ESP ERA NTO

Henrik Seppik

LA TUTA ESPERANTO
Gramatiko por progresintoj Gvidilo por kursestroj

a n it o d el

7 3 19

en

Henrik Seppik

LA TUTA ESPERANTO
Gramatiko por progresintoj Gvidilo por kursestroj

eldonaoj
BILBAO (HISPANUJO) 1

Unua eldono: "La tuta Esperanto" Henrik Seppik Budapest: Literatura Mondo, 1937

Teksto de la libro prenita el la ret-pao: www.esperanto.mv.pp.ru de uri! "inkel #$usu!o%

Grafika arano kaj kovrilo: &'aki ()le* #Bilbao, Hispanu!o%

Tiun i dosieron vi rajtas presi por via propra uzo, sed ne in vendi. +-eldonaoj. Bilbao #Hispanu!o%, ,--9 2

ANTAPAROLO DE LA REELDONISTO *
Tiu i bonega lernilo unuafoje aperis anta 46 jaroj* e la prestia eldonejo Literatura Mondo. Du tiu i pres!a duona jar"ento nia lingvo ne al ulte evoluis, sed tiu evoluo lasis sensana la !ernon, la bazon, la fundamenton de la lingvo, !aj la atoro deziris prezenti uste tion, en for o por iuj !o prenebla. #nterte pe ulte evoluis an!a la lingvisti!o, in!luzive la $speranta !o preneble, la plej fre%ajn rezultojn de tiu evoluo oni vane serus en tiu i libro. Ta en, la "elo de la atoro estis doni al la legantoj ne teorian ver!on, sed pra!ti!an gra ati!an !aj stilan gvidilon. &aj tiun i "elon La tuta Esperanto elstare plenu is du la pasintaj jarde!oj' la $ldonejo "ertas, !e an!ora longe i povos utili al iuj seriozaj studantoj de la #nterna"ia (ingvo.

)ntaparolo al la !vara eldono *+ungara $,)so"io, -./01 de la lernolibro, supozeble far ia eldon,reda!toro 2il os 3en"zi!. (a eldono estis fotorepreso de la originalo 45oto de la 6D7,iganto8.

&ovrilo de "La Tuta Esperanto" &vara eldono 3udapest9 +ungara $,)so"io, -./0 7or ato9 -:,; < /,- " . -/- paoj.

Antaparolo
Kiam anta 17 jaroj kiel juna gimnaziano mi lernis Esperanton, anta mi stariis diversaj lingvaj problemoj, al kiuj mi ne trovis respondon en miaj elementaj lernolibroj. Tial mia perfektiado estis tre pena kaj malrapida, ar klaran kon epton pri la plena strukturo kaj spirito kaj diversaj intimaj detaloj de la lingvo mi devis iom post iom erpi per zorga legado de la literaturo kaj gazetaro, plejparte mem eltirante la regulojn. !oste, pre ipe dum mia multjara agado en "vedlando, #orvegio kaj $e%oslovakio kiel profesia &se'(instruisto, mi konstatis, ke la samajn malfa ila)ojn 'avas iuj, kiuj volas fundamente ellerni nian lingvon, kaj ke la kazo, ke ekzistas tiom da *eternaj komen antoj+, ke ofte e malnovaj kaj ladire perfektaj esperantistoj faras erarojn, ku,as simple en tio, ke mankas lernolibro, kiu sisteme kaj en populara maniero klarigus al ili la tutan delikatan konstruon kaj mekanismon de la lingvo. -a elo de tiu i libro, kiu anta du jaroj aperis en "to k'olm en sveda prilaboro kaj nun prezentas sin reverkite kaj kompletigite en interna ia vesto, estas forigi tiun mankon. .i estas difinita por tiuj, kiuj jam tralernis iun elementan lernolibron a vizitis kurson por komen antoj kaj nun deziras perfektigi sin kaj penetri profunden en la organismon de la lingvo, samtempe 'avante anka bonan ripetadon kaj ekzer adon. -a libro volas esti anka spe o de utila gramatika manlibro por pli(malpli perfektaj esperantistoj, kiuj bezonas klarigojn kaj konsilojn pri iu lingva demando. !er la 'elpo de la alfabeta registro en la fino de la libro oni povas fa ile trovi iun ne esan lingva)on. Tiu i libro ne volas esti teoria studo, sed praktika helpilo kaj konsilanto por tiuj, kiuj volas serioze ellerni kaj uzadi la /nterna ian lingvon en la diversaj fakoj de la interna ia vivo. Tial i ne sekvas sekajn dogmojn kaj regulojn, sed klopodas priskribi la vivantan
5

Esperanton, tiun Esperanton, kiu estas uzata en la praktika vivo de la miloj kaj miloj da esperantistoj0 ne tiun Esperanton, kiu estis uzata anta 12 kaj 32 jaroj, sed tiun, kiu estas uzata uste nun. !ro la sama kazo mi laeble evitis gramatikajn terminojn, kiuj al gramatike neklera 'omo nenion diras, kaj uzis kelkajn novajn, sed interna ie konatajn terminojn 4rekta objekto, adverbialo5 anstata la isnunaj pure Esperantaj 4rekta komplemento, nerekta komplemento5. !or ke iuj fa ile komprenu la konstruon de la lingvo, mi evitis anka tro detalan gramatikan klasigon kaj tro detalajn klarigojn, kiuj estus interesaj al lingvisto, sed estas superfluaj al simpla uzanto de la lingvo. Kaj nur por la lasta tiu i libro estas difinita. "e li trovos en i 'elpon kaj ojon sur sia perfektia vojo, mia elo estos atingita. 6rlov7, de embro 1817. Henrik Seppik

Kelkaj konsiloj al kursgvidantoj

Krom en simpla kaj fa ile komprenebla maniero ebligi al memlernantoj perfektii en nia lingvo kaj penetri en ian spiriton, tiu i libro elas forigi anka la mankon de lernolibro por la darigaj kaj perfektigaj kursoj. 9um mia multjara instruista agado en "vedlando, #orvegio kaj $e%oslovakio mi kutimis dividi la le ionojn de miaj darigaj kursoj je diversaj partoj 4konversa io, gramatiko, legado kaj tradukado kune kun gramatika kaj vortara analizo, kantado, ludoj ktp.5, dediante al iu el ili ertan parton de la le iono. Tiamaniere la le ionoj farias variaj, viglaj kaj interesaj, dum monotone o estas la plej granda malamiko de la lernado. !or ekzer i pens( kaj parolkapablon en Esperanto, la efa parto de la le iono estas konversa io kaj dialogoj inter la instruisto kaj lernantoj0 anka inter la lernantoj mem, sed iam sub la kontrolo kaj gvidado de la instruisto. :en kelkaj utilaj temoj por tio; 'ejmo, familio, lernejo, mebloj, vestoj, profesioj, urbo kaj kamparo, sezonoj, bestoj, fruktoj k.t.p. Tre utile estas priparoli anka bildojn kaj eksterlandan 4ekz. kongresan5 vojaon. !lej fa ile la konversa io funk ias tiel, ke la instruisto prezentas al la lernantoj bone pripensitajn kaj fa ile respondeblajn demandojn, kiujn la lastaj respondas unuope a %ore. !er tiaj interparoladoj, kiujn la instruisto fundamente pripensas anta la le iono, prefere e skribe antapreparas, oni 'avas bonan okazon anka por lernado de novaj vortoj. 9um la interparolado oni ofte tute spontane venas al diversaj gramatikaj problemoj, kiujn la instruisto klarigas dum la gramatika parto de la le iono, samtempe uzante la okazon anka por sistema pritraktado de la lingvokonstruo.

#un sekvas legado de spe iale elektitaj tekstoj, ilia tradukado kaj analizado. $e tio la instruisto lasas al la lernantoj laeble multe da memstare o, sed iam 'elpante, kiam estas ne ese, korektante iujn erarojn kaj klarigante la nova)ojn. !or la legado oni povas uzi la ekzer ojn de tiu i libro, kiuj estas tiel verkitaj, ke iu el ili pritraktas ertan gramatika)on, a oni povas uzi tute apartan legolibron, ekz. *-a verda koro+ de <ag'=, *Karlo+ de !rivat, */nfanoj en Torento+ de Eng'olm, *Trans la >abelo eano+ de "zilag=i k.t.p. -a le ionojn oni povas komen i kaj fini per komuna kantado, kaj e diversajn ludojn oni povas arani dum a post la le ionoj, uzante dum ili nur Esperanton. !or iu le iono estas rekomendinde ens enigi anka komedieton, prezentatan de la lernantoj, kaj arani komunan diskutadon pri iu interesa kaj aktuala temo. ?parta zorgo de la instruisto estas tio, ke jam de la komen o iuj gekursanoj ekkorespondu kun eksterlandanoj, kaj ke iu bona Esperanta gazeto iam estu 'avebla. !or sproni la intereson kaj entuziasmon de siaj gelernantoj, li ne forgesu de tempo al tempo informi ilin pri la lastaj suk esoj de Esperanto en( kaj eksterlande. 9um la tuta kurso oni uzu Esperanton laeble multe @ ne la gepatran lingvon, ar oni kunvenas ja ne por lerni kaj ekzer i in, sed EsperantonA Komen e tio eble ne estas fa ila, sed balda iuj alkutimigas. #ur la gramatikaj klarigoj okazu en la gepatra lingvo, por ke oni plene kaj uste komprenu ilin.

UNUA

LECIONO

1. Al a!eto.
-a alfabeto de Esperanto konsistas el BC literoj; D vokaloj (a, e, i, o, u) kaj B1 konsonantoj (b, c, , d, f, g, , h, , j, , k, l, m, n, p, r, s, , t, , v, ). -a nomoj de la literoj estas a, bo, co, o, do, e, fo, go, o, ho, o, i, jo, o, ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, o, to, u, o, vo, o . Tiu !o estas aldonata pro tio, ke la konsonantoj ne estas fa ile elparoleblaj sen vokalo, kaj ja iuj nomoj 'avas la fina)on !o. -a na ilingvaj liternomoj estas evitindaj en la interna ia uzo, ar, ne estante egalaj en la diversaj lingvoj, ili povas fa ile kazi miskomprenon. $iu litero estas elparolata iam memstare kaj sen,ane kaj al iu sono respondas nur unu litero. Tial anstata la angla ch ni 'avas , anstata la germanaj ch kaj sch resp. kaj 0 c kaj g estas elparolataj same anta a, o, u kaj e, i. Tiu i fonetika prin ipo estas grava plibone o de Esperanto kaj faras in vere interna ia kaj egale fa ile lernebla kaj uzebla por iuj popoloj. "e anstata ni skribus ch, tio povus ,ajni natura al la angloj kaj 'ispanoj, sed la fran oj estus iam tentataj elparoli in kiel , la italoj emus diri k, dum la germanoj kaj e%oslovakoj malfa ile povus liberii de sia .

". Elparolo.
$ar en Esp. ekzistas nur BC sonoj 4la na iaj lingvoj 'avas multe pliA5 kaj ili iuj estas pli(malpli interna iaj 4mankas tiaj spe iala)oj kiel la angla th, la 'ispana c, la fran aj nazaloj, la germanaj ", # kaj $, la e'a r%, la polaj r kaj &, la sveda ng k.t.p.5, por iuj popoloj estas multoble pli fa ile ellerni ian ustan elparolon ol tiun de kiu ajn alia lingvo. "e tamen kelkfoje ni adas malustan kaj malbelan elparolon, tiam la kazo estas ne la *spe iala konstruo+ de la parol(organoj, sed simple neserioza rilato al la elparolado. &etere e fu,a elparolado,
9

kazata de blinda imitado de la gepatra lingvo, kutime ne mal'elpas la interkomprenion kaj ne tiom ofendas la orelojn, kiom ekz. angla lingvo, parolata per fran a ak ento, kaj male. Tamen la 'onora devo de iu esp(isto estas akiri ustan, interna ian kaj belsonan elparolon. $iu sono estu formata klare kaj neniun literon oni rajtas *forgluti+, kiel ofte okazas en la na iaj lingvoj. !re ipe atentu la vokalojn, kiuj estu klare kaj distinge eldirataj; anstata amas ne diru 'emes(, 'omos( a ion similanA ) ne ,anias anta r kiel en la germana kaj skandinavaj lingvoj, sed anka en la vortoj lerni, verda, perdi k.t.p. i restas la sama kiel en venki, vesto, pendi. *, d, g estas sonoraj. Eorge diferen igu ilin de p, f, k, por ke ne okazu miskomprenoj; bano @ pano, dano @ tano, galo @ kalo, budo @ puto, k.t.p. + kaj n ne elparolu tra la nazo kiel en la fran a lingvo. anstata la ne diru 'lja( kaj anstata saluti ne 'saljutji(, kiel faras poloj kaj rusoj. ?nta i la konsonantoj ne molias; nd en vendi elparolias tute same kiel en vendas 4ne 'venjdi( A5. Kaj ne elparolu la konsonantojn duoble kiel en itala lingvo; ne 'montetto( kaj 'evalao(, sed monteto, evalao, ne 'bella(, sed bela, k.t.p. ?nka ne de'aku en la parolo la gramatikajn kaj aliajn fina)ojn, kiel kelkaj faras; ne 'lamp!o, grand!a, star!as, vid!i, libr!oj, ki!u, ki!al, ti!e, ti!am(, sed iam flue; lampo, granda, staras, vidi, libroj, kiu, kial, tie, tiam k.t.p.

#. s kaj z.
6fte germanoj, fran oj kaj e%oslovakoj diras anstata s, kiam la lasta staras inter du vokaloj a post r kaj n 4'bra iko( anstata brasiko, 'de egni( anstata desegni, 'diver aj( anstata diversaj, 'kur o( anstata kurso, 'pen i( anstata pensi, 'kon umi( anstata konsumi, k.t.p.5. >innoj siavi e elparolas s simile al 4'katelo( anstata kastelo, 'kao( anstata kaso5 kaj germanoj emas diri 'trato( anstata strato, 'porto( anstata sporto, k.t.p. Tia malusta pronon o sonas ne nur malbele, sed povas anka mal'elpi la interkomprenion, ar estas ja granda diferen o inter ro o kaj roso, pe i kaj pesi, kao kaj kasoA s estas sibla sono nesonora, kiel en la vortoj; aresti, kosti, masonisto, adreso, kaso, dum estas sonora zuma sono, kiun faras la musoj kaj aliaj insektoj flugante 4zzzz5; ro o, ra i, re ultato,
10

ku ino.

$. ng kaj nk.
!ro regule o oni devus la literon n anta g 4longa, lango5 kaj k 4benko, konko5 elparoli en la sama maniero kiel anta d 4lando, ondo5 kaj en iuj aliaj kombina)oj. "ed tia elparolo estas nenatura, malfa ila kaj kontraa al la reguloj de la interna ia fonetiko. !li fa ile kaj nature estas en tiaj okazoj elparoli n iom naze, same kiel en la na iaj lingvoj, ar ja anka Esperanto kiel vivanta lingvo devas subii al la eneralaj fonetikaj reguloj. "ed tio i ne kon ernas la kunmetitajn vortojn 4bankuvo, bangasto, vinglaso5, kie n konservas sian originan pronon on.

%. bs, bt, kz.

"ame en la vortoj; absolute, absurda, obtu a, ek emplo, ek isti k.a. bs kaj bt devus esti elparolataj kun la sama b kiel en sabato kaj abdiki, k kun la sama k kiel en akra. "ed tio estas malfa ila kaj kontranatura. Tial ni diras kiel en la aliaj lingvoj 'apsolute, apsurda, optu a, eg emplo, eg isti(. "ed en kunmetitaj vortoj kaj post prefikso ek! ili kompreneble konservas sian originan pronon on; korbtenilo, trabsigno, ek umi.

&. .
-a plej malofta Esp(a litero estas elparolata kiel tre orta, duobla h 4tian sonon oni faras sopiremante5; eo, jato, monao, ano, oro, olero k.t.p. , estas elmortanta litero. Tuta serio da vortoj kun komen a silabo ark! 4antae ar!5 estas nun e ofi iale skribata per k anstata ; arkaika, arkaismo, arkeologo, arkipelago, arkitekto, arkitekturo, arkivo k.t.p. ?nka la antaa teniko skribias nun ofi iale tekniko. Fultaj forigas anka en tiaj vortoj, kie i estas ofi iala; kaoso (aoso), kemio (emio), mekaniko (meaniko), koruso (oro), ino (ino), jakto (jato) k.t.p.

'. Sila!o.
"ilabo estas sono a grupo de sonoj, kiu estas elparolata per unu
11

spiro. $iu silabo povas en'avi nur unu vokalon; si!la!bo, kre!to, fa! ci!la, tra!i!ri, te!ni, he!ro!o, ge!o!gra!fi!o, )s!to!ni!o. - kaj ne estas vokaloj kaj tial memstaran silabon formi ne povas; )!ro!po, la!di, po!po, kaj; aj!lo, soj!lo, ja!ro, jus!ta. -a silabigado okazas enerale la la samaj reguloj kiel en la aliaj lingvoj0 cit!ro!no a ci!tro!no, prob!le!mo a pro!ble!mo. !ro klare o estas rekomendinde ne intermiksi afiksojn, radikojn kaj gramatikajn fina)ojn; tran!il!o, patr!in!o, mal!akr!a, ba!nan!arb!o 4ne 'ba!na!nar!bo(, ar tio estus malfa ile komprenebla5, lav!akv!o 4ne 'la!vak!vo(A5. !raktikan valoron la silabigado 'avas tiam, kiam oni bezonas dividi iun vorton inter du linioj. $e tio nepre evitu transporti solan gramatikan fina)on, pre ipe !n kaj !j

(. Ak)ento.
?k enton 'avas iam la anta*lasta silabo de la vorto; homo, krajono, )speranto, vokalo, facila, pomoj, hiera, anka 4ne 'pomoj, hiera, anka(, ar j kaj ne estas vokaloj5, )stonio, geografio, historio, apud 4ne 'apud(A5, malbona 4ne 'malbona(A5, ekiri 4ne 'ekiri(5. !re ipe 'ungaroj, e%oslovakoj kaj finnoj zorge atentu la ustan ak entadon, ar pro influo de sia gepatra lingvo ili tre emas ak enti la unuan silabon de la vorto 4'la hungaraj esperantistoj tutkore bonvenigas vin( anstata la hungaraj esperantistoj tutkore bonvenigas vin5. ?nka en la kunmetitaj vortoj ak enton 'avas la antalasta silabo de la tuta vorto; dompordo, buterpano 4ne 'buterpano(, kiel kelkaj diras5, kolorria 4ne 'kolorria(5, matenmano 4ne 'matenmano(5. "ed kiam estas ne ese aparte substreki la unuan vorton de la kunmeta)o, oni es epte transportas la ak enton al i, same kiel anka en la frazo oni ak entas tiun vorton, pri kiu oni volas spe iale atentigi; +atenmanon mi de iras, ne tagmanon. "ame e prefiksoj; /ru maldekstren, ne dekstren. 0i estas nia patro, ne bopatro.

+. Longe)o de la vokaloj.
Komparu la du e en la vorto vetero kaj vi trovas, ke ili ne estas egalaj; la dua, ak entata, estas pli longa ol la unua, senak enta. Tiel
12

estas pri iuj vokaloj @ la ak entataj estas longaj, la senak entaj estas mallongaj; makadami, honoro, murmuri, evaleto. !lue komparu a en la vortoj paro kaj parto kaj vi trovas, ke en paro i estas pli longa ol en parto. -a kazo estas tio, ke en paro post a estas nur unu konsonanto, sed en parto du konsonantoj. Kiam ak entatan vokalon sekvas neniu a nur unu konsonanto, i estas longa, sed kiam in sekvas du a pli multaj konsonantoj, i estas mallonga; poo 1 poto, kreto 1 kresto, nuko 1 nukso, viro 1 virto, kamforo 1 komforta, barako 1 barakti. Kiam unusilaba vorto finias per konsonanto, la vokalo estas mallonga; dum 4sed en dume estas longa u5, per 4sed pere5, min 4sed mia5. En la vorto unu amba vokaloj estas mallongaj, same en apud. 2atro estas elparolata de kelkaj kun longa, de aliaj kun mallonga a. #e elparolu la vokalojn tro longe kaj tire, anka ne tro mallonge, 'ake, sed sekvu la oran mezvojonA

1,. -ortklasoj.
-a lingvo konsistas el vortoj, kiuj dividias je 8 klasoj; 1. Su!stantivoj estas vortoj, kiuj respondas al la demando *kio i estasG+ kaj nomas objektojn, esta)ojn k.t.p.; lampo, maino, libro, hundo, birdo, homo, knabo, 3arlo, elektro, amo, libereco. -a substantivoj 'avas la fina)on !o. -a substantivoj siavi e dividias je komunaj nomoj kaj propraj nomoj. -a komunaj nomoj distingas ertan spe on de objektoj kaj esta)oj 4lampo, libro, floro, pomo, seo, homo, amo5, dum la propraj nomoj indikas unu solan, ertan objekton, lokon a esta)on kaj diferen igas in de iuj aliaj el la sama spe o 44amenhof, 2etro, 0ondon(o), 5ispanujo, )ropo, )speranto, la 6igra +aro, 0ongstrato, 0iteratura +ondo5. -a familiaj, personaj kaj lokaj nomoj estas kutime uzataj en ilia na ilingva formo 42rivat, 3alocsa&, -ean 7orge, +arta, 6apoli, 8allinn5. "ed interna ie konataj urbnomoj estas kutime esperantigataj 40ondono, 2ari o, *erlino5, same anka interna iaj personaj nomoj 49ndreo, -ohano, 5enriko, 9leksandro, 8eodoro5. B. -a adjektivoj respondas al la demando *kia i estasG+ kaj indikas kvaliton a e on; granda, bona, bela, varma, rua. $iuj adjektivoj 'avas la fina)on !a.

13

1. -a ver!oj respondas al la demando *kion i 4li, ,i k.t.p.5 farasG+ a *kio okazasG+ kaj esprimas agon a staton; skribas, dormis, manos, promenus, stari, venu, pluvas, estas. -a verboj 'avas la fina)ojn !as, !is, !os, !us, !i kaj !u. 3. -a pronomoj anstataas substantivojn kaj adjektivojn; mi, vi, li, i, i, ni, ili, tio, kiu, ia, nenia. D. Numeraloj; unu, du, tri, dek, cent, mil. H. -a adver!oj pre izigas verbojn, adjektivojn kaj aliajn adverbojn kaj indikas manieron, tempon, lokon, irkonstan on k.t.p.; bone, bele, frue, nokte, hiera, anka, supre, jes, ne. -a derivitaj adverboj 'avas la fina)on !e. 7. .repo/i)ioj estas uzeblaj nur kune kun substantivoj kaj pronomoj 4neniam memstare5 kaj indikas ilian rilaton al aliaj partoj de la frazo; sur (la tablo), en (la poo), ekster (la domo), super (la urbo), kun (mi). C. -a konjunk)ioj kunligas frazojn kaj frazpartojn; kaj, sed, nek ::: nek, a, kvankam, tamen, do, ar, ja, se, ol, u. 8. Interjek)ioj; ha. ho. he. fi. st. brr. mia, vo!vo. .

11. 0ajuskloj kaj minuskloj.

-a literoj dividias je minuskloj a malgrandaj literoj 4a, b, c, d:::5 kaj majuskloj a grandaj literoj 49, *, ;, <:::5.

Granda kome)litero estas u/ata1

1. En la komen o de iu memstara frazo; 0a vetero estas bela. B. En la propraj nomoj; -ulio *agh&, *udapest, 7rancujo, 9meriko, la *alta +aro, /nternacia )speranto!+u eo, 0iteratura +ondo, 2etro la =randa. 4!ovas ja trovii multaj grandaj kaj anka malgrandaj !etroj, sed ekzistas nur unu kun la nomo 2etro la =randa Irusa aroJ5. 2imarko1 -a popolnomoj 4franco, anglo, germano, svedo k.t.p.5 estas ne propraj, sed komunaj nomoj. Tial mankas kazo skribi ilin per granda komen litero. "ame iliaj adjektivaj formoj 4la itala lingvo, la norvega literaturo k.t.p.5 devas esti skribataj per minusklo. "ed la vorto )speranto estas kutime skribata per granda komen litero 4kvankam en multaj na iaj lingvoj oni skribas in
14

minuskle5, ar i estas ja propra nomo, same kiel 9msterdam, =oldsmith k.t.p. !or diferen igi in de la verbo esperi multaj uzas anka ian adjektivan kaj adverban formon majuskle 4la )speranta literaturo, ni parolas )sperante0 esperante signifas dum ni esperas5, sed iaj deriva)oj per la afiksoj estu kompreneble skribataj minuskle 4esperantisto, esperantigi, k.t.p.5. 1. !er granda komen litero oni personigas, idealigas, esprimas respekton; la 5omo, la >ra )poko, <io. Kelkfoje, pre ipe en leteroj, oni skribas anka la vorton vi per majusklo 4?i5, volante elmontri spe ialan respekton. 3. !er granda komen litero estas ofte skribataj la nomoj de la monatoj (-anuaro, 7ebruaro, +arto), sed multaj skribas ilin anka minuskle (januaro, februaro, marto). -a tagoj de la semajno estas iam skribataj per malgranda komen litero; dimano, lundo, mardo, k.t.p. D. Kutime anka la mallongigoj de la titoloj; doktoro kaj profesoro estas skribataj per granda komen litero; <!ro 4amenhof, 2rof: ;ollinson. "ed la mallongigoj de sinjoro (s!o a s!ro), sinjorino (s! ino), fralino (f!ino), samideano (s!ano), samideanino (s!anino), kamarado (k!do) kaj kamaradino (k!dino) estas kutime skribataj per minusklo. Kelkfoje, kiam oni volas elmontri spe ialan respekton, pre ipe e alparolo en leteroj, anka tiuj vortoj estas skribataj per granda komen litero, same kiel ?i.

3AS4O 1.
()lskribu aparte iujn substantivojn, adjektivojn k:t:p:.) Skeptika vila5anino Faljuna vilaanino venis al Foskvo. Kun granda intereso ,i rigardis la urbon kaj admiris la atomobilojn kaj tramojn, ar la unuan fojon en sia vivo ,i estis en granda urbo. /nteralie ,i vizitis anka la bestan ardenon, kie ,i vidis diversajn strangajn bestojn, kiajn ,i neniam antae vidis. Kiam ,i fine venis al loko, kie estis du irafoj kun longegaj koloj, ,i ne povis plu teni sin kaj ekkriis indigne; *Tio estas trompoA Tiaj bestoj ne povas ekzistiA+ !oste oni montris al ,i kamelon. Kiam la simpla maljunulino ekvidis tiun malbelan beston, si tuj ekkriis kolere; *Ko, tiuj komunistojA Kion ili faris el la evaloA+
15

6UA

LECIONO

1". Nedi ina artikolo.

#edifina artikolo en Esperanto ne ekzistas. :am per si mem la vortoj estas nedifinitaj; lampo L iu lampo, tablo L iu tablo, k.t.p. Kelkfoje tamen unu estas uzata kiel nedifina artikolo 4'@nu vidvino havis du filinojn( e Eamen'of5, sed tio ne estas imitinda, ar unu kiel numeralo indikas ja nombron, kaj dirante unu vidvino oni asertas, ke ne temas pri du a pli multaj vidvinoj, sed pri unu sola. -a uzado de unu kiel nedifina artikolo povas kazi e miskomprenojn; se vi diros 'mi havas unu bonan ed inon(, oni eble opinios, ke vi 'avas kelkajn edzinojn, el kiuj nur unu estas bona. "ed ja ne tio estis la inten oA 9iru tial tute simple mi havas bonan ed inon, ar estas ja memkompreneble, ke vi 'avas unu edzinon, ne du. Molante spe iale ak enti nedifinite on, oni uzas la nedifinan vorton iu; %iu dana samideano skribis al mi%, %)n iu ga eto mi trovis tre interesan artikolon%.

1#. 6i ina artikolo.

A7 -a difina artikolo 4la5 estas uzata; 1. Kiam temas pri io konata, difinita, por diferen igi in de iuj aliaj el la sama spe o; +i legas libronA la libro 4L tiu libro, kiun mi legas5 estas interesa: )n la ardeno 4L konata, erta ardeno5 sub mia fenestro kreskas multaj florojA la floroj 4L tiuj floroj, kiuj kreskas sub mia fenestro5 estas tre belaj: +i sidas e la tablo 4L erta, difinita tablo, mia tablo5 kaj skribas: 0i metis la manon 4L sian manon5 en la poon 4L sian po,on5: 0a itala lingvo 4L tiu lingvo, kiu estas enerale konata sub la nomo *itala+5 estas bela:
16

2imarko; Kiam kelkaj substantivoj sekvas unu la alian, ne estas ne ese ripeti la artikolon anta iu el ili, sed sufias, se in 'avas nur la unua; 0a libro, plumo kaj kajero kuas sur la tablo. "ed pro klare o oni povas ja anka diri; la libro, la plumo kaj la kajero. B. Kiam parolante pri io a iu oni eneraligas, t.e. pensas pri 8iuj el la sama spe o; 0a homo 4L iu 'omo5 havas du piedojn: 0a uisto 4L iu ,uisto5 riparas uojn kaj botojn: >ni diras, ke la vero 4L iu vero5 iam venkas: @ "ame en multnombro; 0a svedoj 4L iuj svedoj5 vivas en Bvedlando: 0a birdoj 4L iuj birdoj5 havas du flugilojn: 1. Kiam oni elas tuton de io; <onu al mi la kafon. 4L la tutan, la priparolitan a la montratan kafon5. 0a knabo manis la panon 4L la tutan a la priparolitan panon5. "ed kiam temas pri parto de io, artikolo ne estas uzata; <onu al mi kafon 4L iom da kafo5. Bur la stratoj iras homoj 4L nedifinita nombro da 'omoj5. 3. Kutime anta plej 9 adjektivo; 0i estas la plej bona homo en la tuta mondo. @ Kelkfoje anta plej 9 adver!o 4+argareto kantas la plej bele el iuj5, sed tio ne estas imitinda. :7 ?rtikolo ne estas uzata; 1. ?nta propraj nomoj. "ekve neniam 'la 3openhago, la )ropo, la 2etro, la )speranto(, sed simple; 3openhago, )ropo, 2etro, )speranto. Kun la nomoj de riveroj kaj montoj kelkaj tamen uzas artikolon; la <anubo, la 9lpoj. "ed tio estas evidente imitado de na ilingva kutimo. ?rtikolo ne estas uzata anka tiam, kiam anta la propra nomo trovias iu titolo a alia vorto, indikanta rangon a profesion 4sinjoro, sinjorino, fralino, doktoro, advokato, uisto, oforo k.t.p.5; Cu vi konas sinjorinon /sbr$cker 4ne 'la s!inon /sbr$cker(A5. )speranto estas kreita de <!ro 4amenhof 4ne 'de la <!ro 4:(A5. 2imarko; "ed kiam anta la propra nomo staras adjektivo, oni devas uzi artikolon; 0a bela Btockholm: 0a fama -ulio *agh&: 0a facila )speranto: 0a malnova )ropo: 0a blua <anubo. "ame; 0a urbo Btockholm: 0a rivero ?olga: 0a monto Binaj. Kaj anka; la *alta +aro, la 9ltaj 8atroj, la =randa @rso, k.t.p. B. ?nta la nomoj de la monatoj kaj semajnotagoj; 0a D!an de
17

novembro 4ne 'la novembro(A5. <imano 4ne 'la dimano(A5 estas la plej bona tago de la semajno. 1. Kiam oni enerale parolas pri la su!stan)oj kaj se/onoj; Etalo estas fleksebla, sed tono ne estas fleksebla: ?itro estas rompebla kaj travidebla: Bomero estas la plej varma kaj vintro estas la plej malvarma se ono: "ed oni povas diri anka la somero, la vintro k.t.p. 3. Kiam iu alia di ina vorto 4tiu, mia, via k.t.p.5 estas uzata; 8iu ambro 4ne 'la tiu( a 'tiu la ambro(5 estas bela: +ia patro 4ne 'la mia patro(5 estas maljuna. D. Kutime en li!rotitoloj; Ceoslovaka antologio: *ela -oe: 3rimo kaj puno: Btranga 5eredao: 8amen ofte artikolo estas u ataF 0a >ra Etuparo: 0a viro el 7rancujo: 0a junulino el Btorm&r: Kun la nomoj de organizoj k.s. oni kelkfoje uzas artikolon 4la 0igo de 6acioj5, sed tio ,ajnas deveni de la influo de na iaj lingvoj kaj estas pli logike uzi ilin kiel proprajn nomojn sen artikolo. 2imarko; -a artikolo ne estas superflua balasto, kiel eble opinias slavoj kaj aliaj, en kies gepatra lingvo i mankas, sed i estas nepre ne esa por la klare o kaj pre ize o de la esprimoj, al kiuj ia uzo a neuzo donas ofte tute alian sen on.

1$. 0al eli8a komer)isto.

(9tentu la u adon de la artikolo.) :una 'omo 4L iu juna 'omo5, kiu ne 'avis laboron 4L ian laboron5 en sia urbo, veturis al -ondono por seri 'elpon 4L ian 'elpon5 e sia paren o. -a paren o 4L tiu paren o, e kiu la junulo seris 'elpon5 donis al li kelkajn apelojn kaj konsilis al li stari sur la strato 4L strato en -ondono, do ertagrade difinita strato5 kaj vendi ilin. .oja, ke nun li povos iom perlabori, la junulo 4L tiu junulo, pri kiu ni parolas5 prenis la apelojn 4L tiujn apelojn, kiujn la paren o donis al li5 kaj iris kun ili al 'omplena strato 4L iu 'omplena strato5 kaj ekstaris en oportuna anguleto 4L iu oportuna anguleto5. En la vespero 4L en la sama vespero5 li revenis al la paren o, kaj tiu demandis; *#u, u vi multe vendisG+ @ *Ka+, malgaje respondis la junulo, *e unu apelon mi ne vendis+ @ *KialG $u vi al neniu proponisG Kion do vi faris dum la tuta tagoG+ @ *Fi tenis la apelojn
18

bone ka,ite en la korbo 4L en tiu korbo, kiun li kun'avis5, por ke la polvo 4L polvo enerale, a la polvo de la strato5 ne difektu ilin. "ed en la daro 4temas pri la daro de la tago5 de la tuta tago mi ne 'avis okazon 4L ian okazon5 proponi ilin al iu, ar iuj 'omoj, kiuj preteriris sur la strato 4L sur tiu strato, kie la junulo staris5, jam 'avis apelon 4L ian apelon5 sur la kapo 4L sia kapo5.+ 3AS4O ". (9lskribu artikolon tie, kie i estas necesa:) :i steko kun ungoj ?ngla komer isto kun nomo :o'n <ull vojais dum libertempo en Kispanujo. "ed ar li ne s ipovis 'ispanan lingvon, li ne povis paroli kun 'ispanoj, kaj tial li ofte 'avis malagrabla)ojn. En "evilla li iris en restora ion kaj mendis sian plej ,atatan mana)on @bifstekon kun fungoj. "ed kelnero ne komprenis lin. Tiam anglo ek'avis bonan ideon; li prenis paperon kaj krajonon, desegnis sur papero belan bovon kaj fungon kaj triumfe transdonis in al kelnero. Kelnero rigardis desegna)on, tuj komprenis deziron de anglo kaj foriris por plenumi in. "ed dum longa tempo li ne revenis. ?nglo atendis kaj atendis, lia stomako grumblis kaj li estis kolera kaj malfelia. >ine venis kelnero, ,vitante kaj peze spirante, kaj kun triumfa rideto sur vizao li transdonis al anglo @u bongustan bifstekon kun fungojG tute neA@ bileton al bovbatalo kaj grandan pluvombrelon. ?nglo rigardis malfelie bileton kaj pluvombrelon, ekkomprenis grandan valoron de interna ia lingvo, kaj kiam li revenis 'ejmen al ?nglujo, li tuj aetis al si Esperantan lernolibron.

1%. Aku/ativo a* la arto ekstermi ratojn.

Tiun i arton mi lernis en Kiruna trans la polusa irklo, kiam mi gvidis tie Esperantajn kursojn. -a infanoj instruis in al mi, kaj i estas tre simpla kaj fa ila @ per la Esperanta aku/ativo a *la
19

grava litero; N+. &erte vi komprenas la frazon La kato man5as la rato. "ed mi ne komprenas inA $ar i ne montras, kiu manas, u la kato a la rato0 kiu estas manata, u la rato a la kato. Tio nenion diras, ke ni komen as la frazon per la kato, ar en Esperanto la vortordo estas li!era kaj ne influas la sen on de la frazo. -a frazoj La kato estas !esto. :esto estas la kato. Estas !esto la kato. La kato !esto estas. :esto la kato estas. Estas la kato !esto. estas tute samsen aj, kvankam ilia vortordo ne estas egala1. Tial anka La kato man5as la rato kaj La rato man5as la kato

devas 'avi egalan sen on. Tio farias ebla per *la litero n+, kiu montras la )elon de la ago, al kiu a kio la ago estas direktita. "ekve; La kato man5as la ratoN. La ratoN man5as la kato. #un ni klare vidas, ke ili estas vere samsen aj, kvankam unu komen ias tie, kie la alia finias. En amba frazoj la kato estas tiu, kiu manas, kaj la rato estas manata 4dankN al 9ioA5. -a kato plenumas la agon, dum la rato estas la elo, la objekto de tiu ago. ?l la rato la ago estas direktita, kaj tion montras la litero n. #i signu tion per sagoj; La kato man5as la ratoN. La ratoN man5as la kato. En tiuj lingvoj, kie akuzativo ne ekzistas kaj kie la vortordo pro tio ne estas libera, la dua frazo 4la raton manas la kato5 devas esti
20

tradukata kun la sama vortordo kiel la unua 4la kato manas la raton5. !or tamen konservi la inversan vortordon, oni a pasivigas la verbon 4la rato estas manata de la kato5 a uzas irkaskribon 4la rato estas tiu, kiun la kato manas5. Tio montras, kian simple on, flekseble on kaj klare on de esprimoj la akuzativo ebligas kaj ke i estas grava avantao de Esperanto. !or ke la mananto kaj manato inter,anu siajn rolojn, oni nur bezonas ,ani la lokon de n; La katoN man5as la rato. La rato man5as la katoN. Tiamaniere mi klarigis la akuzativon al la infanoj en Kiruna, kaj poste mi kontrolis, u ili komprenas la aferon. /li respondis jene; *"e oni metas la literon n al la rato, tiam la kato manas kaj la rato estas manata0 se oni metas in al la kato, tiam la rato manas kaj la kato estas manata+. "e do vi volas ekstermi la ratojn en via domo, pendigu belan n sur ilia vosto, tiam la kato venos kaj formanos ilin iujn. "ed ne faru eraron kaj ne metu n sur la voston de la kato, ar tiam la ratoj venos kaj formanos vian belan katonA

1&. Su!jekto kaj o!jekto.

$iu vorto en la frazo 'avas sian spe ialan taskon, same kiel iu parto de la atomobilo. -a efan rolon ludas la verbo 4motoro5, irka kiu grupias la eteraj partoj de la frazo @ subjekto, objekto kaj aliaj. Su!jekto estas esta)o a objekto, kiu agas, kiu faras tion, kion la verbo esprimas, la o!jekto 4a rekta komplemento5 indikas tiun a tion, kiu estas la elo de la ago, al kiu la ago estas direktita. "e ekz. kato manas raton, la kato estas la aganto 4subjekto5, dum la rato estas la elo 4objekto5 de la ago (mani'. ?tentu bone tiun i gravan regulon; "ubjekto 'avas neniam la fina)on n, dum objekto iam 'avas in. E4;E0.LO<; 4subjekto diklitere, objekto klinlitere5; 4na!o batas hundo6. Urso ,atas mielo6. Leono 'avas fortaj6 dentoj6. =i skribis multaj6 leteroj6. 0i amas i6. Li ne komprenas tio6. -a normala vortordo estas; su!jekto O ver!o @ o!jekto 4+i
21

amas vin5. "ed la ordo de la vortoj povas esti anka tute mala, kiel ni jam vidis 4la raton manas la kato5. .uste en tiaj okazoj oni devas esti spe iale atentema kaj nepre elseri la subjekton kaj objektonA E4;E0.LO<; 4subjekto diklitere, objekto klinlitere5; Cokolado6 manas la kna!ino 4L Tio estas okolado, kion la knabino manas5. 5undo6 batas la kna!o 4L Tio estas 'undo, kiun la knabo batas5. +ultaj6 leteroj6 >i skribis 'odia. 0i6 amas >i. 8io6 mi ne komprenas. Tiel subjekto kiel objekto povas konsisti el nur unu vorto 4N4na!o trinkas akvonN5 a el tuta grupo da vortoj. ?iuj objektvortoj devas 'avi la fina)on n, ne sole unu el ili; 0ultaj diverslandaj esperantistoj vizitis la granda6 )speranta6 kongreso6 en "to k'olm.

3AS4O #.
(3orektu tiujn i fra ojn, substreku la verbojn kaj signu la subjekton kaj objekton per sago 1 la pinto de la sago montru al la objekto, la vosto al la subjekto)F Fia frato lernas Esperanto. -a fralino skribas letero. $u vi konas ,iG Pia patro 'avas du grandaj domoj. Kial vi ne salutis liG $ar mi ne vidis li. Kafo mi ne deziras, sed mi petas lakto. Kio diris la knaboG Tio ,i neis. Fi tute ne kredas, kio ,i diras. !renu krajono kaj skribu mallonga rakontoA Fi li vidis, sed li mi ne vidis. $u vi komprenis tio, kio mi dirisG

@@@@@@
1

')stas la kato bestoG( ne impresas kiel demando. $iuj demandoj devas komen ii per iu 9EF?#9? M6QT6 4kiuG kioG uG k.t.p.5, e kio la vortordo ne ,anias. 9o ne ')stas la kato bestoG(, sed u la kato estas bestoG

22

32IA

LECIONO

1'. -er!o kaj o!jekto.

Komparu la frazojn; Li tu>is la muroN. 4na!o portas se5oN. =i legas li!roN. kaj Li staris la muron. 4na!o sidas se5on. =i iras li!ron. #i vidas, ke la tri unuaj frazoj estas bonaj, dum la tri lastaj estas *malsanaj+. KialG $ar la ver!oj tuas, portas, legas kaj staras, sidas, iras ne estas egalaj. -a unuaj tri 'avas rektan objekton 4akuzativ(objekton; muron, seon, libron5, ar ili estas transitivaj0 la aliaj tri ne povas 'avi rektan objekton, ar ili estas netransitivaj. -a diferen o inter transitiva kaj netransitiva verbo estas tio, ke la ago de la transitiva verbo )elas iun a ion, estas direktita al iu a io, ekz. 2atrino vekis 2etron 4!etro estas la elo de la ago 'veki(5, sed la ago de la netransitiva verbo tian elon ne 'avas, ekz. 2etro vekiis. $ar la verboj staras, sidas, iras estas netransitivaj kaj ne povas 'avi rektan objekton, ni devas ,ani tiujn frazojn; 0i staras e la muro: 3nabo sidas sur seo: Ei iras kun libro. En ili mankas la akuzativa fina)o !n, ar e la muro, sur seo kaj kun libro ne estas rektaj objektoj.

4elkaj transitivaj ver!oj1

'avas 4mono#5, trinkas 4kafo#5, manas 4banano#5, skribas 4letero#5, parolas 4Esperanto#5, adas 4muziko#5, askultas 4radio#5, vidas 4filmo#5, rigardas 4bildo#5, komprenas 4nenio#5, k.t.p.
23

Netransitivaj ver!oj1
estas, sidas, staras, ku,as, iras, dormas, plaas, apartenas, ,ajnas, kreskas, vivas, loas, mortas, fartas, ploras, ridas, eraras, pluvas, neas, 'ajlas, degelas, brilas, k.t.p. #ur malgranda parto de la verboj estas netransitiva, dum la plej multaj estas transitivaj. ?tentu pre ipe tion, ke havas estas transitiva kaj 'avas sekve rektan objekton, dum estas estas netransitiva kaj neniam povas in 'avi. !lue en bona Esperanto oni diras ne 'apartenas min, plaas in, ajnis ilin(, sed apartenas al mi, plaas al i, ajnis al ili. En kelkaj malo taj okazoj oni tamen povas uzi rektan objekton anka kun netransitivaj verboj, nome kiam la verbo kaj objekto estas formitaj el la sama radiko a estas sen e paren aj; Ciu iru sian vojon: 8iel li vivis sian tutan vivon: 0i mortis gloran morton: Ei ploris krokodilajn larmojn:

2esumo.
-a rekta objekto de la transitivaj verboj 'avas la fina)on !n. -a subjekto 'avas in neniam. -a prepozi ioj 4al, kun, pri k.t.p.5 regas iam nominativon.

