Imami-Azamin 5 Eseri

iMAM-I A'ZAM'IN
.
ESERI
EL-ALiM
EL-FIKHU'L -EBSAT
EL -FIKHU'L -EKBER
RiSALET EBI HANIFE

M.. ilAHiYAT FAKLTESi VAKFI YAYlNLARI Nu: 49
iMAM-I A'ZAM'IN
ESERi

EL-FIKHU'L -EBSAT
EL -FIKHU'L -EKBER
RiSALET EBI HANIFE
EL- VASiYYE
Tercme
Mustafa Z
7.
istanbul 2011
M.. iLAHiYAT FAKLTESi VAKFI YAYlNLARI Nu: 49
ISBN: 978-975-548-178-4
Sertifika No: 16209
Kitap
Eseri
Tercme
Mustafa Z
Sayfa Dzeni
Utku SNMEZ
Kapak
Nans Ajans

Seil Ofset
Sertifika No: 12068
7.
Haziran 2011,
Bu eserin btn aittir.
izni tmnn veya bir elektronik, mekanik
ya da fotokopi yoluyla ve
isteme Adresi
M. . ilahiyat Fakltesi
Mahir Cad. No: 2 34662 skdar
Tel: 0216 651 15 06 Faks: 0216 651 00 61
ifav@ilahiyatvakfi.com http://www.ilahiyatvakfi.com
iiNDEKiLER
EL-ALiM ... .. ... ...................... ... ....................................................... ... 7
EL-FIKHU'L -EBSAT .. ........... .. ..................... ...... ....... ......... ...... ........ ........ .............. ....... 33
Kader Konusunda Bir Blm .... .... .... .. .. .... .. ...... .. ...... ... .. .. ... .. .... ... ................. .. ......... 38
Dilemesi .................... ........ . ........... ....... ......... .. ..... ....... .......... .. ........ ... 46
Dilemesi Konusunda Bir Blm .... ........................... .. ........ ... ............ 48
Gnah Kimsenin Kafir Reddi Blm ..... .. ............ .... ....... 49
.. ...... .... ..... .. ............. ... ... ... ..... ........ ...... .. ........... ... ........... .... ..... ... .. ... ........ 51
EL-FIKHU'L -EKBER ..................................................................................... ... ....... ..... 53
EBU OSMAN EL- BETII' YE YAZDIGI .............. ........ .......... ...... 59
EBU HANiFE'Ni N ........... ................... .. .................................... .................. 65
EL-ALiM
diye bilinen Ebu'I-Hasen Ali b. Halil dedi:
Bize Ebu' I-Hasen Brhanuddin Ali b. ei-Belhi. Ebu'l -Muin Meymun b. Mu-
hammed el-Mekhuli en-Nesefi'den, o o Abdulkerim b. Musa el-
Pezdevi' den, o Eb Mansur ei-Matridi' den, o Ebu Bekr Ahmed el-Czcfmi' den,
o Ebu Sleyman Musa ci-Czcfmi'den, o da Muhammed b. Mukatil er-Razi' den,
son ikisi Ebu Muti el-Hakem b. Abdiilah el-Belhi ve b. Yusuf el-Belhi'den,
bu ikisi de Ebu Mukatil Hafs b. Selm es-Semerkandi'nin Ebu Hanife'ye
suallerin naklederek dedi:
Rahman veRahim olan
Hamd alemierin Rabbi' ne, salat ve selam peygamberlerin efendisi ve sonun-
cusu Hz. Muhammed' e ve salih
Ben sana Allah'a ve takva tavsiye ederim. Allah hesaba ekici ve
olarak yeter. Allah bize tertemiz bir hayat ve iyi bir nasib
etsin. senin uzatma ve senin iin
ok yapma durumu husus-
larda daha ok bilgi verirdim. Sana ve kendime di lerim. Kendisinden yar-
istenen ve gvenilen ancak
Talebe Ebu Mukatil dedi: Ey alim, faziletine ve birlikte bu-
lunmaktan istifade iin sana geldim. beni senden faydalan-
niyaz ederim. Allah sana iyilik versin, sana suallerin ceva-
ver ki , nail
kimseler, bana bir sordular, cevap
veremedim. Cevap iin de hak terketmedim.
bir kimsenin mevcut Zira hak ortadan
onun yerine kaim Keza dinin mensup hak yolu ve
iddia konularda ne bilmeyen, bir ocuk ya-
8 iMAM-I A'ZAM' IN ESERi
hut hafif veya kendini nakzederek kendisine utan getiren bir
delinin durumuna istemedim. Ki bu sayede, bana direnen ve beni
hak yoldan isteyen bir gelirse, gc yetmesin.
iin gelen olursa ona da ve basiretli istedim.
Alim Ebu Hanife dedi: sana fayda verecek iyi bir yola
Bil ki, gze tabi gibi, amel de ilme tabidir. Az
arnelle beraber olan ilim, ok arnelle birlikte olan cehaletten daha Bu-
nun gibi hayat iin zarurl olan ile hidayet, cehaletle beraber olan ok
daha Bundan ki, Allah: "Hi bilenlerle, bilmeyenler bir olur
mu?"
1

Talebe: Benim ilim hususundaki insan-
szlerine gelince, ben onlara, kendime gre seviyesinden
Siz, onlara delilleri bana syleyin.
Bir kimseler grdm. Onlar "Bu meselelere asla girme, zira Hz. Pey-
gamber' in bu konulara girmediler, onlar iin kafi olan senin iin de
kafidir," Byle syleyenler benim zntm halini,
byk ve suyu bol bir nehirde yerini iin olan kimseye,
bir "Yerinde dur, yeri arama," demesine benzettim.
Alim: (Allah rahmet etsin) dedi: Senin tesbit et-
ve onlara delillerin gryorum. Fakat onlar sana "Hz.
Peygamber'in iin kafi olan senin iin de kafi midir?" dediklerinde,
"evet, ben durumunda onlar iin mmkn olan benim iin
de mmkn olurdu." cevap ver. Oysaki ile bizim
birbirinin Biz, bize ta' n eden, dklmesini helal
sayan kimselerle O halde isabetlinin ve kim
bilmememiz, ve mdafaa etmememiz caiz
Hz. Peygamber' in hali, kendileriyle olmayan, silah
ihtiya duymayan bir kavmin hali gibidir.Halbuki biz, bizi vuran ve
helal sayanlada yle ki ihtilaf ettikleri konuda di-
lini tutsa bile, hususlarda kalbindeki hisleri men edemeyecektir. Zira kalp
iki birini , yahut her ikisini de kt grecektir. Kalbin, birbirinden
iki hususu da sevmesi mmkn Kalp zulme zaman, zalimleri
sever, zalimleri de onlardan olur. Hakk'a ve hak ehline
zaman. onlarla dost olur. Bu duruma gre sz ve arnelierin ancak kalp
Zmer39/ 9.
EL-ALiM VE' L-MTEALLiM 9
cihetiyle mmkn olur. O halde ile iman eden ve fakat kalbi ile iman et-
meyen kimse Allah m' min olamaz. Buna mukabil kalbi ile iman eden,
fakat dili ile sylemeyen kimse ise, Alla h m' mindir.
Talebe: Evet, bu sizin gibidir, fakat hata edenle, isabet edeni bilme-
takdirde, bu husus bana zarar verir mi? Bu hususu
Alim (r.a.): Bu sana sadece bir konuda zarar vermemesine bir ok
konularda zarar verecektir. Zarar vermeyecek olan cihet, senin hata eden kim-
senin arnelinden mes' ul Buna sana zarar verecek
hususlardan birisi; nce iin, cehaletle itharn
edilmendir. senden iin gibi, senin iin de yolunu
bir durumunun ortaya Zira sen yoksa
isabetli mi bu durumdan ncs ise;
isabetliden iin kimi Allah iin seveceksin, kime Allah iin
bunu bilemezsin.
Talebe: Benim gzmn perdesini Sizinle bereketi
grmeye Fakat tavsif eden fakat muhalifinin zulm ve
bilmeyen kimse iin ne dersiniz? Bu, o kimse iin caiz olur mu? O kimsenin
yahut hak ehli sylenebilir mi? Bu hususu
Alim (r.a.): O kimse zell ikleirini ortaya koyup, muhalifinin
zaman adli de, zulm de bilmiyor demektir. Ey bil
ki bana gre btn zmreterin en cahili ve en kts, bu kimselerdir.
durumu kendilerine beyaz bir elbise getiren ve rengi sorulan drt
durumuna benzer: Bu drt birisi "bu bir elbisedir", "bu bir
elbisedir" , ncs ise "bu bir siyah elbisedir", drdncs ise "bu elbise
diye cevap verir. Bu sonuncuya nceki yahut
isabetli mi ki , ben elbisenin beyaz
biliyorum. Fakat da mmkndr " der.
Bylece bu giren insanlar: "Biz biliyoruz ki zina eden kimse kafir
dir. Fakat zina edenin zina fi ili , kendisinden elbisenin gibi iman zelli-
de giderir, kimselerin kanaatlerinin de mmkn-
dr, biz "derler.
Keza; ' Hacca gitmeye gc halde hacca gitmeyen kimseyi m'min
olarak isimlendirir ve cenaze onun iin Allah 'tan af dileriz, hac-
kaza ederiz. Fakat o kimsenin yahudi yahut olarak ileri
srenleri de derler. Bunlar hem reddederler,
10 iMAM-l A'ZAM' IN ESERi
hem de benimserler. Havaric' in szn hem inkar ederler, hem de kabul eder-
ler. Mrcie' nin hem reddederler, hem de benimserler. Bu halleriyle
de kendi bu zmrenin de tezyif
edilmesinin ileri srerler. bu konuda bir rivayetler de
naklederek Hz. Peygamberin byle naklederler. biz biliyo-
ruz ki , Allahu Teala elisini tefrika ve birbirleriyle iin
gidermek ve sevgiyi iin bir rahmet olarak
gnderdi. Halbuki onlar rivayetlerde nasih ve mensuh
meydana iddia ederek, "biz rivayet ederiz,"
diyorlar. olsun, kendi ile ilgili konuda ne kadar az ihtimam
gsteriyorlar. yle ki mensuh bildikleri
Ieri naklediyorlar. Halbuki bu gn me nsuh ile amel etmek dalalettir.
da szlerini kabul ederek dalalete Biz biliyoruz ki ,
Hz. Peygamber bir ayeti iki nevi tefsir Kerim'in nasih olan
ayetini herkes iin nasih, mensuh da herkes iin mensuh olarak tefsir et-
Kur' an'daki ilahi ve haberlere gelince; hibirinde mensuh
yoktur. Nasih ve mensuh a ncak emir ve nehiyde cereyan eder.
Talebe: Bana iin Allah sizi cennetiyle Siz
ne iyi bana bir ilim Bu kavmin sz-
lerinden yle naklettiniz ki , ve
ve konusunda daha fazla bilgi sahibi olmaya ihtiya duymuyorum. Fakat
siz ikinci zmrenin; farz her haram her
den de dini oktur"

Alim (r.a.): Bil miyor musun ki , resulleri- Allah hepsine salat ve selam
eylesin- diniere mensup Hibiri kendi kavmine, kendisinden
nce olan resuln dinini terketmeyi nk peygamber-
lerin dini birdir. Buna mukabil her resul kendi davet kendinden
nceki resuln uymaktan Zira resullerin ok ve
muhteliftir. Bundan Allah Kerim'de "Sizin her biriniz iin bir
bir yol tayin ettik. Allah dileseydi sizi bir tek mmet

bu-
Allah, btn peygamberlere tevhid demek olan dinin ikamesini,
dinlerini tek bir din iin de '' 0 , size, dinde n
Nuh'a sana Musa'ya ve
mizi; dini tutun ve onda diye, kmun
"Sende n
2 Maide 5/48.
3 42/ 13.
EL-ALiM VE'L-MTEALLiM ll
evvel hibir peygamber gndermedik ki ona, benden hibir ilah yoktur,
ancak bana ibadet edin diye
"Allah'
tirilmez, en din budur. ''
5
Yani dini Nitekim din;
tebdil, tahvil ve ise tebdil ve Zira
bir insanlar iin helal iken, Allah insanlara haram
Bir ok emirler ki, Allah bir insanlara
halde O halde
ok ve muhteliftir. farz b-
tn emrettiklerini yapmak ve btn nehyettiklerinden din olsa idi; bu
durumda emrettiklerinden herhangi birini terkeden yahut nehyettikle-
rinden herhangi bir kimse, dinini ve
olurdu. Bu durumda kafir olan kimsenin de mslmantarla kendi ce-
reyan eden nikahlanma, miras, cenazesinin gitmek, kestiklerini yemek
ve benzeri hususlar ortadan olurdu. Oysaki Allah, mrninler
can ve korunup haram sebebi olan iman bu
farz Allah, m'minlere farz olan dini kabul
etmelerinden sonra eden syle,

