Gjithka pr ndikimin e luhatjeve t kursit t kmbimit tek biznesi shqiptar.

Nga efektet negative te importuesit deri te

avantazhet pr eksportuesit. Sa pr qind e tregtis zhvillohet n euro dhe sa n dollar. Sa shpejt transmetohet n
mime mbimimi i valuts ndaj monedhs vendase

Euro po rritet me shpejtsi duke nxjerr zbuluar t gjitha bizneset q
importojn lnd t para apo produkte t gatshme nga vendet e
Bashkimit Europian. Kshillat e bankierve: Si duhet t mbroheni nga
rreziqet e kursit t kmbimit? Pse nuk gjejn prdorim kontratat e t
ardhmes
Luhatjet e kursit t kmbimit t lekut ndaj euros duket se po kthehen n
nj problem shqetsues pr biznesin n vend, sidomos pr at importues
nga vendet e Bashkimit Europian, q zn rreth 60% t totalit t
importeve pr 2010-n, apo dhe t gjith kredimarrsit n euro (q kan t
ardhura n valut). Mesatarja e kursit lek-euro pr muajt e par t 2010-s
ishte 140 lek, nga 132 lek n 2009-n dhe 138 n 2010-n (shiko grafikun
Ecuria e kursit t kmbimit t euros me lekun n vite). E ardhmja mbetet
srish e paparashikueshme, me kursit q po rritet nga dita n dit (shiko
grafikun pr ecurin e kursit n 2011) dhe ekspertt q presin q euro t
ngjitet n 145 lek apo deri n 150 lek. Krkesa e lart pr valut,
sidomos nga kompanit q realizojn transferim fitimi (t cilat sa vijn e
po shtohen n numr), nga njra an, dhe hyrja e m pak valute n vend nga ana tjetr (me rnien e remitancave),
tregon se vitet e mbara pa rrezik luhatjesh (periudha 2004-2008) tashm kan marr fund.
Koh m t qeta kan qen pr ata q kryejn tregti n dollar, ku sidomos pr importuesit e nafts dollari i dobt ka
amortizuar deri diku shtrenjtimin e nafts n tregjet ndrkombtare (shiko grafikun pr ecurin e dollarit).
Por, si mund t mbrohet biznesi nga luhatjet e shpeshta t kursit t kmbimit, sidomos pr euron?
Nj nga mjetet q prdoret n tregjet e zhvilluara pr tu mbrojtur ndaj lvizjeve t kursit, ose pr t fituar nprmjet
spekulimit, jan kontratat e kmbimit me afat ose forward, nj shrbim i cili ofrohet tashm nga nj sr bankash t
nivelit t dyt edhe n Shqipri.
Por, me gjith gatishmrin e bankave, rezulton se thuajse asnj biznes nuk i prdor ato.
Bankiert pohojn se biznesi shqiptar nuk ka kulturn dhe kshillimin e duhur pr t prdorur kto mjete q i
shrbejn mir t ardhurave t tyre.
Nga ana tjetr, biznesi nuk e mendon dy her kur prballet me rritje mimi, ia delegon gjithnj konsumatorit:
Siprmarrsit n Shqipri, nse vrejn rritje t kursit t kmbimit euro/lek, e reflektojn kt n mimin e
produkteve q ata tregtojn n Shqipri, thot Rigers Kristo, drejtor i Shitjeve, Thesari dhe Investimet n Raiffeisen
Bank.
Teknikisht, kontrata e kmbimit me afat sht nj marrveshje mes dy palve pr t kmbyer nj shum t caktuar t
nj monedhe n nj monedh tjetr, mbi bazn e nj norme kmbimi t paracaktuar dhe q i referohet nj date n t
ardhmen. Qllimi kryesor i nj kontrate forward sht mbrojtja nga luhatjet e padshiruara n kurset e kmbimit, n
nj koh t mpasshme.
Ekspertt e bankave thon se prfituesit m t shumt t ktyre kontratave duhet t ishin importuesit, e kryesisht ata
t nafts.

Flet Rigers Kristo, drejtor i Shitjeve, Thesari dhe Investimet n Raiffeisen Bank

Askush nuk i prdor
Kontratat forward jan nj mekanizm pr t mbrojtur biznesin nga luhatjet e kursit, sa po prdoren ato kto muaj?
Aktualisht, asnj nuk sht duke i prdorur kontratat forward pr tu mbrojtur kundr rrezikut t kursit t kmbimit
euro/lek.
Mendoj se arsyet jan dy:
E para: Siprmarrsit n Shqipri, nse vrejn rritje t kursit t kmbimit euro/lek, e reflektojn kt n mimin e
produkteve q ata tregtojn n Shqipri.
E dyta: Ekziston nj diferenc e madhe n normn e interesit midis euros dhe lekut pr t njjtn periudh si p.sh.,
tribori njmujor (pr lekun) sht 7% dhe euribori 1-mujor sht 1.20%. Kjo diferenc n normat e interesit sht
shprehur n mimin forward t euro/lek.

