Tregu

Devizor
Kristal Hykaj

Sistemi financiar (n perndim)- krkohet t

jet I hapur, fleksibil dhe i efektshm,
mbshtetet n tre funksione kryesore: cilat jan
ato?
1.mbledhja e kursimeve - dislokimi pr
prfitim
2. monitorimi i prdorimit t mjeteve te
dislokuara
3. krijimi dhe menaxhimi i sistemit t pagesave
sistemit t likuiditetit dhe shlyerjes s borxheve

Tregu financiar definohet si: vend i organizuar

n t ciln tregtohet me forma t diferencuara
t aktivitetit financiar, respektivisht me nj seri t
t drejtave t kontraktuara

aktiviteti financiar mund t jet:

a) I prekshm - (vlera e t cilit varet nga
brumi fizik - toka, banesat, produktet e
qndrueshme etj)
b) jo i prekshm - (vlera e t cilit paraqet t
drejtat n t ardhurat, n t ardhmen aksionet, depozitat, obligacionet, bonot e
thesarit etj.)

1. Me

nocionin instrumente financiare prfshihen

t gjitha krkesat e tregtueshme pa vshtirsi.
Me tregtim pa vshtirsi nnkuptojm se
pronari I krkess n fjal, mund ta shes pa
vones t paarsyeshme krkesn.
2.
Obligacionet 3.
Aksionet
4.
Futures dhe options - instrumente financiare
t derivuara

Sistemi financiar sht nnsistem i sistemit

ekonomik dhe politik t do vendi.
Sistemin financiar e prbjn institucionet dhe
pjesmarrsit financiar (banka qendrore, bankat
komerciale, asociacionet kreditore, kompanit e
sigurimeve, fondet e pensioneve etj.)
Elementet m t rndsishme t sis.financiar:
1.
Tregjet financiare
Pjesmarrsit dhe ndrmjetsit financiar
2.
Instrumentet financiare
3.

1.
2.

Agregatt kryesor t llogaritaris kombtare

jan:
BRUTO PRODUKTI VENDOR
T HYRAT KOMBTARE

BPV - paraqet vlern e tregut t t gjitha

produkteve dhe shrbimeve t prodhuara gjat
nj periudhe t caktuar kohore. Ky sht i
ndar n katr komponenta:
1.
Shpenzimet private pr konsum
2.
Bruto investimet private vendore
Blerjet qeveritare t produkteve dhe
3.
shrbimeve
Eksportet neto
4.

1.
2.
3.
4.
5.

T hyrat kombtare - paraqesin shumn e t

gjitha llojeve t pagesave, si jan:
Pagat javore dhe mujore
Dividentat
Profitet nga ndrmarrjet jokorporative
Interesat dhe
Rentat

sht e orientuar pjesrisht nga tregjet dhe

institucionet financiare.
Na paraqiten dy kategori t veuara:
a) Bruto kursimet (neto kursimet + fondet e
amortizimit)
b) Bruto investimet (format e kapitalit real)

Pjesa e mbetur shkon me neto fitimin. Neto

fitimi nga aktiviteti financiar prfshin:
a) Depozitat n instrumentet financiare
b) Obligacionet qeveritare
c)
Fondet e aksioneve t thjeshta
d) Fondet e pensioneve etj.

Bilanci i llogaris rrjedhse = t hyrat nga jasht

jan t barabarta me pagesat e jashtme = bilan
i llogaris kapitale.
Diferenca midis eksporteve t mallrave dhe
importeve t mallrave quhet bilanc tregtar,
ndrsa diferenca midis komponenteve tjera t
bilancit t llogaris rrjedhse quhet si bilanc I
sendeve t padukshme.

Vlera e dollarit bazohet n tregtimin e SHBAve me seciln nga vendet (dhjet vendet m t
zhvilluara)
Ekzistojn dy masa vlerash nga t cilat
prcaktohet vlera ndrkombtare e dollarit.
a)nominale - vlera e kmbimit ashtu si sht e
kuotizuar n tregjet e paras
b)
reale - inkorporon prshtatjen q i bhet
shkalls s inflacionit n SHBA dhe n secilin
vend tjetr respektiv

Norma e interesit n ekonomin BARTER (t

thjeshtsuar)- do t kemi vetm nj instrumen
financiar - obligacion afatmesm (prcaktimi i
mimit), nuk do t kemi aksione.
Firmat e tilla prodhojn dy lloje t produkteve:
a) Produkte t konsumit (q blehen nga
ekonomit familjare)
b) Produkte kapitale (q blehen vetm nga firmat