"Ey iman edenler, size farz
"Ey iman edenler,

ok .. "
8
ayetleri ve benzerleri bu hususu belirtmektedir. farz
bizatihi iman Allah o arnelleri kadar m' min
olarak isimlendirmezdi. Oysa ki Allah, iman ve arneli birbirinden
eden ve salih arneller ... "
9
, kim muhsin olarak
btn Allah' a teslim ederse ... "
10
, "Kim de m'min olarak ahiretidiler ve
onun iin ... "
11
ayetlerinde amel ortaya O
halde m'minler. namaz oru tutar, zekat verir, hac-
ceder ve zikrederler. Yoksa namaz, zekat, oru ve haccetmekten
iman olmazlar. Bu iman ettikten sonra amel
ortaya koyar. Farz olan de ima n
Yoksa farz olan Bu durum,
zerinde bor bulunan bir kimsenin haline benzer. Borlu nce borcunu kabul
4 Enbiya 21/25.
5
Rum, 30/30
6 ibrahim 14/31.
7 Bakara 2/ 178.
8 Ahzab 33/ 41
9 Asr 103/2.
10 Bakara 2!112.
ll
12 iMAM-l A'ZAM'IN ESERi
eder, sonra da der. nce deyip, sonra da borcunu kabul etmez. Borcunu
kabul etmesi demesinden bilakis demesi, borcunu kabul etme-
sinden Kleler, efendilerinin klesi bildiklerinden
narnma hizmet ederler, yoksa onlara hizmet ettiklerinden
klesi kabul etmezler. Zira nice insanlar ki
fakat onlar bu sebebiyle ile klesi
kabul etmezler. da kabul manasma gelmez. Bir
ise kabul halde fakat onun
ortadan
Talebe: ok gzel belirttiniz. Fakat ne
Alim (r. a.): tasdik, marifet, yakin, ikrar ve tasdik
konusunda halde bulunurlar. Bir ve Allah'tan gelen kalp
ve lisanla tasdik ederler. Bir da kalp ile tasdik eder, lisanla yalanlar.
Talebe: Benim bir meseleyi Bu
behsedin. Allah m' min olup
Alim (r. a.): ve Allah gelen kalp ve lisanla tasdik eden
kimse, Allah ve insanlar m'mindir. tasdik, kalbi ile
tekzib eden kimse, Allah kafir, insanlara gre ise m'mindir. nk in-
sanlar onun kalbinde bilmezler. ve onu m'min
diye isimlendirmeleri gerekir. Zira kalbdekini klfetine girme durumu
yoktur. Bir kimseler de, Allah m'min. insanlara gre kafir olur.
Bu, gizleme durumunda, ile kfr izhar kimsenin halidir,
gizlemek iin byle bilmeyen kimse. onu kafir olarak isimlen-
dirir. Fakat o kimse Allah m' mindir.
Talebe: Fakat gryorum ki szlerinizde tasdik, ma-
rifet, ikrar, islam ve yakindir oldunuz.
Alim (r. a.): Allah versin. Acele etme, fetva konusunda daha
ol. Sana olursa, isen, bana
sor. Nice insanlar ki bir sz ilk zaman
fakat zaman memnun olurlar. bir sz duyup
meyen, sonra da sahibini tekelemek iin o sz insanlar syleyip
eden kimselerden olma. Zira o tip ki mseler "sylenen szn belki benim bilme-
bir yn herhalde bunu halde
syleyiverdi. benim iin gerekli olan dikkatli olmak, ktlememek,
szn niin kadar onu leketeyecek bir sylememek-
tir." diye
EL-ALiM 13
Talebe: Allah seni ilirnde sabit ve muvaffak sana iyilikleri de-
vam ettirsin. Ben talebeyim, kusurumu Fa-
kat tasdik, marifet, ikrar, islam ve yakinin size gre mevkii ve tefsiri
nedir? Bunu
Alim (r. a.): Bunlar birbirinden ve fakat hepsi de bir manaya, iman
manasma gelen kelimelerdir. Allahu Rab tasdiki,
kesin ve kesin bilgisidir. Btn bunlar, muhtelif
birdir. Mesela, bir kimseye. ey insan, ey adam veya ey filanca denmesi
gibi. Syleyen kimse, bu kelimelerle halde, muhtelif isim-
lerle
Talebe: Allah sana rahmetiyle muamele etsin. bilgim ve
deki aczi bilmeseydim, sana gelmezdim. Bende bir grrsen
yahut ben sizi sokarsam, beni nk
tedavi zahmeti tabibe aittir. Keza grmeyen kimsenin elinden tutma zahmeti
de grene aittir. Bunun gibi alim de cahilin Cahilin bir
szleri duyunca korkup fakat bu szler kendisine
skunete oldum, iman, tasdik, yakin ve ne kadar gzel
Fakat olur da, bizim melekler ve peygamberlerin
gibidir, diyebiliriz? Oysaki Allah'a bizden daha itaatli olduk-
biliyoruz.
Alim (r. a.): Allah'a bizden daha itaatli bi-
liyorum. Ben sana arnelden bir Buna
gre bizim da gibidir. nk biz, ru-
bubiyetini, kudretini ve ilahi gelen her meleklerin ikrar ettikleri,
peygamberlerin tasdik ettikleri gibi tasdik ettik. Bundan iddia ediyoruz
ki , bizim meleklerin gibidir. nk biz, meleklerin grp inan-
hayret veren ayetlerinin hepsine halde
tamamen iman bulunuyoruz.
Talebe: Allah sizi erenlere Ne gzel belirttiniz. iman,
tasdik ve yakinimizin meleklerin yakini ve tasdiki gibi
Fakat niin onlar bize nazaran, Allah'tan daha ok korkarlar ve O'na daha ok
itaat ederler? Keza dihiller bir musibet bir kimsenin srmesini veya fer-
yahut veya arzusundaki grnce, niin,
bu yakinin diyorlar? Bunu
Alim (r.a.): Cahil kimseler ''bu yakinin szn yakinin
bilmedikleri iin sylerler. Bir yakin ifadesi, o
kesin olarak, ve etmeyerek bilmek demektir. Bundan
det ehli olan bir mslman hangi Allah, kitaplar ve resuller
konusunda durumunu kendi durumumuzla
bizden bir musibet bazan srme, feryat veya
korku sadir grrz. Bu durumda iken Allah ve Allah gelen
mevzuunda bize herhangi bir ve olmaz. Bizim
gre, kendi durumumuz ne ise, durumu da odur. Melekler bize
nazaran Allah' tan daha ok korkarlar ve O'na daha ok itaat ederler, szne
gelince; bu bir zelliklerinden Bu zelliklerinden biri
nbvvet ve risaletle stn Allah korkusu, sevgisi ve btn
gzel ahlak ile stn durumudur. Bir zellik,
melekleri ve hayrete hususlan grmeleri-
dir. nc zellik, musibet feryat etmemeleridir. Bu ve benzeri
zellikler masiyetten
Talebe: Belirttiklerinizi ifade ettiniz, gzel sylediniz. Fakat
burada, bizim yaklnimiz, korkumuz ve cr' etimiz meleklerin yaklni, korkusu
ve cr'etinin konusunda bir arzu ediyorum. nk
cahil, akibeti ile ilgili bir hususa verirse ister. Siz onun anlama-
bir hususu belirttiniz. Bu konuyu bir daha rahat anlar.
Alim (r. a.): istemeniz iyi bir Meselelerin mzakeresinden
faydalanmak isteyen kimse, o esnada syleneni zaman
ister. Bil ki bulmak isteyenin ortaya koyar.
yas, hak sahibinin iddia hakka adil gibidir. cahil-
ler inkar etmeselerdi, alimler ve mukayese klfetine girrneyeceklerdi.
Meleklerin ve bizim yakinimizin bir fakat bize nazaran Allah'tan
daha ok konusunda gelince; bunu
sana Yzrnek bilen iki kimse var, bunlardan biri
daha usta yzc de suyu boL bir nehre geliyorlar.
biri suya girme konusunda ok cr'etli, ise korkuyor. Yahut
muzdarip olan iki hastadan biri, kendisine getirilen ok bir
imekte cr'etli, ise korku duyuyor. bu hususta budur.
Talebe: Gayet gzel Fakat bizim resullerin gibi
ise, da gibi midir? bizim
gibi ise, bize stnlk-
15
leri nelerdir? Zira biz onlarla dnyada iken imanda msavi oluyoruz, ahirette
de msavi oluyoruz. bizim
sevabmdan daha olursa, bu zulm midir? Byle
takdirde, gibi halde,
gibi olmuyor.
Alim (r.a.): Meseleyi byttn, fakat fetva hususunda,dikkatli ol. Bizim
gibi bil miyor musun? Biz de peygamber-
lerin iman ettikleri her iman ettik. Fakat bunun tesinde, iman ve btn
ibadetlerin hususunda bize stnlkleri nk Allahu
Tealapeygamberleri, insanlardan peygamberlik hususiyeti ile stn
gibi , szlerini , evlerini, meskenlerini ve btn her
insanlardan stn Allah, bize onlara sevap gibi sevap
zaman bize olmaz. Zulm, ancak bizim ver-
meyip, bizi mahrum etmesi halinde bahis konusudur. Bunun
tam olarak verip bizi sonra, peygamberlere daha
ok ihsanda zulm Oysaki nebl ve resullerin. dnyadaki
btn insanlar zerinde stnlkleri nk onlar nderlerdir.
emin Hi bir kimse; ibadet, Allah korkusu, ve ilahi
katlanmak hususunda, seviyesine Keza btn
izni ve onlar fazilete
sonucu cennete gireceklerin ecirlerinin bir benzeri de yine onla ra aittir.
Ta lebe: ki Alla h sizi cennetiyle
Fakat haricinde, mutlaka bir gnahlar biliyor
musunuz? Yahut hepsinin kanaatinde misiniz? bir affo-
lunur, bir affolunmaz iseniz, affolunanlar hangi
Bunu
Alim (r.a): haricinde mutlaka gna hlar
bir bilmiyorum. Ehl-i gna hkar herhangi biri iin,
maada gnahlar hususunda, Allah onu mutlaka
linde bulunmam. ki ; bir affedilir. Fa-
kat hangisidir? Bunu bilmiyorum. Zira Kerim'de
byk gnahlardan sizin ..

Byk hepsini, yahut affolunacak bilmiyorum.
Fakat, btn affetmesi mmkndr. nk
Allah kendisine affetmez. Onun tesinde
12 Nisa 4/31.
kimselerin affeder."
13
Allahu Tealakimi affetmek is-
ter, kimi affetmek istemez, bunu bilemem.
Talebe: katili affetmesinin, harama bakan bir kimseye de azap etme-
sinin mmkn bilmiyor musunuz? Affedilmelerinin
size gre ikisi de durumda midir?
Alim (r.a.): Allah katili affederse, harama bir defa bakan kimsenin af-
fedilmeye daha ok biliyorum. Bir Allah azaba
ekerse, ldrme fiilinden azaba ekmesi daha uygundur. Zira Allah, "
Allah en iz, en ok takva sahibi
14
buyurur. Buna
gre bakma fiilinin sahibi, adam ldrme fiilini katil olan
kimseden daha ok takva sahibidir. her ikisinin de affedilme-
sinin bana gre ikisi de seviyede nk ben, b-
yk gnah kimseye nazaran, kk gnah affedilmesini daha
ok mit ederim. Bu konuda, bir kimse var, bunlarda
biri denizde, de kk bir nehirde yolculuk Ben her ikisinin de
eder ve fakat ikisinin de mit ederim. Bu-
nunla birlikte, denizdeki kimseye nazaran, kk nehirdeki
daha ok mit ederim. bunun gibi, byk gnah durumundan
da, kk gnah nisbetle daha ok kk gnah
byk gnah nazaran affedilmesi durumunu daha ok mit ederim.
Buna mukabil, her ikisinin mit etmeme her ikisinin de arnelleri
nisbetinde
Talebe: Ne kadar gzel Fakat byk gnah kim-
senin affedilmesini dilemek mi , yoksa ona beddua etmek mi daha iyidir? Yahut
siz onun iin vaye lanetle beddua etmek muhayyer misiniz?
Btn bunlan bana
Alim (r.a.): Allah'a tesindeki gnahlar iki Kul bu
iki gnahtan hangisini onun iin dua etmek daha iyidir.
Fakat ona beddua etsen de gnahkar Bu, sana bir ktlk
yen kimseye, beddua etmek yerine affetmenin daha iyi gibidir. bir
kimse kendisi ile bir gnah ona mer-
hamet edip hrmetine iin dua edersen, bu daha
iyidir. onun helak iin "Ya Rabbi ,
13 Nisa 4/48.
14 Hucurat 49/10.
EL-ALiM VE'L-MTEALLiM 17
beddua edersen, gnaha girersin. Gnahkar kimse iin Allah' tan af
dilemek, iki husustan daha faziletlidir. Birincisi, o kimse netice itibariyle
gnahkar da olsa m' mindir. taraftan o kimseye mutlaka azap
bildirdikten sonra, onun iin af dilersen bu senin iin nk
Allah cehenneme kimseler iin af
azap kimse iin af dilenmesi ve "Ya Rabbi, sadece beni
ldrme" vadinden dnmesinin istenmesi
Zira Allah, Kerim'de "Her nefis lm
kelimesine inananlar iin, bu ve hrmetine affedil-
melerine dua etmek efdaldir. Zira Allaha itaat hususunda, kelimesini
ikrar etmekten daha faziletli bir yoktur. btn farzlar, bu
kabul ve tasdik muvacehesinde, yedi kat gk ve yerler bulu-
nan bir mukayesesinden daha kk bir yer eder. Na-
ki en byk gnah ise, ecri de en byk ecirdir. Allah,
ne kadar byk hi bir kt amel iin ifade
bir byk bir

Hibir kt amel
iin Allah, byle bir ifadede Keza, "Her kim Allah'a
yksekten de yahut rzgar ta-
uzak bir yere gibi olur."
17
. Rahman olan Allah'a
isnad etmelerinden neredeyse gkler paralanacak, yer
kecektir. "
18
ayetlerinde gibi, adam ldrme veya daha
gnahlar iin, bu
Talebe: meselelerin mzakeresine arzumu daha ok
nuz. Btn m'minlere hizmetinizden Allah sizi
M'minlerin iyisi ve szleriniz, ve ne
kadar gzel. faziletini ne kadar mdrik ve onlara ne kadar
siniz. Fakat adaletli ve hak ehli, ehl-i birbirlerine
stn olma durumu var Bunu
Alim (r.a.): Adaletli ve hak ehli, mukaddes emirlerine hrmet ko-
nusunda seviyededirler. Fakat bir ilim, delil. mukaddes ilahi
emirlere ta'zim ve davet, bu konuda katlanmak ve mmetin bozul-
hususunda byk gayret sarfetmelerinden, aramak ve
mdafaa etmek stndr.
15 Ali 3/185.
16 Lokman 31/ 13.
17 Hac 22/31.
18 Meryem 19/91.
18 iMAM-l A"ZAM' IN ESERi
el ve gnl bir ordunun fertlerinin; harp bilgisi, mcadele,
hile, silah ve harp malzemelerini kullanmak ve askeri harbe hususunda,
birbirinden bir durum arzetmesi gibi , onlar da, birbirinden
Talebe: Yemin ederim ki, bundan daha bir bilmiyorum. Fakat
m'min byk zaman, Allah olur mu? Bunu

Alim (r.a.): M'min tevhidi mddete, btn gnahlan da
olsa, yine All h olmaz. Zira ve nefret
besler, izafe eder. Halbuki m' min, byk gnah irtikap etmesine
men, her daha ok sever. Keza m'min, yahut
da Allah'a kalbinden iftiracia hususunda muhayyer
Allah'a gnlnden iftira etmeye tercih eder.
Talebe: Allah, m'mine her daha sevimli ise, niin m'min O'na
isyan ediyor? Seven, emrine isyan eder mi?
Alim (r.a.): Evet: ocuk sever. fakat bazan da ona asi olur. M'min
de byledir, her ne kadar isyan etse de, Allah ona her daha sevgilidir.
zahir ve galiptir, bir ok arzular stn iin, m' min Allah' a
asi olur. Bir yapan vazifeli kimse, terkederse
grr. Fakat serbest gc yeterse dner. Keza
en byk halde, aradan zaman
geip iyi olunca ocuk istemesi bunun misalidir.
Talebe: galip gelmesi hususunu belirtiyorsunuz. Zira, birok abid
ki, Fakat gnahkar ml' min gnah
hesaba biliyor mu? Bunu
Alim (r.a.): M'min irtikap azaba bilerek
Fakat ya mit iin veya ve
lmden nce tevbe
Talebe: azaba bir eder mi?
Alim (r.a): Evet, kendisinden yiyecek, iecek, harp, deniz yolcu-
vs. gibi ynelir. insan iin, batmadan kurtulmak midi olma-
hibir zaman deniz Yahut zafer midi
hibir zaman harbetmezdi.
Talebe: sylediniz. Ben kendimden biliyorum. bir yiyecek ye-
zaman, olup. bir daha o yememeye karar veriyorum,
amma onu grnce de sabredemiyorum. Fakat acaba kfr nedir?
19
Alim (r.a.): Kfrn ismi ve Kfr, inkar ve yalanlama
Kfr, Arapa bir kelimedir. Araplar, kfr kelimesini , inkar
manasma Allahu Tealada Arapa inzal Mesela,
bir kimsenin birka dirhem varsa, gelince alacak-bor
muamelesi bitirilir. borlu borcunu kabul edip de demezse Arap-
ada "malatani=benden mhlet istedi" der, fakat borlu borcunu red ve inkar
ederse "kaferenl-inkar etti" der ve bir nceki kelimeyi kullanmaz. Keza m'min
de red ve inkar etmeksizin, bir terkedince gnahkar olarak isimlendirilir.
inkar ederek terkederse, bu takdirde kafir ve
inkar eden kimse diye isimlendirilir.
Talebe: inkar tasdik tasdik
edici, gnah iin gnahkar, iyilik iin de iyi diye isimlendiril-
mesi ve bilinen bir Fakat acaba tevhidi benimseyen ve fakat Hz.
Muhammed' i inkar ediyorum, diyen kimsenin durumu nedir? Bunu
Alim (r.a.): Bu vaki olmaz. olursa o kimseyi inkar eden,
kimse Onun, Hz. Muhammed' i inkar etmesi
ile, inkar neticesine nk inkar olan, Hz.
Muhammed'i de inkar olur. Hz. Muhammed'i inkan ci-
hetinden Nitekim tek olan, evlat edinmeyen,
inkarlanndan onun, ncs iddia etti ler.
Keza Yahudiler, hibir muhta olmayan, ltfunu esirgemeyen, benzeri ol-
mayan, mlkn sahibi fakir, eli Uzeyr'in de
ve insan iddia ilah
edinenler, ve aya secde edenler de bu Oysaki Kur' an'da
"Bizim ayetlerimizi ancak kafider inkar ederler."
19
, "yle Rabbine yemin
olsun ki, onlar ihtilaflardaseni hakem h-
kmden hibir teslim iman olmazlar"
20
buyurulur. O halde bilen ve fakat Hz. Muhammed'i inkar eden kimsenin,
Allah' inkar Hz. Muhammed'i inkan ile istidlal ederiz. Mesela bir adam
20 kafiz (18 bir l) bir yk iddia eder, biz
de onun iki kafi zi bile aciz grrsek; iki kafizi
aciz kalan kimsenin yirmi kafizi hususunda daha ok aciz
Bunun gibi. 'Ben hak biliyorum, fakat
onun mahlOku kabul ve ikrar etmiyorum," diyen kimsenin, iddia et-
19 Ankebut 29/47.
20 Nisa 4/65.
konuda hemen nk o kimse hakikaten
bilip O'na inansa idi, btn her O'nun mahiOku da bitirdi. Keza
mesafede; yanan bir kandil ile, yanmakta olan byk bir
bulunan kimse, kandili ve fakat yanan koca koca grme-
iddia ederse, onun nk kandilin
gren kimsenin, yanmakta olan kocaman daha ok grmesi icabeder.
Talebe: Beni itminana Fakat resul iin: "Ben senin
resul biliyorum, fakat seni ldrmek istiyorum," diyen kim-
senin durumu nedir?
Alim (r.a.): Bu; mevzuu isteyenlerin ileri srdkleri meselelerden-
dir. resul halde bir kimsenin, onun katlini , lmn
veya eziyet ekmesini istemesi mmkn Bu, bir kendisi iin,
btn insanlardan daha sevgili iddia etmesine "Ben seni el-
lerimle ldrmek, etini yemek istiyorum," demesine benzer.
kabul ve Hz. Muhammed'e iman belirten kimse, Hz. Peygamber iin
"O bir a'rabi idi veya fakirdi," bir ve kusur ortaya koyma
iinde bulunmaz. bilir ve Hz. Muhammed'in, O'nun resul oldu-
iman ederse, Allah ve Resul onun gznde. belirtilmek istenen ve
kusurlardan mnezzeh olur. Yce Allah, Kur'an'da Resulnn yk-
"Ki m Resule itaat ederse, Allah'a itaat olur "
21
ayetinde belirterek.
onu mahiOkatmdan btn insan ve cinlerin nderi, emir ve emini
Bunun iin Kerim'de "Resul size neyi verirse, onu sizi
neden yasaklarsa ondan

