) (3)
I III = 60mA
98
PR 3 = R3 I 32 = 0.24W
2 PR 4 = R4 I 4 = 0.0356445W
PR 5 = R5 I 52 = 0.36W PR 6 = R6 I 52 = 0.54W Ukupna snaga Dulovih gubitaka je
= 1.7660005W .
Snaga naponskih i strujnih generatora: PE1 = E1 I 1 = 1.0995W PE 2 = E 2 I 2 = 0.0665W U g = R4 I 4 + R3 I 3 = 7.335V PIg = I g U g = 0.7335W Ukupna snaga naponskih generatora je Poto je
= 1.7665W .
P = P
R
, teorema o odranju snage je zadovoljena.
b) Kada je prekida K zatvoren Deo mree izmeu taaka A i B zamenjujemo ekvivalentnim Tevenenovim generatorom: R7
A
+
RT
ET
Napon Tevenenovog generatora: ET = U AB U AB = R5 I 5 + E1 = 9V Ekvivalentna Tevenenova otpornost:
99
B R A R
R 2 R R 4
RT = R AB = (( R1 + R4 ) || R2 + R3 + R6 ) || R5 = 80 Snaga koja se razvija na otporniku R7 je: PR 7 ET = R7 I = R7 R +R 7 T = 82mW .

2
Zadatak 52. U kolu sa slike odrediti struju I42 ako je poznato: E=100V, E2=10V, E5=40V, R1=20, R2=30, R3=20, R4=10..
2 +
I42 R1
+
E2 R2
1
E5 R3
4
R4
Reenje: Zadatak reavamo primenom Tevenenove teoreme na deo kola desno od elektromotorne sile E. Ekvivalentna Tevenenova otpornost odreuje se sa sledee slike (otpornost izmeu taaka 2 i 4):
100
R1
3
R2
1
RT
R3
R4
RT = R1 || R2 + R3 || R4 = 18.67 Elektromotorna sila Tevenenovog generatora:

2 +
E2 I12
1
R1
+
R2
E5 R3
4
I14
R4
V1 = E5 = 40V V1 = ( R1 + R2 ) I 12 E 2 V1 = I 14 ( R3 + R4 ) I 14 = I 12 = V1 + E 2 = 1A R1 + R2
V1 = 1.33 A R3 + R4
&V U 24 = R1 I 12 + R3 I 14 = 6.6
101
2
+
I42 RT
E
+
ET
U 24 = ET I 42 = E ET = 5A . RT
Zadatak 53. Primenom Tevenenove teoreme izraunati jainu struje kroz otpornik otpornosti R2 pre i posle zatvaranja prekidaa K. Brojni podaci: E6=2E5=24V, IS=0,2A, R1=R2=300, R5=R3=R4=50, R6=R7=30.
R7 R1 R5 R3 IS R6 + + E5 R4 E6 R2 K
Reenje: Poto je potrebno odrediti struju kroz otpornik R2 za oba stanja prekidaa, ostatak mree emo zameniti ekvivalentnim Tevenenovim otporom i generatorom o odnosu na grane sa otpornicima R2 i R7 (take A i B). Ekvivalentna ema za odreivanje Tevenenovog otpora je prikazana na sledeoj slici:
102
A
R1
R5 R4 R3
R6
Za izraunavanje otpora izmeu taaka A i B, potrebno je otpornike vezane u zvezdu (R3, R4, R5) pretvoriti u trougao. Poto su pomenuta tri otpornika jednaka, sva tri otpornika koja budu inila trougao e takoe biti jednaka. R34 = R35 = R45 = R3 + R4 + R3 R4 = 150 R5
Posle ove transformacije, lako se nalazi RT:

A
R1 R35
R45
R34
B
R6
RT=((R6||R34)+(R1||R35))||R45=68.18. Za odreivanje ekvivalentnog Tevenenovog generatora koristimo sledeu emu:
103
R1
A UAB=ET
R5
II E5 +
R3 R4
B I Is
III
R6
E6
Po metodi konturnih struja potrebno je napisati tri jednaine od kojih je jedna trivijalna. II = IS
(R1 + R3 + R5 )I II + R3 I 3 = E5 R3 I S
R3 I II + (R3 + R4 + R6 )I III = E 6 R3 I S Reavanjem ovog sistema dobijamo vrednosti konturnih struja: I I = 0.2 A I II = 39.6mA I III = 276.8mA Sada je napon izmeu taaka A i B: U AB = ET = R4 I III E5 + R5 I II = 3.82V Na sledeoj slici prikazano je kolo posle zamene ostatka kola ekvivalentnim Tevenenovim generatorom i otpornikom.
104
R7
R2
IR2 + ET
RT
Pri otvorenom prekidau, struja se rauna po sledeoj formuli: ET = 10.37mA RT + R2
I R2 =
Kada je prekida zatvoren: R 7 || R 2 ET R 7 || R 2 + RT
U AB = I R2 =
U AB = 3.63mA R2
Zadatak 54. U kolu sa slike izraunati sve struje i proveriti teoremu o odranju snage. Brojni podaci: Ri = 100 , E=100V.
Reenje: Ovo kolo ima 7 grana i 4 vora. Prema Kirhofovim zakonima trebalo bi napisati ukupno 3+4=7 jednaina, a prema metodi kontunih struja 4 jednaine. Reavanje ovako velikog broja jednaina je
105
dosta sloeno. Meutim, ovakva kola kao na slici (koja se zovu lestviaste mree) se mogu reiti mnogo jednostavnije. Pretpostavimo da je struja u poslednjoj grani: I7=I8=1A.
R I1 R I2 R I3 R I4 R I5 R I6 R I7 R I8
Ovu vrednost moeno proizvoljno da biramo. U sledeem koraku moemo izraunati napon izmeu taaka P i O. U PO = R7 I 7 + R8 I 8 = 200V Znajui ovaj napon izraunaemo struju I6. I6 = U PO R6
Prema prvom Kirhofovom zakonu za taku P: I 5 = I 6 + I 7 = 3A Nastavljajui ovaj proces, dobijamo sledee: U Q 0 = U PO + R5 I 5 = 500V I4 = U Q0 R4 = 5A
I3 = I 4 + I5 = 8A U R 0 = U Q 0 + R3 I 3 = 1300V I2 = U R0 = 13 A R2
I 1 = I 2 + I 3 = 21A U S 0 = U R 0 + R1 I 1 = 3400V Ovo naravno nisu stvarne vrednosti struja i napona, ve pretpostavljene, jer smo na poetku pretpostavili da je I7=1A. Stvarne vrednosti odreujemo na sledei nain:
(U S 0 )STVARNO
= 100V
106
Da bismo dobili stvarne vrednosti struja i napona, do sada izraunate vrednosti treba pomnoiti (U S 0 )STVARNO 100 sa faktorom = = 0.0294 . U S0 3400 Tako dobijamo: I 1 = 0.617 A I 2 = 0.382 A I 3 = 0.235 A I 4 = 0.147 A I 5 = 0.088 A I 6 = 0.059 A I 7 = 0.029 A I 8 = 0.029 A Snage otpornika izraunavamo pomou formule P = R I 2 . PR1 = 38.07W PR 2 = 14.59W PR 3 = 5.52W PR 4 = 2.16W PR 5 = 0.77W PR 6 = 0.35W PR 7 = 0.08W PR8 = 0.08W Sabiranjem snage otpornika, dobijamo:
8
P
i =1
Ri
= 61.62W
Snaga naponskog generatora je: PE = EI 1 = 61.7W Zbog zanemarivanja se rezultati ne slau u potpunosti.
107
Zadatak 55. Za kolo sa slike izraunati sve struje, i proveriti teoremu o odranju snage. Brojni podaci: R = 10 , E = 50V .
R + E
R R
R R
Reenje: Ovo kolo je takoe lestviasta mrea kao i u prethodnom zadatku, pa je i reavamo na isti nain. Pretpostavimo jainu struje u poslednjoj grani: I 1 = 1A .
E + E I5 R C R I4 R I3 R D I3 B A R I2 R R
R I1
Pod ovom pretpostavkom nastavljamo raunanje: U AB = 3RI 1 = 30V I2 = U AB = 3A R
I 3 = I1 + I 2 = 4 A U CD = RI 3 + RI 2 + RI 3 = 110V I4 = U CD = 11A R
I 5 = I 3 + I 4 = 15 A
108
U ED = RI 4 + RI 5 = 260V Kao i u prethodnom zadatku, ni ovo nisu stvarne vrednosti struja i napona.
(U ED )STVARNO
= 50V
Faktor sa kojim treba pomnoiti sve struje i napone je Posle mnoenja, dobijamo: I 1 = 0.1923 A I 2 = 0.577 A I 3 = 0.769 A I 4 = 2.115 A I 5 = 2.885 A Snage otpornika su: PR1 = 0.369W PR 2 = 3.329W PR 3 = 5.914W PR 4 = 44.732W PR 5 = 83.232W
(U ED )STVARNO
U ED
= 0.1923 .
= 144.23W
Snaga naponskog generatora je: PE = EI 5 = 144.25W .
Zadatak 56. Koristei simetriju kola, odrediti sve struje u kolu i proveriti teoremu o odranju snage. Brojni podaci: E=10mV, R=5, R1=10, R2=1, IS=2mA.
109
R1
R1
+
R2 R
E Is
E
R2 R
Reenje: Ovo kolo ima 4 vora i 7 grana. Po Kirhofovim zakonima bilo bi potrebno ukupno 6 jednaina, a po metodi konturnih struja tri jednaine. Meutim, ako se uoi simetrija kola raun se znaajno uproava. Kolo je simetrino u odnosu na take A i B, pa pod odreenim uslovima kolo moemo presei du linije A-B. Pravila kojih se moramo pridravati su: vrednosti naponskih generatora u preseenoj grani ne menjamo, vrednosti strujnih generatora u preseenoj grani prepolovljavamo, vrednosti otpornika u preseenoj grani udvostruavamo, struje u nepreseenim granama su iste kao u stvarnoj mrei, a u preseenoj grani jaina struje je dva puta vea u stvarnoj nego u preseenoj mrei.
U ovom zadatku, kolo je preseeno u grani sa strujnim generatorom, pa struju strujnog generatora prepolovljavamo. Na osnovu kola moemo da piemo jednaine:
R1
I2 + E
R2 R
I2
Is
I1 =
IS = 1mA 2
I + I1 = I 2 RI + E R2 I 2 = 0 Reavanjem datog sistema dobijamo struje: I = 1.5mA
110
I 2 = 2.5mA Snage otpornika su: PR 2 = 6.25W PR = 11.25W PR1 = 10 W
= 55W
Snage generatora su: PE = 15W PIs = U AB I S = ( RI + E + R1 I 1 ) = 25W
= 2 PE + PIs = 55W .
Zadatak 57. Odrediti proteklu koliinu naelektrisanja kondenzatora C=10F u kolu sa slike, ako je prekida prvo bio otvoren, a zatim se zatvori. Poznato je: R1=100, R2=200, R3=250, R4=550, E=13V.
+ R1 E P
R2
R4 R3
Reenje: Mrea sa otpornicima i kondenzatorima lako se analizira ako se ima na umu da vremenski konstantna struja moe da postoji samo kroz grane koje ne sadre kondenzatore. Kroz grane koje sadre kondenzatore ne moe postojati vremenski konstantna struja. Stoga je napon izmeu krajeva takve grane jednak naponu izmeu elektroda kondenzatora u grani. to se tie napona na krajevima kondenzatora, esto ne znamo unapred njegov smer, tj. koja je elektroda pozitivna a koja negativna, pa kao u sluaju otpornika uvodimo pojam referentnog smera napona na kondenzatoru. Prvo uvodimo pojam referentnog smera za proteklu koliinu elektriciteta kroz granu sa kondenzatorom. Ako je kroz granu u tom referentnom smeru protekla pozitivna koliina elektriciteta Q,
111
kondenzator je optereen upravo tom koliinom elektriciteta (kao na slici). Napon izmeu njegovih krajeva (pod uslovom da je prethodno bio neoptereen) je jednak UC = Q , C
pri emu je na viem potencijalu leva elektroda kondenzatora. U sluaju da je u tom referentnom smeru protekla koliina elektriciteta koja je negativna (tj. da je pozitivna koliina elektriciteta protekla kroz granu u smeru suprotnom od referentnog), imamo da je UC negativno, tj. desni kraj kondenzatora na slici je stvarno na viem potencijalu, to i treba da bude.
Q +Q -Q C
+
UC
(1) Kada je prekida otvoren napon na kondenzatoru jednak je nuli, U C = 0 , jer elektromotorna sila E nije ukljuena u kolo. Kada se prekida ukljui posmatramo sledeu mreu:
+ R1 I1 R4 I3
I2
R2
R3
Za posmatrano kolo moe se napisati sledei sistem jednaina: E R2 I 2 + R1 I 1 = 0 R1 I 1 + ( R3 + R4 ) I 3 = 0 I 2 I1 I 3 = 0 Reavanjem ovog sistema jednaina dobijaju se sledee vrednosti struja: I 1 = 40mA I 2 = 45mA I 3 = 5mA Napon na kondenzatoru kada je prekida zatvoren:
( 2) UC = R2 I 2 R3 I 3 = 10.25V
Koliina naelektrisanja protekla kroz kondenzator je:
112
( 2) (1) q = CU C = C U C UC = 102.5C .
Zadatak 58. Pri otvorenom prekidau K uspostavljeno je stacionarno stanje. U trenutku t=0 prekida K se zatvara. Odrediti napon kondenzatora u funkciji vremena. Pre zatvaranja prekidaa uc(0)=10V. Brojni podaci: R=1k, E1=20V, Ig=100mA, C=1F.
E1
Reenje: Napon kondenzatora u funkciji vremena ima oblik: u C (t ) = u C () + (u C (0) u c ()) e