N kt ekonomi, blers t obligacioneve jan

ekonomit familjare, ndrsa shits jan firmat
t cilat prdorin emitimin e obligacioneve pr
t bler produkte kapitale.
Krkesa pr obligacione sht joelastike dhe
norma e interesit sht e determinuar
ekskluzivisht nga produktiviteti marxhinal I
kapitalit.
produktiviteti marxhinal I kapitalit I lart norma e interesit e lart, dhe anasjelltas

Ekzistojn katr segmente kryesore t

tregjeve financiare:
Tregjet e paras
1.
2.
Tregjet e kapitalit
Tregjet devizore
3.
Tregjet e letrave me vler
4.

Kristal Hykaj, PhD

Cfare jane derivativet?

Nj derivativ sht nj instrument financiar vlera e t

cilit rrjedh nga vlera e nj aktivi tjetr, i cili sht i

njohur si (underlying)themelor.
Kur mimi themelore ndryshon , vlera e derivativit

peson dhe ajo ndryshime.

Derivativi nuk sht nj produkt. Kjo sht nj kontrat

q buron vlern e saj nga ndryshimet n mimin

themelor.
shembull:
Vlera e kontrats s t ardhmes se arit sht nxjerr
nga
Vlera e aktivit baz dmth Gold.

Traders ne Derivatives
Market
Ka 3 lloje t tregtarve n tregun e derivateve:
HEDGER
Nj hedger sht dikush q prballet me rrezikun
e lidhur me lvizjen e mimeve t nj aktivi dhe i cili
prdor derivativt si mjet pr t reduktuar rrezikun.
Ato sigurojn ekuilibrin ekonomik n treg.
Spekulatoret
Nj tregtar i cili hyn n treg t ardhmes pr
ndjekje t fitimeve, duke pranuar rrezikun n
prpjekje.
Ata ofrojn likuiditet dhe thellsi t tregut.

ARBITRAGEUR

Nj person i cili njhersh hyn n

transaksione n dy ose m shum tregje pr
t prfituar nga mosprputhja midis
mimeve n kto tregje.
Arbitrazhi prfshin brjen e fitimeve nga
gabimet ne vendosjen e cmimeve.
Arbitrageurs gjithashtu ndihmojn pr t'i br
tregjet likuide, t siguruar mim t sakt
dhe uniforme, dhe n prmirsimin e
stabilitetit t mimeve
Ato ndihmojn n sjelljen e uniformitetit t
mimeve dhe t zbulimit te cmimeve te reja

OTC and Exchange Traded Derivatives.

1. OTC
Over-the-counter (OTC) eshte tregu ne te cilin
tregtohen instrumentet financiare t tilla si
aksione, obligacione, mallrave ose derivatet
direkt mes dy palve pa kaluar npr nj
kmbim apo ndrmjets tjetr.
Kontrata n mes t dy partive negociohen
privatisht.
Kontrata mund t jet e bere me porosi pr tu
plqyer t t dy palve.
OTC-tregjet jan t pakontrolluara, t parregulluara
dhe kan shum pak ligje.

2. Exchange-traded Derivatives
(ETD) jan ato instrumente derivatesh q jan
tregtuar nprmjet tregjevbe t specializuara
Derivatesh te kmbimit apo shkmbime t tjera.
Nje treg derivatesh kmbimit sht nj treg ku

standardizohen individt tregtis dhe kontratat q

kan qen t prcaktuara nga shkmbimi.
Derivatet shkmbimet m t mdha n bot (sipas

numrit t
transaksionet) jan ne buresen e South Korea.
Nuk sht nj mim shum i dukshm dhe

transparent i tregut pr derivatet.Pse?

Prfitimet ekonomike t derivateve

zvoglon rrezikun
Rritja e likuiditetit t aktivit baz
Kosto m t ulta transaksionit
Rrit procesin e zbulimit t
mimeve.
Menaxhimi I Portfolios
Ofron sinjale t lvizjeve t tregut
Lehtson integrimin e tregjeve
financiare

Cfare eshte nje Forward?

Nj forward sht nj kontrat n t ciln nj

pjesmarres angazhohet pr t bler asete dhe

pala tjetr kryen pr t shitur nj sasi t
caktuar t rn dakord pr nj mim t
paracaktuar n nj dat t caktuar n t
ardhmen.
Kjo sht nj kontrat e prshtatur, n

kuptimin se kushtet e kontrats jan t rn

dakord nga palt individuale.