A ka interes nga siprmarrsit shqiptar pr prdorimin e tyre?
Nuk ka asnj interes nga siprmarrsit shqiptar n prdorimin e kontratave forward me monedhn vendase.
Shum nga korporatat jan duke br kontrata forward me euro/dollar, duke marr n konsiderat nevojn e tyre
pr monedhn amerikane dhe likuiditetin e ktij ifti n tregun ndrkombtar.

Kush i prdor dhe pse duhen prdorur sipas jush?
Kontratat forward mund t prdoren nga t gjith personat q importojn mallra n Shqipri dhe q i shesin ktu
kundrejt monedhs vendase. Lojtart e mdhenj duhet t jen korporatat e nafts, duke konsideruar luhatjen e
madhe t dollarit amerikan kto dit.

A jan nj mekanizm i mir pr shum siprmarrs kto koh t dobsimit t vazhdueshm t lekut?
Sigurisht q kontratat forward jan nj mekanizm i mir pr t frenuar rreziqet e kmbimit valutor. T gjitha bankat
vendase jan duke i ofruar kto lloj kontratash, duke prfshir edhe FX Swap. Problemi kryesor sht fakti q tregu
i kmbimit valutor n Shqipri nuk sht aq likuid sa tregu ndrkombtar, apo t paktn aq likuid sa dhe tregu i
kmbimit valutor n rajon. Nga ana tjetr, korporatat dhe shitsit e thesarit brenda banks duhet t vazhdojn t
informojn klientt pr kto produkte, sepse jo t gjith klientt jan n dijeni t ktyre mekanizmave.

Flet Elona Bollano, drejtore e Sektorit t Administrimit t Riskut, Procredit Bank

Biznesi, pak njohuri

Kontratat forward, si nj mekanizm pr t mbrojtur biznesin nga luhatjet e kursit, sa po prdoren ato kto
muaj?
Kontratat forward lidhen midis dy palve, sipas s cils blersi bie dakord q ti paguaj shitsit nj shum parash
n t ardhmen, n kmbim t nj malli/t mir, monedhe apo shume parash q prbjn vlern e s mirs. Termat e
kontrats n lidhje me afatin apo shumn vendosen sipas nevojave t palve t prfshira n marrveshje.
Investitori mund t jet long apo t blej nj kontrat forward, por mund t jet edhe short, apo t shes nj
kontrat. Pozicioni q merr investitori n kontrat sht i kundrt me pozicionin q ka n flukset e paras. D.m.th. kur
nj investitor apo ndrmarrje pret t arktoj n t ardhmen, shet nj kontrat forward dhe kur nj investitor apo
ndrmarrje pret t paguaj n t ardhmen, blen nj kontrat forward. N kt mnyr, investitori apo ndrmarrja
sigurohet se n t ardhmen do t gjeneroj t ardhurat e menduara n fillim apo do t paguaj kostot e planifikuara,
pavarsisht kursit t kmbimit, mimeve apo normave t interesit q ka tregu n t ardhmen[1].

A ka interes nga siprmarrsit shqiptar pr prdorimin e tyre?
Interesi pr kt instrument n vend sht ende i ult. Njohurit e kufizuara n kt fush, mungesa e ekspertizs n
parashikimin dhe vlersimin e lvizjes s treguesve ekonomik, kursit t kmbimit, mimeve dhe norms s interesit,
si dhe mungesa e formalizimit nga bizneset e ka penguar hyrjen n shkall t gjer t ktij instrumenti financiar
mbrojts.

Kush i prdor dhe pse duhen prdorur sipas jush?
Ky instrument ndihmon ndrmarrjet q t vendosin mimin q do blejn apo t shesin produktet n t ardhmen, pa u
shkaktuar humbje. Pra kto kontrata ndihmojn q t prcaktohet marzhi, t bhet planifikimi i flukseve t paras dhe
i burimeve. Ndrmarrjet q e bazojn aktivitetin n eksporte apo importe, apo q e kan aktivitetin t shtrir n disa
vende, mund t mbrohen me kto lloj instrumentesh nga luhatshmria e kursit t kmbimit apo luhatshmria e
mimeve.