t
U ovoj formuli u C (0) i u C () su naponi na krajevima kondenzatora kada su dostignuta stacionarna stanja, a je vremenska konstanta. u C (0) je zadato, pa treba izraunati samo u C () i . Za sluaj zatvorenog prekidaa, zameniemo kolo izmeu taaka A i B ekvivalentnim Tevenenovim generatorom i otpornou. Za odreivanje Tevenenovog otpora, naponski generator kratko spajamo, dok strujni izvadimo iz kola.
+ K
R
Ig
113
Tada je Tevenenova otpornost izmeu taaka A i B jednak: R R R + R + R R RT = = 600 R R R + R + R +R Za odreivanje napona Tevenenovog generatora, koristimo sledeu emu:
E1
Po metodi konturnih struja potrebno je napisati tri jednaine od kojih je jedna trivijalna. ( R + R) I I + RI II + RI III = E1 I II = I g RI I + ( R + R) I II + ( R + R + R) I III = 0 Reavanjem ovog sistema jednaina, dobijamo konturne struje I I , I II i I III : I I = 92mA I II = I g = 100mA I III = 64mA
+ K I
R
II
Ig III
114
Struja izmeu taaka A i B (od B ka A) je I = I III = 64mA . Posle odreivanja elemenata ekvivalentnog Tevenenovog generatora, ema izgleda kao na sledeoj slici: A + ET C
RT
B U AB + RI = 0 U AB = RI = 64V ET = U AB = 64V Vremenska konstanta kola je: = RT C = 0.6ms Kad se dostigne stacionarno stanje, u C () = ET = 64V . Zamenjujui u prvu formulu, dobijamo vremensku zavisnost napona kondenzatora: u C (t ) = 64 54 e [V ].
t
Zadatak 59. Prekida K nalazi se prvo u poloaju (1). Nakon uspostavljanja stacionarnog stanja prekida se prebaci u poloaj (2). Odrediti napon na kondenzatoru u funkciji vremena nakon prebacivanja prekidaa iz poloaja (1) u poloaj (2), ako je poznato: R1=R2=R3=1k, R7=R6=R5=1,5k, R8=2k, E1=5V, E2=E3=10V, E4=E5=15V, E6=20V, RC=500, C=1F.
115
E1
R1
(1)
(2)
R2 E2 R8
+
E4
R7
+
R5 E5
E6
R6
RC
E3
R3
Reenje: Posmatranu mreu reavamo metodom potencijala vorova. Mrea ima etiri vora, pa je po metodi potencijala vorova potrebno napisati tri jednaine, a kako se u jednoj grani nalazi samo naponski generator E4, broj jednaina smanjuje se za jedan. Za referentni vor biramo jedan od vorova izmeu kojih je vezan naponski generator E4. Kada je prekida u poloaju (1), napon na kondenzatoru jednak je naponu izmeu taaka 1 i 3, a kada je u poloaju (2), naponu izmeu taaka 2 i 3.
(2)
(1)
V1 = E 4 = 15V 1 E E 1 1 1 1 V1 + V2 V3 = 1 + 2 + + R1 R8 R1 R2 R2 R1 R8
1 1 E 6 E5 E3 1 1 1 1 1 1 1 R + R + R V1 R V2 + R + R + R + R + R V3 = R R R 5 6 8 8 7 5 6 6 5 3 7 3 Zamenom brojnih vrednosti dobija se sledei sistem jednaina: 2.5V2 0.5V3 = 30 0.5V2 + 3.5V3 = 23.33 Reenje ovog sistema jednaina daje sledee vrednosti potencijala:
116
V1 = 15V V2 13.73V V3 8.63V Prekida u poloaju (1): u C (0) = U 13 = V1 V3 = 6.37V Prekida u poloaju (2): u C () = U 23 = V2 V3 = 5.1V A = u C (0) u C () = 1.27V u C (t ) = u C () + A e u C (t ) = 5.1 + 1.27 e
t
Da bi se odredila vremenska konstanta , potrebno je odrediti ekvivalentnu otpornost izmeu taaka (2) i (3) prema sledeoj emi:
R8 1 1 2 R1 R2 1 R7 R5 R6 R3 3
2 R2 R8 1
R1
R7 R5 R6 R3 3 3
R23 = ((R3 || R6 || R5 || R7 ) + (R1 || R2 )) || R8 = 588.234 Re = R23 + RC = 1088.234 Vremenska konstanta = Re C = 1.088ms .
Zadatak 60. U mrei prikazanoj na slici prvo se zatvori prekida P1. Kada nastupi stacionarno stanje P1 se otvori, a P2 se zatvori. Raunajui vreme od trenutka zatvaranja prekidaa P2, odrediti trenutak kada e napon na kondenzatoru C1 biti jednak nuli. Brojni podaci: R1=2k, R2=32k, R3=48k, R4=150k, E1=200V, E2=120V, C1=6F, C2=4F.
117
R2 R1 R3 C1 + E1 R4 C2
E2 + P2
P1
Reenje: Kada je prekida P1 zatvoren a P2 otvoren, mrea ima sledei izgled:

I
D
R1
A
R3 C1
D +
+ E1 R4
P1 C2
+
Kroz granu u kojoj se nalaze kondenzatori C1 i C2 ne tee jednosmerna struja, tako da je struja I odreena sledeom jednainom: I= E1 = 1mA R1 + R4 + R3
Zbir napona na kondenzatorima C1 i C2 je napon UAB: U AB = R4 I = 150V Kroz kondenzatore C1 i C2 protie ista koliina naelektrisanaj Q, pa je: U AB = U C1 + U C 2 = Q = U AB C1 C 2 C1 + C 2 C2 = 60V C1 + C 2 C + C2 Q Q + = Q 1 C1 C 2 C1 C 2
Napon na kondenzatoru C1 sada je: U C1 = U AB
118
u C1 (0) = 60V Kada je prekida P1 otvoren, a P2 zatvoren mrea ima sledei izgled:
I
C +
R2
E2 + P2 C1
R1
A
R3
+ E1 R4
Kada se prekida P2 zatvori kroz granu u kojoj se nalazi kondenzator C1 ne tee jednosmerna struja, tako da je: I= E1 = 1mA R1 + R4 + R3
Sada je napon na kondenzatoru C1 odreen jednainom: U CA = R3 I = 48V U C1 = E 2 U CA = 168V u C () = 168V Promena napona na kondenzatoru u funkciji vremena data je sledeom jednainom: u C (t ) = u C () + A e , gde je konstanta A A = u C (0) u C () = 228V . Ekvivalentna otpornost je Re = (R1 + R4 ) || R3 + R2 = 68.48k , pa je vremenska konstanta = Re C1 = 0.41088s . Napon na kondenzatoru C1 je: u C (t ) = 168 + 228 e V Trenutak kada e napon na kondenzatoru C1 dostii 0V: u C (t ) = 0 t = ln 0 = 168 + 228 e
t
168 = 0.125s . 228
119
Zadatak 61. Odrediti napon na kondenzatoru u funkciji vremena kada se prekida prebaci iz poloaja (1) u poloaj (2). Odrediti napon na kondenzatoru u trenutku t = 5 , kao i trenutak t1 u kome e napon na kondenzatoru dostii 4.5V. Brojni podaci: R=2Rg=10, E2=2E1=1V, E=5V, Ig=0,5A, C=4nF.
E R C E1 + 2R
(1) (2)
Rg + E Ig
2R A R B
R + E2
Reenje: Kada se prekida nalazi u poloaju (1), mrea ima sledei izgled: E R E1 + uc F 2R 2R R
(1) K
E C Rg Ig R + E1 I 2R R B II + E2 R I D Rg Ig
R + E2
u C (0 ) = U EB = R I g + E1 + 2 R I II = Ig 3R I I + 4 R I II = E 2 I II = E 2 3RI I = 0.35 A 4R (1) (2)
I = I g + I II = 0.15 A
120
u C (0 ) = 8.5V Kada se prekida nalazi u poloaju (2):