Shembull Forward Contract

Bujk

Shesim
500kgs grure
at c.40/kg pas
3 muajsh.

Furre
Buke

3 muaj me
pas

Bujk

500kgs
grure
$.20,000

Furre
Buke

Risku ne Forward
Contracts
Rreziku i kredis - A kan pala tjetr mjete pr

t paguar?
Rreziku operacional - Do pala tjetr t bj

shprndarjen? Do pala tjetr t pranoj

shperndarjen?
Rreziku i likuiditetit nese nje pale kerkon te

zgjidhe kontraten, si pr t gjetur nj tjetr

pjesemarres.

Terminologji
Pozicion I gjate- Blersi
Pozicioni i shkurtr - shits
mimi Spot - mimi i aktivit n vendin e

tregut (mimit t tregut).

Delivery/forward price- mimi i aktivit n

datn e dorzimit.

Cfare jane Futures?

Nj future sht nj kontrat e standardizuar

prpara.
Ajo sht tregtuar n nj shkmbim t organizuar.
Standartet- Sasia e aseteve themelore qe ofrohen
- Cilsia e aseteve themelore qe ofrohen (nuk

krkohet n t ardhmen financiare)

- Datat e ofrimit dhe procedura
- Kuotat e mimeve

Futures Contract
Market
Shembull Price/Spot

Price

L
S
$10
Profit
$12
$2

B
S
L
$10
Loss
$14
$4

C
L
S
$12
Profit
$14
$2

D1
$10
D2
$12
D3
$14

Tipet e Futures Contracts

Stock Futures Trading (q kan t bjn me

aksione)
Commodity Futures Trading (q kan t bjn

me gold forwards, forwards te nafts s

paprpunuar)
Indeksi Futures Trading (q kan t bjn me

indekset e tregut t aksioneve)

Mbyllja e nje Futures

Position
Shumica e kontratave t ardhmes nuk mbahen

deri n maturim, por mbyllen para maturimi.

Nse mbahet deri n maturim, cmimet jan t

vendosur n prgjithsi nga shperndarja. (2-3%)

Duke mbyllur nj kontrat future para maturimi,

diferenca neto sht zgjidhur n mes t

tregtarve, pa dorzimin fizik t asetit themelor.

Terminologji
Madhsia e kontrats - vlera e aktivit q duhet t

dorzohet nn nj kontrat. T gjitha futures jan shitur n

numer te madh e cila sht vendosur nga bordi kmbimit.
P.sh.. Nse fabrika e elikut Tata ka 500 aksione, ather
nj kontrat future sht domosdoshmrisht 500 aksione.
Cikli i kontrats - Periudha pr t ciln nj kontrat

tregton.
Futures ne NSE t ket nj (pran) muaj, dy (e ardhshme)
muaj, tre (gjate) cikle muaj maturimi.
Data e maturimit - zakonisht t enjten e kaluar t do

muaji ose nj dit m par n qoft se e enjta sht fest

publike.

Terminologji
mimi Strike - mimi i rn dakord i

marrveshjes sht quajtur mimi strike.

Kosto e kryer - Diferenca midis mimit strike

dhe mimit aktual.

Margins/Diferencat
Nj diferenc sht nj sasi e nj parave q

duhet t depozitohet me mbarimin e

pagesave te kesteve nga dy blersit dhe
shitsit n nj llogari margin pr t hapur nj
kontrat future.
Ajo siguron kryerjen e kushteve t kontrats.
Qllimi sht pr t minimizuar rrezikun e

mospagimit nga njerapale ndaj pals tjetr.

Margins
Margin fillestar - Depozita qe nj tregtar duhet t bj para

tregtimit te ndonj future. Zakonisht, 10% e madhsis s

kontrats.
Mirmbajtja Margin - Kur margin arrin nj nivel minimal t

mirmbajtjes, tregtari ka te nevojshme pr t sjell

diferenc t kthehet n nivelin e tij fillestar.Marzhi i
mirmbajtjes sht prgjithsisht rreth 75% e marzhit
fillestar.
Variacioni Margin - diferenc shtes e nevojshme pr t

sjell nj llogari deri n nivelin e krkuar.

Thirrje diferenc - Nse Sasia bie nn nivelin e mirmbajtjes,

nj thirrje diferenc behet pr t mbushur boshllkun.