1(. Adjektivo.
-a adjektivo staras kutime anta la substantivo, kiu i rilatas 4bona patro5, sed en es eptaj okazoj povas stari anka post i 4patrino kara, lingvo internacia5 pre ipe en poezia stilo kaj kiam oni volas apartigi du adjektivojn 4la bela lingvo itala5. -a adjektivo devas kaze 4nominativo kaj akuzativo5 kaj nombre 4ununombro kaj multnombro5 akordi kun sia substantivo; *ona- patroj: +i vidis interesa6 filmo6: 9etu frea-6 pomo-6. ?nstata rua domo kaj verda domo, kie la vorto domo ripetias, oni povas pli mallonge diri rua kaj verda domoj. <omo-, ar temas ja pri du domoj, el kiuj unu estas rua, la alia estas verda. -a frazon rua kaj verda domo oni povus kompreni tiel, ke temas pri unu sola domo, kiu estas samtempe kaj rua kaj verda 4dukolora5. Hua kaj verda- domo- signifas; unu rua domo kaj kelkaj verdaj domoj.
24

"ame oni povas anstata acida lakto kaj acida kremo diri pli mallonge acida- lakto kaj kremo, por eviti ripetion de la vorto acida. -a multnombra acida- rilatas samtempe kaj al lakto kaj al kremo. -a esprimo acida lakto kaj kremo povus esti komprenata tiel, ke nur la lakto estas a ida, ne la kremo.

1+. La a

bro estas var a.

En la frazoj 0a ambro estas varma kaj 0a patro estas bona la adjektivoj 4varma, bona5 rilatas samtempe al la subjekto 4ambro, patro5 kaj verbo 4estas5. Tia adjektivo 'avas iam la saman nombron kiel la substantivo, al kiu i rilatas; 0a ambro estas varma: 0a ambro- estas varma-. "ed neniam i povas 'avi la fina)on !n, ar i ne estas objektoA ?tentu la diferen on inter la frazoj; Eiaj lipoj estas ruaj kaj; 0a koloro de iaj lipoj estas rua. En la unua okazo la multnombra rua- rilatas al lipoj, sed en la dua okazo la ununombra rua rilatas al koloro.

",. La kato estas besto.

En la sama maniero estas uzataj anka substantivoj; en la frazo; 0a kato estas besto la vorto besto rilatas samtempe al la subjekto 4kato5 kaj verbo 4estas5. ?nka tia substantivo devas nombre akordi kun la subjekto 4>slo estas urbo: /li estas lernanto-5, sed neniam povas 'avi akuzativan fina)on. -a netransitiva verbo esti entute ne povas 'avi rektan objekton. 6ni povas in image anstataigi per signo de egale o 4L5, kaj kompreneble la komponentoj ambaflanke de tiu signo devas esti egalaj. Kiam tia substantivo a adjektivo post estas rilatas al kelkaj subjektoj, i estas multnombra, kvankam la subjektoj mem estas ununombraj; 0ondono kaj 2ari o estas urbo-: 8ablo kaj seo estas meblo-: Ho o kaj lilio estas floro-: 0a libro kaj krajono estas flava-: )lefanto kaj leono estas forta-: "ame; 0a koloro- de la domo- estas rua kaj verda: Temas ja pri du koloroj, el kiuj unu estas rua, la alia estas verda.

"1. !stas kaj havas.

Komparu la frazojn 8io estas mia kato kaj +i havas kato6. En
25

amba trovias la vorto kato, sed i ne 'avas en ili la saman rolon. En +i havas katon la vorto kato6 estas objekto de la transitiva verbo havas, kaj tial 'avas la fina)on !n. "ed en 8io estas mia kato la vorto kato rilatas samtempe al la subjektoj tio kaj la netransitiva verbo estas kaj ne povas 'avi la fina)on !n, ar i ne estas objekto. E4;E0.LO<; +i havas frato6: 3arlo estas mia frato: 0a ambro havas kvar fenestroj6: 0a fenestroj de la ambro estas grandaj: -en estas mia skribmaino. Cu vi havas skribmaino6G Bvedlando havas bela6 efurbo6: Btockholm estas la sveda efurbo:

"". 0iaj gepatroj.

Fiaj gepatroj estas maljunaj kaj kadukaj. :am anta multaj jaroj mi forlasis ilin kaj la patrodomon 4L patran domon, domon de la patro5, kiu estas al iu 'omo la plej kara loko sur la tero. 9epost tiu tago mi tre malofte vidis ilin. "ed ofte miaj pensoj migras al ili, pre ipe en kristnaska vespero. Fiaj okuloj plenias per larmoj, kian mi pensas pri la karaj gemaljunuloj, kiuj sian tutan vivon dediis al la filoj kaj nun solaj malojas en la malplena nesto. Fiaj patro kaj patrino loas en #ordurbo. Tio estas malgranda, sed tre bela urbeto e la <alta Faro. En #ordurbo estas multaj belaj somerdomoj, ar i estas populara somerloko. "ed miaj gepatroj ne 'avas vilaon; ili estas malriaj kaj loas en malnova dometo e la arbarrando 4L rando de arbaro, arbara rando5. -a patro estas ,uisto kaj la patrino estas kudristino, a pli uste ili estis tiuj, ar pro la maljune o ili ne kapablas plu labori kaj vivas nur el la malmulto, kiun la filoj sendas al ili iumonate. Kaj el la espero ri evi maloftan leteron de siaj *infanoj+ kaj eble anka revidi ilin. "ed la *infanoj+ estas jam delonge plenkreskaj, 'avas siajn proprajn familiojn, al kiuj ili devas dedii sian tutan atenton kaj laborpovon. -a amplenaj, sulkaj 4L sulkoplenaj5 vizaoj de la karaj gemaljunuloj restos iam en mia memoro.

3AS4O $.
(3orektu la erarojn en tiu i rakonto, substreku la transitivajn kaj irkastreku la netransitivajn verbojn)F

26

?u la negroj Aavas nigraj larmojB !etro estas inteligenta knabo. En la lernejo li lernas anka Esperanto kaj ofte li skribas leteroj en tiu lingvo al infanoj en fremdaj landoj. Kaj kiam li ri evas longa respondo, li estas tre felia. >oje li ri evis longa letero de sia nigra amiko el ?friko. -i malfermis la letero kaj trovis sur i kelkaj nigraj inkmakuloj. !etro iris al sia patrino, montris al ,i la makuloj kaj diris; *!anjo, mia nigra amiko estas tre malfelia, ar li ploris, kiam li skribis tiu i letero al mi. :en, sur la letero estas liaj larmojA+

27

4-A2A LECIONO

"#. La konsisto de la vortoj.

-a vorto maljunulo konsistas el 3 partoj; mal, jun, ul, o. -a plej grava el ili, sen kiu la vorto ne estas ebla, estas jun. .i estas la radiko. ?nta la radiko estas mal!. .i estas pre ikso. -a aliaj prefiksoj; bo!, dis!, ek!, eks!, ge!, mis!, pra!, re!, fi!. !ost la radiko estas !ul!. .i estas su ikso. -a aliaj sufiksoj; !a!, !ad!, !a!, !an!, !ar!, !ebl!, !ec!, !eg!, !em!, !estr!, !et!, !id!, !ig!, !i!, !il!, !in!, !ind!, !ing!, !ism!, !ist!, !obl!, !on!, !op!, !uj!, !um!, !j!, !nj!. -a prefiksoj kaj sufiksoj nomias per komuna nomo a iksoj kaj ludas tre gravan rolon, ar per ili oni povas devenigi a derivi senliman nombron da novaj vortoj kun memstara signifo. Tio nomias derivado. En la fino de la vorto maljunulo trovias la litero o. .i estas gramatika inaCo. #ur la substantivoj 4!o5, adjektivoj 4!a5, verboj 4!as, !is, !os, !us, !i, !u5 kaj derivitaj adverboj 4!e5 'avas spe ialan gramatikan fina)on, sen kiu ili ne estas uzeblaj. -a eteraj vortoj 4pronomoj, numeraloj, originaj adverboj, prepozi ioj, konjunk ioj kaj interjek ioj5 gramatikan fina)on ne 'avas kaj estas uzataj kiel puraj radikoj.

3AS4O %.
(<ispartigu la subajn vortojn je prefiksoj, radikoj, sufiksoj kaj gramatikaj finaoj kaj traduku ilin al via gepatra lingvo)F patro, patrino, gefratoj, bofilino, meblisto, tranilo, bonega, laborema, ladinda, malbone o, malgrandigi, trinka)o,
28

manebla, arbareto, geurbanoj, plumingo, knabao, diskuri, ekiras, revenu, dispartigis, kompreneble o, 'undidino, malsanulejo, ku,emulo.

"$. La karaktero de la radikoj.

Ekzistas teorio, ke tiuj radikoj, kiuj ne estas uzeblaj sen gramatika fina)o 4ekz. cigar, jun, skrib5 per si mem estas nek substantivoj, nek adjektivoj, nek verboj, sed farias tiuj nur post almeto de kon erna fina)o. Kiam ni almetas al ili la fina)on !o, ili farias substantivoj (cigaro, juno, skribo), kun !a ili estas adjektivoj (cigara, juna, skriba), kun !e adverboj (cigare, june, skribe) kaj kun verba fina)o ili farias verboj. "ed tiu i teorio apartigus Esperanton de iuj aliaj lingvoj, kie iu radiko 'avas ertan karakteron, kaj pro tio senbezone malfa iligus ian lernadon kaj uzadon. .i kontraas anka nian lingvo(senton; adante a vidante la radikon cigar, ni ne pensas pri kvalito, ago a maniero, sed anta niaj okuloj klare prezentias konkreta objekto0 la radiko jun elvokas en ni tuj klaran imagon pri erta kvalito kaj skrib impresas nin sendube kiel ago. Kaj laste @ anka la praktika lingvo(uzo, pre ipe la derivado, kontraas tiun i 'ipotezon; la substantivaj kaj adjektivaj radikoj estas nur malofte uzeblaj kun verba fina)o, kaj ni 'avas afiksojn, kiuj povas esti uzataj nur kun substantivoj (bo!, ge!, eks!, !ano, !jo, !njo, !estro, !ido, !ino, !aro, !ero, !ingo, !ujo), nur kun verboj (dis!, mis!, ek!, re!, !ado, !ilo, !ema, !ebla, !inda) a kun adjektivoj (!eco, !ulo).

"%. "atro, patra, patre.

!er simpla inter,ano de gramatika fina)o oni povas transporti la vortojn el unu vortklaso en alian, kiel okazas anka en la na iaj lingvoj, kvankam ne tiel regule kiel en Esperanto. Tiamaniere oni povas el iu substantivo devenigi adjektivojn 4per la fina)o !a5 kaj adverbojn 4!e5; patro 1 patra 1 patreA homo 1 homa 1 homeA knabo 1 knaba 1 knabeA letero 1 letera 1 letereA ipo 1 ipa 1 ipeA buo 1 bua 1 bueA maino 1 maina 1 maineA telegrafo 1 telegrafa 1 telegrafe, k.t.p.

"&. Ek/er)o.
29

En la patra domo 4L domo de la patro5 mi pasigis miajn plej feliajn jarojn. En la instruisto Ernesto trovis vere patran amikon 4L amikon, egalan al patro5. -a instruisto zorgis patre 4L en patra maniero, kiel patro5 pri Ernesto. 9um longa tempo ili staris anta la doma pordo 4L pordo de la domo5. Kunda bojado 4L bojado de 'undo a 'undoj5 adiis tra la vilao. -i estas 'unde fidela 4L fidela kiel 'undo5 al sia edzino. /nka makulo 4L makulo de inko5 estas sur la papero. $u vi skribis la leteron inke 4L per inko5 a krajone 4L per krajono5G -a atomobila veturo 4L veturo per atomobilo5 estis tre la iga. #i veturis atomobile 4L per atomobilo5 de Tallinn al Qiga. :en estas via 'ejma tasko 4L tasko por la 'ejmo5A 9um la tuta tago ,i sidis 'ejme 4L en la 'ejmo5 kaj laboris. $u vi apartenas al iu Esperanta klubo 4L klubo de Esperanto5G #i parolas Esperante 4L en Esperanto5.

"'. 4unmetitaj vortoj.

Kunmetitaj vortoj estas formataj per simpla kunmetado de radikoj, e kio la efa vorto lokias en la fino. Kunmetante la radikojn benk kaj pied, ni ri evas la kunmeta)ojn benkpiedo kaj piedbenko, kiuj kompreneble tute ne estas egalaj. *enkpiedo signifas; piedo, kiu estas karakterizata per benko, kiu apartenas al benko 4L benka piedo a piedo de benko5. "ed piedbenko signifas; benko, kiu estas karakterizata per piedo, kiu estas difinita por piedoj 4L pieda benko a benko por piedoj5. !or eviti malustajn kaj miskomprenigajn kunmeta)ojn, oni devas do bone atenti, ke la efa vorto troviu iam en la fino de la kunmeta)o. 6kaze de dubo analizu la vortojn, apartigante la radikojn kaj provizante ilin per la fina)oj, kiuj estas ne esaj por kompreni la esprimon. Tiam vi tuj vidas, kiu vorto estas la efa kaj kiu estas ak esora. "e vi ne povas elekti ekz. inter foliarbo kaj arbfolio, dispartigu ilin amba kaj la rezultato estos; foliarbo L folia arbo, arbo kun folioj0 arbofolio L arba folio, folio de arbo. E4;E0.LO<1 dompordo L doma pordo, pordo de domo0 igarstumpo L igara stumpo, stumpo de igaro0 fabriklaboristo L fabrika laboristo, laboristo de fabriko0 stratangulo L strata angulo, angulo de strato0 skribma,ino @ skriba ma,ino, ma,ino por skribi0 vetkuri L vete kuri0 finlegi L legi is fino0 'omplena L plena de 'omoj0 altkreska L de alta kresko0 griz'ara L kun
30

grizaj 'aroj0 nudpieda L kun nudaj piedoj0 frumatene L frue matene0 bonvolu L bone volu0 sukerpe o L sukera pe o, pe o de 4da5 sukero0 pe sukero L pe a sukero0 'ejmlando L 'ejma lando, lando de la 'ejmo. $e kunmeto de ertaj radikoj povas amasii tro multaj konsonantoj, kiujn estas malfa ile a preska neeble eldiri; ambrpordo, tondrkrako, nigrhara. En tia okazo oni en,ovas tagan gramatikan fina)on; ambr>pordo, tondr>krako, vitr>pordo, man>tablo, dorm>ambro, fenestr>kadro, nigr9hara, ne)blanka, paf/preta. "ed tian 'elpvokalon uzu nur e vera bezono kaj forlasu in, kiam i ne estas ne esa. 9o ne diru dom>pordo, buter>pano, maten>mano, sed pli simple kaj mallonge dompordo, buterpano, matenmano. "ame longtempe kaj kelkfoje estas pli bonaj ol long9tempe kaj kelk9foje. Kelkfoje la kunmetitaj vortoj farias tro longaj 4fervojkonduktoro, parlamentpre idanto, redakcisekretario5, malfa ile kompreneblaj 4monujenhavo5 a e miskomprenigaj 4altondo, evale5. En tia okazo estas bone apartigi la radikojn per streketo a @ ankora pli bone @ skribi ilin aparte; fervoj!konduktoro a fervoja konduktoro, parlament!pre idanto a parlamenta pre idanto, redakcia sekretario, monuj!enhavo a enhavo de (la) monujo, alt!ondo a alta ondo 4altondo L al(tondo50 e!vale a e la valo 4evale signifas; kiel evaloA5. "ame vitra pordo estas pli bona ol vitropordo, urba biblioteko estas pli bona ol urb(o)biblioteko, printempa vetero estas pli bona ol printempvetero, k.t.p. Entute evitu uzi tro multajn kunmeta)ojn kaj preferu simplajn vortojn, per kio la stilo farias pli malpeza, gra ia kaj fa ile komprenebla. -a kunmeta)oj me nokto, me somero, centjaro, miljaro kaj piednuda, kiujn oni kelkfoje renkontas, ne estas regulaj. 9evus esti; noktome o 4L nokta mezo, mezo de la nokto5, somerme o 4L somera mezo, mezo de somero5, jarcento 4L jara ento, ento da jaroj5, jarmilo 4L jara milo, milo da jaroj5, nudpieda 4L kun nudaj piedoj5. Kelkfoje kunmetitaj vortoj 'avas tute spe ialan, propran sen on, kiu ne estas egala al la analizaj formoj; ne iu urba domo a domo de urbo 4L domo, kiu trovias en urbo a apartenas al urbo5 estas urb(o)domo0 >innlando estas sendube parto de la mondo, sed tute ne mondparto 4L kontinento50 liberan tempon oni 'avas ja iam, kiam oni ne estas okupita per io, sed libertempon oni ri evas nur unu
31

fojon jare0 k.t.p.

3AS4O &.
(3unmetu la diklitere presitajn esprimojn.) Kutime era vojo estas pli rekta ol landa vojo. -a nomoj de la kvin partoj de la mondo estas; Eropo, ?meriko, ?zio, ?friko kaj ?stralio. -a 'undo estas besto kun kvar piedoj. Fia patrino kudras per kudra ma>ino. Fia frato dona is al mi por la tago de mia naski5o belan tran8ilon de papero. $u vi ,atas kapti i>ojnG Rnu parto de la ur!o en Tallinn estas nomata Mosto de Kato. La tago de mia nomo estas la 18(an de januaro. La anoj de la nordaj landoj estas kutime kun !londaj Aaroj sed multaj el ili estas anka kun !runaj Aaroj kaj e kun nigraj Aaroj. $e la strata angulo estas vendejo de ta!ako.

32

4-INA

LECIONO

"(. !stas var e.

Kiam el la frazo 0a vetero estas varma, kie la vorto varma samtempe rilatas al la subjekto 4vetero5 kaj al la verbo 4estas5, oni forigas la subjekton, la rolo de la vorto varma farias alia, kaj i ek'avas anka alian fina)on; )stas varm). Tiu i ,ano okazas pro tio, ke nun la vorto varma rilatas nur al la verbo, ar subjekto mankas, kaj adjektivo ne povas rilati al ver!o. Tial oni devas la adjektivon adverbigi. En kelkaj lingvoj oni uzas en tia okazo *formalan subjekton+ 4il est chaud fran e, es ist Iarm germane, det "r varmt svede5, sed io simila en Esperanto ne estas ebla. E4;E0.LO<; Tio estas bon?. Estas bonE. <onE. -a libro estas interes?. Estas interesE. /nteresE. -a ambro estas varm?. Tie i estas varmE 4tie i estas ne subjekto, sed montras lokon5. 2imarko; 6ni ne povas diri 8io estas bone sed oni devas elekti inter 8io estas bon9 kaj; )stas bon).

"+. Adver!o.
"ame estas pri la frazoj; Eia kanto estas bela kaj; Ei kantas bele. En la unua frazo bela rilatas samtempe al la verbo kaj subjekto, en la dua bele rilatas nur al la verbo. Tial ne; Ei kantas bela, sed; Ei kantas bel). -a diferen o inter adjektivo kaj adverbo estas do tio, ke adjektivo povas rilati nur al substantivo 4a al substantivo kaj verbo samtempe5, dum adverbo rilatas al verbo, kion aludas anka ia nomo 4latine ad O verbum L al O verbo5. -a adverboj respondas al la demando; kielG E4;E0.LO<; -a aeroplano flugas rapide kaj alte. -a flugo de la aeroplano estas rapida kaj alta. -a infano dormas profunde.
33

-a dormo de la infanoj estas profunda. -a junulo parolis entile. -a parolo de la junulo estis entila. #e parolu tiel 4a tiom5 lateA Mia parolo estas tro lata. Krom al verbo, adverbo povas rilati anka al adjektivo a al alia adverbo; 9nta kelkaj semajnoj i estis grav) malsana: 2ro la sorto de sia ed o i estis profund) malfelia: 8io estas tut) bona. +ia onklino estas mort) malsana: -an 3iepura kantas eksterordinar) bele: ?i faris vian taskon ladinde bone: 8ut) vere, respondis la viro:

3AS4O '.
(*onvolu aldoni la mankantajn finaojn.) ?nta kelkaj tagoj mi fartis malbonS, ar mi estis malsanS, sed nun mi fartas denovS bonegS. !arolu iam latS, kuraS, kaj elegantSA Estas tre agrablS, kiam dum vintro en la ambro estas varmS. Ko, kiel belS estas tie iA Qajdi sur leono estas danerS. Estas bonS, ke vi venis. :en mallongS lia 'istorio; li naskiis, suferis kaj mortis. -i mortis subitS. <elS kanto ne estas longS, diras pravS la estonoj. -a italoj parolas italS kaj la 'ispanoj parolas 'ispanS. Esperanto estas belS kiam oni in belS parolas. <onS ridas tiu, kiu lastS ridas. Tion ni s ias bonSA Ko, kiel bonS vi estasA #e estas gravSA

A43I-A< .A23ICI.O< #,. #anto, #into, #onto.

-a esprimo tiu, kiu dormas estas tro longa kaj nepraktika. Tial ni diras pli simple dormanto 4L dormOanto5. Fan?nto L tiu, kiu manas. !romen?nto L tiu, kiu promenas. "krib?nto L tiu, kiu skribas. !arol?nto L tiu, kiu parolas. <ormanto estas do persono, kiu ku,as en la lito kaj ronkas. +ananto sidas e la tablo kaj enbu,igas mana)on. 2romenanto movias malrapide en parko a sur strato. Bkribanto kondukas plumon a krajonon sur papero. -a fina)o de la parti ipo estas !ant! 4dorm O ant O o5, en kiu ni
34

rekonas la vokalon de la estanta tempo de la verboj 4a; dorm9s, skrib9s5. "ekve tiuj i parti ipoj rilatas al la estanta tempo. "ed ar la verboj 'avas anka pasintan kaj venontan tempon, ekzistas kompreneble anka kon ernaj parti ipoj, formataj per inter,ano de la priparolita !a! per !i! 4dorm/s, skrib/s5 a !o! 4dorm>s, skrib>s5.

.asinta tempo1
9orm/nto L tiu, kiu dormis. Fan/nto L tiu, kiu manis. !romen/nto L tiu, kiu promenis. !arol/nto L tiu, kiu parolis. 9orminto estas persono, kiu jam vekiis. Faninto estas sata kaj kontenta, dum promeninto estas la a kaj malsata. !arolinto jam finis sian paroladon kaj askultas nun la aliajn parol?ntojn.

-enonta tempo1
9orm6nto L tiu, kiu dormos. Moja6nto L tiu, kiu vojaos. Fort6nto L tiu, kiu mortos. 9ormonto estas persono, kiu os edas kaj preparas sin por enlitio. Mojaonto pakas siajn valizojn, pripensas la vojaplanon kaj provizas sin per la ne esa mono. Fortonto estas senespere malsana, povas kiam ajn atendi la morton kaj skribas sian testamenton, dum la mort?nto agonias kaj la mortinto jam estas malvarma a ku,as en la tombo. 2imarko 1; $ar sidanto, amanto k.t.p. jam per si mem indikas personon, la personiga sufikso !ulo estas en ili superflua. Tial neniam 'sidantulo, lernantulino(, sed simple sidanto, lernantino. 2imarko "; "ame kiel venanto kaj irinto, anka pasinto, estanto kaj estonto indikas personon, ne tempon, kvankam ili estas uzataj anka en la lasta signifo. !li ustaj estas la formoj pasinta, estanta, estonta (venonta) tempo, a pli mallonge pasinteco, estanteco, estonteco. "ed ar tiuj formoj estas iom pezaj, preferindaj estas pasinto, estanto, venonto @ miskompreno ja ne povas okazi. 2imarko #; -a diferen o inter tradukanto kaj tradukisto estas tio, ke tradukanto okupas sin nur okaze uste nun pri tradukado, dum tradukisto estas profesiulo. "ame granda estas la diferen o
35

inter skribanto kaj skribisto, verkanto kaj verkisto k.t.p. Estas do eraro diri 'la verkisto de la libro(, ar tio signifus, ke lia profesio estis verki tiun unu solan libronA .usta estas; la verkinto 4L tiu, kiu verkis5 de la libro. 2imarko $; $ar lernanto, petinto k.t.p. estas substantivoj, ili ne povas 'avi akuzativ(objekton. 9o ne 'lernanto )speranton, petinto monon(, sed; lernanto de )speranto, petinto de 4a pri5 mono, kredanto je <io0 k. t. p.

#1. #anta, #inta, #onta.

?nstataigante la substantivan fina)on !o per la adjektiva !a ni ek'avas adjektivajn parti ipojn, kiuj estas egalaj al la ordinaraj adjektivoj (granda, bela, varma); grand9 hundo, dormant9 hundo 4L 'undo, kiu dormas50 mortinta- kato- 4L katoj, kiuj mortis50 venonta tempo 4L tempo, kiu venos5, k.t.p. "ame kiel la ordinaraj adjektivoj, anka la parti ipoj devas kaze kaj nombre akordi kun sia efvorto; 2asinta somero estis tre varma: 0a falinta- pomo- kuas sur la tero: 6e timu bojanta-6 hundo-6, ar ili ne mordas.

4UN0E3I3A< 3E0.O< 6E LA -E2:O #". estas #inta.

-a frazo 0a kato estas malsana 4ki?G @ malsana5 estas la la formo plene egala al 0a kato estas mortinta 4ki? @ mortint?5. "ekve la vorto mortinta indikas staton de la kato, dum en la frazo; 0a kato mortis la vorto mortis indikas agon. Tio estas la efa diferen o inter la simplaj kaj kunmetitaj tempoj de la verbo. Komparu la frazojn +i skribis leteron kaj +i estas skribinta leteron. -a unua, kun la simpla verbo, ne montras, ke mi inis la leteron, dum la dua, kun la parti ipo, faras tion. "ekve estas !inta indikas finitan agon 4per ekton5, dum !is povas esprimi anka nefinitan, interrompitan agon 4imper ekton5. "ed ar la parti ipaj formoj estas iom pezaj, oni kutime evitas ilin kaj uzas simplajn formojn anka e finita ago, kiam danero por miskompreno ne ekzistas. Krome atentu, ke la simplaj verbformoj 4venis, manis5 povas kune kun iu pre iziga komplemento 4hiera, anta unu horo, us
36

k.t.p.5 esprimi anka la tempon de la ago, dum estas !inta nur enerale konstatas, ke la ago jam okazis 4kiam, tio ne gravas5. Krom estas !inta trovias kompreneble anka la formoj estis !inta kaj estos !inta, kies diferen o estas esprimata per la fina)oj de la verbo esti; )st9s skribinta signifas, ke nun, kiam ni priparolas tion, la ago jam okazis kaj estas finita0 est/s skribinta @ jam anta* erta tempo la ago estis finita0 estos skribinta @ la ago estos finita post erta tempo. #i revenu al la kato; 0a kato estas mortinta @ nun la kato ne vivas plu. -am hiera la kato estis mortinta @ jam 'iera i ne vivis plu. +orga la kato estos mortinta @ nun i ankora vivas, sed morga i ne vivos plu. 5avi ne estas 'elpverbo en Esperanto kaj i ne estas uzebla por formado de kunmetitaj tempoj. "ekve neniam 'havas skribinta( a io similaA 5avi en'avas iam la ideon de posedo, aparteno 4mi havas bildon @ mi posedas bildon, la bildo apartenas al mi5. "ame neebla kiel 'mi havas malsana( estas anka 'mi havas skribinta(A E4;E2CO Fia onklino estas tre malsana, kaj la kura isto estas jam perdinta ian esperon pri ,ia resanio. ?nkora ,i ne estas mortinta, kvankam jam 'iera vespere ni forte timis, ke eble matene ,i estos mortinta. 6ni diras, ke jam anta kelkaj semajnoj ,i estis farinta sian testamenton, ar ,i estis aludinta tion al mia patrino.

##. estas #anta.

-a diferen o inter mi manas kaj mi estas mananta estas tio, ke la unua esprimas agon, la dua @ staton. 3ia mi estasG +ananta: "amtempe la parti ipa formo forte pre izigas la tempon, en'avante la ideon *uste nun+. En la sama maniero diferen as inter si manis kaj estis mananta, manos kaj estos mananta. E4;E2CO Fi estis uste mananta, kiam venis mia bona amiko. *Ko, iam vi estas mananta, kiam mi vin vizitasA+ li diris ,er e. *"ed la venontan fojon mi venos je alia tempo, kaj tiam vi erte
37

ne estos mananta. !ardonu do, ke mi iam mal'elpas vian tagmanonA+

#$. estas #onta.

Kompreneble anka li fumos kaj li estas fumonta ne 'avas la saman sen on. 0i fumos povas rilati al iu ajn tempo de estonte o, sed li estas fumonta en'avas la ideon DtujE. -a eteraj formoj; hiera li estis fumonta 4L estis preta por fumi5, morga li estos fumonta 4L estos preta por fumi5.

E4;E2CO Tiu domao, kiun vi tie vidas kaj kiu estas tute disfalonta, estis en la sama stato jam anta tridek jaroj. :am tiam i estis disfalonta, kiam mi estis malgranda knabo, kaj eble i estos en la sama stato ankora post dudek jaroj kaj e tiam ankora estos disfalonta, sed ne disfalinta.

#%. .re ikso1

al#F

kiu estas uzebla kun iaj radikoj 4kiam nur permesas la sen o5 kaj ne influas ilian karakteron 4el adjektivoj i devenigas adjektivojn, el verboj @ verbojn, k.t.p.5, esprimas rektan malon, kontraon; bona 1 malbonaA ami 1 malamiA frue 1 malfrueA anta 1 malantaA paco 1 malpaco. +al! estas la plej produktiva kaj ofte uzata afikso, kiu grave fa iligas la lernadon kaj uzadon de la lingvo. ?tentu, ke mal! per si mem ne en'avas la ideon *malbona+, kiel la respektivaj prefiksoj de na iaj lingvoj; malvarma ne signifas *malbone varma+ a *malmulte varma+, sed estas simple rekta kontrao de varma.

#&. #et# kaj #eg#F

kiuj estas rektaj maloj unu al la alia 4!et! malgrandigas, !eg! grandigas5, estas anka uzeblaj kun iaj radikoj, ne influante ilian karakteron; urbeto 4L tre malgranda urbo5 @ urbego 4L tre granda urbo50 varmeta 1 varmegaA beleta 1 belegaA rideti 1 ridegiA treegeA iomete 4L tre malmulte5. !et! en'avas anka la karesan nuan on; patrineto, mia kara patrinetoA frateto, hundeto, evaleto k.t.p.
38

!eg( estas komparebla kun tre, sed esprimas ankora pli fortan grandigon; tre granda 1 grandegaA tre varma 1 varmega. :en la diversaj gradoj de la vorto varma; varmega tre varma varmeta varma malvarmeta malvarma tre malvarma malvarmega

39

SESA

LECIONO

#'. Skemo pri la kunmetitaj tempoj de la ver!o.

#i diru, ke mi trinkas kafon iutage je la C(a matene. "ekve; Ciutage je la J!a mi est9s trink>nta kafon je la K!a mi est9s trink9nta kafon je la L!a mi est9s trink/nta kafon je la J!a mi est/s trink>nta kafon je la K!a mi est/s trink9nta kafon je la L!a mi est/s trink/nta kafon

5iera

+orga je la J!a mi est>s trink>nta kafon je la K!a mi est>s trink9nta kafon je la L!a mi est>s trink/nta kafon >aru tian tabelon anka en via gepatra lingvoA

#(. 0allongigado de ra/oj.

9um la kunmetitaj verbformoj kiel tro pezaj estas malofte uzataj kaj kutime anstataigataj per simplaj verboj, la parti ipoj estas tamen tre praktikaj kaj utilaj, kiam ili servas por mallongigi frazojn kaj esprimojn; 0a knabo, kiu staras tie, ploras M 0a knabo, staranta tie, ploras: 0a viro, kiu venis hiera, estas mia frato M 0a viro, veninta hiera, estas mia frato: 0a atomobilo, kiu veturos al 2raha, staras ankora en la garao M 0a atomobilo, veturonta al 2raha, staras ankora en la garao: Cu vi vidis la motorbiciklon, kiu pasis tie i anta unu horoG M Cu vi vidis la motorbiciklo6, pasinta6 tie i anta unu horoG >ni devas savi homon, kiu dronas M >ni devas savi dronanta6 homo6 (a; homo6 dronanta6): -en estas la viro, kiu helpos min M -en estas la viro, helponta min (a; min helponta):

40

"ed atentu bone, ke ne estas eble mallongigi frazojn de tipo; -en estas la viro, kiu6 mi helpos 4kiu6 estas akuzativ(objektoA5. Tia frazo devas resti sen,ana, ar komplementa frazo povas esti mallongigata nur tiam, kiam kiu estas subjekto.

#+. #ante.
?nkora pli praktikaj kaj uzindaj estas la adverbaj parti ipoj 4kun la fina)o !e5, kiuj indikas la rilaton 4tempo, maniero, kazo5 inter la parti ipo kaj la efverbo. !er ili oni povas en gra ia maniero mallongigi multajn esprimojn kaj igi la stilon malpeza kaj eleganta. ?nstata la tro pezaj dum mi dormis, mi sonis a dum la dorm(ad)o mi sonis ni do diru prefere; dormante mi sonis. -a fina)o !ante en'avas sekve la ideon 'dum( kaj indikas, ke amba agoj 4tie i la dormado kaj sonado5 okazas samtempe. E4;E0.LO<; 3isante (M kiam a dum ,i kisis5 ,i fermis la okulojn. Komen ante la lernadon, mia frato estis nur sesjara. "idante en kafejo ili ludis sakon. Kantante mar,as la soldatoj. -a evaloj dormas starante. ?tendante vian baldaan respondon, mi kore salutas vin. #e atendante li eniris. 2imarko 1; -a e(formoj de la parti ipoj, same kiel iuj adverboj, estas kompreneble senpersonaj. Tial io simila al 'mi starante( ne estas ebla. 2imarko "; ?dverba parti ipo estas uzebla nur tiam, kiam la parti ipo kaj verbo rilatas al sama persono. "ed frazoj, similaj al li venis, kiam mi dormis, kie la verboj rilatas al malsamaj personoj, ne estas mallongigeblaj 4ne 'li venis mi skribante(A5.

$,. #inte.
-a frazon 2ost kiam 3arlo vekiis, li tuj eklaboris oni povas mallongigi je vekiinte 3arlo tuj eklaboris, kiu estas evidente multe pli gra ia kaj eleganta. !inte signifas 'post kiam !is( kaj i estas uzata, kiam la ago, kiun esprimas la parti ipo, okazas anta tiu de la verbo; unue Karlo vekiis kaj poste li eklaboris. Kaj laborinte 3arlo ripo is signifas, ke unue li laboris kaj poste li ripozis. E4;E0.LO<; Qi evinte de la patro kvin entimojn, !alo iris
41

en vendejon por aeti okoladon. <i iklinte dum kelkaj 'oroj, ili ripozis kaj manis. -erninte siajn taskojn, la infanoj ekludis. Meninte 'ejmen, li trovis sian edzinon morte malsana. -i 'altis, ne atinginte la elon.

$1. #onte.
+anonte li trinkis glason da lakto signifas; anta ol mani 4a; anta la manIadJo5 li trinkis glason da lakto. "ekve unue li trinkis kaj poste li manis. -a sen o estas do tute mala al !inte; +aninte li trinkis glason da lakto L post la mano li trinkis. E4;E0.LO<; Elironte li prenis sian apelon kaj bastonon. 9ormonte oni malvestas sin. Fortonte la riulino testamentis sian tutan 'ava)on al Esperanto. Mojaonte ,i aetis grandan valizon. Enironte privatan ambron oni kutimas frapi. -aboronte li surmetis siajn laborvestojn.

$". 0ia unua skiado.

Fultajn dimanojn mi estas pasiginta en la bela #orvegujo, sed tiu februara dimano, pri kiu mi nun estas rakontonta, estas la plej arma kaj interesa, kiun mi estas iam 'avinta. Fatene ni vekiis frue. Mestinte nin per spe ialaj skivestoj, ni ekveturis per ato 4L atomobilo5 al la montaro 4t. e. ni unue vestis nin kaj poste ekveturis0 se ni dirus vestante, tio signifus, ke ni samtempe vestis kaj ekveturis5. Estis bela vintra vetero. #okte estis falinta fre,a neo 4la neo jam ku,is sur la tero0 fal6nta signifus, ke neos nur la venontan nokton5, brilanta 4L kiu brilis5 en la radioj de la suno 4la neo brilis dum nia veturado, bril/nta signifus, ke la neo brilis anta nia ekvojao, kaj nun ne brilis5. #i estis tre feliaj, ar nun estis realionta nia longa deziro skii en la belega norvega naturo 4ne reali9nta, ar ni ja ankora ne komen is la skiadonA5. :am kelkajn tagojn ni estis revintaj kaj nokte ni estis e sonintaj pri tio 4rev/ntaj kaj son/ntaj, ar tio okazis anta nia ekskurso0 rev9ntaj kaj son9ntaj signifus, ke ni faris tion dum la veturo5. $e la skidometo estis kolektiintaj jam multaj gesamideanoj 4ne kolekti9ntaj, ar ili jam estis tie5. "alutinte iujn kunvenintojn, trinkinte kafon kaj maninte bongustajn kukojn, ni almetis la skiojn 4unue ni salutis, trinkis kaj manis, kaj poste ni almetis la skiojn0
42

salut9nte, trink9nte, man9nte signifus, ke samtempe kun tiuj agoj ni almetis la skiojn0 salut>nte, trink>nte, man>nte signifus, ke anta io ni almetis la skiojn kaj nur post tio salutis, trinkis kaj manis5. #un estis venonta grava momento en nia vivo @ la unuaj pa,oj sur skioj 4nek ven/nta, nek ven9nta tagas, ar la skiado ankora ja ne komen iis5A Fi tremis febre, pensante pri tio 4mi tremis kaj pensis samtempe; pens/nte signifus, ke mi unue pensis kaj poste tremis, pens>nte @ ke mi unue tremis kaj poste pensis5. "ed balda la eks ito estis foriginta kaj mi *gra ie kaj elegante+ 4u vi kredasG5 glitis sur la brilanta neo. :es, kelkfoje mi estis falonta 4L preska falis5, sed tamen mi retrovis la ekvilibron, kaj balda mi staris forte kiel roko. Ko, se vi estus vidintaj 4ne vid9ntaj, ar tio okazis anta longe5, kun kia plezuro mi skiisA "ed eble vi estus anka ridintaj, ar erte mi aspektis sufie komika sur skioj. "kiinte dum longa tempo, mi iris 4antae mi skiis kaj post tio mi iris5 kune kun la aliaj skiantoj 4ne ski/ntoj, ni ankora ne finis la skiadon, nek skiistoj, ar neniu el ni profesie okupos sin pri tio5 en kafejon, trinkonte kafon kaj iom ripozonte 4L por trinki kaj ripozi0 trink9nte signifus, ke ni samtempe iris kaj trinkis0 trink/nte @ ni unue trinkis kaj post tio iris en kafejon5. Estis tre agrable sidi en la kafejo, trinkante kafon, manante buterpanojn, askultante gramofonan muzikon kaj interparolante. Mespere estis okazonta en la kafejo festo 4oka >nta, ar la festo ne komen iis ankora5, kie la gajnintoj de la unua skikonkurso en la mondo 4ne gajn9ntoj, ar la konkurso estis jam finita5 estis ri evontaj premiojn 4ili ankora ne ri evis5 kaj pokalojn. Tiu festo estis eble la plej interesa kaj originala, kiun mi iam estas eestinta; la dan antoj estis vestitaj per skikostumoj, anka la sinjorinoj, kaj iuj estis portantaj pezajn skibotojn 4L ili sur'avis la botojn dum la festo5. Milaa 'armonikisto estis ludanta 4L ludis dum la tuta tempo5 norvegajn popolajn dan ojn, estantajn 4L kiuj estis5 tre belaj. !oste estis disdonataj diversaj premioj al la partoprenintoj de la konkurso. Mespere malfrue reveturante 'ejmen per la ato, mi estis tre felia 4reveturante, ar dum la reveturo5, ar la tago estis estinta tre interesa kaj agrabla 4estinta, ar la tago estis jam finita5. ?nka pro tio mi multe ojis, ke anka mi estis ri evinta premion 4L mi jam 'avis la premion0 ricevanta signifus, ke oni uste transdonis in al mi5, kvankam la unuan fojon en mia vivo mi estis starinta sur skioj.

43

2imarko; En la supra rakonto estas pro pedagogiaj kazoj inten e amasigitaj multaj parti ipaj formoj. #e imitu tion, sed esprimu vin laeble simpleA ?nstata kunmetitaj verbformoj preska iam sufias simplaj verboj, kiujn en okazo de bezono oni povas pre izigi per la klarigaj vortetoj jam, uste, tuj, preska k.a. Tial estas preferinde komen i tiun i rakonton jene; '+ultajn dimanojn mi jam pasigis en la bela 6orvegujo, sed tiu februara dimano, pri kiu mi nun rakontos, estas la plej arma kaj interesa, kiun mi iam havis(.

3AS4O (.
(9lskribu la mankantajn silabojn:)

$#. La gastama provin)o

Figr.... komer isto estis voja.... en provin o. $irkavag.... la tutan tagon, li venis iun vesperon la a kaj dormema al malgranda bieno, kie estis lo.... edzo kaj edzino kun siaj ses infanoj. !et.... permeson tranokti tie, li tuj ri evis in. Mesperman.... la komer isto rimarkis, ke la patrino metas la infanojn po du en la liton. Kiam la unua paro estis ekdorm...., oni transportis ilin sur la plankon, kaj nova paro ri evis lokon en la lito. Ekdorm...., ili siavi e devis edi in al la lasta paro, Kiam jam iuj infanoj estis tiamaniere ekdorm...., la mastro diris al la fremdulo; *<onvolu, nun la lito estas je via disponoA+ -a komer isto ku,iis kaj tuj ekdormis. Fatene veki...., li trovis sin ku,.... sur la planko apud la infanoj, sed en la lito estis trankvile ronk.... la mastro kaj mastrino 4L gemastroj5. 4"venska 9agbladet.5

$$. #a# kaj $i#.

"ame kiel mal!, !et! kaj !eg!, anka tiuj i du afiksoj estas uzeblaj kun iaj radikoj, ne influante ilian karakteron. 1. "ufikso !a! esprimas malsaton, mizere on, sentage on; domao L aspekte mizera, kaduka kaj malbela domo 4i tute ne bezonas esti dometo, sed i povas esti anka domego0 kaj dometo siavi e povas esti tre bela kaj eleganta50 evalao L mizera kaj malgrasa evalo, vera *skeleto+0 homao L malo de ideala 'omo0
44

knabao0 skribai L fari *'ieroglifojn+, malzorge kaj malbone skribi0 rigardai0 aa L sentaga, senvalora, mal,atinda0 ae0 aao. B. -a prefikse uzata interjek io fi! indikas moralan maltage on, abomenon; fidomo L domo, kie oni faras abomena)ojn0 fihomo L abomeninda 'omo0 fiagi L agi abomene0 fiao L abomena)o.

$%. #isto kaj #is o.

"ufiksoj !isto kaj !ismo estas substantivigaj, t.e. ili devenigas iam substantivojn, anka el verbaj kaj adjektivaj radikoj. N: !isto indikas personon, kiu profesie okupas sin pri tio, kion la radiko esprimas; instrui 1 instruisto, pentri 1 pentristo, maro 1 maristo, uo 1 uisto, ambro 1 ambristino, scienco 1 sciencisto, lingvo 1 lingvisto, kriminala 1 kriminalisto, sociala 1 socialisto. ?nstata. sciencisto estas uzata anka scienculo kaj anstata policisto @ policano, sed la formoj kun !isto estas pli logikaj. )sperantisto devus logike signifi personon, kiu profesie okupas sin pri Esperanto, dum esperantano @ adepto de Esperanto. "ed ar esperantisto jam enradikiis en la lingvo kaj anka na iaj lingvoj uzas tiun formon, i estas preferinda. -a formoj geologo kaj geologiisto, geografo kaj geografiisto, fotografo kaj fotografisto estas samsen aj kaj amba estas uzataj. -a respektivaj s ien oj nomias geologio, geografio, fotografio k.t.p. 2imarko; Komparu la formojn skribanto, verkinto k.t.p. en T 12, rim. 1A O: !ismo indikas doktrinon, instruon; kristano 1 kristanismo, katoliko 1 katolikismo 4anka katolicismo5, )speranto 1 esperantismo, internacia 1 internaciismo, sociala 1 socialismo, urnalo 1 urnalismo, atomobilo 1 atomobilismo, kanibalo 1 kanibalismo, anglo 1 anglismo, franco 1 francismo (anka galicismo5, k.t.p. En multaj interna iaj vortoj !ismo apartenas al la radiko kaj ne estas sufikso; turismo, militarismo, naturalismo, k.t.p.

45

SE.A

LECIONO

$&. .repo/i)ioj.
$iuj prepozi ioj 4sur, en, e, inter k.t.p.5 'avas firman sen on kaj ne estas uzeblaj en alia sen o ol ili origine 'avas. Tiel ne estas en la na iaj lingvoj, kie la sama prepozi io ofte povas 'avi diversajn signifojn, depende de la kunteksto. Ekz. en kelkaj lingvoj oni diras 'sur la stacio( anstata 'en la stacio(, 'sur )speranto( anstata 'en )speranto(, 'mi pensas sur vi( anstata 'pri vi(, k.t.p. Tial oni ne povas lavorte traduki la na ilingvajn prepozi iojn, sed oni devas iam elseri ilian logikan signifon kaj traduki in. :am sole pro tio i Esperanto estas multe pli fa ila ol kiu ajn na ia lingvo, ar en Esperanto la uzado de la prepozi ioj estas tute logika kaj regula kaj oni ne bezonas lerni parkere iun unuopan esprimon.

$'. La ka/o post la prepo/i)ioj.