E
E
R C g I g E
uc ( )
E + 1 F +
R + E1 I 2R R B II +
Rg Ig D
2R R
K (2) B +
R E 2
E2
u C () = R I g + E1 + 2 R I E u C () = 3.5V A = u C (0 ) u C () = 5V Ekvivalentna otpornost: Rg F 2R R B R R E = 2 R || 2 R + R = 2 R = 20 Vremenska konstanta: = RE C = 80ns Napon na kondenzatoru u funkciji vremena: A D u C (t ) = u C () + A e u C (t ) = 3.5 + 5 e u C (t ) = 3.5 + 5 e 5 = 3.53V u C ()
t t
E R
[V]
t = 5 u C (t1 ) = 4.5V
4.5 = 3.5 + 5 e
t1
1 1 =e 5
t1 = ln
1 = 128.76ns . 5
121
Zadatak 62. U kolu sa slike odrediti napon na kondenzatoru u funkciji vremena, ako je prekida prvo u poloaju (1), a zatim se prebaci u poloaj (2). Poznato je: E1=2V, E2=6V, E3=4V, E=2V, Ig=4A, R=2, R2=4, R4=3, C=1nF.
+ R2 + + E3 R
E2 Ig
+ R
(1)
E R4
C +
+ E1
(2)
Reenje: Kada se prekida nalazi u poloaju (1) mrea ima sledei izgled: + R2 + + E3 R D R E2 A E Ig
(1)
+ R C + B + E1
E R4
Kako kroz granu sa kondenzatorom ne moe da tee jednosmerna struja posmatramo sledeu mreu:
122
+ R2 + E3
IV III
E2 Ig
II
+ R
I
E R4
+ E1
R II = Ig 2 RI I + (2 R + R4 ) I II + 0 I III R4 I IV = E + E E1 0 I I + 0 I II + R2 I III + 0 I IV = E 2 + E 0 I I R4 I II + 0 I III + ( R + R4 ) I IV = E3 Zamenom brojnih vrednosti dobija se: II = 4A 4 I I + 7 I II 3I IV = 2 4 I III = 4 3I II + 5I IV = 4
R (1) (2) (3) (4)
Jednaine napisane po metodi konturnih struja za ovu mreu su:
Reavanjem ovog sistema jednaina dobijaju se sledee vrednosti konturnih struja: I II = 3 A I III = 1A I IV = 1A Napon na kondenzatoru sada je: U BA = u C (0 ) = E1 RI = 0V I = I I + I II = 1A Kada se prekida prebaci u poloaj (2) mrea ima sledei izgled:
123
+ R2 + + E3 R
E2
E Ig
(2)
+ R C + B + E1
E R4
R D
Poto kroz granu sa kondenzatorom ne tee jednosmerna struja, mrea za odreivanje napona na kondenzatoru u sluaju kada se prekida nalazi u poloaju (2) ima isti izgled kao kada se prekida nalazi u poloaju (1). U BD = u C () = E1 + RI = 4V Napon na kondenzatoru u funkciji vremena odreen je sledeom jednainom: u C (t ) = u C () + A e
t
A = u C (0) u C () = 4V
t u C (t ) = 4 4 e [V ] = 4 1 e t
[V ]
Ekvivalentna otpornost odreuje se sa sledee slike: A R

(2)
R2 C
Rekv = (R || R4 + R ) || R Rekv = 1.23 = Rekv C = 1.23ns
R4
R D
Zadatak 63. Odrediti napon na kondenzatoru u funkciji vremena, za kolo na slici, ako je poznato: R1=100, R2=150, R3=220, R4=82, R5=390, R6=470, R7=120, E1=12V, E2=24V, E3=9V, Ig=2mA,
124
C=10F. Napon na kondenzatoru pre zatvaranja prekidaa je 30V. Odrediti napon na kondenzatoru nakon 7. Nakon kog vremena e napon na kondenzatoru dostii 10V? K C uC + E1 R4 R1 Ig R3 R2 R5 E2 + + E3 R7
R6
Reenje: Deo kola izmeu taaka A i B zameniemo ekvivaletnom Tevenenovom otpornou i ekvivalentnim Tevenenovim generatorom. I1 +
A
E1 R4
R1
Ig R3
B
R2 I E2 II R5 + I2
R6
Po metodi konturnih struja mogu se napisati sledee dve jednaine: II = Ig ( R2 + R5 ) I I + ( R1 + R2 + R4 + R5 + R6 ) I II = E1 E 2 (1) (2)
Reenje ovog sistema daje sledeu vrednost konturne struje: I II = 10.97 mA . Struje grana su: I 1 = I II = 10.97 mA i I 2 = I I + I II = 8.97 mA . Napon Tevenenovog generatora jednak je naponu izmeu taaka A i B i iznosi ET = U AB = ( R4 + R6 ) I 1 = 6.06V . Ekvivalentna Tevenenova otpornost:
125
R1
A
R2 R5 RT = ( R1 + R2 + R5 ) || ( R4 + R6 ) RT = 296.4
R4
R6
B
R3
Kada se deo izmeu taaka A i B zameni sa ET i RT, kolo ima sledei izgled: K C uC RT
+
R7
+
E3 ET
Nakon zatvaranja prekidaa napon na kondenzatoru je: ET + uC () E3 = 0 u C () = E3 ET = 2.94V
A = u C (0) u C () = 27.06V u C (t ) = u C () + A e
t
= 2.94 + 27.06 e [V]. Rekv = RT + R7 = 416.37 7.06 = 5.6ms . Napon u 27.06
= Rekv C = 4.16ms ,
Trenutak t nakon koga napon na kondenzatoru dostie 10V je t = ln trenutku t = 7 priblino je jednak naponu uC().
Zadatak 64. U kolu prikazanom na slici prekida P se nalazi u poloaju (1). Nakon uspostavljanja stacionarnog stanja prekida se prebaci u poloaj (2). Odrediti napon na kondenzatoru u funkciji vremena. Koliki je napon na kondenzatoru nakon isteka vremena od 5. Poznato je Ig=0.2A, E=24V, E1=12V, R1=R2=R3=2R4=2R=100, C=2F.
126
Ig R4 R3 + R1
P (1) (2)
R2
R C + E1
Reenje: Kada je prekida P u poloaju (1) posmatramo deo kolo levo od kondenzatora:
Ig
2 1
R4 R3 + R1
P (1)
R2
uc(0)
Po metodi potencijala vorova piemo dve jednaine, a napon na kondenzatoru jednak je potencijalu vora 1. 1 1 1 R + R V1 R V2 = I g 4 4 2 1 1 1 1 E V1 + V2 = I g + + + R4 R3 R1 R3 R4 (1)
(2)
Zamenom brojnih vrednosti dobija se sledei sistem jednaina: 0.03V1 0.02V2 = 0.2 0.02V1 + 0.04V2 = 0.44 Reenje ovog sistema jednaina su potencijali vorova V1=1V i V2=11.5V. Napon na kondenzatoru uC(0)=V1=1V. Kada se prekida P prebaci u poloaj (2) posmatra se deo kola desno od kondenzatora.
127
uC
P
C
(2)
E1 +
u C () = E1 = 12V A = u C (0) u C () = 13V u C (t ) = u C () + A e = R C = 100 s Napon na kondenzatoru nakon 5 je u C (5 ) = 11.91V u C () .