Talebe: Siz bana bir nur getirdiniz, Allah da gn sizin yolunuzu
Acaba ileri sren ve fakat ocuk
iddia eden kimsenin durumu nedir? Bunu
Alim (r. a.): Allah Allah! .. Bu sualin biri veya mmkn
olmaz. Mesele, tek bir meseledir. Bu ve benzeri sualler. zihin iste-
yenlerin sualleridir. l katiyen ihtilam halde, olur da lnn
ihtilam syleyebilirsiniz? Bunun gibi Allah halde
byle syleyen bir kimse olmaz.
Talebe: Yemin ederim, bu sualler sizin gibi zihinleri is-
teyenlerin sualleridir. ki bunlar muhal szlerdir. Fakat acaba bu gnn
21 Nisa 4/80.
22 Har 59/7.
EL-ALiM VE' L-MTEALLiM 21
nedir? Bu ilk devrin midir? Bu gnn
kfr de ilk devrin kfr midir? devrin
Alim {r.a.): Evet. Bu gnn ilk devrin bu gnn kf-
r de ilk devrin kfrdr. Keza bu gnn da ilk devrin Bunu
sana kalple inkar ve yalanlama, dille tasdik
gibi grnme ve ikrar idi. halde olanlar iin durum, bugn de
Yce Allah, tavsif eder: sana
de, biz ederiz ki , sen Resulsn, derler. " Allah reddetmek
ve yalanlamak iin Allah, senin Resul bilir. Allah
eder ki mnafiklar

dedikleri yalan Fakat,
dilleri ile gibi, ikrar ve tasdik durumunda Keza
Allah onlar buyurur: edenlerle zaman, biz
iman ettik, derler. ile zaman, biz sizinle beraberiz,
biz ancak alay edicileriz, derler. "
24
Yani onlar, Hz. Peygamber ve dille-
riyle ikrar ve tasdiki suretiyle alay ettiklerini belirtmektedirler.
Talebe: Yemin ederim ki bu, bilinen bir Fakat hangi sebepten
Allah, kafir ve m'min diye isimlendirdi? Biz de hangi
sebepten m'min ve kafir diye isimlendiririz? Bunu
Alim (r. a. ): Allah kalplerindeki m' min ve kafir
diye nk Allah, kalplerde bilir. Biz de insanlan, lisanla-
olan tasdik, tekzib, ve ibadetle m' min veya kafir diye isim-
lendiririz. Mesela, halde, mescidlerde bulunan, ynelerek
namaz kimseleri zaman, m'min olarak isimlendiririz,
kendilerine selam veririz. Bununla beraber, Yahudi veya Hristiyan olma-
lan da mmkndr. Keza, Hz. Peygamber devrinde, iman ettiklerini
ashap m' min olarak isimlendiriyordu. Halbuki onlar,
kalpterindeki inkar ve tekzipten Allah kafirdirler. bundan,
kafir mmkn halde, iman alameti
ile, m'min neticesini iddia
ediyoruz. bir da, m'minlerin ve izhar
etmeyip, kafidere ait zellikler gsterdikleri iin kafir diye isimlendiririz.
Muhtemelen bunlar, Allah'a ve bizim bilgimizin namaz
gibi bir durumlan varsa, Allah m' min olabilirler. Bizim kafir bil-
23 Mnafikun 63/ 1.
24 Bakara 2/ 14.
memizden Allah bizi nk Allah bizi, kalplerde bulu-
ve gizli niyetleri bilmekle mkellef Ancak Rabbimiz, insanlar-
olan arnellere gre m' min diye isimlendirmemizi, buna gre
onlan sevrnemizi veya sevmememizi teklif Kalplerde gizli olan
ancak Allah bilir. Keza, Kiramen Katibin melekleri bile, vurduk-
lan arnelleri yazmakla vazifelidir. nk kalpte bulunan bilmeye imkan
yoktur. Kalplerde a ncak Allah ve kendisine peygamber-
lerinden kimse bilmez. Vahiy olmadan, kalplerde iddia
eden, alemierin Rabbi'nin ilmine sahip iddia olur. Kalplerde ve
harite, ke ndisinin de bulunan insan, byk
bir gnah cehennem ve kfr hak olur.
Talebe: belirttiniz. Fakat acaba,

nereden gel-
nedir? irca eden kimdir?
Alim (r. a.): meleklerden Allah, meleklere isirolerin delalet
gstererek "Bana isimlerini haber verin"
26
buyurdu. Btn
melekler hatadan ve ilimsiz sz syleyerek dalalete korkup durakla-
yarak "Seni tenzih ederiz, senin bir bilgimiz yoktur"
27
dedi-
ler. Bylece soran, konuda isabet
etmezse isabet ederse ilimsiz ve cahilce iin kimse
gibi bid'at Bunun iin Allah, n-
k kulak, gz ve kalp, hepsi bundan mes'uldr "
28
buyurur. Yani , ger-
ek olarak syleme, demektir. Bu ayetle Allah, Resulne kesin bilgi
olmadan zan ile incitmek, herhangi bir kimseye iftira atmaya ruhsat
olur da insanlar, kesin bilgileri olmadan zanla birbirlerine
tecavz eder ve Tevakkuf yahut ise, haram,
helal veya bizden nceki mmetler konularda, sana soru-
lanlar iin "En gzelini Allah bilir" demendir. kimse, tec-
ve kendi llerimizle de bir sz bize getirirlerse,
bunun ilmini Allah'a havaleeder ve tevakkuf edersin.
bir misaile Sen iyi olan bir toplulukta idin.
Daha sonra birbiriyle iyi olarak Sonra iki zmre-
25 byk gnah ileyen mrninler cennetlik yahut cehennemlik ekli nde kesin bir
hkm ortaya Allah'a havale etmektir.
26 Bakara 2/31.
27 Bakara 2/32.
28 isra 17/36.
EL-ALiM 23
ye ve birbirlerini ldrdklerini duydun, onlara geldin.
iyi olarak halde, sonradan birbirini ldren bu kimselere
zaman iki zmreden her biri kendisinin zulme syledi. Oysa leh ve
aleyhlerinde kendilerinden de yoktur. ldrme fiili sabit
halde mazlum ve zalim ortada yoktur. nk olan bu iki
birbiri iin caiz Bu takdirde birbirini ldrmekten her
iki da, isabetli bilmen gerekir. Ya iki taraf da yahut
biri isabetlidir.
Gnah cennetlik veya cehennemlik sylemeden, on-
lar hkm geciktirmen de Zira insanlar bize gre
Peygamberler ve peygamberlerin cennetlik bildikleri kimseler
cennetliktir, insanlar, Biz cehennemlik
na ederiz. nc insanlar ise; inananlar zmresi-
dir. Biz bu konuda tevakkuf ederiz, cennet ve cehennem ehli
etmeyiz. Onlar iin ilahi ummakla birlikte, azaba ekileeeklerinden
de Onlar, gibi ameli, kt bir arnelle
olur ki Allah tcvbelerini kabul eder"
29
deriz ve
Keza, "Allah ki, kendisine affet-
mez, ondan kimse iin affeder "
30
Bunun
iin gnah de gnah ve neticesinden
Talebe: Ne kadar ve hakka sz sylediniz. Fakat acaba,
peygamberler ve syledikleri kimselerin pek ok oru tutup, na-
maz kimsenin cennete girmesi gereklidir, diyebilir miyiz?
Bunu
Alim (r. a.): ile cennet vacip tesi iin cennetlik-
tir, diyemem. Cehennemlikler iin de durum
Talebe: "M'min zina edince, gibi, da
sonra tevbe edince iman kendisine iade
hadisini rivayet eden

kimseler iin ne dersiniz? tasdik ederseniz Haridler' in
32
prensiplerini kabul
olursunuz. ederseniz. Haridier' in prensiple-
rinde de ve ifade haktan rcu olursunuz.
ravilerin szn tekzip edecek onlar da sizi Hz. Peygamber" in szn
29 Tevbe 9/ 102.
30 Nisa 4/48.
31 bk. Ebu Davud "Snne" 15, Tirmizi, "Iman . ll .
32 Arneli bir cz'olarak ve byk gnah kafir iddia
eden bir ..
olmakla sularlar. nk onlar, Hz. Peygamber'e kadar,
bu hadisi muteber
Alim (r.a.) : Tekzip etmek, ancak "Ben Hz. Peygamber' in szn
yorum," diyen kimsenin sz ve Lakin bir kimse "Ben Hz.
Peygamber' in her iman ederim, fakat o ktlk sy-
lemedi, Kur'an' a da muhalefet etmedi" derse, bu sz o kimsenin, Hz. Peygam-
beri ve Kerlm'i tasdik etmesi; Resuln. Kur'an'a muhalefetten
tenzih etmesidir. Hz. Peygamber, Kur' an'a muhalefet etse ve Allah iin hak
olmayan uydursa idi . Allah onun kudret ve kuwetini
kalp Nitekim bu husus Kur' an'da belirtilir: pey-
gamber sylemediklerimizi bize olsa idi, elbette
onu kuwetle yakalar, sonra da kalp kopanverirdik Sizin hibiri niz de
buna mmi "
33
peygamberi , muhalefet etmez,
muhalefet eden kimse de peygamberi olamaz.
rivayet ettikleri bu haber Kur' an'a muhaliftir. nk Allah; Kerim'de
"Zina eden ve erkek ... "
34
ayetinde zani ve zaniyeden iman nef-
Keza, "Sizden irtikap edenlerin her ikisini de ... "
35
ayetinde
Allah "sizden" ile Yahudi ve kasdetmek-
tedir. O halde Kerim' in Hz. Peygamber' den hadis nakleden
herhangi bir kimseyi reddetmek, Hz. Peygamberi reddetmek veya tekzip etmek
demek Bilakis, Hz. Peygamber rivayet eden kimseyi red-
detmek demektir. itharn Hz. Peygamber'e nakleden kimseye racidir. Hz.
Peygamberin yahut her can,
stnedir. Biz hepsine iman ettik,
gibi ederiz. Keza Hz. Peygamberin, bir
bir
ederiz. O, hibir tavsif
tavsif etmez. Yine ederiz ki O, btn emrine muva-
fakat hibir bid' at ortaya hibir
de, Allah' a isnat Bunun iin Allahu Teala"Kim Resule itaat ederse,
Alla h' a itaat olur. "
36

33 Hakka 69/45, 4 7.
34 Nr 24/2.
35 Nisa 4/15.
36 Nisa 4/80.
EL-AUM VE' L-MTEALLiM 25
Talebe: ok gzel Fakat iki ien kimsenin, gn ve gece
kabul iddia eden kimse iin ne dersiniz? Bana iyilik-
leri ve iptal eden bu hususu
Alim (r.a.): "Allah, iki ien kimsenin gn ve gece ka-
bul etmez."
37
sznn bilmiyorum. Sz sahiplerini, szlerinin haki-
kate kesin olarak bir srece,
yalanlamam. Biz biliyoruz ki Allah, kulunu gnahtan ceza-
veya affeder. Allah, kulunu gnahtan tr cezalan-
kulun hesap eder, da yazar. Mesela, bir kim-
senin daha fazla vermesi gerekirken, elli dirhem
kabul edelim. Bu durumda Allah onu miktardan
miktardan kul lehinde Keza bu
kimse oru tutar, namaz hacca gider ve adam ldrrse, bu hususta iyilik-
leri hesap edilir, ktlkleri ise aleyhine Allah bu konuda Kuranda
buyurur: iyilik kendi lehine, ktlk de kendi aleyhinedir"
38
,
" Bir arnelini elbette

ile "
40
, ''Ancak n izin greceksiniz. "
41
,
"Kim zerre iyilik grr, kim de zerre ktlk
grr."
42
, "Kk, byk her

Bu duruma gre,
iyilik ve ktlkler az da olsa Allah ''Biz gn
adalet terazilerini Hibir kimse hibir
Hardal tanesi olsa da biz onu hesaba Bizim hesap
grmemiz elverir."
44
Btn aksini iddia eden kimse zulmle
tavsif olur. Oysaki Allah hususunda ver-
"Hibir kimse hibir

"Ancak
grrsnz "
46
, "Kim bir zerre iyilik onun kim
de zerre bir ktlk onun grr."
47
ayetleri bu hususu
37 Tirmi zi, Habbel 11,176, V, 171.
38 Bakara 2/285.
39 Ali m ran 3/ 195.
40 Yasin 36/54.
41 Tahrim 66/7.
42 Zilzal 99/ 7-8.
43 Kamer 54/53.
44 Enbiya 21/ 47.
45 Enbiya 21/47.
46 Saffat 37/39.
47 Zilzal 99/7-8.
belirtmektedir. Allah, iyiliklere mukabelede iin, kendisinin ol-
ifade O merhametiiierin en merhametlisidir.
gelince, biri birincisi, Allah' a
Bu konuda Allah, "Her kim inkar ederse, btn
gider"
48
bir kimseyi azad etmek, veya rahimde
bulunmak yahut Allah iin bir sadaka olarak verdikten sonra ga-
zaplanmak veya gazap haricinde iyilik kimseyi minnet
iin "Ben sana rahimde .. " ve benzeri syleyerek
kakma durumudur. Bu ve benzeri durumlarda o kimsenin suratma
Zira Yce Allah kakma ve eza vermek suretiyle
iptal etmeyin"
49
ncs, yapmak iin,
amel Riya iin salih arneli Allah kabul etmez. Bu
tesindekiler, iyilikleri
Talebe: ok gzel ifade ettiniz. Fakat acaba, sizin kafir hususunda
eden bir kimse sizin nedir? Bunu
Alim (r.a.): Benim onun ynndedir. Bundan
onu, kafir olarak isimlendiririm. Zira haram iki trldr:
Allah'a haram, kullara haram. Allah'a
haram, tekzip etmek ve kfrdr.
haram ise, kullar cereyan eden Allah ve Resuln ya-
lanlayan kimsenin, beni yalanlayan kimse gibi gerekmez. nk Allah
ve Resuln yalanlayan kimsenin btn do-
gnahtan daha byktr. Benim kafir eden
kimse bana gre Onun benim yalan sylemesi, benim de
onun yalan sylememi helal Zira Allah "Bir kavme
sizi sevketmesin. Adil nk adalet takvaya en
ol "
50