A jan nj mekanizm i mir pr shum siprmarrs kto koh t dobsimit t vazhdueshm t lekut?
Nj kontrat forward e ndihmon nj ndrmarrje t prcaktoj q n fillim koston e blerjes apo t ardhurat nga shitja
q gjeneron nga tregtimi n tregjet e huaja, duke prcaktuar q m par kursin e kmbimit me t cilin do t veproj.
N kt mnyr ndrmarrja mbrohet nga zhvlersimi (pr importet) apo vlersimi (pr eksportet) i monedhs
vendase. Pra kontratat forward jan nj mekanizm shum i mir mbrojts pr luhatshmrin e kursit t kmbimit.
Megjithat, kto instrumente krkojn infrastruktur t zhvilluar financiare dhe njohuri financiare t agjentve
ekonomik.

Flet Armando Mosho, Chief Dealer, Union Bank
Mosprdorimi nga kompanit e huaja zhvlerson lekun

Sa po prdoren kontratat forward kto muaj?
Si nj mjet pr tu mbrojtur nga luhatjet e padshiruara n kursin e kmbimit shrbejn kontratat forward, nj
shrbim i cili ofrohet pothuajse nga t gjitha bankat n sistemin bankar shqiptar. Nga ana e bankave ka nj ofrim
masiv t ktyre kontratave, por edukimi i biznesit pr kto kontrata ka ende vend pr prmirsime.
N Shqipri kemi realizuar pothuajse privatizimin e t gjith sektorve strategjik, t cilt jan burim i vazhdueshm i
rregullimit t krkes-oferts pr valut n vend.
Duke marr n konsiderat q privatizimet kye jan kryer m s shumti n favor t subjekteve t huaja, mosaplikimi
i kontratave forward nga kta aktor t tregut, on n ngjeshje dhe amplifikim t krkess pr valut n nj moment
t vetm, gj q on automatikisht n zhvlersim t lekut.
N gjykimin tim mbetet q thesaristt e ktyre korporatave, nprmjet nj parashikimi t prafrt t krkesave t
korporatave t tyre n t ardhmen e afrt t realizojn nj shprndarje t krkess, duke realizuar n kt mnyr
pr korporatat q prfaqsojn, realizimin e nj marzhi m t lart fitimi. Duke eliminuar pasigurin e kursit t
ardhshm t kmbimit.

A ka interes nga siprmarrsit shqiptar pr prdorimin e tyre dhe kush i prdor dhe pse duhen prdorur
sipas jush?
Aktualisht, klientt m t mir t bankave n ofrimin e kontratave forward vijojn t mbeten importuesit e mdhenj
t lndve t para.
Pr sa i prket kontratave forward mes bankave, ato gjejn pak prdorim ndrmjet bankave t nivelit t dyt, pasi
prgjithsisht bankat preferojn t bashkpunojn me dat valute jo m t largt se Spot (dy dit valute). Prve
rasteve ku pr efekt ekspozimesh dhe pr t qndruar brenda limiteve t ekspozimit me nj kundr parti t vetme,
bankat futen n transaksione spot + forward contract, por q prgjithsisht ndodh rrall.
Kontratat forward, si produkt m s shumti n Union Bank, ofrohen pr klient, t cilt jan gjithashtu krkues t
linjave t kreditit pr kapital qarkullues, e thn ndryshe t gjith atyre bizneseve q iu nevojitet t fiksojn kursin e
kmbimit nga momenti q kryejn blerjen e produkteve e t mirave, deri n momentin e likuidimit t plot t ktyre
produkteve dhe arktimit t vlers n monedhn vendase.
Duke qen se luhatjet n kurset e kmbimit mund t godasin, subjekte t ndryshme tregtare bien dakord t blejn
ose t shesin nj monedh t caktuar, n afat t ndryshm nga data e marrveshjes.