$iuj prepozi ioj per si mem regas iam nominativon; en mi, al vi, kun i, sen li, sur la tablo, sub la benko k.t.p. Kelkfoje kun la prepozi ioj estas uzata anka akuzativo, sed tio ne dependas de la prepozi io, sed de aliaj kazoj, kaj en tiaj okazoj akuzativo estus uzata anka sen prepozi io,

$(. 6irekto.
Komparu la frazojn; 2etro estas hejme: 2etro iras hejme6: 0i estas tie: 0i iras tie6:

-a vortoj hejme kaj tie indikas lokon, kie la persono trovias, dum hejme6 kaj tie6 montras la )elon a direkton, al kiu li movias; li ne estas 'ejme, sed li iras en la direkto de la 'ejmo 4L hejmen5. Tiun elon a direkton, transiron de unu loko al alia,
46

montras la fina)o !n, kiu signas ja anka la elon de la ago e la transitivaj verboj. Temas do fakte pri la sama akuzativoA /ndikante transiron de unu loko al alia, oni devas kompreneble uzi anka verbojn de movo; iras, kuras, flugas, naas, metas, etas, veturas, vojaas, rapidas, k.t.p. #e estas grave, u ili estas transitivaj a netransitivaj. -a sama rilato kiel supre estas anka inter la frazoj -a krajono estas en la po,o. -a apelo estas sur la kapo. kaj Fi metas la krajonon en la po,o#. Fi metas la apelon sur la kapo#. -a unuaj frazoj montras la lokon, kie la krajono kaj apelo trovias, dum la lastaj du indikas ilian transmeton al nova loko. )n la poo6 kaj sur la kapo6 'avas la akuzativan fina)on ne pro la prepozi ioj en kaj sur, sed pro tio, ke ili esprimas elon de movo. Kaj la vortoj krajono kaj apelo estas akuzativaj, ar ili estas rektaj objektoj de la transitiva verbo; metas. 9o ni vidas, ke la akuzativo estas uzata por du eloj; 1. por montri elon 4objekton5 de ago kaj por indiki elon 4direkton5 de movo. -a esen o estas la sama. .LUA< E4;E0.LO<1 1. Loko; -a lernanto estas en la lernejo. -a libro ku,as sur la tablo. Fuso sidas sub la lito. Pi iris apud la edzo. -a seo staras anta la piano. ?rbo kreskas malanta la domo. -a vagonaro veturis inter montoj. -a dometo staras trans la rivero. -a mastro laboras ekster la domo. ?eroplano flugis super la urbo. B. Celo de movo; -a lernanto iras en la lernejon. Fi metas la libron sur la tablon. Fuso kuris sub la liton. Pi iris apud sian edzon. -i metis la seon anta la pianon. -a fremdulo iris malanta la domon. -a vagonaro enveturis inter la montojn. -a birdo flugis trans la riveron. -a viro iris ekster la domon. >lugma,ino venis super la urbon. 2imarko1 ?tentu, ke la verboj de movo ne iam indikas movon 4transiron5 de unu loko al alia, sed povas montri anka movon en la sama loko; +i iras en la ambro L mi estas en la ambro kaj irkairas tie. 0a birdo flugis trans la rivero L la birdo jam estis trans la rivero kaj flugis tie
47

$+. Senaku/ativaj prepo/i)ioj.

Uus ni pritraktis prepozi iojn, kiuj 'avas du signifojn; kun nominativo ili indikas lokon, kie io trovias, kun akuzativo ili montras la elon, al kiu io movias. Tiaj prepozi ioj estas; sur, en, sub, apud, anta, malanta, post, inter, trans, ekster, super, irka, kontra: ?l tute alia kategorio apartenas; al, is, de, el. /li neniam indikas lokon, sed montras nur direkton. Tial mankas kazo por uzi kun ili akuzativon @ ili estas iam sekvataj de nominativo. "ekve neniam; (al la kontoron, el la domon, de la tablon, is la matenon', sed iam simple; al la kontoro, el la domo, de la tablo, is la mateno. ?l tiu i kategorio apartenas verdire anka; e, tra kaj preter, kvankam kelkfoje @ la nia opinio senbezone @ ili estas uzataj en amba sen oj 4loko kaj direkto5. Kutime e indikas nur lokon, tra kaj preter nur direkton. Tial mankas kazo por uzi kun ili akuzativon kaj sufias nominativo, same kiel e; al, is, de kaj el. 9o ne (mi iris tra la pordon, li iris preter la domon', sed tute simple mi iris tra la pordo, li iris preter la domo. "ame anka la fran ismo venu e min, kiun oni kelkfoje renkontas, ne estas rekomendinda. !li bona kaj simpla estas; venu al mi. Aku/ativo estas neniam u/ata kun; al, is, de, el, da, pri, pro, por, per, kun, sen, je, dum, la, malgra kaj prefere anka ne kun; e, tra, preter:

3AS4O +. (9lskribu la finaon !n kie i estas ne esaA5 Fatene la laboristoj iras en la fabriko kaj dum la tuta tago ili laboras en la fabriko. !ost la promenado mi iris 'ejme kaj 'ejme mi skribis letero al mia amiko. :am anta unu 'oro la mastrino metis la mano sur la tablo kaj ankora nun i atendas vi sur la tablo. !ro la pluvo jam kelkaj 'omoj staris sub la granda arbo kaj anka ni kuris sub i. El la katedro la pastro iris anta la altaro kaj nun li preas anta altaro. -a libro glitis malanta la sofo kaj serante i li trovis malanta
48

la sofo anka la malaperinta gazeto. !ost mallonga tempo la instruisto venis el sia ambro kaj iris al la nigra tabulo . "ubite ,i iris trans la strato, ar trans la strato staris ,ia amikino. 9e kie vi venas kaj kie vi irasG

%,. #ano#.
Tiu i substantiva sufikso, kiu indikas membron, adepton, enloanton, estas uzebla nur kun substantivoj; klubo 1 klubanoA kurso 1 kursanoA 3risto 1 kristanoA samideanoA urbo 1 urbanoA kamparo 1 kamparanoA 9meriko 1 amerikanoA 2ari o 1 2ari ano (a parizano5, k.t.p. -a formo hungarano estas kompreneble absurda0 plene sufias hungaro. ?lia afero estas pri hungarlandano, hungarujano, hungariano LL persono, kiu loas en Kungarlando, Kungarujo, Kungario5. -i povas esti germano, rumano, slovako a kiu ajn alia kaj li tute ne bezonas esti 'ungaro. "ame; polo 1 pollandano a polujano 4L enloanto de !olujo0 li povas esti polo, judo, germano, ruso k.t.p.50 finno 1 finnlandano 4ne iuj finnlandanoj estas finnoj @ inter ili estas anka svedoj, laponoj k.a.5, ruso 1 ruslandano, k.t.p.

%1. #ulo.
-a substantiviga sufikso !ulo, kiu indikas personon, karakterizatan per la radiko, aglomerias kutime al adjektivoj kaj prepozi ioj; juna 1 junuloA dika 1 dikuloA konata 1 konatuloA kontra 1 kontrauloA super 1 superuloA k.t.p. El prepozi io post estas derivata post)ulo 4poste O ulo5, por diferen igi in de postulo. .i estas tamen uzata anka kun substantivaj kaj verbaj radikoj; ibo 1 ibuloA bruto 1 brutuloA kapo 1 ventkapuloA kruro 1 longkruruloA drinki 1 drinkuloA babili 1 babiluloA timi 1 timulo, k.t.p. "ed fakte en la unua okazo la substantivo estas unue adjektivigata (ibo 1 iba 1 ibuloA bruto 1 bruta 1 brutuloA kapo 1 ventkapa 1 ventkapulo) kaj en la dua okazo temas pri mallongigoj, kie la adjektiviga sufikso !ema estas eliminita. -a plenaj formoj estas do drinkemulo, babilemulo, timemulo k.t.p, kiuj malgra sia longe o kelkfoje estas anka uzataj. $e la plej multaj verboj tiaj mallongigoj tamen ne estas farataj; lernemulo 4ne (lernulo'A5, skribemulo, k.t.p. -a sufikso !ino estas aldonata al !ul!; junulino, belulino, virgulino
49

k.t.p. Kelkaj mallongigas anka tiujn formojn kaj diras ekz. virgino, sed tio ne estas laregula. 2imarko; Kelkfoje !ulo estas uzata anka por bestoj 4kvarpiedulo, vertebrulo, rampulo5 kaj anka en la vorto trimastulo 4L trimasta ,ipo5.

50

O4A

LECIONO

%". 0allonga sintakso.

Kiel jam dirite 4T 1H5, iu vorto en la frazo 'avas sian spe ialan taskon, same kiel iu parto de la atomobilo. Tiu parto de la gramatiko, kiu pritraktas la konstruon kaj konsiston de la frazoj, estas nomata sintakso. !or 'avi klaran bildon pri la lingvo, oni devas koni anka ian sintakson.

%#. .redikato.
-a plej gravan rolon en la frazo ludas la verbo, kiu indikas, kion tiu aras, pri kiu ni parolas. Tia verbo estas nomata predikato. -a predikato povas 'avi la fina)ojn; !as, !is, !os, !us, !u, sed neniam !i; -akobo skribas: +i dormis: Cu vi venosG 5o, se mi estus ria. 6i ekiru.

%$. Su!jekto.
-a subjekto indikas tiun, kiu plenumas la agon de predikato; -o efino legas: 3naboj kuras: 8ablo estas meblo. -a subjekto neniam povas 'avi la fina)on !nA Kiel subjekto povas servi; a5 Su!stantivo; %ohano parolas: *irdoj flugas: b5 .ronomo; &i venas: 'li iras: 5 In initivo de ver!o; (oja)i estas interese: Labori estas necese: &ertaj verboj estas uzataj sen subjekto; pluvas 4ne 'i pluvas(A5 L pluvo falas, neas L neo falas, hajlas, fulmas, tondras, ajnas al mi, oka as kelkfoje, estas necese, estas konate, se plaas al vi, k.t.p.

%%. O!jekto.
51

-a rekta objekto de la verbo indikas tiun a tion, kiu estas la elo de la ago, al kiu la ago estas direktita. "e ekzemple knabo batas 'undon, la knabo estas la aganto 4subjekto5 kaj la 'undo estas la elo de la ago 4objekto5. -a rekta objekto devas iam 'avi la akuzativan fina)on !n; -akobo skribas letero6: 0a asisto trafis neniu6 leporo6: Cu mi faris multaj6 eraroj6G -a akuzativ(objekto estas rekta komplemento de transitiva verbo. -a netransitivaj verboj kutime ne povas 'avi akuzativ(objekton 4vidu T 175. Kiel objekto povas servi; a5 Su!stantivo; 3ato manas rato6: 9damson ne havas haroj6: b5 .ronomo; 6ikolao amas i6: Cu vi vidis ili6G 5 In initivo de ver!o; <iligenta homo atas labori: 0a bestoj ne povas paroli: Kompreneble infinitivo neniam povas 'avi la fina)on !nA d5 Adjektivo en kelkaj malo taj oka/oj; /li amas unu la alia6:

%&. Epiteto.
-a predikato, subjekto kaj objekto estas la efaj partoj de la frazo, irka kiuj grupias la eteraj frazpartoj. -a epiteto estas komplemento de substantivo. Kiel epiteto povas servi; a5 Adjektivo; *ona patro: *elaj kantoj ne estas longaj 7ord havas multa6 mono6: 6i detruos la lingvaj6 muroj6: )speranta libro: +ia patrino: 0a gepatroj amas siaj6 infanoj6: 0a unua tago: 0a mortinta kato: )n la apuda ambro: 0a hieraa tago: -a adjektiva epiteto staras kutime anta sia efvorto, sed povas stari anka post i, pre ipe en poezio; 0ingvo internacia: 7ilo mia: 2atrino kara: 5omo granda kaj potenca: -a adjektivo devas nombre kaj kaze akordi kun sia efvorto; granda domoA grandaj domojA grandajn domojn. "ed kiam la sama adjektivo komplementas samtempe plurajn substantivojn, i estas ofte multnombra, e se la substantivoj mem estas ununombraj; varma- rostao, terpomoj kaj saco. "e la adjektivo estus ununombra, oni povus pensi, ke i rilatas nur al la
52

unua substantivo 4en tiu i okazo tiu i okazo rostao5, ne al la eteraj. Fale, la adjektivo estas ununombra, kiam i rilatas nur al unu el la objektoj, kiujn la multnombra substantivo indikas; granda kaj malgranda domoj 4L du domoj, el kiuj unu estas granda kaj la alia estas malgranda5. b5 Su!stantivo, malofte anka pronomo, kun prepozi io; 0a domo de la patro: +ono por okolado: Bkatolo el ligno: 3afo sen kremo: 0a libro de li 4kutime oni diras lia libro5. Tia epiteto devas iam trovii post la substantivo, kies komplemento i estas. 5 ?nstata substantivo kun prepozi io oni povas ofte 'avi kunmetitan vorton, e kio la efvorto staras iam en la fino kaj la epiteto anta i; patrodomo, ligna skatolo, dompordo. 6ni povas anka tute simple adjektivigi la epiteton; patra domo, ligna skatolo, doma poro, senkrema kafo. Ekzistas do entute 1 eble oj; domo de la patro, patra domo, patrodomo. d5 -a difina artikolo; la ambro. e5 -a vortoj ia, kia, tia, ia, nenia kaj iu, kiu, tiu, iu, neniu; 8iu libro estas tro dika.

%'. .redikata suplemento.

!redikata suplemento 4predikativo5 kompletigas la predikaton kaj rilatas samtempe al i kaj al la subjekto. #eniam i povas 'avi la fina)on !n, sed nombre i akordias kun la subjekto 4vidu TT 18 kaj B25. !redikata suplemento povas esti; a5 Su!stantivo; >slo estas urbo: 6i iuj estas homoj: Kiam la predikata suplemento rilatas al pluraj ununombraj subjektoj, i estas multnombra; 2ari o kaj 3openhago estas urboj. b5 Adjektivo; 0a ambro estas varma: 0a libroj estas )sperantaj. Kiam la predikata suplemento rilatas nur al unu el la objektoj, kiujn la multnombra subjekto indikas, i estas ununombra; 0a krajonoj estas verda kaj flava 4L unu krajono estas verda, la alia estas flava5. 5 Kiam la frazo ne 'avas subjekton a la subjekto estas infinitivo a tuta frazo, la predikata suplemento devas esti adverbo; 8ie i estas tro varme: 0erni )speranton ne estas malfacile: )stus bone, se nun estus somero: )stas vere, ke mi estis hiera malsana:
53

%(. Adver!ialo Gadjekto7.

El iuj frazpartoj la plej ampleksa estas tiu kategorio, kiun ni nomas adver!ialo, ar io, kio ne estas predikato, subjekto, objekto, epiteto a predikata suplemento, estas adverbialo. :am la nomo aludas, ke temas pri komplemento de verbo, sed i povas esti anka komplemento de adjektivo kaj adverbo. ?dverbialo estas kutime adverbo kaj substantivo a pronomo kun prepozi io. 6ni povas dividi la adverbialojn je diversaj subklasoj; a5 -oko; +i estas hejme: 3ie oni kantasG 0a kafo estas sur la tablo: 0i sidis apud la oforo: b5 9irekto; 3ien vi irasG +i iras hejmen: +etu la manojn sur la tablon: 0i prenis la revolveron el la poo: ?enu al mi. 5 #erekta a dativ(objekto; <onu al mi panon: Eajnas al mi: 0a domo apartenas al s!ro >rmonto: 6enio plaas al i: d5 Tempo; Bomere estas varme: 8age ni laboras kaj nokte ni dormas: +i skribis dum longa tempo: 0ongan tempon i ne vidis lin: )n tiu i semajno estas du festotagoj: Cu li jam venisG 6e, li ankora ne venis: 3ion vi faris hieraG /am estis reo: e5 Faniero; 3iel vi fartasG <ankon, bone: 0a evaloj dormas starante: ?enu rapide. f5Kazo; 3ial vi plorasG 0i ruiis pro 4a de5 kolero. Krom tio; deveno, materialo, elo, rimedo, kvanto k.t.p.

%+. -ortordo.
En T 1D ni diris, ke en Esperanto la vortordo estas libera kaj ne influas la sen on de la frazo. "ed tio estas kompreneble relativa, same kiel io en la mondo estas relativa. -a normala vortordo estas subjekto O predikato O objekto, irka kiuj grupias la eteraj frazpartoj; 0a bona lernanto rigardas al la nigra tabulo: "ed pro stilaj kazoj kaj por spe iale ak enti la objekton a iun alian parton de la frazo, oni ofte ,anas la vortordon; 9l la nigra tabulo rigardas la bona lernanto: 0a bona lernanto al nigra tabulo rigardas: 0in mem mi ne vidis, sed lian ed inon mi renkontis sur la strato: Bur la strato mi renkontis lian ed inon. -a bona stilo postulas, ke oni ne apartigu tiujn partojn de la frazo, kiuj rilatas unu al la alia kaj kompletigas unu la alian. !ro tio la frazo
54

'+i lian ed inon sur la strato renkontis( ne estas modela, ar la predikato renkontis estas lokita tro malproksime de la subjekto mi. <onstile oni esprimas sin en unu el la sekvantaj manieroj; +i renkontis lian ed inon sur la strato: 0ian ed inon sur la strato mi renkontis: Bur la strato mi renkontis lian ed inon: Bur la strato lian ed inon mi renkontis: -a samo validas anka pri la eteraj partoj de la frazo; iu frazparto trovias iam e tiu vorto, al kiu i rilatas. ?djektivo staras e substantivo. Kutime anta, sed kelkfoje anka post i, pre ipe en poezia stilo. ?dverbo lokias kutime post, sed ofte anka anta verbo kaj iam anta adjektivo; ?i parolas bone: ?i bone parolas: 8io estas treege interesa. Kiam oni volas spe iale ak enti la adverbon, oni lokas in en la komen o de la frazo; *one vi parolas: 8reege interesa estas tio. -a subjekto lokias kutime anta la predikato; 6un mi komprenas 4ne '6un komprenas mi(A5. )n Bvedlando la vintro estas longa 4ne; ')n Bvedlando estas la vintro longa(5. 8io estas bona, li diris. "ed; 8io estas bona, diris 2etro: 8ion mi ne kredas, respondis la patro de mia amiko. Tiuj frazoj ,ajnas esti pli fluaj ol; 8io estas bona, 2etro diris: 8ion mi ne kredas, la patro de mia amiko respondis. #u, estas afero de gustoA -a loko de la prepozi ioj, numeraloj kaj konjunk ioj ne estas ,anebla; /nter la popoloj estas altaj lingvaj muroj 4ne 'la popoloj inter(A5. Bep tagoj pasis 4ne 'tagoj sep(A5. 6i timis, ke neniu venos. -a artikolo devas esti laeble proksime al sia efvorto. Tial la germanismo '>ni akceptis la de li faritan proponon( tute ne estas modela, sed en bona Esperanto oni diras; >ni akceptis la proponon, faritan de li0 a; >ni akceptis proponon, de li faritan 4tie i temas ja fakte pri mallongigita frazo, kies origina formo estas; >ni akceptis la proponon, kiun li faris5. -a vortoj ne, anka, nur kaj e staras iam anta tiu vorto, al kiu ili rilatas. Tion oni devas bone atenti, ar de ilia loko dependas la sen o de la tuta frazo; +i ne skribis leteron: +i skribis ne leteron 4L mi skribis, nur ne leteron, sed ion alian5. 6e mi skribis la leteron 4L ne mi, sed iu alia faris tion5. 5odia mi estis anka hejme 4L mi estis en diversaj lokoj kaj interalie anka 'ejme5. 5odia anka mi estis hejme 4L la aliaj estis 'ejme kaj anka mi faris tion5. 9nka hodia mi estis hejme 4L mi estis 'ejme en la antaaj tagoj kaj anka
55

'odia5. +i tute ne kredas tion: +i ne tute kredas tion 4L mi kredas nur parte5. 5iera mi nur legis 4L mi faris nenion alian5. 5iera nur mi legis 4L neniu alia faris tion5. 6ur hiera mi legis 4L en la eteraj tagoj mi ne legis a 'iera estis la unua fojo, kiam mi legis5. ) li ridas pri tio: 0i ridas e pri tio: 0i e ridas pri tio:

3AS4O 1,.
()lseru la diversajn fra partojn.) 3alenta !esto. !ersson aetis al si papagon, kiu la ertigo de la birdkomer isto povas paroli. "ed bedarinde e unu sonon la papago ne eligis dum pluraj tagoj. !ersson estis tre agrenita pro tio, sed li opiniis, ke eble unu vorton oni tamen suk esus instrui al la bestao. Tial li ekstaris anta la kao de la birdo kaj vokadis senese dum pli ol duon'oro; *Kallo, 'allo, 'alloA+ #enia rezulto. !ersson darigis ankora dum tuta kvaron'oro, is kiam fine la papago respondis; *6kupitaA+ 4VWtenborgs(!osten5.

56

NAHA

LECIONO

&,. .asivaj parti)ipoj.

?l la 1 aktivaj parti ipoj kun la fina)oj !int!, !ant! kaj !ont! 4vidu la kvinan kaj sesan le iononA5 respondas 1 pasivaj parti ipoj kun la fina)oj !it!, !at! kaj !ot!. -a diferen o inter tiuj du spe oj de parti ipoj estas tio, ke e la aktivaj la subjekto mem estas la plenumanto de la ago 4dormanto, vidanto5, dum e la pasivaj la subjekto estas la elo de la ago kaj ludas do la saman rolon kiel objekto en aktiva frazo. Esen e i anka estas objekto, nur la la formo i estas subjekto. !asivan frazon oni povas iam transformi je aktiva, kaj tiam la subjekto de la pasiva frazo farias rekta objekto en la aktiva. #i klarigu tion per ekzemploj; 0a knabo batas la hundo6 1 0a hundo estas batata de la knabo: 0a patrino vekis la infanoj6 1 0a infanoj estis vekataj (estis a estas vekitaj) de la patrino: 0a kelnero lernas )speranto6 1 )speranto estas lernata de la kelnero: 2olicisto arestis krimulo6 1 3rimulo estis arestata (estis a estas arestita) de policisto: >ni nomas li6 2alo 1 0i estas nomata 2alo: +i skribis tio6 i 1 8io i estas skribita (estis skribata) de mi: !asivajn parti ipojn povas 'avi nur tiuj verboj, kiuj povas 'avi akuzativ(objekton, t. e. transitivaj verboj. -a netransitivaj verboj ne 'avas pasivan parti ipon. "ekve tiaj formoj kiel 'estita, starata, kuota( k.t.p. estas tute neeblajA "ed aktivajn parti ipojn 'avas iuj verboj, egale, u ili estas transitivaj a netransitivaj. Tiu, kiu en la pasiva frazo plenumas la agon kaj sekve esen e 4sed ne laforme5 estas subjekto, estas rilatigata al la parti ipo per la prepozi io de; 0a hundo estas batata de la knabo: 0a libro estas verkita de mi: $e aktivigo de la pasiva frazo la aganto farias subjekto de la aktiva frazo; 0a knabo batas la hundon: +i verkis la libron:
57

&1. #ata, #ato.

#at# indikas, ke la ago daras, ne estas ankora finita; +anata banano: 3onata fakto 1 estas fakto, kiun iuj konas: 5istorio estas lia plej atata temo: -ohano estas plej amata filo: 3onato 1 estas persono, kiun oni konas: ?okato 1 estas tiu, kiun oni vokas, sed voka6to estas tiu, kiu mem vokas: 9mato estas tiu, kiun oni amas, sed ama6to estas tiu, kiu mem amas: 9matino: 3onatino: $ar la substantivaj parti ipoj jam per si mem indikas personon, la personiga sufikso !ulo estas e ili superflua same kiel e la aktivaj parti ipoj 4vidu T12, rim. 15. "ekve anka en la tre ofte uzataj vortoj konatulo kaj konatulino la sufikso !ulo fakte ne estas ne esa. -a adjektivaj parti ipoj estas plene egalaj al la ordinaraj adjektivoj; *ela hundo: *atata hundo M hundo, kiun oni batas: 0a vino estas bona: 0a vino estas trinkata: "ame kiel oni povas diri la vino est/s bona, est>s bona, est@s bona, devus est/ bona k.t.p., oni povas diri anka la vino est/s trinkata, est>s trinkata, est@s trinkata, devus est/ trinkata k.t.p. E4;E2CO; 9um du monatoj la krimulo estis serata, sed li s ipovis tiel bone ka,i sin, ke e nun ankora li estas serata, kaj eble anka post pliaj du monatoj li estos ankora serata.

&". #ita, #ito.

#it# indikas, ke la ago estas jam inita, ne plu daras; 0a manita kuko estas jam en la stomako: 7arita laboro M preta laboro: 2resita libro M libro, kies presadon oni jam finis: 3orektitaj eraroj: /rita vojo M vojo, kiun ni jam iris kaj kiu estas jam malanta ni: ?enkito estas tiu, kiun oni venkis, dum la venki6to mem venkis iun: +ortigito estas tiu, kiun oni mortigis, sed mortigi6to mortigis iun alian homonA mortigisto estas tiu, kies profesio estas mortigi: E4;E2CO; -i timis, ke balda lia mono estos elerpita, sed tute subite li ri evis grandan sumon kaj sekve e nun ankora lia mono ne estas elerpita. -i diris, ke foje estis tempo, kiam lia mono estis jam preska elerpita. 2imarko 1; !ro influo de la na iaj lingvoj, kiuj ne 'avas at( parti ipon kaj anstata i ofte uzas it(formojn, multaj estas tentataj anka en Esperanto trouzi la it(formojn je konto de la at(formoj. 6ni devas do bone atenti tion kaj uzi iam tiun formon, kiu respondas al
58

la logika sen o de la esprimo, sed ne blinde imiti la na iajn lingvojnA Tute ne estas egale, u oni diras li estas nomita 2etro a li estas nomata 2etro. -a unua frazo kun nomita signifas, ke oni pli rue nomadis lin !etro, sed nun ne plu faras tion, a ke oni )us donis al li la nomon !etro. "ed li estas nom9ta 2etro signifas, ke lia nomo estas !etro kaj ke oni iam nomas lin tiel. "ame kon/ta fakto signifas fakton, kiun oni iam konis, sed nun ne plu konas. >akto, kiun oni nun konas, estas kon?ta fakto. 2imarko "; -a verbo okupi 'avas du nuan ojn; 15 preni en posedon kaj B5 okupi sin pri io, 'avi okupon, laboron, ofi on. 9e tiuj nuan oj dependas anka la uzado iaj at! kaj it(formoj; 8iu i loko estas jam okup/ta L oni jam prenis in en posedon. 0a urbo estas okupita de la malamiko L la malamiko jam prenis in en posedon. 0a urbo estas okup9ta de la malamiko L ia submetado ne estas ankora finita. +i estas tre okupita L mi tute ne 'avas liberan tempon. +i estas okup/ta per (pri) )speranto L por aliaj aferoj al mi ne restas tempo. 0i estas okup9ta en la vendejo de sia patro L li laboras, 'avas okupon en la vendejo de la patro. 6untempe mi estas okup9ta pri la verkado de tiu i libro L mi verkas tiun i libron, sed faras anka aliajn laborojn.

&#. #ota, #oto.

#ot# indikas, ke la ago ankora ne komen iis; 3onstruota domo L domo, kiun oni inten as konstrui. 7arota laboro L laboro, kiun oni ankora ne komen is. ?i itotaj lokoj L lokoj, kiujn oni inten as viziti. )lektoto L iu, kiun oni inten as elekti 4sed elektito L iu, kiun oni jam elektis5. +ortpafoto L iu, kiu estis difinita por morti per pafado 4sed mortopafo6to L iu, kiu estas difinita por mortpafi iun alian5. E4;E2CO; :am lastjare la vojo estis riparota, sed la kon erna ofi ejo funk ias tiel malrapide, ke e nun oni ankora ne komen is la laboron kaj iam ankora la vojo estas riparota. Trovias 'omoj, kiuj timas, ke e la venontan jaron la vojo ne estos riparita, sed iam ankora riparota. 2imarko; !ota per si mem ne en'avas la ideon 'devi(, kiun esprimas la sufikso !enda 4L devas esti (ata5; 7arota laboro estas laboro, kiun oni intencas fari, kiun oni ankora ne komencis, sed farenda laboro estas laboro, kiun oni devas fari: En la praktika lingvouzo la diferen o tamen ne estas granda kaj ofte oni povas uzi
59

!ota anstata !enda.

&$. 0allongigado de ra/oj.

a) #ata, #ita, #ota. En T 1C ni 'avis la frazon -en estas la viro, kiu6 mi helpos, pri kiu ni diris, ke i ne estas mallongigebla per aktiva parti ipo. "ed en tiaj okazoj oni povas per pasivaj parti ipoj en gra ia maniero mallongigi la frazojn; -en estas la viro, helpota de mi. "ekve helpota de mi signifas kiu6 mi helpos. ?nalogie helpata de mi signifas kiu6 mi helpas kaj helpita de mi @ kiu6 mi helpis. E4;E0.LO<; 6ni revenis al la loko, kiuN oni orlasis anta nelonge L 6ni revenis al la loko, orlasita anta nelonge. -a teatra)o, kiuN oni nuntempe pre/entas en la Vranda Teatro, 'avas grandan suk eson L -a teatra)o, nuntempe pre/entata en la Vranda Teatro, 'avas grandan suk eson. -i rakontis anekdotoj#, kiujN oni a*dis jam multfoje. L -i rakontis anekdotoj#, a*ditajN jam multfoje. -a knabino difektis la pupo#, kiuN oni )us dona)is al ,i L -a knabino difektis la pupo#, )us dona)itaN al ,i. ?tentu, ke la pasiva parti ipo, same kiel la aktiva, 'avas la saman kazon kaj nombron kiel la substantivo, al kiu i rilatas. b) #ate, #ite, #ote. 1. #i diras; 0a aero estas varm9, sed; )stas varm), ar kiam la frazo ne 'avas subjekton, la predikata suplemento devas 'avi adverban fina)on 4vidu T D7, 5. "ame estas pri la pasivaj parti ipoj; 8io estas konat9: )stas konat): E4;E2CO; Estas konatE, ke Esperanto estas fa ila kaj praktika lingvo. En la artikolo estas skribitE, ke fine oni trovis rimedon kontra kan ero. Kiel diritE, mi ne povas prunti al vi monon, ar mi mem ne 'avas. B. ?nstata 2ost kiam oni purigis la atomobilon, i aspektis tute nova, oni povas pli mallonge diri; 2urigite atomobilo aspektis tute nova. -a pro edo e tiaj mallongigoj estas la sama kiel e la aktivaj parti ipoj 4TT 18, 32, 315, nur la sen o estas nun pasiva. 2urigate respondas al dum oni purigas 4a purigis5 kaj purigote L anta ol
60

oni purigos 4a purigis5. E4;E0.LO<; -avote la manoj estas malpuraj, lavate ili estas malsekaj, lavite ili estas puraj. 9resote la leono estis tute sovaa kaj furioza, dresate i fariis pli kaj pli kvieta, dresite i estis milda kiel kato.

3AS4O 11.
(9lskribu la mankantajn finaojn.)F Letero de !arono 0In)AAausen. Estas enerale kon...., ke dum mia aventura vivo mi estas travoja.... la tutan iviliz.... kaj ne iviliz.... mondon. "ed kvankam mi estas lern.... multajn lingvojn kaj entute estas 'omo alte instru...., tamen en multaj landoj mi nek povis ion kompreni, kiam mi estis alparol.... en la loka lingvo, nekon.... por mi, nek mi mem suk esis igi min kompren.... Tial mi ofte estis devig.... uzi la 'elpon de ridindaj gestoj kaj grima oj, neniel respond.... al mia natura digno. Estas do kompreneble, ke leg.... en kelkaj gazetoj pri la vasta uz....e o de la angla lingvo, mi tuj fariis konvink..., ke per tiu lingvo, parol.... kaj kompren.... en la tuta mondo, miaj malagrabla)oj estos fin.... por iam. "ed lern.... la nom.... lingvon dum tri jaroj kaj uz.... in dum miaj gloraj vojaoj en la diversaj landoj, mi estis ie ak ept.... kaj trakt.... kiel anglo, kaj tio iam profunde dolorigis mian sin eran germanan koron. Krom tio mi 'avis anka tiun maldolan sperton, ke en la plej multaj Eropaj landoj mi trovis angle parol... preska nur inter la pordistoj de luksaj 'oteloj kaj ke en ?meriko kaj kelkloke e en ?nglujo mem la lingvo estis parol.... en tute alia maniero ol mi estis lern.... in e mia instruisto. 6fte mi suk esis kompreni nenion kaj same ofte mi estis ka,e pririd.... pro mia *)argono+. !ro tio, ad.... pri la na ie netrala kaj matematike simpla kaj regula Esperanto, mi tuj estis kapt.... de tiu granda kaj nobla ideo, sav.... la 'omaron el la lingva <abelo. Ellern.... dum kelkaj semajnoj tiun est.... duan lingvon de iu kultur'omo, mi jam kun granda suk eso uzas in dum miaj vojaoj, ie renkont.... 'elpemajn esperantistojn. <edarinde multaj 'omoj estas ankora katen.... de la kon.... 'oma konservative o kaj
61

antajuemo kaj ne komprenas ankora la grandan rolon, lud.... de la fa ila kaj netrala 'elplingvo. "ed la saman sorton 'avis ja anka iuj aliaj novaj ideoj kaj eltrova)ojA

&%. .osedo Ggenitivo7.

!osedo estas esprimata per la prepozi io de, kiu estas lokigata iam anta tiu substantivo, kiu indikas la posedanton; 7loro havas odoron 1 la odoro de la floro: 0a patro havas apon 1 la apo de la patro: 0a kreto havas blankan koloron 1 la koloro de la kreto estas blanka: 0i havas filon 1 la filo de li: /nstruisto de )speranto: -a personaj pronomoj 4mi, vi k. t. p.5 estas tre malofte uzataj kun de por esprimi posedon, sed preska iam oni adjektivigas ilin, t.e. per la fina)o !a oni devenigas el ili posedajn pronomojn 4mia, via k.t.p.5. 9o ne 'la filo de li(, kiu formo estas tre malofte uzata, sed lia filo. 3io estas via nomoG +ia nomo estas 7rederiko: Eia apelo estas moderna: 6ia lingvo estas jam tre disvastigita: Cu vi vidis iliajn novajn vestojnG Entute oni povas ofte anstata de uzi adjektivan formon; <omo de patro 1 patra domo: Bkatolo de cigaredoj 1 cigareda skatolo: 2ordo de ardeno 1 ardena pordo: !er tio la nuan o de posedo tamen malfortias kaj la kvalito estas pli ak entata. En la esprimoj la stilo de 4amenhof kaj 4amenhofa stilo 4L stilo, kiu estas simila al tiu de E.5 la diferen o estas jam tre granda. "ekve ne iam oni povas anstataigi de per adjektivoA ?nstata de oni povas ofte uzi anka kunmetitan vorton, e kio la vortordo inversias; 2ordo de domo 1 doma pordo 1 dompordo: 0imo de lando 1 landa limo 1 landlimo: -a serio ia, kia, tia, ia, nenia indikas nur e on, ne posedon. !or la lasta elo ni 'avas la vortojn ies, kies, ties, ies, nenies, anstata kiuj oni povas en es eptaj okazoj uzi anka formojn kun de; ies L de iu, de io, k.t.p. 3ies skribmainon vi u asG +i u as mian propran skribmainon: ?l la personaj pronomoj oni neniam povas doni la fina)on !es kvankam pro analogio oni kelkfoje estas tentata tion fari 4kies 1 mies5. 9o ne 'mies( sed mi9A

62

6E4A

LECIONO

&&. Adver!oj de loko.

En T B8 ni priparolis la adverbojn de maniero 4bone, bele5, kiuj respondas al la demando kielG #un temas pri tiaj adverboj, kiuj respondas al la demando kie* ?l tiu kategorio apartenas anka la serio ie, tie, ie, nenie, kie. E4;E0.LO<1 K'! estas la vundita fajrobrigadistoG 0i estas hejm): Bupr) sur la monto estas neo: 0a lernejo estas tute proksim): /ntern) li tute ne estas tiel malbona kiel oni povus supo i la lia aspekto: 0a infanoj ludas ekster): 0a kato kuris anta) kaj la hundo malanta): 0a banejo estas tuj apud): Bub) loas gesinjoroj +$ller: 8rans) de la rivero estas la malnova urboparto: +ultaj homoj staris irka): Kun la fina)o !n tiuj i adverboj indikas direkton 4vd. T 3C5; 3ie6 vi irasG +i iras hejme6: /li veturis per lifto supre6 al la kvara etao: Ei iris kurae antae6: Falofte pre ipe en poezio estas uzataj anka la formoj urbe 4L en la urbo5, urben 4L en la urbon50 arbare 4L en la arbaro5, arbaren 4L en la arbaron50 dome 4L en la domo5, domen 4L en la domon50 ene 4L interne5, ele 4L ekstere5, k.t.p.

&'. 4unmetitaj vortoj.

.repo/i)io 9 su!stantivo. ?nstata sur la tablo oni povas pli mallonge diri surtable; 0a lampo estas surtable. "ame; enland) 4L en la lando5, eksterland) 4L ekster la lando5, surdors) 4L sur la dorso5, ekor) 4L e la koro5, perman) 4L per la manoIjJ5, senvest) 4L sen vestoj5, isgenu) 4L is la genuoj5, lavice 4L la la vi o5, k.t.p. ?nka ili alprenas kompreneble la fina)on !n, kiam ili indikas direkton; eksterlande6, surdorse6, k.t.p.
63

Tiaj kunmeta)oj el prepozi io kaj substantivo povas 'avi anka aliajn gramatikajn fina)ojn kaj alpreni diversajn sufiksojn; eksterland9, eksterland>, eksterlandano, pertranile, k.t.p. E4;E2CO; En iuj landoj oni propagandas; aetu nur enlandajn varojnA Estono estas enlandano en Estonio, sed eksterlandano en la aliaj landoj. -a studento loas en malgranda su!tegmenta ambro. $u en via lando ekzistas su!8iela 4liberaera5 muzeoG -a preanto staras surgenue. 6ni batis lin 5ismorte. Esperantistoj portas sur!ruste verdan stelon. En apudmaraj 4emaraj5 regionoj pluvas multe. Intertempe ni ripozis iomete. -a interakto daris vere tro longe. #e parolu sensen)aCojnA

&(. #igi.
?nstata 0a patrino faras la ambron pura oni diras kutime 0a patrino purigas la ambron. "ekve purigas signifas *faras pura+. "ame; varmigas L faras varma, sanigas L faras sana, kuraigas L faras kuraa, lumigas L faras luma. ?nstata 0a bankroto faris lin ruino oni diras pli mallonge 0a bankroto ruinigis lin. )d inigi L fari edzino; 0a komercisto ed inigis la filinon de la bankdirektoro. 9mikigi L fari amiko; 3omuna sorto ofte amikigas la homojn. Kun prepozi ioj; 0a kamentubo eligis densan fumon: Etelisto enigis (M enmetis) sian manon en lian poon: 9mo kunigas, malamo disigas: 0a milito senigis multajn infanojn je patro, ed inojn je ed o kaj gepatrojn je filoj: 0a sekretario aligis (M anigis, membrigis) al la klubo dek novajn membrojn: 6apoleono subigis (M submetis) al si preska la tutan )ropon: 0a kamparano irkaigis siajn kampojn per barilo (komparu; *arilo irkais la kampojn): 0a vorton 'objekto( oni povas anstataigi per 'ao( (komparu; '9o( povas anstatai la vorton 'objekto(:) Kun numeraloj; @sono M @nuigitaj Etatoj de 6orda 9meriko: 2er lerta reklamo la komercisto duobligis sian debiton: Merboj; ?tentu la diferen on inter la frazoj 0i venis kaj 0i venigis sian amikon. -a dua frazo kun la verbo venigis signifas, ke li faris, igis sian amikon veni. !liaj ekzemploj; 0i mem sciis tion kaj sciigis tion anka al siaj amikoj (a; sciigis PinformisQ pri tio siajn
64

amikojn): 0a viro dronigis la katidojn: 0a katidoj dronis: 0a va o ne falis per si mem, sed iu faligis in: ?ilaano veturis al la foiro kaj veturigis kune anka sian tutan familion: >ni starigis la kristnaskan arbon en ingo, sed tamen i staris iom malrekte: 0a maljunulo starigis sin malrapide: 0a instruisto sidigis 9lberton en la unua benko, kvankam li ordinare sidis en la lasta: )stas jam tempo por kuigi la infanojn. 9nta ol eniri fremdan loejon oni devas sonorigi, a, se la sonorilo estas difektita kaj ne sonoras, oni devas frapi sur la pordon: +alamo estigas (M ka as, naskas) malamon: !lej ofte !igi estas uzata kun netransitivaj verboj, kiuj per tio farias transitivaj kaj povas ek'avi rektan objekton kun fina)o !n; sidas estas netransitiva, sed sidigas estas jam transitiva, !igi estas do transitiviga sufikso. Kun transitivaj verboj !igi signifas; igi iun alian plenumi la agon de la verbo. ?tentu la diferen on inter 0a patrino vekis min matene kaj 0a patrino vekigis min matene. En la unua frazo la patrino mem vekis min, sed en la dua ,i petis iun alian fari tion. "ame estas pri iuj transitivaj verboj; komenci, fini, vesti, konvinki, surpri i, atendi, estingi, fotografi, fari, k.t.p. "ekve; Cu mi atendigis vin tre longe 4L mi mem ne atendis, sed mi estis la kazo de la atendado5G 3ie vi farigis la meblojnG /li fotografigis sin sur la marbordo 4L ili mem ne fotografis sin, sed ili petis iun alian fari tion5. 6ia klubo bindigis siajn librojn e s!ano 6: 4L s(ano #. bindis la librojn5. +i presigis miajn vi itkartojn en '0a 6ova 2resejo( 4L *-a #ova !resejo+ presis miajn vizitkartojn5. 9o la transitivaj verboj sen la sufikso !igi signifas, ke la subjekto mem plenumas la agon, dum kun la sufikso !igi ili esprimas, ke iu alia faras tion la peto a ordono de la subjekto. $iuokaze ne trouzu la sufikson !igi, kion la komen antoj ofte faras; la bezono je !igi kun transitivaj verboj estas tre malofta. Kiam vi matene surmetas la vestojn, ne diru, ke vi 'vestigas( vin, ar tio signifus, ke iu alia surmetas al vi la vestojn, sed diru simple, ke vi vestas vin0 kiam vi suk esas interesigi kaj kredigi iun pri la ne ese o de Esperanto, ne diru, ke vi 'konvinkigis( lin, sed simple, ke vi konvinkis lin0 kaj kiam kiel prezidanto de kunveno vi deklaras, ke la kunveno estas finita, ne diru, ke vi 'finigas(, sed simple, ke vi finas la kunvenon. 2imarko; '0a instruisto lasis la infanojn rerakonti la historion( signifas, ke li permesis al ili tion fari, li ne mal'elpis ilin
65

en tio. 0a instruisto igis la infanojn rerakonti la historion signifas, ke li petisF ordonisF devigis ilin tion fari. 0asi signifas nur permesi, ne malhelpi kaj ne en'avas ideon pri ordono a devigo.

&+. Surtabligi, enpo+igi.