Talebe: Bu iyi bir hususiyet. Fakat kendisinin kafir eden
kimse iin ne dersiniz?
Alim (r.a.): Onun kendisi tahkik edilmesi-
nin benim iin gerekli sylerim. nk o, kendisinin
sylese, benim demem icabetmez. Fakat Allah ile bir ilgisi
48 Maide 5/5.
49 Bakara 2/264.
50 Maide 5/8.
EL-ALiM 27
belirtir veya "Ben Allah ve Resulne iman etmiyorum" derse, kendisinin
m'min sylese de ben onu kafir diye isimlendiririm. Keza
kabul eden ve Allah gelen her eye iman eden kimse, kendisi
iin kafir dese bile, ben ona m' min derim.
Talebe: O kimsenin kendisi iin ifade daha gzelini
gryorum. Siz bu daha ok Fakat o kimse bana "senin dininle
veya kulluk bir ilgim yoktur" derse durumu ne olur?
Alim (r.a.): Bana byle sylerse acele etmem ve o kimseye dini ile
mi, yoksa Allah ile mi ilgin yoktur?" diye Bu iki szden birini sylerse
ona kafir ve mrik derim. Fakat "Ben Allah'tan ve dininden ilgimi
kesmiyorum, fakat senin dinin ile ilgimi kesiyorum. nk senin dinin,
senin ilgimi kesiyorum, zira sen eytana derse
ona kafir demem, nk o, beni tekzip etmektedir.
Talebe: Yemin ederim, bu sz takva ve ihtiyat ehlinin szdr. Fakat acaba
eytana itaat eden, onun gzeten kimse, kafir ve tapan olmaz
Bu hususu
Alim (r.a.): Bu sual ile ne biliyor musun? m' min,
Allah'a isyan zaman, arneli her ne kadar taat ve ynyle mu-
olsa da, bu masiyet ile itaat eden, onun isteyen ve
ona ynelen kimse olmaz.
Talebe: Bana, ibadetin
Alim (r.a.): ibadet kelimesi, taat, ve rububiyetin manalarma
gelen bir kelimedir. Kul iman etmek konusunda, Allah'a itaat ederse,
kendisinde Allah'tan ummak ve korkmak durumu olur. Bu haslet kulda
mevcut olunca, Allah'a ibadet etmi olur. Allah'tan ummak ve korkmak hali
bir kimse m'min olamaz. Fakat nice m'minler ki, bir
Allah korkusu daha ok, bir da daha Keza, Allah'tan
bir kimseye, umarak ve korkarak itaat eden kimse,
ona ibadet .. her konuda itaat ile am el etmek ibadet olsa
idi, Allah' tan itaat eden herkes, itaat ettiklerine ibadet olurdu.
Talebe: Ne kadar gzel sylediniz. Fakat acaba bir korkan yahut bir
menfaat uman kimse, kafir olur mu?
Alim (r.a.): Korku ve ummak iki halde yahut da iki halden birinde bulunur.
Bir kimseden uman yahut korkan kimse, onun izmi olmadan kendisine
zarar veya fayda muktedir ise, kafir olur. du-
rumda, bir kimse hayn Allah'tan yahut kendisini
eline yahut bir sebep beladan iin
korkar veya umarsa bu kimse kafir olmaz. nk baba,
kendisine kendisini
kendisine iyilik etmesini, devlet kendisini umar. Bu du-
rumda katirlik bahis konusu olmaz. nk Allah'tan
Kendisini ve ilatan ih-
san etmesini, Allah' tan mit eden kimse kafir olmaz. bazen korkar,
kendisini kt mptela korkarak kaar. Mesela,
resul ve ile mmtaz Hz. Musa Allah ile bir
eli olmadan "Beni ldrmelerinden

Peygamber Efendi-
miz Bu durumda onlar iin kfr katiyyen bahis mevzu
olamaz. Keza insan hayvanlardan, yahut akrepten veya evinin
sel afeti ve zarar verecek yiyecek yahut ieceklerden korkar. Btn bu du-
rumlarda insana kfr veya hali ancak korkmak olur.
Talebe: bildiklerimizi sylediniz. Fakat bu mahh1klardan, Allah'tan
daha ok korkan m'minin durumu nedir? Bunu
Alim (r.a.): M'minin, Allah'tan daha ok hi bir yoktur. Zira
m'min bir yahut Allah'tan gelen kt bir musibete
zaman bile, gizli veya olarak 'Yarabbi, ne kt demez.
Bunu iinden de sylemez. Buna mukabil daha ok zikreder. bu
musibetin yzde biri, dnya birisinden olsa idi; o kimse
kimselere, yerde onun zulmn, kalbi ve
ile ifadeden ekinmezdi. Halbuki m'min gizli, her
yerde emrini gzetir. Dnya emirleri ise gizli,
isteyerek yahut istemeyerek, her hal ve karda gzetilmez. Mesela, bazan bir
m'minin bir gecede gerekir, gitmese de uykusundan
Allah'tan bir durum iin ve Allah'tan
iin gusleder. Keza susuzluktan halde orucu-
nu tutar. kimse halde emrini gzetir, sabreder.
Allah'tan iin feryad etmez. Buna mukabil bir kimse, bir
huzurunda mddete ondan korkar, fakat korkmaz. B-
tn bunlardan ki, m' minin Allah' tan daha ok duyup
emrine hibir yoktur.
51 26/ 14, Kasas 28/33.
EL-ALiM 29
Talebe: Yemin ederim, kendi nefsimizden de bir hususu
ifade ettiniz. Fakat acaba, iman ve kfrn ne bilmeyen bir kimsenin
durumu nedir? Bunu
Alim (r.a.): ki insanlar; Yce bilme ve tasdik etmeleri ile
m'min. inkar etmeleri sebebiyle de kafir olurlar. kulu ikrar,
ve O'nun gelen tasdik ettikleri zaman, iman ve
kfrn ne demek bilmeseler de, kfrn de bir
bildiklerinden kafir olmazlar. Mesela kendisine bal ve

getirilen bir kimse ikisinden de tadar; da bilir.
O kimsenin ve mefhumunu sylenemez. Sylenecek tek
onun ve isimlerini ve kfr isimlerini bilme-
yen de byledir. Fakat o kimse iyi, kfrn de kt bilir. Bu
durumda olan bir kimsenin Allah' sylenemez. Sadece iman ve kfr
isimlerini bilmiyor denilir.
Talebe: Acaba mrnin azap grrse, ona fayda verir mi? Kendisinde
iman mevcut iken, iman ettikten sonra azaba maruz Bunu
Alim (r.a.): Suallerin iinde, benzerini meseleleri sordun. Ben
sana o konularda fetva ''M' min azap grrse, ima-
fayda verir mi? Kendinde iman halde azaba diyorsun.
Evet, iman m'mine fayda verir, nk iman onu en azaptan korur. En
azap ise, kafirin Zira kfrden daha byk gnah yoktur. Bu
durumda bulunan m'min inkar fakat hususlar-
da ona asi Allah, ona azap ederse nisbetinde azap eder.
iin azap etmez. adam ldren ve fakat yapmayan
kimsenin, sadece katil suu ile suu ile
gibi. Nitekim Allah Kerim'de
grmezsiniz"
53
az olan durumu daha ehven-
dir. Dnyada azap ekip, en azaptan kurtulan sadece bir nevi azap e-
ken kimsenin durumu, iki azap eken kimseden daha M' min de
byledir, bir gnah iin azap grrse, bu iki gnah iin
azaptan daha hafif olur.
Talebe: Yemin ederim ki bu, Fakat acaba
ibadetleri muhtelif ve ok halde, kafirlerin kfr niin Keza se-
52 San renkli bir madde.
53 Yasin 36/54 ..
madakilerin ile, yeryzndekilerin -meleklerin gereken
arnelleri varken- niin birdir?
Alim (r.a.): Meleklerin farz olan ameller, bizim farz olan
arnellerden Meleklere farz olan ve bizden nceki mmetiere de farz
olan de, bize farz Sema ehlinin ev-
velki mmetierin ve bizim ise, birdir. nk hepimiz iman ettik
ve Allah' a ibadet ettik. bunun gibi, katirlerin kfr ve bir
ve fakat ibadetleri Mesela bir yahudiye kime ibadet
"Allah'a ibadet ediyorum " der. zaman, onun
olan zeyir syler. Bu durumda olan kimse Allah'a
iman olmaz. bir kime ibadet sorarsan, "Ailah'a
ibadet ediyorum, " der. zaman da, O' nun cesedinde ve
Meryem'in rahminde gizlenen, bir yere ve giren syler.
Bu durumda bulunan kimse ise Allah' a iman olmaz. Meclisiye de, kime
ibadet sorarsan, o da, "Ailah'a ibadet ediyorum, " diye cevap verir. Fakat
zaman, onun ve bulunan bir
nu syler. Bu durumda olan bir kimse de, Allah'a iman olmaz. Btn bu
kimselerin Allah' bilmemeleri ve birdir. ve ibadetleri ise
ok ve Mesela, var, bunlardan biri kendisinde, dnyada
bulunmayan bir beyaz inci mevcut iddia ediyor. Daha sonra bir kara
zm danesini bunun inci yemin ediyor. ile bu
konuda giriyor. Bir kendisinde dnyada benzeri bulunma-
yan bir inci iddia ederek bir ayva ve bunun inci
yemin edip insanlarla giriyor. ncs, incinin
kendisinde iddia ederek, bir amur ve bunun
inci hususunda yemin ederek, bahse giriyor. Bu inci-
yi bilmedikleri konusunda Zira, ok ve
hibiri inciyi bilmemektedir. bylece sen, tavsif ve ibadet
ettiklerine, ibadet bilirsin. nk onlan yahut iki ilah tavsif edi-
yorlar, tavslf ettiklerine de ibadet ediyorlar. Oysaki sen, bir olan tavslf
ediyorsun. O halde senin ibadet ma'budun, ibadet ettiklerinden
ma' budu da, senin ibadet Bunun iin
Kur'an'da: '' De ki , ey kafirler, ben sizin tapmam. siz de benim tap-
"
54

54 l<afirun 109/1-3.
EL-ALiM VE'L-MTEALLiM 31
Talebe: bu konuyu, vehile Fakat niin
onlar, Allah Rabbimizdir, dedikleri halde, bilmeyen kimseler oluyorlar?
Alim (r.a.): ki Allah Rabbimizdir, dediklerini biliyorum. Oysa
ki onlar bununla da bilmiyorlar. nk Allah "Onlara gkleri ve yeri kim
diye soracak olsan, "Allah, derler. Sen de Allah'a hamdolsun de. Onla-
bilmezler."
55
Yani kr olarak
bir sablnin, hibir bilmeksizin geceyi, gndz, syle-
mesi gibi. bu sz gayri olarak syleyenler gibidir. Byle kafirler
ismini, m' minlerden de bilmeden sylemektedirler. Bu-
nun iin Kerim'de "Ahirete kalpleri kendileri
de kibirlidir"
56

Talebe: Bu husus gibi. Fakat acaba peygamberi Allah
bilirsiniz, yoksa peygamber bilirsiniz? Peygamberi Allah
bilirseniz, bu olur? Halbuki peygamber sizi Allah' a
Bunu
Alim (r.a.): Evet, peygamberin Allah biliriz. Her
ne kadar peygamber Allah'a da, hi bir kimse, gnlne tasdik
ve peygamber bilgisini kaymadan, peygamberin hak ve
ni bilemez. Bunun iin Allah "Sen ki , hidayete
fakat Allah yola iletir "
58
Allah bilmek,
peygamberler insanlara marifetullah nimetini ihsan etmek,
Allah'tan peygamberlerden getirdi. Halbuki bilme nimetini pey-
gamberlere ihsan eden de Peygamberi insanlara da tasdik ettir-
mesi , insanlar iin bir nimeti ve ltfudur. Kul, ancak Allah
cihetinden bilir, dememiz gerekir.
Talebe: Beni Fakat acaba, vetayet ve beraetin nedir?
Vetayet ve beraet bir kimsede itima eder mi?
Alim (r.a.): Velayet, iyi arnelden beraet de kt arnelden
demektir. Her ikisi de bazen bir insanda bazen
de ve kt bir m' mine iyi muvafakat
eder ve onu seversin, kt da ona muhalefet eder, ay-
ve sevmezsin. Bu, vetayet ve beriletin bir kimsede
misalidir. Kafir olan. ke ndisinde iyi bir durum bulunmayan kimseye de
55 Lokman 31/25.
56 Nahl 16/22.
ve btn ktlklerinde kendisinden Daima ve hibir dav-
kimse ise btn iyi ve kt
m' min kimsedir. Sen onun her hususiyetini sever, hibir
yinden
Talebe: ok gzel sylediniz. Fakat acaba, nimete kfr ne demektir? Bunu

Alim (r. a.): Nimete kfr, nimetierin Allah'tan inkar etme-
sidir. nimetlerden birini inkar ve onun Allah'tan iddia ederse, o
kimse Allah kafir olur. Bylece Allah kafir olan, nimetlerini de
inkar eder. Yce Allah Kerlmde "Onlar nimetlerini itiraf eder-
ler, sonra da inkar ederler"
57
buyurur. Yani kafirler gecenin gece, gndzn de
gndz bilirler. zenginlik ve rahat ve nimet
itiraf ederler. Fakat onlar ve ihsan edici olan Allah'a
kendilerinin ibadet ettikleri nisbet ederler. Bundan Allah, onla-
Allah nimetlerini itiraf edip sonra da inkar ettiklerini ifade eder. Yani
onlar, nimetierin hibir benzeri olmayan Allah'tan inkar ederler.
Ancak Allah'tan dileriz. Onun bize kafidir, O ne gzel vekil-
dir. Allah'u Taala, Efendimiz Muhammed aleyhi's-selam ve onun al ve
salat ve selam eylesin.
Elhamdlillah, el- 'Aiim ve'l-Mte'allim burada bitti.
57 Nahl 83.
EL-FIKHU'L -EBSAT
Hamd Alemierin Rabbi'ne, salat ve selam Efendimiz, Hz. Muhammed ve al
ve
Ebu Bekr Muhammed b. Muhammed Ebu Bekr Alau'd-Din
Muhammed b. Ahmed es-Semerkandl'den rivayet etti. Bize Ebu' l -Muin Mey-
mun b. Muhammed en-Mekhuli en-Nesefi, ona el-Fadl Ebu Abdullah
el-Hseyn b. Ali ona Ebu Malik Nasran b. Nasr el-Hutteli, ona Ali b.
el-Hasen b. Muhammed el-Gazzal, ona Ebu' I-Hasen Ali b. Ahmed el-Farisi, ona
Nusayr b. Yahya el-Fakih haber verdi. dedi: Ebu Muti' Hakem b. Abdiilah
ei-Belhl'nin
Ebu Hanife' ye (r.a.) ekber nedir diye sordum, dedi:
Ehl-i olan bir kimseyi herhangi bir gnahla tekfir etmemen, kimse-
yi imandan marufu emredip mnkerden senin
iin takdir olunan sana mutlaka isabet senin iin takdir olunma-
da sana isabet bilmen, Hz. Peygamber' in hibiri
ile ilgini kesmemen, birini sevip sevmemezlik etmemen, Hz. Osman ve
Hz. Ali ' nin durumunu Allah'a havale etmendir.
Ebu Hanife (r.a.) dedi: Dinde ahkamda daha stndr.
ibadet kendisi iin birok bilgiyi
daha
Ebu Mu tl ' dedi: Bana din in en faziletlisini haber ver, dedim. Ebu Hanife
dedi:
- en faziletlisi , Yce Allah'a snnetler, hadler,
mmetin ittifak ve bilmesidir.
Ebu Muti': ne bana
Ebu Hanife: Bana Alkame b. Mrsed, Yahya b. Ya' mur' dan rivayet etti ve
dedi: mer' e, bana din nedir, haber ver dedim. O da imana
ve onu dedi. Ben iman nedir, bana dedim. dedi: " ... eli-
mi tuttu ve beni bir zata gtrd. oturttu ve yle syledi: Bana
ne soruyor diyerek, bu Hz. Peygamberle birlikte Bedir
syledi. mer devam etti: Ben Hz.
Peygamber' in idim, bu zat da beraberdi. Birden gzel
lde bir adam ara-
geerek Hz. Peygamber' in nnde durdu. Ey elisi, iman nedir?
diye sordu. Hz. Peygamber de:
Allah'tan ilah Muhammed'in kulu ve el-
isi ehadet etmen, meleklerine,
ahiret gnne, kadere, ve Yce Allah'tan inanman-
buyurdu. O zat buna
syledin, dedi.
Biz l cahil onun Hz. Peygamber'in szleri-
ni tasdik etmesine hayret ettik. Bu zat daha sonra:
Ey Resul, (alametleri) nedir? diye sordu. Bunun
zerine Hz. Peygamber:
- Namaz zekat vermek, Ramazan orucunu tutmak, gc yeten
kimse iin hacca gitmek ve cnplkrnten gusl etmektir, buyurdu.
Bunun zerine o zat:
syledin, dedi.
Biz, sanki Hz. Peygamber' i tasdik etmesine
O zat daha sonra:
Ey Resul, nedir? diye sordu. Hz. Peygamber de:
grreesine ibadet etmendir. Sen O' nu grmesen bile, O
seni grr, buyurdu. O zat:
syledin, dedi ve devamla ne zaman sordu.
Bunun zerine Hz. Peygamber:
Bu hususta sorulan, sorandan daha bilgili buyurdu. O zat daha
sonra gelince, onu bir daha grernedik
Hz. Peygamber dedi:
Bu gelen Cebrail idi, size ilgili bilmeniz gereken
iin geldi.
1
1 Buhari. "37, iman", Mslim 57", Ahmed b. Hanbel Msned 1. 37, 51, 53.
EL-FIKHU'L - EBSAT 35
Ebu Muti': Ebu Hanife'ye, buna kesin olarak inanan ve ikrar eden m'min
midir? diye sordum. dedi:
- Evet, bunu ikrar edince, btnn ikrar olur ve o kimse
m' mindir.
- halkettiklerinden bir inkar edip, "bilmem ki bunun ya-
kim?" derse ne olur, diye sordum dedi:
- O kimse, "Allah her ... "
2
ayetinden kafir olur. Sanki
o kimse, o Allah'tan Keza
bana namaz, oru ve farz bilmiyorum," dese yine kafir
olur. nk Allah verin. "
3
ve "Sizin zeri-
nize oru farz
girerken de, sabaha ererken de,

tenzih edin "
5
o kimse "ben bu ayete
fakat te'vil ve tefsirini bilmiyorum " derse kafir olmaz. nk o kimse
ayetin Allah iman ve fakat tefsirinde hata