Marking to Market
Kjo sht praktika qe perdoret periodikisht

per te rregulluar llogarine diferenc duke

shtuar apo zbritur fondet bazuar n
ndryshimet n vlern e tregut qe t
reflektojn fitimin ose humbjen e investitorit.
Kjo on n ndryshime n sasine diferenc t

prditshme.
Kjo siguron q ka o defaults t palve.

Krahasime
FORWARD
OTC
No

FUTURES

Yes

Kontrata te standartizuara
No
Yes
Perdorin agjensi per te siguruar pagesen e kontrates
No
Yes
Kane nevoje per pagese margins
No
Yes
Tregjet jane transparent
No
Yes
Marked to market daily
No
Yes

Cfare jane Options?

Kontrata q i japin zotruesit mundsi pr

t bler / shitur sasi t caktuar t aktiveve

baz me nj mim t caktuar n ose para
nj kohe t caktuar.
Fjala "opsion" do t thot se mbajtsi ka t
drejt, por jo detyrimin pr t bler / shitur
asetet themelore.

Tipet e Options
Opsionet jan t dy llojeve put dhe call.
Opsion Call jep blersit t drejt por jo

edhe obligim pr t bler nj sasi t

caktuar t aktivit baz, me nj mim t
caktuar n ose prpara nj date t caktuar
duke paguar nj prim.
Put jep blersit t drejtn, por jo
detyrimin pr t shitur nj sasi t caktuar
t aktivit baz me nj mim t caktuar n
ose prpara nj date t caktuar duke
paguar nj premium.

Tipet e Options
Dy lloje t tjera jan - opsionet stil

evropiane dhe opsione t stilit amerikan.

Opsionet stil evropiane mund t ushtrohet
vetm n datn e maturimit t opsionit.
Opsionet stil amerikan mund t ushtrohet
n do koh prpara dhe n datn e
maturimit.

Call Option Shembull

Premium =
c.25/share
Shuma per te
blere= c.2500

CALL
OPTION
Blen 100
aksione me
cmim c.300 per
aksion pas 3
muajsh.

Supozojme pas nje

muaji, Cmimi I tregut
c.400, pastaj option
hidhet ne treg i.e.
the aksionet blihen.
Fitimi neto= 40,00030,000-

Cmim aktual=
Rs.250

Strike
Price
Maturim
i

Supozo pas nje muaji

cmimi I tregut c.200, ne
kete rast option nuk
hidhet ne treg.
Humbje neto= Primi
= c.2500

Put Option Shembull

Premium =
c.25/share
Shuma per te
blere= c.2500

CALL
OPTION
Shet 100
aksione me
cmim c.300 per
aksion pas 3
muajsh.

Supozojme pas nje

muaji, Cmimi I tregut
c.200, pastaj option
hidhet ne treg i.e.
the aksionet blihen.
Fitimi neto= 30,00020,000-

Cmim aktual=
Rs.250

Strike
Price
Maturim
i

Supozo pas nje muaji

cmimi I tregut c.300, ne
kete rast option nuk
hidhet ne treg.
Humbje neto= Primi
= c.2500

Te dhena mbi Options

Nj dat fikse maturimi mbi t cilat ato skadojn.

(Data e skadimit)
mimi me t cilin opsioni ushtrohet quhet mimi i
ushtrimit ose mimi strike.
Personi i cili shkruan option dhe sht shitsi sht
referuar si opsion writer", dhe i cili mban opsionin
dhe sht blersi sht quajtur "mbajtsi option.
Premium sht mimi i paguar pr opsionin nga
blersi tek shitsi.
Nj kontrate vendoset midis wtriterit dhe blersit
q garanton realizimin e kontrats.

Options Terminologji
Themelor: security ose aset.
Premium Option: mimi i paguar.
mimi Strike: mimi i Para-vendosur.
Dat e skadimit: Data n t ciln skadon

optioni.
Data Ushtrimi: Opsioni ushtrohet.
Interesi i hapur: Numri total i kontratave t
opsioneve q nuk kan qen t skaduar
ende.
Mbajts Option: Ai q blen opsion.
Writer Option: Ai q shet opsion.

Options Terminology
(cont.)
Option class: All listed options of a type on

a particular instrument.
Option series: A series that consists of all
the options of a given class with the same
expiry date and strike price.
Put-call ratio: The ratio of puts to the calls
traded in the market.