t
= 12 + 13 e
[V].
Zadatak 65. U kolu prikazanom na slici poznato je: E1=20V, E2=15V, E3=5V, Ig=100mA, R1=100, R2=150, R3=200, R4=75 i C=100F. Prekida prvo je otvoren i u kolu je uspostavljeno stacionarno stanje. Prekida u trenutku t=0 je zatvoren. Odrediti napon na kondenzatoru u funkciji vremena, kao i napon na kondenzatoru u trenutku t=5.
+ E1
R1 R2 Ig C
E2 +
P
+ E3
R3
R4
Reenje: Kada je prekida otvoren mrea izgleda kao na sledeoj slici:
128
R1 E1 I R2 Ig
+ +
E2
E3 II
R3
2
uC R4
Po metodi konturnih struja za posmatranu mreu moemo da piemo sledee jednaine: II = Ig R1 I I + ( R1 + R3 + R4 ) I II = E3 E1 I II = E3 E1 R1 I g R1 + R3 + R4 = 1 A 15 (1) (2)
Napon na kondenzatoru je: u C (0) = U 12 = R2 I g + E 2 + E3 R4 I II = 40V Kada se prekida zatvori:

3
R1
+
E1 Ig
E2
R2
P
1
E3
R3
2
uC R4
Kako se izmeu taaka 1 i 3 nalazi idealni naponski generator moe se posmatrati kolo kao na sledeoj slici:
129
R1
+
E1 Ig
E3
P
1
R3
2
uC R4
Sistem jednaina napisan po metodi konturnih struja za ovu mreu isti je kao u sluaju kada je prekida otvoren. Sada je napon na kondenzatoru: u C () = U 12 = R4 I II = 5V u C (t ) = u C () + A e
t
A = u C (0) u C () = 35V u C (t ) = 5 + 35 e = Rekv C Rekv = R4 || ( R1 + R3 ) = 60 = 6ms Napon na kondenzatoru nakon pet vremenskih konstanti je: u C (5 ) = 5 + 35 e 5 = 5.235V .
t
[V]
Zadatak 66. Odrediti napon na kondenzatoru u funkciji vremena, ako se prekida P u trenutku t=0- nalazio u poloaju 1, a zatim se prebaci u poloaj 2. Poznato je: R1=R5=150, R2=R3=R4=50, R6=25, C=1F, E1=3V, E2=15V, E3=5V. Nakon koliko vremena e napon na kondenzatoru dostii vrednost od 8V?
130
E2
+ R1 R3 R6 C (2)
R4
R5 E1 +
R2
(1)
+ E3
Reenje: Primenom Tevenenove teoreme mrea dobija sledei izgled:

A
RT
R6 C
(2)
ET (1)
B
E3
Da bi se odredila ekvivalentna Tevenenova otpornost potrebno je izvriti transformaciju trougao zvezda, kao to je prikazano na slici:
A
A R14
R4 R3
R1
R5
R34
R13 R2 B
R5
R2
B
131
R14 = R34 = R13 =
R1 R4 = 30 R1 + R3 + R4 R3 R4 = 10 R1 + R3 + R4 R1 R3 = 30 R1 + R3 + R4
RT = R AB = (R5 + R34 ) || (R2 + R13 ) + R14 = 83.33 Ekvivalentna elektromotorna sila odreuje se sa sledee slike:
E2
+
R4
R1
I1
R3
R5
II
R2
I2 B
E1
Po metodi konturnih struja mogu se napisati dve jednaine:
(R1 + R3 + R4 )I I
R3 I II = E 2
R3 I I + (R2 + R3 + R5 )I II = E1 Reenje ovog sistema jednaina su konturne struje II=65mA i III=25mA. Napon izmeu taaka A i B jednak je naponu Tevenenovog generatora: U AB = ET = R1 I 1 + R2 I 2 = R1 I I + R2 I II = 11V . Kada je prekida P u poloaju (1) posmatramo sledee kolo:
RT
+
R6 C ET uC
ET u C (0 ) = 0
u C (0 ) = ET = 11V
132
Kada je prekida u poloaju (2):
RT
+
R6 C ET
+
uC E3
ET u C ( ) E 3 = 0 u C () = ET E3 = 6V Napon na kondenzatoru odreen je jednainom: u C (t ) = u C () + A e A = u C (0) u C () = 5V u C (t ) = 6 + 5 e

t t
[V]
= ( RT + R6 ) C = 108.33s Napon od 8V dostie se nakon t = ln 2 = 99.26s . 5
Zadatak 67. a) U elektrinom kolu sa slike odrediti napon na kondenzatoru u funkciji vremena pri prebacivanju prekidaa iz poloaja (a) u poloaj (b). b) Odrediti napon na kondenzatoru u trenutku t=2. c) Odrediti trenutak t1 u kome e napon na kondenzatoru dostii vrednost od 2.75V. Brojni podaci: E1=1V, E2=3V, E3=4V, E=2V, Ig=2A, R=3, R2=3, R4=5, C=2nF.
133
E2 E +
(a) C (b) R R
Ig
R2 +
+ E1
R4 R
E3
Reenje: a) Za odreivanje napona na kondenzatoru posmatramo mreu kao na slici:

+
E2 E
+
R I
3
+
Ig R R4 R
2
R2
1
+
E1
E3
Po metodi potencijala vorova piemo dve jednaine: V1 = E 1 1 E3 E E1 1 1 1 R + R V1 + 2R + R + R V2 = I g R + 2 R 4 4 (1) (2)
Reavanjem ovog sistema jednaina dobija se da je potencijal vora 2 V2=-3V. Struja I koja tee od vora 2 ka masi je: I= V2 + E1 E 2 = A = 0.67 A 2R 3
Kada je prekida u poloaju (a), napon na kondenzatoru je: u C (0) = U 30 = RI + E = 0V . Kada je prekida u poloaju (b), napon na kondenzatoru je: u C () = U 32 = E1 RI = 3V . A = u C (0) u C () = 3V . Napon na kondenzatoru je: u C (t ) = 3 3 e
t
[V].
134
= Rekv C Rekv = (( R4 || R) + R ) || R = 1.857 = 3.71ns b) U trenutku t=2 napon na kondenzatoru je u C (2 ) = 3 3 e 2 = 2.59V . c) Trenutak t1 u kome napon na kondenzatoru dostie 2.75V je: 2.75 = 3 3 e
t1
t1 = ln 12 = 9.23ns .
Zadatak 68. Odrediti napon na kondenzatoru pri prebacivanju prekidaa iz poloaja (1) u poloaj (2), mree sa slike, ako je: E=38V, Ig=8.7mA, C=5F, R=1k, R1=2k.
(2) (1) (1)
Ig R1
(2)
B
+
R R
E C
Reenje: Kada je prekida u poloaju (1) mrea koja se analizira je prikazana na slici:
135
uC(0)
C Ig
B R
+
A 2 R
R R
Po metodi potencijala vorova pie se sledei sistem jednaina: E 1 1 1 1 1 1 + + V1 V2 + V3 = Ig R 2R 2R R R 2R R 1 E 1 1 1 V1 + + + V2 = + I g R R R R R (1) (2) (3)
1 1 1 E 1 1 + V1 + + + V3 = 2R 2R R 2R R R Zamenom brojnih vrednosti dobija se sledei sistem jednaina: 2.5V1 V2 1.5V3 = 10.3 V1 + 3V2 = 46.7 1.5V1 + 2.5V3 = 19 Reenje ovog sistema su sledee vrednosti potencijala: V1 = 29.42V V2 = 25.37V V3 = 25.25V Napon na kondenzatoru kada je prekida u poloaju (1) je u C (0) = U AB = V2 V1 = 4.05V . Kada se prekida prebaci u poloaj (2) posmatramo mreu prikazanu na slici:
136
uC ( )
Ig I R B
+
R1
R IV R
II R
III R
Po metodi konturnih struja piemo sledei sistem jednaina: II = Ig 3RI II RI III = E RI I RI II + 4 RI III RI IV = 0 RI III + (2 R + R || R1 ) I IV = E Zamenom brojnih vrednosti dobija se sledei sistem jednaina: I I = 8.7 mA 3I II I III = 0.038 I II + 4 I III I IV = 0.0087 I III + 2.6667 I IV = 0.038 Reenje ovog sistema daje sledee vrednosti konturnih struja: I II = 13.4mA I III = 2.2mA I IV = 13.4mA Napon na kondenzatoru kada je prekida u poloaju (2): I AB = I IV u C () = U AB = ( R || R1 ) I AB = 8.93V A = u C (0) u C () = 12.98V u C (t ) = u C () + A e
t
(1) (2) (3) (4)
= 8.93 12.98 e
[V]
137
= Rekv C = 2.405ms Rekv = ((2 R || R + 2 R) || R + R ) || ( R || R1 ) Rekv = 38 R = 481 79
Mrea za odreivanje ekvivalentne otpornosti izmeu taaka A i B:

R R B R1 A R
R R R
Zadatak 69. Odrediti napon na kondenzatoru pri prebacivanju prekidaa iz poloaja 1u poloaj 2, ako je poznato: E=22V, E1=6V, E2=3V, Ig=1A, R1=R2=10, R3=R4=20, Rg=50, C=5F.
A Ig R2 D + R3 E2 B R1 (1) + E1 Rg E R4 F C
+ (2)
Reenje: Napon na kondenzatoru ima oblik: u C (t ) = u C () + A e

t
gde je A = u C (0 ) u C ( ) , a u C (0) i u C ( ) su naponi kondenzatora pri jednom, to jest drugom stanju pekidaa kada su dostignuta ustaljena stanja. Ekvivalentna ema kada je prekida u poloaju 1 je prikazana na sledeoj slici:
138
A Ig
R2 Rg
R4
2 E2
R3
Take D i F su kratko spojene, pa ovo kolo ima tri vora. Po metodi potencijala vorova potrebno je napisati dve jednaine (vor B uzemljen). 1 1 V1 R + R 4 2 1 E2 R V2 = I g + R 2 4
1 E 1 1 1 V1 + + + V2 = 1 I g R4 R1 R4 R3 R1
Reavanjem ovog sistema jednaina, dobijamo potencijale vorova. V1 = 8.73V V2 = 0.18V Napon na kondenzatoru je u C (0) = U AB = V1 = 8.73V Ekvivalentna ema kada je prekida u poloaju 2 je prikazana na sledeoj slici:
2
R2 R4
E2 E
R3
+
R1
E1
Ig
Rg
R1
E1
139
Ovo kolo ima etiri vora, pa po metodi potencijala vorova treba napisati tri jednaine, od kojih je jedna trivijalna. V1 = E = 22V 1 E2 1 1 1 V1 + V V I + = + g 2 3 R R4 R2 R2 2 R4 1 E1 E 2 1 1 1 1 V1 V2 + V + + = 3 R R1 R2 R R R R2 1 1 2 3
Reavanjem ovog sistema, dobijamo V1 = 22V V2 = 26.55V V3 = 15.82V Napon na kondenzatoru je u C ( ) = U AB = V2 V3 = 10.73V A = u C (0) u C ( ) = 0.18V Jo treba odrediti vremensku konstantu kola.
A
R2 R4 Rg
R3
R1
R AB = (R3 || R 1 + R4 ) || R 2 = 7.27 = R AB C = 36.35s u C (t ) = 10.73 1.82 e [V ].