- bulunan, mcmel olarak kabul eden, ve
arnelleri bilmeyen, ve ikrar halde
ve kabul eden, fakat ikrar etmeyerek len kimse
m'min midir? diye sordum.
- Evet, dedi. Ben de:
- kabulden bir bilmez, amel etmez ve lrse? diye
sordum,
- O, m' mindir, dedi.
- Bana ne dedim. dedi:
- Allah'tan ilah O' nun bir olup
meleklerine, Peygamberlerine, cennetine, cehennemi-
ne, ve hibir kimseye kendi arnelini yaratma g-
cnn kendisi iin sonuca ve ilahi
takdirin cereyan intikal edeceklerine etmendir, dedi.
2 En' am 6/ 103.
3 Bakara, 2/43, 83, 110.
4 Bakara. 2/ 178.
5 Rum, 30/17, 18.
36 iMAM-I A'ZAM'IN ESERi
bunun hepsini kabul eder ve fakat "Dileyen iman etsin, dileyen kafir
olsun. "
6
ayetinden dilemek bana aittir, istersem iman ederim, ister-
sem iman etmem, derse ne olur? diye sordum. Ebu Hanife yle dedi:
- O kimse "Gerekten Kur'an bir
Kim dilerse ondan Ancak kimse

"Siz, Allah dilemedike birey dileyemezsiniz. "
8
ayetlerini grmyor mu-
sun? "Dileyen iman etsin, dileyen kafir olsun."
9
ayeti vaid (tehdid) iindir.
O kimse bu sz ile ayeti iin kafir Ancak ayetin
tenzilini fakat te'vilinde hata etmitir.
- Bir kimse, bana isabet eden bir musibetle Allah beni mptela
yoksa onu ben mi iktisap etmiimdir? O musibet beni mptela
derse kafir olur mu? diye sordum, Ebu Hanife:
- dedi.
- Niin? diye sordum.
- nk Allah "Sana isabet eden Sana isabet eden kt-
lk de buyurur. Yani ktlk, sebebiyledir, ben
de onu sebebiyle sana takdir ettim, demektir. Keza Yce Allah
yle buyurur: "Size isabet eden her musibet, ellerinizle
yzndendir." Yani sebebiyledir. Keza "O dalalet-
te hidayet eder."
12
buyurur. Fakat o kimse te'vilde hata
etmitir. "Allah ile kalbi girer."
13
ayetinin m'minle
kfr kafirle iman girer, demektir.
Ebu Hanife (r.a.) yle dedi: ki, kulun kendisiyle
g (istitaat) , bizatihi kulun iin de msaittir. Kul, kendi-
sinde meydana ktlkte iyilikte
sarf ve tevcihinden ceza grecektir.
6 Kehf , 18/29.
7 Mddessir. 74/54, 56.
8 76/30.
9 Kehf 18/29.
10 Nisa4n 9.
ll 42/30.
12 Nahl16/93.
13 Enfal8/24.
EL-FIKHU'L EBSAT 37
- Allah gnah icbar ediyor, daha sonra g-
nahtan derse cevap veririz, diye sordum.
le dedi:
- O kimseye, "Kul kendisi iin fayda veya zarar vermeye kadir olabilir mi?"
diye sor. nk onlar taat ve masiyet kendileri iin
fayda ve zarar konusunda mecburdurlar" derse, ona "Alla.h
diye sor. O buna "evet" derse kendi olur.
derse: De ki: Rabbine

ayetinden kafir olur. nk bu ayet, ya-
haber vermektedir.
- "Siz, Allah kfr ve diledi demiyor musunuz?" der ve ona
evet dersek, o yine Allah "0, takvaya olan, ehil

buyurmuyor mu? diye sorar, biz de "evet" dersek, o da, "Allah kfre
derse, biz o kimseye ne cevap veririz? diye sordum.
dedi:
- O dileyene ehildir, masiyeti dileyene ehil deriz. ''Al-
lah kendisine yalan dilemedi " derse ona syle:
Allah'a iftira etmek kelam ve sz mdr, yoksa midir? Evet, derse:
Adem'e isimlerio hepsini kimdir? diye sor. derse
de: Kfr kelam nevinden midir, midir? evet, derse
sor: Kafiri kim Allah derse kendi fikrine
olur. nk kelam nev' indendir. Allah ol-
onlara szn
- isterse yapar. isterse yapmaz; isterse yer, isterse yemez, isterse
ier, isterse imez" derse? diye sordum. Ona syle, dedi:
- Allah, denizi gemelerine hkmedip, Firavun' un
takdir etti mi? diye sor. Evet, derse:
- Firavun'un Hz. ele geirmek iin gitmemesi, kendisinin ve asha-
vaki olur muydu? diye sor. evet, derse kafir olur.
derse nceki szn olur.
14 Felak 113/ 1-2.
15 Mddessir 74/56.
KADER KONUSUNDA BLM
Bize Ali b. Ahmed, Nusayr b. Yahya'dan haber verdi. O da Ebu Muti'in
nakletti: Ebu Hanife (Allah ondan olsun) dedi:
Bize de Abdullah b. Mes'ud'dan nakletti-
gre, Hz. Peygamber buyurdu: " ki sizin herhangi birinizin
ana gn nutfe, sonra bunun gibi bir kan sonra
bunun gibi bir para et olarak devam eder. Daha sonra Allah ona bir melek
gnderir, zerine ve ecelini, said veya yazar. Kendisinden
ilah olmayan Allah'a yemin ederim ki, Cehennemle kendi
bir zira mesafe kadar cehennemlikterin arnelini daha sonra ilahi
onu geer. Hi bir kimse cennet ehlinin arnelini yle ki cen-
netle kendi bir zira mesafe cehennem ehlinin arnelini
sonra lr ve cehenneme girer."
16
Marufu emreden, mnkerden nehyeden, bu konuda insanlar kendine
tabi daha sonra cemaate kimse iin ne dersin?
Bunu gryor musun? diye sordum.
dedi.
- Niin? Oysaki Allah ve Resul, marufu emredip, mnkerden nehyetmeyi
Bu gerekli bir dedim. cevap verdi:
yle. Fakat kan dkmek, helal saymak ve
mak gibi fiill erle, bozup ifsat ettikleri ettiklerinden daha fazla olur.
Oysaki Allah, Kur' an'da buyur iki zmre birbiriyle
olurlarsa, bulup Onlardan biri tecavzde
bulunursa, mtecaviz olan tarafla emrine dnnceye kadar

- Tecavz eden zmreye diye sordum.
Evet, marufu emredersin, mnkerden kabul ederlerse
ederler, yoksa onlarla imam zalim de olsa, sen adil zmre ile
beraber olursun. Zira Hz. Peygamber "Size zalim zulm, adil ola-
adaleti zarar vermez. Sizin ecriniz size, onun vebali de ona aittir. "
18
dedi.
- Tahkirnci Havarlc iih ne dersin? diye sordum.
16 Bu h ari. "Bed' l-halk''. 6; Ebu Davud, "Sunne'' . 16: Hanbel. Msned. IV. 7.
17 Hucurat 49/9.
18 ibn Mace, ''Fiten 9.
Onlar Havaric'in en ktleridir, diye cevap verdi.
tekfir edebilir miyiz? diye sordum.
fakat Ali ve mer b. Abdulaziz gibi
de onlarla herbederiz dedi.
Hi yok ki, Hariciler tekbir getiriyorlar, namaz Kur'an
okuyorlar. Ebu mame hadisini musun? O, mescidine
oradaki Haridierin reisieri ile Ebu Galib
"Ey, Ebu Galip, bunlar senin memleketinin
kim sana bildirmek istedim. Onlar cehennem ehlinin kpek-
leridir. Onlar sema rtsnn ldrlenterin en der
ve bu esnada Ebu Galib ona: "Ey Ebu mame seni nedir?
Onlar halbuki sen sylyor-
sun" dedi. Bunun zerine Ebu mame: " Onlar kendileri iin o
gn kiminin yzleri kiminin yzleri Yzleri kararanlara, siz
iman ettikten sonra kafir mi oldunuz? Kfrnzden de-
nilecek. Yz ise rahmetine ve orada ebedl

kimselerdir. " Bunun zerine Ebu Galib,
nin kendi m yoksa Hz. Peygamber' den mi sordu. Ebu
mame de, ben bunu Hz. Peygamber'den bir, iki, ... yedi defa
size haber vermezdim," dedi ve Havaric'i
kendi zerindeki nimetlerini takdir etmemek kfryle ....
20
Havaric isyan edip, muharebe ettikten sonra, sulh yap-
salar, onlar daha nceki hareketleri nden takibata diye
sordum. cevap verdi:
Harp bittikten sonra onlar iin bir zarar yoktur, onlara had de tatbik edil-
mez. Kan dkmeleri de byledir,
Niin? diye sordum. cevap verdi:
Osman katli hususunda, insanlar ortaya olan fit-
neden ashap; bir te'vil neticesinde kana
te'vil sonucu haram bulunanlara had
yine te'ville bir mala sahip kimse iin takibatta
da ittifak ettikleri hadisinden Fakat mal mevcut olursa sahibine
iade edilmesi gerekir.
19 Ali imran 3/106
20 ibn Hanbel Msned, V. 250, 253. 256. 259.
40 iMAM-l A' ZAM' IN ESERi
- Bir kimse kafiri kafir olarak bilmem, derse? diye sordum.
- O kafir gibidir, dedi.
- kafirin son yer neresi bilmem derse? diye sor-
dum.
- O, inkar ve olur, dedi.
- Kendisine, sen m'min misin? diye sorulan kimse, Allah daha iyi bilir diye
cevap verirse, bu kimse ne dersin? diye sordum.
- Onun dedi.
- kfr durumdan biri olan bir
durum var O kimse ya m' min, ya kafir veya dedim, O
da:
- olan kimse dedi.
- Muaz b. Cebel'in ve Mes' ud' un hadisinden Bana
Muaz b. Cebel' in Haris b. Malik'den haber
gre; Muaz b. Cebel'e lm geldi Bu durumda Haris de
Muaz Haris'e niin sordu, o da "lmden
Biliyorum ki, ahiret senin iin dnyadan daha Fakat
senden sonra bizim kim olacak?" dedi. Bir rivayet de
"Senden sonra dini bilen kim?" Muaz da "Acele etme, Abdul-
lah b. Mes'ud' a tabi ol," dedi. Daha sonra Haris, Muaz'a, "Bana vasiyette
bulun," dedi. O da Allah ne dilediyse vasiyet etti ve alimin srmesinden
dedi.
Muaz vefat edince Haris Mes' ud'un geldi. Namaz
iin nida Haris: "Bu davete uyun, bunu dinleyip icabet etmek her
m'min, iin dedi. Ona ve "Sen muhakkak m' min misin?"
diye sordular. O da "evet, elbette m'minim," diye cevap verdi. Onlar birbirine
Abdullah b. Mes' ud gelince durum ona O da Haris' e, on-
gibi syledi. Bunun zerine Haris, ve "Allah
Muaz'a rahmet etsin," dedi ve ibnu Mes' ud'a vaziyeti Mes' ud ona
"Sen m' min misin?" diye sorunca o da "Evet, " diye cevap verdi, ibnu
Mes' ud "Sen kendinin cennet ehlinden sylyorsun," dedi. Bunun
zerine Haris de "Allah muaz'a rahmet etsin, bana alimin zellesinden, mna-
EL-FIKHU'L- EBSAT 41
da hkmn kabulden vasiyet etti," dedi. Mes'ud "Sen
benim srmemi grdn m?" diye sorunca, Haris. "Allah syle. Hz.
Peygamber hayatta iken insanlar, gizli ve m' min, gizli ve
kafir, gizlilik durumunda ve m'min olmak
zere gruptan ibaret miydi? Sen bu hangisindensin ?"
dedi. Mes' ud "Madem ki Allah iin and verdin, syleyeyim. Ben gizli du-
rumda da, durumda da m'minim," dedi. Bunun zerine Haris kendisini
niin. elbette m'minim sordu. Mes'ud da
"Evet. Bu benim srmemdir. Onu benim zerime gmn, Allah Muaz'a rah-
met etsin,"

Ben diyen kimsenin nedir? diye sordum, Ebu Hanife:
- Yalan o bunu bilmiyor. M' min sebebiyle cennete gi-
ren, sebebiyle azap gren kimsedir, dedi.
kendisinin cehennem ehli sylerse? dedim. dedi:
- Yalan Onun bu hususta bilgisi yoktur. ki o,
rahmetinden mit Ve devam etti: M'minin, gerekten
m'minim demesi gerekir. nk o, etmemektedir.
Onun meleklerin gibi olur mu? diye sordum.
Evet, dedi.
- Arnelde kusur ederse de, gerekten m'min midir? diye sordum.
cevap verdi:
Bana Harise' nin hadisini sylediler. Hz. Peygamber ona, sabah-
diye sordu. O da "Gerek m'min olarak dedi.
Hz. Peygamber: dikkat et, nk her bir hakikati
senin hakikati nedir?" dedi. Bunun zerine Harise "Ca-
dnyadan vazgeti, gndzmde susuz, gecemde uykusuz
Ben sanki Rabbimin sanki cennette birini ziyaret eden
cennetiikiere nazar ediyorum, sanki ben cehennemde
gryorum," dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber: "isabet ettin, devam
et; isabet ettin, devam et," dedi ve daha sonra: "Kim kalbini
kimseye bakmak isterse Harise'ye buyurdu. Daha
sonra Harise: "Ey Resul, bana olmam iin dua et," dedi.
Hz. Peygamber ona dua etti ve sonunda oldu.
22
21 Alimin srmesiyle ilgili olarak bk Dariml, "Mukaddime", 23.
22 Buhar!. "zekat'' 1. Mslim iman" 15. ''Fedailifs-sahabe" 150.
- ne oluyor da, m'min girmez, diyorlar? diye sordum.
cevap verdi:
- Cehenneme girenler tamamen iman
- Kafirio durumu nedir? dedim.
- Onlar o gn iman ederler, dedi.
- Bu olur? diye sordum. dedi:
- Allah Kur' an'da buyurur: "Onlar bizim grnce, biz
Allah' a Allah' a ortak reddettik. dediler. Onlarm.
grdklerinde iman etmeleri fayda vermez. "
23
Ebu Hanife (Allah rahmet etsin) dedi:
- Kim yere ldrrse, yahut ederse veya yol ke-
serse yahut facirlik eder yahut gnah veya zina ederse yahut da
iki ier olursa; bu gnahkar m'mindir, kafir Bu du-
rumda olanlar cehennemde azaba fakat
imanlan sebebiyle cehennemden
- edilecek hepsine inanan, fakat ve Musa peygamber
midir, midir? diyen kimse kafir olur. Keza kafir cennete mi, yoksa
cehenneme mi gider, bilmem, diyen kimse de: "Kafirler iin cehennem
onlar ldrlmezler ki lsnler..."
24
, "Onlar iin aza-