?nstata 0a mastrino metis la manaon sur la tablon kaj 0udoviko metis la krajonon en la poon oni povas diri pli mallonge 0a mastrino surtabligis la manaon kaj 0udoviko enpoigis la krajonon 4komparu T 5. E4;E0.LO<; ?espere la patrino enlitigas 4L metas en la liton5 kaj matene ellitigas 4L prenas el la lito5 la infanojn: 0a parolanto elpo+igis na tukon, purigis per i la na on kaj denove enpo+igis in: 0a knabo enbu+igis tutan pomon: 0i enkapigis al si multajn gramatikajn regulojn: 0a luktantoj klopodis surdorsigi unu la alian: *onvolu altabligi la seojn. 0a milito sen$iligis multajn gepatrojn, senedzigis multajn virinojn kaj senpatrigis multajn infanojn: 9nta ol iri en akvon oni senvestigas 4L malvestas5 sin: 6e senkulpigu vin vane, ar vi ja nenion faris. +aninte oni detabligas la seojn: ',. #i)i. -a sufikso #i)i 4L igi sin5 'avas tute malan sen on al !igi; !igi esprimas, ke la ago transiras al iu alia, dum e !ii la ago revenas al la sama persono 4la subjekto, aganto5; 0a fralino subite ru)i)is 4L fariis, iis rua5: 0i pali)is pro teruro 1 8eruro paligis lin: +iaj manoj alpuri)is en la laboro 1 0a laboro malpurigis miajn manojn: 9ntahiera li alsani)is, sed balda li resani)is: )n la pluvo la vestoj alseki)is 1 0a pluvo malsekigis la vestojn. Kun substantivoj; 0i ruini)is pro bankroto 1 *ankroto ruinigis lin: 0a filino de la bankdirektoro edzini)is je (al) la komercisto: 0a komercisto edzi)is je (al) la filino de la bankdirektoro: 2er (pro) komuna sorto la homoj ofte a iki)as 4L farias, ias amikoj5. Kun prepozi ioj; <ensa fumo eli)is el la kamentubo: 3iamaniere li eni)is en la ambron, ar la pordoj estas lositajG 2ro (per) la milito multaj infanoj seni)is je patro: <um la pasinta jaro dek
66

novaj membroj aliis al nia klubo: Kun numeraloj; <um la pasinta jaro nia membraro duobliis: Merboj; Komparu la frazojn +i vekiis kaj +i vekis la dormantojn. 6ni ne povas diri '+i vekis min(, ar tio estas sensen a; oni povas veki aliajn, kiam ili dormas, sed sin mem oni ja ne povas vekiA !ii en'avas la ideon *per si mem, atomate+ kaj e la transitivaj verboj oni ne povas anstataigi in per !igi sin a nur sin; 0a pordo fermiis 4neniu bezonis fermi in, sed i fermiis tute atomate, per si mem5. Rus finiis la leciono de geografio kaj komenciis la leciono de )speranto 4oni ne povas diri leciono finis kaj komencis sinA5. 6eniu estingis la lampon, sed i estingiis tute per si mem: 6ur jus mi sciiis pri tio 4a; eksciis tion5. +ulte da homoj kolektiis irka la mu ikantoj: 3iam vi naskiis 4'naskis vin( estas tute absurdaA5G 0eviu iomete de la seo. !ii estas do refleksiva sufikso kaj servas por netransitivigi la transitivajn verbojn. Tute male al !igiA $e la netransitivaj verboj la sen o de !ii ofte proksimias al !igi sin, kvankam erta diferen o iam restas inter ili; 2ost kelktempa sidado mi stariis 4la ago okazas sen ia peno, kvaza atomate5. "ed 0a malsanulo starigis sin malrapide signifas, ke pro la malforte o li devis strei sin, uzante la 'elpon de la manoj k.t.p. Falgra tio !igi sin estas uzata anstata !ii nome pro influo de na iaj lingvoj. En multaj okazoj la diferen o estas ja anka vere tre malgranda. ?nka la sen o de prefikso ek!, kiu indikas komen on de ago a subitan agon, ofte proksimias al !ii; 2ost kelktempa sidado mi ekstaris 4L komen is stari, subite staris5, t.e. stariis. En amba okazoj la rezultato estas ja la sama, kaj tial kelkfoje ek! estas uzata anstata !ii. Molante substreki, ke io okazas subite, oni iuokaze devas uzi prefikson ek! 4ekstariis L subite stariis a komen is starii0 ekstaris L subite staris a komen is stari5. E4;E0.LO<; -i sidis sur seo, sed poste li sidiis sur sofo4n5, kaj fine li e ku,iis sur la sofo. Kiam iu subite frapis sur la pordo, li rapide stariis. Kiamaniere estiis 4ekestis5 tiu i miskomprenoG #i atentigas anka pri la formoj hejmenii 4L 'ejmeniri a iri 'ejmen5 kaj suprenii 4L supreniri a iri supren5; 6i hejmeniis malfrue vespere: 0a balono supreniis (M leviis) al la ielo . "ed hejmii 'avas tute alian sen on 4ii 'ejmo a ii 'ejma5; 2or la
67

geed oj la nova loejo jam tute hejmiis. !ii estas netransitiva 4tute male al !igi5 kaj povas sekve 'avi nek akuzativ(objekton, nek pasivan parti ipon. Tiaj formoj kiel 'naskiita( kaj 'estiita( estas do tute neeblaj. "ed aktivajn parti ipojn !ii kompreneble 'avas, same kiel iuj aliaj verboj; naskii6ta, estii6ta. /i 4L farii, estii5 estas uzata anka kiel memstara verbo; )n la lasta tempo li iis (M fariis) tre silentema: Cu vi volas ii (M farii) mia kunloantoG 2imarko 1; ?nstata komencii kaj finii oni renkontas kelkfoje la simplajn komenci kaj fini; Rus finis la leciono de matematiko kaj komencis la leciono de geografio. En tiaj okazoj povas temi pri mallongigoj, kie esti estas forlasita; finis esti 4L finiis5 kaj komencis esti 4L komen iis5. !li regulaj estas tamen la formoj kun !ii. 2imarko "; !ii indikas kutime transiron de unu stato al alia, kaj tial oni ne bezonas uzi kun i akuzativon de direkto; Bidiu sur la seo. "ed kelkfoje i povas signifi anka transiron de unu loko al alia, kaj tiam la apliko de akuzativo estas pravigebla; 0i sidis sur seo, sed poste li sidiis sur sofo6, kaj fine li e kuiis sur la sofo. Tamen anka en tiaj okazoj oni povas tute bone uzi nominativon, kiam ne ekzistas danero por miskompreno 4vidu anka paon 3D en *-ingvaj Qespondoj+ de 9(ro Eamen'of5. 2imarko #; 6ni ne povas diri 'mi laviis, kombiis, ra iis, vestiis(, ar tiuj agoj ne okazas atomate, per si mem, kaj la 'omo ne restas pasiva e tio0 oni devas diri; mi lavis min, kombis min, ra is min, vestis min. 2imarko $; 7arii 'avas la saman sen on kiel simpla ii 4L veni en la staton5; Ei fariis malsana 4L iis malsana, malsaniis5. B!o *: fariis profesoro 4L iis profesoro, profesoriis5 en Senevo. $ar malsana kaj profesoro estas ne objektoj, sed predikataj suplementoj 4vidu TT 18, B2, D75, ili ne povas 'avi la fina)on !n: 2imarko %; 6ni devas diferen igi la formojn interesi, interesigi kaj interesii; 8io ne interesas min L Fi ne 'avas intereson por tio. -a saman sen on 'avas; +i ne interesias pri tio. +i interesigis lin pri tio signifas, ke mi vekis 4estigis5 en li intereson por tio.

'1. !nliti)i, altabli)i.

68

?nstata +i iris frue en la liton kaj 0a gastoj sidiis al la tablo oni povas pli mallonge diri +i enlitiis frue kaj 0a gastoj altabliis. Komparu la diferen on inter 0a patrino enlitigas 4L metas en la liton5 la infanojn kaj 0a infanoj enlitias 4L iras en la liton5. E4;E0.LO<; Fi ne s ias, kiam mia po,tuko elpo,iis 4L falis el la poso5. Fi elpo,igis 4L prenis el la po,o5 naztukon. $u vi ankora ne ellitiis 4L leviis el la lito5G !ost du('ora flugado la aeroplano alteriis 4L venis al la tero5. >alinte la knabo surpiediis 4L leviis sur piedojn5 denove. -a ,ipo albordiis 4L veturis al la bordo5 malrapide. Enlitiinte mi tuj endorimiis 4L falis en dormon, ekdormis5.

'". .re ikso ek#F

kiu estas uzebla kun verbaj radikoj, ne influante ilian karakteron, indikas komen)on de ago, su!itan a mallongeJda*ran agon; 2ost la enlitio mi tuj ekdormis: 8ion adinte li ekridis: 6i ekiru jam. 8io ne estas vera. i ekkriis: 7ine ni ekvidis la turojn de la urbo: 6un mi ekkomprenas la aferon. 0a lumo ekbriletis kaj malaperis: Ei ekflamis tute senka e: 6fte ek! anstataas la pli longan komenci; +i eklernis librotenadon M +i komencis lerni librotenadon. Kelkaj uzas ek! anka kun prepozi io de; )kde hiera mi estas sola. !li ofte en tia okazo estas uzata tamen depost a la simpla de; depost hiera, de hiera. Falofte ek! estas uzata e kiel memstaia verbo; 6i eku. M 6i komencu. Kaj anka kiel spe o de interjek io i estas kelkfoje uzata; )k al labor%. )k al atak%.

3AS4O 1".
(9lskribu la mankantajn sufiksojn kaj mallongigu la diklitere presitajn esprimojn.) 4iel 4olum!o eltrovis Amerikon. ?l la 'ispana reo venis en la kapon la ideo, ke ?meriko devas esti eltrovota. -i ven...is Kolumbon kaj demandis lin; *Kolumbo, u vi povas eltrovi ?merikonG+ @ *:es, mi povasA+ ad...is la respondo. !ost kelkaj tagoj Kolumbo jam iris en la >ipon, tenante
69

grandan ovon en la mano. 6ni metis en la >ipon anka la ne esan provianton, kaj komen ...is la 'istoria ekspedi io. 9um la tuta vojao Kolumbo sidis en la kajuto kaj penis star...i sur la ta!lo la kunprenitan ovon. !ost kelkaj semajnoj li fine suk esis pri tio, kaj tuj la kapitano s i...is al li, ke ?meriko jam vid...as. *Fi s ias+, respondis Kolumbo, *ar la ovo jam staras+. #un la ,ipo direkt...is rekte al la lando, kaj post nelonge ili jam venis al la !ordo en ?meriko. Sur la !ordo staris granda amaso da indianoj. Kolumbo kun sia sekvantaro iris el la >ipo, iris en !oaton kaj rem...is sin al la !ordo, kie la unuan fojon en la 'istorio li star...is siajn piedojn sur la ?merika tero. -i proksim...is al la indianoj kaj demandis ilin; *$u vi estas indianojG+ Kaj la indianoj respondis; *:es, ni estas indianoj. "ed u vi estas KolumboG+ Qi evinte jesan respondon, la indianoj pal...is kaj ekkriis; *Ko ve, nun ni estas eltrovitajA+

70

6E4JUNUA

LECIONO

'#. Adver!oj de tempo kaj me/uro.

1. Tempo; ?nstata dum (la) nokto(j), en (la) mateno(j) oni uzas kutime la pli mallongajn nokt) kaj maten); 6okte ni dormas kaj tage ni laboras. "ame; vesper), diman) 4L dum dimano, en dimano5, lund), monat) 4L en monato, dum monato5, jar), k.t.p. Tiuj i adverboj respondas al la demando kia * Krom la derivitaj adverboj ekzistas tuta serio da originaj adverboj kun la 4psedo5fina)o !a; hiera, hodia, morga, balda, k.t.p. 4?nka parto de la prepozi ioj 'avas la fina)on !a; anta, irka, kontra, anstata, la, malgra:5 B. Fezuro; Tiuj i adverboj respondas al la demando kio * 0a dikulo manas tro mult): 5odia mi skribis nur malmult): +i devis long) atendi vin: Tien i apartenas anka la serio iom, tiom, iom, neniom, kiom, dum la serio iam, tiam, iam, neniam, kiam estas adverboj de tempo.

'$. Silentemaj i>istoj.

"abate matene maljuna fi,isto 4fi,kaptisto5 kun sia filo kaptis fi,ojn surmare. $ar la fi,istoj neniam ,atas multe babili, anka niaj 'erooj laboris silente kiel fi,oj. #ur tagmeze, kiam kelkaj nubetoj aperis e la 'orizonto, la filo diris al la patro; *Pajnas al mi, ke balda pluvos+. -a patro rigardis supren, sed li respondis nenion. Tiel pasis la tuta tago. 9imane ili ripozis, sed silentis kiel kutime. -unde ili denove fi,kaptis, sed same senparole kiel antae. !asis anka mardo, merkredo, )ado kaj vendredo. #ur vendrede vespere, kiam jam vere pluvis, la patro vi,is permane la frunton kaj respondis al la filo; *:es, vi pravas+. '%. %e.
71

Kiel jam dirite 4T 3D5, iuj prepozi ioj 'avas firman sen on kaj oni ne povas ilin uzi en alia sen o ol ili origine 'avas. "ed kelkfoje okazas, ke la sen o de la frazo ne montras klare, kiun prepozi ion oni devas elekti, a neniu el la prepozi ioj tagas por tiu elo. En tia okazo la na iaj lingvoj uzas kiun ajn prepozi ion 4en figura sen o5, fiksitan de la tradi ioj. 9(ro Eamen'of solvis tiun i problemon per enkonduko de la enerala prepozi io je, kiu ne 'avas firman sen on kaj estas uzebla en iuj dubaj okazoj. E4;E0.LO<; Cu vi kredas je <io (M ke <io ek istas)G #eniu alia prepozi io tagas en tiu i okazo. 3redas al <io kaj kredas <ion 4L kredas, kion 9io diris5 'avas ja alian sen on. "ame la esprimoj fidas lin, fidas al li kaj fidas je li ne estas egalaj; +i fidas lin 4L fidas al li5, ar li estas honesta homo: +i fidas je li, ke li ne lasos min en embaraso: "ed ne trouzu je kaj apliku in nur en okazo de vera bezonoA Tiuj okazoj ne estas multaj. 0i esperis je sia bonanco 4t. e. ke la bon,an o ne trompos lin5. +i sopiras je 4anka pri kaj al5 mia hejmlando. 0i estas tiel 4anka tiom5 komika, ke iuj ridas je 4anka pri kaj al5 li. =eorgo ed iis je 4a al5 +argareto. "ed ne *kun Fargareto+, ar Veorgo sola edziis, dum Fargareto edziniis, ne edziis. -e estas uzata anka kun la vortoj plena, malplena, ria, abunda; 0a vojo estas plena je tonoj 4L plena de ,tonoj, ,tonplena5. Bvedlando estas ria je arbaroj 4L ria de arbaroj, arbarria5. 0a libro abundas je preseraroj 4L abundas de preseraroj5. !or indiki la 'oron, kiam oni faras ion a io okazas, estas senes epte uzata je; 5iera mi ellitiis je la sepa (horo): 0a tagmano estas ordinare je la tria: "ed kompreneble responde al la demando kioma horo (estas nun)G i ne estas uzata; 6un estas la kvina (horo).

'&. Aku/ativo anstata* prepo/i)ioj.

En T 17 ni 'avis kelkajn netransitivajn verbojn kun akuzativobjekto, kvankam laregule ili ne devus in 'avi; Ciu iru sia6 vojo6. 8iel li vivis sia6 tuta6 vivo6 k.t.p. >akte tie i tamen ne temas pri akuzativ(objekto, sed pri mallongigitaj frazoj; iu iru la sia vojo kaj 8iel li vivis dum sia tuta vivo. Tiuj frazpartoj, kiuj tie i 'avas la fina)on !n, estas do fakte adverbialojA !ro la bonega kaj
72

praktika regulo, ke je bezono oni povas prepozi ion anstataigi per akuzativo, ili 'avas la fina)on !n. Tial la adverbialoj 'avas la formon de akuzativ(objekto, per kio malpligrandias anka la diferen o inter la transitivaj kaj netransitivaj verboj, is tia grado, ke kelkaj netransitivaj verboj povas 'avi e pasivan parti ipon; 0a tuta vojo estas jam irita: 0ia vivo estas jam vivita: -a la sama regulo oni povas anstata sopiras je i, ridas pri 4a je5 li, plaas al mi, apartenas al ili, ajnas al mi diri anka sopiras in, ridas lin, plaas min, apartenas ilin, ajnas min. Tamen la prepozi iaj formoj estas kutime preferindaj, ar ili estas pli simplaj kaj klaraj. :am pli ofte oni povas anstata pardonu al mi, mi dankas al vi, li demandis al si, infanoj demandas pri io, li instruos al ni, li instruas pri geografio diri pardonu mi6, mi dankas vi6, li demandis i6, infanoj demandas tio6, li instruos ni6, li instruas geografio6. "ed iam oni devas eviti duoblan akuzativonA 6ni ne povas do diri 'pardonu min mian eraron(, 'li demandis in tion(, 'li instruos nin geografion(, 'donu min(, ar tio 'avus tute alian sen on. Komparu frazojn <onu al mi akvo6 kaj <onu mi6 al akvo:

''. Aku/ativo de tempo.

-a la supra regulo, ke prepozi io povas esti anstataigata per akuzativo, okazas anka la sekvantaj mallongigoj; +i promenis dum longa tempo L +i promenis longa6 tempo6. Ei ploris dum tagoj kaj noktoj L Ei ploris tagoj6 kaj noktoj6 4a tag) kaj nokt)5. 0i dormis dum sep horoj L 0i dormis sep horoj6. Ei funebris dum tri jaroj L Ei funebris tri jarojn. )n iu bela tago mi renkontis in L /u6 bela6 tago6 mi renkontis in. <um (en) la pasinta somero mi biciklis multe L 0a pasinta6 somero6 mi biciklis multe. <!ro 4amenhof naskiis en (je) la dekkvina de <ecembro NKTL L <!ro 4: naskiis la dek kvina6 de <ecembro NKTL. En la sama maniero estas indikata la dato en la leteroj; +oravska >strava, la tria6 (U!a6) de -anuaro NLUJ. Tiuj i akuzativoj kompreneble estas ne objektoj, sed adverbialoj. Tial oni povas anstataigi ilin per adverboj; Ei ploris tage kaj nokte: +i promenis longtempe 4L longan tempon5. +i ofte banis min pasintsomere 4L la pasintan someron5. "ed memkompreneble oni ne povas diri 'iu!beltage( anst. iun belan tagon kaj anka ne
73

'sephore( anst. sep horojn. Qimarko; Tia frazo kiel 'Bep jarojn estas longa tempo( estas erara, ar sep jaroj en tiu i okazo estas ne adverbialo, sed subjekto, kaj la subjekto ja neniam povas 'avi la fina)on !n. 9o; Bep jaroj estas longa tempo. ?nka 'longan tempon( ne estus usta, ar i estas ja predikata suplemento, kiu anka neniam povas esti akuzativa.

'(. Aku/ativo de me/uro.

?kuzativo estas uzata anst. prepozi io anka por indiki mezuron; 0a monto estas du mil metroj6 4L je OVVV metroj5 alta. 0a rivero estas ducent kilometroj6 longa. 0i estas tri jaroj6 4L je tri jaroj5 pli aa ol lia frato. 0a vali o estis dek kvin kilogramoj6 pe a: -a esprimoj OVVV metroj6 k.t.p. estas ne objektoj, sed adverbialoj, kaj ili tute ne rilatas al la verbo esti, sed al la vortoj alta, longa, aa, pe a; OVVV metrojn alta, NT kilogramojn pe a. 6ni povas diri anka; alta OVVV metrojn, longa T kilometrojn, k.t.p. 2imarko; -a frazo '+ia ao estas UO jarojn( estas erara, ar UO jaroj estas ne adverbialo, sed predikata suplemento. Tial; +ia ao estas UO jaroj. "ame; 3vin frankoj kuas sur la tablo. #e 'kvin frankojn(, ar i estas subjekto.

'+. 2esumo de la aku/ativo.

?kuzativo estas uzata en jenaj okazoj; 1. Kiel rekta objekto de transitiva verbo; )lefanto havas longa6 na o6: Ei6 mi amas: 0i ne komprenas tio6. B. !or esprimi elon de movo; +i iras hejme6: Ei iras en la kontoro6: +uso kuris sub la lito6: 0i devis veturi *erlino6. 1. ?nstata prepozi ioj; a) sopiras i6 4je ,i, pri ,i5, ridas li6 4je li, pri li5, esperas tio6 4pri tio5, sciigas li6 4al li50 b5 por indiki tempon 4anst. dum, en, je5; longa6 tempo6 4dum longa tempo5, sep jarojn 4dum sep jaroj5, iu6 bela6 tago6 4en iu bela tago5, la NW!a6 de 9prilo 4je la 13(a de ?prilo5. 5 por indiki mezuron 4anst. je5; OVVV metroj6 alta, T kilometroj6 longa, UO jaroj6 aa. En iuj aliaj okazoj estas uzata nominativo. ?tentu spe iale la
74

subjekton, predikatan suplementon kaj la prepozi iajn formojnA

(,. Kiel.
!ost kiel oni povas labezone uzi nominativon a akuzativon, depende de tio, kion oni volas esprimi; +i atas lin kiel homo 4kiel homo rilatas al la subjekto mi5. +i atas lin kiel homo6 4kiel homo6 rilatas al la objekto lin5. B!o ?erdo ladis lin kiel pre idanto 4L s(o Merdo estas prezidanto5. B!o ?erdo ladis lin kiel pre idanto6 4L ne s(o Merdo estas prezidanto, sed tiu 'li(, kiun li ladis5. 0a kolonelo riprois lin kiel oficiro 4L la kolonelo riprois lin en ofi ira maniero, en sia rolo de ofi iro5. 0a kolonelo riprois lin kiel oficiro6 4L la kolonelo riprois lin en lia rolo de ofi iro5. 9o la sen o varias la tio, u ni uzas nominativon a akuzativon.

(1. Anstata kaj kro

"ame anka kun la prepozi ioj anstata kaj krom oni uzas kaj nominativon kaj akuzativon, depende de tio, u ili rilatas al subjekto a objekto. En la lasta okazo temas fakte pri mallongigita frazo, kie la akuzativa formo estas objekto de la eliminita verbo.

Anstata*.
9nstata la knabo la patrino batis la hundon 4t. e. ne la knabo, sed la patrino batis la 'undon5. 9nstata la knabo6 la patrino batis la hundon 4L anstata bati la knabon la patrino batis la 'undon, t.e. la patrino batis ne la knabon, sed la 'undon5. 3nabo6 estas tie i rekta objekto de la subkomprenata verbo bati, kaj tial 'avas la fina)on !n. 0i vi itis la onklon anstata la onklino 4la onklino ne povis viziti la onklon, tial li faris tion5. 0i vi itis la onklon anstata (vi iti) la onklino6 4t.e. li iris ne al la onklino, sed al la onklo5. 5odia li laboris anstata sia amiko. 9nstata (trinki) kafo6, ni trinkis bieron. En la lasta frazo oni povas diri anka anstata kafo, ar ia miskompreno ja okazi ne povas. 4rom. 3rom 3arlo (anka) mi vi itis kinon 4t.e. Karlo vizitis kinon kaj anka mi faris tion5. 3rom 3arlo6 mi vi itis kinon 4L mi vizitis kaj Karlon kaj kinon5. 3rom la knabo (anka) la patrino batis la
75

hundon 4ili amba batis5. 3rom la knabo6 la patrino batis (anka) la hundon 4L ,i batis kaj la knabon kaj la 'undon5. ?nka tie i 3arlo6 kaj knabo6 estas fakte objektoj de eliminita verbo; 3rom vi iti 3arlo6 mi vi itis kinon. 3rom bati la knabo6 la patrino batis anka la hundon. 3rom lerni )speranto6 i lernas anka la italan lingvon. "ed en la lasta frazo oni povas diri anka simple krom )speranto, ar ia miskompreno ja tamen okazi ne povas. 2imarko; 3rom 'avas anka alian sen on, tute malan al la supra; 3rom fakturoj mi legas ion 4L mi legas ion, es epte fakturojn5. +i vi itis iujn nordajn landojn krom <anujo 4t.e. nur en 9anujo mi ne estis5.

3AS4O 1#.
4?lskribu la fina)on !n, kie i estas ne esaA5 Somera voja5o. -a lasta jaro miaj instruistoj metis en mia kapo tro multe da gramatikaj reguloj kaj tial mi sentis mi preska malsana. Fi vizitis fama kura isto, kiu malka,is al mi la grava sekreto de la sano, dirante al mi; vi devas forgesi io, kio vi lernis. !lena de ojo pro tiu saa konsilo, mi de idis fari longa vojao tra la plej bela lando de la mondo; mia patrolando . Kun kelke da bonaj kamaradoj la tridek(unua de :unio mi forveturis per rapida vagonaro al la vilao Katvosto, kie estas la moderna kastelo de la mezepoka kavaliro >ortbrak. -a vagonaro tuta 'oro kuris preter urboj kaj arbaroj kaj poste dudek minutoj inter senarbaj rokoj . -a kastelo ku,as tri kilometroj ekster la vilao . Kun batantaj koroj ni eniris inter la malnovaj muroj de la kastelo, de kie blovetis la vento de la 'istorio. /rinte tra malvastaj koridoroj kaj krutaj ,tuparoj, ni atingis la granda salono. En tiu impona ambrego, kiu oni iam uzis por festenoj, staras granda ,ranko. .i estas 8 metroj alta, 7 metroj lara kaj C17 kilogramoj peza. -a gardisto de la kastelo rakontis, ke malanta la ,rankego en la muro estas sekreta pordo, tra kiu kavaliro >ortbrak kun sia juna edzino forkuris por savi sia vivo de la malamikoj, kiam li estis 88 jaroj aa. -i estis tiom forta, ke li povis per unu sola
76

fingro formovi la ,ranko . Kontra la ,ranko sur la muro pendis portreto de la kavaliro, pentrita la malnova foto. Fi enrigardis malanta la portreto por vidi la dua sekreta pordo, sed mi vidis nur araneaj retoj kun sekaj kadavroj de mu,oj, kiuj ne suk esis savi sia vivo. ?pud la salono estas la dormoambro. Kiam ni eniris, arma museto saltis de la tablo kaj kuris sub la lito, ar sub la mebloj estas la sekretaj pordoj de la musoj. -a gardisto klinis si kaj prenis de sub la lito grava 'istoria objekto; la pantofloj de kavaliro >ortbrak. #i rigardis ili kun admiro kaj respekto. Krom la salono kaj dormambro ni rigardis ankora kvar ambroj, sed anstata la turo, kiu estas proksimume C3.H81 milimetroj alta, ni vizitis la kelo, kiu ne 'avas fenestro. Tie mi metis mia vizitkarto sur la pordo. !ost tio ni revojais 'ejme, ar ni ne 'avis plu mono kaj tempo. Kejme mi sentis mi denove sana kaj fre,a, kaj tuj mi de idis, ke la venonta somero mi darigos mia interesa kaj agrabla vojao . K -a teksto de tiu i tasko apartenas al interna ia &se'(instituto de Esperanto, kun kies afabla permeso ni mallongigite represis in. -a instituto 4QiouXstraat 17B, 9E# K??V, #ederlando5 'avas tutan serion da similaj taskoj pri diversaj gramatikaj detaloj, kaj anka en ia gazeto *-a !raktiko+ ofte aperas utilaj kaj interesaj ekzer oj.

77

6E4J6UA LECIONO

(". -er!oj.
En multaj lingvoj la verboj 'avas apartan fina)on por iu persono kaj tial estas uzeblaj anka sen pronomo. "ed en Esperanto iuj personoj 4mi, vi, li, ni, ili5 'avas la saman fina)on 4!as, !is, !os, !us, !u5 kaj kiam mankas subjekto, ni ne s ias, pri kiu persono temas. Kion signifas 'skribas leteron, iris hejmen, lernos )speranton(G Tiaj esprimoj ne estas kompreneblaj, ar ni ne s ias, kiu skribas leteron, kiu iris 'ejmen, kiu lernos Esperanton. Tial la verbon devas iam akompani konforma pronomo a substantivo, kion atentu pre ipe la slavoj, italoj, 'ungaroj, finnoj, estonoj k.a. 2imarko 1; Kiam la frazo 'avas plurajn predikatojn, ne estas ne ese anta iu el ili ripeti la subjekton; 5ejme mi legas, skribas, askultas radion, ludas kun la infanoj, ripo as k:t:p. 6fte ne estas ne ese ripeti la subjekton anka tiam, kiam du frazoj estas disigitaj per sed, pre ipe, kiam ili estas mallongaj; +i volas, sed ne povas. 2imarko "; Ekzistas tuta vi o da senpersonaj ver!oj, kiuj ne 'avas subjekton kaj kun kiuj oni ne povas uzi iun pronomon; pluvas, negas, hajlas, fulmas, tondras, frostas, ajnas al mi, oka as kelkfoje, estas necese, estas konate, se plaas al vi, k.t.p. 6ni ne povas ja demandi 'kiu pluvasG( 9o ne estas anka eble diri 'i pluvas(. Fultaj na iaj lingvoj uzas en tia okazo *formalan subjekton+, kiu mankas en Esperanto.

(#. 3empoj de la ver!oj.

-a tempoj de la verboj estas uzataj en Esperanto logike kaj oni ne rajtas intermiksi ilin, kiel ofte okazas en la na iaj lingvoj, uzante pasinte on, kiam fakte temas pri nuna tempo, kaj estante on, kiam oni parolas pri venonta tempo; +ia amiko skribis, ke anta kelkaj semajnoj li estis malsana, sed ke nun li denove estas sana kaj
78

espereble anka restos sana, se nenio eksterordinara oka os: ?espere mi vi itos vin, se mi havos tempon: Cu vi konas la viron, kiu staris anta la montrofenestro kaj nun transiras la stratonG 0a knabino montris al ni sian grandan pupon, kiu povas fermi kaj malfermi la okulojn kaj pli frue povis e diri la vorton 'mama(. En la na iaj lingvoj la uzado de la tempoj ofte ne estas logika, sed dependas de la kunteksto kaj de ertaj reguloj, kiuj ne estas egalaj inter la diversaj lingvoj. Tio i kon ernas pre ipe la t.n. nerektan parolon, kiu en kelkaj lingvoj 'avas tre komplikitajn regulojn pri la sinsekvado de la tempo. 2ekta parolo nomias tio, kiam iu mem diras ion 40i dirisF '8io estas bona.(5. "ed kiam oni rerakontas, kion iu diris 40i diris, ke tio estas bona5, ni 'avas nerektan parolon. En la na iaj lingvoj la verbo de la nerekta parolo 'avas kutime alian tempon ol en la rekta parolo, dum en Esperanto oni uzas iam la saman, pure logikan tempon, egale, u temas pri rekta a nerekta parolo; 0i dirisF '8io estas vera.( kaj; 0i diris, ke tio estas vera. Ei senkulpigis sinF '+i ne venis, ar mi ne havis tempon( kaj; Ei senkulpigis sin, ke i ne venis, ar i ne havis tempon. +i opiniisF '?i laboros morga( kaj; +i opiniis, ke vi laboros morga. 9o, kiam vi ne estas erta, kiun tempon uzi en nerekta parolo, transformu la frazon je rekta parolo, kaj tiam vi vidos, pri kiu tempo temasA Entute ne traduku la formon de la na ilingvaj verboj, sed ilian logikan en'avon, ilian sen on. ?tentu anka tion, ke en la na iaj lingvoj oni ofte bezonas kelkajn vortojn por nomi iun agon, dum en Esperanto kutime sufias por tio unu vorto. 2imarko1 Molante vivigi okazinta)on a okazonta)on, kvaza sori in anta la okulojn de la adanto a leganto, oni rakontante uzas kelkfoje nuntempon anstata pasinte o a estonte o; '+i promenis e arbara rando, kaj subite mi vidas 1 leporo saltas el arbusto, tute anta mia na o, kaj rapide!rapide kuras tra la kampo: )lkore mi bedaris, ke mi ne kunhavis mian pafilon( .

($. Ordono kaj de/iro.

6rdonon, peton kaj deziron 4imperativo(optativo5 al dua persono oni esprimas kutime per u(verbo sen pronomo 4subjekto5; ?enu. /ru. Bkribu, 8eodoro. 0ernu diligente, infanoj, kaj obeu al viaj gepatroj. "ed por ak enti la personon oni ja povas anka uzi la pronomon; ?i
79

restu tie i kaj mi iros seri ilin. !or la eteraj personoj 4unua kaj tria5 oni iam devas uzi kon ernan pronomon, ar alie ja temus pri la dua persono; 6i legu. 3iel mi komprenu tionG 0i faru, kion li volas: Ei mem aetu tion. /li kunprenu anka siajn infanojn: $iam, kiam temas pri ordono, peto a deziro, la verbo devas 'avi la fina)on !u anka en nerekta parolo, e kio validas la supra regulo, ke en nerekta parolo la verbo 4predikato5 devas 'avi la saman formon kiel en rekta parolo; +i de iras, ke vi tagman@ 4nek !os nek !us tagas, ar temas ja pri deziroA5 kun mi. Qekta parolo; 8agman@ kun mi. "ame restas, kiam la predikato de la efa frazo 'avas iun alian tempon; +i de iris, ke vi tagman@ kun mi: +i de irus, ke vi tagman@ kun mi. K.t.p. !liaj ekzemploj; 0a bibliotekisto petis, ke oni report@ iujn librojn. 0a instruisto ordonis, ke la lernantoj stari@. 0a gepatroj volas, ke ilia filo fari@ elektristo. Ei diris, ke oni plu ne parol@ pri tio. 0a kunveno esprimis la de iron, ke la estraro ellabor@ detalan agadplanon por la venonta jaro. ?nka post por ke oni iam uzas imperativon; 0i losis la biciklon, por ke oni ne tel@ in. Bkribu tuj, por ke la letero alven@ ustatempe. 2imarko1 !ro sia na ia lingvo kelkaj uzas infinitivon anstata imperativo; 'Bilenti. 6e krai sur la plankon.( "ed tio ne estas usta, ar per infinitivo oni ne povas esprimi ordonon a deziron. 9o; Bilentu. 6e krau sur la plankon. k.t.p. Molante esti spe iale entila, oni uzas la vorton bonvolu; *onvolu silenti. *onvolu ne krai sur la plankon.

(%. .redikativo.
En TT 18, B2 kaj D7 ni jam pritraktis la predikatan suplementon, sed nur en rilato kun verbo esti; >slo estas urbo. 0a ambro estas varma, 8ie i estas mallume. "ed predikatan suplementon povas 'avi anka pluraj aliaj verboj; igi, ii, fari, farii, kredi, opinii, supo i, konsideri, ajni, ajnigi, vidi, adi, nomi, elekti, titoli, montrii k.a. E4;E0.LO<; 0a patrino faris la ambron pura: >ni elektis lin pre idanto: >ni nomas in Ho ino: Ciuj titolis lin
80

profesoro, sed poste li montriis simpla instruisto: 5o, kiel granda vi jam fariis. 0a almo ulo ajnigis sin blinda: >ni konsideris tiun difekton tute sensignifa: 5ejtu la ambron varma. Merdire tie i temas pri mallongigitaj frazoj, ar en la plej multaj okazoj oni povas supozi, ke la verbo esti estas forlasita; 0a almo ulo ajnigis sin esti blinda. >ni konsideris tiun difekton esti sensignifa. >ni elektis lin esti pre idanto a; ke li estu pre idanto. ,5ejtu la ambron tiel, ke i estu varma. Estas do denove la kutima esti, al kiu la predikata suplemento rilatas. -a frazon +i vidis, ke la knabo kuras oni povas mallongigi je +i vidis la knabon kuri, a kuranta, Ei adis, ke la patrino kudras M Ei adis la patrinon kudri, 6i kredis, ke ili dormas M 6i kredis ilin dormi (dormantaj). Eajnas, ke li jam venis M 0i ajnas esti jam veninta. Eajnas, ke la kunveno estas jam finita M 0a kunveno ajnas esti jam finita. ?nka la parti ipa predikata suplemento rilatas al verbo esti, kvankam ne iam oni in uzas; +i vidis la knabon esti kuranta. Kiel dirite, la predikata suplemento neniam povas esti akuzativa, kaj la )us pritraktitaj parti ipaj formoj, kiam ili ek'avas la fina)on !n, ne estas plu predikataj suplementoj, sed jam atributoj, kaj la tuta frazo ek'avas alian sen on; +i vidis la knabon kuranta6 ( estas ja egala al; +i vidis la kurantan knabon, +i kredis la viron dormanta M +i kredis, ke la viro dormas. +i kredis la viron dormanta6 M +i kredis la dormantan viron. -a diferen o estas ja grandaA :am supre ni vidis, ke anstata akuzativo kun parti ipo 4+i vidis la knabo6 kuranta5 oni povas uzi anka akuzativon kun infinitivo; +i vidis la knabo6 kuri, Ei adis la patrino6 kudri, 6i kredis ili6 dormi, 0a nutristino igis la infanoj6 mani. ?nstata igi mani oni kompreneble povas diri manigi, sed e tio atentu, ke la lasta 'avas du sen ojn; igi mananta kaj igi manata. Ekzemple 0a vilaano manigas 4L nutras5 sian evalon per aveno kaj; 0a vilaano manigas 4L donas por mani5 avenon al sia evalo. "ame trinkigi, sciigi, konigi k.a. transitivaj verboj; +i sciigis 4L informis5 lin pri la novao. +i sciigis la novaon al li. +i vidis la knabon kurant) signifas; dum mi kuris, mi vidis la knabon. Ekzistas do 1 diversaj eble oj, kiujn oni devas bone diferen igi;
81

1. Fi vidis la knabon kuranta L Fi vidis la knabon kuri L Fi vidis, ke la knabo kuras. B. Fi vidis la knabon kuranta# L Fi vidis la kurantan knabon. 1. Fi vidis la knabon kurantE L Kurante mi vidis la knabon.

(&. .repo/i)ioj kun in initivo.

Konforme al sia esen o la prepozi ioj povas esti uzataj nur kun substantivo a pronomo. "ekve oni ne povas diri 'kun saluti, dum tagmani( a simile, sed nepre kun saluto, dum tagmano, t.e. oni devas substantivigi la verbon. Tamen kelkaj prepozi ioj, nome anstata, krom, por, anta 4kune kun ol5 kaj kelkfoje anka sen estas uzataj anka kun infinitivo. Anstata*1 9nstata ripo i, li laboris: 9nstata iri hejmen, mi iris en kafejon: 9nstata vi iti la kongreson, i aetis al si novan robon: 4rom1 Ei volas fari nenion alian krom kanti kaj mu iki M Ei volas fari nenion alian krom kantado kaj mu ikado M Ei volas nur kanti kaj mu iki: Midu anka T C1. Anta* ol1 9nta estas uzebla kun infinitivo nur kune kun ol 4analogie al post kiam kelkaj uzas anta kiam anstata anta ol5; 9nta ol ekdormi, mi legis dum duonhoro. 9nta ol mani, la infano kunmetis la manojn kaj preis. 9nta ol paroli, oni devas pensi. "ame bone oni povas diri; )kdormonte mi legis a 9nta la ekdormo mi legis. Sen1 0i foriris sen ion diri. Kutime oni tamen diras 0i foriris nenion dirante (dirinte).

('. (i kaj ,i.

"ame kiel angle anka en Esperanto estas uzata nur unu pronomo por la dua persono 4vi5 egale, u temas pri unu a multaj personoj, u oni alparolas fremdulon a amikon, altrangulon a almozulon, plenkreskulon a infanon, 'omon a beston. En leteroj kelkaj
82

skribas in per granda komen litero 4?i5, sed tio ne estas imitinda. -a familiara kaj intima 'ci( estas uzata nur en es eptaj okazoj, pre ipe por traduki iun nuan on de na ia lingvo 4anka verbe; cii M diri ci5. !ro la malofta uzado i impresas fremde, malvarme, repu,e, tute ne intime kaj familiare. Tial laeble evitu ian uzadon, des pli, ke per tio multe gajnas la fa ile o kaj interna ia unue o de nia lingvo, ar la uzado de ci kaj vi estas tre malegala en la diversaj lingvoj kaj iu popolo uzas ilin alimaniere; ekz. la fran oj diras 'vi( e al infano, dum la svedoj diras 'ci( e al persono, kiun ili la unuan fojon renkontas, se li estas proksimume samranga.

((. -ni.
-a senpersona pronomo oni estas kutime uzata ununombre; ?espere oni estas laca 4sed labezone oni povas diri anka lacaj5. -a formo 'onij( estas kompreneble neebla. "ame kiel la eteraj pronomoj, anka oni povas esti uzata adjektive 4onia5 kaj akuzative 4onin5, sed bezonon pro tio oni 'avas malofte.

(+. Si.
Kiam la ago elas la saman personon, kiu in plenumas, t.e. kiam tiu, kiu estas subjekto, samtempe estas anka objekto, oni uzas refleksivan pronomon. !or la unua kaj dua persono spe iala formo de refleksiva pronomo ne ekzistas, sed oni ripetas la personan pronomon, same kiel en multaj aliaj lingvoj; +i amas min: 6i gardu nin. ?i trompas vin mem. !or la tria persono 4li, i, i5 kaj por oni la refleksiva pronomo estas si; 0i lavis sin per malvarma akvo: Ei rigardis sin en spegulo. 8ie i oni povas bani sin: 0a profesoro forgesis siajn galoojn en la teatro: 0a hundo amas sian mastron. !or la unua kaj dua persono si uzebla ne estas. 9o neniam 'ni lavis sin( a simile, sed ni lavis nin. Estas granda diferen o inter la frazoj 0i prenis la horloon el sia poo kaj 0i prenis la horloon el lia 4a ia5 poo. En la unua okazo la pronomo 4sia5 rilatas al la subjekto 4t.e. li prenis la 'orloon el sia propra po,o5, dum lia montras, ke li prenis la 'orloon el fremda po,o. 9o, por konservi sian bonan nomon kaj eviti malagrabla)ojn kun poli o, oni devas bone diferen igi inter sia kaj lia a ,ia po,oA Bi, sin kaj sia devas rilati iam al la subjekto de la sama frazo, kie
83

ili trovias. <edarinde pro influo de na iaj lingvoj, kie oni ne diferen igas inter 'sia( kaj 'lia(, kelkaj trouzas ilin kaj diras ekz. '0i diris, ke sia patro estas malsana(, kiam fakte tute ne temas pri refleksiva pronomo kaj devas esti 0i diris, ke lia patro estas malsana. $ar lia rilatas ja ne al la subjekto de la sama frazo 4patro5, sed al la subjekto de tute alia frazo 4li diris5. Kelkaj uzas si anka en re iproka sen o; /li batis sin. "ed tio estas erara, ar fakte ili batis sin signifas, ke iu el ili batis sin memA -a ustaj formoj estas; /li batis unu la alian a /li batis sin reciproke. 0a gefianoj amas unu la alian M 0a gefianoj amas sin reciproke. En la esprimoj singarda, sinmortigo, siatempe, siavice k.t.p. si estas ne,anebla, egale, al kiu persono i rilatas; 6i devas esti singardaj 4ne 'ningardaj(A5. +i pensis kelkfoje pri sinmortigo 4ne 'minmortigo(5. Biatempe 4ne 'viatempe(5 vi havis tute alian opinion. ?tentu tion, ke oni ne rajtas iam lavorte traduki el la na iaj lingvoj, kie la refleksivaj pronomoj kelkfoje estas uzataj en okazoj, kie en Esperanto estas ne esa nenia refleksiva pronomo, kaj kie pro manko de konforma afikso ili estas ofte uzataj anka en la sen o de !ii; Bidiu. 0i kuigis.

3AS4O 1$.
4?lskribu la fina)ojn kaj komen literojn, kie ili mankas5 6rinkulo kaj porkino. Fikaelo <otelkorko est... granda drinkulo; anstata ir... 'ejmen el la fabriko, li sid... preska iuvespere en drinkejo por dronig... ...iajn zorgojn en brando kaj biero. "ed interese; ju pli ofte li vizit... la drinkejon, des pli grandaj i... ...iaj zorgoj kaj mizeroA 6fte ...ia edzino est... devigata malfrue nokte venig... lin 'ejmen el la drinkejo, kvankam iumatene ,i pet..., ke 'odia li ne ir... tien, sed rekte ven... 'ejmen. /un matenon, anta ol ir... al la laboro, Fikaelo promes... al ...ia vivkunulino en la nomo de iuj sanktuloj, ke tiun i fojon li tute erte ven... rekte 'ejmen el la fabriko kaj e ne pens... pri drinkejo. "ed, kiel kutime, la edzino dev... vane atend... lin. >ine, post noktomezo, ,i de id... ir... por lin ser... kaj enig... 'ejmen.
84

$ar <otelkorko log... en kamparo ekster la urbeto, la edzino dev... kelkajn kilometrojn ir... la la landvojo por ven... al la urbeto. "ubite si ekvid... ...ian edzon, ebrian kiel porko, dorm... en fosa)o apud la vojo, kaj apud li ku,... @ grandan porkinon. Pi alir... la arman ku,antan paron kaj dir... indignite al ...ia edzo; *>iA $u vi ne 'ont... ku,... kun tiaA Tuj levi...A+ -a porkino lev... la kapon, rigard... al la virino, stari... kaj fortrot..., dum la viro rest... trankvile ku,...

85

6E4J32IA LECIONO

+,. 4orelativa ta!elo.

u o a e en om am el al es L L L L L L L L L L persono objekto kvalito loko direkto kvanto tempo maniero kazo posedo

9emanda k Fontra t #edifina ! Kolektiva #egativa nen

+1. Kio, kiu, kia.

-a serio kun la fina)o !o 4io, kio, tio, io, nenio5 estas veraj substantivoj 4same kiel libro, lampo5; 8io estas bildo. 7ino bona, io bona. 6enio nova sub la suno. /o premas mian koron. "ame kiel oni ne povas sen eremonie apudmeti du substantivojn 4ekz. 'domo patro(5, same oni ne povas anka la io(vortojn apudmeti al substantivoj; ili estas uzeblaj nur memstare, anstata substantivoj. "ekve la esprimo '3ion libron vi legasG( estas erara. Kun substantivoj estas uzeblaj la ia(vortoj 4ia, kia, tia, ia, nenia5 kaj iu(vortoj 4iu, kiu, tiu, iu, neniu5; 3ian libron vi legasG +i legas interesan (dikan, novan, )sperantan) libron. 3iun libron vi legasG +i legas biblion. Kiel la respondoj montras, kia libro kaj kiu libro ne estas egalaj; demandante per ki9, oni volas eks ii la e ojn 4kvalitojn5, demandante per ki@, oni volas eks ii la nomon. Tiun i diferen on inter la ia! kaj iu! vortoj oni devas bone atenti, ar de ili dependas la sen o de la frazo; 3i9n malsanon li havasG 0i havas gravan malsanon: 3i@n malsanon li havasG 0i havas fti on:
86

8i9 homo (kia li estas) ne estas fidinda: 8i@ homo (kiu tie staras) ne estas fidinda: Ei ne fumis i@jn cigaredojn 4t. e. kelkajn ,i restigis5: Ei ne fumas i9jn (iaspecajn) cigaredojn, sed nur la plej bonajn. 2imarko1 -a io(vortoj estas uzataj nur ununombre; 2er kio 4ne 'kioj(5 iras la homojG 2er la piedoj.