t
140
Literatura:
1. Dr Branko Popovi: Osnovi elektrotehnike I, Graevinska knjiga, Beograd 1989. 2. Dr Branko Popovi: Osnovi elektrotehnike II, Graevinska knjiga, Beograd 1989 3. Dr Branko. Popovi, dr Antonije orevi: Osnovi elektrotehnike III, Graevinska knjiga, Beograd 1989 4. in. Miodrag Ranojevi: Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike, Graevinska knjiga, Beograd 1969. 5. Dr Antonije orevi, mr Gradimir Boilovi, dr Branislav Notaro: Zbirka reenih ispitnih zadataka iz osnova elektrotehnike I deo, Elektrotehniki fakultet, Beograd 1997. 6. Hildegard Boilovi, ivojin Spasojevi, Gradimir Boilovi: Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike, Nauna knjiga, Beograd 1984. 7. Dr Neda Pekari-Na, mr Vera Bajovi: Zbirka reenih ispitnih zadataka iz osnova elektrotehnik, Graevinska knjiga, Beograd 1996. 8. Dragan Kandi: Elektrotehnika zbirka zadataka, Nauka, Beograd 1995. 9. r Aleksandra Gavrilovi: Osnovi elektrotehnike zbirka reenih zadataka, Via elektrotehnika kola, Beograd 1995.

Sanja Maravić

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sanja Maravić

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sanja Maravi

Zbirka reenih ispitnih zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

1 Q1 Q 2 r01 = 7.19 N r01 4 0 r

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Sila kojom naelektrisanje Q3 deluje na naelektrisanje Q: F3 =

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

y F13x (-) Q3 F23x

F31 F31y F21

| F 31x |=| F 31 | cos = 0.5 | F 31 |

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

| F 31 y |=| F 31 | sin = FRx = F21 + F 31x F Ry = F 31 y =

r F Rx = 12 Ni ; F Ry = 994.197 N j r F R = (12i + 994.197 j ) N | F R |= 994.269N | F Ry | .

F uk2 = F 12 + F 32 + F 42 + F 52 F uk2 = 0 F uk2 x = 0 F uk2 y = 0 (1) (2)

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

| F 42 x |=| F 42 | sin 45 o = | F 52 x |=| F 52 | sin 45 o =

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

1 Q2 Q3 4Q2 Q3 2Q2 Q3 = = = 119.834 N , 4 0 3 2 9 0 d 2 9 0 a 2 d 4

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

5 5 a d d r13 = + = d= a 2 = 10 = 1.12cm 4 4 4 2 4 d 1 cos = 4 = r13 5

Reenje: Intenziteti sila koja deluju na naelektrisanje Q4 su redom:

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

r F14 = r F24 = r F34 =

Zamenom u prethodne jednaine dobijamo: 1 4 0 1 4 0 Q1Q4 Q2 Q4 3 Q3 Q4 1 2 = 10 5 , + 2 2 a 2 3a a 2 Q2 Q4 1 Q3 Q4 3 5 3a 2 2 + a 2 2 = 10

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

U drugom delu zadatka, udvostruavanjem naelektrisanja dobijamo: Q1` = 0.4nC

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Razdvajajui sile na komponente, dobijamo: r Fx = 1 QQ 1 QQ 1 QQ 1 QQ + cos 45 + cos 45 + cos 353.27 cos 45 2 2 2 4 0 a 4 0 2a 4 0 2a 4 0 3a 2

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Reenje: Jaina elektrinog polja odreuje se na osnovu izraza: Ei = E1 = E2 = E3 =

1 Qi r 0i 4 0 ri 2 1 Q1 r 01 4 0 r12 r12 = (2a ) + h 2 = 100cm 2

Ukupna jaina elektrinog polja je: E R = E 1 + E 2 + E 3 = E Rx + E Ry

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Reenje: Jaina elektrinog polja odreuje se na osnovu jednaine: r E= 1 Q r 2 r0 , 4 0 r

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

j E23 E3 E1x E2y

1 Q1 r V r 2 r01 = 17.975k r01 4 0 r1 m 1 Q1 r V r 2 r02 = 11.235k r02 4 0 d 2 m 1 Q1 r V r 2 r03 = 53.926k r03 4 0 r1 m

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

d2 d 2 cos = 2 = 2 = = 0.89 ; r1 2r1 5

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

r r r V r E y = 2 | E3 y | j = 51.89k j m r V E R = (44.94i 51.89 j )k m

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

| E 1 y |=| E 2 y |=| E 1 | cos 36 o = 50.35k E R = 2 | E 1 y | j + | E 3 | j = 194.05k | E R |= 194.05k V . m

P2(-a,0) Q1 r r r E x i = ( E1x + E 2 x ) i + ( E1 y + E 2 y ) j E1x + E 2 x = E x E1 y + E 2 y = 0 0

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Sa druge strane, cos =

r d cos Q' rd sin cos 4 0 r 2 Q' sin d 4 0 x Q' cos d 4 0 x

Zamenjujui poslednji izraz u formulu za dEz i dEx, dobijamo: dE z =

Zamenjujui r, i posle sreivanja dobijamo: dE z =

Slino se dobija i izraz za dEx. dE x =

Q' Q' cos d = 4 0 x 2 0 x

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Zbirka zadataka iz Osnova elektrotehnike

Reenje: Neka su naelektrisanja rasporeena kao na slici.