"Onlar iin azap

ayetlerinden kafir
olur.
- Said b. el-Mseyyeb'den bana gre, kafirleri mev-
kie indirmeyen onlar gibidir.
- eden fakat namaz oru tutmayan, bu arnellerio hi biri-
ni kimseyi iman diye sordum. Ebu Hanife
dedi:
23 M'min 40/84-85.
24 Fa 35/36.
25 Bruc 85/11.
26 Ali imran 3/5.
- Onun dilernesine Dilerse azap eder, dilerse rahmet
eder. Ve devam etti: herhangi bir inkar
etmeyen kimse m'mindir. Bana ilim ehlinden birinin haber
gre, Muaz b. Cebel zaman insanlar onun evresine
Bir gen ona, "Namaz oru tutan, beyti hacceden, Al-
lah yolunda cihadda bulunan, kle azad eden, veren ve fakat Al-
lah ve Resulnden eden kimse iin ne dersin?" diye sordu. Muaz:
"Onun iin dedi. O gen: "Namaz oru tutmayan
beyti haccetmeyen, vermeyen fakat Allah ve Resulne inanan
kimse iin ne dersin?" diye sorunca, Muaz b. Cebel: "Onun iin Allah'tan
umar, azaba da dedi. Bunun
zerine o gen: "Ey ile amel fayda ver-
gibi, iman ile beraber herhangi bir de zarar vermez. " dedi ve
ekip gitti. Muaz b. Cebel de "Bu vadide bu genten daha bilgitisi yok,"
dedi .
Ebu Hanife dedi:
- Mtecaviz kimselerle, kfrlerinden haddi tecavzlerinden
et. Adil zmre ve zalim sultanla beraber ol. Fakat mteca-
vizlerle beraber olma. Cemaat ehlinde fasit ve zalimler mevcut olsa bile,
iinde sana olacak salih insanlar da cemaat
zalimler ve mtecavizlerden ediyorsa, onlardan nk Al-
lah miydi? Hicret edeydiniz."
27
, "Ey m'min kul-
benim Ancak bana kulluk edin"
28

Ebu Hanife dedi:
- Bize onun da Mes' ud' dan rivayet
gre (Allah hepsinden olsun) Hz. Peygamber buyurdu: ' Bir
yerde ma'siyetler zuhur edip onu gcn yetmezse, oradan
yere git, orada Rabbine kulluk et." Ebu Hanife devam etti:
Bana ilim ehlinden birinin Hz. Peygamber' in birisinden ver-
habere gre, Hz. Peygamber "Fitneden yeri fitne-
den bir yere giden kimse iin Allah ecri yazar. "
29
buyurdu.
27 Nisa 4/97
28 Ankebut 29/56.
29 Buhari 'iman 12. Mace " Fiten'' 16.
Ebu Hanife dedi:
Bilmiyorum, Rabbim semacia yoksa arzda diyen kimse kafir
olur. Keza "Allah zerindedir" diyen de; "Bilmiyorum, semada
yoksa arzda diyen de byledir.
Allah'a dua ederken ynelinir, nk
rububiyet ve uluhiyet ile ilgisi yoktur. Nitekim hadiste rivayet edilir:
Bir adam Hz. Peygamber'e siyah bir cariye getirdi ve benim zerime m' min
bir kle azad etmek vacip oldu. Bu kafi midir? diye sordu. Hz. Peygamber de
cariyeye "Sen m'min misin?" diye sordu. Cariyede "Evet," diye cevap verdi.
Hz. Peygamber "Allah nerede?" diye sorunca, cariye semaya etti. Bunun
zerine Peygamberi miz: "Bu cari ye m'mindir, azat et. " buyurdu.
30
Ebu Hanife dedi:
"Kabir bilmem" diyen kimse, helake Cehmiyye'dendir.
nk o; "Biz defa

-ki bura-
da kabir ve "Zalimler, bundan azaba

-Yani kabir inkar et-
olur. "Ben ayete fakat tefsir ve te'viline
rum." derse kafir olur. nk Kur' an' da, te'vili tenzilinin olan ayetler
bunu inkar ederse kafir olur.
Ebu Hanife dedi:
Bana bir zat, el-Minhal b. Amr'dan, o da Abbas'tan rivayet etti: Hz.
Peygamber: "Benim mmetimin en ben cennette
diyenlerdir. "
33
buyurdu. Ebu Zbyan'dan bana rivayet edildi-
gre, Hz. Peygamber: " mmetimden mteelli vay haline, "
buyurdu. Mteellinin kim sorulunca: "Onlar, filan kimse cennet-
te, filan kimse de cehennemdedir, diyenlerdir. "
34
buyurdu, Bana Nafi'nin
ona da mer'in gre, Hz. Peygamber buyurdu:
"Allah gn hkmedinceye kadar, mmetimin cen-
nette veya cehennemde sylemeyin iz. Bana Eban, ona da
30 Mslim "Mesacid" . 33, Ebu Davud "salat" 167.
31 Tevbe 9/ 101.
32 Tur 52/47.
33 Bu rivayelin
34 Buhari "Sulh " lO.
35 Bu hadisler belirtilen
EL-FlKHU'L - EBSAT 45
el-Hasen'in rivayet gre Hz. Peygamber: "Allah buyuruyor:
ben gn hkmedip, yerlerine gnderme-
den, siz cennet veya cehenneme gndermeyin."
36
dedi.
Bana katilden ve onun namaz bahsedin, dedim,
EbO Hanife:
Her takva sahibi ve gnahkar kimsenin namaz caizdir.
Senin ecrin sana, da onun kendisine aittir, dedi.
ile ve onlardan bir alan-
lardan bahsedin, dedim.
Onlar zmrelerdir, hepsi de cehennemdedir, dedi. Ve devam
etti: Ebu Hreyre Hz. Peygamberin nakletti:
iki benim mmetim de ay-
En byk cemaat tesinde hepsi

Bana Hammad,
o da Mes'ud' dan rivayet gre Hz. Peygamber
"Kim kt bir ihdas ederse helak olur,
bid'at de cehennemdedir."
38
Bize
Meymun' un, ona da haber gre Hz. Peygamber' e
gelen birisi: "Ey Allah elisi , bana dedi. Peygamberimiz defa,
"Git, Kur'an buyurdu. Drdnc da: "Hak,
den de de gelse kabul et. Kur' an' onun
tarafa ynel. ''
39
buyurdu.
Bize Hammad, ona da haber gre, Mes'ud:
hesiz en sonradan ortaya Her ihdas edilen bid'at;
her b id' at, dalalet, her dalalet de cehennemdedir." derdi. Allah Kur' Kerim' de
"Ona hak yoldan uzak ktlkten il-
ham ile "
4
Keza, Allah Musa'ya: "Biz senden sonra kavmini imtihana
k Samiri de "
41

36 Belirtilen
37 Tirmizi 18, Mace "Fiten" 17, 18, 19, Ebu Davud "Snne" 1.
38 Buhari 5, 6.
39 Ebu Davud Hanbel Snen V, 386.
40 91/8.
41 Taha 20/85.
ALLAH'IN BABI
- Allah bir fakat bir
halde diye sordum:
- Evet, dedi.
- Bu olur? diye sordum.
- Allah kafire mslman fakat kafir iin ya-
Kafir iin kfr fakat kafire kfr halde
diye cevap verdi.
- Allah, bir olur mu? diye sordum.
- Evet, nafile ibadetler buna misaldir. dedi.
- Allah bir halde ondan durumu olur mu? diye
sordum.
- dedi.
- Niin?diye sordum.
- nk Allah her olur, dedi.
- Allah hususlardan yoksa hu-
suslardan azaba eker? diye sordum.
- Allah iin azaba eker. Onlara; kfr, masiyet
ve konularda azap eder, dedi.
- Allah onlara, iin mi, yoksa iin mi azap eder? diye
sordum.
- Allah onlar iin azap eder. nk Allah asi
iin masiyeti, kafir iin kfr halde, kfr ve masiyet
dedi.
- Allah. onlara sonra onlar iin kfr midir? diye
sordum.
- Evet, dedi.
- dilemesi emrini mi yoksa emri mi dilernesini
diye sordum.
EL-F!KHU'L - EBSAT 47
- dilemesi emrini dedi.
- dilemesi onun midir? diye sordum.
Dilemesi. ve husustataat ile amel eden kimse iin,
amel kimse onun dile-
mesi ile olur, fakat onun olmaz. Ona masiyet
olur. Masiyet ise dedi.
olan konuda Allah azaba eker mi? diye sordum.
- Alla h, kfrde n azaba eker. Fakat
terketmeleri ve masiyet onlardan intikam
azap etmeye dedi.
- Allah, m' minler iin kfr midir? diye sordum.
fakat m'minler iin Keza kafirler iin kfr, zina
edenler iin edenler iin ilim iin ilmi,
sahipleri iin de Alla h, katirieri yaratmadan nce
kafirler ve dedi.
42
- Allah katirleri ,
diye sordum.
- Allah kafideri yaratmaya azaba dedi.
Allah, kfr yaratmaya halde kfrlerinden
azab eker. Fakat bizatihi kfre yoktur, dedi.
Allah iin kfre yoktur."
43
halde olur da
kfr yaratmaya olur? diye sordum. cevap verdi:
- Allah onlar diler, fakat olmaz.
Niin?
nk Allah yaratmaya var, fakat
kendisine yoktur. Keza Allah, ikiyi ve domuzu
yara tmaya halde kendilerine yoktur.
42 ezelde dilemesi kfr ve dalaleti , kulun muhtar olarak onu iin-
dir. Bu ifadeden kulun mcber
43 Zmer 39/7.
- Niin?
- Allah ikinin kendisine gsterse idi, onu ien
olurdu. Fakat onun ikiye ve kfre, ve fiilierine yoktur.
Fakat bizzat Hz. Muhammed' e
- Yahudiler, eli

diyorlar. bu szne
var
- dedi.
ALLAH'IN KONUSUNDA BLM
O kimseye "Allah btn melekler gibi itaatkar yaratmak isteseydi,
buna kadir olur muydu? Bunu haber ver."' diye cevap
verirse, kendisini tavsif ile olur. Zira Al-
lah Kur' fm'da: zerine yegane O' dur."
45
, "O
kfrne olmaz. "
46
ve "O sizin zerinizden size azap kadirdir. "
47
"kadirdir. " derse "Allah itaat konusunda Cebrail gibi
dileseydi , buna muktedir olmaz de. derse kendi
szn ve ile olur.
"Kulun zina etmesi, iki imesi, namuslu insanlara dil izni ile
midir?" diye sylerse "Evet," denir. "O halde o kimseye niin had
tatbik edilir?" derse: terkolunmaz." denir. nk
o kimse klesini kesse, bu dilemesi ile olur, insanlar da o kimseyi k-
tlerler. klesini azad ederse, insanlar da onu
her ikisi de dilemesi ile vcuda gelir, o kimse bu fiilieri
dilemesi ile olur. Fakat kul dilemesi ile masiyet
kimsenin fiilinde ilahi ve fiilin yoktur. "Niin ona had tatbik
edilir?" sz, prensiplerine gre fasit bir sualdir. nk onlar bir ok
masiyetlerde de dilernesini kabul etmiyorlar. Ona, gre iki imek gibi
bir fiilin haricinde had gerekmiyor. Oysaki btn
dilemesi ile
44 Maide 5/64.
45 En' am 6/18.
46 Zmer 39/7.
47 En'am 6/65.
GNAH OLDUGU
BLM:
- bir kimse "gnah kimse kafirdir" , derse, onun szn
cevap nedir? diye, sordum. syledi:
- Ona cevap verilir: ''Yunus'u da an. Hani o fkelenerek git-
kendisini tazyik iinde niyaz
ederek, Senden ilah yoktur, seni tenzih ederim, ben zalimlerden
oldum, dedi. "
48
Buna gre o, zalim m'mindir, kafir ve
dir. Hz. Yusuf'un "Ey bizim
dile. Biz muhakkak suluyuz."
49
dediler. Bu
la onlar fakat kafir Yce Allah, Peygamberi
Hz. Muhammed' e ''Senin ve gelecek affetmesi
iin ... "
50
yerine "kfrn" Hz. Musa
ldrmesi gnah fakat kafir
o kimse "Ben m' minim," derse, Allah ve melek-
leri Peygamber'e salat ve selam ederler, ey m' minler, siz de ona salavat geti-
rin, ona selam getirin."
51
ayeti m' minsen
ona salavat getir, getirme," denir. Keza Allah buyurur: "Ey iman
edenler, cuma gn namaz nida zikrine

Muaz (r.a) dedi : Allah onun btn iyilik-
lerini iptal eder. Allah'a iman halde masiyet kimsenin affedilmesi
umulur, azap grmesinden de korkulur." Muaz'a soran kimse: iyilikleri
gre. iman etmek de ktlkleri daha ok giderir" Muaz da:
"Yemin ederim, bu adamdan daha ok hayret edilecek bir kimse grmedim,"
dedi. Ona sen mslman diye sordu. O da "bilmiyorum" dedi.
O kimseye "bilmiyorum," szn mu, diye sorulur.
derse syle: "Dnyada olan ahirette midir?"
"Evet," derse: "Kabir suale, kadere, ve Allah' tan ol-
iman ediyor musun?'' diye sor. "Evet" derse "Sen m' min misin?" diye
48 Enbiya 21!87.
49 Yusuf 12/97.
50 Feth 48/ 2.
51 Ahzab 33/56.
52 Cum' a 62/9.
sor. yine "bilmiyorum" derse. o zaman; bilmeyesin, anlamayasm, iflah
de.
- bir kimse cennet ve cehennem derse? diye sor-
dum.
- O kimseye de: Onlar bir yahut bir Oysaki, Allah
Kerim'de "Allah her

"Biz bir l ile

' Onlar sabah getirilecekler"
55
buyurmakta-
dedi.
- cennet ve cehennem fani derse? diye sordum.
- Ona Allah Kur'an'da cennetin nimetlerini "Kesilip tkenmeyen, yasak da
edilmeyen"
56
olarak vasfetmektedir, de.
Cennetlik ve cehennemlikler girdikten sonra cennet ve cehennem yok ola-
diyen kimse de orada ebedi inkar iin, kafir olur.
53
54
55
56
57
Ebu Hanife (r.a.) dedi:
- Allahu Taala ile tavsif edilemez. O' nun ve
keyfiyetsiz Snnet ve Cemaat Ehli'nin budur. Al-
lah gazap eder ve olur. Onun da
denemez. Biz onu, kendisini tavsif gibi tavsif ederiz. O birdir, hi
bir muhta kendisine hi bir
denk Hayy, kayyum, kadir, duyan, gren, bilen O'dur. O' nun
eli, elleri zerindedir, fakat eli gibi bir uzuv O
elierin O' nun yz yz gibi O btn
yzterin O'nun nefsi nefsi gibi Btn
nefislerin O'dur. ''Onun benzeri hi bir yoktur. Duyan ve
gren O'dur."
57
- Allah-u Taala nerededir, diye sorulursa? diye sordum,
- O kimseye: nce mekan yoktu, halbuki Allah Mahlu-
kattan hi biri yokken, ''nerede" mefhumu mevcut Allah
O her diye syle. ''Dileyen, olan ne
Zmer 39/62.
Kamer 54i49.
M'min 40/46
56/32.
42/11.
EL-FIKHU' L - EBSAT 51
ile diledi?" denilirse de. O kudretle kadir. ilimle alim, mlk ile
maliktir. mi diledi , takdir edip ilimle mi diledi?"
diye sorarsa: "Evet, " diye cevap ver.
iMAN BABI
yeri neresidir?" diye sorulursa onun ve yerinin kalp
fer' inin de cesette sylenir. "O
diye sorulursa, "Evet" de. "Parmak kesilince iman nereye gider?" diye
sorulursa: "kalbe" de.
"Allah bir talep eder mi?" diye sorarsa: onlar an-
cak Allah' tan isterler" de. kullar zerindeki nedir?" diye sylenirse:
"O'na kulluk etmeleri, hi bir ortak Bunu zaman
Allah'tan bekledikleri, affetmesi ve
Zira Allah, Kur' fm'da: sana bey' at ettiklerinde Allah m' minlerden
oldu"
58
ayeti Allah, m'minlerden olur. Allah gazap
eder.