+". 4unmetado kaj derivado.

6ian iutagan panon donu al ni hodia: 0i renkontis in iutage sur la strato: )n la mondo ek istas iaspecaj (iuspecaj, iaj) homoj: 8iamaniere (M tiel) oni ne povas sukcesi: 8iutempe (M tiam) )speranto estis ankora tute nekonata: /ufoje (iafoje, kelkiam) oni povas amu i sin iomete: 3iomfoje mi jam diris al vi. 0a tiamaj (M tiutempaj) homoj estis tute aliaj ol la nunaj: 0i estas dorlotita pro la iamaj sukcesoj: /li renovigis sian iaman amikecon: 9nta la vojao al iu fremda urbo sciigu la tieajn esperantistojn pri via alveno: 3ioma horo estas nunG 0a kasisto eksiis pro diversaj kialoj (M ka oj): 0a brulo (M incendio) tute neniigis la domon: 0a tiamuloj povas rakonti interesajn historiojn pri tio:

+#. 2ilataj vortoj.

!or kunligi kaj rilatigi frazojn oni povas uzi nur la k(vortojn 4kiu, kio, kia:::5; 8io, kion vi tie vidas, estas verajne ipo: 0a libro, kiu kuas sur la tablo, estas verda: 8ia nebulo, kian ni hodia havas, estas vera 0ondona nebulo: +i ne scias, kien i iris: Cu li diris, kiam li revenosG 6un vi vidas, kiel oni kaptas fiojn. "ame kiel oni ne povas diri '3ion libron vi legasG( 4vidu T 815, oni ne povas diri anka '0a libro, kio kuas sur la tablo(, ar la io( vortojn oni ne povas ja apudmeti al substantivoj. 9evas esti; 0a libro, ki@ kuas sur la tablo: 0a akcidento, pri ki@ mi legis en la ga eto, oka is en Bovet!@nio: 0a papero, ki@n ni u as, estas tre maldika: 0a fralinoj, ki@j sidas tie, estas iom konataj al mi. "ed kial en la frazo 0a papero, kiun mi u as, estas maldika la vorto kiu6 estas akuzativa, dum la vorto papero, al kiu i rilatas, estas nominativaG $u ne devus esti; '0a papero, kiu mi u as(G -a afero estas tia, ke tie i temas fakte pri du frazoj; 1. la papero estas maldika kaj B. kiun mi u as.
87

En la unua, efa frazo, la papero estas subjekto, en la dua, komplementa frazo, mi estas subjekto kaj kiun estas rekta objekto de la transitiva verbo u as. Tial i 'avas la fina)on; !n. ?lia ekzemplo; +i ne konas la viro6, kiu staras sur la strato . Tie i viro6 estas rekta objekto de la transitiva verbo; konas kaj kiu estas subjekto de la komplementa frazo; kiu staras sur la strato. "ed nombre kiu devas kompreneble en amba okazoj akordi kun sia efvorto; 0a viro-, kiu-n mi vidis, estis blinda-: +i ne konas la ?iro-n, kiu- staras sur la strato. E4;E0.LO<1 0a atomobilo, kiu staras anta la hotelo, apartenas al mia ku o: 0a lingvo, kiu6 ni lernas, nomias )speranto: Cu vi volas vidi la filmon, kiu6 oni nun pre entas en '0a rua muelejo(G 6eniu atas homojn, kiu- tro multe fanfaronas: Be mi havus multe da mono, mi aetus iujn librojn, kiu-6 mi vidis en la montrofenestro de la librovendejo.

+$. i.
-a vorteto i indikas proksime on kaj estas uzata kun la montraj vortoj, laplae post a anta ili; tie 1 i tie, tie i0 tien 1 i tien, tien i0 tiu 1 i tiu, tiu i0 tio 1 i tio, tio i. Kun tial, tiel, ties kaj tion i estas uzata tre malofte. Kunigi in per streketo kun ia efvorto 4 'i! tie, tien!i(5, kiel kelkaj faras, estas nene ese kaj nerekomendinde. "ed e la derivado tio estas ne esa kaj tiam i devas trovigi iam anta sia efvorto; 0a i!tiea 4ne 'tie!ia(A5 )sperantasocieto estas jam kvinjara. En adverbaj kaj adjektivaj kunmeta)oj oni eliminas tiu kaj tio kaj uzas i tute solan; Ci!jare 4'i!tiu!jare( estus ja tro longa kaj pezaA5 la rikolto estis eksterordinare bona. ?nstata i!jare oni povas diri; en i tiu jaro a; i tiun jaron kaj anstata i!jara rikolto L la rikolto de i tiu jaro. !lue; i!kune 4L kun tio i5, i!sube 4L i tie sube5, k.t.p. 6ni povas renkonti anka tiajn formojn kiel 'i!libro, i!homo( k.t.p., sed ili ne estas imitindaj, almena ne en prozo.

+%. Ajn.
9jn estas uzata kutime kun la demandaj vortoj kaj 'avas la saman
88

signifon kiel egale, indiferente; >ni ne povas fidi kiun ajn 4egale kiun, indiferente kiun5. ?enu kiam ajn 4egale kiam, indiferente kiam5. 6e skribu kiel ajn, sed orge kaj pripensite. Kelkfoje ajn estas uzata anka kun aliaj tabelvortoj 4ie ajn M kie ajn, iam ajn M kiam ajn k.t.p.5 kaj e tute memstare; 9jna knabo 4L kiu ajn, kia ajn knabo5 povas tion imiti. 9jn devas trovii iam post sia efvorto, neniam anta i.

+&. 4omparado.
1. Egale o estas esprimata per; tiel 1 ktel, same 1 kiel, egale 1 kiel, tiom 1 kiom a tute simple per kiel; 3arpatoj ne estas tiel altaj kiel (tiom altaj kiom) 9lpoj: +i estas same aa kiel vi 4L samaa kun vi5: +i atas lin tiom kiom in: Ei estis rua kiel kankro: Xeissm$ller naas rapide kiel fio. -a lastaj du frazoj estas fakte mallongigitaj; Ei estis tiel rua kiel kankro: 8iel rapide kiel fio. B. !li alta grado 4komparativo5 estas esprimata per pli 1 ol 4malpli alta per malpli 1 ol5; 9lpoj estas pli altaj ol 3arpatoj: 2rintempe NLUW en 0aponujo estis foje pli varme ol samtempe en )gipto: )l du malbonaoj oni elektas iam la malpli grandan. 1. !lej alta grado 4superlativo5 estas esprimata per plej 4plej malalta grado per malplej5; )lefanto estas plej granda el la bestoj: 6eI York 4a 6ov!-orko5 estas la plej granda urbo en la mondo: 2lej grave estas, ke homoj pensu logike: /lia malplej aa 4L plej juna5 filino nomias 5elve. Kun plej oni ofte uzas difinan artikolon, e tiam, kiam sen plej oni in ne uzus; 6eI York estas granda urbo: 6eI York estas la plej granda urbo. 2imarko1 2li kaj plej estas memstaraj vortoj kaj estas skribataj aparte de siaj efvortoj; ne 'plialta( a 'pli!alta( kaj 'plejalta( a 'plej!alta(, sed iam pli alta kaj plej alta. "ed e la derivado oni devas kunskribi ilin kun iliaj efvortoj; plialtigi, plibonigi, plejkarulo.

+'. Kiel kaj kvaza.

0i kantas kiel ;aruso (3aru o) signifas, ke li kantas en tia maniero 4L tiel5 kiel &aruso a ke li kantas sub la nomo &aruso. 0i kantas kva a ;aruso signifas, ke li kantas tiel kvaza li estus
89

&aruso, dum fakte li tio ne estas. 3iel frato vi devas helpi min 4L estante mia frato0 ar vi estas mia frato5. 6i estas ja kva a fratoj 4L efektive ni ne estas fratoj, sed ni 'avas tian interrilaton kian fratoj kutime 'avas5: 0i faris kva asciencan paroladon 4L fakte la parolado s ien a ne estis, sed i nur aspektis tia5. En la praktiko la diferen o ofte tamen ne ludas ian rolon kaj pro sia mallonge o kiel iam estas preferinda. !ost kva a la verbo 'avas kutime la fina)on !us; 0i kuris, kva a fantomoj persekutus lin: 0a knabo skiis, kva a li estus naskiinta 4a naskiis5 sur skioj: /li preparis sin, kva a ili intencus veturi al la norda poluso: 0i aspektis, kva a li neniam antae estus vidinta 4a vidis5 ion similan.

+(. "li kaj plu.

-a diferen o inter pli kaj plu estas tio, ke pli montras pli altan gradon kaj plu indikas daron; +i ne de iras pli (multe) da kafo signifas, ke mi estas kontenta pri tio, kion mi jam ri evis. +i ne de iras plu kafon L antae mi deziris, sed nun mi ne plu deziras. 0a aeroplano leviis pli alten 4ol i antae estis5. 0a aeroplano leviis plu supren 4L darigis la supreniadon5. 2lu estas uzata anka kun la fina)o !e; 6i iru plue. #e es(okaze, kiam oni volas spe iale ak enti direkton, oni uzas in anka akuzative; 0i iris kelkajn paojn plue6. "ed anka en tia okazo sufias plej ofte la simpla plue, same kiel anka e returne la akuzativo estas kutime superflua; Ce la stratangulo li rigardis returne. Kelkfoje oni kunmetas plu kun verbo; 2ost mallonga halto ni pluiris 4a iris plu, iris plue5.

++. AnkoraF ja

F plu.

9nkora 'avas du sen ojn. 1. aldone, ree, pli; +i petas ankora unu tason da kafo: +i intencas resti tie i ankora kelkajn tagojn: <iru tion ankora unu fojon 4a ankorafoje5. kaj B. is nun; 0a pre entado ankora ne komenciis: 0i ne estas ankora tie i: 0a ambro ne estas ankora varma: -am; 0a pre entado jam komenciis: 0i jam estas tie i: 0a
90

ambro estas jam varma: Krom darigo, kiun ni pritraktis en la antaa paragrafo, plu montras kun nea vorto anka esigon de ago a stato; 0i ne estas plu tie i: 0a ambro ne estas plu varma: +i ne kredas plu vin: Kelkaj uzas en iuj tri okazoj jam; 0a infano ne jam 4L ankora ne5 ploras. 0a infano jam ploras: 0a infano jam ne ploras. "ed pli klare estas; 0a infano ankora ne ploras: 0a infano jam ploras: 0a infano plu ne ploras: Kelkaj lokigas la vorton ne iam anta plu; +i ne plu kredas tion.

1,,. u kaj a.
$iu demando devas komen ii per iu demanda vorto el la serio kiu, kio:::, a per u; 3iu faris tionG Cu vi komprenasG 6ni ne povas diri '?i komprenasG( a '3omprenas viG(, ar tio ne impresas demande. "ame estas pri nerektaj demandoj 4vidu T CB pri la nerekta modo5; +i ne scias, u vi komprenas: 0i demandis, u mi havas tempon. 9 'avas du sen ojn; 1. alivorte; 2raha a 2rago estas la efurbo de ;eftoslovakio kaj B. unu el ili; Cu vi de iras teon a kafonG ?espere mi legos a skribos hejme: !or pli ak enti la alternativon, oni uzas a ::: a; ?espere mi a legos a skribos: @nu el ni devos cedi 1 a mi a vi. Kelkaj erare uzas en tiu i okazo 'u::: u( kaj 'u::: a(; '@nu el ni devos cedi, u mi u vi (u mi a vi)(. Cu estas ja demanda vorto kaj estas uzebla nur e demandoj, rektaj kaj nerektaj; Cu 2raha estas belaG 3iu urbo estas pli bela, u 2raha a *udapestG Cu vi de iras teon kun rumo a citronoG "ed en la frazo '@nu el ni devas cedi, u mi a (u) vi( ne trovias ja demando, kaj tial u tie ne estas uzebla.

91

6E4J4-A2A LECIONO

1,1. Numeraloj.
!or akiri lerte on en la uzado de la numeraloj, oni devas multe ekzer i. Kalkulu iam Esperante anstata en la gepatra lingvoA 9um miaj vojaoj en diversaj landoj mi rimarkis, ke ofte e bonaj esperantistoj povas nur malfa ile kalkuli Esperante kaj traduki Esperantajn nombrojn. Tio montras, ke ili ne sufie ekzer is. -a fundamentaj numeraloj 4nul, unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, na, dek k.t.p.5 povas neniam 'avi fina)on de akuzativo kaj multnombro. "ekve ne; 'oni vivas nur unun fojon, duj homoj promenas( a simile, sed tute simple; >ni vivas nur unu fojon, <u homoj promenas. "ed la substantivaj kaj adjektivaj numeraloj 4unu>, du>, tri>, kvar>, unu9, du9, tri9, kvar9 k.t.p.5 deklinias kompreneble kiel ordinaraj substantivoj kaj adjektivoj; )n la kafejo ni askultis tirolan mu iktrio6, 0a mastrino aetis du dekduo-6 da ovoj, -am la dua6 fojon mi kaptis vin e mensogo. #ur la vorto unu povas 'avi multnombran fina)on, sed nur en spe ialaj okazoj, kiam i estas uzata pronome; 0a homoj ne estas egalaj 1 unu- estas blonda-, aliaj estas nigraharaj. Rnuojn oni ne povas kunskribi kun dekoj 4'dekunu, dekdu, dektri(5, ar tiam oni devus la la ak entregulo 4iam la antalasta silabo 'avas ak enton5 elparoli ilin en nenatura maniero; 'dekdu, dektri(. $ar la unuoj kaj dekoj estas aparte elparolataj, oni devas ilin anka skribi aparte; dek unu, dek du, dek tri, dudek kvar, tridek ses, cent kvardek sep, okcent nadek kvin, tri mil kvarcent du, sepcent kvardek du mil nacent kvindek tri. Kelkaj kunligas ilin per streketo; dek!unu, dudek!tri, kvincent!kvardek!ok. 9ekoj kaj entoj estas skribataj kune 4dudek, tridek, kvincent, nacent5, sed la vorto mil devas esti skribata aparte; dudek tri mil sescent kvin. -a gramatikaj fina)oj estas aldonataj en la fino de la kunmetita
92

nombro; dudektria a dudek!tria 4ne 'dudeka tria(5. En tiaj okazoj oni devas kunskribi kompreneble la tutan nombron, sed pro klare o ofte estas utile apartigi la diversajn partojn per streketoj, pre ipe kiam la kunmeta)o estas tre longa; mil!sescent!kvindek!oka. -a nombron NLUJ oni ne povas elparoli 'dek nacent tridek sep( kiel emas fari la germanoj, sed oni devas diri iam; mil nacent tridek sep. Tio estas multe pli klara kaj simpla.

1,". #obl#.
-a sufikso !obl! indikas multiplikon; <uoble du (OZO) estas kvar: 8rioble tri estas na. #e intermiksu in kun la vorto foje; +i manis hiera trioble signifas, ke mi manis trioble pli ol kutime, dum mi manis trifoje signifas, ke mi manis en tri tempoj @ matene, tage kaj vespere. 0i estas duobla a eno L li estas tiel malsaa kiel du azenoj. 0i estas dufoja a eno L li estis azeno du fojojn. 7oj! ne indikas do multiplikon, sed nur tempon, nombron de la fojoj, kaj i ne estas uzebla anstata !obl!. Krom kun numeraloj !obl! estas uzata anka kun la radikoj kelk, mult kaj plur; 3elkoble pli granda: )speranto estas multoble pli facila ol iu nacia lingvo.

1,#. #onoF #ope.

!ono estas partiga sufikso; duono L1YB, 2.D, triono L 1Y1, kvarono L 1Y3, dekono L 1Y12, 2.1, k.t.p. .i estas uzebla nur kun numeraloj kaj oni ne povas diri ekz. 'kretono( anstata parto de kreto. !ope estas kolekta, grupiga sufikso; /li promenas duope: 6i skiis triope. "ame kiel !obl! i estas uzata anka kun la radikoj kelk, mult kaj plur; +ultope vojai estas pli interese ol unuope: 3omence mi lernis tute sola, sed nun ni lernas jam kelkope.

1,$. "o.
-a distribua divida prepozi io po estas uzebla nur kun numeraloj; 2or miaj kvar infanoj mi aetis dek du pomojn kaj al iu el la infanoj mi donis po tri pomojn: 8iu i libro havas sesdek paojnA tial, se mi legis en iu tago po dek kvin paoj, mi finos la libron en kvar tagoj. Tia frazo kiel ekzemple; '6i veturis kvindek kilometrojn po tag>( estas do erara. 9evas esti; 6i veturis po kvindek kilometroj
93

(iu)tage. Kiel montras la supraj ekzemploj, kun po estas uzata iam nominativo, e kiam temas pri rekta objekto kaj kiam la substantivo sen po estus akuzativa; 9l iu el la infanoj oni donis tri pomojn: 9l iu el la infanoj mi donis po tri pomoj. "ame estas anka pri ia prepozi io irka, uzata en la sen o proksimume; +i ricevis de li irka kvindek kronoj: 6i havas jam irka WV gekursanoj: 6i havas jam WV gekursanoj6. En tiuj okazoj oni adaptas la regulon, ke la prepozi ioj regas iam nominativon. "ed ar e tio estias tia nenatura)o, ke rekta objekto de verbo estas tute es epte nominativa, multaj uzas post po kaj irka la saman kazon, kiun oni uzus sen ili 4vidu anka TT 37 kaj 3C5; Ciutage estis legataj po dek kvin paoj 4subjekto5. +i legis iutage po dek kvin paoj6 4objekto5. +i donis al la infanoj po tri pomoj6: )n nia klubo estas jam irka kvindek membroj 4subjekto5. 6ia klubo havas jam irka kvindek membroj6 4objekto5. Kelkfoje post po povas esti uzata anka akuzativo de direkto; 0a servistino kondukis la gastojn en po unu ambro6. !refikse po estas uzebla anka kun aliaj radikoj; 6i vendas pogrande kaj pomalgrande (podetale). 0i disdonacis popece sian tutan havaon: 2onumera vendado de '0iteratura +ondo(. 2imarko; 2o kiel slavismo povas esti anka tute evitata, kiam la klare o de la esprimo ne suferas pro tio; 9l iu el la infanoj mi donis tri pomojn: )n iu tago legos dek kvin paojn: 6i veturis kvindek kilometrojn (iu)tage.

1,%. Horlo5o.
?tentu la diferen on inter la frazoj +i skribis tri horojn: 6un estas la tri9 horo: +i ekskribis je la tri9 (horo). !or eks ii la tempon, oni demandas; 3iom9 horo estasG Qesponde oni indikas la 'orojn per adjektivaj 4la vorto horo estas kutime forlasata5 kaj la minutojn per fundamentaj numeraloj; 1,2D 41D,2D5 @ 0a tria (dekkvina, dek!kvina) kaj kvin minutojA kvin minutoj post la tria. 3,1D @ 0a kvara kaj kvaronoA kvarono post la kvara. D,12 @ 0a kvina kaj duonoA
94

duono post la kvinaA duono anta la sesa. H,3D @ 0a sesa kaj tri kvaronojA kvarono anta la sepa. 7,D2 @ 0a sepa kaj kvindek minutojA dek minutoj anta la oka. Ekzistas do 1 manieroj por indiki la minutojn, kvaron( kaj duon'orojn; 1. per kaj 4la naa kaj dudek minutoj5, B. per post 4dudek minutoj post la naa5 kaj 1. per anta 4dudek kvin minutoj anta la deka5. -a formoj 'kvarono de la deka( kaj 'kvarono je la deka(, kiujn kelkaj uzas, ne estas klaraj kaj bonaj. Kion do signifas 'kvarono de (je) la deka(G $u kvarono post la naa a kvarono anta la dekaG !or indiki la tempon, kiam io okazas, oni uzas ia prepozi ion je; -e kioma horo vi enlitiis hieraG +i enlitiis preci e je la dekunua (dudektria). "ed komen ante per minutoj, oni uzas la tempan akuzativon anstata je; +i enlitiis dek kvin minutoj6 post la dekunua: 6i tagmanis duono6 anta la tria. !or esprimi daron, oni uzas de ::: is; +i dormis de la dekunua is la sepa.

1,&. .ek, e ne unu.

6ek signifas 'kaj ne(; +i ne skribis al li nek intencis skribi. !li kategorie impresas nek ::: nek; +i havas nek monon nek tempon por tio: 0i nek fumas nek u as alkoholon: 6ek li nek lia ed ino sciis tion: 6ek hiera nek hodia mi ricevis leteron: 0a libro estas nek sur la tablo nek en la ranko. Kelkaj uzas nek anka en la sen o e ne unu; '+i havas nek centimon en la poo(. "ed tia uzado estas erara. -a usta formo estas; +i ne havas e unu centimon en la poo. "ame; 0i ne diris al mi e unu vorton 4ne 'nek unu vorton(5.

1,'. #ejo.
Tiu i substantiviga sufikso, uzebla kun iaspe aj radikoj, indikas lokon, karakterizatan per la radiko; evalo 1 evalejo 4L evala stalo5, fojno 1 fojnejo0 herbo 1 herbejo0 ofico 1 oficejo0 kafo 1 kafejo0
95

lerni 1 lernejo0 kuiri 1 kuirejo0 densa 1 densejo. ?tentu la diferen on inter ejo kaj ambro; manejo estas publika loko 4restora io5, ordinare kun pluraj ambroj, dum manoambro estas parto de loejo, same kiel dormambro, kuirejo k.t.p. !er !ejo estas derivataj vortoj kun tute spe iala kaj konstanta signifo; ne iu loko, kie oni lernas, estas lernejo, kaj ne iu loko, kie oni trinkas kafon, estas kafejoA

1,(. #ujo.
"ufikso !ujo, kiu estas uzata efe kun substantivaj, sed anka verbaj radikoj, 'avas 1 sen ojn; 1. vazo, ujo, skatolo, kesto, difinita por io; mono 1 monujo0 cigaro 1 cigarujo0 sukero 1 sukerujo0 kafo 1 kafujo0 lavi 1 lavujo0 krai 1 kraujo, k.t.p. B. arbo, arbusto k.t.p., kiu portas fruktojn; pomo 1 pomujo0 sorpo 1 sorpujo0 nukso 1 nuksujo0 frago 1 fragujo0 mirtelo 1 mirtelujo, k.t.p. "ed ar !ujo samtempe signifas anka vazon, oni pli kaj pli ofte uzas por kreska)oj la vorton arbo (arbeto, arbusto); pomarbo, pirarbo (M pirujo), ro arbeto, mirtelarbusto. Tiamaniere oni povas diferen igi anka ekzemple pomvazon a (korbon 4L pomujo5 de pomarbo, nuksovazon a nuksoskatolon 4L nuksujo5 de nuksarbeto, k.t.p. 1. lando, loata de erta popolo; anglo 1 9nglujo0 franco 1 7rancujo0 germano 1 =ermanujo, k.t.p. Krome; patro 1 patrujo 4anka patrolando kaj patrio5 kaj )sperantujo 4anka )sperantio5. "ed 'hejmujo( ne estas uzata, sole hejmlando.

1,+. #ingo.
Tiu i substantiva sufikso, uzata nur kun substantivaj radikoj, indikas a)on, kiu tenas ion; plumo 1 plumingo0 kandelo 1 kandelingo0 cigaredo 1 cigaredingo0 piedo 1 piedingo, k.t.p.

11,. #ilo.
-a substantiviga !ilo estas uzata kun verbaj radikoj kaj indikas instrumenton, per kiu oni faras ion; trani 1 tranilo0 tondi 1 tondilo0 kombi 1 kombilo0 flugi 1 flugilo0 armi 1 armilo0 kovri 1 kovrilo k.t.p. ?nka kun la sufikso !igi; vomi 1 vomigi 1 vomigilo
96

k.t.p. "ed la formoj 'brosilo, biciklilo, martelilo( k.s. estas kompreneble sensen aj, ar jam la originaj formoj broso, biciklo, martelo k.t.p. indikas ilon. ?tentu anka la diferen on inter !ilo kaj maino; kudrilo, kudromaino0 skribilo, skribmaino. "ame kiel !ejo kaj multaj aliaj sufiksoj, anka !ilo devenigas vortojn kun tute spe iala kaj konstanta signifo; ne iu ilo, per kiu oni tranas, estas tranilo.

97

6E4J4-INA LECIONO

111. /e.
6rigine, esen e de signifas NdeironN, NdevenonN, kaj i estas uzata en jenaj okazoj; 1. Fovo for de io 4male al al5; 7oriru de mi. 4sed ?enu al mi.5 0i iris de la tablo al la pordo: Ei rigardis de la ed o al la ed ino: +i ricevis longan leteron de mia amiko el ?arsovio. ?tentu bone la diferen on inter de kaj el; 0i venis el la atomobilo L li estis interne de la atomobilo kaj venis el ia interno. 0i venis de la atomobilo L li estis ne en sed nur e la atomobilo kaj malproksimiis de i. Tiaj frazoj kiel '+i ricevis leteron el mia amiko( kaj '+i venas el mia amiko( estas tute sensen aj. 9evas esti de mia amiko. B. Tempa deiro; +i dormis de la dekdua is la sepa: -am delonge (depost longa tempo, dum longa tempo) mi ne ricevis leteron de vi: <e sia oka vivjaro (depost sia oka vivjaro, ekde sia oka vivjaro) la knabo vi itas lernejon: +i laboras jam de (depost) la oka. ?nstata de oni uzas ofte la pli pre izan kaj klaran depost, dum ekde estas uzata malofte. 1. !osedo 4genitivo5; 0a domo de la patro 4la patro estas la posedanto de la domo5. 0a koloro de iaj haroj estas blonda: 3u o estas filo de onklo a onklino, ku ino estas filino de onklo a onklino. 3. 9ato; 5odia estas la O!a de 7ebruaro. 6ni ne povas diri 'la O! a 7ebruaro(, ar tio 'avus tute alian signifon. -a unua esprimo estas mallongigo de la dua tago de 7ebruaro dum la alia signifas la dua monato 7ebruaro, ekzemple; -am la duan 7ebruaron mi pasigas en Ceoslovakio. !liaj ekzemploj; <!ro 4amenhof naskiis la NT!an de <ecembro NKTL kaj mortis la NW!an de 9prilo NLNJ: +oravska >strava, la ON!an de -anuaro.
98

D. !ost plena, ria, abunda; Ei estis plena de ojo: 3anado estas ria de arbaroj: 0a arbo abundas de fruktoj. ?nstata de oni povas uzi anka je a kunmetitan vorton; Ei estis plena je ojo a ojplena. "ed da ne estas uzebla en tiaj okazoj, ar plena, ria, abunda ne indikas mezuron. H. 6ni diras +i lernas )speranto6, sed oni ne povas diri '+i estas lernanto )speranton( ar lernanto kiel substantivo ne povas 'avi akuzativ(objekton, kiu estas privilegio de la verboj. ?nstatae oni devas diri; 0ernanto de )speranto: 0a verkinto de la libro: =ajnintoj de la konkurso. 7. Kun pasiva parti ipo de indikas la plenumanton de la ago; '5omoj sur la tero( estas verkita de Btellan )ngholm: 0a uoj estas faritaj de uisto: 0a kravato estas donacita de mia filino. !or indiki NilonN, per kiu io estas farita 4farata, farota5, oni uzas kompreneble la prepozi ion per; 0a letero estas skribita per inko: 0a forno estas hejtata per koakso. !or indiki NmaterialonN, el kiu io estas farita, oni uzas la prepozi ion el; 0a uoj estas faritaj el ledo: 0a domo estas konstruita el brikoj. C. Kvalito; anstata 0i estas me kreska a li havas me an kreskon oni povas diri 0i estas de me a kresko. 0a ielo estas de gri a koloro M 0a ielo estas gri kolora, a havas gri an koloron. 8. Kazo; )n Cinujo multaj homoj mortas de malsato: 0i estas laca de la senesa laborado. ?nstata de oni povas same bone diri pro; mortas pro malsato, laca pro laborado. 12. Kun ertaj adverboj de loko; /nterne de la koro li tute ne estis tiel trankvila kiel li aspektis: )kstere de 4L ekster5 la urbeto estas me epoka kastelo: 9pude de 4L apud5 mi sidis iu strangulo: 6ia klubejo estas proksime de 4a proksime al5 la efa placo: 9ntae de 4L anta5 la familio kuris hundeto: 0a ferfabriko estas transe de 4L trans5 la rivero: 2ri tio mi eksciis nur pere de 4L per5 vi.

11". /a.
-a prepozi io da estas paren a al de, sed iaj funk ioj estas multe pli limigitaj0 i estas uzata nur por indiki ertan kvanton de io, por interligi mezuron kaj tion, kio estas mezurata; 8aso da kafo: 3ilogramo da pano. 6ni ne povas diri 'taso kafo( kaj 'kilogramo pano( kiel en kelkaj na iaj lingvoj, ar en Esperanto ne estas eble tute sen eremonie apudmeti du substantivojn @ oni devas interligi
99

ilin per prepozi io; ?espere mi trinkis nur glason da teo: 2atrino aetis kilogramon da butero: +etro da drapo kostas tridek frankojn: Ei aetis dudekon da ovoj: 9l la sveda popolo apartenas ses milionoj da homoj: 0i ricevis amason da leteroj: 3iom da membroj havas via societoG )n iaj vortoj estis anka iom da vero: 0a germanoj kaj eoj trinkas multe da 4a multon da5 biero: )n tiu i tasko vi faris nur kelke da eraretoj 4a kelkajn eraretojn5. ?tentu la diferen on inter da kaj de; =laso de 4a por5 vino 4L vinglaso5 estas glaso, kiu estas uzata por vino, sed i povas esti tute malplena0 male; glaso da vino estas glaso, kiu estas plena de vino, egale, u i estas vinglaso a iu alia glaso. 2imarko 1; Kun la fundamentaj numeraloj da ne estas uzebla; 8ri tasoj 4ne 'tri da tasoj(5 da kafo: <udek ovoj 4ne 'dudek da ovoj(5. "ed kun la substantivaj numeraloj oni kompreneble devas uzi in; <udeko da ovoj: +iliono da homoj 4ne 'miliono homoj(5. 2imarko "; "ame kiel de, anka da neniam povas esti sekvata de akuzativo0 ne; '+i trinkis du tasojn da kafon( sed; +i trinkis du tasoj6 da kaf>. 2imarko #; Kiam anta tio, kio estas mezurata, trovias artikolo 4la5, oni devas anstata da uzi de a el; <onu al mi glaseton de la 4a el la5 vino 4ne 'da la vino(5, kiun vi aetis hiera. 2imarko $; Kun la vortoj plena, ria, abunda da ne estas uzebla, ar ili ne indikas mezuron. #e 'plena da homoj( sed plena de homoj, homplena.

11#. !l.
-a diferen o inter de 4vidu T 5 kaj el estas tio, ke de indikas formovion el la proksime o de io, dum el indikas formovion el la interno de io; 0i prenis la revolveron el la poo: >ni forprenis revolveron de la telisto 4oni ne povas diri 'el la telisto( ar la revolvero ja ne estis en liA5. +i ricevis leteron el 5elsinki de mia amiko: 2ro drinkemo li estas eksigita el la ofico: 0a severa patro forpelis sian filon el la domo. Krome oni povas distingi kelkajn spe ialajn okazojn, kiam el estas uzata; 1. Kun superlativo 4en la sen o elinter5; 3olibro estas la plej malgranda el iuj birdoj: )speranto estas la plej facila el la
100

lingvoj. B. !or indiki la materialon, el kiu io estas farita a konsistas; *ata fabrikas uojn el ledo kaj tofo: 0a forno estas farita el kaheloj: 0a kurso konsistas el dudek lecionoj. 1. !or indiki la lokon, el kiu iu devenas; Cu vi vidis la s!anon el *ruseloG ?tentu, ke la frazo Cu vi vidis la s!anon en *ruseloG 'avas tute alian sen onA 0a atoro de tiu i libro estas el )stonio, sed nuntempe li trovias en Ceoslovakio.

11$. "or kaj pro.

-a diferen o inter por kaj pro estas tio, ke por indikas elon, pro @ kazon; 0a homoj aetas multe da objektoj por kristnasko: 2ro kristnasko la bankoj estas fermitaj: 8iun pupon li aetis por sia filino: 2ro sia malsana filino li havas multe da orgoj: 3elkaj akraj vortoj estis sufiaj por malpacio de la geed oj: 2ro la malpacio la ed ino ekploris: 2or vi mi povas fari ion. 2ro vi mi malfruis al la vagonaro. 2or estas sufie proksima al al 4kiu esprimas direkton5; +i mendis kafon por vi: +i mendis kafon al vi. -a diferen o estas ja tre malgranda, kaj anstata por oni povas preska same bone diri al kaj male. "ed ne iamA Ekzemple la sekvantaj du frazoj tute ne estas egalaj; +i skribis por vi: +i skribis al vi. "ame ne intermiksu por kaj al en la frazo 0a homoj aetas al si multe da objektoj por kristnasko. :en la diversaj nuan oj, kiujn por 'avas; 1. !rezo, por kiu oni aetas 4abonas, mendas k.t.p.5 ion, kvanto, por kiu oni pagas 4donas k.t.p.5 ion, kaj tempo, dum kiu io estas okazonta; +i aetis florojn por du kronoj al 4a por5 mia ed ino: 0a knabino petis okoladon por kvindek centimoj: +i pagis por la floroj 4ne pro, ar la floroj estis ne kazo, sed elo de mia aeto5 du kronojn: 0a patro donis al sia filino kvindek centimojn por okolado: 0a senlaborulo konsentis labori por mano kaj loo: 2ro la bankroto de la entrepreno la laboristoj ne ricevis salajron por du semajnoj 4a salajron de du semajnoj5: >ni dankis la pre idanton por 4a pro5 lia energia laboro: <ankon por 4a pro5 via interesa letero. 6ia instruisto forveturis por kelkaj tagoj 4L li forveturis kun la elo foresti kelkajn tagojn5 : 6ia klubo abonis '5eroldon de )speranto( por unu jaro 4dum unu jaro 'avas tute alian sen on5.
101

B. Falo de kontra; <udek kvin membroj vodonis por kaj nur dek vodonis kontra la propono: Ciuj eestantoj estis por fondo de la klubo. 1. &ertajn verbojn 4voli, de iri, povi, scipovi, devi, rajti, ordoni, promesi, permesi, komenci, fini, esi, dari, intenci, projekti, lasi, igi, ajni, emi, domai k.t.p.5 infinitivo sekvas senpere; +i volas mani: 0a infanoj komencis ludi: Cu mi rajtas eniriG Cesu jam petoli. +i ne emas labori hodia. "ed multaj aliaj verboj devas esti ligataj kun infinitivo per la prepozi io por; Cu vi venis tien i por dormiG 0a homo naskiis por labori, suferi kaj morti: /li havas nenion por mani: 0i pafis nur por defendi sin. 2imarko 1; Kun la verboj iri kaj veni infinitivo estas uzata kaj kun por kaj senpere; +i venis por iom babili kun vi: ?enu mani. 9nta nelonge ili iris (por) promeni. 2imarko "; Kun pro infinitivo ne estas uzebla. 6ni devas substantivigi la verbon; 2ro kurado 4ne 'pro kuri(5 li laciis 4a; 2ro tio, ke li kuris, li laciis5: +i malfruis pro la tagmano. 2imarko #; Kun por ke estas iam uzata imperativo; 0i losis la biciklon, por ke oni ne telu: Bkribu al i, por ke i sciu, kie vi estas. 2imarko $; ?nstata por kio kaj pro kio, kiuj inter si tamen ne estas samsen aj, oni povas diri simple kial; 2or kio (M kial) vi venis tien iG 2ro kio (M kial) vi ploras, knabetoG ?nstata pro tio, ke oni povas diri ar; +i ne venis pro tio, ke (M ar) mi ne havas tempon.

102

6E4JSESA LECIONO

11%. Al kaj en.

?nstata en la lernejo6, en la fabriko6, en la urbo6 oni povas ofte diri al la lernejo, al la fabriko, al la urbo, kvankam teorie tiuj formoj ne estas samsen aj. 9l la lernejo esprimas nur movon en la direkto de la lernejo kaj ne montras, ke oni atingas kaj eniras in, dum en la lernejon indikas, ke oni 'altas nur interne de la lernejo. "ed en la praktiko tiu diferen o ludas ofte nenian rolon, ar la lingvo ne estas ja matematiko kaj kutime oni ne bezonas esprimi sin kun matematika pre ize o. !re ipe kun la nomoj de urboj kaj landoj oni uzas volonte al; +i veturos al ;eoslovakio, al =ermanujo, al 7innlando, al *erlin(o), al 2ari o, al ?ieno (Xien), al >slo.

11&. 0is.
-a diferen o inter al kaj is estas tio, ke al indikas nur direkton, dum is fiksas anka la limon; 0i iris al la pordo 4li iris en la direkto de la pordo5. 0i iris is la pordo 4la pordo estis la limo, is kiu li iris5. <e tiu turo oni povas vidi is la najbara urbo: 0a kurso daros is kristnasko: Sis tiu tempo ni lernos la tutan )sperantan gramatikon: 0a lecionoj estas de la sepa is la naa: Sis revido. Sis estas uzata anka konjunk ie, t.e. sen substantivo; 5iera mi legis is 4a is kiam5 mi endormiis: 6ia diligenta kolegaro en laboro paca ne lacios, is (a is kiam) la bela sono de l% homaro por eterna ben% efektivios.

11'. "ost kaj anta.

2ost kaj anta estas uzataj en du sen oj; loko kaj tempo. -oko; 9nta mi sidis fralino kaj post (M malanta) mi sidis dika maljunulo: /li kais sin post (malanta) la tono. Tempo;
103

9ntatagme e la infanoj lernas kaj posttagme e ili ludas: 9nta nelonge mi legis '=#sta *erling( de Belma 0agerl#f: 0a pre entado komencios post nelonge: 9ntahiera: 2ostmorga: 0i foriris anta du horoj: 2ost la tagmano mi legis. "ed malanta estas uzata nur por loko, neniam por tempo. Estus utile diferen igi post kaj malanta, uzante post nur por tempo; 0i venis post mi 4L pli malfrue ol mi5. 0i venis malanta mi 4L e mia dorso5. ?nka post estas uzata konjunk ie, sed nur kune kun kiam; 2ost kiam la letero estos skribita, mi iros promeni: 2ost kiam i ed iniis 4L ed iniinte5, i finis la laboradon en la kontoro. ?nstata post kiam oni povas uzi sole kiam; 3iam la letero estos skribita 4a Bkribinte la leteron5, mi iros promeni. ?nalogie al post kiam kelkaj uzas anta kiam anstata la kutima anta ol; +i ne ripo os anta kiam mi plene ellernis )speranton.

11(. e kaj apud.

9pud signifas *flanke de, e la flanko+; 9nta mi en la kino sidis bela fralino, apud mi sidis mia ed ino kaj malanta mi sidis dika sinjoro: 9nta nia domo estas ardeno kaj apud nia domo estas lernejo. Ce indikas proksime on, kuneston; Ce *rno estas la mondfamaj grotoj +acoa: Hestu e mi: 0i oficas e +$ller [ 3!io 4komparu apud +$ller [ 3!io L en apuda domo5. /liaj gepatroj loas jam kelkajn jarojn e ili 4L en la sama loejo kun ili5. /liaj gepatroj loas jam kelkajn jarojn apud ili 4L en alia, apuda loejo5. 0a tuta familio sidis e la tablo. Tamen en ertaj okazoj ilia sen o tiom proksimias, ke oni povas uzi kiun ajn el ili; 0a pordisto staras e la pordo 4a apud la pordo5. )stonio estas e 4a apud5 la *alta maro: )n apudmaraj 4a emaraj5 regionoj multe pluvas.

11+. Kun, per, sen.

3un indikas akompanon; 2etro parolas kun sia amiko 4L !etro parolas kaj lia amiko parolas5. 3un kiu vi promenis hieraG Cu vi korespondas kun eksterlandanojG 0a koko kantas kun fermitaj okuloj 4L 'avante la okulojn fermitaj5. 0i staris kun klinita kapo.
104

2er indikas rimedon, ilon; 0a surdmutuloj parolas per 4L per helpo de5 la manoj: >ni skribas per plumo kaj krajono: +i manis per kulero, forko kaj tranilo: 0i parolis per telefono kun sia amikino: Bendu la pakaon per poto. Ben estas malo de kun kaj per; Ben vi mi iros nenien. Ben plumo a krajono oni ne povas skribi: 0a infanoj preferas mani sen forko kaj tranilo.

1",. 4unmetaCoj de prepo/i)io kaj ver!o.

Kun prepozi io kunmetita verbo 'avas kompreneble alian sen on ol la sama verbo sole 4alie oni ja ne bezonus la kunmeta)on5; 0a ciganino antadiris al li grandan estontecon: 6eniu povis antavidi la malsukceson: <um la kunveno oni priparolis diversajn aferojn: ')n okcidento nenio nova( de Hemar\ue priskribas la mondmiliton: 0a poeto prikantas sian amatinon: Ciu devas pri orgi sin mem: 0a redaktoro prilaboras la ricevitajn manuskriptojn: 9nta kristnasko la komercistoj perlaboras multe da mono: 6eniu kontradiris ion al la parolanto: )n la vagono iu sinjoro alparolis min: 0a malamika armeo transiris nokte la riveron: ?espere la suno subiras: 2ro trablovo oni fermis la fenestrojn: +almulte da homoj eestis la paroladon: 0onge i postrigardis la foriranton: 9diae ili irkaprenis unu la alian: 9nta ol eniri la viro irkairis la domon: 6eniu aldonis ion al iliaj klarigoj. !or vidi la diferen on inter kunmeta)o kaj simpla verbo kun prepozi io, komparu ekzemple la frazojn 7remdajn homojn oni ne alparolas, kaj 9l fremdaj homoj oni ne parolas. 6fte la kunmetita verbo 'avas tiel spe ialan sen on, ke oni tute ne povas disigi la verbon de la prepozi io; antadiri, antavidi 4'neniu povis vidi anta la malsukceso( estas ja tute sensen a kaj 'avas nenion komunan kun neniu povis antavidi la malsukceson5, perlabori, aldoni, k.t.p. Kiel ni vidis en TT 37 kaj 3C, kun la prepozi ioj estas uzata nominativo, kaj akuzativon oni uzas nur tiam, kiam oni volas indiki direkton kaj la prepozi io per si mem tion ne faras. 4 0a malamika armeo iris trans la rivero65. "ed post verboj, kunmetitaj kun prepozi io, oni devas iam uzi akuzativon, anka kiam ne temas pri direkto; +i eestis la kunveno6. Tiu i akuzativo anstataas la mankantan prepozi ion, kiel ni vidis jam en T 7H.
105

-a kunmeta)oj kun la verboj de movo diferen as de la eteraj tiom, ke post ili oni kutime ripetas la prepozi ion; *onvolu eniri en la ambron. 6un ni alvenis al la plej grava demando: 2ost la diservo iuj eliris el la preejo.

1"1. Adver!igado de la prepo/i)ioj.

-a prepozi ioj kiel 'elpvortoj ne povas esti uzataj memstare, sed nur kun substantivoj kaj pronomoj, kaj kelkaj 4anstata, por, krom, sen5 anka kun infinitivo. Molante uzi iun prepozi ion memstare, oni devas adverbigi in, t.e. aldoni al i la fina)on !e; +ia familio iras anta mi M +ia familio iras anta) 4oni ne povas diri '+ia familio iras anta(A5. Ei ekrigardis malanta sin M Ei ekrigardis malanta)6: @nue ni trinkos kafon kaj post) 4L post tio5 ni ludos akon: +i venos baldaA dum) 4L dum la atendado5 vi povas rigardi la albumon: +i ne havas tiom da mono kun) 4L kun mi5: 2ro manko de loko multe da homoj devis resti ekster) 4L ekster ia domo5: 0a banejo estas tute apud) 4L apud ni5: 9nstata) 4L anstata tio5 mi iris hejmen: 3rom) 4L krom tio5 la libro estas anka instrua: 8ute kontra) 4L kontra tio, male5, li estas la plej bona homo, kiun mi konas: Cirka) 4L irka ,i5 sur la planko kuas iaj ludiloj: 0a urbocentro estas trans) de la rivero: 0uktante la knaboj falis tiel, ke 3arlo estis supre kaj 2etro sub) 4L sub li5: +i sciiis pri la novao per) de mia amiko: Bur) 4L supre5, en) 4L interne5 kaj el) 4L ekstere5 estas u ataj tre malofte.

1"". #e,o
indikas kvaliton kaj estas uzata kun adjektivoj; ria 1 rieco, libera 1 libereco, afabla 1 afableco, certa 1 certeco, konata 1 konateco. !eco estas uzata anka en la sen o *tempo+; infaneco 4sed pli kaj pli ofte oni uzas la formon infanao5, pasinteco 4L pasinta tempo5, estanteco 4L estanta tempo5, estonteco 4L estonta, venonta tempo5. Kun verbaj radikoj !eco ne estas uzata, sed ofte kun substantivaj, kompreneble pere de ilia adjektivigo; homo 1 homa 1 homeco, amiko 1 amika 1 amikeco, hejmo 1 hejma 1 hejmeco, k.t.p. Kvankam !eco estas enerale substantiviga sufikso, per i estas devenigata anka aparta spe o de adjektivoj kun la sen o !simila; knaba konduto M konduto de knabo, knabeca konduto M knabsimila kondutoA argila tero M tero el argilo, argileca tero M argilsimila
106

tero.