Options Terminologji
Moneyness: Koncepti q ka t bj me

fitimin potencial ose humbjes nga ushtrimi

i opsionit. Nj opsion ndoshta n t holla,
pa mjete monetare, ose tek t holla.
Call Option

Put Option

In the money

Spot price > strike

price

Spot price < strike

price

At the money

Spot price = strike

price

Spot price = strike

price

Out of the
money

Spot price < strike

price

Spot price > strike

price

Cfare jane SWAPS?

N nj swap, dy pjesemarres bien dakord pr

t hyr n nj marrveshje kontraktuale ku

ata bien dakord pr t shkmbyer flukset
monetare n intervale periodike.
Shumica kmbime t tregtohen OTC".
Disa tregtohen edhe n tregun e futures.

Tipet e Swaps
Ka 2 lloje kryesore t swaps:
Plain vanilla pr swaps te levizzshem ne
cmim
ose thjesht swaps te normave t interesit.
Fixed pr swaps valutore fikse
ose swaps currency.

Cfare jane Interest Rate

Swap?
Nj kompani pranon t paguaj nj norm te para-

prcaktuar interesi fikse n nj principal imagjinar

pr nj numr t caktuar vitesh.
N kthim, ajo merr interes me nj norm te

levizshme n t njjtn principal imagjinar pr t

njjtn periudh kohe.
Principalin nuk e ndrrojn. Pr kt arsye, ajo

sht quajtur nj shum imagjinare.

Interesi I levzishem
LIBOR London Interbank Offered Rate
Kjo sht norma mesatare e interesit qe

vlersohen nga bankat kryesore n Londr.

Kjo sht pik referimi kryesor pr normat e
interesit afatshkurtr nga e gjith bota.
N mnyr t ngjashme, ne kemi MIBOR dmth
Mumbai Interbank Offered Rate.
Ajo sht e llogaritur nga NSE si mesatare e
ponderuar e normave t kreditimit t nj grupi
t bankave.

Interest Rate Swap Shembull

Co.A
Aim VARIABLE

5m

7
%

Bank
A
Fixed
7%
Variable
LIBOR

LIB
OR

8
%

SWAPS
BANK

LIBOR

Co.B

8.5%

Aim FIXED

5m
Vlera= 5
million

LIBOR
+ 1%

Bank
B
Fixed
10%
Variable LIBOR
+ 1%

Perdorimin e Swaps per te

transferuar pasivet
Firma A ka transformuar nj pasiv me norm t

fiksuar n nj sigurim.
A ka marre borxh n LIBOR - 1%
Nj kursim prej 1%

Firma B ka transformuar nj pasiv me norm te

levizshme n nj pasiv me norm fikse.

B ka marre borxh n 9.5%
Nj kursim prej 0,5%.

Fitimet e Bakes nga Swaps= 8,5% -8% = 0.5%

Cfare eshte Currency

Swap?
Kjo sht nj shkmbim q prfshin shkmbimin e

normave t principalit dhe t interesit n nj

monedh pr t njjtn gj n nj tjetr monedh.
Ajo sht konsideruar t jet nj transaksion i

kmbimit valutor.
Kjo nuk sht e detyruar me ligj q do t tregohet

n bilancet.
Principali mund t shkmbehet ose n fillim ose

n fund t qndrimit.

Megjithat, n qoft se ajo sht shkmbyer

n fund t jets s swap-it, vlerat e principalit

mund t jen shum t ndryshme.
Ajo sht prdorur zakonisht pr tu mbrojtur

nga luhatjet e kursit t kmbimit.

Currency Swap Shembull

Firma A sht nj kompani amerikane dhe

dshiron t marr hua 40,000 pr 3 vjet.

Firma B sht nj kompani franceze dhe

dshiron t marr hua 60.000 $ pr 3 vjet.

Supozoni se kursi i kmbimit aktual sht 1

= $ 1,50.

Currency Swap Shembull

7
%

Firm
A

7%
Bank A

6%
$
7%

Aim DOLLAR

5%

Aim - EURO

$60t
h

Firm
B
5%

40
th

Bank B

5%
$
8%

Avantazhi krahasues
Firma A ka nj avantazh krahasues n

huamarrje dollar.
Firma B ka nj avantazh krahasues n

huamarrje euro.
Ky avantazh krahasues ndihmon n uljen e

kostos s huamarrjes dhe mbrojtjen kundr

luhatjes se kursit t kmbimit.