ayeti tehdidini ifade eder. "Semud'a ge-
lince; biz onlara yolu fakat onlar hidayete tercih
ettiler. "
60
Yani onlara hidayeti ve demektir. "Dileyen
iman etsin, dileyen kafir olsun."
61
ayeti vald ifade eder. ''Ben cinleri de insan-
lan da ancak bana kulluk etsinler diye

-yani benim kabul
etsinler demektir- Fakat bu fiilierin hepsi;
ve hepsi takdiriyledir. Yce Allah buyu-
rur: Rabbin dileseydi , yeryzndeki hepsi de iman ederlerdi.
Sen niin m'min olsunlar diye zorlamak istiyorsun?"
63
, "Biz onlara
melekler ller onlarla her bir araya getirip onla-
nnde Allah dilemedike yine imana gelmezlerdi. "
04
, "Hibir
kimse izni iman edemez."
65
Rabbin dileseydi ,
bir tek mmet fakat onlar ihtilafta devam edecekler. Ancak Rabbinin
58 Feth 48/ 18.
59 Fussilet 41/ 40.
60 Fussilet 41/ 17.
61 Kehf 18/ 29
62 Zari yat 51/56.
63 Yunus 10/ 99.
64 En' am 6/ 111.
65 Yunus 10/100.
52 iMAM-l A'ZAM'!N ESERi
rahmet diledikleri Allah da bunun iin "
66
, "Ailah'a
kulluk edin, ekinin. Her kavimde hidayet kimseler ve
da

"Allah dilemedike siz dileyemezsiniz. "
68
Yfmi
Allah, takdiri ile dilemedike siz dileyemezsiniz. Hz, "Al-
lah bizi sizin dininizden sonra yine o dine dnersek, Allah'a iftira
oluruz. Onun iin dilemesi bizim sizin dininize dnmemize
ihtimal yoktur. Rabbimizin ilmi her Biz Allah'a tevekkl ettik.
Ey Rabbimiz kavmimizle bizim davada hkmet. Sen her
gsteren ve bildirenierin en

Hz. Nuh dedi:
"Allah sizin helak edilmenizi dilerse, benim size vermem ve iste-
mem size hibir fayda vermez. O Rabbinizdir,
Keza Yce
Allah buyurur: "0, andolsun ona (Yusuf a) niyet Rabbinin
grmese idi, oda onu Biz bylece ondan
ve giderdik. nk o bizim "
71
Keza
Allah buyurur: "Biz Sleyman' denedik. Onun zerine bir ceset
O da hemen Allah'a dnp

66 Hud 11/118-119.
67 Nahl 16/36.
68 insan 76/30.
69
Tekvir 81/29.
70 Hud 11134.
71 Yusuf 12/24.
72 Sad 38/34.
El -FIKHU'l -EKBER
Rahman veRahim olan
Tevhidin buna iman etmenin en yolu Udur: Allah'a, meleklerine,
peygamberlerine, ldkten sonra dirilmeye, kadere, ve
rin Allah' tan hesap, mizan, cennet ve cehenneme
hepsi de demek gerekir.
Yce Allah, ynyle ynyle birdir. O,
ve O'na hibir ey denk O hi bi-
rine benzemez. isimleri, zat! ve fiili daima var olmu ve var
zati hayat, kudret, ilim, semi, basar ve irade Fiili
ise, tahlik (yaratma), terzik verme), ina (yapma), ibda (rneksiz
yaratma) ve sun' (san'atla yaratma) ve fiili
Allah, ve isimleri ile var ve var O'nun isim ve
hibiri sonradan olma O ilmiyle daima bilir, ilim O'nun ezelde
O kudretiyle daima kadirdir, kudret O' nun ezelde Kelam ile
ketarn O'nun ezelde ile daima yaratmak
O'nun ezelde Fiili ile daima faildir, fiil O'nun ezelde Mef'ul
ey), mahlO.ktur. Yce fiili ise mahlO.k ezel-
deki mah!O.k ve sonradan olma
ve sonradan syleyen, yahut tereddt veya phe eden kimse Yce
Allah' inkar etmi olur.
Kerim, olup, mushaflarda kalplerde mah-
fuz, dil ile okunur ve Hz. Peygamber'e indirilmitir. Bizim Kerlm'i te-
laffuzumuz, ve mahlO.ktur fakat Kur' an mahlO.k
Kur'an'da Musa ve peygamberlerden, Firavun ve iblisten
naklen haberlerin hepsi Allah onlardan haber vermektedir.
mahlO.k fakat ve
mahlO.ktur. Kur'an ise olup, kadim ve ezelldir.
54 iMAM-l A'ZAM'!N ESERi
Allah bir fakat gibi O'nun cisim,
cevher, araz, had, ve ortaktan O'nun Kur'an' da gibi eli
(yed), yz (vech) ve nefsi (nefs) Kur'an' da gibi el, yz
ve nefs gibi keyfiyetsiz O'nun eli, kudreti veya nimetidir deni-
lemez. Zira bu takdirde iptal olur. Bu, Kaderiyye ve Mutezile'nin g-
O'nun elinin, keyfiyetsiz gibi, ve da keyfiyetsiz
iki
Allah, bir Allah, nce, ezelde
biliyordu. O, takdir eden ve dilemesi, ilmi,
takdiri ve Levh-i olmadan, dnya ve ahirette hibir vaki
olmaz. Ancak onun Levh-i hkm olarak olarak
Kaza, kader ve dilemek, O' nun bilinerneyen
Allah, yok halinde yok olarak bilir, onun zaman
bilir. Var halinde var olarak bilir, onun
bilir, Allah ilmi yahut yeni bir bilgi ayak-
ta ayakta durumda oturma durumunda oturan
olarak bilir, bilginin ve mahluklarda olur.
"Allah Musa'ya hitap etti."
1
ayetinde gibi, Musa
ki Allah, Musa ile nce de, kelam
ile Yce Allah yaratmadan da ezelde idi. Allah, Musa'ya
hitap ezelde olan ile O'nun hepsi,
O bilir, fakat bizim gibi O
kadirdir, fakat bizim gcmzn gibi O grr, fakat bizim grmemiz
gibi O fakat bizim gibi O fakat bizim
gibi Biz uzuvlar ve harflerle Oysaki Allah, uzuvsuz ve
harfsiz Harfler fakat
Allah kfr ve imandan hali olarak sonra onlara hitap
ederek ve Kafir olan; kendi fiili , inkar ve reddet-
ve kesmesiyle kfre eden de kendi fiili ,
tasdiki ve Allah' lutfu ve ile iman
Allah Adem'in neslini, sulbnden insan onlara
hitap emredip, kfr Onlar da onun Rab
ikrar Bu, onlar bu zerine Bun-
dan sonra kfre sapan, bu olur. ve tasdik eden de
sebat ve olur.
1 Nisa 4/164.
EL - FIKHU'L - EKBER 55
Alla h, hi birini iman veya kfre m'min veya
kafir olarak Fakat olarak ve kfr
fiili eriyle ilgilidir. Allah, kfre kfr kafir olarak bilir. O
kimse daha sonra iman ederse, halinde m'min olarak bilir, ilmi ve
onu sever.
hareket ve skun gibi btn fiilieri hakikaten kendi kesbleridir. On-
ise Yce hepsi dilemesi, ilmi, hkm ve
kaderi ile olur.
hepsi, emri. muhabbeti, ilmi, dilemesi, ve tak-
diri ile vacip Masiyederin hepsi de ilmi, takdiri ve
dilemesi ile olmakla beraber, ve emri
Peygamberlerin hepsi de (salat ve selam olsun) kk, byk gnah, kfr
ve irkin hallerden mnezzehtirler. Fakat srme ve vaki
tur. Hz. Muhammed, sevgili kulu, resul, nebisi, tertemiz kulu-
dur. O hi bir zaman putlara gz kapayacak bir an bile Allah'a
ortak O, kk byk hi bir gnah
Peygamberlerden sonra en faziletlisi, Ebu Bekir son-
ra mer el-Faruk, sonra Osman b. Affan Zu' n-nureyn, daha sonra Aliyyu'l-
Allah hepsinden' olsun. Onlar zere olan,
luktan ibadet ehli kimselerdir. Hepsine sevgi ve Hz.
Peygamberin hepsini de sadece
Bir helal byk gnahlardan birini
ile kafir Bu durumdaki bir kimseden iman (m' min) ismini
ona gerek anlamda m' min deriz. Bir m' minin kafir olmamakla bera-
ber gnahkar caizdir.
Gnahlar, m' mine zarar vermez demeyiz. Keza gnah kimse
Cehennem'e girmez de demeyiz. Dnyadan m' min olarak kimse.
da olsa Cehennem'de ebedl demeyiz.
Mrcie' nin gibi, iyiliklerimiz makbul , ktlklerimiz de
demeyiz. Fakat kim btn uygun, mfsit uzak amel ve
onu kfr ve dinden dnme gibi ve dnyadan m' min
olarak Allah onun arnelini zayi etmez, bilakis kabul eder ve
ondan sevap verir, deriz.
Allah'a ortak ve kfr byk ve kk gnah fakat
tevbe etmeden m'min olarak len kimsenin durumu dilernesine
Dilerse ona cehennemde azap eder, dilerse affeder ve hi azaba
Herhangi bir arnele riya zaman, o arnelin ecrini yok eder. Keza ucb
(kendi arnelini stn grmek) de byledir.
Peygamberlerin mucizeleri ve veliterin kerametleri Ancak, haberlerde
zere iblis, firavun ve deccal gibi Allah ait olan,
kadar vukua ve gelecek hallerine mucize de, keramet de demeyiz.
Bu, hacetlerini yerine getirmedir. Zira, Allah,
derece derece cezaya ekmek ve sonunda ye-
rine getirir. Onlar da buna aldanarak ve kfrde haddi
hepsi de caiz ve mmkndr.
Yce Allah, yaratmadan nce de nce de
verici idi. Allah, ahirette grlecektir. M'minler cennette, bir
mesafe ve keyfiyetsiz olarak gzleriyle greceklerdir.
iman, dil ile ikrar, kalp ile tasdiktir. Gkte ve yerde iman
edilmesi gereken ynnden artmaz ve eksilmez, fakat yakin ve tasdik y-
nnden artar ve eksilir. M'minler, iman ve tevhid hususunda birbirlerine msa-
vidirler. Fakat amel birbirlerinden emirlerine
teslim olmak ve itaat etmek demektir. Lugat itibariyle iman ve islam
fark Fakat iman, da islam olmaz. ikisi de bir
yin ii ve gibidirler. Din ise; iman, islam ve hepsine birden verilen
isimdir.
Biz, Yce kendisini tavsif btn gerek ola-
rak biliriz. Hibir kimse Allah'a, O' nun ibadet et-
meye kadir Fakat insan ancak Resulnn
lde Allah'a ibadet eder.
Btn m'minler; marifet, yakin, tevekkl, muhabbet, korku, mit ve
iman konusunda birbirlerine msavidirler. Bu konuda husus-
larda birbirlerinden
Yce Allah, adildir, kulun ltfuyia
kat kat verir. Kulunu, adaletinin olarak gnahtan
Keza kendisinden bir ltuf olarak da.
EL - F!KHU'L - EKBER 57
Peygamberlerin (salat ve selam olsun) Peygamberimizin (s.a.)
gnahkar m'minler ve onlardan byk gnah
olanlar iin hak ve sabittir.
gn arnelierin mizanla hususu Hz. Peygamber'in
gn arasmda iyilikler ve hesap-
takdirde ktlklerin hak ve
caizdir.
Cennet ve Cehennem halen ebeciiyen de fani
Huriler ebeciiyen lmezler. Yce da, da ebedidir.
Allah kendisinin bir lutfu olarak hidayete de ada-
letinin olarak
ise, onu muvaffak yar-
kesmesidir. Bu, adaleti Keza, is-
sebebiyle da adaleti
m'min kuldan ve cebirle dememiz
Fakat kul terkederse, da onun deriz.
Kabirde Mnker ve Nekir' in sualleri Kabirde ruhun cesede iade edil-
mesi Btn kafider ve asi m' minler iinkabir ve
Alimlerin, Farsa (Arapa'dan bir dille) sylemeleri
caizdir. Fakat yed=el kelimesi , olarak Farsa sylenemez. Fakat
Farsa olarak Ruyi Hda=Ailah' m yz demek caizdir. kula
ve mesafenin uzunluk ve ile kulun keramet ve zilleti
olan kul, Allah'a keyfiyetsiz olarak asi kul ise keyfi-
yetsiz olarak Allah' tan uzak olur. ve ynelmek, yalvaran kula
racidir. Keza cennette ve huzurunda bulunmak da keyfiyetsiz

Kerim, Resulne (s.a.) olup, mushaflarda
Ketarn Kur' an ayetlerinin hepsi de fazilet ve byklk
birbirine msavidir. Fakat zikir ve zikredilen fazileti bahis konusudur.
Ayet' l-Krsi buna misaldir. Burada zikredilen azameti ve
Bu ayette hem zikir, hem de zikredilenin fazileti olarak iki fazilet bir
araya Bir ise sadece zikir fazileti Kafirlerin
da gibi. Bu ayetlerde zikredilenin bir fazileti yoktur, nk zikredilenler
kafirlerdir. Keza isim ve hepsi de azarnet ve fazilette msavi-
dir, yoktur.
Hz. Peygamber' in anne ve gelmeden nce ldler.
Tahir ve Allah Resulnn Rukiyye, Zeynep ve mm
Glsm de idiler,
tevhid ilminin inceliklerinden herhangi birinde glkle
sorup bir alim buluncaya kadar, Allah olan ne ise,
ona gerekir. Byle bir kimseyi bulmakta gecikmesi caiz
Bu hususta tereddt edilerek beklemek mazur grlmez. tereddt ederek
beklerse, kafir olur.
Mirac haberi Onu reddeden bir bid'ati olur. Deccal'in, ye' cc
ve me' cc'n ortaya Hz. gkten in-
mesi ve sahih haberlerde bildirilen alametlerinin hepsi de
Yce Allah, yola hidayet eder.
EB HANiFE'NiN
OSMAN EL - BETii'YE YAZDIGI
Hamd alemierin Rabbi' ne, salat ve selam Efendimiz Hz. Muhammed'in b-
tn al ve olsun.
Husamu'd-din b. el-Huseyn b. el-Haccac
Muhammed b. Muhammed el-Buharl'den; o, Muhammed b.
Abd's-Settar el-Kerderl'den; o, Burhanddin Ebi'I-Hasan Ali b. Ebi Bekr b.
Abdi' I-Ceiii el-Merginanl'den; o, Ziyauddin Muhammed b. ei-Huseyn b.
o, Alaeddin Ebi Bekr Muhammed b. Ahmed es-Semerkandl' den;
o, Ebu' l -Muln Meymun b. Muhammed el-Mekhull en-Nesefl' den; o, Ebu Zeke-
riyya Yahya b. Mutarrif el-Belhl' den; o, Ebu Salih Muhammed b. el-Huseyn
es-Semerkandl'den; o, Ebu Said Muhammed b. Ebi Bekr el-Bstl"den; o, Ebu'I-
Hasen Ali b. Ahmed el-Farisl'den; o, fakih Nusayr b. Yahya'dan; o, Ebu Abdul-
lah Muhammed b. Semaa et-Temlml'den; o, Ebu b.
el-Ensarl'den, o da Azam Ebu Hanife'den (Allah hepsinden olsun)
rivayet gre, Ebu Hanife dedi:
Rahman ve Rahlm Olan
Ebu Hanife'den Osman ei-Bett'i'ye. Sana selam olsun. Ben kendisinden
ka ilah olmayan Allah' a harndederim.
imdi; ben sana Allah'a ve takva tavsiye ederim. Allah hesaba ekici
ve olarak kafidir. Mektubun bana nasi-
hatinierini Bu konuda gayretin Durum bizim iin
de Benim "dalalette m' min'' bunun sana
ve seni, ve nasihat hususunda bana mektup yazmaya sev-
belirtiyorsun. Oysa ben yemin ederim ki, uzak bir
bir kimse iin. hibir mazeret bahis konusu olamaz. ihdas
ettikleri ve kendiliklerinden ortaya hidayete
Aslolan, Kerim' in ve Hz. Peygamberin davet insanlar
tefrika ortaya devreye kadar, Hz. Peygamber' in yap-
makta devam edegeldikleri Bundan ile amel edenler bid' ati
ve kendiliklerinden ihdas edicilerdir. Sana mektubu anla ve
daki senin zihnine kt
kork Allah bizi ve seni korusun. O'ndan bizim ve senin iin rahmetiyle
muvaffakiyeder diler, deriz:
Allahu Taala, Hz. Muhammed' i gndermeden nce, insanlar Allah' a
ma durumunda idiler, Allah Hz. Muhammed\ iin
gnderdi. O da, Allah'tan ilah O'nun bir ve
ve Allah' tan gelen her kabul etmeye
giren kimse m'min, uzak, ve hrmete ms-
hak ve hrmetine sahip oldu. Hz. Peygamber' in daveti
terkeden; kafir, imandan uzak ve ve helal Byleleri iin
ya mslman olmalan yahut da ldrlmeleri bir kabul edilmez. Fa-
kat cizye dinlerinde serbest ynnde kitap ehli olan-
lar iin hkm, bunun haricindedir. Daha sonra iman ve tasdik edenler
iin farizalar nazil oldu. Sonra o imanla birlikte de amel oldu.
Bunun iin Allah Kerim' de edip, salih amel .. "\ "Kim
Allah'a iman eder ve salih amel .. "
2
buyurur. Bu ayetlerin birok benzer-
leri Kur'an' da mevcuttur. Buna gre arneli tasdiki olmaz,
amel olmadan da tasdik mevcut olur. Arneli terkeden kimse, arneli terkinden
tasdiki iman ismi ve hrmetinden de olurdu.
Oysaki zayi edenler, sadece tasdiki zayi etmelerinden iman isminden,
hak ve hrmetinden eski halleri olan avdet olurlar.
Keza, tasdik konusunda birbirinden birbirinden
az yahut da ok tasdik edici fakat bunun amel konusunda
birbirinden durumu da, tasdik ve arnelin
ortaya terettb eden farizalar Sema ehli ile pey-
gamberlerin dini Bunun iin Allah "0, size, dinden Nuh' a
sana Musa' ya ve isa'ya dini tutun
ve onda diye, kanun "
3
buyurur.
1 Bakara 2/25, 82, 277.
2 Tegabn 64/7, Talak65/ ll .
3 42/13.
EB HANiFE' NiN OSMAN EL- BETii'YE YAZDIGI RiSALE 61
Bil ki, ve Resullerini tasdik etmekten olan hidayet, farz
arnellerdeki hidayet gibi Bunu anlamak sana niin g geliyor? Hal-
buki sen o kimseyi, tasdiki gibi m' min;
bir tr de cahil olarak isimlendiriyorsun.
Cahil olan Allah ve Resuln bilmekten
kimse, m' min halde bilmekten sa-
pan kimse gibi olur mu? Allahu bildirirken buyurur. ' Allah,
diye size Allah her bilir"
4
,
biri unutursa ona
5
" Musa dedi ki: Ben o
henz yolu grmeyecek halde iken