3AS4O 1%.
4?lskribu la ustan prepozi ion anstata la punktojA5 .ro unda dormo. ... grava afero :akobo 9ormsako estis veturonta ... nokta vagonaro ... Tartu. ... la vojao lia edzineto enpakis ... li ion ne esan; novan kostumon, noktoemizon, paron ... ,uoj, kelke ... puraj kolumoj, naztukojn, buterpanojn ... trankviligo ... la apetito kaj e interesan romanon ... legado. ... larmoj ... la okuloj la bona edzino adiais sian edzon ... la vagonaro, deziris ... li bonan vojaon kaj felian revenon. -a lasta kiso, kaj la vagonaro ekmoviis. "tarante ... la ,tupo ... la vagono :akobo svingis po,tukon ... sia kara edzineto, kiu balda malaperis ... la vido. ... mallonga serado :akobo trovis sian dormvagonan kupeon. <alda li sentis sin la a kaj dormema. "ed ... la enlitio li iris ... la konduktoro kaj donante ... li unu kronon petis lin, ke li veku lin matene ... Tartu, kaj, se li ne volos vekii, simple elportu lin ... la vagono. $ar :akobo dormis kutime tre profunde kaj ofte estis tute neeble veki lin matene. ... la nokto :akobo dormis dole ... sia vagonlito. "ed kiam li matene malfermis la okulojn kaj elrigardis ... la fenestro, li ekvidis ... teruro, ke li jam delonge traveturis Tartun kaj trovias jam ... la limsta io Malga. -i furioziis, rapide vestis sin, elkuris ... la vagono, iris ... la konduktoro kaj kolere insultis lin ... tio, ke li ne vekis lin ... Tartu, kvankam li ri evis ... tio unu tutan kronon. "ed la konduktoro ne povis ... ridego respondi e unu voton. -ia kolego, kiu tion vidis, venis ... li ... post la foriro ... :akobo kaj demandis lin; *Kial vi ridis, kiam tiu sinjoro insultis vinG Kial vi ne fermis lian bu,onG+ @ *Ko, ankora pli kolere insultis min tiu sinjoro, kiun ... Tartu ... noktoemizo mi elportis ... la vagonoA+ respondis la konduktoro, retenante ridon.

107

6E4JSE.A

LECIONO

1"#. Landnomoj.
Ekzistas du spe oj da landnomoj; 1. derivitaj el la nomo de la popolo per la sufikso !ujo, fina)o !io a la vorto lando 4al tiu i kategorio apartenas la nomoj de preska iuj landoj en Eropo kaj ?zio50 B. memstaraj radikoj, el kiuj la nomo de la popolo estas devenigata per la sufikso !ano 4al tiu i kategorio apartenas preska iuj landoj en ?meriko kaj ?friko5. 1. !er la ofi iala sufikso !ujo oni povas el iuj nomoj de la popoloj devenigi la respektivan landnomon; abiseno 1 9bisenujo, albano 1 9lbanujo, bavaro 1 *avarujo, bulgaro 1 *ulgarujo, eoslovako 1 Ceoslovakujo, ino 4a ino5 1 Cinujo 4a ,inujo5, dano 1 <anujo, hindo 1 5indujo, hispano 1 5ispanujo, hungaro 1 5ungarujo, italo 1 /talujo, japano 1 -apanujo, jugoslavo 1 -ugoslavujo, kataluno 1 3atalunujo, kroato 1 3roatujo, greko 1 =rekujo, norvego 1 6orvegujo, polo 1 2olujo, portugalo 1 2ortugalujo, rumano 1 Humanujo, ruso 1 Husujo, sakso 1 Baksujo, svedo 1 Bvedujo, sviso 1 Bvisujo, turko 1 8urkujo, k.t.p. B. $ar !ujo 'avas anka du aliajn sen ojn 4ekz. supujo kaj pomujo M pomarbo5, kaj ar i krom tio estas artefarita kaj ne trovias en la aliaj lingvoj, multaj preferas la neofi ialan, sed interna ian fina)on !io; 9lbanio, 9strio, *elgio, *ulgario, Ceoslovakio, )stonio, =ermanio, 5indio, 5ispanio, 5ungario, /talio, -ugoslavio, 0atvio, 0itovio, 6orvegio, 2ortugalio, Humanio, k.t.p. 1. Tiuj, kiuj ,atas nek !ujo nek !io, uzas kunmeta)ojn kun lando; Cinlando, <anlando, 7ranclando, 5ungarlando, -apanlando, 2ollando, Huslando, Bvedlando, Bvislando, k.t.p. "ed tro longaj kunmeta)oj 4Ceoslovaklando, -ugoslavlando, 2ortugallando, 9strolando, k.t.p.5 ne estas belaj. -a formoj '7innujo( a '7innio( 4el finno, kelkfoje e fino5 ne estas uzataj, sed iam 7innlando. -a nomoj 6ederlando, 5olando, /rlando kaj /slando ne estas
108

kunmeta)oj, sed memstaraj vortoj, kie !land! apartenas al la radiko. -a nomo de la popolo estas derivata el ili per la sufikso !ano; nederlandano, holandano, irlandano, islandano. ?l la sama kategorio apartenas; @sono, Bovet!@nio 4anka Bovetio kaj @BBH5, 3anado, 2alestino, 9rgentino, 2eruo, 3oreo k.t.p. ?nka el ili la nomo de la popolo estas derivata per !ano; usonano, kanadano, peruano, koreano k.t.p. -a nomoj de kelkaj ekster(eropaj landoj 'avas du formojn; egipto 1 )giptujo kaj )gipto 1 egiptano0 *ra ilo 1 bra ilano kaj *ra ilio 1 bra iliano0 Cilo 1 ilano kaj Cilio 1 iliano. -a landnomoj; 9lerio kaj +eksikio 'avas la fina)on !io por ke oni povu diferen igi ilin de la samnomaj urboj 49lero kaj +eksiko5. -a loantoj de tiuj landoj estas nomataj alerianoj kaj meksikianoj.

1"$. .ropraj nomoj.

$ar la substantivoj en Esperanto 'avas la fina)on !o, ekzistas tenden o provizi per i anka la proprajn nomojn kaj tute adapti ilin al la reguloj de nia lingvo. Fultaj interna ie konataj nomoj estas jam enerale uzataj en tiu maniero; -ohano, 3arlo, 2etro, 9leksandro, 5enriko, 8eodoro, 9ndreo, -ulio, +ario, )li abeto, 6apoleono, ;e aro, 2ari o, 0ondono, Homo, 3openhago, ?arsovio a ?aravo 4pole ZarszaXa5, ?ieno 4Zien5 k.t.p. Tuta serio da geografiaj nomoj, pre ipe tiuj de maroj, riveroj kaj montoj, kiuj estas interna ie konataj, estas uzata senes epte en ilia Esperanta formo; <anubo, +editeraneo (+e a +aro), *alta +aro, 7inna =olfo, *otnia =olfo, 6orda +aro, =lacia +aro, 6igra +aro, 3aspia +aro, +armara +aro, 9tlanta >ceano a 9tlantiko, 2acifika >ceano a 2acifiko, Hua +aro, <ardaneloj, 9lpoj, 3arpatoj, 9ltaj 8atroj, 9peninoj, 2ireneoj, 3rimeo k.t.p. /nterna ie konataj urbnomoj estas uzataj a en la Esperanta a en la ofi iala formo 4sed kutime oni ne uzas iun alian na ilingvan formon5; 3openhago a 3obenhavn, Btockholm a Btokholmo, *erlin a *erlino, 0ondon a 0ondono, +oskva a +oskvo 4sed ne '+oscou(A5, Homa a Homo 4sed ne 'Hom(5, 6eI York a 6ov! -orko, ;hicago a Cikago, ?arsovio, ?aravo a Xars aIa 4sed ne 'Xarschau(5, 2raha a 2rago 4sed ne '2rag(5, =#teborg a =otenburgo 4sed ne '=#teborgo(5, +ilano 4ne '+ailand(5, 6apoli 4ne '6eapel(5, *udapest a *udapeto k.t.p.
109

-a nomojn de malpli konataj urboj oni kutime ne esperantigas 4sed ofte estas tre utile, se en parentezoj oni aldonas ilian proksimuman elparolon5; *ordea (*ordo), *&dgos c (*idgoc), 8allinn 4ne 'Heval( a '8alino(5 k.t.p. -a familiajn nomojn oni ne esperantigas kaj el la antanomoj oni kutimas esperantigi nur tiujn, kiuj estas interna ie uzataj; 0a aro 0udoviko 4amenhof, -ohn <urrant, -ames *aldIin, Homain Holland, ?lasta Btolejdova k.t.p. En adresoj k.s. oni uzas la Esperantajn formojn malofte, sed en literaturo pli ofte. 2imarko; En kelkaj na iaj lingvoj oni diras unue la familian kaj poste la antanomon 4*leier ?ilmos, <okoupil *ohuslav k.t.p.5. "ed ar multaj na ilingvaj antanomoj ne estas interna ie konataj kaj pro tio eksterlandanoj ne s ipovas diferen igi la familian kaj antanomon, estas rekomendinde loki la antanomon anta la familia nomo, kiel oni faras en la plej multaj lingvoj; )dmond 2rivat, 8eo -ung, )rnfrid +almgren, ?ilmos *leier, *ohuslav <okoupil k.t.p. Kiam pro spe ialaj kazoj 4ekzemple en alfabeta nomaro5 estas ne ese unue lokigi la familian nomon, oni apartigu in de la sekvanta antanomo per komo; 2rivat, )dmond: 4amenhof, 0a aro 0udoviko.

1"%. Aku/ativo.
?kuzative la esperantigitaj propraj nomoj estas uzataj same kiel iuj aliaj substantivoj; +i tre atas Bvedlando6: 6eniam ankora mi vidis 2ari o6: +ultaj turistoj vi itas (la) 9lpoj6: )rnesto amas 9malio6. $e la neesperantigitaj nomoj oni aplikas du manierojn; 1. 6ni uzas ilin en ilia origina formo sen akuzativa fina)o; 0ars amas >udrun 4a >udrunon5. Ciuj maristoj konas *ordea 4a la urbo6 *ordea5. B. 6ni aldonas la fina)on !n 4post vokalo5 a !on 4post konsonanto5, kiun oni tute simple alskribas al la nomo 4+i atas 2rahan: Ciuj pacamikoj memoras *riandon5, a apartigas per streketo 47olke amas 5elga!n5 a per apostrofo 42ost 0ondono ni vi itis +anchester%on a +enesteron5. Kiam anta la propra nomo trovias iu titolo 4sinjoro, fralino, samideano, doktoro, profesoro, instruisto, oforo k.t.p.5 a iu alia simila vorto 4urbo, monto, lingvo, vorto k.t.p.5, la propra nomo estas iam nominativa; Ciuj esperantistoj atas kaj amas <oktoro6
110

4amenhof: Cu vi konas pastro6 9ndreo ;sehG <um la mondmilito la germanoj okupis la polan efurbo6 ?arsovio: )sperantisto estas nomata iu persono, kiu scias kaj u as la lingvo6 )speranto 4ne 'la lingvon )speranton(A5: Ei forgesis la vorto6 'eraro(.

1"&. 6i ina artikolo.

?ldone al T 11 ankora kelkaj reguloj pri la uzado de la difina artikolo; N: 0a estas uzata iam por indiki 'oron; 6un estas la tria kaj kvarono (U:NT): +i enlitiis je la dekdua: 0a vagonaro foriros dek minutojn anta la sepa (D:TV). B. "ame la estas uzata iam por indiki la tagon de la monato; +i naskiis la naan de 7ebruaro: 5odia estas la kvara de +arto. 1. ?nstata ripeti substantivon, oni povas uzi la kun adjektivo a poseda pronomo; -en estas du librojA la dika estas angla kaj la maldika estas )speranta: 0ia patro estas instruisto, sed la mia estas uisto.

1"'. Adjektivigado kaj adver!igado de ver!oj.

Kutime oni adjektivigas kaj adverbigas la verbojn pere de la parti ipoj; kanti 1 kantanta 1 kantanteA dormi 1 dormanta 1 dormante. "ed en ertaj okazoj oni faras tion anka per simpla aldono de la fina)oj !a a !e al la verba radiko kaj devenigas tiamaniere adjektivojn kaj adverbojn kun spe iala sen nuan o; <!ro 2rivat estas brila oratoro: ?i faris tion brile: 0a demanda kaj ekkria signoj apartenas al la interpunkcio: )ksterlandaj vojaoj estas ne nur distraj kaj amu aj, sed anka tre instruaj: +ultaj )sperantaj kluboj havas vivan a parolan ga eton: 6i interrilatis nur skribe: 0i parolas )speranton flue. !re ipe ofte oni adjektivigas kaj adverbigas tiamaniere la verbojn kun la sufiksoj !igi kaj !ii; )stona 3leriga 0igo: ?endado de refreigaj trinkaoj: 0ia konduto estis koleriga kaj hontiga: /nterkonatia vespero. ?tentu, ke tiuj i adjektivoj kaj adverboj ne estas egalaj al la respektivaj parti ipoj, sed 'avas tute spe iale nuan itan sen on; la parti ipoj esprimas 'azardan staton kaj substrekas la agon kaj tempon, dum la simplaj adjektivoj kaj adverboj indikas konstantan staton, malpli ak entas la agon kaj tute ne en'avas ideon pri tempo.
111

*rilanta tono estas ,tono, kiu brilas, eble nur 'azarde, ar sunradioj falas sur in. "ed brila oratoro 4ne brilantaA jes, brilanta li farias, kiam li ,vitas kaj lia vizao brilas pro tio5 @ estas persono, kiu 'avas grandan talenton kaj multe da spertoj por paroladi.

1"(. Neado.
15. !or neado estas uzataj la vortoj; ne, nek, nek::: nek, e ne, neniu, nenio, nenia, nenie, nenial, neniam, neniel, nenies, neniom. B5. -a nea vorto trovias iam anta tiu vorto, al kiu i rilatas; +i ne legis ga eton: 6e mi legis ga eton: +i legis ne ga eton. 15. Kiam iu alia nea vorto estas uzata, la vorto ne estas superflua; 6eniu povas ellerni la inan lingvon: 6eniel oni povas kompreni tian agmanieron: 0i atas nek kinon nek teatron. 35. $e duobla neado la sen o farias jesa; +i ne povas ne paroli M +i devas paroli. D5. ?tentu la diferen on inter ne kaj la sufikso mal!, kiu indikas rektan malon, dum ne nur neas tion, pri kio temas; nevarma 1 malvarmaA nebela 1 malbelaA ne fari 1 malfari (M detrui). Kun verboj kelkaj uzas mal!, kiam ne estas pli usta. #e +i malsciis tion, sed; +i ne sciis tion, ne; 0i malkomprenis la leteron sed; 0i ne komprenis 4a miskomprenis5 la leteron. "ame anstata la kelkfoje renkonteblaj formoj; malebla, malkomprenebla, malvidebla, mallegebla k.t.p. pli ustaj estas; neebla, nekomprenebla, nevidebla, nelegebla k.t.p.

1"+. Apostro ado.

Kelkfoje, pre ipe en poezio, oni forlasas la literon a de la artikolo kaj anstataigas in per apostrofo (l%). Tio estas farata kutime nur post de, kaj pre ipe tiam, kiam la vorto, kiu sekvas la artikolon, komen ias per a a iu alia vokalo; 0a posedanto de l% atomobilo: Bur la ondoj de l% oceano: 0alonge de l% rivero. "ed kiam la vorto post la komen ias per l kaj entute kiam trovias danero de miskompreno, ne estas rekomendinde apostrofi la artikolon. "ekve ne 'de l% lingvo, de l% lado, de l% ado, de l% iro( 4la lasta sonas kiel deliroA5, sed de la lingvo, de la lado, de la ado, de la iro k.t.p. Kelkaj apostrofas la artikolon anka post tra, pri, pro, e kaj je 4tra l% arbaro, e l% akvo5, sed en la kutima stilo tio ne estas imitinda.
112

En poezio 4sed ne en prozoA5 oni apostrofas pro belsono kaj ritmo anka substantivojn; 5o, mia kor%. 9l la mond% eterne militanta::: k.t.p. "ed apostrofi oni rajtas nur substantivojn kun la fina)o !o, neniam adjektivojn, adverbojn, verbojn kaj aliajn vortojn, anka ne la fina)ojn !on, !oj kaj !ojn. Entute estu ,parema pri la apostrofado, ar la plenaj formoj estas pli klaraj kaj fa ile kompreneblaj.

1#,. 4omo.
-a uzado de punkto (:), demanda signo (G), ekkria signo (.), dupunkto (F) kaj punktokomo (A) estas en Esperanto la sama kiel en la aliaj lingvoj. "ed la uzado de komo (,) estas tre malegala en la diversaj lingvoj, kio kompreneble respegulias anka en Esperanto. Tamen en sekvantaj tri okazoj i estas enerale uzata; 15. !or apartigi samklasajn vortojn, kiuj trovias unu apud la alia kaj ne estas ligitaj per kaj; 8ablo, seo, lito kaj ranko estas mebloj: *udapest estas granda, bela, moderna kaj pura urbo: 5ejme mi skribas, legas, manas, trinkas kaj ripo as: 0ernu )speranton tage, nokte, matene kaj vespereA hejme, e la laboro, en kafejo, tramo kaj vagonaro. B5. !or apartigi la alparolaton kaj imperativon; 3arlo, venu tien i. "en komo la frazo ek'avas tute alian sen on 4tria persono5; 3arlo venu tien i. !lue; 3arulino, kio oka is al viG ?i tute ne komprenas min, kara amiko. 15. !or apartigi eldira)on, sekvatan de diris, opiniis, demandis, respondis k. s., kiam demanda a ekkria signo ne estas uzata; ?i jam ne trompos min, i pensis en si mem: 6i parolas )sperante, li diris. Kelkfoje oni povas vidi longajn frazojn, kie trovias neniu komo, ekzemple '+i ne scias u vi konsentas pri tio kion mi us diris sed mi estas konvinkita ke tio estas la sola solvo de la problemo(. >akte i tie temas ne pri unu, sed pri pluraj frazoj, kaj la esprimo farius multe pli klara kaj eleganta, se iu frazo estus apartigita per komo; +i ne scias, u vi konsentas tion, kion mi us diris, sed mi estas konvinkita, ke tio estas la sola solvo de la problemo. 6ni ja ne eldiras per unu spiro la tutan esprimon, sed faras pazon post iu unuopa frazo, kaj en la skribo ni marku tiujn pazojn per komo. !er tio la stilo farias pli malpeza kaj fa ile komprenebla. !raktike tio interalie signifas, ke ni uzu komon anta ke, sed kaj u, kiam ili
113

kunligas du frazojn ; +i timas, ke morga estos malbona vetero: +i ne dormas, sed mi nur iomete ripo as: Ei ne diris certe, u i venos. Komo estu uzata anka tiam, kiam temas pri mallongigitaj frazoj; Cu vi redonis la librojn, prunteprenitajn en la bibliotekoG Hipo inte iom da tempo, li darigis sian vojon. 9um kelkaj uzas komon tro ,pareme, aliaj, anka pro influo de la gepatra lingvo, uzas in tro ofte kaj apartigas per i e unuopajn frazpartojn 4'5iera, mi skribis dum la tuta tago: )n Ceoslovakio, oni trinkas multe da biero(, k.t.p.5. "ed prefere ne apartigu partojn de la sama frazo; 5iera mi skribis dum la tuta tago: )n Ceoslovakio oni trinkas multe da biero: -a germanoj uzas komon e anta infinitivo 4')stas facile, lerni )speranton(5, sed ni ne imitu tion; )stas facile lerni )speranton. "ame ne estas ne ese uzi komon anta por kun infinitivo 4+i venis i tien por paroli kun vi5 kaj anta ol 42rintempo estas pli bela ol atuno5.

3AS4O 1&.
4?lskribu la mankantajn komojnA5 4iu kreis la mondonB :ozefo estis la plej petolema knabo en la tuta lernejo. -i ne povis trankvile sidi en sia benko sed iam li elpensadis novajn artifikojn kiujn li tuj efektivigis. Kiam dum le iono paperbulo flugis rekte sur la nazon de la instruisto kiam iu fenestro estis frakasita a iu alia malbona)o okazis iuj tuj s iis ke en tio estas kulpa :ozefo. ?nka :ozefo mem alkutimiis al tio ke li estas kulpa pri io kaj tial kelkfoje li devis suferi anka pro malbonfaroj de la aliaj knaboj. >oje dum le iono de biblia 'istorio la instruisto rakontis pri tio kiel la mondo estas kreita. "ed kiam poste por kontroli u la knaboj komprenas la aferon li subite demandis kiu kreis la mondon neniu el la lernantoj s iis tion. Tio kompreneble agrenis la instruiston kaj li ripetis la demandon pli late. "ilento. >ine :ozefo starigis sin kaj deklaris kun la mieno de granda pekulo; *Fi faris tion sinjoro instruisto sed mi promesas ke neniam plu mi faros ion similan+.

114

6E4JO4A

LECIONO

1#1. -er!igado.
:am en T BD ni vidis, ke per simpla inter,ano de la gramatika fina)o oni povas transporti la vortojn el unu vortklaso en alian; homo 1 homa 1 homeA bona 1 bone 1 bonoA brili 1 brila 1 brileA mi 1 miaA irka 1 irkao 1 irkaa 1 irkae 1 irkaiA unu 1 unuo 1 unua 1 unueA hiera 1 hieraaA jes 1 jesa 1 jese 1 jesi. Tiu i praktika regulo donas al Esperanto pli grandan flekseble on kaj nuan rie on ol iu alia lingvo 'avas. -a la supra maniero oni povas devenigi grandan nombron da verboj el multaj substantivoj, adjektivoj, prepozi ioj, adverboj kaj e interjek ioj. "ed e tio la verba fina)o 'avas preska neniam la saman sen on kiel esti, kion kelkaj bedarinde miskomprenas. -a verba fina)o en'avas iam la ideon *agi+, ar la verboj estas ja fakte *agovortoj+. "ekve oni ne povas anstata estas homo kaj estas varma diri 'homas( kaj 'varmas(A -a derivitaj verboj 'avas iam tute spe ialan sen on, kiu ne estas esprimebla per estas !o a estas !a, kiuj ja indikas staton. Ekzemple la esprimo 0i nur aktoras, kiun oni kelkfoje ,er e uzas, ne estas egala al 0i estas aktoro. 0i aktoras tute ne signifas, ke li estas aktoro, sed ke tio, kion li faras, ne estas sin era, ke li nur ludas, ,ajnigas, t.e. agas kiel aktoro, dum li fakte povas esti ofi isto, ,uisto a kio ajn. -a sama diferen o estas inter iuj verboj kaj la formoj estas !o a estas !a. !ro tio anka la sintezaj parti ipaj formoj 4'manintas( anstata estas maninta, 'skribitas( anstata estas skribita, k.t.p.5, kiujn kelkaj reformemuloj de tempo al tempo uzas, estas kontranaturaj kaj sensen aj, krome anka malfa ile kompreneblaj kaj fremdaj al la na iaj lingvoj. #e el iu substantivo, adjektivo k.t.p. oni povas devenigi verbon,
115

ar la sen o tion ne permesas. En kelkaj okazoj, kiam iu vorto ne estas senpere verbigebla, oni uzas por tio la sufikson !umi 4vidu T 1135.

1. Su!stantivaj radikoj.
?. Agi per Jo Gtransitivaj71 0a kruela viro bastonis (M batis per bastono) sian evalon: 0a kokinoj bekas (M prenas per la beko) grajnojn en la korto: 0i irkabrakis (M irkaprenis per la brakoj) sian ed inon: >ni devas bridi siajn de irojn: 0i orge brosis (M purigis per broso) siajn vestojn: 0iaj uoj estis brile ,iritaj: 2rintempe la fikaptistoj gudras (miras per gudro) siajn boatojn: 0a stratmu ikisto gurdis (M ludis per gurdo) malnovan melodion: 0a plafono estis free kalkita (M kovrita per kalko): Bukceso kronos viajn penadojn: Ei estis askita kiel ciganino: >ni najlis (M fiksis per najloj) la nigran tabulon al la muro: +ekanikisto oleas la atomobilon: 0a fralino estis rie par$u ita kaj pudrita: Salita viando: 0a parlamento spegulas la volon de la popolo: 0i spi,is sian rakonton per spritaoj: 0a rajdanto spronis sian evalon kaj malaperis el la vido: 2rintempe la kamparanoj sterkas siajn kampojn: 3iu tapetis tiun i ambronG 0i tele$onis la novaon al siaj gepatroj: 2ersonaj intrigoj iam venenas la atmosferon: 0a patro vergis (M batis per vergoj) sian filon pro lia malobeo: 0a fiakristo senkompate vipadis (M batadis per vipo) sian evalon: 0a mahometanaj virinoj havas vualitan (M per vualo kovritan) vi aon: Netransitiva1 )n <anujo preska iuj bi,iklas (M veturas per biciklo): )n la norvega montaro estas agrable skii (M kuri per skioj): <. Agi kiel Jo Gtransitivaj71 0ongaj haroj kadris (M irkais kiel kadro) lian vi aon: 6orde kaj okcidente li as )stonion la *alta +aro: >ni devas astri (M estri) siajn sentojn: 9lta arbo o bras mian fenestron: ;iganino pro$etis (M antadiris, aguris) al li grandan estontecon: 0a alu a virino spionis sian ed on: Netransitivaj1 0a ciferoj de la horloo $os$oras (M brilas fosfore) en mallumo: 5odia $rostas: 0iaj okuloj lu is pro kolero: 9nkora nun eas (M resonas) en miaj oreloj ia sonora rido: 3olero subite ek$la is en li: Eipruino $losis (M nais kiel
116

floso) sur la maro: 3elkfoje hajlas (M falas hajlo) e somere: ?intre ne)as, sed somere pluvas: 0a maro ondas: 0a vojo polvas: 0a fero rustas: 0a na o de la knabo sangis: 0a akvofalo +a as: &. Lari Jon Gtransitivaj71 >ni ak,iis (M vendis akcie) la bienon: 1ro+urita libro: Bvedujo eksportas multe da ligno: 6ia societo ekspozi,iis )sperantan literaturon: 0a robo estas moderne $asonita: 2er la afiksoj ni $or as multe da novaj vortoj: 0a novao forte i presis in: Ei ko plezis lin per rideto: Cirka la *alta +aro oni kontrabandas alkoholon: 0a tablo estas akulita per inko: 0a strato estas pavi ita per gru o: 6i propagandas )speranton: 0a komercistoj rekla as siajn varojn: 8iu vojo ne estas signita sur landkarto: 0a NT!an de <ecembro ni solenas (M festas, celebras) la naskitagon de <!ro 4amenhof: 7ulmotondro teruris (M timegigis) la infanojn: Ei testa entis sian tutan havaon al )speranto: Netransitivaj1 0a arboj jam ekbur)onas: <imane ni ekskursis al la montaro: 2arolante la surdmutuloj gestas (M faras gestojn) kaj gri a,as (M faras grimacojn): 5irundoj nestas sub la rando de la tegmento: /li pole ikis pri politiko: 0i pro,esis kun (kontra) sia antaa amiko: 0a kelnero respekte riveren,is: 0a ministoj strikis kvar tagojn: >ni tostis (anka toastis) por la jubileulo: 0a avo valsis (M dancis valson) kva a dudekjarulo: 9. Havi Jon Gtransitivaj71 0a virinoj abo enas la ratojn: 0i ne volis sidii sur la malseka herbo, ar li do a)is siajn vestojn: Ei profunde $unebris la morton de sia ed o: +i ne bone kon,eptas vian proponon: Netransitivaj1 0a mortanto jam agonias: 0a ipo averiis (M havis averion) e la bordo de 6ov!4elando: 3iam oni estas malsata, iu manao gustas bone (M havas bonan guston): 0i o$i,as en la ministerio por eksteraj aferoj: Boldato postenas e la municiejo: Cu mi rajtas (M havas la rajton) eniriG 8iel statas (M tian staton havas) la afero: E. 6oni Jon Gtransitivaj71 0i ani is la kunvenon per gajaj spritaoj: /iplo ita ineniero: +alavara samideano $inan,is la grandskalan propagandon: 0a arboj verde koloras la pej aon (M donas al la pej ao verdan koloron): 0i otivis sian foreston per malsano: "atentita fabrikmarko: "re iita
117

verko: "rivilegiita klaso: Salajrata oficisto: >. 3ransitivaj1 9l kiu la letero estas adresitaG 0a kino a$i+is sian novan filmon en la tuta urbo: )n )speranto oni ak,entas la antaastan silabon, +i ne al ozos (almo petos) vian amon. 0a salono povas a pleksi (enhavi, enteni) kvarcent homojn: 8iu opinio estas bazita sur miskompreno: 0i forgesis dati la leteron: 0i estis tre e barasita pro la surpri a demando: 3ato e buskas birdon: 7ord $abrikas atojn (atomobilojn): Ciuj domoj estis $lagitaj: Btockholm estas no ata (M nomias) '?enecio de la 6ordo(: 0a biletoj estas nu eritaj (M provi itaj per numeroj): 0i pretekstis la eksigon per manko de tempo: 6i iuj estimas kaj respektas vin (M havas respekton al vi): 0a malgranda ?ilhelmo lernis silabi: 9nta kristnasko la komercistoj enspezas multe: 8ute vane mi elspezis tiun monon: )n kelkaj landoj oni titolas la gimna iajn instruistojn profesoroj kaj la gimna iajn lernantojn studentoj: Netransitivaj1 0a ipo ankris en la rodo: 0a preantoj genuis (genufleksis): +i ne scias, pri kio te as: 0a kastelo tronas alte super la urbo: !or resubstantivigi tiujn verbojn oni uzas la sufikson !ado; krono 1 kroni 1 kronadoA martelo 1 marteli 1 marteladoA skio 1 skii 1 skiadoA profeto 1 profeti 1 profetadoA kadro 1 kadri 1 kadradoA sango 1 sangi 1 sangadoA brouro 1 brouri 1 brouradoA burono 1 buronadoA posteno 1 posteni 1 postenadoA premio 1 premii 1 premiadoA afio 1 afii 1 afiadoF ankro 1 ankri 1 ankrado, k.t.p. "ed inter pluvo kaj pluvado, reklamo kaj reklamado, polemiko kaj polemikado, respekto kaj respektado k.a. la diferen o ne estas granda, kaj en tiaj okazoj oni bezonas uzi la sufiksajn formojn nur tiam, kiam temas pri dara ago.

". Adjektivaj radikoj.

0i ne atentis iajn petojn: Ei ne kura)is levi sian rigardon: Ei al$ruis (M venis malfrue, malfruiis) al la vagonaro: 0i $uriozis kiel sovaa besto: 0a virinoj ofte kapri,as kaj koketas: 3riplulo la as (M iras lame) sur la strato: 0a trajno rapidas (M veturis rapide) tra maroj kaj arbaroj: 0a arbaro nigras en la krepusko: 0a maro bluis malproksime: 0ia skribao abundas je eraroj: 6eniu egalas (M estas egala) al li (lin) en lerteco: 0a sorto $avoras
118

(M estas favora) al vi (vin): Ei $ieras pri sia filo: 3elkaj frankoj ne gravas (M estas gravaj), kiam temas pri grandaj sumoj: 3elkaj homoj inklinas (M havas la inklinon) longe paroli: 0ia ed ino 2aluzas iun virinon (M estas alu a al a kontra iu virino), kun kiu li parolas: 2ro parali o la maljunulo ne kapablis (M estis kapabla) mem movi sin: 0a eldonejo mem kulpas (M estas kulpa) pri (en) tio, ke la libro estas malmulte aetata: Cu ne,esas (M estas necese) aldoni, ke balda ili geed iisG ?i pravas (M estas prava): 0a infanoj kutime si ilas (M estas similaj) al siaj gepatroj (a siajn gepatrojn): <ek minutoj plene su$ias (M estas sufiaj) por iri al la stacio: 2er tio vi nur alutilos (M faros malutilon) al la afero (a la aferon): Ei ne indas (M estas inda) vian amon: 0a maljunulinoj e as (M estas emaj) multe babili: Kompreneble ne iuj adjektivoj estas tiamaniere verbigeblaj, kaj, kiel ni jam diris, la verbo e tio ne estas egala al adjektivo kun estas. Komparu ekzemple la formojn kurais 4L 'avis kuraon5 kaj estis kuraa, lamas 4L iras lame5 kaj estas lama, rapidis 4L iris, veturis rapide5 kaj estas rapida, favoras 4L elmontras favoron5 kaj estas favora, malutilos 4L faros malutilon5 kaj estos utila, k.t.p. Kelkfoje tamen la sen o de la verbo kaj adjektivo kun esti tiom proksimias, ke estas egale, kiun el ili oni uzas. "ed malgra tio restas erta diferen o kaj la stila valoro ne estas la sama, ar adjektivo kun esti indikas ja staton, dum la verbo esprimas agon. Kun la koloroj kelkaj uzas la sufikson !ii, ekzemple la arbaro nigrias anstata nigras. "ed inter tiuj du formoj estas ja granda diferen oA $ar nigrias signifas *farias nigra+, dum nigras L impresas nigre. -a sama diferen o estas inter bluias kaj bluas, verdias kaj verdas, k.t.p. -a verboj el adjektiva radiko estas generale netransitivaj, sed pro la eble o anstataigi prepozi ion per akuzativo 4vidu T 7D5 parto el ili 4pre ipe egali, favori, simili, indi k.s.5 estas uzata anka transitive.

#. .repo/i)ioj.
El la prepozi ioj kutime nur anstata, irka, per kaj super estas verbigataj; 6eniu alia lingvo povas anstatai )speranton: 9ltaj montoj irkaas la urbon: 5a ardo peris ilian renkontion kaj konation: 8io superas miajn kapablojn. Kiel montras la ekzemploj, ili iuj estas transitivaj.
119

$. Adver!oj kaj interjek)ioj.

Cu vi povas prunti 4kutime oni diras pruntedoni5 al mi vian tranilonG 8iun i libron mi pruntis 4kutime oni diras prunteprenis5 el biblioteko: 0a filo spitis la de iron de siaj gepatroj: +i venis por adiai vin (M diri al vi adia): 0a kato iaas: 3omence i neis, sed fine i jesis tion:

120

6E4JNAHA LECIONO

1#". A iksoj.
-a afiksa sistemo ne estas spe iala)o de Esperanto. @ ?nka la na iaj lingvoj uzas diversajn prefiksojn kaj sufiksojn. Tamen neniu alia lingvo 'avas tiel genie simplan, regulan kaj produktivan derivadon kiel Esperanto, kie iu prefikso kaj sufikso 'avas sian firme difinitan sen on kaj estas tute regule uzata. 9ankN al tio iu iom lerta esperantisto povas fa ile kaj sen risko erari el malgranda nombro da radikoj devenigi senliman kvanton da novaj vortoj kun tute nova sen o, per kiuj oni povas esprimi iujn nuan ojn de la 'oma penso. Tial Esperanto estas unu el la plej nuan riaj lingvoj, kvankam la provizo de iaj radikoj estas multoble pli malgranda ol en iu alia lingvo. En la derivado partoprenas efe substantivoj, adjektivoj kaj verboj, anka prepozi ioj kaj numeraloj, dum la konjunk ioj, interjek ioj kaj pronomoj neniam estas uzataj por tio. $e tio ne estas diferen o inter radikaj kaj devenigitaj substantivoj, adjektivoj kaj verboj. -a sufiksoj alias rekte al la radiko kaj la ne esa gramatika fina)o sekvas nur en la fino de la vorto. Fultaj afiksoj estas detale pritraktitaj jam en la antaaj le ionoj.

1##. La su!stantiva su ikso #a2o

kiu indikas objekton kun la e oj de la radiko a rezulton de ago, estas uzebla kun iaj vortoj, se nur la sen o tion permesas 4same kiel mal!, fi!, !a!, !et!, !eg!, !ejo, !isto, !ismo, !igi, !ii kaj !um!5; nova 1 novaoA alta 1 altaoA sukero 1 sukeraoA tolo 1 tolaoA porko 1 porkaoA mani 1 manaoA pentri 1 pentraoA kreski 1 kreskaoA supre 1 supraoA irka 1 irkaao, ekster 1 eksteraoA post 1 postao, k.t.p.

121

"ame kiel !ujo, !ingo, !ilo, !aro, !ero, !ejo k.a., anka !ao devenigas vortojn kun tute spe iala kaj konstanta signifo; ne io, kio kreskas, estas kreskao, ne io tola estas tolao, k.t.p. ?tentu la diferen on inter vesto L la ago vesti, verko L la ago verki, kanto L la ago kanti kaj vestao L tio, per kio oni vestas sin, verkao L tio, kio estas verkita, kantao L tio, kio estas kantata. "ekve kun la fina)o !o verbaj radikoj indikas agon, kun la sufikso !ao ion konkretan, karakterizatan de la radiko. "ed tiu diferen o inter !o kaj !ao farias en la praktika lingvouzo iam pli malofta kaj preska iam oni diras; vesto anstata vestao, verko anstata verkao, kanto anstata kantao, k.t.p. En multaj okazoj tiu !ao tamen ne estas evitebla; trinkao, kreskao, skribao, legao k.t.p.

1#$. #u

#F

same kiel la prepozi io je, ne 'avas firman sen on kaj estas uzata nur tiam, kiam neniu alia sufikso tagas 4tiuj nemultaj okazoj estas jam fiksitaj de la lingvouzo kaj !um! preska esis esti produktiva sufikso5; na o 1 na umoA buo 1 buumoA kolo 1 kolumoA mano 1 manumoA kalkano 1 kalkanumoA komuna 1 komunumoA lakto 1 laktumoA kruco 1 krucumiA gusto 1 gustumiA okulo 1 okulumiA palpebro 1 palpebrumiA butono 1 butonumiA sapo 1 sapumiA mastro 1 mastrumiA vento 1 ventumiA aero 1 aerumiA plena 1 plenumiA malvarma 1 malvarmumiA proksima 1 proksimumeA aminda 1 amindumi, k.t.p. Kiel montras la supraj ekzemploj, !um! estas uzata anka por verbigado de substantivoj kaj adjektivoj, kiam la sola verba fina)o por tio ne sufias 4vidu anka T 1115; ne 'okuli(, sed okulumi, ne 'aeri(, sed aerumi, k.t.p.

1#%. 3e#F
kiu kunigas personojn de amba seksoj, estas uzebla nur kun substantivoj kaj devenigas iam substantivojn, simile al; bo!, eks!, !ano, !jo, !njo, !estro, !ido, !ino, !aro, !ero kaj !ingo; gepatroj L patro kaj patrino a patroj kaj patrinoj, gefratoj, geedzoj, gefianoj, gemastroj, gesinjoroj L sinjoro kaj sinjorino a sinjoroj kaj sinjorinoj, gesamideanoj, geamantoj, gekonat(ul)oj, k.t.p. $ar ge! estas plurala prefikso, la vortoj kun i devas 'avi
122

multnombran fina)on, sed kompreneble nur en la substantiva formo. $e plua derivado tiu !j forias; gepatra lingvoA geed a tragedioA ili geed iis. !or bestoj ge! kutime ne estas uzata.

1#&. 1o#
indikas paren e on per geedzio; bopatro, bopatrino, bofilo, bofratino, bogepatroj k.t.p.

1#'. #ino
indikas virinan sekson; patro 1 patrinoA frato 1 fratinoA sinjoro 1 sinjorinoA fralo 1 fralinoA lernanto 1 lernantinoA virgulo 1 virgulinoA 2alo 1 2alinoA koko 1 kokinoA porko 1 porkino k.t.p. -a nomoj de la bestoj estas kutime sekse netralaj; evalo estas nek vira nek ina, sed simple erta tirbesto. !or indiki viran sekson, kiam tio estas ne esa, oni uzas prefikse la vorton vir!; evalo 1 evalino 1 virevaloA afo 1 afino 1 virafoA kato 1 katino 1 virkato. "ed kiam ne estas nepre ne ese substreki la sekson, oni diras simple evalo, afo, kato k.t.p., egale, u temas pri vira a ina besto. 2imarko 1; Kelkaj uzas la vorton viro sufikse 4evalviro anstata virevalo5, sed tio estas kontraregula kaj erariga. >akte evalviro signifas viron, kiu okupas sin pri evaloj 4t.e. evalisto5. 2imarko "; Koko kaj bovo estas viraj bestoj.

1#(. #ido
indikas posteulon ; evalido, bovido, afido, birdido, i raelido, homido, latinidaj lingvoj. Krom tio anka arbido kaj plantido. 1#+. #jo kaj #njo. !er tiuj i sufiksoj ni devenigas karesajn nomojn, aldonante ilin al la 1(H litero de la nomo. 1. !jo estas uzata por viraj nomoj; 2etro 1 2ejo, -ohano 1 -ojo, 9leksandro 1 9lejo. "ame; patro 1 pajo. Kelkfoje estas uzataj anka onklo 1 ojo kaj frato 1 frajo. B. !njo estas la responda sufikso por virinaj nomoj; +ario 1
123

+anjo, Bofio 1 Bonjo, )li abeto 1 )linjo. "ame; patrino 1 panjo kaj pli malofte onklino 1 onjo kaj fratino 1 franjo. 2imarko; "amsen e estas uzata anka la malgrandiga sufikso !et; patrineto, frateto, onklineto, +arieto. !or bestoj estas uzata nur !et!; hundeto, evaleto, birdeto.

1$,. #estro
indikas efon; urbo 1 urbestroA ipo 1 ipestro 4L kapitano5A polico 1 policestroA regno 1 regnestroA lernejo 1 lernejestro. 1$1. #aro kaj #ero estas malaj unu al la alia; !aro indikas kolekton de samspe aj a)oj, dum !ero nomas unu el la samspe aj partoj, el kiuj la tuto konsistas. 1. !aro; vorto 1 vortaro 4L vortlibro, leksikono5A arbo 1 arbaroA kampo 1 kamparo 4L *malurbo+5A vagono 1 vagonaro 4L trajno5A monto 1 montaroA tupo 1 tuparoA homo 1 homaro. #e temas do pri 'azarda kolekto, sed pri vortoj kun memstara kaj konstanta sen o @ kolekto a listo de vortoj tute ne estas ankora vortaro 4L vortlibro5, kaj amaso de 'omoj ne estas homaro, sed nur homamaso. B. !ero; sablo 1 sableroA neo 1 neeroA polvo 1 polveroA eno 1 eneroA fajro 1 fajreroA greno 1 greneroA mono 1 monero. !ero ne estas identa al pe o a parto kaj estas granda diferen o inter ekzemple enero kaj enpeco 4L pe o de eno50 tial anka ne 'vitrero( kaj 'sukerero(, sed vitropeco kaj sukerpeco.

1$". !ks#
signifas *antaa, elofi igita+; eksreo, eksministro, eksoficiro, eksinstruisto, ekslernanto k.t.p.

1$#. "ra#
indikas malproksiman paren e on kaj apartenon al malproksima pasinte o; prapatro, praarbaro, prahomo, pratempo, prahistorio, pratipo, k.t.p. ?nka; pranepo.

1$$. #oza
124

estas neofi iala sufikso, kiu devenigas el substantivoj adjektivojn kun la sen o hava, plena, ria; oro a 4L or'ava, orria5 sabloA tono a 4L ,tonplena, ,tonria5 vojoA nubo a 4L nuba, nuboplena5 ieloA poro 1 poro a 4L por'ava5 k.t.p.

1$%. /is#F
uzata kun verboj kaj ne influanta ilian karakteron, same kiel mis!, ek! kaj re!, estas malo de kun; disiri 4komp. kunveni5, diskuri, disiri, diseti, disdoni, dissendi, disporti, disvastii k.t.p.

1$&. 4is#
signifas *erare, maluste, malbone+; miskompreni L erarkompreni, maluste kompreni0 misu i L trouzi, malbonuzi, eraruzi0 mistrakti L malbone trakti k.t.p. 1$'. 5e# indikas revenon kaj ripeton; reveni, reiri, reskribi, refari, rebrili, resendi, repagi, revidi, reformi, refoje, returne k.t.p. ?nstata re! oni povas uzi anka returni 4pri loko5, denove 4pri tempo5.

1$(. #ado
indikas daran a ripetan agon kaj servas efe por substantivigi verbojn; kanti 1 kanto 1 kantadoA verki 1 verko 1 verkadoA krii 1 krio 1 kriado, danci 1 danco 1 dancado k.t.p. En T 111 ni vidis, ke !ado servas anka por resubstantivigi verbojn, derivitajn el substantivoj 4fabriko 1 fabriki 1 fabrikado k.t.p.5. En tiu okazo la ago e ne bezonas esti dara a ripetata. Kun verbaj formoj !ad! spe iale substrekas, ke la ago estas dara a ripetata; iradi L iri longe kaj ripete, bicikladi L ofte bi ikli, legadi L multe legi, k.t.p.