A jan nj mekanizm i mir pr shum siprmarrs kto koh t dobsimit t vazhdueshm t lekut?
Kahu ku shprehet m shum interesi nga tregu pr kontrata forward, n blerje apo n shitje valute, njihet me termin
call option dhe put option, ku call option i jep t drejtn mbajtsit t saj t blej nj aktiv, n nj dat t caktuar e
me nj mim t caktuar. Put option i jep mbajtsit t drejtn t shes nj aktiv, n nj dat t caktuar, me nj mim
t caktuar. Pr vet specifikat e tregut shqiptar (q prmendm m sipr), kontratat forward m t aplikuara flasin
pr monedhn vendase prkundrejt valuts s huaj. Kontrata e kmbimit me afat sht nj marrveshje mes dy
palve, pr t kmbyer nj shum t caktuar t nj monedhe n nj monedh tjetr, mbi bazn e nj norme kmbimi
t caktuar dhe q i referohet nj date n t ardhmen.
Klienti, q krkon t hyj n nj kontrat kmbimi valutor me Union Bank, duhet t firmos nj kontrat korniz, q
sht nj dokument q, n mnyr t prmbledhur, prshkruan t drejtat dhe detyrimet e palve. Ai firmos vetm nj
her dhe m pas mbulon t gjitha kontratat e ardhshme t kmbimit mes banks dhe klientit. Duke qen se kurset e
kmbimit jan instrumente time-sensitivity, duhet kuptuar q nga kto lloj ekspozimesh sht tepr e thjesht t
shkaktosh humbje dhe nga principali, pa pasur mundsi rikuperimi.
Ekzistojn dy rreziqe kryesore q lidhen me kontratn e kmbimit valutor.
Duke hyr n nj kontrat kmbimi valutor, fikson normn e kmbimit pr nj kryerje transaksioni n nj dat t
ardhshme. Kjo gj nuk lejon prfitime t ardhshme, por as edhe kosto shtes, si pasoj e ndryshimit t normave t
kmbimit t tregut. N rast se arsyeja baz q motivon hyrjen n nj transaksion kmbimi me afat pr ekzekutim n
nj dat t ardhshme, pushon s ekzistuari, klienti mund t ket nevoj t anuloj kontratn e kmbimit mbi bazn e
normave t kmbimit t tregut. Kjo gj mund t shkaktoj nj humbje apo nj fitim (referuar vlers s tregut t
kontrats).

far jan kontratat forward
Nj instrument pr t menaxhuar riskun nga luhatjet e kurseve n kmbimet valutore. Jan nj marrveshje ligjore
mes dy palve (bankklient) pr t bler/shitur dy monedha n nj dat t fiksuar n t ardhmen, (m shum se dy
dit pune) me nj mim t fiksuar dhe ku bihet dakord pr momentin e mbylljes s ksaj kontrate.
Duke qen se transaksionet forward bhen me krkes t klientit, marrveshjet e msiprme mund t jen me
kolateral nga klienti ose bazuar n nj linj kredie q banka mund t aprovoj pr klient specifik.
Kuotimet forward prcaktohen nga kuotimet spot dhe normat e interesit t dy monedhave t prfshira n
transaksionin e kmbimeve valutore.
Bankat mund t kuotojn transaksione t tilla si n rastin kur n transaksion prfshihen dy monedha t huaja, ashtu
dhe n rastin kur n transaksion prfshihet nj monedh e huaj dhe monedha vendase.

Kontratat forward, avantazhet dhe dizavantazhet
- Ky instrument sht relativisht i thjesht dhe i kuptueshm
- Prcaktohet data e transaksionit n t ardhmen
- Prcaktohet kursi i kmbimit pr datn e ardhshme t transaksionit
- mimi forward i prcaktuar, n momentin e mbylljes s marrveshjes, mund t jet m i ult ose m i lart se
mimi spot i momentit. Kjo do t sjell pritshmri n koston e mallit dhe n mimin e shitjes. Diferenca e humbjes
apo fitimit nga kursi i kmbimit nuk do t jet m surpriz pr biznesin, kshtu q mund t marr nj vendim m par
pr strategjin e mimit.


Praktikat e tregtis: Shqipria, e fundit n rajon
N nj koh kur modeli i t brit tregti sht br gjithnj e m i rndsishm, Banka Kombtare Tregtare mblodhi n
nj seminar shum prfaqsues t kompanive m t mdha tregtare dhe prodhuese n Shqipri, t cilat jan lidere
n sektort n t cilt operojn, me qllim edukimin n kt drejtim.
Qllimi yn nuk sht vetm t rrisim prezencn e BKT-s n biznesin tregtar, por t shtojm edhe prdorimin e
instrumenteve t tregtis s jashtme nga biznesi shqiptar, u shpreh z. Seyhan Pencapligil, drejtor i prgjithshm dhe
antar i Bordit Drejtues t BKT-s. Shqipria sht vendi i fundit n rajon pr sa i prket praktikave t tregtis s
jashtme dhe dika e till sht e papranueshme, shtoi ai. Pencapligil, i cili sht gjithashtu kryetar i Shoqats s
Bankave n Shqipri, tha se po prpiqen q Shqipria t jet antare e Dhoms Ndrkombtare t Tregtis, I.
Objekti i seminarit ishte njohja me prfitimet dhe avantazhet kryesore n prdorimin e instrumenteve financiar,
sidomos Letrave t Kreditit. Pjesmarrsit patn gjithashtu mundsin e shkmbimit t ideve dhe eksperiencave t
tyre pr promovimin e nj klime bashkpunimi sa m t favorshme. (Monitor)