Yani cehaletle
demektir. Bu hususun kabul edilmesinde, ve Hz. Peygamberin
snnetindeki delillerin senin gibi bir kimseye zor gelmeyecek ka-
dar ve Sen; zalim m'min, gnahkar m'min, asi m'min ve
m'min demiyor musun? hususunda hidayete olan kimse,
zulm ve hata konuda yolu olur mu? Yahut hak konusun-
daki hatadan delalette olur mu? Hz. Yakub'un "Sen
eski dalaletindesin"
7
bu ifadeleri ile "sen eski kfrndesin. "
kasdettiklerini zannediyor musun? Allah, seni byle anlamaktan koru-
sun, zira sen bilen bir kimsesin.
Bil ki ; durum, senin bize gibi , insanlar farizalardan nce tasdik ehli
idiler, daha sonra farizalar geldi olursa, tasdik ehlinin tasdik ismine hak
ancak arnellerle mkellef mmkn olurdu. Bun-
dan nce dinlerini ve senin ne bana
O takdirde onlar, tasdik edici durumuna, arnellerle mkellef
zaman hak m' min mslman-
hkmlerinin ve hrmetinin icra iddia edersen,
olursun. Bu konuda isabet iin ben de sana mektup
kafir sylersen, bid' ati olup, Hz. Peygamber ve
Kur' an'a muhalefet olursun. Ehli bid' atten, reddedenterin szlerini
ka bul eder, onun ne kafir ne de m'min sylersen, bil ki bu
bid'at olup, Hz. Peygamber ve bir muhalefet eder.
Hz. Ali ve Hz. mer, m'minlerin emiri ismiyle Ashap m'min-
lerin emiri diye isimlendirirken, btn farizalarda itaatkar emiri
4 Maide 5/175.
5 Bakara 2/282.
6 26/20.
7 Yusuf 12/95.
Hz. Ali kendisiyle harbeden ehlini.
"m'minler" olarak Hz. Ali kendileriyle harbederken, onlar
dikleri arnelde hidayeti Hz. Peygamberin birbiriyle sa-
zmrelerin, her ikisi de fiilierinde hak ve hidayete
zmre ismi sana gre nedir? Allah'a yemin ede-
rim ki ehlinin adam ldrmekten, hele Hz. Peygamberin
dkmekten daha byk bir gnah bilmiyorum. iki
zmrenin sana gre isimleri nedir? Her ikisi de zamanda isabetli
her ikisinin de isabetli sylersen, o takdirde bid'at olursun.
Her ikisi de isabetsizdir, dersen yine bid'ati olursun. ikisinden biri hidayet
zeredir, dersen durumu nedir? Allah bilir dersen, isabet olur-
sun. Sana bu hususu anlamaya
Bil ki; benim ehli m'mindir. terkettikleri her-
hangi bir farizadan imandan kabul etmem. imanla birlikte b-
tn Allah'a itaat eden kimse, bize gre cennet ehlidir.
ve arneli terkeden kimse ise, kafir ve cehennemliktir. halde,
terkeden kimse, gnahkar m'mindir. Onun azap grmesi
yahut affedilmesi dilernesine Allah ona azap ederse, g-
nah azap eder, buyurursa, affeder. Ben
Hz. Peygamber'in bizden nce geen ihtilaflar iin, "Allah en
iyisini bilir" diyorum. ehli iin senin de bundan zan-
netmem. nk bu Allah Resulnn snnet ve hamillerinin
meselesidir. Ata b. Ebi Rebah da bu idi. Biz onun iin de, bu
hususun Hz. Peygamberin meselesi belirtiyoruz.
Nafi de bu idi, fakat o, bu hususta ibnu mer'den Salim b. Said
b. Cbeyr de, bunun Hz. Peygamber'in meselesi
tir. Nafi, Abdullah b. mer'in de byle iddia
etti. Keza Abdulkerim' in Tavus'dan, onun da Abbas' tan gre,
onun de bu yndedir. Hz. Ali ' nin yazarken.
iki zmrenin ikisini de, m'min olarak bana
senden haber getiren mer b. Abdulaziz' in de bu
daha sonra "Bu konuda bana bir kitap diyerek bunu
na bunun da
bunu rivayet ettiler. Bu durum ise mslmanlarca kabul grd.
Bil ki ; ve insanlara en fazi letiisi snnettir. Senin
iin olan, snneti gereken ehil kimseleri bilme ndir.
EB HANiFE'NiN OSMAN EL- BETTi'YE YAZDIGI RiSALE 63
mrcie meselesine gelince: Bid'at ehli hak ve syleyen
kimseleri bu isimle isimlendirirse, syleyenierin bunda ne
Oysaki byle isimlendirilenler, adaletli ve snnet ehli kimselerdir. Mrcie ismini
de ancak onlara olan kimseler Yemin ederim ki. insanlan
hakka onlar da bu konuda sana tabi olsalar, daha sonra da sen
ktlklerle tavsif etsen, bu hakka zarar vermez. Onlar byle yaparlarsa, buna
bid'at denir. Bu durum, hakikat ehlinden hususlara, ve kusur
getirir mi?
mektubun ve
hususlarda, cevaplar verirdim. Senin iin olan veya bid' atilerin
sana konular olursa , bana bildir. sana o konularda cevap
veririm. Senin ve benim iin hayra vesile olacak hususlarda asla kusur etmem.
Kendisinden dilenen, ancak Selam iletmek ve ihtiya iin mek-
tup ihmal etme. Allah bize. iyi bir ve temiz bir hayat nasib etsin.
rahmet ve bereketi senin zerine olsun.
Allah' a hamdolsun. Hak, Efendimiz Hz. Muhammed' e, onun ya-
ve hepsine salat ve selam eylesin.
EB HANiFE'NiN VASiYYETi
Rahman veRahim olan
dil ile ikrar. kalp ile tasdiktir. Sadece ikrar iman olmaz. nk sadece
ikrar iman btn m'min gerekirdi. Keza sadece
tasdik de iman olmaz. sadece tasdik lman btn kitap ehlinin
m(/min gerekirdi. Zira Allah; "Allah eder ki ,

ve "Kendilerine kitap kimseler Peygamber'i
gibi "
2

artmaz ve eksilmez. nk, ancak kfrn
la; eksitmesi de kfrn tasavvur olunabilir. Bir durumda
m'min ve mmkn olur? M'min gerekten iman eden, kafir
de gerekten inkar eden kimsedir. olmaz. Zira Yce Allah "On-
lar gerekten m'minlerdir. ve "Onlar gerekten kafirlerdir. "
4
buyur-
Hz. Muhammed'in mmetinden asi olan kimselerin hepsi gerekten
m'min olup, kafir
Mnafikun 63/ 1.
2 Bakara 2/146.
3 Enfa18/4.
4 Nisa. 4/ 151.
Amel imandan iman da arnelden eylerdir. M'minin bir ok
zaman arnellerden muaf bunun delilidir. Bu halinde
m' minden sylenemez. Adet gren bir namazdan mu-
Bu durumda. ondan yahut terkedilmesinin
sylemek caiz o kimseye ''orucu terket sonra da
kaza et" Fakat sonra kaza et" denilmesi caiz
Fakirin zekat vermesi gerekmez, demek caizdir. Fa kat fakirin iman etmesi ge-
rekmez, demek caiz
ve errin takdiri bir kimse ve errin takdirinin
Allah'tan sylerse, o kimse inkar ve tevhid inan-
iptal olur.
Am eller; fariza, fazilet ve masiyet olmak zere Farizalar,
e mri , dilemesi, muhabbeti , kudreti, ilmi , muvaffak
ve Levh-i iledir. Fazilet (farz o lmayan
ameller) emri neticesi olan amel yle farlza
olurdu. Fakat fazilet olan am eller Allah' dilemesi , muhabbeti , ka-
deri, hkm, ilmi , muvaffak ve Levh-i
neti cesid ir. Ma'siyet olan amel emri neticesi
fakat muhabbeti, ve muvaffak dilemesi,
takdiri , il mi ve Levh-i yaz-
iledir.
zerine istiva ve Muhta olmak-
ve muhafaza eder. Allah muhta
gibi, alemi icad ve tedbire kadir Oturmak ve karar muhta
nce nerede sorusu ortaya
Yce Allah bundan mnezze htir.
Kur'an, Allah-u mahluk olmayan vahyi , tenzili , ilahi
olmayan, da kelam O,
mushaflarda olup dille okunur, kalplerde yer muhafaza edi-
lir. Mrekkep. ve he psi mahluktur. Zira bunlar fii lieri
sonucudur. Fakat harfl er. kelimeler,
anlama ma naya de la let eden
dir. kaim olup, bu delalet edici eylerle a nla-
EB HAt'liFE'NiN VASiYYETi 67
mahluk syleyen kimse kafir olur. Allahu
Tealadaima kendisine ibadet edilen mabuddur. ise kendisinden
okunan, ve
Peygamberimiz Hz. Muhammed'den sonra bu mmetin en faziletiisi Ebu
Bekr sonra mer, sonra Osman, sonra da Ali' dir (Allah hepsinden
olsun) . nce iman edenler, herkesi geenlerdir. Allah'a
olanlar Onlar naim cennetlerindedir."
5
ayeti bu hususu ifade
eder. olan herkes daha faziletlidir. her m'min ve muttaki sever,
edenler ve kt kimselerdir. Kullar amelleri , ve marifetleri
ile mahlukturlar. Fail mahluk olunca onun fiilierinin evleviyetle mahluk
gerekir.
Allahu Taala aciz ve gleri Onla-
ve "Sizi yaratan, sonra besleyen, sonra sizi
ldren, sonra dirilten

ayeti ne gre Allahu Helal
kazan ve helalinden mal biriktirmek helaldir. Haramdan mal biriktirmek ise
samimi olan m'min, kfrn-
de direnen kafir ve sebat eden iki yzl Allahu
Tealam' mine ameli, kafire da farz "Ey in-
sanlar; Rabbinizden korkun"
7
ayetinde ey m' minler, Allah'a itaat edin,
ey kafirler; Allah'a iman edin, ey ve samimi olun,

(kulun fiili iin gerekli g) fiilden nce de sonra da ancak fiille
beraberdir. istitaat fiilden nce kul Allah'tan ms-
olurdu. Bu ise olan Sizler ise

ayetine muhalif olurdu. fiilden sonra fiilin takat ve
meydana gelmesini iin
Mestler zerine meshetmek varid olan hadise gre caiz olup; mukim iin bir
gn bir gece. yolcu iin gn gecedir. Hadis, mtevatire iin
inkar edenin kfrnden korkulur. Sefer halinde ve oru
tutmamak "Sefere zaman beis
5 56!10.
6 Rum 30/40.
7 Hac. 22'1.
8 Muhammed 47/38.
yoktur. "
9
ve kim hasta olur veya seferde bulunurs a, tuta-
gnler sayasanca gnlerde oru tutar. "
10
ayetleri bu hususu
ifade etmektedir.
Allahu Teala Kalem"e Kalem de "Ne ya
Rabbi" Allah-u Taala da ona kadar olacak
yaz"
11
her defterlerde
Kk, byk her

ayeti bu hususu belirtmektedir.
kabi r Mnker ve Nekir suali Bu konuda ha-
disle r varid Cennet ve cehennem ve ehli iin
Alla h m' mi nler iin cenneti "Mttakiler iin

kafider
iin de cehennemi "Katirler iin

ayetlerinde
Allah cennet ve cehennemi sevap ve ceza iin
Mizan gn adalet terazilerini Hi bir
kimse, hi bir ay eti bunu ifade
eder. (ame l deft eri nil "Kitabma oku! Bu
gn senin nefsin kendi grmek i in kafidir. "
16
ayeti bunun
deli lidir.
Allah, nefisleri lmden sonra da elli bin sene t utan gnde; ceza,
sevap ve hakia nn iin diriltir. Allah kabiri erde bulunan-
diriltecektir. "
17
ayeti bu hususu belirtir. Cennet ehlinin, Allah u Taala'ya
keyfiyet, ve cihet olmadan mlaki olmala n Peygamberimiz'in
(Allah salat ve selam eylesin) byk gnah de, cennet ehli olan
her m' min iin Hz. Hz. Hatice'den sonra en faziletlisi,
m'minlerin annesi, zinadan uzak, Rafizller' in iftira ve iddialanndan berldir. Kim
ona zina isnadmda bulunursa, kendisi zina mahsuldr.
9 Nisa 4/101.
10 Bakara 2/ 184.
ll
12
bk. Ebu Davud, .. snne .. , 16, Tirmizi, "kader" 17. ibn Hanbel. Msned V 217. 218, 219.
Kamer. 54/52-53.
13 Ali imran 3/133.
14 Bakara 2/24.
15 Enbiya 21/47.
16 isra 17/13.
17 Hac 22/7.
EB 69
Cennet ehli cennet'te, cehennem ehli de cehennem' de ebedl kalacaklar-
Zira Allahu Tealam' minler iin "Onlar cennetliklerdir, orada ebedi
kalacaklardu. " HI kafirler iin de "Onlar cehennemliklerdir, orada ebedi
kalacaklardu. "
19

18 Bakara 2/39.
19 Bakara 2/217.

Imami-Azamin 5 Eseri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Imami-Azamin 5 Eseri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

iMAM-I A'ZAM'IN

"Ey iman edenler, size farz

"Ey iman edenler,

hadisini rivayet eden

girerken de, sabaha ererken de,

You might also like