1$+. #e aF
kiu indikas inklinon, devenigas adjektivojn el verboj, same kiel; !ebla, !inda kaj !enda; labori 1 laboremaA lerni 1 lernemaA paroli 1 parolemaA dormi 1 dormemaA cedi 1 cedemaA danki 1 dankema,
125

k.t.p. "ame anka kun derivitaj verboj; biciklo 1 bicikli 1 biciklemaA profito 1 profiti 1 profitemaA malsana 1 malsani 1 malsanemaA pura 1 purii 1 purigemaA rua 1 ruii 1 ruiemaA mastro 1 mastrumi 1 mastrumema, k.t.p. Kelkfoje !ema estas uzata e kun senverbaj substantivoj kaj adjektivoj; ordo 1 ordemaA pura 1 purema.

1%,. #ebla
indikas, ke tio, kion esprimas la radiko, povas esti farata; legi 1 legeblaA vidi 1 videblaA kredi 1 kredeblaA mani 1 manebla, k.t.p. .i estas uzebla nur kun transitivaj verboj.

1%1. #inda
indikas, ke tio, kion esprimas la radiko, valoras esti farata; ami 1 amindaA ladi 1 ladindaA legi 1 legindaA bedari 1 bedarinda 1 bedarinde, k.t.p. ?nka i estas uzebla nur kun transitivaj verboj.

1%". A iksa ta!elo.

&?5 >?3>T)5T#2@A bo,, ge,, e!s,, pra,, ,ano, ,jo, ,njo, ,estro, ,ido, ,ino, ,aro, ,ero, ,ingo, ,ujo &?5 )DA$&T#2@A ,e"o, ,ulo &?5 2$B3@A dis,, is,, e!,, re, ,ado, ,ilo, ,ujo ,ebla, ,e a, ,inda, ,enda D$2$5#=)> &?5 5?E$B)(@A ,obl,, ,on,, ,op,

S?3>T)5T#2@A5
D$2$5#=)>

D$2$5#=)>

V$B3@A5

ADA$&T#2@A5
,igi, ,ii o

5$ #57(?)> () &)B)&T$B@5 D$ () B)D#&@ al,, fi,, ,a,, ,et,, ,eg,, ,u ,

,aCo, ,ejo, ,isto, ,is

?>$3()A &?5 D#)A 2@BT@A, >$ 5?B 6$BE$>)> () >$5F@

126

1%#. .se*dosu iksoj.

Krom la pritraktitaj 3B prefiksoj kaj sufiksoj 4ne kalkulante la t.n. s ien ajn a teknikajn afiksojn; !iva, !i i k.a., kiuj ne estas uzataj en la iutaga vivo5, trovias tuta vi o da t.n. psedosufiksoj, kiuj fakte apartenas al la radiko de la interna iaj kulturvortoj kaj kutime ne estas uzataj por derivado; redakti 1 redakcio 4L redaktejo, redaktistaro5 1 redaktoro 4L redaktisto, redaktanto50 inspekti 1 inspektoro 4inspektisto5A direkti 1 direktoro 1 direkcio 4direktantaro5 1 direktorioA civili i 1 civili acio 4L ivilizo5A organi i 1 organi acio 4L organizo, organiza)o5 1 organi atoro 4L organizanto5A evolui 1 evolucio 4L evoluo5A apendico 1 apendicito, k.t.p. ?nka; !isto kaj !ismo estas ofte nur psedosufiksoj; antagonisto, antagonismo, katolicismo 4Lkatolikismo5, militarismo, militaristo, optimisto, optimismo k.t.p. Ekzistas tenden o forigi tiujn psedosufiksojn kaj anstataigi ilin per regulaj Esperantaj deriva)oj; redaktejo kaj redaktistaro anstata redakcio, redaktisto a redaktanto anstata redaktoro, organi o a organi ao anstata organi acio, evoluo anstata evolucio, k.t.p. !er tio kompreneble gajnas la unue o kaj regule o de la lingvo kaj i farias pli fa ila por la popoloj, kiuj la interna iajn kulturvortojn en sia lingvo ne uzas, pre ipe ekstereropanoj. "ed aliflanke tio malproksimigas Esperanton de la eropaj lingvoj, el kiuj almena unu konas iu kultur'omo en la tuta mondo.

1%$. La prin)ipo de ne)eso kaj su i8o.

-a derivado okazas en Esperanto la la prin ipo de ne eso kaj sufio, t.e. oni devas uzi tiom da elementoj, kiom estas ne ese por la difino de la ideo, sed ne pli multajn ol sufias por la klare o de la esprimo. "e oni ekzemple volas nomi la agon de tiu, kiu parolas anta publiko, tiam ne sufias la simpla parolo kaj la matematike pre iza 'antapublikparolatao( en'avas pli multe da elementoj ol estas nepre ne ese. Tial ni elektas la oran mezon kaj diras parolado, kiu kontentigas amba postulojn. -a la prin ipo de sufio oni diras simple; timulo, drinkulo, konato, prucilo, uisto, laboremo, malsanemo ktp. anstata la pli longaj; timemulo, drinkemulo, konatulo, prucigilo, ufaristo, laboremeco, malsanemeco k.t.p. Entute !eco estas malofte uzata por substantivigo de !ema; dormemo 4ne dormemeco5, lernemo 4ne
127

lernemeco5 k.t.p. "ed por substantivigo de !inda i estas iam uzata; amindeco 4ne 'amindo(5, vidindeco 4ne 'vidindo(5 k.t.p. !eco ludas gravan rolon e la substantivigo de la adjektivaj radikoj; 0a belo 4a *elo5 kaj la bono 4a *ono5 gvidu nin tra la vivo: Ei fieris pri sia beleco 4ne 'belo(5: 0a boneco 4ne 'bono(5 de la sveda talo estas mondkonata. -a la prin ipo de sufio oni uzas kanto, vesto, verko, mano k.t.p. anstata la pli longaj kantao, vestao, verkao, manao. "ame oni povas forlasi la sufikson !ino, kiam i ne estas nepre ne esa; >ni elektis s!inon )riksson pre idanto 4anstata pre idantino5 de la kunveno: 0a sekretario 4anstata sekretariino5 de nia klubo estas f! ino +aulrois. &etere, la uzo de !ino donus al tiuj frazoj e iom alian sen on, substrekante, ke la prezidanto kaj sekretario nepre devas esti virinoj kaj ke krome trovias anka vira prezidanto kaj sekretario. Kelkaj pekas kontra la prin ipo de sufio, trouzante la sufiksojn; !ad!, !et!, !eg!, !a! k.t.p.; +i lernadas )speranton: +i de iras korespondadi: 0i laboradas la tutan tagon. !er !ad! oni ja volas ak enti la daron kaj ripetion de la ago, sed ofte tio evidentias jam el la kunteksto kaj sekve !ad! estas superflua. -a verboj lerni kaj korespondi jam per si mem indikas daran agon, kial do ankora tiu !ad!A Kaj en 0i laboras tutajn tagojn la komplemento tutajn tagojn montras, ke temas pri dara kaj ripetada ago. Rzu do la afiksojn nur tiam, kiam ili vere estas ne esaj, sed ne pendigu ilin al iu vortoA

1%%. A iksoj kiel memstaraj vortoj.

En Esperanto la afiksoj ne estas nuraj gramatikaj fina)oj, kiel en la na iaj lingvoj, sed veraj vortoj, uzeblaj anka tute memstare; /isa, dise6 0a libroj kuas dise sur la tablo: Ci tie disias niaj vojoj: !ksa6 0i estas mia eksa 4L antaa5 lernanto 4L ekslernanto5. 7ia, $ie6 3elkaj efoj traktas siajn subulojn en fia maniero: 4ala, ale, alo6 0a vorto 'sen( estas malo de 'kun(: 0a diplomatoj agas ofte male al siaj vortoj: "raa6 0a praaj homoj 4L pra'omoj5 estis primitivaj: 5ea, ree, reen6 Hee 4L denove5 i malfruis al la vagonaro: 2ost kelkaj paoj li rigardis reen 4L rigardis returne, rerigardis5: -e mia rea vi ito mi trovis lin hejme:
128

Ade 4uzata tre malofte56 0a geed oj ade 4L ofte, senese, konstante5 malpacas: Aa, ae6 6un ni trafis en vere aan situacion: A2o6 ?i forgesis kelkajn viajn aojn 4L objektojn5 e ni: Ano6 6ia klubo havas tridek anojn 4L membrojn5. Aro, are6 9ro 4L grupo, amaso5 da homoj kolektiis irka la kverelantoj: 0a afoj iras iam are 4L grupe, amase5: 6i veturis al la kongreso grand!are 4L multnombre5: !bla, eble6 8io tute ne estas ebla. )ble vi povos veni morgaG !,o6 0i havas anka kelkajn bonajn ecojn 4L kvalitojn5: !jo6 9nta kelkaj monatoj nia societo transloiis en novan ejon: ! i, e o6 5odia mi ne emas skribi: )n altaj lokoj kelkaj homoj havas grandan emon salti malsupren: !ro6 +i ne havas e eron da fido al li: !stro, estri6 3apitano estas la estro de la ipo: Ei plene estras la portugalan lingvon: !ta6 0a koro estas eta 4L tre malgranda5 instrument% sekreta: Eta 'avas samtempe anka karesan sen on. 'do6 0a kato portas siajn idojn per la buo: 'gi6 0a malfelio igis 4L faris5 lin tute malespera: Bingardemo igis lin losi la biciklon: ')i6 0a vetero iis 4L fariis5 denove bela: 'lo6 )speranto estas grava ilo 4L rimedo, instrumento5 por la interfratio de la popoloj: 'no, ina6 /na 4L virina5 sekso. !ri 'omoj ino 'avas mal,atan nuan on, kvankam kelkaj uzas in simple anstata virino. 'nda, inde, indi6 0i ne kredis sin inda por tiaj ladoj: )n kelkaj landoj la laboristoj ne ricevas hom!indan salajron: 6e indas klopodi, ar tamen la afero ne povas sukcesi: 'ngo6 0a knabo elprenis la plumon el la ingo: 8jo6 Cu vi havas iun ujon, kien ni povu veri la laktonG 8lo6 0a ulo estis ifone vestita. "ame kiel ino, anka ulo 'avas mal,atan nuan on, kvankam de kelkaj i estas uzata simple anstata viro.
129

Kompreneble oni povas anka al la afiksaj vortoj aldoni diversajn aliajn afiksojn; disigi, disigi, diseco, eksigi, eksii, eksiginda, fiulo, fiulino, fieco, aulo, aulino, aega, aeco, aeto, anaro, anigi, anii, anino, aneco, areto, arigi, arii, ebleco, ebligi, eblii, eblao, ecaro, ejeto, ejaro, ereto, diserigi, estrado, estreco, estrii, estrema, estrino, estraro, estrarano, etulo, etulino, etularo, idaro, idino, ideto, ilaro, ilarejo, ineto, inao, indeco, malinda, malindeco, ujeto, ulao, uleto, ulino, emigi, emulo k.t.p. !rovu traduki tiujn vortojn al via gepatra lingvoA

3AS4O 1'.
9evenigu el la sekvantaj vortoj laeble multe da deriva)oj kaj penu traduki ilin al via gepatra lingvo; sana, nova, porko, lavi, per, irka, unu.

130

6U6E4A

LECIONO

1%&. Stilo.
"tilo estas nomata la maniero, en kiu oni esprimas siajn pensojn. Kiel memstara kaj vivanta lingvo Esperanto 'avas kompreneble sian propran stilon. Kia do estas la Esperanta stiloG Tiun demandon 9(ro Eamen'of respondas jene 4-ingvaj Qespondoj, pao 7C5; *-a vera stilo Esperanta estas nek slava, nek germana, nek romana, i estas @ a almena devas esti @ nur stilo simpla kaj logika+. Kio do estas logika, simpla kaj klara, tio estas bona, kio estas nelogika, komplikita kaj malklara, tio estas malbona, kvankam oni eble ne pekas kontra gramatikaj reguloj. !or 'avi bonan, elegantan kaj interna ian stilon, oni devas bone koni la lingvon kaj ian spiriton, oni devas 'avi la kapablon pensi logike kaj rektlinie kaj oni ne rajtas blinde imiti sian gepatran lingvon. Kio estas la rezultato de lavorta tradukado, tion klare montras letero, kiun Eamen'of foje ri evis de rusa komen anto 4-ingvaj Qespondoj, pao 785; *>avora QegnestroA Konoro 'avas alku,igi, kio la kazo de antaskribita al mi kun kura isto kura o mi en efektiva tempo ne en stato elpleni de donita kun mi al vi promeso0 apud kio postaperigas, ke mi turnos sin al domo tra du monatoj, ne pli frue de fino de ?gusto+. En bona kaj interna ia Esperanto tiu letero aspektus jene; *Estimata sinjoroA Fi 'avas la 'onoron raporti al vi, ke kaze de kura ado, rekomendita al mi de la kura isto, mi en la nuna tempo ne povas plenumi la promeson, kiun mi donis al vi0 mi anka s iigas vin, ke mi revenos 'ejmen post du monatoj, ne pli frue ol en la fino de ?gusto+. #i vidas, kia granda diferen o estas inter la *originala+ kaj la
131

korektita leteroA -a kazo estas tio, ke la rusa komen anto tradukis el sia gepatra lingvo iun vorton aparte, neglektante la rilaton inter ili kaj ilian logikan sen on, dependantan de la kunteksto, dum en la korektita letero estas tute pre ize reproduktita la en'avo. Kvankam en amba okazoj temas pri fidela kaj pre iza traduko, la rezulto estas tamen tre malegala. Tiajn nekompreneblajn kriptogramojn, kian la rusa komen anto sendis al Eamen'of, povus fari anka angloj, fran oj, germanoj kaj iuj aliaj popoloj, se ili lavorte tradukus el sia gepatra lingvo, ne nur al Esperanto, sed anka al kiu ajn alia lingvo. Tial ne traduku mekanike la unuopajn vortojn kaj formojn, sed penu iam eltrovi ilian logikan en'avon, kaj tiun en'avon reproduktu en Esperanto la iaj reguloj kaj ia spiritoA $iu 'omo tiel kutimiis al sia gepatra lingvo, ke al li ,ajnas, ke i estas el iuj lingvoj la plej natura, la plej logika kaj la plej bona. "ed fakte iu na ia lingvo svarmas je nelogika)oj kaj sensen a)oj, kiuj estas nekompreneblaj kaj ofte e ridindaj por eksterlandano, ar neniu na ia lingvo sekvas la rektajn vojojn de la ra io kaj logika pensado, sed nur tiujn de la tradi io kaj kutimoj. Tiaj nelogikaj kaj laforme absurdaj esprimoj estas nomataj idiotismoj. $iu na ia lingvo 'avas siajn proprajn idiotismojn, kiuj ne estas lavorte tradukeblaj al aliaj lingvoj. !or ilustro ni prezentas i(sube lavortajn tradukojn el kelkaj lingvoj. Estona; *Kiel la mano irasG+ >inna; *Kiel vi povasG+ Qusa; *Kiel la aferoj+ Vermana; *Kiel i irasG+ >ran a; *Kiel vi portas vinG+ ?ngla; *Kiel faras vi farasG+ /tala; *Kiel vi starasG+ "veda; *Kiel staras i alG+ $e%a;*Kiel vi 'avas vinG+ #orvega; *Kiel vi trovas vinG+ Kungara; *Kiel vi estasG+ Falgra la malegale o de la formo ili iuj 'avas tute saman sen on; 3iel vi fartasG -a rusoj ne dan as la piano, sed *sub piano+. Meraj akrobatojA Kiam la svedo venas ien en la lasta momento, oni diras, ke li venis *en la tempo de la grafo+, kaj kiam li mortas, oni diras, ke li *iris el la tempo+. -a estonoj ne metas la apelon sur la kapon kaj la piedojn en la ,uojn, sed ili metas la apelon *en la kapon+ kaj *la ,uojn en la piedojn+0 la estonaj maljunuloj portas barbon ne sur la mentono a irka la bu,o, sed *en la bu,o+. Kaj kiam la estono diras, ke *preeja sinjoro metis mortintan korpon en lignan emizon+ tio signifas, ke pastro benis mortinton okaze de la enerkigo. &erte anka en via propra lingvo vi povas trovi multajn tiajn *perlojn+.
132

"e nun iu popolo lavorte tradukus al Esperanto kaj uzus en i siajn idiotismojn, ni ne plu komprenus unu la aliajn kaj anst. interna ia lingvo ni 'avus ian kriptogramon. Tial ne imitu blinde vian gepatran lingvon, ne traduku el i lavorte kaj ne postulu, ke la interna ia lingvo estu en iu detalo simila al i. "kribu kaj parolu iam simple, klare kaj interna ie, por ke iuj fa ile kaj egale vin komprenu. !or tio estas ne ese, ke vi pensu ne en via gepatra lingvo, sed rekte en Esperanto. Komen e tio ja estas malfa ila, sed post kelktempa ekzer ado kaj praktika uzado de la lingvo vi bone suk esos. Tiam vi erte ne faros frazojn, similajn al '6i iuj estas konsentaj kun via opinio temata pri fondio apartan polican grupon( kiun mi trovis en letero de relative perfekta s(ano, sed vi diros simple kaj elegante; 6i iuj konsentas kun vi pri la fondo de aparta polica grupo. !or akiri interna ian kaj bonan Esperantan stilon, oni ne bezonas studi plurajn lingvojn, kiel kelkaj opinias, sed estas nur ne ese fundamente koni la strukturon kaj spiriton de Esperanto mem. /lin vi plej bone ekkonos, zorge legante la gazetaron kaj literaturon, pre ipe la verkojn de nia Fajstro kaj aliaj bonaj atoroj, kaj interparolante kun alilandanoj. Tiam vi konstatos anka tion, ke malgra sia logike o, malgra la manko de idiotismoj la Esperanta stilo tute ne estas mekanika, seka kaj senviva kiel matematika formulo, kiel asertas kelkfoje la kontrauloj, sed ke sub la plumo de talenta poeto kaj verkisto, kiu plene estras la lingvon, i povas esti same vivoplena, poezia kaj sukria kiel en kiu ajn alia lingvo. -a premiso de tia poezia stilo, kiu donas vivon, koloron kaj elaste on al la lingvo, estas la uzado de diversaj bildaj esprimoj a poeziaj figuroj; 0a luno velas sur la ielo: Eipo naas sur la maro: 0a tuta mondo kunvenis hiera sur la 2laco de 0ibereco: ?espero venas k.t.p. Tiaj bildaj esprimoj ne estas ja rigore logikaj kaj matematike pre izaj, sed kun iom da fantazio iu fa ile komprenas ilin, egale al kiu na ie o li apartenas. Tial eraras tiuj, kiuj asertas, ke la 'orloo ne povas iri, ke la kaldrono kaj poto ne povas 'avi orelojn, ke vespero ne povas veni k.t.p. /li forgesas, ke la lingvo ne estas matematika formulo, sed ilo por esprimi krom niaj pensoj anka niajn sentojn.

1%'. Historio de Lingvo interna)ia.

133

-a ideo de interna ia lingvo ne estas produkto de la lasta tempo @ jam en la malnovaj tempoj oni sentis1 la valoron de komuna lingvo. En <iblio oni rakontas," ke iam la tuta mondo 'avis unu lingvon kaj ke la nuna# multlingve o estas puno de 9io. "iatempe kelkaj na iaj lingvoj, ekz. la babela, greka kaj latina, ludis la rolon de pli(malpli interna ia lingvo. "ed ilia disvastio estis bazita$ sur ,tata poten o, kaj kiam malfortiis a falis la ,tato, malaperis el la areno anka ia lingvo. -a unuaj, kiuj ekpensis pri artefarita mondlingvo, estas la grandaj filozofoj <a on, &omenius(Komensk=, 9es artes kaj -eibnitz en la komen o de la nova epoko. Konataj estas entute pli ol 122 projektoj de artefarita lingvo, kiuj dividias je tri grupoj; 1. >ilozofiaj lingvoj, bildskriboj, signo( kaj iferlingvoj k.a., plene elpensitaj% kaj ne bazitaj sur la ekzistantaj lingvoj. B. Fiksitaj lingvoj, kreitaj la la modelo de la ekzistantaj lingvoj, sed kies gramatiko kaj vortaro estas grandparte elpensitaj de iliaj atoroj. 1. -ingvoj, konstruitaj sur la bazo de la na iaj lingvoj. ?l la unua grupo apartenas ekz. la filozofia sistemo de V. 9algarno 4-ondon 1HH15, la muzika lingvo Bolresol de >. >. "udre, aperinta& en !arizo en 1CHH, k.a. 9algarno penis klasifiki iujn 'omajn ideojn, kaj la 17 fundamentajn klasojn kaj iliajn multajn subklasojn li signis per grekaj kaj latinaj literoj. Tiamaniere li ri evis tiajn vortojn kiel ekzemple Bkam dia favoro, Bkaf adori, Bkab jui, Bkad peti, Bkag ofero, 6eka evalo, 6eke azeno, 6eko mulo, k.t.p. En Bolresol la tuta gramatiko kaj vortaro estas kombinitaj el la 7 muziknotoj. :en kelkaj ekzemploj; si jes, do ne, re kaj, dore mi, domi vi, dofa li, redo mia, remi via, refa lia, doredo tempo, doremi tago, dorefa semajno, doresol monato, dorela jaro, doresi jar ento, domisol 9io, solmido diablo, misol bono, solmi malbono, k.t.p. Tiun lingvon oni povis ne nur skribi kaj paroli, sed anka kanti, fajfi kaj ludi per kiu ajn muzik(instrumento. !or surdmutuloj estis ellaborita spe iala gestsistemo kaj kolora kaj luma signalado estis ebla en i per sep diversaj koloroj. -a plej konata kaj perfekta el la miksitaj lingvoj estas ?olap$k 41C785, kreita de germana prelato :o'ann Fartin " 'le=er 41C11( 181B5. -a gramatiko de ?olap$k estas sufie simpla kaj regula, sed tute elpensita kaj artefarita; l#fon ami, l#fob mi amas, l#fom li amas,
134

l#fobs ni amas, l#foms ili amas, "l#fob mi amis, "l#fof ,i amis, el#fof ,i estas aminta, il#fol i estas aminta, ol#fols vi amos, ul#fols vi estos amintaj, k.t.p. -a vortoj estas erpitaj efe el la angla, parte anka el la latina, germana kaj fran a lingvoj, sed ili estas tiel ,anitaj kaj deformitaj, ke plej ofte estas tute neeble rekoni ilin. -a nomo mem de la lingvo devenas el la anglaj vortoj Iorld [mondo[ kaj to speak [paroli[ 4L Molap\k5. !lue Yulop Eropo, Bilop ?zio, 7ikop ?friko, +elop ?meriko, 8alop ?stralio, plim komplimento, dol doloro, lol rozo 4r estas forigita, ar la inoj ne povas in elparoli5, fabl$d fabriko, d$nal ministro, k.t.p. :en la preo *!atro nia+ en ?olap$k 4oni legas kiel estas skribite0' ak enton 'avas la lasta silabo5; '> 7at obas, kel binol in s$ls, paisaludom# nem ola. 3#mom#d monarg"n ola. -enom# vil olik, "s in s$ls, i su tal. *odi obsik v"deliki givel#s obes adelo. ) pardol#s obes debis obsik, "s id obs aipardobs debeles obas: ) no obis nindukol#s in tentadiA sod aidalivol#s obis de bad: -enos#d.( El iuj lingvoprojektoj, aperintaj anta kaj post Esperanto, Molap\k 'avis la plej grandan suk eson kaj disvastion. En 1CC8, kiam i atingis sian kulminon, ekzistis BC1 so ietoj kaj BD gazetoj. !li ol 1222 diplomitaj instruistoj estis dissemitaj tra la tuta mondo. -ernolibroj estis aperintaj en BD lingvoj kaj la literaturo konsistis el 1C3 libroj. .i estis instruata en kelkaj superaj lernejoj en Eropo kaj ?meriko. "ed nun Molap\k estas jam delonge tute mortinta kaj apartenas jam nur al la 'istorio. -aste( venas la lingvoj, kiuj estas kreitaj sur la bazo de la ekzistantaj lingvoj, ekz. Esperanto, /do, 6 idental, #ovial, /nterlingua, /diom #eutral k.a. /li fakte ne estas artefaritaj, kiel Molap\k, "olresol k.a., sed estas same naturaj kiel la na iaj lingvoj, el kies elementoj ili estas kompilitaj. !ro tio+ la mondkonata dana lingvisto :espersen nomas ilin kombinitaj a konstruitaj lingvoj. Krome1, ili iuj estas tiel11 similaj unu al la aliaj ke iu, kiu lernis unu1" el ili, povas sufie bone kompreni anka la aliajn. El la kombinitaj lingvoj la plej grandan disvastion krom Esperanto trovis /do 4182C5, kiu prezentas el si spe on de reformita Esperanto. Tamen anka i neniam atingis la saman gradon de disvastio kiel Esperanto kaj Molap\k kaj nuntempe i estas jam
135

preska elmortinta. !raktikan valoron en nia tempo 'avas sole Esperanto, kiu progresas de jaro al jaro malgra la diversaj malfa ila)oj kaj estas nuntempe jam multoble pli disvastigita ol iuj aliaj artefaritaj lingvoj kune, alkalkulite anka Molap\k kaj /do. "ekve la praktiko montras, ke per Esperanto la mondlingva problemo jam estas solvita. (0iteraturoF ): <re en: 5istorio de la mondolingvo: OWU paoj: 0eip ig NLUN: 2: Btojan: *ibliografio de /nternacia 0ingvo: TDV paoj: Senevo NLOL:).

4larigoj.
15 6ni povas diri anka estis sentata la valoro. B5 ?; )n *iblio estas rakontate. Hakontat), ar mankas subjekto. "ed tia pasiva formo estas iom peza, tial oni rakontas estas preferinda. 15 ?nka nuntempa. 35 !roksimume samsen a estas ba iis. D5 $i tie temas pri mallongigita frazo; kiuj estis plene elpensitaj. H5 9perinta L kiu aperis. 75 -a plena formo estas; oni legas tiel, kiel estas skribite. C5 0aste L kiel la lasta4j5. .i 'avas tute alian sen on ol fine 4L en la fino5. 85 8ial. 125 3rom tio. 115 ? tiom similaj. 1B5 #e 'unun(, kvankam i estas rekta objekto; la fundamentaj numeraloj estas ne,aneblaj kaj ne povas 'avi akuzativan fina)on.

1%(. 0allonga !iogra io de ;amenAo .

-udoviko -azaro Eamen'of, la atoro de Esperanto, naskiis la 1D(an de de embro 1CD8 en la pola urbo <ial=stok, kie lia patro estis gimnazia instruisto. -a ideo de interna ia lingvo, al kiu Eamen'of dediis sian tutan vivon, aperis e li jam en la plej frua infanao1, kiel li mem rakontas en sia fama letero al #. <orovko 4traduko de M. Vernet5; *En <jelostoko la loantaro konsistas el kvar diversaj elementoj; rusoj, poloj, germanoj kaj 'ebreoj0 iu el tiuj i elementoj parolas apartan lingvon kaj neamike rilatas la aliajn elementojn". En tia urbo pli ol ie # la impresema$ naturo sentas la multepezan malfelion de diverslingve o kaj konvinkias e iu pa,o, ke la diverse o de lingvoj estas la sola, a almena la efa kazo, kiu disigas la 'oman familion
136

kaj dividas in en malamikajn partojn. 6ni edukadis% min kiel idealiston0 oni min instruis&, ke iuj 'omoj estas fratoj, kaj dume sur la strato kaj sur la korto, io e iu pa,o igis min senti, ke 'omoj ne ekzistas; ekzistas sole rusoj, poloj, germanoj, 'ebreoj k.t.p. Tio i iam forte turmentis mian infanan animon, kvankam multaj eble ridetos pri tiu i [doloro pro la mondo[ e la infano. $ar al mi tiam ,ajnis, ke la [grandaaj[' posedas ian iopovan forton, mi ripetadis al mi, ke kiam mi estos grandaa, mi nepre forigos tiun i malbonon+. :am frue li konvinkiis, ke nek la antikvaj nek la modernaj lingvoj tagas por tiu i elo, kaj li komen is malklare revi( pri nova, artefarita lingvo. !oste, kiel lernanto de klasika gimnazio en Marsovio, li faris anka diversajn provojn pri tia lingvo, *elpensadis artifikajn riegajn deklina iojn kaj konjuga iojn k.t.p. "ed 'oma lingvo kun ia, kiel ,ajnis al mi, senfina amaso da gramatikaj formoj, kun iaj entoj da miloj de vortoj, per kiuj min timigis la dikaj vortaroj, ,ajnis al mi tia artifika kaj kolosa ma,ino, ke mi ne unufoje diradis al mi; [for la revojnA tiu i laboro ne estas la 'omaj fortoj[+. "ed kiam li eklernis la anglan lingvon 4aldone al la germana, fran a, latina kaj greka5 kun ia simpla gramatiko kaj rimarkis la rolon de la sufiksoj en la rusa lingvo, la gramatiko kaj la grandegulaj+ vortaroj komen is rapide malgrandii anta liaj okuloj kaj li ekkriis kun ojo; *-a problemo estas solvitaA+ *En la jaro 1C7C la lingvo estis jam pli(malpli preta, kvankam inter la tiama [lingXe uniXersala[ kaj la nuna Esperanto estis ankora granda diferen o. Fi komunikis1, pri i al miaj kolegoj 4mi estis tiam en la C(a klaso de la gimnazio5. -a D(an de de embro 1C7C ni iuj kune solene festis la sanktigon de la lingvo. 9um tiu i festo estis paroloj11 en la nova lingvo, kaj ni entuziasme1" kantis la 'imnon, kies komen aj vortoj estis la sekvantaj; +alamikete de las nacjes 3ad], kad], jam temp% est^. 0a tot% homo e in familje 3onunigare so deb^:+ 4En la nuna Esperanto; +alamikeco de la nacioj falu, falu, jam tempo estas. 0a tuta homaro en familion unuigi sin devas5. "ed Eamen'of estis ankora tro juna por eliri publike kun sia verko. <alda poste li finis la gimnazion1# kaj ekstudis medi inon, unue en Foskvo, poste en Marsovio. -iaj antaaj kunuloj el la
137

gimnazio1$ balda forlasis la +utopion*, kaj anka de li mem, timante pro lia sano, la patro prenis la promeson, ke dum la universitata tempo li ne okupios1% pri la afero. En 1CCD li finis la universitatajn studojn kun kura ista diplomo kaj komen is sian medi inan praktikon. #un li ekpensis jam anka pri publikigo de la lingvo, kiun li dume estis polurinta, perfektiginta kaj adaptinta al la praktikaj bezonoj per multa tradukado kaj originala verkado; *vastaj provoj montris al mi, ke tio, kio ,ajnis al mi tute preta teorie, estas ankora ne preta praktike. Fulton mi devis irka'aki, anstataigi, korekti kaj radike1& transformi. Mortoj kaj formoj, prin ipoj kaj postuloj pu,is kaj mal'elpis unu la alian1', dume1( en la teorio, io aparte kaj en mallongaj provoj, ili ,ajnis al mi tute bonaj. Tiaj objektoj, kiel ekzemple la universala prepozi io _je_, la elasta verbo _meti_, la netrala, sed difinita finio1+ _a_ k.t.p. kredeble neniam falus en mian kapon teorie. Kelkaj formoj, kiuj ,ajnis al mi ria)o, montriis nun en la praktiko senbezona balasto0 tiel ekzemple mi devis for)eti kelkajn nebezonajn sufiksojn+. >ine *la parolo fluis jam mem, flekseble, gra ie kaj tute libere, kiel la viva patra", lingvo+. 9um du jaroj li vane"1 seris eldononton por sia bro,uro pri la nova lingvo, is fine en julio 1CC7, dankN al bonkora 'elpo de sia estonta bopatro, li mem suk esis eldoni in 4<!ro )speranto: 0ingvo internacia: 9ntaparolo kaj plena lernolibro5, unue en la rusa, balda poste anka en la pola, fran a, germana kaj angla lingvoj. *Fi estis tre eks itita anta tio i0 mi sentis, ke mi staras anta Qubikono kaj ke de la tago"", kiam aperos mia bro,uro, mi jam ne 'avos la eblon"# reiri0 mi s iis, kia sorto atendas kura iston, kiu dependas "$ de la publiko, se tiu i publiko vidas en li fantaziulon, 'omon, kiu sin okupas je"% [flankaj aferoj[0 mi sentis, ke mi metas sur la karton tutan estontan trankvile on kaj ekzistadon mian kaj de mia familio0 sed mi ne povis forlasi la ideon, kiu eniris mian korpon kaj sangon kaj... mi transiris Qubikonon+. El tiu i tempo devenas anka unu el liaj plej belaj versa)oj"&; Ko, mia korN, ne batu maltrankvile, El mia brusto nun ne saltu forA :am teni min ne povas mi fa ile, Ko, mia korNA Ko, mia korNA
138

!ost longa laborado $u mi ne venkos en de ida"' 'orNA "ufieA trankviliu de lN batado, Ko, mia korNA Eamen'of vidis en Esperanto ne nur lingvon kiel teknikan ilon, sed jam de la komen o li ligis al i la ideon pri interfratio kaj pa a kunvivado de la popoloj, la t.n. internan ideon, kiun li poste evoluigis je tuta instruo, 'omaranismo. Ke por li uste tiu interna ideo estis la plej grava, la efa elo de liaj penadoj, ne la lingvo mem, tion li elokvente atestis en sia malferma parolado de la dua kongreso de Esperanto en .enevo 4182H5; *"e ni, batalantoj por Esperanto, propravole"( donis al la vasta mondo plenan rajton rigardadi Esperanton nur de ia flanko praktika kaj uzadi in nur por nia"+ utilo, tio i kompreneble al neniu donas la rajton postuli, ke ni iuj vidu en Esperanto nur aferon praktikan... El la timo, ke ni eble ne plaos al tiuj personoj, kiuj mem volas uzi Esperanton nur por aferoj praktikaj por ili, ni devas iuj el,iri el nia koro tiun parton de la esperantismo, kiu estas la plej grava, la plej sankta, tiun ideon, kiu estis la efa elo de la afero de Esperanto, kiu estis la stelo, kiu iam gvidadis iujn batalantojn por EsperantoA Ko ne, ne, neniamA Kun energia protesto ni for)etas tiun i postulon. "e nin, la unuajn batalantojn por Esperanto, oni devigos, ke ni evitu en nia agado ion idean, ni indigne#, dis,iros kaj bruligos ion, kion ni skribis por Esperanto, ni neniigos#1 kun doloro la laborojn kaj aferojn de nia tuta vivo, ni for)etos malproksimen la verdan stelon, kiu sidas sur nia brusto, kaj ni ekkrios kun abomeno; [Kun tia Esperanto, kiu devas servi ekskluzive nur al eloj de komer o kaj praktika utile o, ni volas 'avi nenion komunan[A Menos iam la tempo, kiam Esperanto, fariinte poseda)o de la tuta 'omaro, perdos sian karakteron idean0 tiam i farios jam nur lingvo, oni jam ne batalados por i, oni nur tirados el i profiton. "ed nun, kiam preska iuj esperantistoj estas ankora ne profitantoj, sed nur batalantoj, ni iuj kons ias tre bone, ke al laborado por Esperanto instigas nin ne la penso pri praktika utile o, sed nur la penso pri la sankta, granda kaj grava ideo, kiun lingvo interna ia en si en'avas. Tiu i ideo @ vi iuj sentas in tre bone @ estas rate)o kaj juste)o inter 8iuj popoloj. Tiu i ideo akompanadis Esperanton de la unua momento de ia naskio is la nuna tempo. .i instigis la atoron de Esperanto, kiam li estis ankora malgranda
139

infano... "e mi la tutan pli bonan parton de mia vivo memvole pasigis en grandaj suferoj kaj oferoj kaj ne rezervis por mi e ian rajton de atore o @ u mi faris tion i pro ia praktika utile oG "e la unuaj esperantistoj pa ien e elmetadis sin ne sole al konstanta mokado, sed e al grandaj oferoj, kaj ekzemple unu#" malria instruistino longan tempon suferis malsaton, nur por ke ,i povu ,pari iom da mono por la propagando de Esperanto @ u ili iuj faris tion i pro ia praktika utile oG "e ofte personoj alforitaj al la lito de morto skribadis al mi, ke Esperanto estas la sola konsolo de ilia finianta vivo, u ili pensis tiam pri ia praktika utile oG Ko ne, ne, neA iuj memoris nur pri la interna ideo entenata en la esperantismo0 iuj ,atis Esperanton ne tial, ke i alproksimigas re iproke la korpojn de la 'omoj, e ne tial, ke i alproksimigas la )er!ojn de la 'omoj, sed nur tial, ke i alproksimigas iliajn korojn+. En sia arma libro *Mivo de Eamen'of+ 9(ro E. !rivat priskribas 9(ron Eamen'of jene 4e la malfermo de la unua kongreso de Esperanto en 182D en <ulonjo(e(Faro5; *:en sur la s enejo, kun estraro de lN kongreso, eniris la amata Fajstro. Falalta, timema, kortu,ita##, kun frunto tre granda, rondaj okulvitroj, barbeto iom griza. $io jam flugis a svingiis en la aero, manoj, apoj, tukoj, en duon'ora aklamado. Kiam li leviis post salutoj de lN urbestro, la fervoro retondregis+. Karaktere#$ li estis 'omo tre modesta, tiel modesta, ke li e ne ,atis la titolon Fajstro, per kiu la esperantistoj 'onoris lin, kaj ke li neniam ak eptis iun ofi ialan postenon en la movado. >rate o kaj egale o inter la popoloj estis la elo de lia vivo. "ed la ironio de la sorto volis, ke dum la lastaj jaroj de sia 'omama vivo li estu atestanto de la plej terura kaj kruela interpopola buado, kiun la 'istorio konas, la sanga mondmilito, kaj ke lia vivo estingiu senespere sub la sonoj de kanonbruo#%. -i mortis en Marsovio la 13( an de aprilo 1817. ?l la lasta ripozo akompanis lin nur kelke da polaj kaj unu germana esp(isto kaj popolamaso el tiuj, kiujn li estis 'elpinta kaj ofte senpage fleginta dum sia okulista praktiko. !or la alilandaj gesamideanoj la landlimoj estis fermitaj pro la milito. (0iteraturoF <!ro )dmond 2rivat: _?ivo de 4amenhof_):

140

4larigoj.
15 6fte en tiu i sen o estas uzata anka infaneco, kvankam ia logika sen o estas alia. B5 ?; rilatas al la aliaj elementoj. 15 Kutime oni diras pli ol ie aliloke a pli ol en iu alia loko. 35 !li usta estus impresiema a impresebla. D5 -a sufikso !ad! estis tie i superflua, ar i aldonas nenion novan al la sen o. ?tentu, ke en la sekvanta instruis !ad! mankasA H5 ?; instruis al mi. 75 Kutime oni diras plenkreskaj a maturaj. C5 3omencis revi L ekrevis. 85 grandegulo L giganto, koloso. 125 ?nka sciigis kaj informis. 115 Kutime en tiu i sen o estas uzata parolado. 1B5 )ntu iasme L kun entuziasmo. 115 6ni diras anka absolvis gimna ion. 135 ?; gimna iaj kunuloj. 1D5 6fte oni diras okupos sin. 1H5 Kutime oni diras radikale, funde, fundamente. 175 ?; malhelpis unu al la alia. 1C5 #untempe en tia okazo estas uzata la simpla dum. <ume L dum tio, dum tiu tempo. 185 #untempe en tiu i sen o estas uzata finao 4L io, kio trovias en la fino5. 7inio 'avas proksimume la saman sen on kiel fino. B25 #untempe oni diras gepatra lingvo. B15 ?nka senre ulte a sen re ultato. BB5 ?; depost la tago. B15 ?; eblecon. B35 ?; dependanta. BD5 Kutime oni diras okupi sin pri. BH5 ?nka poe iao kaj poemo. B75 ?tentu la diferen on inter adjektivigita verbo kaj parti ipo; decida pao, decidanta persono. BC5 ?; memvole. B85 Tie i ,ajne devus esti sia. 125 ?nka indignite a kun indigno. 115 ?; ekstermos. 1B5 Tie i unu 'avas la rolon de nedifina artikolo0 preferinda estas iu malria instruistino. 115 ?nka emociita. 135 ? la la karaktero. 1D5 ?nstata kanono pli true estis uzata pafilego.

141

1%+. El la D-ojoE de ;amenAo .

#ur rekte, kurae kaj ne flankiante1 #i iru la vojon elitanA E guto malgranda, konstante frapante, Traboras la monton granitan. -N espero, lN obstino" kaj la pa ien o @ :en estas la signoj, per kies poten o #i pa,o post pa,o#, post longa laboro, ?tingos la elon en gloro. #i semas kaj semas, neniam la ias, !ri lN tempoj estontaj pensante. &ent semoj perdias, mil semoj perdias, @ #i semas kaj semas konstante. *Ko, esu$A+ mokante la 'omoj admonas, @ *#e esu, ne esu+ en korN al ni sonas; *6bstine antaenA -a nepoj vin benos, "e vi pa ien e eltenos+. 4larigoj.
15 Kutime oni diras deflankii, flankenii, devojii, deklinii. B5 En la kutima stilo oni ne rajtas tiamaniere apostrofi la artikolon, kaj anka en la poezio tio okazas malofte. 15 Kutime oni diras pao6 post pao. 35 Cesi estas netransitiva; 0a pluvo jam esis. ?nka kun infinitivo; Cesu jam babili. Transitiva i farias per !igi; Cesigu la babiladon.

1&,. El la Aistorio de Esperanto.

-a unuaj bro,uroj de 1CC7 ne vekis tiel grandan intereson al la nova lingvo kiel Eamen'of esperis, ar uste tiam estis la flortempo de Molap\k, post kies baldaa falo multaj perdis la kredon je artefaritaj lingvoj entute. Tamen la semo estis )etita, kaj iom post iom troviis lernantoj kaj uzantoj de la *-ingvo /nterna ia+, kiun iaj adeptoj balda eknomis simple Esperanto, la la psedonimo1 de ia atoro. /nter la unuaj pioniroj estis la polo ?. VraboXski, la germanoj -. Einstein kaj Z. K. Trompeter, la fran a markizo -. de <eaufront, la svedo !. #=len k.a.

142

-a unua Esperanta so ieto fondiis" en 1CCC en #\rnberg 4Vermanujo5, kiam la tiea volapukista klubo konvertiis kaj transiris al Esperanto. -a unua gazeto aperis en 1CC8 sub la nomo *-a Esperantisto+, anka en #\rnberg. /om post iom fondiis pliaj so ietoj kaj grupoj, aperis literaturaj verkoj kaj diverslingvaj lernolibroj, kaj komen iis la interna ia vivo de la lingvo. "ed jam ekblovis krizaj ventoj#. En 1C81 la personaj irkonstan oj de 9(ro Eamen'of, kiu gvidis tiam la tutan movadon, fariis tiel malfa ilaj, ke li devis esigi la aperadon de *-a Esperantisto+, kies eldonanto kaj redaktoro li nun estis, kaj entute interrompi ian agadon por la afero. *Fi faris ion, kion mi povis, mi tenis min tiel longe, kiel mi povis, kaj nun mi devas forii kaj peni refortigi miajn piedojn, kiuj rifuzas$ pli porti min. !asos kelka tempo, miaj vundoj sanios, kaj tiam, amikoj, vi denove min vidos inter vi, en la vi o de la plej energiaj batalantoj. Fi esperas, ke mia foresto ne longe daros+. >elie en tiu plej kriza momento por la juna movado aperis nobla kaj malavara savanto en la persono de Trompeter, kiu ertigis la aperadon de la gazeto. "ed nun sekvis alia danero @ la reforma movado. #e povante plu kontrastari% al insistaj postuloj pri ,anoj en la lingvo, Eamen'of ellaboris detalan projekton de reformoj kaj prezentis in en 1C83 al la membroj de la tiama *-igo Esperantista+ por vodonado&. "ed la plejmulto de la vodonintoj estis kontra iaj reformoj, kaj tiamaniere Esperanto denove estis savita el grava danero. Tamen per tio ne finiis la malfa ila)oj. !ro apero de verketo de Tolstoj en *-a Esperantisto+ la rusa enzuro en 1C8D malpermesis la eniradon de la gazeto en Quslandon. $ar la plej granda parto de la abonantoj estis uste rusoj, la sekvo' estis tio, ke la gazeto devis fini sian aperadon. "ed anka nun troviis savo; en la sama jaro la Klubo Esperantista en Rpsala 4"vedlando5 relevis la falintan standardon kaj komen is la eldonadon de la gazeto *-ingvo /nterna ia+. 9epost tiu tempo neniam plu okazis similaj daneraj momentoj kaj la afero povis pli(malpli trankvile darigi( sian progresadon. Tute nova periodo en la 'istorio de Esperanto komen iis per la unua interna ia kongreso en 182D en la fran a urbo <ulonjo(e( Faro, kien kolektiis 722 esperantistoj el iuj landoj de Eropo.
143

Vranda entuziasmo regis inter la kongresanoj. !er longedaraj tondraj apladoj oni ak eptis la Fajstron, kiam li aperis sur la s enejo kune kun la kongresa estraro. Falfermante la kongreson, Eamen'of faris sian unuan paroladon anta multna ia askultantaro; *Fi salutas vin, karaj samideanoj, fratoj kaj fratinoj el la granda tutmonda familio, kiuj kunvenis el landoj proksimaj kaj malproksimaj, el la plej diversaj regnoj de la mondo, por frate premi al si re iproke la manojn pro la nomo de granda ideo, kiu iujn nin ligas ... "ankta estas por ni la 'odiaa tago. Fodesta estas nia kunveno... sed tra la aero de nia salono flugas misteraj sonoj, sonoj tre mallataj, ne adeblaj por la orelo, sed senteblaj por iu animo sentema; i estas la sonoj de io granda, kio nun naskias+. !ost tiu unua kongreso Esperanto komen is rapide disvastii en la tuta mondo. >ondiis so ietoj e en Rsono+ kaj :apanujo, aperis multnombre lernolibroj kaj vortaroj en diversaj lingvoj, rapide ekkreskis la literaturo. "ed nova danero insidis la aferon. En 1827 estis kunvokita en !arizo grava interna ia s ien a komitato por definitiva ak epto de interna ia 'elplingvo, kie -. de <eaufront, *la dua Fajstro+ kaj plenrajta reprezentanto de 9(ro Eamen'of, tute neatendite kaj perfide, anstata pledi por Esperanto, sub la psedonimo */do+ prezentis al la komitato sian propran krea)on, kiu fakte estis nur ia reformita Esperanto. Kompreneble la komitato ak eptis kaj rekomendis tiun novkrea)on, al kiu transiris pluraj esperantistoj kaj Esperanto(so ietoj. "ed la plejmulto restis fidela al Esperanto. <alda la movado resaniis anka de tiu vundo kaj darigis sian konstantan kaj senla an mar,adon antaen, is kiam en 1813 ekfuriozis la sanga mondmilito, kiu senkompate detruis preska ion, kion oni tiel pene kaj ame estis konstruinta dum tuta 'oma genera io. "ed post la milito ekermis nova vivo sur la ruinoj kaj nun Esperanto estas pli disvastigita kaj forta ol iam antae kaj spite1, al iuj 'omaj antajuoj kaj indiferento obstine darigas sian malfa ilan kaj krutan vojon al la elo, @ farii la dua lingvo de iu kultur'omo. (0iteraturoF <!ro ): 2rivat: 5istorio de la lingvo )speranto, /: kaj //: parto):

144

4larigoj.
15 B5 15 35 6ni diras anka psedonomo kaj atora nomo. ? estis fondata. ? ventoj de kri o. !roksimume saman sen on 'avas malakcepti, sed i ne estas uzebla kun infinitivo; 0i rifu is (akcepti) la proponon: 0i malakceptis la proponon. D5 ?nka re isti0 oni povas diri anka kontrastari insistajn postulojn. H5 ?nka balotado. 75 ?nka re ulto kaj re ultato. C5 ?tentu la uzadon de dari; 0a progresado de )speranto daras: )speranto daras progresi: )speranto darigas sian progresadon. 85 -a origina formo estas @nuigitaj Etatoj de 6orda 9meriko 4R.".?.5. 125 6ni povas diri anka spite antajuojn0 kelkaj uzas e spite antajuoj.

1&1. 6eklara)io pri Esperantismo.

(9kceptita de la /!a 3ongreso de )speranto en *oulogne!sur!+er la L!an de agusto NLVT): $ar pri la esen o de la Esperantismo multaj 'avas tre malveran ideon, tial ni subskribintoj, reprezentantoj de la Esperantismo en diversaj landoj de la mondo, kunvenintaj al la /nterna ia Kongreso Esperantista en <oulogne(sur(Fer, trovis ne ese, la la propono de la atoro de la lingvo Esperanto, doni la sekvantan klarigon; 1. -a Esperantismo estas penado disvastigi en la tuta mondo la uzadon de lingvo netrale 'oma, kiu *ne entrudante sin en la internan vivon de la popoloj kaj neniom elante elpu,i la ekzistantajn lingvojn na iajn+ donus al la 'omoj de malsamaj na ioj la eblon 1 kompreniadi inter si", kiu povus servi kiel pa iga lingvo de publikaj institu ioj en tiuj landoj, kie diversaj na ioj batalas inter si pri la lingvo, kaj en kiu povas esti publikigataj tiuj verkoj, kiuj 'avas egalan intereson por iuj popoloj. $iu alia ideo a espero, kiun tiu a alia esperantisto ligas kun la Esperantismo, estas lia afero pure privata, por kiu la Esperantismo ne respondas#. B. $ar en la nuna tempo neniu esploranto en la tuta mondo jam dubas pri tio, ke -ingvo /nterna ia povas esti nur lingvo arta $, kaj ar el iuj multegaj provoj faritaj en la daro de la lastaj jar entoj, iuj prezentas nur teoriajn projektojn, kaj lingvo efektive finita, iuflanke elprovita, perfekte vivipova kaj en iuj rilatoj plej taga montriis nur unu sola lingvo, Esperanto, tial la amikoj de la ideo de -ingvo
145

/nterna ia, kons iante, ke teoria disputado kondukos al nenio kaj ke la elo povas esti atingita nur per laborado praktika, jam delonge iuj grupiis irka la sola lingvo Esperanto kaj laboras por ia disvastigado kaj riigado de ia literaturo. 1. $ar la atoro de la lingvo Esperanto tuj en la komen o rifuzis unu fojon por iam iujn personajn rajtojn kaj privilegiojn rilate% tiun lingvon, tial Esperanto estas *nenies propra)o+, nek en rilato materiala, nek en rilato morala. Fateriala mastro de tiu i lingvo estas la tuta mondo, kaj iu deziranto povas eldonadi en a pri tiu i lingvo iajn verkojn, kiajn li deziras, kaj uzadi la lingvon por iaj eblaj eloj0 kiel spiritaj mastroj de tiu lingvo estos iam rigardataj tiuj personoj, kiuj de la mondo esperantista estos konfesataj kiel la plej bonaj kaj plej talentaj verkistoj en tiu i lingvo. 3. Esperanto 'avas neniun personan ledonanton kaj dependas de neniu aparta 'omo. $iuj opinioj kaj verkoj de la kreinto de Esperanto 'avas, simile al la opinioj kaj verkoj de iu alia esperantisto, karakteron absolute privatan kaj por neniu devigan. -a sola unu fojon por iam deviga por iuj esperantistoj fundamento de la lingvo Esperanto estas la verketo *>undamento de Esperanto+, en kiu neniu 'avas la rajton fari ,anon. "e iu deklinias de la reguloj kaj modeloj donitaj en la dirita verko, li neniam povas pravigi sin per la vortoj *tiel deziras a konsilas la atoro de Esperanto+. $iun ideon, kiu ne povas esti oportune esprimata per tiu materialo, kiu trovias en *>undamento de Esperanto+, iu esperantisto 'avas la rajton& esprimi en tia maniero, kiun li trovas la plej usta, tiel same, kiel estas farate en iu alia lingvo. "ed pro la plena unue o de la lingvo al iuj esperantistoj estas rekomendate imitadi kiel eble plej multe tiun stilon, kiu trovias en la verkoj de la kreinto de Esperanto, kiu la plej multe laboris por kaj en Esperanto kaj la plej bone' konas ian spiriton. D. Esperantisto estas nomata iu persono, kiu s ias kaj uzas la lingvon Esperanto, tute egale, por kiaj eloj li in uzas. ?partenado al ia aktiva so ieto esperantista por iu esperantisto estas rekomendinda, sed ne deviga. 4larigoj. 15 ? eblecon.
146

B5 ? interkomprenii. 15 En tiu sen o estas uzataj anka la formoj respondeci, respondeco, respondeca; respondeca (priresponda) redaktoro. 35 Kutime oni diras artefarita0 arta L kio rilatas al arto. D5 ?nka koncerne0 anstata rilate tiun lingvon oni povas diri anka rilate (koncerne) al tiu lingvo. H5 !lej ofte oni diras mallonge rajtas: 75 #untempe oni ne uzas la artikolon kun adverboj, sed diras simple plej multe

kaj plej bone.

1&". La evoluo de Esperanto.

$io, kio vivas, kreskas kaj evoluas. ?nka iu vivanta lingvo, inter ili Esperanto, subias al tiu i naturleo; seninterrompe ili evoluas kaj ,anias, de jaro al jaro kaj de genera io al genera io, same kiel la tuta vivo ,anias kaj aliias. #i, modernaj 'omoj, vivas en tute alia mondo kaj aliaj irkonstan oj ol niaj avoj, kaj sekve ni bezonas anka aliajn esprimilojn ol ili 'avis @ multajn novajn vortojn por nomi la a)ojn kaj ideojn, kiujn ili ne konis, kaj e novajn formojn, kiuj pli respondas al la ritmo de la moderna vivo. "amtempe ni ne bezonas multajn vortojn kaj formojn, kiujn uzis niaj avoj, ar anka la kon ernaj a)oj kaj ideoj apartenas jam al 'istorio. Tiaj ne plu uzataj vortoj kaj formoj nomias arkaismoj. 9um la lastaj mil jaroj niaj nunaj kulturlingvoj evoluis kaj ,aniis ofte is nerekoneble o @ ni malfa ile a preska ne komprenas tekstojn, kiuj en nia gepatra lingvo estis skribitaj anta mil a e kelkaj entoj da jaroj. "ed en nia moderna tempo la evoluo de la lingvoj estas tre malrapida, preska nerimarkebla. "ole la lingvoj de la malgrandaj popoloj, kiuj memstariis dum la mondmilito, evoluas tre rapide anka sub niaj okuloj, ar pli frue, pro la malfeliaj 'istoriaj irkonstan oj, ilia evoluo je kulturlingvo estis mal'elpita. Ekz. estas granda diferen o inter tiu estona lingvo, kiu estis uzata dum la mondmilito, kaj la 'odiaa estona lingvo, tiel granda, ke la maljunaj 'omoj plendas, ke ili ne komprenas la modernajn librojn kaj kelkfoje e la parolon de siaj gefiloj kaj genepoj. Kvankam la ao de Esperanto estas nur D2 jaroj, tamen anka i kiel iu viva esta)o multe evoluis kaj kreskis dum tiu relative mallonga tempo, tiom, ke tiu, kiu lernus in la la unua lernolibro de 1CC7 kaj parkerigus la tutan tiaman vortprovizon, malfa ile povus legi kaj kompreni la nunajn librojn kaj gazetojn. $ar tiam la tuta
147

vortaro konsistis ja el malpli ol 1222 radikoj, kaj e tiaj vortoj kiel ekzemple ebria, aspekti, aboni, distanco, diskuti, svarmi, stulta, kanono, kadavro k.t.p. estis tiam nekonataj0 anstata aspekti oni diris 'elrigardi(, kanono estis nomata 'pafilego(, gazeton oni ne abonis, sed 'subskribis(, k.t.p. E la sufikso !a! tiam ne ekzistis. ?nkora pli granda diferen o estas inter la *lingXe uniXersala+ de 1C7C kaj la posta Esperanto. 9(ro Eamen'of estus ja povinta eldoni ne maldikan kajereton kun malpli ol 1222 radikoj, sed tuj en la komen o ellabori vastan vortaron kun iuj ne esaj vortoj, kiuj nuntempe estas uzataj. Tio ja ne estus al li malfa ilaA "ed inten e li tion ne faris, ar li bone kons iis, ke estas granda diferen o inter la teorio kaj praktiko0 ke tio, kio ,ajnas esti bona teorie, montrias kelkfoje tute sentaga en la praktiko. Tial li preferis ellabori kaj publikigi nur fundamenton de la nova lingvo, kie trovias nur la plej ne esaj elementoj, dum la finan ellaboron de la lingvo, la konstruadon de la domo sur la fundamento, li lasis al la praktika lingvouzado, al la esperantista popolo en la tuta mondo. !er tio Esperanto esis esti artefarita lingvo, sed komen is sian naturan evoluadon simile al iuj aliaj lingvoj, evoluadon, kie partoprenas iuj lingvouzantoj, unuavi e kompreneble la plej bonaj verkistoj. "ekve la nuna Esperanto estas ne teoria verko de unu sola persono, sed kolektiva ellabora)o de la tuta esperantista popolo, farita ne *en retorto+ la ertaj teoriaj dogmoj, kiel /do, 6 idental, #ovial k.a. projektoj, sed iom post iom ellaborita de la vivo mem. Ke la evoluado de Esperanto ne estu arbitra kaj ne okazu en revolu ia maniero, kiel en /do, kie iujare oni ,anadis la bazojn de la lingvo, tion garantias la verketo *>undamento de Esperanto+, kiu konsistas el 9ntaparolo de 9(ro Eamen'of, 7undamenta =ramatiko kvinlingva 4fran a, angla, germana, rusa, pola5, )k ercaro kaj @niversala ?ortaro kun tradukoj en la kvin nomitaj lingvoj. En la >undamento neniu persono kaj neniu so ieto rajtas fari iun e plej malgrandan ,anon, ar i devas gardi la unue on kaj kontinue on de nia lingvo. Eamen'of mem 'avis tiel grandan respekton al la >undamento, ke li ne korektis en i e la erarojn, ar, kiel li skribas en la ?ntaparolo, *la fundamento devas resti severe netu,ebla e kune kun siaj eraroj+. -a netu,eble o de la >undamento signifas kompreneble tion, ke neniu rajtas en 5i mem fari ian korekton a plibonigon, sed i devas por iam resti sen,ana kiel atentika dokumento. "ed tiu
148

netu,eble o tute ne signifas, ke iu esperantisto devas lalitere imiti e la erarojn de la >undamento kaj ke oni ne rajtas uzi vorton a formon, kiu ne trovias en i. <edarinde ekzistas personoj, kiuj miskomprenas tion, kaj estante *pli papaj ol la papo mem+, evitas kaj malpermesas la uzadon de iu vorto kaj formo, kiu ne trovias en la >undamento. -a obeo de tiu postulo signifus, ke ia evoluo de la lingvo esus kaj i ,tonius simile al la mortinta latina lingvo. "ed per la >undamento 9(ro Eamen'of tute ne volis kateni kaj 'altigi la evoluon de Esperanto, rigidigi kaj ,tonigi in en tiu formo, kiun i 'avis anta jardekoj. En la ?ntaparolo li mem diras; *Fi diris, ke la fundamento de nia lingvo devas esti absolute netu,ebla, se e ,ajnus al ni, ke tiu a alia punkto estas sendube erara. Tio i povus naski la penson, ke nia lingvo restos iam rigida kaj neniam disvolvios... Ko, neA Falgra la severa netu,eble o de la fundamento, nia lingvo 'avos la plenan eblon ne sole konstante riiadi, sed e konstante pli!oni5adi kaj per ekti5adi0 la netu,eble o de la fundamento nur garantios al ni konstante, ke tiu perfektiado fariados ne per arbitra, interbatala kaj ruiniga rompado kaj >an5ado, ne per nuligado a sentagigado de nia isnuna literaturo, sed per vojo natura, senkonfuza kaj sendanera+. Kaj plue; *"e ia atoritata entra institu io trovos, ke tiu a alia vorto a regulo en nia lingvo estas tro neoportuna, i ne devos forigi a ,ani la diritan formon, sed i povos proponi formon novan, kiun i rekomendos uzadi paralele kun la formo malnova. Kun la tempo la formo nova iom post iom elpu,os la formon malnovan, kiu farios arMaismo, kiel ni tion i vidas en iu natura lingvo. "ed, prezentante parton de la undamento, tiuj i ar%aismoj neniam estos el)etitaj, sed iam estos presataj en iuj lernolibroj kaj vortaroj samtempe kun la formoj novaj, kaj tiamaniere ni 'avos la erte on, ke e e la plej granda perfektiado la unue o de Esperanto neniam estos rompata kaj neniu verko Esperanta e el la plej frua tempo iam perdos sian valoron kaj kompreneble on por la estontaj genera ioj.+ Tian *atoritatan entran institu ion+, pri kiu parolas Eamen'of, ni 'avas en la -ingva Komitato kaj ?kademio, la superaj lingvaj institu ioj, kiuj gardas kaj gvidas la unue an evoluon de Esperanto. ?ldone al la >undamento ili ofi iale enkondukis jam grandan nombron da novaj vortoj, inter ili la jam men iitaj ebria, aspekti, distanco, diskuti, svarmi, stulta, kanono kaj kadavro, kaj e du
149

novajn afiksojn; !a! kaj mis!. -a ?kademio ofi ialigis e la literon k anstata en la vortoj arkaismo, arkitekturo, tekniko k.t.p. "ed tio tute ne signifas, ke per tio la malnovaj kaj >undamentaj araismo, aritekturo, malkomprenio, pafilego k.t.p. estas el)etitaj el la lingvo. #e, ili nur fariis arkaismoj, iam estos presataj en la >undamento, diversaj vortaroj kaj lernolibroj, kaj iu, kiu deziras, povas ilin uzi anka en la praktika vivo, kvankam ili donas spe ialan arkaikan nuan on al la stilo. -a tasko de niaj lingvaj institu ioj ne estas de tempo al tempo elpensi novajn vortojn kaj formojn kaj ofi ialigi ilin nur pro tio, ke tiu a alia vorto kaj formo plaas al ili. Tia kompreno estas tute malusta kaj danera, ar, kiel Eamen'of mem diris, tio, kio ,ajnas al ni bona en la teorio, povas montrii tute sentaga en la praktiko. Tial, anta ol iu vorto a formo povas trovi ofi ialigon kaj sank ion de la ?kademio, i devas esti iurilate elprovita en la praktika lingvouzo. "ekve la tasko de la lingvaj institu ioj estas ne proponi, sed konstati, studi la vivantan lingvon kaj doni sian ofi ialigan sank ion nur al tio, kio jam estas enerale uzata, jam enradikiis en la lingvo kaj per tio pruvis sian tage on kaj vivkapablon. <edarinde oni ne iam atentas tiun i regulon, ar en la ofi ialaj listoj trovias vortoj, kiuj preska neniam estas uzataj en la iutaga vivo 4ekz. daturo, kurtao, arpeo, sinedrio50 dum aliaj, kiuj iutage estas uzataj en la tuta mondo 4ekz. gramofono, filmo, kino5, vane atendas ofi ialigon kaj ne estas troveblaj e en multaj vortaroj. Ekzistas personoj, kiuj postulas, ke oni uzu nur ofi ialajn vortojn kaj jam apriore kondamnas iujn neologismojn, deklarante ilin kontrafundamentaj. "ed, se ni malpermesus la uzadon de la neologismoj, ni 'altigus la evoluadon de nia lingvo, kiu rigidius kaj ,tonius, male al iuj aliaj vivantaj lingvoj. Tiam anka la nombro de la ofi ialaj vortoj ne plu povus kreski, ar, kiel ni vidis, la tasko de niaj lingvaj institu ioj ne estas mem elpensi kaj enkonduki novajn vortojn, sed nur konstati kaj aprobi tion, kio jam enradikiis en la lingvo. Kompreneble la konstanta alfluo de novaj vortoj kaj formoj malfa iligos la lingvon kaj prave plendas tiuj, kiuj anta B2 a 12 jaroj ellernis Esperanton, ke ili multajn vortojn ne komprenas en la modernaj libroj kaj gazetoj. "ed ofte oni plendas anka tute senkaze. Ekzemple anta kelkaj jaroj malnova s(anino prezentis liston de neologismoj el traduko de "tellan Eng'olm, plendante, ke ,i
150

ne trovis ilin e en sia vortaro. "ed @ ,ia listo konsistis el multaj ofi ialaj vortoj kaj tiaj *neologismoj+, kiuj estis erpitaj el verkoj de Eamen'of memA Ke ,i ilin ne komprenis, en tio estis do kulpa ne Eng'olm, sed ,i mem, ar ,i ne legis la verkaron de nia Fajstro, ne tenis sin en kontakto kun la evoluado de nia lingvo kaj ne aetis al si pli bonan vortaron. En la iutaga vivo oni povas esprimi sin per malgranda nombro da vortoj. "ed en la s ien oj, en la tekniko kaj literaturo oni ofte bezonas nomi nuan ojn, a)ojn kaj ideojn, kiuj is nun ne estas tu,itaj en Esperanto. Kion do fari, se en la isnuna Esperanto mankas la ne esa vorto, derivebla i ne estas kaj anka neologismon oni ne rajtas uziG $u do oni opinias, ke tute ne estas ne ese nomi tiun nuan onG "ed tio estus ja atesto de malrie o al Esperanto, se en i ne estus esprimeblaj iuj 'omaj pensojA -a sola eble o estas en tia okazo per kelkaj vortoj priskribi la ideon, kio estas ja tre primitiva rimedo kaj ne faras 'onoron al kulturlingvo 4por esti konsekven aj, ni devus tiaokaze forigi el Esperanto almena duonon de la vortoj; trovi IL malperdiJ, lasta IL malunuaJ, fino IL malkomen oJ, seo IL sidmeblojJ, lito IL dormmebloJ, okulo IL vidiloJ, orelo IL adiloJ, k.t.p.5 a ni devas uzi neologismon. #e agreniu do, se de tempo al tempo vi trovas en iu libro a gazeto neologismonA -a na iaj lingvoj erpas novajn vortojn el siaj dialektoj kaj anka el aliaj lingvoj. Esperanto dialektojn ne 'avas kaj erpas ion el la efaj kulturlingvoj. "ed ne iu komen anto rajtas enkonduki neologismojnA Tiun rajton 'avas nur personoj, kiuj fundamente konas Esperanton kaj ian spiriton kaj krome s ipovas anka plurajn aliajn lingvojn. Kaj anta ol krei kaj uzi iun novan vorton, oni devas zorge esplori, u samsen a vorto jam ne ekzistas en la lingvo kaj u la ideo ne estas alimaniere esprimebla. #eologismon oni rajtas do uzi nur tiam, kiam tio estas absolute ne esa kaj kiam la ideo ne estas alimaniere esprimeblaA <edarinde multaj prenas la aferon tro fa ile, kaj senpripense enkondukas neologismojn, kiajn Esperanto tute ne bezonas kaj kiuj e malutilas ian interna ie on. Kutime oni faras tion pro influo de sia gepatra lingvo, volante en Esperanto esprimi iun ian nuan on. "ed memoru, ke en la mondo estas entoj da lingvoj, kaj iu el ili 'avas siajn nuan ojn kaj esprimmanierojn, kiuj mankas en la aliaj lingvoj. "ame kiel ne estas eble esprimi iun nuan on de germana lingvo per la fran a kaj male, iun nuan on de la itala lingvo per la
151

angla kaj male, same estas sensen e postuli, ke Esperanto esprimu iujn nuan ojn de iuj lingvoj de la tuta mondoA ?l tiaj nuan oj apartenas ekzemple la germana 'darfi( 4L rajti, povi5, kiu povas esti ne esa al la germanoj, sed ne al la multaj aliaj popoloj, kiuj tian nuan on en sia lingvo ne 'avas kaj al kiuj ia uzado pro tio estus tre malfa ila. $u vi adis, ke iu, lernante ekzemple la anglan lingvon kaj trovante tie vortojn kaj formojn, kiuj al li ne plaas, sen longa pripensado *reformas+ ilin kaj fiere ekuzas sian propran angla)onG #e, tion vi erte ne adis, ar tia ideo al neniu enkapiis kaj e ne povas enkapii @ la 'omoj 'avas grandan respekton al la *naturaj+ lingvoj kaj ne volas reformi ilin. "ed kiam la sama persono eklernas Esperanton, li ofte jam post la unua le iono volas *reformi+ kaj *plibonigi+A $ar li s ias, ke Esperanto estas onidire artefarita lingvo, kaj 'avante grandan memfidon kaj kredante sin malgranda Eamen'ofo a e pli saa ol Eamen'of, anka li volas partopreni en la *farado de la lingvo+. Tion faras ne nur instruitaj 'omoj, sed kelkfoje e ,uistoj kaj aliaj metiistoj, kiuj kutime ne okupas sin pri lingvoj kaj ofte ne s ipovas perfekte e sian gepatran lingvon. ?l tiaj *reformemuloj+ apartenis dum la tempo de sia lernado anka la atoro de tiu i libro, kaj tre ver,ajne anka la kreintoj de la diversaj mondlingvaj projektoj. ?nstata *reformi+ kaj *plibonigi+, lernu Esperanton tian, kia i estas, perfektigu vin en i, enpenetru en ian subtilan kaj delikatan spiriton, kaj komprenu, ke i ne estas plu artefarita lingvo, sed natura kaj vivanta lingvo de vivanta popolo, same kiel iuj aliaj lingvoj, 'ardita kaj elprovita dum la D2(jara vasta uzado. Esperanto viajn *reformojn+ ne bezonasA Kaj se en tiu a alia punkto i povus esti plibonigata, tiam tio estas la tasko de lingvistoj kaj enerale rekonitaj verkistoj, sed ne de komen antoj kaj ,uistaj submajstroj. Tio i estas dirita anka al la verkantoj de artikoloj kaj libroj, kiuj, anstata skribi bonstilan kaj interna ie uzatan Esperanton, volas *brili+ per diversaj plibonigoj kaj stranga)oj.

152

4aj nunB
$u vi adis pri terkulturisto, kiu printempe semas siajn kampojn, sed atune, kiam la greno maturiis, ne rikoltas inG $u vi vidis 'omon, kiu aetas bi iklon a atomobilon, sed anstata uzi in por siaj bezonoj kaj plezuro, senzorge formetas kaj forgesas in ie kaj darigas iradi piedeG $u vi konas iun, kiu 'avigas al si modernan radioaparaton, sed e unu fojon ne provas iajn kapablojnG <edarinde ekzistas 'omoj, kiuj lernas Esperanton, sed balda la ias kaj perdas la intereson, forlasas kaj forgesas la tutan aferon. /li semis, sed ili ne volas rikolti, lasante la fruktojn defali kaj putri. /li elspezis tempon kaj monon @ tute vaneA $ar lingvo estas kiel tranilo, kiu rustias, kiam oni ne uzas kaj prizorgas in. :am dum unu(du jaroj oni povas forgesi grandan parton de tio, kion oni lernis, kiam oni ne refre,igas sian memoron. &erte vi, kiu legas tiujn i liniojn, ne apartenas al tiaj senpripensaj, fa ilanimaj kaj senkarakteraj 'omoj, kiuj turnias la la vento. "e vi foje komen is iun aferon, vi anka finos inA 9arigu la laboradon pri Esperanto, refre,igante viajn s iojn kaj perfektigante vin en la lingvo, anka praktike uzante in. !or tio mi donas al vi jenajn konsilojn; 1. ?bonu kaj legu regule almena unu Esperantan ga/eton, kiu tenos vin en kontakto kun la tuta Esperanta mondo kaj plivastigos vian spiritan 'orizonton. "e vi estas malria kaj ne 'avas sufie da mono por aboni iun gazeton, formu *ak ian so ieton+ el kelkaj viaj gekonatoj kaj abonu la gazeton kune kun ili, lavi e legante in. B. -egu la ampleksan kaj interesan Esperantan literaturon, kie apud originalaj verkoj ekzistas tradukoj el kelkaj dekoj da lingvoj, multaj el ili tiaj, kiaj erte ne trovias en via propra lingvo. !er Esperanto vi povas konatii kun la japana, 'ungara, e%oslovaka, pola, sveda, kataluna, estona, latva kaj aliaj literaturoj, kiuj estas malmulte konataj eksterlande.
153

#e nur legu, sed anka a8etu Esperantajn librojn, ar tiel vi ebligos al la eldonejoj aperigi iam novajn kaj novajn librojn. ?etu iujare almena unu solidan libron kaj kolektu al vi iom post iom malgrandan Esperantan bibliotekon, kiu estos ornamo kaj fiero de via 'ejmo. !or 'avi iam fre,an legmaterialon, fondu legrondon inter viaj Esperantaj gekonatojA -a rondo povas konsisti el ekzemple D membroj, kiuj kunmetas monon por aeti tiom da libroj kiom da rondanoj estas. -avi e oni legas la librojn kaj poste dislotumas ilin inter si. /nstigu anka vian Esperantan klubon fondi al si bibliotekon kaj la urban bibliotekon 'avigi al si Esperantajn librojn. <edarinde la 'omoj kutime ne 'avas tempon por legi Esperantajn librojn. "ed ne estas ja ne ese legi dum la tuta tagoA "ufias, se vi legos iutage almena 1D minutojn a duon'oron. Tiom da tempo povas trovi e la plej okupata 'omo, ekzemple post la tagmano, anta la endormio k.t.p. -egante iutage nur D paojn, oni povas tralegi dum la jaro kelkajn dikajn librojn. #e esas nur bona volo kaj konstante oA 1. Tre utila kaj interesa estas korespondado kun eksterlandanoj. !er tia korespondado vi 'avos ne nur bonan ekzer on en Esperanto, sed vi 'avigos al vi anka amikojn en fremdaj landoj, vi eks ios pri la vivkondioj kaj pensmaniero de aliaj popoloj kaj iamaniere plivastigos vian 'orizonton. ?dresojn por korespondado oni povas trovi en la Esperantaj gazetoj, a prefere mem anon u pri via deziro en iu gazeto. En tiu okazo oni devas almena unu fojon respondi al iu skribinto. 3. /nter la esperantistoj parolu nur Esperante, ar vian gepatran lingvon vi povas paroli ie tiom, kiom vi deziras, sed Esperante vi povas paroli malofte kaj nur kun la esperantistoj. Tial eluzu iun okazon por paroli EsperanteA Komen e tio kompreneble estas malfa ila kaj peniga, vi devas seri vortojn, balbutas kaj faras erarojn, sed e diligenta ekzer ado vi balda rimarkos, ke vi povas jam tute libere esprimi viajn pensojn en la nova lingvo. D. #epre aliu al via loka Esperanta klu!o kaj pere de i al la landa aso io kaj partoprenu la interna ian movadon. En la klubo ne estu *meblo+, kiu nur pagas sian kotizon, sed alie tute ne partoprenas la kluban vivon. #e, estu veraF aktiva mem!ro, kiu partoprenas iujn ojojn kaj malojojn de la klubo, kiu regule vizitas la kunvenojn, kunagas en la programoj kaj iuj entreprenoj de la klubo, memorante, ke Esperanto estas nia komuna poseda)o kaj ke
154

ni 8iuj devas la!ori por 5i. "e iu opinias, ke li ne 'avas multe da utilo de la klubo, li konsideru anka tion, ke la klu!o !e/onas lin, ar maro konsistas el akvogutoj, kaj ju pli multnombraj kaj fortaj estas la kluboj, des pli forta estas anka la tuta movado. H. "e vi 'avas radio(aparaton, askultu regule la Esperantajn dissendojn el la diversaj landoj kaj ne forgesu sendi al la sta ioj po,tkarton kun danko. ?lie la sta io ne s ias ja, ke vi askultis in, kaj ri evinte neniujn a tro malmultajn s iigojn pri askulto, la sta io balda esigos siajn Esperantajn dissendojn. 7. !or ertii pri viaj s ioj en Esperanto kaj ri evi diplomon pri tio, absolvu superan ekzamenon e via landa aso io. Eorge tralerninte tiun i libron kaj leginte la ne esan literaturon, vi devos esti kapabla por tio. Trovias 'omoj, kiuj diras, ke ili ne bezonas Esperanton, ar ili povas tre bone vivi anka sen i, tute vere oni povas, same kiel oni povas vivi sen bi iklo, sen atomobilo, fervojo, aeroplano, telefono, telegrafo, gramofono, kino, radio k.t.p. "ed tiuj produktoj de la moderna tekniko povas fari nian vivon pli agrabla kaj komforta. "ame anka Esperanto, kvankam i ne apartenas al niaj nepraj vivbezona)oj, povas plikomfortigi nian kulturan nivelon. $ar en nia tempo i estas jam vera kulturfaktoro, kiu spirite proksimigas nin al la aliaj popoloj kaj ilia kulturo. #i do eluzu Esperanton en ia rolo de interna ia lingvoA Kaj samtempe ni ne forgesu malfermi anka la okulojn de la *nekredemaj Tomasoj+ kaj iamaniere labori por la progreso kaj disvastio de EsperantoA

155

I N 6 E 4 S O
(a( T 33 (ado T 13C adjektivoj T 12.B, 1C adjektivigado de verboj T 1B7 adverboj T 12.H, BC, B8 adverboj de loko T HH adverboj de tempo kaj mezuro T 71 adverbigado de verboj T 1B7 adverbialo T DC afiksoj T B1, 11B(1DD afiksoj kiel memstaraj vortoj T 1DD ajn T 8D (a)o T 111 ak ento T C akuzativo T 1D, 1H, 17, 12. Qim. 3, 3C, 38, 7H(C2, 1BD akuzativo de mezuro T 7C akuzativo de tempo T 77 akuzativo anst. prepozi ioj T 7H al T 11D alfabeto T 1 (ano T D2 ankora T 88 anstata T C1, CH (anta T 11 (ante T 18 (anto T 12 anta T CH, 117 anta ol T CH, 117 apostrofado T 1B8 apud T 11C
156

(aro T 131 artikolo difina T 11, 1BH artikolo nedifina T 1B (ata, (ato T H1 a T 122 <o( T 11H bs T D bt T D &i T C7 $e T 38, 11C i T 83 (jo T 118 u T 122 9a T 11B dativ(objekto T DC de T 111 depost T 7B derivado T B1(BD, 11B(1DD deziro T C3 direkto T 3C dis( T 13D (ebla T 1D2 (e o T 1BB e ne unu T 12H (eg( T 1H (ejo T 127 ek( T 72, 7B ekde T 7B eks( T 13B el T 111

elparolo T B (ema T 138 en T 3D, 3C, 11D (enda T H1.Qim. epiteto T DH (ero T 131 estas T 17, B1 (estro T 132 (et( T 1H evoluo de Esperanto T 1HB >arii T 72.Qim 3 fi( T 33 Ve( T 11D genitivo T HD .is T 11H Kavas T 17, B1 'orloo T 12D ] T H (ido T 11C (igi T HC, H8 (ii T 72,71 (ilo T 112 imperativo T C3 (ino T 117 (inda T 1D1 infinitivo T C3, CH (ingo T 128 (inta T 11 (inte T 32 (into T 12 interjek ioj T 12.8 (io T 1B1 (ismo T 3D (isto T 12.Qim 1, 3D
157

(ita, (ito T HB :am T 88 je T 7D Kiel T C2, 8H, 87 kio, kiu, kia T 81 komo T 112 komparado T 8H konjunk ioj T 12.C korelativa tabelo T 82(8D krom T C1, CH kun T 118 kunmetitaj tempoj T 1B, 11, 13, 17, 1C kunmetitaj vortoj T B7, H7, 1B2 kvaza T 87 kz T D -a T 11, 1BH (lando T 1B1 landnomoj T 1B1 lasi T HC.Qim. Fajuskloj T 11 mal( T 1D malanta T 117 mallongigado de frazoj T 1C, 18, 32, 31, H3 mis( T 13H #eado T 1BC nek T 12H nerekta modo T C1 (njo T 118 nomoj komunaj T 12 nomoj propraj T 12, 11.<.1, 1B3 numeraloj T 12.D, 121 6bjekto T 1H, 17, DD

(obl( T 12B okupi T HB.Qim. B oni T CC (ono T 121 (onta T 11 (onte T 12 (ope T 121 optativo T C3 ordono T C3 (ota, (oto T H1 (oza T 133 !arti ipoj aktivaj T 12(13, 17( 31 parti ipoj pasivaj T H2(H3 per T 118 pli T 8C plu T 8C, 88 po T 123 por T 113 por ke T C3, 113.Qim. 1 posedo T HD posedaj pronomoj T HD post T 117 pra( T 131 predikato T D1 predikata suplemento T 18, B2, BC, D7, CD prefikso T B1 prepozi ioj lokaj T 3H prepozi ioj kun infinitivo T CH prepozi ioj senakuzativaj T 38 preter T 38 prin ipo de ne eso kaj sufio T 1D3 pro T 113 pronomoj T 12.3 psedosufiksoj T 1D1

Qadiko T B1, B3 re( T 137 refleksiva pronomo T C8 rekta modo T C1 rekta objekto T 1H, 17, DD rilataj vortoj T 8C " T 1 sen T CH, 118 senpersonaj verboj T D3, CB si T C8 silabo T 7 sintakso T DB(D8 stilo T 1DH subjekto T 1H, D3 substantivo T 12.1 sufikso T B1 superlativo T 8H sur T 3H, 3C Tempoj de la verboj T C1 titoloj T 11.3, 11.<.1 tra T 38 transitivaj verboj T 17 tre T 1H (ujo T 12C, 1B1 (ulo T D1 (um( T 113 Merboj T 12.1, 17, CB, C1, 1B7 verbigado T 111 vi T C7 vokaloj T 8 vortklasoj T 12, BD vortordo T D8

158

E N H A - O
?ntaparolo Kelkaj konsiloj al kursgvidantoj UNUA LECIONO 1. ?lfabeto B. Elparolo 1. s kaj z 3. ng kaj nk D. bs, bt, kz H. % 7. "ilabo C. ?k ento 8. -onge o de la vokaloj 12. Mortklasoj 11. Fajuskloj kaj minuskloj Tasko 1 1B. #edifina artikolo 11. 9ifina artikolo 13. Falfelia komer isto Tasko B 1D. ?kuzativo 1H. "ubjekto kaj objekto Tasko 1 17. 1C. 18. B2. B1. BB. 6UA LECIONO

32IA LECIONO Merbo kaj objekto ?djektivo -a ambro estas varma -a kato estas besto Estas kaj 'avas Fiaj gepatroj Tasko 3
159

4-A2A LECIONO B1. -a konsisto de la vortoj Tasko D B3. -a karaktero de la radikoj BD. !atro, patra, patre BH. Ekzer o B7. Kunmetitaj vortoj Tasko H 4-INA LECIONO BC. Estas varme B8. ?dverbo Tasko 7 12. (anto, (into, (onto 11. (anta, (inta, (onta 1B. estas (inta 11. estas (anta 13. estas (onta 1D. !refikso; mal( 1H. (et( kaj (eg( SESA LECIONO "kemo pri la kunmetitaj tempoj de la verbo Fallongigado de frazoj (ante (inte (onte Fia unua skiado Tasko C 31. -a gastama provin o 33. (a( kaj fi( 3D. (isto kaj (ismo 17. 1C. 18. 32. 31. 3B. SE.A LECIONO 3H. 37. 3C. 38. !repozi ioj -a kazo post la prepozi ioj 9irekto "enakuzativaj prepozi ioj Tasko 8 D2. (ano(
160

D1. (ulo DB. D1. D3. DD. DH. D7. DC. D8. Fallonga sintakso !redikato "ubjekto 6bjekto Epiteto !redikata suplemento ?dverbialo 4adjekto5 Mortordo Tasko 12 O4A LECIONO

NAHA LECIONO H2. H1. HB. H1. H3. !asivaj parti ipoj (ata, (ato (ita, (ito (ota, (oto Fallongigado de frazoj Tasko 11 HD. !osedo 4genitivo5 HH. H7. HC. H8. 72. 71. 7B. ?dverboj de loko Kunmetitaj vortoj (igi "urtabligi, enpo,igi (ii Enlitii, altablii !refikso ek( Tasko 1B 6E4A LECIONO

71. 73. 7D. 7H. 77. 7C.

6E4JUNUA LECIONO ?dverboj de tempo kaj mezuro "ilentemaj fi,istoj :e ?kuzativo anstata prepozi ioj ?kuzativo de tempo ?kuzativo de mezuro
161

78. Qesumo de la akuzativo C2. Kiel C1. ?nstata kaj krom Tasko 11 CB. C1. C3. CD. CH. C7. CC. C8. 6E4J6UA LECIONO Merboj Tempoj de la verboj 6rdono kaj deziro !redikativo !repozi ioj kun infinitivo Mi kaj i 6ni "i Tasko 13

6E4J32IA LECIONO 82. Korelativa tabelo 81. Kio, kiu, kia 8B. Kunmetado kaj derivado 81. Qilataj vortoj 83. $i 8D. ?jn 8H. Komparado 87. Kiel kaj kvaza 8C. !li kaj plu 88. ?nkora, jam, plu 122. $u kaj a 6E4J4-A2A LECIONO 121. 12B. 121. 123. 12D. 12H. 127. 12C. 128. 112. #umeraloj (obl( (ono, (ope !o Korloo #ek, e ne unu (ejo (ujo (ingo (ilo
162

6E4J4-INA LECIONO 111. 11B. 111. 113. 11D. 11H. 117. 11C. 118. 1B2. 1B1. 1BB. 9e 9a El !or kaj pro 6E4JSESA LECIONO ?l kaj en .is !ost kaj anta $e kaj apud Kun, per, sen Kunmeta)oj de prepozi io kaj verbo ?dverbigado de la prepozi ioj (e o Tasko 1D -andnomoj !ropraj nomoj ?kuzativo 9ifina artikolo ?djektivigado kaj adverbigado de verboj #eado ?postrofado Komo Tasko 1H 6E4JSE.A LECIONO

1B1. 1B3. 1BD. 1BH. 1B7. 1BC. 1B8. 112.

6E4JO4A LECIONO 111. Merbigado 11B. 111. 113. 11D. 11H. 117. 11C. 6E4JNAHA LECIONO ?fiksoj -a substantiva sufikso (a)o (um( Ve( <o( (ino (ido
163

118. 132. 131. 13B. 131. 133. 13D. 13H. 137. 13C. 138. 1D2. 1D1. 1DB. 1D1. 1D3. 1DD.

(jo kaj (njo (estro (aro kaj (ero Eks( !ra( (oza 9is( Fis( Qe( (ado (ema (ebla (inda ?fiksa tabelo !sedosufiksoj -a prin ipo de ne eso kaj sufio ?fiksoj kiel memstaraj vortoj Tasko 17 6U6E4A LECIONO "tilo Kistorio de -ingvo interna ia Fallonga biografio de Eamen'of El la *Mojo+ de Eamen'of El la 'istorio de Esperanto 9eklara io pri Esperantismo -a evoluo de Esperanto 4aj nunB IN6E4SO ENHA-O

1DH. 1D7. 1DC. 1D8. 1H2. 1H1. 1HB.

164

LIBRO DE

eldonaoj
./.
BILBAO (HISPANUJO)

165

Henrik Seppik
Henrik (Heinrich) SEPPIK (psedonimo Sepamaa) (Allari) (naskiis la 9an de februaro 1905 en P rnu! mor"is la #-an de februaro 1990) es"is pioniro de la es"ona $speran"o-mo%ado! $speran"o-ins"ruis"o! -&rama"ikis"o ka' -%or"aris"o( Esperanto-instruisto Seppik okupiis pri "urismo( )i esperan"iis en 19*0 ka' &%idis mul"a'n kurso'n en +ar"uo! +alino! P rnu ka' Pe"seri in"er 19*# ka' 19*,( -um plura' 'aro' li es"is es"rarano de $speran"o-socie"o'( )i es"is lek"oro de $speran"o en la Popola .ni%ersi"a"o en P rnu! 19*# ka' en +ar"uo! 19*,! /seh-me"oda ins"ruis"o ka' propa&andis"o en S%edlando! 19*9-1901! en 1or%e&u'o! 190*! pos"e is 1909 en -anio ka' 2e3oslo%akio( Seppik es"is fondan"o ka' pre4idan"o de la es"ona $speran"a +uris"a 5omisiono ($+5)! kiu i(a( or&ani4is "urisman in"er6anon kun S%edio( 5unlaboran"o de la $nciklopedio de $speran"o( Tradukisto, gramatikisto, vortaristo Seppik debu"is in"ernacie per "raduko el 7riedeber" +u&las! 8Kvin noveloj (19*#)( $n 1905 aperis lia 8Sistema kurso de Esperanto! ka' en 190, la fama kurslibro 8La tuta Esperanto! 8&rama"iko por pro&resin"o' - &%idilo por kurses"ro'9! kies #-a eldono aperis en 19,#( -ek 'aro'n (19#:-195;) li pasi&is en s"alina koncen"re'o< "amen e= pos"e li ak"i%is sub la ka6nomo Sepamaa! i(a( aperi&an"e %or"aron $speran"an-es"onan ka' es"onan-$speran"an (aperin"a en 195:) ka' redak"an"e $speran"o-eldona>o'n por es"ona' eldone'o'( Verkoj Hgre kurs i Esperanto (190;)
Systematick kurs mezinrodni o jazyka Esperanto (por la =e3a adap"is )adisla% 5ra'c) Systematisk kurs i Esperanto (S"ockholm? 7@rla&sf@renin&en $speran"o! A190*B) La tuta Esperanto (&rama"iko por pro&resin"o'! &%idilo por kurses"ro')! #-a eldono 19,# Esperanto keele s!stemaatiline kursus (190;) "#ike Esperanto$eesti ja eesti$Esperanto sonaraamat (195:)

Tradukoj
Andresen! 1( - Cras! A(? 8%allonga konspekto pri la estona literaturo ($n? 8Estona antologio< p( : - 10) &a'eloj kaj (olkloro ("rad( Helmi -resen ka' Hilda -resen! A&nes 1ii! Henriko Seppik! A( D( Saul! ka' Eillem Eaher) - ($n? Estona antologio< p( 15 - 01) C'alo! Faan? 8Esperanto keele opik (+oime"anud Henrik Sepamaa( - +allinn? GEal&usG! 19:0! 10# p() +u&las! 7riedeber"? En la &ino de la %ondo (19*#) +u&las! 7riedeber"? Kvin noveloj (19*#) +u&las! 7riedeber"? )opi kaj Hu uu (19*#! no%elo)

*El 8Eikipedio9 kaj tiu +i ,parte, el 8$nciklopedio de $speran"o9 A1900-0#B-